onderwerp 7: kolonisasie van die kaap in die 17de en 18de ......1834 emansipasie (vrylating) van die...

1

1

K opiere g voorbehou@

Onderwerp 7: Kolonisasie van die Kaap in die 17de en 18de eeu

Eenheid 4: Slawe aan die Kaap

verstekelinge mense wat stilletjies op skepe wegkruip om uit 'n land te

ontsnap of om te reis sonder om te betaal

nedersettings klein gemeenskappe, veral aan die begin

weggeruk onwillig of onder dwang weggeneem van 'n persoon of

voorwerp

emansipasie om vrygestel te word

vrag goedere deur 'n skip of vliegtuig vervoer

huishoudelik het met die huis te doen

wingerdbou die maak van wyn

kaf die omhulsels van sade, wat gewoonlik as nutteloos

gesien word

uitwanning die proses om die koring van die kaf te skei deur dit in die

lug op te gooi of deur lug daardeur te blaas

afstammelinge die volgende generasies; in hierdie geval diegene wie se

voorouers slawe was

nalatenskap aspekte oor die lewe wat van generasie tot generasie

oorgedra is

uiteensetting 'n beskrywing en verduideliking

Waarom slawe na die Kaap gebring is

Toe Jan van Riebeeck in die Kaap aangekom het, is hy deur die Hollanders

verbied om enige van die plaaslike mense tot slawe te maak.

Dit het egter nie beteken dat daar nie slawe aan die Kaap was nie.

Vir die eerste vyf jaar was die enigste slawe aan die Kaap verstekelinge.

Soos meer Hollandse setlaars aangekom het, het hulle meer werkers benodig

om tuine aan te lê, huise te bou en die verversingstasie te bestuur.

Aan die begin was die Khoikhoi uit die omgewing bereid om so nou en dan te

werk.

Hulle het in die tuine gehelp en ander hande-arbeid (fisiese werk) gedoen.

2

2


Hulle wou egter nie hulle beeste alleen los nie en was daarom nie altyd

beskikbaar nie.

Later het hulle die Hollanders nie meer vertrou nie en wou glad nie meer vir

hulle werk nie.

Die HOIK het reeds van slawe gebruik gemaak in ander nedersettings en dus

besluit om slawe ook na die Kaap te bring.

In die vroeë jare van slawerny het slegs die HOIK slawe besit.

Hulle is in die Slawehuis in Adderleystraat gehuisves.

Dit is die tweede oudste gebou in die Kaap en is nou 'n museum.

Later het die vryeburgers van die dorp asook boere in die landelike gebiede

dit reggekry om slawe te besit.

Waarvandaan die slawe afkomstig is

Die eerste slawe wat in die kaap aangekom het, het uit Angola gekom.

Later het slawe hoofsaaklik uit lande al langs die Indiese Oseaan-handelsroete

gekom omdat die HOIK teen daardie tyd slegs toegelaat is om handel te dryf

al langs die Ooskus van Afrika en met lande in die Ooste.

Hierdie lande het Indië, Oos-Indië, Mosambiek, Madagaskar, Japan, Guinee en

Angola ingesluit.

Baie van die slawe was talentvolle, vaardige mense in hul lande van herkoms

en is weggeruk uit hul kring van gesinne en vriende.

Die slawe moes Hollands leer.

Afrikaans het aan die begin as slawetaal ontwikkel, uit 'n mengsel van

Nederlands, Engels en ander Europese en Maleisiese tale.

Hierdie tydlyn toon die vernaamste datums in die geskiedenis van slawerny aan die Kaap:

3

3


Hoe die slawe na die Kaap gebring is

Die eerste slawe wat in die Kaap aangekom het, was op die Amersfoort, een

van die groot skepe van die HOIK en spesifiek vir die vervoer van slawe

gebruik is.

Die slawe is oorspronklik deur 'n Europese slawehandelaar in Angola gevang

en was na Suid-Amerika onderweg toe die Hollanders hulle gekoop en na

Kaapstad gebring is.

Alhoewel daar 250 slawe gevang is, het slegs 170 van hulle die seereis na die

Kaap oorleef.

Die Hollanders het van wrede metodes gebruik gemaak om slawe te vang en

hulle weg te neem van hul lande van herkoms.

Die mans wat op die slaweskepe gewerk het, het die slawe van hulle gesinne

geskei, hulle aanmekaar vasgebind en hulle gedwing om na die kus te

marsjeer.

Daar het hulle die slawe op die skepe gelaai en hulle soos vraggoedere na hul

"nuwe" tuistes vervoer onder verskriklike toestande.

1834

Emansipasie vrylating) van die slawe (

Teen 1808

Omtrent 63 000 slawe is na die Kaap gebring

1770

Slawe uit Afrika word die grootste groep

1730 - 1834

Slawe hoofsaaklik na die Kaap toe gebring van Madagaskar en Oos - Afrika.

1660 - 1720

Slawe word na die Kaap gebring, hoofsaaklik van Madagaskar en Indië.

4

4


Soms het hulle die mense van Afrika met behulp van skelmstreke slawe

gemaak deur vir hulle werk as bemanningslede te belowe, net om die nuwe

"bemanningslede" te verkoop wanneer hulle in die Kaap aankom.

Anders as die Suide van Amerika waar slawe in groot getalle vanuit een land

ingevoer is, het die slawe aan die Kaap uit 'n groot aantal verskillende lande

gekom.

Ander slawe het in die Kaap beland toe hulle uit skepe wat gestrand het,

gesteel is.

Dit het groot diversiteit na die Kaap gebring aangesien die slawe wyd uiteenlopende belangstellings, tale en gelowe gehad het.

Slawe is aan mekaar vasgebind om te keer dat hulle ontsnap terwyl hulle vervoer is.

Hoe dit was om 'n slaaf aan die Kaap te wees

Slawe aan die Kaap was gewoonlik huishoudelike slawe of plaaswerkers.

Huishoudelike slawe

Koringboerdery, wingerdbou en veeteeld was die belangrikste aktiwiteite aan

die Kaap.

Baie van die plase het beide koring en wyn verbou.

Die werk wat die slawe op die plase verrig is, het die volgende ingesluit:

werk in die tuin

gooi plante nat

trek onkruid uit

pas vee op

5

5


ploeg en oes koring met

handgereedskap

soos sekels

sif die graan om

die kaf te

verwyder

pak die koring in

hope

uitwanning

Slegs die groter plase het spesiale slawehuise gehad.

So nie het slawe in die kombuis geslaap of buite wanneer dit warm was.

Dit was baie algemeen vir boere om hul slawe te stuur om op ander plase te

gaan werk waar die slawe dan as huurarbeiders gewerk het.

Die boere het op hierdie manier ekstra geld verdien.

Ander slawe aktiwiteite

Sommige slawe-eienaars het hul slawe uitgehuur om ongeskoolde arbeid te

verrig soos om op die dokke te werk.

In die stad het slawe omtrent al die geskoolde werk verrig.

Sommige slawe het nuwe vaardighede aangeleer, of hulle het die vaardighede

wat hulle in hul lande van herkoms aangeleer het, gebruik om as

karretjiedrywers, messelaars, bouers, verwers, skrynwerkers, skoenmakers,

kleremakers of bootbouers te werk.

Soms het slawe goedere in die dorp gaan verkoop of daarmee handel gedryf

vir hul eienaars.

Baie ander slawe was vissermanne.

Hulle moes enige lone wat hulle verdien het vir hulle eienaars gee.

Sommige goedhartige en meer regverdige eienaars het hul slawe toegelaat

om 'n deel van die geld wat hulle verdien het vir hulself te hou.

Oorsake en gevolge van slaweweerstand aan die Kaap

Kaapse slawe-eienaars het baie streng beheer oor hul slawe uitgeoefen.

Slawe-eienaars kon baie wrede strawwe uitoefen: lyfstraf, uithongering en

om slawe te dwing om baie lang ure te werk.

As slawe sou probeer om weg te loop, is hulle in kettings geslaan om te keer

dat hulle ooit weer so iets sou probeer.

Buiten wrede strawwe is hulle gedwing om volgens baie streng reëls te leef:

6

6


Alle slawe moes teen tienuur in die

aand in die huis wees en as hulle nie was nie, moes hulle 'n lig by hulle dra

as hulle op straat was.

Hulle is nie toegelaat om op straat in

waens of op perde te ry nie.

Slawe is nie toegelaat om tydens

kerkdienste buite by die ingange tot

kerkgeboue bymekaar te kom nie.

Hulle is ook nie toegelaat om te staan

en gesels met ander slawe wanneer

hulle op straat was nie.

Was moeilik vir die slawe in die Kaap om normale gesinslewens te hê.

Net soos in die Suide van Amerika is slawe nie toegelaat om te trou nie.

Paartjies is dikwels deur slawehandelaars van mekaar geskei.

Slawe is by die HOIK se slaweveilings gekoop en verkoop asook by

privaatveilings.

Hulle is ook gekoop, verkoop en uitgehuur deur middel van advertensies wat

in koerante geplaas is - net soos in die suide van Amerika.

Enige kinders wat vir slawe gebore is, is deur die slawe-eienaars besit.

Hul vooruitsigte in die lewe was net so ellendig soos hul ouers s'n met min

hoop op 'n kans om te ontsnap.

Soms het die slawe weerstand gebied of terugbaklei teen hul wrede eienaars

soos wat hulle in die suide van Amerika gedoen het, maar dit was moeilik om

groepe bymekaar te kry om dit te doen.

Twee klein, maar georganiseerde opstande deur slawe het in die vroeë 1800's

plaasgevind toe die Kaap onder Britse heerskappy was.

Die eerste een was in 1808 toe twee slawe, Louis van Mauritius en Abraham

van der Caab ("van die Kaap"), 300 slawe op plase daarvan oortuig het om

Kaapstad toe te marsjeer en hul vryheid te eis.

Die tweede opstand het in 1825 plaasgevind op 'n plaas wat redelik ver van

Kaapstad af was.

'n Paar van die slawe, gelei deur Galant van der Caab, het die boer en van sy

gesinslede vermoor.

Baie van die slawe wat aan die opstand deelgeneem het, is ter dood

veroordeel.

Slawenalatenskap aan die Kaap

7

7


Ontwikkeling van Afrikaans as taal

Slawe het met die Xhosas gemeng en dit het gelei tot 'n gemengde

NguniKhoisan-ras.

• Daar was vir 180 jaar lank slawe in die Kaap.

• Baie slawe het uit die Ooste gekom en slawe en hul afstammelinge het gedurende hierdie tyd 'n enorme kulturele bydrae tot Kaapstad en die omliggende gebiede gemaak.

• Baie slawe was geskoolde bouers, kabinetmakers, pleisteraars, kleremakers, messelaars en skrynwerkers.

• Bewyse van hierdie vaardighede kan nog steeds gesien word in die argitektuur van die Kaaps - Hollandse en ander geboue wat gedurende daardie tydperk opgerig is.

• Die slawe het hul eie musiek, taal en ontwerpe (klere en kuns) saamgebring na Kaapstad toe - dit was kleurryk en het van die Kaaps - Hollandse styl verskil.

• Kaaps - Maleise musiek is afkomstig van die slawe en die Kaaps - Maleise musikale tradisie word voortgesit deur die Kaapse Klopse wat op 2 Januarie ( Tweede Nuwejaar) elke jaar gehou word.

• Kaaps - Maleise geregte het 'n baie opvallende styl en smaak.

• Tradisionele Kaaps - Maleise kos en resepte soos bobotie, bredies en samoesas het deel geword van die Suid - Afrikaanse kultuur en tradisie.

8

8


Ten spyte van die wette wat ondertrouery verbied het, het slawe en Europese

setlaars gemeng.

Hierdie verhoudings tussen slawe en setlaars het baie gou 'n nuwe generasie

kinders tot gevolg gehad.

Hulle natalenskap was 'n mengsel van slaaf en Europeër, veral Nederlanders.

Afrikaans as taal het mettertyd ontwikkel en Nederlands en die slawetale

geïnkorporeer.

Die eerste skriftelike bewyse van vroeë Afrikaans was in Arabiese geskrif wat

deur 'n imam geskryf is.

Alhoewel die Maleise taal nie meer gepraat word nie, word Maleise woorde en frases nogsteeds gebruik as deel van die taal.

Islam as godsdiens

Die slawe wat uit die Ooste gekom het, het die geloof van Islam na die Kaap

gebring.

Die Europese setlaars was Christene terwyl die Khoikhoi en die Xhosas

oorspronklik tradisionele Afrika-godsdiens beoefen het.

Met verloop van tyd het die meeste inheemse mense Christene geword as

gevolg van die werk van sendelinge.

Islam het saam met slawe uit Islamitiese lande in die Kaap aangekom en deur

die hele Suid-Afrika versprei.

Vir die slawe was hulle godsdiens, Islam, 'n lewenswyse.

Hulle het hul godsdiens beoefen en dit was 'n groot deel van hulle identiteit.

Vandag is Islam steeds 'n lewendige, florerende godsdiens wat 'n beduidende

sosiale, kulturele en politieke invloed in Suid-Afrika het.

Die grootste groep Suid-Afrikaanse Moslems (volgelinge van Islam) kan steeds

in die Wes-Kaap aangetref word.

Dit kan 'n mens baie sien aan die aantal moskees wat in hierdie gebied gebou

is.

Slawe-eienaars het nie hul slawe toegelaat om die name wat hulle ouers vir

hulle gegee het te behou nie.

In plaas daarvan is hulle name en vanne gegee deur die Europese gesinne aan

wie hulle verkoop is.

9

9


Hierdie is 'n paar werksaktiwiteite wat slawe in die huis verrig het.

• vernoem na die maand van die jaar of die dag van die week.

Sommige slawe is:

• antieke name gegee.

• Portugese name gegee (die wat uit Portugal gekom het)

• vernoem na Bybelse karakters in die Ou Testament

• Hollandse vanne gegee

• na hul eienaars vernoem

• byname gegee (wat uiters beledigend kon wees)

10

1

0


Werkstuk 1 Blokkiesraaisel Datum : ___________________

Leidrade:

Af:

1. Die maak van wyn.

2. Om vrygestel te word.

3. Onwillig of onder dwang weggeneem van 'n persoon of voorwerp.

Dwars:

1. Mense wat stilletjies op skepe wegkruip om uit 'n land te ontsnap of om te

reis sonder om te betaal.

2. Die volgende generasie; in hierdie geval diegene wie se voorouers slawe was.

3. Klein gemeenskappe, veral aan die begin.

4. Aspekte oor die lewe wat van generasie tot generasie oorgedra is.

5. Het met die huis te doen.

11

1

1


Werkstuk 2 Woordsoek Datum : ______________

v e r s t e k e l i n g e

e w r t y u h b g t y u e

r p k u i p o h y b r t r

t l v s c f i s i e s e z

g a f a d v k r t e q y s

v a r e e r h t u s w h l

f s t d a f o y i t e u a

t l y c d z i h u e d i w

y i v f r t y n k t s o e

u k x d e r t b o g e o h

w e r k e r s j p b r i u

w w e r g y u i o p o k i

e c v f v e r t r o u m s

Leidrade:

1. Toe Jan van Riebeeck in die Kaap aangekom het, is hy deur die Hollanders

verbied om enige van die _ _ _ _ _ _ _ _ _ mense tot slawe te maak.

2. Vir die eerste vyf jaar was die enigste slawe aan die Kaap _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_..

3. Soos meer Hollandse setlaars aangekom het, het hulle meer _ _ _ _ _ _ _

benodig om tuine aan te lê, huise te bou en die verversingstasie te bestuur.

4. Aan die begin was die _ _ _ _ _ _ _ _ uit die omgewing bereid om so nou en

dan te werk.

5. Hulle het in die tuine gehelp en ander hande-arbeid (_ _ _ _ _ _ _ werk)

gedoen.

6. Hulle wou egter nie hulle _ _ _ _ _ _ alleen los nie en was daarom nie altyd

beskikbaar nie.

12

1

2


7. Later het hulle die Hollanders nie meer _ _ _ _ _ _ _ nie en wou glad nie meer

vir hulle werk nie.

8. Hulle is in die _ _ _ _ _ _ _ _ _ in Adderleystraat gehuisves.

Werkstuk 3 Pas Kolom B by Kolom A Datum : _______________

Skryf net die regte letter uit Kolom B in die antwoord kolom neer.

Kolom A Antw Kolom B

1. nedersettings A. Om vrygestel te word.

2. weggeruk B. Het met die huis te doen.

3. emansipasie

C. Die omhulsels van sade, wat

gewoonlik as nutteloos gesien

word.

4. vrag D. 'n Beskrywing en verduideliking.

5. huishoudelik

E. Die volgende generasies; in

hierdie geval diegene wie se

voorouers slawe was.

6. wingerdbou

F. Klein gemeenskappe, veral aan

die begin.

7. kaf

G. Die proses om die koring van die

kaf te skei deur dit in die lug op

te gooi of deur lug daardeur te

blaas.

8. uitwanning

H. Goedere deur 'n skip of vliegtuig

vervoer.

9. afstammelinge

I. Onwillig of onder dwang

weggeneem van 'n persoon of

voorwerp.

10. uiteensetting J. Die maak van wyn.

13

1

3


Werkstuk 4 Waar of Onwaar: Datum : ________________

1. Kaapse slawe-eienaars het nie baie streng beheer oor hul slawe uitgeoefen nie.

2. Slawe-eienaars kon baie wrede strawwe uitoefen: lyfstraf,

uithongering en om slawe te dwing om baie lang ure te werk.

3. As slawe sou probeer om weg te loop, is hulle in kettings

geslaan om te keer dat hulle ooit weer so iets sou probeer.

4. Slawe kon enigt tyd op straat in waens of op perde te ry, hulle

mag nie geloop het nie.

5. Was moeilik vir die slawe in die Kaap om normale

gesinslewens te hê, hulle was bv. toegelaat om te trou nie.

6. Enige kinders wat vir slawe gebore is, is nie ook deur die

slawe-eienaars besit nie.

7. Alle slawe moes teen agtuur in die aand in die huis wees, en as

hulle nie was nie, moes hulle 'n lig by hulle dra as hulle op

straat was.

8. Twee klein, maar georganiseerde opstande deur slawe het in

die vroeë 1800's plaasgevind toe die Kaap onder Hollandse

heerskappy was.

14

1

4


9. Slawe is ook gekoop, verkoop en uitgehuur deur middel van

advertensies wat in koerante geplaas is.

10. Soms het die slawe weerstand gebied of terugbaklei teen hul wrede eienaars.

Werkstuk 5 Onderstreep die regte antwoord: Datum : _______________

1. Slawe het met die (Xhosas/Zoeloes) gemeng en dit het gelei tot 'n gemengde

Nguni-Khoisan-ras.

2. Ten spyte van die wette wat ondertrouery verbied het, het slawe en

(Oosterse/Europese) setlaars gemeng.

3. Hierdie (huwelike/verhoudings) tussen slawe en setlaars het baie gou 'n nuwe

generasie kinders tot gevolg gehad.

4. Hulle natalenskap was 'n mengsel van slaaf en Europeër, veral

(Nederlanders/Hollanders).

5. Afrikaans as taal het mettertyd ontwikkel en (Duits/Nederlands) en die

slawetale geïnkorporeer.

6. Die eerste skriftelike bewyse van vroeë Afrikaans was in (hiërogliewe/Arabiese

geskrif) wat deur 'n imam geskryf is.

7. Die slawe wat uit die Ooste gekom het, het die geloof van (Islam/Boeddhisme)

na die Kaap gebring.

8. Die Europese setlaars was (Moslems/Christene) terwyl die Khoikhoi en die

Xhosas oorspronklik tradisionele Afrika-godsdiens beoefen het.

9. Met verloop van tyd het die meeste inheemse mense Christene geword as

gevolg van die werk van (sendelinge/predikante).

15

1

5


10. Die grootste groep Suid-Afrikaanse Moslems (volgelinge van Islam) kan steeds

in die (Oos-Kaap/Wes-Kaap) aangetref word.

Werkstuk 6 Vraag en antwoord: Datum : ____________________

1. a) Jan van Riebeeck was verbied om die plaaslike mense as slawe te

gebruik. Het dit beteken daar waar geen slawe nie? Verduidelik jou

antwoord.

b) Daar het al hoe meer setlaars aangekom, en hulle het meer werkers nodig

gehad. Wat moes hierdie werkers doen? Noem drie dinge:

c) Aan die begin was die Khoikhoi bereid om so nou en dan te werk. Om watter

twee redes het hulle later nie meer vir die Hollanders gewerk nie?

2. a) Waar het die eerste slawe vandaan gekom?

b) Later het slawe hoofsaaklik uit lande al langs die Indiese Oseaan

handelsroete gekom. Wat was die rede hiervoor?

16

1

6


c) Watter taal moes die slawe aanleer?

d) Afrikaans het aan die begin as slawetaal ontwikkel.

Noem vier taal waarvan dit aanvanklik 'n mengsel was.

e) Voltooi die tydlyn met die vernaamste datums in die geskiedenis

van slawerny aan die Kaap :

1660 - 1720

1730 - 1834

1770

1808

1834

3. a) Noem twee tipes werk wat slawe in die Kaap gedoen het:

b) Die werk wat slawe op die plase verrig het, het die volgende

ingesluit: (Noem agt)

17

1

7


c) Waar het die slawe geslaap?

d) Hoe kon die boere ekstra geld verdien uit hulle slawe?

e) Sommige slawe het nuwe vaardighede aangeleer. Noem vier hiervan:

4. a) Kaapse slawe-eienaars het baie streng beheer uitgeoefen oor hul slawe.

Noem drie vorme van die wrede strawwe wat toegepas is:

b) Hoe is slawe gestraf as hulle probeer het om weg te loop?

c) Noem vier van die streng reëls waarby slawe moes hou:

18

1

8


5. a) Vir hoe lank was daar slawe aan die Kaap?

b) Watter bewys het ons vandag dat baie van die slawe geskoolde

bouers, kabinetmakers, pleisteraars ens was?

c) Wat het die slawe saamgebring na Kaapstad toe? Hoe het die slawe

se styl verskil van dié van die Kaap?

6. a) Hoe het Afrikaans as taal begin ontwikkel? Verduidelik kortliks.

19

1

9


7. a) Watter gelowe het elk van die volgende groepe mense beoefen?

Slawe uit die Ooste

Europese setlaars

Khoikhoi en Xhosas

b) Wat noem ons volgelinge van die Islamitiese geloof?

8. a) Slawe eienaars het nie hul slawe toegelaat om die name wat hulle

ouers vir hulle gegee het, te behou nie. Hoe het die Europese families

waaraan hulle nou behoort het, vir hulle name gegee?

onderwerp 7: kolonisasie van die kaap in die 17de en 18de ......1834 emansipasie (vrylating) van die...

Documents