platforma mbi reformËn nË drejtËsi e ekspertËve tË … · 2015-10-02 · 1 republika e...
TRANSCRIPT
REPUBLIKA E SHQIPËRISË
Kuvendi KOMISIONI I POSAÇËM PARLAMENTAR
PËR REFORMËN NË SISTEMIN E DREJTËSISË
PLATFORMA
MBI REFORMËN NË DREJTËSI
E EKSPERTËVE TË PROPOZUAR NGA OPOZITA
PARLAMENTARE
(Versioni i plotë)
Shtator, 2015
1
REPUBLIKA E SHQIPËRISË
Kuvendi KOMISIONI I POSAÇËM PARLAMENTAR
PËR REFORMËN NË SISTEMIN E DREJTËSISË
PLATFORMA
MBI REFORMËN NË DREJTËSI
E EKSPERTËVE TË PROPOZUAR NGA OPOZITA
PARLAMENTARE
(Versioni i plotë)
Shtator, 2015
2
PËRMBAJTJA
HYRJE
PJESA E PARË - PROCESI DHE RËNDËSIA E REFORMËS NË DREJTËSI
I. Mbi procesin e Reformës në Drejtësi
II. Risqet dhe garancitë kushtetuese të Reformës në Drejtësi
PJESA E DYTË - KOMENTE TË PËRGJITSHME MBI DOKUMENTIN ANALITIK,
STRATEGJINË DHE PLANIN E VEPRIMIT
I. Mbi Dokumentin Analitik
II. Mbi Strategjinë dhe Planin e Veprimit
PJESA E TRETË - MBI PËRMBAJTJEN E REFORMËS NË DREJTËSI
I. REFORMA E KUSHTETUTËS PËR SISTEMIN E DREJTËSISË DHE REFORMA E
GJYKATËS KUSHTETUESE
II. PUSHTETI GJYQËSOR
III. DREJTËSIA PENALE
IV. EDUKIMI LIGJOR DHE ARSIMI JURIDIK
V. SHËRBIMET LIGJORE DHE PROFESIONET E LIRA
VI. MASAT ANTIKORRUPSION
VII. FINANCIMI I SISTEMIT TË DREJTËSISË
PJESA E KATËRT - PËRMBLEDHJE E MASAVE TË PROPOZUARA NGA
PLATFORMA PËR REFORMËN NË DREJTËSI
I. REFORMA E KUSHTETUTËS PËR SISTEMIN E DREJTËSISË DHE REFORMA E
GJYKATËS KUSHTETUESE
II. PUSHTETI GJYQËSOR
III. DREJTËSIA PENALE
IV. EDUKIMI LIGJOR DHE ARSIMI JURIDIK
V. SHËRBIMET LIGJORE DHE PROFESIONET E LIRA
VI. MASAT ANTIKORRUPSION
VII. FINANCIMI I SISTEMIT TË DREJTËSISË
3
HYRJE
Realizimi i Reformës në Sistemin e Drejtësisë është vlerësuar nga Komisioni Europian si një nga
prioritetet kyçe të rrugëtimit të Shqipërisë në procesin e integrimit europian. Premisat bazë mbi
të cilat mund të ndërtohet një reformë që përmbush sa aspiratat e qytetarëve shqiptarë aq edhe
detyrimet e procesit të integrimit në BE, janë dy: qëllimi dhe procesi. Ne besojmë se në themel të
një reforme që përmbush aspiratat dhe detyrimet e mësipërme duhet të jetë qëllimi serioz dhe i
sinqerte i reformimit të drejtësisë në drejtim të konsolidimit të shtetit të së drejtës dhe të
garantimit real të pavarësisë, paanshmërisë, përgjegjshmërisë dhe eficencës së sistemit gjyqësor.
Ne, gjithashtu, besojmë se një refomë e tillë është e mundur të realizohet vetëm përmes një
procesi transparent, gjithëpërfshirës, konsensual, por edhe të sinqertë. Nje proces i mire, dhe
bazuar ne standartet euroatlantike mund te prodhoje ne rezultat te mire, te kerkuar nga qytetaret
dhe parteneret nderkombetare. Vetem një proces transparent dhe i lire, garanton një rezultat të
mirë, që siguron standardet minimale të një drejtësie eficente, të pavarur, të përgjegjshme dhe
llogaridhënëse. Për këtë arsye, mbeshtesim qendrimin e vazhdueshem te Bashkimit Europian se
realizimi i Reformës në Sistemin e Drejtësisë duhet të bëhet nëpërmjet një procesi konsensual,
gjithëpërfshirës dhe transparent.
Ne mendojme se rreziku më i madh që i kanoset sot sistemit të drejtësisë është kontrolli apo
kapja politike dhe korrupsioni. Gjatë këtyre viteve dhe vecanërisht vitin e fundit është vënë re një
tendencë për të miratuar ligje që prekin sistemin e drejtësisë me procedurë të përshpejtuar dhe
në kushte emergjence, të cilat kanë patur vetëm qëllimin për kapjen e sistemit të drejtësisë.
Kujtojmë këtu levizjet e deritanishme te mazhorances me rastet e ILDKP-së, KLD-së, Shkollës së
Magjistraturës, Gjykatave Administrative apo Gjykatës së Lartë. Ne duam te ndajme bindjen
tone se një sistem drejtësie i kapur politikisht është po aq i rrezikshëm sa edhe një sistem i
korruptuar.
Nga ana tjetër, korrupsioni në drejtësi ne Shqiperi është një problem eminient. Është e
rëndësishme që Reforma në Drejtësi të shpalose një vision të qartë që zhvesh drejtësinë nga
korrupsioni, por njëkohësisht garanton pavarësinë e sistemit. Levizjet e deritanishme te
mazhorances qe filluan me blerjen e deputeteve per te arritur nje shumice me 84 vota, dhe
perpjekja per te artikuluar ne cdo dokument si gjithperfshires, vetem vendime parlamentare me
numrin 84 (aq sa numeron mazhoranca aktuale) krijohet dyshimi se qëllimi për të reformuar
drejtësinë, më shumë se synon të luftojë korrupsionin, kërkon ta marrë atë nën kontrollin e tij
politik.
Dallimi i shprehjes publike te politikane te larte te ekzekutivit se “e dua drejtësinë nën vehte për
të luftuar keqberesit” me shprehjen “e dua drejtësinë nën vehte dhe për vehte” është zero. Të
dyja keto shprehje kanë të njëjtin qëllim, pertej retorikes, përvec diabolizmit naiv për të
manipuluar qytetarët: qellimin per ta patur nen vehte dhe per ta kontrolluar drejtesine. Per
4
ilustrim do te mjaftonin vendimet e fundit të Gjykatës së Lartë për deklarimin të pafajshëm te
keqberesve kur keqbërësit janë në anën e mazhorances, dhe denimin kundershtareve poltike
vetem per deklarime ne Kuvend. Kjo praktikë duhet të marr fund dhe Reforma në Drejtësi
duhet të synojë garantimin e pavarësisë dhe luftën ndaj korrupsionit në mënyrë të
njëkohëshme.
Synimi i kësaj Platforme nuk është të gjejë defekte apo të kritikojë dokumentet e prezantuar
nga mazhoranca parlamentare, por synon të pasqyrojë disa sugjerime me natyrë plotësuese
apo korrektuese, duke siguruar objektivitetin e pasqyrimit të të dhënave. Platforma jonë synon
të integrohet në një Strategji të përbashkët reformuese, e cila të ofrojë zgjidhje afatgjata dhe që
shkojnë përtej një mandati qeverisës. Për këtë arsye, kjo Platformë synon që saktësisht nisur prej
premisave të mësipërme, të bëjë të qartë pikërisht: masën kritike të arsyeve, nevojave,
objektivave dhe qëllimeve te ndryshimeve Kushtetuese/ligjore/institucionale eventuale; risqet që
mund të rezultojnë; dhe po me kaq skrupolozitet edhe nevojën, mjetet konkrete dhe garancitë që
duhet të vigjëlojnë përgjatë këtij procesi reformues.
Kjo Platformë përmban jo vetëm kritikën apo oponencën ndaj masave të propozuara, por edhe
mbështetjen për zgjidhjet pozitive, disavantazhet e zgjidhjeve të papërshtatshme, dhe
alternativën tonë konkrete për reformimin e sistemit të drejtësisë, duke synuar në mënyrë të
njëkohshme, garantimin e pavarësisë dhe forcimin e përgjegjshmërisë dhe luftën kundër
korrupsionit. Për këtë arsye, mendojmë që masat e propozuara në këtë Platformë, duhet të
analizohen me kujdes nga ekspertët ndërkombëtar, për të përzgjedhur zgjidhjet më të mira dhe
oportune për Shqipërinë, në funksion të arritjes së objektivit për garantimin e njëkohshëm të
pavarësisë së sistemit dhe luftën ndaj korrupsionit.
Bazë e dokumentit tonë të prezantuar në këtë Platformë janë Rekomandimet e Bashkimit
Europian, GREECO, Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Europian (CCJE) apo Këshillit
Konsultativ i Prokurorëve Europian (CCPE), Rrjetit të Këshillave Gjyqësor Europian, Gjykatës
Europiane për të Drejtat e Njeriut, Komisionit të Venecias, dhe modelet më të mira europiane.
Në këtë pikëpamje, pavarësisht kritikave të shpeshta për huazimin e pjesëve të ndryshme nga
përvoja të ndryshme evropiane, pa imituar saktësisht një model të gatshëm evropian, kjo
platformë pranon se Shqipëria duhet të krijojë modelin e saj të pushtetit gjyqësor dhe të
sistemit të drejtësisë, i cili pa asnjë dyshim duhet të përqafojë standardet minimale dhe
praktikat më të mira evropiane dhe ndërkombëtare. Vetëm një qasje e tillë i përshtatet dhe
adreson nevojat konkrete të shoqërisë shqiptare, në kontekstin e saj historik të zhvillimit
shoqëror dhe ekonomik, si dhe e përgatit Shqipërinë për të përballur siç duhet proceset
integruese euro-atlantike.
Komisioni i Posacëm Parlamentar për realizimin e Reformës në Drejtësi ka miratuar në parim
dhe në mënyrë të njëanshme Dokumentin Analitik “Analizë e sistemit të drejtësi në Shqipëri” dhe
Strategjinë e Planin e Veprimit për realizimin e Reformës në Drejtësi. Duke pasur si pikënisje
5
rezultatet e sistemit të drejtësisë në këta 16 vjet që nga hyrja në fuqi e Kushtetutës së Republikës
së Shqipërisë, Dokumenti Analitik synon të evidentojë problematikën që prek sistemin tonë të
drejtësisë në të gjitha aspektet e organizimit, funksionimit dhe administrimit të tij.
Përpjekja për të skanuar problematikat e sistemit të drejtësisë që nga momenti i hyrjes në fuqi të
Kushtetutës (1998) e deri më sot, është një proces i mirëpritur, por vetëm nëse është i plotë,
objektiv, gjithëpërfshirës dhe i paanshëm. Për këtë qëllim, ky proces jo vetëm duhet të realizohet
me kujdes dhe pa nxitim, por mbi të gjitha duhet të jetë gjithëpërfshirës dhe transparent.
Konsultimi i tij duhet të jetë jo vetëm një proces formal, por mbi të gjitha një proces që ka impakt
mbi përmbajtjen e këtyre dokumenteve. Edhe pse janë realizuar disa tryeza dhe takime publike
konsultative, nuk rezulton që ato të kenë arritur të kenë ndikim mbi përmbajtjen e dokumenteve.
Për më tepër, vetë Strategjia dhe Plani i saj i Veprimit nuk rezulton që t’i jenë nënshtruar ndonjë
procesi të posacëm konsultimi me grupet e interesit. Pretendimi se ato janë konsultuar gjatë
fazës së konsultimit të Dokumentit Analitik (dmth përpara se të hartoheshin nga vetë Grupi i
Ekspertëve të Nivelit të Lartë!!!), është jo i besueshëm dhe aspak serioz.
Gjithashtu, hartuesit e dokumentit duhet të jenë të balancuar politikisht, me qëllim që pasqyrimi
të jetë objektiv dhe jo partiak apo i njëanshëm. Prezenca e ekspertëve ndërkombëtar është një
garanci për të siguruar objektivitetin e procesit, por pjesëmarrja e tyre nuk eleminon tërësisht
mungesën e besimit në njëanshmërinë e një numri të lartë të ekspertëve vendas, roli i të cilëve
duket të ketë qenë vendimtar për përmbajtjen e vetë dokumenteve. Edhe pse Grupi i Ekspertëve
të Nivelit të Lartë prezantohet si një grup ekspertësh “të pavarur”, pjesëmarrja në shumicë në të
i ish-Ministrave, ish-zëvendësministrave, ish-funksionarëve të tjerë të lartë gjatë qeverisjes së
Partisë Socialiste, familjarëve të deputetëve e ministrave të Partisë Socialiste, apo eksponentëve
të lartë të sistemit gjatë regjimit komunist, dëmton besueshmërinë e tyre si ekspertë të pavarur
dhe jo partiak, duke cenuar kështu objektivitetin e realizimit të procesit të analizimit të
problematikave të sistemit dhe ofrimit të zgjidhjeve të mundshme jopartiake.
Në këto kushte, vlerësojmë se është thelbësore që grupi i ekspertëve të jetë i balancuar dhe të
pasqyrojë për aq sa është e mundur përbërjen e vetë Komisionit të Posacëm Parlamentar. Nga
ana tjetër, duhet që realisht ekspertët të zhvishen nga konflikti i interesit dhe të mos kenë
kompleksin për të pranuar se gjatë kohës kur kanë patur funksione drejtuese në sistemin e
drejtësisë kanë dështuar të rrisin besueshmërinë e publikut tek sistemi apo ta mbajnë sistemin
larg akteve korruptive!
Është gjthashtu thelbësore që analiza e sistemit të drejtësisë të mos bazohet në të dhëna
subjektive dhe opinione personale të pabazuara, por duhet të realizohet sipas një procesi
karahasimor midis realitetit të brendshëm dhe standardeve ndërkombëtare në këtë fushë. Në
Dokument rezulton se mungojnë referimet në aktet ndërkombëtare që përcaktojnë standardet e
organizimit dhe funksionimit të sistemit të drejtësisë. Për ilustrim, mjafton të përmendim faktin
se Dokumenti nuk referon në aktet e miratuara nga Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Europian
6
(CCJE) apo Këshillit Konsultativ i Prokurorëve Europian (CCPE), aktet e të cilave përbëjnë
frymëzim për realizimin e reformave në të gjitha vendet e Bashkimit Europian apo vendeve që
aspirojnë t’i bashkohen familjes europiane. Në këtë pikë, rezulton se Dokumenti “Analizë e
sistemit të drejtësisë” ka dështuar të ofrojë një analizë të përputhshmërisë së legjislacionit
shqiptar me standardet ndërkombëtare.
Hartimi i Platformës tonë ndjek, për aq sa është e mundur, strukturën e emërtimeve të
përcaktuara në Analizën e Sistemit të Drejtësisë apo Strategjisë për të evituar konfuzionin e
dokumenteve. Ne jemi të bindur se vlerësimi me kujdes i kësaj Platforme do të ndihmonte realisht
në pasqyrimin me objektivitet të problematikave të sistemit dhe gjetjen e zgjidhjeve më të mira të
mundshme. Cdo përpjekje për të injoruar opinionet ndryshe apo për të këmbëngulur në zgjidhje
të paracaktuara, jo vetëm nuk do t’i jap zgjidhje problemeve që ka sot sistemi i drejtësisë, por do
të shtojë edhe problematika të tjera, që do të rrezikonin të ardhmen europiane të vendit.
7
PJESA E PARË
PROCESI DHE RËNDËSIA E REFORMËS NË DREJTËSI
I. Mbi procesin e Reformës në Drejtësi
Në parantezë të diskutimit të çështjeve të duhura për reformimin e sistemit të drejtësisë, nevojitet
një analizë e procesit të reformës në drejtësi. Suksesi i substancës së Reformës nuk mund të
arrihet në mënyrë të sigurtë pa siguruar një procedurë të saktë dhe rigoroze për përmbushjen e
saj, pasi ashtu siç pranon doktrina e të drejtës procedurale, rregullat e procedurës ekzistojnë për
të siguruar se vetëm nëpërmjet ndjekjes me përpikmëri të tyre, arrihet zgjidhja e drejtë e një
çështjeje.
Fillimisht, duhet saktësuar se në të gjithë këtë pjesë, teksa flitet për „sistem gjyqësor‟, „pushtet
gjyqësor‟ apo thjesht „gjyqësor”, me to nënkuptohet tërësia e gjyqtarëve të gjykatave të shkallës
së parë, të apelit dhe të Gjykatës së Lartë, ndihmësit ligjorë, stafi administrativ, si dhe organet
qeverisëse të tyre, duke përfshirë edhe Këshillin e Lartë të Drejtësisë. Në vijim, merr rëndësi
përcaktimi i vizionit (qëllimeve), si dhe i parimeve, mbi të cilat duhet të bazohet Reforma në
Gjyqësor. Rrjeti Evropian i Këshillave Gjyqësorë (ENCJ), ka përgatitur dy raporte që i
dedikohen reformimit të gjyqësorit në vendet evropiane, anëtare të Bashkimit Evropian1 (këtu e
në vijim të cituara si Raportet e ENCJ për Reformën në Gjyqësor). ENCJ parashtron se qëllimet
e reformës në gjyqësor duhet të bazohen në parime të shëndosha që përmirësojnë cilësinë e
drejtësisë për qytetarët dhe që duhet të përfshijnë këto aspekte:
- Përmirësimin e cilësisë së aksesit në drejtësi;
- Rritjen e besimit publik në sistemin gjyqësor;
- Përmirësimin e imazhit të gjyqësorit;
- Garantimin e një sistemi efiçent që nuk kompromenton cilësinë e drejtësisë dhe aksesin në
drejtësi.
Duke u bazuar në këto qëllime, vizioni që përshkon këtë pjesë të platformës tonë është
reformimi i sistemit gjyqësor shqiptar, përmes forcimit të njëkohshëm të pavarësisë dhe të
përgjegjshmërisë së tij, për ta bërë atë lehtësisht të aksesueshëm, të besueshëm nga
publiku, me integritet të lartë dhe efiçent në dhënien e një drejtësie me cilësi të lartë.
Artikulimi i këtij vizioni bazohet në bindjen se reforma e sistemit gjyqësor duhet të konceptohet
si përpjekje për të përmirësuar funksionimin e gjyqësorit, duke mbajtur në konsideratë edhe
impaktin domethënës të krizës ekonomike (numri i çështjeve rritet në gjykata, ndërsa buxheti
shtetëror ulet), si dhe faktin që performanca e dobët e gjyqësorit është një faktor që pengon
zhvillimin ekonomik të vendit.
1 Bëhet fjalë për Raportin “Reforma Gjyqësore në Evropë” 2011-2012, i miratuar në Dublin, Irlandë dhe për
Raportin “Reforma Gjyqësore në Evropë – pjesa II”, Udhëzime për dhënien e një drejtësie efektive, 2012-2013
8
Shpallja e këtij vizioni nuk ka kundërthënie me synimin e përgjithshëm të deklaruar në draft-
Strategji, por në ndryshim të këtij synimi, vlerësohet se duhet me forcë të deklarohet forcimi i
njëkohshëm dhe i balancuar i pavarësisë dhe i përgjegjshmërisë së gjyqësorit. Theksimi i
kujdesit për të dyja parimet lidhet me historinë institucionale dhe gjendjen aktuale të gjyqësorit
në Shqipëri, që ka treguar se injorimi i njërit parim ka ndikuar ndjeshëm në cenimin e parimit
tjetër. Sot, ka një shqetësim mbarëshoqëror për rritjen e përgjegjshmërisë së gjyqësorit në
Shqipëri, por një Reformë e kujdesshme afatgjatë duhet të konsiderojë që masat për rritjen e
përgjegjshmërisë duhet pa asnjë dyshim të ndërmerren duke respektuar nevojën e
padiskutueshme për ruajtjen e pavarësisë së gjyqësorit. Theksimi i kujdesit për të dyja parimet
nxitet edhe nga përmbajtja e Dokumentit Analitik dhe i disa pjesëve të draft-Strategjisë, të cilat i
kushtojnë vëmendje rritjes së përgjegjshmërisë së gjyqësorit në Shqipëri, duke mos prezantuar
masa apo mekanizma balancues për ruajtjen e njëkohshme të pavarësisë së tij.
Në Raportet e tij për Reformën në Gjyqësor, ENCJ rekomandon se objektivat e Reformës duhet
të jenë SMART (specifike, të matshme, të arritshme, realiste dhe me afate të mirë-përcaktuara).
Nga pikëpamja e procesit të Reformës, ajo duhet të përbëhet nga një set hapash proceduralë, si:
(i) Plani i Veprimit;
(ii) Procedurat për angazhimin dhe përfshirjen e Gjyqësorit në të gjitha fazat;
(iii) Projektet pilot;
(iv) Afatet kohore të përshkallëzuara;
(v) Rishikimi i afateve;
(vi) Kriteret e rishikimit;
(vii) Datat dhe procedurat e zbatimit;
(viii) Kërkesa që propozimi bazohet në të dhëna aktuale dhe relevante;
(ix) Vlerësimet e impaktit – cilësia dhe sasia;
(x) Kontrolli i Cilësisë në çdo fazë.
ENCJ, lidhur me procesin e një Reforme në Gjyqësor jep këto rekomandime:
1) Është thelbësore që gjyqësori, këshillat gjyqësorë dhe në veçanti gjyqtarët dhe prokurorët
të përfshihen në çdo fazë të zhvillimit dhe të zbatimit të planeve të reformës. Kjo siguron
pavarësinë e gjyqësorit dhe që reformat janë efektive dhe besimplotë;
2) Gjyqësori, nën drejtimin e Këshillave Gjyqësore, aty ku ata ekzistojnë, duhet të
zhvillojnë propozime të arsyeshme për reforma efektive. Qëllimi i reformës duhet të jetë
përmirësimi i vlerave të përgjithshme të drejtësisë. Administrimi më efektiv rezulton në
përmirësime të kohëzgjatjes dhe të cilësisë;
3) Këto propozime për reforma duhet të marrin informacion nga drejtimet e përgjithshme të
skicuara në këtë raport. Në veçanti, kombinimi i thjeshtimit të procedurave, menaxhimit më
strikt të çështjeve dhe dixhitalizimi ofrojnë një perspektivë për vlera gjyqësore.
Duke i konfrontuar këto standarde dhe rekomandime me Dokumentin Analitik dhe draft-
Strategjinë, konstatohet se në këto 2 dokumente nuk është trajtuar aspak rëndësia e procesit të
9
Reformës dhe procedura që do të ndiqet për realizimin e saj. Kjo çështje mesa duket i është lënë
në dorë nivelit politik (Komisionit Parlamentar të Reformës), i cili me disa vendime ka elaboruar
disa rregulla tepër të thjeshta, por që nuk përmbushin në nivelin e duhur standardet evropiane.
Për ilustrim, është e vërtetë që janë zhvilluar disa tryeza të rrumbullakëta diskutimi me gjyqtarë,
kryetarë gjykatash, shoqata të gjyqtarëve dhe me përfaqësues të KLD-së. Sikundër është e
vërtetë edhe që është krijuar një regjistër me adresat elektronike të të gjithë gjyqtarëve, me
qëllim informimin e tyre dhe marrjen e mendimit prej tyre. Mirëpo, pjesëmarrja me këtë lloj
procedure e gjyqësorit në Reformë është sipërfaqësore dhe nuk siguron aktivizimin substancial të
tij. Është e tepërt të shënohet se individët që paraqiten në këto forume veprojnë individualisht
dhe pa qenë të organizuar. Për më tepër kjo bëhet e ndjeshme për shkak të mentalitetit normal të
një gjyqtari, i cili ka në edukatën e punës së tij punën individuale dhe jo në grup. Kjo është
arsyeja që standardi evropian kërkon përfshirjen e gjyqësorit nën drejtimin e Këshillit Gjyqësor,
me qëllim organizimin real të tyre, mbledhjen e problematikave, përpunimin shkencor të tyre dhe
paraqitjen e sugjerimeve serioze.
Po ashtu, është shqetësuese caktimi i afateve të Reformës, ku në Planin e Veprimit, masat e
parashikuara rëndom përcaktojnë si afat periudhën „shtator-dhjetor 2015‟. Ky afat nuk është
serioz dhe aspak realist. Qëndrimi ynë mbi këtë cështje është që Strategjia të ketë formatin dhe
afatet e veprimit të kërkuara nga Bashkimi Europian. Strategjia duhet të parashikojë masa për
periudhën 2015-2020, duke u shoqëruar me një Plan të saktë dhe të plotë Veprimi, ku
parashikohen edhe mekanizmat e monitorimit apo komponentët financiar. Vetëm në këtë mënyrë
mund të sigurohet edhe mbështetje financiare nga Bashkimi Europian, për realizimin e masave
me natyrë reformuese të sistemit të drejtësisë.
Nga ana tjetër, në Dokumente nuk flitet fare për pilotim të disa masave që prezantohen për herë
të parë; për rishikim të masave të planifikuara; për kontroll impakti dhe cilësie. Për pasojë,
sugjerohet që të kërkohet krijimi i një procedure rigoroze të paracaktuar për të patur
garancinë e nevojshme për drejtësinë e rezultateve të Reformës. Kjo procedurë, duhet të
bazohet në rekomandimet e ENCJ, të shpjeguara më sipër.
Një çështje tjetër, që lidhet me procesin është ai i modelit që duhet adoptuar për reformimin e
gjyqësorit në Shqipëri. Për këtë çështje, në draft-Strategji është evidentuar se legjislacioni i
miratuar gjatë 25 viteve të fundit është me cilësi të dobët, se procesi i hartimit të ligjeve ka qenë
importim i ligjeve të huaja pa ia nënshtruar nevojave reale të vendit dhe për pasojë sistemi ligjor
shqiptar vazhdon të jetë në tranzicion, i çorientuar dhe jo-koherent dhe legjislacioni nuk është i
harmonizuar. Këtu nuk është vendi për të diskutuar mbi korrektësinë e këtij konkluzioni dhe mbi
shkaqet e situatës aktuale. Ajo që merr rëndësi lidhet me pronësinë e Reformës, që siç është vënë
në dukje shpesh edhe nga partnerët ndërkombëtarë duhet të jetë dhe të mbetet pronësi shqiptare.
Në Raportin Reforma Gjyqësore në Evropë 2011-2012 të ENCJ, me shumë të drejtë, vihet në
dukje se:
10
“... organizimi gjyqësor, si dhe sistemet ligjore dhe gjyqësore në Evropë janë të
ndryshme, për shkak të diferencave të sistemeve kushtetuese dhe të traditave ligjore. Megjithatë,
ka një element të përbashkët për të gjitha sistemet gjyqësore evropiane: drejtësia është guri i
themelit i shtetit të së drejtës dhe për pasojë, pavarësia e gjyqësorit është jetike në një shoqëri
demokratike.... Objektivi i procesit të reformës në gjyqësor duhet të jetë për përmirësimin e
cilësisë së drejtësisë dhe efikasitetit të gjyqësorit, duke forcuar dhe mbrojtur pavarësinë e
gjyqësorit, shoqëruar me masa për të ta bërë më efektive përgjegjshmërinë dhe përgjegjësinë e
tij. Duhet të theksohet gjithashtu se drejtësia duhet të jetë pranë qytetarëve. Për këtë qëllim,
aksesi në drejtësi, duke përfshirë edhe procedurat gjyqësore ndërkufitare, duhet të lehtësohen... .
Reforma e gjyqësorit kërkon të mbahet një balancë e kujdesshme midis aksesit në drejtësi,
efektivitetit dhe eficencës së administrimit të drejtësisë. Në çdo rast, të drejtat themelore duhet të
garantohen, pavarësisht ndryshimit të kushteve ekonomike”.
Në këtë pikëpamje, pavarësisht kritikave të shpeshta për huazimin e pjesëve të ndryshme nga
përvoja të ndryshme evropiane, pa imituar saktësisht një model të gatshëm evropian, kjo
platformë pranon se Shqipëria duhet të krijojë modelin e saj të pushtetit gjyqësor dhe të
sistemit të drejtësisë, i cili pa asnjë dyshim duhet të përqafojë standardet minimale dhe
praktikat më të mira evropiane dhe ndërkombëtare. Vetëm një qasje e tillë i përshtatet dhe
adreson nevojat konkrete të shoqërisë shqiptare, në kontekstin e saj historik të zhvillimit
shoqëror dhe ekonomik, si dhe e përgatit Shqipërinë për të përballur siç duhet proceset
integruese euro-atlantike.
Duhet pranuar se është prezent një risk: përgjithësisht, jo vetëm në Shqipëri, reformat e
gjyqësorit draftohen dhe miratohen nga dy pushtetet e tjera: ekzekutivi dhe legjislativi. Në
Shqipëri, ky problem është edhe më i mprehtë, pasi gjyqësori çalon në drejtim të organizimit të
tij të brendshëm, duke mos patur struktura të afta në nivelin e dëshiruar për të prodhuar politika
apo për të qenë aktorë kyçë në zhvillimet politiko-institucionale të vendit. Shpesh, gjyqësori
gjendet në situatën e pritjes së kritikave nga 2 pushtetet e tjera. Për këtë shkak, paraqesin rëndësi
edhe respektimi i standardeve të procesit për të patur sukses të reformës.
Çështja e fundit, që lidhet me procesin e Reformës, është ajo e strukturimit formal të çështjeve
substanciale të saj. Në Raportin Reforma Gjyqësore në Evropë 2011-2012 të Rrjetit Evropian të
Këshillave Gjyqësorë (ENCJ), janë analizuar 5 fusha të Reformës së Gjyqësorit:
1. Racionalizimi dhe (ri)organizimi i gjykatave dhe i zyrave të prokurorisë;
2. Ulja e volumit të çështjeve në gjykata;
3. Thjeshtimi i procedurave gjyqësore, përmirësimi në menaxhimin e çështjeve dhe prezantimi
i teknologjive të reja;
4. Financimi i sistemit gjyqësor (gjykatat dhe zyrat e prokurorisë);
5. Menaxhimi i gjykatave dhe ndarja e çështjeve brenda dhe midis gjykatave, si dhe brenda dhe
midis zyrave të prokurorisë.
11
II. Risqet dhe garancitë kushtetuese të Reformës në Drejtësi
Tashmë është maturuar, në masë pothuajse të plotë, jo vetëm opinioni politik por edhe ai publik,
se është i nevojshëm reformimi i sistemit të drejtësisë në vend. Për këtë qëllim, duhet një
përqëndrim masiv i vëmendjes publike mbi ngjarje të tilla, por po kaq delikat, dhe me potencial
të madh për të ndodhur, është edhe njëfarë shfokusimi ndaj aspektit teknik, profesional apo
burokratik i realizimit të një reforme të tillë, duke marrë gjithnjë e më shumë peshë dhe
vëmendje, retorika politike, situatë kjo e cila mund të lërë në dorë të dytë, aspektin e parë.
Aspekti tekniko-profesional mund të mos jetë shumë argëtues dhe joshës për debatin politiko-
publik, porse serioziteti i realizimit të reformës (aq më shumë i asaj kushtetuese), çuarja me
sukses deri në fund, dhe qenia e saj efektive (pasi eventualisht të jetë miratuar dhe të ketë filluar
të zbatohet), duhet të bazohet gjithnjë e më shumë tek ky aspekt. Përballë kësaj vëmendjeje të
përqëndruar tashmë, duhet bërë një analizë e shkurtër, pa paragjykime dhe e sinqertë i asaj çka i
përket realisht një reforme kushtetuese.
Me fjalën “reformë” në sintezë ekstreme duhet kuptuar një “proces modifikues në mënyrë jo të
dhunshme të një situate aktuale të gjërave, si pasojë e një serie të larmishme nevojash”. Për këtë
arsye duket se është mëse e arsyeshme që trajektorja, ritmi dhe masa e realizimit të saj duhet të
orientohen thelbësisht prej tre çështjeve bazë:
- përse duhet ndryshuar?
- çfarë duhet ndryshuar?
- si duhet ndryshuar?
Vetëm pasi të qartësohen e të pranohen arsyet e një reforme (ajo “seri e larmishme nevojash” së
cilave duhet t‟i përgjigjet modifikimi jo i dhunshëm i një situate aktuale), mund të fillojë të ketë
kuptim edhe debati mbi modulimin e masës reaguese ndaj kësaj situate aktuale (është vërtet e
nevojshme të ndryshohet Kushtetuta për t‟iu përgjigjur atyre nevojave të larmishme? Çfarë është
e nevojshme të ndryshohet në atë mënyrë që të gjejnë një përgjigjje këto nevoja?) dhe mbi
procedurën e realizimit të këtij ndryshimi (si është e udhës, e nevojshme, e mjaftueshme, që të
ndryshohet Kushtetuta, për t‟ia arritur atij qëllimi??). Ndodh shpesh që debati, sidomos në
kuadër të retorikës politiko-publike mbi reformimin, të përqëndrohet më së shumti mbi
modulimin e ndryshimeve (çfarë ndryshimesh duhen bërë), duke u distancuar me mendjelehtësi
nga analiza e thelluar dhe serioze mbi arsyet e ndryshimit (pse duhet ndryshuar) dhe as duke
menduar asfare për të identifikuar rrugët politiko-institucionale më dinjitoze të këtij ndryshimi
(si duhet ndryshuar).
Ky është rreziku i parë, dhe më seriozi, që mund të infektojë qëllimet e mbara e të një reforme të
tillë. Për këtë arsye, saktësimi dhe pranimi i objektivave të përgjithshme të reformës, pasi kështu
bëhet shumë më e thjeshtë së pari identifikimi i elementëve të Kushtetutës që rezultojnë se kanë
nevojë të ndryshohen, për arritjen e një qëllimi të tillë dhe së dyti saktësimi i procedurave të
12
nevojshme, nëpërmjet të cilave do të mund të realizohet në mënyrë legjitime dhe me sukses një e
tillë reformë.
Një platformë serioze e ndryshimeve kushtetuese, do të duhet që saktësisht nisur prej këtyre
premisave, të bëjë të qartë pikërisht:
- masën kritike të arsyeve, nevojave, objektivave dhe qëllimeve te ndryshimeve
Kushtetuese eventuale;
- risqet që mund të rezultojnë;
- po me kaq skrupolozitet edhe nevojën, mjetet konkrete dhe garancitë që duhet të
vigjëlojnë përgjatë këtij procesi reformues.
Nën këtë këndvështrim rezulton se analiza kushtetuese2 e formuluar në Dokumentin Analitik, ka
mungesë të theksuar të disa çështjeve, të cilat janë të një rëndësie thelbësore sa herë bëhet fjale
për ndryshime të ligjit themeltar. Ngjarje të tilla si ndryshimi i Kushtetutës, ndodhin rrallë.
Kushtetuta jo vetëm për shkak të natyrës së saj, por edhe për faktin se në demokracitë e brishta
ajo është mekanizimi i fundëm që presupozon ruajtjen e thelbit të sistemit demokratik, nuk mund
dhe nuk duhet të bëhet pre e ndryshimeve të shpeshta dhe të shumta. Kjo edhe për faktin se në
këtë fazë të zhvillimit shtetformues nën regjimin e demokracisë liberale, është fare e thjeshtë që
motivimi i ndryshimeve kushtetuese, të imponohet jo nga një nevojë e qartë dhe e pastër e
perfeksionimit të rendit juridiko-kushtetues, sesa nga një ngutje e motivuar nga interesa politikë,
të cilat maturohen në mënyrë sporadike sapo krijohet një koshiencë e arritjes se një kuorumi
politik të cilësuar në Kuvend, i cili formalisht mund të imponojë ndryshime kushtetuese.
Simptoma të tilla kanë shumë gjasë të ndodhin. Megjithëkëtë, në këto raste, lihet në harresë fakti
se maturimi i një shumice të kualifikuar politike në Kuvend, nuk zgjat përjetësisht. Dëshira e
brendshme që të realizohen ndryshime kushtetuese, për aq pak kohë sa mbahet në këmbë një
shumicë e tillë politike, shpesh shtyn në krijimin e një opinioni të ngutur qoftë mbi “difektet” e
prezumuara kushtetuese, qoftë mbi “suksesin” e formulave kushtetuese të propozuara. I
pandashëm nga ky proces është edhe tërheqja e brendshme që i ndodh një mazhorance në
Kuvend, për të bërë ndryshime në Kushtetutë, nga të cilat ajo vetë të nxjerrë përfitime (krijim
organesh të reja me të emëruarit prej saj, emërime rishtaz të realizuara po prej saj etj.), shpesh
afatshkurtra. Ky rrezik potenciohet më shumë, atëherë kur kjo mazhorancë e kualifikuar është e
njëjtësuar me mazhorancën e cila edhe qeveris vendin.
Ky është një rrezik i madh, i pashmangshëm në sistemet e demokracisë liberale, i kuptueshëm si
fenomen, i pranueshëm se mund të ndodhë natyrshëm. Për këtë arsye, përsa kohë që fillimisht në
publik e pastaj edhe në rradhët politike fillon e përpunohet një ide e brishtë për të realizuar
2 Disa çështje, të cilat në mënyrë të shprehur ose jo implikojnë ndryshime kushtetuese, trajtohen edhe në pjesë të
tjerë të Dokumentit Analitik dhe draft-Strategjisë, që nuk përkojnë me kapitullin e “Analizës kushtetuese”. Kështu,
çështjet mbi Gjykatën e Lartë trajtohen në kapitullin e “Pushtetit Gjyqësor”; çështje që kanë të bëjnë me implikime
kushtetuese të prokurorisë trajtohen në kapitullin e “Sistemi i Drejtësisë Penale”; e po kështu, çështje të tjera të kësaj
natyre trajtohen në kapitujt e “Masave Ligjore kundër Korrupsionit”, “Sistemi Arsimor i Drejtësisë”, “Sistemi i
Drejtësisë për Shërbimet Ligjore” apo “Financimit dhe Infrastruktura e Sistemit të Drejtësisë”.
13
ndryshime kushtetuese, e më pas të kristalizohet duke e shndërruar në një aksion politik, kujdes
tepër i veçantë i duhet kushtuar pikërisht garancive, me anë të të cilave të mund të shmanget
çfarëdo orientimi poltikisht të njëanëshëm, që mund t‟i nënshtrohet ky opinion reformues i
Kushtetutës. Për pasojë do të ndodhë që ky proces do të finalizohet me kristalizimin e disa
zgjedhjeve të reja kushtetuese, të cilat përkeqësojne tekstin kushtetues në situatën afatmesme dhe
afatgjatë. Rreziku më i madh, që i vjen një procesi reformues kushtetues është pikërisht
“egoizmi” i natyrshëm politik, për të bërë ndryshime të shpejta të gjendjes aktuale dhe për të
futur në fuqi ndryshimet sa më shpejt të jetë e mundur, duke anashkaluar kështu konceptin e
sigurisë juridike (pritshmërite e ligjshme, parashikueshmërinë dhe garancitë për të ardhmen,
periudhën tranzitore, etj) dhe duke operuar kështu në kushte flagrante të “konfliktit të interesit
politik” (të asaj mazhorance të përkohshme të kualifikuar).
Në mënyrë që një proces reformues të jetë i çliruar, dhe jashtë konfliktit të interesave (politike),
duhet fokusuar vëmendja jo tek ndryshimet afatshkurtra (që me gjasë i japin përfitime
mazhorancës së kualifikuar sporadike), por tek ndryshimet vizionare e të qëndrueshme, të cilat
më shumë i shërbejnë “sistemit” dhe jo “njerëzve”. Pra “interesi publik” duhet të mbizotërojë
ndaj “interesit politik të momentit”, i kuptuar ky si interes partiak. Është e domosdoshme që ky
proces reformues, të zhvillohet në kushte laboratorike, sipas të cilave ajo mazhorancë që realizon
ndryshimet (qoftë kjo edhe edhe mazhorancë konsensuale e të gjitha krahëve politikë) të jetë
tërësisht indiferente, për kësi lloj përfitimesh afatshkurtra dhe afatmesme. Për këtë arsye, është
mëse e domosdoshme, që të përpunohet ideja që të eleminohet në mënyrë të plotë, të thellë, të
qartë e të sigurt, interesi afatshkurtër dhe afatmesëm politik, në mënyrë që momenti volitiv për të
realizuar këto ndryshime të gjenerohet nga nevoja objektive për perfeksionim të sistemit. Një
kusht i tillë, garanton edhe “gjithë-pranueshmërinë” publike të ndryshimeve të tilla, e cila
tejkalon me sukses jo vetëm kundërshtitë apo skpeticizmin emocional ndaj një iniciative
(kryesisht kjo e rrafshit politik, dhe shpesh prej opozitave parlamentare), por edhe përçapjet
institucionale, siç është p.sh atakimi i ndryshimeve të tilla qoftë nëpërmjet rrugës gjyqësore në
Gjykatën Kushtetuese, qoftë nëpërmjet rrugës akoma më të acaruar të nënshtrimit të
amendamenteve kushtetuese të miratuara në referendumin kushtetues konfirmativ me kërkesë të
vetëm një pakice prej 28 deputetësh. Pra ngarkimi i panevojshëm i procesit reformues të
Kushtetutës, me doza skepticizimi që burojnë prej ndjesisë së përdorimit të ndryshimeve të tilla
kushtetuese për llogari të “lojës së brendshme politike ndërmjet partive”, përveç se vështirëson
miratimin e tyre (e pothuaj e asgjëson këtë synim), edhe në rastin pozitiv, kur arrihet një
“marrëveshje kulisash” nuk shëndosh “paqen publike” dhe ndryshime të tilla, edhe pse ndoshta
mund të jenë logjikisht të arrira, ato ngelen gjithnjë të “gjymtuara” në legjitimitet.
Përpos kësaj garancie inherente që rrjedh prej dialektikës politike-parlamentare-publike, vetë
Kushtetuta propozon një seri kufizimesh dhe mekanizmash kufizuese për të kryer një reformë të
përmasave të tilla. Një arsyetim i tillë e ka bazën më së pari tek dallimi gjithnjë ekzistent dhe
shumë i rëndësishëm që ekziston midis pushtetit për të miratuar një Kushtetutë në instancë të
parë dhe pushtetit për të miratuar ndryshimet kushtetuese, të cilat mundësohen pikërisht prej
14
“procedurave/kanaleve” dhe në atë masë sa Kushtetuta ekzistuese lejon (pra për aq sa edhe
pushteti që ka miratuar Kushtetutën ka dashur të lejojë).
Në këto kushte, është e pashmangshme dhe madje është kërkesë imperative, që në krye të herës,
të përcaktohen kufijtë, mundësitë apo aftësitë për të bërë ndryshime kushtetuese dhe masën e
këtyre ndryshimeve. Në këtë pikëpamje, Kushtetuta mbart këto kufij/limite:
- Limite procedurale
- Limite substanciale, (të cilat ndahen në të shprehura dhe të nënkuptuara).
Është e preferueshme që kufizime të tilla të saktësohen që në momentet më fillestare, të
përpunimit të një opinioni politik për ndryshime kushtetuese, në mënyrë që të jenë prezente dhe
të mirënjohura edhe gjatë fazës kulmore të projektimit apo formulimit të tekstit Kushtetues
ndryshues.
Sipas Dokumentit Analitik, janë identifikuar (siç është sqaruar më poshtë) një masë e gjerë
ndryshimesh, të cilat janë jo vetëm të thella (ndryshime konceptuale për secilin organ/institucion
kushtetues, pra ndryshime rrënjësore nga gjendja ekzistuese), por edhe të larmishme (preken një
gamë e gjërë institucionesh si Presidenti, GJK, GJL, KLD, PP, Kuvendi). Një masë e tillë
ndryshimesh, natyrshëm, kërkon vëmendje të përqendruar, rreth garancive apo më saktë limiteve
të ndryshimeve të këtilla kushtetuese. Ndryshime të tilla pothuajse realizojnë një transplantim të
të gjithë degës së pushtetit gjyqësor!
Limitet procedurale të rishikimit kushtetues. Në nenin 177 të Kushtetutës, parashikohet se
një amendament kushtetues (me saktë projektamendamenti kushtetues) iniciohet nga jo më pak
se një e pesta e anëtarëve të Kuvendit (28 deputetë në minimum). Ky numër i deputetëve arrihet
lehtësisht, porse miratimi i një amendamenti të tillë, mund të ndjekë dy rrugë të veçanta. E para
është rruga, sipas së cilës një shumicë prej jo më pak se 2/3 e anëtarëve të Kuvendit (jo më pak
se 94 deputetë) të miratojë në instancë të parë një amendament kushtetues (neni 177/3). Porse një
amendament i tillë i miratuar ndodhet gjithnjë para “rrezikut”, sipas të cilit një pakicë prej 28
deputetësh, mund të kërkojë që ky amendament i miratuar t‟i nënshtrohet referendumit
konfirmativ (neni 177/5). Në këtë rast, procesi i miratimit të një ndryshimi kushtetues, futet në
një rrugë me shumë të panjohura, pasi një referendum i cili mund edhe të mos ketë asnjë
ngjyrosje politike, në çdo rast shndërrohet në një test politik për qeverisjen e mazhorancës, në
rastet kur mazhoranca qeverisëse është ajo që shtyn përpara këto amendamente kushtetuese. Në
mënyrë të panevojshme dhe të disproporcinuar rrjedha procedurale e miratimit te
amendamenteve kushtetuese ngarkohet emocionalisht e që me shumë gjasa mund ta bëjnë atë të
dështojë. Ndërkohë rruga e dytë, është ajo sipas të cilës mazhoranca që mbështet amendamentet,
të mos e miratojë në instancë të parë, por të zgjedhë që projekligjin ta hedhë ajo vetë në
referendum, në mënyrë që të miratohet prej popullit. Kjo rrugë e dytë duket se jep hapësirë më
15
shumë për legjitimitet kushtetues dhe e çliron procesin nga “konflikti i interesit politik të
mazhorancës”.
Duke u kthyer në analizën e Dokumentit Analitik, rezulton se nuk është cekur aspak rruga
procedurale që do të ndiqet për miratimin e këtyre amendamenteve të shumta kushtetuese.
Ky është difekt shumë serioz pasi, krijon apo edhe shton akoma më shumë skepticizimin
politik, që mbizotëron në arenën politike shqiptare. Ky difekt nënkupton se analiza nuk
është aspak e sinqertë mbi synimet e mbara të gjithë këtyre ndryshimeve kushtetuese. Palët
politike, porse edhe grupet e interesit, ndodhen para një të panjohure të madhe, përsa kohë
qëllimet e mbara të kësaj lëvizje reformuese nuk janë deklaruar qartë dhe prerë në publik,
madje as në Dokumentin Analitik. Në këtë situatë, nxirret përfundimi se ka një risk për
lëvizje procedurale spontane dhe të çastit (shumica parlamentare fluktuative dhe dhe jo të
legjitimura poltikisht) për ndryshimet kushtetuese, që mund të minojë të gjithë procesin
nga pikëpamja e besimit dhe mund ta ekspozojë atë edhe përballë konjukturave të
papërshtatshme politike.
Përpos kësaj, Dokumenti Analitik nuk përmban aspak, nje “analizë kushtetuese” të
“ndryshimeve kushtetuese” eventuale. Ligji i rishikimit kushtetues (apo i quajtur ndryshe edhe
projektamendament apo amendament ne nenin 177), nuk është gjë tjetër veçse një ligj
Parlamenti, i cili si çdo ligj tjetër i nënshtrohet edhe gjykimit kushtetues. Neni 177, përsa i përket
devijimeve që pëson procedura e miratimit të amendamenteve kushtetuese bën diferencën vetëm
përsa i përket grupit iniciues (jo një deputet i vetëm, por së paku 28 deputetë); shumicës që duhet
për t‟u miratuar (94 deputetë) dhe eleminimit të vetos presidenciale për një ligj të tillë.
Ndërkohë, nuk bën asnjë shmangie nga mundësia që një ligj i tillë t‟i nënshtrohet gjykimit
kushtetues për të parë përputhshmërinë e amendamenteve kushtetuese të sapomiratuara me
tesktin ekzistues të Kushtetutës.
Ezistenca e kësaj mase garantuese, është edhe mishërimi në praktikë i kufizimeve substanciale
për ndryshimet kushtetuese. Kushtetuta shqiptare në fakt nuk përmend në nenin 177 ndonjë kriter
substancial mbi hapësirën e mundshme të rishikimit të saj. (shih psh rregullin e nenit 138 të
Kushtetutës së Italisë, e cila përcakton se “forma republikane e shtetit nuk mund të ndryshohet”).
Në pamje të parë, duket sikur çdo pasazh i Kushtetutës shqiptare, e madje edhe pothuaj i gjithë
teksti i saj është i rishikueshëm dhe njëkohësisht, në kushte ideale të mungesës së “opozicionit
politiko-parlamentar”. Në fakt, një sistuatë e tillë është praktikisht e pamundur edhe për shkak të
logjikës së thjeshtë se një pushtet rishikues i Kushtetutës (i prejardhur prej vetë Kushtetutës) të
mund të revizionojë rrënjësisht të gjithë Kushtetutën (madje të shkojë deri ne absurdin sa
nëpërmjet rishikimit kushtetues të procedojë me themelimin e një rendi të ri kushtetues. Pushteti
rishikues i Kushtetutës është një pushtet i prejardhur, juridikisht i kufizuar dhe qartësisht i ndarë
nga pushteti themelues i Kushtetutës, i cili është një pushtet extra ordem, i destinuar të ndërfutet
veçse në momentet e mëdha të historisë (ngjarjet revolucionare, shuarjet e sistemeve
totalistariste, luftrave çlirimtare, fundet e diktaturave ose te luftrave). Kuptohet pra, që një
16
situatë e tillë është e pamundur logjikisht. Përveç kësaj, fakti që Kushtetuta nuk ka parashikuar
“një nukël të ngurtë rregullash të parishikueshme”, indirekt ka pohuar se nuk ka një hapësirë
tjetër “mbetëse” të tekstit kushtetues, i cili mund të rishikohet. Pra, Kushtetuta jonë shprehimisht
nuk parashikon asnjë ndalesë formale për limitet substanciale të rishikimit. Kjo do të thotë në
pamjë të parë, që ose rishikohet e gjithë Kushtetuta (çdo pjesë e madje edhe njëkohësisht). Porse
siç u shpjegua pak më lart, një situatë e tillë është e pamundur logjikisht. Nëse kjo nuk është e
vërtetë atëherë nuk mund të rishikohet asgjë, pasi sipas gjuhës dhe nocioneve të përdorura në
Kushtetutën tonë, çdo ligj që rishikon (ndryshon) Kushtetutën, automatikisht do të binte ndesh
me tekstin bazë të saj, e për këtë arsye, do të ishte i papajtueshëm me të!! Kjo situatë e dytë
verifikohet vetëm për rastet kur ligji i rishikimit kushtetues futet në procedurën e kontrollit
kushtetues në Gjykatën Kushtetuese. Pra vetëm në këtë procedurë, një rishikim i tillë mund të
mos kalojë me sukses testin kushtetues pranë Gjykatës Kushtetuese (çdo ndryshim eventual i
tekstit origjinar kushtetues, do të ishte “jo në përputhje me Kushtetutën origjinare” pra
antikushtetuese). [Në nenin 131/a bëhet fjalë për “pajtueshmëri të ligjit me Kushtetutën; në nenin
177, akti normativ që tenton të rishikojë Kushtetutën, pavarësisht se ka një inkoherencë
gjuhësore, pasi përdor herë termin amendament e herë termin projektligj, në analizë të fundit, e
emërton aktin e miratuar nga Kuvendi apo me referendum si “ligj”]3. Veç kësaj, Gjykata
Kushtetuese në jurisprudencën e saj e ka cekur paksa këtë çështje në vendimin 57/19974 kur u
tentua ndryshimi i ligjit kushtetues. Duket pra se Kushtetuta ka krijuar një rreth vicioz të
ndryshimit të saj, i cili merr spunto që nga momenti kur amendamentet kushtetuese nuk
“parapëlqehen” nga së paku 28 deputetë. Këta të fundit mund të iniciojnë një gjykim kushtetues,
i cili sipas logjikës së nenit 177 dhe 131/a (Gjykata Kushtetuese vendos për: (a) pajtueshmërinë
e ligjit me Kushtetutën...) ka një destin të paracaktuar - shfuqizimin5!! Kjo sepse logjikisht një
amendament ndryshues (thjesht se është ndryshe nga teksti origjinar) nuk është në pajtueshmëri
me Kushtetutën ekzistuese. Për shkak të kësaj logjike kushtetuese, e vetmja mundësi që një
proces i miratimit të një amendamenti kushtetues, të mos bjerë në “rrethin vicioz” të garancisë së
gjykimit kushtetues duhet të parapëlqehet në Kuvend nga më së paku prej 113 deputetë!! Një
analizë e tillë politiko-juridike nuk është bërë në dokument. Kjo është një hipotezë e cila mund të
paraqitet si eventualitet përgjatë procesit politik të miratimit të ligjit rishikues. Si e tillë është
shumë e rendësishme që të afrontohet që në momentët e para një eventualitet i tillë, për të marrë
masat e duhura ndaj cdo ngërci.
Limitet substanciale të rishikimit kushtetues. Pavarësisht se Kushtetuta jonë nuk shpreh
3 Një mundësi e tillë e ngjashme njihet psh nga praktika kushtetuese gjeramane dhe ajo austriake.
4 Vendim GJK 57.1997: ... Ligjvënësi edhe kur vepron me cilësinë e organit konstituent nuk ka të drejtë, duke
revizionuar një dispozitë konstitucionale (në formë përmirësimi ose plotësim të kësaj dispozite) të shfuqizojë vendimet
interpretative të Gjykatës Kushtetuese të marrë në mbështetje (në interpretimin e tyre) të normave të mëparshme në fuqi.
Kjo do të vinte ndesh me vetë ligjin tonë kushtetues.
... Kushtetutat, në kushtet e sotme të zhvillimit të shoqërisë, nuk kanë më karakterin e ngurtë të dikurshëm. Ato, nën
ndikimin e kushteve të reja, janë elastike, por kjo nuk do të thotë kurrësesi se ato ose dispozita të tyre të veçanta, mund t'i
nënshtrohen procesit të revizionimit të shpeshtë të diktuar nga çështje të rastit, sepse do të humbisnin kështu karakterin e
ligjit themelor, bazë dhe burim i së drejtës pozitive dhe do të mirrnin trajtat e një ligji të zakonshëm. 5 Një të drejtë të tillë e kanë edhe subjekte të tjera “të pakufizuara” sipas nenit 134/1 të Kushtetutës.
17
ndonjë limit substancial të masës së shtrirjes së rishikimit kushtetues, nga analiza e tekstit
kushtetues rezultojnë dispozita apo pasazhe të tëra, të cilat nuk mund t‟i nënshtrohen rishikimit
kushtetues sipas nenit 177 të Kushtetutës (pra me çfarëdo shumice dhe me çfarëdo mbështetje
referendare). Psh korpusi i lirive dhe të drejtave themelore të njeriut, për vetë faktin se në nenin
15/1 të saj, ato konsiderohen si “të patjetërsueshme” të bëjnë të mendosh për pamundësinë e
rishikimit të tyre. Po kështu edhe neni 1 (Shqipëria është republikë parlamentare) apo neni 7
(Sistemi i qeverisjes në Republikën e Shqipërisë bazohet në ndarjen dhe balancimin ndërmjet
pushteteve ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor) duket se dalin jashtë pushtetit rishikues. Në të
njëjtën logjikë, pozicionohen së paku parimet themelore të Kushtetutës. Prej këtij konkuzioni
rezulton një përfundim shumë i rendësishëm, i cili lidhet drejtpërdrejt me efektet e rishikimit
kushtetues. Bëhet fjalë pikërisht për garancinë, e cila duhet të vigjëlojë, gjatë këtij procesi dhe që
njihet nën emërtimin e sigurisë juridike, e cila përsa i përket asaj çfarë është identifikuar se duhet
rishikuar në Dokumentin Analitik, ka të bëjë pikërisht me kohëvazhdimin e mandateve
kushtetuese të fituara me parë, për institucionet që preken (President, KLD, GJK, GJL, PP,
gjyqtarë etj). Kjo është një çështje me një delikatesë themelore. E gjithë çështja rreth-rrotullohet
rreth dilemës “reformë kushtetuese (ligji, sistemi) apo reformë njerëzish
(funksionarësh/karrigesh)??
Dokumenti Analitik në pjesën fillestare të analizës ka arritur në konkluzionin se “Përvoja e
këtyre viteve ka sjellë në vëmendje konstatimin se rishikimi i Kushtetutës nuk ka qenë gjithmonë
në funksion të përmirësimit të sistemit të drejtësisë. Problemet e evidentuara në vijim duket se
burojnë sa nga normat kushtetuese aq dhe nga zbatimi i tyre nga institucionet kushtetuese”
(Kreu III; Hyrje; paragrafi 2; dy fjalite e fundit). Pra konkluzioni madhor është se kërkohet
vetëm reformim i kuadrit normativ, pa prekur mandatin kushtetues të funksionarëve përkatës.
Kjo është çështje, e cila nuk është prekur aspak në analizën kushtetuese dhe si e tillë
meriton në çdo rast qartësim. Mungesa e një analize të tillë, hedh hije të forta dyshimi mbi
sinqeritetin e reformës dhe mbi vizionin largpamës që ajo duhet të ketë, duke demonstruar
se motivimi i kësaj reforme kushtetuese mund të jetë moduluar sipas interesave politike të
momentit.
Nën këtë vazhdë, dhe nën ofrimin e garancive që duhet të mveshin një proces rishikimi
kushtetues, ështe fakti se nuk është analizuar aspak çështja e periudhës tranzitore. Kalimi
nga një rend kushtetues në një tjetër të tillë, aq më shumë kur përmasa e ndërhyrjeve është
masive, është mëse e domosdoshme gjithnjë nën orientimin e realizimit të një procesi rishikues
të gjithëpranuar dhe tërësisht efektiv dhe funksional.
Në analizë nuk është prekur as çështja e “pastrimit” të këtij procesi nga çdo qëndrim
politik i mazhorancës eventuale që kërkon të rishikojë Kushtetutën, porse edhe i të gjithë
Kuvendit, nga analizimi dhe mbështetja ose jo e procesit kushtetues nisur prej përllogaritjeve për
përfitime politike te momentit, e që mund të sillnin edhe përfitime të pamerituara në
këndvështrimin e “lojës politike”. Kështu, në analizën e bërë shpesh përdoren edhe mundësitë që
18
Kuvendi të operoje me zgjedhje me shumicë të kualifikuar të Presidentit, të anëtarëve të GJK, të
GJK, të PP apo anëtarëve të KLD. Po kështu, në pasazhe të tjera të analizës (që nuk ndodhen në
pjesën e analizës kushtetuese, por në analizën e pushtetit gjyqësor apo në analizën e drejtësisë
penale apo në analizën e “antikorrupsionit”) përmenden raste të krijimit të organeve të reja
kushtetuese apo edhe ligjore, apo edhe masa ndërhyrëse ex novo dhe ad hoc6 të cilat kanë prekje
apo lidhje të drejtpërdrejt me rendin e ri kushtetues. Sigurisht që situata të tilla, nëse hyjnë në
fuqi brenda mandatit kohor të kësaj legjislature, pra të kësaj mazhorance që realizon eventualisht
edhe ndryshimet apo plotësimet kushtetuese, do të krijonin një avantazh politik dhe institucional
të pamerituar për të, me dyshimin e fortë që të gjithë këto investitura të reja, të jenë politikisht të
orientuara sipas interesit të ngushtë të vendimmarrjes në Kuvend, pra sipas orientimit (kryesisht
politiko-partiak) të asaj mazhorance që realizon ndryshimet.
Për të eleminuar këtë handikap, është e udhës që ndryshimet kushtetuese, të hyjnë në fuqi
në një moment, i cili nuk përkon me qënien në fuqi të mandatit të këtij Parlamenti. Është e
njohur në shumë praktika kushtetuese europiane që sa herë operohet me sukses me
ndryshime kushtetuese, hapi i radhës është pikërisht shpërndarja e Kuvendit dhe thirrja e
zgjedhjeve të reja thjesht dhe vetëm për shkak të krijimit të rendit të ri kushtetues. Në
rastin e Kushtetutës shqiptare, një mekanizëm i tillë nuk është i parashikuar në nenin 177, porse
një efekt i tillë mund të arrihet nëpërmjet caktimit të një date të hyrjes në fuqi që përket me
legjislaturën e radhës. Një mundësi e tillë është e parashikuar nga neni 177/7, i cili lejon
diskrecion në caktimin e datës së hyrjes në fuqi. Një çështje e tillë nuk është analizuar aspak në
Dokumentin Analitik, shenjë kjo që dëshmon për cekëtinë e dokumentit, njëanshmërinë e
qëndrimeve të shprehura në të dhe ngutjen me të cilën është bërë kjo analizë, efektet e së cilës
me shumë gjasë pasqyrohen edhe në fazat e tjera të procesit të rishikimit kushtetues.
Së fundmi, Reforma kushtetuese e propozuar synon të rivitalizojë disa nisma të
mazhorancës aktuale, të cilat janë hedhur poshtë nga GjK. Për ilustrim shërben rasti i Byrosë
Kombëtare të Hetimit. Ky qëndrim nuk përkrahet nga ana jonë sepse Komisioni i Venecias ka
vënë në dukje se “Amendimet e shpeshta kushtetuese, që kanë për qëllim përmbysjen e
vendimeve të GjK mund megjithatë të minojnë kulturën kushtetuese, autoritetin e GjK dhe
për pasojë, respektin për vetë Kushtetutën” [CDL-AD (2010)010].
6 Psh cështja e një testimi rishtas të aftësisë dhe integritetit mental dhe moral të gjyqtarëve!!!
19
PJESA E DYTË
KOMENTE TË PËRGJITSHME MBI DOKUMENTIN ANALITIK,
STRATEGJINË DHE PLANIN E VEPRIMIT
I. Mbi Dokumentin Analitik
1- Dokumenti Analitik përpiqet të bëjë një skanim të gjendjes aktuale të sistemit të
drejtësisë në vend, por problematikat e evidentuara nuk pasqyrojnë gjithmonë realitetin apo
nuk janë në cdo rast të provuara apo vërtetuara nga burime informacioni të sakta apo
statistikore.
2- Edhe pse dokumenti është voluminoz dhe citon Dokumente të ndryshme vendase apo
ndërkombëtare, rezulton se ai nuk ka arritur të bëjë një skanim të plotë të gjendjes aktuale në
sistemin e drejtësisë. Në këtë këndvështrim do të ishte e përshtatshme që të bëhej një
ballafaqim i përputhshmërisë së situatës ligjore dhe institucionale në vend me standardet
ndërkombëtare në këtë fushë. Nga ana tjetër, është e nevojshme që të saktësohen në cdo rast
shkaqet që kanë sjellë këtë situatë. Nëse nuk evidentohen shkaqet atëherë jemi të destinuar
për të dështuar që të gjejmë edhe zgjidhjet më të vlefshme dhe për të garantuar që të njëjtat
problematika nuk do të shfaqen përsëri në të ardhmen.
3- Në Dokument shpesh vihet re një mungesë e theksuar e përputhshmërisë midis analizës,
gjetjes dhe përfundimeve. Jo të gjitha problematikat e evidentuara prezantohen edhe në
përfundime. Madje edhe citimi i Dokumenteve ndërkombëtare bëhet në mënyrë të
fragmentarizuar, pa arritur të pasqyrojë plotësisht mospërputhjen e evindentuar.
4- Në Dokument vihet re një subjektivizëm i theksuar në trajtimin e problemeve. Shpesh
problem thuhet se është evidentuar nga publiku apo nga ndjekës të afërt të sistemit, por pa
treguar burimin. Gjithashtu, dokumenti në disa pjesë të tij përmban edhe konsiderata politike,
të cilat vlerësojmë se janë të dëmshme dhe nuk e ndihmojmë procesin. Në funksion të rritjes
së besimit mbi analizën është e nevojshme që të citohet saktësisht burimi i informacionit dhe
të shmanget vlerësimi subjektiv apo përpjekjet për të vlerësuar punën e institucioneve të
drejtuara nga ndonjë ekspert, apo për të kritikuar pa fakte punën e institucioneve të
papërfshira në Grupin e Ekspertëve.
5- Dokumenti të krijon perceptimin se të gjitha përmirësimet sistemit janë bërë përpara 2005
(ku cuditërisht nuk ka patur probleme), ndërkohë që të gjitha problemet janë konstatuar pas
këtij viti. E vërteta është krejt ndryshe. Para vitit 2005 sistemi i drejtësisë ka vuajtur kapjen
më të paimagjinueshme të tij nga Partia Socialiste. Për pasojë, standardi i objektivitetit
kërkon që pasqyrimi të jetë i saktë dhe të përfshijë problematikat e sistemit nga periudha pas
miratimit të Kushtetutës dhe deri më sot, sikundër duhet të evidentohen arritjet që ka patur
sistemi gjatë gjithë kësaj periudhe.
20
6- Dokumenti përmban informacione të panevojshme që jo vetëm rëndojnë pa arsye
përmbajtjen e tij, por mbi të gjitha krijojnë konfuzion tek lexuesi. Për ilustrim, edhe pse
Dokumenti Analitik përmban më shumë se 50 faqe me statistika, në asnjë moment nuk i merr
në analizë ato dhe nuk evidenton problematikat që dalin nga përpunimi i tyre.
7- Struktura e Dokumentit Analitik është krejtësisht e papërshtatshme. Cështje të njëjta apo
institucione të njëjta trajtohen në Kapituj të ndryshëm, duke sjell jo vetëm ripërsëritje të
informacioneve, por shpesh edhe mospërputhje midis tyre. Në këtë drejtim, Dokumentit i
mungon një mekanizëm i përshtatshëm referimi, i cili do të lehtësonte lexuesit e tij për të
patur informacionin e plotë për një problem apo institucion. Për ilustrim, nëse një lexues
dëshiron të njihet me analizën për KLD-në, duhet ta gjej atë të shpërndarë në të paktën 3
kapituj brenda dokumentit (ndryshimet kushtetuese, gjyqësori, antikorrupsioni).
8- Analiza e bërë nga Dokumenti të krijon perceptimin se problem madhor për sistemin e
drejtësisë është organizimi i tij dhe jo mënyra e funksionimit. Në tërësinë e tij i gjithë
dokumenti nuk analizon problematikën nga këndvështrimi i ofrimit të shërbimeve ndaj
qytetarëve, por nga mënyra sesi zgjidhen apo emërohen funksionarët publik. Në vlerësimin
tonë, problematikat duhet të analizohen nga mënyra sesi funksionon sistema dhe sesa eficent
është ai në përmbushjen e misionit të vet.
II. Mbi Strategjinë dhe Planin e Veprimit
1- Dokumenti Strategjik më tepër se një Strategji për Reformën në Drejtësi është një
përmbledhje me masat e përgjithshme që do të ndërmarrë Komisioni i Posacëm Parlamentar,
brenda afatit të tij. Kjo i jep dokumentit tiparet e një Dokumenti Emergjence, me tepër se një
Dokumenti Strategjik. Në vlerësimin tonë, Reforma në Drejtësi nuk do mund të jetë e plotë
dhe tërësore, nëse masat e përfshira në Dokumentin Strategjik nuk parashikojnë jo vetëm
ndërhyrjet afatshkurtra në legjislacion, por edhe ndërhyrje afatgjata të shtrira në të paktën 5
vitet e ardhshme.
2- Masat e parashikuara në Dokumentin Strategjik janë me natyrë të përgjithshme, shpesh të
paqarta dhe të pamundura për t‟u matur. Në asnjë moment Dokumenti Strategjik nuk
analizon avantazhet dhe disavantazhet e zgjidhjeve që ofron, përputhshmërinë me standardet
ndërkombëtare në këtë fushë, apo detajet sesi do të vihen në zbatim këto masa dhe në
cmënyrë do të eleminojnë problematikat e evidentuara deri më tani.
3- Konstatohet lehtësisht mospërputhje midis problematikave të evidentuara në Dokumentin
Analitik dhe masave të propozuara në Dokumentin Strategjik. Konkretisht, Dokumenti
Strategjik ofron zgjidhje për problem të patrajtuara nga Dokumenti Analitik, ose lë pa
zgjidhje disa problematika të evidentuara nga ky i fundit.
21
4- Për ne përbën shqetësim madhor fakti i afateve të Strategjisë së Reformës në Drejtësi, ku
në Planin e Veprimit, masat e parashikuara rëndom përcaktojnë si afat periudhën „shtator-
dhjetor 2015‟. Ky afat nuk është serioz dhe aspak realist. Qëndrimi ynë mbi këtë cështje
është që Strategjia të ketë formatin dhe afatet e veprimit të kërkuara nga Bashkimi Europian.
Strategjia duhet të parashikojë masa për periudhën 2015-2020, duke u shoqëruar me një Plan
të saktë dhe të plotë Veprimi, ku parashikohen edhe mekanizmat e monitorimit apo
komponentët financiar. Vetëm në këtë mënyrë mund të sigurohet edhe mbështetje financiare
nga Bashkimi Europian, për realizimin e masave me natyrë reformuese të sistemit të
drejtësisë.
5- Nga ana tjetër, në Strategji nuk flitet fare për pilotim të disa masave që prezantohen për
herë të parë; për rishikim të masave të planifikuara; për kontroll impakti dhe cilësie, apo për
kostim financiar të masave të propozuara. Për pasojë, sugjerohet që të kërkohet krijimi i një
procedure rigoroze të paracaktuar për të patur garancinë e nevojshme për drejtësinë e
rezultateve të Reformës. Kjo procedurë, duhet të bazohet në rekomandimet e ENCJ.
6- Janë me dhjetra rekomandime, të deklaruara në draft-Strategji, të cilat “kanë mbirë” në
këtë dokument nga “asgjëja”. Për to nuk është konsumuar asnjë rresht i vetëm në
Dokumentin Analitik, për trajtimin e tyre, për nevojën e parashikimit të tyre, për
problematikën që eventualisht paraqet gjendja aktuale apo për modelin apo standadin
ndërkombëtar të ndjekur teksa janë përzgjedhur si zgjidhje, për t‟u ndjekur përgjatë procesit
të draftimit të ndryshimeve ligjore. Kjo mangësi flagrante vendos në krizë jo vetëm
seriozitetin e gjithë dokumentit, por edhe dobishmërinë praktike të trajtimit të këtyre
zgjidhjeve. Në këtë situatë ka dyshime të forta se mbi ç‟bazë është identifikuar si zgjidhje
secila prej këtyre rekomandimeve. Një gjë është e sigurt: zgjidhje apo rekomandime të tilla
nuk kanë dalë nga analiza që i është kryer sistemit të drejtësisë.
22
PJESA E TRETË
MBI PËRMBAJTJEN E REFORMËS NË DREJTËSI7
I. REFORMA E KUSHTETUTËS PËR SISTEMIN E DREJTËSISË DHE REFORMA E
GJYKATËS KUSHTETUESE
Komente të përgjithshme
1) Në Dokumentin Analitik, Ndryshimeve Kushtetuese i është kushtuar Kreu IV, i përbërë nga
30 faqe, i strukturuar në 5 pjesë: (I) Hyrja; (II) Analiza Kushtetuese mbi Reformën në Drejtësi;
(III) Përmbledhje e Gjetjeve; (IV) Analiza Ligjore mbi Reformën e Gjykatës Kushtetuese; (V)
Përmbledhje e Gjetjeve; dhe (VI) Përfundime. Në tërësi vërejmë se materiali në këtë pjesë ka
probleme strukturore, pasi kalohet disa herë në tautologji zinxhir, të tipit “fakte – përmbledhje e
fakteve-përfundime të fakteve”. Këto probleme strukturore e bëjnë tekstin e vështirë, të paqartë,
me mbivendosje të papërshtatshme dhe shpesh edhe me inkoherenca substanciale. Nga ana tjetër,
struktura nuk është shteruese për ndryshimet kushtetuese sepse shumë çështje të këtij niveli janë
prezantuar në kapitujt e tjerë (psh analiza e prokurorisë ndodhet ne kapitullin “drejtësia penale”,
apo cështja e një pjese të statusit kushtetues të gjyqtarëve ndodhet në kapituallin
“Antikorupsioni”). Gjithashtu, edhe pse shqetësimi kryesor i qytetarëve dhe partnerëve
ndërkombëtar është lufta ndaj korrupsionit, në asnjë rresht të analizës nuk përmendet raporti i
GREECO-s, i cili është shumë i rëndësishëm edhe për reformën në nivel kushtetues.
2) Përgjatë gjithë tekstit të Kapitullit, vihet theksi tek emërimet dhe shkarkimet. Për ilustrim,
fjala “shkarkim” është përdorur 34 herë, ndërsa “emërim” është përdorur 57 herë në këtë
Kapitull, që përbëhet nga 30 faqe. Në fakt, në vlerësimin tonë shqetësimi kryesor duhet të ishte
efiçenca e sistemit. I gjithë teksti paraqet si shqetësim miratimin e disa figurave kyçe me
shumicë të thjeshtë në Kuvend sepse duket që duhet t‟i hapet rrugë miratimit me shumicë të
cilësuar. Kjo është problematike sepse në Shqipëri cështja nuk qëndron tek numrat, por tek
mungesa e dialogut dhe besimit të ndërsjellë politik, që mund të zgjidhet vetëm me procedura për
kompetenca të qarta dhe pa mbivendosje midis organeve shtetërore. Jo vetëm kaq, por është
shpikur një koncept i ri. Në tekst nuk përdoret koncepti “shumicë e thjeshtë” por “shumicë
minimale (36 vota) dhe përdoret disa herë. Nuk ka ndodhur asnjëherë në Shqipëri që një zyrtar të
jetë zgjedhur me 36 vota. Duket që ky argument është përdorur për të sugjestionuar leximin jo të
thelluar të materialit në pikëpamje imazhi, sepse profesionistët e konstatojnë lehtësisht
pasaktësinë dhe tendencën e tij!
7 Hartimi i kësaj platforme ndjek, për aq sa është e mundur, strukturën e emërtimeve të përcaktuara në Analizën e
Sistemit të Drejtësisë për të evituar konfuzionin e dokumenteve. Për çdo rubrikë të emërtuar (sipas sistemt të
numërtimit të përdorur në Dokumentin Analitik të miratuar nga KRD), është përshkruar problematika e miratuar nga
Komisioni Parlamentar, zgjidhja e ofruar në draft-strategji, kritika e saj, problematika e shtuar prej nesh, standardi
ndërkombëtar i aplikueshëm dhe zgjidhjet e sugjeruara për miratim prej nesh.
23
3) Në pjesën I, të emërtuar “Hyrja” jepen konkluzione për reformimin kushtetues të sistemit të
drejtësisë, si dhe për reformimin e Gjykatës Kushtetuese. Në vlerësimin tonë, konkluzionet janë
të përcipta dhe nuk mbështeten nga argumente mbi difektet e tekstit kushtetues apo mbi
keqzbatimin në praktikë të tekstit kushtetues.
4) Në pjesën II, të emërtuar “Analiza Kushtetuese mbi Reformën në Drejtësi” përshkruhet
kuadri kushtetues dhe ligjor, si dhe institucionet kushtetuese që lidhen me drejtësinë (Presidenti,
Gjykata Kushtetuese, Gjykata e Lartë, KLD, Konferenca Gjyqësore Kombëtare dhe
Prokurororia). Në këtë pjesë nga ana jonë konstatohen probleme të tilla si:
- Mungesa e kuadrit të plotë kushtetues apo ligjor sepse mungojnë normat kushtetuese mbi
statusin e gjyqtarit apo mungon ligji organik për gjyqësorin;
- Për rolin e Presidentit të Republikës ka një trajtim aspak profesional, madje me doza
njëanshmërie. Mungon trajtimi historik i këtij institucioni, mungojnë të dhënat konkrete
dhe përshtypjet janë të fokusuara tek Presidenti aktual. E gjithë analiza është orientuar
vetëm tek numri i votave për zgjedhjen e Presidentit.
- Tek Efiçenca dhe Efektiviteti i Gj.Kushtetuese, ka inkoherencë logjike shkak-pasojë,
midis shpalosjes së problematikave dhe identifikimit të shkaqeve.
- Tek Përbërja e KLD-së, ka trajtim haptazi të njëanshëm dhe standard i dyfishtë për
analizën mbi anëtarët e zgjedhur nga gjyqësori në raport me Ministrin e Drejtësisë dhe
anëtarët e zgjedhur nga Kuvendi. Ka deformim të konceptit të konfliktit të interesit për
anëtarët e KLD, të zgjedhur nga gjyqësori. Ka identifikim të përciptë të problemit, kur
thuhet se anëtarët zgjidhen nga Kuvendi me shumicë minimale (madje shpiket ky si
koncept, sepse Kushtetuta i referohet me shumicë të thjeshtë). Nuk është analizuar lloji i
mandatit, që duhet të kenë anëtarët e zgjedhur në KLD, mandat detyrues, mandat
përfaqësues apo mandat të pavarur. Nuk ka asnjë shpjegim për konceptin “rol tepër
aktivist i Presidentit në KLD”;
- Tek Pozita e Ministrit të Drejtësisë, ka një standard të ndryshëm nga trajtimi i anëtarëve
të KLD. Ka mangësi sepse identifikohet si problem vetëm kompetenca ekskluzive për
procedimin disiplinor dhe nuk janë trajtuar kompetencat e tjera të tij për sistemin e
drejtësisë, që nuk kanë një bazë të shëndoshë kushtetuese. Është vendosur një fjali pa
vend për Presidentin, ku thuhet se ai i emëron gjyqtarët për shkakun se është kryetar i
KLD. Gjithashtu, ka inkoherencë me pjesët “Përmbledhja e Gjetjeve” dhe “Përfundime”;
- Për KGjK nuk ka inkoherencë me pjesën “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe me pjesën
“Përfundime”. Analiza e këtij institucioni është e përciptë dhe e munguar;
- Për Prokurorinë, ka inkoherencë me pjesët “Përmbledhja e Gjetjeve” dhe “Përfundime”,
pasi këtu lista e problemeve është më e gjatë. Nuk justifikohet konkluzioni që afati 5
vjeçar i Prokurorit të Përgjithshëm është i pasuksesshëm. Nuk merr kuptim pse
komisionet hetimore paraqiten si problem i Prokurorit, ndërkohë që shpaloset si problem
mungesa e llogaridhënies nga ana e Prokurorit të Përgjithshëm. Mungon analiza korrekte
e pozicionimit kushtetues dhe i kompetencave kushtetuese të Prokurorit të Përgjithshëm.
Problematika nuk mbështetet me statistika dhe studime të mirëfillta. Mungon problemi i
24
raportit të Prokurorit të Përgjithshëm me Ministrin e Drejtësisë dhe Këshillin e
Ministrave.
5) Në pjesën III, të emërtuar “Përmbledhje e Gjetjeve” jepen përmbledhje e problematikave
kushtetuese të përshkruara në pjesën II. Ka probleme inkoherence dhe njëanshmërie të
përshkruara më lart.
6) Në pjesën IV, të emërtuar “Analiza Ligjore mbi Reformën e Gjykatës Kushtetuese”,
përshkruhet ligji organik i GjK, duke bërë paraqitje skematike të teksit të ligjit. Më pas vijohet
me prezantimin e Gjendjes Aktuale. Në këtë pjesë, sipas vlerësimit tonë dokumenti paraqet
problemet e mëposhtme:
- Tek emërimi i gjyqtarëve në GjK ka njëanshmëri në trajtimin e çështjes, prezantohen
problemet në formën e opinioneve, pa statistika dhe pa studime të mirëfillta. Ka
inkoherencë me pjesët “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe “Përfundime”, madje edhe pasaktësi
ligjore. Për ilustrim, tek kjo pjesë përmendet afati ligjor 1 mujor për fillimin e procedurës
së zëvendësimit të gjyqtarit kushtetues që i ka mbaruar mandati, ndërsa tek dy pjesët e
tjera konkludohet që ligji nuk ka afat. Komentohet sërish Presidenti me opinionin “kohët
e fundit janë refuzuar në Kuvend shumë dekrete”;
- Tek Përfundimi i Mandatit të Gjyqtarit Kushtetues, ka mungesa të problemit të
veprimeve që bën gjyqtari, i cili është zëvendësuar;
- Tek Procedurat e Gjykimit Kushtetues, tek Subjektet, janë trajtuar problemet pa statistika
dhe pa studime të mirëfillta. Nuk ka qasje të njëjtë për të gjitha subjektet. Trajtohet si
problem dhe sugjerohet të zgjerohet rrethi i subjekteve që kërkojnë papajtueshmërinë apo
zgjedhshmërinë e Presidentit. Një difekt i tillë nuk evidentohet për deputetin. Ka gabime
të nivelit teknik lidhur me KLSH dhe financimin e partive politike. Ka inkoherencë me
pjesët “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe “Përfundimet”. Ka pasaktësi teknike, kur lihet të
nënkuptohet që Kushtetuta i jep të drejtën individit të godasë një normë ligjore. Ka
mangësi për të drejtën e individit, i cili nuk i ka shterruar të gjitha mjetet juridike (rasti i
zvarritjes – i hapur si praktikë së fundmi nga jurisprudenca e GjK);
- Tek Procedurat e Gjykimit Kushtetues, tek Afati i Kërkesës, ka një analizë aspak
profesionale dhe diletante të afatit 3 vjeçar. Ka harresa në trajtimin e afateve sepse nuk
flitet për afatet e mosmarrëveshjeve për kompetencë midis pushteteve dhe për afatet e
kontrollit incidental. Sërish përmendet si problem që ka mungesë afati për të filluar
procedurën e shkarkimit të Presidentit;
- Tek Procedurat e Veçanta ka një fokusim dhe analizë të pasaktë për shkarkimin e
Presidentit të Republikës. Ndonëse paraqitet si problem përgjegjësia disiplinore e
gjyqtarëve kushtetues, ky problem është zhdukur tek “Përmbledhja e Gjetjeve dhe
“Përfundimet”. Ndonëse evidentohet si problem mbivendosja e kompetencës së GjK me
Kolegjin Zgjedhor për verifikimin e zgjedhjes së deputetit, ky problem është zhdukur nga
“Përmbledhja e Gjetjeve dhe Përfundimet”. Ka ngushtim të konceptit kushtetues të
procesit të rregullt ligjor. Mungon dhe nuk është trajtuar problematika e abuzimit të
25
kompetencës së Gjykatës Kushtetuese me kërkesat për proces të rregullt ligjor, ku shpesh
marrin kompetencën e gjykatave të juridiksionit të zakonshëm. Ndonëse identifikohet si
problematikë procedura e kushtetutshmërisë së partive politike, është zhdukur nga
“Përmbledhja e Gjetjeve dhe Përfundimet”. Ndonëse paraqitet si problematikë mungesa e
kompetencës së GjK për kontrollin e marrëveshjeve ndërkombëtare që lidh KM, është
zhdukur nga “Përmbledhja e Gjetjeve dhe Përfundimet”;
- Tek Shpallja dhe Zbatimi i Vendimeve të GjK, ka njëanshmëri në trajtimin e problemit.
Nuk identifikohet dhe denoncohet praktika abuzive e kohëve të fundit të GjK që shpall
vendime të paarsyetuara. Jepet si problematikë se organet shtetërore nuk zbatojnë
vendimet e GjK dhe ilustrohet me nismat ligjvënëse të periudhës 2005-2013. Tek efektet
e vendimit, merret sërish si shembull procedura e shkarkimit të Presidentit;
- Tek Pozita e këshilltarëve të gjyqtarëve ndiqet standard i ndryshëm. Mungon qasja për
përgjegjësinë disiplinore dhe shkarkimin e tyre, flitet vetëm për rritje në karrierë dhe
trajtim financiar të tyre;
- Tek Tarifat, mungojnë të dhënat statistikore për të analizuar siç duhet problemin.
7) Në pjesën V, të emërtuar “Përmbledhje e Gjetjeve” jepen përmbledhje e problematikave
ligjore të përshkruara në pjesën IV. Ka probleme inkoherence dhe njëanshmërie të përshkruara
më lart.
8) Në pjesën IV, të emërtuar “Përfundime” riprodhohen, thuajse pa ndryshime, dy pjesët
“Përmbledhje e Gjetjeve”. Edhe kjo pjesë reflekton inkosistencë dhe njëanshmëri siç shpjegohet
më lart.
Komente specifike për secilën pjesë
1. Hyrje
Në pjesën “Hyrja”, është përshkruar se, pas 16 vjet që Kushtetuta ka hyrë në fuqi, në Shqipëri
kanë ndodhur zhvillime politike, ekonomike dhe sociale, të pasuara edhe nga ndryshime juridike.
Marrja e statusit të vendit kandidat ne BE, konsiderohet jo vetëm si arritje, porse edhe përforcon
edhe orientimin e e Shqipërisë drejt përmbushjes së krietereve që imponon procesi i anëtarsimit.
Reforma në Drejtësi, synon në analizë të fundit pikërisht “funksionimin e sistemit të drejtësisë në
përputhje me standardet e BE”.
Po kështu, përshkruhet se Kushtetuta, ka njohur 3 ndërhyrje në këto 16 vjet. Konkretisht: me
ligjin nr. 9675/2007, ligjin nr. 9904/2008 dhe ligjin nr. 88/2012. Në rastin e parë, në vitin 2007,
u bë zgjatja e afatit të qëndrimit në detyrë për organet e zgjedhura të pushtetit vendor nga 3 në 4
vjet. Në rastin e dytë, në vitin 2008, u reflektuan ndryshimet më të rëndësishme në lidhje me
procedurën e zgjedhjes së Presidentit të Republikës, procedurën e votëbesimit të qeverisë dhe
afatin e qëndrimit në detyrë të Prokurorit të Përgjithshëm. Në rastin e tretë, në vitin 2012, u bë
26
një ndërhyrje për të zbutur regjimin e imuniteteve të disa funksionarëve të lartë publikë.
Konkludohet se:
- asnjë nga këto ndërhyrje, nuk është realizuar me synimin e përmirësimit të sistemit të
drejtësisë;
- problematika, që përshkruhet në vijim të analizës, gjenerohet prej: (1) normave
kushtetuese; dhe (2) (keq)zbatimit të tyre në praktikë nga institucionet kushtetuese.
Nuk jepet asnjë shpjegim se cilat janë rastet kur problem është vetë përmbajtja e tekstit
kushtetues dhe cilat janë rastet kur problematika gjenerohet prej keqzbatimit apo keqkuptimit të
tekstit kushtetues.
Në këtë pjesë, arrihet në konkluzionin e menjëhershëm se Gjykata Kushtetuese duhet reformuar.
Ne gjykojmë se duhet të tregohen se cilat janë shkaqet apo nga janë ekstraktuar ato, të cilat e
bëjnë të domodoshme reformimin e tekstit kushtetues mbi GJK. Identifikohet si problem
“eficenca”, por pa dhënë kuptimin e kësaj problematike. Ndërkohë që teksa ka përpjekje për të
gjetur rrënjët e “moseficencës”, këshillohet analiza e ligjit organik te GJK (dhe jo tekstit
kushtetues). Si konkluzion i kësaj analize, gjendet problemi tek “zbatimi në praktikë i ligjit” rreth
efiçencës dhe konsiderimit të GJK si mjet efektiv ankimi dhe nuk jepet asnjë arsyetim mbi
difekte të tekstit kushtetues. Analiza e këtij ligji është bërë në një pjesë tjetër.
Analiza kushtetuese mbi reformën në drejtësi
Në Dokumentin Analitik, kjo pjesë është e strukturuar në 2 nënçështje. Nënçështja e parë tregon
kuadrin ligjor dhe kushtetues, kurse nënçështja e dytë merr në analizë institucionet kushtetuese
që kanë lidhje me drejtësinë.
Ne vlerësojmë se Reforma kushtetuese për sistemin e drejtësisë përmbledh një set normash
kushtetuese, ndryshimi apo shfuqizimi i të cilave reflekton në një përmbledhje ligjesh ekzistuese
apo ligje që duhen hartuar të reja. Normat kushtetuese lidhen me organizimin dhe funksionimin e
pushtetit gjyqësor, me organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese, me organizimin
dhe funksionimin e Prokurorisë, si dhe me disa liri dhe të drejta themelore të individit.
Rregullimi kushtetues i Institucionit të Presidentit nuk duhet të jetë pjesë thelbësore dhe
qendrore e Reformës në Drejtësi sepse siç parashikon neni 86 i Kushtetutës, Presidenti i
Republikës është kryetari i shtetit dhe përfaqëson unitetin e popullit. Reforma në Drejtësi është
sektoriale dhe nuk duhet/mund të synojë reformimin e organizimit shtetëror në tërësi. Një
zgjidhje e kundërt mbart rrezikun për nevojën e rishikimit të tre pushteteve, që passjell edhe
diskutimin mbi nevojën e një Kushtetute të re. Për këtë arsye, në këtë dokument, normat
kushtetuese të Presidentit të Republikës janë trajtuar si çështje periferike të Reformës në
Drejtësi, dhe vetëm për ato pjesë që kompetencat e tij lidhen me sistemin e drejtësisë.
27
Kuadri kushtetues dhe ligjor
Tek nënçështja “Kuadri kushtetues dhe ligjor” përshkruhet baza normative e marrë në analizë.
Prej Kushtetutës janë identifikuar si tekst kushtetues që targetohet për reformim pjesët e
mëposhtme:
1. Presidenti i Republikës (Nenet 87, 125, 136, 147, 149 të Kushtetutës);
2. Gjykata Kushtetuese (GJK) (Nenet 124–134 të Kushtetutës);
3. Gjykata e Lartë (GJL) (Nenet 135, 136, 139, 140, 141 të Kushtetutës);
4. Këshilli i Lartë i Drejtësisë (KLD) (Neni 147 i Kushtetutës);
5. Konferenca Gjyqësore Kombëtare (KGJK) (Neni 147 i Kushtetutës);
6. Prokuroria (Nenet 148, 149 të Kushtetutës).
Janë identifikuar gjithashtu 6 ligjet e mëposhtme, që të gjitha që miratohen me shumicë të
cilësuar:
1. Ligji nr. 8577/2000 “Për organizimin dhe funksionimin e GjK”
2. Ligji nr. 8588/2000 “Për organizimin dhe funksionimin e GjL”, i ndryshuar
3. Dispozitat e KPC-së dhe KPP-së për shqyrtimin e çështjeve gjyqësore në GjL.
4. Ligji nr. 8811/2001 “Për organizimin dhe funksionimin e KLD”, i ndryshuar
5. Ligji nr. 77/2012 “Për organizimin dhe funksionimin e KGjK”
6. Ligji nr. 8737/2001 “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë”, i ndryshuar.
Në këtë pjesë të analizës, nuk janë targetuar si pasazhe problematike apo që duhet t‟i
nënshtrohen reformimit, nenet e Kushtetutës që i dedikohen statusit të gjyqtarëve, organizimit të
sistemit gjyqësor apo mekanizmit të emërimit të gjyqtarëve. Po kështu nuk është përmendur as
ligji nr. 9877/2008 “Për organizimin e pushtetit gjyqësor”. Me gjasë është menduar se analiza
kushtetuese dhe ligjore e kësaj pjese është pozicionuar në kapitullin që i dedikohet sistemit
gjyqësor. Megjithatë, në këtë pjesë mungon të paktën referenca për këto çështje.
2. Institucionet kushtetuese që lidhen me drejtësinë
2.1. Roli i Presidentit në sistemin e drejtësisë dhe bashkëpunimi i tij me institucionet
kushtetuese
Ne konstatojmë se Kushtetuta shqiptare është bazuar qartazi dhe e ka shtjelluar edhe në pasazhe
të tjera, në parimin e ndarjes dhe balancimit të tre pushteteve, ku ai gjyqësor është trajtuar me
detaje në nivel të kënaqshëm. Presidenti i Republikës, rezulton nga tërësia e kompetencave
(legjislative, qeverisëse dhe gjyqësore), të jetë një ingranazh, i cili të nxjerrë situatat
parlamentare apo institucionale nga ngërcet eventuale, që mund të krijohen nga bashkëveprimi,
shpesh i detyruar, midis institucioneve. Po kështu, roli i tij është i mveshur me një tis
28
simbolizimi ceremonial në shumicën e rasteve kur Kushtetuta kërkon pjesëmarrjen në jetën
institucionale. Së fundmi, Presidenti i Republikës, nuk ka asnjë kompetencë ekskluzive përgjatë
ushtrimit të funksioneve legjislative, ekzekutive apo gjyqësore apo përgjatë emërimit të
funksionarëve të organeve kushtetuese. Madje, edhe shumica dërrmuese e kompetencave të tjera
të parashikuara nga neni 92 i Kushtetutës kryhen me pjesëmarrjen, më shumë apo më pak, të
institucioneve të tjera. Një dozim i tillë i kompetencave dhe imponimi i një “ndërveprimi” me të
tjerë aktorë, duket se është në harmoni edhe me procesin e përzgjedhjes/emërimit të tij dhe me
masën e legjitimitetit demokratik që kapitalizohet prej procedurës zgjedhore të tij. Neni 87 i
Kushtetutës ka përzgjedhur formulën e zgjedhjes së një Presidenti me shumicë të cilësuar (3/5), e
pasuar nga një mekanizëm zhbllokues (anti-deadlock).
Kompetencat e Presidentit përreth sistemit gjyqësor (emërimit dhe dhënies së pëlqimit përkatës),
realizohet gjithnjë me pjesëmarrjen pararendëse (emërimi i gjyqtarëve të zakonshëm në bazë
propozimi prej KLD, apo i prokurorëve pas propozimit të PP) ose pasuese (emërimi i gjyqtarëve
të GJL, anëtarëve te GJK apo i PP, me pëlqimin ex post të Kuvendit). Praktika kushtetuese ka
treguar se, në rastin kur është Presidenti që ka “fjalën e fundit”, është tentuar të limitohet pushteti
i tij drejt shndërrimit të tij në thjesht simbolik (propozimi për emërim i gjyqtarëve shkon pas një
procesi vlerësimi dhe konkurrimi në KLD), kurse në rastet kur është ai iniciues i procedurave të
tilla (gjyqtarë të GJL apo anëtarë të GJK) ka rezultuar se pesha gravitacionale e këtij pushteti
është spostuar tek Kuvendi.
Për këtë arsye, vlerësojmë se analiza kushtetuese në funksion të ndryshimeve eventuale
kushtetuese të fokusohet tek “zemra” e problemit, pra tek analiza e thelluar e modus
operandit të autoriteteve që realisht ushtrojnë/kanë pushtet, duke analizuar paskëtaj edhe
modelimin e kompetencave presidenciale si një fazë përplotësuese.
2.1.1. Zgjedhja e Presidentit të Republikës => Kompetencat e Presidentit që lidhen me
pushtetin gjyqësor
Presidenti i Republikës ka disa kompetenca në sistemin gjyqësor, të cilat kryesisht lidhen me
proceset e emërimit të gjyqtarëve, duke përfshirë edhe gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese. Ai
gjithashtu, është kryetari i Këshillit të Lartë të Drejtësisë. Deri më sot, Kuvendi nuk ka miratuar
një ligj për organizimin dhe funksionimin e Institucionit të Presidentit të Republikës.
Në Dokumentin Analitik, evidentohen 5 problematika për Presidentin e Republikës, 4 prej të
cilave kanë si fjalë kyçe mungesën e konsensusit politik në Kuvend për zgjedhjen e tij:
i. Mungesa e konsesusit politik për zgjedhjen e Presidentit, cenon pavarësinë e tij;
ii. Mungesa e konsesusit politik për zgjedhjen e Presidentit, cenon bashkëpunimin me
organet kushtetuese;
29
iii. Mungesa e konsensusit politik për zgjedhjen e Presidentit ka krijuar konflikt për
emërimin e GjL dhe GjK;
iv. Mungesa e konsensusit politik për zgjedhjen e Presidentit, cenon e pavarësinë dhe
funksionimin e KLD;
v. Mungon ligji organik për Presidentin.
Për zgjidhjen e këtyre problematikave, Strategjia ofron si zgjidhje: Opsioni 1 - President
konsensual, më shumë përgjegjësi. Opsioni 2 - President me shumicë të thjeshtë, më pak
përgjegjësi për gjyqësorin. Po ashtu, ofrohet si zgjidhje edhe miratimi i një ligji për Presidentin.
Ne vlerësojmë se konkluzioni se rrënja e problemit të sistemit të drejtësisë është zgjedhja e
Presidentit me shumicë të thjeshtë nuk gjen mbështetje në tekstin kushtetues dhe madje as në
historinë institucionale në Shqipëri. Në parantezë të diskutimit duhet evidentuar një deformim
teknik i paraqitjes së problemit në Dokumentin Analitik, pasi Kushtetuta shqiptare nuk
parashikon zgjedhjen e Presidentit me shumicë të thjeshtë, por me shumicë të cilësuar. Ulja e
numrit të votave të nevojshme në raundet vijuese për zgjedhjen e tij në fakt është një mekanizëm
zhbllokues i ngërçit eventual parlamentar. Në këtë situatë, paraqitja e problematikave të
sistemit të drejtësisë duke ia atribuuar shkakun zgjedhjes me shumicë të thjeshtë të
Presidentit ka vetëm një shpjegim – personalizimi i Reformës tek Presidenti aktual, që
është një risk që duhet domosdoshmërisht të shmanget. Reforma nuk duhet të orientohet
për njerëz konkretë, ajo duhet të frymëzohet nga parime të qëndrueshme për të zgjidhur
nevojat social-politike.
Ndryshimi i formulës së zgjedhjes së Presidentit nuk ka sjellë asnjë ndryshim përsa i përket
cilësisë politike apo korrektësisë ligjore të ushtrimit të kompetencave. Simptoma e
marrëdhënieve President-organe të tjera kushtetuese ka qenë e njëjtë në periudhat 2003-2012 dhe
2012-aktualisht. Në të dyja këto periudha ka patur rëndom refuzim të dekreteve të Presidentit për
emërim të anëtarëve të GJK apo GJL. Kjo do të thotë se ndryshimi i formulës zgjedhëse nuk
është shkak i kësaj problematike. Po kështu edhe presidenca e 2003-2007 ka njohur një sërë
refuzimesh të emërimit (dekretimit) të gjyqtarëve që propozoheshin nga KLD, ashtu edhe ajo e
periudhës 2007-2012. Pra, nëse ka një klimë jo-bashkëpunuese dhe kjo shihet si difekt,
shkak nuk është numri i votuesve të Presidentit në Kuvend, zgjedhja me shumicë të
thjeshtë apo të cilësuar. Po kështu, zgjedhja me shumicë të cilësuar nuk garanton një profil
personal të Presidentit, jo të ngjyrosur politikisht. Në krye të presidencës 2007-2012
(zgjedhje me shumicë të cilësuar) ka qenë një personalitet politik i nivelit më të lartë dhe më
shumë i angazhuar sesa ai aktual (i zgjedhur me “shumicë të thjeshtë”). Po kështu, Presidenti i
periudhës 2007-2012 në krye të KLD ka shënjuar një periudhë funksionimi të këtij institucioni,
simbolizuar nga performancë shumë e ulët dhe e përfolur edhe nga praktika korruptive, siç kanë
dëshmuar raportet ndërkombëtare. Gjatë asaj periudhe, KLD do të mbahet mend për faktin se la
pa ushtruar një nga detyrimet e saj kushtetuese, siç ishte fillimi dhe kryerja e vlerësimit
profesional të gjyqtarëve. Përkundrazi, kryesimi i KLD nga një profil presidencial i zgjedhur me
30
shumicë të thjeshtë, ka treguar mobilizim dhe përmbushje të këtij detyrimi, edhe në kushtet e
vonesës së shkaktuar nga presidenca e mëparshme. Pra formula e zgjedhjes së Presidentit nuk
krijon në vetvete dyshime mbi pavarësinë dhe mosfunksionimin e KLD. Përsa i përket ligjit
organik, është mëse e kuptueshme, që nuk ka lidhje miratimi i një ligji të tillë me shumicën e
përdorur për zgjedhjen e Presidentit.
“Mungesa e konsensualitetit politik” në dëm të pavarësisë së Presidentit në ushtrim të detyrës,
është standard që nuk gjen pasqyrim në Kushtetutë. Presidentit i kërkohet të mos të mbajë asnjë
detyrë tjetër publike, nuk mund të jetë anëtar partie dhe as të kryejë veprimtari tjetër private, të
cilat janë përmbushur nga çdo President, pavarësisht formulës zgjedhëse të tij. Nëse ka ndodhur
që shpesh dekretet e Presidentit për emërim në GJK apo GJL janë refuzuar nga Kuvendi, kjo nuk
ka ardhur si pasojë e formulës përzgjedhëse apo masës së “ngjyrimit politiko-partiak” të
individit-president, por si pasojë e faktit se Kushtetuta ka parashikuar në këto raste
“kompetencën e dyzuar” emëruese. Nga ana tjetër, Kushtetuta, por edhe ligjet organike përkatëse
nuk kanë perimetruar qartë kompetencën respektive të njërit dhe tjetrit organ; hierarkinë midis
tyre apo gërshetimin midis tyre dhe së fundmi, as edhe mekanizmin që do ta nxirrte nga impasi,
një ngërç eventual (anti-deadlock mechanism). Veç kësaj, hapësira apo “kompetenca” e njërit
apo tjetrit është shumë diskrecionare dhe nuk shoqërohet as nga një procedurë qartësisht
transparente dhe publike, e cila gjykimin respektiv të Presidentit dhe Kuvendit, ta vendoste nën
monitorimin politik të publikut, në mënyrë që palët të tkurrin “egoizmin e tyre individualist” dhe
në peshën e skrupujve publikë të detyrohen të promovojnë në këtë rast procesin inherent të
konkurrueshmërisë objektive të kandidaturave.
Historia institucionale në Shqipëri, pas miratimit të Kushtetutës ka nxjerrë në pah situata të
mbivendosjes së kompetencave të Presidentit dhe të Kuvendit në procesin e emërimit të
gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë dhe të Gjykatës Kushtetuese. Dispozitat kushtetuese nga njëra
anë, si dhe mungesa e ligjit organik të Presidentit nga ana tjetër, kanë lënë shteg për diskrecion të
gjerë të Presidentit dhe të Kuvendit në procesin e emërimit. Po ashtu, ka munguar gjer më sot
edhe një mekanizëm institucional për zhbllokimin e situatave kur vendet vakante të gjyqtarëve
nuk janë plotësuar për një kohë relativisht të gjatë. Së fundmi, kuadri kushtetues dhe ligjor, gjer
më sot nuk ka siguruar transparencë dhe kontroll të mjaftueshëm të qytetarit në procesin e
emërimeve, që ka shkaktuar edhe cenimin e besimit publik tek sistemi i drejtësisë. Pikërisht
ridimensionimi i këtyre çështjeve, do të impononte si për Presidencën, ashtu edhe për Kuvendin,
orientimin drejt një procedure dhe procesi përzgjedhës së kandidaturave, bazuar mbi meritën,
duke shmangur kështu konfliktet institucionale eventuale dhe kritikat e ndërsjella.
Komisioni i Venecias ka marrë disa herë në analizë këto çështje, duke vendosur disa standarde
që duken të përshtatshme për të udhëhequr Reformën në Drejtësi. Kështu, “përfshirja e
Presidentit dhe e Parlamentit në proces pa kritere të qarta të përcaktuara për emërimin duket që e
bën të paevitueshëm politizimin e emërimit” [CDL-AD (2011)017]. Po ashtu, në këto lloj
procedurash kontrolli qytetar me synim rritjen e besimit publik mund të arrihet nëpërmjet
31
transparencës së procesit me mekanizma të tillë si: “Njoftim publik për vendet vakante; publikim
i listave të kandidatëve në faqet zyrtare institucionale për një kohë të mjaftueshme, intervistimi i
të gjithë kandidatëve që plotësojnë kriteret, propozim me shkrim dhe i arsyetuar në bazë të
provave shkresore për kandidatët që propozohen për votim” [CDL-AD (2014)033]. “Meqë
Parlamenti i zgjedh gjyqtarët me shumicë të thjeshtë, procedura paraprake e zgjedhjes duhet të
jetë sa më transparente e mundshme me qëllim garantimin e një niveli profesional të lartë të
gjyqtarëve” [CDL-AD (2008)030].
Përfundimisht për këtë çështje, konkludohet se ndryshimi i formulës së përzgjedhjes së
Presidentit në raport me rrethin e kompetencave të tij të sektorit të drejtësisë nuk ndikon në
mënyrë thelbësore në funksionimin apo performancën e organeve të drejtësisë. Reforma e
Drejtësisë është sektoriale dhe duhet të mbulojë vetëm çështjen e kompetencave të Presidentit,
pasi formula e zgjedhjes së tij është një çështje që tejkalon sistemin e drejtësisë dhe lidhet me
organizimin shtetëror në tërësi. Qasja për ndryshimin e formulës së përzgjedhjes së Presidentit të
Republikës tejkalon mandatin e Komisionit Parlamentar për Reformën në Drejtësi dhe është
lëndë për rishikimin tërësor të Kushtetutës. Në kuadër të kësaj Reforme ka nevojë për saktësimin
e kompetencave dhe të procedurave mbi burimet njerëzore në organet e sistemit të drejtësisë, ku
Presidenti është një dhe jo i vetmi prej funksionarëve të angazhuar.
Pavarësia institucionale e Gjykatës Kushtetuese
Do të ishte e preferueshme që Dokumenti Analitik të ishte strukturuar në funksion të çështjeve të
lidhura ngushtë me rritjen e cilësisë së sistemit të drejtësisë në të gjithë komponentët përbërës të
pavarësisë, paanësisë, efektivitetit dhe integritetit. Në fakt qasja e përdorur është ajo e
institucioneve me fokus të veçantë në emërim, shkarkim dhe përgjegjësi disiplinore.
Paraprakisht procesit të emërimit të gjyqtarëve kushtetues, që është pjesë e pavarësisë
individuale, merr një rëndësi të dorës së parë analiza e situatës aktuale mbi pavarësinë
institucionale të Gjykatës Kushtetuese. Në këtë diskutim, duhen evidentuar dhe pranuar
problematikat në 4 drejtime.
Së pari, procedura e caktimit të buxhetit të GjK nuk garanton në nivelin e duhur pavarësinë
politike të saj nga Qeveria. Nuk ka asnjë dyshim për lidhjen që ka pavarësia individuale me
pavarësinë institucionale.
Së dyti, niveli (koeficienti) i pagës së gjyqtarit dhe kryetarit të GjK rregullohen me ligj të
thjeshtë, që mbart rrezikun e cenimit të pavarësisë.
Së treti, Kushtetuta nuk përmban asnjë rregull për të garantuar pavarësinë e GjK në
komponentin administrativ të pavarësisë institucionale.
32
Së katërti, nenet 132 dhe 142/3 të Kushtetutës duhet të saktësohen dhe të harmonizohen, duke
përcaktuar pa asnjë ekuivok detyrueshmërinë për respektimin dhe zbatimin e vendimeve të
gjyqësorit dhe të GjK.
Lidhur me pavarësinë institucionale të GjK, Komisioni i Venecias ka dhënë disa herë mendim.
“Si një organ i veçantë kushtetues, GjK duhet të ketë të drejtën për të paraqitur buxhetin e saj
direkt në Parlament pa ndërhyrjen e Këshillit Gjyqësor apo të Qeverisë. Buxheti i GjK nuk duhet
të jetë pjesë e buxhetit të përgjithshëm të gjyqësorit” [CDL-AD (2008)029]. “Gjyqësorit duhet t'i
jepen fonde të mjaftueshme që të përmbushë funksionet e tij, si dhe ai duhet të ketë një rol në
vendimmarrjen se si këto fonde caktohen” [CDL-AD (2012)014].
“Me qëllim mbrojtjen e pavarësisë së tyre, pagat e kryetarit dhe të gjyqtarëve të GjK (dhe të
gjyqtarëve të zakonshëm) duhet të caktohen me ligj dhe jo t'i nënshtrohen votimit vjetor në
Parlament me rastin e miratimit të buxhetit. Koeficienti i aplikuar duhet të fiksohet në ligjin
organik të vetë GjK” [CDL-AD (2011)050].
“Kriteri i parë i pavarësisë institucionale është ai i pavarësisë në çështjet administrative, që
nënkupton se gjyqësori duhet të lejohet të përballojë vetë administrimin e tij pa ndërhyrje të
jashtme. Ai duhet të jetë gjithashtu autonom në vendimin për shpërndarjen e çështjeve” [CDL-
AD (2012)014].
“Gjyqësori duhet të jetë i lirë për të vendosur mbi çështjet pa ndërhyrje të jashtme. Vendimet e tij
duhet të respektohen (i.e zbatohen) dhe nuk duhet t'i nënshtrohen rishikimit nga organe jo
gjyqësore” [CDL-AD (2012)014].
Duke i aplikuar këto standarde, nxirret përfundimi se Reforma kushtetuese për GjK duhet të
mbajë në konsideratë pavarësinë institucionale dhe individuale. Tek pavarësia institucionale, ajo
duhet të respektojë të paktën 4 kriteret: pavarësinë administrative, financiare, vendimmarrëse dhe
atë të përcaktimit ekskluziv të juridiksionit (gamës së çështjeve që mund të shqyrtojë).
2.1.2. Emërimi i anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese
Në Dokumentin Analitik, evidentohen 7 problematika për procesin emërimit të gjyqtarëve të
GjK dhe GjL:
i. Shumica e thjeshtë për zgjedhjen e Presidentit nuk ofron neutralitet politik në
përzgjedhjen e gjyqtarëve;
ii. Shumica e thjeshtë eleminon garancinë e Presidentit në emërimin e këtyre gjyqtarëve,
pasi këto kandidatura për gjyqtarë nuk krijojnë besueshmëri tek shumica parlamentare;
iii. Është problematike zgjedhja e gjyqtarëve të GjK dhe GjL me shumicë minimale prej 36
votash;
33
iv. Shumica minimale ka sjellë mungesë të kontrollit të ndërsjelltë të forcave politike mbi
kandidaturat e propozuara për GjK dhe GjL, duke mos ofruar garanci për pavarësi dhe
paanshmëri;
v. Pragu i ulët i votave që kërkohet për emërimin e GjK dhe GjL ndikon negativisht në
besimin e publikut ndaj procesit të votimit dhe kandidaturës së miratuar;
vi. Shumica e cilësuar për emërimin e anëtarëve të GjK mund të sjellë bllokim të zgjedhjes
së tyre dhe të zgjasë procesin e emërimit dhe për pasojë dëmtohet eficenca e procesit të
emërimit dhe kryerja e tij brenda afateve të arsyeshme;
vii. Procesi i emërimit të GjK dhe GjL është jo funksional sepse: (a) roli kryesor që luan
Presidenti në përzgjedhjen e kandidaturës, parë edhe në fokusin e formulës aktuale të
zgjedhjes së Presidentit; (b) natyra politike që i jepet procedurës së emërimit të GjK në
Kuvend dhe GjL; dhe (c) shumica minimale prej 36 votash për zgjedhjen e tyre
Për zgjidhjen e këtyre problematikave, draft-Strategjia ofron si zgjidhje alternative: Opsioni 1 -
President konsensual, më shumë përgjegjësi. Opsioni 2 - President me shumicë të thjeshtë, më
pak përgjegjësi për gjyqësorin. Gjithashtu, ofrohet si zgjidhje shmangia e politizimit të procesit
të emërimit dhe përbërjes së Gjykatës Kushtetuese përmes dispozitave që garantojnë mbështetje
të gjerë të kandidaturave në Kuvend, duke përfshirë dhe kontrollin e ndërsjellë të shumicës dhe
pakicës parlamentare mbi procesin e votimit, me qëllim balancimin e pushtetit të shumicës
parlamentare.
Në fakt, siç u përmend më lart, historiku i Presidencës së mëparshme (2007-2013) ka treguar të
njëjtat simptoma, siç edhe pretendohen për Presidencën e zgjedhur me shumicë të thjeshtë. Nga
ana tjetër, ndërlikimi që sjell një shumicë e cilësuar e zgjedhjes së Presidentit, jo vetëm që
nuk ofron neutralitet politik – ky madje është standard sjellje që nuk kërkohet nga Kushtetuta,
pasi çdo individ-President gjithnjë e ka një prirje të tij politike (majtas, djathtas apo të qendrës) –
porse krijon edhe ngërçe të disproporcionuara krahasuar me qëndrueshmërinë e
mazhorancave parlamentare dhe qeverisëse (shumica e cilësuar kërkon domosdoshmërisht
shpërndarjen e Kuvendit nëse nuk arrihet të zgjidhet Presidenti. Ndërkohë që zgjedhja e
Presidentit të Republikës asnjëherë nuk është një test politik i cilësisë/qëndrueshmërisë
qeverisëse të një maxhorancë parlamentare).
Pra, mos-stabilizimi i një procedure (e cila në kushte të tjera duhet të rridhte natyrshëm) për
emërimin e anëtarëve të GJK dhe GJL nuk ka lidhje të qenësishme me shumicën
përzgjedhëse të Presidentit të Republikës. Madje është e këshillueshme qasja, sipas së cilës,
midis Presidentit dhe Kuvendit të ekzistojë një marrëdhënie dialektike diversiteti dhe
debati, pasi prej kësaj dialektike, palët do të shtyhen drejt zgjedhjes konsensuale, e cila
mbetet të jetë ajo, e cila modelohet sipas kërkesave dhe kritereve kushtetuese dhe ligjore. Nëse
kërkohet të eleminohet një situatë e tillë, atëherë zgjidhja duhet të gjendet tek qartësimi dhe
ndarja e saktë e kompetencave dhe tek gërshetimi i tyre, duke ndjekur kahun kronologjik të
iniciimit të këtyre procedurave. Mekanizmi duhet të synojë respektimin e hapësirës së zgjedhjes
34
së secilit organ, sipas mekanizmit të: propozim i gjerë presidencial/kuvendor - pranim “no
objection” kuvendor/presidencial. Në këtë mekanizëm, njëra palë ka kompetencë propozuese që
nuk asfikson të drejtën e përzgjedhjes së organit tjetër. Ky i fundit duhet të përzgjedhë
domosdoshmërisht njërën nga opsionet. Aplikimi i shumicave të cilësuara në Kuvend, paraqet të
njëjtat simptoma dhe potenciale impasi parlamentar, të cilat në mënyrë jo proporcionale mund të
provokojnë kriza parlamentare, të panevojshmë e të padobishme, sepse nuk janë tregues të
cilësisë së qeverisjes dhe që shkojnë kundër kërkesës për qëndrueshmëri qeverisëse.
Duke analizuar kontekstin shqiptar konstatohet se Kushtetuta nuk parashikon rregulla të
shprehura për të siguruar një përbërje diverse dhe pluraliste të GjK, duke lënë të
papërfaqësuara interesat e grupeve të ndryshme shoqërore. Në mënyrë implicite, një qëllim i tillë
duket se tentohet të arrihet nëpërmjet kritereve të vendosura në Kushtetutë, por në mënyrë të
pasuksesshme dhe jo transparente, sepse koncepti "jurist i shquar" lë vend për shumë diskrecion.
Po ashtu, edhe mekanizmi i rotacionit, që duket në thelb të ketë qëllim diversifikimin politik
(Kuvend -President) ka dështuar.
Procedura dhe kriteret aktuale të emërimit të gjyqtarëve kushtetues nuk kanë siguruar në
mënyrë të plotë pavarësinë politike të GjK, si dhe standardin më të lartë dhe etik të
gjyqtarëve të saj. Po ashtu, zgjedhja e Kryetarit të GjK dhe kompetencat e tij kanë nevojë
për rishikim për ta shndërruar këtë figurë institucionale në funksion të rritjes së balancuar të
pavarësisë dhe të efektivitetit të GjK.
Procesi i emërimit të gjyqtarëve kushtetues është marrë disa herë në analizë nga Komisioni i
Venecias, si gur themeli i pavarësisë së Gjykatës Kushtetuese. Kështu, Komisioni i Venecias, ka
vënë në dukje se “Shoqëria është domosdoshmërisht pluraliste - një fushë për shprehjen e
tendencave të ndryshme, qofshin ato filozofike, etnike, sociale, politike, fetare ose ligjore.
Gjykata Kushtetuese, nëpërmjet përbërjes duhet të garantojë pavarësinë duke mbajtur në
konsideratë grupet e ndryshme të interesit dhe të kontribuojë drejt ngritjes së një jurisprudence
që të respektojë këtë pluralizëm. Legjitimiteti i Gjykatës Kushtutuese dhe pranimi nga ana e
shoqërisë i vendimeve të saj mund të varet së tepërmi në masën e konsideratës së gjykatës mbi
vlerat e ndryshme shoqërore që janë në rrezik, edhe pse këto vlera janë përgjithësisht të
tejkaluara nga vlerat e përbashkëta. Për këtë qëllim, një balancë që siguron respektin për
sensibilitetet e ndryshme duhet të zërë vend në rregullat e përbërjes se këtyre juridiksioneve”
[CDL-STD (1997)020].
Zgjidhja korrekte e procesit të emërimit duhet të orientohet drejt përcaktimit sa më të
saktë të objektivit të reformimit të procedurës së emërimit të gjyqtarëve të GjK. Së pari,
duhet perfeksionuar mekanizmi i zgjedhjes së gjyqtarëve (elektiv) për ta diferencuar nga
sistemi emërues (nominativ). Aktualisht, sistemi i Kushtetutës shqiptare, në praktikë ka treguar
që është një kamuflim i sistemit elektiv, ndërkohë në të vërtetë në thelbin e tij është nominativ.
Përzgjedhja dhe perfeksionimi i një mekanizmi të sinqertë elektiv duhet të jetë rrjedhojë e
35
drejtpërdrejtë e objektivave të procedurës së emërimit. Një çështje me rëndësi të dorës së parë
është përcaktimi i parimeve apo objektivave, që procedura aktuale i garanton dhe cilat jo.
Për këtë çështje, Komisioni i Venecias ka evidentuar “Gama totale e këtyre parimeve objektive
përfshin pavarësinë e gjyqtarit kushtetues ndaj çfarëdolloj influence politike gjatë dhe pas
emërimit. Një tjetër parim objektiv që i shtohet të parit është rekrutimi i një korpusi gjyqtarësh
kompetentë, të aftë profesionalisht. Parimi i tretë është rekrutimi i një trupe gjyqtarësh me
përvojë. Parimi i katërt kërkon që Gjykata në përbërje dhe në administrim të jetë e ekuilibruar
dhe legjitime (Gjermania posaçërisht ka si një objektiv të saj të garantojë legjitimitetin
demokratik të përzgjedhjes së gjyqtarëve). Së fundmi, një objektiv i fshehur i procedurës është
edhe përfaqësimi i profesioneve të ndryshme juridiko-profesionale” [CDL-STD (1997)020].
Gjithsesi, duhet shënuar se parimet e elaboruara me këtë rast nga Komisioni i Venecias nuk bien
ndesh dhe nuk përjashtojnë mundësinë që në GjK të ketë edhe përfaqësim politik.
Lidhur me shumicën parlamentare që merr pjesë në procesin e emërimit, Komisioni i Venecias
ka vënë në dukje se “Shumicat e cilësuara synojnë të garantojnë që një marrëveshje e gjerë të
gjendet në Parlament, pasi ato kërkojnë që mazhoranca të kërkojë një kompromis me pakicën.
Për këtë arsye, shumicat e cilësuara normalisht kërkohen në shumë sektorë sensitivë, ku dallohen
zgjedhjet e zyrtarëve të institucioneve shtetërore. Megjithatë ka rrezik që kërkesa për shumicë të
cilësuar të çojë në ngërç, i cili nëse nuk adresohet në kohë dhe mënyrë të përshtatshme, mund të
çojë në paralizë të atij institucioni. Një mekanizëm zhbllokues (anti-deadlock) synon të
eleminojë një ngërç të tillë. Megjithatë, funksioni parësor i mekanizmit zhbllokues është
saktësisht që ai të bëjë të funksionojë procedurën fillestare, duke shtyrë qoftë mazhorancën, qoftë
pakicën të gjejnë një marrëveshje me qëllim shmangien e mekanizmit zhbllokues. Në të vërtetë,
shumicat e cilësuara përforcojnë pozitën e pakicës parlamentare, ndërsa mekanizmi zhbllokues e
korrekton balancën mbrapsh. Kuptohet, këto lloj mekanizmash nuk duhet të veprojnë si një
pengues i arritjes së marrëveshjes për shumicën e cilësuar në instancë të parë. Ai duhet ta asistojë
procesin, duke inkurajuar marrëveshjen nëse mekanizmi zhbllokues është i tillë që nuk
parapëlqehet si nga shumica ashtu edhe nga pakica parlamentare. Për mekanizmin zhbllokues
nuk ka një model unik. Një opsion është përcaktimi i shumicave zbritëse të ndryshme radhazi
sipas raundeve të votimit, por ky mekanizëm ka difektin që shumica mund të mos kërkojë
konsensus në raundin e parë, duke e ditur që në raundet vijuese kandidatit i tyre do të
mbizotërojë. Zgjidhjet e tjera, ndoshta më të preferueshme, përfshijnë përdorimin e metodave
proporcionale të votimit, duke iu drejtuar përfshirjes së aktorëve të ndryshëm institucionalë ose
duke përcaktuar marrëdhënie të reja midis institucioneve shtetërore” [CDL-AD (2013)028].
Komisioni i Venecias ka rekomanduar që, nëse gjyqtarët kushtetues zgjidhen nga Parlamenti,
zgjedhja e tyre duhet të bëhet me 2/3 dhe me një mekanizëm zhbllokues, si dhe që mandati i tyre
të mos jetë i ripërtëritshëm” [CDL-AD(2007)047 §§ 122-123; CDL-AD (2012)024 §§ 35] dhe
[CDL-AD (2013)028]. Në një rast tjetër, Komisioni i Venecias është shprehur se “Një shumicë e
cilësuar duhet të kërkohet tek të gjitha raundet e votimit në zgjedhjen e anëtarëve të GjK” [CDL-
AD (2011)040]. Në aplikimin e këtij standardi, duhet studiuar me kujdes përvoja politike
36
shqiptare në përcaktimin e shumicës sepse nuk duhet harruar që përbërja parlamentare në
Shqipëri ka njohur mazhoranca me shumica të theksuara prej 3/5, siç është edhe
legjislatura aktuale 2013-2017. Kjo nënkupton se shumica e përforcuar prej 3/5, që
Kushtetuta përmban në disa lloj procedurash parlamentare ka dështuar në qëllimin e saj
kryesor, në atë që është përfshirja e domosdoshme e opozitës.
Shpesh është abuzuar në retorikën politike, përgjatë diskutimeve me sfond kushtetues, për
“pjesëmarrjen e opozitës” për “konsensus të gjerë politik” në Parlament, për “neutralitet politik
dhe garanci politike” që jep shumica e cilësuar prej 3/5. Në mënyrë jo korrekte, ëshë deklamuar
se një shumicë numerike si ajo prej 3/5, automatikisht përfshin në mënyrë konsistente edhe
pjesëmarrjen thelbësore të opozicionit parlamentar. Në fakt historia parlamentare shqiptare mbi
raportet numerike në Kuvend, ka treguar se shpesh shumica prej 3/5 nuk garanton në mënyrë të
sinqertë, pjesëmarrjen e opozitës parlamentare dhe herë të tjera ka shtyrë mazhorancat drejt
lëvizjeve diversioniste brenda opozitave, me pasoja të rënda qoftë për legjitimitetin (e munguar)
demokratik të të zgjedhurve sipas këtyre formulave, e ndonjëherë edhe drejt tejkalimeve edhe të
disa limiteve moralo-politike. Nga një analizë krahasuese, me praktikat kushtetuese të vendeve te
tjera europiane, formula rëndom e përdorur e që cilësisht garanton legjitimitet demokratik, apo
“konsensus real politik” është shumica e cilësuar prej 2/3 (rasti i Gjermanisë nuk është i vetmi).
Për këtë arsye, nëse, realisht optohet për formula numerike të shumicave parlamentare, është me
vend, që koncepti bazë juridiko-politik, të jetë ai i “opozitës parlamentare” sic Komisioni i
Venecias ka qartësuar në Raportin “Mbi rolin e opozitës brenda nje parlamenti demokratik”
[CDL-AD(2010)025], teksa e përkufizon atë si: “11. “Opozita” karakterizohet nga fakti që ajo
nuk është në pushtet dhe se ajo i kundërvihet (me më shumë apo më pak forcë) atyre që e mbajnë
atë. Opozicioni parlamentar, në vetvete përbëhet nga parti politike të përfaqësuara në Parlament,
por jo në qeveri. Në shumicën e regjimeve parlamentare, pavarësisht nëse është apo jo
sistematike, qeveria gëzon si rregull një mbështetje të drejtëpërdrejtë të mazhorancës. Çështja e
të drejtave të opozitës parlamentare për pasojë është para së gjithash, ajo e të drejtave të
minorancës politike. Këto të fundit përmbledhin në përgjithësi të drejtat procedurale të
informimit, të përfaqësimit dhe të pjesëmarrjes, të drejtën e shprehjes dhe të drejtën e votës, të
drejtën e paraqitjes së propozimeve të ligjeve dhe propozimeve të tjera, të drejtën e kontrollit mbi
ekzekutivin dhe atë të inspektimit mbi veprimtarinë e tij, e po kështu edhe të drejtën e mbrojtjes
ndaj sjelljes keqtrajtuese/provokative që mazhoranca mund t‟i shkaktojë. Opozita nuk ka
megjithëkëtë pushtetin për të marrë vendime substanciale, të cilat në një regjim demokratik,
merren prej mazhorancave të parlamentit”.
Besimi publik është padyshim thelbësor në autoritetin e Gjykatës Kushtetuese dhe ky besim
duhet të krijohet që në procesin e emërimit të gjyqtarëve kushtetues. Për këtë shkak, merr
rëndësi transparenca e procesit të emërimit, përfshirja e të gjithë spektrit politik
parlamentar si përfaqësuese e diversitetit shoqëror, madje edhe përfshirja e aktorëve të
tjerë institucionalë. Komisioni i Venecias thekson se “Transparenca në kandidim dhe votimi me
37
2/3 në raundin e parë dhe me 3/5 në raundin e dytë garanton transparencën e mirë dhe rrit
besimin e publikut. Ky mekanizëm mund të perfeksionohet më tej” [CDL-AD (2014)033].
“Është e rëndësishme të sigurohet qoftë pavarësia e gjyqtarëve të GjK, por edhe të përfshihen
organe shtetërore dhe forca politike të ndryshme në procesin e emërimit, në mënyrë që gjyqtarët
të mos shihen vetëm si instrumente të njërës ose tjetrës forcë politike. Kjo është arsyeja psh që në
Ligjin Gjerman të GjK parashikohet një procedurë zgjedhjeje me 2/3. Kjo kërkesë është
vendosur për të siguruar edhe marrëveshjen e partive opozitare për çdo kandidat për postin e
gjyqtarit të GjK. Përvoja gjermane është shumë e kënaqshme. Është e këshillueshme që drafti të
përcaktojë përfshirjen e një spektri politik të gjerë të forcave politike në procesin e emërimit”
[CDL-AD (2004)043].
“Sistemi, në bazë të të cilit, të gjithë gjyqtarët zgjidhen nga Parlamenti me propozim të
Presidentit nuk siguron një përbërje të balancuar të GjK, sidomos në rastet kur Presidenti vjen
nga radhët e mazhorancës. Prandaj, me gjasa në këtë rast, të gjithë gjyqtarët e Gjykatës,
favorizojnë mazhorancën. Zgjedhja e të gjithë gjyqtarëve nga Parlamenti kërkon të paktën
shumicë të cilësuar” [CDL-AD (2011)010].
Komisioni i Venecias ka deklaruar gjithashtu se ndërsa modeli "vetëm me Parlament" siguron
legjitimitet të lartë demokratik, emërimi i gjyqtarëve kushtetues nga institucione të ndryshme
shtetërore ka avantazhin e mbrojtjes së emërimit të një pjese të anëtarëve nga aktorët politikë
[CDL-AD (2012)009 § 8] dhe [CDL - AD (2013)028].
Në një sërë dokumentash ndërkombëtarë, që bëjnë fjalë për pavarësinë e sistemit gjyqësor (në të
cilët përfshihet edhe juridiksioni kushtetues), teksa jepen kriteret e seleksionimit dhe karrierës së
gjyqtarëve, parashikohen paralelisht edhe procedurat përkatëse të përzgjedhjes së tyre, si dhe
mekanizmat/aktorët që marrin pjesë në këtë përzgjedhje. Modulimi i këtyre
procedurave/mekanizmave bëhet në sintoni të plotë qoftë me objektivat e ngritjes së GjK, qoftë
me kriteret e përzgjedhjes së gjyqtarëve përkatës. Është mëse e pranueshme pjesëmarrja e
organeve politike (Parlamenti) dhe gjysmë-politike (Presidenti). Kjo për t‟i dhënë kësaj gjykatë
dozën më të lartë e të sinqertë të legjitimitetit demokratik. Porse objektivi i pavarësisë dhe i
profesionalizmit të GjK nga njëra anë, i ndërthurur me kërkesën gjithnjë në rritje të
“depolitizimit” të procedurës së përzgjedhjes nga ana tjetër, duke i dhënë më shumë rëndësi
vlerësimit objektiv të kritereve mbi profesionalizmin, integritetin, zotësinë dhe eficencën etj,
kërkon në mënyrë të domosdoshmë pjesëmarrjen përgjatë kësaj procedure të korpuseve
institucionale të pavarura dhe jopolitike (të tilla mund të jenë KLD ose vetë GjK,) të cilët jo
vetëm administrojnë një pjesë të fazave të procesit (fazat fillestare), por mbi të gjitha vlerësojnë
përmbushjen e këtyre kritereve dhe iu servirin një produkt të gatshëm organeve politike dhe
gjysmë-politike, të cilat në instancë të fundit, nëpërmjet procedurave ndërvepruese dhe
jobllokuese përzgjedhin individët që gëzojnë legjitimitetin më të lartë demokratik [këto
dokumente analizohen më poshtë, në pjesën që trajton çështjen e kritereve seleksionuese].
38
Lidhur me figurën e kryetarit të Gjykatës Kushtetuese, “është e preferueshme që zgjedhja e
Kryetarit, t'i lihet vetë Gjykatës” [CDL-AD (2011)010]. “Fakti që Kryetari i GjK zgjidhet nga
një aktor politik dhe jo nga vetë Gjykata është një fenomen i pranuar gjerësisht. Megjithatë,
zgjedhja e kryetarit nga vetë Gjykata, është natyrisht e preferueshme nga perspektiva e
pavarësisë politike të Gjykatës” [CDL-AD (2008)029].
Duke i aplikuar këto modele dhe standarde ndërkombëtare në kontekstin e problematikave
shqiptare nxirren disa përfundime, mbi bazën e së cilave duhet të realizohen edhe ndryshimet
eventuale kushtetuese apo ligjore. Reforma kushtetuese lidhur me procedurën e zgjedhjes së
anëtarëve të GjK duhet të shpallë si objektiv se ajo synon të identifikojë:
- vlera të demonstruara të kompetencës më të lartë profesionale të anëtarëve;
- përvojë të spikatur në veprimtarinë publike;
- njohje të thellë të veprimtarisë publike;
- përvoja dhe kultura profesionale të diversifikuara;
- integritet moral më të lartë
- aftësi maksimale për t‟u përfshirë, diskutuar dhe angazhuar në çështje të interesit publik
Arritja e synimeve të tilla, duhet të realizohet nëpërmjet një mekanzimi ndërveprimi
institucional, i cili të përfshijë aktorë institucionalë politikë, gjysmëpoltikë dhe jopolitikë
me qëllim gërshëtimin e komponentit profesional dhe meritokratik nga njëra anë dhe
komponentit publik, për dhënien e legjitimitetit demokratik nga ana tjetër. Një procedurë e tillë
duhet te garantojë:
- transparencën maksimale që në fazat paraprake;
- shtrirje të mjaftueshme në kohë për secilën hallkë të procesit;
- publikim te detajuar për secilën nga vendimmarrjet e ndërmjetme;
- aksesin maksimal dhe jo paragjykues për këdo që mendon se përmbush kriteret;
- administrim të procesit në instancë të parë nga një korpus ekzistues profesionistësh, me
përbërje të diversifikuar dhe jashtë influencës politike, i cili menaxhon:
i. pritjen e aplikimeve;
ii. ekskluzivisht konkurrimin me jetëshkrime, dokumente dhe me intervista;
iii. vlerësimin mbi përmbushjen ose jo të kritereve skualifikuese, si dhe përpilimin e
vlerësimit objektiv (individual dhe krahasimor) ndërmjet kandidatëve që përmbushin kriteret
kualifikuese;
iv. plotësimin e dokumentacionit përkatës për secilën kandidaturë të kualifikuar dhe
përcjellja tek organi propozues.
- në instancë të dytë, propozim të mirë-arsyetuar mbi përzgjedhjen ose jo dhe renditjen përkatëse
të kandidaturave të përzgjedhura sipas një vlerësimi objektiv mbi parametra të integritetit moral,
njohjes së spikatur të veprimtarisë publike, përvojave dhe kulturave profesionale të
diversifikuara, aftësive maksimale për t‟u përfshirë, diskutuar dhe angazhuar në çështje të
interesit publik, të një numri minimal kandidaturash për secilin post në GjK, nga grupi i
kandidaturave që kanë kaluar fazën e parë.
39
- realizim të seancave dëgjimore publike me kandidaturat e propozuara pa të drejtë skualifikimi
- miratim në çdo rast me shumicë prej 2/3 prej Kuvendit, ose në alternativë, me pjesëmarrje
substanciale të opozitës, i pasuar nga një mekanizëm zhbllokues në rast ngërci.
Po ashtu, duhet të rritet roli i vetë GjK në procesin e zgjedhjes së Kryetarit të saj për ta orientuar
këtë procedurë drejt standardit më të mirë, ku GjK e zgjedh vetë kryetarin e saj, duke siguruar
pavarësi politike të institucionit.
Tek pavarësia individuale duhet të konsiderohet nevoja që gjyqtari të mos i nënshtrohet
influencës politike dhe të jetë i paanshëm. Kjo përkthehet në 4 komponentë: (1) emërimi i
gjyqtarëve të bazohet në kritere objektive dhe të shmangë anshmërinë apo diskriminimin e
kandidatëve; (2) siguria e qëndrimit në detyrë dhe e trajtimit financiar, sipas të cilit kërkohet që
mandati i qëndrimit në detyrë të jetë i përcaktuar në ligj dhe idealisht të mbarojë me daljen e tyre
në pension; t'u garantohet një pagë e përshtatshme dhe kushte pune dinjitoze, ku cdo ndryshim i
tyre të ndodhë vetëm në raste përjashtimore; (3) pushteti vendimmarrës i tyre; dhe (4) rrethi i të
drejtave të gjyqtarëve, i cili mund të kufizohet për disa cështje për shkak të natyrës së detyrës së
tyre. Nuk duhet harruar që procedura miratuese e shumicës së cilësuar ka riskun e krijimit të
ngërçit politik në qëndrueshmërinë e mazhorancës qeverisëse. Për pasojë, në këto raste ka
gjithnjë nevojë për prezantimin e mekanizmave zhbllokues.
2.2. Efektiviteti dhe efiçenca e Gjykatës Kushtetuese
Efektiviteti dhe efiçenca janë elementë bazikë të qënësishëm të performancës së Gjykatës
Kushtetuese. Rregulli i efikasitetit shpreh nevojën që eksplorimi i juridikisonit kushtetues të
konsiderohet si një mjet i mjaftueshëm për arritjen e rezultateve nëpërmjet saj. Ndërsa efiçenca
kërkon që teksa eksplorohet juridiksioni kushtetues, bilanci midis kostove dhe avantazheve të
ketë një diferencë që anon nga avantazhet.
Në Dokumentin Analitik, evidentohen 6 problematikat e mëposhme për efektivitetin dhe
efiçencën (duhet vënë në dukje se në fakt paqartësia mbi këto 2 koncepte ka reflektuar në
paqartësinë e evidentimit të problematikave):
i. GjK jo efektive sepse individi nuk e vë dot në lëvizje përtej procesit të rregullt ligjor;
ii. GjK jo efektive për monitorimin e zvarritjes së ekzekutimit të vendimeve;
iii. Mungon transparenca në mbledhje dhe seleksionim të kandidatëve për GjK;
iv. Vonesë e tejzgjatur në plotësimin e vakancave për shkak të dorëheqjeve;
v. Rregulla të paqarta të funksionimit të procesit të emërimit të GjK dhe të kritereve ligjore
të kandidatëve për objektivitet dhe paanshmëri të vendimmarrësve;
vi. Paqartësi të mandatit kushtetues të gjyqtarit GjK.
40
Për zgjidhjen e këtyre problematikave, në draft-strategji ofrohen dy zgjidhje. E para lidhet me
identifikimin më të saktë të çështjeve që lidhen me juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese, duke
synuar shmangien e saj si shkallë e katërt gjykimi, si dhe qartësimin e legjitimitetit të subjekteve
të kushtëzuara e të pakushtëzuara që iniciojnë çështje për një gjykim kushtetues. Ndërsa zgjidhja
e dytë sugjeron mirëpërcaktimin e rregullave për zhvillimin e procesit të emërimit të gjyqtarëve
kushtetues, duke përfshirë rregullat dhe kriteret për përzgjedhjen e kandidaturave në respektim të
pavarësisë, paanshmërisë dhe parimit të luajalitetit kushtetues.
Në analizë të këtyre problematikave, duhet evidentuar se GjK asnjëherë nuk është futur në
impas për funksionimin e saj (e kuptuar kjo si aftësi vendimmarrëse). Çështjet e së drejtës
së individit për t’iu drejtuar asaj është çështje kryekëput e lidhur me procedurat. Është
çështje zgjedhjeje nëse do i njihet ose jo individit legjitimimi për t‟iu drejtuar GJK në titull
personal, drejtëpërdrejt dhe për një gamë çështjesh edhe substanciale. Ka inkoherencë logjike
shkak-pasojë, midis shpalosjes së kësaj problematike dhe identifikimit të shkaqeve tek: a)
mungesa e një procesi transparent për mbledhjen dhe seleksionimin e kandidaturave për gjyqtarë
në GJK; b) vonesa e tejzgjatur në plotësimin e vendeve vakante të krijuara për shkak të
dorëheqjes së gjyqtarit të GJK-së; c) mungesa e rregullave të qarta, mbi bazën e të cilave të
funksionojë procesi i emërimit të gjyqtarëve të GJK-së, dhe të kritereve ligjore që duhet të
përmbushin kandidatët të dëshmojnë për objektivitet dhe paanshmëri të vendimmarrësve; ç)
paqartësia ekzistuese për çështje që i përkasin mandatit kushtetues.
Në diskutimin mbi efiçencën dhe efikasitetin e GjK duhet evidentuar se Kushtetuta nuk
përcakton në mënyrë të shprehur detyrimin e GjK për të patur një jurisprudencë
konsistente dhe për t'iu referuar në zgjidhjen e çështjeve edhe parimeve të KEDNj, krahas
tekstit kushtetues. Po ashtu, në shtesë të problematikave të Dokumentit Analitik, nuk mund të
anashkalohet se Kushtetuta nuk përcakton në mënyrë të shprehur se e drejta për t'iu
drejtuar GjK për proces të rregullt i takon edhe personave juridikë, si dhe as për raste të
tjera të cenimit të lirive dhe të drejtave themelore të tyre (neni 16 i Kushtetutës parashikon se
personat juridikë kanë liri dhe të drejta themelore).
“Komisioni i Venecias rekomandon shmangien e një zgjidhjeje në të cilën GjK të mund të
veprojë si një "Mbi-Gjykatë e Lartë", duke interferuar në zbatimin e rregullt të ligjit nga gjykatat
e zakonshme dhe se ajo duhet vetëm të shohë cështjet kushtetuese, duke e kufizuar kompetencën
e saj ratione materiae dhe duke shmangur gjithashtu, mbingarkesën e saj” [CDL-AD (2010)039
rev].
“Në mendimin e Komisionit të Venecias, jurisprudenca e GjK duhet të jetë konsistente dhe
bazuar në argumente bindëse, në mënyrë që të pranohet nga populli. Ndryshimet në praktikën e
saj duhet të jenë të mirë-bazuara dhe të shpjeguara në mënyrë që të mos minojnë sigurinë
juridike” [CDL-AD(2010)044]. Në një rast tjetër, ky Komision është shprehur “Neni 68, i cili
41
kërkon GjK të mbajë parasysh parimet e KEDNj është interesant dhe duhet të mirëpritet nga një
pikëpamje europiane” [CDL -AD (2008)030].
“Personat juridikë duhet të kenë të drejtën t'i drejtohen GjK për shkelje të lirive dhe të drejtave
themelore [CDL-AD (2011)040]. GjK i duhet zgjeruar juridiksioni për të zgjidhur konfliktin e
kompetencave lidhur me kompetencat kushtetuese të tyre” [CDL-AD (2014)027].
Në përfundim, lidhur me këto çështje sugjerohet që të plotësohet/zgjerohet rrethi i subjekteve që
legjitimohen për t‟iu drejtuar asaj për çështje të antikushtetutshmërisë së akteve normative, në
mënyrë abstrakte duke ia njohur këtë të drejtë edhe individëve/personave juridikë. Po kështu, të
njihet ky legjitimim edhe për aktet administrative apo çdo sjellje tjetër antikushtetuese. Kushti i
vetëm, duhet të jetë ai sipas të cilit, ky legjitimin duhet të bazohet vetëm për shkelje të të drejtave
dhe lirive themelore të individit. Pra marrëdhënia „individ/person juridik – Gjykatë Kushtetuese‟
duhet të modulohet në procedurë dhe substancë sipas marrëdhënies aktuale „individ – GJEDNJ‟,
kjo edhe për arsye të një lineariteti harmonik dhe një raporti subsidar që ekziston midis GjK dhe
GjEDNj dhe shërbimit që japin ato ndaj individit.
Krahas kësaj, duhet parë mundësia edhe e përcaktimit të parimit të sigurisë juridike shprehimisht
në Kushtetutë.
2.2.1. Kriteret kushtetuese për përzgjedhjen, propozimin dhe cilësitë e kandidatit për anëtar të
Gjykatës Kushtetuese
Lidhur me kriteret e kandidatit për gjyqtar i Gjykatës Kushtetuese, në Dokumentin Analitik,
paraqiten 4 problemet e mëposhtme:
i. I paqartë në Kushtetutë termi "kualifikim i lartë";
ii. Ka nevojë për kritere të larta për përzgjedhjen e gjyqtarëve të GjK;
iii. Procedura për përzgjedhjen e gjyqtarëve nuk është transparente dhe Presidenti nuk
evidenton kandidatët e spikatur;
iv. Kuvendi nuk ka zhvilluar gjithnjë procedura dëgjimore publike dhe votimin e fshehtë.
Këto probleme, sipas draft-Strategjisë, synohet të zgjidhen përmes vendosjes së kritereve të qarta
kualifikuese për të garantuar një përbërje cilësore të Gjykatës Kushtetuese, si dhe përmes
mirëpërcaktimit të rregullave për zhvillimin e procesit të emërimit të gjyqtarëve kushtetues, duke
përfshirë rregullat dhe kriteret për përzgjedhjen e kandidaturave në respektim të pavarësisë,
paanshmërisë dhe parimit të luajalitetit kushtetues.
Lidhur me kriteret e emërimit, duhet pranuar se ngushtimi gjithnjë e më tepër i hapësirës
diskrecionale të Presidentit dhe Kuvendit, njëkohësisht duke vendosur filtra të shumtë, të
larmishëm, të matshëm dhe që tentojnë drejt vlerësimit objektiv të performancës së
42
kandidaturave është një mjet i këshillueshëm. Është i vërtetë fakti se kriteri profesional në
Kushtetutë është i paqartë dhe i pamjaftueshëm.
Komisioni i Venecias i ka kushtuar rëndësi kritereve për përzgjedhjen e gjyqtarëve kushtetues,
duke u ndalur së pari tek prejardhja profesionale e tyre. “Numri i lartë i anëtarëve të GjK i
rekrutuar nga gjyqësori mund t'i shërbejë pavarësisë së Gjykatës. Megjithatë, një numër i lartë
mund të ndikojë në metodat interpretuese të përdorura nga gjykata si interpretim kushtetues dhe
ligjor, që mund të ndryshojë në disa aspekte. Është e këshillueshme që të rritet numri i
profesorëve të së drejtës” [CDL-AD(2004)024]. Në një rast tjetër, ky Komision është shprehur
“Amendamenti parashikon emërimin e gjyqtarit të GjK nga radhët e gjyqtarëve apo prokurorëve
me 12 vjet përvojë. Qëllimi i këtij parashikimi është ndoshta për të rritur nivelin e kualifikimit të
gjyqtarëve kushtetues dhe të paanshmërisë së tyre. Megjithatë, si rrjedhojë, ndoshta vetëm
gjyqtarët ose prokurorët e karrierës do të jenë në gjendje të bëhen gjyqtarë kushtetues. Sërish, kjo
shkon kundër logjikës së një gjykate kushtetuese të specializuar, përbërja e të cilës është e
ndryshme nga ajo e gjyqësorit të zakonshëm” [CDL-AD(2006)006]. Po ashtu lidhur me
vjetërsinë në detyrë, Komisioni i Venecias ka vënë në dukje se “Kërkesa për përvojë
profesionale prej 15 vjetësh rrezikon të përjashtojë plotësisht gjyqtarët më të rinj nga Gjykata
Kushtetuese. Kjo mund të jetë shkatërruese, sidomos në një demokraci të re” [CDL-AD
(2008)015]. “Zgjedhja e kandidatëve për pozicionin e gjyqtarit bëhet nëpërmjet konkursit dhe
kjo duhet mirëpritur sepse është në përputhje me praktikat e mira të standardeve ligjore
evropiane dhe ndërkombëtare mbi gjyqësorin” [CDL-AD (2013)014]. “Ky koncept mund të
përfshijë profesorë të së drejtës, gjyqtarë të lartë administrativë ose të juridiksionit të zakonshëm,
avokatë me përvojë të paktën prej 15 vjetësh” [CDL-AD (2014)033].
Në këto kushte, modulimi i kritereve duhet bërë në harmoni të plotë edhe me 2 komponentë
të tjerë (të trajtuar më lart), siç janë (a) procedura e qartë zgjedhëse (elektive) dhe (b)
objektivi që kërkohet të arrihet me anë të konsolidimit të GjK. Rëndësia e këtyre 2
komponentëve është shpjeguar më sipër. Këtu vëmëndja fokusohet tek fakti që mekanizmi i
emërimit të gjyqtarit kushtetues ka natyrë qartësisht elektive, ndërsa objektivi i konsolidimit të
GjK është pavarësia, profesionalizmi dhe legjitimiteti sa më i lartë demokratik.
Kriteret e përzgjedhjes të kandidatëve për anëtarë të GjK, për shkak të rëndësisë së padyshimtë
që mbartin, janë të mirë-elaboruara në një set dokumentesh ndërkombëtarë. Një prej
dokumenteve fillestarë është Rekomandimi Nr. R (94)12 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të
Evropës, i cili parashikon se përzgjedhja duhet bërë “bazuar në kritere objektive... bazuar në
meritën, duke mbajtur në konsideratë kualifikimet, integritetin, zotësinë dhe efiçencën”. Një
tjetër dokument është Rekomandimi CM/Rec(2010)12, i cili në pikën 44 parashikon se
“Vendimet lidhur me përzgjedhjen dhe karrierën e gjyqtarëve duhet të bëhen bazuar në kritere të
paracaktuara nga ligji ose nga autoriteti kompetent. Një vendim i tillë duhet të bazohet në
meritën, duke mbajtur parasysh kualifikimet, veçoritë dhe aftësitë e kërkuara për të gjykuar
çështjet përmes zbatimit të ligjit, duke respektuar dinjitetin njerëzor”. Ndërsa në pikën 45
43
parashikohet se “Nuk duhet të ketë diskriminim ndaj gjyqtarëve apo kandidatëve për pozicionet
gjyqësore mbi bazat e gjinisë, racës, ngjyrës, gjuhës, besimit fetar, bindjeve politike apo të tjera,
origjinës kombëtare apo shoqërore, përkatësisë në minoritet, pasurisë, aftësive të kufizuara,
lindjes, orientimit seksual apo gjendjeve të tjera. Një kërkesë që një gjyqtar ose kandidat për një
pozicion gjyqësor duhet të jetë me kombësi të shtetit nuk duhet të konsiderohet kriter
diskriminues”.
Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Evropianë (CCJE/KKGjE) në opinionin nr. 1/2001, në pikën
17 ka theksuar “Parimet themelore të Kombeve të Bashkuara deklarojnë në paragrafin 13:
„promovimi i gjyqtarëve, aty ky një sistem i tillë ekziston, duhet të bazohet në faktorë objektivë,
sidomos tek aftësia, integriteti dhe përvoja‟. Rekomandimi R(94)12 është gjithashtu i paekuivok:
„të gjitha vendimet lidhur me karrierën profesionale të gjyqtarit duhet të bazohen në kritere
objektive dhe zgjedhja e gjyqtarëve të karrierës duhet të bazohet në merita, duke konsideruar
kualifikimet, integritetin, zotësinë dhe efiçencën’. Po i njëjti Rekomandim bën të qartë që është e
zbatueshme për të gjithë personat që ushtrojnë funksione gjyqësore, duke përfshirë edhe ata që
trajtojnë drejtësinë kushtetuese, penale, civile, tregtare dhe administrative... Prandaj ka një
pranim të përgjithshëm që emërimet duhet të bëhen „mbi meritat‟ bazuar „në kritere objektive‟
dhe që konsideratat politike duhet të jenë të papranueshme”. Në pikën 18 të opinionit 1/2001
parashikohet “problemet qendrore mbeten: (a) dhënia përmbajtje aspiratave të përgjithshme ndaj
emërimit „të bazuar në meritë‟ dhe „objektivitet‟; dhe (b) vënia në të njëjtën linjë të teorisë dhe
realitetit”. Në paragrafin 29 të këtij opinioni saktësohet se “megjithëse përvoja adekuate është një
parakusht relevant për promovimin, CCJE/KKGjE konsideron se vjetërsia në botën moderne nuk
është më përgjithësisht e pranuar si një kriter mbizotërues në promovim”.
Komisioni i Venecias i konfirmon këto rekomandime, duke shtuar se “Është thelbësore që
gjyqtari të ketë një ndjesi drejtësie dhe ndershmërie.... Së fundmi, duke njohur se merita është
kriteri parësor, duhet thënë se edhe diversiteti brenda gjyqësorit do të mundësojë publikun të
besojë dhe të pranojë gjyqësorin si një i tërë. Ndërsa gjyqësori nuk është organ përfaqësues, ai
duhet të jetë i hapur dhe aksesi duhet të sigurohet për të gjithë personat e kualifikuar në të gjitha
sektorët e shoqërisë”.
Rrjeti Evropian i Këshillave Gjyqësorë (ENCJ) në Raportin për Zhvillimin e Standardeve
Minimale Gjyqësore 2010-2011 parashikon se “aftësitë për përzgjedhjen duhet të përfshijnë
veçoritë intelektuale dhe personale të të një cilësie të lartë, si dhe përkushtimin ndaj punës dhe
aftësinë e kandidatit për t‟u shprehur. Kërkesat intelektuale duhet të përfshijnë njohuritë e
përshtatshme ligjore dhe kulturore, aftësitë analitike dhe zotësinë për të marrë vendime në
mënyrë të pavarur. Në shtesë, kandidati duhet të ketë cilësitë e nevojshme personale siç janë
aftësia për të marrë përgjegjësi në përmbushjen e detyrave, si dhe cilësitë e barazisë, pavarësisë,
bindjes, ndjeshmërisë, shoqërizimit, integritetit, palëkundshmërisë dhe aftësisë për të
bashkëpunuar... Teksa zgjedhja e gjyqtarëve duhet të bëhet gjithnjë bazuar mbi meritën, çdokush
i emëruar në një pozicion gjyqësor duhet të jetë me karakter të mirë. Çdo vend duhet të ketë një
44
sistem të projektuar për të kontrolluar që çdokush i zgjedhur për emërim ka karakter të mirë, psh
nuk ka rekorde kriminale, përveç rastit të shkeljeve të vogla të kryera disa vite më parë, ka një
reputacion të mirë e me radhë”.
Përfundimisht, në referencë të këtyre standardeve dhe rekomandimeve ndërkombëtare, mbi
kriteret e emërimit të gjyqtarëve kushtetues, sugjerohen cilësitë e mëposhtme:
1. Shtetësia, që është një kriter formal që siguron lidhjen e natyrshme që duhet të ketë një
zyrtar publik i nivelit të lartë;
2. Integriteti, të cilin kandidati duhet ta ketë të padiskutuar. Integriteti i gjyqtarit është
guri i themelit në një sistem gjyqësor, që i lejon gjyqtarit të mënjanojë influencat e
personaliteteve dhe ato politiko-partiake, si dhe që i jep mundësi atij t‟i bazojë vendimet e tij
vetëm mbi faktet dhe ligjin e zbatueshëm. Për pasojë është imperative që integriteti dhe karakteri
i një kandidati më drejtim të ndershmërisë dhe të vërtetësisë të jenë të paqortueshme. Një individ
me integritet është ai që ka mundësi ndërmjet të tjerave të thotë të vërtetën pa ekzagjerim, të
pranojë përgjegjësinë për gabimet dhe të lërë mënjanë delirin e madhështisë. Elementë të tjerë që
demonstrojnë integritetin janë ndershmëria intelektuale, drejtësia, paanësia, mundësia për të
mënjanuar paragjykimet, bindja ndaj ligjit dhe kurajoja morale. Sjellja e mëparshme personale
dhe profesionale e kandidatit duhet të demonstrojë zbatim konsistent të standarteve të larta etike.
Rekordet disiplinore të kandidatit duhet te konsiderohen gjithashtu. Reputacioni i kandidatit për
vërtetësinë dhe ndershmërinë në trajtimin e konteksteve ekstra-ligjore duhet te konsiderohen
gjithashtu. Pjesëmarrja në shërbime të interesit publik dhe në aktivitete vullnetare (pro bono) i
jep një dimension tjetër kualifikimeve të kandidatit. Shkalla e pjesmarrjes në këto aktivitete
tregon ndërgjegjjen e tij shoqërore dhe vlerësimin që ai ka për të tjerët.
3. Njohuritë dhe aftësitë ligjore. Kandidati duhet të ketë një shkallë të lartë njohurish të
procedurave dhe parimeve ligjore, si dhe të ketë një shkallë të lartë zotësie për t‟i interpretuar
dhe zbatuar ato në situata faktike të veçanta. Njohuria ligjore mund të përkufizohet si familjaritet
me rregullat procedurale dhe parimet ligjore në fuqi. Zotësia ligjore është aftësia intelektuale për
të interpretuar dhe zbatuar parimet ligjore në fuqi situatat faktike konkrete dhe për të komunikuar
qoftë me gojë e qoftë me shkrim arsyet që çojnë në konkluzionin ligjor. Zotësia ligjore përfshin
gjithashtu disa lloj sjelljesh të gjyqtarit, siç janë aftësia për të marrë vendime konçize menjëherë
sapo ai ka mbledhur faktet e nevojshme, aftësia për t‟iu përgjigjur çështjeve në një mënyrë të
arsyeshme dhe pa ekuivok dhe për të kapur shpejt thelbin e çështjeve të paraqitura. Njohuritë dhe
zotësia ligjore nuk janë cilësi statike, por ato përfitohen dhe forcohen nga përvoja dhe procesi
vazhdues i të mësuarit, i përfshirë në ruajtjen dhe ndryshimin e koncepteve nëpërmjet edukimit
dhe studimit. Normalisht nuk duhet të pritet që kandidati të ketë ekspertizë në një fushë të
caktuar. Për më tepër është e rëndësishme të demonstrohet një qëndrim, që tregon gatishmëri për
të mësuar veçori dhe njohuri të reja, të cilat me kalimin e kohës bëhen thelbësore për
performancën e gjyqtarit, si dhe gatishmërinë për të përmirësuar administrimin dhe procedurat
gjyqësore. Po ashtu, edhe pjesëmarrja e kandidatit në forumet arsimore-ligjore vazhduese,
shkrimet dhe dokumentet profesionale të hartuara prej tij, si dhe reputacioni që ai ka tek kolegët
e tij profesionistë dhe gjyqtarët janë të rëndësishme.
45
4. Përvoja profesionale. Kohëzgjatja e ushtrimit të profesionit ligjor që kandidati ka
ushtruar është një kriter i vlefshëm. Kohëzgjatja e përvojës tregon që kandidati ka përmbushur
detyrën në mënyrë të mjaftueshme dhe është përballur me probleme ligjore dhe procesin
gjyqësor. Është e preferueshme që kandidati të ketë patur përvojë në gjykime sepse një përvojë e
tillë përfshin përgatitjen dhe paraqitjen e çështjeve të provës dhe argumentit ligjor në procese
kontradiktore. Megjithatë kjo lloj përvoje duhet të konsiderohet në dritën e natyrës së vendit
vakant gjyqësor. Edhe përvoja të tjera profesionale mund të shyrtohen me kujdes sepse shumë
gjyqtarë përmbushin detyra substanciale që përfshijnë administrimin, zbulimin, ndërmjetësimin
dhe marrëdheniet me publikun. Një praktikant privat që ka zhvilluar një klientelë të madhe, një
mësimdhënës i të drejtës dhe autor librash i suksesshëm në këtë fushë ose një përfaqësues i
suksesshëm koorporatash, i qeverisë apo i interesit publik mund të kenë përvoja, të cilat
kontribuojnë në performancë gjyqsore të suksesshme. Persona të spikatur me këtë lloj
eksperience nuk duhet të skualifikohen vetëm për shkakun se iu mungon përvoja në gjykim.
Konsiderata e rëndësishme është thellësia dhe gjerësia e përvojës profesionale, si dhe aftësia me
të cilën ajo është përmbushur në raport me përvojën profesionale të veçantë të kandidatit.
Kërkimi shkencor, si dhe zhvillimi dhe shprehja e koncepteve ligjore është veçanërisht e
dëshirueshme.
5. Temperanti gjyqësor. Kandidati duhet të ketë temperament gjyqësor, i cili përfshin
standardin e arsyes (common sense), dhembshurinë, vendosmërinë, aftësinë vendimmarëse,
qëndrueshmërinë, modestinë, mendjen e hapur, durimin, taktin dhe mirëkuptimin. Meqënëse
temperamenti gjyqësor kërkon aftësi për t‟u përballur me avokatë, dëshmitarë dhe palë, në
mënyrë të qetë dhe të sjellshme, atëherë dhe gatishmëria për t‟i dëgjuar dhe vlerësuar
këndvështrimet e të gjitha palëve është pjesë e temperamentit gjyqësor. Temperamenti gjyqësor
nënkupton mungesën e arrogancës, padurimit, pompozitetit, arbitraritetit, tiranisë,
paarsyeshmërisë. Është e vështirë dhe shumë subjektive të identifikosh dhe cilësosh drejt masën
e temperamentit por është më e thjeshtë të identifikosh mungesën e tij.
6. Përkushtimi në detyrë. Kandidati duhet të jetë i përkushtuar dhe i përpiktë.
Përkushtimi përkufizohet si një përpjekje e zellshme dhe konstante për të përmbushur diçka që
merret përsipër. Ajo përfshin këto elemente të qëndrueshmërisë, vëmendjes, të konservimit, të
përkujdesjës, këmbënguljes. Ajo nënkupton që kandidati ka zakone të mira pune dhe mendësi
për të vendosur prioritete në raport me rëndësinë e detyrave që duhen përmbushur. Përpikmëria
duhet të njihet si një përplotësues i përkushtimit. Kandidati duhet të jetë i njohur se i respekton
afatet procedurale në punën në gjykim, që i ruan takimet që ka dhe angazhimet e tij. Kandidati
duhet të jetë i njohur edhe që respekton kohën e kolegëve të tjerë, të klientëve dhe gjyqtarëve.
7. Shëndeti fizik dhe mendor. Shëndeti i mirë është një kusht që të jesh i shëndetshëm
në trup dhe në mendje dhe të jesh i çliruar nga dhimbjet apo sëmundjet fizike. Sëmundjet dhe
aftësitë e kufizuara fizike të cilat nuk e pengojnë një person të përmbushë plotësisht detyrat
gjyqësore nuk duhet të jenë një shkak për refuzmin e kandidatit. Shëndeti i mirë përfshin
mungesën e sjelljeve të çuditshme apo me gabime, të cilat do të preknin në mënyrë domethënëse
funksionimin e kandidatit si një gjyqtar i paanshëm dhe i drejtë. Varësia ndaj alkoolit ose
drogave të tjera janë pjesë e shëndetit të mirë dhe duhet të provohet pozitivisht që nuk ekzistojnë.
46
Aftësia për të përballuar stresin në mënyrë efektive është një komponent i shëndetit të mirë
mendor. Mosha gjithashtu, është një komponent që merret në konsideratë në vlerësimin e
shëndetit.
8. Përgjegjësia financiare. Kandidati duhet të jetë financiarisht i përgjegjshëm. Ky kriter
është një nga faktorët që duhet të konsiderohet në përcaktimin e aftësisë së kandidatit për të
shërbyer në mënyrë të përshtatshme. Përfshirja e kandidatit në procedura falimenti ose nëse
kandidati shfaq moskorrektësi në pagimin e taksave dëshmojnë jo përgjegjshmëri.
Përgjegjshmëria financiare tregon vetëdisiplinë dhe aftësinë për të përballuar presionin që mund
të kompromentojë pavarësinë dhe paanëshmërinë.
Me të gjitha pozicionet duhet bërë kujdes me kriterin e vjetërsisë në detyrë sepse ka një risk për
të ricikluar me promovim juristët e diplomuar në kohën e regjimit komunist. Si kriter bazë, duhet
mbajtur në konsideratë që Sh.Magjistraturës ka filluar të diplomojë studentë në vitin 2000.
2.2.2. Mbarimi i mandatit dhe shkarkimi nga detyra
Në Dokumentin Analitik, paraqiten 6 problemet e mëposhtme:
i. Ka paqartësi normash për shkarkimin apo mbarimin e mandatit, kur gjyqtari kryen krim
apo dënohet;
ii. Mungon hipoteza e mbarimit të mandatit kur gjyqtari mungon pa arsye për 6 muaj;
iii. Mungon rregullimi kushtetues për përgjegjësinë disiplinore të GjK;
iv. Koncepti "akte dhe sjellje diskredituese" është i paspecifikuar;
v. Ka varësi administrative të GjK nga Kuvendi për shkak të emërim/shkarkimit;
vi. Përgjegjshmëria nuk sigurohet pasi mungon një organ i pavarur që të vlerësojë dhe të
japë sanksione disiplinore, të ndryshme nga shkarkimi.
Këto probleme, në draft-Strategji parashikohet të adresohen me disa zgjidhje si respektimi i
kohëzgjatjes dhe paprekshmërisë së mandatit kushtetues; rishikimi i dispozitave kushtetuese për
të krijuar modalitete dhe afate të qarta për çështje që kanë të bëjnë me shkarkimin dhe mbarimin
e mandatit të gjyqtarëve; përfshirja edhe e gjyqtarëve kushtetues në sistemin e llogaridhënies dhe
përgjegjshmërisë përmes rregullimit të qartë material dhe procedural të përgjegjësisë disiplinore
të tyre, duke parashikuar që sistemi i përgjegjësisë disiplinore të tyre të jetë nën autoritetin e një
tribunali të posaçëm disiplinor ose nën autoritetin e vetë Gjykatës Kushtetuese.
Në shtesë të problematikave mbi këtë çështje, duhet evidentuar se rregullimi kushtetues për
papajtueshmërinë në nenin 130 të Kushtetutës është i paqartë dhe i pamjaftueshëm. Për
ilustrim, kjo dispozitë pengon përfshirjen e gjyqtarit në mësimdhënie, si dhe në ushtrimin e
aktiviteteve politikëbërëse të sektorit, nëse ai vendos të marrë pjesë në një shoqatë.
47
Komisioni i Venecias ka dhënë disa herë mendim për përgjegjësinë disiplinore të gjyqtarëve
kushtetues. Kështu, ai është shprehur se “Rregullat për përgjegjësinë disiplinore dhe shkarkimin
e gjyqtarëve duhet të përfshijnë një votë të detyrueshme të vetë Gjykatës. Çdo rregull për
shkarkimin e gjyqtarëve apo të kryetarit të Gjykatës duhet të jetë shumë i kufizuar” [CDL-STD
(1997)020]. “Rregullat e papajtueshmërisë së gjyqtarit duhet të jenë shumë strikte me qëllim që
gjyqtari të përjashtohet nga një influencë që mund të krijohet nga një aktivitet tij jashtë gjyqësor”
[CDL-STD (1997)020]. “Parimi i ligjshmërisë kërkon që kushtet për një sanksion kaq të rëndë
sic është shkarkimi të specifikohen në një mënyrë shumë të detajuar dhe të saktë, pa i dhënë
diskrecion shumë të gjerë Parlamentit” [CDL-AD (2014)033].”
Në përfundim mbi këtë çështje, sugjerohet se në nivel kushtetues duhen saktësuar konceptet e
shkarkimit nga detyra dhe të lirimit nga detyra. Po ashtu, duhet të parashikohet edhe lejimi i
shkarkimit nga detyra i gjyqtarit kushtetues, kur ai procedohet për një krim të dukshëm, ndonëse
vendimi gjyqësor i fajësisë, ende nuk ka marrë formë të prerë. Lidhur me procedurën, në
kontekstin politik shqiptar, merr rëndësi të dorës së parë, që procesi disiplinor t'i mbetet me
vendim përcaktues vetë Gjykatës Kushtetuese.
2.2.3. Dorëheqja e gjyqtarit dhe qëndrimi në detyrë tej mandatit
Në Dokumentin Analitik, janë prezantuar 4 probleme mbi këto 2 institute:
i. Dëmtohet legjitimiteti për shkak të qëndrimit të gjyqtarit në detyrë deri në zëvendësimin
e tij;
ii. Mungojnë afatet për zëvendësimin;
iii. Cenohet pavarësia dhe paanshmëria për shkak të qëndrimit të tejzgjatur;
iv. Anëtari zëvendësues ka vetëm pjesën e mbetur të mandatit.
Në draft-Strategji, këto probleme propozohet të zgjidhen përmes garantimit të funksionimit
kolegjial të GJK-së dhe shmangien e qëndrimit të tejzgjatur në detyrë për të ruajtur parimet
kushtetuese të pavarësisë dhe paanshmërisë së GJK-së; si dhe përmes rishikimit të dispozitave
kushtetuese për të krijuar modalitete dhe afate të qarta për çështje që kanë të bëjnë me
shkarkimin dhe mbarimin e mandatit të gjyqtarëve.
Komisioni i Venecias është shprehur shumë herë për këtë çështje, duke mbajtur të njëjtën linjë.
“Mandati i gjyqtarit kushtetues duhet të zgjatet deri në emërimin formal të gjyqtarit tjetër me
qëllim që të garantohet funksionimi normal i GjK, për të mos e cuar atë në ngecie. Zgjatja e
mandatit dhe vendosja e afateve për procedurën e emërimit të gjyqtarit të ri (afate paraprake të
emërimit apo afate të mëpasme në situata të papritura) janë të mirëpritura” [CDL-AD
(2009)042].
Në përfundim, mbi këtë çështje sugjerohet që të mos ndryshojë rregulli për zgjatjen e mandatit të
gjyqtarit kushtetues deri në zëvendësimin e tij. Për të shmangur zgjatjen e paarsyeshme të
48
mandatit, sugjerohet të caktohen afate dhe të prezantohet një mekanizëm zhbllokues në rastet kur
Parlamenti dështon për një kohë të gjatë të emërojë zëvendësuesin e gjyqtarit kushtetues.
2.2.4. Rotacioni
Në Dokumentin Analitik përshkruhet se rotacioni ka dështuar të zbatohet në praktikë. Ky
problem nuk adresohet në draft-Strategji me ndonjë zgjidhje.
Rotacioni është një institut që i shërben freskimit të Gjykatës Kushtetuese për të zbehur
influencat politike të mazhorancave parlamentare paraardhëse. Zgjidhja e këtij problemi duhet të
vijë nëpërmjet saktësimit të procedurave për mandatin e gjyqtarit kushtetues, caktimit të afatit të
procedurave ripërtëritëse, prezantimit të mekanizmit përzgjedhës të gjyqtarëve kushtetues të
shoqëruar me një mekanizëm të përshtatshëm zhbllokues.
2.3. Pavarësia dhe efektiviteti i Gjykatë së Lartë
2.3.1. Kriteret kushtetuese dhe ligjore për përzgjedhjen, propozimin dhe cilësitë e kandidatit
për anëtarë të Gjykatës së Lartë
Në Dokumentin Analitik paraqitet si problem mungesa e kritereve të detajuara në nenin 136, si
dhe mungesa e harmonisë midis kritereve kushtetuese për gjyqtarin e lartë (neni 136) dhe
kritereve kushtetuese për gjyqtarin kushtetues (neni 125/2).
Reformimi i Gjykatës së Lartë duhet të orientohet drejt shndërrimit të saj në një gjykatë karriere,
jashtë influencave politike. Sot nevojitet një ndarje e qartë midis Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës
Kushtetuese, që padyshim ndikon edhe në ndarjen e kritereve për emërimin e gjyqtarëve në këto
gjykata – çka hedh poshtë nevojën për harmonizimin e kritereve kushtetuese të emërimit të tyre.
Meqënëse flitet për gjyqtarë në të dyja rastet, në nivel kushtetues këshillohet që harmozimi të
shtrihet vetëm në nivel parimor të pavarësisë, profesionalizmit dhe integritetit të lartë. Reformimi
i Gjykatës së Lartë në gjykatë karriere nënkupton rekrutimin e antarëve vetëm nga rradhët e
gjyqtarëve të shkallëve më të ulta. Për këtë shkak, detajet mbi kriteret për emërimin e gjyqtarit të
lartë duhet të jenë pjesë e strategjisë për Sistemin Gjyqësor.
2.3.2. Përfundimi i mandatit të gjyqtarit të Gjykatës së Lartë
Në Dokumentin Analitik, paraqiten 10 problemet e mëposhtme:
i. Ka paqartësi normash për shkarkimin apo mbarimin e mandatit, kur gjyqtari kryen krim
apo dënohet;
ii. Mungon hipoteza e mbarimit të mandatit kur gjyqtari mungon pa arsye për 6 muaj;
iii. Mungon rregullimi kushtetues për përgjegjësinë disiplinore të GjL;
iv. Koncepti "akte dhe sjellje diskredituese" është i paspecifikuar;
49
v. Ka varësi administrative të GjL nga Kuvendi për shkak të emërim/shkarkimit;
vi. Përgjegjshmëria nuk sigurohet pasi mungon një organ i pavarur që të vlerësojë dhe të
japë sanksione disiplinore, të ndryshme nga shkarkimi;
vii. Dëmtohet legjitimiteti për shkak të qëndrimit të gjyqtarit në detyrë deri në zëvendësimin
e tij;
viii. Mungojnë afatet për zëvendësimin e gjyqtarit;
ix. Cenohet pavarësia dhe paanshmëria për shkak të qëndrimit të tejzgjatur të gjyqtarit;
x. Anëtari zëvendësues ka vetëm pjesën e mbetur të mandatit.
Për adresimin e këtyre problemeve, draft-Strategjia ofron si zgjidhje krijimin e një organi të
posaçëm kushtetues me përgjegjësi të qarta dhe mjete të përshtatshme për shqyrtimin dhe
ndëshkimin e shkeljeve disiplinore të anëtarëve të Gjykatës së Lartë.
Reformimi i Gjykatës së Lartë duhet të orientohet drejt shndërrimit të saj në një gjykatë karriere,
jashtë influencave politike. Për këtë shkak, detajet mbi reformimin e përgjegjësisë disiplinore
dhe të mbarimit të mandatit duhet të jenë pjesë e strategjisë për Sistemin Gjyqësor.
2.3.3. Juridiksioni rishikues dhe fillestar i Gjykatës së Lartë
Në Dokumentin Analitik paraqiten 3 probleme:
i. Të sqarohet pozicioni i GjL si gjykatë ligji dhe jo si gjykatë fakti;
ii. GjL ka kapërcyer kompetencën rishikuese dhe ka marrë rolin e gjykatave të themelit;
iii. Kompetenca fillestare e GjL është problem sepse funksionarët që gjykohen prej saj,
mund të kenë marrë pjesë në procesin e emërimit;
Në draft-Strategji përcaktohet që këto problematika të zgjidhen përmes shndërrimit të Gjykatës
së Lartë në një gjykatë ligji që ka si detyra kryesore ose ekskluzive: i) garantimin e interpretimit
uniform të ligjit me anë të procesit të unifikimit të praktikës gjyqësore; dhe ii) garantimin e
kohëzgjatjes së arsyeshme të gjykimeve nga gjykatat më të ulëta.
Përgjithësisht problemet lidhen me efektivitetin e Gjykatës së Lartë, të cilat janë pjesë e
diskutimit mbi Pushtetin Gjyqësor. Reformimi i Gjykatës së Lartë duhet të orientohet drejt
shndërrimit të saj në një gjykatë karriere, jashtë influencave politike. Shndërrimi i saj në një
gjykatë ligji dhe forcimi i veprimtarisë së saj për unifikimin e praktikës gjyqësore është një
zgjidhje që duhet përkrahur. Është e paqartë zgjidhja strategjike e propozuar, sipas të cilës
Gjykata e Lartë do të garantojë kohëzgjatjen e arsyeshme të gjykimeve nga gjykatat më të ulëta.
Në fakt, Gjykata e Lartë duhet të vigjëlojë mbi të gjitha standardet e procesit të rregullt ligjor.
Nga ana tjetër, lidhur me problematikën për juridiksionin fillestar të funksionarëve të lartë duhet
thënë se shkaku “sepse funksionarët që gjykohen prej saj, mund të kenë marrë pjesë në procesin
e emërimit të gjyqtarëve të lartë” bie, me shndërrimin e GjL në gjykatë karriere. Mund të
50
vlerësohet mundësia për heqjen e juridiksionit fillestar të GjL për këto lloj çështjesh, por këtu
duhen evidentuar dy çështje. Çështja e parë tregon shkakun pse duhet hequr ky juridiksion
fillestar dhe lidhet me procesin e rregullt, që duhet të gëzojë një funksionar i tillë, që gjen
shprehjen e vet më energjike tek e drejta për t‟u ankuar tek një gjykatë më e lartë. Nga ana tjetër,
heqja e juridiksionit fillestar të GjL për këto çështje penale mbart riskun e mënyrës se si këto
çështje do të përballohen nga gjykatat më të ulëta për shkak të presionit të lartë mediatik dhe
politik që këto lloj çështjesh kanë. Për pasojë, vlerësohet se kalimi i këtyre lloj çështjeve tek
gjykata më të ulëta se GjL në rang kërkon domosdoshmërisht garanci të forta për depolitizimin e
sistemit gjyqësor, profesionalizmin dhe integritetin e tij për të përballuar këto çështje të profilit të
lartë.
2.4. Pavarësia, paanshmëria dhe transparenca e Këshillit të Lartë të Drejtësisë
2.4.1. Përbërja e Këshillit të Lartë të Drejtësisë
Në Dokumentin Analitik, paraqiten 8 probleme:
i. Anëtarët e KLD-së që vijnë nga gjyqësori nuk shmangin konfliktin e interesit;
ii. Qenia në shumicë e anëtarëve nga gjyqësori dëmton efiçencën, pasi ata nuk punojnë me
kohë të plotë;
iii. Neni 147 i Kushtetutës nuk parashikon asnjë kriter për anëtarët që zgjedh Kuvendi;
iv. Shumica minimale me 36 vota për zgjedhjen e anëtarëve nuk garanton pavarësinë;
v. Zgjedhja e anëtarit vetëm me vota të mazhorancës, duke anashkaluar rolin e pakicës
parlamentare, dëmton pavarësinë;
vi. Zgjedhja e zëvendëskryetarit nga radhët e anëtarëve të Kuvendit vë në dyshim
pavarësinë;
vii. Kryesimi nga Presidenti dhe roli tepër aktivist i tij duhet parë lidhur ngushtë me
funksionet kushtetuese të tij në raport me gjyqësorin;
viii. Zëvendësimi nga Presidenti i zëvendëskryetarit duhet parë lidhur ngushtë me funksionet
kushtetuese të tij në raport me gjyqësorin.
Për zgjidhjen e këtyre problemeve, në draft-Strategji është parashikuar që normat kushtetuese që
rregullojnë përbërjen, mënyrën e emërimit të anëtarëve, përgjegjësitë dhe mënyrën e
funksionimit të KLD-së lipset të rishikohen, në mënyrë që të garantohet pavarësia,
përgjegjshmëria, cilësia e përbërjes dhe efiçienca e këtij organi të rëndësishëm kushtetues dhe
përmes tij mirëqeverisja dhe pavarësia e gjyqësorit, si dhe statusi dhe paanësia e gjyqtarëve.
Nuk paraqet inkoherencë problematika dhe rrugët e zgjidhjes për çështjen e angazhimit me kohë
të plotë të anëtarëve të KLD të ardhur nga Gjyqësori. Është e këshillueshme që anëtarët e
KLD të ardhur nga Gjyqësori të mos kenë kufizime kohore përsa i përket angazhimit në
KLD. Është problematike në tërësi çështja e zgjedhjes se anëtarëve të KLD prej Kuvendit.
51
Është problematik konkluzioni i arritur, sipas të cilit anëtarët e ardhur nga gjyqësori nuk
krijojnë garanci për shmangien e konfliktit të interesit. Nuk jepet asnjë rast konkret në
mbështetje të këtij përfundimi. Po kështu, nuk saktësohet nocioni i “konfliktit të interesit” për
këta anëtarë. Nuk sqarohet mirë, porse duket se me “konflikt interesi” kuptohet fakti se anëtarët e
KLD të ardhur nga gjyqësori, duhet të jenë njëkohësisht edhe “të paanshëm” në kryejen e detyrës
edhe “mbrojtës” të komunitetit të gjyqtarëve. Një konceptim i tillë i “konfliktit të interesit” është
i gabuar. Anëtarëve të KLD, të ardhur prej gjyqësorit, në atë mënyrë sesi është konceptuar KLD
në Kushtetutë iu kërkohet pikërisht kjo: të mbrojnë interesat e komunitetit të gjyqtarëve. Vetë
KLD, është kompozuar me pjesëmarrje të fortë, të “komunitetit të gjyqtarëve” (anëtarët përkatës
janë gjyqtarë aktivë dhe të zgjedhur drejtpërdrejt nga asambleja e gjyqtarëve), të qeverisë
(anëtari i saj, ministri i drejtësisë është pjesëmarrës in prima persona në mbledhjen dhe
veprimtarinë në KLD, madje është i ngarkuar me kompetenca shtesë krahasuar me të tjerët), nga
Parlamenti (përfaqësuesit e tij zgjidhen drejtëpërdrejt me shumicë të thjeshtë, e po kështu
Kuvendi ka kompetencë edhe në përzgjedhjen edhe të Kryetarit të Gjykatës së Lartë, i cili është
anëtar ex officio, apo edhe tek zgjedhja e Presidentit, i cili është kryetar). Kushtetuta pra ka
ndjekur logjikën, sipas së cilës kompozimi i KLD si organ që përmbledh përfaqësues “të linjës së
parë” të secilit pushtet, dhe mekanizmi i balancimit midis këtyre flukseve do të garantonte
ruajtjen e interesit ligjor dhe atij publik. Nën këtë logjikë është mëse i shpjegueshëm interesi i
fortë që kanë anëtarët e gjyqësorit në KLD, për të mbrojtur të ngjashmit e vet apo edhe
zgjedhësit e tyre. Kushtetuta këtë ka dashur të promovojë. Kjo për pasojë të kundërbalancimit të
pjesëmarrjes së fortë të organeve politike (parlament, qeveri) në KLD. Për këtë arsye, është mëse
e legjitimuar që sjellja e gjyqtarëve të jetë në mbrojtje të komunitetit të gjyqtarëve. Pra,
Kushtetuta teksa ka krijuar KLD si kompozim përfaqësuesish, ka besuar se balancimet e
brendshme midis këtyre flukseve mund të konvergojnë tek mbrojtja e ligjshmërisë dhe interesit
publik. Kushtetuta nuk ka qenë e orientuar drejt krijimit të kushteve të pavarësisë dhe
paanshmërisë individuale të secilit anëtar të KLD. Në këtë kuptim, mund të thuhet se grupi i
përfaqësuesve të gjyqësorit, qeverisë apo mazhorancës parlamentare janë të prirur të mbrojnë
interesat e përfaqësuesve të tyre. Duke qenë se fluksi më i madh nga ana sasiore është ai i
përfaqësuesve të gjyqësorit, pa të drejtë, vendimmarrja në total e KLD i faturohet kësaj
“shumice vendimmarrëse” që vepron në bllok. Në fakt, duhet sqaruar se është i
pambështetur opinioni, sipas të cilit kjo vendimmarrje është e gabuar apo jo korrekte.
Procedura në KLD është e tillë që shumica dërrmuese e veprimtarisë vihet në lëvizje prej MD, i
cili nga ana e tij është përfaqësues i qeverisë. Një fakt publik është i vërtetë: përfaqësuesi i
qeverisë (MD) është ankuar shpesh për shkelje ligji prej anëtarësisë tjetër të KLD (kryesisht
gjyqtarët), porse kjo nuk do të thotë në çdo rast se difekti qëndron tek këta të fundit). Me shumë
gjasë, difekte mund të prezantojë edhe sjellja e përfaqësuesit të qeverisë, por në dokument nuk
është analizuar aspak qasja apo sjellja e këtij anëtari të KLD!
Gjithsesi, ngelet si problem njëfarë fryme koorporativizmi brenda KLD. Në fakt
predominanca e anëtarëve të zgjedhur nga asambleja e gjyqtarëve është një kusht i
52
panegociueshëm, në mënyrë që KLD të konsiderohet si organ jashtë influencës politike në
përgjithësi apo influencës së pushteteve të tjera. Kjo shumicë e zgjedhur nëpërmjet procedurave
dhe raporteve siç janë tashmë në Kushtetutë, mbart edhe potencialin e krijimit të
“koorprativizmit gjyqësor”. Për këtë arsye, zgjidhja duhet gjetur tek ruajtja e asaj pjese të
domosdoshme tek predominanca e gjyqtarëve (apo e të zgjedhurve prej asamblesë së
gjyqtarëve) nga njëra anë dhe shmangia e frymës së koorprativizmit nga ana tjetër.
Është parë si problematike edhe zgjedhja e anëtarëve përfaqësues të Kuvendit. Si difekt është
gjetur formula e shumicës së thjeshtë. Kjo shumicë bën të mundur që përfaqësuesit e Kuvendit,
të mos jenë asnjëherë përfaqësues të institucionit, por të jenë përfaqësues të mazhorancës politike
të momentit. Ky është një problem në fakt; pra politizimi ekstrem i përfaqësuesve të
Kuvendit. Është gjetur si zgjidhje kalimi në formulën e shumicës së cilësuar. Në fakt, kjo
shumicë e cilësuar, paraqet të gjithë problematikën siç paraqiste formula e zgjedhjes së
Presidentit (me shumicë të cilësuar), ku në një përbërje normale të Kuvendit rrezikohet presioni i
papërshtatshëm me bllokim i pakicës parlamentare ndaj shumicës. Në fakt, nëse kërkohet të
gjenden përfaqësues të Kuvendit, të cilët të mos kenë si priroritet të parë interesin politik të
mazhorancës që i zgjedh (e thjeshtë ose e cilësuar), atëherë, ashtu siç mund të bëhet për
gjyqtarët, pra që atyre t’iu zbuten lidhjet e forta të interesit me grupin që i zgjedh, e njëjta
formulë simetrikisht duhet aplikuar edhe për përfaqësuesit e Kuvendit. Këtu mund të zërë
vend diskutimi mbi llojin e mandatit që një anëtar i tillë merr nga organi i emërtesës, nëse
është mandat detyrues apo nëse bëhet fjalë për të vepruar me mandatin e ekspertit të
pavarur, pas zgjedhjes së tij. Një analizë e tillë në fakt nuk është bërë. Analiza fokusohet
vetëm në zbutjen e dozës së autonomisë së përfaqësuesve të gjyqësorit (nëpërmjet angazhimit me
kohë të plotë në KLD, nëpërmjet shkëputjes së punës si gjyqtar etj), porse nuk është kërkuar e
njëjta gjë edhe për përfaqësuesit e Kuvendit. Kjo është një inkoherencë e qartë dhe standard i
dyfishtë i përdorur në Analizë. Po kështu nuk jepet asnjë lloj shpjegimi, për konceptin “rol tepër
aktivist” i Presidentit në krye të KLD-së.
Në përmbledhje të këtij diskutimi, duhen evidentuar disa probleme shtesë në rrafshin kushtetues
mbi KLD. Kështu, Kushtetuta nuk përmban përcaktime të sakta mbi rrethin e përgjegjësive
të KLD për të siguruar pavarësinë, përgjegjshmërinë dhe efikasitetin e gjyqësorit, si dhe të
gjyqtarëve individualë.
Nga ana tjetër, shqetësimi mbi shumicën e anëtarëve të KLD-së të ardhur nga gjyqësori ka si
kundërbalancë shqetësimin se qënia në shumicë e anëtarëve jo gjyqtarë cenon pavarësinë e
gjyqësorit. Lidhur me zgjedhjen e anëtarëve jo-gjyqtarë nga Kuvendi, duhet saktësuar se
problemi i zgjedhjes së tyre me shumicë të thjeshtë tejkalon çështjen e numrave të
shumicës në Kuvend sepse kërkon pjesëmarrje aktive të domosdoshme të opozitës. Këtu
është vendi të përsëritet nevoja për studimin e kujdesshëm të përvojës politike shqiptare në
përcaktimin e shumicës së përforcuar parlamentare sepse nuk duhet harruar që përbërja
parlamentare në Shqipëri ka njohur mazhoranca me shumica të theksuara prej 3/5, siç është edhe
53
legjislatura aktuale 2013-2017. Kjo nënkupton se shumica e përforcuar prej 3/5, që Kushtetuta
përmban në disa lloj procedurash parlamentare ka dështuar në qëllimin e saj kryesor, në atë që
është përfshirja e domosdoshme e opozitës.
Një problem tjetër që duhet të adresohet nga reforma kushtetuese e KLD-së lidhet me statusin e
anëtarit të KLD (privilegjet dhe shpërblimi), që nuk janë në nivelin e duhur për të
garantuar pavarësinë, paanësinë dhe efektivitetin profesional të tij. Po ashtu ndalimi
"rizgjedhje e menjëhershme" e anëtarit të KLD-së është i paqartë dhe nuk siguron
eleminimin e influencave të papërshtatshme ndaj anëtarit të KLD-së.
Duhet pranuar që në KLD ka frymë korporativiste, apo siç njihet ndryshe klientelizëm (në
anglisht cronyism), që është përkrahja e miqve dhe e shokëve në pozicione pushteti, pa
konsideruar cilësitë e tyre. Po ashtu, duhet pranuar që KLD nuk është efektive në nivelin e
dëshiruar pasi anëtarët e saj, gjyqtarë dhe jo-gjyqtarë nuk janë me kohë të plotë.
Problemi më i vështirë në KLD është politizimi i papërshtatshëm i saj. Në këtë problem ka
ndikuar zgjedhja e anëtarëve jo gjyqtarë vetëm nga Kuvendi. Zgjedhja e anëtarëve jo
gjyqtarë nga Kuvendi pa pjesëmarrjen aktive të domosdoshme të pakicës ka krijuar klientelizëm
politik në KLD. Nga ana tjetër, në KLD ka pjesëmarrje të fortë politike sepse janë 3 anëtarë nga
Kuvendi, Ministri i Drejtësisë, Kryetari i GjL (që zgjidhet nga Kuvendi) dhe Presidenti që
zgjidhet nga Kuvendi. Po ashtu, shkarkimi i anëtarëve të zgjedhur nga Kuvendi prej vetë
Kuvendit ka krijuar varësi politike të papërshtatshme të këtyre anëtarëve. Për më tepër,
marrëdhëniet e punësimit të anëtarit jo gjyqtar me organe të nivelit politik apo të administratës së
Kuvendit apo Qeverisë, duke përfshirë edhe interesat private, ka krijuar dyshime të forta ndaj
pavarësisë dhe paanësisë së këtyre anëtarëve.
Përfundimisht, për zgjidhjen e këtyre problematikave hedhin dritë një set aktesh ndërkombëtare.
Modelimi i ndryshimeve kushtetuese/ligjore duhet të bëhet sipas standarteve të mirëelaboruara
ndërkombëtare si më poshtë:
Kështu, Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Evropianë (KKGjE/CCJE), në opinionin nr. 10/2007
shprehet se “Këshilli Gjyqësor ekziston të garantojë qoftë pavarësinë e sistemit gjyqësor, qoftë
pavarësinë individuale të gjyqtarëve [§ 8]. Këshilli duhet të nxisë eficencën dhe cilësinë e
drejtësisë, duke ndihmuar që të përmbushet plotësisht neni 6 i KEDNj, si dhe të forcojë besimin
publik tek sistemi i drejtësisë. Këshilli ka detyrën të krijojë mjetet e nevojshme për të vlerësuar
sistemin e drejtësisë, për të raportuar për gjendjen e shërbimeve, si dhe për t'i kërkuar
autoriteteve përkatëse të ndërmarrijn hapat e nevojshme për të përmirësuar administrimin e
drejtësisë [§ 10]. Në Kushtetutë duhet të përcaktohet jo vetëm ngritja e Këshillit, por të
përcaktohet edhe rrethi i funksioneve, sektorët nga të cilët vijnë anëtarët e tij, si dhe kriteret dhe
procedura e përzgjedhjes së tyre [§ 11]. Këshilli duhet të mishërojë qeverisjen e pushtetit
gjyqësor, duke i krijuar kushte gjyqtarëve për të ushtruar funksionet jashtë çdo kontrolli nga
54
ekzekutivi, legjislativi dhe cdo presion i papërshtatshëm nga brenda gjyqësorit [§ 12]. Këshilli
është i detyruar të garantojë nga çdo presion i jashtëm ose paragjykim i natyrës politike,
ideologjike ose kulturore, lirinë e pakufizuar të gjyqtarëve për të zgjidhur çështjet në mënyrë të
paanshme, bazuar në ndërgjegjen e tyre mbi interpretimin e fakteve dhe në përputhje me të
drejtën [§ 14]. Volumi i kompetencave, përmbushja efektive e tyre dhe dimensionet e sistemit
gjyqësor duhet të përcaktojnë edhe numrin e anëtarësisë së Këshillit [§ 34]. Kompetencat duhet
të përfshijnë: (i) përzgjedhjen dhe emërimin e gjyqtarëve; (ii) promovimin e gjyqtarëve; (iii)
vlerësimin e gjyqtarëve; (iv) çështjet disiplinore dhe etike; (v) trajnimin e gjyqtarëve; (vi)
kontrollin dhe administrimin e buxhetit; (vii) administrimin dhe menaxhimin e gjykatave; (viii)
mbrojtjen e imazhit të gjyqtarit; (ix) dhënien e mendimit organeve të tjera të pushtetit; (x)
bashkëpunimin me trupa të tjerë kombëtarë dhe ndërkombëtarë; (xi) përgjegjësinë ndaj publikut
për transparencën, llogaridhënien dhe raportimin [§ 42]. Detyrat duhet të përcaktohen në
Kushtetutë me qëllim shmangien e presionit të jashtëm apo të brendshëm, madje edhe fajësimin
e Këshillit për problemet që mund të ngrihen [§ 44].
Kjo temë është marrë në analizë edhe nga Rrjeti Evropian i Këshillave Gjyqësorë, i cili ka
përgatitur një Raport për Këshillat Gjyqësorë 2010-2011. Në § 3.1 të këtij Raporti, shtohen edhe
kompetencat për menaxhimin e burimeve financiare për administrimin e drejtësisë, si dhe
shqyrtimi i ankesave për gjyqtarët dhe gjykatat. Po aty, përcaktohet se Këshilli duhet të hartojë
një Raport Vjetor për gjendjen e sistemit gjyqësor dhe mbi veprimtarinë e tij, për t'ia prezantuar
komisionit përkatës të sistemit parlamentar [§ 6.2].
Raporti Vjetor është një indikator që rregullon përgjegjshmërinë e Këshillit, i cili i është
paraqitur për mendim edhe Komisionit të Venecias. Ky Komision është shprehur se “Detyrimi i
Këshillit për të paraqitur një raport vjetor në Parlament duhet mirëpritur. Informacioni që i
sigurohet publikut ndihmon edhe në transparencën e punës së Këshillit. Në mënyrë të dukshme
ai i lejon publikut të shohë se ka edhe sanksione ndaj gjyqtarëve që bëjnë shkelje displinore etj”
[CDL-AD (2008)004 dhe CDL-AD (2014)008]. Megjithatë Raporti Vjetor nuk duhet të
transformohet në një llogaridhënie formale të Këshillit ndaj Parlamentit, ku vlerësimi negativ të
jetë shkak për shkarkimin e ndonjë anëtari [CDL-AD(2014)008 dhe CDL-Ad(2008)006].
Lidhur me përbërjen e Këshillit, KKGjE/CCJE në opinionin nr. 10/2007 shprehet se “Këshilli
mund të përbëhet ose vetëm prej gjyqtarëve ose miks (gjyqtarë dhe jo-gjyqtarë). Në të dyja
rastet, perceptimi i interesit vetjak, i vetëmbrojtjes dhe i klientelizmit duhet të shmangen [§ 16].
Kur Këshilli ka përbërje mikse në mënyrë që të parandalohet çdo manipulim ose presion i
papërshtatshëm, mazhoranca substanciale e anëtarësisë duhet të jetë me gjyqtarë të zgjedhur nga
kolegët e tyre [§ 18]. Gjithsesi, edhe kur përbërja është mikse, funksionimi i Këshillit nuk duhet
të tolerojë aspak ndërhyrjen e mazhorancave parlamentare dhe presionin nga ekzekutivi; ai duhet
të jetë i lirë nga çdo nënshtrim i konsideratave politiko-partiake në mënyrë që të sigurojë vlerat e
parimeve themelore të drejtësisë [§ 19]. Kur Këshilli është me përbërje mikse, disa prej detyrave
duhet t'i lihen Këshillit të vendosë vetëm me anëtarët gjyqtarë [§ 20]. Është e këshillueshme, që
55
për të ruajtur vazhdimësinë e veprimtarisë së Këshillit, anëtarët të mos zëvendësohen të gjithë në
të njëjtën kohë [§ 35]. Këshilli duhet të ketë një anëtarësi me bazë të gjerë anëtarësie, e cila
përfshin një mazhorancë të gjyqtarëve, të cilët duhet të jenë të paktën më shumë se 50 %”. Edhe
ENCJ, në Raportin për Këshillat Gjyqësorë 2010-2011, § 2.1 konfirmon nevojën për shumicën
nga radhët e gjyqtarëve. Shumica e anëtarësisë të jetë gjyqtarë është edhe rekomandim i
Komisionit të Venecias [CDL-AD (2010)004 dhe CDL-AD (2013)018].
Lidhur me kriteret e zgjedhjes së anëtarëve të Këshillit, CCJE/KKGjE, në opinionin nr. 10/2007
shprehet se “Anëtarët e Këshillit duhet të zgjidhen bazuar në kriteret e aftësisë profesionale,
përvojës, njohurive të jetës gjyqësore, aftësive për të diskutuar dhe kulturës së pavarësisë [§ 21].
Anëtarët jo-gjyqtarë duhet të zgjidhen ndërmjet juristëve të spikatur, profesorëve të së drejtës me
një masë përvoje në shërbimin profesional ose qytetarë me një status të njohur [§ 22]. Anëtarët e
Këshillit nuk duhet të merren me jetë aktive politike, nuk duhet të jenë deputetë, anëtarë të
Qeverisë apo të administratës. Në këtë kuptim, asnjë Ministër nuk mund të jetë anëtar i Këshillit.
Presidenti nuk mund të jetë anëtar i Këshillit, nëse është edhe në krye të qeverisë (me fuqi
ekzekutive) [§ 23]. Kritere shtesë për anëtarët jo-gjyqtarë duhet të burojnë edhe nga funksionet
që do t'i jepen Këshillit [§ 45]. Një standard interesant vjen nga ENCJ, në Raportin për Këshillat
Gjyqësorë 2010-2011, ku theksohet “Ka avantazhe përfshirja në Këshill e anëtarëve të shoqërisë
civile, të cilët kanë një vlerësim të lartë nga kolegët e tyre dhe janë në gjendje të përfaqësojnë
qytetarin e zakonshëm në shtesë të nevojave të shoqërisë si një e tërë e për pasojë duke i dhënë
rrugë përfaqësimit divers të shoqërisë” [§ 2.6].
Lidhur me pjesëmarrjen e opozitës në procesin e zgjedhjes, Komisioni i Venecias është shprehur
“Një zgjidhje duhet gjetur megjithatë për të garantuar që opozita të ketë influencë në përbërjen e
Këshillit. Një mundësi është ajo e vendosjes së 2/3 si në Spanjë ose 3/5 për zgjedhjen e anëtarëve
nga Parlamenti. Një mundësi tjetër është ajo që parashikon që një nga 2 anëtarët të caktohet nga
opozita parlamentare. Në çdo rast, prezenca e anëtarëve të propozuar nga opozita, por të
zgjedhur nga Parlamenti duhet të garantohet me rregulla procedurale ndaj rrezikut të bllokimit”
[CDL-INF(1998)009]. “Komisioni i Venencias i qëndron mendimit se anëtarët që vijnë nga
Parlamenti duhet të zgjidhen me shumicë prej 2/3 me një mekanizëm zhbllokues ose nëpërmjet
një metode proporcionale që garanton që opozita të ketë influencë në përbërjen e Këshillit”
[CDL-AD (2013)007].
Lidhur me statusin e anëtarëve të Këshillit, në opinionin nr. 10/2007 të CCJE/KKGjE theksohet
se “Anëtarët e Këshillit duhet të kenë garanci për pavarësinë dhe paanësinë. Shpërblimi i
anëtarëve duhet të përputhet me pozicionin e tyre dhe me ngarkesën e punës në Këshill [§ 36].
Në të njëjtin opinion, është përcaktuar se “Për të garantuar pavarësinë e autoritetit përgjegjës për
përzgjedhjen dhe karrierën e gjyqtarëve, duhet të garantohet me ligj që anëtarët gjyqtarë të
Këshillit të zgjidhen nga gjyqësori [§ 25]. Anëtarët gjyqtarë duhet të zgjidhen duke garantuar
përfaqësim të të gjithë niveleve të gjyqësorit [§ 27]. Në mënyrë që Këshilli të konsiderohet i
56
depolitizuar duhet që konkurimi për zgjedhjen e anëtarëve të jetë në përputhje me rregullat e
vendosur nga vetë Këshilli për të minimizuar çdo rrezik të besimit publik tek sistemi gjyqësor [§
29]. Duhet të shmanget pjesëmarrja e Parlamentit, ekzekutivit apo pozicioneve hierarkike në
procesin e zgjedhjes së anëtarëve gjyqtarë, po ashtu edhe emërimi i tyre (duhet të jetë zgjedhje)
[§ 31]. Është e këshillueshme që pjesëmarrja me kohë të plotë e të gjithë anëtarësisë nënkupton
një punë me efektive dhe mbrojtje më të mirë të pavarësisë. Megjithatë, ka nevojë që të
garantohet që anëtarët gjyqtarë të mos jenë të shkëputur për një kohë të gjatë në mënyrë që kur
është e mundshme kontakti me praktikën gjyqësore të ruhet [§ 34]”.
Lidhur me ndalimin e rizgjedhjes së menjëhershme, Komisioni i Venecias ka dhënë mendimin e
tij “Është e këshillueshme të parashikohen rregulla mbi masën minimale të kohës që duhet të
kalojë deri në rizgjedhjen eventuale. Psh a do të konsiderohet rizgjedhje jo e menjëhershme nëse
një anëtar rizgjidhet pas pak kohe, pasi i ka mbaruar mandati në vend të një anëtari tjetër që i
mbaron mandati” [CDL-AD (2014)028].
Në opinionin nr. 10/2007, CCJE/KKGjE është shprehur edhe për zgjedhjen e anëtarëve jo-
gjyqtarë. “Zgjedhja e anëtarëve jo-gjyqtarë nuk duhet të bëhet nga ekzekutivi. Është i
këshillueshëm një sistem që ia beson emërimin e jo-gjyqtarëve autoriteteve jo-politike. Nëse
ndodh që një jo-gjyqtar zgjidhet nga Parlamenti, ai nuk duhet të jetë deputet dhe duhet të
zgjidhet me një shumicë të cilësuar, e cila kërkon mbështetjen domethënëse të opozitës” [§ 32].
Ndërsa Komisioni i Venecias në Raportin [CDL-AD (2014)028] ka specifikuar se lënia e të
gjithë procedurës së zgjedhjes së anëtarëve jo gjyqtarë të Këshillit në diskrecion të organizmave
jopolitik është e diskutueshme sepse zgjedhja e anëtarëve të Këshillit është qartësisht jo një
çështje e brendshme e këtyre forumeve. Është në interesin e shoqërisë si një e tërë se sa e
komuniteteve të vecanta që Këshilli të veprojë në një mënyrë efektive dhe eficente, që të rrisë
pavarësinë e gjyqësorit dhe të shtetit të së drejtës.
CCJE/KKGjE, në opinionin nr. 10/2007, i ka kushtuar vëmendje edhe depolitizimit të Këshillit.
“Anëtarët e Këshillit nuk duhet të merren me jetë aktive politike, nuk duhet të jenë deputetë,
anëtarë të Qeverisë apo të administratës. Në këtë kuptim, asnjë Ministër nuk mund të jetë anëtar i
Këshillit. Presidenti nuk mund të jetë anëtar i Këshillit, nëse është edhe në krye të qeverisë (me
fuqi ekzekutive) [§ 23]. Kryetari i Shtetit, Ministri i Drejtësisë ose çdo përfaqësues tjetër i
autoriteteve politike nuk duhet të marrë pjesë në organin disiplinor brenda Këshillit” [§ 63]. Ky
qëndrim konfirmohet edhe nga ENCJ në Raportin për Këshillat Gjyqësorë 2010-2011 [§ 2.3].
Gjithashtu, në këtë raport të ENCJ konfirmohet edhe përjashtimi i MD nga Këshilli [§§ 5.1-5.2].
Ndikimi politik në Këshill është një çështje shqetësuese edhe për Komisionin e Venecias.
“Ndryshimet në Qeveri ose në Parlament nuk duhet të influencojnë gjyqësorin, vecanërisht në
rastin e Këshillit Gjyqësor, ndryshime të tilla nuk duhet të prekin anëtarët e zgjedhur, por ato
mund të influencojnë emërimin ose mbarimin e mandatit të anëtarëve ex officio” [CDL-AD
(2014)028, CDL-AD(2014)008 dhe CDL-AD (2013)007].
57
2.4.2. Pozita e ministrit të Drejtësisë
Në Dokumentin Analitik përshkruhen 2 probleme:
i. Prezenca dhe kompetencat e MD në KLD janë problematike;
ii. Kompetenca ekskluzive e MD për procedimin disiplinor të gjyqtarëve cenon
paanshmërinë e MD, si dhe bie ndesh me standardet e BE-së.
Në draft-Strategji, kjo çështje nuk përmendet shprehimisht për zgjidhje në pjesën që lidhet me
Reformën Kushtetuese.
Analiza në këtë pjesë, nuk është në harmoni, si edhe për pjesën tjetër të anëtarësisë së KLD, pra
përfaqësuesve të gjyqësorit. Prezenca e MD në KLD nuk shihet si problematikë, pavarësisht se
ajo bie ndesh me standardet ndërkombëtare. Shihet si problem vetëm roli aktiv i tij në
procedimet disiplinore. Nuk është dhënë asnjë shpjegim apo sqarime të detajuara mbi këtë
konkluzion. Ndërkohë nuk është bërë asnjë analizë kushtetuese, edhe mbi rolin aktiv të MD mbi
kompetencën e tij për të iniciuar procedimin disiplinor apo edhe një seri kompetencash të tjera
(pjesëmarrja e tij në procesin e caktimit të numrit të gjyqtarëve dhe gjykatave), kompetenca këto
të cilat nuk janë përmendur aspak në Kushtetutë, të cilat vetëm për këtë fakt bëjnë të lindin
dyshime mbi përputhshmërinë më Kushtetutën të këtij pozicioni. Po ashtu, në këtë pjesë duhet të
ishte marrë në analizë edhe roli i Ministrit ndaj administratës gjyqësore dhe nëse kjo e fundit
është pjesë e shërbimit civil apo duhet ndarë qartësisht prej tij.
Është e paqartë pse vendoset si fjali emërimi i gjyqtarëve nga Presidenti, ku cilësohet se kjo
formulë emërimi rrjedh nga fakti që ai është kryetar i KLD-së.
Lidhur me nismën për procedimet disiplinore, Komisioni i Venecias është shprehur “Është pra
një hap pozitiv që Këshilli të jetë autoriteti i vetëm për të iniciuar procedimet disiplinore ndaj
gjyqtarëve, i cili mund të japë më tepër garanci krahasuar me një sistem me shumë autoritete
disiplinore kompetente për të filluar këto procedime. Një sistem i tillë duhet të përmbajë
gjithashtu një ndarje të qartë të detyrave midis trupës së ngarkuar me inspektimin (këshilli
gjyqësor) dhe trupës së ngarkuar për vendosjen e sanksioneve disiplinore (bordi disiplinor). Kjo
është në linjë me rekomandimet ndërkombëtare” [CDL-AD (2014)032].
Në përfundim, sugjerohet që Reforma Kushtetuese duhet të saktësojë rolin e Ministrit të
Drejtësisë, duke e përjashtuar atë nga pjesëmarrja në KLD, si dhe duke rikonceptuar në mënyrë
strikte dhe të mirëpërcaktuara kompetencat e tij që lidhen me sistemin e drejtësisë. Çështja më e
ndjeshme tek këto komptenca është shqyrtimi i ankesave ndaj gjyqtarëve dhe kompetenca
ekskluzive për procedimin disiplinor të gjyqtarëve.
58
2.5. Pozicioni i Konferencës Gjyqësore Kombëtare
2.5.1. Organ i parashikuar nga Kushtetuta
Në Dokumentin Analitik përshkruhet KGjK, duke evidentuar si problematikë, që mungon një
rregullim i mirëfilltë kushtetues i saj si organet e tjera kushtetuese.
2.5.2. Statusi, misioni, kompetencat, organizimi
Përshkruhet organizimi i saj nga viti 1998-aktualisht, duke u përqëndruar tek ligjet rregulluese të
saj dhe vendimi i GjK. Përsëritet si problematikë, që KGjK, ndonëse ka një rol mjaft të
rëndësishëm në sistemin e drejtësisë, nuk gëzon rregullim kushtetues për statusin, kompetencat
dhe organizmin.
Në draft-Strategji, kjo çështje nuk përmendet shprehimisht për zgjidhje në pjesën që lidhet me
Reformën Kushtetuese. Mirëpo çuditërisht, tek pjesa e Pushtetit Gjyqësor, draft-Strategjia
përcakton “suprimimin e Konferencës Gjyqësore Kombëtare” me qëllim përmbushjen e
objektivit nr. 3 për mirëqeverisjen e gjyqësorit në funksion të pavarësisë, përgjegjshmërisë,
efiçiencës dhe transparencës së tij.
Analiza e këtij institucioni është e përciptë dhe e munguar. KGjK duhet të reformohet në një
institucion që nxit vetëqeverisjen e mirë të gjyqësorit dhe nuk duhet të mjaftohet vetëm si
organizëm që zgjedh anëtarë KLD. KGJK sot është rudhur në një organ që mjaftohet vetëm me
zgjedhjen e anëtarëve gjyqtarë të KLD. Kushtetuta nuk parashikon kompetenca të plota që nxisin
vetëqeverisjen e mirë të gjyqësorit.
Kjo çështje meriton kujdes të veçantë sepse në fakt duhet forcuar roli i KGjK-së si një
mekanizëm institucional që garanton forcimin e vetëqeverisjes së gjyqësorit në disa drejtime. Në
Raportin e Vlerësimit të GRECO, Raundi IV, miratuar në mars 2014, është rekomanduar forcimi
i Komisionit të Etikës të KGjK për të siguruar zbatimin e rregullave të etikës nga gjyqtarët. Jo
vetëm kaq, por ky organizëm siguron zgjedhjen e anëtarëve të KLD-së. Komisioni i Venecias
është shprehur: “Është e këshillueshme që Këshilli Gjyqësor të përbëhet nga një numër
substancial gjyqtarësh nga shkalla e parë dhe e dytë, të cilët të zgjidhen ose të paktën të
propozohen nga kolegët e tyre në bazë të një procedure transparente të parashikuar në
Kushtetutë” [CDL-AD (2011)012]. Për shtimin e kompetencave të KGjK, sidomos në çështjet e
etikës së gjyqtarëve, vlejnë rekomandimet e Opinionit nr.10/2007 të CCJE/KKGjE [§§ 57-71].
Në përfundim, nuk biem dakord me zgjidhjen për shkrirjen e KGjK. Por zgjidhja duhet të jetë
diametralisht e kundërt, për forcimin e kësaj asambleje. Zgjidhja e dhënë në draft-Strategji
përmban edhe riskun e kontrollit të zgjedhjes së anëtarëve të KLD-së nga gjyqësori sepse mbetet
e paqartë se cili forum do t‟i zgjedhë këta anëtarë me shkrirjen e KGjK-së! Është e paarsyeshme
59
të mendohet për krijimin e asambleve të veçanta sipas niveleve të gjyqtarëve (të shkallës së parë,
të apelit apo të Gjykatës së Lartë) sepse një fragmentarizim i tillë nuk i shërben krijimit të
politikave gjithëpërfshirëse dhe për më tepër nuk siguron përfaqësimin korrekt të interesave të
gjyqësorit në KLD. Për pasojë, sugjerohet që KGjK duhet të reformohet, duke u konsoliduar, për
të siguruar vetëqeverisjen e gjyqësorit sepse ne besojmë që ndryshimet, reformat dhe
përmirësimi duhet të gjenerohen dhe pranohen nga brenda sistemit për të patur sukses.
Kushtetuta duhet t'i japë kompetenca KGJK për vetëqeverisjen e gjyqësorit.
2.6. Misioni dhe funksioni i prokurorisë
2.6.1. Emërimi i Prokurorit të Përgjithshëm
Në Dokumentin Analitik, përshkruhet emërimi i PP, duke theksuar se marrin pjesë në proces
Presidenti dhe Kuvendi, për t‟i dhënë një theks më të dukshëm pavarësisë së prokurorisë.
Evidentohen si problematika:
i. Të njëjtat garanci që duhet të japë Presidenti, si në rastin e emërimit të GjK apo GjL;
ii. Procesi i propozimit dhe i votimit të PP nuk është transparent;
iii. Kushtetuta nuk përcakton kriteret për PP;
iv. Miratimi në Kuvend me shumicë minimale (36 deputetë) dëmton mbështetjen nga
ligjvënësi dhe nuk garanton pavarësinë e PP;
v. Mandati 5 vjeçar është i pamjaftueshëm
vi. Ripërtëritja e mandatit nuk jep garanci për pavarësi nga politika;
vii. PP nuk ka përgjegjësi politike para Kuvendit, ai është drejtues profesional dhe kjo i
shërben pavarësisë
viii. Raportet Kuvend-prokurori kanë patur probleme (komisionet hetimore dhe shkarkimi i
PP)
Ka inkoherencë me pjesën “Përmbledhje e Gjetjeve”, ku evidentohen vetëm problematikat nr. 2-
5. Po ashtu, ka inkoherencë me pjesën “Përfundime”, ku problematikat janë rrudhur vetëm tek
kriteret e emërimit të PP dhe tek miratimi i kandidaturës së tij me shumicë minimale. Është
shpikur term i ri legjislativ “shumicë minimale” sepse në fakt Kushtetuta flet për “shumicë të
thjeshtë”.
Trajtimi këtu është i njëjtë me atë të anëtarëve të GJK dhe GJL, si për kriteret përzgjedhëse,
ashtu edhe për shumicat parlamentare që duhen. Është i paqartë se përse është arritur në
konkluzionin se afati 5 vjeçar i mandatit është i pasuksesshëm, përderisa nuk është testuar në
mënyrë solide deri më tani. Është e pakuptueshme se përse problematikat që lindin nëpërmjet
kompetencës hetimore të Kuvendit (komisionet hetimore) dhe prokurorisë, janë të pozicionuara
në paragrafët që flasin për emërimin e Prokurorit të Përgjithshëm.
60
Në draft-Strategji është propozuar që këto probleme të zgjidhen përmes rishikimit kushtetues të
formulës së emërimit, të shkarkimit dhe të kufizimit të mandatit.
Mungon si problematikë pozicionimi jo korrekt i PP në Kushtetutë, që është një model tërësisht
shqiptar i paprecedent dhe që ka krijuar këto probleme. PP nuk konceptohet në Kushtetutë as si
pjesë e pushtetit gjyqësor dhe as si pjesë e ekzekutivit (më poshtë jepet vetëm si përshkrim). Po
ashtu, Kushtetuta nuk e përcakton shprehimisht këtë organ si të pavarur. Një problem tjetër
kushtetues i PP lidhet me funksionin që ai ka “funksion përfaqësues të akuzës” apo edhe “dhënës
i drejtësisë”. Një nga problematikat thelbësore është pikërisht kjo paqartësi, që në legjislacionin
dytësor reflekton me kompetenca të prokurorit për mosfillimin e procedimeve apo me pushimin
e procedimeve – pra me kompetenca të dhënies së drejtësisë. Së fundmi, koncepti kushtetues i
“ndjekjes penale” është i ngushtë. Ai duhet të përqasë kompetencat e prokurorisë edhe me
tendencën bashkëkohore për ushtrimin e funksioneve administrative (pra jo vetëm penale), siç
është rasti i konfiskimit civil të aseteve.
Këto çështje të organizimit dhe funksionimit të prokurorisë duhet të zgjidhen me fokusin për ta
shndërruar këtë strukturë drejt profesionalizmit dhe të aftë të përballojë influencat e
papërshtatshme, sidomos ato politiko-partiake. Diskutimi mbi prokurorinë është pjesë e
Drejtësisë Penale dhe trajtohet aty.
2.6.2. Mënyra hierarkike e funksionimit të hetimit
Përshkruhet organizimi i PP si organ kushtetues sui generis. Përshkruhen veçoritë sipas
jurisprudencës së GjK. Evidentohen si problematika:
i. Organizimi hierarkik konsiderohet se përbën burim për abuzim me autoritetin;
ii. Organizimi hierarkik ka shkaktuar përplasje të vazhdueshme midis prokurorëve të
niveleve të ndryshme, që janë bërë objekt shqyrtimi i proceseve gjyqësore pranë
gjykatave të juridiksionit të zakonshëm dhe atij kushtetues;
iii. Pozicionimi kushtetues i prokurorisë në strukturën institucionale shtetërore është
problematik;
iv. Kompetencat kushtetuese dhe ligjore të prokurorisë janë problematike;
v. Efektiviteti i organizimit dhe i funksionimit është problematic.
Tek pjesët “Përmbledhja e Gjetjeve” dhe “Përfundime” janë zhdukur si probleme kompetencat
dhe efektiviteti.
Në draft-Strategji, këto probleme synohet të zgjidhen përmes rishikimit të formulës kushtetuese
të mënyrës së organizimit të sistemit të prokurorisë.
Problematikat e evidentuara nuk janë serioze sepse nuk mbështeten në të dhëna vlerësuese të
besueshme. Po ashtu, mungon tërësisht problematika mbi bashkëpunimin që ky organ duhet të
61
ketë me institucionet e tjera apo rolin e MD dhe të KM në raport me prokurorinë (inspektimet
dhe rekomandimet vjetore të KM). Ky është një tregues i qasjes së diferencuar në trajtimin e
institucioneve në analizë.
Këto çështje të organizimit dhe funksionimit të prokurorisë duhet të zgjidhen me fokusin për ta
shndërruar këtë strukturë drejt profesionalizmit dhe të aftë të përballojë influencat e
papërshtatshme, sidomos ato politiko-partiake. Diskutimi mbi prokurorinë është pjesë e
Drejtësisë Penale dhe trajtohet aty.
3. ANALIZA LIGJORE MBI REFORMËN E GJYKATËS KUSHTETUESE
3.1. Kuadri ligjor
Jepet përshkrimi i ligjit nr. 8577/2000 “Për organizimin dhe funksionimin e GjK”, duke vënë en
block, dispozita të tërë të këtij ligji.
3.2. Prezantimi i gjendjes aktuale
3.2.1. Emërimi i anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese
Në Dokumentin Analitik është përshkruar procesi i emërimit, duke paraqitur si problematika të
ligjit dhe të praktikës:
i. nuk ka specifikuar konceptin “kualifikim i lartë”;
ii. nuk përcakton kritere të detajuara për përzgjedhjen e kandidatëve të pavarur dhe të
kualifikuar profesionalisht, që dëmtojnë objektivitetin, paanshmërinë e cilësisë së
kandidatëve
iii. zbatimi në praktikë i bashkëpunimit institucional President–Kuvend ka rezultuar i mangët
dhe shkak është edhe mungesa në ligj e rregullave të qarta për procesin e emërimit në të
dyja fazat e tij.
iv. Procesi i emërimit nuk ka qenë transparent
v. Vitet e fundit ka patur një numër i madh refuzimesh në Kuvend;
vi. Nuk është efektiv parashikimi në ligj i afatit 1 mujor për fillimin e procedurave të
emërimit sepse duhet të parashikohet në Kushtetutë
Edhe në trajtimin e kësaj çështjeje ka njëanshmëri. Problematikat me shprehjet “vitet e fundit”
janë të llojit opinione dhe nuk mbështeten me studime serioze të këtij procesi. Ka inkoherencë
me pjesën “Përmbledhje e Gjetjeve”, ku janë përfshirë qëndrimi i tejzgjatur i gjyqtarëve
kushtetues në detyrë, mungesa e rregullave të qarta ligjore për mbarimin e mandatit dhe
paqartësinë e procedurave. Ka edhe kundërthënie sepse teksa këtu thuhet që afati 1 mujor që
përcakton ligji duhet të jetë kushtetues dhe jo në ligj, tek pjesa “Përmbledhje e Gjetjeve” thuhet
se ligji nuk përcakton afate për emërimin. Po ashtu, tek “Përmbledhja e Gjetjeve” nuk janë
62
përfshirë problemet e bashkëpunimit të mangët President-Kuvend dhe shqetësimi për numrin e
lartë të refuzimeve të kandidaturave nga Kuvendi. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për pjesën
“Përfundime” e cila është tekst besnik i “Përmbledhjes së Gjetjeve” për këtë çështje.
Për zgjidhjen e ofruar në draft-Strategji, mungesat, standardet ndërkombëtare dhe zgjidhjet që
duhen ofruar vlen informacioni i dhënë për këto çështje tek ndryshimet kushtetuese për Gjykatën
Kushtetuese.
3.2.2. Përfundimi i mandatit të anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese
Në Dokumentin Analitik, paraqitet si problem që ligji organik nuk ka rregulla dhe afate për
përfundimin e mandatit të gjyqtarit kushtetues, që dëmton efiçencën dhe krijon paqartësi.
Nuk ka inkoherencë me “Përmbledhjen e Gjetjeve” dhe me “Përfundimet”, madje mund të thuhet
se janë identike dhe për pasojë, përsëritje e panevojshme. Është e këshillueshme që kjo
problematikë të ilustrohet me shembuj.
Një çështje, që nuk kuptohet nëse mbulohet me këto fjali të shkruara në analizë, është ajo e
zëvendësimit të gjyqtarit kushtetues, përgjatë kohës që ai ka marrë pjesë në gjykim, por që
vendimi nuk është shpallur ende. Ka patur disa raste në praktikën e Gjykatës Kushtetuese, madje
një rast ka qenë edhe votë determinante për zgjidhjen e dhënë, kur gjyqtari të cilit i kishte
mbaruar mandati ka dhënë vendim, pasi është zëvendësuar (shih VGjK nr. 33/2010, fletorja
zyrtare nr. 94/2010).
Gjithashtu, duhet evidentuar se ka konfuzion konceptesh në praktikë midis lirimit nga detyra
(mbarim për shkaqe objektive, duke përfshirë dorëheqjen) dhe shkarkimit (mbarim për shkaqe që
lidhen me shkeljen e rëndë të detyrës). Kjo reflekton edhe tek koha e zëvendësimit (menjëherë
apo deri në ardhjen e pasardhësit.
Për zgjidhjen e ofruar në draft-Strategji, mungesat e tjera, standardet ndërkombëtare dhe
zgjidhjet që duhen ofruar vlen informacioni i dhënë për këto çështje tek ndryshimet kushtetuese
për Gjykatën Kushtetuese.
3.3. Procedurat e gjykimit kushtetues
Në Dokumentin Analitik janë parashtruar 4 probleme:
i. subjektet që legjitimohen për të nisur një gjykim kushtetues;
ii. afati kohor i paraqitjes së kërkesës;
iii. shpallja, hyrja në fuqi si dhe ekzekutimi i vendimeve;
iv. mosparashikimi nga ligji i të gjitha procedurave të gjykimit kushtetues.
63
Në shtesë të këtyre problemeve, duhet evidentuar edhe rrethi i kompetencave të Kryetarit të
Gjykatës kanë nevojë për rishikim, duke filluar nga ndarja e gjyqtarëve në trupa gjykues, gjer tek
ndarja e cështjeve bazuar në kritere objektive, sic është shortimi i tyre apo krijimi i listave
paraprake. Për zgjidhjen e këtij problemi, sugjerohet të përdoren opinionet e Komisionit të
Venecias CDL-AD(2009)014 dhe CDL-AD (2011)040.
3.3.1. Procedurat e shqyrtimit paraprak
3.3.1.1. Subjektet që vënë në lëvizje Gjykatën Kushtetuese
Në Dokumentin Analitik, përshkruhen subjektet në nivel kushtetues dhe ligjor, duke u ndalur në
6 problematika:
i. Mungesa e të drejtës së individit për të kërkuar çështje materiale, si dhe për të kërkuar ato
vetë kontrollin incidental të ligjeve;
ii. Mungesa e të drejtës së kryetarit të KLSH;
iii. Përjashtimin e subjekteve të tjera të ndryshme nga 1/5 e deputetëve apo një parti politike
për të kërkuar çështje të zgjedhshmërisë apo të papajtueshmërisë së Presidentit;
iv. Rreth i ngushtë subjektesh që mund të kërkojnë zgjedhshmërinë e deputetit, vetëm
Kuvendi (jo pakica parlamentare) dhe Presidenti;
v. Mungesa e të drejtës së pakicës parlamentare për të kërkuar papajtueshmërinë e
funksionit të deputetit;
vi. Avokati i Popullit nuk duhet të jetë subjekt i kushtëzuar.
Në draft-Strategji, për adresimin e këtyre problematikave ofrohen si zgjidhje përqasja me
Kushtetutën të subjekteve që legjitimohen t‟i drejtohen GJK-së sipas ligjit organik të GJK-së
përmes përfshirjes edhe në ligj të subjekteve që parashikon neni 134/1 i Kushtetutës. Po ashtu,
ofrohet si zgjidhje mbrojtja dhe garantimi efektiv i të drejtave dhe lirive themelore të individit
duke parashikuar procedurat që mungojnë në ligjin për Gjykatën Kushtetuese.
Në të gjithë këtë pjesë është folur pa statistika dhe pa raste studimore të mirëfillta. Duket që
konkluzionet janë përshtypje dhe opinione të zakonshme. Sugjerohet të kërkohen të dhënat mbi
këto probleme sepse duhet mbajtur në konsideratë edhe një balancë e përshtatshme me
efektivitetin e performimit të GjK. Nga ana tjetër, qasja nuk është e njëjtë për të gjitha
problemet. Tek zgjedhshmëria dhe papajtueshmëria e Presidentit kërkohet të përfshihen subjekte
të tjera, pa u përcaktuar. Ndërsa kur flitet për deputetin, saktësohet se duhet të jetë pakica
parlamentare, pra nuk kalohet kjo e drejtë edhe tek subjekte të tjera.
Problematika e evidentuar ka inkoherencë me pjesët “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe
“Përfundime”, ku konkludohet se “nuk ka pajtueshmëri midis subjekteve të parashikuara nga
Kushtetuta që legjitimohen t‟i drejtohen GJK-së dhe atyre të parashikuara nga ligji organik i
64
GJK” dhe se “e drejta e individit për të kërkuar shfuqizimin e një norme ligjore nuk është e
sanksionuar”. Nuk ka asnjë normë kushtetuese që i jep të drejtën individit për të kërkuar
shfuqizimin e një norme ligjore.
Në shtesë të këtyre problemeve, duhet shënuar se ka një problematikë lidhur me individin, të cilit
i është kufizuar aksesi në Gjykatë Kushtetuese, vetëm pasi të ketë shterruar të gjitha mjetet e
tjera juridike. Kushtetuta dhe ligji nuk parashikon qartë të drejtën e individit për t'u ankuar
drejtpërdrejt në GjK në rastet kur ezaurimi i mjeteve të brendshme nuk është efektiv (për
ilustrim, rasti kur individi ankohet për zvarritje të gjykimit). Në këtë pikë, duhet analizuar
qëndrimi i kohëve të fundit i Gjykatës Kushtetuese, e cila ka pranuar për shqyrtim kërkesa të
individëve për zvarritje gjykimi, edhe pse gjykimi nuk ka përfunduar (rasti i parë është vendimi
nr. 12/2012 i GjK).
Gjithashtu ka një problem me Avokatin e Popullit. Ka patur raste në praktikë, që Avokati i
Popullit i është drejtuar GjK për procedurë abstrakte të shqyrtimit të ligjeve, të cilat kanë patur
debat të nxehtë politik, pa pasur ankesa konkrete dhe pa kryer asnjë procedurë administrative
paraprake, qoftë edhe kryesisht për të identifikuar institucionalisht sipas kompetencave të tij
problematikën kushtetutese të ligjit. Nga ana tjetër, ka një problem situata shqiptare që disa
kompetenca mbi të drejta kushtetuese specifike tashmë janë nën mbrojtjen e Komisionerëve të
veçantë, të krijuar me ligj, sic janë Komisioneri i të Dhënave Personale apo Komisioneri Anti-
Diskriminim.
Problematika për përfshirjen e kryetarit të KLSH-së për financimin e partive politike është
tërësisht e pakuptimtë në rastin më të mirë, ndërsa në rastin më të keq është gafë teknike.
Sugjerohet të shihen ndryshimet e vitit 2012 në ligjin për partitë politike, ku është hequr roli
kontrollues i KLSH-së, pasi KLSH kontrollon vetëm fondet publike në parim. Nga ana tjetër,
kontrolli i financimit të partive politike i është kaluar KQZ-së.
Duket problematike evidentimi si problem i rrethit të ngushtë të subjekteve që kanë të drejtën për
të kërkuar zgjedhshmërinë apo papajtueshmërinë e Presidentit. Kjo problematikë përshkruhet pa
asnjë argument apo të dhënë, se nga ka dalë. Duket që me anë të kësaj problematike fshihet
skenari për goditjen e këtij institucioni.
Së fundmi, duhet pranuar se ligji nuk detajon siç duhet rregullat e kritereve formale për pranimin
për shqyrtim të kërkesës, sidomos rastet e kërkesave abuzive
Komisioni i Venecias ka dhënë mendimin e tij lidhur me aksesin e individit në GjK. “Ky lloj i
ankimeve individuale është i kufizuar vetëm për çështje që nuk i përkasin kompetencës së
gjykatave të tjera. Komisioni i Venecias, megjithatë, rekomandon përfshirjen e ankesave
individuale edhe ndaj akteve individuale” [CDL-AD (2008)029]. “Përfshirja e ankimeve
individuale mund të passjellë faktin që me gjasa mund të ndryshojë funksioni i kontrollit
65
kushtetues si pasojë e rritjes së ngarkesës së GjK” [CDL-AD (2009)024]. “Komisioni i Venecias
është në favor të së drejtës së plotë të ankimit (veprimeve dhe mosveprimeve), jo vetëm sepse
mundësohet një mbrojtje gjithëpërfshirëse e të drejtave kushtetuese, por edhe për shkak të natyre
subsidiare të mjetit të ankimit të parashikuar nga KEDNj dhe dëshirës për të vendosur çështjet e
të drejtave të njeriut në nivel kombëtar. Ankimi i plotë kushtetues pa dyshim siguron aksesin më
të plotë gjithëpërfshirës të individit tek e drejta kushtetuese dhe për pasojë, edhe mbrojtjen më të
plotë të të drejtave të individit” [CDL-AD (2010)039 rev]. “Një referencë e shprehur tek KEDNj,
siç është interpretuar nga GjEDNj, duhet të shtohet si bazë për ankimet individuale” [CDL-AD
(2011)040].
“Mund të ketë mjete të zakonshme mbrojtjeje që parashikohen nga ligji, por që janë jo-efektive
sepse mund të mos jenë të afta për të eleminuar pasoja përkeqësuese të pakthyeshme për
ankuesin. Në këto lloj rastesh të rralla dhe përjashtimore, GjK duhet të ketë mundësinë të pranojë
ankesa individuale para shterimit të këtyre mjeteve jo-efektive” [CDL-AD (2008)030]. “Një
përjashtim nga kërkesa për shterimin e mjeteve të brendshme duhet të parashikohet për të gjitha
rastet kur respektimi i këtij rregulli mund të shkaktojë dëme të pariparueshme për individin”
[CDL-AD (2012)009].
Përsa i takon Avokatit të Popullit, “Komisioni i Venecias rekomandon që kompetenca e Avokatit
të Popullit duhet të përfshijë mundësinë për t'iu drejtuar GjK për gjykime abstrakte në çështje që
kanë lidhje me kushtetutshmërinë e ligjeve, akteve nënligjore, të cilat ngrenë çështje që prekin të
drejtat dhe liritë e njeriut. Avokati i Popullit mund ta bëjë një kërkesë të tillë kryesisht ose bazuar
në një ankesë që atij i është paraqitur institucionalisht” [CDL-AD(2010)039rev].
Në përfundim, nuk mbështesim zgjidhjet për Presidentin e Republikës dhe për kryetarin e KLSh-
së, sepse duket që tentojnë të sigurojnë skenarë të parapërgatitur. Lidhur me individin, të
parashikohet një përjashtim nga kërkesa për shterimin e mjeteve të brendshme për rastet kur
respektimi i këtij rregulli mund të shkaktojë dëme të pariparueshme për individin apo personin
juridik. Ndërsa për Avokatin e Popullit, të ndiqet standardi i Komisionit të Venecias, por duke
saktësuar detyrimin e Avokatit të Popullit që paraprakisht të kryejë një procedurë të vetën
administrative për verifikimin e problemit kushtetuës, me nismën e tij ose me ankesë, si kusht
legjitimues për në GjK. Në këtë mënyrë eleminohet mundësia e përdorimit politik të Avokatit të
Popullit. Së dyti, t'i njihet kjo e drejtë, sipas kompetencës funksionale, edhe Komisionerëve të
tjerë për fushën e kompetencës së tyre.
3.3.1.2. Afati i paraqitjes së kërkesës
Në Dokumentin Analitik, janë evidentuar 2 probleme:
i. Afati kufizues kohor 3 vjeçar për paraqitjen e kërkesës për shfuqizimin e ligjeve. Sipas
ekspertëve ka mospërputhje me nenin 178 të Kushtetutës, që lejon shfuqizimin e ligjeve
të miratuara para vitit 1998 (“Ligjet dhe aktet e tjera normative të miratuara para datës së
66
hyrjes në fuqi të kësaj Kushtetute do të zbatohen derisa nuk janë shfuqizuar.”) dhe me
nenin 180 të Kushtetutës, që i njeh të drejtën Gjykatës Kushtetuese të shqyrtojë të gjitha
marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara para hyrjes në fuqi të Kushtetutës dispozitat e
të cilave vijnë në kundërshtim me të. Po ashtu, neni 53/2 i ligjit organik parashikon të
drejtën e Gjykatës Kushtetuese të shfuqizojë aktin e ratifikimit të marrëveshjes
ndërkombëtare, pra të ligjit miratues.
ii. Vlerësohen afatet e tjera si të gjata apo të papërshtatshme, madje edhe mungesa të tyre,
duke e ilustruar me mungesën e afatit për fillimin e procedurës për shkarkimin e
Presidentit
Për zgjidhjen e këtyre problemeve, në draft-Strategji është përcaktuar të parashikohen afate më të
arsyeshme për disa nga procedurat që parashikohen në ligjin organik të GJK-së për të garantuar
sigurinë juridike të shtetasve dhe pajtueshmërinë e këtyre afateve me praktikën e GJEDNJ-së.
Çështja e afateve kërkon vëmendje maksimale sepse lidhet me dy interesa antagoniste: aksesin
në Gj.Kushtetuese dhe sigurinë juridike. Ka harresa sepse nuk diskutohen afatet e zgjidhjes së
mosmarrëveshjeve për kompetencë, si dhe mungesa e afatit për kontrollin incidental. Afati i
zgjidhjes së mosmarrëveshjes mbi kompetencat, duhet të udhëhiqet nga parimi i shpejtësisë jo
vetëm në paraqitjen e kërkesës, por edhe në gjykimin e këtij konflikti. Ndërsa, mungesa e afatit
për kontrollin incidental nga gjykatat e zakonshme cenon sigurinë juridike dhe qëndrueshmërinë
e jurisprudencës. Ky problem ilustrohet me disa raste problematike në praktikë, ku gjyqtari i
zakonshëm ka dërguar për kontroll incidental pjesë procedurale të gjykimit të zakonshëm, të cilat
ishin zbatuar nga gjykatat për vite të tëra radhazi në mënyrë uniforme dhe për të cilat as Gjykata
e Lartë nuk i kishte vënë në diskutim me vendime unifikuese.
3.4.1. Procedura të veçanta të paparashikuara në ligjin organik
Në Dokumentin Analitik, evidentohen si mungesa në ligjin organik të GjK, 4 lloje të
procedurave të veçanta:
- për referendumin;
- për shkarkimin e gjyqtarëve të GjK dhe GjL
- për dhënien e pëlqimit për arrestimin/ndalimin e gjyqtarëve të GjK dhe GjL;
- për shkarkimin apo shpërndarjen e organeve të qeverisjes vendore
Ka inkoherencë pjesën “Përmbledhja e Gjetjeve”, ku është shtuar si mungesë edhe procedurat e
veçanta për shkarkimin e Presidentit të Republikës (e pasaktë, shih komentin tek kjo pjesë), për
procesin e rregullt ligjor, kushtetutshmërinë e partive politike (e pasaktë, shih komentin tek kjo
pjesë), si dhe vlerësimi dhe vendimmarrja e GJK-së lidhur me kërkesat për tejzgjatje të procesit
gjyqësor dhe mosekzekutim i vendimeve gjyqësore. Nuk ka inkoherencë me pjesën
“Përfundimet”.
67
3.4.1.1. Shqyrtimi i kërkesave për referendum
Në Dokumentin Analitik, paraqiten 5 probleme:
i. Evidentohet mungesa në ligjin organik të GjK për këtë procedurë;
ii. Nenet 118-132 të K.Zgjedhor janë të pamjaftueshme, të mangëta dhe jo në përputhje me
Kushtetutën për përcjelljen e çështjes nga KQZ në GjK;
iii. Mungon baza ligjore për verifikimin ex post të rezultateve të referendumit;
iv. Mungojnë në ligj rregullat për referundimin vendor;
v. Ka nevojë të përmirësohet ligji për referendumet.
Tek pjesët “Përmbledhja e Gjetjeve” dhe “Përfundimet” është mjaftuar vetëm me tekstin se
mungon procedura e veçantë për shqyrtimin e referendumit. Për zgjidhjen e këtyre problemeve,
në draft-Strategji përcaktohet se do të parashikohen procedura të detajuara për shqyrtimin e
referendumit. Po ashtu, do të garantohet efiçienca në kontrollin e referendumeve përmes hartimit
dhe miratimit të një ligji të posaçëm për referendumet për rregullimin e mbajtjes dhe organizimit
të referendumit si instrument i rëndësishëm i demokracisë së drejtpërdrejtë.
3.4.1.2. Shkarkimi i kryetarëve të komunave dhe bashkive
Në Dokumentin Analitik, evidentohet se në ligjin organik të GjK mungojnë parashikimet për
kryerjen e kësaj të procedure të veçantë. Për zgjidhjen e kësaj problematike, në draft-Strategji
përcaktohet se do të parashikohen procedura të detajuara për shkarkimin e kryetarëve të bashkive
dhe shpërndarjen e organeve të qeverisjes vendore.
Ekzistenca dhe zgjidhja e këtyre problemeve është e pranueshme. Në shtesë të këtyre
problemeve, duhen evidentuar se ligji nuk përcakton as procedurën e kontrollit kushtetues të
shpërndarjes së organeve të qeverisjes vendore. Po ashtu, duhet saktësuar edhe koncepti
bashki/komunë, meqë me reformën e re territoriale koncepti i komunës u zhduk.
3.4.1.3. Shkarkimi i gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese dhe të Gjykatës së Lartë
Në Dokumentin Analitik, evidentohet se mungon procedura e veçantë për këtë çështje, si dhe
mungesa e rregullimit të përgjegjësisë disiplinore të gjyqtarëve kushtetues (shkeljet disiplinore,
kategorizimi, organi konstatues dhe ai vlerësues, si dhe sanksionet).
Është e paqartë dhe nuk justifikohet pse ka dalë si problem. Nuk tregohet nëse ka patur raste
problematike në praktikë. Tek pjesët “Përmbledhja e Gjetjeve” dhe “Përfundimet” ky problem
është hequr.
68
Këto probleme, në draft-Strategji parashikohet të adresohen me disa zgjidhje si respektimi i
kohëzgjatjes dhe paprekshmërisë së mandatit kushtetues; rishikimi i dispozitave kushtetuese për
të krijuar modalitete dhe afate të qarta për çështje që kanë të bëjnë me shkarkimin dhe mbarimin
e mandatit të gjyqtarëve; përfshirja edhe e gjyqtarëve kushtetues në sistemin e llogaridhënies dhe
përgjegjshmërisë përmes rregullimit të qartë material dhe procedural të përgjegjësisë disiplinore
të tyre, duke parashikuar që sistemi i përgjegjësisë disiplinore të tyre të jetë nën autoritetin e një
tribunali të posaçëm disiplinor ose nën autoritetin e vetë Gjykatës Kushtetuese.
Në shtesë të këtyre problemeve, duhet evidentuar se në ligjin organik për GjK nuk ka asnjë
rregullim për detajimin e rasteve të papajtueshmërisë së gjyqtarit GjK në zbërthim të nenit 130 të
Kushtetutës, dispozitë e cila gjithashtu vlerësohet e pamjaftueshme dhe e paqartë. Në ligjin
organik është vetëm neni 36, i cili flet vetëm për paanësinë në gjykim.
Këto çështje, janë marrë në analizë nga Komisioni i Venecias, i cili ka theksuar se: “Komisioni
është i vetëdijshëm se shkaqet specifike për shkarkimin e gjyqtarëve kushtetues janë listuar në
nenin 126 të Kushtetutës. Lidhur me këtë, rekomandohet fort të prezantohet një kërkesë specifike
në nenin 149 që një vendim paraprak t'i besohet vetë Gjykatës Kushtetuese. Një zgjidhje e tillë
do të kontribuojë shumë në garantimin e pavarësisë” [CDL-AD (2005)015]. “Rregullat për
përgjegjësinë disiplinore dhe shkarkimin e gjyqtarëve duhet të përfshijnë një votë të detyrueshme
të vetë Gjykatës. Çdo rregull për shkarkimin e gjyqtarëve apo të kryetarit të Gjykatës duhet të
jetë shumë i kufizuar” [CDL-STD (1997)020]. “Rregullat e papajtueshmërisë së gjyqtarit duhet
të jenë shumë strikte me qëllim që gjyqtari të përjashtohet nga një influencë që mund të krijohet
nga një aktivitet tij jashtë gjyqësor” [CDL-STD (1997)020]. “Parimi i ligjshmërisë kërkon që
kushtet për një sanksion kaq të rëndë siç është shkarkimi të specifikohen në një mënyrë shumë të
detajuar dhe të saktë, pa i dhënë diskrecion shumë të gjerë Parlamentit” [CDL-AD (2014)033].
Në përfundim, sugjerohet që procesi disiplinor t'i mbetet me vendim përcaktues Gjykatës
Kushtetuese. Për më shumë detaje, për këtë çështje është folur tek ndryshimet kushtetuese.
3.4.1.4. Dhënia e pëlqimit për ndalimin ose arrestimin e gjyqtarit kushtetues apo të Gjykatës së
Lartë që kapet në flagrance për kryerjen e një krimi
Në Dokumentin Analitik, evidentohet mungesa në ligj për këtë procedurë. Ky problem, në draft-
Strategji është menduar të zgjidhet përmes parashikimit të procedurave të detajuara për dhënien e
pëlqimit për ndalimin ose arrestimin e gjyqtarit kushtetues apo të Gjykatës së Lartë që kapet në
flagrancë për kryerjen e një krimi.
Lidhur me këtë çështje, Komisioni i Venecias ka vënë në dukje “Neni 12 parashikon se gjatë një
procedure penale kundër një gjyqtari kushtetues, gjyqtari mund të pezullohet nga detyra, vendimi
duhet të merret nga shumica e të gjithë gjyqtarëve, pa pjesëmarrjen e gjyqtarit që është subjekt i
procedimit penal. Pezullimi nuk parashikohet në Kushtetutë, por është një mjet shumë i
69
zakonshëm kur procedimi penal lidhet me një vepër penale shumë të rëndë” [CDL-AD
(2014)033].
Në përfundim, për këtë çështje të ndiqen standardet e elaboruara nga Komisioni i Venecias në
Opinionin nr. [CDL-AD (2014)033].
3.4.2. Procedura të veçanta të parashikuara në ligj
3.4.2.1. Verifikimi i zgjedhjes së deputetëve
Në Dokumentin Analitik, evidentohet se neni 66 i ligjit organik të GjK nuk dallon konceptet
kushtetuese “zgjedhshmëri” dhe “verifikim i zgjedhjes së tyre”. Po ashtu, paraqitet si problem
kalimi i kompetencës për ankimin individual të deputetëve tek Kolegji Zgjedhor krijon
mospërputhje me nenin 131, shkronja e) të Kushtetutës. Ky problem është zhdukur tek pjesët
“Përmbledhje e Gjetjeve” dhe “Përfundimet”.
Në draft-Strategji, është menduar që këto probleme të zgjidhen përmes garantimit të ushtrimit
kushtetues të funksionit nga disa zyrtarë të lartë, duke parashikuar procedura të detajuara për
verifikimin e zgjedhshmërisë së tyre (p.sh. të deputetëve) dhe afate që lidhen me fillimin e
procedurave për deklarimin e papajtueshmërisë së mandatit të deputetit.
Problematika e kalimit të kompetencës tek Kolegji Zgjedhor, lidhet me zgjidhjen kushtetuese
dhe jo me përmbajtjen e ligjit (praktika zgjedhore e vitit 2001 tregoi dështim të GjK për
adresimin e këtyre cështjeve, që i dha rrugë reformës zgjedhore për krijimin e Kolegjit
Zgjedhor). Politizimi i procesit nga Gjykata Kushtetuese dhe vendimet politike të saj janë
evidentuar si problem madhor edhe në Raportin e OSBE-OHDIR për zgjedhjet e vitit 2001.
3.4.2.2. Procesi i rregullt ligjor
Në Dokumentin Analitik evidentohen 2 probleme:
i. Nuk ka asnjë parashikim ligjor për këtë procedurë.
ii. Gjykimet e GjK për zvarritjen e proceseve gjyqësore dhe mosekzekutimin e vendimeve
gjyqësore nuk janë efektive, pasi vendimi i GjK është deklarativ, pa efekte detyruese dhe
pa shpërblim për kërkuesin. Kjo problematikë është ngritur edhe nga GjEDNj, që ka
kërkuar marrjen e masave.
Tek pjesët “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe “Përfundimet”, kjo problematikë është ngushtuar vetëm
tek zvarritja e procesit gjyqësor dhe e ekzekutimit të vendimeve, ndërkohë që koncepti i procesit
të rregullt është shumë më i gjerë. Mungon problematika e praktikës gjyqësore, që GjK ka
abuzuar shpesh me këtë kompetencë, duke u kthyer në shumë raste në gjykatë të shkallës së
katërt dhe duke kthyer çështjet për rigjykim tek juridiksioni i zakonshëm edhe për çështje të
70
vlerësimit të fakteve dhe të ligjit të zakonshëm. Sugjerohet të merren statistika dhe të studiohet
me kujdes ky fenomen.
Sipas Komisionit të Venecias, “në rastet e zvarritjeve, një ankim individual në GjK duhet të
mundësojë urdhërimin e përfundimit të përshpejtuar të procedurës përpara gjykatës së
zakonshme ose të vendosë vetë mbi meritat e çështjes. Në këto lloj çështjesh, GjK duhet të jetë
në gjendje të sigurojë një kompensim të barabartë me atë që ankuesi do të merrte nga GjEDNj”
[CDL-AD (2010)039rev].
Në përfundim, sugjerohet të ndiqet standardi i përcaktuar nga Komisioni i Venecias në Opinionin
[CDL-AD (2010)039rev], si dhe të përmbushen rekomandimet e GjEDNj.
3.4.2.3. Shkarkimi i Presidentit të Republikës
Në Dokumentin Analitik parashtrohet se nuk ka rregullime të plota dhe të sakta për procedurën e
shkarkimit të Presidentit të Republikës. Në draft-Strategji është përcaktuar të parashikohen
procedura të detajuara për shkarkimin e Presidentit.
Këtu ka vetëm fjalinë e mësipërme që nuk kuptohet se ku qëndron problematika. Kjo dispozitë
nuk është përdorur kurrë dhe lë përshtypjen sikur synohet të fillohet një procedurë e tillë. Ka
mospërputhje me pjesët “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe “Përfundime”, ku gjuha teknike është
konvertuar në “mungon procedura e shkarkimit të Presidentit”. Në fakt, ligji organik i GjK ka
nenet 61-65, që trajtojnë shkarkimin, pamundësinë e ushtrimit të funksionit, zgjedhshmërinë dhe
papajtueshmërinë e funksioneve për Presidentin.
Edhe për këtë çështje, duhet vënë në dukje se Reforma në Drejtësi është sektoriale dhe nuk duhet
të synojë reformimin e organizimit shtetëror në tërësi. Një zgjidhje e kundërt mbart rrezikun për
nevojën e rishikimit të tre pushteteve, që passjell edhe diskutimin mbi nevojën e një Kushtetute
të re. Për këtë arsye, normat kushtetuese të Presidentit të Republikës duhen trajtuar si çështje
periferike të Reformës në Drejtësi, për ato pjesë që kompetencat e tij lidhen me sistemin e
drejtësisë.
3.4.2.4. Shqyrtimi i kushtetutshmërisë së partive politike
Në Dokumentin Analitik parashtrohet se nuk ka rregullime të plota dhe të sakta për procedurën
dhe pasojat e deklarimit antikushtetues të partive politike. Në draft-Strategji ofrohet si zgjidhje
parashikimi i procedurave të detajuara për kushtetutshmërinë e partive politike.
Edhe këtu jepet vetëm një fjali dhe analiza është tërësisht e mangët. Tek pjesët “Përmbledhje e
Gjetjeve” dhe “Përfundimet”, kjo problematikë është zhdukur.
71
3.5. Kompetenca të paparashikuara në ligjin organik
Në Dokumentin Analitik paraqiten si probleme, që ligji organik i GjK nuk parashikon:
i. kompetencën e GjK për ometimin ligjor;
ii. rregullimin e situatës kur gjatë shqyrtimit në GjK, Kuvendi apo Ekzekutivi e kanë
rregulluar aktin e kundërshtuar;
iii. kompetencën për kontrollin e marrëveshjeve ndërkombëtare që lidh KM
iv. kompetencë të veçantë për kryetarin e GjK në vendimmarrje në rast barazimi votash.
Në pjesët “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe “Përfundimet”, dy problemet e fundit janë zhdukur.
Duhet bërë kujdes me kompetencën për ometimin ligjor sepse përbën çështje të nivelit
kushtetues dhe jo ligjor. Kjo lidhet me rolin që duhet të ketë Gj.Kushtetuese, atë të ligjvënësit
pozitiv apo negativ.
Draft-Strategjia nuk ofron zgjidhje për ometimin ligjor dhe për kontrollin e marrëveshjeve
ndërkombëtare që lidh Këshilli i Ministrave. Ndërsa për dy problemet e tjera, në draft-Strategji
përcaktohet se do të parashikohen procedura të detajuara për vazhdimin e gjykimit në rastet kur
çështja në shqyrtim mbetet pa objekt, si dhe procedura të detajuara për shmangien e bllokimit të
vendimmarrjes së Gjykatës Kushtetuese për shkak të mosformimit të shumicës së kërkuar nga
ligji.
Në shtesë të problemit, kur çështja në GjK mbetet pa objekt, duhet evidentuar edhe rasti kur GjK
vendos pushimin e cështjes për shkak të heqjes dorë/tërheqjes së ankimit nga ankuesi. Një
problem tjetër lidhet me ndarjen më vehte të procedurës së gjykimit të kontrollit kushtetues të
ligjeve rishikuese të Kushtetutës nga procedura për kontrollin kushtetues të ligjeve të tjera.
Lidhur me tërheqjen e ankimit nga ankuesi në GjK, Komisioni i Venecias ka theksuar: “Pas
tërheqjes së një ankimi, GjK duhet të jetë në gjendje të vazhdojë shqyrtimin e çështjes, nëse ky
shqyrtim është në interesin publik. Kjo është shprehje e autonomisë së gjykatave kushtetuese dhe
të funksionit të tyre si roje të Kushtetutës, edhe pse ankuesi nuk është më palë në proces....
Megjithatë, në rastet kur akti i kundërshtuar e humbet vlefshmërinë e tij, nuk ka një konsensus të
përgjithshëm nëse GjK duhet apo jo të vazhdojë analizën e saj mbi këtë akt” [CDL-AD
(2010)039rev]. Ne vlerësojmë, se edhe nëse Kuvendi ndërhyn më pas për të lënë pa fuqi ligjin e
kundërshtuar në GJK, apo ai humb fuqinë për rrethana të ndryshme, GJK duhet të shprehet dhe
analizojë kushtetutshmërinë e aktit, me qëllim që të eleminohet tërësisht mundësia për ta
rimiratuar aktin pas vendimit të pushimit të cështjes nga GJK.
3.6. Shpallja dhe zbatimi i vendimeve të Gjykatës Kushtetuese
3.6.1. Shpallja e vendimit
72
Në Dokumentin Analitik përshkruhet shpallja e vendimit, si dhe rastet kur arsyetimi është dhënë
më vonë se shpallja e vendimit. Paraqitet si problem fillimi i efekteve të vendimit të GjK në këto
raste. Në draft-Strategji, ky problem është lënë pa zgjidhje.
Kjo pjesë duhet reformuar tërësisht sepse e vërteta është tërësisht ndryshe. Duhet pranuar se
është problem i kohëve të fundit (të kërkohen statistika), që GjK shpall vendimin të paarsyetuar
dhe vonon me muaj të tërë arsyetimin e vendimeve gjyqësore. Për më tepër, që GjK është në
rolin që vlerëson për gjykatat e juridiksionit të zakonshëm procesin e rregullt ligjor, pikërisht në
vonesat në arsyetim. Ka nevojë të rikthehet në ligjshmërinë e duhur situata për shpalljen e
arsyetuar të vendimeve të GjK, pa shpikur instrumente ligjore siç përcaktohet në këtë pjesë. Ligji
nuk përcakton afate për shpalljen e vendimit nga koha e gjykimit
Në përfundim, sugjerohet që të saktësohet njëherë e përgjithmonë se shpallja e vendimit është
pjesë e gjykimit dhe se në asnjë rast, gjykata nuk mund të shpallë vendimin pa arsyetim. Nga ana
tjetër, është e nevojshme që të përcaktohen afate, jo vetëm për shpalljen dhe arsyetimin e
vendimit, por edhe për shqyrtimin e cështjes. Në këtë pikë, sjellim në vëmendje problematikën e
hasur kohët e fundit, ku GJK ka shpallur vendimin e saj, pasi akti i ka ezauruar në mënyrë të
plotë efektet e veta antikushtetuese (për ilustrim akti normativ i nëpunësit civil).
3.6.2. Efektet e vendimeve
Në Dokumentin Analitik paraqiten 3 problematika:
i. Ka mospërputhje ndërmjet Kushtetutës dhe ligjit organik dhe jepet si shembull hyrja në
fuqi për vendimin e GjK për shkarkimin e Presidentit të Republikës;
ii. Ka paqartësi në ligj për efektin prapaveprues të vendimit të GjK;
iii. Ligji nuk parashikon që vetë GjK të qartësojë në vendim efektet e vendimit në dispozitiv
Në draft-Strategji, këto probleme synohet të zgjidhen përmes përqasjes me Kushtetutën të
parashikimeve ligjore që lidhen me fuqinë juridike të vendimeve të Gjykatës Kushtetuese dhe
qartësimin e fuqisë prapavepruese të këtyre vendimeve.
Në shtesë të këtyre problemeve, duhet evidentuar se Kushtetuta nuk përcakton shprehimisht
detyrimin e gjykatave të zakonshme për t'iu referuar interpretimit të GjK.
Mbi këtë temë, Komisioni i Venecias ka theksuar “Efekti ex tunc i vendimit duhet të zbatohet me
kujdes të madh duke parashikuar atë vetëm në rrethana përjashtimore. Është absolutisht e
nevojshme t'i jepen gjykatave udhëzime të qarta lidhur me efektin ex tunc të vendimeve të GjK”
[CDL-AD(2011)018]. “Një parashikim ligjor, madje akoma më mirë kushtetues, që detyron të
gjitha organet e tjera shtetërore, përfshi edhe gjykatat për të ndjekur interpretimin kushtetues të
bërë nga GjK jep një element të rëndësishëm qartësimi në marrëdhëniet midis GjK dhe gjykatave
73
të zakonshme dhe mund të shërbejë si një bazë për ankimet individuale për të drejtat e tyre para
gjykatave” [CDL-AD (2010)039rev].
Në përfundim, sugjerohet të përmirësohen këto çështje, duke ndjekur edhe standardet e
Komisionit të Venecias të përcaktuar në Opinionin [CDL-AD (2010)039rev].
3.6.3. (Mos)Ekzekutimi i vendimeve
Në Dokumentin Analitik, jepet rëndësia dhe problemi që Kuvendi nuk ka respektuar vendimet e
GjK, duke e ilustruar me nismat ligjore të ndërmarra në periudhën 2005-2013. Jepet si problem
mungesa e rregullave dhe sanksioneve për mosekzekutimin e vendimeve të GJK-së. Ky problem,
në draft-Strategji është menduar të zgjidhet përmes vendosjes së mekanizmave efektive, me
qëllim detyrimin e institucioneve përkatëse të zbatojnë vendimet e saj për vendosjen në vend të
së drejtës së shkelur të individit, sipas konstatimit të Gjykatës, në përputhje me nenin 13 të
KEDNJ-së.
Ka njëanshmëri në trajtimin e kësaj problematike, pasi shembujt e paraqitur nuk i përkasin
legjislaturës aktuale dhe janë të papërshtatshëm.
Komisioni i Venecias është shprehur “Nëse një shtet synon të prezantojë procesin e ankimit
individual në GjK, me qëllim që të parashikojë një mjet ndreqës kombëtar ose si filtër për të
shkuar në GjEDNj, psh parashikimi i një mjeti efektiv në kuptim të nenit 13 të KEDNj dhe të
kërkojë shterimin e tij sipas nenit 35.1, atëherë një proces i tillë duhet të sigurojë riparimin e të
drejtës nëpërmjet një vendimi detyrues mbi cështjen. Gjykata duhet të detyrohet të dëgjojë rastin
dhe nuk duhet të ketë ndonjë kërkesë të paarsyeshme mbi tarifat apo përfaqësimin” [CDL-AD
(2010)039 rev].
Në përfundim, sugjerohet të ndiqet standardi i vendosur nga Komisioni i Venecias në Opinionin
[CDL-AD (2010)039 rev].
3.7. Të tjera
3.7.1. Pozita e këshilltarëve të gjyqtarëve
Ligji nuk ka rregulla për statusin dhe marrëdhëniet e tyre të punës. Në draft-Strategji shënohet se
ky problem do të adresohet përmes rregullimit të statusit ligjor të këshilltarëve ligjorë të
Gjykatës, si hallkë e pazëvendësueshme në vendimmarrjen e saj, që garanton cilësinë dhe
efikasitetin e saj.
Këtu nuk flitet për përgjegjësi disiplinore dhe shkarkim të tyre, siç veprohet me institucionet e
tjera, por trajtohet vetëm nevoja për trajtimin pozitiv të statusit të tyre. Duhet evidentuar se ligji
74
organik nuk përcakton rregulla për përgjegjësinë disiplinore, sanksionet dhe shkarkimin e tyre
nga detyra.
Në përfundim, sugjerohet që të rregullohen të gjitha çështjet e statusit të ndihmësit ligjor, deri tek
shkarkimi i tyre nga detyra.
3.7.2. Tarifat e shërbimit
Paraqitet si problem mungesa e tarifave, duke theksuar edhe riskun për kufizimin e të drejtës së
aksesit. Në fakt, mungon një paraqitje e të dhënave konkrete që justifikojnë këtë shqetësim.
Në draft-Strategji është parashikuar vlerësimi i mundësisë për vendosjen e tarifave të arsyeshme
dhe proporcionale të shërbimit për vënien në lëvizje të GJK-së, por pa cenuar aksesin e
subjekteve në këtë gjykatë.
Lidhur me këtë temë, Komisioni i Venecias ka vënë në dukje se “Nëse ka tarifa për paraqitjen e
kërkesës në GjK, ato duhet të jenë relativisht të ulëta dhe madje edhe atëherë, GjK duhet të jetë
në gjendje të bëjë përjashtime për njerëzit që nuk kanë mjetet e duhura për të paraqitur kërkesën,
e cila nuk është haptazi e pabazuar” [CDL-AD (2008)029].
Në përfundim, sugjerohet të ndiqet standardi i Komisionit të Venecias i përcaktuar në Opinionin
[CDL-AD (2008)029].
II. PUSHTETI GJYQËSOR
Komente të përgjithshme
1) Në Dokumentin Analitik, Sistemit Gjyqësor i është kushtuar Kreu IV, i përbërë nga 115 faqe, i
strukturuar në 5 çështje: (I) Hyrja; (II) Kuadri Kushtetues dhe Ligjor; (III) Prezantimi i Gjendjes
Aktuale; (IV) Përmbledhje e Gjetjeve; dhe (V) Përfundime.
2) Në pjesën I “Hyrja” identifikohen 9 çështje, por në vijim materiali nuk është koherent sepse
problematikat identifikohen ndryshe. Konkretisht ka devijim tek konceptet e pavarësisë dhe të
paanshmërisë, të cilat janë konvertuar në mirëqeverisje dhe statusi i gjyqtarit. Po ashtu,
administrimi nuk është çështje më vete por paraqitet si temë përmbledhëse e transparencës dhe e
efiçencës.
75
3) Në pjesën II “Kuadri kushtetes dhe ligjor” listohen dispozitat kushtetuese, aktet relevante
ndërkombëtare dhe kuadri ligjor i brendshëm. Paraqitja është e tyre është listim skematik dhe për
më tepër referimi tek aktet ndërkombëtare është i pakët.
4) Në pjesën III “Prezantimi i gjendjes aktuale” flitet për 5 çështje: (1) organizimi gjyqësor;
(2) mirëqeverisja e gjyqësorit; (3) statusi i gjyqtarit; (4) administrimi i gjyqësorit, ku përfshihen
transparenca dhe efiçenca; dhe (5) ekzekutimi i vendimeve gjyqësore. Nuk trajtohen veçmas, siç
përmenden në Hyrje, pavarësia, paanshmëria dhe profesionalizmi. Ndërsa transparenca dhe
efiçenca janë bërë pjesë e administrimit të gjyqësorit. Në hartimin e kësaj pjese kemi konstatuar
probleme të tilla si:
- mungesa e problematikës së organizimit gjyqësor në raport me aksesin në drejtësi të
qytetarëve. Mungon përshkrimi i reformës territoriale dhe papërputhshmëria e
organizimit gjyqësor me organizimin territorial;
- nxjerrje e fakteve bazuar në opinione dhe mungesë të të dhënave të sakta shkencore apo e
shembujve ilustrues, që të mbështesin problematikën e identifikuar;
- mungesë të evidentimit të problemeve për institucione të caktuara, për të cilat jepet
thjesht përshkrim ligjor institucional. Një rast i tillë është kryetari i Gjykatës së Lartë;
- ometim të institucioneve të caktuara, siç është rasti i ZABGj-së apo i Shkollës së
Magjistraturës;
- përdorim i standardeve dyfishe për vlerësimin e performancës së institucioneve ku
goditen vetëm KLD dhe Inspektorati i tij, ndërsa performanca e institucioneve të tjera
konvertohet në problem ligjor;
- mungesë koherence e kësaj pjese me pjesët vijuese të Analizës, që janë përmbledhje e
gjetjeve dhe e konkluzioneve. Më konkretisht, tek përmbledhja e gjetjeve dhe e
konkluzioneve ka pjesë më të zgjeruara problemesh se sa tek vetë kjo pjesë që i
dedikohet përshkrimit të problemeve.
5) Më në detaje, “Prezantimi i Gjendjes Aktuale”, tek nënçështja “Organizimi gjyqësor”
përshkruhen:
- Gjykata e Lartë (kompetenca lëndore, organizimi dhe funksionimi, kryetari i Gjykatës së
Lartë, mënyra e zgjidhjes së çështjeve, ndërveprimi me Gjykatën Kushtetuese, të dhëna
statistikore). Nuk jepen problematika dhe ka inkoherencë me Pjesën e Përmbledhjes së
Gjetjeve dhe me Pjesën e Përfundimeve, ku identifikohen problematika.
- Gjykatat e Apelit të juridiksionit të zakonshëm (numri shpërndarja gjeografike,
kompetenca lëndore dhe tokësore dhe të dhëna statistikore). Nuk jepen problematika, por
përdoret gjuhë për avantazhe të reformave të shtatorit 1997, që jep doza të njëanshmërisë
së ekspertëve. Ka inkoherencë me Pjesën e Përmbledhjes së Gjetjeve dhe me Pjesën e
Përfundimeve, ku identifikohen problematika.
- Gjykata e Apelit për Krime të Rënda (numri, shpërndarja gjeografike dhe kompetenca
lëndore, si dhe të dhëna statistikore). Nuk përshkruhen problematika dhe ka inkoherencë
me Pjesën e Përmbledhjes së Gjetjeve dhe me Pjesën e Përfundimeve, ku identifikohen
problematika.
76
- Gjykata Administrative e Apelit (numri, shpërndarja dhe kompetenca lëndore, si dhe të
dhëna statistikore). Nuk përshkruhen problematika dhe ka inkoherencë me Pjesën e
Përmbledhjes së Gjetjeve dhe me Pjesën e Përfundimeve, ku identifikohen problematika.
- Gjykatat e shkallës së parë të juridiksionit të zakonshëm (numri, shpërndarja gjeografike
dhe kompetenca lëndore, si dhe të dhënat statistikore). Përshkruhet si problematikë vetëm
kompetenca e kryetarit të Gjykatës për organizimin e brendshëm në gjykatë. Kjo
problematikë humbet tek Përmbledhja e Gjetjeve, ku përshkruhen problematika të tjera.
- Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë (të dhëna për organizimin dhe për statistikat). Jepet si
problematikë vështirësia në menaxhimin e dy godinave të gjykatës me 1 kryetar dhe me 1
kancelar, që reflekton tek cilësia dhe shpejtësia e shërbimit për publikun. Kjo
problematikë humbet më pas tek pjesët e tjera të dokumentit sepse nuk përmendet më tek
“Përmbledhja e Gjetjeve” dhe tek “Konkluzionet”.
- Gjykata e Shkallës së Parë për Krime të Rënda (numri, shpërndarja gjeografike dhe
kompetenca lëndore, si dhe statistika). Nuk jepen problematika, por theksohen reformat
që përjashtojnë periudhën 2005-2013. Nuk përshkruhen problematika dhe ka inkoherencë
me Pjesën e Përmbledhjes së Gjetjeve dhe me Pjesën e Përfundimeve, ku identifikohen
problematika.
- Gjykatat administrative të shkallës së parë (numri, shpërndarja gjeografike dhe
kompetenca lëndore, si dhe statistika). Tek të dhënat statistikore, është përdorur standard
tjetër, jepet si problematikë volumi shumë i lartë i çështjeve. Një problematikë e tillë nuk
është dhënë tek Gjykata e Apelit Administrativ. Ka inkoherencë me Pjesën e
Përmbledhjes së Gjetjeve dhe me Pjesën e Përfundimeve, ku identifikohet si
problematikë zvarritja e gjykimit, si dhe kompetenca lëndore shumë e gjerë e këtyre
gjykatave.
6) Tek nënçështja “Mirëqeverisja e Gjyqësorit” përshkruhen:
- KLD, ku identifikohen 17 problematika, të cilat lidhen me përbërjen, organizimin dhe
funksionimin. Ka komente për performancën e KLD-së në kundërshtim me ligjin dhe
është një qasje diametralisht e kundërt nga ajo e përdorur për institucionet e tjera.
Gjithashtu, ka mospërputhje/inkoherencë midis problematikave të renditura në këtë pjesë
me ato tek Pjesa “Përmbledhje e Gjetjeve”, ku tek kjo e fundit janë shtuar ndikimi i
papërshtatshëm politik në KLD dhe mungesa e „vullnetit të saj të mirë‟ për të përmbushur
funksionet e saj. Ndërkohë tek Pjesa “Përfundimet” është shtuar edhe fenomeni i
korporativizmit për shkak të pjesëmarrjes së 10 gjyqtarëve në KLD.
- Inspektorati i KLD-së, që është trajtuar tek Mirëqeverisja e Gjyqësorit si pjesë e KLD-së.
Identifikohen si probleme pasja e dy funksioneve “inspektim dhe vlerësim gjyqtarësh”,
mungesa e kuadrit ligjor të statusit të inspektorëve, me mungesë të llogaridhënies dhe
procesit disiplinor. Edhe këtu qasja është e ndryshme sepse zhvendoset fokusi tek
llogaridhënia e kësaj strukture dhe jo tek fuqizimi i saj për të performuar më mirë. Nuk
ka kritika të mirëfillta për performancën, por nuk ka një paraqitje reale të veprimtarisë
77
sepse mungojnë tërësisht të dhënat. Ka inkoherencë me Pjesën e Përmbledhjes së
Gjetjeve, ku janë shtuar si problematika mbivendosja e inspektimeve, burimet njerëzore
dhe kapacitetet profesionale të pamjaftueshme;
- Konferenca Gjyqësore Kombëtare, për të cilën nuk jepet asnjë problematikë. Ka
inkoherencë me Përmbledhjen e Gjetjeve, ku përshkruhet si problem dështimi i kësaj
Konference për të fuqizuar çështjet e etikës së gjyqtarëve dhe mbrojtjen e interesave të
gjyqtarëve;
- Ministri i Drejtësisë, ku evidentohet roli ligjor i tij si problematikë që ka shkaktuar
fragmentarizimin, influencën mbi administratën gjyqësore, mbivendosja e inspektimeve
dhe kompetenca ekskuzive e tij për procedimin disiplinor. Justifikohen këto kompetenca
si të gjetura në përputhje me Kushtetutën nga Gj.Kushtetuese në vitin 2004. Tek Pjesa e
Përmbledhjes së Gjetjeve, kjo problematikë konvertohet në pasaktësi konceptuale dhe
ligjore, si dhe si kompetenca jo efikase dhe jo profesionale të Ministrit të Drejtësisë. E
njëjta qasje përdoret edhe tek Pjesa e Përfundimeve, ku është mjaftuar me problematikën
e fragmentarizimit, mbivendosjes së inspektimeve dhe nismë jo efektive, objektive dhe
profesionale e Ministrit për procedimin disiplinor.
- Inspektorati i MD-së, për të cilin jepet si problematikë vetëm që roli i tij nuk është në
përputhje me rekomandimet ndërkombëtare. Nuk jepet asnjë koment apo kritikë për
performancën e tyre, ku duket se çështja është vetëm në nivel ligji, në ndryshim nga
Inspektorati i KLD-së, ku evidentohen si probleme burimet njerëzore dhe kapacitetet
profesionale apo mungesa e një sistemi të saktë të gjurmueshmërisë së ankesave (kjo e
fundit e paraqitur në mënyrë të pasaktë në Analizë).
7) Në nënçështjen “Mirëqeverisja Gjyqësorit”, mungon trajtimi për Presidentin e Republikës me
kompetenca për numrin e gjyqtarëve dhe kompetencat e gjykatave, për ZABGj me kompetenca
në çështje të financimit të sistemit gjyqësor, si dhe për Shkollën e Magjistraturës. Po ashtu,
mungon trajtimi i institucionit të kryetarit të Gjykatës dhe të kancelarit, që janë subjektet e
qeverisjes së përditshme të gjyqësorit brenda gjykatave të tyre – sidomos roli i kryetarit të
Gjykatës së Lartë. Gjithashtu, nuk janë marrë fare në analizë shoqatat e gjyqtarëve, të cilat janë
një mekanizëm që duhet të ndikojnë në qeverisjen e gjyqësorit. Po ashtu, ka mungesë të një
trajtimi të marrëdhënieve ndërkombëtare (pjesëmarrja në organizatat ndërkombëtare), që duhet të
shndërrohet në një shtysë për arritjen e standardeve më të mira në qeverisjen e gjyqësorit.
8) Tek nënçështja “Statusi i Gjyqtarit” evidentohen papajtueshmëritë, emërimi në çdo shkallë
gjyqësorit, vlerësimi i performancës profesionale dhe etike, palëvizshmëria dhe transferimi,
transferimi i përkohshëm, transferimi i përhershëm, promovimi, përgjegjësia disiplinore,
mbarimi i mandatit të gjyqtarit, emërimi i gjyqtarëve në institucione të tjera, pagat dhe përfitimet
financiare e sociale të gjyqtarit, siguria dhe mbrojtja e gjyqtarit dhe kushtet e punës.
9) Kritika kryesore nënçështjen “Statusi i Gjyqtarit” lidhet me mungesën e një qasjeje shkencore
dhe gjithëpërfshirëse sepse nuk janë përdorur të dhëna dhe raste konkrete. Po ashtu, nuk ka një
78
paraqitje të besueshëm të të gjitha elementeve dhe standardeve ndërkombëtare. Duket që
konkluzionet janë hartuar sipas përshtypjeve të përgjithshme, të përfituara nga histori individuale
të njëanshme! Për ilustrim, tek problematikat e emërimit jepet si problem që nuk është zbatuar
ligji nga KLD për kandidatin fitues me numër të barabartë votash, po nuk jepet asnjë rast
ilustrues. Ky është një tregues që dokumenti, në pjesë të caktuara, është hartuar bazuar në histori
personale të veçanta, pa u verifikuar institucionalisht dhe pa analizuar fenomenologjinë e
sistemit. Gjithashtu, ka mungesa të informacionit kyç. Për ilustrim, teksa flitet për vlerësimin e
performancës profesionale dhe etike, nuk thuhet asgjë për vlerësimin e kryetarëve të gjykatave
dhe për vlerësimin e ndihmësve ligjorë, apo edhe mungesa e vlerësimit efektiv të inspektorëve të
MD-së. Një ilustrim tjetër është ai i procedimit disiplinor, ku mungon tërësisht analiza e
perspektivës së vetë gjyqtarit dhe e garancive që duhet të mbrojnë atë në një procedim disiplinor
– një qasje e tillë përdoret në shumë dokumente ndërkombëtarë.
10) Në nënçështjen “Statusi i Gjyqtarit” nuk mungojnë as kontradiktat e nivelit teknik. Për
ilustrim, ndonëse flitet për mbrojtjen dhe sigurinë e gjyqtarit, paraqitet si problem gjerësia e
imunitetit të gjyqtarit në rastet e kontrollit personal dhe të banesës!
11) Tek nënçështja “Administrimi i gjyqësorit” flitet për transparencë dhe eficiencë. Edhe në këtë
nënçështje mungojnë të dhëna statistikore dhe studime/vlerësime të besueshme të situatës. Aty
ku jepen të dhëna statistikore, siç është rasti me punonjësit e administratës gjyqësore, nuk jepet
problematikë e performimit të tyre, që është një nga çështjet më shqetësuese. Ka edhe
probleme/gabime të nivelit teknik sepse nuk bëhet diferencë midis procesit gjyqësor civil dhe
procesit gjyqësor administrativ. Mungojnë problematikat e ICMIS dhe të dështimit të QBZ për
publikimin e ligjeve të konsoliduara. QBZ nuk ka përmbushur detyrimin që ka me ligj për
përditësimin e të gjitha akteve ligjore dhe nënligjore në fuqi. Ka edhe pjesë inkoherente siç është
rasti me gjykimin administrativ, ku tek “Përmbledhja e Gjetjeve” kritikohet kompetenca shumë e
gjerë e këtyre gjykatave, ndërsa në këtë nënçështje ngrihet si shqetësim vetëm numri i
pamjaftueshëm i gjyqtarëve.
12) Tek nënçështja “Ekzekutimi i vendimeve gjyqësore” mungon paraqitja reale e reformës së
shërbimit përmbarimor privat, e cila u miratua në vitin 2008 me perspektivën e zhvillimit
tranziconal duke e mbajtur me të dyja shërbimet dhe pas pak kohësh të shndërrohej në një
shërbim tërësisht privat. Gjithashtu, mungon trajtimi i përpjekjeve për të vënë në funksionim
mbikëqyrjen elektronike dhe mundësisë që duhet krijuar për shtrirjen e saj në të gjithë
Shqipërinë, veçanërisht tek të miturit dhe gratë. Po ashtu, nuk analizohet aplikimi i sistemit “One
Stop Shop” në ZRPP, që ishte një histori suksesi në luftën kundër korrupsionit dhe që duhet
shtrirë në të gjithë Shqipërinë. Ky është një tregues tjetër i njëanshmërisë së ekspertëve, të cilët
janë ndalur edhe në lëvizje dytësore në sistem të ndodhura në periudhën kohore jashtë 2005-
2013. Nga ana tjetër, tek kjo nënçështje mungon analiza kritike e performimit të institucioneve
shtetërore të lidhura me ekzekutivin, të përfshira me përgjegjësi në këtë fushë, siç janë MD,
79
Avokatura e Shtetit, Shërbimi i Provës, Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme apo
Drejtoria e Burgjeve.
13) Në pjesën IV “Përmbledhje e gjetjeve” janë përshkruar problematikat e sistemit gjyqësor,
por ka devijime të thella midis kësaj pjese dhe pjesës III që përshkruan gjendjen aktuale.
Çuditërisht devijimet lidhen vetëm me çështje të funksionimit të KLD-së. Po ashtu, ka edhe doza
të vlerësimit të njëanshëm sidomos tek përmbledhja e gjetjeve për KLD apo për Inspektoratin e
tij. Përdoren fjalë të tilla si “mungesë e vullnetit të mirë”, “shkelje e ligjit nga KLD” etj.
14) Në pjesën V “Konkluzione” ripërsëriten përfundimet, por sërish evidentohet mungesë
koherence midis kësaj pjese dhe pjesës III dhe IV.
Në Dokumentin e Draft-Strategjisë, Pushtetit Gjyqësor i janë dedikuar 10 faqe. Informacioni
është strukturuar me një hyrje të shkurtër, 6 objektiva të zbërthyera në masa, për të përfunduar
me identifikimin e setit të akteve (Kushtetutë dhe ligje), që do të ndryshohen.
Është problematike gjuha që ka përmbledhur problemet në Hyrje sepse kudo përdoret forma
negative me fjalët “mungesë” apo “mungesë e theksuar”. Pavarësisht se gjyqësori sot në Shqipëri
ka probleme, nuk është e këshillueshme ndjekja e qasjes së “vitit zero”, ku çdo gjë e krijuar gjer
më sot nuk vlen. Po ashtu, është shqetësuese që Reforma rreth-rrotullohet dhe mjaftohet vetëm
me ndryshimin e Kushtetutës dhe të ligjeve, kur në fakt e kundërta është e vërtetë. Kritika
kryesore që sot i bëhet Shqipërisë në procesin e integrimit evropian është “hartohen ligje të mira,
por çalohet në zbatimin e tyre”. Kjo kritikë është injoruar nga draft-Strategjia, e cila merr
përsipër vetëm hartimin e ndryshimeve ligjore.
Tek 8 Objektivat, përdoret po e njëjta gjuhë “përkeqësuese”. Për ilustrim, teksa flitet për
statusin e gjyqtarit, objektivi nr. 4 është i ndarë në 12 masa, 5 prej të cilave i dedikohen
procedimit disiplinor të gjyqtarëve, duke krijuar kështu një sfond agresiv dhe të personalizuar, në
trajtimin e çështjeve. Tek Objektivat flitet për “akses dhe efektivitet nëpërmjet riorganizimit
gjyqësor”; “pavarësi dhe efektivitet të Gjykatës së Lartë”, “mirëqeverisje të gjyqësorit”, “statusin
e gjyqtarit”, “transparencë dhe proces të rregullt ligjor”, “efiçencë të administratës gjyqësore”,
“raport të ri të gjyqësorit shqiptar me gjykatat evropiane”, “zbatim i vendimeve gjyqësore dhe të
arbitrazhit”. Kritika kryesore mbi këtë pjesë të draft-Strategjisë lidhet me mungesën e
koherencës së saj me Dokumentin Analitik (për ilustrim, rasti i krijimit të një raporti të ri të
sistemit gjyqësor shqiptar me gjykatat evropiane, nuk përmendet si problem në Dokumentin
Analitik), si dhe me mbivendosjen e lëndëve nga njëri objektiv tek tjetri (eficenca gjen zbatim
dhe lidhje në më shumë se 3 objektiva).
Pjesa e fundit e draft-Strategjisë përbën një listë të Amendimeve të mundshme kushtetuese
dhe ligjore. Këtu janë listuar ndryshime kushtetuese, si dhe një listë me 14 ligje (ndryshime në
ligje ekzistuese, shfuqizime të ligjeve ekzistuese dhe miratim të ligjeve të reja). Kritika kryesore
80
me këtë pjesë lidhet me mungesa të pakuptueshme të ligjeve për rishikim (për ilustrim përmendet
hartimi i një ligji të ri për arbitrazhin dhe nuk vlerësohet se mund të rishikohet edhe ligji për
ndërmjetësimin). Nga ana tjetër, pasaktësitë apo mungesat në pjesët e tjera padyshim që japin
impakt edhe në këtë pjesë.
Komente specifike
1. ANALIZA E SISTEMIT GJYQËSOR
1.1. HYRJE
Në Dokumentin Analitik, tek Hyrja, identifikohen 9 çështje gjithsej për pushtetin gjyqësor:
i. Organizimi;
ii. Pavarësia
iii. Paanshmëria
iv. Përgjegjshmëria
v. Profesionalizmi
vi. Efiçenca
vii. Transparenca
viii. Administrimi
ix. Ekzekutimi i vendimeve gjyqësore
Në çështjen e profesionalizmit vihet theksi tek nevoja për njohjen dhe zbatimin e standardeve të
mbrojtjes së të drejtave të njeriut që vendos KEDNJ-ja dhe jurisprudenca e GJEDNJ-së, si dhe
njohjen e direktivave dhe traktateve të BE-së.
Në vijim, Dokumentin Analitik nuk ndjek këto çështje kyçe. Pavarësisë dhe Paanshmërisë nuk i
kushtohet vëmendje e posaçme. Po ashtu edhe profesionalizmi nuk analizohet veçmas. Efiçenca
dhe Transparenca janë bërë pjesë e Administrimit. Flitet gjerësisht për Mirëqeverisjen dhe
Statusin e Gjyqtarit. E njëjta kritikë qëndron edhe për draft-Strategjinë, ku pavarësisë,
paanshmërisë dhe profesionalizmit nuk i kushtohet rëndësi e ndarë dhe e posaçme.
2. KUADRI KUSHTETUES DHE LIGJOR
Kjo pjesë e Dokumentit Analitik identifikon tre lloj aktesh:
2.1.Kushtetuta (nenet 135-147).
Paraqitja e tekstit kushtetues është shumë e ngushtuar sepse janë anashkaluar parimet themelore
të organizimit shtetëror, që frymëzojnë organizimin e pushtetit gjyqësor (siç është rasti me
81
ndarjen dhe balancimin e pushteteve), si dhe liritë dhe të drejtat e njeriut (siç është rasti i procesit
të rregullt ligjor).
2.2.Standardet ndërkombëtare janë ndarë në tre grupe:
(a) Grupi i parë është ai i Konventave Ndërkombëtare, ku janë përfshirë KEDNj, Pakti
Ndërkombëtar i të Drejtave Civile dhe Politike (i shkruar gabim në dokument si
Konventa); dhe Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore
(i shkruar gabim në dokument si Konventa);
(b) Grupi i dytë është ai i Akteve Ndërkombëtare Udhëzuese, ku janë përfshirë Karta
Europiane për Statusin e Gjyqtarëve, Parimet Bazë të OKB-së për Pavarësinë e
Gjyqësorit dhe Parimet e Bangalorit për Sjelljen e Gjyqtarëve;
(c) Grupi i tretë është ai i akteve të Këshillit të Europës, ku janë përfshirë Magna Carta e
Gjyqtarëve - 2010 dhe Opinioni 1 (2001) i Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve
Europianë.
Standardet ndërkombëtare janë të pakta në numër dhe nuk reflektojnë zhvillimet më të fundit.
Është me rëndësi themelore identifikimi i saktë i tyre dhe afrimi në kohë i dokumenteve më
moderne. Për ilustrim, ka nevojë të shtohen opinionet e fundit të Këshillit Konsultativ të
Gjyqtarëve Evropianë dhe raportet e fundit të Rrjetit Evropian të Këshillave Gjyqësorë. Kjo
kritikë qëndron edhe për draft-Strategjinë, ku shpesh referenca bëhet tek “standardet evropiane”,
por nuk saktësohet asnjë prej këtyre standardeve.
2.3. Kuadri ligjor i brendshëm, në të cilin janë përfshirë 10 ligjet kryesore dhe përfundon me
fjalët “etj”. Këtu janë përfshirë ligji për pushtetin gjyqësor, për Gjykatën e Lartë, për Krimet
e Rënda, për Gjykatat Administrative, për KLD, për MD, për ZABGj, për KGjK, për
Shkollën e Magjistraturës, K.Pr.Civile dhe K.Pr.Penale.
Mungojnë ligji antimafia, ligji për marrëdhëniet juridiksionale me autoritetet e huaja, ligji për
ndërmjetësimin etj, si dhe aktet nënligjore. E njëjta kritikë qëndron edhe për draft-Strategjinë.
3. PREZANTIMI I GJENDJES AKTUALE
Organizimi dhe funksionimi i institucioneve të sistemit gjyqësor
3.1. Organizimi i pushtetit gjyqësor
Në Dokumentin Analitik çështja e organizimit të pushtetit gjyqësor jepet si e mirëqënë dhe nuk
jepet asnjë shpjegim hyrës mbi konceptin e tij, parimet mbi të cilat është ndërtuar organizimi
gjyqësor në Shqipëri dhe problematikën që ai ka shfaqur. Dokumenti është ndërtuar, duke
shpjeguar në mënyrë të fragmentarizuar gjykatat ekzistuese në Shqipëri!
82
Në Dokumentin Analitik përshkruhet kompetenca lëndore e Gjykatës së Lartë, llojet e vendimit
që jep dhe formimi i trupave gjykues. Paraqitet si statistikë “nga viti 1999 deri në vitin 2014
Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë kanë dhënë 100 vendimeve unifikuese”. Në vijim,
jepen të dhëna përshkrimore për organizimin dhe funksionimin e saj. Më pas, përshkruhet figura
e kryetarit të Gjykatës së Lartë, duke paraqitur formulën e emërimit të tij, si dhe funksionet e tij
brenda Gjykatës së Lartë dhe në raport me institucionet e tjera të sistemit të drejtësisë. Po ashtu,
jepet informacion mbi mënyrat e zgjidhjes së çështjeve, duke dhënë shkaqet e rekursit dhe llojet
e vendimeve. Ndërveprimi me Gjykatën Kushtetuese është një çështje tjetër e analizuar për
Gjykatën e Lartë, duke përshkruar kontrollin incidental. Kjo pjesë përfundon me rubrikën e të
dhënave statistikore, të cilat janë përfshirë në shtojcë.
Në të gjithë tekstin për Gjykatën e Lartë nuk paraqitet asnjë problematikë, madje as fakti që në
legjislacionin tonë procedural nuk rregullohet siç duhet veprimet që ndjek gjyqtari për kontrollin
incidental (tek ndërveprimi me GjK). Një çështje shqetësuese është paraqitja mekanike e
statistikave, të cilat nuk janë analizuar dhe nuk është nxjerrë asnjë konkluzion për to. Është e
pakuptueshme arsye e nevojës së një informacioni të tillë, në rreth 50 faqe, që është i vlefshëm
vetëm për studentët e vitit të parë të Fakultetit të Drejtësisë!
Në vijim të Dokumentit Analitik, flitet për gjykatat e apelit (jepet numri dhe lloji i gjykatave të
apelit); për gjykatat e apelit të juridiksionit të zakonshëm (jepet historiku i tyre i vitit 1990, i vitit
1994, i vitit 1997 dhe i vitit 2009. Përshkruhen edhe kompetencat lëndore dhe tokësore të tyre.
Nuk jepen problematika, por theksohen vetëm avantazhet e reformës së vitit 1997 me fjalët a)
rritjen e autoritetit dhe të pavarësisë së pushtetit gjyqësor; b) rritjen e cilësisë në gjykim; c)
shmangien e zvarritjeve të panevojshme burokratike në gjykimin e çështjeve; ç) kufizimin e
lëvizjeve të njerëzve nga rrethet në qendër si dhe respektimin e afateve ligjore). Po ashtu, në këtë
pjesë ka një rubrikë për të dhënat statistikore, të cilat janë përfshirë në shtojcë. Në vijim,
analizohet Gjykata e Apelit për Krime të Rënda (jepet një përshkrim i saj dhe i kompetencës
lëndore), ndërsa të dhënat statistikore janë përfshirë sërish në shtojcë. Me të njëjtin stil është
analizuar edhe Gjykata e Apelit Administrativ.
Në të gjithë tekstin për Gjykatat e Apelit nuk paraqitet asnjë problematikë. Edhe këtu është
çështje shqetësuese paraqitja mekanike e statistikave, të cilat nuk janë analizuar dhe nuk është
nxjerrë asnjë konkluzion për to. Është e pakuptueshme arsye e nevojës së një informacioni të
tillë, në rreth 50 faqe, që është i vlefshëm vetëm për studentët e vitit të parë të Fakultetit të
Drejtësisë! Është i paqartë theksimi i avantazheve të reformës së vitit 1997 mbi gjykatat e apelit
dhe jep doza të njëanshmërisë së ekspertëve.
Dokumenti Analitik vijon me analizën e gjykatave të shkallës së parë, ku jepet numri i gjykatave,
përshkruhen gjykatat e rrethit gjyqësor të juridiksionit të zakonshëm (jepet përshkrimi i tyre,
duke përmendur shkrirjen e seksioneve administrative, si dhe seksionet penale të të miturve.
Identifikohet si problematikë vetëm kompetenca e kryetarit të Gjykatës për organizimin e
83
brendshëm në gjykatë me fjalët: “Në përgjithësi vërehet se mungojnë kritere të mirëpërcaktuara
për përzgjedhjen e gjyqtarëve që caktohen në dhoma. Po kështu, kryetari i gjykatës gëzon një
diskrecion të tepruar në marrjen e vendimit për gjyqtarët që do të shërbejnë në dhomat penale e
civile të gjykatës”. Gjithashtu, në këtë pjesë flitet për statistika të gjykatave të shkallës së parë të
juridiksionit të zakonshëm, të cilat janë përfshirë në shtojcë. Në vijim, është analizuar Gjykata e
Rrethit Gjyqësor Tiranë (është përshkruar organizimi i saj para vitit 2008 dhe pas vitit 2008. Para
vitit 2008 theksohet se ka patur status të veçantë dhe 2 zëvendëskryetarë. Jepet organizimi aktual
në dy dhoma, numri i gjyqtarëve dhe drejtimi me dy stafe, por nga një kryetar dhe kancelar, si
dhe numri i lartë i çështjeve që shqyrton. Paraqet si problematikë: “janë evidentuar vështirësi në
menaxhimin e situatave në këto dy gjykata dhe uljen e shpejtësisë së trajtimit të problematikave
që hasen në to. Rrjedhimisht, kjo reflekton në uljen e cilësisë dhe shpejtësisë së ofrimit të
shërbimit te publiku”. Edhe për Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Tiranë ka një rubrikë statistikash, të
cilat në fakt janë përfshirë në shtojcë. Në vijim, analizohet Gjykata e Shkallës së Parë për Krime
të Rënda (jepet historiku i kësaj gjykate dhe numri i gjyqtarëve, shpjegohen ligjet e viteve 2002,
2003, 2004 dhe 2014. Përmendet ligji antimafia, i cili nuk përmendet si reformë, por theksohet se
ai është ndryshuar në vitin 2014). Edhe këtu statistikat janë përfshirë në shtojcë. Kjo pjesë
përfundon me analizën për gjykatat administrative të shkallës së parë (jepet numri i gjykatave
dhe selitë e tyre, kompetenca lëndore, qëllimi i tyre, si dhe numri i gjyqtarëve). Po ashtu, jepen
statistikat që janë marrë nga një studim i kryer nga KLD, duke konkluduar se “konstatohet një
volum shumë i lartë çështjesh të regjistruara në gjykatat administrative”.
Nuk është e qartë pse problematika e kompetencës së kryetarit të Gjykatës për organizimin e
brendshëm identifikohet vetëm tek gjykatat e shkallës së parë. Ekzistenca e kësaj problematike
është konstatuar nga inspektimi tematik i kryer nga Inspektorati i KLD-së dhe i miratuar nga
KLD në vitin 2015, mbi procedurat e ndarjes së çështjeve me short (i publikuar në faqen zyrtare
të KLD-së). Në këtë inspektim është konstatuar se përmbajtja e kuadrit ligjor është e varfër dhe
nuk ka kritere objektive dhe as parime që të udhëheqin kryetarin e Gjykatës në ushtrimin e një
kompetence të tillë. Megjithatë, duhet evidentuar se kjo çështje lidhet me menaxhimin e
brendshëm të gjykatës në drejtim të efiçencës së saj, ndonëse jep impakt edhe tek specializimi i
gjyqtarëve. Po ashtu, një problem tjetër i konstatuar nga ky inspektim tematik lidhet me gjykimin
e çështjeve specifike në gjykata (listat e gjyqtarëve të gatshëm apo çështjet urgjente), të cilat nuk
janë normuar siç duhet dhe sidomos në gjykatat e vogla krijojnë problematika.
Së dyti, nuk jepet lloji i problematikës dhe burimi i informacionit për Gjykatën e Rrethit
Gjyqësor Tiranë.
Tek analiza e Gjykatës së Shkallës së Parë për Krime të Rënda, sërish jepet përshtypja e
komentimit pozitiv të njëanshëm të ekspertëve sepse jepen detaje vetëm për reforma ligjore që
përjashtojnë periudhën 2005-2013.
84
Ndërsa tek analiza e Gjykatave Administrative të Shkallës së Parë, mungon problematika e
vendeve vakante në gjykatat administrative të Shkodrës, Vlorës, Gjirokastrës dhe Korçës.
Gjyqtarët nuk aplikojnë për të punuar në këto gjykata dhe ligji nuk ofron incentivat e duhur për
t‟i bërë atraktive këto pozicione. Po ashtu, mungon problematika e vonesës në emërimin e
ndihmësve ligjorë. Të dyja këto çështje janë në vëmendjen e Komisionit Evropian në raportet e
progresit për Shqipërinë dhe vijimësisht është kërkuar prej tyre ndërhyrja për përmirësimin e
tyre. Gjithashtu, lidhur me të dhënat statistikore të këtyre gjykatave është e paqartë pse është
përdorur standard tjetër, duke i komentuar ato, teksa tek gjykatat e tjera nuk jepet asnjë analizë
dhe asnjë konkluzion për të dhënat sasiore të çështjeve.
Nuk mund të nxirren konkluzione pa evidentuar se në Shqipëri, sistemi gjyqësor është i
organizuar në tre nivele dhe përbëhet nga 31 gjykata gjithsej: 23 gjykata të shkallës së parë; 7
gjykata të shkallës së dytë dhe 1 Gjykatë e Lartë. Shqipëria ka njohur specializimin e gjykatave,
duke prezantuar gjykatat për krime të rënda (1 gjykatë në shkallë të parë dhe 1 gjykatë apeli) dhe
gjykatat administrative (6 gjykata në shkallë të parë dhe 1 gjykatë apeli, si dhe një kolegj të
veçantë në Gjykatën e Lartë). Pranë këtyre gjykatave, ushtrojnë funksionin 406 gjyqtarë, nga të
cilët 19 gjyqtarë janë të Gjykatës së Lartë, ndërsa pjesa tjetër ushtrojnë funksionin në shkallë të
parë dhe në apel.
Nga ana tjetër, në Dokumentin Analitik nuk përmendet reforma territoriale, ndonëse është një
reformë e kohëve të fundit dhe është kryer nga i njëjti Kuvend që ka marrë përsipër Reformën në
Drejtësi. Reforma territoriale kërkon domosdoshmërisht rishikimin e të paktën kompetencave
tokësore të gjykatave për të lehtësuar aksesin në drejtësi të qytetarëve. Për ilustrim, qytetarët e
Bashkisë Himarë, me organizimin aktual gjyqësor janë të ndarë në dy pjesë gjykatash: në
gjykatat e Sarandës/Gjirokastrës dhe në gjykatat e Vlorës (civile dhe administrative).
Në draft-Strategji, çështja e organizimit gjyqësor është parë si mjet për objektivin e rritjes së
aksesit në drejtësi dhe të efektivitetit të sistemit gjyqësor. Aty deklarohet se gjykatat dhe
gjyqtarët do të riorganizohen dhe do të shpërndahen në përputhje me ndarjen e re territoriale, me
numrin e popullsisë dhe fluksin e çështjeve në përputhje me standardet evropiane. Po ashtu, flitet
edhe për specializim të gjykatave, por nuk është hedhur asnjë ide konkrete, por është mjaftuar
me “përcaktim më të qartë të juridiksionit”. Është hedhur një ide probabël me synimin për
forcimin e rolit të gjykatës së shkallës së parë, duke e shpërbërë atë në dy nivele (gjykatë paqi
dhe gjykatë qarku), që përbën një kthim pas në historinë institucionale në Shqipëri. Kjo ide nuk
gjen korrespondencën e vet tek Dokumenti Analitik, ku nuk evidentohet ndonjë problematikë e
kësaj natyre.
Nën të njëjtin koncept të “organizimit gjyqësor” është vendosur edhe figura e “gjyqtarit”, ku
deklarohet se do të zgjerohet gama e çështjeve me gjyqtar të vetëm. Brenda këtij objektivi ka një
konfondim apo shkrirje të koncepteve sepse flitet për masa, që në fakt lidhen me eficencën siç
janë rishikimi i kompetencave të gjykatave për të eleminuar zvarritjen, duke përfshirë edhe
85
Gjykatën e Lartë apo rritja e profesionalizimit të gjyqtarëve nëpërmjet njohjeve të specializuara
të tyre.
Qëndrimi ynë është që, për zgjidhjen e çështjes së riorganizimit gjyqësor, krahas zhvillimeve të
Reformës Territoriale, të ndiqen edhe rekomandimet e ENCJ. Në Raportin e ENCJ për Reformën
në Gjyqësor, çështja e racionalizimit dhe (ri)organizimit të gjyqësorit është konceptuar si një prej
5 drejtimeve përbërëse të Reformës në Gjyqësor në Evropë. Aty shpjegohet se shumica e
vendeve evropiane, nga pikëpamja gjegrafike, po i përqëndrojnë funksionet gjyqësore, duke ulur
numrin e gjykatave. Arsyet e këtij përqëndrimi janë të ndryshme në vende të ndryshme: (i)
forcimi i cilësisë së drejtësisë; (ii) ulja e kostove nëpërmjet riorganizimit të pavarur dhe të
specializuar; (iii) ulja e kostove të menaxhimit nëpërmjet vendosjes së disa gjykatave nën të
njëjtën ombrellë; (iv) prezantimi i teknologjive të reja dhe afatet kohore. Në pamje të parë duket
sikur ulja e numrit të gjykatave cenon aksesin në drejtësi sepse rrit kohën e udhëtimit për palët në
gjykatë. Megjithatë shumica e vendeve evropiane pranojnë që në fakt nuk është kështu sepse
shoqëria moderne ka ndryshuar: tashmë në gjykata ka çështje gjyqësore, ku prania e palëve nuk
është e domosdoshme apo teknologjitë e reja (sidomos telekonferenca) po bëhet normale në
shumë vende. Si kritere të përqëndrimit të gjykatave përmenden:
- Shpërndarja e popullsisë;
- Distancat gjeografike dhe aksesueshmëria në transportin publik;
- Ekzistenca dhe aksesueshmëria (dixhitale) në infrastrukturën dhe/ose shërbimet
mbështetëse;
- Numri i mjaftueshëm i çështjeve për të lejuar përdorimin eficent të gjykatave dhe të
zyrave të prokurorisë;
- Numri i përshtatshëm i gjyqtarëve dhe i prokurorëve dhe i stafit të tyre mbështetës
për të garantuar vazhdimësinë në rastet e sëmundjeve apo të mungesave të tjera të gjyqtarëve, si
dhe për të lejuar për specializimin që vlerësohet i nevojshëm në çdo gjykataë dhe zyrën e
prokurorit (aspekti i cilësisë).
Përqëndrimi i gjykatave ka avantazh në drejtim të cilësisë së drejtësisë pasi lejon specializimin.
Cilësia më e lartë e drejtësisë nënkupton edhe të fokusohesh tek balancimi i hartave të reja të
gjykatave me qëllim për të garantuar dhënien e drejtësisë njësoj për të gjithë qytetarët. Po ashtu,
përqëndrimi ka avantazh edhe në drejtim të shpejtësisë pasi zgjidh çështjen e mungesës së
gjyqtarëve apo të të tjerëve. Avantazhi i tretë nuk është i sigurtë sepse lidhet me kushtet e vendit
dhe këtu bëhet fjalë për kursimin e kostove. Në të gjitha rastet, për shumë vite pritet që kostot të
tejkalojnë kursimet (në rastin e Shqipërisë nuk duhet harruar se në shumë gjykata të vogla,
tashmë janë bërë investime të kushtueshme për godina të reja gjykatash). Disavantazhi i
përqëndrimit lidhet me aksesin fizik në gjykata dhe me prezencën tek njësitë vendore, sepse vlen
shprehja që “drejtësia duhet të shihet që bëhet”. Në përfundim, ENCJ rekomandon që:
1) Përqëndrimi i gjykatave duhet të motivohet nga nevoja për të siguruar drejtësi me
cilësi të lartë dhe për të përdorur efektivisht burimet e disponueshme;
86
2) Gjyqësori duhet të vlerësojë me kujdes nëse kursimi i kostove arrihet nëpërmjet
përqëndrimit të gjykatave dhe duhet të marrë në konsideratë që mund të duhen shumë vjet derisa
kursimet e dëshiruara të arrihen efektivisht;
3) Përqëndrimi i gjykatave duhet të shoqërohet me përdorimin e shtuar të
teknologjive të informacionit dhe të komunikimit (ITC) për të ulur frekuencën e vizitave të
nevojshme të palëve personalisht në gjykata. Po ashtu, ITC duhet të përdoret edhe për të rritur
vizibilitetin e procedurave gjyqësore.
3.2. Mirëqeverisja e Gjyqësorit
Në Dokumentin Analitik, për Mirëqeverisjen e Gjyqësorit përdoren si fjalë kyçe: (i) Pavarësia;
(ii) Shërbimet cilësore; (iii) Efiçenca; (iv) Afati i arsyeshëm; dhe (v) Kosto e arsyeshme. Po
ashtu, përshkruhet se në Mirëqeverisjen e Gjyqësorit kanë funksione KLD, KGjK dhe MD.
Ndërsa, në draft-Strategji, koncepti i Mirëqeverisjes përshkruhet me këto koncepte: (i) Pavarësia;
(ii) Përgjegjshmëria; (iii) Efiçenca; (iv) Transparenca; dhe (v) Vetëqëverisja. Kjo e fundit
theksohet se është mënnyra më e mirë për të garantuar mirëqeverisjen e sistemit.
Nuk është e qartë pse nuk përmendet Presidenti i Republikës, që ka kompetenca për numrin e
gjyqtarëve dhe kompetencat e gjykatave; Kryetari i Gjykatës dhe Kancelari që janë përgjegjës
për qeverisjen e çdo gjykate, sidomos roli i Kryetarit të Gjykatës së Lartë; ZABGj meqë
kërkohen kostot e arsyeshme. Po ashtu nuk përmendet as Shkolla e Magjistraturës, e cila ka rol
në gjyqësor për çështje të profesionalizmit, që i bën shërbimet cilësore.
3.2.1. Këshilli i Lartë i Drejtësisë: përbërja, funksioni dhe kompetencat
Në Dokumentin Analitik, përshkruhet periudha 1992-1998 me ndryshimet ligjore dhe
kushtetuese. Nuk evidentohen problematika.
Lidhur me përzgjedhjen e anëtarëve të KLD-së
Në Dokumentin Analitik, jepet historiku i ligjit nr. 8235/1997 “Për procedurën e zgjedhjes së
anëtarëve të Këshillit të Lartë të Drejtësisë” dhe ligji nr. 8811/2001 “Për organizimin dhe
funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë”, i ndryshuar. Përmenden ndryshimet e vitit 2005
për funksionimin me kohë të plotë të anëtarëve dhe shfuqizimi i ligjit nga Gj.Kushtetuese.
Jepet përbërja e KLD-së dhe funksionet. Theksohet se neni 147 pika 4 e Kushtetutës, lidhur me
detyrat e KLD-së, thjesht u referohet vendimeve për transferimin e gjyqtarëve si dhe
përgjegjësinë e tyre disiplinore.
87
Jepet figura e zëvendëskryetarit dhe funksionet e tij. Jepet përshkrim ligjor i Inspektoratit të
KLD-së dhe i administratës.
Evidentohet si problematikë:
- Mungesa e një sistemi disiplinor për anëtarët e KLD-s;
- Mungesa e rregullave për llogaridhënien e KLD-së si një organ kolegjial;
- Roli i kufizuar i KLD-së në fusha të rëndësishme të mirëqeverisjes së pushtetit gjyqësor.
Nuk është përshkruar situata e shkarkimit të dy anëtarëve të KLD-së nga Kuvendi mbi bazën e
një ligji të shfuqizuar nga GjK. Zbatimi i kësaj procedure ka ndikuar në zbehjen e pavarësisë së
gjyqësorit, duke krijuar presion dhe ndërhyrje të papërshtatshme politike në KLD dhe në
gjyqësor. Për më tepër, ndërhyrja flagrante politike e mazhorancës së sapoardhur në pushtet i dha
paraprakisht doza të ngjyrimit politik profilit të dy anëtarëve zëvendësues të KLD-së.
Kolegjialiteti dhe vendimmarrja
Në Dokumentin Analitik, jepet si problematikë funksioni me kohë të pjesshme dhe kritika për
funksionimin e KLD-së:
- Mungon përkushtimi tërësor;
- Anëtarët nuk e kanë në dispozicion gjithë dosjen projektvendimin;
- Anëtarët nuk janë të ngarkuar me përgatitjen e vendimit dhe procesi i hartimit nuk
përfshin të gjithë anëtarët;
- KLD-ja është mbledhur më vonë se “të paktën një herë në muaj” dhe shpeshtësia e
mbledhjes së saj është disi e ulët;
- Zëvendëskryetari nënshkruan në emër të KLD-së akte përmbajtja e të cilave është
diskutuar pa një projekt konkret në seancë plenare;
- Vendimet merren edhe jashtë seancave plenare ose me anë të vendimeve qarkore, në të
cilat nuk janë të përfshirë të gjithë anëtarët;
- Mungojnë komisionet si struktura të brendshme për shqyrtimin dhe vendimmarrjen për
çështje të caktuara
Duhet evidentuar se disa prej komenteve janë thjesht opinione dhe nuk ilustrohen me burimet e
tyre. Të tilla janë “shpeshtësia e mbledhjes është disi më e ulët se njëherë në muaj” dhe “duket të
jetë praktikë që vendimet të merren edhe jashtë seancave plenare”. Nuk ka të dhëna statistikore
dhe mungon analiza e tyre. Konfirmon përfundimin që nuk është ekspertizë e mirëfilltë, por
është një përpjekje për të veshur teknikisht konkluzione dhe qëndrime të njëanshme politike të
paracaktuara.
Nënkryetari dhe vendet vakante
88
Në Dokumentin Analitik, jepet vakanca e zëvendëskryetarit, duke përshkruar: “Në vitin 2014
Kuvendi shkarkoi dy anëtarë të zgjedhur nga vetë Kuvendi, ndër ta edhe zëvendëskryetarin.
Edhe pse Kuvendi zgjodhi dy anëtarë të rinj, ende nuk është zgjedhur zëvendëskryetari.
Gjithashtu me vendimin nr. 16/2015 GJK-ja rrëzoi kërkesën e Presidentit të Republikës për
shfuqizimin e nenit 7 të ligjit nr.101, datë 31.07.2014, që ka ndryshuar ligjin organik të KLD-
së”.
Nuk jepet koment profesional mbi procedurën e shkarkimit të dy anëtarëve dhe faktin se GjK
shfuqizoi ligjin, mbi të cilin këta dy anëtarë u shkarkuan. Nuk përshkruhet që çështja e
shkarkimit është në proces gjyqësor në gjykatat administrative.
Komisionet e KLD-së
Në Dokumentin Analitik, jepet problematikë:
- Mungesa e bazës ligjore për organizimin e KLD-së në komisione/komitete;
- Grupet e punës që krijon KLD nuk kanë kompetenca vendimmarrëse;
- Numri i anëtarëve është i lartë për të zhvilluar një procedurë, për të përgatitur vendime
dhe për të diskutuar projektvendime.
Kjo problematikë është identifikuar nga projekti i binjakëzimit italo-spanjoll i KLD që në 2008.
Nuk ka mbështetje të shëndoshë analitike problemi për numrin e lartë të anëtarëve.
Në draft-Strategji, sugjerohet që këto probleme të zgjidhen me anë të objektivit nr. 3 përmes
rishikimit të përbërjes, formulës së përzgjedhjes dhe emërimit të anëtarëve dhe mënyrës së
funksionimit të KLD-së, duke bërë ndërhyrjet e nevojshme kushtetuese dhe ligjore për: (i)
kriteret që duhet të përmbsuhin anëtarët e KLD-së; (ii) përcaktimin e qartë të konfliktit të
interesit, përgjegjësinë disiplinore dhe përgjegjësinë institucionale; (iii) ngushtimin e diferencës
midis numrit të anëtarëve gjyqtarë dhe anëtarëve jo-gjyqtarë, duke ruajtur shumicën e
gjyqtarëve; (iv) parashikimin e një formule për emërimin e anëtarëve gjyqtarë të KLD-së për
përfaqësimin proporcional të tre niveleve të gjyqësorit; (v) parashikimin e një formule për
emërimin e anëtarëve jogjyqtarë të KLD-së që zvogëlon diskrecionin e Kuvendit (propozime nga
avokatia, akademia, shoqëria civile, Shkolla e Magjistraturës etj, dhe shqyrtimin kandidaturave
dhe renditjen e tyre nga një komitet këshillimor ad hoc); (vi) përjashtimin e MD dhe të
Presidentit nga përbërja në KLD; (vii) KLD ta zgjedhë vetë kryetarin e tij; (viii) anëtarët e KLD
të ushtrojnë funksionin me kohë të plotë, me garancinë që të kthehen në pozicionin e mëparshëm
pas përfundimit të mandatit; (ix) organizimin e KLD-së në dy dhoma, nëse Prokuroria do të jetë
pjesë e gjyqësorit, me kompetenca të ndara për gjyqtarët dhe prokurorët; (x) funksionimin e
KLD-së me tri komisione permanente (Komisioni Disiplinor, Komisioni i Vlerësimit të Karrierës
dhe Komisioni i Administrimit), me kompetenca vendimmarrëse dhe ankimet kundër vendimeve
të tyre do të shqyrtohen në mbledhjen plenare të KLD-së; (xi) përcaktimin e rregullave të qarta
procedurale për të gjitha proceset që kryen KLD-ja për të siguruar një proces vendimmarrës
89
transparent; (xii) hartimin e detyrueshëm të raporteve të veprimtarisë vjetore për KLD, do t‟a
paraqesë përpara Kuvendit dhe opinionit publik, bazuar në modelet përkatëse evropiane në këtë
fushë.
Çështja e reformimit të KLD-së është elaboruar gjerësisht tek ajo pjesë e Platformës, që trajton
“Analizën kushtetuese”, e ku është sugjeruar që modelimi i ndryshimeve kushtetuese/ligjore mbi
KLD-në të bëhet duke u bazuar në standardet e dokumenteve ndërkombëtare të mëposhtme:
- Opinionin nr. 10/2007 i KKGjE/CCJE;
- Raporti për Këshillat Gjyqësorë 2010-2011 të ENCJ;
- Opinionet e Komisionit të Venecias CDL-AD (2008)004, CDL-AD (2014)008, CDL-
AD(2008)006, CDL-AD (2010)004, CDL-AD (2013)018, CDL-INF(1998)009], CDL-AD
(2013)007, CDL-AD (2014)028.
Duke u mbështetur në këto dokumente, propozojmë që ndryshimet kushtetuese/ligjore të
rregullojnë çështjet e mëposhtme mbi KLD-në:
- KLD të ketë tagra për të garantuar pavarësinë e sistemit gjyqësor dhe pavarësinë
individuale të gjyqtarëve;
- KLD të ketë detyrën të krijojë mjetet e nevojshme për të vlerësuar sistemi gjyqësor, për
të raportuar për gjendjen e shërbimeve, si dhe për të kërkuar nga autoritetet përgjegjëse marrjen e
hapave të duhura për të përmirësuar administrimin e drejtësisë;
- Në Kushtetutë duhet të përcaktohet saktësisht rrethi i kompetencave të KLD-së, me
qëllim shmangien e presionit të jashtëm apo të brendshëm, madje edhe fajësimin e Këshillit për
problemet që mund të ngrihen;
- KLD duhet të hartojë një Raport Vjetor për gjendjen e sistemit gjyqësor dhe mbi
veprimtarinë e tij, për t‟ia prezantuar Komisionit Parlamentar të Ligjeve. Megjithatë ky Raport
nuk duhet të transformohet në një llogaridhënie formale të KLD-së ndaj Parlamentit, ku
vlerësimi negativ të jetë shkak për shkarkimin e ndonjë anëtari;
- KLD të ketë një përbërje mikse, por mazhoranca substanciale të jetë nga gjyqtarë të
zgjedhur nga kolegët e tyre. Është e preferueshme të futen në KLD edhe përfaqësues të shoqërisë
civile, të cilët përfaqësojnë perspektivën e qytetarit të zakonshëm, duke i hapur rrugën
përfaqësimit divers të shoqërisë;
- Të gjithë anëtarët e KLD-së duhet të zgjidhen bazuar në kriteret e aftësisë profesionale,
përvojës, njohurive të jetës gjyqësore, aftësive për të diskutuar dhe kulturës së pavarësisë. Kritere
shtesë për anëtarët jo-gjyqtarë duhet të caktohen në përputhje me funksionet/kompetencat e reja
të KLD-së;
- Anëtarët e KLD-së nuk duhet të merren me jetë aktive politike, nuk duhet të jenë
deputetë, anëtarë të Qeverisë apo të administratës. Për këtë shkak, Ministri i Drejtësisë nuk mund
dhe nuk duhet të jetë anëtar i KLD-së. Ndërsa pjesëmarrja e Presidentit nuk paraqet problem,
përderisa ai në rendin kushtetues shqiptar nuk është pjesë e ekzekutivit;
- Në procedurën parlamentare të zgjedhjes së anëtarëve të KLD-së, duhet të sigurohet që
opozita të përfshihet dhe të ketë influencën e saj. Për këtë shkak, ose anëtarët e KLD-së të
90
zgjidhen me shumicë prej 2/3 ose një pjesë e anëtarëve jo-gjyqtarë të KLD-së që zgjidhen nga
Parlamenti të jenë emërtesa të opozitës;
- Anëtarët e KLD-së të kenë garanci të shprehura për pavarësinë dhe paanësinë e tyre, ku
përfshihet edhe shpërblimi i tyre i përshtatshëm;
- Anëtarët gjyqtarë të zgjidhen nga gjyqësori, duke garantuar përfaqësim të të gjitha
niveleve të gjyqësorit, ku konkurimi të bëhet sipas rregullave të vendosura nga vetë KLD;
- Është e këshillueshme pjesëmarrja me kohë të plotë e të gjithë anëtarëve të zgjedhur të
KLD-së, pasi nënkupton një punë më efektive dhe mbrojtje më të mirë të pavarësisë. Megjithatë,
anëtarët gjyqtarë nuk duhet të shkëputen për një kohë të gjatë sepse humbasin kontaktin me
praktikën gjyqësore, që është një vlerë kyçe e tyre;
- Të saktësohet ndalimi i rizgjedhjes së menjëhershme së anëtarit të KLD-së;
- Nuk këshillohet që e gjithë procedura e zgjedhjes së anëtarëve të KLD-së t‟i lihet
forumeve të pavarura, pasi zgjedhja e anëtarëve të Këshillit është qartësisht jo një çështje e
brendshme e këtyre forumeve. Është në interesin e shoqërisë si një e tërë se sa e komunitetit të
vecanta, që Këshilli të veprojë në një mënyrë efektive dhe eficente, që të rrisë pavarësinë e
gjyqësorit dhe të shtetit të së drejtës;
- Kryetari i shtetit, Ministri i Drejtësisë dhe çdo përfaqësues tjetër i autoriteteve politike
nuk duhet të marrë pjesë në organin disiplinor brenda Këshillit. Në fakt, Ministri i Drejtësisë nuk
duhet të jetë fare anëtar i KLD-së;
- Duhet të përcaktohen garanci të shprehura për të shmangur ndikimin politik në KLD.
Ndryshimet në Qeveri ose në Parlament nuk duhet të influencojnë gjyqësorin, vecanërisht në
rastin e Këshillit Gjyqësor, ndryshime të tilla nuk duhet të prekin anëtarët e zgjedhur, por ato
mund të influencojnë emërimin ose mbarimin e mandatit të anëtarëve ex officio.
Për më shumë detaje të shihet diskutimi përkatës tek Ndryshimet Kushtetuese. Në shtesë, duhet
evidentuar edhe Rekomandimi (2010)12 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës, ku në
pikën 28 rekomandohet “Këshillat Gjyqësorë duhet të tregojnë shkallën më të lartë të
transparencës ndaj gjyqtarëve dhe shoqërisë duke ndjekur procedura të paracaktuara dhe duke
dhënë vendime të arsyetuara”.
Statusi dhe kompetencat e Inspektoratit
Në Dokumentin Analitik, përshkruhet Inspektorati i KLD-së dhe funksionet e tij. Jepet si
problematikë pasja e funksionit për vlerësimin profesional të gjyqtarëve, duke u shprehur se:
“Pasja e këtyre dy funksioneve nuk i shërben efiçencës së Inspektoratit dhe njëkohësisht nuk
është në përputhje me standardet ndërkombëtare”.
Nuk citohet standardi ndërkombëtar dhe dokumenti ndërkombëtar që vendos këtë standard.
Ndërkohë që sistemi i vlerësimit të gjyqtarëve në Shqipëri është vlerësuar nga Këshilli i Evropës
dhe një problematikë e tillë nuk është identifikuar. Standardi ndërkombëtar kërkon ndarje të
qartë të këtyre dy proceseve, por jo që duhen kryer nga dy struktura të veçanta. (shih opinionin
91
nr. 17(2014) të Këshillit Konsultativ i Gjyqtarëve Evropianë dhe Raportin Vlerësues 2015 të
Prof. Anne Sanders, me të cilin ajo ka dhënë 21 rekomandime). Përfundimisht në adoptimin e një
zgjidhjeje mbi këtë çështje duhet analizuar nëse përvoja e deritanishme ka dhënë rezultate
pozitive apo jo, sepse ndryshimi i saj e zeron sërish procesin, duke imponuar sërish vonesë të
këtij procesi.
Po ashtu, në Dokumentin Analitik, jepet si problematikë mungesa e kuadrit ligjor të përshtatshëm
dhe të qartë për statusin e inspektorit, si dhe mungesa e mekanizmave të qartë të llogaridhënies
së inspektorit me fokus përgjegjësinë disiplinore të tyre.
Është tërësisht e pakëshillueshme që të zhvendoset fokusi tek llogaridhënia e Inspektoratit dhe
nuk jepet si problematikë si të shndërrohet Inspektorati në një strukturë atraktive për të tërhequr
burimet më të mira njerëzore. Edhe këtu jepet përshtypja që ka tendencë për goditjen e strukturës
aktuale.
Së fundmi, në Dokumentin Analitik, jepet si problematikë që “Inspektorati ende nuk ka një
mekanizëm të përshtatshëm të gjurmueshmërisë (statistikor), i cili të tregojë një panoramë të
konsoliduar të numrit të ankesave, trajtimin e këtyre ankesave dhe rezultatet”.
Ky informacion është i pasaktë. Inspektorati i KLD-së, që nga janari 2013, ka të dhëna të plota
për numrin e ankesave, trajtimin e tyre dhe rezultatet. Ajo që mungon është një sistem elektronik
për menaxhimin e tyre dhe gjenerimin automatik të statistikave, për të cilin është duke u punuar
aktualisht me asistencën e OSBE-së.
Për zgjidhjen e këtyre problematikave, në draft-Strategji nuk ka një objektiv të posaçëm, por nën
objektivin nr. 4, që trajton statusin e gjyqtarit, përcaktohet ngritja e një inspektorati të pavarur të
ngarkuar me përgjegjësinë për të hetuar shkeljet disiplinore të gjyqtarëve dhe për të zhvilluar
shërbime të tjera inspektimi mbi gjykatat. Në këtë mënyrë konstatohet një mospërputhje e
dukshme midis problematikave të evidentuara dhe zgjidhjes së dhënë, e cila është shumë e varfër
dhe nuk ofron asnjë garanci për të adresuar në mënyrë korrekte nevojën për forcimin e kësaj
strukture. Jo vetëm kaq, por duket që ka një risk për burimet njerëzore aktuale në Inspektoratin e
KLD-së, pasi ngritja e një strukture të re nuk shoqërohet me asnjë periudhë tranzitore dhe me
asnjë masë për të garantuar vijueshmërinë e rezultateve dhe përvojës që struktura aktuale ka.
Nuk duhet harruar, që inspektorët e KLD-së janë me mandat 5 vjeçar dhe gëzojnë statusin e
gjyqtarit të apelit.
Forcimi i llogaridhënies dhe përgjegjshmërisë ndaj gjyqtarëve është një masë e mirëpritur.
Krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e lartë të përfitimit politik të
mazhrancës aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja
mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e
bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve të kërkuara. Vetëm një model europian i cili
92
duhet të garantojë 100 % shmangien e ndikimit politik të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve
mund të ishte një cështje që do mund të diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative. Ne
mbështesim rekomandimin e GRECO për një vetërregullim dhe vetëkontroll të gjyqësorit, dhe jo
një kontroll të jashtëm të tij nga mazhoranca nëpërmjet militantëve të maskuar si apolitik.
Në këtë situatë, sugjerohet forcimi i Inspektoratit të KLD-së, duke marrë masat e mëposhtme:
- Kritere rigoroze për rekrutimin e inspektorëve;
- Formulë objektive dhe transparente për emërimin e tyre, duke shmangur në çdo rast
ndikimin politik të ekzekutivit apo të Kuvendit, qoftë edhe në mënyrë indirekte;
- Dhënien e një statusi të plotë dhe atraktiv (në të gjithë komponentët) inspektorëve për të
mundësuar thithjen e burimeve njerëzore më të mira;
- Përmirësimin e procedurave të punës, duke u mbështetur në përvojën e fituar me qëllim
zhdërvjelltësimin e saj dhe jo zerimin e saj.
Për më shumë detaje, të shihet informacioni i Platformës tek Ndryshimet Kushtetuese.
Transparenca dhe konfidencialiteti
Në Dokumentin Analitik, përkrahen ndryshimet e fundit të ligjit për KLD-në si hap përpara për
publikimin e procesvebraleve të mbledhjes. Evidentohet si problematikë “Dispozitat ligjore nuk
parashikojnë kufizime për publikimin e procesverbalit. Kjo mund të bëhet problematike në lidhje
me të drejtën e privatësisë dhe mbrojtjes së të dhënave, në veçanti kur është fjala për diskutimet
mbi vlerësimin e performancës profesionale të gjyqtarëve, emërimin dhe çështjet disiplinore.
Mungojnë detyrime të tjera të qarta për arsyetimin e vendimeve, ofrimin e informacionit dhe
raportimin mbi funksionin e organit për të siguruar perceptimin e saktë të publikut lidhur me
administrimin e drejtësisë”.
Ky problem në draft-Strategji është përcaktuar të zgjidhet përmes përcaktimit të rregullave të
qarta procedurale për të gjitha proceset që kryen KLD-ja për të siguruar një proces vendimmarrës
transparent. Në fakt, një mjet që siguron transparencën e veprimtarisë së KLD-së është Raporti
Vjetor, që duhet prezantuar si një mjet i ri me ligj (shih shpjegimet më lart) që është pjesë e
standardeve ndërkombëtare. Lidhur me publikimin e plotë të procesverbaleve, që në Dokumentin
Analitik vlerësohet si hap pozitiv, duhet riparë dhe rikonceptuar për ta bërë atë të vlefshëm dhe
jo për ta shndërruar si një mjet që ekspozon negativisht veprimtarinë e KLD-së apo veprimtarinë
e gjyqtarëve. Për ilustrim, një prej standardeve, që është pranuar gjerësisht në shumë dokumente
ndërkombëtare, është që verifikimi i ankesave, që mund të shkaktojë procedimin disiplinor të
gjyqtarëve, duhet të mbahet konfidencial në fazën fillestare, përveçse kur gjyqtari vetë kërkon
ndryshe. Vendimet mbi procedimet disiplinore, mund të publikohen, sidomos ato vendime që
kanë dhënë një sanksion ndaj gjyqtarit. Lidhur me këtë çështje, ENCJ në Raportin Standardet
Minimale Gjyqësore, Procedurat Disiplinore dhe Përgjegjësia e Gjyqtarëve 2014-2015,
evidenton se “publikimi i sanksioneve disiplinore kontribuon në një kuptim më të mirë të etikës
93
edhe prej gjyqtarëve. Megjithatë, përmendja e emrit të gjyqtarit mund të shkaktojë minimin e
autoritetit të gjyqtarit në të ardhmen, sidomos kur ndaj tij nuk është marrë masë disiplinore.
Prandaj, përmendja e emrit të gjyqtarit duhet të bëhet pas një vlerësimi të kujdesshëm në çdo
vend”. Në këto rrethana, standardi për këtë çështje është që konsiderohet e padëshirueshme të
publikohet emri i gjyqtarit përpara se ndaj tij të jetë dhënë një masë disiplinore. Aty ku jepet një
masë disiplinore, vendimi mund të publikohet, duke përmendur ose jo emrin e gjyqtarit.
Paanshmëria
Në Dokumentin Analitik, evidentohet si problematikë mungesa e dispozitave procedurale
specifike për të saktësuar procedurat për identifikimin dhe regjistrimin e interesave private të
anëtarëve të KLD-së, kompetencat e KLD-së për të trajtuar çështje të tilla, procedurat për
ankimimin e vendimeve të KLD-së në këto raste etj.
Kjo çështje është diskutuar më lart, tek zgjidhja e problematikave për KLD.
Mjetet ligjore
Në Dokumentin Analitik, evidentohet si problematikë nëse është e përshtatshme të ketë një
gjyqtar të vetëm në gjykatën administrative si organ apeli kundër vendimeve të një organi
kolegjial.
Edhe këtu mungon ekspertiza e mirëfilltë sepse nuk ka të dhëna statistikore mbi këto çështje dhe
ecurinë e tyre. Në draft-Strategji nuk ofrohet ndonjë zgjidhje specifike për këtë problem.
Kjo është një çështje që meriton vëmendje sepse ka patur shumë problematika në praktikë. Këtu
bëhet fjalë për rishikimin gjyqësor të vendimeve të KLD-së, sidomos kur ato janë të lidhura me
përgjegjësinë disiplinore apo me vlerësimin profesional të gjyqtarëve. Problematika qëndron që
zgjidhjet ligjore nuk janë konsistente sepse në disa raste çështja gjykohet në instancë të parë nga
kolegjet e bashkuara të Gjykatës së Lartë, në disa raste nga Gjykata e Apelit Administrativ dhe
në disa raste nga gjyqtari i vetëm në Shkallë të Parë.
Administrimi profesional dhe efikas
Në Dokumentin Analitik jepet si e dhënë që ligji i jep të drejtën KLD-së për të patur administratë,
por nuk jepen problematika të funksionimit të saj.
Kjo çështje meriton vëmendje sepse një reformë eventuale duhet të përmirësojë rrënjësisht
administratën e KLD-së, duke përfshirë në të departamentet e analizës, të vlerësimit dhe të
studimit të sistemit. Po ashtu kërkon edhe fuqizimin e departamentit të teknologjisë së
94
informacionit. Kjo çështje duhet parë e lidhur ngushtë me rikonceptimin e kompetencave të
KLD-së dhe me buxhetimin e përshtatshëm të saj.
3.2.2. Konferenca Gjyqësore Kombëtare: funksioni dhe kompetencat
Në Dokumentin Analitik, përshkruhet KGJK dhe kompetencat e saj, si dhe përshkruhet veçmas
Komisioni i Etikës.
Çuditërisht nuk jepen problematika, por në draft-Strategji ëshë përcaktuar si masë suprimi i këtij
organi kushtetues. Analiza e këtij organi kushtetues është bërë tek ajo pjesë e Platformës që i
përket Ndryshimeve Kushtetuese, ku është mbështetur idea që KGjK duhet të reformohet në një
institucion që nxit vetëqeverisjen e mirë të gjyqësorit dhe nuk duhet të mjaftohet vetëm si
organizëm që zgjedh anëtarë KLD. Si referencë ndërkombëtare të përdoren:
- Raporti i Vlerësimit të GRECO, Raundi IV, miratuar në mars 2014, ku është
rekomanduar forcimi i Komisionit të Etikës të KGjK për të siguruar zbatimin e rregullave të
etikës nga gjyqtarët;
- Opinioni i Komisionit të Venecias CDL-AD (2011)012;
- Rekomandimet e Opinionit nr.10/2007 të CCJE/KKGjE.
Gjithashtu, vlen edhe Rekomandimi (2010)12 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës,
ku në pikën 74 rekomandohet “Gjyqtarët duhet të jenë në gjendje të kërkojnë këshilla mbi etikën
nga një organ brenda gjyqësorit”.
Në përfundim, nuk mbështesim zgjidhjen për shkrirjen e KGjK. Në vlerësimin tonë, zgjidhja
duhet të jetë diametralisht e kundërt, për forcimin e kësaj asambleje. Zgjidhja e dhënë në draft-
Strategji përmban edhe riskun e kontrollit të zgjedhjes së anëtarëve të KLD-së nga gjyqësori
sepse mbetet e paqartë se cili forum do t‟i zgjedhë këta anëtarë me shkrirjen e KGjK-së. Është e
paarsyeshme të mendohet për krijimin e asambleve të veçanta sipas niveleve të gjyqtarëve (të
shkallës së parë, të apelit apo të Gjykatës së Lartë) sepse një fragmentarizim i tillë nuk i shërben
krijimit të politikave gjithëpërfshirëse dhe për më tepër nuk siguron përfaqësimin korrekt të
interesave të gjyqësorit në KLD. Për pasojë, sugjerohet që KGjK duhet të reformohet, duke u
konsoliduar, për të siguruar vetëqeverisjen e gjyqësorit sepse ne besojmë që ndryshimet,
reformat dhe përmirësimi duhet të gjenerohen dhe pranohen nga brenda sistemit për të patur
sukses. Kushtetuta duhet t'i japë kompetenca KGJK për vetëqeverisjen e gjyqësorit.
3.2.3. Ministri i Drejtësisë: funksioni dhe kompetencat
Në Dokumentin Analitik, jepen kompetencat e Ministrit sipas ligjit për MD, anëtarësia e tij në
KLD dhe roli i tij në procedimin disiplinor të gjyqtarëve. Evidentohet si problematikë “ka
pasaktësi konceptuale dhe ligjore për rolin e ministrit të Drejtësisë në sferën e mirëqeverisjes së
gjyqësorit, veçanërisht lidhur me sistemin e menaxhimit të çështjeve, marrëdhëniet me publikun
95
dhe mediet, sistemin e menaxhimit të cilësisë dhe me sistemin e sigurisë së gjykatës. Këto
kompetenca, duke përzgjedhur modele të ndryshme, nuk janë të mirëpërcaktuara si të një organi
(Ministrisë së Drejtësisë apo KLD-së), çka ka ndikuar në fragmentimin e mëtejshëm të
kompetencave në sferën e mirëqeverisjes së gjyqësorit”. Po ashtu evidentohet, si problematikë
mbivendosja e inspektimeve, si dhe kompetenca ekskluzive për fillimin e procedimit disiplinor.
Megjithatë, përshkruhet vendimi nr. 11/2004 i GjK që nuk ka gjetur shkelje kushtetuese për
ekzistencën e dy inspektorateve dhe për kompetencën ekskluzive të MD.
Jepet si problematikë “Roli i Inspektoratit të Ministrisë së Drejtësisë paraqitet problematik dhe
jo në përputhje me rekomandimet e organizmave ndërkombëtare, me parimet kushtetuese dhe
efiçencën e rolit të Ministrisë së Drejtësisë”.
Përshkruhet kompetenca e MD për administratën gjyqësore dhe jepet informacion për
shfuqizimin e ligjit nr. 109/2013 “Për administratën gjyqësore në RSh” me vendimin nr. 10/2014
të Gjykatës Kushtetuese, ku paraqitet si problematikë kompetencat e ministrit të Drejtësisë në
raport me gjyqësorin si influencë e papërshtatshme në gjyqësor.
Në draft-Strategji, nën objektivin nr. 3 që i dedikohet mirëqeverisjes së gjyqësorit, përcaktohet
rishikimi kritik i shpërndarjes aktuale të përgjegjësive mes institucioneve të qeverisjes së
gjyqësorit (Këshillit të Lartë të Drejtësisë, ministrit të Drejtësisë, Zyrës së Administrimit të
Buxhetit Gjyqësor dhe Shkollës së Magjistraturës), duke synuar fuqizimin e rolit të KLD-së,
ndarjen e qartë të përgjegjësive të qeverisjes mes institucioneve të sistemit të drejtësisë dhe
ekzekutivit, shmangien e fragmentimit të përgjegjësive dhe nxitjen e procesit të bashkëpunimit
institucional. Po ashtu, përcaktohet edhe ngritja e një inspektorati të pavarur.
Ka një qasje të diferencuar midis Inspektoratit të MD dhe Inspektoratit të KLD, ku i pari
prezantohet thjesht si strukturë që nuk është në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe nuk i
atribuohet asnjë kritikë praktike në ndryshim me trajtimin që i është bërë Inspektoratit të KLD-
së. Po ashtu, edhe lidhur me Ministrin e Drejtësisë, problematika paraqitet si çështje e ligjit dhe
jo e performancës praktike të këtij institucioni.
Lidhur me zgjidhjen strategjike ajo nuk ofron asgjë konkrete dhe nuk vendos asnjë kufi të
përshtatshëm për adresimin e problematikave konkrete. Në këtë situatë sugjerohet, që roli i
Ministrit të Drejtësisë të vlerësohet nën dritën e komptencave të reja që do t‟i jepen KLD-së,
duke e zhveshur atë nga disa kompetenca mbi vlerësimin e performancës së sistemit, për
pronësinë e sistemit elektronik të menaxhimit të çështjeve apo mbi mbledhjen dhe përpunimin e
statistikave gjyqësore (shih analizën tek Ndryshimet Kushtetuese për llojin e kompetencave që
duhet të ketë KLD). Nën të njëjtën perspektivë duhet analizuar dhe rikonceptuar roli i Ministrit të
Drejtësisë për administratën gjyqësore, sidomos për ndihmësit ligjorë. Më pas, hapi i radhës
është prezantimi i mekanizmave të bashkëpunimit ndërinstitucional (përmes rregullave për
96
marrjen e detyrueshëm të mendimit në rastin e hartimit të projekt-akteve ligjore apo strategjive,
për raportimet periodike dhe shkëmbimin periodik të informacionit).
4. Statusi i gjyqtarit
Karta Evropiane për Statusin e Gjyqtarëve parashikon “Në çdo shtet evropian, parimet themelore
të statusit të gjyqtarëve gjenden në norma të nivelit më të lartë”. KKGjE/CCJE e përkrah dhe e
rekomandon këtë qëndrim. Në këtë pikëpamje, sugjerohet që shtyllat kryesore të statusit të
gjyqtarit të jenë pjesë e ndryshimeve kushtetuese, për t‟u detajuar më pas në ligj të veçantë.
4.1. Papajtueshmëritë
Në Dokumentin Analitik, përshkruhen papajtueshmëritë sipas ligjit dhe ndryshimet me ligjin
44/2014 për konfliktin e interesave, duke u ndalur tek këto përmirësime të vitit 2014. Jepet si
problematikë mungesa e parashikimeve të qarta dhe specifike ligjore për rastet e
papajtueshmërisë. Po ashtu, edhe mungesa e kompetencave të sakta të institucioneve verifikuese
KLD dhe ILDKP.
Në draft-Strategji, nën objektivin nr. 4 që flet për statusin e gjyqtarit, ofrohet si zgjidhje
përkufizimi i qartë dhe i plotë të të drejtave, detyrimeve të gjyqtarit si dhe papajtueshmërive me
ushtrimin e funksionit në ligjin e posaçëm për statusin e gjyqtarit. Kjo është një zgjidhje e
këshillueshme, pasi është në përputhje edhe me Opinionin nr. 1(2001) të Këshillit Konsultativ të
Gjyqtarëve Evropianë (KKGjE/CCJE), sipas të cilit është e dobishme të përgatiten standardet që
përkufizojnë jo vetëm sjelljen, që mund të shkarkojë shkarkimin nga detyra, por gjithashtu edhe
të gjitha sjelljet që mund të shkaktojnë fillimin e procedimit disiplinor apo ndryshimin e statusit
të gjyqtarit, duke përfshirë për shembull edhe transferimin e gjyqtarit në një gjykatë tjetër.
Ndërsa në Rekomandimin nr. (2010)12 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës, në pikën
21 rekomandohet se “Gjyqtarët mund të angazhohen në aktivitete jashtë funksioneve të tyre
zyrtare. Për të shmangur konfliktin e interesave, faktik apo të perceptuar, pjesëmarrja e tyre
duhet të kufizohet në aktivitete të pajtueshme me pavarësinë dhe paanësinë e tyre”.
4.2. Emërimi
4.2.1. Gjykata e Lartë
Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrimi ligjor dhe vendimi i GjK nr. 2/2005 për rolin e
Kuvendit. Prezantohet ndryshimi i fundit për Këshillin e Emërimeve, duke komentuar si problem
mungesën e transparencës së kandidatëve. Po kështu konstatohet se ende është problematik
cështja e mosgjetjes së “marrëveshjes” apo konsensusit midis Presidentit dhe Kuvendit. Jepet si
97
problematikë moszbatimi i detyrimit ligjor që gjyqtari i Gjykatës së Lartë pas mbarimit të
mandatit të emërohet në Gjykatën e Apelit.
Ndërkohë në draft-Strategji, në pjesën e “Pushtetit gjyqësor”, tek Objektivi 2, jepen një sërë
zgjidhjesh, për të cilat nuk ka një trajtim të problematikës përkatëse, e cila të jetë adresuar
pikërisht prej këtyrë rekomandimeve. Konkretisht, pika e parë “Shqyrtimin e mundësisë për ta
bërë GJL-në pjesë integrale të sistemit gjyqësor dhe rrjedhimisht shtrirjen e kompetencave të
KLD-së mbi të”, pika 3 “Konsolidimin e Gjykatës së Lartë si një gjykatë karriere, ku shumica e
anëtarëve të saj do të jenë gjyqtarë të promovuar nga shkallët më të ulëta të sistemit”, pika 4
“Parashikimin e një kuote përfaqësimi në GJL për kandidatë nga jashtë sistemit (akademikë,
trupa pedagogjike, juristë të shquar nga sektorë të tjerë etj.), me qëllim që të garantohet larmia e
këndvështrimeve profesionale, përthithja e mendimit më të avancuar akademik, të zhvillimeve në
standardet ndërkombëtare dhe të arritjeve jurisprudenciale të gjykatave ndërkombëtare në
praktikën e gjykimit të GJL-së”, pika 6 “Parashikimin e detajuar në ligj të kritereve dhe
procedurave për përzgjedhjen dhe emërimin në GJL të kandidatëve të jashtëm, në mënyrë që të
zvogëlohet diskrecioni i organeve të emërtesës dhe të sigurohet zgjedhja e kandidatëve më të
mirë”. Këto janë cështje të cilat kanë lidhje të drejtëpërdrejtë më emërimin e gjyqtarëve të lartë.
Në varësi të modelit që do të duhet të ketë GjL (pra në varësi të objektivave që duhet te
përmbushen në konstituimin e një organi të tillë), ashtu do duhet të modelohen edhe kriteret e
emërimit e po në koherencë me to duhet të përcaktohet edhe mekanizmi i emërimit.
Për këtë arsye, pavarësisht se në Dokumentin Analitik nuk është sqaruar asgjë mbi ndryshimin e
modelit të GjL, tendenca e shprehur në draft-Strategji, për shndërrimin e saj në një gjykatë
karriere duket se është një zgjidhje e dobishme dhe e nevojshme për vetë fazën e zhvillimit të
sistemit gjyqësor e më gjerë akoma të sistemit institucional kushtetues. Përsa kohë që nëpërmjet
reformës tentohet të optimizohet jo vetëm konstituimi i GjK, por edhe i shërbimeve gjyqësore që
ajo do të mund të japë ndaj individit, është e udhës që GjL të ridimensionohet si një organ
qartësisht gjyqësor jo vetëm në funksionim (gjykatë ligji) por edhe në konstituim (gjykatë
karriere). Provë e fortë për këtë profilizim të GjL janë edhe pika 10 dhe 11 te draft-Strategjisë
në objektivin 2 (Pushteti gjyqësor), teksa kërkohet që GjL të shndërrohet në korpusin me
performantë të “juriskonsultëve” gjyqësorë. Për këtë shkak, arrihet ne konkluzion se ndaj GjL,
kërkohet si objektiv mbi të gjitha profesionalizmi së bashku me pavarësinë e tejskajshme
dhe paanësinë, e sigurisht edhe eficenca në veprimtari. Me fjalë të tjera, një pjesë integrale e
sitemit gjyqësor, jo vetëm në funksionim (me kufizimin e vetëm se duhet të jetë gjykatë ligji,
ndryshe nga gjykatat e shkallës se parë dhe ato të apelit) porse edhe në terma të karrierës së
gjyqtarëve të këtyre dy niveleve më të ulëta. Nëse kjo është një ndarje definitive, atëherë në
sintoni me të duhet të shkojnë edhe dy komponentët e tjerë: kriteret e emërimit dhe procedura e
emërimit.
Përsa i përket kritereve të emërimit, në draft-Strategji, janë lëshuar sinjale (Objektivi 2 pikat 3; 4;
6) që duket se nuk janë në koherencë të plotë me zgjidhjen e mësipërme. Kështu, nëse
98
konsiderohet si gjykatë karriere, e për më tepër profesionale, e pavarur e paanshme dhe eficiente,
konkluzioni i parë dhe shumë i rëndësishëm është ai që, përzgjedhja e gjyqtarëve të GjL,
duhet të jetë ekskluzivisht nga radhët e personave që gëzojnë statusin e gjyqtarit (të
shkallës së parë apo të apelit). Ta kthehsh në gjykatë karriere presupozon pikërisht këtë gje:
konsiderimi i GjL si një objektiv i lakmueshëm dhe motivues për kohëvazhdimin e ushtrimit të
detyrës së gjyqtarit për ata që kanë statusin e gjyqtarit. Cdo zgjidhje tjetër, e cila plotësisht apo
pjesërisht, hapur apo në mënyrë të kamufluar, krijon mundësi dhe shtigje për penetrim në GjL të
kandidatëve që nuk gëzojnë statusin e gjyqtarit (gjyqtarë efektiv apo gjyqtarë që shërbejnë në
struktura të tjera jashtë sistemit gjyqësor) do të ishtë një “demaskim” i qartë dhe flagrant ndaj
synimit për ta shndërruar në gjykatë karriere. Për më tepër, përvoja e deritanishmë e mënyrës së
përzgjedhjes së gjyqtarëve të GjL, pra duke eksploruar hapësirat e penetrimit të kandidatëve nga
jashtë radhët e gjyqësorit, e ngarkuar emocionalisht edhe nga procedura e deritanishme, që
konsiderohet si e ngjyrosur politikisht (President-Kuvend), ka dhënë jo vetëm përshtypjen, por
ka krijuar bindjen se influencat politike në përzgjedhje, por të pasuara edhe prirjen individuale të
gjyqtarëve e ka ekspozuar atë ndaj dozave të forta të varësisë poltike më së paku.
Për këtë shkak në Objektivin 2 pikat 3;4;6; të draft-Strategjisë së pjesës “Pushteti gjyqësor” janë
në kontradiktë të hapur me objektivin e deklaruar. Ky është një konkluzion i cili mbështetet fort
edhe nga të gjithë dokumentat ndërkombëtarë që trajtojnë cështjen e pavarësisë së pushtetit
gjyqësor. Në asnjë dokument të vetëm nuk bëhet fjalë për një trajtim të diferencuar të llojit
të kritereve të emërimit të gjyqtarëve të GjL krahasuar me kriteret e emërimit apo
promovimit për gjyqtarët e shkallës së parë apo të apelit. Madje, referimi i vetëm që bëhet
është tek nocioni “gjyqtar” duke nënkuptuar kështu individin që fiton këtë status pavarësisht
nivelit strukturor ku ai shërben apo dëshiron të shërbejë. Karakteri i lartë moral (sipas Panelit të
GjEDNj) nënkupton cilësi të tilla si integriteti, ndjenja e lartë e përgjegjësisë, kurajoja, dinjiteti,
përkushtimi, ndershmëria, diskrecioni, respekti për të tjerët dhe mungesa e dënimeve penale.
Shumica e këtyre cilësive listohen edhe në Rezolutën për Etikën Gjyqësore, që është miratuar
nga Mbledhja Plenare e GjEDNj në 2008. Për më shumë detaje për kriteret e emërimit, të shihet
informacioni mbi kriteret e emërimit të gjyqtarëve të GjK në pjesën e Platformës për Ndryshimet
Kushtetuese.
Është i drejtë në fakt rekomandimi i pikës 2 dhe 5, pra perfeksionimi i kritereve të emërimit.
Në ndihmë të këtyre rekomëndimeve dhe në shtjellim të tyre vjen trajtimi i kritereve të bëra në
rastin e kandidatëve të GjK të trajtuar në pjesën e “Analizës kushtetuese”. Dallimi i vetëm është
se aplikimi i këtyre kritereve do të bëhet vetëm për kandidatët që e kanë statusin e gjyqtarit në
kohën kur kandidojnë.
Së treti, cështja e procedurës, duhet të modelohet në koherencë të plotë si me objektivin e
kërkuar, ashtu edhe me kriteret e emërimit në këtë organ. Në Dokumentin Analitik jepen sqarime
të vagëta mbi korrektimin e formulës kushtetuese, në rastin e krijimit me ligj të Këshillit për
Emërimet në GjL (ligji i shkurtit 2015). Së pari, ka dyshime të forta se një ndryshim i tillë ligjor
99
paraqet difekt kushtetues, pasi, si një hallkë procedurale dhe si një organ që nuk është i
parashikuar në Kushtetutë, interferon me hapësirën e pushtetit propozues (apo emërues) të
Presidentit të Republikës. Së dyti, sic pohohet vetë në dokument, nuk është krijuar një
mekanizmëm zhbllokues (antideadlock mechanism) në rastet e opinioneve të ndryshme midis
Presidentit dhe Kuvendit.
Në një situatë të tillë, pra në kushtet kur profili i GjL, kërkohet të shndërrohet thelbësisht, pra që
ajo të kthehet në gjykatë karriere, e po ashtu veprimtaria e saj të jetë si “gjykatë ligji” dhe se
kriteret e emërimit të bazohen ne terma të integritetit profesional e moral të treguar gjatë
ushtrimit të deriatëhershëm të detyrës së gjyqtarit, matja e indikatorëve vlerësues është një
procës teknik. Nëse do të zgjidhet të ruhen gjurmë nga sistemi aktual (Presidencë-Kuvend), me
qëllim të eleminimit të politizimit të procedurës së emërimit dokumentat ndërkombëtarë,
sugjerojnë ndërfutjen e rolit të fortë e determinant të KLD, jo vetëm si një organ, i cili menaxhon
fazat fillestare dhe kryesore të procesit te emërimit, porse vepron edhe si mekanizëm zhbllokues.
Një organ i tillë në vetëvete duhet të japë garancitë e pavarësisë dhe paanësisë politike (dhe jo
vetëm). KLD (tashmë e ristrukturuar) e jep këtë garanci. Eksperimenti i Këshillit për Emërimet
në GjL, pikërisht këtë ka tentuar të arrijë, porse atij organi jo vetëm që i mungon baza e
shëndoshë kushtetuese, por i mungon komponenti i pavarësisë, paanësisë dhe besueshmërisë
publiko-politike. Për këtë arsye, zgjidhja do të ishte shkrirja e menjëhershme e kësaj structure
hibride.
Kjo procedurë zgjedhje, e ngjashme me procedurën e zgjedhjes së anëtarëve të GjK, gërshteton
komponentin e profesionalizmit me atë të “legjitimitetit demokratik” duke e ridimensionuar,
qoftë rolin e Presidentit, teksa ai detyrohet të ndjekë një procedurë transparente dhe se detyrohet
te propozojë një numër minimal kandidaturash për një post në GjL (në mënyrë që të mos
asfiksojë kompetencën e Kuvendit), porse edhe Kuvendi detyrohet të përzgjedhe gjyqtarët e GjL,
jo vetëm në bazë procedurash parlamentare transparente, porse edhe nëpërmjet shumicës së
kualifikuar prej 2/3.
Analiza e problematikës është e përciptë dhe nuk ndalet tek përmirësimi i kritereve për emërimin
e anëtarëve të Gjykatës së Lartë për ta shndërruar atë në gjykatë karriere. Në Platformë, tek
Ndryshimet Kushtetuese është mbajtur qëndrimi se reformimi i Gjykatës së Lartë duhet të
orientohet drejt shndërrimit të saj në një gjykatë karriere dhe jashtë influencave politike. Kjo
nënkupton që zgjedhja e anëtarëve të saj të bëhet 100% nga radhët e gjyqtarëve. Sot nevojitet një
ndarje e qartë midis Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese, që padyshim ndikon edhe në
ndarjen e kritereve për emërimin e gjyqtarëve në këto gjykata – çka hedh poshtë nevojën për
harmonizimin e kritereve kushtetuese të emërimit të tyre. Meqënëse flitet për gjyqtarë në të dyja
rastet, në nivel kushtetues këshillohet që harmozimi të shtrihet vetëm në nivel parimor të
pavarësisë, profesionalizmit dhe integritetit të lartë.
100
Për reformimin e Gjykatës së Lartë vlerësojmë se duhet të ndiqen rekomandimet e mëposhtme:
- GjL të ridimensionohet si një organ qartësisht gjyqësor jo vetëm në funksionim (gjykatë ligji)
por edhe në konstituim (gjykatë karriere);
- reformimi i GjL të ketë si objektiv mbi të gjitha profesionalizmin, së bashku me pavarësinë e
tejskajshme dhe paanësinë, e sigurisht edhe eficencën në veprimtari. Cdo ndikim politik mbi të
duhet të evitohet;
- përzgjedhja e gjyqtarëve të GjL, duhet të bëhet ekskluzivisht nga radhët e personave që gëzojnë
statusin e gjyqtarit (gjyqtarë efektiv apo gjyqtarë që shërbejnë në struktura të tjera jashtë sistemit
gjyqësor);
- nuk duhet të ketë trajtim të diferencuar të kritereve të emërimit të gjyqtarëve të GjL krahasuar
me llojet e kritereve të emërimit apo promovimit për gjyqtarët e shkallës së parë apo të apelit.
- Kriteret e emërimit për gjyqtarët e lartë, por edhe për promovimin e gjyqtarëve në përgjithësi
duhet të perfeksionohen. Për më shumë detaje për kriteret e emërimit, të shihet informacioni mbi
kriteret e emërimit të gjyqtarëve të GjK në pjesën e Platformës për Ndryshimet Kushtetuese;
- Këshillit për Emërimet në GjL duhet të suprimohet, pasi nuk ka bazë kushtetuese për ngritjen e
tij dhe ai nuk ka tiparet e pavarësisë, paanësisë dhe të besimit publik;
- Nëse do të zgjidhet të ruhen gjurmë nga sistemi aktual (Presidencë-Kuvend), me qëllim të
eleminimit të politizimit të procedurës së emërimit, dokumentat ndërkombëtarë sugjerojnë
ndërfutjen e rolit të fortë e determinant të KLD, jo vetëm si një organ, i cili menaxhon fazat
fillestare dhe kryesore të procesit te emërimit, porse vepron edhe si mekanizëm zhbllokues.
4.2.2. Gjykata e Apelit
Në Dokumentin Analitik jepet përshkrimi ligjor për të tre llojet e gjykatave të apelit, duke
evidentuar se ai i krimeve të rënda është me mandat 9 vjeçar.
4.2.3. Gjykata e Shkallës së Parë
Në Dokumentin Analitik jepet përshkrimi kushtetues dhe ligjor. Jepet si problem që nuk është
zbatuar ligji nga KLD për kandidatin fitues me numër të barabartë votash, po nuk jepet asnjë rast
ilustrues. Është e paqartë nga ka dalë ky konkluzion. Jepen gjithashtu si probleme:
- mungesa e procedurës për verifikimin e integritetit të kandidatit, dhe për të drejtën e
kandidatit për të kundërshtuar informacionin e mbledhur ndaj tij;
- mungesa e diferencimit ligjor ndërmjet emërimit, transferimit dhe ngritjes së detyrë, duke
e lidhur me përfshirjen e Presidentit të Republikës dhe me sistemin e vlerësimit të
gjyqtarëve;
- emërimi në praktikë i gjyqtarëve administrativë, ku procesi i konkurrimit nuk ka rezultuar
në një sistem efiçent dhe stimulues, duke e lidhur me vakancat;
101
- mungesa e procedurës së testimit në rastet e karrierës dhe të emërimit të gjyqtarëve që
nuk kanë ardhur nga Shkolla e Magjistraturës, si dhe sistemi i ankimit kundër vendimeve
të KLD-së për vendimet e emërimit.
Duhet rënë dakord se ka vend për përmirësimin e zbatimit të procedurave në promovimin e
gjyqtarëve, si dhe ka vend për përmirësimin e kritereve të promovimit. Lidhur me kriteret vlen i
njëjti diskutim dhe qëndrim mbi ato të gjyqtarit të lartë, të dhëna më sipër.
4.3. Vlerësimi i performancës profesionale dhe i etikës
4.3.1. Gjyqtarët e Gjykatës së Lartë
Në Dokumentin Analitik jepet mungesa e vlerësimit të performancës së tyre.
4.3.2. Gjyqtarët e tjerë
Në Dokumentin Analitik, përshkruhet Sistemi i Vlerësimit, duke paraqitur si probleme:
- mungesën e rregullimeve në ligj sepse rregullohet me akt nënligjor;
- mungesën e mekanizmit për gjyqtarin e vlerësuar Pranueshëm apo I Paaftë;
- mungesën e rregullave të qarta të ankimit të gjyqtarit.
Në draft-Strategji, kjo problematikë synohet të zgjidhet nën objektivin nr. 4 për statusin e
gjyqtarit, përmes rishikimit të sistemit të trajnimit vazhdues dhe të vlerësimit periodik të
gjyqtarëve për efekt karriere, duke zgjeruar e forcuar më tej kriteret objektive për matjen e
aftësisë profesionale të gjyqtarëve, si dhe duke konceptuar e zbatuar kritere dhe teste për matjen
e integritetit moral e psikologjik të tyre.
Problematika e Sistemit të Vlerësimit është analizuar nga Raporti i ekspertes së Këshillit të
Evropës, si dhe tashmë me grup pune është hartuar nga MD, Euralius, KLD dhe disa gjyqtarë një
projektligj i ri për vlerësimin. Në hartimin e këtij projektligji është mbajtur në konsideratë
opinioni nr. 17/2014 i KKGjE për vlerësimin e gjyqtarëve. Miratimi i ligjit të ri do t‟i hapte rrugë
përmirësimit të sistetmit të vlerësimit të gjyqtarëve.
4.4. Palëvizshmëria dhe transferimi
4.4.1. Baza ligjore kushtetuese dhe standardet ndërkombëtare
Në Dokumentin Analitik, përmendet si dokument Parimet e Bangalorit, rëndësia e konceptit dhe
përjashtimet nga rregulli. Përshkruhen masat disiplinore. Jepet si problem:
- në zbatimin e masave disiplinore ka treguar se kufijtë ndërmjet disa elementeve të ndryshme
nuk janë gjithmonë të qartë;
102
- gama e sanksioneve disiplinore është e vogël dhe nuk lejon sanksione proporcionale.
4.4.2. Transferimi i përkohshëm
Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrimi i delegimit, duke vënë në diskutim pëlqimin e gjyqtarit
për delegimin dhe efikasitetin e vetë delegimit. Jepen si probleme:
- mungesa e procedurave për transferimin pa pëlqim të gjyqtarit
- mungesën e ankimit të kandidatëve në rastet e transferimit
- delegimin për një kohë të caktuar dhe nevojën për decentralizimin e kësaj kompetence
- garancitë për rikthim në detyrën e gjyqtarit që shërben në funksione të tjera publike
Mungojnë të dhënat dhe rastet konkrete. Duket që konkluzionet janë nxjerrë mbi bazë
përshtypjesh të përgjithshme.
4.4.3. Transferimi i përhershëm
Në Dokumentin Analitik kritikohet praktika e KLD-së. Bëhet lidhja me numrin e gjyqtarëve dhe
evidentohet se KLD nuk ka instrumente për të monitoruar ngarkesën e punës, efikasitetin dhe
nevojat e gjykatave për të përcaktuar numrin optimal të gjyqtarëve që nevojiten. Kompetencat në
këtë drejtim ndërmjet Ministrisë së Drejtësisë dhe KLD-së nuk janë të specifikuara dhe ka
munguar bashkëpunimi midis këtyre institucioneve për të bërë një analizë të thellë në çështjet e
transferimit të përhershëm.
Përgjithësisht, çështja e transferimit rrjedh nga parimi i palëvizshmërisë në detyrë të gjyqtarit.
Referenca e Dokumentit Analitik tek Parimet e Bangalores mbi konceptet e “palëvizshmërisë”
dhe “transferimit” është e pasaktë, pasi këto parime janë standarde për sjelljen etike të
gjyqtarëve, të cilat janë dizenjuar për t‟u siguruar gjyqtarëve udhëzime mbi etikën. Megjithatë,
ka një set aktesh të tjera ndërkombëtare që trajtojnë parimin e palëvizshmërisë, duke vendosur
standarde për të.
Konkretisht, KKGjE ka nxjerrë opinionin nr. 1(2001) “Mbi standardet e pavarësisë dhe
palëvizshmërisë në detyrë të gjyqtarëve”. Hartimi i këtij opinioni është bazuar në një set aktesh
të rëndësishme ndërkombëtare (Parimet Themelore të OKB mbi Pavarësinë Gjyqëorit 1985,
Rekomandimi nr. (94)12 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës, Karta Evropiane mbi
Statusin e Gjyqtarit 1998, Deklarata e Pekinit 1997). Rëndësia e parimit të palëvizshmërisë dhe
çështjet që ai përmbledh shpjegohen në paragrafët 57 – 60 të Opinionit nr. 1(2001) të KKGjE.
Është thelbësore për pavarësinë e gjyqësorit që kohëzgjatja në detyrë të garantohet deri në
moshën e detyrueshme të pensionit ose deri në përfundim të mandatit. Siç pranohet edhe nga
Karta Evropiane, ky pari shtrihet edhe tek emërimi apo caktimi në një zyrë apo vendndodhje
tjetër pa pëlqim (me përjashtim të rastit të riorganizimit të gjykatave apo përkohësisht),
megjithatë kjo Kartë dhe Rekomandimi nr. (94)12 pranojnë se transferimi në detyra të tjera
103
mund të urdhërohet si masë disiplinore. Ekzistenca e përjashtimeve të palëvizshmërisë, sidomos
atyre që rrjedhin nga sanksionet disiplinore kërkon menjëherë të vlerësohet organi dhe metoda
me të cilat gjyqtarët i nënshtrohen procesit disiplinor. Rekomandimi (94)12 këmbëngul për
nevojën e përcaktimit të saktë të shkeljeve, si pasojë e të cilave një gjyqtar mund të lëvizet nga
detyra, si dhe për procedura disiplinore që të jenë në përputhje me kërkesat e procesit të rregullt
sipas KEDNj. Në këtë opininion KKGjE ka vlerësuar se palëvizshmëria në detyrë e gjyqtarit
duhet të jetë një element i shprehur i pavarësisë, i përcaktuar në nivelin më të lartë të brendshëm.
Ndërhyrja e një autoriteti të pavarur, me procedura që garantojnë të drejta të plota mbrojtjeje,
është e një rëndësie të veçantë për çështjet e disiplinës. Është e dobishme të përgatiten standarde
që përcaktojnë jo vetëm sjelljen, që mund të shkaktojë largimin nga detyra të gjyqtarit, por
gjithashtu edhe të gjitha sjelljet që mund të shaktojnë çdo hap disiplinor apo ndryshim të statusit,
duke përfshirë për shembull lëvizjen tek një gjykatë apo zonë tjetër.
I njëjti qëndrim është konfirmuar edhe nga Komiteti i Ministrave i Këshillit të Evropës në
rekomandimin nr. (2010)12 “Për pavarësinë, efiçencën dhe përgjegjësitë e gjyqtarëve”.
Kohëzgjatja në detyrë dhe palëvizshmëria është shpjeguar në paragrafët 42-45. Siguria e
kohëzgjatjes në detyrë dhe palëvizshmëria janë elementë kyçë të pavarësisë së gjyqtarëve. Për
këtë shkak, gjyqtarët duhet të kenë të garantuar kohëzgjatjen në detyrë deri në moshën e
detyrueshme të pensionit, ku një kriter i tillë ekzsiton. Afati i kohëzgjatjes në detyrë për gjyqtarët
duhet të përcaktohet në ligj. Një emërim i përhershëm duhet të përfundojë vetëm në rast të
shkeljeve të rënda të rregullave disiplinore ose penale të caktuara me ligj ose kur gjyqtari nuk
mundet më të përmbushë funksionet gjyqësore. Dalja e hershme në pension duhet të bëhet vetëm
me kërkesë të gjyqtarit ose kur ka shkaqe mjekësore. Gjyqtari nuk duhet të marrë një emërim të
ri ose të lëvizet në një zyrë tjetër gjyqësore pa pëlqimin e tij, me përjashtim të rasteve të
sanksioneve disiplinore ose të reformës së riorganizimit të sistemit gjyqësor.
I njëjti qëndrim është konfirmuar edhe nga ENCJ, në Raportin mbi Standardet Minimale të
Vlerësimit të Gjyqtarëve dhe të Palëvizshmërisë së tyre, 2012-2013. Është një pasojë themelore e
palëvizshmërisë së gjyqtarit, që kohëzgjatja në detyrë duhet të garantohet deri në moshën e
detyrueshme për pension ose deri në përfundimin e mandatit (kur emërimi ka qenë i
përkohshëm). Në shtesë, parimi i palëvizshmërisë shtrihet edhe për emërimin apo caktimin e një
gjyqtari tek një zyrë apo zonë tjetër pa pëlqimin e tij (psh, një gjyqtar nuk mund të transferohet
në një post të ndryshëm apo t‟i jepen funksione të tjera pa pëlqimin e tij. Megjithatë ka disa
përjashtime të pranueshme nga ky rregull i përgjithshëm kur një transferim i detyrueshëm i
gjyqtarit është urdhëruar në rrethana specifike të përcaktuara në ligj, duke përfshirë sanksionin
disiplinor ose rastet e vërtetuara të paaftësisë për të përmbushur funksionet gjyqësore në mënyrë
të përshtatshme, të pavarur dhe të paanshme. Kjo mund të rezultojë, psh, nga procedurat
disiplinore që përcaktojnë një sjellje të paligjshme dhe të papërshtatshme nga gjqyari në fjalë.
Por kjo mund të rezultojë gjithashtu edhe nga rrethana të tjera objektive, të cilat nuk janë të
paligjshme, por që ngrenë çështje mbi paanësinë e ushtrimit të funksionit gjyqësor nga gjyqtari
(një shembull i tillë është marrëdhënia e afërt me avokatët apo gjyqtarët që trajtojnë të njëjtat
104
çështje). Për pasojë, rregulli i palëvizshmërisë duhet të vlerësohet nga arsyet e rëndësishme që
lidhen me funksionimin më të mirë të detyrës si një interes publik. Me fjalë të tjera,
palëvizshmëria gjyqësore duhet të kuptohet dhe të zbatohet në përputhje me interesin publik se
me shërbimin publik të drejtësisë, qëllimet e vlerësimit profesional dhe politikat e burimeve
njerëzore që lidhen me gjyqësorin. Në çdo rast, parimi i palëvizshmërisë e bën të detyrueshme që
shkaqet për transferimin e gjyqtarit të përcaktohen qartësisht dhe që një transferim i detyrueshëm
të vendoset me mjete të procedurave transparente të zhvilluara nga një autoritet i pavarur pa
patur influenca të jashtme, si dhe vendimet e të cilit të jenë të ankimueshme. Kjo ndihmon në
parandalimin e autoriteteve për të patur të drejtën e transferimit të një gjyqtari kundër vullnetit të
tij si një mjet që kërcënon autonominë gjyqësore dhe pavarësinë e vendimmarrjes. Ekzistenca e
përjashtimeve të palëvizshmërisë, sidomos ato që rrjedhin nga procedimi disiplinor, kërkojnë të
vlerësohet menjëherë organi, procsi dhe shkaqet për të cilat gjyqtarët mund të disiplinohen. Ka
një nevojë për një përkufizim të shkeljeve disiplinore, për të cilat një gjyqtar mund të largohet
nga detyra dhe që procedurat disiplinore të jenë në përputhje me kërkesat e procesit të rregullt,
duke përfshirë ankimin, apelin apo rishikimin gjyqësor kunër vendimit të dhënë nga organi
kompetent në fushën e disiplinës gjyqësore. Për më tepër, procedurat e disiplinës gjyqësore dhe e
drejta për të dhënë masa disiplinore që mund të shkaktojnë edhe largimin nga detyra duhet të
vendosen në duart e një organi të pavarur nga qeveria, në të cilin një numër domethënës të jetë
nga gjyqësori. Ky organ i pavarur, i ngarkuar me disiplinën gjyqësore mund të jetë Këshilli
Gjyqësor (ose një Komision Disiplinor Specifik ose një Departament brenda tij).
Parimi i palëvizshmërisë është përkrahur në mënyrë të qëndrueshme edhe nga Komisioni i
Venecias, sipas të cilit transferimi i gjyqtarit pa pëlqim duhet të lejohet vetëm në raste
përjashtimore [CDL-AD(2010)004]. “Sipas këtij neni, një gjyqtar që punon në një gjykatë që do
të shkrihet, lejohet të vazhdojë punën në një gjykatë të të njëjtit lloj apo të ngjashëm dhe shkallë.
Është e rëndësishme që gjyqtari të mos emërohet në një pozicion më të ulët pas shkrirjes së
gjykatës” [CDL-AD(2008)007]. “Ndërsa në rrethana të caktuara transferimet mund të
justifikohen, në raste përjashtimore edhe pa pëlqimin e gjyqtarit – për shembull për shkak të një
reforme organizative – duhet të ketë rregulla të qarta dhe proporcionale për këto veprime, si dhe
për të drejtën e apelit” [CDL-AD(2012)001]. “Ankimi (në këto raste), duhet të jetë një rishikim i
plotë i procedurës dhe i themelit të vendimit” [CDL-AD(2012)020]. “Caktimi i gjyqtarit në një
gjykatë tjetër ose dërgimi i tij me mision duhet të jetë i mundur vetëm nën kritere strikte
qartësisht të identifikuara në ligj, për shembull, numri i çështjeve tek gjykata pritëse, numri i
çështjeve tek gjykata dërguese, numri i çështjeve të gjykuara nga gjyqtari që po caktohet.
Kriteret e paqarta si “në interes të drejtësisë” nuk mund të konsiderohen si kritere strikte.
Gjithashtu, maksimumi i kohëzgjatjes së këtij transferimi duhet të tregohet në ligj” [CDL-
AD(2014)031]. “Të lidhësh transferimin e gjyqtarit me pëlqimin e tij edhe kur gjykata mbyllet
ose riorganizohet shkon shumë larg. Në këto raste, transferimi i gjyqtarit pa pëlqim duhet të jetë i
mundur. Nga ana tjetër, shkarkimi i menjëhershëm i gjyqtarit sepse ai refuzon një transferim të
tillë të pavullnetshëm sërish shkon shumë larg” [CDL-AD(2013)034]. “Përpara se të përballet
me shkarkimin, gjyqtari duhet të marrë më shumë se një propozim për trasferim dhe planet për
105
gjyqtarët që dalin në pension në gjykatat e tjera duhet të konsiderohen në bërjen e propozimeve
të tilla. Në vend të shkarkimit të gjyqtarit, ai duhet të transferohet pa pëlqimin e tij. Nëse gjyqtari
më pas nuk paraqitet në detyrën e re, atëherë mund të fillojë procesi disiplinor i tij jo për shkakun
se ai ka refuzuar transferimin e tij, por sepse ka refuzuar të punojë” [CDL-AD(2013)034].
“Termi „ristrukturim i gjykatave‟ si një bazë për transferimin e gjyqtarit mund të jetë shumë i
gjërë. Të përdorësh termin „ristrukturim i sistemit të gjykatave‟ është e preferueshme sepse
largon ndryshimet e vogla që nuk japin shkak për transferimin pa pëlqim të gjyqtarit. Mund të
debatohet gjithashtu që një gjyqtar nuk duhet të transferohet pa pëlqim për shkak të ristrukturimit
të gjykatës në një gjykatë më të ulët se sa gjykata ku ai ushtron detyrën. Një dispozitë që
garanton këtë parim dhe parimin e ruajtjes së të njëjtës pagë të ardhshme për gjyqtarin duhet
mirëpritur” [CDL-AD(2014)038].
Një cështje tjetër e cila ka lidhje të drejtëpërdrejtë më palëvizshmërinë e gjyqtarëve, por që nuk
është e trajtuar në pjesën e “Pushtetit gjyqësor”, është ajo që trajtohet tek pjesa e “ANALIZË E
MASAVE LIGJORE ANTIKORRUPSION” në “hyrje” paragrafi 7, teksa bëhet njëlloj
paralelizmi me situatën e Ukrainës përsa i përket cështjes së korrupsionit. Kjo pjesë sqaruese,
duket qartazi që është vendosur paksa në mënyrë të sforcuar, së pari pasi nuk jepet asnjë sqarim
faktik se në cfarë indikatorësh, situata e fenomenologjisë korruptive në Shqipëri duhet përqasur
me atë të Ukrainës. Ndoshta kjo mund të duket një gjetje e “pafajshme”, porse nga analiza
tërësore dhe e njëkohshme e kësaj pjese të Analizës, me atë të draft-Strategjisë, kur adresohet kjo
cështje rezulton një lidhje logjike, e cila në tërësinë e vetë demaskon fare qartë, edhe vetë
qëllimet e “Reformës në Drejtësi” në draft-Strategji, tek rekomandimet, e saktësisht në
Objektivin 2 “Krijimi i një trupe gjyqtarësh dhe prokurorësh me integritet të lartë etiko-moral
dhe profesional, duke përmirësuar sistemin e vlerësimit dhe rivlerësimit të performancës dhe
etikës së tyre” pika 7 parashikohet se:
“Hartimin e ndryshimeve të nevojshme kushtetuese dhe ligjore, në mënyrë tranzitore, të cilat
të parashikojnë krijimin e një mekanizmi të kualifikuar, të pavarur e të paanshëm, ad hoc, i
cili të ngarkohet me detyrën për rivlerësimin e njohurive profesionale, të integritetit moral,
etik dhe psikologjik të gjyqtarëve dhe prokurorëve, të kombinuar me një verifikim të
posaçëm të pasurisë së tyre ku barra e provës iu lihet subjekteve të verifikuara, duke ofruar të
gjitha garancitë e nevojshme procedurale ndaj tyre të tilla si: i) një proces rivlerësimi me
kritere të qarta; ii) një proces rivlerësimi që është individual dhe transparent: iii) një proces
rivlerësimi që kryhet nga një trupë profesionale, e pavarur dhe e paanshme; iv) një proces
rivlerësimi që garanton mundësisë për t‟u ankuar përpara një strukture me të njëjtat
karakteristika si struktura e ngarkuar me rivlerësimin; v) një proces që është në përputhje me
të gjitha garancitë e tjera të artikuluara nga Opinioni i Komisionit të Venecias për Ukrainën;
si dhe vi) me një asistencë e kontroll të drejtpërdrejtë të procesit nga ana e agjencive
ndërkombëtare që monitorojnë e asistojnë sistemin e drejtësisë në vendin tonë”.
Ne vlerësojmë se ajo çka tregon qartë mungesën e sinqeritetit të kësaj pjese “analizuese” dhe më
pas në pjesën e “rekomandimeve” është pikërisht prezantimi i ndryshimeve kushtetutese dhe
106
ligjore, tranzitore, të cilat në mënyrë shumë të padrejtë dhe shumë të rrezikshme për rendin
kushtetues dhe ligjor të Shqipërisë kërkojnë të realizojnë “një grusht shteti” kushtetues ndaj
sistemit gjyqësor. Për të legjitimuar këtë lëvizje, është vendosur si bazë pikërisht përqasja e
situatës në Shqipëri më atë në Ukrainë, si dhe referimi tek dokumentacioni që Komisioni i
Venecias ka përpiluar apo është në përpilim e sipër të ndryshimeve të thella kushtetuese dhe
ligjore që janë duke ndodhur në Ukrainë. Në fakt, synimi duket tërësisht diabolik.
Përqasja e pavend që i bëhet situatës në Ukrainë dhe asaj në Shqipëri, teksa nëse vërtetë në
Ukrainë do të vihen në jetë një sërë ndryshimësh kushtetuese dhe ligjore mbi sistemin gjyqësor,
kjo i dedikohet ridimensionimit të vetë sistemit politik dhe institucional që po kalon ai vend, si
pasojë e rehabilitimit të krizës ruso-ukrainase të vitetve të fundit. Pra, nëse atje ka një krizë
sociale-politike, që mund edhe të legjitimojë lëvizje të tilla drastike mbi sistemin e drejtësisë
(deri më tash i influencuar fort politikisht), ky nuk është aspak rasti i Shqipërisë, që një situatë të
tillë e ka kaluar në fillim të viteve ‟90, pas përmbysjes së sistemit komunist. Veç kësaj,
prezantimi i ndryshimeve të tilla, për më tepër tranzitore, nuk janë aspak në koherencë me atë
çka është thënë në gjithë pjesët e tjera të Dokumentit Analitik dhe draft-Strategjisë, mbi
pavarësinë, paanësinë, depolitizimin e procedurave e gjithçka tjetër mbi sistemin. Ky parashikim
është një minim jo vetëm i dokumentave të “ekspertizës” mbi reformën në drejtësi, por hedh në
erë gjithë përpjekjet e bëra përgjatë 25 viteve mbi formësimin e sistemit të drejtësisë e mbi të
gjitha mbi arritjet shtetformuese të sistemit të liberaldemokracisë në Shqipëri. Për më tepër,
korrupsioni nuk luftohet me testimin e njohurive profesionale të gjyqtarëve, sepse burimi i tij
nuk gjendet tek niveli profesional i gjyqtarëve. Ne vlerësojmë se kjo lëvizje natyrshëm është e
shtyrë nga motive politike e jo vetëm kaq, porse edhe procesi i spastrimit, do të pasohet nga po e
njëjta psikozë e “kapjes” së sistemit nga politika. Këtë e përforcon edhe masa e prezantuar për
plotësimin e vendeve vakante me individë jashtë sistemit të Shkollës së Magjistratutës (shih
komentin e bërë në nënpjesën e “Arsimit ligjor”).
Kjo është një lëvizje, e cila jo vetëm mbart rrezik sic thamë më lart të tronditjes në themel të
rendit demokratik, porse në vetvete përmban një arsyetim absurd. I gjithë ky proces reformues i
sistemit, i cli rekomandohet të jetë i matur dhe i vendosur njëkohësisht, i qetë dhe i saktë,
garantues i lirive dhe të drejtave të njeriut dhe ndëshkues me tempizëm të plotë ndaj simptomave
korruptive dhe paaftësisë, synon pikërisht këtë gjë: të korrektojë sistemin gjyqësor. Cilësia e
kësaj Reforme, qëndron pikërisht tek fakti se kur të jetë miratuar (pa këto lëvizje reformuese të
tipit të grushtit të shtetit) të jetë në gjendje që për çdo operator të drejtësisë, që bie në praktika
korruptive ose identifikohet si i paaftë, atëherë të reagojë seriozisht rast pas rasti. Ndërkohë që
parashikimi i një rruge paralele, të shkurtër antikushtetuese dhe anti demokratike, që nuk paraqet
asnjë garanci minimale nxjerr të panevojshme të gjithë ngrehinën tjetër të reformës kushtetuese
dhe ligjore.
Marrja në provim e gjyqtarëve do të ishte e justifikuar vetëm nëse realisht do të kishte impakt në
luftë ndaj korrupsionit (por nuk sjell asnjë impakt mbi të) dhe nëse në Shqipëri nuk do të ishte
107
funksional një sistem vlerësimi profesional i gjyqtarëve apo nje sistem pranimi me konkurim i
tyre. Sic kemi theksuar disa herë, gjyqtarët në Shqipëri i janë nënshtruar testimit të njohurive
profesionale të tyre në datat 8 e 15 maj 1999. Ajo që pasojë provimin ishte plotësimi i vendeve
vakante të krijuara me funksionarë politik në atë periudhë. Pas vitit 2000, gjyqtarët në
Republikën e Shqipërisë duhet të kishin përfunduar Shkollën e Magjistraturës. Pranimi në këtë
shkollë bëhet me testim dhe për pasojë ritestimi i gjyqtarëve që kanë përfunduar Shkollën e
Magjistratutës është i papranueshëm. Në testim mund të futen vetëm gjyqtarët e emëruar pas vitit
2000, jashtë sistemit të Shkollës së Magjistraturës. Këta gjyqtarët kanë qenë funksionar politik
në periudhën 2000-2005 dhe janë bërë gjyqtar gjatë asaj periudhe! Cështja e organizimit të
provimit për gjyqtarët në detyrë është marrë në analizë edhe nga Gjykata Kushtetutese, e cila
është shprehur me vendimin nr. 59/1999. Rrethanat për të cilat GJK e ka vlerësuar provimin në
përputhje me Kushtetutën, nuk ekzistojnë më në Shqipëri, duke qenë se azhornimi i njohurive
profesionale të gjyqtarëve garantohet nëpëmjet sistemit të trajnimit vazhdues që organizon
Shkolla e Magjistraturës në bashkëpunim me KLD.
Përfundimisht, ne mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të
gjithë gjyqtarëve të shkallës së parë dhe të apelit, bazuar në kontrollin e punës së tyre,
eficencës, llogaridhënies, shpejtësisë, respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. NUK
MBËSHTESIM asnjë testim qeveritar, testim njohurish, nëpërmjet provimeve, testeve të
njohurive apo testeve psikologjike. Procese të tilla nuk mbështeten nga ana jonë, sepse një
procedurë e tillë minon thellësisht çështjen e statusit të tyre (palëvizhmëria nga detyra) dhe
njëkohësisht hap dritare për politizim ekstrem të vetë pushtetit gjyqësor.
Duke i përmbledhur standardet ndërkombëtare të mësipërme, nxirren përfundimet e mëposhtme,
që duhen konsideruar në Reformë:
- për të siguruar pavarësinë e gjyqësorit, kohëzgjatja në detyrë e gjyqtarit të garantohet deri
në moshën e detyrueshme të pensionit ose deri në përfundim të mandatit, për gjyqtarët me
mandat;
- në rast pezullimi, gjyqtarit duhet t‟i sigurohet një nivel prej 70 % të pagës, që garanton
minimumin e nevojshëm jetik të tij dhe familjes;
- parimi i palëvizshmërisë së gjyqtarit dhe rastet përjashtimore të tij të përcaktohen
shprehimisht në Kushtetutë, duke e lidhur me pavarësinë e gjyqësorit (përmbajtja aktuale e
normës kushtetuese është e pamjaftueshme);
- në rastin e shkarkimit të gjyqtarit apo të transferimit të tij nga detyra, me anë të një procesi
disiplinor, duhet të përcaktohen saktësisht në ligj sjelljet që përbëjnë shkelje disiplinore me një
pasojë të tillë;
- dalja e hershme e gjyqtarit në pension duhet të bëhet vetëm me kërkesë të gjyqtarit ose kur
ka shkaqe mjekësore;
- gjyqtari nuk duhet të marrë një emërim të ri ose të lëvizet në një zyrë tjetër gjyqësore pa
pëlqimin e tij, me përjashtim të rasteve të sanksioneve disiplinore ose të reformës së
riorganizimit të sistemit gjyqësor;
108
- gjyqtari, mund të transferohet me detyrim, pa pëlqim, në raste përjashtimore në rrethana të
përcaktuara shprehimisht në ligj, duke përfshirë sanksionin disiplinor ose rastet e vërtetuara të
paaftësisë për të përmbushur funksionet gjyqësore në mënyrë të përshtatshme, të pavarur dhe të
paanshme (marrëdhënia e afërt me avokatët apo gjyqtarët që trajtojnë të njëjtat çështje);
- shkaqet për transferimin e gjyqtarit të përcaktohen qartësisht dhe që një transferim i
detyrueshëm të vendoset me mjete të procedurave transparente të zhvilluara nga KLD (një
autoritet i pavarur pa patur influenca të jashtme, si dhe vendimet e të cilit të jenë të
ankimueshme);
- shkaqet përjashtimore të palëvizshmërisë të vlerësohen nga KLD nëpërmjet një procedure
që përmbush kriteret e procesit të rregullt dhe vendimet e tij të jenë të ankimueshme në gjykatë.
Rishikimi në këtë rast të përfshijë plotësisht çështjet e procedurës dhe të themelit të çështjes;
- një gjyqtar që punon në një gjykatë që do të shkrihet, duhet të lejohet të vazhdojë punën në
një gjykatë të të njëjtit lloj apo të ngjashëm dhe shkallë. Është e rëndësishme që gjyqtari të mos
emërohet në një pozicion më të ulët pas shkrirjes së gjykatës;
- në rastin e një reforme organizative – duhet të ketë rregulla të qarta dhe proporcionale për
këto transferimin e gjyqtarit, si dhe për të drejtën e apelit. Për këtë është e rëndësishme në
kontekstin shqiptar të përkufizohet koncepti i reformës organizative gjyqësore. Termi
„riorganizim gjyqësor‟ është shumë i gjerë dhe duhet të zëvendësohet me konceptin “riorganizim
i sistemit të gjykatave‟, duke dhënë edhe përmbajtjen materiale të konceptit. Në transferimin e
gjyqtarit në këto raste, duhet të ketë rregulla më ligj që gjyqtari të ruajë të njëjtën pagë;
- delegimi i gjyqtarit në një gjykatë tjetër duhet të jetë i mundur vetëm nën kritere strikte
qartësisht të identifikuara në ligj (numri i çështjeve tek gjykata pritëse, numri i çështjeve tek
gjykata dërguese, numri i çështjeve të gjykuara nga gjyqtari që po caktohet). Gjithashtu,
maksimumi i kohëzgjatjes së këtij delegimi duhet të tregohet në ligj;
- në rastin e riorganizimit të sistemit të gjykatave, gjyqtari duhet të marrë më shumë se një
propozim për trasferim dhe planet për gjyqtarët që dalin në pension në gjykatat e tjera duhet të
konsiderohen në bërjen e propozimeve të tilla. Në vend të shkarkimit të gjyqtarit, ai duhet të
transferohet pa pëlqimin e tij. Nëse gjyqtari më pas nuk paraqitet në detyrën e re, atëherë mund
të fillojë procesi disiplinor i tij jo për shkakun se ai ka refuzuar transferimin e tij, por sepse ka
refuzuar të punojë;
- së fundmi, trajtimi i çështjes së marrjes në provim të gjyqtarëve (si masë e përcaktuar për të
luftuar korrupsionin!) bie ndesh me parimin e palëvizshmërisë dhe përjashtimet e tij. Ne
mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të gjithë gjyqtarëve të shkallës
së parë dhe të apelit, bazuar në kontrollin e punës së tyre, eficencës, llogaridhënies, shpejtësisë,
respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. NUK MBËSHTESIM asnjë testim qeveritar, testim
njohurish, nëpërmjet provimeve, testeve të njohurive apo testeve psikologjike. Procese të tilla
nuk mbështeten nga ana jonë, sepse një procedurë e tillë minon thellësisht çështjen e statusit të
tyre (palëvizhmëria nga detyra) dhe njëkohësisht hap dritare për politizim ekstrem të vetë
pushtetit gjyqësor.
109
4.5. Promovimi
4.5.1. Format dhe kriteret e promovimit
Në Dokumentin Analitik, jepen tre forma promovimi: i) emërimi në një gjykatë më të lartë; ii)
emërimi si kryetar i një gjykate; iii) transferimi në një gjykatë karriere. Jepen si problem:
- mungesa e rregullave të mjaftueshme për provim në promovim
- vonesat e KLD-së në plotësimin e vendeve vakante dhe mosrespektimi i kritereve nga KLD;
- mungesën e mjeteve të ankimit ndaj vendimeve të promovimit
- mungesën e detyrimit ligjor për arsyetimin e vendimeve për promovim
4.5.2. Vlerësimi si mjet i promovimit, zbatimi i sistemit të vlerësimit dhe rezultatet
Në Dokumentin Analitik, përsëriten të dhënat për Sistemin e Vlerësimit. Jepen statistika për
vlerësimin e gjyqtarëve deri më sot. Jepet konkluzion që Sistemi i Vlerësimit nuk është efikas
për shkak të prapambetjes në kohë. Përshkruhet lista e përhershme e gjyqtarëve dhe kritikohet
fakti që KLD nuk ka vepruar për reflektimin në kohë reale apo në përfundim të procesit të
raundit të dytë të vlerësimit, si dhe për përfshirjen e inspektorëve në të. Jepen si probleme:
- mungesa e rregullimit me ligj të Sistemit të Vlerësimit
- mungesa e vlerësimit të duhur të etikës së gjyqtarit;
- fakti që vlerësimi kryhet edhe nga Inspektorati
- vonesat në proces
- mjetet e ankimit ndaj vlerësimit
- mungesa e vlerësimit të gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë
- mungesa e vlerësimit të kryeinspektorit dhe inspektorëve në KLD
Duhet shtuar vlerësimi i ndihmësve ligjorë në gjykata, si dhe i kryetarëve të gjykatave. Nuk është
e qartë pse nuk analizohet edhe mungesa e efektivitetit të vlerësimit të Inspektoratit në MD.
4.5.3. Kryetari i Gjykatës
Në Dokumentin Analitik, jepen kriteret e emërimit të kryetarit, mandati dhe kompetencat.
Përshkruhet ligji nr. 109/2013 “Për administratën gjyqësore”, i shfuqizuar nga Gj.Kushtetuese
dhe nevoja për të ndarë funksionet midis kancelarit dhe kryetarit.
Në draft-Strategji, çështja e promovimit deklarohet se do të zgjidhet nën objektivin nr. 4 për
statusin e gjyqtarit në dy drejtime. Drejtimi i parë lidhet me garantimin se procesi i emërimit dhe
promovimit të gjyqtarëve do të bazohet në kritere transparente, objektive dhe meritokratike të
tilla si: kualifikimet, integriteti, aftësitë profesionale dhe pastërtia e gjendjes gjyqësore (mungesa
e precedentëve penalë). Drejtimi i dytë synon të krijojë një sistem gjithëpërfshirës për zhvillimin
110
e karrierës së gjyqtarëve dhe vendosjen e një sistemi gradash gjatë karrierës të shoqëruar me
trajtim financiar dhe përfitime shtesë sipas nivelit të gradës.
Pavarësia e gjyqtarëve duhet të ruhet jo vetëm në momentin e emërimit të tyre, por gjatë gjithë
karrierës së tyre. Koncepti i karrierës përfshin promovimin dhe emërimin në detyra të reja
gjyqësore. Është thelbësore që karriera e gjyqtarit të bazohet në kriteret e meritës. Kriteret
objektive të promovimit duhet të jenë të paracaktuara në ligj dhe si rregull, organi kompetent për
vlerësimin e tyre është Këshilli Gjyqësor.
KKGjE në opinionin nr. 1(2001) “Mbi standardet e pavarësisë së gjyqtarëve dhe të
palëvzshmërisë së tyre” rekomandon se autoritetet përgjegjëse për emërimet dhe promovimet e
gjyqtarëve duhet të prezantojnë, publikojnë dhe japin efekt kritereve objektive me qëllim që të
sigurohet se selektimi dhe karriera e gjyqtarëve bazohen në meritë, duke u bazuar tek
kualifikimet, integriteti, aftësitë dhe efiçenca e tyre. Po ashtu, ky Këshill rekomandon se vjetërsia
në detyrë nuk duhet të jetë parimi udhëheqës që përcakton promovimin. Përvoja e përshtatshme
profesionale gjithsesi është e rëndësishme dhe një parakusht i lidhur me vitet e përvojës mund të
ndihmojë për të mbështetur pavarësinë.
Parimet themelore të OKB, në paragrafin 13 deklarojnë se promovimi i gjyqtarëve duhet të
mbështetet në faktorë objektivë, veçanërisht tek aftësitë, integriteti dhe përvoja. Po ashtu, edhe
Rekomandimi nr. (94)12 konfirmon se “Të gjitha vendimet që lidhen me karrierën profesionale
të gjyqtarëve duhet të bazohet në kritere objektive, dhe zgjedhja dhe karriera e gjyqtarëve duhet
të bazohet tek qualifikimet, integriteti, aftësitë dhe efiçenca. Prandaj mund të thuhet se pranohet
gjerësisht se emërimet dhe promovimet e gjyqtarit duhet të bëhen për shkak merite bazuar në
kritere objektive dhe se konsideratat politike janë të papranueshme. KKGjE vë në dukje se
standardet objektive të promovimit kërkohen jo vetëm për të përjashtuar ndikimin politik, por
edhe për arsye të tjera siç janë rreziku i favorizimit, i konservatizmit apo i klientelizmit.
Edhe Komisioni i Venecias e ka trajtuar disa herë çështjen e promovimit. “Konkurimi duhet të
jetë rregulli i të gjitha promovimeve të gjyqtarëve, me qëllim që të parandalohet çdo abuzim”
[CDL-PI(2015)001].
4.6 Përgjegjësia Disiplinore
4.6.1 Inspektimi
4.6.1.1 Gjykata e Lartë
Në Dokumentin Analitik, jepet si mangësi mungesa e kontrollit nga KLD dhe mungesa e sistemit
të vlerësimit të këtyre gjyqtarëve.
111
Jemi dakord që kjo është një cështje që duhet të adresohet.
4.6.1.2 Objekti dhe qëllimi i inspektimit
Në Dokumentin Analitik jepen llojet dhe qëllimet e inspektimit. Nuk ka problematika.
4.6.1.3 Procedura e Inspektimit
Në Dokumentin Analitik, jepen si problematika:
- pamjaftueshmëria e dispozitave ligjore procedurale;
- mbledhja e provave nga Inspektoratet;
- mungesa e rregullave të bashkëpunimit me ILDKP
Tek procedura e inspektimit mungon perspektiva e gjyqtarit, pra analiza e garancive të gjyqtarit
që inspektohet. Problematika bazë është rritja e pjesëmarrjes së tij në procedimin disiplinor dhe
njoftimi i tij, sidomos me rezultatet përfundimtare të inspektimit, për t‟i garantuar të drejtën e
mbrojtjes. Në përgjithësi në këtë rubrikë mungon një analizë mirëfilli në raport me standardet
ndërkombëtare. Për këtë mund të përdoren 16 standardet minimale të elaboruara nga ENCJ në
Raportin mbi Procedimin Disiplinor dhe Përgjegjshmërinë e Gjyqtarit 2014-2015:
1. Udhëzime dhe/ose një kode sjelljeje/etik duhet të hartohet nga gjyqtarët ose nga Këshilli
Gjyqësor.
2. Duhet të ketë një listë ose përshkrim të llojeve të sjelljes/etikës gjyqësore, shkelja e të cilës
është e papranueshme.
3. Gjyqtari ka të drejtën për jetën private, por ai duhet të veprojë me shkallën më të lartë të
integritetit në jetën private dhe personale. Sjellja e cila shkakton diskreditimin e Gjyqësorit duhet
të përbëjë bazë për procedimin disiplinor.
4. Duhet të ketë një organ të ndarë përgjegjës për marrjen e ankesave dhe administrimin e tyre, të
pavarur nga Ministria e Drejtësisë dhe që i përgjigjet vetëm Gjyqësorit.
5. Një ankues normalisht duhet të identifikohet, megjithatë nëse një ankesë mund të bëhet nga
kushdo, ka nevojë të ketë një mekanizëm ose një procedurë të shkurtër me të cilën ankesa mund
të refuzohet ose me të cilën të merret një vendim se ankesa nuk duhet të vijojë më tej. Kjo
procedurë duhet të jetë në kontroll të një gjyqtari ose një trupe gjyqtarësh ose një personi që i
përgjigjet direkt Gjyqësorit.
6. Duhet të ketë një person ose një organ përgjegjës ndaj Gjyqësorit, i cili ka të drejtën të hetojë
ankesën. Hetimi duhet të përfshijë mundësinë e marrjes së provave me shkresë ose me gojë.
7. Personi ose organi vendimmarrës duhet të rregullohet me ligj. Organi duhet të përfshijë në
mazhorancë gjyqtarë, si dhe një gjyqtar që është ekspert në juridiksionin dhe ka vjetërsi sa
gjyqtari që po hetohet. Organi përgjegjës për disiplinën gjyqësore mund të jetë Këshilli Gjyqësor
përkatës (ose një komision apo departament specifik brenda Këshillit Gjyqësor) ose një komision
apo bord i disiplinës gjyqësore i pavarur nga ekzekutivi dhe legjislativi.
112
8. Duhet të jetë një afat kohor për paraqitjen e një ankese, qe mund të zgjatet vetëm në rrethana
përjashtimore.
9. Duhet të ketë një afat kohor për kryerjen e hetimit, për marrjen e një vendimi, si dhe për
caktimin e një sansioni. Caktimi i një sanksioni duhet të bëhet menjëherë pas vendimit mbi
thelbin e çështjes dhe në çdo rast, pa vonesa të papërshtatshme. Këto afate duhet të jenë të tilla
që mund të zgjaten vetëm në rrethana përjashtimore, siç janë kompleksiteti i hetimit, sëmundja e
gjyqtarit ose një hetim penal.
10. Është e padëshirueshme të publikohet emri i gjyqtarit përpara se t‟i jetë caktuar sanksioni.
Aty ku sanksioni i është caktuar, vendimi mund ose jo të publikohet (duke përmendur ose jo
emrin e gjyqtarit).
11. Një gjyqtar duhet të pezullohet në rastet më të rënda dhe përjashtimore dhe nëse është e
nevojshme për administrimin e drejtësisë.
12. Nëse një gjyqtar pezullohet, atij duhet t‟i jepet 70 % e pagës së plotë gjatë hetimit, vetëm
nëse gjyqtari shkakton vonesa domethënëse ose nuk bashkëpunon në hetim ose në rrethana të
tjera përjashtimore. Çdo pagë që i është mbajtur atij gjatë hetimit duhet t‟i ripaguhet gjyqtarit
nëse ai nuk merr masë disiplinore ose nëse më vonë zbulohet që nuk i ka kryer veprimet e
pretenduara.
13. Një gjyqtar, nëse dëshiron, ka të drejtën të përfaqësohet ligjërisht ose të asistohet nga një
person që e zgjedh vetë. Një gjyqtar, akuzat ndaj të cilit rrëzohet, duhet të ketë mundësinë të
rikuperojë kostot ligjore të arsyeshme që ka shpenzuar dhe aty ku është e përshtatshme edhe nga
shteti.
14. Gjyqtarit, subjekt i procedimit disiplinor, duhet t‟i jepen të drejtat e mëposhtme:
1. të informohet plotësisht mbi çështjen kundër tij;
2. të përfaqësohet;
3. të kostove, në rast se akuzat ndaj tij bien, të paraqitjes në seancë dhe të dëgjimit, si dhe
të kërkimit të provave me shkrim apo me gojë;
4. të informohet menjëherë nëse një ankesë do të hetohet;
5. t‟i jepet një program aftesh për hetimin e ankesës dhe për marrjen e vendimit;
6. t‟i jepen arsyet për çdo vendim që merret;
7. të apelojë
15. Çdo sanksion duhet të jetë caktuar dhe autorizuar qartësisht ngaa ligji, proporcial në parim
dhe në zbatim lidhur me çështjen konkrete.
16. Duhet të ketë një të drejtë apeli në rrugë të rishikimit gjyqësor apo të apelit kasacional,
megjithëse kjo mund të mos zbatohet për vendimet që merren nga gjykata më e lartë apo nga
legjisativi.
4.6.1.4 Institucionet e Inspektimit
Në Dokumentin Analitik, përshkruhet MD dhe DPÇD (Drejtoria e Përgjithshme e Cështjeve të
Drejtësisë pranë MD), si dhe KLD dhe IKLD. Jepen si probleme:
113
i) Nuk ka një autorizim të qartë ligjor për KLD-në që të kryeje inspektime.
ii) Kompetenca e MD-së për të kryer inspektime tematike (neni 32 i ligjit për KLD-në) është
problematike, sepse ajo ka të bëjë me thelbin e veprimtarisë së gjyqtarit);
iii) Dublimi i inspektorateve;
iv) Paqartësi e koncepteve “inspektim”, “kontroll”, “verifikim”.
Nuk është analizuar kompetenca problematike e Ministrit të Drejtësisë për të arkivuar rastin e
referuar për procedim disiplinor nga Inspektorati i KLD-së, afati shumë i gjatë kohor prej 1 viti
në dispozicion të tij në kundërshtim me standardin evropian që kërkon shpejtësi në procedim dhe
në mospërputhje të hapur me afatin 1 mujor që i është caktuar KLD-së me ligjin e korrikut 2014,
si dhe diskrecioni shumë i gjerë i Ministrit për të arkivuar rastin.
Për të gjithë Rubrikën 3.6 që i dedikohet Inspektimit, sugjerohet të përdoret Raporti mbi
Procedimin Disiplinor dhe Përgjegjshmërinë e Gjyqtarit 2014-2015, i miratuar nga ENCJ, që
është dokumenti më i fundit ndërkombëtar në këtë fushë. Duhet evidentuar se KLD ka marrë
statusin e vëzhguesit në këtë organizatë evropiane në Qershor 2015.
4.6.2 Procedimi disiplinor
4.6.2.1 Shkeljet dhe masat disiplinore
Jepen kategoritë e shkeljeve dhe llojet e masave disiplinore. Përshkruhen si problematika:
- Paqartësia e ligjit për shkeljet disiplinore;
- Mungesa e kufijve të qartë midis përgjegjësisë disiplinore dhe aftësive profesionale;
- Mungesa e diferencimit të shkeljeve gjatë ushtrimit të detyrës, jashtë detyrës dhe atyre që
pasojnë/shoqërojnë kryerjen e veprës penale nga gjyqtari;
- Afati 5-vjeçar i parashkrimit nga dita e kryerjes së shkeljes është tepër i gjatë;
- Gama e sanksioneve disiplinore është relativisht e vogël dhe nuk ndihmon
proporcionalitetin;
- Mungesa e rregullave ligjore për rastet e zbatimit të pezullimit të gjyqtarit nga ushtrimi i
funksionit gjyqësor apo edhe ajo e transferimit të detyruar (si masë plotësuese apo si masë e
përkohshme).
Këto probleme qëndrojnë, me përjashtim të afatit të parashkrimit. Duhet bërë kujdes me afatin e
parashkrimit sepse është institut penal dhe për këtë qëllim duhet analizuar praktika
ndërkombëtare. Lidhur me efektivitetin e ligjit të 2008, lista e shkeljeve dhe sanksioneve u
hartua bazuar në përvojën e atëhershme. Për të evituar problemet në të ardhmen, duhen marrë të
dhëna të detajuara për natyrën e ankesave, lëndën e tyre shkeljet tipike nga gjyqtarët.
4.6.2.2 Procesi disiplinor
114
Përshkruhet procesi disiplinor. Jepen si probleme:
- Dobësia e rregullave procedurale dhe papërputhshmëria e tyre me standardet ndërkombëtare;
- hetimi disiplinor është pjesërisht nën ombrellën e ekzekutivit dhe pjesërisht në ombrellën e
Inspektoratit të KLD-s;
- mungesa e koherencës së afateve kohore (parashkrimi i shkeljes dhe i kërkesës së MD);
- mungesa e ankimit të KLD për arkivimin e procesit disiplinor;
- mungesa e ankimit të MD për vendimin e KLD për rrëzimin e kërkesës për procedim
disiplinor
Problemi kryesor është ekskluziviteti i kërkesës së MD për procedimin disiplinor, i cili duhet të
hiqet me ligj. Së dyti, diskrecioni i plotë i MD për arkivimin e çështjes dhe mungesa e kontrollit
të këtij rasti. Afati 1 vjeçar i MD për të vendosur për procedimin disiplinor është shumë i gjatë
dhe nuk përputhet fare me standardin ndërkombëtar të shpejtësisë së procedimit disiplinor. Është
haptazi në disproprocion me afatin 1 mujor që i është caktuar KLD me ndryshimet ligjore të vitit
2014. Për këtë qëllim, duhet të hiqet diskrecioni i plotë i Ministrit të Drejtësisë për të arkivuar
një kërkesë për nisjen e procedimit disiplinor, si dhe të rishikohet afati 1 vjecar që parashikon sot
ligji. Për më shumë mbi standardet ndërkombëtare të shihet Raporti i ENCJ “Mbi Procedimin
Disiplinor dhe Përgjegjshmërinë e Gjyqtarit 2014-2015”.
Gjithashtu, në këtë pjesë duhet të rishikohet edhe imuniteti nga procedimi disiplinor i gjyqtarëve
të Kolegjit Zgjedhor, që është problematik në praktikë.
4.7 Mbarimi i mandatit të gjyqtarit
Jepen si problematika të lidhura me palëvizshmërinë nga detyra:
- mungesa e parashikimeve të shprehura ligjore për mbarimin e karrierës gjyqësore;
- mungesa e procedurave në rastin e pazotësisë për të vepruar që lidhen me paaftësinë
mendore apo fizike (ka edhe gabim Kushtetues sepse barazohet me shkarkimin në nenin
147);
- mungesa e testimit në praktikë të shkarkimit të anëtarëve të Gj.Lartë.
Nuk është përshkruar problematika e gjyqtarëve me mandat, si ata të Krimeve të Rënda. Po
ashtu, nuk është trajtuar problematika e mbivendosjes së mandateve siç është rasti i gjyqtarit të
mandatuar në Kolegj Zgjedhor dhe që mbush moshën e pensionit. Po ashtu, nuk është analizuar
edhe mosha e pensionit 65 vjeç. Kjo moshë duhet rritur në përputhje me tendencën
bashkëkohore, që përkon me rritjen e jetëgjatësisë.
115
4.8. Emërimi në institucione të tjera
Jepet përshkrimi ligjor. Jepet si problematikë mungesa e garancive të duhura ligjore për
rikthimin në detyrë.
Mungon një analizë statistikore e mirëfilltë e këtyre rasteve dhe problematika është përshkruar
thjesht me përshtypje. Ndryshimet ligjore duhet të adresojnë cështjen e garantimit të statusit të
gjyqtarit, ruajtjen e të gjithë të drejtave dhe detyrimeve që burojnë nga statusi i gjyqtarit dhe së
dyti edhe krijimin e incentivave joshëse për gjyqtarët që të militojnë edhe në institucione të tjera.
4.9. Pagat, trajtimi financiar dhe social i gjyqtarit
Jepet përshkrimi i pagave dhe i përfitimeve. Jepen si problematika:
- Neni 27 i ligjit “Për organizimin e pushtetit gjyqësor është i përgjithshëm dhe nuk ofron
përfitime konkrete, sidomos për gjyqtarët që punojnë larg vendbanimit;
- Sistemi i pagave nuk është adekuat dhe dinjitoz;
- Sistemi i pagave nuk garanton paprekshmërinë sepse pagat janë ulur efektivisht për shkak të
politikës fiskale shtetërore.
- Sistemi i kujdesit social nuk garanton përafrimin e pensionit me pagën në mbarimin e
mandatit dhe referencën me pagën e gjyqtarit të të njëjtit nivelit në detyrë në çdo kohë, nëse
kjo është e favorshme për gjyqtarin e pensionuar;
- Mungojnë pensionet e posaçme të invaliditetit të gjyqtarit dhe pensionet e posaçme
familjare;
- Mungon e drejta e kompensimit për dëmtimin e pasurisë nga ushtrimi i detyrës;
- Mungojnë letësirat dhe përfitimet e posaçme financiare lidhur me kujdesin shëndetësor;
- Mungojnë forma të tjera shpërblimi dhe kompensimi efektiv për gjyqtarët që caktohen të
ushtrojnë detyrën jashtë vendbanimit të tyre.
4.10. Siguria dhe mbrojtja e gjyqtarit
Përshkruhet imuniteti i gjyqtarëve në formën e papërgjegjshmërisë për vendimet dhe të
paprekshmërisë dhe ndryshimet kushtetuese të këtij imuniteti të fundit në vitin 2012.
Përshkruhen edhe ndryshimet e K.Pr.Penale për imunitetin. Jepen si problematika:
- Mungesa ligjore për kompetencat e KLD për të mbrojtur gjyqtarin, që i cenohet pavarësia
dhe paanshmëria;
- Mungesa e procedurës për gjyqtarin për t‟iu drejtuar KLD për t‟u mbrojtur;
- Mungesa ligjore për kushtet, mënyra dhe mjete efektive që të garantojnë sigurinë e
gjykatave dhe sigurinë e gjyqtarëve në gjykata dhe jashtë saj;
- Pengesa e hetimeve për mbledhjen e provave nga mbrojtja kushtetuese për kontrollin
personal dhe të banesës;
116
- Paqartësi për imunitetin kur gjyqtari kryen vepra penale në ushtrim funksioni dhe jashtë
funksioni;
- Ndërhyrjet në KPP u bënë gabimisht te nenet 288 dhe 289 në drejtimin sistematik dhe kanë
krijuar konfuzion
Në nivel Kushtetues, garancia e gjyqtarit për papërgjegjshmërinë substanciale në ushtrimin e
detyrës nuk rregullohet shprehimisht.
Në këtë pjesë ka një kontradiktë sepse flitet për mbrojtje të gjyqtarit dhe trajtohet si problematikë
gjerësia e imunitetit të tij!
Po ashtu, nuk janë studiuar konkretisht rastet e arrestimit të gjyqtarëve, për të identifikuar saktë
problematikat. Këto problematika lidhen me marrëdhënien midis prokurorit dhe KLD-së,
funksioni i saktë që ka KLD në dhënien e autorizimit dhe momenti se kur ndërhyn saktë KLD.
Ne vlerësojmë si të domosdoshme përmirësimin e statusit të gjyqtarëve, nëpërmjet marrjes së
masave për zgjidhjen e të gjitha problematikave të evidentuara më sipër. Për këtë arsye,
propozojmë që në këtë drejtim Dokumenti Strategjik të parashikojë konkretisht masat që do të
merren për përmirësimin e statusit të gjyqtarit/prokurorit. Përsa i përket pagës së
gjyqtarëve/prokurorëve mendojmë se ajo duhet të pësojë një rritje graduale, të shtrirë në 5 vite,
në masën 30 % çdo vit.
4.11. Kushtet e punës
Jepen si problematika:
- mungesa e parashikimeve konkrete ligjore për detyrimet, përgjegjësitë, standardet, masat
dhe burimet e nevojshme që duhet të parashikohen dhe zbatohen për garantimin e kushteve
efektive dhe të përshtatshme të punës për gjykatat dhe gjyqtarët;
- reduktimi i lejes vjetore të gjyqtarëve në 30 ditë, që është më e vogël nga ajo që përfitojnë
gjyqtarët në vende të tjera;
- mungesa e parashikimeve ligjore për lejet e posaçme të paguara të gjyqtarëve për edukim
apo motive të tjera.
Mungon një paraqitje e kushteve aktuale të punës dhe Strategjia nuk ofron zgjidhje për këto
probleme.
5. Administrimi i gjyqësorit
Në Dokumentin Analitik, flitet për transparencë dhe eficiencë. Në draft-Strategji, çështja e
administrimit të gjyqësorit është ndarë në 3 objektiva (transparenca, eficenca e administratës
gjyqësore dhe krijimi i një raporti të ri të sistemit gjyqësor shqiptar me gjykatat evropiane).
117
Konstatohet një mospërputhje e hapur midis problematikave të evidentuara me zgjidhjet e dhëna.
5.1. Transparenca
Në Dokumentin Analitik, jepet rëndësia e transparencës. Përshkruhet ecuria e procesit të
regjistrimit audio të seancave gjyqësore (JuST USAID), si dhe ligji i ri “Për të drejtën e
informimit”. Paraqiten si problematika:
- Infrastruktura e dobët, sidomos në Gjykatën e Rrethit Tiranë, Gjykatën e Apelit Tiranë, si
dhe gjykatat administrative të Shkallës së Parë dhe ajo e Apelit.;
- Pamjaftueshmëria e sallave të gjykimit në raport me numrin e çështjeve që shqyrtohen:
- Detyrimi i gjykatave për të siguruar informacion të aksesueshëm dhe të lehtë për publikun
mbi seancat;
- Gjykatat administrative nuk e kanë instaluar sistemin audio;
- Instalimi i sistemit të ankesave online në 2012 në MD dhe KLD.
Analiza e sistemit të ankesave online në MD dhe KLD nuk është i saktë sepse sistemi pothuajse
dështoi. Aktualisht në KLD është instaluar një program tjetër ankesash online, me asistencën e
OSBE që i përshtatet nevojave të punës dhe kërkesës së shtuar për informacion të qytetarëve.
5.1.1. Seanca gjyqësore
Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrimi i kuadrit ligjor, i urdhrit të MD nr. 6777/5, dt.
30.09.2010 “Për miratimin e Rregullores “Për marrëdhënien e gjykatës me publikun”, si dhe
rëndësia e përmbajtjes së procesverbalit gjyqësor. Evidentohet ndryshimi i rregullave për
procesverbalin gjyqësor në K.Pr.Penale dhe në K.Pr.Civile, ku i jepet preferencë K.Pr.Penale.
Përshkruhen risitë e sjella tek procesverbalet me regjistrimin audio. Përshkruhet aksesi i kufizuar
tek procesverbalet, që përmbajnë të dhëna sensitive për palët. Jepen si problematika:
- Mungesa e rregullave të qarta ligjore për ruajtjen e dosjeve, sa i takon aksesit, kohëzgjatjes
së ruajtjes së tyre, aksesit te dokumentet e vjedhura, masat mbrojtëse kundër pagesave të
paligjshme, trajtimin e sigurt pas përfundimit të ruajtjes etj.
- Niveli i ulët i konsultimit të regjistrimeve audio nga gjyqtarët e apelit;
- Mospërputhje e rregullave ligjore në K.Pr.Penale dhe atë Civile për mënyrën e mbajtjes së
procesverbalit gjyqësor.
Mungon analiza për seancat gjyqësore administrative sepse duket që konfondohen me seancat
gjyqësore civile. Mungon një analizë e saktë e të drejtës së palëve për të kërkuar informacion,
sidomos në procesin penal. Mungon shqetësimi për ruajtjen e të dhënave të të miturve, për të
cilët standardet ndërkombëtare flasin për fshirje të të dhënave në të ardhmen.
118
5.1.2. Disponueshmëria e vendimeve gjyqësore
Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrimi kushtetues. Ligjor dhe nënligjor për shpalljen publike
të vendimeve gjyqësore. Përshkruhet QBZ dhe funksionet e saj. Jepen si problematika:
- aksesimi i vendimeve online jo gjithmonë është i mundshëm, për shkak të infrastrukturës
dhe të nivelit të përdorimit të teknologjisë së informacionit nga publiku;
- ekspozimi i të dhënave personale dhe atyre sensitive, si dhe mungesa e rregullave të
përshtatshme ligjore;
- shpallja e vendimeve të paarsyetuara dhe shkelja e afateve ligjore nga gjyqtarët
Mungon problematika e sistemit ICMIS që nuk siguron informacionin e duhur dhe në kohën e
duhur. Mungon problematika e QBZ që ende nuk siguron transparencën e duhur të kuadrit ligjor
të përditësuar, si dhe një motor kërkimi shkencor. Lidhur me të dhënat personale, problematikë
ngre edhe inicializimi i vendimeve sepse Shqipëria është vend i vogël.
5.1.3. Aksesi i publikut dhe medies në seanca gjyqësore
Në Dokumentin Analitik, përshkruhet rregullorja e MD “Për marrëdhënien e gjykatës me
publikun”. Jepen si problematika:
- nuk ka zyra të marrëdhënieve me publikut në çdo gjykatë;
- nuk ka një përcaktim të qartë ligjor për sa i përket administrimit, mirëmbajtjes dhe
përditësimit të një portali informativ në internet;
- nuk është e rregulluar mënyra e shpërndarjes së informacionit në lidhje me aksesin në
drejtësi, organin përgjegjës që jep informacion në lidhje me aktivitetin e gjykatës, me qëllim
informimin më të mirë të publikut dhe medies për çështje të ndryshme me interes publik;
- nuk ka detyrim për të caktuar zëdhënës në të gjitha gjykatat dhe kjo detyrë nuk kryhet nga
gjyqtarë, që dëmton mbulimin profesional të medieve në gjykatat shqiptare
- aktiviteti joekzistent i Komisionit të përhershëm për marrëdhëniet me institucionet e tjera
dhe mbulimin nga media i Konferencës Gjyqësore Kombëtare, i ngritur me ligj.
Mungon problematika për përmbledhjen e informacionit të përgjithshëm për veprimtarinë
gjyqësore nga KLD apo nga Konferenca Gjyqësore Kombëtare.
5.2. Eficienca
5.2.1. Gjyqtarët, numri dhe shpërndarja sipas gjykatave dhe sipas ndarjes territoriale të
vendit, krahasimi me mesataren europiane
Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrimi ligjor dhe faktik i numrit të gjyqtarëve, ku numri i
gjyqtarëve të shkallës së parë përbëjnë 79% të numrit të përgjithshëm të gjyqtarëve (një shifër e
lartë në krahasim me mesataren europiane që është pothuajse 74%) ndërsa gjyqtarët e Gjykatës
119
së Lartë përbëjnë 4,2% të numrit të përgjithshëm të gjyqtarëve (një shifër shumë e ulët në
krahasim me mesataren europiane që është afërsisht 7%”. Jepen si faktorë:
- Ngarkesa e punës, natyra dhe kompleksiteti i çështjeve;
- Kohëzgjatja e gjykimeve;
- Mekanizmat për të kontrolluar ecurinë e çështjeve në gjykata;
- Pakësimi i juridiksionit gjyqësor për një kategori çështjesh civile ose penale
Paraqitet si problem ngarkesa e gjykatave administrative.
Mungon lidhja që numri i gjyqtarëve ka me efektet financiare. Efiçenca duhet të synohet të
përmirësohet edhe nëpërmjet ndryshimit të legjislacionit procedural. Për ilustrim, K.Pr.C. duhet
të parashikojë se nëse GJL kthen një çështje për rishqyrtim në Gjykatën e Apelit dhe pas
shqyrtimit nga kjo e fundit, çështja riparaqitet në GJL, ajo të mos ketë më të drejtë të vendosë
kthimin e çështjes për rigjykim në Gjykatën e Apelit, por në këtë rast të bëjë vetë gjykimin
përfundimtar tëçcështjes. Gjithashtu, duhet të marrë fund problematika në Gjykatën e Lartë që
lidhen me zvarritjen e procesit për shkak të mosnjoftimit të rregullt të palëve.
5.2.2. Punonjësit e administratës gjyqësore: statusi, numri dhe shpërndarja sipas gjykatave
Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrim i administratës dhe shfuqizimi i ligjit nr. 109/2013 “Për
administratën gjyqësore” nga GjK. Përshkruhen kancelari, ndihmësi ligjor, sekretaria e gjykatës
dhe sekretari gjyqësor. Jepet si problematikë:
- mungesa e ligjit për administratën gjyqësore dhe çështjet e vendimit të GjK;
- nuk kemi arritur standardet evropiane në drejtim të numrit të administratës (3:1) sepse në
Shqipëri raporti është 2.33 : 1;
- numri i ulët i ndihmësve ligjorë, tek të cilët gjyqtarët mund të delegojnë detyra siç është
arsyetimi i vendimeve.
Nuk jepet asnjë problematikë që lidhet me performimin dhe me cilësinë e shërbimit të stafit
administrativ, por analiza është përqëndruar vetëm tek numri dhe tek mungesa e ligjit. Të
miratohet pa vonesë ligji i ri për administratën gjyqësore, i cili do të përcaktojë statusin e saj.
Nga ana tjetër, duhet të zhbëhet praktika e krijuar me ndryshimet në ligjin për Gjykatën
Administrative, që ndihmësit ligjor të emërohen nga ekzekutivi. Emërimi apo shkakrimi i tyre
nga detyra duhet të jetë kompetencë e vet gjykatës, pa ndërhyrjen e papërshtatshme të Ministrit
të Drejtësisë.
5.2.3. Kryetari i gjykatës, Kompetencat
Në Dokumentin Analitik, përshkruhet kryetari i Gjykatës dhe kompetencat e tij. Nuk jepet asnjë
problematikë.
120
Këtu duhet evidentuar se mungon një skemë trajnimi e qëndrueshme për gjyqtarët që bëhen
kryetarë. Po ashtu, mungon një standardizim i proceseve të punës që kryen kryetari në mënyrë
uniforme në të gjithë vendin, si dhe aftësitë e tij planifikuese në nivel makro.
5.2.4. Kohëzgjatja mesatare e çështjeve gjyqësore sipas grupeve
Përshkruhet e drejta për gjykim të arsyeshëm sipas GjEDNJ dhe GjK.
Llogaritja e afatit të arsyeshëm së një gjykimi
Jepet koncepti sipas jurisprudencës së GjK-së
Kuadri ligjor vendas
Jepet përshkrimi i kuadrit ligjor për çështjet penale, për çështjet civile dhe për çështjet
administrative. Nuk jepet asnjë problematikë.
5.2.5 Efikasiteti nëpërmjet së drejtës procedurale
Çështjet e prapambetura shkaktohen nga boshllëqet ose mangësitë në ligjin procedural.
Në vlerësimin tonë, në adresimin e çështjeve të efiçencës në Gjykata, sugjerohet t‟u qëndrohet
rekomandimeve të dy projekteve pilot në gjykata në Shqipëri. Projekti i parë është ai i Këshillit
të Evropës, i bashkëfinancuar nga Bashkimi Evropian, i quajtur CEJ, i cili pritet të finalizohet në
fund të këtij viti. Termat e referencës së këtij projekti lidhen pikërisht me rritjen e efiçencës në
gjykata, duke përdorur udhëzimet e Saturnit në menaxhimin e çështjeve. Një projekt tjetër pilot,
është “Drejtësia pa vonesa” i implementuar nga OSBE, që ka në fokusin e vet menaxhimin aktiv
të gjykatave.
Veç kësaj, mund të përdoren edhe standardet e elaboruara nga ENCJ. Ulja e numrit të çështjeve
në gjykata është një prej 5 fushave të Reformës në Gjyqësor, që përmendet nga ENCJ në
Raportin e Reformës në Gjyqësor. Ky është një problem i rëndësishëm për shumë vende
evropiane, tek i cili padyshim ndikon edhe buxheti i caktuar, që është nën nivelin e dëshiruar.
Gjithashtu, besohet që tek ngarkesa në gjykata ndikon edhe numri i çështjeve jo të themelit, si
dhe taktikat vonuese të palëve. Për të adresuar këtë çështje, vendet evropiane kanë përdorur disa
mekanizma:
- Rritja e tarifave gjyqësore ndikon jo vetëm tek ulja e ngarkesës në gjykata, por edhe për të
gjeneruar më shumë të ardhura. Zakonisht ky lloj vendimi nuk merret nga gjyqësori, por nga
121
legjislativi. Ky mekanizëm ka disavantazhin e përkeqësimit të aksesit në drejtësi dhe
rrjedhimisht edhe efekte të kundërta në ekonominë e vendit. Megjithatë, në shumë vende ky
problem nuk është i madh sepse edhe pasi tarifat gjyqësore janë rritur në mënyrë domethënëse,
ato gjithnjë kanë mbetur në masën e një fraksioni të vogël të kostove faktike të një çështjeje
gjyqësore
- Ndalimi me ligj për të apeluar në gjykatë, për çështje civile me vlerë të vogël financiare
(një rast i tillë është Gjermania). Ky mekanizëm redukton numrin e apelimeve në gjykatë dhe
vende të tjera evropiane (Austria apo Norvegjia) kanë zgjedhur që të thjeshtojnë procedurat e
apelimit në gjykatë. Ka një preferencë për forma të ndryshme të “rregullimit me leje”, që i lejon
gjyqtarit të caktojë vetë se cilat çështje duhet të apelohen, në vend të zbatimit mekanik të
dispozitave ligjore. Të befason fakti, që me përjashtim të Hollandës, në vende të tjera ka
rezistencë të fortë që apelimet të shqyrtohen nga një gjyqtar i vetëm;
- Zgjerimi i zgjidhjeve alternative të mosmarrëveshjeve në shumë vende nxitet dhe
përkrahet. Suksesi i tyre varion shumë në vende të ndryshme. Në shumë vende të Evropës
Lindore ndërmjetësimi nuk funksionon: palët këmbëngulin për një vendim gjyqësor. Në mënyrë
të çuditshme ky mekanizëm vlerësohet gjithnjë se sa ka ndikuar në uljen e ngarkesës në gjykata.
Vlerësimi i tij nga pikëpamja e palëve (në drejtim të kostove, kohës dhe rezultatit) nuk adresohet.
Ky vlerësim nuk ka një përgjigje të përgjithshme dhe varet nga kushtet e secilit vend.
ENCJ jep këto rekomandime:
1) Të gjitha programet reformuese, duke përfshirë reduktimin e ngarkesës së çështjeve në
gjykata dhe rritjen e tarifave gjyqësore duhet të sigurojnë aksesin në drejtësi, siç garanton neni 6
i KEDNj-së. Masat që synojnë dekurajimin e çështjeve jo të themelit janë të dobishme, me kusht
që ato të mos pengojnë çështjet e themelit të paraqiten në gjykatë;
2) Nëse tarifat gjyqësore rriten, rrethanat financiare të palëve duhet të merren në
konsideratë, përmes diferencimit të tarifave ose përmes ndihmës juridike;
3) Rregullimi i aksesit në apel preferohet të bëhet nga vetë gjyqësori, duke konsideruar
themelin e çështjes dhe jo nëpërmjet rregullave ligjore mekanike
Thjeshtimi i procedurave, përmirësimi i menaxhimit të çështjeve dhe prezantimi i teknologjive të
reja është vlerësuar si një drejtim i veçantë i Reformës në Gjyqësor nga ENCJ. Pothuajse të
gjitha vendet evropiane po punojnë për të thjeshtuar dhe dixhitalizuar procedurat, më shumë për
të shkurtuar kohëzgjatjen dhe për të përmirësuar aspektet e tjera të cilësisë se sa për të ulur
kostot. Megjithatë një sistem strikt i menaxhimit të çështjeve, jo vetëm ul kohëzgjatjen e
çështjes, por jep si efekt anësor edhe uljen e kostos së çështjes konkrete.
Thjeshtimi i procedurave. Një prej mjeteve është ulja e numrit të llojeve të procedurave
gjyqësore. Ndërhyrja më e zakonshme është prezantimi i procedurave të thjeshta dhe të shpejta,
që i lejojnë gjyqtarit një kontroll të shtrënguar. Në këto lloj procedurash shkëmbimi i përsëritur i
dokumenteve dhe shtyrja e seancave është një përjashtim. Gjithashtu, po njohin përdorim të lartë
shpallja me gojë e vendimit apo përpilimi i vendimeve të shkurtuara (ku gjyqtari nuk i jep
122
përgjigje të gjitha pretendimeve) për të adresuar pretendimet shumë të gjata të avokatëve.
Veçanërisht, interesante paraqitet ripërcaktimi tërësor i procedurave gjyqësore (në Irlandë apo
Hollandë, për çështjet tregtare apo administrative). Në disa vende të tjera, po futen mekanizma
për të eleminuar taktikat vonuese të avokatëve, siç është ndëshkimi financiar i tyre kur ata
shkaktojnë vonesa të panevojshme apo kur paraqesin çështje të pabazuara. Në disa vende janë
prezantuar procedura për pretendimet e vogla, të cilat janë me format strikt dhe kosto të ulët, që
lejojnë edhe dixhitalizimin e tyre.
Dixhitalizimi i procedurave. Paraqitja e çështjeve elektronikisht, shkëmbimi dixhital i
dokumenteve me nënshkrime dixhitale po bëhen të njohura me shumë shpejtësi. Termi “e-court”
po përhapet. Shpesh ky term i referohet çështjeve të vogla. Edhe gjurmimi i çështjeve është një
fushë premtuese, që lejon ndjekjen e progresit të çështjes në internet. Edhe në sallat e gjyqit ka
filluar sistemi audio recording. Në Suedi përdoret video recording, madje çështja në apel bazohet
në vazhdimin e procedurës në shkallë të parë. Videokonferenca është një mjet efikas, sidomos
për distancat e mëdha gjeografike. Përdorimi më i mirë i sistemeve të IT redukton kostot e
gjykatave. Mirëmbajtja e një sërë sistemesh është shumë e shtrenjtë, por një sistem i integruar
paraqet më shumë kosto-efektivitet.
Menaxhimi më strikt i çështjeve është një mjet që rrit eficencën në procedurat gjyqësore. Kjo
përfshin veprimet përgatitore, trajnimin e gjyqtarëve për të qenë më efektivë, paracaktimi i
dëshmitarëve që duhen thirrur nëpërmjet detyrimit të avokatëve etj.
Avantazhet e këtyre masave lidhen me shkurtimin e kohëzgjatjes së çështjeve në gjykata, si dhe
me rritjen e eficencës së gjykatave, për pasojë edhe me reduktimin e kostove. Tashmë, aksesi në
shërbime i shoqërisë është ripërcaktuar si akses dixhital dhe për pasojë, Gjyqësori duhet të
ndjekë ritmin e kësaj tendence. Aksesi dixhital në drejtësi është një nevojë. Mirëpo duhet
mbajtur në konsideratë që kjo kërkon investim kapital substancial sepse dixhitalizimi është një
operacion i madh që merr kohë, ku kostot tejkalojnë përfitimet. Disavantazhi lidhet me pyetjen
nëse këto lloj procedurash i respektojnë tërësisht standardet e procesit të rregullt. Por në praktikë,
gjyqësori në shumë vende nuk e shikon këtë çështje si problem domethënës. Shumica e
gjyqtarëve i kanë mirëpritur këto zhvillime me gjithë zemër.
ENCJ jep këto rekomandime:
1) Thjeshtimi i procedurave gjyqësore, përmirësimi i menaxhimit të çështjeve dhe
prezantimi i teknologjive të reja ofrojnë mundësinë për të modernizuar administrimin e
drejtësisë, e për pasojë përmirësimin e aksesit në drejtësi, të cilësisë së drejtësisë si dhe të
eficencës. Të gjithë gjyqësorët nevojitet të miratojnë programe novatore për të arritur këto
qëllime;
2) Meqë këto risi kërkojnë modernizimin e ligjit procedural dhe këto programe kërkojnë
bashkëpunimin e ngushtë të të gjithë aktorëve sidomos të organeve gjyqësore, avokatëve dhe të
agjencive qeveritare përgjegjëse për legjislacionin përkatës. Gjyqtarët dhe prokurorët duhet të
123
angazhohen në mënyrë proaktive për të zhvilluar dhe për të zbatuar procedura, procese dhe
teknologji të reja brenda gjyqësorit.
Menaxhimi i gjykatave dhe optimizimi i ngarkesës në gjykata është një drejtim tjetër, që
Reforma në Gjyqësor ka sipas ENCJ. Në Raportin e ENCJ parashtrohet se rishpërndarja e
detyrave tek gjyqtarët dhe stafi mbështetës i lejon gjyqtarët të fokusohen tek thelbi i detyrave të
tyre gjyqësore. Një prej metodave është kalimi/delegimi i detyrave nga gjyqtari tek ndihmësi
ligjor apo stafi administrativ. Kjo kërkon jo vetëm një staf ligjor të mirë-përgatitur, por edhe
përgatitjen e gjyqtarit për punën në grup përkundrejt punës si i vetëm, që ai është mësuar të
kryejë.
Optimizimi i çështjeve tek gjykatat dhe gjyqtarët është parë si një çështje prioritare në shumë
vende evropiane për Reformën në Gjyqësor. Kur midis gjykatave ka diferenca në ngarkesë ka
humbje të burimeve. Një praktikë e mirë është caktimi i çështjeve me program kompjuterik. Në
disa vende ka mekanizma fleksibël, që lejojnë caktimin e çështjeve në gjykata të ndryshme me
qëllim barazimin e ngarkesës së tyre. Meqë kjo ka si pasojë udhëtimin e palëve, atëherë zgjidhja
i është lënë palëve: pala ose pranon të udhëtojë më shumë në një gjykatë më të largët ose pranon
që çështja e tij të caktohet më vonë në kohë tek gjykata që ai ka më pranë. Një zgjidhje
alternative është caktimi i përkohshëm i gjyqtarëve të gjykatave me pak ngarkesë tek gjykatat me
shumë ngarkesë, psh me delegim.
Ulja e mbingarkesës. Ulja e burokracisë në përgjithësi dhe centralizimi i detyrave mbështetëse
administrative janë pjesë e riorganizimit të gjykatës. Mirëpo, shumica e gjykatave nuk kanë
informacionin më thelbësor për kohëzgjatjen e çështjeve dhe çështjet e prapambetura. Pa këtë
informacion nuk mund të procedohet drejtësi e përshtatshme dhe në kohën e duhur. Për këtë
qëllim, gjykatat kanë nevojë për staf për të mbledhur dhe analizuar të dhënat. Këtu duhet patur
parasysh edhe ndryshimi i strukturës së stafit administrativ, për shkak të zhvillimeve IT.
Këto masa kanë disa avantazhe. Rishpërndarja e detyrave lejon gjyqtarin të fokusohet tek detyrat
e tij kryesore dhe të pasurojë punën e tij. Gjithashtu, ka potencial të kursejë kostot. Megjithatë
kjo masë mund të shihet si e padëshirueshme nga ministria e drejtësisë pasi kërkon rritjen e stafit
në gjykata. Gjithashtu, ka edhe kosto paraprake. Një risk tjetër lidhet me faktin që gjyqtari duhet
t‟i besojë stafit të tij, përndryshe ai do të përfundojë duke rikryer të gjithë punën nga e para dhe
kursimet do të ishin të pandjeshme. Një risk tjetër potencial është edhe influenca e
papërshtatshme e ndihmësve ligjorë tek gjyqtari (risk i vogël për gjyqtarët profesionistë).
Ndarja fleksibël e çështjeve tek gjykatat dhe gjyqtarët ka avantazhe të dukshme në drejtim të
eficencës. Interesat e gjykatës mund të përkojnë me ato të palëve (kur çështja duhet të gjykohet
shpejt), megjithatë mund të ketë raste që këto interesa të përplasen, pasi palëve iu duhet të
udhëtojnë. Gjithashtu, një ndarje e tillë e çështjeve është më pak transparente.
124
Reduktimi i mbingarkesës ka avantazhe të qarta, por ai kufizohet nga nevoja për staf për të
mbledhur dhe analizuar të dhëna, si dhe për të mirëmbajtur sistemet e IT.
ENCJ rekomandon:
1) Rishpërndarja e detyrave brenda gjykatave për t‟i lejuar gjyqtarët të përqëndrohen në
detyrat thelbësore gjyqësore është një qëllim i rëndësishëm në vetvete, përveç kostove që mund
të kursehen në këtë mënyrë. Për të qenë efektivë, gjyqtarëve duhet t‟u sigurohet e gjithë
mbështetja e nevojshme. Ata duhet të jenë në gjendje të mbështeten tek stafi i tyre dhe kjo
kërkon një staf me cilësi të lartë;
2) Teksa duhet mbajtur një mekanizëm transparent, caktimi i çështjeve tek gjykatat dhe
gjyqtarët duhet të bëhet më fleksibël me qëllim përdorimin e zhvendosjes më të mirë të
gjyqtarëve;
3) Reduktimi i mbingarkesës është i dëshirueshëm, por duhet të balancohet me kujdes me
nevojat në rritje për të patur informacion më të përshtatshëm mbi ngarkesën dhe kohëzgjatjen e
çështjeve.
Është e rëndësishme që reforma duhet ta përforcojë pavarësinë e gjyqësorit dhe jo ta minojë atë.
Parimi jetik i ndarjes së pushteteve nuk duhet të kompromentohet nga reforma. Reforma duhet të
përfshijë patjetër si koncepte vlerësimin dhe rivlerësimin e instituteve. Reformimi i gjyqësorit në
drejtim të eficencës mund të kursejë para, por kursimi i parave nuk duhet të jetë objektivi që
duhet të udhëheqë reformën. Ka nevojë për kritere dhe procedura të qarta që të parashikojnë
përdorimin e ICT, duke përfshirë edhe videokonferencat. Gjithashtu, duhet të përfshihet edhe
regjistrimi video i seancave gjyqësore.
Nëse ndiqet një qasje për specializimin gjyqësor, është qartësisht thelbësore për dhënien e një
drejtësie me cilësi të lartë, të sigurohet që gjyqësori ka nivelin e nevojshëm të ekspertizës dhe
përvojës për të dhënë një shërbim të specializuar, si dhe të sigurohen burime gjyqësore dhe
burime mbështetëse të përshtatshme. Po ashtu, në këtë rast ka nevojë edhe për trajnimet e duhura
dhe të përshtatshme. Përvoja tregon se në disa rrethana kur prezantohet specializimi ka një risk
për të kufizuar aftësinë e gjykatave për të kryer punën me fleksibilitet, që mund të prekë punën
në drejtim të efektivitetit dhe të kohës. Çdo proces që prezanton specializimin duhet të përfshijë
konsideratën mbi çdo humbje eventuale të fleksibilitetit, si dhe nëse përfitimet i tejkalojnë
disavantazhet. Për këtë qëllim nevojitet konsultim për këtë çështje (gjyqtarët, KLD dhe
përdoruesit e gjyqësorit). Janë dhënë këto rekomandime për specializimin:
- Nëse specializimi mund të sigurojë dhënien e drejtësisë me cilësi të lartë, atëherë duhet të
merren masa për të siguruar që ajo pjesë e gjyqësorit të ketë nivelin e nevojshëm të ekspertizës,
përvojës dhe trajnimit.
- Për të siguruar që nga specializimi jepet drejtësi me cilësi të lartë, duhet të ketë burime të
përshtatshme gjyqësore dhe mbështetëse, në drejtim të ekspertizës
125
- Çdo proces që prezanton specializimin duhet të marrë në konsideratë çdo humbje
potenciale të fleksibilitetit të gjykatës, dhe nëse përfitimet tejkalojnë disavantazhet. Konsultimet
mund të jenë të nevojshme për këtë qëllim;
- Duhet të ketë grupe të përdoruesve të gjykatës që përfshijnë gjyqësorin dhe aktorë të tjerë
relevant. Këto lloj grupesh duhet të takohen rregullisht për të shqyrtuar të dhënat relevante dhe
për të propozuar zhvillimet e duhura
Tek rishpërndarja e detyrave (mekanizmi fleksibël për ndarjen e çështjeve). Në mbështetje të
kësaj qasje mund të jetë e dobishme për të kryer analizat e duhura të ngarkesës në gjykata në
pjesë të ndryshme të vendit ose të sistemit të gjykatave për të identifikuar nevojën për të
rishpërndarë ngarkesës dhe për të ndihmuar një shpërndarje të tillë ose për të identifikuar
zgjidhje të tjera. Përveçse të jetë transparent, procesi duhet të respektojë parimet e objektivitetit
dhe të paracaktimit, për shembull për të parandaluar mundësitë e manipulimit të parregullt të
ndarjes së çështjeve.
Duhet t‟i kushtohet shumë rëndësi menaxhimit të përshtatshëm të çështjes. Të merret përvoja
positive e projektit që ka pilotuar OSBE dhe të kryhen ndryshimet e nevojshme ligjore në
procedurë në drejtim të përgatitjes së saktë të çështjes për gjykim (roli aktiv i gjyqtarit në
veprime përgatitore dhe në gjykim), si dhe vendosja e rregullave procedurale të sakta për të
eleminuar shtyrjen e seancës gjyqësore.
Lidhur me kohën e gjykimit të çështjeve, vetëm në Norvegji janë të përcaktuara afatet kohore në
ligj. Në vende të tjera, standardet kohore caktohen nga vetë gjyqësori. Ka disa modele të tilla si:
x çështje duhet të përfundohen për y kohë psh. 70 % e çështjeve tregtare duhet të përfundohen
për 6 muaj. Standardet caktohen nga Këshilli Gjyqësor në konsultë me kryetarët e gjykatave, më
pas ndiqet zbatimi I këtyre standardeve. Standardet hartohen nga një analizë e kujdesshme e
procedurave, si dhe e performancës konkrete të gjykatave në drejtim të shpejtësisë. Në këtë
mënyrë, gjyqtarët mund të vendosin objektiva gjatë menaxhimit të çështjeve. Madje edhe palët e
dinë se çfarë duhet të presin dhe bashkëpunojnë me gjykatën.
Duhet të hartohen metodologji për gjyqtarët për menaxhimin e çështjeve. Menaxhimi i çështjeve
ka nevojë për ndryshim të mentalitetit të gjyqtarëve dhe për këtë shkak nevojitet trajnim i
posaçëm i tyrë.
Në drejtim të thjeshtimit të procedurave duhen marrë disa masa:
- Të hiqen elementët e vjetëruar, që nuk i përgjigjen më zhvillimit aktual (njoftimet në shtëpi).
Tashmë tekonologjia e informacionit dhe rrjetet sociale janë shumë të zhvilluara;
- Të shkurtohen hapat proceduralë në gjykim;
- Të vendosen kufizime logjike dhe strukturore të materialeve me shkrim të palëve (në disa
vende përdoret limiti prej 10 faqesh). Madje për këtë edhe Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit
Evropian ka dhënë rekomandime (2012/C 338/01), in Official Journal of the European Union
126
6.11.2012, par. 22 “22. Rreth 10 faqe shpesh janë të mjaftueshme për të shkruar në mënyrën e
duhur kontekstin e një kërkese për gjykim paraprak. Kjo kërkesë duhet të jetë e përmbledhur, por
mjaftueshmërisht e qartë dhe duhet të përmbajë të gjithë informacionin relevant për t‟I dhënë
Gjykatës dhe personave të interesuar që kanë të drejtën për të paraqitur prapësime, një kuptim të
qartë të kontekstit ligjor dhe faktik të procedurës kryesore”. Meqë gjyqtarët nuk mund t‟I
vendosin vetë këto kritere, një kriter I tillë duhet të përcaktohet në ligj. Nisur nga e njëjta nevojë,
edhe gjatësia e vendimeve gjyqësore duhet të rregullohet.
CEPEJ, në vitin 2012 ka dalluar përdorimin e ICT në tre kategori:
i. Pajisjet kompjuterike të përdorura për ndihmë direkte të gjyqtarëve dhe të punonjësve të
gjykatës;
ii. Sistemet për regjistrimin dhe menaxhimin e çështjeve;
iii. Shkëmbimin elektronik të dokumenteve dhe të komunikimit midis gjykatave dhe
ambientit të tyre, duke përfshirë edhe teknologjinë në sallën e gjyqit
Një çështje e rëndësishme lidhet me faktin nëse paraqitja elektronike e çështjeve duhet të bëhet e
detyrueshme për të gjitha kategoritë e palëve dhe të përfaqësuesve të tyre. Duke lejuar
komunikimin në letër të vazhdojë, atëherë në gjykatë do të ketë 2 lloj procesesh dhe kjo është e
kushtueshme. Po ashtu, kjo shkakton edhe ngadalësimin e tranzicionit nga letra në shkëmbimin
elektronik. Në shumë vende evropiane, në çështjet civile dhe administrative është përdorur qasja
për ta bërë komunikimin dixhital të detyrueshëm, me përjashtim të individit. Në Estoni, individët
që përdorin këtë teknologji mund të përfitojnë ulje të tarifave gjyqësore ose caktim dhe
përfundim të çështjes së tyre më shpejt në kohë.
Në vende të tjera bëhet dallim midis palëve me dhe pa përfaqësim ligjor, ku të parët duhen
ndërsa të fundit mund të dorëzojnë dokumente elektronike. Një qasje tjetër mund të jetë ajo që
çdokush i dorëzon dokumentet elektronikisht, por në gjykata duhet t‟u sigurohet ndihmë
qytetarëve që nuk kanë akses në internet. Zgjedhja i takon gjyqësorit të një vendi në përputhje
me qasjen në shërbimet (e publikut) në internet.
Thjeshtimi i procedurave në GJykatën e Apelit. Ka një shqetësim që aksesi i pakufizuar në apel
ka një efekt të kundërt për gjykatat dhe në fund edhe tek cilësia e drejtësisë, pasi impakti i lirisë
totale të apelit ka riskun e shtrirjes së kohës për të trajtuar apelet dhe të ngarkesës së gjykatave
me çështje të panevojshme. Gjykatat duhet të fokusohen për të shqyrtuar në apel vetëm tek
çështjet që kanë thelbin brenda. Shumë vende evropiane kanë marrë masa për të ulur numrin e
apeleve dhe për të thjeshtuar procesin e apelit për të siguruar akses me cilësi më të lartë në
drejtësi për ata që kanë një çështje me thelb. Këto masa janë:
- Përdorimi i filtrave. Këtu çështja më e rëndësishme është nëse duhet të ketë një
mekanizëm filtrues dhe kush vendos që çështja ka një thelb për në apel. Filtrat mund të vendosen
me pragje në ligj (lloji I akuzës në procesin penal ose vlera monetare në çështjet civile). Një gjë e
127
tillë mund të arrihet edhe duke ia dhënë diskrecionin gjyqtarit. Afatet janë gjithashtu filtra për
apelin;
- Fokusimi tek çështjet e spikatura. Kjo lehtëson edhe pozitën e dëshmitarëve apo të të
dëmtuarve, të cilët nuk kanë dëshirë të riparaqiten e të ripyeten në gjykatë. Suedia ndjek një
qasje më radikale, ku kukfiohet vetëm duke riparë/ridëgjuar regjistrimin audio/video të shkallës
së parë, duke reduktuar në minimum paraqitjen e palëve në seancë dëgjimore në apel;
- Reduktimi i numrit të gjyqtarëve në apel, psh nga 3 në 1. Megjithatë kjo zgjidhje ka
disavantazhe sepse një trup me 3 gjyqtarë merr vendime më të mira dhe autoriteti moral i
gjykatës zbehet;
- Kufizimi i gjykimit mbi dokumente dhe shtimi i përdorimit të IT. Vendimet mbi thelbin e
çështjeve në apel duhet normalisht dhe para së gjithash të merren mbi bazë dokumentash se sa
mbi një seancë dëgjimore. Procedura e apelit duhet të thjeshtohet duke vendosur kufizime në
drejtim të gjatësisë së paraqitjes me shkrim apo me gojë të palëve
Udhëzime: Duhet të vendosen procedura për të shmangur përsëritjen dhe një seancë të dytë
dëgjimore, si dhe pr t‟I kërkuar kërkesave ankimore të fokusohen në çështjet e spikatura. Nuk
rekomandohet ulja e numrit të gjyqtarëve në apel nga 3 në 1.
Zgjidhja alternative e mosmarrëveshjeve. ENCJ rekomandon:
- Duhet të ketë procedura për ndërmjetësimin dhe metodat e tjera;
- Të dhëna relevante duhet të mblidhen dhe të analizohen për të treguar nëse këto metoda
ulin ngarkesën në gjykata;
- Për të patur një proces të suksesshëm ndërmjetësimi është e rëndësishme të sigurohet
ndihma juridike pë rata që kanë më shumë nevojë ose për të siguruar ndërmjetësim të financuar
nga shteti;
- Duhet të sigurohen materiale informuese dhe shpjeguese për ndërmjetësimin me qëllim
nxitjen e tij;
- Sondazhe efektive të klientëve të ndërmjetësimit duhet të kryhen;
- Duhet të ketë një program të angazhimit public për të edukuar përgjithësisht publikun me
vlerat e ndërmjetësimit;
- Ndërmjetësimi duhet të jetë një proces vullnetar;
- Gjyqtarët duhet të nxisin palët për përdorimin e tij, por jo të këmbëngulin për
ndërmjetësim;
- Ndërmjetësimi duhet të kryhet nga ndërmjetës të akredituar dhe të trajnuar në mënyrën e
duhur;
- Duhet të ketë procedura të përshtatshme ndërmjetësimi në të gjitha gjykatat relevante;
- Përdorimi i teknikave të ndërmjetësimit nga gjyqtarët brenda procedurës mund të
rekomandohet sepse kjo e bën procedurën më pak formale;
- Protokollet parapërgatitore dhe menaxhimi aktiv i çështjes gjyqësore i lejon gjykatave të
inkurajojnë plaët të konsiderojnë metodat alternative;
128
- Këshillat Gjyqësorë duhet të këshillojnë qeveritë për t‟i zgjidhur disa çështje
administrative nëpërmjet përdorimit të komunikimit aktiv, procedurave të ndërmjetësimit dhe
rishikimit të pavarur.
6. Zbatimi i vendimeve gjyqësore
Në Dokumentin Analitik, përshkruhet koncepti kushtetues.
6.1. Zbatimi i vendimeve gjyqësore civile, administrative dhe tregtare
Kuadri ligjor dhe institucionet përgjegjëse për ekzekutimin e vendimeve
Përshkruhet Shërbimi Përmbarimor Gjyqësor. Evidentohet si problem eficienca e ulët e shërbimit
përmbarimor në ekzekutimin e vendimeve gjyqësore.
Pengesat e natyrës legjislative dhe zbatimit në praktikë të legjislacionit në ekzekutimin e
vendimeve
Ekzekutimi i vendimeve të gjykatave është i dobët, veçanërisht në rastet ku institucionet
shtetërore janë palë e paditur. Është i ulët edhe buxheti i akorduar. Shkaktarët janë pengesa të
natyrës legjislative dhe praktike, si dhe mosrespektimi i ligjit nga autoritetet e ngarkuar me ligj.
Janë evidentuar si probleme:
- Numri i lartë i kërkesave në GjK lidhur me mosgjykimin brenda një afati të arsyeshëm dhe
për mosekzekutimin e vendimeve gjyqësore të formës së prerë, janë shtuar në numër;
- Mangësi në vendimet e GjK, që, në rast konstatimi të shkeljes së të drejtave kushtetuese s‟ka
vendosur dëmshpërblim për individin;
- Mangësi në performancën e shërbimit përmbarimor gjyqësor shtetëror
- Mungesa e një sistemi efikas për monitorimin e shërbimit përmbarimor gjyqësor shtetëror
dhe privat
- Mungesa e lidhjes së sistemit ALBIS me sistemin ICMIS të gjykatave;
- Mungesa e cilësisë profesionale dhe mosnjohja e ligjit nga përmbaruesit, si dhe mungesa e
vullnetit të tyre për vendosjen e sanksioneve
- Mungesa e mbështetjes së përmbaruesit me mjete dhe forca nga qeverisja vendore, qendrore
dhe policia e shtetit;
- Problemi i veçantë lidhet me vendimet gjyqësore për kthimin dhe kompensimin e pronave,
evidentuar nga GjEDNj
Megjithëse vihet theksi tek detyrimet për kthimin dhe kompensimin e pronës dhe kërkesat e KE
dhe të GjEDNj, nuk ka asnjë problematikë për performancën e Avokaturës së Shtetit dhe të
AKKP për këtë çështje. Prej 2 vjetësh nuk është realizuar asnjë kthim apo kompensim prone.
129
Duhet përmirësohet mekanizimi i ekzekutimit të vendimeve gjyqësore, duke parashikuar edhe
privatizimin 100% të këtij shërbimi.
6.2 Ekzekutimi i vendimeve penale
Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrimi i kuadrit ligjor dhe i institucioneve. Jepen si
probleme:
- Vonesat për shkak të moszbardhjes së vendimeve gjyqësore nga gjyqtarët;
- Burokracitë administrative gjykatë-prokurori;
- Ekzekutimi i vendimeve me masa mjekësore dhe edukuese për shkak të mungesës së
institucioneve të posaçme;
- Rihapja e proceseve penale në rastet e shkeljeve të së drejtës për proces të rregullt, në
përputhje me Rekomandimin No. R (2000) 2 të Komitetit të Ministrave;
Mungon problematika për ekzekutimin e vendimeve penale lidhur me ekzekutimin e
shpenzimeve procedurale të parapaguara nga shteti, si dhe të dënimeve me gjobë për shkak të
informalitetit të ekonomisë. Po ashtu, mungon problematika kur i dënuari është jashtë shtetit dhe
për përllogaritjen e saktë me ligj të datës së fillimit të ekzekutimit të vendimit penal.
III. DREJTËSIA PENALE
Komente të përgjithshme
1. Rëndësia e kapitullit
Trajtimi i sistemit të ndjekjes penale është pjesë integrale dhe po aq e rëndësishme, e ndoshta më
shumë delikate sesa pjesa e sistemit të gjykatave. Ka shumë arsye se përse vëmendja
përqendrohet tek ky sistem. Zhvillimet doktrinare mbi këtë sistem janë më pak të elaboruara sesa
ato që i përkasin sistemit të gjykatave, dhe se elaborimi i tyre, jo vetëm në plan të brendshëm,
por edhe atë ndërkombëtar, janë në një fazë perfeksionimi të vrullshëm. Tashmë, cilësia dhe
masa e “demokratizimit” të një regjimi shtetëror duket jo vetëm nga sofistikimi i sistemit të
gjykatave, por mbi të gjitha, ai i ndjekjes penale. Kjo sepse, historikisht lakmusi i vlerësimit të
“arrogancës” apo “arbitraritetit” të një regjimi është gjendur gjithnjë tek mbartja e këtyre
karakteristikave prej sistemit të ndjekjes penale të adoptuar. Në analizë të fundit, marrëdhënia
shtet-individ, masa e respektimit të lirive dhe të drejtave themelore apo edhe vetë cilësia e
“drejtësi-dhënies” penale janë funksion i mënyrës sesi trajtohet ndjekja penale. Jo vetëm kaq,
porse në shoqëritë moderne, performanca e sistemit të ndjekjes penale implikon gjithnjë e më
shumë interesa politike, pasi konsiderohet si një nga mekanizmat reagues më efektivë ndaj
arbitraritetit apo abuzimit të pushtetit politik e për këtë arsye kjo veprimtari shpesh e më shpesh
përbën argument politik.
130
Pikërisht kjo marrëdhënie e nderë, midis pushteteve publikë (e ku më kryesori është ai politik)
dhe “antagonistit” par exellence të tyre – prokurorisë – është sfondi më pak ideal, kur vjen
çështja për ta reformuar në mënyrë të shëndetshme atë. Duhet që pushteti politik, ta pasurojë
sistemin e prokurorisë me arsenalin më të bollshëm të mjeteve për të qenë e sukseshme në
arritjen e qëllimit – pra në vënien në lëvizje të mekanizmave të ndëshkimit penal të cilit do t‟i
duhet të kunddrejtohet ndonjëherë po ndaj po këtij pushteti politik!! Është pikërisht kjo ndjesi,
ajo çka përbën pengesën kryesore për një reformim/dizenjim optimal të këtij sistemi.
Reflektim i kësaj marrëdhënieje është pikërisht edhe fakti se parametrat orientues të organizimit
dhe funksionimit të sistemit të prokurorisë – që elaborohen në rrafsh politiko – institucional të
brendshëm dhe ndërkombëtarë - janë në evoluim të vazhdueshëm e madje me ritme frenetikë.
Gjithnjë e më tepër po huazohen koncepte, parametra, apo frymëzime prej sistemit të gjykatave.
Vështirësia thelbësore qëndron në faktin se në analizë të fundit shërbimi që jep sistemi i
prokurorisë (ushtrimi i ndjekjes penale) është qartësisht i ndryshëm nga shërbimi i sistemit të
gjykatave (dhënia e drejtësisë finale). Tendenca e fundit që duket se ka ngritur krye me
vendosmëri është ajo, sipas së cilës trajtimi që i duhet rezervuar sistemit të ndjekjes penale duhet
të jetë i njëjtë me atë që i rezervohet sistemit të gjykatave. Për këtë arsye, teksa flitet për “pushtet
gjyqësor” rëndom nënkuptohet binomi „gjykata – prokurori‟. I njëjti trajtim duhet të rezervohet
edhe në reformën gjyqësore që po trajtohet në këto dokumente.
Bazuar mbi këtë konkluzion, vlerësojmë që teksa maturohen linjat kryesore të ngrehinës së
sistemit të ndjekjes penale, ato duhet të reflektojnë zgjidhjet, modelin, ndërveprimin dhe
përputhshmërinë me sistemin e gjykatave. Për sa kohë që funksionimi i prokurorisë është
organikisht i lidhur me veprimtarinë e gjykatave, rëndësi parësore merr përputhshmëria dhe
kompaktësia e veprimtarisë midis prokurorisë dhe sistemit gjyqësor. Ekzekutimi i sensit të
“qortueshmërisë ligjore” ndaj sjelljeve individuale, të cilat dëmtojnë vlerat e bashkëjetesës së
shëndetshme dhe të moralshme sociale, që fillimisht vihet në jetë prej veprimtarisë së sistemit të
prokurorisë, duhet të finalizohet suksesshëm në gjykatë, e të mos tretet në harresë për shkak të
tensioneve të brendshme dhe ndrydhjeve, që mund të lindin prej mosfunksionimit të ingranzheve
të dy sistemeve (prokurorisë dhe gjykatave) që kanë konsistencë, ligjësi, qëllime dhe objektiva
natyrshëm të ndryshëm prej njëri-tjetrit. Kjo është sfida thelbësore që duhet të mbërrijë një
reformë reale e sistemit të magjistraturës në një regjim shtetëror modern të drejtësisë sociale.
2. Trajtimi i çështjeve në Dokumentin Analitik (e shpërndarë në disa kapituj)
Në Dokumentin e Analizës, çështja e prokurorisë (organizimi, funksionimi, etj) janë përqendruar
në kapitullin e Drejtësisë Penale, porse gjurmë, pak ose shumë të rëndësishme, gjenden të
shpërndara edhe në kapituj të tjerë. Kjo ndoshta për faktin, se siç është përmendur edhe më sipër,
“pushteti gjyqësor” përfshin domosdoshmërisht edhe sistemin e prokurorisë dhe se çdo ndërhyrje
në njërën degë (psh në sistemin e gjykatave) jep efektin e vet edhe tek sistemi i prokurorisë. Kjo
131
e bën paksa të vështirë analizën pasi fakti se gjenden trajtime të të njëjtës çështje në një kapitull
diku tjetër, trajtimi është i ndryshëm. Vështirësia rritet edhe për shkak të hartimit të kapitujve të
ndryshëm nga grupe të ndryshme ekspertësh, perspektivat e ndryshme të të cilëve nuk kanë
kaluar një një proces tërësor harmonizues të të gjithë dokumentit. Ndoshta më funksionale do të
kishte qenë strukturimi i dokumentit mbi “lëndë” apo “çështje”, si psh “çështja e ndjekjes
penale” dhe jo në bazë institucionesh. Gjithsesi, në trajtimin e mëposhtëm, është ndjekur rruga e
shterimit të argumentit të prokurorisë në këtë kapitull, pavarësisht se grimca trajtesash gjenden
në kapituj të tjerë (psh trajtimet kushtetuese mbi PP që gjenden në kapitullin e “Ndryshimet
kushtetuese të sistemit të drejtësisë” janë spostuar në këtë kapitull).
3. Metodologjia e trajtimit të cështjeve
Trajtimi është akademik dhe pa mbështetje në të dhëna. Prej asaj çka është trajtuar në kapitullin e
“drejtësisë penale” konstatohet se pjesa dominuese e materialit trajton një shtjellim sqarues mbi
dispozitat ligjore dhe nëpër të janë shprehur edhe probleme sipas pikëpamjes së autorëve
ekspertë. Identifikimi i rrethit të problematikave dhe shkalla e thellësisë së tyre mesa duket nuk
është bazuar në eksperienca, studime, statistika - pra të dhëna objektive krahasimore. Thjesht,
është konfrontuar kjo bazë ligjore me disa standarde bazike sipërfaqësore të mirënjohura, porse
pa deklaruar qartë dhe saktë burimin e këtyre standardeve, pra nëse janë standarde
ndërkombëtare të adoptuara nga ndonjë organizëm i tillë apo jo. Do të ishte e udhës që çdo
standard të deklarohej, në mënyrë që edhe implementimi i tij të ishte i plotë dhe i saktë sipas
kontekstit.
Materiali përmban një përpjekje të lavdërueshme për të trajtuar jo vetëm çështje të organizmit
dhe funksionimit të institucioneve përkatëse të sistemit të ndjekjes penale, porse edhe çështje që
ndoshta duken më pak të rëndësishme, siç janë çështjet e perfeksionimit të procedurës hetimore,
çështjet e së drejtës materiale penale apo edhe çështjet e marrëdhënieve ndërkombëtare apo edhe
ato të sistemit të ekzekutimit të vendimeve. Gjithsesi, edhe për këto çështje konstatohet jo ndonjë
trajtim i strukturuar apo tendencë për të adoptuar ndonjë sistem apo model të paracaktuar. Në
Dokumentin Analitik nuk përmbahen zgjidhje apo rekomandime (janë shumë të pakta dhe në çdo
rast janë me zgjidhje alternative). Teksa konfrontohen Dokumenti Analitik me draft-Strategjinë,
e cila presupozohet të jetë dokumenti, i cili në mënyrë logjike të përmbajë zgjedhjet dhe zgjidhjet
për secilën problematikë, rezulton se edhe këtu shumica e çështjeve veçse prezantohen si
probleme, porse nuk jepen si zgjidhje. Ndërkohë shqetësues është fakti se në draft-Strategji janë
prezantuar si probleme e madje në ndonjë rast është dhënë edhe zgjidhje, për lëndë të cilat nuk
janë trajtuar asfare në Dokumentin Analitik. Më në detaje, kjo çështje do diskutohet në pjesën që
i dedikohet analizës së draft-Strategjisë.
132
4. Konsiderata mbi linjën logjike të ndjekur në trajtimin e sistemit të prokurorisë
Strukturimi i analizës duke iu referuar organeve dhe jo fushës (veprimtarisë), është ndoshta një
nga nga arsyet që ka çuar në një analizë jo të thelluar dhe deri diku të deformuar, qoftë përsa i
përket identifikimit të problematikave, qoftë edhe zgjidhjeve apo edhe vetë mospërputhjeve që
rezultojnë midis problematikave dhe zgjidhjeve në draft-Strategji. Po kështu, edhe përpilimi i
analizës duke mos saktësuar setin e akteve ndërkombëtare (standardeve), mbi të cilat duhet të
bëhen operacionet logjike krahasimore është një arsye tjetër, që ka sjellë zgjidhje të
papërshtatshme. Zgjidhjet e dhëna nuk godasin thelbin e problemit (cilësinë korrekte të ushtrimit
të funksionit të ndjekjes penale), por orientohen tek modulimi i disa procedurave për zgjedhjen e
PP apo mekanizmat pjesëmarrës në të. Për pasojë, zgjidhjet e dhëna reflektojnë pa e fshehur
ndjesinë e momentit politik të mazhorancës aktuale, kur në të vërtetë duhet të reflektonin nevojat
shkencore të reformimit. Siç është thënë edhe më sipër, ky është një nga rreziqet më të mëdha që
mund të sjellë suksesin ose dështimin e reformës në perspektivën afatmesme dhe afatgjatë. Të
diskutohet mbi konsiderata personale (politiko-partiake) të funksionarëve konkretë dhe duke ia
mbivendosur ato nevojave që sistemi ka, nuk duket se është rruga më e shëndetshme për reformë
serioze. Ka sinjale në material që kjo ka ndodhur. Kështu, vihet theksi dhe shtohet vëmendja mbi
mënyrën e zgjedhjes së PP (i zgjedhur nga legjislatura e mëparshme), të faktit që zgjidhet nga një
President që nuk gëzon mbështetjen politike të mazhorancës (nën pretendimin jo korrekt të
zgjedhjes me shumicë të thjeshtë) e ndërkohë harrohet tërësisht fakti se figura qendrore e
pushtetit të ndjekjes penale është (duhet të jetë) prokurori i thjeshtë, i ngarkuar me
hetimin e një çështjeje konkrete. Pikërisht, statusi, kompetenca dhe performanca e këtij të
fundit duhet të përbëjë lëndë për reformimin dhe jo Prokurori i Përgjithshëm. Është kjo
përmbysje e madhe konceptesh dhe orientim i gabuar që ka çuar, qoftë në një deformim të
analizës vijuese, qoftë në mos-thellim sa duhet të nevojës për reformë.
Në këto kushte, ajo çka duket se është rruga më e mbarë, për të filluar analizën, diagnostikuar
problemet dhe gjetur mjetet riparuese ndaj situatës, pra “pikëfillimi”, rreth të cilit duhet të
modelohet çdo analizë tjetër është pikërisht, statusi, funksionimi, kompetencat e prokurorit të
thjeshtë, madje përgjatë veprimtarisë hetimore, si dhe asaj përfaqësuese në gjyq të akuzës. Çdo
ndryshim tjetër, qoftë në strukturim të sistemit/organit të prokurorisë, marrëdhëniet hierarkike,
promovimi, procesi disiplinor, marrëdhënia me të tretët, pozita e PP apo Këshillit të Prokurorisë,
raportet me institucionet e tjera, vetë mekanizmi i vlerësimit të performancës së sistemit të
prokurorisë dhe llogaridhënia e saj etj., duhet të stilizohen në funksion të optimizimit të
parametrave të “prokurorit të thjeshtë në veprim”. Edhe vetë standardet ndërkombëtare kanë
ndjekur po këtë linjë logjike.
5. Çështjet thelbësore që duhet të ndjekë Reforma e Prokurorisë
Duke ndjekur arsyetimin e mësipërm, del e nevojshme të identifikohen të gjitha çështjet/temat,
mbi të cilat bën sens të konfrontohet modeli shqiptar i sistemit të prokurorisë, me qëllim për ta
133
sjellë atë në linjë me këto direktiva. Kjo edhe për faktin se në dokumentin analitik, ky operacion
krahasimor ligjor nuk është bërë. Çështjet e tjera lidhur me një pjesë të procedurës pënale, të të
drejtës penale, sistemit penitenciar etj., duket se janë probleme tërësisht ligjore shqiptare, për të
cilat edhe një korrektim më shumë a më pak i thellë do të dukej i dobishëm në atë gjendje siç
janë paraqitur në Dokumentin Analitik.
Lidhur me sistemin e ndjekjes penale, çështje me vlerë për diskutim, për analizë dhe eventualisht
për reformim janë:
1. çështja e modelit të funksionimit të prokurorisë;
2. cilësitë e prokurorëve;
3. risqet e vendimeve jo-korrekte dhe ndërhyrja në veprimtarinë e prokurorëve;
4. modeli i organizmit të sistemit të prokurorisë:
a. pavarësia e brendshme;
b. pavarësia e jashtme.
5. Prokurori i Përgjithshëm:
a. Emërimi dhe shkarkimi;
b. Llogaridhënia e prokurorit;
6. Prokurorët (e ndryshëm nga PP):
a. Emërimi;
b. Disiplina;
c. Garancitë ndaj ndërhyrjeve në punën e prokurorëve;
d. Imuniteti, papajtueshmëritë dhe statusi (mbrojtja) e prokurorëve.
7. Këshilli i prokurorisë.
8. Trajnimi dhe pagesa.
9. Rreziku i pushteteve të tepërta të prokurorit ndaj pavarësisë së gjyqësorit:
a. Pushtetet e prokurorit jashtë fushës së të drejtës penale.
Njëfarë rëndësie të paneglizhueshme paraqesin edhe një sërë çështjesh, të cilat nuk kanë lidhje të
drejtëpërdrejtë me statusin dhe funksionin e prokurorit, porse me modelin procedural të procesit
gjyqësor penal, që interferojnë jo pak në performancën e prokurorit individual apo edhe vetë
organit të prokurorisë. Janë çështje që më shumë i dedikohen mbarëvajtjes së ushtrimit të
ndjekjes penale, të tilla si:
1. marrëdhënia me Parlamentin;
2. marrëdhënia me Qeverinë;
3. marrëdhëniet juridiksionale me autoritet e huaja dhe marrëdhëniet me sistemin e
gjykatave;
4. marrëdhëniet me viktimën apo të dëmtuarin nga vepra penale.
Këto dy lloj marrëdhëniesh të fundit paraqesin interes veçanërisht të madh, përderisa funksioni i
ndjekjes penale ushtrohet në analizë të fundit brenda procesit gjyqësor, e ku përfituesi final duhet
134
të jetë individi i dëmtuar. Kështu, prezantimi i figurave procedurale si psh, ajo e të dëmtuarit nga
vepra penale si një aktor procedural gjatë hetimit dhe gjykimit, apo prezantimi i hetuesve privatë,
janë mjete, që e bëjnë funksionin e ndjekjes penale më të prekshëm ndaj individit dhe që rrisin
natyrën “akuzatore” të sistemit. Po kështu, prezantimi i një hallke procedurale, siç është procesi
gjyqësor mbi hetimet paraprake apo prezantimi i figurës se “gjyqtarit hetues”, janë çështje të
mungesave të mëdha të sistemit procedural penal. Gjithashtu, edhe prezantimi i gjykimeve
(procedurave gjyqësore) të posaçme të reja dhe perfeksionimi i atyre ekzistuese duhet të jetë një
fushë, që ka vlerë për analizë dhe reformim.
Komente specifike mbi secilën cështje te Dokumentit Analitik
Pikësëpari, vlen të sqarohet se trajtimi i kësaj analize ka përfshirë me të drejtë organizimin dhe
funksionimin e aktorëve insitucionalë, veprimtaria e të cilëve ka lidhje të drejtëpërdrejtë me
funksionin e ndjekjes penale, siç janë prokuroria dhe policia gjyqësore. Porse në dokument janë
bërë trajtime të vlefshme, por jo shumë të dobishme nën projeksionin e reformës ligjore mbi
sistemin e drejtësisë, siç janë psh trajtime sporadike të disa pasazheve, që kanë lidhje me
dizenjimin e gjykimit në gjykatat e shkallës së parë dhe të apelit apo edhe në Gjykatën e Lartë,
çështje këto që i përkasin më tepër modelimit të procesit gjyqësor penal. Kjo është çështje, e cila
ka rëndësi të diskutohet, porse trajtimi në këtë dokument është sporadik, pra jo gjithëpërfshirës.
Vetë autorët pranojnë se në zhvillim e sipër është një proces studimi dhe reformimi tërësor i
Kodit të Procedurës Penale dhe se në këtë dokument thjesht tentohet të jepen disa indikatorë për
t‟u mbajtur parasysh prej autorëve të atij studimi. Në këto kushte, do të ishte e preferueshme që
institute, koncepte apo procedura, që bëjnë sens të sqarohen në këtë dokument, të jenë vetëm ato
të cilat kanë lidhje të drejtëpërdrejtë me statusin e prokurorit, të sistemit të prokurorisë, si dhe me
trajtimin e të drejtave të prokurorisë brenda kuadrit të “ndjekjes penale”. Ndërkohë që në
dokument përfshihen edhe çështje të tilla, si marrëdhëniet juridiksionale me jashtë (pjesë e KPP)
apo sqarime mbi organizimin e “shërbimit të provës” apo edhe çështje të drejtësisë për të mitur,
të cilat siç pasqyrohen në dokument nuk afektojnë drejtëpërdejt mënyrën sesi organizohet
korpusi i organeve shtetërore që ushtrojnë drejtësinë penale. Po kështu, trajtohet gjerësisht edhe
sistemi penitenciar, ndërkohë që lidhja e modelit organizativ të tij, të drejtat dhe detyrimet e
shtetit përgjatë trajtimit të të dënuarve me burgim është çështje zgjedhjeje, e sigurisht që
standardet në këtë fushë janë gjithnjë në evoluim, porse lidhja e tyre me “ndjekjen penale” është
e dobët. E lavdërueshme është edhe përpjekja që në dokument të trajtohen çështjet e së drejtës
penale (ligji material), porse pavarësisht nevojës dhe nëse ka ardhur koha për të ridimensionuar
konceptet dhe parametrat e Kodit Penal, sërish lidhja e tyre me performancën e sistemit të
organeve që ushtrojnë ndjekjen penale ngelet e diskutueshme. Reformime të së drejtës penale, të
sistemit të ekzekutimit të vendimeve me burgim, trajtimi i të dënuarve apo perfeksionimi i
organeve administrative që trajtojnë ato (Shërbimi i Provës apo Drejtoria e Përgjithshme e
Burgjeve) ngelen çështje të natyrës administrative më shumë se sa të kenë lidhje me sistemin e
drejtësisë. Për këtë arsye, në analizën që i bëhet Dokumentit Analitik në këtë pjesë që i përket
“Drejtësisë Penale” jemi mjaftuar vetëm me trajtimin e pjesëve që kanë lidhje me organizimin
135
dhe funksionimin administrativ të prokurorisë dhe policisë gjyqësore, si dhe për çështjet e
veprimtarisë së tyre brenda procesit të ndjekjes penale.
1. Prokuroria dhe Policia Gjyqësore
Çështja e parë që trajtohet këtu është “1.1.1. Arsimi, trajnimi fillestar dhe vazhdues”. Është
sqaruar thjesht baza ligjore dhe janë dhënë sqarime narrative sintetike si funksionon ky sektor,
porse nuk është konstatuar asnjë problematikë.
Në pjesën “1.2.1 Përzgjedhja” është trajtuar çështja e përzgjedhjes së prokurorëve. Si problem
duket se është identifikuar çështja se Ligji për prokurorinë nuk përcakton mënyrën e
përzgjedhjes së prokurorëve nga Prokurori i Përgjithshëm, ndërmjet kandidatëve të kualifikuar
gjatë testimit, nëse bëhet sipas renditjes në rezultatet e testimit apo jo, dhe as detyrimin e
transparencës lidhur me metodën e përzgjedhjes së tyre. Nuk parashikohet mundësia e ankimit
lidhur me vlerësimin e kandidatëve. (Në draft-Strategji një problem i tillë është adresuar në
Objektivin 2 pika 1).
Po kështu, është gjetur si problem se ligji nuk parashikon gjithashtu asnjë detyrim a procedurë
përparësie në plotësimin e vendeve vakante me kandidatë që kanë përfunduar Shkollën e
Magjistraturës, kundrejt atyre që vijnë nga radhët e profesionistëve të tjerë.
Në draft-Strategji për këtë problem, vërtet të mprehtë, nuk është adresuar asnjë lloj zgjidhjeje,
apo të jetë reklamuar si çështje që ka nevojë të rregullohet ndryshe.
Së fundmi, janë identifikuar si probleme edhe se “Pragu i moshës 25 vjeç për t‟u emëruar
prokuror është shumë i ulët, po të kihet parasysh përgjegjësia dhe rëndësia e punës kryhet.
Praktika tregon që prokurorë shërbejnë edhe persona që kanë të afërm të dënuar për krime të
rënda, çka përbën një shqetësim. Kërkon rivlerësim edhe kriteri i emërimit prokuror nga radhët e
Policisë Gjyqësore.
Këto çështje janë identifikuar thjesht mbi përshtypje empirike, pa sjellë asnjë të dhënë , studim
apo statistika për dimensionin dhe përhapjen e problematikës. Në draft-Strategji është cekur
çështja e moshës thjesht duke këshilluar rishikimin e saj, porse pa sjellë se cilat janë modelet në
Objektivin 2 pika 7.
Ndërkohë, çështja e emërimit të prokurorëve, që kanë të afërm të dënuar për krime të rënda,
duket se është një konsideratë thjesht personale pa e ngritur në nivel parimi dhe pa dhënë asnje
opsion mbi zgjidhjen e problemit.
136
Përsa i përket çështjes së kritereve të emërimit si prokuror të një personi i ardhur nga radhët e
Policisë Gjyqësore, në draft-Strategji nuk jepet asnjë rekomandim, këshillë a model, i
drejtëpërdrejtë.
Në pjesën “1.2.2 Ngritja në detyrë ” (të prokurorëve) është identifikuar si problematikë se
“Kuadri ligjor ekzistues nuk parashikon kriteret mbi të cilat bazohet prokurori i Përgjithshëm në
vendimmarrjen e tij për ngritje në detyrë të kandidatëve - mendimi i Këshillit të Prokurorisë dhe
renditja në vlerësim nuk përbëjnë kritere detyruese - dhe as detyrimin e marrjes së një vendimi të
arsyetuar lidhur me përzgjedhjen e tyre. Nuk janë rregulluar në mënyrë të plotë dhe mbi kritere
të qarta e objektive, rastet e kalimit në një detyrë tjetër më të ulët, në nivel prokurorie, si dhe të
transferimeve paralele, pa pëlqimin e prokurorit, për nevoja riorganizative. Gjithashtu, nuk
parashikohet mundësia e ankimit të rezultateve të vlerësimit apo vendimit për ngritjen në detyrë
të prokurorëve. Mungon një procedurë vlerësimi e standardizuar, e lidhur me kritere specifike
për matjen e aftësive, kompetencës dhe integritetit.”
Siç shihet janë përzier brenda problematikës së ngritjes në detyrë (promovimit) edhe çështje që
nuk duket se kanë lidhje me të, siç është ajo e transferimeve paralele (që nuk shihet si akt
promovues) dhe çështjet e degradimit (zbritjet në detyrë).
Lidhur me mosparashikimin e kritereve, mbi të cilat duhet të bazohet PP në vendimmarrjen e tij
për promovim duket se është adresuar në draft-Strategji në Objektivin 2 pika1.
Çështja e dhënies së autoritetit vendimmarrës Këshillit të Prokurorisë mbi promovimin e
prokurorëve është adresuar në draft-Stratregji në Objektivin 2 pika 2.
Çështja e transferimeve paralele dhe uljes në detyrë është adresuar në Objektivin 2 pika 8, duke
dhënë si zgjidhje thjesht “marrjen e pëlqimit” të prokurorit, porse kjo është një normë e
parashikuar në ligjin ekzistues!! Nuk sqarohet nëse ulja në detyrë është një sanksion disiplinor
apo një akt që diktohet prej nevojave të riorganizimit.
Çështja e mungesës së procedurës së vlerësimit është mjaft sensitive. Është identifikuar si
problem, porse pa sqaruar se ku qëndron problemi. Në ligj paarshikohem indikatorë të
mjaftueshëm për sistemin e vlerësimit, e madje edhe të procedurës. Në Dokumentin Analitik nuk
jepet një zgjidhje konkrete se çfarë duhet bërë (psh të plotësohet akoma më tej në nivel ligjor),
pasi në dokument pranohet se ekziston një akt normativ i PP mbi procedurën vlerësuese, por nuk
përmendet që ligji ka parashikime mbi këtë lëndë. Kjo çështje nuk është adresuar në draft-
Strategji. Në Objektivin 2 pika 6, përmendet sistemi i vlerësimit, porse aty është vënë theksi jo
aq shumë tek nevoja e standardizimit të sistemit të vlerësimit si mekanizëm promovues (kjo
është e parashikuar në ligj në nenin 42 pika 10!!) sesa tek parashikimi se “se pamjaftueshmëria e
theksuar profesionale e kategorizuar sipas një sistemi pikëzimi, në vijim të një procesi vlerësimi
137
dhe rivlerësimi, do të përbëjë shkak për marrjen e masave disiplinore ndaj prokurorëve”,
ndërkohë që në ligj është e parashikuar edhe kjo gjë (neni 42 pika 7 e ligjit për prokurorinë!!)
Çështja e njohjes së të drejtës së ankimit ndaj rezultatit të vlerësimit apo vendimit për promovim
është identifikuar si problem, por pa dhënë statistika mbi përhapjen e fenomenit. Ndërkohë nuk
adresohet asnjë lloj zgjidhje apo si çështje që meriton trajtim në draft-Strategji.
Në pjesën “1.2.3 Vlerësimi” trajtohet çështja e vlerësimit të punës së prokurorëve për aftësitë
profesionale dhe personale, aftësitë dhe qëndrimin shoqëror, aftësitë administruese, si dhe për
respektimin e disiplinës në punë dhe masat disiplinore. Pranohet se ligji ka një parashikim të
bollshëm mbi procedurat dhe mekanizmin.
Ndërkohë që identifikohen si probleme: “Karriera e prokurorit në Shqipëri nuk është e
garantuar dhe e tillë ka qenë në vite. Nuk kanë qenë të pakta emërimet në nivele drejtuesish të
prokurorëve pa përvojë e në moshë te re, si dhe transferimet e prokurorëve të Zyrës së
Prokurorit të Përgjithshëm, në përfundim të karrierës së tyre, për shkak të moshës”.
Paraqitja e këtij problemi nuk lejon të kuptohet se çfarë lidhje shkak-pasoje ka, midis
parashikimit në ligj të një sistemi vlerësimi të performancës së prokurorëve dhe përfundimit se
karriera e prokurorëve është e pagarantuar apo se ka emërime të drejtuesve të prokurorisë në
moshë të re apo pa përvojë apo transferime të prokurorëve të zyrës së PP në përfundim të
karrierës. Jo vetëm kaq, por nuk jepet asnjë e dhënë nëse ekziston një fenomen i tillë. Nuk
kuptohet se çfarë problemi ka me sistemin e vlerësimit (mangësi në kritere, në procedura, në
periodicitet apo në fuqinë detyruese të tij, etj). Në draft-Strategji nuk është adresuar asnjë
rekomandim mbi këtë çështje.
Është gjetur si problem se “Vulnerabiliteti i prokurorëve ndaj veprimeve të mësipërme të
titullarit ndihmohet nga mekanizmi i thjeshtë i kryerjes së tyre mbi bazën e vendimmarrjes
ekskluzive të Prokurorit të Përgjithshëm. Roli i Këshillit të Prokurorisë nuk është i detyrueshëm
apo ndikues në vendimmarrje, ndryshe nga roli që luan Këshilli i Lartë i Drejtësisë për
gjyqtarët”.
Duket se si problem ka marrë shkas nga fakti që autoriteti final i miratimit të vlerësimit dhe më
pas i promovomit është figura e PP. Në fakt, nuk jepen të dhëna se në sa raste PP nuk ka
respektuar rezultatet e vlerësimit apo të jetë shmangur nga ato gjatë promovimit në detyrë të
prokurorëve. Në draft-Strategji jepet si zgjidhje që kjo kompetencë t‟i kalojë Këshillit të
Prokurorisë, tashmë me autoritet vendimmarrës final në Objektivin 2 pika 2.
Është identifikuar si problem se “Motivimi financiar mbetet në nivele shumë të ulëta për
standardin e jetesës. Jo vetëm që paga e prokurorëve nuk ka njohur rritje në një periudhë gati
15-vjeçare, por asnjë shpërblim stimulues nuk ofrohet për suksese të caktuara apo për punë me
138
orare të zgjatura, qoftë për prokurorët, ashtu edhe për oficerët e Policisë Gjyqësore, e më tej për
nëpunësit më të thjeshtë të institucionit”.
Nuk jepen të dhëna mbi faktin e mosrritjes së pagës së prokurorëve prëj 15 vjetësh, ndërkohë që
paga e tyre përcaktohet me referencë me sistemin gjyqësor (e cila është rritur periodikisht gjatë
15 vjetëve - së fundmi me ligj të vitit 2013, hyrë në fuqi në 2014). Niveli i pagës së prokurorëve
(ashtu si dhe ai i gjyqtarëve) është opinion i përgjithshëm, që nuk i përgjigjet nevojave dhe
statusit të tyre, porse në draft-Strategji nuk jepet asnjë rekomandim, përveç faktit se kërkohet të
rishikohet rrënjësisht (Objektivi 2 pika 10)
Në pjesën 1.2.4 Transferimi” është evidentuar si problematikë se “Për të evituar transferime
abuzive, është e nevojshme që të rregullohen në mënyrë të plotë dhe mbi kritere të qarta e
objektive, rastet e kalimit në një detyrë tjetër më të ulët, në nivel prokurorie, si dhe të
transferimeve paralele, pa pëlqimin e prokurorit, për nevoja riorganizative.”
Kjo është një problematikë e përsëritur, siç u tha më lart, edhe tek pjesa e “ngritjes në detyrë”
(pavarësisht se atje duket se nuk ka lidhje organike me temën përkatëse). Nuk kuptohet qartë se
çfarë problematike ekziston pasi trajtimi i transferimit është i bollshëm në ligj. Ajo çfarë është jo
konsistente, me trajtimin e “transferimit” tek pjesa e “ngritjes ne detyrë” është se atje kërkohet të
përforcohet se transferimi bëhet “me pëlqim” të prokurorit (në fakt kjo është e parashikuar në
ligjin aktual), kurse këtu kërkohet të bëhet transferimi “pa pëlqim”. Gjithsesi, në draft-Strategji
një problematikë e tillë, pra transferimi, është adresuar tek Objektivi 2 pika 8.
Në pjesën “1.3. Liritë profesionale dhe garancitë” është gjetur si problematikë se “Roli i
Shoqatës gjatë 14 vjetëve të veprimtarisë së saj ka qenë i kufizuar, pothuajse i papërfillshëm.
Nuk është evidentuar asnjë reagim i ndjeshëm publik apo institucional i shoqatës ndaj veprimeve
të politikës kundrejt prokurorit të Përgjithshëm në vite, sikurse asnjë reagim mbrojtës ndaj
goditjeve në karrierë të prokurorëve edhe për ato raste të vlerësuara në shkelje të ligjit me
vendime të gjykatave”.
Nuk jepet asnjë sqarim mbi këtë konstatim, pra mbi ç‟bazë të dhënash, faktesh apo opinionesh
është bazuar ky konkluzion. Gjithsesi, nuk jepet asnjë lloj shpjegimi racional mbi lidhjen
eventuale që mund të ketë e drejta e vetë-organizimit të prokurorëve me dizenjon kushtetueso-
ligjore të sistemit të prokurorisë. Në draft-strategji nuk adresohet asnjë rekomandim apo
zgjedhje, për të tejkaluar këtë problematikë.
Në pjesën “1.4.1 Emërimi dhe pozita kushtetuese e prokurorit të Përgjithshëm” trajtohet
procedura e emërimit të PP dhe mandati i qëndrimit në detyrë të tij dhe shkarkimi i tij.
Kjo është një çështje, e cila është trajtuar fillimisht edhe në pjesën e “Analizës Kushtetuese të
sistemit të Drejtësisë”. Në këtë pjesë të Dokumentit Analitik, përshkruhet emërimi i PP, duke
139
theksuar se marrin pjesë në proces Presidenti dhe Kuvendi, për t‟i dhënë një theks më të
dukshëm pavarësisë së prokurorisë. Evidentohen si problematika:
ix. Të njëjtat garanci që duhet të japë Presidenti, si në rastin e emërimit të GjK apo GjL;
x. Procesi i propozimit dhe i votimit të PP nuk është transparent;
xi. Kushtetuta nuk përcakton kriteret për PP;
xii. Miratimi në Kuvend me shumicë minimale (36 deputetë) dëmton mbështetjen nga
ligjvënësi dhe nuk garanton pavarësinë e PP;
xiii. Mandati 5 vjeçar është i pamjaftueshëm
xiv. Ripërtëritja e mandatit nuk jep garanci për pavarësi nga politika;
xv. PP nuk ka përgjegjësi politike para Kuvendit, ai është drejtues profesional dhe kjo i
shërben pavarësisë
xvi. Raportet Kuvend-prokurori kanë patur probleme (komisionet hetimore dhe shkarkimi i
PP)
Në atë pjesë të Dokumentit Analitik, verifikohet inkoherencë me pjesën “Përmbledhje e
Gjetjeve”, ku evidentohen vetëm problematikat nr. 2-5. Po ashtu, ka inkoherencë me pjesën
“Përfundime”, ku problematikat janë rrudhur vetëm tek kriteret e emërimit të PP dhe tek
miratimi i kandidaturës së tij me shumicë minimale. Është shpikur term i ri legjislativ “shumicë
minimale” sepse në fakt Kushtetuta flet për “shumicë të thjeshtë”.
Trajtimi i bërë atje është i njëjtë me atë të anëtarëve të GJK dhe GJL, si për kriteret përzgjedhëse,
ashtu edhe për shumicat parlamentare që duhen. Është i paqartë se përse është arritur në
konkluzionin se afati 5 vjeçar i mandatit është i pasuksesshëm, përderisa nuk është testuar në
mënyrë solide deri më tani. Është e pakuptueshme se përse problematikat që lindin nëpërmjet
kompetencës hetimore të Kuvendit (komisionet hetimore) dhe prokurorisë, janë të pozicionuara
në paragrafët që flasin për emërimin e Prokurorit të Përgjithshëm.
Në draft-Strategji, tek pjesa e “Analizës kushtetuese” është propozuar që këto probleme të
zgjidhen përmes rishikimit kushtetues të formulës së emërimit, të shkarkimit dhe të kufizimit të
mandatit.
Mungon si problematikë pozicionimi jo korrekt i PP në Kushtetutë, që është një model tërësisht
shqiptar i pashoq dhe që ka krijuar këto probleme. PP nuk konceptohet në Kushtetutë as si pjesë
e pushtetit gjyqësor dhe as si pjesë e ekzekutivit (më poshtë jepet vetëm si përshkrim). Po ashtu,
Kushtetuta nuk e përcakton shprehimisht këtë organ si të pavarur. Një problem tjetër kushtetues i
PP lidhet me funksionin që ai ka “funksion përfaqësues të akuzës” apo edhe “dhënës i
drejtësisë”. Një nga problematikat thelbësore është pikërisht kjo paqartësi, që në legjislacionin
dytësor reflekton me kompetenca të prokurorit për mosfillimin e procedimeve apo me pushimin
e procedimeve – pra me kompetenca të dhënies së drejtësisë. Së fundmi, koncepti kushtetues i
“ndjekjes penale” është i ngushtë. Duhet përqasur kompetenca e prokurorisë edhe me tendencën
140
bashkëkohore për ushtrimin e funksioneve administrative (pra jo vetëm penale), siç është rasti i
konfiskimit civil të aseteve.
Kjo problematikë e trajtuar në “Analizën kushtetuese” është adresuar në draft-Strategji, në
pjesën “SISTEMI I DREJTËSISË SIPAS KUSHTETUTËS DHE GJYKATA
KUSHTETUESE” në objektivin 2 që parashikon se “Reforma kushtetuese do të synojë forcimin
e garancive për pavarësinë, integritetin dhe efiçiencën e sistemit të prokurorisë përmes:
- rishikimit të formulës kushtetuese të emërimit,
- rishikimit të formulës kushtetuese shkarkimit
- rishikimit të formulës kushtetuese kufizimit të mandatit të Prokurorit të Përgjithshëm,
- rishikimit të formulës kushtetuese të mënyrës së organizimit të sistemit të prokurorisë”.
Sipas logjikës së trajtimit të Dokumentit Analitik, është e pritshme që linjat orientuese të
përmbajtura në “Analizën Kushtetuese” të trajtohen në mënyrë të zhdërvjelltë në pjesën e
“Drejtësisë Penale”. Ndërkohë që në Dokumentin Analitik të “Drejtësisë Penale” nuk trajtohet si
problem asnjë nga çështjet e mësipërme kushtetuese, përveç çështjes së mandatit, për të cilën në
trajtimin kushtetues duket se kërkohet kufizimi i mandatit (5 vjeçar). Kurse në pjesën e
“Drejtësisë Penale” duket se është problem mandati i shkurtër dhe kërkohet zgjatja e këtij
mandati (sa mandati i anëtarëve të GjL, GjL, apo Kryetarit të KLSh !!!!
Në draft-Strategji, tek pjesa e Drejtësisë Penale jepen si zgjidhje në Objektivin 1 pika 1 për
pozicionin kushtetues të prokurorisë, se kërkohet “Rivlerësimin e pozicionit kushtetues të
prokurorisë, duke ruajtur modelin aktual të organizimit si një institucion i pavarur ose zgjedhja e
alternativës duke e vendosur atë pranë pushtetit gjyqësor, në aspektin organizativ dhe
funksional”.
Nuk kuptohet se çfarë zgjidhje definitive kanë rekomanduar autorët e materialit në këtë pikë, apo
se çfarë modeli organizativ kërkojnë të këshillojnë midis dy varianteve: “i pavaruar nga
legjislativi dhe ekzekutivi” apo “i nënshtruar nga legjislativi apo ekzekutivi”. Ndërkohë që
përmendin edhe modelin e vendosjes “pranë pushtetit gjyqësor, në aspektin organizativ dhe
funksional” shprehje kjo e cila nuk thotë asgjë mbi modelin kushtetues apo shkallës së pavarësisë
së sistemit të prokurorisë, përveç faktit që kjo shprehje gjendet aktualisht nç Kushtetutë (neni
148/2)!!!
Në draft-Strategji, tek pjesa e Drejtësisë Penale, përsa i përket çështjes së “rishikimit të
formulës kushtetuese të mënyrës së organizimit të sistemit të prokurorisë” e përmendur në
Dokumentin Analitik tek “Analiza kushtetuese” (porse e patrajtuar në përmbajtje), saktësisht tek
Objektivi 1 pika 2 thuhet se rekomandohet “Riorganizimin e prokurorisë duke synuar: i)
garantimin e pavarësisë së brendshme dhe të jashtme të prokurorëve dhe të zyrës së prokurorisë;
ii) rishikimin e kompetencave të hetimit dhe përfaqësimit të akuzës në gjykatë duke nxitur
kontrollin efektiv dhe balancimin e këtyre kompetencave nga strukturat përgjegjëse; iii)
141
riorganizimin territorial të prokurorisë, me qëllim që t‟i përgjigjet në mënyrë të përshtatshme
organizimit të gjykatave; iv) sigurimin e pavarësisë së mjaftueshme të strukturave të veçanta të
prokurorisë”.
Këto janë terma të përgjithshme, që nuk përmbajnë asnjë zgjidhje specifike dhe konkrete. Për më
tepër, kanë natyrën e një liste dëshirash sesa synime dhe zgjedhje strategjike, mbi të cilat duhet të
stipulohen edhe ndryshimet kushtetuese dhe ligjore. Modeli ynë kushtetues është ai i sistemit të
centralizuar (neni 149 i Kushtetutës) dhe si i tillë, nuk mundëson krijimin e “prokurorive paralele
kushtetuese” apo “super prokurorive kushtetuese” (rasti i SPAK dhe Byrosë Kombëtare të
Hetimit), që nuk respektojnë ndarjen dhe balancimin e pushteteve nga njëra anë dhe pavarësinë
dhe paanësisë si kushte bazë të pushtetit gjyqësor. Modeli ynë kushtetues mundëson fare mirë që
në nivel ligji, strukturimi i prokurorisë të përshtatet më fenomenologjinë kriminale nga njëra anë
(prokuroritë e specializuara) dhe përshtatjen e procedurave hetimore-probatore (mbledhëse
provash)-gjykimore.
Përsa i përket çështjes së formulës kushtetuese të emërimit (trajtuar në Dokumentin Analitik të
analizës kushtetuese) nuk jepet asnjë zgjidhje në draft-Strategjinë e ndryshimeve kushtetuese.
Porse në pjesën e draft-Strategjisë për “Drejtësinë Penale” thuhet se kërkohet “Qartësimin dhe
forcimin kritereve kushtetuese për emërimin e Prokurorit të Përgjithshëm” (Objektivi 1 pika 3)
dhe “Ndryshimin e procesit të emërimit të Prokurorit të Përgjithshëm, duke i atribuar Këshillit të
Prokurorisë të drejtën për t‟i propozuar Presidentit dy kandidatë të kualifikuar” (Objektivi 1 pika
4).
Lidhur me kriteret që duhet të përmbushë një kandidat, në dokument është bërë referenca që ato
të jenë të ngjashme me kandidatët për GjK. Kjo është një zgjedhje pothuajse e paqortueshme.
Lidhur me procedurën e emërimit (pra propozimi nga Këshilli i Prokurorisë) kjo duket se është
një zgjidhje “deus ex machina”. Kjo formulë nuk është trajtuar asfare as në pjesën e “Analizës
Kushtetuese” e aq më pak në “Drejtësinë Penale”. Kjo është një dëshmi që tregon për
inkosistenca të rënda midis dy dokumentave dhe seriozitetit të analizës apo edhe procesit të
përzgjedhjes së rekomandimeve finale. Aq më pak bëhet fjalë për analizë të standardeve
ndërkombëtare në identifikimin e këtyre zgjedhjeve!! Ne vlerësojmë se fillimisht është e
nevojshme që të testohet integriteti dhe funksionimi i Këshillit të Prokurorisë dhe më pas të
mund të vlerësohet mundësia që atij t‟i njihet e drejta edhe për të propozuar Prokurorin e
Përgjithshëm. Formula e përzgjedhjes së Prokurorit të Përgjithshëm duhet të vijojë të mbetet e
njëjtë, por për të garantuar shmangien e influencave politike, zgjedhja duhet të jetë konsensuale
dhe të bëhet me votat e 2/3 të deputetëve të Kuvendit të Shqipërisë, nëpërmjet një procedure
transparente dhe që bazohet në meritën, profesionalizimin dhe integritetin e kandidatëve.
Përsa i përket çështjes së formulës kushtetuese të shkarkimit (e shpallur në draft-Strategji tek
pjesa e analizës kushtetuese) nuk jepet kurrëfarë analize qoftë në pjesën e “Analizës
Kushtetuese” e qoftë në pjesën e “Drejtësisë Penale”.
142
Duke u kthyer në pjesën e analizës së “Drejtësisë Penale” është identifikuar si problem se “Duke
qenë se zgjedhja e Prokurorit të Përgjithshëm ka një komponent të rëndësishëm politik,
kohëzgjatja 5-vjeçare e mandatit gati sa një legjislaturë , sjell më shumë dëm sesa dobi. Kjo
kohëzgjatje është e pamjaftueshme për të ndërmarrë dhe garantuar vijimësinë e nismave
reformuese dhe për të parë rezultatin e tyre në praktikë. Krahas kësaj, ky mandat i kufizuar është
në asimetri me mandatin 9-vjecar të gjyqtarit të Gjykatës së Lartë, të Gjykatës Kushtetuese, të
kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit.”
Nuk jepet asnjë arsyetim racional apo krahasimor me modele të tjera për ta konsideruar si “të
dëmshëm” një kohëzgjatje të tillë. Ndërkohë që ky parashikim kushtetues – afati 5 vjeçar i
mandatit të PP – nuk është testuar në mënyrë solide në historinë institucionale në Shqipëri, pra
duket paksa e pamundshme që të nxirren konkluzione mbi dobinë apo dëmin e tij. Është shumë
semplist krahasimi që bëhet me mandatin 9 vjeçar të gjyqtarit të GjL apo GjK, apo atë të
Kryetarit të KLSH (në fakt mandati i këtij të fundit nuk është 9 vjeçar por 7 vjeçar – neni 162
pika 2 e Kushtetutës). Në draft-Strategji është adresuar si çështje, kjo e zgjatjes së mandatit, por
pa dhënë një rekomandim konkret mbi masën në Objektivin 1 pika 5 (gjithnjë ngelet problem
kontradikta midis zgjatjes apo kufizimit!!).
Është gjetur si problem edhe se “...mundësia që parasheh Kushtetuta për ripërtëritjen e mandatit
të prokurorit të Përgjithshëm, mund të mos japë garancitë e duhura që prokurori të ruajë
distancën nga pushteti politik; mënyra e zgjedhjes së tij mund ta shtynte drejt një afrimi me
shumicën ligjvënëse në fund të mandatit të tij, për hir të rikonfirmimit në detyrë.”.
Edhe ky konkluzion nuk është i mbështetur në arsyetim juridik, më shumë sesa në një përshtypje
të përgjithshme. Një çështje e tillë, pra ndalimi i rimemërimit, është adresuar në Objektivin 1
pika 5.
Është gjetur si problem edhe se “Çështja e adresimit të trajtimit të prokurorit të Përgjithshëm, pas
mbarimit të mandatit të tij, është synuar të rregullohet në ligjin për prokurorinë, duke parashikuar
se “pas përfundimit të mandatit, me pëlqimin e tij, ai [prokurori i Përgjithshëm] ka të drejtë të
emërohet në funksionin e prokurorit në Prokurorinë e Përgjithshme ose në vendin e mëparshëm
apo në një vend të barasvlershëm me vendin e mëparshëm”. Me gjithë këtë dispozitë ligjore,
problemi përsëri nuk ka marrë zgjidhje të plotë ligjore. Kjo për faktin se sistemimi i tij në detyra
të tjera, është normuar si “mundësi” dhe jo si “detyrim”, duke lënë shteg për interpretime të
papërshtatshme, të natyrës subjektive.” Një çështje e tillë është adresuar në draft-Strategji në
Objektivin 1 pika 5.
Në pjesën “1.4.2. Funksionet e prokurorit” është trajtuar gjerësisht çështja e pavarësisë
funksionale të prokurorit të thjeshtë, pra atij të çështjes konkrete. Bëhet fjalë për pavarësinë e
brendshme të prokurorit. Problematika është trajtuar si “Funksionimi i prokurorisë sipas parimit
143
të hierarkisë, ndër vite, ka shkaktuar pasoja të dëmshme në veprimtarinë e saj, me ndikim në
respektimin e ligjshmërisë, mbrojtjes së të drejtave dhe lirive të individit dhe procedimit sipas
parimeve të objektivitetit dhe transparencës në vendimmarrje.
... pavarësia e tyre në raport me drejtuesin hierarkik është praktikisht e kufizuar, veçanërisht në
prokuroritë pranë gjykatave të shkallës së parë. Vendimmarrja e prokurorit lidhur me aspekte të
rëndësishme të procedurës, si mosfillimi i hetimeve, pushimi i tyre, zgjedhja e një mase sigurimi
të përshtatshme, formulimi i diskutimit përfundimtar apo vlerësimi nëse duhet ushtruar apo jo e
drejta e ankimit, brenda një zyre tejet të centralizuar, është i varur nga vendimmarrja e
prokurorit epror.
... Ligji për prokurorinë parashikon mundësinë e kufizimit të pushtetit urdhërues të eprorit,
madje ekziston edhe një urdhër i prokurorit të Përgjithshëm që rregullon procedurën e
kundërshtimit të urdhrave ose udhëzimeve të titullarit, por në praktikë kundërshtimi nuk ka
gjetur zbatim, përveç ndonjë rasti të veçuar.
... Prokurorët kanë tendencën të përshtaten dhe të zbatojnë urdhrat e eprorit, edhe pse ato gati
asnjëherë nuk jepen me shkrim, sikundër normon ligji, sepse drejtuesi i prokurorisë, për shkak të
raporteve të besimit dhe mundësisë së kontakteve me prokurorin e Përgjithshëm, mund ta ndikojë
këtë të fundit për nisjen e një procedimi disiplinor përpara Këshillit. Nga ana tjetër, prirja për
t’u përshtatur me urdhërin e eprorit vjen edhe për të përfituar favore në caktimin e çështjeve, për
të punuar në sektorë më të parapëlqyer etj.
Regjimi hierarkik i thellë pengon nxitjen e kurajës profesionale dhe ndërtimin e shëndoshë të
karrierës së prokurorit. Prokurorët kthehen në zbatues të urdhrave të eprorëve dhe humbasin
individualitetin dhe përgjegjshmërinë e tyre për çështjet. Njëkohësisht, ky regjim hierarkik bëhet
shkak për sulme politike ndaj prokurorit të Përgjithshëm.”
Kjo problematikë mund të jetë e vërtetë, pasi ekziston një opinion i tillë i përhapur, porse në
prezantimin e saj në Dokument nuk është bërë asnjë analizë serioze nëse është shkak për të
dizenjimi i marrëdhënies hierarkike ligjore apo nëse kjo ndodh për shkak se nga prokurorët më të
lartë shkelet ligji. Vetë Dokumenti shprehet se në ligj ka një mekanizëm, sipas së cilit urdhërat e
eprorit duhet të jepen me shkrim dhe se ekziston mundësia e kundërshtimit të tyre nga prokurori
vartës. Po kështu thuhet në material se ka edhe raste kur ky mekanizëm është aplikuar, edhe pse
në pak raste. Në këtë rast, difekti me gjasa qëndron jo tek mekanizmi i marrëdhënies hierarkike
mes prokurorëve, porse tek dhënia e disa garancive shtesë ndaj prokurorit më të ulët, në mënyrë
që ai të gjejë “kurajon” profesionale të kundërshtojë, atëherë kur urdhëri është i kundërligjshëm.
Kjo çështje është adresuar në draft-Strategji, pa dhënë ndonjë rekomandim konkret mbi thelbin e
çështjes, porse thjesht “qartësimin e rregullave” në Objektivin 1 pika 8.
Në pjesën “1.5. Konflikti i interesit” është gjetur si problem se: “Ligji nuk përcakton sanksionet
konkrete që zbatohen në rastin e mosdeklarimit të gjendjes së konfliktit të interesit nga ana e
drejtuesit në konflikt.”
144
Së pari, duhet thënë se nuk është marrë në analizë ligji specifik për konfliktin e interesit, i cili i
jep zgjidhje situatave të tilla. Së dyti, nuk saktësohet se për çfarë sanksionesh bëhet fjalë në këtë
rast, sepse ligji përkatës në nenin 3/ç parashikon se prokurorit epror në konflikt interesi “..i
ndalohet t‟i japë urdhra dhe udhëzime, me shkrim, prokurorit të çështjes apo të ndikojë në çdo
mënyrë tjetër”. Pra, ligji ka sanksionuar me pamundësi totale të dhënies së urdhërave të tillë.
Nëse ndodh që një prokuror në gjendje konflikti lëshon urdhëra të tillë, prokurori vartës ka të
drejtën dhe detyrimin ligjor thjesht të mos i zbatojë. Është çështje tjetër nëse prokurori më i ulët
gjen “kurajon” profesionale ta bëjë diçka të tillë. Kjo ka lidhje, nëse është e vërtetë, me
garancitë, ndoshta jo të mjaftueshme, mbi statusin, garancitë e qëndrimit dhe promovimit të tij në
detyrë. Në draft-Strategji nuk jepet asnjë rekomandim apo zgjidhje për një problem të tillë.
Në pjesën “1.7. Sistemi i kontrolleve” që trajton kontrollin e veprimtarisë së prokurorëve dhe
prokurorisë është identifikuar si problematikë se: “Kontrolli i jashtëm realizohet përmes
inspektimit nga ministri i Drejtësisë, për çështje të ligjshmërisë dhe probleme të procedurës. Ky
kontroll është konsideruar si i papërshtatshëm, jo vetëm sepse në disa raste është provuar si i
motivuar politikisht, por edhe sepse ky inspektim nuk mund të hyjë dot në themelin e çështjes dhe
të kontrollojë aspekte të rëndësishme që lidhen me lirinë dhe të drejtat e njeriut (respektimi i
afateve të hetimit, të paraburgimit, etj.), të cilat në fakt i nënshtrohen kontrollit të gjykatës dhe
inspektimit nga Prokurori i Përgjithshëm”.
Konsideratat e mësipërme nuk tregohet të jenë bazuar në ndonjë intervistë me prokurorë, të
dhëna studimore apo dokumenta të tjerë. Nuk thuhet se cili dhe përse një kontroll i tillë
“konsiderohet” dhe në çfarë “mase” është politikisht i motivuar. Në draft-Strategji nuk jepet
ndonjë rekomandim i drejtpërdrejtë, pra të mbetet në thelb duke e përmirësuar apo të hiqet si
mekanizëm, porse thjesht thuhet se duhen krijuar mekanizma të pavarur brenda ose jashtë
sistemit për inspektimin dhe vendimmarrjen ndaj shkeljeve disiplinore bazuar në procesin e
rregullt ligjor në Objektivin 2 pika 4.
Ështe gjetur disi problematik edhe i ashtuquajtur kontroll i brendshëm (ai që kryhet nga vete
prokuroria) për shkak se numri i çështjeve në hetim është rritur shumë dhe se organika e
prokurorëve është e kufizuar dhe për rrjedhoje vështirësohet një konbtroll i thellë i gjendjes. Në
draft-Strategji referimi është përsëri të rekomandimi i përgjithshëm i Objektivit 2 pika 4.
Për çështjet në gjykim është konstatuar se “Çështjet në gjykim kontrollohen përmes mekanizmit
të ankimit nga prokurorët e apelit dhe ata pranë Gjykatës së Lartë, ndërkohë që duhen saktësuar
mekanizma referimi të qarta, në rastet kur konstatohen mangësi në procesin e hetimit. Gjithsesi,
efektiviteti dhe cilësia e kontrollit të veprimtarisë së prokurorëve ka mangësi”. Për këtë difekt në
draft-Strategji nuk jepet kurrëfarë rekomandimi i shprehur.
145
Në pjesën “1.8. Procedimet disiplinore” konstatohet si problematikë se “Ligji nuk përcakton
masën disiplinore që zbatohet për një shkelje disiplinore, çka lihet në vlerësimin diskrecional të
autoritetit zbatues”.
Ajo çka është e vërtetë është vetëm fakti se në ligj nuk parashikohet shprehimisht mekanizmi i
përshtatshmërisë së shkeljes me sanksionin. Porse, qoftë shkeljet, ashtu dhe sanksionet, në ligj
janë të parashikuara shprehimisht e madje në rend zbritës përsa i përket gravitetit. Në draft-
Strategji një çështje e tillë është adresuar në Objektivin 2 pika 5, ku me të drejtë është theksuar
çështja e proporcionalitetit shkelje-sanksion, porse nuk qëndron rekomandimi i “qartësimit të
shkeljeve dhe rekomandimeve”.
Është gjetur si problematikë edhe se “Prokurorët vetëm rrallëherë i nënshtrohen ndjekjes penale,
ndërsa procedurat disiplinore të filluara në vite kanë qenë të kufizuara.”
Kjo duket të jetë thjesht një përshtypje emocionale, e madje me konotacion të qartë politik, e
tekstit, sepse nuk jepen as të dhëna e as statistika, ndërkohë që situata kur për një kohë të gjatë
nuk verifikohen arrestime apo procedime disiplinore të kufizuara në vetëvete nuk dëshmon për
ndonjë disfunksion, madje normalisht kjo do të duhet të ishte një situatë normaliteti. Në draft-
Strategji, nuk ka ndonjë rekomandim të drejtëpërdrejtë për këtë problematikë.
Eshtë gjetur si problem edhe se: “Shkarkimi i drejtuesve të institucionit kryhet nga prokurori i
Përgjithshëm, bazuar në kritere të përgjithshme - mospërmbushje e detyrave funksionale,
pavarësisht rëndësisë së tyre - dhe nuk parashikohet mundësia e ankimit të vendimit përkatës të
shkarkimit”.
Nuk duket se ka konsistencë logjiko-juridike ky problem, sepse në nenin 27/b/3, ligji për
prokurorinë parashikon se “largimi apo shkarkimi i drejtuesit sipas niveleve të prokurorisë bëhet
me urdhër të arsyetuar të PP”. Vërtet nuk ka një parashikim të shprehur për “ankim”, porse kjo
është një çështje e natyrës administrative dhe si e tillë, përsa kohë bën fjalë për kufizim të
drejtash të një funksionari ajo është objekt ankimi minimalisht pranë gjykatës administrative (për
më tepër ligji kërkon “mirë-arsyetim të urdhërit të PP, gjë e cila dëshmon për kontroll gjyqësor
mbi këtë lloj urdhër-dhënie). Gjithsesi, në dokument nuk thuhet nëse ka ndonjë praktikë
gjyqësore që të jetë eksploruar e që gjykata të mos ketë njohur të drejtën e ankimit. Ne draft-
Strategji nuk jepet kurrëfarë rekomandimi për këtë çështje specifike dhe as tek rekomandimet për
ridimensionimin e pushteteve të PP nuk trajtohet çështja e sfidimit para gjyktës të vendimmarjes
së PP.
Në pjesën “1.9. Të drejtat e personave të dëmtuar” janë trajtuar disa çështje që kanë lidhje me
viktimat dhe personat e dëmtuar gjatë procesit penal. Duket si pa vend pozicionimi i një çështjeje
të tillë në kapitullin 1 që emërtohet “prokuroria dhe policia gjyqësore”. Në fakt, materiali në
vijim, në kapitullin 2 të emërtuar “E drejta procedurale penale” në pjesën 2.5.2 të emërtuar
146
“Pozita procedurale e të dëmtuarit nga vepra penale dhe i mituri në procesin penal”, ka
trajtuar më gjerësisht këto çështje nën sfondin e procedimit penal (siç dhe duhet të jetë) të
marrëdhënies së prokurorisë me të dëmtuarit në proces penal. Si problematikë këtu është
evidentuar se: “Prokurorët duhet të sigurohen që viktimave t’u jepet informacion lidhur me
procedurat ligjore dhe të drejtat e tyre, si dhe të informohen lidhur me zhvillimet kryesore.
Mosmarrja në konsideratë e kërkesave të personave të dëmtuar gjatë procesit penal, për hetime
më të thelluara dhe cilësore cenon përgjegjshmërinë dhe transparencën e hetimit. Është
problematik paragjykimi i hetimeve dhe shprehja e mendimit nga ana e prokurorëve përpara
përfundimit të veprimeve hetimore. Personave të dëmtuar nuk u garantohet një pjesëmarrje
efektive në procesin penal. Faza e hetimeve paraprake paraqet dobësi dhe të meta në drejtim të
plotësisë, efektivitetit dhe objektivitetit të hetimeve.”
Nuk jepen të dhëna, studime, opinione apo materiale të tjera, nga të cilat të jetë ngritur si
problem një çështje e tillë. Me shumë gjasë, autorët janë bazuar tek një analizë (e pashprehur)
krahasimore me legjislacionet procedurale penale, modeli i të cilave është ndjekur nga ai
shqiptar. E në fakt duket se legjislacioni procedural penal shqiptar ka vuajtur që në gjenezë prej
një mungese të tillë, pra mosnjohja si aktor procedural (atje ku është vendi) i figurës së të
dëmtuarit nga vepra penale (është njohur në fakt figura e “e të dëmtuarit akuzues për një rreth të
vogël veprash të lehta penale –neni 59 i KKP – dhe figura e të dëmtuarit për çështjet që ndiqen
në bazë ankimi të këtij të fundit – neni 284 i KPP, por pa i njohur të drejta përgjatë procesit
veçse paraqitja e ankimit dhe e drejta e tërheqjes së ankimit. Po kështu, njihet edhe padia civile
në procesin penal, por pa i dhënë të drejta përgjatë procesit penal një subjekti të tillë – neni 61 i
KPP).
Në fakt, do të ishte përmbushje e një nevoje të madhe njohja si figurë procedurale ajo e “personit
të dëmtuar” nga vepra penale, duke i njohur atij të drejta jo vetëm përsa i përket procesit probator
(mbledhjes së provave), por edhe të drejta përgjatë mbarëvajtjes së hetimit, si dhe pjesëmarrjes
së domosdoshme në gjykim. Kjo do të ishte një përplotësim i nevojshëm në mënyrë që sistemi
procedural penal të merrte doza të qarta akuzatore, pa i hequr prokurorisë kompetenca, porse do
të ishte edhe një mekanizëm inherent i kontrollit të korrektësisë me të cilën performon prokuroria
përgjatë procedimit penal. Nëse prokuroria konsiderohet se përfaqëson “shtetin” pra “shoqërinë
si një të tërë”, pjesëmarrja e atyre të dëmtuarve drejpërdrejt nga vepra do të ishte në linjë të plotë
me këtë konsideratë. Ky është një institut i domosdoshëm për t‟u prezantuar në ligjin procedural
penal, e që do të garantonte akoma më shumë “kontrollin brenda procesit” për veprimtarinë e
prokurorit. Në draft-Strategji nuk jepet asnjë rekomandim specifik lidhur me këtë cështje, përveç
faktit që në Objektivin 7 pika 3, shkronjat “i” dhe “ii” jepet një rekomandim i përgjithshëm për
rishkimin e së drejtës së aksesit në gjykatë dhe të drejtës për informim për viktimat e veprës
penale (në dokumente ka paqartësi lidhur me përdorimin e emërtimit “viktimë” dhe “person i
dëmtuar”). Mbetet për tu evidentuar si problematikë edhe nevoja e përmbushjes nga Shqipëria të
detyrimeve në kuadër të Konventës Evropiane për Dëmshpërblimin e Viktimave nga Krimet e
Dhunshme.
147
Në pjesën “1.10.1 Organizimi dhe funksionet e Këshillit të Prokurorise” është gjetur si
problematikë se “I konceptuar si një mekanizëm lidhjeje midis prokurorit të Përgjithshëm dhe
prokurorëve në detyrë, për çështje të rëndësishme, që prekin interesat e këtyre të fundit, sikundër
janë procedimi disiplinor dhe ngritja në detyrë, Këshilli nuk gëzon pushtet konform pozicionit që
i cakton ligji”.
Duhet saktësuar se çështja e “Këshillit të Prokurorisë” nuk është trajtuar në Dokumentin
Analitik, që bën fjalë për “Analizën Kushtetuese”. Por ndërkohë në draft-Strategji, tek pjesa e
“Pushtetit Gjyqësor” është cekur njëlloj synimi i shprehur në Objektivin 3 se kërkohet
“organizimin e KLD-së në dy dhoma, nëse Prokuroria do të jetë pjesë e gjyqësorit, përkatësisht:
Këshilli për Gjyqësorin dhe Këshilli për Prokurorinë, të cilat do të kenë kompetenca të ndara
përkatësisht për gjyqtarët dhe prokurorët”, një synim i tillë nuk gjen mbështetje në asnjë pjesë të
Dokumentit Analitik, pra as në pjesën e “Analizës Kushtetuese”, as në pjesën e “Pushtetit
Gjyqësor” dhe as në pjesën e “Drejtësisë Penale”. Kjo e bën shumë të dyshimtë identifikimin e
një synimi të tillë. Ajo çka është akoma më e paqartë, është se tek pjesa e draft-Strategjisë mbi
“Drejtësinë Penale” në objektivin 1 pika 6 është shpallur si synim “Ndryshimin e statusit dhe
përgjegjësive të Këshillit të Prokurorisë, duke e shndërruar atë në një institucion të pavarur
kushtetues ose si një prej dhomave të Këshillit të Lartë të Drejtësisë (nëse zgjidhet modeli i
prokurorisë pranë pushtetit gjyqësor), duke synuar në të dyja rastet forcimin e pozitave të
Këshillit dhe ushtrimin prej tij të funksioneve vendimmarrëse”, dhe në pikën 7 është shpallur si
synim “Ndryshimin e përbërjes së Këshillit të Prokurorisë, duke siguruar përfaqësimin në Këshill
të anëtarëve joprokurorë nga shoqëria civile, trupa pedagogjike, etj. dhe një shumicë të
prokurorëve”. Një çështje e tillë logjikisht do te duhej të ishte trajtuar në Dokumentin Analitik
tek pjesa e “Analizës Kushtetuese”, porse atje ku nuk figuron aspak e trajtuar. Gjithsesi, as në
pjesë të tjera të analizës nuk trajtohet ngritja në nivel kushtetues e një organi të tillë (as në rastin
kur pretendohet të jetë gjysma tjetër e KLD).
Delikatesa e këtij propozimi dhe mos-mbështetja në një analizë kushtetuese apo edhe në
krahasimin me standarde ndërkombëtare hedh hije dyshimi të forta mbi seriozitetin e deklarimit
të kësaj zgjedhjeje si një synim për t‟u arritur nëpërmjet reformes kushtetuese. Ndërkohë që
ngritja në nivel kushtetues e një organi të tillë, me përbërje siç propozohet dhe më shumë akoma
me kompetenca vendimmarrëse, që tejkalojnë edhe figurën qëndrore të PP (propozohet të
ngjasojë me KLD, pra të ketë fjalën e fundit edhe për emërim apo shkarkim të prokurorëve),
duket se vendos në krizë të thellë edhe parashikimin aktual kushtetues të prokurorisë si organ i
centralizuar (neni 148/2) dhe parashikimin kushtetues se shkarkimi i prokurorëve bëhet nga PP
(neni 149/3), madje edhe vetë modelin e sistemit të prokurorisë. Akoma më e rëndë bëhet situata,
pasi në draft-Strategji, tek pjesa e “Pushtetit Gjyqësor” në Objektivin 4 parashikohet se
“Parashikimin në nivel kushtetues se të gjithë ... prokurorët e të tria niveleve,... i nënshtrohen
përgjegjësisë disiplinore, si dhe listimin në mënyrë të qartë dhe objektiv në ligj të të gjitha
shkeljeve disiplinore dhe sanksioneve proporcionale me shkeljet” si dhe “Zhvillimin e
procedimit disiplinor ndaj ...., prokurorëve në dy shkallë gjykimi, para Këshillit Gjyqësor brenda
148
KLD-së (shkalla e parë) dhe para Tribunalit Disiplinor (shkalla e dytë). Tribunali Disiplinor do
të jetë një organ ad hoc i përbërë nga anëtarë dhe zëvendës anëtarë (gjyqtarë aktiv shumica dhe
jogjyqtarë pakica)”. Në këtë synim të shpallur në draft-Strategji, konsiderohet si zgjedhje
përfundimtare se është “Këshilli Gjyqësor” si organ kushtetues ai që ngarkohet me mbikëqyrjen
e procesit disiplinor ndaj prokurorëve, madje këtu parashikohet edhe një organ ex novo, i
patrajtuar në asnjë pjesë të dokumentit (Tribunali gjyqësor), i cili me shumë gjasë duhet të
ngrihet në nivel kushtetues, që do të zhvendosë kompetencën e kontrollit gjyqësor prej gjykatave
tek një organ jogjyqësor!!
Në konkluzion të sa më sipër, lidhur me Tribunalin Gjyqësor vlerësojmë se krijimi i
institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e lartë të përfitimit politik të mazhrancës
aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e
fragmentarizimit të tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të
shëndoshë në arritjen e rezultateve të kërkuara. Vetëm një model europian i cili duhet të
garantojë 100 % shmangien e ndikimit politik të kontrollit të prokurorëve mund të ishte një
cështje që do mund të diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative.
Në pjesën “1.11.1 Marrëdhëniet me Kuvendin” është trajtuar marrëdhënia e PP me Kuvendin, të
cilat në ligjin për prokurorinë janë trajtuar në nenin 53. Është evidentuar si problematikë se
“Mund të ndodhë që Kuvendi të ngrejë një komision hetimor për një çështje të caktuar dhe, në
fund të veprimtarisë së tij, të dalë me një raport, të cilin mund ta përcjellë në prokurori në
formën e një kallëzimi penal. Në raste të kësaj natyre, hapet rruga që prokurori i Përgjithshëm të
thirret për të informuar Kuvendin për një çështje konkrete, gjë që bie ndesh me frymën e
Kushtetutës”.
Nuk jepet asnjë arsyetim ligjor se përse kjo dispozitë, mund të nxjerrë probleme. Hipoteza e
përshkruar në analizë nuk është e bazuar në kuadrin ligjor, pasi raportimi i PP (periodik ose jo)
shtrihet vetëm për çështje të përcaktuara strikt në nenin 53/1, tek të cilat është përjashtuar
raportimi për çështje konkrete. Ajo çka është me rëndësi në këtë pjesë, por që nuk është prekur
nga analiza, është arsyetimi, për zgjedhjen e modelit të sistemit të prokurorisë, pra nëse do të jetë
i pavarur tërësisht (pra edhe nga legjislativi dhe ekzekutivi) apo do ketë njëfarë raporti deri diku
varësie me Kuvendin. Kjo është çështje e zgjedhjes së modelit, që siç është shpjeguar më sipër,
nga materiali nuk ka gjetur një zgjidhje definitive dhe as ndonjë lloj rekomandimi. Nga
përmbajtja e kësaj pjese duket se nuk gjendet problem në marrëdhënien substanciale të raportimit
të PP pranë Kuvendit, përveç një ekzigjencë të modifikimit të lehtë të shtrirjes së këtij raportimi
(e që nuk ekziston si mundësi). Në draft-Strategji një problem i tillë është adresuar në Objektivin
2 pika 3 si “Parashikimin e llogaridhënies së prokurorisë para Kuvendit sa i takon ushtrimit të
politikës penale dhe efektivitetin e saj”. Një qëllim i tillë faktikisht ekziston i shtjelluar qartë në
Ligj në nenin 53 dhe nuk kuptohet qartë se përse duhet të rideklarohet si synim diçka që gjendet
në ligj, e miratuar dhe e aplikuar pa ndonje problematikë deri më tani.
149
Në pjesën “1.11.2. Marrëdhëniet me Këshillin e Ministrave” është evidentuar si problematikë se
“...në ligj përcaktohet e drejta e Ministrisë së Drejtësisë që të kontrollojë ndjekjen e ecurisë së
çështjeve që janë pjesë e rekomandimeve vjetore të dhëna nga Këshilli i Ministrave. Ky
parashikim i ligjit, në fakt, krijon një shteg për të ndikuar politikisht mbi veprimtarinë e
Prokurorit të Përgjithshëm, përmes inspektimeve të Ministrit të Drejtësisë, nëse vlerëson se
rekomandimet e qeverisë nuk janë përmbushur. Kjo normë duket e diskutueshme, sepse këtë
mekanizëm kontrolli qeveria mund ta realizojë përmes thirrjes së prokurorit të Përgjithshëm për
të raportuar në Kuvend lidhur me çështje të kriminalitetit. Ndaj, mendojmë se edhe kjo çështje
duhet të shihet në vijim të nismave reformuese.”.
Arsyetimi i ndjekur në këtë pjesë mbi “ndikimin politik” ndaj prokurorisë, nuk bazohet në një
logjikë racionale. Së pari, ai që konsiderohet “kontroll” i MD nuk është gjë tjetër veçse një
kontroll “a posteriori”, pra vetëm për çështje, për të cilat hetimi paraprak ka përfunduar (neni
56/3). Kjo do të thotë se përgjatë zhvillimit të hetimeve konkrete, një prokuror individualisht nuk
gjendet në asnjë situatë influence nga jashtë as në aparencë. Të kontrollosh më pas, se në ç‟masë
është respektuar korrektësisht ligji, e madje për çështje taksativisht të përcaktuara (neni 56/2),
logjikisht nuk mund të konsiderohet si influencë e çfarëdo natyre. Influenca realizohet para ose
gjatë kryerjes së një veprimtarie dhe jo pasi ajo të ketë përfunduar. Përsa i përket analizës mbi
masën e përmbushjes së rekomandimeve që KM i dërgon periodikisht PP (nëprmjet Ministrisë),
kjo është çështje thjesht e verifikueshmërisë së performancës së PP në rrafsh makro, pra që nuk
ka mundësi të krijojë as përshtypje të largëta për ndërhyrje politike.
Nëse është ose jo i përshtatshëm ky mekanizëm, pra që KM, të dërgojë rekomandime vjetore për
luftën ndaj kriminalitetit dhe më pas MD, nëpërmjet një analize e cila kryesisht konsiston në
analizë statistikore, e më pas akoma PP të raportojë në Kuvend mbi gjendjen e luftës ndaj
kriminalitetit dhe fenomenit kriminalogjik në vend, kjo është çështje e zgjedhjes së modelit të
sistemit të PP, siç u tha më lart. Gjithsesi, një gjë është e vërtetë: çështja e kriminalitetit është
argument që i përket jo vetëm prokurorisë, por sigurisht edhe institucioneve politike, pra
ekzekutivit dhe legjislativit. Përsa kohë që instrumenti ekzkluziv i luftimit ligjor të këtij
fenomeni është prokuroria, edhe masa e performancës së këtij sistemi, nuk mund jetë tërësisht
jashtë interesit politik. Ajo çka është thelbësore, është fakti se në një marrëdhënie të tillë,
kurrësesi interesi politik (i shprehur prej ekzekutivit apo legjislativit) nuk duhet apo të mund të
kundrejtohet ndaj një çështje individuale, e cila është në hetim e sipër, e që në këtë mënyrë të
influencohet në mbarëvajtjen e këtij hetimi. Mekanizmi i nenit 56 apo edhe ai i nenit 54 dhe 53
nuk mundësojnë asnjëherë një hipotezë të tillë. Për sa kohë që emërimi i PP dhe sidomos
shkarkimi i tij kalojnë nëpër filtra kuvendorë, është e udhës që Kuvendit (dhe Presidentit) të
informohen mbi performancën e PP. Vetëm në rastin e dështimit dramatik të PP mund të
iniciohen procedura shkarkimi, të cilat pikërisht duhet të bazohen tek performanca dhe jo në
arsye të tjera. Heqja e një instrumenti të tillë, pra vlerësimi i performancës dhe lënia e procedurës
së shkarkimit po në filtra të Kuvendit e duke mos iu dhënë atij kriteri bazë i shkarkimit (i cili
logjikshëm duhet të përmbajë thelbësisht performancën e PP), do të bënte të mundur që PP të
150
shkarkohej për çfarëdo arsye tjetër dhe jo për shkaqe racionale të mosperformancës dhe kjo do të
ishte disfunksion i madh ligjor. Së fundmi, pavarësia nuk nënkupton mungesë të llogaridhënies,
qoftë në rrafsh mikro (për çështjen individuale të cilat realizohen brenda dhe përgjatë procedimit
penal) ashtu edhe në rrafsh makro (të cilat duhet të realizohen në nivel institucional politik para
Kuvendit nëpërmjet garancish të pavarësisë së prokurorit të thjeshtë në çështje konkrete). Në
draft-Strategji një problem i tillë adresohet në Objektivin 2 pika 3 kur parashikohet
“llogaridhënia para Kuvendit”. Ky parashikim tregon edhe për kontradiktoritetin me dokumentin
analitik, sepse përsa kohë kërkohet llogaridhënie në një organ politik e madje të përforcohet ajo,
nuk mund të eleminosh instrumentat e vlerësimit prej Kuvendit të performancës së PP, sepse
përndryshe Kuvendi thjesht do të analizonte atë çka PP do të servirte para Kuvendit dhe ky i
fundit nuk do të kishte asnjë mundësi praktike për të verifikuar më së paku vërtetësinë e tyre!!
Në draft-Strategji nuk adresohet çfarë duhet bërë më këtë problem.
Është identifikuar si problematikë edhe se “Në raportet ndërkombëtare penale, trekëndëshi zyra
e prokurorit të Përgjithshëm – Ministria e Drejtësisë – Ministria e Brendshme, duhet të
funksionojë me intensitet të lartë ndërveprimi. Drejtoritë përkatëse të marrëdhënieve me jashtë
në dy hallkat e para dhe Zyra e Interpolit në Ministrinë e Brendshme janë në marrëdhënie të
përditshme pune, që lidhen me ekstradimet për dhe nga jashtë shtetit, letërporositë apo njohjet e
vendimeve të huaja penale. Përveç disiplinimit të përgjithshëm në marrëveshje, kod apo ligj, akte
nënligjore më dinamike dhe konkrete vlejnë të nënshkruhen (memorandume, urdhra të
përbashkët etj.).” nuk është dhënë asnjë arsyetim mbi raste eventuale të problemeve. Ndërkohë
që thjesht kërkohet rritje e “intensitetit të ndërveprimit”.
Një shprehje e tillë nuk mund të konsiderohet si problem. Veç kësaj, këshillohet që përveç ligjit,
marrëdhëniet e tyre të përplotësohen me memorandume dhe urdhëra të përbashketa etj. Është e
dyshimtë që një rekomandim i tillë të ketë baza të shëndosha për të qenë i sukseshëm. Në një
shtet të së drejtës, marrëdhëniet mes institucioneve jo hierarkike rregullohen vetëm prej ligjit.
Nëse ai është i pamjaftueshëm thjesht plotësohet. Nuk ka logjikë që nëse palët në një
marrëdhënie, nuk ndërveprojnë dhe se kjo mungesë nuk shkaktohet prej mangësisë së ligjit të
“mobilizohen” më shumë nëpërmjet angazhimeve thjesht deklarative, siç propozojnë
memorandumet. Kjo do të thotë që palët nuk zbatojnë ligjin, e nëse nuk zbatojnë ligjin, pak
shpresë mund të ketë se mund të respektojnë disa deklarata pa forcë shtrënguese, siç janë
memorandumet apo urdhërat e përbashkëta. Kjo është një praktikë, e cila jo vetëm demaskon
masën e mosrespektimit të ligjit prej institucioneve shtetërore, porse nxit akoma më shumë këtë
kulturë moszbatimi të ligjit. Për këtë arsye, është e këshillueshme që baza ligjore të
perfeksionohet dhe të hiqet dorë nga krijimi i marrëdhënieve ekstraligjore si dhe të vendosen
mekanizma llogaridhënës dhe sanksionues për mosbatimin e ligjit që disiplinon ndërveprimin
mes institucuoneve në një lëndë të caktuar. E në fakt, në draft-Strategji në Objektivin 4 pika 8
kërkohet pikërisht kjo gjë dhe jo rritja e hapësirave të memorandumeve dhe urdhërave të
përbashkët.
151
Në pjesën “1.12.2. Struktura e policisë gjyqsore” brenda konceptit të strukturës së policisë
gjyqësore janë evidentuar 4 probleme, të cilat nuk gjenerohen nga thelbi i konceptit, por duket që
lidhen me një analizë të përciptë.
Është gjetur si problematikë se “Është problematik kompozimi i seksioneve të Policisë Gjyqësore
pranë prokurorive, organikat e të cilave duhet të rinovohen çdo dy vjet, duke caktuar raportin e
punonjësve të caktuar nga prokurori i Përgjithshëm me ata të caktuar nga forcat e policive të
ndryshme dhe numrin e këtyre të fundit, sipas logjikës së një kompozimi “interforce”.
Prej vitesh në Shqipëri, duke përfshirë edhe kohën e hartimit të ndryshimeve të ligjit për policinë
gjyqësore në vitin 2010, ka patur një diskutim mbi modelin që duhet të ndjekë policia gjyqësore,
nëse ajo duhet të jetë shërbim apo atribut (sic e përcakton Kodi i Procedurës Penale) apo nëse
duhet të jetë organ. Modeli që ka zgjedhur Shqipëria në vitin 1995, me miratimin e Kodit të
Procedurës Penale ka qenë ai i shërbimit, pra i atributit – që nënkupton se, në radhë të parë,
policia e shtetit ka atributin e policisë gjyqësore në çdo rast, si dhe çdo polici tjetër e veçantë, të
cilës ligji ia njeh shprehimisht një cilësi të tillë. Mirëpo, në vitin 2000, me miratimin e një ligji të
posaçëm për policinë gjyqësore u devijua nga ky model, duke krijuar edhe të ashtuquajturat
seksione të policisë gjyqësore, ku në përbërje të të cilës u parashikuan të jenë oficerë të policisë
gjyqësore edhe juristë. Kjo zgjidhje është mbështetur gjithnjë nga vetë organi i prokurorisë, me
pretendimin se cilësia e hetimeve nga punonjësit e policisë linte për të dëshiruar në raport me
hetimet e kryera nga juristët. Ky model, i ruajtur edhe në vitin 2010, është problemi real që ka
struktura e policisë gjyqësore sot për arsyet e mëposhtme:
- krijon tensione të papërshtatshme të burimeve njerëzore sepse i heq uniformitetin
veprimtarisë, krijon varësi të shumëfishta të personelit dhe nuk zhvillon veprimtarinë nga
pikëpamja profesionale;
- i jep atribute juristëve në drejtim të ndërhyrjes me forcë (edhe me armë) për të ndaluar një
vepër penale në kryerje e sipër apo për parandalimin e saj, që është atipike sepse këta juristë nuk
kanë formimin e duhur profesional praktik;
- krijon shkëputje të panevojshme të punonjësve të policisë nga organi i emërtesës së tyre.
Logjika e rishikimit të organikave 1 herë në 2 vjet ka lidhje me faktin që strukturat policore janë
nën ombrellën e ekzekutivit, i cili ka politika dinamike që shpesh imponojnë edhe ndryshimin e
prioriteteve deri edhe në ndryshimin e natyrës së forcave policore. Në draft-Strategji nuk është
dhënë ndonjë rekomandim specifik për këtë çështje, përveç se një trajtimi të përgjithshëm në
Objektivin 3 pika 1 dhe pika 3.
Eshte gjetur si problem “Parashikimi i përfshirjes së punonjësve të policive të tjera brenda
seksionit të prokurorisë synonte të realizonte pandashmërinë e hetimeve dhe unitetin e
veprimtarisë hetimore, duke shërbyer si nyje lidhëse mes prokurorit dhe policisë gjyqësore të
shërbimeve. Në fakt, me kalimin e viteve, lidhja e oficerëve të seksioneve me administratën e
origjinës u zbeh; duhet pranuar se ata u rritën profesionalisht në planin e njohjes së procedurës
dhe në kryerjen e veprimeve hetimore, por ndërkohë humbën lidhjet me territorin dhe me
152
shërbimet e policisë dhe u shndërruan në nëpunës zyre, njësoj si oficerët e seksionit me formim
juridik. Lidhja e tyre me administratën e origjinës vazhdon të mbetet paga”.
Lidhur me këtë problem, përveç sa u tha më sipër, duhen theksuar 2 cështje. Numri i policive të
vecanta, krahas policisë së shtetit, është një çështje e rregullimit me ligj, që merr spunto nga
politika qeveritare e miratuar nga Kuvendi. Padyshim që një perspektivë për të patur
profesionistë më të specializuar profesionalisht në një fushë të caktuar mund të nxjerrë në pah
nevojën për krijimin e një policie të tillë (në Shqipëri ka patur forca policie ndërtimore, pyjore,
elektrike etj). Shtimi i kriminalitetit në një sektor të caktuar imponon edhe nevojën për të patur
burime njerëzore të specializuara për hetimin dhe parandalimin e veprave penale të këtij sektori.
Një qasje e dytë është ajo e unifikimit të të gjitha funksioneve policore tek një trupë e vetme –
sic është vepruar aktualisht. Kjo kërkon më pas zhdërvjelltësi të caktuar brenda forcës policore
për të lejuar zhvillimin e specialitetit brenda strukturës së një trupe. Në draft-Strategji nuk është
adresuar ndonjë rekomandim apo zgjidhje për këtë cështje.
Është gjetur si problem “Duke qenë se me ndryshimet ligjore të vitit 2010 u shfuqizua procedura
e konkurrimit për caktimin e kandidatëve në seksione, emërimet e oficerëve të shërbimeve nëpër
seksionet e prokurorive nuk bëhen në bazë të parimeve të transparencës dhe të meritës. Ky fakt e
bën situatën edhe më problematike në përzgjedhjen e përbërjes së strukturës.”
Ky problem nuk qëndron, është i pavërtetë, pasi neni 10/a i ligjit për policinë gjyqësore
parashikon shprehimisht konkurrimin si procedurë të caktimit në seksionet e policisë gjyqësore.
Në draft-Strategji, kjo çështje është adresuar në Objektivin 3 pika 4.
Është gjetur si problem edhe se “Përbërja e personelit të shërbimeve të Policisë Gjyqësore, edhe
të atyre të specializuar në sektorë të posaçëm të luftës ndaj krimit, vazhdon të mbetet e
pastabilizuar, si rrjedhojë e lëvizjeve e transferimeve. Kjo mungesë stabiliteti theksohet më tej
nga rastet e rotacionit të pushteteve, fakt që vazhdon ta mbajë të lidhur trupën policore me
ndikimin politik. Kjo sjell dy pasoja të dëmshme: nga njëra anë, mungesa e stabilitetit ndikon në
cilësinë e veprimtarisë hetimore, nga ana tjetër mundësia e ndikimit politik krijon dyshime dhe
nuk jep garanci për objektivitet dhe ligjshmëri të hetimeve.”
Kjo çështje është e lidhur me reformën në nivel ekzekutiv të forcave policore, pra kërkohet
stabilitet tek struktura ekzekutive. Si çështje është adresuar ne draft-Strategji në Objektivin 3
pika 5 dhe 6.
Në pjesën “1.12.3. Veprimtaria me iniciativë, e deleguar dhe ekzekutive e policisë gjyqësore”
është gjetur si problematikë se “Probleme serioze paraqet mënyra e drejtimit dhe kontrollit të
hetimeve dhe raportimi për rezultatet e tij. Ligji për Policinë Gjyqësore normon që veprimtaria e
Policisë Gjyqësore drejtohet e kontrollohet nga prokurori dhe oficerët e agjentët e Policisë
Gjyqësore duhet të përgjigjen dhe të raportojnë vetëm te prokurori kompetent lidhur me të
153
dhënat dhe ecurinë e hetimit. Gjithashtu, ligji konsideron shkelje shumë të rëndë paraqitjen e të
dhënave për hetimin jashtë zyrës së prokurorit. Ajo që ndodh në realitet bie ndesh me normat që
cakton ligji. Nga ana e oficerëve të shërbimeve të Policisë Gjyqësore informohen, në çdo rast,
përveç prokurorit edhe drejtuesit e tyre pranë Policisë së Shtetit duke filluar nga drejtuesi i
shërbimit, shefi i sektorit, shefi i komisariatit, drejtori i policisë së qarkut e deri te drejtori i
Përgjithshëm. Ky veprim përligjet me argumentin se oficerët e shërbimeve të policisë gjyqësore
janë pjesë e administratës së policisë së shtetit dhe, për shkak të varësisë së tyre hierarkike
administrative, ata nuk mund të përjashtojnë informimin e drejtuesve të tyre për të dhënat dhe
ecurinë e hetimeve. Kjo dëmton hetimet për dy arsye: së pari, duke u informuar shumë persona
mbi faktet e hetimeve, rrezikohet sekreti i tyre dhe, së dyti, drejtuesve të zyrave ose sektorëve të
ndryshëm në policinë e shtetit u jepet mundësia të ndërhyjnë në hetim dhe të ndikojnë ose
kushtëzojnë rezultatin e tyre.”
Në fakt vetë dokumenti pranon (nëse është i vërtetë si fenomen) se kjo ndodh për shkak të
shkeljes së ligjit prej oficerëve apo agjentëve të policisë gjyqësore. Këta të fundit nuk duhet të
informojnë eprorët e tyre për gjithçka që ligji ua ndalon. Të dhënat, informacionet, veprimet që
ata kryejne përgjatë dhe nën autoritetin e prokurorit në një procedim penal ata nuk duhet t‟ia
raportojnë eprorëve te tyre administrativë. Në këto kushte, është e panevojshme të adresohet si
një çështje e cila ka nevojë të reformohet sepse nuk pohohet se ka mungesë të bazës ligjore,
porse thjesht me dashje këta oficerë dhe agjentë të policisë gjyqësore shkelin ligjin, dhe se ky
fenomen korrektohet thjesht nëpërmjet procedimeve disiplinore apo penale. Në draft-Strategji
nuk adresohet asnjë rekomandim për këtë problematikë.
Është evidentuar si problem edhe se “Veprimtaria hetimore funksionon përmes bashkëpunimit të
ngushtë mes prokurorit dhe oficerit të Policisë Gjyqësore të përfshirë në hetime. Për këtë shkak,
ligjvënësi ka përcaktuar se drejtuesit e shërbimeve të Policisë Gjyqësore duhet të paraqesin para
drejtuesit të prokurorisë listën e emrave, nivelin dhe gradën e punonjësve që bëjnë pjesë në
shërbimet. Kjo listë detyrimisht duhet të përditësohet sa herë ka transferime, ngritje në detyrë,
apo largime nga detyra të punonjësve. Në praktikë, këto norma nuk respektohen dhe organikat e
Policisë Gjyqësore në dispozicion të hetimeve shpeshherë nuk njihen nga prokurorët.”
Në fakt edhe kjo është një çështje e shkeljes me dashje të normave ligjore urdhëruese. Si e tillë
një disfunksion i tillë zgjidhet vetëm nëpërmjet procedimeve disiplinore dhe penale. Ajo çka
duhet të adresohet si rekomandim për eleminim të kësaj situate është parashikimi ligjor, sipas të
cilit policia gjyqësore, përsa kohë që është e angazhuar edhe në veprimtari hetimore nën
autoritetin e prokurorit, duhet të ketë garanci të qëndrimit në detyrë të ofruara edhe prej
prokurorit. Pra, nëse veprimtaria e tyre është e dyfishtë: administrative për ruajtjen e rendit dhe
parandalimin e krimeve (varësi administrative nga strukturat policore) dhe veprimtari hetimore
(varësi nga prokuroria), atëherë edhe garancitë e qëndrimit dhe ushtrimit të detyrës të ofrohen së
bashku, qoftë nga strukturat eprore policore, qoftë edhe nga strukturat e prokurorisë. Në fakt, ky
është edhe momenti më delikat që garanton ose jo bashkëveprimin midis prokurorisë dhe
154
policisë. Eshtë e kuptueshme se një status special i policisë gjyqësore duket sikur jepet ndaj tyre,
porse kjo vetëm avantazhe drejt profesionalizmit, përkushtimit dhe specializimit të veprimtarisë
jep. Sigurisht që duket sikur zbehet paksa autoriteti i strukturave ekzekutive të policisë/ve, porse
kjo është një çështje sine qua non. Kjo do të bënte më të përgjegjshme strukturat e policisë në
caktimin, emërimin a promovimin e punonjësve të tillë të policisë gjyqësore. Në draft-Strategji
nuk jepet aspak ndonjë rekomandim i kësaj natyre.
Problem tjetër i evidentuar është edhe ai, sipas të cilit “Formimi profesional i personelit të
Policisë Gjyqësore të shërbimeve vazhdon të jetë shumë i dobët. Në Shqipëri nuk ofrohen
trajnime fillestare dhe as zbatohet një program formimi vazhdues për ta. Përveç kësaj, pjesa më
e madhe e Policisë Gjyqësore janë nën administratën e policisë, ndërsa të tjerët janë nën
administratën e zyrës së prokurorëve, duke mos iu nënshtruar programeve të njëjta të trajnimit
të tyre. Disi më mirë paraqitet situata me Policinë Gjyqësore të seksioneve, të cilët përfshihen në
trajnimet vazhduese të Shkollës së Magjistraturës. Këtyre dobësive u shtohet edhe fakti se
personeli i shërbimeve të Policisë Gjyqësore ende nuk funksionon në mënyrë metodike, të
analizojë rezultatet e hetimeve dhe të bëjë sintezën e tyre në raportet periodike për prokurorin. Si
rregull, puna e tyre mbaron me arrestimin e të dyshuarve dhe me komunikatën që shpërndan
policia me këtë rast. Ka një prirje shkëputjeje të Policisë Gjyqësore nga rezultati i hetimeve në
përfundim të tyre dhe këtu ndikon edhe vetë sjellja dhe distancimi i prokurorisë nga kryerja e
veprimeve hetimore prej Policisë Gjyqësore.”
Kjo problematikë është një reflektim nga një këndvështrim tjetër i disfunksionit thelbësor, që
qëndron tek pozita ligjore e punonjësve të policisë gjyqësore. Përsa kohë funksioni policor i
parandalimit të krimit dhe hetimit penal vijues të tij janë të mishëruara në një veprimtari të vetme
dhe përsa kohë që funksioni i parë përthith të dytin, edhe statusi i policisë gjyqësore duhet që me
ligj të përcaktohet në mënyrë dyfishe. Qoftë përcaktimi i numrit total, apo specializimi në sektorë
të vecantë e qoftë deri edhe emërimi nominal (si edhe shkarkimi i tyre) duhet të jetë argument i
veprimtarisë së përbashkët e rakorduar në parametra ligjorë midis prokurorisë dhe strukturave të
policisë. Teorikisht nuk duhet të krijohet kurrëfarë ngërçi, pasi strukturat e policisë janë të
interesuara që veprimtaria e tyre fillestare e identifikimit të veprave penale dhe parandalimit të
ardhjes së pasojave vijuese (funksion i pastër policor) të vijojë të jetë i sukseshëm edhe në
ndëshkimin e asaj çka është shkaktuar deri në atë çast nëpërmjet procedimit hetimor (funksion i
pastër i prokurorisë). Po kështu, prokuroria është e interesuar të ketë veprimtari cilësore të
policisë, sepse është e interesuar për hetim të sukseshëm, me qëllim ndëshkimin e autorit të
dyshuar të veprës penale. Ky sukses varet në mënyrë determinante nga veprimtaria me iniciativë,
që natyrshëm kryejnë strukturat policore përgjatë veprimtarisë së tyre fillestare policore. Pra,
interesat e tyre konvergojnë. Thjesht parashikimet ligjore duhet të gërshetojnë sa më mirë
procedurat, që mishërojnë këtë bashkëveprim të detyrueshëm. E gjithë kjo situatë vlen vetëm për
veprat penale që realizohen në “gjendjen e flagrancës”, pra kur është e domosdoshme apo edhe
ekskluzive veprimtaria policore.
155
Situata ndryshon në rastet e veprave penale të tjera, ku një problem rakoordimi polici-prokurori
nuk është kaq i mprehtë. Një gjë duhet të saktësohet: titullar dhe përgjegjës i cilësisë së hetimit
sipas parashikimeve kushtetuese dhe ligjore është dhe mbetet prokuroria. Policia gjyqësore, që
prej momentit që referon çështjen, pra materialin me provat e mbledhura, në duart e prokurorisë,
është nën autoritetin absolut të prokurorisë. Mbi këtë çështjë shumë sensitive nuk jepet asnjë
rekomandim specifik në draft-Strategji.
Një problem tjetër i evidentuar është se “Me ndryshimet e ligjit për Policinë Gjyqësore të vitit
2010, u parashikua mundësia që pranë seksioneve të Policisë Gjyqësore në prokuroritë e
rretheve të caktoheshin edhe specialistë të fushave të ndryshme të ekspertizës. Nevoja diktohej
nga kërkesat për rritjen e cilësisë së hetimeve në rastet e krimit të organizuar, krimit ekonomik e
financiar, krimit kibernetik, etj., raste në të cilat kërkohen njohuri të posaçme që oficerët me
formim policor nuk i kanë. Pavarësisht nga mundësia e prokurorit për të caktuar ekspertë të
jashtëm, prania e personave me njohuri të posaçme në përbërje të grupeve hetimore, për disa
hetime me natyrë specifike, deri më sot, specialistë të tillë ende nuk janë rekrutuar.”
Nuk jepen shkaqet dhe arsyet se përse një detyrim ligjor i tillë nuk është përmbushur. Në këto
kushte është e vështirë të gjykohet se çfarë mase reaguese duhet adoptuar, pra nëse duhen
detajuar parashikimet ligjore ekzistuese apo nëse duhen sanksionuar në një lloj mënyrë
parashikime të tilla ligjore. Në draft-Strategji parashikohet ne Objektivin 3 pika 5 se
“Parashikimin e mekanizmave për tërheqjen e kontributit të specialistëve dhe ekspertëve teknikë
pranë strukturave të policisë gjyqësore.” Shihet qartë se nuk jepet një zgjidhje specifike për këtë
problem, përsa kohë që nuk është identifikuar burimi i problematikës.
Problem tjetër i evidentuar është se “Kontrolli i prokurorit mbi hetimet e Policisë Gjyqësore
vazhdon të jetë i dobët. Edhe në hetimet e natyrës proaktive, puna në grup nuk funksionon siç
duhet, oficerët e seksionit dhe të shërbimeve rëndom nuk janë në gjendje të punojnë bashkërisht
dhe të marrin përgjegjësinë për rezultatet e punës së tyre. Veprimet teknike të përgjimit nga një
qendër e vetme dhe nga persona që nuk janë të lidhur me çështjet në hetim, kanë penguar
përvetësimin e metodave të punës në ekip. Kjo veprimtari kryhet nga nëpunës të policisë
gjyqësore që nuk janë pjesë e ekipit të hetimit, dhe si të tillë nuk janë të motivuar që t’i çojnë ato
përpara. Kjo mund të rezultojë në hetime të ngadalta, të papërgjegjshme dhe jo efiçente.
Rezultatet e veprimeve teknike, si rregull, komunikohen gojarisht dhe, në fund të hetimeve, është
një punë e gjatë dhe e lodhshme, rindërtimi i fakteve në një raport për prokurorin. Mënyrat dhe
metodat si punohet kanë mjaft mangësi dhe prokurorët nuk kanë mundur të ndikojnë në
përmirësimin e tyre, kjo kryesisht për shkak të formimit dhe nivelit të përgjithshëm kulturor të
punonjësve. Këtë gjendje e rëndon fakti që punonjësit e policisë që mund të kryejnë hetime
(zakonisht, njerëzit që bëjnë pjesë në strukturat e policisë kriminale), ngarkohen rëndom me
detyra te natyrës administrative, për ruajtjen e rendit dhe qetësisë publike, kryerjen e kontrolleve
rutinë, për ruajtjen e rendit në rastet e mitingjeve, protestave, aktiviteteve sportive, etj. Kryerja e
detyrave të tilla, që fare mirë mund të përmbushen nga punonjës të policisë së rendit publik,
156
ndikon në shkurtimin e kohës fizike në dispozicion të hetimeve dhe ulje të cilësisë së përmbushjes
së funksioneve gjyqësore.”
Në thelbin e vet, kjo problematikë shprehet tek një marrëdhënie jo korrekte që ndiqet prej
strukturave të policisë gjyqqsore karshi autoritetit të padiskutueshëm të prokurorisë përgjatë
hetimit penal. Në fakt, marrëdhënia që krijohet midis prokurorisë dhe policisë brenda procedimit
disiplinor konkret është një marrëdhënie absolute varësie dhe nënshtrimi e rregulluar sipas
mekanizmave te KPP, ku e para urdhëron dhe e dyta vetëm zbaton. Nëse ndodh që strukturat e
policisë gjyqësore kryejne veprimtari të paautorizuar apo nuk zbatojnë urdhërimet e prokurorisë
atëherë pushteti sanksionues i prokurisë duhet të përforcohet e të kthehet në absolut qoftë në
rrafshin disiplinor e qoftë në atë penal. Vetëm kështu krijohet kultura e bashkëveprimit dhe
eleminimit të tensioneve mes këtyre dy struukturave dhe nuk dëmtohet funksioni i ndjekjes
penale dhe më gjërë se kaq, shërbimi i drejtësi-dhënies. Në draft-Strategji kjo çështje është
adresuar në Objektivin 3 pika “Riorganizimin strukturor dhe funksional të policisë gjyqësore,
duke synuar rritjen e përgjegjësive të saj në zhvillimin e hetimeve proaktive, profesionale dhe
efikase në luftën kundër kriminalitetit, nën drejtimin dhe kontrollin e prokurorit”. Porse e
habitshme është se pika më poshtë e draft-Srategjisë parashikon se “Qartësimin e rolit të
prokurorit dhe të policisë gjyqësore, duke e kthyer prokurorin në një mbikëqyrës të hetimit penal,
por duke ia deleguar kompetencat e hetimit dhe një pjesë të veprimeve procedurale gjatë hetimit
policisë gjyqësore”. Ky duket një synim sipas të cilit kërkohet që t‟i jepet njëfarë pavarësie apo
autonomie në veprimtarinë hetimore penale policisë gjyqësore, duke e rrudhur kompetencën e
prokurorisë. Kjo është tendencë më se e rrezikshme, e cila në thelbin e vet, jo vetëm është bërë
shkak për tensionet e panevojshme në marrëdhëniet midis prokurorisë dhe policisë, porse akoma
më keq, minon vetë sistemin kushtetues, sipas të cilit autoriteti i vetëm hetimor ne Republikën e
Shqipërise që ka kompetencën e ndjekjes penale, është prokuroria e Republikës. Pra ka një
kontradiktë flagrante midis Dokumentit Analitik teksa konstatohet se kontrolli i prokurorisë mbi
policinë është i dobët dhe nevojës për përforcim absolut të tij, dhe sugjerimit në draft-Strategji në
Objektivin 3 pika 2 që shkon drejt dobësimit akoma më tepër të këtij autoriteti.
2. Pjesa III e titulluar “Prezantimi gjendjes aktuale”, vazhdon paskëtaj me trajtimin e një grupi
çështjesh të tjera që përmblidhen në pikën 2 “E Drejta Procedurale Penale”.
Më shumë të drejtë kjo pjesë është përfshirë si një nga fushat mbi të cilat duhet të përpunohen
ide, zgjedhja dhe linja orientuese prej reformës në drejtësi, sepse, është pjesë organike, e cila
përplotëson të gjitha zgjidhjet e reja që mund t‟i jepen dizenjimit të arkitekturës strukturore të
sistemit të drejtësisë. Në analizë të fundit, teksa flitet për pushtet apo sistem të gjykatave,
gjithçka konvergon tek veprimtaria individuale gjyqtarit brenda procesit gjyqësor dhe po ashtu
teksa flitet për pushtet të ndjekjes penale apo sistem të prokurorisë, gjithçka konvergon te
veprimtaria e prokurorit individual brenda procedimit penal (hetim dhe perfaqësim të akuzes në
gjykim). Në këto kushte, është mëse e domosdoshme të trajtohen edhe “habitati” i tyre, pra
157
rregullat e procedurës hetimore-gjyqësore, teksa do t‟ju duhet të shpalosin dhe mishërojnë
statusin e tyre (profesionalizimin, pavarësinë, paanësinë, eficencën dhe efikasitetin etj).
Një procedurë hetimore-gjyqësore e deformuar apo asfiksuese, e cila nuk pasqyron hapësirat e
statusit të prokurorit apo gjyqtarit, influencon qartazi mbi cilësinë e shërbimit të drejtësisë duke e
përkeqësuar atë. Një prokuror apo gjyqtar, mund të ketë fare mirë një pozitë optimale pavarësie
dhe paanësie, porse nëse procedura iu imponon marrjen e pozitave jo të tilla (pavarësisë dhe
paanësisë) karshi palës së akuzuar (apo publikut në përgjithësi), kjo do të vinte në krizë pikërisht
statusin e tyre.
Ndërkohë, në Dokumentin Analitik, pohohet se një reformë eventuale e rregullave procedurale
penale është në zhvillim e sipër pranë Ministrisë së Drejtësisë. Në fakt, do të ishte e dobishme,
në mos e domosdoshme, që edhe kjo pjesë të përfshihej brenda punës analizuese dhe dhënies së
zgjidhjeve dhe rekomandimeve mbi këtë procedurë gjyqësore, prej Komisionit të Reformës.
Përpilimi i ndryshimeve ligjore strukturore, është domosdoshmëri, të integrohet me ndryshimet e
rregullave mbi veprimtarinë. Në dokument vërehet pikërisht ky dyzim i autorëve, të cilët me
shumë ndrojtje kanë nxjerrë në pah disa nga “disfunksionet” e rregullave procedurale penale, një
pjesë e mirë e të cilave, duken se imponohen pikërisht nga mosoptimizimi i statusit të
prokurorëve. Problematika të tilla janë evidentuar qoftë për fazën e hetimeve e qoftë për atë të
gjykimit, e madje edhe të ekzekutimit, si dhe marrëdhënieve juridiksionale me jashtë. Ajo çka
duket se është karakteristikë e identifikimit të këtyre problematikave është fakti se nuk është
bazuar nxjerrja e tyre në ndonjë analizë kazuistike, statistikore apo doktrinare, porse thjesht si një
analizë emipirike në rastin më të mirë apo bazuar në opinione të pastrukturuara të grupit të
interesit – prokurorët, në rastin më të keq.
Problemi i identifikuar është saktësimi i nocionit juridik të “ndjekjes penale” dhe “hetimit”.
Pavarësisht se nuk jepet ndonjë shpjegim bazuar mbi ndonjë analizë krahasimore të dispozitave
penale përkatëse që trajtojnë këto dy koncepte dhe se thuhet që ky problem ka lindur në
“praktikë” - gjë që do të thotë se moskuptimi si duhet i tekstit ligjor mund të jetë problemi -
pranohet se çfarëdo detajimi i nocioneve ligjore është i dobishëm. Megjithëkëtë, nuk sqarohet se
cilat do të ishin dobitë konkrete të këtij saktësimi. Në të vërtetë, ridimensionimi i këtyre
koncepteve bazikë të ligjit procedural penal, natyrshëm do të duhej të pasohej edhe nga një seri e
larmishme ndryshimesh vijuese, në nocione, mekanizma dhe logjikë juridike që mbizotëron në
dizenjimin total të ligjit procedural penal. Kjo edhe për faktin se termi “ndjekje penale” është
termi kushtetues i cili sintetizon të gjithë shtjellimet që përmbahen ne KPP.
158
Analiza e rekomandimeve te draft-strategjisë dhe raporti i tyre cështjet respektive
te trajtuara ne Dokumentin Analitik
Në draftstrategjinë e propozuar, masat apo rekomandimet që i adresohen sistemit të prokurorisë
janë të shpërndara në disa nga pjesët e saj. Kështu:
- në pjesën e “Analizës kushtetuese” rezultojnë
o 1 rekomandim në Objektivin 2.
- në pjesën e “Pushtetit gjyqësor” rezultojnë
o 1 rekomandim në Objektivin 3 dhe
o 3 rekomandime në Objektivin 4 dhe
o 1 rekomandim në Objektivin 5.
- në pjesën e “Drejtësisë Penale” rezultojnë
o 12 rekomandime në Objektivin 1;
o 10 rekomandime në Objektivin 2;
o 6 rekomandime në Objektivin 3;
o 8 rekomandime në Objektivin 4;
o 5 rekomandime në Objektivin 5;
o 8 rekomandime në Objektivin 6;
o 3 rekomandime në Objektivin 7;
o 7 rekomandime në Objektivin 8;
- në pjesën e “Masave Antikorrupsion” rezultojnë
o 4 rekomandimë në Objektivin 2;
o 1 rekomandim në Objektivin 3 dhe
o 3 rekomandime në Objektivin 4.
Në total janë parashikuar plot 73 rekomandime.
Nga analiza gjuhësore dhe përmbajtësore e këtyre rekomandimeve rezulton se këto rekomandime
nuk përmbajnë në pjesën dërrmuese të tyre zgjidhje konkrete apo specifike për çështjet që ato
adresojnë. Ato janë të konceptuara si një listë dëshirash apo synimesh që duhen arritur, duke
përdorur terma të përgjithshme, që nuk japin së paku as linjat kryesore orientuese, të caktuara
apo të caktueshme për përmbushjen e tyre. Vetëm në një pjesë minimale të tyre, përmbajtja
konsiderohet si një zgjidhje konkrete. Janë vetëm 16 rekomandime të cilat plotësisht apo
pjesërisht përmbajnë zgjidhje të tilla, pra që nuk kanë hapësira diskrecionare në orientimin e
dhënë.
159
Prej krahasimit që i bëhet dy dokumentave “Dokumenti analitik për Drejtësinë Penale” dhe
“Draftstrategjisë” përkatëse, përkundër pritshmërisë, sipas së cilës çdo problematikë e ngritur në
analizë të gjejë adresimin e saj, në së paku një nga rekomandimet, rezulton se ka mospërputhje të
shumta. Një seri problematikash të ngritura në Dokumentin Analitik nuk gjenden të adresuara në
së paku një prej rekomandimeve (plotësisht apo pjesërisht) të draft-Strategjisë. Kështu, janë plot
17 problematika, që përmbahen vetëm në pjesën e dokumentit analitik “Drejtësia Penale” pjesa e
“Prokurorisë dhe policisë gjyqësore”, të cilat nuk gjejnë një korrespondues të tyre në draft-
Strategji (këtu nuk përmenden pjesët e tjera të Dokumentit Analitik mbi “Të drejtën procedurale
penale”, “Të drejtën penale” apo analiza e përmbajtur tek “Analiza Kushtetuese”, “Pushteti
Gjyqësor” apo “Masat Antikorrupsion”). Një mangësi e tillë dëshmon më së paku për një cilësi
jo të lartë të hartimit të dy dokumentave, e cila në analizë të fundit, demonstron se së paku
përpilimi i draft-Strategjisë, nuk është produkt i veprimtarisë së një ekspertize të mirëfilltë
juridike, dhe se në disa pasazhe duken qartë influenca të natyrës politike.
Ky përfundim përforcohet nga fakti tjetër se një pjesë e rekomandimeve (zgjidhje konkrete apo
me natyrë deklarative qofshin), janë parashikuar në draft-Strategji, porse në Dokumentin
Analitik, ato nuk janë trajtuar as si çështje në aspektin teknik e as janë identifikuar si
problematike apo si mungesa eventuale të sistemit ligjor dhe institucional!! Konkretisht nga
korpusi i 73 rekomandimeve që i përkasin “Drejtësisë Penale” rezultojnë se më së paku
rekomandimet e listuara më poshtë nuk janë trajtuar aspak në asnjë pasazh të dokumentin
analitik:
- Zhvillimin e procedimit disiplinor ndaj gjyqtarëve, prokurorëve në dy shkallë gjykimi,
para Këshillit Gjyqësor brenda KLD-së (shkalla e parë) dhe para Tribunalit Disiplinor
(shkalla e dytë). Tribunali Disiplinor do të jetë një organ ad hoc i përbërë nga anëtarë dhe
zëvendës anëtarë (gjyqtarë aktiv shumica dhe jogjyqtarë pakica).
- Rivlerësimin e pozicionit kushtetues të prokurorisë, duke ruajtur modelin aktual të
organizimit si një institucion i pavarur ose zgjedhja e alternativës duke e vendosur atë
pranë pushtetit gjyqësor, në aspektin organizativ dhe funksional
- Ndryshimin e procesit të emërimit të Prokurorit të Përgjithshëm, duke i atribuar Këshillit
të Prokurorisë të drejtën për t‟i propozuar Presidentit dy kandidatë të kualifikuar.
- Ndryshimin e kompetencave të Prokurorit të Përgjithshëm.
- Ndryshimin e statusit dhe përgjegjësive të Këshillit të Prokurorisë, duke e shndërruar atë
në një institucion të pavarur kushtetues ose si një prej dhomave të Këshillit të Lartë të
Drejtësisë (nëse zgjidhet modeli i prokurorisë pranë pushtetit gjyqësor), duke synuar në të
dyja rastet forcimin e pozitave të Këshillit dhe ushtrimin prej tij të funksioneve
vendimmarrëse.
- Ndryshimin e përbërjes së Këshillit të Prokurorisë, duke siguruar përfaqësimin në Këshill
të anëtarëve joprokurorë nga shoqëria civile, trupa pedagogjike, avokatia, etj. dhe një
shumicë të prokurorëve.
160
- Krijimin e një strukture të specializuar antikorrupsion në nivel kombëtar, në përbërje të së
cilës është policia, prokuroria dhe gjykata.
- Përshkrimin sa më të detajuar në ligj të procedurave që sigurojnë përzgjedhjen e
kandidatëve për magjistratë (prokurorë) dhe konfirmimin e tyre në karrierë, duke u
bazuar në kritere objektive e transparente; vendosjen e një afati prove 3-vjeçar për
prokurorët e rinj të sapodiplomuar.
- vendosjen e garancive për trajtim financiar të prokurorëve dhe familjeve të tyre edhe pas
lënies së detyrës
- Qartësimin e rolit të prokurorit dhe të policisë gjyqësore, duke e kthyer prokurorin në një
mbikëqyrës të hetimit penal, por duke ia deleguar kompetencat e hetimit dhe një pjesë të
veprimeve procedurale gjatë hetimit policisë gjyqësore.
- Vlerësimin e mundësisë për amendime në një periudhë afatshkurtër ose/dhe parashikimin
për një Kod të ri Penal
- Parashikimin e mekanizmave që garantojnë mbrojtje fizike dhe psikologjike të Viktimës
së veprës penale dhe familjarëve të tyre në terma afatgjatë.
- Parashikimin e një rrethi më të gjerë të drejtash për viktimat e veprës penale dhe
familjarët e tyre në Kodin e Procedurës Penale në përputhje me direktivat e Bashkimit
Evropian dhe standardet ndërkombëtare, duke garantuar:
i. aksesin e tyre në organet e drejtësisë;
ii. ...;
iii. ...;
iv. të drejtën për kompensim;
v. dëmshpërblim të drejtë dhe proporcional;
vi. rimbursim të shpenzimeve;
vii. ofrimin e asistencës psikologjike dhe mjekësore;
viii. të drejtën për të mos u befasuar.
- Përfshirjen dhe rregullimin me ligj të një Inspektorati të Pavarur për inspektimin
disiplinor të gjyqtarëve dhe prokurorëve në përputhje me strukturën e propozuar nga kjo
reformë për gjyqësorin dhe prokurorinë
- Parashikimin e një dispozite të re kushtetuese dhe rregullimin me ligj të veçantë të
krijimit të një strukture të specializuar dhe të posaçme antikorrupsion (SPAK), me polici
gjyqësore, prokurori dhe gjykata të shkallës së parë dhe të apelit bazuar në modelet e
suksesshme në rajon.
- Parashikimin e një dispozite të re kushtetuese dhe rregullimin me ligj të veçantë të
krijimit të Byrosë Kombëtare të Hetimit apo një strukturë të ngjashme në përputhje me
vendimin e Gjykatës Kushtetuese, strukturë e cila do të asistojë SPAK në kryerjen e
veprimeve hetimore.
- Parashikimin e dispozitave që parashikojnë status të veçantë për gjyqtarët dhe prokurorët
e SPAK dhe hetuesit e Byrosë së Hetimit, garantojnë palëvizshmërinë e tyre nga detyra
161
dhe paanshmërinë e tyre si dhe mundësojnë përzgjedhjen në këto funksioneve të
individëve me integritet të lartë etiko-moral dhe profesional.
Pra janë plot 17 rekomandime, të deklaruara në draft-Strategji, të cilat “kanë mbirë” në këtë
dokument nga “asgjëja”. Për to nuk është konsumuar asnjë rresht i vetëm në Dokumentin
Analitik, për trajtimin e tyre, për nevojën e parashikimit të tyre, për problematikën që
eventualisht paraqet gjendja aktuale apo për modelin apo standadin ndërkombëtar të ndjekur
teksa janë përzgjedhur si zgjidhje, për t‟u ndjekur përgjatë procesit të draftimit të ndryshimeve
ligjore. Kjo mangësi flagrante vendos në krizë jo vetëm seriozitetin e gjithë dokumentit, por edhe
dobishmërinë praktike të trajtimit të këtyre zgjidhjeve.
Në këtë situatë ka dyshime të forta se mbi ç‟bazë është identifikuar si zgjidhje secila prej këtyre
rekomandimeve. Një gjë është e sigurt: zgjidhje apo rekomandime të tilla nuk janë produkt logjik
i veprimtarisë studimore të kryer nga ekspertiza, e përmbajtur në Dokumentin Analitik. Për këtë
arsye, sugjerime të tilla nuk duhen mbajtur aspak në vëmendje, përgjatë fazave vijuese të
procesit të Reformës, ose përndryshe, Dokumenti Analitik, duhet domosdoshmërisht të kthehet
për ripunim tërësor, në mënyrë që të adresohen edhe trajtimet shkencore mbi këtë zgjedhje.
Në të gjithë dokumentin e draft-Strategjisë, që i referohet çështjes së “Drejtësisë Penale”,
mungon tërësisht një referim i qartë mbi dokumentet ndërkombëtarë, të cilat kanë elaboruar
standardet që duhet të ndiqen në modulimin e sistemit të prokurorisë apo policisë gjyqësore me
qëllim konfigurimin e një sistemi të pavarur, profesional, garantues të karrierave dhe efikas në
performancë. Sigurisht që zgjedhjet në çdo rast duhet të jenë autoktone, me qëllimin e
identifikimit të zgjedhjeve që optimalisht janë funksionale në terrenin shqiptar, porse dokumentet
ndërkombëtare nuk japin zgjidhje detyrimisht të përcaktuara. Ato vendosin kufijtë e jashtëm,
brenda të cilave të mund të operohet më zgjedhjen oportune më të mirë. Në përpilimin e
zgjidhjeve të mëposhtme (rekomandimet), operacioni logjik i kryer konsiston thjesht në
ekstraktimin e zgjidhjeve që standardet ndërkombëtare kanë dhënë, duke i i dentifikuar ato tek
rrethi i hipotezave problematike që janë parashtruar në draftstrategji. Për ato hipoteza që nuk
janë rregulluar nga standardet ndërkombëtare jemi limituar duke konkluduar se një zgjidhje e
tillë e dhënë nga draftstrategjia, nuk është standard ndërkombëtar.
Rekomandimet e përmendura më poshtë janë ose rekomandime të reja (të patrajtuara në draft-
strategji) ose rekomandime, lënda e të cilave është përmendur në draft-Strategji, porse zgjidhja e
dhënë është e papranueshme duke dhënë në çdo rast një zgjidhje të ndryshme nga ajo e
propozuar. Rekomandimet e tjera të draft-Strategjisë, lënda e të cilave nuk është trajtuar nga
rekomandimet më poshtë, i gjejmë të bazuara dhe të pranueshme. Në përpilimin e
rekomandimeve të mëposhtme, janë mbajur në konsideratë këto akte ndërkombëtare:
- Compilation of Venice Commission opinions and reports concerning prosecutors CDL-
PI(2015)009
- Opinion No.9 (2014) of the Consultative Council of European Prosecutors to the
162
Committee of Ministers of the Council of Europe on European norms and principles
concerning prosecutors - CCPE(2014)4 Final
- Report on european standards as regards the independence of the judicial system: part II –
The prosecution service CDL-AD(2010)040
- The Bordeaux Declaration of the Consultative Council of European Judges (CCJE) and
the Consultative Council of European Prosecutors (CCPE) on “Judges and Prosecutors in
a Democratic Society” 20 January 2010
- Draft Vademecum on the Judiciary (CDL-JD(2008)001 (part II) CDL-JD(2008)001
- Declaration on minimum standards concerning the security and protection of public
prosecutors and their families - IAP (International Association of Prosecutors) March
2008
- The European Guidelines on Ethics and Conduct for Public Prosecutors (Council of
Europe, “Budapest Guidelines”, 2005)
- Recommendation Rec(2000)19 of the Committee of Minister of the Council of Europe on
the Role of Public Prosecution in the Criminal Justice System - 6 October 2000
- The 1999 IAP (International Association of Prosecutors) Standards of Professional
Responsibility and Statement of the Essential Duties and Rights of Prosecutors
- The 1990 United Nations Guidelines on the Role of Prosecutors
- Human rights and criminal procedure “The case laë of the European Court of Human
Rights” Jeremy McBride - 2009
1. Rishikimi i formulës kushtetuese të emërimit të Prokurorit të Përgjithshëm duhet të
mbajë në konsideratë këto rekomandime:
Kushtet dhe kriteret e emërimit te PP të jenë të ngjashme me ato që përdoren në rastin e
gjyqtarëve të GjK, duke vënë theksin te përvoja profesionale, ku si kritere përparësie të
jenë njohuritë në të drejtën penale si dhe aftësitë menaxheriale.
procedura e emërimit të realizohet nëpërmjet procesit ndërveprues të Presidentit të
Republikës dhe Kuvendit.
Procedura e zgjedhjes së PP, duhet të parashikojë një njoftim publik për të ftuar
aplikantët të depozitojnë aplikimin e tyre. Njëkohësisht të publikohen edhe kushtet dhe
kriteret e përzgjedhjes, modalitetet e konkurrimit dhe burimin e informacionit prej nga do
të grumbullohet informacioni për të vlerësuar përmbushjen ose jo të kritetereve.
Presidenti i Republikës, në bazë të analizës së profesionalizimit dhe integritetit dhe
dokumentacionit të përcjellë të përzgjedh tre kandidatë, dhe nëse ka femra në garë të
paktën një prej tyre të jetë femër.
Presidenti i përcjell Kuvendit 3 kandidaturat, për dhënien e pëlqimit për PP. Konsiderohet
se ka marrë pëlqimin kandidati/ja që ka marrë 2/3 e votave të të gjithë anëtarëve te
Kuvendit, ose sipas një procedure që garanton pjesëmarrjen substanciale të opozitës. Kjo
procedurë duhet të përmbajë edhe një mekanizëm zhbllokues.
163
2. Rishikimi i formulës kushtetuese të shkarkimit të Prokurorit të Përgjithshëm
Me propozim të Presidentint të Republikës, Parlamenti mund, me një vendim prej 2/3 të
anëtarëve, të lirojë Prokurorin e Përgjithshëm nga detyra nëse Prokurori i Përgjithshëm
është në pamundësi të përmbushjes së detyrave që rrjedhin nga mandati i tij/saj për arsye
që nuk varen prej tij ose për shkak të dhënies së një vendimi përfundimtar gjyqësor që
urdhëron masë mjekësore të detyrueshme në një proces penal.
Me propozim të Presidentit të Republikës, Parlamendi shpall shkarkimin nga detyra të
Prokurorit të Përgjithshëm me një vendim prej 2/3 të anëtarëve, nëse Prokurori i
Përgjithshëm dështon të përmbushë detyrat e tij/saj që rrjedhin nga mandati i tij/saj për
arsye që varen prej tij ose për shkak të dhënies së një vendimi përfundimtar gjyqësor
fajësie për shkak të kryerjes së një krimi.
Vendimi i Kuvendit shqyrtohet nga Gjykata Kushtetuese, e cila kur vërteton se ekziston
një nga shkaqet e lirimit ose shkarkimit deklaron përfundimin e mandatit të PP.
3. Rishikimi i formulës kushtetuese të kufizimit të mandatit të Prokurorit të Përgjithshëm
Prokurori i Përgjithshëm duhet të emërohet përfundimisht ose për një periudhë relativisht
të gjatë pa mundësi riemërimi në fund të kësaj periudhe. Mandati i Prokurorit të
Përgjithshëm nuk duhet të përkojë me mandatin e Parlamentit. Mandati aktual i përmbush
këto kritere, megjithatë në alternativë mund të shihet zgjatja e tij.
Të saktësohet më tej në ligj punësimi i mëtejshëm të Prokurorit të Përgjithshëm pas
përfundimit të mandatit, pasi kjo garanci duhet të bëhet e qartë përpara emërimit të tij.
Nga ana tjetër, nuk duhet të ketë një ndalim të përgjithshëm për mundësitë e Prokurorit të
Përgjithshëm për të aplikuar për detyra të tjera publike gjatë ose pas mbarimit të
mandatit.
4. Rishikimi i formulës kushtetuese të organizimit të sistemit të prokurorisë
Prokuroria të organizohet si një organ i pavarur, hierarkik, i centralizuar dhe me
kompetencë eksluzive të ushtrimit të ndjekjes penale. Brenda sistemit të prokurorisë
mund të krijohen me ligj, trupa prokurorësh të specializuar për hetimin e tipologjive të
përcaktuar të kriminalitetit dhe bazuar në procedura hetimore të posacme.
çështja e pavarësisë së prokurorisë ka një rëndësi domethënëse.
parimi i pavarësisë apo autonomisë në organizimin e prokurorisë ka ndryshim nga ai që
zbatohet për gjyqtarët. Prokuroria duhet të organizohet si organ i pavarur, ndërsa
veprimtaria e prokurorit duhet t‟i nënshtrohet kontrollit të brendshëm hierarkik.
hartimi i politikave të ndjekjes penale është një çështje ku legjislativi dhe Qeveria mund
të kenë një rol vendimtar. Si një instrument për llogaridhënien e Prokurorit të
Përgjithshëm mund të kërkohet paraqitja e një raporti publik para Parlamentit. Kur është
e zbatueshme, në këto lloj raportesh, Prokurori i Përgjithshëm duhet të japë llogari
164
transparente se si çdo udhëzim i përgjithshëm i dhënë nga ekzekutivi është zbatuar, duke
ruajtur parimin e mosraportimit për cështje konkrete.
Llogaridhënia e Prokurorit të Përgjithshëm ndaj Parlamentit për çështje individuale të
ushtrimit ose mos-ushtrimit të ndjekjes penale nuk duhet të lejohen. Vendimi për të
ushtruar ose jo ndjekjen penale duhet t‟i përkasë vetëm organit të prokurorisë dhe jo
ekzekutivit apo legjislativit;
Sistemi i prokurorisë duhet të organizohet së brendshmi si një sistem me pavarësi
relative, duke u strukturuar në korrespondencë me sistemin e gjykatave. I takon
prokurorit më të lartë te kontrollojë prokurorët e nivelit menjëherë poshtë tij.
Duhet të garantohet se udhëzimet e përgjithshme dhe direktivat mbi politikën penale të
dhëna prej PP, duhet të publikohen, si dhe të përfshihen në raportin periodik që PP bën
para Kuvendit.
prokurori si individ, përgjatë hetimit dhe përfaqësimit të akuzës në gjykim është i
pavarur. Në një sistem varësie hierarkik, prokurorët i nënshtrohen vetëm urdhrave dhe
udhëzimeve me përmbajtje të përgjithshme të lëshuara nga eprorët e tyre.
e drejta për t‟i dhënë udhëzime një prokurori më të ulët duhet të shtrihet vetëm tek
udhëzimet me natyrë të përgjithshme dhe jo tek dhënia e udhëzimeve se si duhet të
trajtohen çështje të vecanta. Një kufizim i tillë duhet të artikulohet qartësisht në ligj.
pavarësia e brendshme konsiston në një sistem ku prokurori individual në ushtrimin e
veprimtarive të lejuara me ligj nuk ka nevojë të marrë miratim paraprak dhe as konfirmim
të mëpasshëm nga eprori i tij. Çështjet duhet t‟u shpërndahen prokurorëve në bazë
procedurash që garantojnë barazinë dhe paanshmërinë. Transferimi i çështjes nga një
prokuror tek një tjetër i të njëjtit nivel mund të bëhet vetëm për shkaqe të pengesave
ligjore për ushtrimin e ndjekjes penale.
Me qëllim që të shmangen udhëzimet e parregullta, është thelbësore të zhvillohet një listë
me garanci për mosndërhyrje në veprimtaritë e prokurorit. Mosndërhyrja nënkupton që të
sigurohet se veprimtaritë e prokurorit në gjykim janë të çliruara nga presioni i jashtëm, si
dhe nga presioni i brendshëm i paligjshëm apo i parregullt brenda sistemit të prokurorisë.
Këto garanci duhet të mbulojnë emërimin, disiplinën/shkarkimin, por edhe rregulla
specifike për menaxhimin e çështjeve dhe për procesin vendimmarrës.
të specifikohet saktësisht se çfarë kuptohet me përshkrimin e sistemit si hierarkik. Të
specifikohet saktësisht e drejta e udhëzimit që i jepet dikujt brenda sistemit, kujt
saktësisht i jepet kjo e drejtë, cili është saktësisht rrethi i autoritetit të prokurorëve
individualë, në cilat raste ata mund të marrin vendime me nismën e tyre, cilat vendime
kërkohet të miratohen nga një prokuror më i lartë, cilat vendime mund të rishikohen dhe
cilat jo, si dhe nga kush dhe për cilat shkaqe.
Udhëzimet e përgjithshme të eprorit të drejtëpërdrejtë duhet të jepen gjithnjë me shkrim.
Të njihet e drejta e prokurorit vartës të kërkojë sqarime dhe arsyetime shtesë ndaj
prokurorit epror, të cilat gjithashtu duhet të jepen me shkrim.
Prokurori më i ulët ka të drejtë që kur vlerëson se udhëzimet e eprorit të drejtëpërdrejtë
bien në kundërshtim me ligjin, ose janë kundër bindjes së tij, të kërkojë zgjidhjen e
165
mosmarrëveshjës prej Prokurorit të Përgjithshëm ose Këshillit të Prokurorisë. Kjo e drejtë
të zbatohet në mënyrë koherente dhe dhe të arsyetuar. Alternativisht, kur prokurori më i
ulët vlerëson se udhëzimet e eprorit të drejtëpërdrejtë bien në kundërshtim me ligjin, ose
janë kundër bindjes së tij, ka të drejtë të japë dorëheqjen dhe në këtë rast, çështja hetohet
konkretisht nga vetë prokurori epror që ka dhënë udhëzimin e vlerësuar të paligjshëm.
5. Konsolidimi i garancive të statusit të prokurorit, përgjegjësisë dhe llogaridhënies në
ushtrimin e detyrës në përputhje me standardet evropiane
Parashikimin në nivel kushtetues se të gjithë ... prokurorët e të tria niveleve,... i
nënshtrohen përgjegjësisë disiplinore, si dhe listimin në mënyrë të qartë dhe objektiv në
ligj të të gjitha shkeljeve disiplinore dhe sanksioneve proporcionale me shkeljet
Parashikimin e “Zhvillimit të procedimit disiplinor ndaj ...., prokurorëve në dy shkallë
gjykimi. Para Këshillit të Prokurorisë (shkalla e parë) dhe para gjykatës administrative.
Lidhur me një Tribunal të vecantë Disiplinor (si një organ ad hoc ky me përbërje mikse),
vlerësojmë se krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e lartë të
përfitimit politik të mazhrancës aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend.
Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional
dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve të
kërkuara. Vetëm një model europian i cili duhet të garantojë 100 % shmangien e ndikimit
politik të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve mund të ishte një cështje që do mund të
diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative.
6. Garantimi i transparencës dhe të së drejtës për një proces të rregullt ligjor në përputhje
me standardet evropiane.
Është në interes të shoqërisë që media të furnizohet me informacionet e nevojshme, me
qëllim informimin e publikut mbi funksionimin e sistemit të drejtësisë. Autoriteti
kompetent duhet të marrë masat të përcjellë një informacion të tillë, duke qenë shumë i
kujdesshëm mbi prezumimin e pafajsisë së të akuzuarit, të drejtës për një gjykim të
ndershëm dhe të drejtës për mbrojtje të jetës private dhe familjare të të gjithë personave
të përfshirë në proces. Për këtë qëllim duhet miratuar kode sjelljeje ose udhërrëfyes lidhur
me marrëdhëniet me mediat.
7. Rritja e efiçiencës dhe efektivitetit të drejtësisë penale nëpërmjet konsolidimit të misionit
dhe funksioneve të prokurorisë, si dhe përmes riorganizimit të strukturave të saj dhe
rishpërndarjes së përgjegjësive mes tyre.
Pushteti dhe përgjegjësia e prokurorëve shtrihen vetëm të ndjekja penale e veprave penale
dhe tek roli i përgjithshëm i mbrojtjes së interesit publik nëpërmjet sistemit gjyqësor
penal.
166
Të adoptohet modeli i ndjekjes së detyrueshme penale (legality principle). Përjashtimet e
vetme mund të bëhen vetëm për arsye dhe në bazë kriteresh të mirëpërcaktuara në dobi të
ndjekjes penale (dhënies së drejtësisë – rasti i dëshmitarëve te mbrojtur”)
Sistemi ndjekjes penale të bazohet në sistemin akuzator. Administrimi i ndershëm i
drejtësisë kërkon që të ketë barazi efektive armësh midis prokurorisë dhe mbrojtjes, si
dhe respektim të pavarësisë së gjykatës, respektim të parimit të ndarjes së pushteteve dhe
forcë detyruese të vendimeve përfundimtare të gjykatës. Gjyqtarët dhe prokurorët duhet
që secili të gëzojë pavarësinë në respekt të funksioneve të tyre, porse duhet të jenë dhe të
duket se janë të pavarur nga njëri-tjetri.
Sistemi i ndjekjes penale të bazohet në modelin që hetimet kontrollohen prej një autoriteti
gjyqësor. Çdo atribuim i funksioneve gjyqësore (të dhënies së drejtësisë) tek prokurorët
duhet te shtrihet vetëm për çështje që kanë të bëjnë me sanksionet e lehta të veprës penale
(roli i prokurorit në akuzat private), dhe se në asnjë rast tjetër nuk duhet te ushtrohen
njëkohësisht me autoritetin e ndjekjes penale në të njëjtën çështje, si dhe nuk duhet te
kufizojë të drejtën e mbrojtjes për t‟iu drejtuar gjykatës në këto raste.
Ekskluziviteti i ndjekjes penale i përket vetëm sistemit të prokurorisë, me mundësinë që
një pjesë veprash penale me natyrë të lehtë të ndiqen prej vetë individëve me akuzë
private (kryesisht të dëmtuarit nga vepra penale).
Sistemi i ndjekjes penale te ridimensionohet duke i njohur personave të dëmtuar nga
vepra penale për të marrë pjesë në çdo fazë dhe shkallë të procedimit penal.
Të krijohen mekanizma ligjorë për të shmangur ndërhyrjen politike që synon
vendimmarrjen e gabuar të prokurorisë, qoftë në rastin kur vendoset të ushtrohet ndjekja
penale kur ajo nuk duhej filluar për shkak se nuk ka prova ose për shkak se është e bazuar
në prova të falsifikuara apo të kompromentuara, qoftë në rastin kur vendoset të mos
ushtrohet ndjekja penale e cila duhet të kishte filluar.
Për të zgjidhur rastin e vendimit të gabuar të prokurorisë për mosushtrimin e ndjekjes
penale duhet të zhvillohen mekanizma që sigurojnë kontrollin gjyqësor të këtyre rasteve
me kërkesë të të dëmtuarve nga veprat penale.
Veprimet e prokurorit që prekin të drejtat e njeriut, si kontrolli apo arresti, duhet të
mbeten nën kontrollin e gjyqtarëve;
Duhet të miratohen mekanizma që sigurojnë mënjanimin e presionit politik të
papërshtatshëm në çështjet e ndjekjes penale. Ndjekja penale nuk duhet të përdoret në
duart e mazhorancës si një mjet shtypjeje dhe si një mjet që ndihmon korrupsionin.
Të krijohen mekanizma mbrojtës që ndjekja penale të mos i nënshtrohet presionit të
mazhorancës, që vjen për shkak të presionit prej manipulimit të mazhorancave apo për
shkak të presionit populist të saj, sidomos kur mbështetet nga fushatat mediatike, e për
pasojë të përdoret prej saj si mjet shtypës.
Me qëllim ruajtjen e pavarësisë, parimit të centralizimit dhe parimit të ushtrimit të
ndjekjes penale vetëm prej sistemit të prokurorisë, të parashikohet vetëm me ligj të
veçantë, krijimi i një strukture të specializuar dhe të posaçme antikorrupsion bazuar në
modelet e suksesshme në rajon.
167
Ne mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të gjithë
prokurorëve, bazuar në kontrollin e punës së tyre, eficencës, llogaridhënies, shpejtësisë,
respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. NUK MBËSHTESIM asnjë testim qeveritar,
testim njohurish, nëpërmjet provimeve, testeve të njohurive apo testeve psikologjike.
Procese të tilla nuk mbështeten nga ana jonë, sepse një procedurë e tillë minon thellësisht
çështjen e statusit të tyre (palëvizhmëria nga detyra) dhe njëkohësisht hap dritare për
politizim ekstrem të vetë sistemit të prokurorisë.
8. Këshilli i Prokurorisë
Këshilli i Prokurorisë është një trup kolegjial i pavarur. Numri i anëtarëve të Këshillit të
Prokurorisë, duhet të përcaktohet në funksion të gamës dhe volumit të funksioneve.
shumica substanciale e anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë të zgjidhet nga kolegët e tyre.
Anëtarët prokurorë të zgjedhur, duhet të përfaqësojnë të gjitha nivelet strukturore
hierakike të sistemit të prokurorisë dhe të mos jenë në pozita drejtuese administrative
(drejtuesit e prokurorive të rretheve apo apelit).
me qëllim që të sigurohet legjitimiteti demokratik i këtij Këshilli, anëtarët e tjerë të
zgjidhen nga Parlamenti ndërmjet personave me kualifikimet e përshtatshme (profesorë të
së drejtës dhe juristë të angazhuar në shoqërinë civile etj).
Anëtarët e Këshillit të Prokurorisë, të emëruar nga Kuvendi, të zgjidhen nëpërmjet një
shumice të cilësuar prej 2/3 ose me pjesëmarrje substanciale të opozitës.
Anëtarët e Këshillit të Prokurorisë të qëndrojnë në detyrë për një afat prej 4 vjetësh.
Anëtarët mund të rizgjidhen por duke siguruar që të paktën 4 vjet të kenë kaluar nga
mandati i tyre i mëparshëm.
idealisht dy profesionet – gjyqtarët dhe prokurorët – duhet të përfaqësohen nga organe të
ndara (KLD dhe Këshilli i Prokurorisë).
me qëllim garantimin e pavarësisë, zgjedhja e drejtuesit të Këshillit të bëhet nga anëtarët
e tij nëpërmjet një mekanizmi zgjedhor.
Mandati i anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë duhet të përfundojë vetëm me skadimin e
këtij afati, me daljen në pension, me dorëheqje ose vdekje, ose me shkarkimin e tyre për
arsye disiplinore.
Një procedurë disiplinore mund të zbatohet në rastet e shkeljeve disiplinore.
Rastet kur një anëtar i Këshillit të Prokurorisë mund të shkarkohet duhet të specifikohen
në ligj
Asnjëherë nuk duhet të parashikohet si shkak shkarkimi “mungesa e besimit” prej organit
që i ka zgjedhur këta anëtarë.
Procedura disiplinore duhet të garantojë një gjykim të drejtë për anëtarin e Këshillit të
Prokurorisë.
shkarkimi të vendoset vetëm nga anëtarët e tjerë të Këshillit, me një shumicë të cilësuar,
pa pjesëmarrjen e anëtarit të interesuar.
168
Përgjatë vlerësimit të marrjes së masës së shkarkimit (ose pezullimit), duhet mbajtur
parasysh proporcionaliteti midis shkeljes dhe masës, si dhe të përcaktohet procedura e
konstatimit objektiv të shkeljes
Ankimi në gjykatë ndaj masave të shkarkimit (pezullimit) të anëtarëve të Këshillit duhet
të parashikohet shprehimisht.
asnjë anëtar i Këshillit të Prokurorisë nuk duhet të ketë të drejtë, përgjatë shërbimit në
Këshill, të promovohet brenda shërbimit.
Anëtarësia në Këshill mund të pezullohet atëherë kur statusi si prokuror pezullohet, për
shembull për shkak të një hetimi penal në proces ose për arsye të tjera sipas ligjit psh në
rastin e një procedure disiplinore për aq kohë sa vazhdon kjo procedurë.
Paaftësia fizike e anëtarit të Këshillit të Prokurorisë të përmbushë funksionet duhet në
fakt të shkaktojë shkarkimin, edhe nëse kjo është shkaktuar nga arsye objektive.
Megjithatë, periudha e kohës në të cilën ai ka munguar duhet të merret në konsideratë:
një periudhë kohe minimale duhet qartësisht të vendoset, pas së cilës shkarkimi i anëtarit
mund të kërkohet.
mbledhjet e Këshillit të Prokurorisë duhet të jenë të hapura për publikun, nëse Këshilli
nuk vendos të punojë me mbledhje të mbyllur, përveç rasteve kur siguria arsye të tjera që
lidhen me mbrojtjen e të dhënave personale mund të kërkojnë mbledhje të mbyllura dhe
në përputhje me rregullat e tij të procedurës, si një rast përjashtimor.
një Komision tjetër të krijohet brenda Këshillit të Prokurorisë, me objektivin prioritar të
veprimtarisë shqyrtimin e vlerësimin përfundimtar të performancës së prokurorëve. Në
alternativë të kësaj zgjedhjeje vlerësimi i performancës në instancë të parë mund të bëhet
nga një inspektorat i specializuar i caktuar nga PP, e më pas shyrtimi përfundimtar të
bëhet nga Këshilli.
Këshilli duhet të përfshihet në punën e përditshme operacionale. Për këtë arsye duhet të
organizohet si një organ me kohë të plotë. Garancitë e statusit të anëtarëve prokurorë
rregullohen mutatis mutandis si në rastin e gjyqtarëve anëtarë të KLD.
Të njihet e drejta e ankimit tek gjykata administrative kundër vendimit të Këshillit të
Prokurorisë.
tendenca duhet të jetë që sa më shumë kompetenca rreth statusit dhe veprimtarisë së
brendshme të adresohen te Këshilli i Prokurorisë me qëllim kufizimin e influencave
politike të papërshtatshme mbi këto çështje, me qëllim garantimin e pavarësisë
institucionale dhe pavarësisë individuale të prokurorëve.
Këshilli i Prokurorisë si një nga institucionet brenda sistemit të Prokurorisë, ka fuqi
vendimmarrëse, lidhur me çështjet e statusit të prokurorëve, emërimit dhe promovimit të
tyre, procedimit disiplinor dhe mbarëvajtjes së veprimtarisë së brendshme të sistemit të
prokurorisë.
169
9. Kriteret e emërimit të prokurorëve
kriteret e emërimit të prokurorëve dhe emërimi i tyre në nivelet e larta administrative të
sistemit të prokurorisë, bazohet në kritere të cilat aplikohen mutatis mutandis si edhe për
gjyqtarët.
parashikime të përgjithshmë si psh shtetësia, gjendje e mirë shëndetësore, kompetenca
profesionale, mungesa e çdo procedimi penal aktual dhe në të shkuarën janë kërkesa që
duhet te trajtohen në mes të kushteve dhe kritereve përzgjedhëse. Promovimi duhet të
bazohet thelbësisht në vlerësimin e performancës
aksesi në sistemin e prokurorisë, të bëhet ekskluzivisht duke parashikuar si kusht
diplomimin profesional nëprmjet trajnimit fillestar në Shkollën se Magjistraturës, pa
lejuar asnjë përjashtim nga ky rregull.
10. Procedura e emërimit, promovimit të prokurorëve
Në çdo rast, e drejta e PP, që të marrë vendime thelbësore sidomos për emërimin,
procesin disiplinor, promovimin, vlerësimin nuk duhet të humbasë nga kompetenca
vendimmarrëse e Këshillit të prokurorisë.
propozimi për emërimin e prokurorëve më të ulët, qoftë në rastin e hyrjes në sistemin e
prokurorisë, qoftë në rastet e emërimit në nivelet hierarkike administrative të prokurorisë
duhet të bëhet prej PP. Këshilli i Prokurorisë të ketë të drejtën vetëm të refuzimit të
emërimit, porse vetëm bazuar në arsye të shëndosha.
11. Transferimi dhe komandimi
parimi i palëvizshmërisë aplikohet për gjyqtarët dhe jo për prokurorët. Megjithëkëtë,
prokurorët duhet të kenë mundësinë të ankimojnë kundër transferimevere të detyrueshme.
çështja e komandimit mbart gjithnjë nga njëra anë nevojën për të kapërcyer problemet
funksionale nëpërmjet vendosjes së burimeve njerëzore në mënyrë efektive – ndonjëherë
kundër vullnetit të tyre –në mënyrë që të sigurohet përmbushja e detyrave të kërkuara,
dhe nga ana tjetër interesin e legjitimuar e përsonave të përfshirë dhe eleminimin e
abuzimit potencial.. komandimi i detyruar është diçka që duhet parë me shumë kujdes
sepse ai mund të rrezikojë pavarësinë e prokurorit.
është e rëndësishme që garancitë procedurale për çdo prokuror që mund të transferohet
me detyrim, të parashikohen në ligj dhe kriteret për një transferim të tillë të parashikohen
qartë dhe së bashku me mundësinë e prokurorit që ka pësuar një të tillë, të ketë të drejtën
e ankimit në gjykatë ndaj vendimit përkatës,
Duke parashikuar komandimin kundër vullnetiti të prokurorit, rreziku potencial duhet të
balancohet nëpërmjet garancive. Teksa një e drejtë e plotë ankimi me efekte pezullimi
ndaj komandimit mund të çojë në një pamundësi për të zgjidhur situatat urgjente të
mungesës së stafit, prokurori i cili është komanduar mund të paraqesë një kundërshtim
170
në Këshillin e Prokurorisë, i cili duhet së paku të mundësojë një shqyrtim ex post të rastit.
Ky shqyrtim duhet të trajtojë edhe aplikimin e drejtë të kritereve ligjore.
12. Koha e qendrimi në detyrë; ndërpreja e qëndrimit në detyre jo për faj të prokurorëve
prokurorët duhet të qëndrojnë në detyrë pa kufizim deri në moshën e pensionit.
Ndërprerja e qëndrimit në detyrë mund të bëhet vetëm për shkaqe të shkarkimit si pasojë
e procedimit disiplinor ose lirimit për shkaqe subjektive.
13. Vlerësimi i përformancës dhe promovimi
është e nevojshme një transparencë objektive në procesin e promovimit të prokurorëve.
Ky proces nuk mund t‟i lihet vetëm diskrecionit të eprorit të drejtëpërdrejtë.
vlerësimi bëhet shumë më i pavarur nëse bëhet prej Këshillit të Prokurorisë, së paku që
vendimi përfundimtar mbi vlerësimin t‟i besohet Këshillit. Përfshirja e disa anëtarëve “të
jashtëm”, në nënkomisionin e Këshillit që trajton vlerësimin (nëse kjo nuk i besohet
Këshillit në formacion të plotë) do të ndihmonte garancitë e pavarësisë dhe paanësisë.
mundësia e një ankimi kundër vendimeve kundër vlerësimit të gabuar ose të pavërtetë të
komisionit të vlerësimit, duhet të parashikohet qartësisht.
Nevoja për parashikime që pranojnë ankimin në gjykatë nuk duhet të kufizohet vetëm tek
sanksionet disiplinore, por duhet të përfshijë edhe akte që kanë efekte negative në statusin
ose veprimtarinë e prokurorëve, psh: mohimi i një promovimi, depozitimi i komenteve
negative në dosjen personale të promovomit, ndryshimi i rrethit të ushtrimit të detyrës etj.
Në një vend ku aplikohet shteti i së drejtës është e nevojshme për parashikime të mjeteve
mbrojtëse nëpërmjet gjykatës në këto raste.
Vleërsimi si “i paaftë” duhet të parashikohet si bazë objektive për nismën disiplinore. Ky
është një faktor, i cili duhet të rregullohet me saktësi të madhe për të parandaluar
shndërrimin e tij në një mjet të papërshtatshëm ndërhyrjeje në paanësinë. Për këtë shkak,
një sistem vlerësimi i performancës duhet të parashikohet në ligj. Autoriteti kompetent që
realizon vlerësimin duhet të specifikohet, se bashku me rrethanat, në bazë të të cilave
këto shkaqe mund të të aplikohen.
Një sistem i tillë duhet të parashikojë kritere objektive për vlerësimin dhe të përfshijë
domosdoshmërisht garancinë për ankim ndaj vlerësimeve negative.
14. Procedimi disiplinor, shkaqet dhe sanksionet
Inspektorati për inspektimin disiplinor të prokurorëve të parashikohet në ligj dhe të
zgjidhet prej Këshillit të Prokurorisë, duke parashikuar kriteret që kërkohen për zgjedhjen
e anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë për anëtarët jo prokurorë.
shkaqet e shkarkimit të prokurorëve duhet të parashikohen në Kushtetutë psh sjellja e
keqe ose paaftësia.
171
në rastin e prokurorëve, të ndryshëm nga PP, vendimet mbi shkarkimin duhet të merren
nga Këshilli i Prokurorisë.
E drejta për një seancë dëgjimore të drejtë dhe aksesi në një gjykatë të pavarur, e cila do
të mbikëqyrë procesin, nuk duhet të cenohen dhe të parashikohen shprehimisht në ligj.
Është e këshillueshme të mos ngrihet një gjykatë speciale për këtë qëllim, sepse kjo mund
të çojë në pabarazi rezultatesh qoftë për viktimën/palët private nepërmjet korporatizmit
qoftë edhe për prokurorin.
Megjithëkëtë, masat disiplinore nuk duhet të vendosen prej eprorit të drejtëpërdrejtë, i cili
është njëkohësisht edhe akuzues edhe gjykues, si në një sistem inkuizitorial. I takon PP të
promovojë nismën e procedimit disiplinor, në bazë të procedurës, që i heq atij mundësitë
e bllokimit ndaj çdo ankese, si dhe të njihet edhe mjeti i Prokurorit Disiplinor.
në procedimet kundër prokurorëve, Këshilli duhet të vendosë nëpërmjet një komisioni i
konstituuar vetëm me prokurorë.
Prokurori Disiplinor duhet të emërohet nga Këshilli i Prokurorisë ndërmjet juristëve të
kualifikuar, me të njëjta kushte si dhe anëtarët joprokurorë të Këshillit. Kjo do të rriste
autonominë dhe pavarësinë e hetimeve disiplinore, të cilat janë të një rëndësie të veçante,
qoftë për prokurorin, qoftë për publikun.
Në çështjet disiplinore, që përfshijnë sigurisht shkarkimin e prokurorëve, prokurori i
përfshirë duhet të ketë të drejtën të dëgjohet në një procedim kontradiktor.
prokurori, subjekt i sanksionit disiplinor, duhet të ketë të drejtën të ankohet ne gjykatën
administrative, e cila duhet të ketë të drejtën e ridëgjimit të çështjes (gjykimit në themel)
dhe jo vetëm thjesht shqyrtimin e procedurës.
15. Riorganizimi në tërësi i policisë gjyqësore, duke forcuar dhe përmirësuar statusin e saj,
profesionalizmin, përgjegjshmërinë, llogaridhënien dhe efiçiencën.
Të saktësohet se prokuroria është autoriteti i vetëm që drejton veprimtarinë hetimore me
vlerë probatore (mbledhëse e provave).
Prokuroria të kontrollojë dhe vleftësojë veprimet hetimore paraprake të policisë, që i
kryen me iniciativë përgjatë veprimtarisë së saj të parandalimit të sjelljeve kriminale,
sidomos ato që kanë të bëjnë me të drejtat dhe liritë themelore të individit.
Policia gjyqësore të jetë në varësi operacionale të prokurorisë dhe të kryejë vetëm
veprimet hetimore të deleguara prej saj. Prokuroria të saktësojë instruksione të detajuara
që duhen përmbushur nga policia, me qëllim të realizimit efektiv të prioriteteve hetimore,
pra mjetet që duhet të përdorë për kërkimin e provës, stafin që duhet të përdorë,
kohëvazhdimin e veprimeve hetimore, informacioni që duhet t‟iu përcjellë prokurorit etj.
Prokuroria të ketë të drejtë të përcaktojë ajo, caktimin e korpuseve të policisë që duhet të
kryejnë hetimet për një çështje apo një seri të caktuar veprimesh hetimore.
Prokuroria të ketë të drejtë të bëjë vlerësimë performance si dhe të inspektime për shkak
të nevojës që të monitorojë se veprimet hetimore po përmbushen në përputhje me ligjin.
172
Prokuroria të ketë të drejta mbi statusin e nëpunësve të policisë dhe specifikisht të inciojë
procedura disiplinore nëse konstatohen shkelje ligjore administrative.
Statusi i punonjësve të policisë të monitorohet njëkohësisht edhe prej prokurorisë, lidhur
me veprimtarinë e policisë brneda dhe për aq sa i përket angazhimit të saj në veprimtarinë
hetimore nën urdhërimin dhe kontrollin e prokurorisë.
16. E Drejta Procedurale Penale
Në draft-Strategji nuk jepet asnjë rekomandim mbi masën e ndërhyrjes ne KPP, qoftë për secilën këto dy
nocione në kuptimin e ngushtë të tyre, qoftë në një kuptim më të gjerë (impakti në pjesët e tjera të
procedurës që do të kishte një ridimensionim eventual i këtyre koncepteve). Një analizë empirike e përvojës
pothuajse 20 vjeçare që mund t‟i bëhet lehtësisht aplikimit të KPP, ia arrin të nxjerrë në pah një sërë
problemesh serioze. Kjo edhe për shkak se modeli ligjor (ai italian), tek i cili u bazua miratimi i KPP në vitin
1995, nuk u transpoza në të gjithë përmasën e vet, madje edhe me mungesë flagrante të instituteve të tëra
thelbësore). Për këtë shkak, mbajtja e modelit të mësipërm dhe perfeksionimi i tij sipas zhvillimeve të
modelit origjinar duket se është një zgjedhje e detyruar. Kështu psh forma origjinare e KPP e miratuar në
1995, paraqiste mangësi dhe paqartësi të theksuara rreth një sërë çështjesh sensitive (mungesa e të cilave
bënte jo funksionale edhe pjesën tjetër), si psh:
- saktësimi i momentit juridik të formulimit të akuzës
- faza dhe modalitetet e marrjes së cilësisë së të pandehurit
- pjesmarrja e të dëmtuarit në procesin penal
- nocioni i të dëmtuarit akuzues
- respektimi i procesit të rregullt gjyqësor në gjykimin e masave të sigurimit
- çështja e vlefshmërisë se veprimeve hetimore dhe probatore para “ndjekjes penale” dhe pas afatit të
kërkesës për dërgimin e çështjes në gjykim
- modalitetet e kërkesës për gjykim (padia penale) dhe shqyrtimi i saj para gjykatës në seancë
gjyqësore paraprake
- instituti i gjyqtarit hetues ose gjyqtarit të seancës paraprake
- nocioni i arkivimit të cështjes ose dërgimit për gjykim
- çështja e vendimeve të mosfillimit të hetimeve dhe pushimit të hetimit dhe kontrolli gjyqësor mbi
to.
- çështjet e hapësirave ligjore për administrim të provave të rregulluara jo specifikisht nga ligji
- çështja e ndryshimit të akuzës përgjatë gjykimit
- çështja e ndryshimit juridik të akuzave në gjykim
- çështja e tërheqjes së akuzës dhe kthimit të akteve gjatë gjykimit etj.
Këto janë nocionet bazë (ndër shumë të tjera), të cilat edhe ravijëzojnë natyrën e procesit penal, pra nëse
është qartësisht akuzator apo inkuizitor, nëse prokuroria konsiderohet si përfaqësuese e plotë e shtetit dhe
individit (të dëmtuar) apo jo, nëse ka barazi armësh në çdo fazë dhe shkallë të gjykimit apo jo, dhe nëse
173
gjykata ndodhet vërtet në ekuidistancë mes palëve apo jo. Këto janë çështje, të cilat e kanë mëse të
nevojshme të ridimensionohen e të përplotësohen. Një sqarim i tyre do të bënte të mundur edhe qartësimin e
peshës publike që duhet të mbajë respektivisht prokuroria apo gjykata, përballë një kërkese gjithnjë e më të
ethshme të publikut për drejtësi të “ndershme” dhe me “cilësi” nga njëra anë. Porse edhe për t‟iu dhënë
kurajon profesionale aktorëve të tillë (gjykata e prokurori) që të zbatojnë fanatikisht ligjin, pavarësisht
presionit që mund të vijë prej publikut për shkak të keqkuptimeve që ai mund të krijojë, kryesisht nga
opinioni mediatik (psh kërkimi i drejtësisë prej prokurorisë apo dënimi me çdo kusht i të dyshuarve për
çështje me impakt publik!!)
Për këto arsye, është e preferueshme që linjat kryesore të përmirësimit të KPP, duhen miratuar prej
Komisionit te Reformës ne Drejtësi, me qëllim që të konkludohet procesi i reformimit të KPP. Këto linja
orientuese duhet të jenë mjaftueshmërisht të detajuara dhe të sinkronizuara me njëra tjetrën, jo vetëm në
kuptim, por edhe në koherencë gjuhësore si më poshte:
Linjat orientuese të ndryshimeve në Kodin e Procedurës Penale, duhet të jënë si më poshtë:
1. Parimet e procesit penal:
- Zbatimi i parimeve të Kushtetutës, i akteve ndërkombëtare të ratifikuara nga RSh dhe
që kanë lidhje me të drejtat e personit dhe me gjykimin penal;
- Procesi penal në RSh bazohet në karakteristikat e sistemit akuzator;
- Parimi i barazisë: pjesëmarrje e prokurorisë dhe e mbrojtjes në mënyrë të barabartë në
çdo fazë dhe shkallë të procedimit;
- Parimi i detyrimit të luajalitetit procedural;
- Adoptimi i metodës së oralitetit; menjëhershmëria dhe përqëndrimi i debatit gjyqësor;
- Parimi i kontradiktoritetit;
- Parimi i gjykimit të shpejtë dhe i marrjes së vendimit pa vonesë;
- Aplikimi i metodave të teknologjisë së informacionit, duke respektuar standardet e
procesit të rregullt ligjor.
2. Saktësimi i marrëdhënieve midis juridiksionit penal, civil dhe administrativ, duke
përfshirë edhe ndërmjetësimin. Vlera e një gjykimi penal në procedurat disiplinore
3. Përcaktimi i kompetencës ratione materiae dhe strukturimi monokratik dhe kolegjial i
gjykatave të shkallëve të ndryshme. Ngritja e gjykatave/seksioneve në të gjitha gjykatat
për të mitur. Ngritja e gjykatave të paqit dhe kompetenca respektive;
4. Përcaktimi i kompetencës ratione loci në funksion të aksesit të aksesit më të lehtë të
palëve në procedim;
5. Përcaktimi i rasteve të lidhjes së procedimeve;
6. Përcaktimi i kompetencës ratione loci në mënyrë automatike në rastin e procedimeve
ndaj magjistratëve (gjyqtarë e prokurorë);
7. Difekti i juridiksionit dhe i kompetencës. Zgjidhja e mosmarrëveshjeve respektive;
8. Kushtet për të qenë gjyqtar në një procedim;
9. Kriteret e caktimit të gjykatës në rastet e kthimit për rigjykim;
10. Rregullat mbi transferimin e çështjeve. Zgjidhja e mosmarrëveshjeve;
174
11. Ndalimi i ushtrimit të detyrës së gjyqtarit për magjistratët që kanë ushtruar detyrën e
gjyqtarit/prokurorit në faza dhe shkallë të mëparshme të procedimit. Shkaqet e tjera të
papajtueshmërisë;
12. Rastet e përjashtimit dhe dorëheqjes së gjyqtarit ose prokurorit. Afatet dhe procedura;
13. Bashkimi dhe ndarja e procedimeve;
14. Përcaktimi i zyrës se prokurorisë kompetente për hetimet sipas kompetencës së gjykatës.
Kompetenca e prokurorisë për hetimin në lidhje me krime specifike dhe të paracaktuara
të krimit të organizuar dhe akteve të terrorizmit ose përmbysjes së rendit demokratik
15. Rregullat e marrëdhënieve midis zyrave të ndryshme të prokurorisë gjatë hetimeve
paraprake. Marrëdhëniet horizontale dhe vertikale;
16. Rastet e marrjes përsipër të hetimeve nga ana e strukturave eprore ose të strukturave të
specializuara të prokurorisë;
17. Autonomia e plotë e prokurorit përgjatë gjykimit;
18. Organizimi i policisë gjyqësore në funksion të disponueshmërisë ndaj autoriteteve
gjyqësore;
19. Marrja e cilësisë së të pandehurit, ndaj të cilit është formuluar një akuzë.
20. Garancitë për lirinë e mbrojtjes në çdo fazë dhe shkallë gjykimi. Rregullat për
disiplinimin e rasteve të braktisjes së mbrojtjes apo për taktikat vonuese të mbrojtjes;
21. Të drejtat procedurale të të dëmtuarit dhe palët private në proces;
22. Detyrimi i prokurorit të kërkojë autorizimin për procedim. Rastet dhe procedura
23. Përcaktimi i formës dhe modaliteteve të dokumentimit të akteve. Përdorimi i mjeteve
elektronike. Afate të prera për kryerjen e akteve. Rivendosja në afat në koherencë mr
sistemin e njoftimeve.
24. Thjeshtëzimi i sistemit të njoftimeve. Parashikimi i mënyrave dhe formave të njoftimit;
25. Qartësimi i elementëve të vendimit. Tregimi i rrethanave të faktit dhe të ligjit; analizimi i
tyre lidhur me fajësinë, dënueshmërinë, caktimin e dënimit dhe të masave të sigurimit,
përgjegjësinë civile dhe zbatimit të normave procedurale. Tregimi i arsyeve mbi
pabesueshmërinë e provave të kundërta për secilën nga çështjet e mësipërme.
Pavlefshmëria e vendimit
26. Standardi i dyshimit të arsyeshëm. Formulat e padënueshmërisë dhe pafajësisë.
Disponimi mbi shpenzimet procedurale;
27. Disiplina e shpërblimit të dëmit dhe kthimit të sendeve;
28. Rregullat mbi trajtimin e informacioneve që janë sekret shtetëror dhe sekret profesional.
Raporti midis sekretit shtetëror dhe sekretit hetimor;
29. Sekreti hetimor mbi veprimtarinë e prokurorisë dhe të policisë gjyqësore deri sa të
pandehurit nuk i janë bërë të ditura. Sekreti i seancave me dyer të mbylluara. Mbrojtja e
të dhënave për të miturit.
30. Rastet e pavlefshmërisë së akteve dhe sanksionet procedurale;
31. Të drejtat e palëve të kërkojnë administrimin e mjeteve të provës jo të ndaluara nga ligji.
Ndalimi për të influencuar mbi lirinë dhee personit ose mbi aftësinë për kujtuar dhe
vlerësuar faktet;
175
32. Papërdorshmëria e provave të ndaluara me ligj;
33. Detyrimi i gjykatës të vlerësojë vetëm provat e administruara në rrugë të ligjshme. Provat
e marra në një gjykim civil ose në një gjykim administrativ;
34. Rregullat e provës me dëshmitarë, papajtueshmëritë, dëshmia indirekte, ndalimi i
dëshmisë së policisë gjyqësore mbi deklarimet e dëshmitarëve dhe të të hetuarve,
dëshmia në distancë, dëshmia e të miturit;
35. Rregullat e pyetjes së palëve private; ballafaqimi; njohjet; eksperimenti gjyqësor;
ekspertimi; fuqia provuese e fakteve të përshkruara në një vendim gjyqësor të formës së
prerë në procedime të tjera penale ose gjykime të tjera;
36. Papajtueshmëria me statusin e dëshmitarit, e të pandehurve në procedime të tjera të
lidhura; pyetja e bashkëtëpandehurit në një procedim të ndarë; garancitë kundër vetë-
inkriminimit për të pandehurin që merr cilësinë e dëshmitarit;
37. Përcaktimi i rasteve dhe mënyrave kur autoritetet gjyqësore mund të vendosin kontrolle
dhe këqyrje;
38. Sekuestrimi i sendeve produkt të veprës penale apo që kanë lidhje me veprën penale;
39. Disiplina e ekzekutimit të detyrueshëm të marrjes së materialeve biologjike dhe
ekzaminimet e ndryshme mjekësore kundër vullnetit të personit; disiplinë e posaçme për
të miturit;
40. Disiplina e interceptimit të komunikimeve të çdo forme;
41. Disiplina specifike e aksesit në të dhënat personale të mbajtura nga autoritetet publike ose
private;
42. Disiplina e arrestimit në flagrancë; ndalimi;
43. Njoftimi i personit që i është privuar liria me çdo mënyrë mbi të drejtën për të caktuar
mbrojtës;
44. Detyrimi për prokurorin për lirim të menjëhershëm të personit kur nuk ekzistojnë kushtet
ligjore për arrestin ose ndalimin, ose kur vlerëson se nuk janë kushtet e caktimit të një
mase shtrënguese;
45. Disiplina e masave të sigurimit personal. Shkaqet, rastet, proporcionaliteti, ndalimet e
vendosjes së tyre;
46. E drejta e gjyqtarit të seancës ose gjatë hetimeve e gjyqtarit të hetimeve paraprake për
aplikimin e masave të sigurimit;
47. Disiplina e rasteve të revokimit ose zëvendësimit të masave të sigurimit personal;
48. Disiplina e rishqyrtimit në themel me kërkesë të të pandehurit e vendimit të caktimit të
masës shtrënguese;
49. Afatet maksimale të masave të sigurimit;
50. E drejta e caktimit të një mase më të lehtë ndaj të pandehurve të liruar për shkak të
kalimit të afateve të masave të sigurimit mbi lirinë e individit.
51. Masat e sigurimit mbi të drejtat reale
52. E drejta-detyrim i policisë gjyqësore të marrë njoftim e të përshkruajë faktet penale dhe të
sigurojë burimet e provës dhe pengimi i ardhjes së pasojave të mëtejshme; marrëdhëniet
176
prokurori-polici gjyqësore lidhur me kompetencën për të kryer veprime hetimore të
vlefshme;
53. Përcjellja, në raste të caktuara i të dhënave dhe dokumentacionit autoriteteve policore me
qëllim parandalimin e krimeve të caktuara;
54. Disiplina e e kryerjes së hetimeve drejtpërdrejt nga prokurori;
55. Përkufizimi i njoftimit të veprës penale. Vlera juridike e tij;
56. Regjistrimi prej prokurorisë në regjister i veprës penale me qëllim dokumentimin e datës
së marrjes njoftim për veprën penale dhe atribuimin e saj personave të caktuar si autorë;
57. E drejta dhe detyrimi i prokurorisë të zhvillojë dhe drejtojë hetimet;
58. Të drejtat e të pandehurit, të të dëmtuarit dhe palëve private për të caktuar mbrojtës;
aktet/veprimet e prokurorisë tek të cilat mbrojtësi ka të drejtë të asistojë;
59. Rregullat e sigurimit të provës
60. Afatet e hetimeve paraprake; zgjatja vetëm njëherë; afati maksimal i hetimeve;
papërdorshmëria e akteve të kryera tej afateve; kërkimi i papërdorshmërisë së akteve për
këtë shkak menjëherë pas momentit të konstituimit të palëve në seancën paraprake ose në
seancën gjyqësore;
61. E drejta e mbrojtjes të zhvillojë hetime nëpërmjet ndihmës së hetuesve privatë; e drejta e
mbrojtjes së të pandehurit për t‟i kërkuar gjykatës marrjen e një akti të hetimit në rastet
kur rezulton e pamundur kryerja e veprimit për shkak të refuzimit për bashkëpunim të
subjekteve të tjera; e drejta e mbrojtjes së të dëmtuarit nga momenti që ka marrë njoftim
për fillimin e procedimit penal të ushtrojë veprimtari hetimore; e drejta e mbrojtjes së të
dëmtuarit për t‟i kërkuar prokurorit kryerjen e veprimeve hetimore të caktuara;
62. Ndalimi i marrjes së informacioneve që palët e tjera i kanë listuar si dëshmitarë;
63. E drejta dhe detyrimi i gjykatës së seancës paraprake për të vendosur arkivimin e çështjes
në bazë të kërkesës së prokurorit. Vendimi i gjykatës për të regjistruar çështjen në
regjistrin e prokurorisë dhe për të vazhduar në mënyrë të detyrueshme hetimet se për të
formuluar akuzën; ankimi ndaj vendimit të arkivimit;
64. E drejta e të dëmtuarit nga vepra penale të njoftohet paraprakisht për kërkesën për
arkivim të çështjes nga ana e prokurorit. E drejta për të paraqitur para gjykatës
kundërshtimin ndaj kërkesës për arkivim;
65. Disiplina e rihapjes së hetimeve;
66. Procedura e ushtrimit të padisë penale, jashtë rasteve të gjykimeve të posaçme. Njoftimi
i të pandehurit dhe i personit të dëmtuar. Afat i përshtatshëm për të pandehurin dhe të
dëmtuarin nga njoftimi i aktit të padisë penale, me qëllim përgatitjen e mbrojtjes.
Zhvillimi i seancës paraparake në dhomë këshillimi. Pjesëmarrje e domosdoshme e
prokurorit dhe e mbrojtjes së të pandehurit. Njoftim për pjesëmarrje për të dëmtarit nga
vepra penale dhe palët civile. Njoftimi i të pandehurit që mund të kërkojë gjykim të
shkurtuar ose të kërkojë caktimin me marrëveshje të dënimit të sanksioneve
zëvendësuese, masave alternative ose të pezullimit të procedimit dhe vendosjen në provë.
E drejta e prokurorit, gjatë seancës paraprake, të cilësojë ndryshe faktet dhe të modifikojë
akuzën. Kthimi i akteve prokurorit nëse rezulton në seancë paraprake se fakti penal nuk
177
është i përshkruar në formë të qartë dhe të saktë ose rezulton i ndryshëm nga sa
pretendohet. Parashikimi që seanca në dhomë këshillimi përfundon me vendim për
kalimin e çështjes për gjykim ose për pushim të procedimit. Detyrimi i gjykatës,
menjëherë pasi ka dhënë vendimin për kalimin e çështjes për gjykim, të ftojë palët të
identifikojnë me marrëveshje aktet që duhen përfshirë në fashikullin e seancës gjyqësore;
67. E drejta e palëve për të kërkuar nga Gjykata e seancës paraprake në dhomë këshillimi për
zbatimin e masave alternative; rregullat dhe procedurat;
68. Përcjellja e fashikullit Gjyqtarit të Seancës Gjyqësore;
69. Gjykimi në mungesë me vullnetin e të pandehurit;
70. Gjykimi në mungesë i të pandehurit që i fshihet drejtësisë;
71. Diskutimi i çështjes së kompetencës, bashkimit ose ndarjes së proceseve;
72. Të drejta e palëve në fazën menjëherë pas deklarimit të hapjes së seancës gjyqësore;
parashtrimet hyrëse të palëve dhe formulimi i kërkesave për prova; shkëmbimi i
dokumeteve mes palëve, nëse nuk ka ndodhur më parë; vendimi i gjykatës për
pranueshmërinë e marrjes së provave;
73. Mundësia për revokim e vendimeve për administrimin e provave të caktuara në seancën
paraprake; humbja e të drejtës për të marrë provën me dëshmitarë, pyetjen e të pandehurit
në procedim të lidhur apo ekspertizës në rastet kur ata nuk paraqiten nga ana e palës, që i
ka kërkuar këto prova;
74. Pyetja e drejtëpërdrejtë e të pandehurit, dëshmitarëve, ekspertëve, konsulentëve teknikë
të palëve. Pyetja e të pandehurit. Pyetja e të miturit nga gjykata me asistencën e një
psikokologu. Radha dhe rregullat e pyetjes dhe e kundërpyetjes; E drejta e gjykatës për
t‟iu treguar palëve tema të reja ose të paplota të dobishme në kërkim të së vërtetës dhe e
drejta e gjykatës për të bërë pyetje ndaj personave që pyeten;
75. Ndalimi për arrestim në seancë gjyqësore për dëshmi të rreme. E drejta e prokurorit të
ushtrojë ndjekjen penale për këtë shkak pasi vendimi i themelit ka marrë formë të prerë;
76. E drejta e prokurorit për të proceduar me modifikim të akuzës nëse fakti penal rezulton i
ndryshëm nga ai i përshkruar në akuzë. Procedura e kthimit të akteve;
77. Vazhdimi i seancës gjyqësore i gjyqtarit edhe në raste transferimi apo emërimi në
funksion tjetër. Përdorshmëria e deklarimeve të dhëna në seancë gjyqësore më parë edhe
në rastin e ndryshimit të kolegjit gjyqësor;
78. Leximet e lejueshme; rregullat e administrimit, të përdorshmërisë së tyre dhe të vlerës së
tyre;
79. Detyrimi për shpallje të vendimit të arsyetuar përvec rasteve të komplekse; afatet e
depozitimit të vendimit kur ai nuk shpallet i arsyetuar;
80. E drejta e të pandehurit për të kërkuar gjykim të posaçëm;
81. E drejta dhe detyrimi i prokurorit për të ushtruar padinë penale nëpërmjet gjykimit të
drejtpërdrejtë. E drejta e të pandehurit për të kërkuar gjykim të shkurtuar;
82. E drejta e prokurorit për të kërkuar gjykim të drejtpërdrejtë përveç rasteve kur është e
nevojshme zhvillimi i hetimeve të mëtejshme; procedura e gjykimit të drejtpërdrejtë;
178
83. E drejta e prokurorit për ta paraqitur të pandehurin e arrestuar në flagrancë drejtpërdrejt
në gjykim. E drejta e të pandehurit për të kërkuar procesin gjyqësor të posaçëm të
caktimit me marrëvëshje të dënimit;
84. E drejta e gjyqtarit të hetimeve paraprake për të dhënë në bazë të kërkesës së prokurorit
vendimin penal dënimi me gjobë për vepra penale të lehta;
85. Rregullat e procesit ndaj të pandehurve të mitur;
86. Aplikimi i dispozitave të KPP në procesin gjyqësor para gjykatave të paqit; rregullat dhe
procedurat e gjykimit në gjykatat e paqit;
87. Parashikimi i ecjes së afateve të ankimit bazuar në kriteret e funksionalitetit dhe
thjeshtëzimit;
88. Pranimi i ankimit pavarësisht nga cilësimi që i është dhënë asaj prej palës ankuese;
89. Parashikimi i pagimit të shpenzimeve gjyqësore, në rastet e papranueshmërisë ose
rrëzimit të ankimit ndaj palës ankuese;
90. Parashikimi se i pandehuri nuk mund të paraqesë ankim ndaj vendimeve të pafajësisë në
disa raste të caktuara;
91. E drejta e palëve të plotësimit të ankimit për çështje të lidhura me ankimin kryesor;
92. E drejta e drejtuesit të prokurorit të rrethit ose drejtuesit të prokurorisë së apelit të
paraqesë ankim pavarësisht mendimit të prokurorit të çështjes; rastet e ndalimit të
ankimit; ankimi kundërshtues;
93. Ankimi i palës civile;
94. E drejta për të parashtruar argumente shtesë në ankim brenda afateve të paracaktuara;
95. Rastet e e deklarimit në dhomë këshillimi i papranueshmërisë së ankimit;
96. E drejta e gjykatës së apelit për të lejuar aplikimin e përfitimeve ligjore dhe trajtimin e
rrethanave lehtësuese;
97. Ndalimi i “reformatio in peius” në rastin e ankimit vetëm prej të pandehurit;
98. Parashikimin e seancës në dhomë këshillimi, sipas parimit të kontradiktoritetit kur ankimi
ka ekskluzivisht për objekt vetëm llojin dhe masën e dënimit, trajtimin e rrethanave
lehtësuese ose aplikimin e sanksioneve zëvendësuese ose përfitimeve ligjore;
99. Parashikimi i rasteve dhe kufijve të përsëritjes së shqyrtimit gjyqësor në gjykimin në apel
dhe në gjykimin pas kthimit për rigjykim; rregullat mbi vendimin e gjykatës së apelit,
veçanërisht lidhur me shqyrtimin e motiveve të ankimit dhe të rezultateve që kanë ardhur
nga përsëritja e shqyrtimit gjyqësor;
100. Ekzekutimi provizor i vendimit të nxjerrë nga gjykata e apelit, lidhur me vendimmarrjen
me padinë civile. Pezullimi i tij nga Gjykata e Lartë;
101. Parashikimi i rasteve se kur deklarohet e parashkruar vepra penale, gjykata e apelit dhe
ajo e Lartë të gjykojnë ankimin vetëm për çështjen civile;
102. Rekursi në Gjykatën e Lartë; detyrimi për t‟u përfaqësuar me avokat; papranueshmëria e
rekursit kur ai është haptazi i pabazuar dhe parashikimi i garancive të përshtatshme për
mbrojtje; parashikimin që nëse Kolegji nuk është dakord me vendimet unifikuese që t‟ua
përcjellë çështjen Kolegjeve të Bashkuara;
103. Të drejtat e palëve të paraqesin konkluzionet pranë Gjykatës së Lartë;
179
104. Parashikimi i mjeteve të jashtëzakonshme të rekursit në GjL. Rishikimi. Rastet e ndalimit
të rishikimit; rregullat dhe procedurat e rishikimit; parashikimi i një mjeti mbrojtës të
përshtatshëm, të ndryshëm nga rishikimi kur nga vendimet e GjEDNJ rezulton se
vendimi i dënimit është rrjedhojë e një procesi të parregullt ligjor apo ka shkelur liri të
tjera të njeriut;
105. Ngritja pranë çdo gjykate e gjyqtarit të ekzekutimit të dënimit (me kompetencë lëndore
në juridiksionin tokësor të gjykatës së apelit), i ndryshëm nga gjyqtari i seancës
gjyqësore. Rregullat dhe procedurat e gjykimit të kërkesave në fazën e ekzekutimit të
vendimit;
106. Parashikimi që personi i deklaruar i pafajshëm me vendim përfundimtar ose i dënuar me
një vendim që ka caktuar dënimin me marrëveshje nuk mund t‟i nënshtrohet procedimit
penal për të njëjtin fakt. Rregullat e res judicata në gjykimet civile, administrative dhe
disiplinore;
107. Kompensimi i burgimit të padrejtë dhe gabimi gjyqësor;
108. Rregullimi i marrëdhenieve juridiksionale me jashtë në bazë të konventave
ndërkombëtare;
109. Roli dhe kompetencat e MD në procedurat e marrëdhënieve juridiksionale me jashtë;
110. Parashikimi që në marrëdhëniet me shtetet, me të cilat ekzistojnë marrëveshje
ndërkombëtare, dëshmitë e dëshmitarëve dhe pyetjet e ekspertëve të zhvillohen nëpërmjet
videokonferencës;
111. Çështja e ekstradimit;
112. Kushtet dhe format e njohjes se vendimeve penale të dhëna në vende të tjera; transferimi
i procedimeve
113. Ekzekutimi i vendimeve gjyqësore të dhëna në vende të tjera
Në konkulzion të sa më sipër, vlerësojmë se miratimi i ndryshimeve në KPP (ose miratimi i një
ligji të ri) duke ndjekur linjat orientuese te mësipërme, duhet të bëhet pavonesa të mëtejshme.
Ndryshimet në Kodin e Procedurës Penale të përgatitura nga Ministria e Drejtësisë, e asistuar
nga ekspertë ndërkombëtar të OPDAT, EURALIUS III, OSBE, Këshilli i Europës, Projekti
JUST i USAID, etj., që në Qershor 2013, duhet t‟i përcillen menjëherë Komisionit të Posacëm
Parlamentar për të vijuar më tej me procedurat e shqyrtimit dhe miratimit të tyre.
17. E Drejta Penale
Në Strategji thuhet se në Analizën e Sistemit të Drejtësisë (Dokumentin Analitik) janë evidentuar
disa probleme dhe mangësi të anës formale dhe strukturale të Kodit Penal, që përfshinjnë: i)
rregullim të pamjaftueshëm të instituteve kryesore, si: lidhja shkakësore, tentativa,
bashkëpunimi, konkurrimi i veprave penale etj.; ii) formulime të paqarta dhe kontradiktore midis
neneve të ndryshme; iii) dënime jo të përshtatshme për rëndësinë e disa veprave penale; iv)
mungesë harmonizimi me Konventën e Këshillit të Evropës Kundër Trafikimit të Organeve
180
Njerëzore (2015); v) mungesë harmonizimi me Direktivat 2006/12/EC, 2005/35/EC, dhe
2008/99/EC të Parlamentit dhe Këshillit Evropian, të cilat rregullojnë krimet kundër mjedisit.
Në fakt, e vërteta është se jo të gjitha këto cështje janë marrë në analizë në Dokumentin Analitik
dhe se cështje të tjera janë trajtuar si problematika prej tij.
Konkretisht, Dokumenti Analitik prezanton si problem cështjet e mëposhtme:
1) Azhornimin e Kodit Penal me evolimin e shoqërisë;
2) Ndryshimet e bëra pa një bazë shkencore dhe programore (mungesa e hamonizimit të
brendshëm);
3) Përdorimi i termave të paqartë;
4) Standardizimi i caktimit të dënimit;
5) Paqartësi mbi shuarjen e veprës penale apo të dënimit;
6) Marzhet e dënimit;
7) Qartësimi i dënimeve alternative dhe dënimeve plotësuese.
Këto problematika në Dokumentin Strategjik janë përmbledhur si më poshtë:
1) Kodi Penal ka humbur koherencën e brendshme.
2) Në gjendjen aktuale Kodi nuk reflekton disa nga detyrimet ndërkombëtare të Shqipërisë
si dhe disa standarde të BE-së, që në të ardhmen do të jenë të detyrueshme.
3) Po kështu disa vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut vënë në dyshim
përputhshmërinë e disa dispozitave të Kodit me KEDNJ-në.
Për adresimin e tyre është shpallur objektivi “Përmirësimi i Kodit Penal me qëllim harmonizimin
e tij me standardet e BE-së”. Në fakt, përcaktimi i një objektivi të tillë të krijon perceptimin se
Kodi ynë Penal nuk është në përputhje me standardet e BE-së. Një konstatim apo perceptim i
tillë është i gabuar dhe i pambështetur në argument bindëse apo të analizuara në Dokumentin
Analitik. Në këtë drejtim, duhet evidentuar se legjislacioni ynë penal ka bërë progres ndër vite
dhe një tërësi dispozitash të tij janë pikërisht reflektim i nevojës për përputhshmërinë me
standardet ndërkombëtare në përgjithësi dhe ato të BE-së në vecanti. Megjithatë, ne vlerësojmë
se Kodi Penal ka nevojë për përmirësime dhe cdo masë që synon përmirësimin dhe
harmonizimin e përmbajtjes së tij është e mirëpritur.
Në këtë drejtim, mbështesim idenë për të vlerësuar mundësinë e hartimi të një Kodi të ri
Penal.
181
18. Sistemi penitenciar
Edhe për këtë pjesë Dokumenti Strategjik merr në analizë problematika të tjera dhe të patajtuara
nga Dokumenti Analitik. Konkretisht, ky i fundit ka evidentuar si problematika cështjet e
mëposhtme:
1) Qartësimin e Kodit të Procedurës Penale në lidhje me ekzekutimin e dënimit, me fokus
cështje të lidhura me rivendosjen në afat, apo bashkimin e dënimeve;
2) Mungesa e kushteve për aplikimin e masave edukuese dhe mjekësore;
3) Zbatimi i dënimeve alternative dhe detyrimeve lidhur me to;
4) Revokimi i dënimeve alternative;
5) Mosrregullimi me ligj por me VKM i mënyrës së funksionimit të Shërbimit të Provës dhe
nevoja për trajnimin e stafit të tij;
6) Përmirësimi i sistemit të burgjeve;
7) Punësimi i të dënuarve;
8) Trajtimi i të miturve.
Këto problematika janë transformuar në Dokumentin Strategjik si më poshtë:
1) Në Shqipëri, ndryshe nga shumë vende të tjera, prokuroria është përgjegjëse për
ekzekutimin e vendimeve penale apo për kërkesën për ndryshimin e dënimit, ndërkohë që
duhet të jetë gjykata.
2) Mungesa e institucioneve të posaçme për ekzekutimin e masës mjekësore “mjekim i
detyruar në një institucion mjekësor” dhe masave edukuese ndaj të miturve nën 14 vjeç,
që nuk kanë përgjegjësi penale për shkak të moshës.
Për adresimin e këtyre problematikave është shpallur objektivi “Rritja e efektivitetit të sistemit të
drejtësisë penale”, i cili parashikohet të adresohet nëpërmjet këtyre masave:
1) Përmirësimin e kuadrit ligjor ekzistues në lidhje me ekzekutimin e masave edukuese dhe
mjekësore dhe krijimin e institucioneve të posaçme për ekzekutimin e këtyre masave.
2) Garantimin e ekzekutimit të drejtë dhe të njëjtë të vendimeve gjyqësore në respektim të
parimit të lirisë dhe sigurisë së personit.
3) Ridimensionimin e rolit të gjykatës dhe të prokurorit në ekzekutimin e dënimeve penale,
duke synuar rritjen e efektshmërisë së sistemit të ekzekutimit.
4) Qartësimin e dispozitave të KP-së në lidhje me dënimet alternative dhe kriteret që duhet
të plotësohen për zbatimin e tyre.
5) Përafrimin e kuadrit ligjor të bashkëpunimit gjyqësor ndërkombëtar në fushën penale me
acqui communitaire, me BE-në; përcaktimin e qartë të rolit procedural të Shërbimit të
Provës dhe forcimin e rolit të tij në ekzekutimin e dënimeve alternative dhe në
veprimtaritë dhe programet e rehabilitimit.
182
6) Zhvillimin e mëtejshëm të sistemit të burgjeve bazuar në harmonizimin e vazhdueshëm
me standardet ndërkombëtare dhe krijimin e kushteve të nevojshme për zbatimin e tyre.
7) Përmirësimin e kuadrit ligjor për trajtimin e të burgosurve duke synuar përmirësimin e
mjeteve juridike për mbrojtjen e të drejtave të tyre, si dhe riintegrimin dhe aftësimin e
tyre në shoqëri, me fokus të miturit në konflikt me ligjin.
8) Krijimin e mekanizmave ligjorë dhe institucionalë, të pajisur me burimet e nevojshme
materiale dhe njerëzore për trajnimin dhe kualifikimin e vazhdueshëm profesional të
stafit të administratës së institucioneve penitenciare dhe të Shërbimit të Provës.
Edhe pse në tërësi masat janë të pranueshme, vlerësojmë se Dokumenti Strategjik duhet të
aplikojë standardin e detajimit të zgjidhjeve për problematikat e konstatuara. Për ilustrim, nëse
evidnetohet si problem cështja e punëismit të të dënuarve, Strategjia duhet të ofrojë mekanizimin
e zgjidhjes së këtij problem.
Mbështesim plotësisht mundësinë e krijimit të burgjeve private, si dhe shtrirjen e
mbikëqyrjes elektronike në të githë Shqipërinë.
IV. EDUKIMI LIGJOR DHE ARSIMI JURIDIK
Komente të përgjithshme
1) Analiza eshte mbeshtetur ne gjetjet aktuale dhe bazohet ne ligjin aktual te arsimit te larte dhe
nuk reflekton ndryshimet thelbesore qe i ben sistemit arsimor te larte, e praktikisht dhe sistemit
univeristar juridik, ligji i ri i arsimit te larte.
2) Dokumenti Analitik në mënyrë të njëashme konsideron masivizimin e arsimit të lartë si një
problem madhor, duke anashkaluar faktin se se ky masivizim ka ardhur kryesisht per shkak te
preferences nga studentet te ketij profili, si dhe rëndësinë që merr ai në sherbim te nje edukimit
me te plote juridik te shoqerise me te drejtat dhe detyrimet.
3) Ne pjesen qe dokumenti analizon raportin pedagoge studente, kur e ben kete per Universitetet
Private perllogarit ne staf dhe pedagoget e jashtem, ndersa per Universitetet Publike nuk i
perllogarit pedagoget e jashtem, duke mos e pasur te sakte raportin studente pedagoge ne rastin e
Universiteteve Publike te vendit qe ofrojne degen e Drejtesise.
4) Dokumenti nuk qarteson se nese Universitetet Private i percaktojne vete kriteret për
transferimin e studenteve, Universitetet Publike operojne ne boshllek ligjor sa i perket mundesise
se tranferimeve, duke lene hapsira per abuzime deri ne korrupsion me keto transferime.
183
Komente specifike
Qe ne hyrje te kesaj analize permbildhet qellimi dhe synimi saj kur shprehimisht thuhet:
“Analiza synon të paraqesë një panoramë të zhvillimit aktual të arsimit juridik në Shqipëri.
Së pari, ajo synon konstatimin e shkallës së njohurive të natyrës juridike dhe të
ndërgjegjësimit në zbatimin e ligjit, duke filluar nga edukimi ligjor i moshave të reja deri në
sistemet shkollore parauniversitare. Së dyti, kjo analizë synon të shqyrtojë bazat e funksionimit
dhe garantimit të cilësisë së sistemit të arsimit të lartë juridik, të arsimit profesional juridik, si
dhe shkallën e përshtatjes së përgatitjes universitare e profesionale me kërkesat e tregut të
punës.
Bazuar në këto objektiva, është analizuar ecuria e arsimit juridik në Shqipëri, duke
filluar nga arsimi parauniversitar dhe deri në edukimin vazhdues të juristëve, veprimtaria e të
cilëve ka ndikim mbi sistemin e drejtësisë”.
Me pas analiza vijon me parashtrimin e plote të kuadrit ligjor aktual qe rregullon edukimin
juridik te shoqerise dhe aktoreve te sistemit te drejtesise.
Ketu vlen te theksohet qe analiza eshte mbeshtetur ne gjetjet aktuale dhe bazohet ne ligjin aktual
te arsimit te larte dhe nuk reflekton ndryshimet thelbesore qe i ben sistemit arsimor te larte, e
praktikisht dhe sistemit univeristar juridik, ligji i ri i arsimit te larte. Duke qene se ligji i ri i
arsimit te larte pretendohet te hyje ne fuqi njeherazi dhe me ndryshimet ligjore kushtetuese te
reformes ne drejtesi, do te ishte me realiste qe analiza te bazohej ne ligjin e ri te arsimit te larte.
Ndoshta kjo eshte nje arsye me teper per nevojen qe kane dokumentet e Plan Veprimit, Analizes
se Sistemit te Drejtesise dhe Strategjise se Reformes ne Sistemin e Drejtesise dhe ne menyre të
vecante kapitujt respektive te ketyre dokumentave ku trajtohet Edukimi juridik, per me shume
kohe ne dispozicion per reflektimin e ndryshimeve thelbesore ligjore ne ligjin e arsimit te larte.
Me pas, ne piken 3 te kreut 6 ku analizohet arsimimi juridik behet nje prezantimi gjendjes
aktuale te sistemit te arsimit parauniversitar. Ky prezantim me duket shterues dhe nuk ka nevoje
per sugjerime apo korrigjime te elementeve te caktuar
Prezantimi vijon me gjendjen aktuale te arsimit te larte juridik. Ceshtja fillestare qe trajtohet
eshte masivizimi i studimeve te larta juridike ne vitet e fundit. Ketu mendojme se dokumenti do
duhej te evidentonte se ky masivizim ka ardhur kryesisht per shkak te preferences nga studentet
te ketij profili. Gjithashtu mendoj se dokumenti duhet ta pasqyronte si nje arritje pozitive
masivizimin e arsimit te larte juridik ne sherbim te nje edukimit me te plote juridik te shoqerise
me te drejtat dhe detyrimet, gje qe nuk e ben dokumenti i analizes ne asnje prej pjeseve te tija ne
kreun 6 ku analizohet sistemi arsimor juridik ne vend. Prezantimi ve theksin se pjesa derrmuese e
studenteve qe ndjekin studimet juridike jane ne Uniersitetet Publike te vendit. Ne gjykojmë se
ketu duhet shtuar qe Universitetet Publike perzgjidhen me teper nga studentet e juridikut jo
vetme per shkak te tarifave te ulta por edhe per shkak te preferences qe ka tregu per Universitetet
184
Publike perball Privateve, sepse ne opinionin publik ka nje bindje qe Universitetet Publike qe
ofrojne deget juridike ofrojne nje sherbim me cilesor se Universitetet Private.
Ne pjesen qe dokumenti analizon raportin pedagoge studente, kur e ben kete per Universitetet
Private perllogarit ne staf dhe pedagoget e jashtem, ndersa per Universitetet Publike nuk i
perllogarit pedagoget e jashtem, duke mos e pasur te sakte raportin studente pedagoge ne rastin e
Universiteteve Publike te vendit qe ofrojne degen e Drejtesise. Gjithashtu dokumenti e trajton
shkarazi nevojen e Universiteteve Publike per pedagoge te jashtem, por duhet te theksoje me
qarte qe keta pedagoge nuk duhet te perzgjidhen vetem per te plotesuar oret qe nuk perballohen
dot nga stafet me kohe te plote, por se pari ata duhet te perzgjidhen per ekspertizen e vecante qe
kane ne tematika te caktuara apo ne leksione te caktuara. Pedagoget e jashtem trajtohen sot
vetme si mbushes te oreve ne Universitetet Publike dhe jo si personalitete ne fusha te caktuara te
formimit juridik, qe ndajne eksperiencen e tyre te cmuar me studentet e fakulteteve te drejtesise.
Dokumenti me pas trajton dhe fenomenin e transferimit te studenteve nga nje Universitet ne
tjetrin. Ai me te drejte thekson qe ky eshte nje fenomen i perhapur sa ne Universitetet Private
edhe ato Publike. Por dokumenti nuk qarteson se nese Universitetet Private i percaktojne vete
kriteret e studenteve te tyre e rrjedhimisht ne pranimet e transferimeve kane diskrecion per ta
realizuar transferimin, Universitetet Publike operojne ne boshllek ligjor sa i perket mundesise se
tranferimeve duke lene hapsira per abuzime deri ne korrupsion me keto transferime. Pranimet ne
Universitetet Publike behet vetem nepermjet matures shteterore qe eshte sistemi merite
preference qe percakton degen dhe Universitetin ku do te pranohesh, dhe cdo menyre tjeter,
perfshi dhe transferimin e nje student ne nje universitet te caktuar publik, qe nuk kalon nepermjet
matures shteterore eshte abuziv dhe duhet te qartesohet me ndryshime ligjore per te mos ndodhur
me ne te ardhmen.
Ne pjesen e gjetjeve dhe problematikave kryesore te arsimit te larte universitar dhe post
universitar juridik, pervec gjetjeve te dokumentit, mendoj se duhet te shtohen gjetjet e me
poshtme:
1) Problematika e vleresimit objektiv dhe ne menyre te standardizuar te studenteve te
arsimit te larte juridik mbetet nje problem shqetesues.
2) Dokumenti nuk e shtron problematiken e nevojes se plotesimit te diplomes bachelor
me nje diplome masteri si e vetmja menyre per te kompletuar nje cikel studimi juridik dhe per te
marre titullin jurist. Ka ndodhur jo rralle qe kuotat per master ne nje univeristet, kryesisht publik,
jane me te pakta se studentet qe kane perfunduar sistemin bachelor ne ate universitet, duke ju
nderprere ne kete menyre ne mes studimet ketyre studenteve.
3) Mendojmë qe duke qartesuar ne dokumentin analitik qe gjyqtaret dhe prokuroret e
ardhur nga Shkolla e Magjistratures kane shfaqur jo vetem nivel me te larte aftesie por edhe
integritet me te larte ne ushtrimin e funksionit, kjo do te perbeje nje gur te mire themeli per te
mos lejuar qe ne sistemin gjyqsor dhe te drejtesise te penetrojne njerez jashte Shkolles se
Magjistratures.
185
4) Mangesi e theksuar e arsimimit te gjyqtareve dhe prokuroreve qe nuk reflektohet fare
si problematike jane respektivisht ndikimi politik mbi Shkollen e Magjistratures nepermjet
vleresimit te kandidateve te shkolles se magjistratures dhe rënditjen e tyre në përfundim të
studimeve. Kujtojme qe vleresimi dhe rezultatet e studenteve te Shkolles se Magjistratures jane
kusht themelor per percaktimin e gjykates apo prokurorise ku do te emerohet ne fund te
studimeve magjistrati. Ky element kaq i rendesishem le shteg qe drejtuesit dhe pedagoget e
Shkolles se Magjistratures te ndikojne me subjektivizmin e tyre apo dhe per interesa te tjera mbi
gjyqtaret dhe prokuroret e ardhshem si dhe ne karrieren profesionale te gjyqtareve dhe
prokuroreve. Gjendet e nevojshme qe jo vetem drejtimi administrative i Shkolles se
Magjistratures te jete larg ndikimit te ekzekutivit, por dhe emërimi i pedagogeve te kesaj shkolle
te behet me nje metodike qe siguron profesionalizmin dhe depolitizimin e tyre. Gjithashtu
vleresimi i studenteve te magjistratures duhet te behet me nje sistem qe siguron vleresimin e tyre
objektiv dhe shmang mundesite e subjektivizmit qe mund te behen shkak per ndikimin e padrejte
te karrieres se magjistratit dhe per vete ndikimin mbi punen e magjistratit ne te ardhmen.
Mbeshtetur ne Analizen e sistemit te edukimit ligjor te shoqerise, dokumenti i Draft Strategjise
tenton te paraqese disa alternativa per reformimin e sistemit te edukimit ligjor te shoqerise ne
funksion te nje shoqerie qe njeh dhe zbaton me mire te drejtat dhe detyrimet ligjore, te
studenteve me te pergatitur nga sistemi Universitar juridik, te profesionisteve te lire me aftesi te
spikatura dhe integritet moral dhe te nje sistemi gjyqesor dhe hetimi me gjyqtare e prokurore jo
vetem shume te afte por dhe te pergatitur perballe sfidave qe imponon integrimi i legjislacionit
Europian.
Dokumenti i draft strategjise eshte konceptuar ne 4 shtylla kryesore qe perbejne dhe objektivat,
se pari “Rritja e ndergjegjesimit qytetar per zbatimin e ligjit”, se dyti “Reformimi i sistemit
juridik Universitar”, se treti “Përmirësimi i kuadrit ligjor dhe praktikave të trajnimit fillestar
dhe vazhdues për profesionet ligjor” edhe ne fund “Konsolidimi i sistemit të rekrutimit, trajnimit
fillestar, trajnimit vazhdues dhe profilizimit të magjistratëve”
Per secilil objektiv dokumenti ben nje parashtrim dhe ne fund ne formen e masave konkrete jep
disa alternativa mbi amendimet ligjore per arritjen e objektivave. Duke qene se nuk gjejme
objektiva te tjera pervec 4 te paraqitura ne dokument, do te analizojme secilen prej tyre duke
evidentuar problematikat qe ka dokumenti per secilin objektiv dhe duke sugjeruar dhe shtimin e
masave te tjera per arritjen e objektivave atje ku mund te konsiderojme se ka boshlleqe.
1. Për objektivin e pare qe ka te beje me rritjen e ndergjegjesimit qytetar per zbatimin e
ligjit, mendojme se materiali eshte shterues dhe perjithsishte ka dhene zgjidhje efikase dhe te
plota per kete problematike.
Gjykojmë se duhet të specifikohet detyrimi i përfshirjes në kurrikulat e arsimit parauniversitar te
lendeve te edukimit ligjor si disiplina te mevetshme ne te gjitha ciklet parauniversitare si lende te
186
detyrueshme apo me zgjedhje. Per kete mase kerkohet nderhyrje konkrete ne VKM-te per
kurrikulat parauniversitare. Këto lende te përzgjidhen prej vete shkollave ndermjet alternativave
te teksteve te hartuara nga juristet vendas, per shkak se sistemi ligjor i cdo vendi eshte specifik
dhe per kete arsye nuk te lejon te adoptohen tekste shkollore te huaja.
2. Ne hyrja e objektivit te dyte qe eshte ai i reformimit te sistemit juridik Universitar,
paraqiten sakte problematikat kryesore te sistemit juridik universitar vendas.
Por duke qene se njekohesisht me ndryshimet ligjore dhe Kushtetuese ne kuader te Reformes ne
Drejtesi do te kene kete dhene efektet dhe ligji i ri i Arsimit te Larte, (i cili ndryshon rrenjesisht
menyren e organizimit dhe funksionimit te arsimit te larte perfshi dhe ate juridik), do te ishte me
efikase qe dokumenti i draft strategjise per arsimin e larte juridik te behet duke pasur parasysh
menyren e re te organizimit dhe te funksionimit te arsimit te larte juridik dhe problematikat qe
mund te shfaqen mbas hyrjes ne fuqi te ligjit te ri te Arsimit te larte. Gjithsesi mendojme se:
a) Ne masen e pikes se dyte ku flitet per nevojen e nje sistemi me kritere fikse dhe specifike per
rekrutimin e stafeve akdemike te kualifikuar, mendojme se ka nevoje dhe per nje shtese ne kete
pike dhe konkretisht: “Vendosia e nje raporti fiks ligjor midis numrit te studenteve te nje
Fakulteti Juridik dhe pedagogeve te atij fakulteti. Kjo perben nje domosdoshmeri sepse
masivizimi i studenteve qe ndjekin studimet juridike nuk eshte bere ne raport te drejte me stafet
pedagogjike, duke sjelle si pasoje mbingarkese te oreve te pedagogeve e rrjedhimisht uljen e
cilesise se mesimdhenies ne leksion apo seminare. Ky fenomen mbetet me shqetesues ne
Universitetet Publike qe ofrojne arsimin e larte juridik.
b) Gjithshtu ne piken e 5 te masave ne permbushje te objektivit te reformimit te sistemit juridik
universitar ku flitet per kthimin e fakulteteve juridike ne qendra te kerkimit shkencor ne
perputhje me nevojat strategjike te procesit te integrimit, mendojme se nje marreveshje me
Kuvendin e Republikes dhe Ministrine e Drejtesise per perdorimin e ekspertizes akademike ne te
gjitha ndryshimet ligjore apo reformat ligjore, do te ndihmonte shume jo vetem kerkimin
shkecor, por dhe nivelin e ligjeve qe hartohen ne vend.
c) Pervec masave te percaktuara nga dokumenti per objektivin e reformimit te sistemit juridik
Universitar, propozojme dhe shtimin e 2 masave te tjera qe do te ndihmonin shume ne kete
proces.
Konkretisht:
1) Niveli i stafeve akademike ne fakultetet juridike varet shume dhe prej trajtimit financiar te
ketyre stafeve. Duke pasur parasysh qe ne nje shoqeri te zhvilluar profesioni i juristit shume te
kualifikuar eshte shume i vleresuar prej tregut te punes, ndodh qe kapacitetet me te mira
akademike ti perthithe tregu privat jo akademike per shkak te trajtimit shume te mire financiar.
Raporti i zhdrejte midis trajtimit financiar te nje akademiku ne Universitet (kryesisht publike qe
187
perballon rreth 82% te studenteve qe ndjekin arsimimin e larte juridik) dhe nje juristi ne sektorin
privat jo akademik eshte shume i madh, duke bere qe nje pjese e madhe e profesionisteve me te
mire te largohen nga akademizmi duke ulur ndjeshem nivelin e stafeve akademike te fakulteteve
juridike. Per kete arsye e vetmja zgjidhje per kete problematike shihet nderhyrja ligjore per
permiresimin e trajtimit financiar dhe jo vetem te punonjesve mesimore shkencore ne Fakultetet
Juridike.
2) Detyrimin e Fakulteteve Juridike qe nje pjese te leksioneve te zhvillohen nga personalitetet me
ekspertizen me te vecante ne fushen juridike, ne formen e ftesave per pedagoget e jashtem qe do
te duhet te jene personalitete vendase apo te huaja ne nje fushe te caktuar te kerkimit shkencor,
apo ne nje tematike te caktuar te nje disipline ne lendet juridike.
3. Përsa i perket objektivit te trete qe eshte ai i Përmirësimi i kuadrit ligjor dhe praktikave
të trajnimit fillestar dhe vazhdues për profesionet ligjore, mendojme se pjesa hyrese ka
evidentuar sakte problematikat qe shfaq sistemi sot, por masat konkrete kane nevoje per një
saktesim dhe plotesim.
Konkretisht, ne masen e fundit te objektivit te trete, qe percakton krijimin e mekanizmave per
kontrollin periodik te aftesise se profesioneve te lira sugjerojme shtimin e kesaj pike si vijon:
“Formimi vazhdues i njohurive mund te zhvillohet periodikisht nga dhomat kombetare te
profesioneve te lira, të cilat mund te organizojne trajnime apo kurse vazhduese per profesionistet
e lire te fushave te caktuara per ti mbajtur koherent me ndryshimet ligjore.
4. Ne hyrjen e objektivit te katert qe eshte ai i konsolidimit te sistemit të rekrutimit,
trajnimit fillestar, trajnimit vazhdues dhe profilizimit të magjistratëve, nuk permendet fare
eksperienca pozitive qe ka pasur kjo Shkolle per rekrutimin e gjyqtareve dhe prokuroreve te rinj
mbi kriterin e aftesise. Vetem duke theksuar aspektet pozitive te sistemit do mund ta
permiresojme ate ne pjeset problematike te tij.
Sigurisht qe mund te kete nevoje per permiresim te kuadrit perzgjedhes dhe seleksionues te
kandidateve te Shkolles se Magjistratures, por ne cdo rast duhet te theksohet se gjyqtaret dhe
prokuroret e ardhur prej kesaj Shkolle kane shfaqur nivel te larte profesionalizmi dhe integriteti
moral ne krahasim me pjesen tjeter te sistemit gjyqsor dhe te prokurorise. Dhe ketu mbas ketij
konstatimi te drejte do duhej te ritheksohet qe ne hyrje te ketij objektivi parimi i konsoliduar
ligjor qe pjese e sistemit mund te behesh vetem pas pranimit ne Shkollen e Magjistratures
nepermjet konkurrimit dhe perfundimit me sukses te kesaj Shkolle. Cdo menyre tjeter per tu bere
pjese e sistemit qe shmang Shkollen e Magjistratures, kontrollin e aftesise nepermjet konkurrimit
per tu pranuar ne te, jo vetem krijon hapsira qe ulin nivelin e gjyqtareve dhe prokuroreve, por le
hapsire per korrupsion, nepotizem dhe kapje te sistemit prej ekzekutivit.
188
Gjithashtu eshte e pamjaftueshme qe ne hyrje te ketij objektivi ka nje perqendrim vetem ne
kriteret kualifikuese te kandidateve te Shkolles se Magjistratures dhe nuk trajtohet nevoja per
nderhyrje ne procesin mesimor te Shkolles. Per nje formim me te plote, per nje vleresim me
profesional dhe per nje proces jashte cdo ndikimi shihen te nevojshme dhe ndryshime ne
menyren e organizimit administrativ dhe akademik te procesit mesimor, kriteret e perzgjedhjes
se stafit akademik dhe vleresimit te studenteve te Shkolles se Magjistratures.
Po ashtu ne hyrje te prezantimit te ketij objektivi do te duhej te theksohej nevoja e pavarsise se
institucionit te Shkolles se Magjistratures, dhe nxjerrjes se tij jashte ndikimit te pushtetit
ekzekutiv. Gje qe eshte bere me e domosdoshme pas nderhyrjeve te fundit ligjore qe cenojne
pavarsine e Shkolles se Magjistratures.
Masa e pare e propozuar parashikon: Rishikimin e kritereve të pranimit në Shkollën e
Magjistraturës, duke synuar forcimin e tyre, veçanërisht sa i përket moshës minimale dhe
eksperiencës paraprake në punë, si dhe duke vënë theksin mbi shprehitë juridike, analizën e
treguesve njerëzorë që lidhen me integritetin, ndershmërinë, sjelljen, profilin psikologjik të
kandidatëve për gjyqtarë dhe prokurorë të ardhshëm; vendosjen e një afati prove 3-vjeçar për
magjistratët e rinj të sapodiplomuar.
Nga analiza jone konkludojme se kjo mase eshte e panevojshme dhe e hartuar duke u bazuar ne
premisa te gabuara. Konkursi i Shkolles se Magjistratures ka qene nga proceset me te vleresuarit
per objektivitetin dhe ndershmerine. Celes i suksesit te ketij konkursi ka qene dhe metodika e
hartimit te tezes se konkursit. Nje teze sa me koncize qe le pak hapësira per subjektivizem ne
korrigjim eshte nje parakusht per besueshmerine e ketij procesi. Per kete arsye jemi te mendimit
qe teza te permbaje sa me pak elemente qe rrisin subjektivizmin e korrigjimit te saj.
Masa e dyte shprehimisht percakton: Vendosjen e kuotave proporcionale për pranimin jashtë
konkursit në Shkollën e Magjistraturës në përputhje me nevojat që dikton sistemi dhe në çdo rast
parashikimin e ndjekjes së detyrueshme të Shkollës të paktën një vit.
Per ne kjo mase eshte krejt e papranueshme dhe në shkelje flagrante të standardeve
ndërkombëtare për pranimet në gjyqësor. Vendosja e nje objektivi te tille qe krijon
hapësire per hyrje ne sistemin gjyqësor dhe te prokurorise te individeve jashte konkursit te
Shkolles se Magjistratures rezulton jo vetme fare i panevojshem por dhe shkaterrues per
sistemin. Kushtetuta jone ka autorizuar ligjin per te gjetur nje formule per formezimin e
sistemit gjyqsor, gjithmone nen parimet kushtetuese te ndarjes se pushteteve dhe
pavaresise se ketij sistemi. Ligji ka perzgjedhur metoden e aftesise per formezimin e ketij
sistemi, te pakten ne prokurori dhe ne gjykaten e shkalles se pare dhe apelit. Cdo formule
tjeter jo vetem do te prekte parimet kushtetuese dhe ligjore, por do te krijonte hapësira per
kapjen nga ekzekutivi te sistemit gjyqsor dhe te prokurorise.
189
Parashikimi i një mase të tillë e rikthen sistemin në gjendjen që ishte përpara viteve 2000.
Duhet të theksojmë se kjo masë duket të jetë e paramenduar dhe në harmoni me veprimet
e mazhorancës për të bllokuar pranimet në Shkollën e Magjistraturës për vitin akademik
2014-2015, pavarësisht se KLD dhe Prokurori i Përgjithshëm kishin parashikuar vende
vakante për vitet në vijim. Është e kuptueshme që këto vende vakante që nuk do të
plotësohen dot nga magjistratë të diplomuar (për shkak të bllokimit të pranimeve për një
vit) apo që do të krijohen nëpërmjet masës së parashikuar për testimin e gjyqtarëve dhe
prokurorëve, do t’i ofrohen individëve me mbështetje politike, jashtë sistemit të meritës
dhe transparencës.
Vlen këtu të theksohet gjithashtu se në vitin 1999 gjyqtarët i janë nënshtruar një testimi
për njohuritë e tyre. Në atë kohë vendet vakante të krijuara ju ofruan individëve me
mbështetje politike, të cilët arritën të bëhen gjyqtar, vetëm disa muaj përpara se të dilte
brezi i parë i magjistratëve të diplomuar në Shkollën e Magjistraturës, duke zënë vendet e
tyre në gjykatat e rretheve gjyqësore më të preferuara.
Ne vlerësojmë qe eksperienca pozitive qe na ka ardhur prej Shkolles se Magjistratures ne
perzgjedhjen e gjyqtareve dhe prokuroreve mbi nje proces te paanshem dhe te drejte, te shtrihet
dhe ne pjeset e tjera te gjyqësorit. Per ne te qenit magjistrat i diplomuar në Shkollën e
Magjistraturës duhet te jete kriter per promovimin ne Gjykaten e Larte si gjykate karriere.
Gjithashtu ndihmesit ligjore te gjyqtareve nuk ka pse te perzgjidhen nga nje proces aspak i
besueshem dhe qe le dyshime per ndikim nepotik, politike dhe korruptiv, kur eshte e mudur te
perzgidhen midis kandidateve jo fitues me pike maksimale te Shkolles se Magjistratures.
Sigurisht pa ju kufizuar e drejta per rikonkurim ne Shkollen e Magjistratures per tu pranuar si
gjyqtar apo prokuror ne te ardhmen.
3 masat e tjera vijuese te paraqitura ne dokument jane ne perputhje me objektivin per gjyqtare
dhe prokurore sa me cilesore.
5) Në vlerësimin tonë, per nje edukim sa me te plote dhe jashte ndikimeve te tjera te
magjistrateve, eshte e nevojshme dhe shtimi i 3 masave te tjeter me formulimet e meposhteme.
Konkretisht:
Plotesimin e bazes ligjore dhe rregullatore per nxjerrjen jashte ndikimt politik dhe te
ekzekutivit te Shkolles se Magjistratures, e cila per misionin qe ka do duhet te jetë nje institucion
i pavarur nen hirearkine e KLD, si organi drejtues i qeverisjes se pushtetit gjyqësor. Edhe me e
domosdoshme behet kjo mase po te kemi parasysh ndryshimet e fundit ligjore qe kane prekur
Shkollen e Magjistratures.
190
Gjithashtu kerkohet nderhyrje ne ligjin e Shkolles se Magjistratures per sigurimin e nje stafi
jo vetem profesional, por edhe jashte ndikimit politik.
Duke pasur parasysh rendesine e vleresimit te studenteve te shkolles se magjistratures sa i
perket dhe gjykates apo prokurorise ku do te emerohen, do te ishte e nevojshme dhe percaktimi i
nje sistemi vleresimi modern dhe objektiv, si e vetmja menyre per sigurimin e profesionalizmit
dhe pavaresise se gjyqtareve apo prokuroreve te ardhshem.
Së fundmi, vlerësojmë se qëndrimi ndaj Shkollës së Magjistraturës duhet të jetë i sinqetë dhe
ne e mbështesim plotësisht punën që ka bërë ky institución ndër vite. Këtë qëndrim të
palëkundër, e shoqërojmë me vlerësimin e mundësive për forcimin e Shkollës së Magjistrtutës.
Është e vërtetë se ndërvite vendet vakante që i takonin magjistratëve në gjykata të preferuara prej
tyre, ziheshin disa ditë përpara emërimit të magjistratëve. Rast tipik për këtë ka qenë viti 2000.
Ne mendojmë se edhe mundësia që ofron ligji për organizimin e pushtetit gjyqësor, për emërimin
si gjyqtar deri në 10 % të personave jashtë Shkollës së Magjistraturës, duhet të hiqet në ligj. Ky
parashikim ka qenë një këmbëngulje pa argumenta e Partisë Socialiste në kohën e miratimit të
ligjit, por vlerësojmë se ka dëmtuar dhe vijon të dëmtojë profesionalizimin dhe pavarësinë e
sistemit.
V. SHËRBIMET LIGJORE DHE PROFESIONET E LIRA
Komente të përgjithshme
1) Dokumenti Analitik më tepër se problematikat, ka bërë një prezantim të gjendjes aktuale të
shërbimeve ligjore. Përfshirja në të i informacioneve irelevante (psh. fillesat e profesionit të
avokatisë apo përmbarimit gjyqësor) e bëjnë materialin të lodhshëm, duke sjell humbje të fokusit
për të cilin është hartuar Dokumenti Analitik.
2) Ndërsa në analizë trajtotohen avokatia, noteria, përmbarimi gjyqësor, ndërmjetësimi, apo
Avokatura e Shtetit, konstatojmë se mungon arbitrazhi, mjekësia ligjore, ZRPP, QBZ, përkthimi
zyrtar dhe ekspertët.
3) Nuk detajohet procesi i licensimit të avokatëve, tarifat që aplikohen për marrjen e licencës dhe
garancitë që ofron procesi i licencimit për të siguruar profesionalizimin e avokatëve.
4) Vihet re një tentativë për të fshehur arritjet që ka patur sistemi noterial shqiptar në periudhën
2005-2013.
191
5) Dokumenti Analitik nuk merr në analizë shkencore statistikat mbi ekzekutimin e vendimeve
gjyqësore, për të konkluduar më pas nevojën e shkrirjes apo jo të shërbimit përmbarimor
shtetëror, apo për eficencën e shërbimit përmbarimor privat.
6) Nuk pasqyrohet fakti se nga viti 2012 profesioni i ndërmjetësit ka filluar të ushtrohet në
Shqipëri dhe nuk evidentohen problemet që sjellin numrin e ulët të cështjeve që
trajtohen/zgjidhen me ndërmjetësim.
7) Në Dokument nuk analizohet situata e krijuar në Avokaturën e Shtetit pas vitin 2013, ku
pothuajse u shkarkuan nga detyra të gjithë drejtuesit e strukturave profesionale të Avokaturës së
Përgjithshme të Shtetit, përfshirë Avokatin e Përgjithshëm.
Komente specifike
1. Hyrje
Duke i vlerësuar shërbimet ligjore si pjesë të rëndësishme të sistemit të drejtësisë, vlerësojmë se
është e nevojshme që të merren në analizë të gjitha shërbimet ligjore që kanë lidhje me të.
Ndërsa në analizë trajtotohen avokatia, noteria, përmbarimi gjyqësor, ndërmjetësimi, apo
Avokatura e Shtetit, konstatojmë se mungon arbitrazhi, mjekësia ligjore, përkthimi zyrtar dhe
ekspertët. Përsa kohë këto shërbime ligjore janë të lidhura ngushtësisht me sistemin e drejtësisë,
mendojmë se duhet të gjejnë trajtim në analizë dhe të evidentohen problematikat përkatëse.
2. Kuadri kushtetues dhe ligjor
Nuk konstatojmë ndonjë problematikë në këtë nënpjesë, edhe pse e cmojmë të panevojshëm
përshirjen e saj në këtë analizë, përsa kohë këto ligje nuk janë marrë në analizë dhe në lidhje me
to nuk evidentohet ndonjë problematikë konkrete.
3. Prezantimi i gjendjes aktuale - Gjetjet dhe Problematikat
3.1. Avokatia
Në këtë pjesë edhe pse analizohet gjendja aktuale e avokatisë nuk detajohet procesi i licensimit
të avokatëve, tarifat që aplikohen për marrjen e licencës dhe garancitë që ofron procesi i
licencimit për të siguruar profesionalizimin e avokatëve. Në praktikë, vihet re një nivel i ulët
profesional i avokatëve, i cili është i lidhur ngushtësisht edhe me procedurat që ndiqen për
licencimin e tyre. Për këtë arsye, vlerësojmë se analizimi i problematikave që lidhen me
licencimin e avokatëve dhe transparencën e këtij procesi, mund të ndihmojnë në gjetjen e
zgjidhjeve për të siguruar rritjen e profesionalizimit dhe cilësisë së shërbimit nga avokatët.
192
Gjithashtu, vlen të theksohet se mungojnë edhe mekanizmat e llogaridhënies së avokatëve.
Ngritja dhe fillimi nga puna i strukturave disiplinore pranë Dhomës Kombëtare të Avokatisë,
duket të mos kenë krijuar perceptimin e duhur tek avokatët se ato janë përgjegjës dhe mund të
ndëshkohen për orfrimin e një shërbimi jo cilësorë ndaj klientëve të tyre. Është e vërtetë që
marrëdhënia midis avokatit dhe klientit është një marrëdhenie private, por rëndësia që paraqet
për procesin cilësia e përfaqësimit me avokat, i jep këtij profesioni tipare të rëndësishme të një
shërbimi publik. Për këtë arsye, vlerësojmë se në këtë pjesë duhet të theksohet se mungojnë
strukturat eficente për të kontrolluar cilësinë e ofrimit të shërbimeve nga avokatët, duke bërë
kështu që të evidentohet një problem madhor që lidhet kryesisht me mungesën e llogaridhënies
nga ana e avokatëve, posacërisht për avokatët e caktuar kryesisht.
3.2. Noteria
Në mënyrë të njëanshme, Dokumenti Analitik thekson se rritja e numrit të noterëve gjatë
periudhës 2010 – 2012 është një cështje shqetësuese për Dhomën Kombëtare të Noterëve, sepse
pavarësisht se neni 16 i ligjit “Për noterinë” parashikon kriterin e popullësisë dhe kriterin e
numrit të transaksioneve rezulton se këto kritere janë shkelur. Për të ilustruar këtë fakt jepen të
dhënat e INSTAT, ku nga regjistrimi i popullsisë në vitin 2001 rezultonin 3069275 banorë
(numri i noterëve 294), ndërsa nga regjistrimi i popullësisë në vitin 2011 rezultonin 2831742
banorë (numri i noterëve 443). Mirëpo, cuditërisht të njëjtës metodë krahasimi nuk i nënshtrohen
të dhënat mbi kriterin tjetër të përcaktuar nga ligji dhe që ka të bëjë me numrin e transaksioneve
noteriale!
Në rishikimin e numrit të noterëve në vitin 2012 është realizuar një studim i hollësishëm nga ana
e Ministrisë së Drejtësisë, bazuar në numrin e popullësisë për cdo bashki dhe komunë sipas
Regjistrit Kombëtar të Gjendjes Civile, si dhe numrin e veprimeve noteriale të realizuara nga të
gjithë noterët në Republikën e Shqipërisë dhe të përcjellë zyrtarisht nga Dhoma Kombëtare e
Noterisë. Përfaqësuesit e kësaj të fundit kanë qenë pjesë e grupit të punës së ngritur për këtë
qëllim dhe nuk kanë patur asnjë kundërshtim, as për metodologjinë dhe as për respektimin e
kritereve të ligjit. I vetmi pretendim i ngritur dhe i dokumentuar ka qenë numri i noterëve për
qytetin e Tiranës, i cili është mbështetur tërësisht në sasinë e veprimeve noteriale që realizohen
brenda territorit të Tiranës. Kjo duket të jetë një korporativizëm i mirëfilltë, sepse shqetësim i
DHKN nuk mund të jetë rritja e konkurencës (që ka premisa të sjell rritje të cilësisë së
shërbimeve ndaj qytetarëve), por shqetësim kryesor duhet të jetë rritja e cilësisë së shërbimit.
Përsa i përket konkursit të pranimit duhet të evidentohet se DHKN ka përfaqësuesin e vet në
komisionin e licencimit. Ligji i njeh të drejtën DHKN të ketë përfaqësuesin e vet në Komision
dhe ky përcaktim nuk është shmangur në asnjë rast.
Gjithashtu, nuk vlerësojmë se është problematike fakti që një noter humb të drejtën e ushtrimit të
profesionit nëse emërohet në një detyrë tjetër shtetërore. Ushtrimi i funksionit të noterit është i
193
papajtueshëm me ushtrimin e cdo detyre tjetër shtetërore apo private. Në kushtet kur numri i
noterëve është i mbyllur (është një numër i përcaktuar) atëherë mosushtrimi i funksionit nga një
noter (për shkak të ushtrimit të një detyre tjetër shtetërore) duhet të shoqërohet në cdo rast me
zëvendësimin e tij me një noter të ri. Nëse do të parashikohej e kundërta, atëherë mund të
gjendemi në situatën ku të gjithë noterët e një qyteti të pezullonin licencën, të ushtronin një
funksion tjetër publik dhe në atë qytet të mos ofroheshin shërbime noteriale!
Nga ana tjetër, konstatimi se mungon një arkivë elektronike e unifikuar është i pasaktë, përsa
kohë ka nisur të funksionojë RNSH dhe është e nevojshme vetëm përmirësimi dhe zhvillimi i
mëtejshëm i kësaj arkive elektronike. Kjo masë është marrë për të luftuar ndër të tjera edhe
pastrimin e parave, duke synuar integrimin e këtij sistemi edhe me sistemet e tjera elektronike
shtetërore. Mbetet shqetësim edhe fakti që noterët ende nuk trajtohen nga ligji si agjent tatimor,
fakt ky që do të sillnte mbledhjen më të mirë të të ardhurave për buxhetin e shtetit.
3.3. Shërbimi përmbarimor gjyqësor
Në këtë pjesë vlerësojmë se vendin kryesor duhet ta zinte analiza e statistikave krahasimore mbi
ekzekutimin e vendimeve gjyqësore, përpara dhe pasi ka filluar funksionimin përmbarimi
gjyqësor privat, për të konkluduar mbi efikasitetin e kësaj reforme. Dëshirojmë të sjellim në
vëmendje se në kohën e miratimit të ligjit, dualiteti i funksionimit të përmbarimit shtetëror dhe
privat u konsiderua si një periudhë tranzitore. Qëllimi ishte se nëse përmbarimi privat do të
rezultonte i sukseshëm, atëherë shërbimi përmbarimor do të kalonte tërësisht në një shërbim
publik i deleguar tek profesionistët e lirë. Për këtë arsye, vlerësojmë se është e nevojshme që të
përfshihen në analizë statistikat mbi ekzekutimin e vendimeve gjyqësore, për të konkluduar më
pas nevojën e shkrirjes apo jo të shërbimit përmbarimor shtetëror.
Gjithashtu, duhet të evidentojmë se numri prej 150 përmbarues gjyqësorë privatë aktiv duket të
jetë i ulët krahasuar me numrin e lartë të vendimeve që duhet të vihen në ekzekutim. Numri i ulët
i përmbaruesve aktiv në vlerësimin tonë dëmton eficencën e ekzekutimit me shpejtësi dhe cilësi
të vendimeve gjyqësore.
3.4. Ndërmjetësimi
Dokumenti Analitik vlerëson si problematikë faktin se ligji nr. 10385/2011 ka transpozuar
Direktivën nr. 2008/52/EC. Sjellim në vëmendjen tuaj se përafrimi i legjislacionit dhe
transpozimi i akteve komunitare në legjislacionin tonë të brendshëm është detyrim që rrjedh nga
procesi i integrimit të vendit në Bashkimin Europian. Sigurisht që ligji ka mbajtur në konsideratë
edhe specifika të sistemit tonë të brendshëm juridik, por mesa kuptohet konstatimi është bërë pa
patur në konsideratë vetë përmbajtjen e ligjit! Në vlerësimin tonë, në Dokument duhet të
evidentohet detyrimisht se për herë të parë nga viti 2012 ka filluar të funksionojë ushtrimi i
194
rregull i kësaj detyre dhe janë licencuar një numër i konsiderueshëm ndërmjetësish, të cilët
ushtrojnë funksionin e tyre dhe trajtojnë cështje konkrete. Gjithashtu, nuk vlerësojmë se ka
ndonjë përplasje midis ligjit nr. 10385/2011 dhe legjislacionit tjetër në fuqi (përfshirë edhe ligjet
procedurale). Në momentin e miratimit të ligjit është analizuar dhe vlerësuar edhe
përputhshmëria e tij me legjislacionin në fuqi.
3.5. Avokatura e Shtetit
Në këtë nënpjesë duhet të evidentohet problematika e shkarkimit në kundërshtim flagrant me
ligjin nr. 10018/2008 të Avokatëve të Shtetit dhe Avokatit të Përgjithshëm të Shtetit në Tetor
2013. Gjithashtu, duhet të evidentohet se edhe emërimi i Avokatit të Përgjithshëm të Shtetit në
Tetor 2013, u bë në kundërshtim me ligjin dhe jo në përputhje me kriteret që parashikon ligji nr.
10018/20088. Për më tepër, është e nevojshme të vlerësohet nëse Avokati aktual i Përgjithshëm i
Shtetit ushtron apo jo funksionin në kushtet e konfliktit të interesit dhe nëse jemi përpara rasteve
të papajtueshmërisë me funksionin sipas ligjit9.
Në Dokument evidentohet edhe mungesa e një rregullimi efikas dhe funksional përsa i përket
përfaqësimit të Shqipërisë në GJEDNJ dhe gjykatat e arbitrazhit. Ky konstatim është i pavërtetë,
sepse pranë Avokaturës së Shtetit është ngritur me ligj një Zyrë e posacme për këtë qëllim dhe
ligji specifikon se përfaqësuesi i Shqipërisë në GJEDNJ emërohet nga Ministri i Drejtësisë, me
propozimin e Avokatit të Përgjithshëm të Shtetit. Ajo që mbetet për t‟u evidentuar është
performanca e Avokaturës së Shtetit në këto gjykimi, për të vlerësuar nëse ka nevojë apo jo për
ndryshime strukturore dhe rregulla të tjera shtesë që garantojnë rritjen e cilësisë së përfaqësimit.
Në tërësi Dokumenti Analitik ka evidentuar këto problematika, të ndara sipas fushave, të cilat
duhet të adresohen nëpërmjet zgjidhjeve strategjike që duhet të ofrojë Strategjia.
Avokatia
Noteria
Shërbimi i
Përmbarimit
Gjyqësor
Ndërmjetësimi
Avokatura e Shtetit
- Shtyrja e proceseve
gjyqësore për shkak
të mungesës së
avokatëve është
problem shqetësues;
-Mungojnë
mekanizmat e
nevojshëm për
raportimin dhe
verifikimin e të
ardhurave të
avokatëve, me
- Rritja e numrit të
noterëve është një
cështje shqetësuese
për DHKN;
- Kushtet, kriteret
dhe forma e
organizimit të
testimeve për
rekrutimin e
noterëve të rinj nuk
garantojnë një
përzgjedhje cilësore;
-Mungesë
bashkëpunimi me
aktorët e përfshirë në
sistemin e
ekzekutimit të
vendimeve
gjyqësore;
-Ekzekutimi i
vendimeve,
vecanërisht kur janë
të përfshira
institucionet
- Zbatimi i ligjit nr.
10385/2011 nuk
është arritur
plotësisht;
- Gjykatat nuk janë
treguar aktive në
thirrjen e
ndërmjetësve për të
adresuar zgjidhje për
një numër të caktuar
cështjesh.
-Niveli profesional i
Avokatëve të Shtetit
është i ulët, kjo edhe
për shkak të
lëvizjeve të shpeshta
në këtë strukturë;
-Është rritur
ndjeshëm volumi i
punës së Avokatëve
të Shtetit;
-Asistenca e
Avokaturës së
8 Shiko nenin 20 të ligjit
9 Shiko nenin 24 të ligjit
195
qëllim shmangien e
evazionit tatimor;
- Pagesa shumë të
ulta për avokatët
kryesisht;
- Bashkëpunimi i
avokatëve me
institucionet
shtetërore mbetet
problematik.
- Mosha për t‟u bërë
noter vlerësohet
relativisht e ulët;
-Mungon një
strukturë e mirëfilltë
shkollimi për noterët
e rinj;
- DHKN i mungon
një strukturë e
posacme për
aplikimin e masave
disiplinore;
- Mungon sistemi i
unifikuar i arkivave
noteriale;
- Mungon një
politikë e vecantë
për ofrimin e
shërbimeve noteriale
ndaj shtresave në
nevojë;
- Mungon sigurimi i
noterëve në lidhje
me përgjegjësinë
civile ndaj të tretëve.
shtetërore, mbetet i
ngadaltë dhe shpesh
shkelen afatet
ligjore;
- Ekzekutimi ka
kosto shtesë për
debitorin dhe shpesh
janë vërejtur raste
kur subjektet
përmbarimore kanë
shkelur të drejtat e
palëve;
-Shpejtimi apo
lehtësimi i zhillimit
të procesit
përmbarimor, mbi
pasuritë e luajtshme
të barrësuara për
kreditorët banka apo
institucione
financiare jobankare,
nuk është arritur;
- Krijimi i
mundësisë që
subjektet tregtare të
krijojnë shoqëri
përmbarimore, edhe
kur vetë nuk janë
certifikuar si
përmbarues
gjyqësor;
- Paqartësi ligjore
për rastet e
pezullimit të
certifikatës së
përmbaruesit;
-Mungojnë
mekanizmat për
rritjen e
vazhdueshme
profesionale të
përmbaruesve;
- Mungojnë kushtet
fizike të punës dhe
sistemi elektronik
ALBIS nuk është
plotësisht
funksional.
Shtetit nga organet
shtetërore kërkohet
shumë vonë;
-Mungojnë trajnimet
fillestare dhe
vazhduese për
Avokatët e Shtetit;
- Niveli i ulët i pagës
për Avokatët e
Shtetit ndikon në
cilësinë e
përfaqësimit.
Nëse shqyrton me kujdes Strategjinë dhe Planin e Veprimit, arrinë lehtësisht në konkluzionin se
në këtë pjesë vërehet që në fillim një mospërputhje midis problematikave të evidentuara në
Dokumentin Analitik dhe rezultateve të synuara në strategji. Konkretisht, strategjia ofron
ndërmarrjen e masave për cështje jo vetëm të patrajtuara në Dokumentin Analitik, por edhe për
cështje që evidentohen si sukses apo që përmenden si reforma të realizuara më parë (rasti i
196
Shkollës së Avokatisë apo procedurave disiplinore). Kjo situatë tregon jo vetëm mungesë
harmonizimi midis dy dokumenteve, por mbi të gjitha mungesë serioziteti për të ofruar zgjidhje
në dobi të shmangies së problemeve.
Konkretisht, mbi cështjet e trajtuara në Strategji, paraqesim vlerësimin tonë si më poshtë:
1. Avokatia
Problematikat e mësipërme në Dokumentin Strategjik janë transformuar në problematikat e
mëposhtme:
1) Nevojiten përmirësime të mëtejshme në trajnimin fillestar dhe të vazhdueshëm të
avokatëve;
2) Nevojitet një rikompozim i strukturave disiplinore, rregullave dhe procedurave.
Gjithashtu është e domosdoshme rritja e transparencës së procedurave disiplinore ndaj
avokatëve.
Për adresimin e këtyre problemeve (theksojmë të panalizuara plotësisht në Dokumentin Analitik)
është shpallur objektivi “Përmirësimi i nivelit të shërbimeve të avokatisë dhe rritja e
profesionalizmit, përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies në ushtrimin e këtij profesioni”, i cili do
të realizohet nëpërmjet këtyre masave:
1) Përmirësimin e përgatitjes së kandidatëve për profesionin e avokatit duke fuqizuar rolin
dhe kapacitetin e Shkollës së Avokatisë në këtë proces, si dhe rishikimin, përmirësimin
dhe zgjerimin e kurrikulës së trajnimit fillestar të avokatëve në bashkëpunim me
Fakultetet e Drejtësisë etj.
Duhet theksuar se fuqizimi i mëtejshëm i Shkollës së Avokatisë është i nevojshëm, për shkak se
është një organizëm i ri dhe në konsolidim e sipër. Megjithatë, mungesa e një analize të saktë se
cfarë nuk ka funksionuar deri më tani me këtë shkollë apo se cilat janë problemet që ajo ka hasur
gjatë vitit të parë të veprimtarisë, mendojmë se do të ndihmonte në përcaktimin objektiv të
masave që duhet të ndërmerren për fuqizimin apo përmirësimin e saj.
2) Rritjen e profesionalizmit të avokatëve duke fuqizuar transparencën dhe objektivitetin e
provimit të avokatisë, parashikimin e trajnimit vazhdues të detyruar, rritjen e numrit të
trajnimeve për rregullat e etikës dhe rregullat ligjore për ushtrimin e profesionit të
avokatisë etj.
Jemi plotësisht dakord me këtë masë. Ashtu sikundër kemi theksuar edhe në opinionin mbi
Dokumentin Analitik, është e nevojshme që të evidentohen problemet në procesin e licencimit të
197
avokatëve, në funksion të rritjes së transparencës dhe garantimin e profesionalizimit të
avokatëve.
3) Modernizimin dhe fuqizimin e strukturave disiplinore dhe transparencës së procedurave
disiplinore ndaj avokatëve, duke parashikuar rregulla të qarta e të forta disipline,
qartësimin e përkufizimit të rasteve të pezullimit dhe heqjes së licencës.
Kjo masë është tërësisht e panevojshme, sepse kjo cështje është trajtuar me reformën që është
realizuar në vitin 2013. Modeli i ofruar nga partnerët tanë ndërkombëtar dhe i adoptuar me
ndryshimet që iu bënë ligjit në vitin 2013, është tërësisht funksional dhe transparent.
4) Hartimin dhe miratimin e rregullave për sigurimin profesional të avokatëve.
5) Krijimin e mekanizmave efektive për të siguruar përmbushjen e detyrimeve fiskale dhe
për të ndaluar evazionin fiskal në ushtrimin e profesionit të avokatisë.
Jemi plotësisht dakord me ndërmarrjen e këtyre masave. Mirëpo, Dokumenti Strategjik është e
nevojshme që të identifikojë pikërisht mekanizimin sesi do të realizohen ato. Detyrimi i sigurimit
profesional të avokatëve është aktualisht në ligj, por ka dështuar të aplikohet në praktikë. Për
pasojë, është e nevojshme që të identifikohen rrugët për zgjidhjen e problemit, të cilat
Dokumenti Strategjik nuk i përmend.
Përsa i përket ndalimit të evazionit fiskal, mendojmë se do të ishte e përshtatshme që vetë
Dhoma Kombëtare e Avokatisë të përcaktonte tarifa standarde minimale shërbimi dhe detyrimin
e avokatëve për të lëshuar faturë për cdo shërbim të ofruar, të kundërfimosur edhe nga përfituesi
i shërbimit.
Në këtë objektiv nuk parashikohen masa për adresimin e 3 nga 5 problematikave të evidentuara
në Dokumentin Strategjik. Konkretisht, duhet të gjej zgjidhje përfundimtare problemi i:
- Shtyrjes së proceseve gjyqësore për shkak të mungesës së avokatëve. Kjo do të kërkonte
ndryshime përkatëse në Kodet e procedurave, ku të parashikohej mundësia që gjyqtarët për
zvarritje të qëllimshme të procesit nga ana e avokatëve të kishin mundësi për gjobitjen e tyre,
krahas kërkesës për marrjen e masave disiplinore ndaj avokatit.
- Pagesa shumë të ulta për avokatët kryesisht. Kjo do të kërkonte parashikimin e mundësisë që
këto avokatë të paguhen sipas tarifave të tregut, të paracaktuara nga vetë Dhoma Kombëtare e
Avokatisë (tarifa standarde minimale). Mendojmë se pagesa e këtyre avokatëve sipas tarifave të
tregut do të ndihmonte edhe në përmirësimin e cilësisë së shërbimit ndaj klientëve, sepse
praktika ka treguar që cilësia e përfaqësimit nga avokatët kryesisht është e ulët dhe cënon të
drejtën e personit për një proces të rregullt ligjor.
- Bashkëpunimi i avokatëve me institucionet shtetërore mbetet problematik. Mbi këtë
problematikë mendojmë se është e nevojshme që të ndryshohet dispozita përkatëse në ligjin për
198
avokatinë, duke parashikuar një mekanizëm ndëshkimi disiplinor, deri në largim nga detyra, për
zyrtarët që nuk japin informacionet/dokumentet e kërkuara nga avokatët dhe që bëhen premisë
për cënimin e të drejtës së individit për një proces të rregullt ligjor.
2. Noteria
Problematikat e evidentuara nga Dokumenti Analitik, janë transformuar në Strategji si më
poshtë:
1) Kuadri ligjor për profesionin e noterit nuk është efiçient dhe as praktik.
2) Është i domosdoshëm krijimi dhe funksionimi i një institucioni arsimor për noterët
(Shkolla e Noterëve).
3) Gjithashtu nevojitet rritja e mëtejshme profesionale e noterëve.
4) Është thelbësore që procedurat disiplinore ndaj noterëve dhe strukturat disiplinore të
fuqizohen dhe të bëhen efektive, si dhe të rritet transparenca në këto procedura.
5) Aktualisht Dhoma Kombëtare e Noterisë ka një organizim të dobët dhe ka nevojë për më
shumë transparencë dhe orientim ndaj shërbimit, si dhe rritje substanciale të buxhetit.
6) Numri relativisht i lartë i noterëve në Shqipëri duhet të adresohet dhe ka nevojë për një
zgjidhje gjithëpërfshirëse.
Për adresimin e tyre është shpallur objektivi “Përmirësimi i nivelit të shërbimeve të noterisë dhe
rritja e profesionalizmit, përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies në ushtrimin e këtij profesioni”,
i cili do të realizohet nëpërmjet këtyre masave:
1) Përmirësimin e përgatitjes së kandidatëve për profesionin e noterit duke hartuar dhe
zbatuar kurrikula të trajnimit fillestar për kandidatët për noterë dhe rishikimin e këtyre
kurrikulave në bashkëpunim me Fakultetet e Drejtësisë, krijimin e një Shkolle për
Noterët dhe fuqizimin e kapaciteteve dhe rolit të kësaj shkolle si dhe parashikimin e një
periudhe vazhduese të trajnimit fillestar etj.
Jemi plotësisht dakord me realizimin e kësaj mase.
2) Rritjen e profesionalizmit të noterëve duke rishikuar dhe riorganizuar komitetin e
shqyrtimit të licencave të noterit, parashikimin e trajnimit vazhdues të detyruar, rritjen e
numrit të trajnimeve për rregullat e etikës dhe rregullat ligjorë për ushtrimin e këtij
profesioni etj.
Fillimisht mendojmë se është e domosdoshme që të rishikohen kriteret ligjore për t‟u bërë noter.
Ne vlerësojmë se një eksperiencë minimalisht 10 vjet në profesion si jurist është e nevojshme që
të garantohet profesionalizimi i noterëve. Nga ana tjetër, ashtu sikundër Dokumenti Analitik
evidneton, është e nevojshme që të rishikohet edhe mosha për t‟u bërë noter.
199
Mbetet e paqartë se cfarë nënkuptojnë shkruesit e Dokumentit Strategjik me “rishikimin dhe
riorganizimin e komitetit të shqyrtimit të licencave të noterit”, duke qenë se aktualisht nuk
ekziston në ligj asnjë strukturë me këtë emërtesë.
3) Modernizimin dhe fuqizimin e strukturave disiplinore dhe transparencës së procedurave
disiplinore ndaj noterëve, duke rishikuar dhe përmirësuar strukturat dhe procedurat
disiplinore, duke parashikuar rregulla të qarta dhe të forta disipline, qartësimin e
përkufizimit të rasteve të pezullimit dhe heqjes së licencës.
Jemi plotësisht dakord me realizimin e kësaj mase.
4) Fuqizimin e profesionit të noterit duke fuqizuar autonominë e brendshme, kapacitetet dhe
pjesëmarrjen në Dhomën Kombëtare të Noterëve, demokratizimin e zgjedhjes së
organeve drejtuese të kësaj strukture dhe dhomave vendore të noterëve, rritjen dhe
fuqizimin e transparencës në administrimin e këtyre strukturave etj.
Jemi plotësisht dakord me realizimin e kësaj mase. Megjithatë mbetet e paqartë se cfarë
nënkuptohet me “fuqizimin e profesionit të noterit duke fuqizuar autonominë e brendshme,
kapacitetet dhe pjesëmarrjen në Dhomën Kombëtare të Noterëve”, duke qenë se si noterët
ashtu edhe DHKN janë autonom dhe të pavarur në ushtrimin e veprimtarisë së tyre.
5) Parashikimin e kritereve dhe modaliteteve të sakta për caktimin e numrit të noterëve në
proporcion me numrin e popullsisë dhe në dritën e standardeve dhe praktikave më të mira
Evropiane.
Kriteret dhe modalitetet për caktimin e numrit të noterëve janë tërësisht në përputhje me
standardet dhe praktikat më të mira europiane. Mbetet e paqartë se cfarë mospërputhje është
evidentuar nga shkruesit e kësaj mase, që kërkon rregullim nëpërmjet ndryshimeve ligjore.
Në Dokumentin Strategjik mendojmë se duhet të parashikohen si masa që rrisin cilësinë e
shërbimit nga ana e noterëve edhe dixhitalizimi i mëtejshëm i shërbimeve. Konkretisht, është
e nevojshme që shërbimi “One Stop Shop” të shtrihet në të gjithë territorin. Gjithashtu, duhet
vlerësuar mundësia që noterët të bëhen agjentë tatimor, sepse në këtë mënyrë zgjidhet
problematika e mospagimit të detyrimeve tatimore në rastin e realizimit të transaksioneve
pranë noterit.
Nga ana tjetër, vërejmë se nuk ofrohet zgjidhje për 3 nga 8 problematikat e evidentuara nga
Dokumenti Analitik dhe më konkretisht:
200
1) Mungon sistemi i unifikuar i arkivave noteriale. Mbi këtë problematikë të evidnetuar në
Dokumentin Analitik mendojmë se duhet të marrë zgjidhje nëpërmjet përmirësimit dhe
zhvillimit të metejshëm të Regjistrit Noteial Shqiptar (RNSH).
2) Mungon një politikë e vecantë për ofrimin e shërbimeve noteriale ndaj shtresave në
nevojë. Mekanizimi i parashikuar aktualisht nga ligji ka mbetur i paaplikuar, për shkak se
DHKN nuk ka miratuar rregullat që i ngarkon si detyrim ligji. Për pasojë, është e nevojshme
që të përcaktohen në ligj kriteret e qarta se cila kategori personash përfiton falas shërbimet
noteriale, duke qenë se jemi përpara një shërbimi privat me karakter tërësisht publik.
3) Mungon sigurimi i noterëve në lidhje me përgjegjësinë civile ndaj të tretëve. Edhe kjo
cështje duhet të marrë zgjidhje përfundimtare nëpërmjet miratimit të ndryshimeve të
nevojshme në ligj, me qëllim që të mundësohet sigurimi i noterëve në lidhje me përgjegjësinë
civile ndaj të tretëve.
3. Përmbarimi gjyqësor
Problematikat e evidentuara nga Dokumenti Analitik, janë transformuar në Strategji si më
poshtë:
1) Ka mangësi në shërbimin përmbarimor shtetëror dhe privat, zgjatje të pajustifikuara në
ekzekutimin e titujve ekzekutivë, mungesë transparencë dhe përkushtimi në ushtrimin e
detyrave, si dhe vonesa të mëdha në ekzekutim.
2) Veprimtaria e përmbaruesve gjyqësorë nuk karakterizohet më së shumti nga
profesionalizmi dhe paanshmëria në procesin e ekzekutimit të titujve të detyrueshëm.
3) Është thelbësor përmirësimi i trajnimit fillestar dhe të vazhdueshëm të përmbaruesve
privat dhe shtetëror si dhe marrja e një sërë masash të tjera të nevojshme.
Për adresimin e tyre është shpallur objektivi “Garantimi i ekzekutimit efektiv të titujve ekzekutiv
duke përmirësuar rregullat procedurale dhe nivelin e shërbimit të përmbaruesve, si dhe duke
rritur profesionalizmin, përgjegjshmërinë dhe llogaridhënien në ushtrimin e këtij profesioni”,
i cili do të realizohet nëpërmjet këtyre masave:
1) Përmirësimin e kuadrit ligjor për ekzekutimin në përputhje me standardet e vendeve
anëtare të BE-së, duke shqyrtuar mundësinë e hartimit të një ligji të ri për ekzekutimin e
titujve ekzekutivë.
Në vlerësimin tonë, kuadri ligjor për ekzekutimin e vendimeve gjyqësore është tërësisht në
përputhje me standardet e BE-së dhe për pasojë hartimi i një ligji të ri për ekzekutimin e titujve
ekzekutiv nuk duket të jetë zgjidhje për problematikat e hasura. Do të ishte e përshtatshme që të
forcohen vetëm rregullat për përgjegjshmërinë dhe llogaridhënien e përmbaruesit gjyqësor dhe
aplikimin e sanksioneve të forta për mosekzekutimet në kohë pa shkaqe objektive.
201
Gjithashtu, vlerësojmë se përmbarimi gjyqësor shtetëror ka dështuar të përmbush misionin e vet.
Për këtë shkak mendojmë se është e përshtatshme që i gjithë shërbimi përmbarimor të kalojë në
shërbim përmbarimor privat. Kjo masë do të kërkonte domosdoshmërisht aplikimin e
mekanizmave të nevojshëm për të lehtësuar ekzekutimin pa pagesë të vedimeve gjyqësore për
personat në nevojë. Ligji duhet të parashikojë kritere të qarta për përjashtimin e tyre nga tarifat
për ekzekutimin e vendimeve gjyqësore. Nga ana tjetër, privatizimi 100 % i këtij shërbimi duhet
të shoqërohet me një mekanizëm të përforcuar kontrolli dhe llogaridhënie nga ana e strukturave
shtetërore mbikëqyrëse.
2) Rritjen e nivelit profesional të përmbaruesve duke parashikuar trajnime fillestare dhe të
vazhdueshme, caktimin e një minimumi kërkesash të trajnimit profesional, parashikimin
e mekanizmave strikt të kontrollit gjatë trajnimit, krijimin e një strukture për trajnimin
fillestar dhe të vazhdueshëm, parashikimin e trajnimit të detyrueshëm vazhdues duke
përfshirë një sistem për kreditove të detyrueshëm profesionalë, parashikimin e trajnimit
vazhdues për rregullat e etikës dhe standardeve profesionale dhe riorganizimi i
komisionit të ngarkuar me dhënien e licencave për përmbaruesit privat, me qëllim
përmirësimin e transparencës dhe objektivitetit në provimin licencues dhe formimin
profesional të përmbaruesve të rinj të licencuar.
Jemi plotësisht dakord me realizimin e kësaj mase.
3) Fuqizimin e kapaciteteve të shërbimit përmbarimor në këndvështrimin profesional,
funksional dhe financiar, si një shërbim i pavarur dhe konkurrues.
Jemi plotësisht dakord me realizimin e kësaj mase.
4) Përmirësimi i kuadrit ligjor dhe organizativ të ushtrimit të profesionit të përmbaruesit, duke
fuqizuar rolin rregullator të Dhomës, përcaktimin e një mekanizmi të qartë ligjor për numrin
e përmbaruesve privatë bazuar në një vlerësim të rregullave ekzistues për numrin e licensave
dhe praktikave më të mira evropiane, përcaktimi e tarifave të ekzekutimit në ligj në mënyrë
të qartë dhe jo evazive etj.
Jemi plotësisht dakord me realizimin e kësaj mase.
5) Fuqizimin e bashkëpunimit midis palëve të interesuara (institucioneve publike dhe private)
të përfshira në procedurat e ekzekutimit.
Jemi plotësisht dakord me realizimin e kësaj mase.
202
6) Përmirësimi i mbikëqyrjes dhe kontrollit të shërbimit të ekzekutimit duke krijuar një sistem
monitorimi dhe kontrolli efektiv, fuqizimin e masave mbikëqyrëse, krijimin e një
mekanizmi të veçantë kontrolli dhe monitorimi për vlerësimin e ekzekutimit në aspektin e
legjitimitetit etj.
Jemi plotësisht dakord me realizimin e kësaj mase.
7) Rritjen e transparencës dhe përgjegjshmërisë për ekzekutimin e titujve ekzekutive duke
krijuar një databazë publike, si dhe duke përmirësuar sistemin e menaxhimit të çështjeve
përmbarimore etj.
Jemi plotësisht dakord me realizimin e kësaj mase.
Në Dokumentin Strategjik duhet të parashikohen masa efikase që garantojnë ekzekutimin e
vendimeve, kur janë të përfshira institucionet shtetërore. Është e nevojshme që të rishikohen
rregullat për ekzekutimin e vendimeve gjyqësore ndaj institucioneve shtetërore dhe parashikimin
e mundësisë për shkarkim nga detyra të cdo zyrtari publik që pengon me veprime apo
mosveprime ekzekutimin e vendimeve gjyqësore. Nga ana tjetër, Dokumenti Strategjik duhet t‟i
jap zgjidhje edhe kostove të larta shtesë që ka ekzekutimi i vendimit gjyqësor ndaj debitorit.
4. Ndërmjetësimi
Mbi këtë cështje nuk vërehen mospërputhje midis problematikave të evidentuara në Dokumentin
Analitik dhe atyre të përmenduara në Strategji. Për adresimin e këtyre problematikave është
shpallur objektivi “Rritja e përdorimit të dhe nivelit të shërbimit të ndërmjetësimit si dhe
profesionalizmit, përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies së ndërmjetësve”, i cili do të arrihet
nëpërmjet këtyre masave:
1) Përmirësimin e ligjit për ndërmjetësimin dhe zbatimin efektiv të tij duke e harmonizuar
atë me kodet e procedurave dhe ligjet e tjera.
2) Përmirësimin e nivelit të shërbimit të ndërmjetësve duke forcuar kualifikimin e tyre me
anë të trajnimeve më të mira fillestare dhe vazhduese, si dhe promovimi i standardeve të
etikës dhe sjelljeve antikorruptive.
3) Fuqizimin e profesionit të ndërmjetësit duke rritur kapacitetet e dhomës, përmirësimi i
bashkëpunimit me institucionet e tjera etj.
Jemi plotësisht dakord me realizimin e kësaj mase.
203
Në Dokumentin Strategjik duhet të shtohet edhe gjetja e një mekanizmi që përfshinë
përgjegjshmërinë dhe llogaridhënien e ndërmjetësit. Aktualisht, veprimatari e ndërmjetësit nuk i
nënshtrohet një mbikëqyrjeje efektive, që siguron cilësinë e shërbimit ndaj qytetarëve.
5. Avokatura e Shtetit
Mbi këtë cështje nuk vërehen mospërputhje midis problematikave të evidentuara në Dokumentin
Analitik dhe atyre të përmenduara në Strategji. Për adresimin e këtyre problematikave është
shpallur objektivi “Fuqizimi i rolit të Avokaturës së Shtetit për përfaqësimin e interesave
pasurorë të shtetit”, i cili do të realizohet nëpërmjet këtyre masave:
1) Forcimin e asistencës së Avokaturës së Shtetit për organet shtetërore, nëpërmjet këshillimit
në procedurat paraprake të hartimit dhe lidhjes së kontratave nga institucionet publike.
2) Rritjen e kapaciteteve të avokatëve të shtetit me anë të trajnimeve fillestare specifike dhe të
intensifikuara duke siguruar një nivel fillestar arsimimi për avokatët e shteteve në të njëjtin
nivel si avokatët privatë si dhe vazhdimin e specializimit dhe kualifikimit të tyre në fushat
përkatëse.
3) Parashikimin e garancive ligjore për avokatët e shtetit lidhur me qëndrueshmërinë, cilësinë
dhe vazhdueshmërinë në ushtrimin e funksioneve të tyre duke përcaktuar statusin e
avokatëve të shtetit në mënyrë përfundimtare si dhe duke e lidhur këtë status me profesione
të tjera ligjore të ngjashme.
4) Identifikimin dhe zgjidhjen e kompetencave konkurruese dhe/ose të mbivendosura ndërmjet
avokatëve të shtetit dhe juristëve të institucioneve shtetërore lidhur me funksionet
këshilluese, konsultuese dhe përfaqësuese.
5) Riorganizimin e Zyrës së Avokaturës së Shtetit duke marrë në kosnideratë vendosjen e kësaj
zyre pranë Zyrës së Kryeministrit dhe parashikimin e një skeme të veçantë pagash në
përputhje me kualifikimin e avokatëve të shtetit.
Jemi dakord me realizimin e kësaj mase, me përjashtim të masës për riorganizimin e Zyrës së
Avokaturës së Shtetit pranë Zyrës së Kryeministrit. Në praktikë funksionimi i Avokaturës së
Shtetit si institucion në varësi të Ministrit të Drejtësisë nuk ka sjell asnjë problematikë.
Koordinimi i veprimtarisë midis Avokaturës së Shtetit dhe Ministrisë së Drejtësisë, dhe varësia
administrative midis tyre, vlerësojmë se ndihmon në funksionimin eficent të Avokaturës së
Shtetit në përmbushjen e misionit për këshillimin e institucioneve publike.
6. Cështje të tjera
Ashtu sic kemi evidnetuar edhe në opinionin mbi Dokumentin Analitik vlerësojmë se Strategjia
duhet të përfshijë edhe shërbimet ligjore që ofrohen nga Mjekësia Ligjore, ZRPP, QBZ,
204
Përkthyesit Zyrtar dhe Ekspertët e fushave të ndryshme. Për këtë qëllim, sugjerojmë marrjen e
këtyre masave:
1) Shkrirjen e Institutit të Mjekësisë Ligjore dhe bashkimin e këtij institucioni me Policinë
Shkencore, nën emërtesën Instituti i Ekspertimit Shkencor. Në vlerësimin tonë, rritja e
bashkëpunimit midis Mjekësisë Ligjore dhe Policisë Shkencore dhe ushtrimi i veprimtarisë së
tyre brenda të njëjtit institucion do të ndihmonte në rritjen e mundësisë për koordinimin e
informacionit/rezultateve, duke dhënë një kontribut të cmuar në realizimin e hetimeve të sakta
dhe të shpejta.
2) Garantimi i mbështetjes së nevojshme financiare për mjeksinë ligjore, me qëllim sigurimin e
mjeteve bashkëkohore të punës dhe përmirësimi i statusit të punonjësve të kësaj strukture.
3) Forcimi i mekanizmave të kontrollit dhe llogaridhënies për përkthyesit zyrtar dhe ekspertët e
fushave të ndryshme që përfshihen në procese gjyqësore. Aktualisht veprimtaria e tyre është e
parregulluar plotësisht dhe nuk ekziston asnjë mekaizëm llogaridhënie për ushtrimin e
veprimtarisë nga ana e tyre.
4) Dixhitalizimin e shërbimeve në ZRPP, duke aplikuar sistemin “One Stop Shop” në të gjithë
Shqipërinë.
5) Gjetjen e mekanizimit të përshtatshëm ligjor për të detyruar QBZ të përmbush detyrimet e
parashikuara nga ligji, vecanërisht përsa i përket arkivës elektronike të legjislacionit dhe
përditësimin e akteve ligjore e nënligjore në fuqi.
VI. ANALIZË E MASAVE LIGJORE ANTIKORRUPSION
Analiza e këtij kreu ndahet në 3 (tre) nënkrerë. Në nënkreun e parë analizohet dhe vlerësohet
cilësia e kuadrit rregullator dhe e mekanizmave të tjerë të cilët janë krijuar për të parandaluar
korrupsionin (dhe forma të tjera të sjelljeve të paligjshme) në radhët e gjyqtarëve dhe
prokurorëve. Në nënkreun e dytë analizohet dhe vlerësohet cilësia e kuadrit ligjor dhe
institucional për hetimin e korrupsionit. Në nënkreun e tretë analizohet dhe vlerësohet kuadri
ligjor dhe institucional për gjykimin dhe dënimin e korrupsionit.
Komente të përgjithshme
Analiza e kuadrit ligjor antikorrupsion, kreu VIII, ndonëse e gjatë dhe e detajuar, rreth 47 faqe,
ka disa mangësi të theksuara kryesisht në këto drejtime:
205
1) Nuk përmendet në asnjë rresht dhe asnjë citim Raporti i raundit të IV të vlerësimit të
Shqipërisë nga GRECO, dokument thelbësor ky, përsa i takon kuadrit ligjor të antikorrupsionit
në sistemin e drejtësise, jo vetëm për natyrën e specializuar dhe fokusin ekskluziv antikorrupsion
të GRECO, por vecanërisht për faktin që objekt i raundit të katërt të vlerësimit të GRECO është
pikërisht parandalimi i korrupsionit në asambletë parlamentare dhe në gjyqësor e prokurori.
Duke konsideruar edhe natyrën detyruese të rekomandimeve të GRECO, rekomandime për
adresimin e të cilave me ndërhyrje në legjislacion Shqipëria do të raportojë, mospërfshirja e
gjetjeve dhe rekomandimeve të GRECO në analizë e bën atë jo vetem thellësisht të mangët, por
le hapësirë që në strategji adresimi i këtyre gjetjeve të bëhet jo sipas rekomandimeve dhe
standardit më të lartë të KiE, por sipas interesave politike të castit.
2) Vlerësojmë se shmangja nga përmendja e një raporti kaq të rëndësishëm si ai i
sipërpërmendur, nuk vjen nga mosnjohja e tij por si pasojë e ngjyrimit që kërkohet t‟i jepet
analizës. Konkretisht në një kohë kur mjaft prej gjetjeve të analizës janë të njëjta me ato që
përmbahen në raportin e GRECO trajtimi i tyre është thellësisht i ndryshëm. Trajtimi në raportin
e GRECO është ai i vetërregullimit dhe vetëperfeksionimit të sistemit nëmërmjet fuqizimit të
mekanizmave të brendshme të gjyqësorit dhe gjetjes së zgjidhjeve praktike brenda sistemit
gjyqësor –prokurori, pasi korniza ligjore ekziston. Nga ana tjetër, trajtimi i analizës ka si
tendencë që gjetjet mbi problematika të caktuara t‟i trajtojë në prizmin e konfliktit, paqartësisë,
mungesës, përplasjes së normave, duke synuar të legjitimojë kështu jo vetëm ndërhyrje
thelbësore në legjislacion por edhe krijimin e organeve të reja me kompetenca te reja! Ky trajtim
i analizës është kontradiktor me një nga gjetjet kryesore të saj, sipas të cilës kuandri ligjor
ekzistues është përgjithësisht i plotë dhe i përshtatshëm- konkluzion ky edhe i raportit të Raundit
III të vlerësimit të GRECO për Shqipërinë.
3) Nga pikëpamja metodologjike analiza është strukturuar në format akademik, ilustrativ duke
konsistuar në një snapshot të kuadrit ligjor aktual të luftës kundër korrupsionit në sistemin
gjyqësor, institucioneve dhe kompetencave të tyre, dhe më pas duke kaluar menjëherë në
evidentimin e problematikave, të cilat janë thjeshtë opinion, të pa bazuara në pjesën dërrmuese
në të dhëna të sakta dhe të pakontestueshme.
4) Përsa më sipër analizës i mungon një format logjik për konstatimin e qartë të problematikave
duke u nisur nga gjetjet e gjithëpranuara të institucioneve ndërkombëtare (raporti i GRECO-
progres raportet e BE- raporte të tjera relevante të cilat analizojnë kuadrin ligjor ekzistues) për të
kaluar te kompetencat e institucioneve ekzistues (për të vlerësuar mjaftueshmërinë apo
pamjaftueshmërinë e tyre), për të kaluar më pas te një vlerësim objektiv i hallkave të sistemit të
cilat calojnë për shkak të mungesës së kompetencave dhe/ ose mbivendosjes dhe mosndarjes së
qartë të kompetencave midis institucioneve.
5) Gjetjet mbi të cilat bazohet analiza nuk janë objektive, të pavarura dhe të bazuara mbi
dokumentat ndërkombëtarë por ato që në fillim, në pjesën më të madhe të tyre, i referohen për
206
analogji gjetjeve të një raporti të vitit 2009 të KiE për Ukrainën, model reformimi te sistemit të
drejtësisë i cili synohet të implementohet edhe në Shqipëri. Ky fakt është jorelevant duke
konsideruar se gjetjet në raportin referues ( për Ukrainën 2009) janë në masë dhe në peshë
specifike të ndryshme nga ato të dokumentave ndërkombëtarë përsa i përket Shqipërisë. Si
shembull ilustrativ mund të përmendim faktin se në raportin për Ukrainën konsiderohet se një
pjesë fare e vogël e të intervistuarve e lidhin korrupsionin në gjyqësor me pagat e ulëta të
gjyqtarëve dhe prokurorëve dhe me mungesën e investimeve dhe kushteve në sistemin gjyqësor,
në një kohë kur psh. gjetjet e GRECO në raportin për raundin e IV të vlerësimit e gjejnë këtë fakt
si një nga arsyet kryesore të korrupsionit në sistemin e drejtësisë në Shqipëri.
6) Analiza nuk merr në konsideratë, ose të paktën nuk merr në mënyrë të shprehur në trajtim,
dokumenta të rëndësishëm antikorrupsion si janë Strategjia Ndërsektoriale për Parandalimin dhe
Luftën kundër Korrupsionit dhe për një Qeverisje Transparente 2008-2013, Strategjia
Ndërsektoriale kundër Korrupsionit 2015-2020, miratuar me VKM nr. 247 dt 20.03.2015, si dhe
gjetjet e rekomandimet e Projektit kundër Korrupsionit në Shqipëri (Projekti PACA).
7) Analiza e sistemit nuk merr në konsideratë pjesë të rëndësishme të legjislacionit
antikorrupsion si psh. legjislacioni mbi denoncuesit e korrupsionit ëhistlebloëers si dhe iniciativa
ligjore në proces në këtë fushë (inisiativa për një ligj të ri për denoncuesit e korrupsionit,
inisiativa për ndryshime në ligjin për deklarimin e pasurive etj.) duke mosarritur të krijojë një
panoramë të plotë të kuadrit ligjor si dhe evidentimin e arsyeve të keqfunksionimit dhe të
mosdhënies së impaktitit të duhur, të një pjese të legjislacionit, në praktikë.
8) Analiza e sistemit nuk merr në konsideratë dhe nuk evidenton këndvështrimin e vetë
institucioneve relevante të përmendura në të, si aktorë kryesorë të impenjuar në parandalimin,
hetimin dhe ndëshkimin e veprave korruptive, të materializuar në analizat e brendshme të punës,
evidentimin e vetë problematikave të punës por edhe të synimeve e objektivave të tyre në të
ardhmen për perfeksionimin e performancës dhe rritjen e rezultateve.
9) Analiza evidenton si pikë të dobët të sistemit investigimin financiar dhe mosnjohjen e
mospërdorimin e tij kryesisht nga ana e strukturave hetuese të korrupsionit vëcanërisht në
hetimet proaktive. Nga ana tjetër analiza nuk ndalet në evidentimin e kompetencave,
përgjegjësive dhe funksionimin e një agjencie shumë të rëndësishmë në këtë drejtim si është
Drejtoria e Përgjithshmë e Parandalimit të Pastrimit të Parave, institucion ky thellësisht i
politizuar që prej vjeshtës së vitit 2013 e në vijim.
10) Në përmbledhje, analiza bazohet kryesisht në një ilustrim të kuadrit ligjor ekzistues për
parandalimin hetimin dhe gjykimin/ndëshkimin e korrupsionit në duke u nisur nga premisa
thjesht akademike të pambështetur shpesh me të dhëna objektive që lidhen më mirëfunksionimin
ose jo të normave. Nisur nga këto premisa, shumica e gjetjeve për këtë kre mund të orientohen
sipas cdo lloj interesi që synohet të arrihet duke pasur në konsideratë faktin që ato janë thjesht
207
teorike dhe të pambështetura në raporte nga burime të treta. Për shembull që në krye të herës në
analizë vihet theksi, mbi konstatimet e GRECO në raportin e raundit III të vlerësimit që
përgjithësisht legjislacioni në fuqi është adeguat dhe i përshtatshëm për të luftuar korrupsionin
ashtu si edhe kriminalizimi i veprave korruptive. Llogjikisht në vijim analiza duhet të kishte në
fokus probleme të zbatimit të legjislacionit në praktikë dhe vecanërisht kjo e e mbështetur nga
raporte ndërkombëtare ose gjetje të palëve të treta dhe jo të vijonte me një pasqyrë të detajuar të
legjislacionit në fuqi. Për shumë nga gjetjet dhe konstatimet pranohet se nuk disponohen të
dhëna ( psh. rasti i ndikimit të ish gjyqtarëve dhe prokurorëve pas përfundimit të detyrës, rastet e
heqjes dorë të gjyqtarëve dhe prokurorëve, të dhëna mbi funksionimin e kodit të etikës së
prokurorëve etj...).
Komente specifike
1. Përgjegjshmëria dhe integriteti
1.1. Papajtueshmëria dhe pengesat ligjore
Evidentohet si mangësi thelbësore fakti që, gjyqtarët nuk u nënshtrohen kufizimeve pas
shërbimit në lidhje me punësimin si avokatë privatë ose këshilltarë ligjorë për subjektet tregtare,
të cilat mund të përfitojnë nga ndikimi i ish-gjyqtarëve në gjyqësor.
Ndonëse kjo gjetje është e bazuar dhe e pranueshmë, pasi është një gjetje që e bën edhe GRECO
në raundin e IV të vlerësimit, nuk ka të dhëna statistikore mbi masën e një ndikimi të tillë
eventual, dhe në këtë mënyrë nuk mund të ofrohen zgjidhje racionale në vijim pa u njohur me
madhësinë e problematikës.
1.2. Detyrimet etike
Gjetjet mbi detyrimet etike kanë qenë të shumta dhe specifike në raportin e GRECO për raundin
e IV të vlerësimit aq sa lidhur me to janë bërë edhe dy rekomandime të posacme në raport.
(cit. Par. 85 dhe 86)... “Kodi i Etikës Gjyqësore përcakton rregulla profesionale dhe ekstra-
profesionale të sjelljes së gjyqtarëve, dhe pavarësisht se teksti nuk është i disponueshëm në sitin
zyrtarë, të gjithë gjyqtarët janë në dijeni të tij. Megjithatë, për shkak të arsyeve të përshkruara
më sipër, zyrtari "përgjegjës" dhe organi përgjegjës për interpretimin e Kodit - Komiteti i Etikës
- ka pasur një profil të ulët dhe i janë caktuar kryesisht detyra duke i lëshuar gjyqtarëve
certifikata për performancën e etikës në lidhje me promovimin e tyre, nëse e kerkonin. Që të ketë
besueshmëri, Komiteti duhet të marrë një rol pro-aktiv dhe me vendosshmëri të perforcohet si
një autoritet që ka në ngarkim rregullimin dhe implementimin e standarteve të sjelljeve
profesionale. Kjo nuk kerkon vetëm reagimin në raste sjelljesh jo korrekte apo abuzive por
gjithashtu të japë këshilla, udhëzime dhe konsultim me qëllim për te parandaluar shkeljet. Duke
208
marrë parasysh ekspertizën, është e preferueshme përfshirja e Komitetit në projektimin e
programeve të trajnimit bashkarisht me Shkollën e Magjistraturës.
Perveç kësaj, duke pasur në vëmendje kompleksitetin dhe paqëndrueshmërinë e legjislacionit në
konfliketet e interesit, domosdoshmëria urgjente për të siguruar njohuri më të mëdha dhe
përpuethshmëri me Kodin, duke përfshirë edhe sherbimin e detyrueshëm të trajnimit, nuk mund
të nenvlerësohet.
Ndaj, GRECO rekomandon që: “Etika, Komiteti i Verifikimit të Mandateve dhe Zhvillimit të
Vazhduar Profesional'' në Konferencën Gjyqësore Kombëtare të permbushë mandatin e tij dhe të
sigurojë në mënyrë pro-aktive ekzekutimin e rregullave të etikës; si dhe që udhëzime, konsultime
dhe shërbim i detyrueshëm i trajnimit ti ofrohet gjyqtarëve mbi etikën, konfliktin e interesit dhe
parandalimin e masave antikorrupsion brenda rradhëve të tyre. Për me tepër, Kodi i Etikës
Gjyqësore të vihet në dispozicion të publikut në faqen zyrtare në ëeb. Kjo do të jetë një simbolikë
vlerash dhe tregon përputhshmërine e gjyqtarëve shqiptare me angazhimin ndaj etikës. Kjo do të
rrisë njohuritë e publikut në lidhje se cfarë sjellje duhet të presin nga gjyqtarët. Për sa i takon
Prokurorisë, pavarësisht se rregullat janë miratuar vetëm më 19 qershor 2014 dhe nuk janë bërë
ende pjesë e trajnimeve përkatëse, për to duhet të vlejë i njëjti rregullim si për rregullat e etikës
së gjyqësorit.”.
Ne mbështesim analizën e bërë nga GREECO dhe vlerësojmë se këto problematika duhet të
pasqyrohen në Dokumentin Analitik.
1.3. Sjellja gjatë procesit gjyqësor
Lidhur me këtë aspekt analiza pohon se nuk ekzistojnë në dhëna zyrtare mbi shpeshtësinë e
vetëpërjashtimit të gjyqtarëve ose të përjashtimit të gjyqtarëve nga gjykimet për shkaqe të
konfliktit të interesit. Gjithashtu nuk ka të dhëna zyrtare se sa prokurorë kanë hequr dorë ose janë
zëvendësuar për shkak të ekzistencës së një prej shkaqeve të përjashtimit që parashikohen në ligj.
Mungesa e këtyre të dhënave e bën të pamundur dhe të përciptë cdo lloj analize mbi zbatimin
praktik të normave ekzistuese në këtë drejtim, dhe cdo lloj vlerësimi ose konkluzioni do të
mbetej vëtëm në aspektin teorik.
1.4. Deklarimi i pasurive dhe interesave financiare
Pavarësisht se analiza konstaton në gjetjet e saj se pagat e gjyqtarëve dhe prokurorëve janë të
ulëta, gjetje kjo që shkon në të njëjtin drejtim me atë të GRECO në raundin e IV të vlerësimit,
kjo nuk konsiderohet si një nga arsyet kryesore të korrupsionit në sistemin e drejtësisë.
Gjetje e analizës është se kryerja e deklarimit në mënyrë elektronike do të rriste transparencën,
mundësonte lehtësim në kërkimin e informacionit, si dhe përpunimin e tij automatik.
209
Megjithatë është e rëndësishme që të vlerësohen në këtë kuadër, si dhe të bëhen pjesë e analizës,
edhe gjetjet e rekomandimet e GRECO, të cilat shkojnë akoma më tej duke theksuar se ligji i
deklarimit të pasurive cilësohet si një instrument i rëndësishëm për luftën ndaj korrupsionit dhe
për të rritur trasparencën ndaj interesave personale të zyrtarëve, përfshirë këtu edhe gjyqtarët, si
dhe rekomandon si mjet për të rritur besimin të publikut ndaj gjykatës deklarimin e pasurive në
një ëeb site zyrtar, duke marrë parasysh privatësinë dhe sigurinë e gjyqtarëve dhe familjarëve të
tyre, të cilët janë gjithshtu subjekt i ligjit të deklarimit. Ne mbështesim tërësisht problematikën e
evidentuar nga GREECO.
1.5. Dhuratat
Janë korrekte gjetjet e analizës se rregullat në fuqi për dhuratat (që gjenden kryesisht në ligjin për
parandalimin e konfliktit të interesave) shfaqin një mangësi serioze pasi ato ndalojnë vetëm
dhuratat që jepen “për shkak të një pozicioni zyrtar”, dhe në këtë aspekt legjislacioni ka vend për
përmirësime.
1.6. Transparenca e procesit gjyqësor / procedimit penal
Nga analiza konsiderohet si problematikë kryesore në fushën e transparencës së procesit gjyqësor
fakti se vendimet gjyqësore nuk publikohen në mënyrë sistematike.
Në vlerësimin tonë ky konkluzion është shumë përgjithësues, teorik dhe nuk mbështetet në të
dhena statistikore të sakta.
Një tjetër problematikë e evidentuar në mënyrë korrekte është zhvillimi i shumë seancave
gjyqësore në zyrat e gjyqtarëve, problematikë kjo që shkon në një linjë më gjetjet e GRECO, dhe
lidhet drejtpërdrejt me kushtet e pamjaftueshme të punës dhe mungesën e infrastrukturës bazë në
gjykatë. Prandaj në këtë drejtim është rekomanduar rindërtimi apo modernizimi, aty ku është e
nevojshme, ambjentet e gjykatave sigurimi i kushteve të përshtatshme dhe dinjitoze për
gjyqtarët, si masë e fuqishme për parandalimin e korrupsionit dhe që do të perceptohet si e tillë
jashtë dhe brenda gjyqësorit.
1.7. - 1.9. Hetimi i ankesave dhe Inspektimi
Sistemi i dorëzimit të ankesave ndaj gjyqtarëve dhe shqyrtimit të tyre karakterizohet si
problematik për shkak të ndarjes jo të qartë dhe mbivendosjes së kompetencave ndërmjet
inspektoriateve të Ministrisë së Drejtësisë dhe KLD, si dhe të drejtës ekskluzive të Ministrit të
Drejtësisë për të iniciuar procedimin ose jo procedimin disiplinor, cka përbën premisë për
arbitraritet.
210
Për evidentimin e kësaj problematike shumë të rëndësishme, mbështesim gjetjen e analizës, por
vlerësojmë se analiza në këtë pikë duhet të integrohet me gjetjet dhe rekomandimet shumë të
rendësishme të GRECO, që ka vlerësuar se thelbi i problemit është se të dy inspektoriatet mund
të marrin përsipër të bëjnë inspektime mbi punën e të njëjtit gjyqtar pa njoftuar njëri-tjetrin.
E drejta e Ministrisë së Drejtësisë për të ekzaminuar funksionimin e shërbimeve gjyqësore dhe
administrimin e gjykatës përmes '' inspektimeve territoriale dhe tematike'' është konsideruar nga
GRECO si e papërshtatshme në sistemin e pergjithshëm të kontrolleve dhe ballancave.
E drejta ekskluzive e Ministrit të Drejtesisë për të filluar procedimin disiplinor ndaj një gjyqtari
shihet në këtë kontekst si mundësi për influenca të papërshtatshme dhe një zgjidhje më e
balancuar do të kërkonte që ti atribuoheshin të drejta të ngjashme kryetarëve respektivë të
gjykatave. Prandaj GRECO rekomandon që: “Me qëllim sigurimin për mbrojtjen kundër
ndërhyrjes arbitrare në administrimin e drejtësisë, shkalla e së drejtës që ka Ministria e Drejtësisë
për të ekzaminuar funksionimin e shërbimeve gjyqësore dhe administrimin e gjykatës, të
përkufizohet qartësisht; si dhe kryetarët respektivë të gjykatave, përfshirë dhe kryetarin e
Gjykatës së Lartë, duhet të kenë të drejtën për të iniciuar procedime disiplinore ndaj
gjyqtarëve.”.
Për sa i takon Prokurorisë, qëndron gjetja se ligji për “Për organizimin dhe funksionimin e
Prokurorisë në Republikën e Shqipërisë” nuk ka parashikuar mundësinë e paraqitjes së ankesave
të qytetarëve në lidhje me kryerjen e detyrave nga ana e prokurorëve, por nuk ka të dhëna të
sakta lidhur me funksionimin praktik të deritanishëm.
1.10. Vlerësimi i performancës
Mbështeten gjetjet lidhur me vlerësimin e peformancës të cilat pothuajse shkojnë në të njëjtën
linjë më gjetjet e GRECO në raportin e raundit të IV të vlerësimit.
1.11. Disiplina
Sistemi i procedimeve disiplinore për gjyqtarët, masat disiplinore, procedurat dhe garancitë
procedurale vlerësohen si të qarta dhe të përshtatshme. Problem mbetet fakti që vetëm Ministri i
Drejtësisë ka kompetencën të fillojë procedime disiplinore ndaj gjyqtarëve.
Lidhur me këtë pikë rekomandimi i GRECO mbetet i qartë dhe nga ana jonë mbështetet
plotësisht.
2. Hetimi i korrupsionit
2.1. Juridiksioni dhe strukturat e hetimit
211
Në panoramën ilustruese lidhur me struktuarat e specializuara hetimore të korrupsionit zë vend të
vecantë Byroja Kombëtare e Hetimit, pavarësisht deklarimit të saj si të papërputhshme më
Kushtetutën nga Gjykata Kushtetuese, duke u konsideruar si perpjekje serioze e qeverisë në
funksion të përmirësimit të luftës kundër korrupsionit të nivelit të lartë.
Kjo gjetje e analizës, vlerësohet si thjesht teorike, akademike dhe mbartëse me qëllime politike
për krijimin e hapësirës për të ripropozuar, në kuadër të masave në strategji, një strukturë me të
njëjtin format ose format të ngjashëm me të, pavarësisht vendimarrjes se Gj. Kushtetuese.
Ndërkohë që vlerësimi i kësaj strukture duhet të ishte bërë në përputhje me konkluzionet e
arritura nga Gjykata Kushtetuese, duke treguar vullnet për respektimin e autoritetit të saj
kushtetues.
Në nivelin e prokurorisë vlerësohen si çështje të cilat kanë nevojë për zgjidhje:
Çështje të drejtimit të sistemit
Çështje të kompetencës së hetimit të zyrtarëve të lartë
Çështje të koordinimit dhe mbikëqyrjes nga Prokuroria e Përgjithshme
Qëndrueshmëria e NJPH – ve
Përgjithësisht sistemi i prokurorisë vlerësohet si tepër i centralizuar, dhe në mënyrën se si është
formatuar shihet si bartës i riskut potencial që prokurorët të mos jenë të gatshëm të ndjekin
penalisht çështje korrupsioni ku përfshihen politikanë ose persona me ndikim politik, ose çështje
të përgjithshme ku mund të mund të ketë ndikime në procedim.
Konstatimet e analizës vlerësohen si të përgjithshme dhe teorike, si dhe të tilla që lënë hapëirë
për cfarëdolloj rekomandimi në hartimin e dokumentit strategjik, në varësi të formatit dhe
ndërhyrjeve që do të propozohen për reformimin e organit të Prokurorisë.
2.2. Burimet dhe specializimi i strukturave të hetimit
Përgjithësisht si burimet njerëzore ashtu si dhe specializimi i strukturave për hetimin e
korrupsionit si në Prokurori ashtu dhe në Polici vlerësohen si të pamjaftueshme. Po në të njëjtën
mënyrë vlerësohet numri i seancave të trajnimit të specializuar për hetimin, ndjekjen penale dhe
gjykimin e veprave të korrupsionit.Gjithashtu trajnimi për këto çështje nuk është i integruar
mjaftueshëm në kurrikulën e SHM-së dhe QFP-së. Për sa u takon pajisjeve të nevojshme për
hetimin e korrupsionit, njësitë e specializuara kundër korrupsionit përballen me mungesa të
mëdha të pajisjeve funksionale dhe burimeve të tjera materiale.
Përgjithësisht përsëriten të njëjtat gjetje të cilat vërehen pothuajse në cdo raport të partnerëve
ndërkombëtarë të cilët kanë analizuar burimet njerëzore dhe nivelin e specializimit të strukturave
hetimore.
212
2.3. Teknikat e hetimit të korrupsionit
Në lidhje me teknikat e hetimit përgjithësisht qëndrojnë problematikat e evidentuara si ato që
lidhen me kushtet për autorizimin e Teknikave të Posaçme të Hetimit (TPH) -Kriteret që duhet të
plotësohen që gjykata të autorizojë përdorimin e TPH-ve vlerësohen si problematike- ashtu si
edhe procedurat për kryerjen e përgjimeve/mbikëqyrjeve.
2.4. Aksesi i agjencive ligjzbatuese në informacion
Evidentohet mungesa e një autoriteti në vend që koordinon, analizon, kontrollon dhe mbledh
informacionin kriminal të mbledhur nga PSH-ja, DPPPP-aj, ILKDPKI-ja, Kontrolli i Lartë i
Shtetit, Shërbimi i Kontrollit të Brendshëm, Policia Ushtarake, Policia e Burgjeve, Policia
Pyjore, autoritetet hetimore doganore dhe tatimore, institucione të ndryshme kontrolli dhe
mbikëqyrjeje financiare etj.
Në Dokumentin Analitik nuk vlerësohet si duhet progresi i bërë deri tani për krijimin e data base
elektronike të të dhënave për secilin institucion hetimi, dhe dhe krijimin e aksesit në to të
institucioneve të tjera.
3. Gjykimi i korrupsionit
3.1. Juridiksioni i gjykatave mbi çështjet e korrupsionit
Problematik vlerësohet fakti që Gjykata e Lartë është përgjegjëse për të gjykuar veprat penale të
korrupsionit të kryera nga zyrtarët e lartë të cilët japin pëlqimin për emërimin e vetë anëtarëve të
GJL–së. Kjo shqetësim paraqitet edhe në raportin e raundit të IV të vlerësimit të GRECO për
Shqipërinë.
Problematika tjetër e evidentuar si mundësia e konfliktit juridiksional midis gjykatave të
zakonshme dhe asaj të krimeve të rënda si rezultat i mungesës së një përcaktimi ligjor të
konceptit “zyrtar i lartë” mbetet thjesht në nivel potencial teorik pasi nuk sillen dhe analizohen
shembuj në këtë drejtim.
3.2. Politika penale në çështjet e korrupsionit
Konstatohet si problematik fakti që hetimi financiar mbetet pothuajse i panjohur dhe i
pazhvilluar.
Analiza mbetet e mangët në këtë derjtim pasi nuk analizohet as kompetencat dhe as funksionimi
i Drejtorisë së Përgjithshme të Parandalimit të Pastrimit të Parave, dhe vecanërisht as politizimi i
213
skajshëm i këtij institucioni në dy vitet e fundit, nëpërmjet emërimit në krye të institucionit të
financierit të Partisë Socialiste.
Mbi këto problematika të evidentuara, janë propozuara edhe masat konkrete për zgjidhjen e tyre
në Strategji dhe Planin e Veprimit. Vlerësojmë se synimi i strategjisë, lidhur me këtë shtyllë të
reformës në drejtësi duhet të jetë që reformimi i sistemit të dejtësisë, për të luftuar korrupsionin,
duhet të bëhet nga vetë sistemi dhe jo nga pushtete të tjera. Në përgjithësi, Strategjia ashtu si
edhe nje pjesë e mirë e analizës bazohet mbi perceptimin mbi korrupsionin në Shqipëri, në
përgjithësi, dhe mbi atë në gjyqësor në vecanti. Nuk disponohen të dhëna të sakta nga raporte ose
burime të treta cka përbën një disavantazh për strategjinë dhe për masat që propozohen, duke
konsideruar se në mungesë të të dhënave objektive nuk dihet me saktësi madhësia e
problematikës që adresohet dhe rrjedhimisht të vlerësohet edhe thellësia me të cilën do të
ndërhyet për zgjidhjen e problemit.
Të dhënat e vetme që disponohen janë ato lidhur me numrin e cështjeve të korrupsionit të hetuara
dhe ato të cilat shkojnë për gjykim. Lidhur me këtë pikë mbështesim gjetjen se numri i cështjeve
të gjykuara dhe numri i dënimeve janë të ulëta, duke përfunduar kryesisht me dënime të buta.
Krijimi, në këtë drejtim, i një track record, ashtu si prej vitesh rekomandohet në progres raportet
e BE, do të ishte thelbësor jo vetem në drejtim të evidentimit të problematikës por edhe si
instrument i rëndësishëm në matjen dhe vlerësimin e performancës së të gjithë organeve
ligjzbatuese, përfshirë gjyqësorin.
Pavarësisht sa më sipër, si analiza, ashtu dhe strategjia, evidentojnë si hallkë të dobët hetimin dhe
dënimin e korrupsionit në përgjithësi por arrijnë në konkluzionin jo të bazuar, dhe përgjithësues,
se pengesa kryesore për përmirësimin e situatës së hetimit dhe dënimit të korrupsionit është
niveli alarmant i korrupsionit në radhët e gjyqësorit dhe prokurorisë. Nisur nga kjo premisë,
konsiderohet si domosdoshmëri adresimi në radhë të parë, me ndërhyrje drastike, i problematikës
së korrupsionit brenda radhëve të gjyqësorit dhe prokurorisë me qëllim përmirësimin e luftës
ndaj korrupsionit në përgjithësi.
Kjo qasje, përvecse jo plotësisht e jo e bazuar vlerësojmë se është edhe e mangët, pasi në këtë
mënyrë „legjitimohen” ndërhyrjet radikale në sistemin e drejtësisë, por nga ana tjetër propozohen
objektiva edhe masa (pra jepen receta) pa u analizuar shkaqet e vërteta të korrupsionit në drejtësi.
Përse korrupsioni në drejtësi është në nivele kaq alarmante sa perceptohet???!!! Favorizohet kjo
nga mangësi të sistemit apo nga dobësi dhe pamjaftueshmëri në implementim?? As analiza dhe
as strategjia nuk u japin përgjigje këtyre pyetjeve. Rrjedhimisht objektivat dhe masat e
propozuara nuk mund të jenë të plotë.
Është vendi të trajtohen fillimisht disa çështje delikate. Më saktë, bëhet fjalë për disa
rekomandime, të cilat janë të parashikuara në draft-Strategji e të pozicionuara në pjesën e
214
“Masave antikorrupsion” (në Objektivat 3;4;). Konkretisht bëhet fjalë për çështjet e Byrosë
Kombëtare të Hetimit dhe SPAK, si dhe për çështjen e Inspektorit të Pavarur pranë Prokurorisë.
Ajo çka është shqetësuese fillimisht është fakti se këto rekomandime, nuk janë trajtuar në
Dokumentin Analitik. Pra, në Dokumentin Analitik nuk është shënuar asnjë problematikë, që
synohet të zgjidhet me këto rekomandime, si dhe nuk është treguar se cilat janë modelet
ndërkombëtare që i parashikojnë ato. Si të tilla, ato paraqesin difekte të mëdha lidhur me ngritjen
e nivelit të pavarësisë, paanësisë apo garancive të statusit që duhet t‟u jepet prokurorëve.
Së pari, çështja e Byrosë Kombëtare të Hetimit. Aktualisht një parashikim ligjor i miratuar nga
Kuvendi, u shfuqizua prej Gjykatës Kushtetuese. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese që e ka
cilësuar ngritjen e Byros Kombëtare të Hetimit si antikushtetues DUHET TË RESPEKTOHET
PLOTËSISHT. Ndryshimi i Kushtetutës në favor të ligjit qeveritar të shpallur antikushtetues
është i papranueshmë prej nesh. Cdo strukturë hetimore duhet të ngrihet duke respektuar
vendimin përkatës të kësaj gjykate dhe Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, që garanton
parimin e ndarjes dhe balancimit të pushteteve dhe autoritetin e padiskutueshëm të Gjykatës
Kushtetuese për garantimin e shtetit të së drejtës.
Mjafton fakti i “këmbënguljes” për ta rimiratuar një institucion hibrid të tillë që tregon qëllime jo
të shëndosha për reformimin e pushtetit. Lidhur me SPAK, ideja e “prokurorive të specializuara”
që targetojnë vetëm fenomenin e korrupsionit nuk është e re, madje në disa vende ka rezultuar e
sukseshme. Porse modelimi, ashtu siç sugjerohet, në Kushtetutë, pra miratimi në Kushtetutë i një
organi extra, paralel me sistemin e prokurorisë, vendos në krizë pikërisht sistemin kushtetues të
organzimit të prokurorisë si një organ i centralizuar. Janë të gjitha mundësitë, që një prokurori e
specializuar të krijohet dhe se Kushtetuta siç është e pranon një mundësi të tillë (rasti i
prokurorisë për krimet e rënda), e cila të fokusohet vetëm në fenomenologjinë korruptive, porse
në respektim të modelit organizativ aktual që ka bërë Kushtetuta. Prokuroritë e specializuara,
nuk e gjejnë suksesin e tyre, duke dalë si organe totalisht jashtë kontrollit, pasi një eksperiment i
tillë do të kthehej lehtësisht në mjet presioni politik (si dikur me sistemin komunist). Suksesi i
tyre nuk qëndron në faktin se mazhoranca e momentit kërkon të emërojë njerëz të besuar të saj
(ky është qëllimi i distancimit të këtij organi nga sistemi i prokurorisë). Suksesi i tyre qëndron:
(i) në pajisjen e tyre me mjete ligjore (procedura të posaçme hetimi dhe procedura të posaçme të
aftësive mbi mbledhjen e provave për faktet dhe mbi gjykimin); (ii) pajisja e tyre me mbështetje
financiare dhe teknike; dhe (iii) emërimi në to i individëve jashtë influencës politike dhe bazuar
vetëm në kritere qartësisht profesionale dhe morale. Për këtë arsye, ndryshimet e propozuara
kushtetuese, jo vetëm që janë të padobishme, porse mbartin dhe rrezikun të krijojnë mundësinë e
kompromentimit politik të sistemit të ndjekjes penale. Ky qëndrim nuk përkrahet nga ana jonë
sepse Komisioni i Venecias ka vënë në dukje se “Amendimet e shpeshta kushtetuese, që
kanë për qëllim përmbysjen e vendimeve të GjK mund megjithatë të minojnë kulturën
kushtetuese, autoritetin e GjK dhe për pasojë, respektin për vetë Kushtetutën” [CDL-AD
(2010)010].
215
Së dyti, çështja e Inspektoriatit të Pavarur të Prokurorisë, është edhe kjo një rekomandim, i cili
nuk është trajtuar në Dokumentin Analitik se si do të konceptohet dhe si do të modelohet në
praktikë. Ndërkohë që nuk përmendet në asnjë dokument ndërkombëtar që trajton çështjen e
pavarësisë së prokurorisë. Forcimi i llogaridhënies dhe përgjegjshmërisë ndaj gjyqtarëve dhe
prokurorëve është një masë e mirëpritur. Krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh
riskun e lartë të përfitimit politik të mazhorancës aktuale nisur nga shumica që disponon në
Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional
dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve të
kërkuara. Vetëm një model europian i cili duhet të garantojë 100 % shmangien e ndikimit politik
të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve mund të ishte një cështje që do mund të diskutohet
gjerësisht në tryezat konsultative. Ne mbështesim rekomandimin e GRECO për një vetërregullim
dhe vetëkontroll të gjyqësorit, dhe jo një kontroll të jashtëm të tij nga mazhoranca nëpërmjet
militantëve të maskuar si apolitik. Sjellja e mazhorancës aktuale në këto 2 vite, nuk jep garanci
për krijimin e institucioneve paralele të pavarura.
Sistemi i prokurorisë, pavarësinë e tij e arrin qoftë nëpërmjet pavarësisë së PP dhe qoftë
nëpërmjet pavarësisë së Këshillit të Prokurorisë. Këto janë dhe institucionet, organizimi dhe
funksionimi i të cilëve është trajtuar nga standardet ndërkombëtare. Të shpikësh institucione të
reja, të patestuara, thjesht dhe vetëm për të përfituar nga numri i mazhorancës aktuale, është
thjesht një dublim dhe një rrudhje e institucioneve aktuale. Për më tepër, ngritja e institucioneve
të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e
bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve. Në fakt, lëvizje të tilla, janë të inspiruara
prej mëndësisë së “grushtit të shtetit” dhe si të tilla nuk mund të pranohen.
Në draft-Strategji, tek pjesa e Drejtësisë Penale, përsa i përket çështjes së “rishikimit të
formulës kushtetuese të mënyrës së organizimit të sistemit të prokurorisë” e përmendur në
Dokumentin Analitik tek “Analiza kushtetuese” (porse e patrajtuar në përmbajtje), saktësisht tek
Objektivi 1 pika 2 thuhet se rekomandohet “Riorganizimin e prokurorisë duke synuar: i)
garantimin e pavarësisë së brendshme dhe të jashtme të prokurorëve dhe të zyrës së prokurorisë;
ii) rishikimin e kompetencave të hetimit dhe përfaqësimit të akuzës në gjykatë duke nxitur
kontrollin efektiv dhe balancimin e këtyre kompetencave nga strukturat përgjegjëse; iii)
riorganizimin territorial të prokurorisë, me qëllim që t‟i përgjigjet në mënyrë të përshtatshme
organizimit të gjykatave; iv) sigurimin e pavarësisë së mjaftueshme të strukturave të veçanta të
prokurorisë”. Këto janë terma të përgjithshme, që nuk përmbajnë asnjë zgjidhje specifike dhe
konkrete. Për më tepër, kanë natyrën e një liste dëshirash sesa synime dhe zgjedhje strategjike,
mbi të cilat duhet të stipulohen edhe ndryshimet kushtetuese dhe ligjore.
Modeli ynë kushtetues është ai i sistemit të centralizuar (neni 149 i Kushtetutës) dhe si i tillë, nuk
mundëson krijimin e “prokurorive paralele kushtetuese” apo “super prokurorive kushtetuese”
(rasti i SPAK dhe Byrosë Kombëtare të Hetimit), që nuk respektojnë ndarjen dhe balancimin e
pushteteve nga njëra anë dhe pavarësinë dhe paanësisë si kushte bazë të pushtetit gjyqësor.
216
Modeli ynë kushtetues mundëson fare mirë që në nivel ligji, strukturimi i prokurorisë të
përshtatet më fenomenologjinë kriminale nga njëra anë (prokuroritë e specializuara) dhe
përshtatjen e procedurave hetimore-probatore (mbledhëse provash)-gjykimore.
Mbi cështje specifike të trajtuara në Draft Strategji, japim vlerësimin tonë si më poshtë:
1. Nxitja e pjesëmarrjes së publikut në luftën kundër korrupsionit
Masat që do të merren për të realizuar këtë objektiv synojnë:
• Ndërgjegjësimin e individëve për rëndësinë e përfshirjes së tyre në luftën kundër
korrupsionit dhe zgjerimin e mekanizmave ligjorë e institucionalë për rritjen e mundësive
të tyre për të denoncuar rastet korruptive.
• Rritjen e aksesit në informacion lidhur me proceset hetimore dhe gjyqësore në fushën e
korrupsionit.
• garantimin dhe rritjen e shkallës së mbrojtjes për individët që denoncojnë rastet
Korruptive në gjyqësor.
• Nxitjen e përfshirjes në kurrikulat mësimore të arsimit para universitar, universitar dhe
pas universitar të programeve dhe lëndëve ndërgjegjësuese për fenomenin e korrupsionit
dhe pasojat e tij negative në shoqëri.
• Parashikimin e detyrimit ligjor të shtetit për mbështetjen e gazetarisë hulumtuese
nëpërmjet projekteve konkrete të përvitshme, ngritjes së një programi të specializuar
dhe/ose pasuniversitar për gazetarinë hulumtuese në Universitetet ku ka degë gazetarie.
• Rishikimin e ligjit për bashkëpunimin publik në luftën kundër korrupsionit duke synuar
aktualizimin e tij në përputhje me problematikat ekzistuese dhe zbatimin e tij në praktikë.
• Hartimin e një programi të specializuar dhe një programi pas universitar për gazetarinë
hulumtuese në Universitetin e Tiranës.
• Mbështetjen financiare të projekteve të gazetarisë hulumtuese nëpërmjet krijimit të një
fondi të qeverisë, i cili mund t‟i akordohet Agjencisë për Mbështetjen e Shoqërisë Civile
për mbështetjen e projekteve të shoqërisë civile në këtë fushë.
Jemi dakord me masat e parashikuar për këtë objektiv ndonëse ka nevojë për riformulimin e
ndonjërës nga masat, pasi nuk janë parashikuar si aktivitete konkrete për të realizuar qëllimin por
si qëllim në vetvete. Psh. Ndërgjegjësimi i publikut si masë e objektivit 1. Ndërgjegjësimi është
qëllimi. Mënyra si realizohet është nëpërmjet fushatave ndërgjegjësuese, spoteve publicitare,
broshurave etj.
Gjithashtu vlerësojmë se bashkëpunimi i publikut në luftën kundër korrupsionit, duhet të
shmangë aplikimin e metodave të vjetra, që të rikthejnë në mendje periudhën e errët komuniste.
217
2. Krijimi i një trupe gjyqtarësh dhe prokurorësh me integritet të lartë etiko-moral dhe
profesional, duke përmirësuar sistemin e vlerësimit dhe rivlerësimit të performancës dhe etikës
së tyre.
Në funksion të ngritjes së një sistemi efektiv të vlerësimit etiko-profesional në luftën kundër
korrupsionit në gjyqësor dhe në prokurori, disa vende të Evropës, si Serbia, Kosova dhe Ukraina,
nisur nga niveli alarmant i korrupsionit dhe cilësia e ulët profesionale e gjyqtarëve dhe
prokurorëve, kanë aplikuar një rivlerësim të përgjithshëm të aftësisë së gjyqtarëve dhe
prokurorëve për administrimin e drejtësisë. Në kuadër të plotësimit të këtij objektivi strategjik,
duke e konsideruar joeficent sistemin aktual të vlerësimit të gjyqtarëve në Shqipëri, strategjia
parashikon rivlerësimin e përgjithshëm të gjyqtarëve dhe prokurorëve edhe në Shqipëri.
Në këtë kuadër, GRECO në raportin e vlerësimit të raundit IV për Shqipërinë sjell në vëmendje
se: “Sistemi i futur kohët e fundit për vlerësimin etik dhe profesional të gjyqtarëve nuk mund të
konsiderohet efektiv dhe efikas për shkak të kalimit të konsiderueshëm kohor mes vlerësimit dhe
periudhës referuese. GRECO nuk ndan të njëjtin mendim si autoritetet të cilët besojnë se
vlerësim i tillë nuk mund të menaxhohet në kohë reale duke qënë se kohëzgjatja mesatare e
gjyqit përpara tre instancave zgjat deri në tre vjet. Një sistem i mirëkonceptuar i vlerësimeve
periodike lejon jo vetëm monitorimin e performancës së gjyqtarit dhe progresin e tij me kalimin
e kohës, por edhe identifikimin e hershëm të problemeve, siç është numri i lartë i çështjeve në
ngarkim dhe grumbullimi i tyre, me të cilën shumë gjyqtarë përballen dhe që duhet bërë me dije
në një fazë fillestare.
Në perceptimin publik për korrupsionin në gjyqësor, një tjetër burim shqetësues i cili duhet të
merret në konsideratë është mungesa e dukshme e kritereve të mirë formuluara për vlerësimin
periodik të cilësive etike të gjyqtarit (si vazhdimësia e kontrolleve të integritetit të cilat kryhen
përpara emërimit). Në këndvështrim të analizës në paragrafin 74 dhe 75, GRECO rekomandon:
... (omissis)... ii) Vlerësimi periodik i performancës profesionale dhe etike të gjyqtarit të bëhet në
kohën e duhur dhe të merret në konsiderat duke u siguruar qe kriteret e vleresimit te etikës së
gjyqtarëve të jenë objektive dhe transparente, duke pasur në vëmendje parimin e pavarësisë së
gjyqësorit.”
Ne mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të gjithë gjyqtarëve të
shkallës së parë dhe të apelit, bazuar në kontrollin e punës së tyre, eficencës, llogaridhënies,
shpejtësisë, respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. NUK MBËSHTESIM asnjë testim qeveritar,
testim njohurish, nëpërmjet provimeve, testeve të njohurive apo testeve psikologjike. Procese të
tilla nuk mbështeten nga ana jonë, sepse një procedurë e tillë minon thellësisht çështjen e statusit
të tyre (palëvizhmëria nga detyra) dhe njëkohësisht hap dritare për politizim ekstrem të vetë
pushtetit gjyqësor.
218
Si vërehet më sipër nga gjetjet e raportit dhe rekomandimi përkatës i GRECO, nuk konsiderohet
e nevojshme (dhe aq me pak e domosdoshme) një rivlerësim i përgjithshëm i aftësive të
gjyqtarëve dhe prokurorëve, aq më pak kur nje gjë e tillë pretendohet në funksion të ngritjes së
një sistemi efektiv të vlerësimit etiko-profesional të tyre, po nuk shpjegohet se si do ndikojë
konkretisht rivlerësimi në ngritjen e sistemit eficent të vlerësimit. Përkundrazi, rekomandimi i
GRECO ka si synim perfeksionimin e sistemit ekzistues duke implikuar në këtë drejtim jo vetëm
forcimin dhe transparencën e kritereve të vlerësimit por duke konsideruar gjithashtu shumë të
rëndësishëm në këtë aspekt parimin e pavarësisë së gjyqësorit.
Gjithashtu premisat nga të cilat propozohet rivlerësimi i gjyqtarëve, sipas modelit serb, ukrainas
ose kosovar duhet të ishin gjetjet lidhur me incidencën e korrupsionit në gjyqësor dhe në
prokurori në Shqipëri, të cilat llogjikisht duhet të ishin të njëjta ose të ngjashme me gjetjet nga
raportet antikorrupsion në këto vende, dhe në mënyrë analoge duhet të krahasoheshin dhe gjetjet
lidhur me nivelin e vendimarrjeve dhe performancës së gjyqësorit dhe prokurorisë. Përkundrazi,
ashtu si është theksuar edhe në Analizën e sistemit të Drejtësisë, si dhe në komentet tona mbi të,
lidhur me sistemin në Shqipëri, nivelin e incidencës (dhe jo perceptimit të korrupsionit në
sistem) si dhe nivelin e performacës profesionale, nuk ka dhe nuk citohen gjetje nga raporte dhe
nga burime të treta dhe të pavarura, dhe në mungesë të tyre jo vetëm që nuk justifikohet
analogjia midis Shqipërisë, Serbisë, Kosovës dhe Ukrainës dhe nevoja e trajtimit analog të tyre,
por aq më pak justifikohet nevoja e ndërhyrjes më një instrument radikal si është rivlerësimi i
përgjithshëm etiko-profesional i gjyqtarëve dhe prokurorëve, si instrument i cili mbart
mundësinë e keqpërdorimit politik me qëllim nxjerrjen nga sistemi të gjyqtarëve/prokurorëve të
“padëshiruar” dhe “jo të orientuar drejt politikisht”.
Duhet të kujtojmë në këtë pikë, se sistemi gjyqësor shqiptar i është nënshtruar një procesi të
përgjithshëm vlerësimi të aftësive profesionale në vitin 1999. Rivlerësimi i njohurive
profesionale, vecanërisht pasi pjesa dërrmuese e gjyqtarëve dhe prokurorëve janë të diplomuar
në Shkollën e Magjistraturës (për pranimet në këtë shkollë nuk ka patur kurrë hije dyshimi për
subjektivizëm), duket e papërshtatshme.
Përsa më sipër, rekomandimi ynë është i të njëjtës natyrë me atë të GRECO, duke synuar
perfeksionimin e sistemit ekzistues dhe forcimin dhe transparencën e kritereve të vlerësimit, dhe
duke siguruar në mënyrë të vecantë parimin e pavarësisë së gjyqësorit. Një rol të vecantë në këtë
proces duhet të marrë fuqizimi i Komitetit të Etikës në Konferencën Gjyqësore Kombëtare, sipas
rekomandimeve të raportit të GRECO ( raundi IV): “Ndaj, GRECO rekomandon që Etika,
Komiteti i Verifikimit të Mandateve dhe Zhvillimit të Vazhduar Profesional'' në Konferencën
Gjyqësore Kombëtare të permbushë mandatin e tij dhe të sigurojë në mënyrë pro-aktive
ekzekutimin e rregullave të etikës; si dhe që udhëzime, konsultime dhe shërbim i detyrueshëm i
trajnimit ti ofrohet gjyqtarëve mbi etikën, konfliktin e interesit dhe parandalimin e masave
antikorrupsion brenda rradhëve të tyre.”
219
Përsa i përket masave konkrete të parashikuara nga strategjia vlerësojmë se:
Rishikimin e kodeve të etikës për gjyqtarët dhe prokurorët duke synuar krijimin e
strukturave të specializuara dhe procedurave të efektshme për konstatimin e sjelljeve jo
etike dhe trajtimin e tyre.
Duhet të riformulohet fjalia “...duke synuar perfeksionimin e strukturave ekzistuese, rritjen e dhe
fuqizimin e rolit dhe kapaciteteve të tyre...”.
Hartimin e ndryshimeve të nevojshme kushtetuese dhe ligjore, në mënyrë tranzitore, të
cilat të parashikojnë krijimin e një mekanizmi të kualifikuar, të pavarur e të paanshëm,
ad hoc, i cili të ngarkohet me detyrën për rivlerësimin e njohurive profesionale, të
integritetit moral, etik dhe psikologjik të gjyqtarëve dhe prokurorëve, të kombinuar me
një verifikim të posaçëm të pasurisë së tyre ku barra e provës iu lihet subjekteve të
verifikuara, duke ofruar të gjitha garancitë e nevojshme procedurale ndaj tyre të tilla si:
i) një proces rivlerësimi me kritere të qarta; ii) një proces rivlerësimi që është individual
dhe transparent: iii) një proces rivlerësimi që kryhet nga një trupë profesionale, e
pavarur dhe e paanshme; iv) një proces rivlerësimi që garanton mundësisë për t’u
ankuar përpara një strukture me të njëjtat karakteristika si struktura e ngarkuar me
rivlerësimin; v) një proces që është në përputhje me të gjitha garancitë e tjera të
artikuluara nga Opinioni i Komisionit të Venecias për Ukrainën; si dhe vi) me një
asistencë e kontroll të drejtpërdrejtë të procesit nga ana e agjencive ndërkombëtare që
monitorojnë e asistojnë sistemin e drejtësisë në vendin tonë.
Nuk argumentohet domosdoshmëria e një ndërhyrje të tillë e cila nuk është as proporcionale dhe
as në linjë me rekomandimet e GRECO.
Forcimi i llogaridhënies dhe përgjegjshmërisë ndaj gjyqtarëve dhe prokurorëve është një masë e
mirëpritur. Krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e lartë të përfitimit
politik të mazhrancës aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend. Ngritja e institucioneve
të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e
bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve të kërkuara. Vetëm një model europian i cili
duhet të garantojë 100 % shmangien e ndikimit politik të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve
mund të ishte një cështje që do mund të diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative.
Ne mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të gjithë gjyqtarëve të
shkallës së parë dhe të apelit, bazuar në kontrollin e punës së tyre, eficencës, llogaridhënies,
shpejtësisë, respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. NUK MBËSHTESIM asnjë testim qeveritar,
testim njohurish, nëpërmjet provimeve, testeve të njohurive apo testeve psikologjike. Procese të
tilla nuk mbështeten nga ana jonë, sepse një procedurë e tillë minon thellësisht çështjen e statusit
të tyre (palëvizhmëria nga detyra) dhe njëkohësisht hap dritare për politizim ekstrem të vetë
pushtetit gjyqësor.
220
Nuk eshte e pranueshme krijimi i i strukturave paralele apo institucioneve paralele, por
rekomandojme forcimin e pavarsise se ILKDP dhe rritjen e kapaciteteve te pavarura per nje
hetim te shpejte dhe efikas. Propozimi ynë është fuqizimi dhe depolitizimi i ILDKP, duke
parashikuar atë si organ kushtetues, me kompetenca dhe status kushtetues dhe ku Inspektori i
Përgjithshëm të zgjidhet me propozim të Presidentit të Republikës, dhe me miratimin e 2/3 të
anëtarëve të Kuvendit.
3. Parandalimi i korrupsionit nëpërmjet rritjes së përgjegjshmërisë së gjyqtarëve dhe
prokurorëve dhe forcimit të hetimit administrativ dhe penal mbi pasuritë e tyre.
Objektivi dha masat përkatëse lidhur me forcimin e hetimit dhe kontrollit të pasurive të
gjyqtarëve dhe prokurorëve përgjithësisht niset nga gjetje analoge me ato të GRECO të raportit
të Raundit IV të vlerësimit, por disa momente nuk trajtohen me të njëjtin standart ashtu si edhe
rekomandohet nga GRECO si dhe disa prej masave janë të pajustifikuara dhe mbartin gjithashtu
një potencial të lartë keqpërdorimi dhe kapje politike të sistemit. Gjithashtu është tendenca të
emfatizohet dhe të merret i mirëqenë një “konflikt kompetencash” midis ILDKPKI dhe KLD,
përsa i përket kësaj të fundit për të verifikuar deklarimet e pasurisë së gjyqtarëve sepse përveç
ILDKP-së, ligji për Këshillin e Lartë të Drejtësisë (neni 16.1) i jep kompetencë edhe KLD-së të
"verifikojë dhe ngrejë çështjet në lidhje me pasuritë e deklaruara nga gjyqtarët..."
Nuk raportohet asnjë rast i vetëm konkret i konfliktit të kompetencave midis dy institucioneve
dhe asnje rast kur KLD t‟a ketë ushtruar një kompetencë të tillë. Përsa më sipër parashikimi si
masë strategjike i shmangjes së këtij konflikti eventual duket i ekzagjeruar.
Gjithashtu vlerësohet se iii) Rrethi i të afërmve dhe personave të lidhur të gjyqtarëve dhe
prokurorëve, që i nënshtrohen sistemit të deklarimit, nuk është mjaftueshëm i gjerë për të lejuar
identifikimin e pasurive të regjistruara ne emër të të tretëve;- Lidhur me këtë pikë vlerësojmë se
premisa nga e cila buron masa është e gabuar. Rrethi i të afërmve që deklarojnë pasurinë është:
bashkëshorti/ja- bashkëjetuesi/ja, fëmijet madhorë. Kush duhet të futet tjetër? Ekziston mundësia
për të kërkuar dhe deklarimin me kërkesë për persona të tjerë të lidhur? Nuk ka kuptim shtimi i
rrethit të personave të afërt deklarues…se në praktikë psh. motra dhe vellai apo prindërit…nuk
kanë arsye të deklarojnë. Nuk duhet të ngatërrohemi në këtë pikë me konfliktin e interesave,
ndalimet për të cilët, sipas rëndësisë mund të jenë dhe për prindërit e zyrtarit/ gjyqtarit/prokurorit
dhe bashkeshortit/es.
Përsa i përket masave konkrete të parashikuara nga strategjia vlerësojmë se:
Rritjen e transparencës së deklarimeve mbi pasurinë e gjyqtarëve dhe prokurorëve duke
mundësuar përfshirjen edhe të aktorëve të tjerë (publikut, shoqërisë civile) në ofrimin e
informacioneve, fakteve dhe të dhënave të tjera që lehtësojnë kontrollin e tyre.
221
Jemi dakord me ndërmarrjen e kësaj mase, por mund të integrohet masa duke u shtuar së bashku
me këtë fjali edhe shprehja “Parashikimin në ligj të deklarimit të pasurive të
gjyqtarëve/prokurorëve në një ëeb site zyrtar, duke marrë parasysh privatësinë dhe sigurinë e
gjyqtarëve/prokurorëve dhe familjarëve të tyre, të cilët janë gjithshtu subjekt i ligjit të
deklarimit.”, cka rekomandohet nga GRECO si një mjet i rëndësishëm për rritjen e besimit të
publikut ndaj gjykatës/ prokurorisë.
Parashikimin në ligj si një ndër shkaqet e nisjes së procedimit disiplinor ndaj gjyqtarëve
dhe prokurorëve edhe mosdeklarimin, deklarimin tej afateve ose deklarimin jo të plotë të
pasurisë dhe konfliktit të interesit gjatë ushtrimit të detyrës.
Masa mbart në vetvete një potencial të lartë keqpërdorimi nga pushteti politik i radhës për shkak
të AUTOMATIZMIT të nisjes së procedimit disiplinor ndaj gjyqtarëve për mosdeklarim të plotë/
ose jo në kohë të të pasurisë dhe konfliktit të interesit. Pavarësisht rekomandimit të GRECO për
heqjen e ekskluzivitetit të Ministrit të Drejtësisë për nisjen e procedimit disiplinor ndaj
gjyqtarëve, ky rekomandim nuk merr parasysh përfshirjen në këtë rreth edhe të Inspektorit të
Përgjithshëm të ILDPKI. Duke konsiderur se Inspektori i Përgjithshëm i ILDKPKI zgjidhet me
shumicën e gjithë anëtarëve të Kuvendit për një mandat 5 vjeçar, me te drejtë rizgjedhje, ai
lehtësisht mundtë shndërrohet në një vegël të maxhorancës që e emëron për të
goditur/kontrolluar gjyqtarë dhe prokurorë të paracaktuar në varësi të qëndrimeve dhe
vendimarrjeve të tyre në raport me maxhorancën. Sugjerimi ynë është që të parashikohet në
funksion të kësaj mase një mekanizëm ballancues, psh. vlerësimi nga një aktor i tretë Kryetari i
Gjykatës së Lartë/ Prokurori i Përgjithshëm/ KLD i denoncimit të ILDKPKI për deklarimin jo të
plotë ose jashtë afatit të gjyqtarëve dhe prokurorëve dhe më pas mundësinë e fillimit të
procedimit disiplinor ndaj gjyqtarit/prokurorit.
Rishikimi i imunitetit të parashikuar në Kushtetutë, duke synuar heqjen e tij të plotë ose
kufizimin e mëtejshëm ndaj gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese.
Në këtë masë duhet të shtohet parashikimi “sipas modeleve me të sukseshme ndërkombëtare të
cilat garantojnë pavarësinë dhe pandikueshmërinë politike të gjyqtarëve”.
Përfshirjen dhe rregullimin me ligj të një Inspektorati të Pavarur për inspektimin
disiplinor të gjyqtarëve dhe prokurorëve në përputhje me strukturën e propozuar nga kjo
reformë për gjyqësorin dhe prokurorinë.
NUK SQAROHET SE SI DO TË JETË KY INSPEKTORIAT I PAVARUR, SI DO TË
ZGJIDHET DHE PËRSE SHKRIRJA E INSPEKTORIATEVE NË NJË INSPEKTORIAT TË
VETËM NUK BËHET DUKE MBAJTUR VETËM INSPEKTORIATIN E KLD, ASHTU SI
KËRKOHET NË TË GJITHA RAPORTET NDËRKOMBËTARE. Forcimi i llogaridhënies dhe
përgjegjshmërisë ndaj gjyqtarëve dhe prokurorëve është një masë e mirëpritur. Mirëpo, krijimi i
222
institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e lartë të përfitimit politik të mazhorancës
aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e
fragmentarizimit të tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të
shëndoshë në arritjen e rezultateve të kërkuara.
Propozimi ynë është: Shkrirja e 2 inspektoriateve në 1, duke shkrirë Inspektoratin ekzistues
pranë Ministrisë së Drejtësisë dhe duke mbetur vetëm ai pranë KLD, duke qenë se të gjitha
vendet e BE-së kanë vetëm një Inspektorat pranë KLD (ky është edhe konstatim i Progres-
Raporteve të KE, si dhe Rekomandim i GRECO-s në raportin e fundit) e shoqëruar kjo me të
paktën dy-trefishim të numrit të inspektorëve të KLD, si dhe rritje të pagave të tyre dhe fuqizim
të statusit, do të luftonte korrupsionin në drejtësi. Aktualisht, pas dixhitalizimit të sistemit
monitorimi është lehtësisht i realizueshëm, dhe është metoda e vetme për të luftuar korrupsionin.
Identifikimi i shpeshtë dhe i menjëhershëm i gjyqtarëve devijantë dhe procedimi me shpejtësi do
të sillte besimin e publikut, por edhe do mbante larg gjyqtarëve qeverinë.
Lidhur me Inspektorin e Pavarur të Prokurorisë, nuk jepet asnjë sqarim se si do të stilizohet një
organ i tillë dhe se çfarë kompetencash do ketë apo se si do zgjidhet stafi i tij. Nuk jepet asnjë
garanci që një organ i tillë nuk do të politizohet. Nuk jepet asnjë sqarim për dobinë e tij dhe as se
cili standard ndërkombëtar aplikohet në këtë rast. Nga ana tjetër, në këtë rekomandim pranohet
se duhet njohur e drejta e ankimit në instancat gjyqësore. Kjo është një zgjidhje e këshillueshme
edhe nga standardet ndërkombëtare. Porse kjo zgjidhje, pra ankimi në sistemin gjyqësor, të
sugjeruar këtu, kundërshtohet nga zgjidhja e dhënë në draftstrategji në pjesën e “Pushtetit
gjyqësor” Objektivi 4 që parashikon krijimin e Tribunalit Disiplinor (si një organ ad hoc ky me
përbërje mikste gjyqtarë dhe jogjyqtarë)!!
Lidhur me një Tribunal të vecantë Disiplinor (si një organ ad hoc ky me përbërje mikste gjyqtarë
dhe jogjyqtarë), vlerësojmë se krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e
lartë të përfitimit politik të mazhrancës aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend.
Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional dhe
eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve të kërkuara.
Vetëm një model europian i cili duhet të garantojë 100 % shmangien e ndikimit politik të
kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve mund të ishte një cështje që do mund të diskutohet
gjerësisht në tryezat konsultative.
Parashikimin e rregullimeve të forta ligjore në ligjet e sistemit të drejtësisë në vend
kundër nepotizmit dhe konfliktit të interesit, punësimit në gjykata, prokurori dhe
institucionet e qeverisjes së gjyqësorit siç është Këshilli i Lartë i Drejtësisë.
Në këtë masë, me shtesat e nevojshme mund adresohet edhe nje gjetje e cila në analizën e
Sistemit të Drejtësisë është konsideruar si shumë e rëndësishme por ka mbetur e paadresuar në
223
stratëgji, dhe është cështja e kufizimeve ligjore që duhen parashikuar për gjyqtarët dhe
prokurorët pasi lënë shërbimin. Propozojmë të shtohet në fund të masës fjalia “Parashikimi në
ligj i kufizimeve përkatëse për gjyqtarët dhe prokurorët pas shërbimit, në lidhje me punësimin si
avokatë privatë ose këshilltarë ligjorë për subjektet tregtare, të cilat mund të përfitojnë nga
ndikimi i tyre në sistemin e drejtësisë.”
4. Ndëshkueshmëria e veprave penale në fushën e korrupsionit duke synuar forcimin e
zbulimit dhe hetimit proaktiv dhe krijimin e strukturave të specializuara antikorrupsion
Parashikohet në strategji si domosdoshmëri ngritja e një strukture të specializuar për zbulimin,
hetimin dhe gjykimin veprave penale në fushën e korrupsionit, Një strukturë e tillë duhet të
funksionojë sipas parimeve të qëndrueshmërisë, besueshmërisë dhe qartësisë së kompetencave si
dhe duhet të jetë e pavarur nga ndikimi i jashtëm i grupeve kriminale apo politike, por edhe e
pavarur brenda saj, në mënyrë që një prokuror më i lartë të mos ndikojë ose pushojë çështjet.
Masat e objektivit nr.4 deri në këtë pikë janë të gjitha të ndërvarura nga krijimi i një Strukture të
Posacme Antikorrupsion. Propozimi në strategji, ndonëse vjen si adresim i problematikave dhe
gjetjve në Analizën e Sistemit të Drejtësisë është shumë i mjegullt dhe nuk jep informacionin e
nevojshëm se si synon të realizohet. Nga mënyra e formulimit të pjesës narrative dhe e masave
konkrete të këtij objektivi të lë të kuptosh se struktura do të jetë e pavarur dhe do të ketë në
përbërje të saj gjyqtarë, prokurorë, polici gjyqësore etj. Arsyeja kryesore e cila deri me sot ka
penguar ngritjen e një strukture të pavarur antikorrupsion ka qenë ajo e mosdublimit të organit të
prokurorisë, e cila në bazë të Kushtetutës ka eskluzivitetin e ndjekjes penale në Shqipëri. Në këtë
mënyrë është evituar deri më sot ngritja e një strukture me natyrë të tillë të posacme hetimore e
cila mund të krijonte konflikt kompetencash me prokurorinë.
Modelet e suksesshme ne rajon, të cilave i referohet ky objektiv në strategji, dhe masat përkatëse
janë struktura të cilat pavarësisht se të pavarura nga pikëpamja hierarkike veprojnë brenda
organit të prokurorisë duke qenë pjesë e saj, dhe gjithë aktivitetin e tyre e ushtrijnë nën obrellën e
këtij organi. Llogjikisht ky model do të ishtë me vend të implementohej edhe në Shqipëri. Nga
ana tjetër parashikimi në masat konkrete i nderhyrjeve në Kushtetutë, për t‟i garantuar kësaj
strukture të posacme një statusin e një organi kushtetues, madje duke shkuar akoma më larg, dhe
duke i garantuar edhe organit hetimor që do ta asistojë këtë strukturë ( Byroja Kombëtare e
Hetimit ose një organ i ngjashëm) statusin e një organi kushtetues, lë të kuptojë se përkundër sa
synohet t‟i ngjasojë kjo strukturë modeleve të sukseshme në rajon, kjo strukturë ka për të qene
krejtësisht e pavarur nga organi i prokurorisë dhe ka për të vepruar jashtë cdo lloj kontrolli të saj,
duke krijuar kështu premisat për konflikt serioz kompetencash.
Propozimi ynë është që të parashikohet në legjislacion dhe të implementohet një model SPAK-u,
ekzaktësisht i njëjtë me modelet e suksesshme në rajon, të cilët veprojnë nën ombrellën e organit
të prokurorisë, si psh. Kroacia.
224
Shqetësime lidhur me këtë objektiv shfaqen edhe përsa i përket dy momenteve të tjera:
Së pari, rikthehet idea e krijimit të Byrosë Kombëtare të Hetimit apo një strukturë të
ngjashme, pavarësisht rrëzimit të saj nga Gjykata Kushtetuese. Kjo masë shoqërohet edhe nga
masa për ndryshimin e Kodit së Procedurës Penale dhe legjislacionit për komunikimet
elektronike duke parashikuar dispozita që lehtësojnë aksesin e papenguar të hetuesve në të
dhënat telefonike dhe elektronike, zgjerimin e rrethit të provave duke lejuar përdorimin agent
provocator, regjistrimeve dhe filmimeve të marra nga individët dhe media, dëshmive të dhëna
nga dëshmitarët anonimë etj. Ky qëndrim është në kundërshtim me standardet ndërkombëtare,
sepse siç Komisioni i Venecias ka vënë në dukje se “Amendimet e shpeshta kushtetuese, që kanë
për qëllim përmbysjen e vendimeve të GjK mund megjithatë të minojnë kulturën kushtetuese,
autoritetin e GjK dhe për pasojë, respektin për vetë Kushtetutën” [CDL-AD (2010)010]. Për këtë
arsye, vlerësojmë se vendimi i Gjykatës Kushtetuese që e ka cilësuar ngritjen e Byros Kombëtare
të Hetimit si antikushtetues DUHET TË RESPEKTOHET PLOTËSISHT. Ndryshimi i
Kushtetutës në favor të ligjit qeveritar të shpallur antikushtetues është i papranueshmë prej nesh.
Cdo strukturë hetimore duhet të ngrihet duke respektuar vendimin përkatës të kësaj gjykate dhe
Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, që garanton parimin e ndarjes dhe balancimit të
pushteteve dhe autoritetin e padiskutueshëm të Gjykatës Kushtetuese për garantimin e shtetit të
së drejtës.
Së dyti, parashikohet në paragrafin e parafundit të pjesës narrative të objektivit se: Rastet e
korrupsionit të cilat hetohen nga Struktura e Posaçme Anti-Korrupsion nuk duhet t‟i nënshtrohen
afateve parashkruese. Ritheksjojmë se kjo strukturë mund të ngrihet vetëm nën autoritetin dhe
përgjegjësinë e organit të prokurorisë.
Parashikimin e dispozitave të veçanta ose hartimin e një ligji mbi ndihmën për zbulimin
dhe parandalimin e korrupsionit, i cili të parashikojë mbrojtjen dhe shpërblimin e
sinjalizuesit (bilbilfryrësin), që informon për një rast korrupsioni.
Në këtë rast duhet të theksojmë se jemi kundër aplikimit të metodave që rikujtojnë për Shqiptarët
metodat e vjetra të përdoruara gjatë regjimit komunist.
Krijimin e një Mekanizmi të posaçëm (Courts Ëatcher), me autoritet ligjor për të pranuar
ankesat për korrupsion ose sjelljet jo-etike të gjyqtarëve dhe prokurorëve, të cilët mund të
monitorojnë në mënyrë aktive gjykatat.
Nuk specifikohen kompetencat e mekanizmit dhe masa dhe mënyra e ndërveprimit të tij me
SPAK, prokurorinë apo me KLD-në. Ky nuk duhet të jetë autoritet që pranon ankesat për
korrupsion apo sjellje jo-etike, por që monitoron dhe raporton sjellje të tilla pranë organeve
kompetente (prokurori – KLD)
225
5. Ndalimi i korrupsionit me anë të plotësimit të kuadrit ligjor dhe konsolidimit të politikës
penale në këtë fushë
Biem dakord me masat e propozuara në këtë drejtim. Megjithatë, sugjerojmë këto saktësime në
masa të vecanta.
• Parashikimin ligjor të mundësisë për uljen e pragut për kryerjen e pagesave në cash nga
gjyqtarët, prokurorët dhe personat e lidhur me ta, sipas dispozitave të Ligjit për Pastrimin
e Parave.
Kjo masë duhet të shtohet dhe të integrohet duke synuar qe të adresojë një problematikë të
rëndësishme e cila nuk është trajtuar as në analizën e sistemit të drejtësisë dhe as në strategji, atë
që ka të bëjë me Drejtorinë e Përgjithshmë të Parandalimit të Pastrimit të Parave. Propozimi ynë
është, të shtohet në këtë masë fjalia “ Të parashikohen ndërhyrjet e përshtatshme ligjore për
rikonceptimin e rolit dhe kompetencave të Drejtorisë së Përgjithshme të Parandalimit të
Pastrimit të Parave, duke synuar fuqizimin e këtij institucioni të fuqishëm antikorrupsion dhe
shmangjen e kapjes politike të tij”.
Propozojmë të parashikohet një objektiv 6, i cili të ketë të bëjë me fuqizimin e statusit, trajtimit
financiar të gjyqtarëve dhe prokurorëve si dhe infrastrukturës së Gjykatave dhe Prokurorisë, i
cili të parashikojë masa si:
Rritja e pagës së gjyqtarëve të shkallës së parë dhe apelit me 30 % cdo vit, për një periudhë 5
vjet.
Dedikimi i burimeve financiare të posacme dhe të mjaftueshme me qëllim rindërtimin apo
modernizimin, aty ku është e nevojshme, të ambjenteve të gjykatave dhe prokurorive, sigurimi i
kushteve të përshtatshme dhe dinjitoze për gjyqtarët dhe prokurorët, si masë e fuqishme për
parandalimin e korrupsionit.
Një tjetër aspekt i rëndësishëm i cili nuk adresohet në këtë kapitull të strategjisë (qoftë edhe
nëpërmjet sistemit të referimit në pjesët e tjera të dokumentit), është ai i problematikës së
rëndësishme, të sistemit të promovimit, transferimit dhe procedimit disiplinor të gjyqtarëve, cka
është evidentuar nga raportet e BE dhe nga GRECO si një nga shkaqet kryesorë të korrupsionit
në sistemin e drejtësisë. Një masë e rëndësishme në këtë drejtim, e cila do të ishte dhe adresimi i
një rekomandimi të posacëm të GRECO, për heqjen e kompetencës ekskuzive të Ministrit të
Drejtësisë për fillimin e procedimit disiplinor ndaj gjyqtarëve. Në këtë kuadër, propozojmë si
masë:
226
“Heqjen e kompetencës ekskluzive të Ministrit të Drejtësisë për fillimin e procedimit disiplinor
ndaj gjyqtarëve”.
Kjo e drejtë t‟i njihet edhe vetë Inspektoratit të KLD, Prokurorit të Përgjithshëm, Kryetarëve të
Gjykatave. Vlerësojmë se implementimi i kësaj mase do të rriste numrin e gjyqtareve të
proceduar, por njëkohësisht do t‟i mbronte ata nga sulmet politike.
VII. FINANCIMI I SISTEMIT TË DREJTËSISË
Komente të përgjithshme
1) Vihet re se merret në analizë vetëm buxheti mbi gjyqësorin, prokurorinë dhe ndihmen
juridike, duke analshkaluar buxhetin për aktorët e tjerë të sistemit të drejtësisë, përfshirë sistemin
penitenciar apo të mekanizmave të kontrollit të sistemit të drejtësisë.
2) Ndërkohë që lufta kundër korrupsionit dhe paligjshmërisë duhet të jetë prioritet i reformës në
drejtësisë, vihet re mungesa e një analize mbi financimin e mekanizmave të kontrollit të sistemit
(sic është inspektimi i gjqësorit apo inspektimi i prokurorisë).
3) Nuk përshkruhet gjendja që ka patur infrastruktura e gjykatave dhe shërbimeve mbështetëse
gjatë periudhës 1998 – 2005, ku pothuajse nuk është bërë asgjë në drejtim të përmirësimit të
kushteve të punës në gjykata apo infrastrukturës teknologjike në to.
4) Në Dokument nuk sqarohen arsyet që sollën bllokimin e ndërtimit të Pallatit të Drejtësisë me
fonde të Bashkimit Europian.
5) Dokumenti Analitik anashkalon faktin se rritja e pagës së gjyqtarëve në vitin 2013 nuk u arrit
të aplikohej në masën e parashikuar, për shkak se në të njëjtën periudhë kur ajo pritej të gjente
zbatim (viti 2014), Qeveria propozoi dhe Kuvendi miratoi rritjen e tatimit mbi të ardhurat, gjë që
pati impakti në mos realizimin e rritjes së pagave të gjyqtarëve në masën e parashikuar.
6) Nuk ka një përllogaritje të saktë të nevojave buxhetore dhe kostove që ka përmirësimi i
kushteve të punës apo statusit të gjyqtarëve/prokurorëve. Kjo mangësi pamundëson hartimin e
një strategjie afatgjatë për të përmirësuar infrastrukturën, kushtet e punës apo statusin e
gjyqtarëve/prokurorëve. Financimi i drejtësisë është mbi të gjitha cështje kostoje dhe mungesa e
një përllogaritje të saj dhe nevojave të sistemit, duket të mos krijojë premisë solide për zgjidhjen
e problemit.
227
Komente specifike
1. Hyrje
Në këtë pjesë vihet re përfshirja e informacione irelevante apo përsëritja e vazhdueshme e të
njëjtit informacion brenda të njëjtës nënpjesë (për ilustrim shiko faqen 336, 339-342). Gjithashtu,
vihet re se merret në analizë vetëm buxheti mbi gjyqësorin, prokurorinë dhe ndihmen juridike,
duke analshkaluar buxhetin për aktorët e tjerë të sistemit të drejtësisë, përfshirë sistemin
penitenciar.
2. Kuadri ligjor
Është e pakuptueshme arsye se përse në këtë nënpjesë të titulluar “Kuadri ligjor”, jepen të dhëna
të përgjithshme mbi numrin e banorëve, pagën mesatare apo krahasimi i buxheteve për periudhën
2011-2015. Mbi këtë të fundit, është gjithashtu e pakuptueshme arsye se përse analizohet buxheti
gjatë vetëm 5 viteve, ndërkohë që analiza në hyrje të saj specifikon se synon një analizë të
sistemit të drejtësisë në 16 vitet e fundit! Kjo për faktin se më poshtë qartësisht prezantohet se në
periudhën 2008 – 2012 buxheti i investimeve në sistemin e drejtësisë ka ardhur gjithmonë në
rritje!
3. Mbi buxhetin e gjykatave
Në këtë pjesë nuk përshkruhet gjendja që ka patur infrastruktura e gjykatave dhe shërbimeve
mbështetëse gjatë periudhës 1998 – 2005, ku pothuajse nuk është bërë asgjë në drejtim të
përmirësimit të kushteve të punës në gjykata apo infrastrukturës teknologjike në to. Gjithashtu,
nuk specifikohet periudha në të cilat i janë nënshtruar rikonstruksionit godinat ekzistuese të
gjykatave.
Në Dokument nuk sqarohen arsyet që sollën bllokimin e ndërtimit të Pallatit të Drejtësisë me
fonde të Bashkimit Europian. Bllokimi i këtij investimi madhor në vitin 2014 nga Qeveria është
padiskutim një mundësi e humbur për të zgjidhur një problematikë madhore me infrastrukturën
që kanë gjykatat e vendosura në Tiranë.
4. Pagat e gjyqtarëve
Në Dokument përmendet fakti se në vitin 2013 u miratua nga Kuvendi rritja e parë domethënëse
për pagat e gjyqtarëve të shkallës së parë dhe të apelit. Mirëpo, Dokumenti anashkalon faktin se
kjo rritje nuk u arrit të aplikohej në masën e parashikuar, për shkak se në të njëjtën periudhë kur
ajo pritej të gjente zbatim, Qeveria propozojë dhe Kuvendi miratojë rritjen e tatimit mbi të
ardhurat, gjë që pati impakti në mos realizimin e rritjes së pagave të gjyqtarëve në masën e
parashikuar. Dokumenti duhet të specifikoj se ky fakt përbën cenim të parimit të paprekshmërisë
së pagës së gjyqtarit, parim i cili nuk lejon uljen e përfitimeve dhe të ardhurave të gjyqtarëve.
228
5. Mbi buxhetin e prokurorisë - Pagat e prokurorëve
Mbi këto nënpjesë vlejnë të njëjtat komente si më sipër.
6. Buxheti i Ndihmës Juridike
Në vitin 2013, Kuvendi miratoi hapjen e zyrave vendore të ndihmës juridike, të cilat do të
fillonin funksionimin në Janar 2014. Për këtë qëllim, duhet të ishte parashikuar një Buxheti më i
lartë për ndihmën juridike, që të mundësohej arritja e qëllimit të miratimit të ndryshimeve në ligj.
Një fakt i tillë nuk përmendet në Dokument dhe nuk jepen arsyet e mungesës së një buxheti
shtesë për të siguruar mirëfunksionimin e këtyre zyrave vendore.
Në tërësi, Dokumenti Analitik ka evidentuar këto problematika të cilat duhet të adresohen
nëpërmjet zgjidhjeve strategjike që duhet të ofrojë Strategjia.
Për financimin e sistemit
gjyqësor:
Për financimin e prokurorisë Për financimin e ndihmës juridike
- Pavarësi jo e plotë në
hartimin e buxhetit të shtetit.
- Pamjaftueshmëri e fondeve
buxhetore.
- Varësi nga ekzekutivi në
zbatimin e buxhetit të shtetit,
sidomos për sa u përket
ndryshimeve që ndodhin gjatë
vitit në buxhetin e shtetit, si dhe
nëpërmjet rialokimit të fondeve.
- Situatë e paqartë ligjore në
përcaktimin e tarifave
gjyqësore.
- Mungesë totale e aplikimit të
tarifave në Gjykatën
Kushtetuese.
- Mosfunksionimi i sistemit për
shkak të infrastrukturës së dobët
dhe kushteve jo normale të
punës.
- Mungesë e infrastrukturës
gjyqësore, për sa u përket
sallave të zhvillimit të seancave
gjyqësore, mundësisë për të
lejuar aksesin e publikut në
gjykatë.
- Pajisja me salla gjyqi më
funksionale, si dhe më të mëdha
sidomos për sallat e GJK-së.
- Investime jo të plota për sa i
përket informatizimit të
- Pavarësi jo e plotë në hartimin e
buxhetit të shtetit.
- Pamjaftueshmëri e fondeve
buxhetore.
- Varësi nga ekzekutivi në zbatimin e
buxhetit të shtetit, sidomos për sa u
përket ndryshimeve që ndodhin gjatë
vitit në buxhetin e shtetit, si dhe
nëpërmjet rialokimit të fondeve.
- Mungesë në fondet për shpenzimet
procedurale, sidomos për sa u përket
pagesave për MNZ-në, laboratorin e
kriminalistikës dhe kryerjen e
ekspertimeve të tjera.
- Mosarkëtim i të ardhurave nga
dënimet penale me gjoba, pasi
sistemi nuk është efecient.
- Infrastrukturë ndërtimore jo në
funksion të kryerjes së veprimtarisë
së prokurorëve në ushtrimin e
detyrës së tyre sidomos në
Prokurorinë e Tiranës, prokuroritë
pranë gjykatave të Shkallës së Parë
në Gjirokastër, Përmet, Vlorë,
Elbasan.
- Sistemi Menaxhimi i Rasteve
parashikon bashkëngjitjen e
dokumenteve fizike të skanuara, por
një gjë e tillë aktualisht nuk kryhet
në sistem për shkak të mungesës së
pajisjeve “Skaner”, të cilat e bëjnë
- Buxhet jo i mjaftueshëm për të
përballuar kostot e ndihmës juridike, pasi
sipas të dhënave rezulton më detyrime
kundrejt avokatëve për shërbimin e
përftuar.
- Legjislacion i paqartë për sa i përket
dhënies së ndihmës juridike falas nga
ana e Komisionit Shtetëror të Ndihmës
Juridike.
- Situatë e paqartë për sa i përket
mënyrës së kërkimit të fondeve dhe
planifikimit të tyre nga ana e Komisionit
Shtetëror të Ndihmës Juridike.
- Mungesë publiciteti të ofrimit të
ndihmës juridike nga ana e Komisionit
Shtetëror të kësaj ndihme.
- Kritere jo të qartë për mënyrën e
përfitimit të pagesave nga ana e
avokatëve të caktuar kryesisht nga
Prokuroria dhe gjykatat.
- Në kushtet që e drejta e Komisionit
Shtetëror për Ndihmën Juridike (SHNJ)
për të menaxhuar avokatët e “ndihmës
juridike në fushën penale”, nuk është
shoqëruar me ndryshime në ndarjen e
buxhetit të shtetit.
- Është evident fakti që Komisioni
Shtetëror për Ndihmën Juridike nuk ka
asnjë informacion transparent publik
lidhur me fondet dhe mënyrën e
përdorimit të tyre.
229
gjykatave, duke mos
mundësuar marrjen e
informacionit me anë të
prezantimit online të
informacioneve publike rreth
veprimtarisë gjyqësore dhe
veprimtarive të tjera me
karakter publik të drejtësisë.
- Mungesë të kushteve për
pajisjen e gjykatave me
infrastrukturë moderne, me
lehtësimin e aksesit nga persona
me aftësi të kufizuar, pajisja e
godinave me gjeneratorë, pajisja
me kamera vëzhgimi dhe me
sisteme kundërzjarrit sipas
standardeve ndërkombëtare.
- Nevojë për rikonceptimin e
ZABGJ-së, si një institucion që
duhet të marrë realisht atë
funksion që ka duke përcaktuar
qartë edhe pozicionin e tij në
sistemin gjyqësor.
- Zyra e Administrimit të
Buxhetit Gjyqësor ka mungesa
në stafin e nevojshëm për të
kryer të gjitha detyrat që ka për
mbështetjen e të gjithë sistemit.
- Nga përfaqësuesit e gjyqësorit
është parë si mangësi
mospërfshirja e strukturave dhe
organikave të gjykatave, si
kompetenca të ZABGJ-së.
të pamundur këtë proces.
- Mungesë e kushteve për pajisjen e
prokurorive me infrastrukturë
moderne, me lehtësimin e aksesit
nga persona me aftësi të kufizuar,
pajisja e godinave me gjenerator,
pajisja me kamera vëzhgimi dhe me
sisteme kundërzjarrit sipas
standardeve ndërkombëtare.
- Sistem joeficent pagash dhe
përfitimesh të tjera sociale dhe
shpërblimesh për prokurorëve dhe të
oficerëve të Policisë Gjyqësore.
- Një problem tjetër është ai i
“shpenzimeve gjyqësore” për personat
në pamundësi që t‟i përballojnë ato nga
të ardhurat e tyre familjare.
Në Dokumentin Strategjik këto problematika janë përmbledhur si më poshtë:
1. Sistemit të drejtësisë nuk i ofrohen garancitë e nevojshme, ligjore dhe institucionale për
administrimin e pavarur të buxhetit, mjete buxhetore të përshtatshme për pagat e
sigurimet shoqërore, për infrastrukturën, shpenzimet operative dhe zhvillimin e
teknologjisë, për administrimin efektiv të sistemit në tërësi dhe të burimeve njerëzore në
veçanti.
2. Për shkak të mungesës së burimeve njerëzore dhe kryesisht atyre financiare, menaxhimi
në gjykata mbetet mjaft i dobët. Buxheti vjetor për gjyqësorin ka rritje progresive, por
ende shumë të pamjaftueshme.
3. Sistemi i pagave, përfitimeve sociale dhe shpërblimeve për gjyqtarët, prokurorët dhe
oficerët e policisë gjyqësore nuk është motivues dhe nuk është i orientuar drejt karrierës
gjyqësore. Mungojnë burimet financiare për pajisjen e prokurorive me infrastrukturë
moderne sipas standardeve ndërkombëtare.
4. Përpjekje të mëtejshme duhen bërë për vendosjen e një sistemi të kompjuterizuar,
uniform, të menaxhimit të çështjeve në të gjitha gjykatat dhe në prokuroritë e të gjitha
niveleve.
230
5. Është e nevojshme që të ketë një forcim real dhe efektiv të pavarësisë buxhetore të
gjyqësorit duke vendosur në ligjet organike dhe atij të buxhetit kritere parimore për
mosprekjen e buxhetit të gjyqësorit si dhe ndalimin e uljes së tij nga ligjvënësi, si një
formë e cenimit të pavarësisë së pushtetit gjyqësor që duhet parandaluar.
6. Është e domosdoshme një mbështetje e posaçme financiare e këtij sistemi sipas një plani
veprimi të shtrirë në një hark kohor shumëvjeçar, duke u nisur nga përcaktimi i një niveli
financiar si një përqindje e caktuar e PPB me mbështetjen e të gjitha forcave politike.
Edhe në këtë rast, vërehet që në fillim një mospërputhje midis problematikave të evidentuara në
Dokumentin Analitik dhe rezultateve të synuara në strategji. Gjithashtu, objektivi i synuar është
vetëm një dhe masat më tepër se konkrete dhe me natyrë përmirësuese, janë masa të një karakteri
të përgjithshëm që pamundësojnë matjen e realizimit të tyre në të ardhmen. Mungesa e kostove
të procesit transformues për përmirësimin e gjendjes së financimit të sistemit është një e metë që
shoqëron edhe Dokumentin Strategjik, në të njëjtën përmasë sa edhe Dokumentin Analitik. Për
pasojë, zgjidhjet e ofruara apo synuara nuk duket të jenë objektive dhe aq me tepër nuk krijojnë
asnjë garanci për zgjidhjen e problemeve të evidentuara. Në vlerësimin tonë, cështja e financimit
të sistemit të drejtësisë, me tepër se cështje e mungesës së legjislacionit, është cështje e kostove
financiare dhe mundësive buxhetore.
Nga ana tjetër, Strategjia ka ofruar ndërmarrjen e disa masave për cështje që nuk gjejnë trajtim
në Kreun IX të Dokumentit Analitik (për ilustrim masat për sistemin penitenciar apo
përmbarimin gjyqësor). Kjo situatë tregon mungesë harmonizimi midis dy dokumenteve, të cilat
kurrësesi nuk mund të jenë të shkëputur nga njëri-tjetri.
Për adresimin e problemeve të evidentuara Dokumenti Strategjik parashikon si objektiv të tij:
“Mbështetje e nevojshme financiare dhe infrastrukturore të sistemit të drejtësisë, duke synuar në
rritjen e pavarësisë, efiçiencës dhe profesionalizmit të tij.”. Për realizimin e këtij objektivi
Strategjia ka ofruar ndërmarrjen e 24 masave me karakter ligjor apo administrativ.
Fillimisht duhet të theksojmë se që në përcaktimin e objektivit madhor për këtë pjesë të reformës
ekziston një pasaktësi thelbësore, që deformon të gjithë qëllimin e masave të propozuara.
Ndonëse Dokumenti Analitik apo vetë Dokumenti Strategjik flasim për mungesë të pavarësisë në
planifikimin dhe administrimin e buxhetit të sistemit të drejtësisë, objektivi flet për mbështetje
financiare që synon rritjen e pavarësisë së sistemit, por pa specifikuar asnjë mekanizëm për
realizimin e tij. Në fakt, Dokumenti Strategjik përpara se të flas për mbështetje financiare, duhet
të parashikojë si objektiv madhor të tij konsolidimin dhe garantimin e pavarësisë financiare të
sistemit të drejtësisë, i cili sigurisht realizohet posacërisht nëpërmjet mbështetjes financiare (që
planifikohet nga vetë sistemi dhe nuk mundësohet si “dhuratë” nga pushtetet e tjera). Megjithatë
të dy këto komponentë (pavarësia financaire dhe mbështetja financiare) duhet të trajtohen në
mënyrë të diferencuar, me qëllim shmangien e konfuzionit dhe saktësinë e parashikueshmërisë së
zgjidhjes së problemit.
231
Në kuadër të garantimit të pavarësisë së veprimtarisë së organeve gjyqësore, neni 144 i
Kushtetutës ka garantuar pavarësinë financiare të pushtetit gjyqësor, duke specifikuar se:
“Gjykatat kanë buxhet të veçantë, të cilin e administrojnë vetë. Ato e propozojnë buxhetin e tyre
sipas ligjit.”. Administrimi i buxhetit dhe propozimi i tij nga gjykatat, nënkupton që garantimi i
të gjithë elementëve përbërës të pavarësisë financiare të pushtetit gjyqësor është ngritur në nivel
kushtetues dhe gëzon mbrojtje të posaçme nga Kushtetuta, duke u bërë kështu një udhërrëfyes i
nevojshëm për legjislatorin, jo vetëm në momentin e miratimit të ligjit vjetor të buxhetit, por
veçanërisht në momentin e miratimit të ligjit që rregullon administrimin e këtij buxheti dhe
ndërlidhjen e organit administrues me institucionet e pushteteve të tjera.
Në vendimin nr. 19/2007 të Gjykatës Kushtetuese theksohet ndër të tjera se: “Pavarësia
financiare e organeve ose institucioneve kushtetuese10
nuk ka dhe nuk mund të ketë të njëjtën
natyrë me pavarësinë organizative ose me atë funksionale të tyre. Ky aspekt i pavarësisë varet
kryesisht nga mundësitë financiare të vet shtetit, të cilat reflektohen periodikisht në buxhetin
vjetor të tij, buxhet që miratohet me ligj të veçantë nga Kuvendi, në bazë të projektit të hartuar
nga Këshilli i Ministrave. Në këtë proces mbahen mirë parasysh veçanërisht parimet e unitetit
dhe universalitetit të buxhetit si dhe ai i ekonomizmit dhe i kursimit të tij. Po kështu, rol mjaft të
rëndësishëm në këtë drejtim luajnë edhe planet për investime publike, politikat ekonomike e
sociale, objektivat apo prioritetet e qeverisjes së vendit në periudha të ndryshme të saj, etj.”.
Mbështetur në sa u trajtua më sipër dhe duke u shprehur në terma të përgjithshëm, pavarësia
financiare duhet kuptuar si një financim i tillë i organeve dhe institucioneve kushtetuese, i cili
duhet t‟u mundësojë atyre të ushtrojnë normalisht veprimtarinë për përmbushjen e funksioneve
që Kushtetuta u ka ngarkuar, pa ndërhyrjen ose ndikimin e qeverisë, e politikës apo faktorëve të
tjerë të jashtëm me këtë veprimtari, gjë që do të mund të cenonte rëndë ushtrimin e
kompetencave tyre. Me fjalë të tjera, pavarësia financiare e këtyre organeve konsiston në të
drejtën për të propozuar në Kuvend buxhetin e tyre vjetor, veçanërisht në të drejtën e menaxhimit
të pavarur të këtij buxheti në përputhje me ligjin. Megjithëse Buxheti i Shtetit përbën akt politik
që merr jetë përmes bashkëpunimit dhe bashkëveprimit të Këshillit të Ministrave me Kuvendin,
përsa u përket shqyrtimit dhe miratimit të zërave buxhetorë të organeve dhe institucioneve
kushtetuese, sipas rastit dhe përmes konsultimeve, është e domosdoshme të merren parasysh
edhe kërkesat dhe nevojat e tyre për ushtrimin normal të funksioneve kushtetuese për të cilat ata
janë krijuar. Nga ana tjetër, dispozitat kushtetuese dhe ligjet organike përkatëse përcaktojnë
qartazi se menaxhimi i këtij buxheti në përputhje me ligjin duhet t‟u lihet në dorë vetë këtyre
organeve. Sigurisht, ato i dinë dhe i vlerësojnë më mirë se kushdo tjetër kërkesat dhe problemet e
tyre, nevojat për investime, objektivat që synojnë të arrijnë, etj.
Në vlerësimin tonë, Dokumenti Strategjik duhet të parashikojë tre objektiva madhore përsa i
përket financimit të sistemit të drejtësisë. Konkretisht:
10
Përfshirë sigurisht edhe organet e pushtetit gjyqësor (shënim i yni)
232
1. Konsolidimi dhe garantimi i pavarësisë financiare të sistemit të drejtësisë, për të siguruar
administrimin e pavarur të buxhetit gjyqësor/prokurorisë, përmirësimin e bashkëpunimin
ndërinstitucional dhe garantimin e një skeme funksionale financimi.
2. Mbështetjen e nevojshme financiare të sistemit gjyqësor, për të siguruar eficencën dhe
efikasitetin e organeve të tij dhe përmbushjen e misionit për dhënien e drejtësisë pa asnjë
pengesë apo vonesë.
3. Mbështetjen e nevojshme financiare të organeve të tjera të sistetmit të drejtësisë, për të
përmirësuar infrastrukturën dhe për të rritur eficencën dhe efikasitetin në punën e tyre.
Të strukturuara sipas këtyre tre objektivave, Dokumenti Strategjik propozon këto masa që duhet
të ndërmerren:
1. Konsolidimi dhe garantimi i pavarësisë financiare
1. Rishikimin e skemës aktuale të organizimit institucional dhe përcaktimin e qartë të
përgjegjësisë në planifikimin, administrimin dhe kontrollin e buxhetit dhe mbështetjes
logjistike të sistemit të drejtësisë, gjyqësorit dhe prokurorisë.
2. Zgjerimin e kompetencave në planifikimin, menaxhimin dhe administrimin e financave
nga vetë sistemi i drejtësisë, duke siguruar një balancë të drejtë dhe proporcionale të
këtyre kompetencave me kompetencat e ekzekutivit dhe legjislativit.
3. Konsolidimin e kompetencave dhe përgjegjësive të zyrës përgjegjëse për administrimit e
buxhetit të sistemit të drejtësisë, gjyqësorit dhe prokurorisë.
Në thelb të tre këto masa janë të njëjta dhe kanë të bëjnë me ndryshimin e mënyrës së
organizimit dhe funksionimit të organit që merret me planifikimin, administrimin dhe kontrollin
e buxhetit të sistemit të drejtësisë. Në parim biem dakord për rishikimin e skemës aktuale të
organizimit institucional dhe zgjerimin e komepetencave në planifikimin, menaxhimin dhe
administrimin e financave nga vetë sistemi i drejtësisë. Mirëpo, vlerësojmë se masat duhet të
jenë konkrete dhe të parashikojnë qartësisht mënyrën sesi propozohet të organizohet dhe të
funksionojë organi që administron buxhetin gjyqësor. Mbi të gjitha është e nevojshme që të
hartohet një ligj i ri për mënyrën e administrimit të buxhetit gjyqësor, i cili të trajtojë në detaje të
gjitha aspektet institucionale apo administrative të menaxhimit të buxhetit gjyqësor.
Zgjidhja e parë e preferueshme nga ana jonë është që kompetenca e administrimit të buxhetit
gjyqësor t‟i kalojë Këshillit të Lartë të Drejtësisë. Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Evropianë
(KKGjE/CCJE), në opinionin nr. 10/2007, është shprehur ndër të tjera se sfera e komepetencave
të Këshillave gjyqësore, duhet të përfshjë edhe kontrollin dhe administrimin e buxhetit; apo
administrimin dhe menaxhimin e gjykatave.
233
Nëse ky opsion vlerësohet i papërshtatshëm, riorganizimi i zyrës së vecantë të administrimit të
buxhetit gjyqësor bëhet i dosmosdoshëm dhe sugjerojmë që të mbahen në konsideratë cështjet e
mëposhtme.
A) Hartimi i ligjit të ri paraqitet i nevojshëm. Ligji nr. 8363/1998 është miratuar në bazë dhe për
zbatim të ligjit nr. 7491, datë 29.04.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, i ndryshuar, në të
cilin përcaktohej se: “Pushteti gjyqësor ka buxhetin e vet, që me propozim të Këshillit të
Ministrave miratohet nga Kuvendi Popullor dhe caktohet në masën që e mundëson të
funksionojë normalisht.”. Fakti i nxjerrjes së ligjit nr. 8363/1998 mbi bazën e një ligji kushtetues
të shfuqizuar me hyrjen në fuqi të Kushtetutës aktuale, nuk e bën ligjin automatikisht pa efekte
juridike dhe aq më pak nuk shfaq probleme lidhur me kushtetutshmërinë e ligjit11. Megjithatë,
fryma e re demokratike dhe tërësisht në përputhje me standardet e shtetit të së drejtës, që
pasqyrohet në Kushtetutën aktuale, duke përfshirë edhe standardet që garantojnë pavarësinë e
gjyqësorit, duhet të shërbejnë si nxitje për marrjen e iniciativës për të reformuar tërësisht
legjislacionin në këtë fushë. Kushtetuta12 aktuale parashikon jo vetëm faktin që gjykatat kanë
buxhet të veçantë që e administrojnë vetë, por edhe faktin që propozimi i buxhetit prej tyre bëhet
sipas ligjit. Kjo nënkupton se, si rregullat mbi administrimin e pavarur të buxhetit, edhe ato për
propozimin e tij, duhet të rregullohen me ligj të posacëm.
B) Organizimi dhe funksionimi i ZABGJ është çështje që kërkon vëmendje të veçantë për shkak
se lidhet drejtpërdrejt me mënyrën e ushtrimin prej tij të kompetencave të parashikuara nga
Kushtetuta13 dhe ligji. Ligji nr. 8363/1998 përmban rregulla minimale mbi organizimin e këtij
organi, ndërkohë që pothuajse nuk parashikon asnjë rregull mbi funksionimin e strukturave të tij.
Aktualisht, sipas ligjit, organizimi i ZABGJ paraqitet në këtë formë: a) Bordi; b) Drejtori i
ZABGJ; c) Administrata e ZABGJ. Bordi i përbërë nga 9 anëtarë, ka në përbërje të tij 8
përfaqësues të gjykatave dhe 1 përfaqësues të Ministrisë së Drejtësisë. Forcimi i kapaciteteve të
Bordit, si dhe nevoja për zgjerimin e përfaqësimit të tij, përcaktimi i qartë i ndërlidhjes midis
Bordit dhe Drejtorit të ZABGJ, si dhe rritja e cilësisë dhe performancës së administratës së
ZABGJ, evidentohen si të nevojshme jo vetëm për përmbushjen e misionit të këtij organi –
garantimit të pavarësisë së pushtetit gjyqësor, por edhe për rritjen e transparencës dhe
administrimin efiçent të buxhetit gjyqësor.
Bordi i ZABGJ
11
Kjo edhe për faktin se neni 178 i Kushtetutës parashikon se ligjet dhe aktet e tjera normative të miratuara përpara
hyrjes në fuqi të saj do të zbatohen derisa nuk janë shfuqizuar. Megjithatë, duhet të mbahet në konsideratë që
paragrafi 2 i kësaj dispozite vendos detyrimin për Këshillin e Ministrave që t‟i paraqesë Kuvendit projektligjet e
nevojshme për vënien në zbatim të kësaj Kushtetute. 12
Neni 144 i Kushtetutës 13
Ndonëse Kushtetuta nuk parashikon shprehimisht si organ ZABGJ dhe për rrjedhojë nuk parashikon në mënyrë
eksplicite detyrat e tij, misioni dhe detyra themelore e ZABGJ buron drejtpërdrejt nga neni 144 i Kushtetutës.
234
Bordi Drejtues i ZABGJ është organi më i lartë vendimmarrës i këtij institucioni. Si i tillë, duhet
të jetë përgjegjës për planifikimin e duhur të buxhetit gjyqësor, mbrojtjen e projektbuxhetit të
hartuar, zbatimin dhe administrimin e buxhetit gjyqësor, kontrollit mbi mënyrën e zbatimit dhe
administrimit të buxhetit të miratuar, garantimit të funksionimit normal të gjykatave nga
pikëpamja financiare, hartimit të planeve afatgjata buxhetore, miratimit të
investimeve/projekteve prioritare, harmonizimit të politikave të veta me politikat qeveritare për
sistemin gjyqësor, përcaktimit të rregullave dhe procedurave për zbatimin e buxhetit nga
strukturat financiare të gjykatave dhe niveleve të lejuara të shpenzimeve, si dhe çdo
vendimmarrje tjetër në funksion të shpërndarjes së burimeve sipas objektivave të paracaktuara
dhe përdorimit ekonomik, eficent dhe efektiv të buxhetit të gjykatave. Nga ana tjetër, Bordi
Drejtues duhet të jetë organi vendimmarrës përsa i përket çështjeve dhe rregullave të
administrimit të veprimtarisë së përditshme të organit, siç janë rregullat e detajuara të
organizimit dhe funksionit, struktura apo pagat.
Në harmoni me detyrat që duhet të ketë Bordi, është e nevojshme të analizohet nëse përbërja e tij
arrin të sigurojë realizimin efektiv të këtyre kompetencave ligjore. Aktualisht, Bordi përbëhet
nga 8 anëtarë që përfaqësojnë gjykatat e të gjitha niveleve14 dhe 1 përfaqësues të Ministrisë së
Drejtësisë. Siç vërehet të paktën 8 nga 9 anëtarët15 e Bordit Drejtues janë juristë. Pavarësisht se
bëhet fjalë për një organ që administron buxhetin e pushtetit gjyqësor dhe për pasojë pjesëmarrja
e juristëve është e nevojshme në përcaktimin e prioriteteve dhe politikave të nevojshme për
zhvillimin e sistemit, përbërja tërësore e organit më të lartë administrues të buxhetit vetëm nga
juristë nuk paraqet siguri për një menaxhim efektiv të fondeve buxhetore. Çështjet e trajtuara në
Bordin Drejtues, që ndër të tjera lidhen me hartimin dhe detajimin e buxhetit, kontrollin e
efektivitetit të zbatimit dhe administrimit të buxhetit, apo çështje të tjera me natyrë financiare, e
bën të domosdoshme pjesëmarrjen në Bordin Drejtues të individëve me profilin e duhur të
njohurive në çështjet financiare. Në këtë kuadër, është e nevojshme që të analizohet mundësia e
balancimit të drejtë (në raportin 6 me 3 ose 7 me 2) midis përfaqësuesve me profil juristë dhe
atyre me profil ekonomistë/financierë.
Në funksion të realizimit të këtij balancimi, vlerësojmë se përfaqësuesit e pushtetit gjyqësor
duhet të jenë si më poshtë:
- Kryetari i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë;
- Një kryetar i gjykatës së apelit, i cili zgjidhet nga Konferenca Gjyqësore Kombëtare;
- Dy kryetarë të gjykatave të shkallës së parë, të cilët zgjidhen nga Konferenca Gjyqësore
Kombëtare;
14
Kryetari i Gjykatës së Kasacionit14
, në cilësinë e Kryetarit të Bordit; një anëtar i Gjykatës së Kasacionit, i
zgjedhur nga mbledhja e gjyqtarëve të kësaj gjykate; dy kryetare të gjykatave të apelit të zgjedhur nga mbledhja e
përbashkët e kryetareve të gjykatave të apelit; katër kryetare të gjykatave të rretheve, të zgjedhur nga mbledhja e
përbashkët e kryetareve të gjykatave të rretheve; si dhe një përfaqësues i Ministrisë së Drejtësisë. 15
Ndërkohë që mund të ndodhë që edhe përfaqësuesi i Ministrisë së Drejtësisë të jetë jurist, gjë që do të bënte që të
gjithë anëtarët e Bordit të ishin juristë.
235
- Një kancelar dhe një përfaqësues i sektorit të financave nëpër gjykata, të zgjedhur me short nga
anëtarët e tjerë të Bordit Drejtues.
Nëpërmjet këtij lloj përfaqësimi, arrihet të sigurohet jo vetëm pjesëmarrja e përfaqësuesve të të
tre niveleve të gjykatave (nëpërmjet kryetarit të gjykatës), por edhe përfaqësimi i stafit
mbështetës, i cili zbaton drejtpërdrejt buxhetin e gjykatave. Kjo është e nevojshme po të mbahet
në konsideratë që një pjesë e konsiderueshme e buxhetit të gjykatave shkon për përballimin e
shërbimeve ndihmëse në gjykatë. Në këtë kuadër, nisur nga fakti që sipas ligjit nr. 9877/2008,
kancelari drejton dhe përgjigjet për shërbimet ndihmëse në gjykatë, ndërkohë që këto shërbime
ndihmëse kryhen nga sekretaria gjyqësore, degët dhe sektorët e administratës, të ekonomisë,
financës, informatizimit, regjistrimit dhe ruajtjes së dokumenteve, vlerësojmë se ato duhet të
përfshihen. Për këtë qëllim, përfshirja e përfaqësuesve të administratës gjyqësore dhe veçanërisht
e përfaqësuesve të sektorit të financës dhe kancelarit, është e rëndësishme për të siguruar jo
vetëm efiçenë në planifikimin e buxhetit (për shkak të njohurive më specifike mbi shpenzimet e
nevojshme për realizimin e shërbimeve mbështetëse dhe ndihmëse në gjykatë), por edhe në
garantimin e një mbikëqyrje me efikase të zbatimit të tij.
Zgjedhja e Kryetarëve të gjykatave është me e drejtë të bëhet nga mbledhja e përgjithshme e të
gjithë gjyqtarëve16, sesa nga mbledhja e të gjithë kryetarëve të gjykatave. Kjo për faktin se
kryetarët e gjykatës që zgjidhen në Bordin Drejtues nuk përfaqësojnë kolegët e tyre kryetarë
gjykate, por përfaqësojnë pushtetin gjyqësor, pra gjyqtarët e Republikës së Shqipërisë. Ndërkohë
që kancelari dhe 1 përfaqësues i sektorëve të financës nëpër gjykata, mendojmë se do të ishte e
përshtatshme të zgjidheshin me short nga anëtarët e tjerë, në fillim të çdo mandati të Bordit
Drejtues, apo shpalljes së një vendi vakant në këtë organ. Në këtë mënyrë, sigurohet pjesëmarrja
e të gjitha grupeve të interesit brenda gjykatës.
Përveç përfaqësuesve të pushtetit gjyqësor, mendojmë se përbërja e ZABGJ të jetë e hapur edhe
ndaj përfaqësuesve jashtë strukturave të gjykatave, duke siguruar në këtë mënyrë respektimin e
parimit të ndarjes dhe balancimit ndërmjet pushteteve17.
Ministria e Drejtësisë luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin e politikave sektoriale dhe
përcaktimit të përparësive në sistemin gjyqësor, duke hartuar strategji sektoriale afatmesme, si
dhe organizimin e reformës në sistemin gjyqësor18. Në këtë kuadër, duke e vlerësuar të
nevojshëm faktin që në përcaktimin e prioriteteve dhe politikave të investimeve në sistemin
gjyqësor, duhet të merren në konsideratë edhe planet, prioritetet dhe strategjitë qeveritare, është e
nevojshme që në Bordin Drejtues të ZABGJ të jetë i pranishëm edhe një përfaqësues i Ministrisë
së Drejtësisë. Në këtë mënyrë, do të arrihej të sigurohej një adresim më i saktë i prioriteteve të
përbashkëta, duke vlerësuar ato më prioritaret dhe duke parashikuar fondet e nevojshme
16
Konferenca Gjyqësore Kombëtare 17
Neni 7 i Kushtetutës 18
Rekomandim “Për forcimin e kapaciteteve të ZABGJ”, datë 30.10.2006, përgatitur nga Misioni EURALIUS
236
financiare për realizimin e reformave të ndërmarra në kuadër të zhvillimit të sistemit gjyqësor.
Përfaqësuesi më i përshtatshëm në këtë rast do të ishte nëpunësi më i lartë civil i Ministrisë së
Drejtësisë, i cili jo vetëm është në dijeni të planeve strategjike të Ministrisë së Drejtësisë për
sistemin gjyqësor, por edhe është familjar me procedurat e hartimit dhe zbatimit të buxhetit.
Nga ana tjetër, duke qenë se Këshilli i Lartë i Drejtësisë është organ kushtetues që ka si detyrë të
„qeverisë‟ gjyqësorin, duke u pozicionuar kështu në majën e piramidës organizative të pushtetit
gjyqësor19, është e nevojshme që në përcaktimin e prioriteteve dhe politikave të investimeve në
sistemin gjyqësor, të dëgjohet dhe merren në konsideratë edhe nevojat dhe planet e KLD për
zhvillimin e pushtetit gjyqësor, si dhe zgjidhjen e problemeve që vlerësohen prej tij si emergjente
dhe që kërkojnë fonde financiare për adresimin e tyre. Për këtë qëllim, vlerësojmë të nevojshëm
që edhe një anëtar i KLD, i zgjedhur me shumicën e votave të anëtarëve të tij, të jetë në
përbërjen e ZABGJ. Në këtë mënyrë, do të arrihej të sigurohej adresimi i çështjeve që sipas KLD
bëhen pengesë në garantimin e të drejtës së qytetarëve për një proces të rregullt ligjor, si dhe
problemeve që mund të vënë në rrezik përmbushjen e misionit për dhënien e drejtësisë nga
sistemi gjyqësor.
Gjithashtu, duke vlerësuar se planifikimi buxhetor duhet të udhëhiqet nga parimet e unitetit dhe
universalitetit të buxhetit, si dhe ekonomizimit dhe kursimit të tij, del e domosdoshme që në
përbërjen e ZABGJ të jetë edhe një përfaqësues i Ministrisë së Financave. Kjo për faktin se
shpesh çështjet e parashikimit të buxhetit lidhen drejtpërdrejt me politikat ekonomike dhe sociale
të qeverisë, si dhe mundësitë financiare të shtetit. Për këtë arsye, Buxheti i Shtetit përbën akt
politik që merr jetë përmes bashkëpunimit dhe bashkëveprimit të Këshillit të Ministrave me
Kuvendin, duke vlerësuar dhe mbajtur në konsideratë kërkesat dhe nevojat e organit (në rastin
konkret të pushtetit gjyqësor) për ushtrimin normal të funksioneve kushtetuese për të cilat ato
janë krijuar. Për këtë qëllim, përfshirja e përfaqësuesit të Ministrisë së Financave, institucion
përgjegjës për hartimin e projektbuxhetit dhe që propozon projektaktin për shqyrtim dhe miratim
në Këshillin e Ministrave, do të garantonte që çështjet kryesore lidhur me projektbuxhetin e
pushtetit gjyqësor të konsultohen/diskutohen që në hapat e parë të hartimit të tij, pa u
konkretizuar ende me një vendimmarrje të Bordit Drejtues. Në këtë mënyrë Ministria e
Financave, nëpërmjet përfaqësuesit të saj në Bordin Drejtues të ZABGJ, do të ishte e
mirëinformuar mbi nevojat reale që ka pushteti gjyqësor për të patur atë projektbuxhet të
propozuar, në funksion të realizimit të investimeve të nevojshme për funksionimin normal të
gjykatave. Përfaqësuesi më i përshtatshëm në këtë rast do të ishte nëpunësi më i lartë civil i
Ministrisë së Financave, i cili njëkohësisht është edhe nëpunësi i parë autorizues, sipas ligjit nr.
9936/2008.
Përsa më lart, përfaqësuesve të pushtetit gjyqësor në përbërjen e ZABGJ, duhet t‟i shtohen edhe:
- Një anëtar i KLD, i zgjedhur me shumicën e votave të anëtarëve të këtij organi;
- Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Drejtësisë;
19
Vendimi nr. 11/2008 i Gjykatës Kushtetuese
237
- Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Financave.
Në këtë mënyrë, numri i përgjithshëm i anëtarëve do të vazhdonte të ishte 9.
Një tjetër çështje me rëndësi lidhur me Bordin Drejtues është edhe mënyra e funksionimit të tij.
Aktualisht, ligji nr. 8363/1998 nuk parashikon rregulla të mjaftueshme20 që të garantojë
mirëfunksionimin e këtij organi, si dhe transparencën e nevojshme në veprimtarinë e tij. Për këtë
arsye, në përputhje edhe me ligjin nr. 8480, date 27.5.1999 “Për funksionimin e organeve
kolegjiale të administratës shtetërore dhe enteve publike”, ligji i ri duhet të parashikojë rregulla
të mjaftueshme mbi funksionimin e tij, në funksion të garantimit të eficencës dhe transparencës
së veprimtarisë, si dhe për të garantuar realisht pavarësinë e pushtetit gjyqësor. Konkretisht, ligji
duhet të përmbajë parashikime lidhur me qëndrimin në detyrë (mandatin e anëtarëve, i cili nuk
duhet të jetë shumë i shkurtër, por të jetë i barabartë me afatin e planeve afatmesme) dhe
përfundimin e detyrës së anëtarit të Bordit (përjashtuar Kryetarit të Gjykatës së Lartë), thirrjen e
mbledhjes, përcaktimin dhe njoftimin e rendit të ditës, kuorumin e nevojshëm dhe formën e
votimit, mbajtjen e procesverbalit të mbledhjes, thirrjen e personave të tretë në mbledhjen e
Bordit, mekanizmin e nevojshëm që garanton zbatimin e vendimeve të Bordit, si dhe
pjesëmarrjen aktive të anëtarëve të Bordit për çdo problem apo çështje që lidhet me
administrimin e buxhetit gjyqësor.
Të gjitha rregullat e funksionimit të ZABGJ duhet të sigurojnë respektimin e parimit të
mirëfunksionimit, transparencës, ligjshmërisë, pavarësisë së pushtetit gjyqësor;
mosdiskriminimit dhe proporcionalitetit. Gjithashtu, veprimtaria e Bordit Drejtues duhet të
udhëhiqet nga këto kritere administrimi:
- Përdorimi ekonomik, eficent dhe efektiv i burimeve financiare;
- Parashikueshmëria;
- Gjithëpërfshirja;
- Uniteti dhe universaliteti në menaxhimin e fondeve buxhetore.
Drejtori i ZABGJ
Drejtori i ZABGJ21 është organi ekzekutiv i këtij institucioni, i cili është përgjegjës për
menaxhimin e veprimtarisë së përditshme të tij dhe për ekzekutimin e vendimeve dhe të
20
Vetëm në nenin 8 të ligjit përcaktohen disa rregulla orientuese. 21
Aktualisht, neni 11 i ligjit parashikon se Drejtori ushtron këto detyra:
Përfaqëson Zyrën përpara organeve shtetërore, institucioneve publike dhe të tretëve;
Harton rregulloren e funksionimit të Zyrës dhe e paraqet për miratim në mbledhjen bordit;
Zbaton vendimet e marra në mbledhjen e bordit;
Përgatit projektbuxhetin dhe projektet e tjera ekonomike dhe i paraqet për shqyrtim e miratim në mbledhjen
e bordit.
I propozon bordit ndryshimin e destinacionit të fondeve nga një gjykatë në një gjykatë tjetër, si dhe
përdorimin e fondit rezervë.
Emëron dhe shkarkon personelin administrativ të Zyrës sipas kritereve dhe organikave të caktuara nga
bordi.
238
udhëzimeve të Bordit Drejtues. Detyrat e tij duhet të jenë me natyrë ekzekutive, duke shmangur
kompetencat mbi marrjen e vendimeve për buxhetin e gjykatave, të cilat në çdo rast duhet të jenë
në kompetencë të Bordit Drejtues. Në këtë kuadër, vlen të theksojmë se kompetenca e përgatitjes
së projektbuxhetit dhe projekteve të tjera ekonomike, duhet të paraprihen nga një vendimmarrje e
Bordit Drejtues që përcakton prioritetet në shpenzimin e fondeve financiare dhe investimet e
nevojshme. Kjo formë do të shmangte harxhimin e energjive të panevojshme dhe rihartimin disa
herë të projektbuxhetit.
Përmbushje me korrektësi e detyrave prej tij, si dhe niveli i lartë i performancës, shërbejnë si
garanci për një administrim eficent të buxhetit të gjykatave. Kjo edhe për faktin se Drejtori
shërben si hallkë e ndërmjetme midis Bordit Drejtues dhe të gjitha gjykatave, dhe për pasojë
kërkohet një fleksibilitet e shpejtësi në vendimmarrje dhe zbatim. Për këtë arsye, ligji duhet të
parashikojë mekanizmin e nevojshëm për bashkëpunimin e Bordit Drejtues dhe Drejtorit të
ZABGJ, në funksion të përmbushjes së misionit të përbashkët për menaxhimin e buxhetit
gjyqësor. Ndërkohë duhet të parashikohet mekanizmi që siguron informimin e vijueshëm të
Bordit Drejtues mbi çështjet problematike si dhe me veprimtarinë e përditshme të ZABGJ. Pjesë
e këtij raportimi duhet të jetë edhe ecuria e zbatimit të vendimeve dhe udhëzimeve të Bordit
Drejtues. Kjo formë raportimi/informimi do të siguronte marrjen nga Bordi Drejtues të
veprimeve të nevojshme për zgjidhjen e problemeve të evidentuara, si dhe për të kontrolluar në
mënyrë të vijueshme zbatimin e buxhetit të gjykatave.
Në funksion të rritjes së performancës së Drejtorit të ZABGJ është e nevojshme që ligji
gjithashtu duhet të parashikojë ngritjen e komisioneve të përbërë nga anëtarë të Bordit Drejtues,
të cilët çdo muaj duhet të ndjekin/mbikëqyrin nga afër veprimtarinë e Drejtorit dhe administratës
së ZABGJ. Kontrolli i veprimtarisë së tyre, jo vetëm është mekanizëm i nevojshëm për të
siguruar zbatimin e detyrimeve, por edhe për njohjen nga afër dhe në vijimësi të punës për
përgatitjen e projektbuxhetit dhe zbatimin e buxhetit. Kjo siguron që problemet të evidentohen
në një kohë të përshtatshme, me qëllim gjetjen e zgjidhjes më të mirë.
Nga ana tjetër, aktualisht ligji nuk parashikon kriteret dhe procedurën e përzgjedhjes së Drejtorit
të ZABGJ22. Në funksion të përzgjedhjes së personit më të përshtatshëm në pozicionin e Drejtorit
të ZABGJ është e nevojshme që ligji të parashikojë kriteret për emërimin e tij. Gjithashtu, duhet
të detajohen procedurat e përzgjedhjes, të cilat duhet të sigurojnë parimin e transparencës dhe
konkurrueshmërisë. Përcaktimi i mandatit për Drejtorin e ZABGJ, vlerësojmë se rrit
përgjegjshmërinë e tij për realizimin e detyrës. Në çdo rast duhet të mbahet në konsideratë që
mandati i Drejtorit nuk duhet të jetë i shkurtër, por minimalisht të jetë 5 vjet, për të siguruar
vazhdimësi në përmbushjen e detyrave dhe prioriteteve disavjeçare. Përcaktimi i mandatit të
Drejtorit të ZABGJ duhet të shoqërohet me specifikimin në ligj të rasteve për lirimin dhe
22
Me përjashtim të kompetencës së njohur Bordit për emërimin dhe shkarkimin e Drejtorit, me votim të fshehtë dhe
me kandidatura alternative.
239
shkarkimin e tij nga detyra. Gjithashtu, ligji duhet të përcaktojë edhe statusin e Drejtorit të
ZABGJ.
Administrata e ZABGJ
Aktualisht veprimtaria e ZABGJ-së perceptohet si jo transparente dhe me nevoja konkrete për
rritjen e kapaciteteve menaxhuese, për të mundësuar identifikimin më të saktë të nevojave
financiare të pushtetit gjyqësor, si dhe planifikimin, menaxhimin dhe monitorimin e tij. Ligji nr.
8363/1998 nuk parashikon kriteret për pranimin23 e punonjësve të administratës së ZABGJ, apo
mënyrës dhe rregullave për përmbushjen e detyrave dhe funksionimit të saj. Në këtë mënyrë,
është e nevojshme që ligji të parashikojë që administrata e ZABGJ gëzon statusin e nëpunësit
civil. Përfshirja e administratës së ZABGJ në rrethin e nëpunësve civil është një garanci për
rritjen e kapaciteteve të saj. Kjo për faktin se shërbimi civil është i ndërtuar dhe vepron mbi
bazën e parimeve të profesionalizimit, të pavarësisë dhe integritetit, të paanësisë politike, të
transparencës, të shërbimit ndaj publikut, të vazhdimësisë në karrierë, të përgjegjësisë dhe
korrektësisë në zbatimin e legjislacionit në fuqi24. Në këtë rast, nëpunësit e administratës së
ZABGJ do të pranoheshin në shërbimin civil nëpërmjet konkurrimit të hapur, bazuar në meritat e
tyre. Procedurat e pranimit dhe rregullat e konkurrimit do të ishin të njëjta me ato që
parashikohen nga ligjin për nëpunësit civil, duke qenë se administrata e ZABGJ përfshihet
brenda fushë veprimit të këtij ligji25. Kjo procedurë emërimi, por edhe trajnimet e vazhdueshme
që marrin nëpunësit civil sipas ligjit, shërbejnë për forcimin e kapaciteteve administrative të
ZABGJ dhe rritjen cilësore të performancës së tyre.
Nga ana tjetër, duke qenë se administrata e ZABGJ është strukturë mbështetëse e Bordit
Drejtues, si dhe njësi administrative që zbaton vendimet dhe udhëzimet e tij, ligji duhet të
parashikojë një mekanizëm të qartë bashkëpunimi midis administratës së ZABGJ dhe Bordit
Drejtues, nëpërmjet drejtorit të zyrës, i cili shërben si hallkë ndërlidhje midis tyre. Bashkëpunimi
dhe raportimi i administratës përpara Bordit Drejtues është i nevojshëm për të siguruar
mbikëqyrjen e veprimtarisë së tyre, si dhe për të garantuar nivelin e domosdoshëm të mbështetjes
së Bordit nga administrata. Ndërkohë që rregullat e hollësishme të funksionimit dhe detyrat
konkrete të çdo strukture duhet të përcaktohen me akt nënligjor të miratuar nga Bordi Drejtues,
në bazë të parimeve të përgjithshme të parashikuara nga ligji.
C) Funksionet kryesore të ZABGJ kanë të bëjnë me administrimin e pavarur të buxhetit të
gjykatave, që nënkupton përfshirjen e tij në të gjitha fazat para dhe pas miratimit të buxhetit.
Aktualisht, ligji nr. 8363/1998 nuk parashikon as mënyrën se si sigurohet pavarësia në
administrim dhe as procedurën e propozimit të buxhetit, duke mos parashikuar mënyrën e
23
Sipas ligjit nr. 8363/1998 Drejtori i ZABGJ emëron dhe shkarkon personelin administrativ, sipas kritereve dhe
organikave të caktuara nga Bordi. 24
Neni 3 i ligjit nr. 8549, datë 11.11.1999 “Statusi i nëpunësit civil” 25
Kjo për faktin se kur ligji i referohet institucioneve të pavarura nënkupton institucionet qendrore të pavarura (neni
2/4), siç është edhe KLD.
240
ushtrimit të funksioneve nga ZABGJ, por duke u ndalur shkurtimisht vetëm në çështjet që kanë
të bëjnë me organizimin e ZABGJ dhe detyrat kryesore të strukturave të tij. Për këtë qëllim,
administrimi i buxhetit dhe propozimi i tij i nënshtrohet rregullave të përgjithshme të përcaktuara
në legjislacionin në fuqi për menaxhimin e sistemit buxhetor26. Kjo situatë kërkon një analizë të
kujdesshme nëse qëllimi i kushtetutëbërësit ka qenë që për procedurat e administrimit dhe
propozimit të buxhetit të gjykatave, organi kompetent27 duhet të zbatojë të njëjtat rregulla si edhe
institucionet e tjera28.
Për arritjen e një konkluzioni të saktë mbi këtë çështje është e nevojshme që teksti kushtetues të
lexohet në tërësinë e tij, duke u ndalur veçanërisht29 në nenet 111/230, 14431 dhe 157-15932 të tij.
Kushtetuta, teksa ka përcaktuar se njësitë e qeverisjes vendore kanë buxhet të pavarur, nuk ka
specifikuar se procedura e propozimit të buxhetit të tyre rregullohet me ligj, duke e përfshirë
rregullimin e kësaj çështje në Pjesën e Trembëdhjetë të saj “Financat Publike”. Ndërkohë që në
rastin e buxhetit të gjykatave, sipas nenit 144 të Kushtetutës, përveç vetëadministrimit dhe
buxhetit të veçantë, referohet edhe në propozimin e projektbuxhetit sipas ligjit. Në këtë rast,
dëshirojmë të theksojmë se procedura e propozimit të projektbuxhetit të shtetit, përveçse
përcaktohet përmbledhtazi në nenin 158 të Kushtetutës, specifikohet në nenin 159 të saj, se do të
përcaktohet me ligj. Nëse rregullat e përcaktuara nga ligji që del në bazë dhe për zbatim të nenit
159 të Kushtetutës do të aplikohen edhe për procedurat e hartimit, propozimit apo zbatimit të
buxhetit të gjykatave, atëherë mbetet e pashpjegueshme arsyeja se përse kushtetutëbërësi do të
specifikonte të njëjtën gjë në nenin 144 (propozimi sipas ligjit). Në këtë kontekst, mendojmë se
rregullat për hartimin, propozimin dhe zbatimin/administrimin e buxhetit të gjykatave nuk duhet
të jenë identike dhe njëlloj të aplikueshme si për të gjitha institucionet e tjera shtetërore. Kjo për
26
Konkretisht ligjit nr. 9936/2008 27
Në rastin konkret ZABGJ 28
Ligji nr. 9936/2008 i konsideron si njësi të qeverisjes së përgjithshme, ku përfshihen njësitë e pushtetit
ekzekutiv, legjislativ dhe gjyqësor, të krijuara me Kushtetutë, ligj ose vendim të Këshillit të Ministrave, që kanë
si veprimtari të tyre parësore përmbushjen e funksioneve të qeverisjes qendrore. Ky ligj zbatohet nga njësitë e
qeverisjes së përgjithshme në të gjitha fazat e procesit buxhetor, që do të thotë për përgatitjen, shqyrtimin dhe
miratimin e buxhetit; zbatimin, ndjekjen dhe rishikimin e tij; të drejtat dhe kufizimet për huamarrjen,
garancitë, si dhe format e tjera, të rrjedhura prej tyre; si dhe kontrollin, kontabilitetin, raportimin, inspektimin
dhe auditimin e buxhetit. 29
Jo më pak të rëndësishme në këtë analizë janë edhe nenet 1, 2 dhe 7 të Kushtetutës. 30
Neni 111/2 i Kushtetutës – Njësitë e qeverisjes vendore kanë buxhet të pavarur, i cili krijohet në mënyrën e
parashikuar me ligj. 31
Neni 144 i Kushtetutës – Gjykatat kanë buxhet të veçantë, të cilin e administrojnë vetë. Ato e propozojnë buxhetin
e tyre sipas ligjit. 32
Neni 157 i Kushtetutës – Sistemi buxhetor përbëhet nga buxheti i shtetit dhe nga buxhetet vendore. Buxheti i
shtetit krijohet nga të ardhurat e mbledhura prej taksave, tatimeve dhe detyrimeve të tjera financiare, si dhe nga të
ardhura të tjera të ligjshme. Ai përfshinë gjitha shpenzimet e shtetit.
Neni 158 i Kushtetutës – Kryeministri, në emër të Këshillit të Ministrave, i paraqet Kuvendit projektligjin për
buxhetin e shtetit gjatë sesionit të vjeshtës, i cili nuk mund të mbyllet pa e miratuar atë. Në qoftë se projektligji nuk
arrin të miratohet deri në fillim të vitit të ardhshëm financiar, Këshilli i Ministrave zbaton çdo muaj një të
dymbëdhjetën e buxhetit të vitit të paraardhës, derisa miratohet buxheti i ri.
Neni 159 i Kushtetutës – Parimet dhe procedurat për hartimin e projektbuxhetit, si dhe për zbatimin e buxhetit
përcaktohen me ligj.
241
faktin se Kushtetuta dikton nevojën e një buxheti të veçantë të gjykatave, që administrohet prej
tyre dhe që propozohet sipas rregullave të përcaktuara me ligj. Këto rregulla mund të përfshihen
edhe në ligjin kuadër të menaxhimit të sistemit buxhetor, por në cdo rast duke respektuar parimin
e pavarësisë financiare të pushtetit gjyqësor dhe të drejtën e gjykatave për të pasur buxhet të
veçantë dhe që e administrojnë vetë.
Nga analiza e ligjit nr. 9936/2008 konstatojmë se nuk parashikohet asnjë dallim33 midis
procedurave të përgatitjes, shqyrtimit, miratimit, zbatimit apo administrimit të buxhetit të
gjykatave me atë të njësive të tjera të qeverisjes së përgjithshme (për ilustrim të Ministrisë së
Integrimit). Duke qenë se Kushtetuta bën fjalë për administrim më vete të buxhetit nga ana e
gjykatave, vlerësojmë se është e nevojshme të ndalemi në mënyrën e administrimit të buxhetit
sipas parashikimit të ligjit nr. 9936/2008. Si në rastin e ZABGJ, ashtu edhe në rastin e Ministrisë
së Integrimit, administrimi i buxhetit bëhet nëpërmjet sistemit të thesarit, që është tërësia e
rregullave dhe procedurave, si dhe struktura organizative përkatëse, e ngarkuar për ekzekutimin e
buxhetit, administrimin e mjeteve monetare, mbajtjen e llogarive dhe raportimin financiar të
qeverisjes së përgjithshme.
Duke marrë vetëm një nga aspektet e administrimit, siç është e drejta për të rishpërndarë fondet e
shpërndara dhe të detajuara më parë, sipas nevojave emergjente dhe më prioritare që paraqiten në
një periudhë të caktuar të vitit, si ZABGJ, ashtu edhe Ministria e Integrimit, duhet të paraqesin
tek nëpunësi i parë autorizues (Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Financave) arsyet e
rishpërndarjes, masën e rishpërndarjes, si dhe ndryshimet në rishpërndarjen e fondeve. Në këtë
rast, rishpërndarja e fondeve nëpërmjet programeve, brenda buxhetit të ZABGJ, miratohet nga
Këshilli i Ministrave (në të njëjtën mënyrë siç veprohet edhe për Ministrinë e Integrimit34),
ndërsa rishpërndarja e fondeve të projekteve të investimeve brenda të njëjtit program të ZABGJ
miratohen nga Ministri i Financave (në të njëjtën mënyrë siç veprohet edhe për Ministrinë e
Integrimit). Në këtë rast, shtrohet për diskutim nëse miratimi apo refuzimi i Këshillit të
Ministrave/Ministrit të Financave për rishpërndarjen e fondeve midis programeve apo të
projekteve të investimeve, sipas prioriteteve të vetë sistemit gjyqësor35, përbën ose jo cënim të së
drejtës për administrim më vete të buxhetit nga ana e gjykatave. Në vlerësimin tonë, e drejta për
të administruar vetë buxhetin përfshin të drejtën e gjykatave (ZABGJ) që të rishpërndajnë fondet
e miratuara sipas nevojave të sistemit gjyqësor36, duke siguruar në këtë mënyrë veprimtarinë e
rregullt të gjykatave, në funksion të ushtrimit prej tyre të misionit kushtetues për të dhënë
drejtësi.
33
Dallim i cili është evidentuar në çdo rast për njësitë e qeverisjes vendore. 34
Ndërkohë që ligji bën dallim të qartë për këto procedura në rastin e njësive të qeverisjes vendore, duke u njohur
atyre të drejtën për vendimmarrje në raste të tilla. 35
Në këtë rast mund të ketë nevoja urgjente për të investuar në një projekt të ndryshëm nga ai i parashikuar në
projektbuxhet. 36
Në këtë rast duhet sigurisht të mbahen në konsideratë planet për investime publike, politikat ekonomike e sociale,
objektivat apo prioritetet e qeverisjes së vendit në periudha të ndryshme të saj.
242
Ligji nr. 8363/1998 parashikon se Bordi ka kompetencë që të miratojë transferimin e fondeve
buxhetore brenda kompetencës që lejon ligji dhe përdorimin e fondit rezervë. Në këtë rast, me
hyrjen në fuqi të ligjit nr. 9936/2008 kjo kompetencë e Bordit, që siguronte vetëadministrimin e
buxhetit nga pushtetit gjyqësor, është shfuqizuar. Kjo për faktin se gjykatat nuk kanë fond
rezervë sipas ligjit për buxhetin. Ndërkohë që për përdorimin e fondit rezervë të Buxhetit të
Shtetit, sipas nenit 5 të ligjit, kërkohet miratimi i Këshillit të Ministrave. E njëjta gjë vlen edhe
për ndryshimin e destinacionit të fondeve nga një gjykatë në tjetrën, e cila nëse bëhet midis
programeve të ndryshme, kërkon miratimin e Këshillit të Ministrave. Duke qenë se parashikimi i
bërë në ligjin nr. 8363/1998 bie në kundërshtim me ligjin nr. 9936/2008, sipas nenit 7537 të tij,
është shfuqizuar.
Në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese38 është theksuar se pavarësia financiare e organeve
ose institucioneve kushtetuese39 nuk ka dhe nuk mund të ketë të njëjtën natyrë me pavarësinë
organizative ose me atë funksionale të tyre. Ky aspekt i pavarësisë varet kryesisht nga mundësitë
financiare të vetë shtetit, të cilat reflektohen periodikisht në buxhetin vjetor të tij, buxhet që
miratohet me ligj të veçantë nga Kuvendi, në bazë të projektit të hartuar nga Këshilli i
Ministrave. Në këtë proces mbahen mirë parasysh veçanërisht parimet e unitetit dhe
universalitetit të buxhetit si dhe ai i ekonomizmit dhe i kursimit të tij. Po kështu, rol mjaft të
rëndësishëm në këtë drejtim luajnë edhe planet për investime publike, politikat ekonomike e
sociale, objektivat apo prioritetet e qeverisjes së vendit në periudha të ndryshme të saj, etj.
Mbështetur në sa u trajtua më sipër dhe duke u shprehur në terma të përgjithshëm, pavarësia
financiare duhet kuptuar si një financim i tillë i organeve dhe institucioneve kushtetuese, i cili
duhet t‟u mundësojë atyre të ushtrojnë normalisht veprimtarinë për përmbushjen e funksioneve
që Kushtetuta u ka ngarkuar, pa ndërhyrjen ose ndikimin e qeverisë, e politikës apo faktorëve të
tjerë të jashtëm me këtë veprimtari, gjë që do të mund të cënonte rëndë ushtrimin e
kompetencave tyre. Me fjalë të tjera, pavarësia financiare e këtyre organeve konsiston në të
drejtën për të propozuar në Kuvend buxhetin e tyre vjetor, veçanërisht në të drejtën e menaxhimit
të pavarur të këtij buxheti në përputhje me ligjin. Megjithëse Buxheti i Shtetit përbën akt politik
që merr jetë përmes bashkëpunimit dhe bashkëveprimit të Këshillit të Ministrave me Kuvendin,
përsa u përket shqyrtimit dhe miratimit të zërave buxhetorë të organeve dhe institucioneve
kushtetuese, sipas rastit dhe përmes konsultimeve, është e domosdoshme të merren parasysh
edhe kërkesat dhe nevojat e tyre për ushtrimin normal të funksioneve kushtetuese për të cilat ata
janë krijuar. Nga ana tjetër, dispozitat kushtetuese dhe ligjet organike përkatëse përcaktojnë
qartazi se menaxhimi i këtij buxheti në përputhje me ligjin duhet t‟u lihet në dorë vetë këtyre
organeve. Sigurisht, ato i dinë dhe i vlerësojnë më mirë se kushdo tjetër kërkesat dhe problemet e
tyre, nevojat për investime, objektivat që synojnë të arrijnë, etj.
37
Neni 75 i ligjit nr. 9936/2008 parashikon se çdo akt ligjor dhe nënligjor që bie kundërshtim me këtë ligj,
shfuqizohet. 38
Vendimi nr. 19/2007 i Gjykatës Kushtetuese. 39
Duke përfshirë edhe gjykatat.
243
Përsa më lart, arrijmë në konkluzionin se rregullat dhe procedurat që duhet të ndiqen në
përgatitjen, shqyrtimin, miratimin, zbatimin dhe administrimin e buxhetit të gjykatave duhet të
jenë specifike dhe të veçanta. Administrimi i buxhetit të gjykatave dhe procedurat e
bashkërendimit me ministrinë përgjegjëse për financat nuk duhet dhe nuk mund të jenë të njëjta
si për ZABGJ, ashtu edhe për ministritë e linjës. Në këtë kontekst, jemi të mendimit se është e
nevojshme që ligji i ri40, jo vetëm të parashikojë në mënyrë të detajuar organizmin dhe
funksionimin e organit përgjegjës për administrimin e buxhetit gjyqësor41, por në radhë të parë
dhe prioritare, duhet të specifikojë procedurat e veçanta që ndjek ky organ në përgatitjen,
shqyrtimin, miratimin, zbatimin dhe administrimin e buxhetit të gjykatave. Vetëm në këtë
mënyrë mund të arrihet objektivi strategjik për administrimin e pavarur të buxhetit gjyqësor,
duke përmirësuar bashkëpunimin ndërinstitucional dhe siguruar një skemë funksionale.
Qasja e standardeve operuese për sigurimin e kushteve cilësore të punës, gjykimit dhe shërbimit,
si nga këndvështrimi i gjyqtarëve, ashtu edhe nga këndvështrimi i qytetarëve është ende e dobët
dhe për pasojë është e nevojshme një analizë e kujdesshme e prioriteteve dhe ndërmarrjes së
investimeve që kanë impakt më të madh tek qytetarët dhe veprimtaria e gjyqtarëve, dhe që
paraqiten me natyrë më urgjente. Procesi i hartimit të buxhetit duhet të përmirësohet, përmes
rritjes së konsultimit me organet e tjera të lidhura me sistemin e drejtësisë dhe rritjes së
transparencës. Ky proces jep impakt në administrimin e fondeve buxhetore dhe të objektivave që
duhen përmbushur. Për këtë qëllim, është e nevojshme që ligji të parashikojë detyrimin e ZABGJ
për përgatitjen e analizave paraprake mbi nevojat për investime dhe caktimin e prioriteteve të
sistemit gjyqësor, duke siguruar racionalitetin e përcaktimit dhe përdorimit të fondeve financiare.
Nga ana tjetër, është e nevojshme që të rritet kontrolli i ZABGJ mbi mënyrën e përdorimit të
fondeve buxhetore nga gjykatat, në përputhje me ligjin nr. 10296/2010, duke mbajtur parasysh
specifikat që paraqet ky organ. Gjithashtu, auditimi i veprimtarisë së ZABGJ-së duket se nuk
është në harmoni me legjislacionin në fuqi për auditimin e fondeve në sektorin publik dhe
konkretisht ligjin nr. 9720/2007 dhe për pasojë është e nevojshme që ligji të parashikojë rregulla
të veçanta auditimi në harmoni me legjislacionin në fuqi.
D) Bashkëpunimi ndërinstitucional i ZABGJ me institucionet e tjera të sistemit të drejtësisë dhe
jo vetëm, përbën një premisë për të maksimalizuar eficencën e planifikimit dhe menaxhimit të
fondeve buxhetore. Aktualisht, ligji nr. 8363/1998 nuk parashikon asnjë formë bashkëpunimi apo
ndërveprimi midis ZABGJ dhe institucioneve të tjera përgjegjëse. Kjo mungesë e parashikimit të
rregullave të qarta ndërvepruese mund të bëhet premisë për cënimin e pavarësisë së këtij organi,
si dhe mund të shërbejë si shkak për mosrealizimin me eficencë të detyrave të ngarkuara. Për
këtë arsye, është e nevojshme që ligji të parashikojë mekanizmat e duhura të
40
I cili në këtë rast duhet të ishte ligji “Për buxhetin e pushtetit gjyqësor”. 41
I cili në fakt nuk është përgjegjës vetëm për administrimin dhe për pasojë mund të vlerësohet mundësia që organi
përgjegjës të jetë „Zyra e Buxhetit Gjyqësor‟.
244
bashkëpunimit/ndërveprimit midis ZABGJ, organeve të sistemit të drejtësisë dhe institucioneve
të tjera shtetërore.
Marrëdhëniet me gjykatat e të gjitha niveleve
ZABGJ administron buxhetin e Gjykatës së Lartë, Gjykatave të Apelit dhe Gjykatave të Shkallës
së Parë. Për këtë arsye, bashkëpunimi dhe ndërveprimi midis ZABGJ dhe të gjitha gjykatave
është i nevojshëm për të siguruar planifikimin e drejtë dhe përdorimin efiçent të fondeve
buxhetore. Në këtë kuadër, është e nevojshme që ligji të parashikojë të drejtat dhe detyrat e
gjykatave të të gjitha niveleve në planifikimin dhe zbatimin e buxhetit, marrëdhënien dhe format
e komunikimit të tyre me ZABGJ, si dhe mekanizmat e kontrollit që ushtron kjo e fundit mbi
përdorimin e fondeve buxhetore.
Marrëdhëniet me Ministrinë e Drejtësisë
Ministria e Drejtësisë, në përputhje me Kushtetutën dhe ligjet, ushtron funksione dhe ka në
kompetencë hartimin dhe ndjekjen e politikave, përgatitjen e akteve ligjore dhe nënligjore, si dhe
ushtrimin e shërbimeve të nevojshme lidhur me sistemin gjyqësor, si dhe për bashkërendimin,
harmonizimin dhe reformimin e legjislacionit shqiptar në tërësi. Në ushtrimin e veprimtarisë së
saj, Ministria e Drejtësisë ka për qëllim të kërkojë respektimin e Kushtetutës, të ligjeve,
realizimin dhe mbrojtjen e dinjitetit, të të drejtave të njeriut dhe lirive themelore, si dhe të
kontribuojë në parandalimin e shkeljeve të ligjit, në përputhje dhe në funksion të kërkesave të
zhvillimit demokratik dhe të integrimit europian të Republikës së Shqipërisë. Ministria e
Drejtësisë, në përputhje me ligjin, mbështet, bashkëpunon dhe bashkërendon veprimtarinë e saj
me organet e pushtetit gjyqësor, duke respektuar parimin e ndarjes së pushteteve dhe të
pavarësisë së pushtetit gjyqësor42. Në këtë rast, është e nevojshme që të përcaktohet një
mekanizëm trasparent dhe i qartë bashkëpunimi dhe bashkërendimi, me qëllim që ZABGJ gjatë
përcaktimit të prioriteteve dhe planeve të investimit, të marrë në analizë dhe të përfshijë edhe
prioritetet e Ministrisë së Drejtësisë, duke garantuar në këtë mënyrë zbatimin e politikave për
zhvillimin e sistemit gjyqësor. Gjithashtu, në funskion të përmbushjes së misionit të saj,
Ministria e Drejtësisë duhet të jetë e informuar mbi ecurinë e projekteve që përfshihet në planet
dhe prioritetet e saj për sistemin gjyqësor.
Marrëdhëniet me Ministrinë e Financave
Ministria e Financave është institucioni përgjegjës për financat publike dhe në mënyrë të
vazhdueshme bashkëpunon me ZABGJ gjatë të gjithë procesit të hartimit dhe zbatimit të
buxhetit. Mënyra e ndërtimit të marrëdhënieve institucionale midis këtyre dy organeve, ka
impakt të drejtpërdrejt tek buxheti i gjykatve. Për këtë arsye, është e nevojshme që ligji të
parashikojë një mekanizëm bashkëpunimi dhe bashkërendimi midis tyre, duke vlerësuar në çdo
42
Neni 5 i ligji nr. 8678/2001
245
moment nevojën për stabilitet të financave publike dhe nevojën për garantimin e funksionimit
normal të sistemit gjyqësor, për të përmbushur misionin e tij kushtetues dhe ligjor. Nga ana
tjetër, ligji duhet të specifikojë qartë masën dhe kufijtë e të drejtës së Ministrisë së Financave
gjatë procesit të hartimit dhe zbatimit të buxhetit të gjykatave. Në çdo rast përcaktimi i formës
dhe mënyrës së bashkëpunimit midis këtyre dy institcioneve duhet të mbajë në konsideratë
parimin e pavërsisë së pushtetit gjyqësor, ndarjes dhe balancimit të pushtetit, si dhe mundësitë
buxhetore/financire të shtetit shqiptar.
Marrëdhëniet me Këshillin e Lartë të Drejtësisë
Këshilli i Lartë i Drejtësisë është institucioni që „qeveris‟ sistemin gjyqësor43 dhe për pasojë
prioritetet dhe planet e tij për të zhvilluar sistemin gjyqësor, duket të vlerësohen dhe të mbahen
në konsideratë nga ZABGJ. Për këtë qëllim, është e nevojshme që ligji të parashikojë
mekanizmin e bashkëpunimit midis tyre, me qëllim që plani i investimeve të përputhet me planin
e KLD për sistemin gjyqësor dhe zgjidhjen e problematikave të konstatuara prej tij gjatë
ushtrimit të veprimtarisë kushtetuese dhe ligjore. Harmonizimi midis planit të adresimit të
problematikave dhe prioriteteve të vendosura nga KLD, me planin e investimeve dhe
shpenzimeve të përgatitura nga ZABGJ, përbën garancinë absolute për zhvillimin e duhur të
sistemit gjyqësor dhe ndërmarrjen e reformave që kanë impakt në respektimin e të drejtave dhe
lirive themelore të njeriut.
Marrëdhëniet me Këshillin e Ministrave
Sipas nenit 100/1 të Kushtetutës, Këshilli i Ministrave përcakton drejtimet kryesore të politikës
së përgjithshme shtetërore. Në këtë kuadër, aktet e Këshillit të Ministrave që përcaktojnë
drejtimin kryesor të politikës së përgjithshme shtetërore, posaçërisht për çështjet që lidhen me
sistemin gjyqësor, duhet të analizohen dhe mbahen në konsideratë nga ZABGJ gjatë përcaktimit
të prioriteteve dhe planeve të investimit. Në këtë kuadër, është e nevojshme që të specifikohet
mekanizmi që siguron bashkëpunimin midis tyre, dhe garanton zbatimin e politikës së
përgjithshme shtetërore të përcaktuar nga Këshilli i Ministrave. Në këtë pikë, duhet të mbahet në
konsideratë edhe fakti që Buxheti i Shtetit përbën akt politik që merr jetë përmes bashkëpunimit
dhe bashkëveprimit të Këshillit të Ministrave me Kuvendin, përsa u përket shqyrtimit dhe
miratimit të zërave buxhetorë të gjykatave, sipas rastit dhe përmes konsultimeve, është e
domosdoshme të merren parasysh kërkesat dhe nevojat e tyre për ushtrimin normal të
funksioneve kushtetuese për të cilat ata janë krijuar44. Për këtë qëllim, duhet të përcaktohet
mënyra e konsultimit midis ZABGJ dhe Këshillit të Ministrave, në funksion të aprovimit nga
Këshilli i Ministrave të projektbuxhetit të propozuar nga ZABGJ. Ky bashkëpunim do të ishte
më i lehtë nëse në hartimin e projektbuxhetit nga ZABGJ do të mbahen në konsideratë prioritetet
dhe politikat qeveritare për zhvillimin e sistemit gjyqësor.
43
Gjykatat e Shkallës së Parë dhe të Apelit 44
Vendimi nr. 19/2007 i Gjykatës Kushtetuese
246
Marrëdhëniet me Kuvendin
Kuvendi është autoriteti vendimmarrës që miraton në mënyrë përfundimtare buxhetin e
gjykatave, sipas propozimit të vetë ZABGJ, të përcjellë nëpërmjet Këshillit të Ministrave. Për
këtë arsye, është e nevojshme të përcaktohet marrëdhënia midis ZABGJ dhe Kuvendit, në
funksion të evidentimit të nevojave reale që kanë gjykatat për fonde buxhetore. Vetëm nëpërmjet
bashkëpunimit të ZABGJ me Kuvendin do të mund të arrihet garantimi i buxhetit të nevojshëm
për funksionimin e gjykatave. Nga ana tjetër, vlerësojmë të nevojshme që në funksion të zbatimit
me efikasitet të buxhetit të miratuar, të vendoset detyrimi i ZABGJ për të informuar çdo vit
Kuvendin mbi përdorimin e fondeve dhe veprimtarinë e institucionit.
Të njëjtin model për funksionimin dhe administrimin e buxhetit duhet të ndjekë edhe organi i
prokurorisë.
Nga ana tjetër, një kujdes i posacëm duhet të tregohet edhe për buxhetin e Këshillit të Lartë të
Drejtësisë. Pavarësisht se Dokumenti Strategjik nuk e merr në trajtim këtë cështje, vlerësojmë se
garantimi i pavarësisë financiare të KLD ka të njëjtën rëndësi dhe peshë sa edhe vetë pavarësia
financiare e gjykatave. Në Opinionin nr. 10 (2007) të Këshillit Konsultativ të Gjyqtarëve
Europian (CCJE)45 theksohet rëndësia që KLD të financohet në mënyrë të tillë që të mundësohet
funksionimi sic duhet i këtij organi. Ajo duhet të ketë mjetet e duhura për të vepruar në mënyrë
të pavarur dhe autonome, si dhe fuqinë dhe kapacitetin për të negociuar dhe për të organizuar
buxhetin e vet në mënyrë efektive46.
2. Mbështetja financiare (infrastruktura, burimet njerëzore, teknologjia dhe kushtet e punës)
4. Vendosjen e një standardi detyrues në buxhetin e shtetit që do të garantojë jo vetëm
funksionimin e përditshëm të sistemit të drejtësisë, por edhe progresin e kërkuar lidhur
me fuqizimin e kapaciteteve njerëzore e infrastrukturore në funksion të realizimit të
pavarësisë financiare.
5. Rritjen e nivelit të buxhetit të gjyqësorit në raport me buxhetin e shtetit dhe administrimin
e një përqindje të caktuar të të ardhurave gjyqësore nga vetë gjykatat me qëllim që të
mundësohet financimi i shërbimeve dhe adresimi i nevojave të tyre.
6. Hartimin nga qeveria të një masterplani efiçient të zhvillimit infrastrukturor të sistemit të
drejtësisë të shoqëruar me një plan veprimi masash ligjore, institucionale dhe
administrative, i cili do të adresojë nevojat e tij për mbështetje financiare, materiale e
logjistike si dhe zhvillimin e teknologjisë bashkëkohore;
45
Shiko pikën IV.a të Opinonit 46
Shiko pikën 37 të Opinionit nr. 10 (2007) të CCJE
247
7. Rishikimin e nevojave për mbështetjen financiare të administratës së institucioneve të
drejtësisë duke siguruar një raport të drejtë midis numrit të gjyqtarëve/prokurorëve dhe
numrit të personelit të administratës, në përputhje me standardet evropiane.
8. Krijimin e ambienteve të përshtatshme të punës për gjyqtarët e prokurorët dhe një sistem
efiçient shërbimi, komunikimi dhe monitorimi të veprimeve të përfaqësuesve të palëve në
proces dhe veçanërisht avokatëve.
9. Krijimin e ambienteve të përshtatshme dhe shtimin e masave të sigurisë në gjykata, për të
garantuar paprekshmërinë fizike dhe shmangien e kërcënimeve drejtuar ndaj gjyqtarëve,
prokurorëve, avokatëve, të pandehurve, të dëmtuarit nga veprat penale dhe familjarët e
tyre si dhe ekspertëve.
10. Vënien në përdorim të burimeve financiare për automatizimin dhe kompjuterizimin e
veprimtarisë së të gjitha institucioneve të sistemit të drejtësisë, duke realizuar një lidhje
elektronike të tyre në nivel kombëtar në funksion të lëvizjes së shpejtë të informacionit,
dixhitalizimit të të gjithë sistemit arkivor dhe mirëmbajtjes së vazhdueshme të tij, rritjes
së efektivitetit dhe transparencës së veprimtarisë si dhe krijimit të një baze të unifikuar të
dhënash për të gjithë informacionin mbi çështjet e drejtësisë.
11. Modernizimin e sistemit përmes zbatimit të teknologjive të reja, me vëmendje të posaçme
ndaj vendosjes së teknologjisë së informacionit në çdo zyrë dhe në çdo proces të hetimit e
gjykimit, vendosjen e komunikimit online të institucioneve të sistemit, forcimin e sistemit
të mbrojtjes së të dhënave, realizimin e një arkivi unik kombëtar të vendimeve gjyqësore,
krijimin e një regjistri të unifikuar kombëtar statistikor me të dhënat e sistemit etj.
12. Vendosjen e një sistemi komunikimi elektronik në funksion të qytetarit, lehtësisht të
aksesueshëm dhe që do të realizojë uljen e ndjeshme të shpenzimeve prej publikut.
Informatizimi i shërbimit të sistemit të drejtësisë do t‟i shërbejë shpejtësisë së
informacionit për oraret e seancave, uljes së kostove për tërheqjen e vendimeve gjyqësore
të gjykatave të rretheve apo gjykatave të apelit përmes aplikimit në zyrën më të afërt të
shërbimeve të sistemit.
13. Modernizimin e teknikave të zbulimit dhe të hetimit të veprave penale nëpërmjet
investimit në aparaturat e nevojshme teknike si dhe trajnimin e burimeve njerëzore.
Jemi plotësisht dakord me ndërmarrjen e këtyre masave të propozuara. Por vlerësojmë se
Dokumenti Strategjik, në funksion të realizimit të objektivi të shpallur, duhet të jetë më konkret
dhe të specifikojë qartësisht mënyrën sesi do të realizohet kjo mbështetje dhe sesa do të jetë
efekti financiar i shtrirë në vite (të paktën për 5 vitet e ardhshme).
Për të siguruar një mbështetje reale ndaj pushtetit gjyqësor, referuar edhe konstatimit të CEPEJ
se: “Shqipëria ka nivelin më të ulët të raportit të buxhetit të gjykatave me buxhetin e shtetit dhe
GDP-në krahasuar me vendet e rajonit, si dhe me mesataren europiane”, vlerësojmë të
nevojshme që me ligj të përcaktohet se raporti i buxhetit të gjykatave me PBB të vendit të mos
jetë më i ulët se 0.20%. Në sigurimin e këtij financimi mund të vlerësohet edhe mundësia që
248
sistemi gjyqësor të ketë mundësi të përdorë vetë fondet që sigurohen nga tarifat gjyqësore. Kjo
është një zgjidhje që adreson masat nr. 4 dhe nr. 5 të parashikuara nga Dokumenti Strategjik.
Dokumenti Strategjik është e nevojshme që të përcaktojë se cilat gjykata apo prokurori do të
ndërtohen apo rikonstruktohen në 5 vitet e ardhshme. Në evidentimin e tyre duhet të luaj rol
thelbësor mendimi i vetë aktorëve të sistemit. Sic përcakton edhe Deklarata e Qershorit 2011 të
Rrjetit Europian të Këshillave Gjyqësor (ENCJ), gjyqtarët duhet të jenë të përfshirë në një
reformë të tillë të nevojshme. Këta të fundit janë në gjendje të prezantojnë më mirë nevojat e
sistemit në infrastruturë apo përmirësimin e kushteve të punës. Nëse Dokumenti Strategjik do
t‟ia lerë në dorë Qeverisë hartimin e masterplani për zhvillimin e infrastruturës së sistemitë të
drejtësisë mund të ndodhemi përpara rastit ku Qeveria jo vetëm të mos e hartojë, por të mos e
zbatojë atë, duke nxjerrë justifikimin e mungesës së fondeve të nevojshme buxhetore. Për pasojë,
vetë Dokumenti Strategjik duhet të evidentojë ndërhyrjet, duke detyruar në këtë mënyrë
Qeverinë për alokimin e fondeve të nevojshme buxhetore për vënien në zbatimit të planit të
investimeve në sistemin e drejtësisë.
Dixhitalizimi i mëtejshëm i veprimtarisë së sistemit gjyqësor, vlerësojmë se ndihmon jo vetëm
në rritjen e eficencës në ofrimin e shërbimeve ndaj qytetarëve, por edhe në uljen e kostove
financiare. Në këtë drejtim, vlerësojmë të nevojshme identifikimin e saktë të veprimtarive që
duhet të dixhitalizohen. Gjithashtu, në funksion të monitorimit të sistemit, do të ishte e
përshtatshme që të përfshihet edhe mundësia për regjistrimin video të seancave gjyqësore, si një
formë që rrit përgjegjshmërinë e gjyqtarëve dhe mundësinë për mbikëqyrjen e tyre nga organet
përgjegjëse.
Së fundmi, për të shmangur prekjen e buxheteve gjyqësore nga kriza të mundshme financiare,
vlerësojmë të nevojshme që të ndiqen rekomandimet e dhëna në Deklaratën e e Qershorit 2011 të
Rrjetit Europian të Këshillave Gjyqësor (ENCJ). Ndërmarrja e këtyre veprimeve, do të
parandalonte mundësinë që të ulet buxheti gjyqësor për shkak të gjendjes financiare të shtetit.
3. Mbështetje financiare për organet e tjera të sistemit
14. Përcaktimin e kritereve të qarta për financimin nga buxheti i shtetit të dhënies së ndihmës
juridike qytetarëve në nevojë.
15. Reformimin e sistemit dhe përmirësimin e akteve ligjore e nënligjore për sa i përket
mënyrës së financimit për dhënien e ndihmës juridike shtetërore.
16. Financimin e domosdoshëm për përmirësimin e infrastrukturës dhe kushteve të jetesës të
sistemit të paraburgimit dhe burgimit, krijimin e institucioneve ri-edukuese për të miturit
që kanë kryer vepra penale, rihapjen e institucionit mjekësor për të sëmurët mendorë me
masë mjekësore “mjekim i detyruar në një institucioni mjekësor” që kanë kryer vepra
penale të cilët në mënyrë të paligjshme sot mbahen në spitalet e burgjeve.
249
17. Mbështetjen dhe fuqizimin e veprimtarisë së zyrave të përmbarimit gjyqësor me të gjitha
mjetet e domosdoshme financiare në funksion të ekzekutimit të shpejtë të vendimeve
gjyqësore.
18. Përfshirja e procedurave më efiçiente në Kodet e Procedurave.
Jemi plotësisht dakord me ndërmarrjen e masave nr. 14-16. Në këtë pikë duhet të evidentojmë
faktin se në pjesën për financimin e sistemtit të drejtësisë në Dokumentin Analitik nuk
përshkruhet aspak nevojat dhe problematikat me infrastrukturën e sistemin penitenciar. Për
pasojë, masa për financimin e domosdoshëm për përmirësimin e infrastrukturës dhe kushteve të
jetesës të sistemit të paraburgimit dhe burgimit, duket të jetë e përgjithshme dhe pa ndonjë efekt
konkret. Në këtë drejtim, vlerësojmë se Dokumenti Strategjik është e nevojshme që të përcaktojë
se cilat IEVP do të ndërtohen apo rikonstruktohen në 5 vitet e ardhshme.
Përsa i përket masës nr. 17 gjithashtu nuk rezulton që të jetë analizuar në pjesën për financimin e
sistemtit të drejtësisë në Dokumentin Analitik. Megjithatë, jemi të mendimit se shërbimi
përmbarimor duhet t‟i nënshtrohet privatizimit tërësor, duke shmangur në këtë mënyrë edhe
kostot financiare për shtetin. Padiskutim që kjo masë duhet të shoqërohet edhe me mekanizimin
e nevojshëm për të garantuar mbrojtjen e shtresave në nevojë, të cilat mund të jenë në pamundësi
të paguajnë shërbimin privat për ekzekutimin e vendimeve.
Ndërkohë që masa nr. 18 është e paqartë se cfarë nënkupton dhe për cfarë procedurash bën fjalë.
4. Të tjera
19. Mbështetjen e Shkollës së Magjistraturës për të siguruar ekspertizën e nevojshme për
formimin fillestar të kandidatëve për gjyqtarë dhe prokurorë si dhe për rritjen e
efektshmërisë së trajnimit sistematik të gjyqtarëve dhe prokurorëve në detyrë.
Edhe problematika mbi financimin e Shkollës së Magjistraturës nuk gjen trajtim në pjesën për
financimin e sistemtit të drejtësisë në Dokumentin Analitik. Për pasojë, është e vështirë të
evidentohen nevojat dhe të ofrohen zgjidhje të qëndrueshme lidhur me të. Në parim, biem dakord
për fuqizimin e kapaciteteve të Shkollës së Magjistraturës dhe forcimin e mësbtetjes financiare
ndaj saj.
20. Rregullimin e sistemit të tarifave, duke synuar vendosjen e tarifave të arsyeshme dhe
proporcionale për shërbimet që ofron pushteti gjyqësor, në funksion të kategorizimit të
tyre sipas llojeve të mosmarrëveshjeve dhe duke parashikuar përjashtime mbi bazën e
kritereve objektive dhe të matshëm, të cilat synojnë të rrisin aksesin në gjykatë të
individëve që nuk kanë mundësi financiare.
250
Cështja e tarifave gjyqësore më tepër se financimit të drejtësisë është e lidhur drejtpërdrejtë me
aksesin në drejtësi, që trajtohet në kapitujt e tjerë të Dokumentin Strategjik. Në këtë drejtim,
masa e vetme që mund të përfshihet në këtë pjesë dhe që ka lidhje me tarifat gjyqësore është
gjetja e një mekanizimi të përshtatshëm që sistemi gjyqësor të përdori të ardhurat e mbledhura
nga tarifat gjyqësore.
21. Përmirësimin rrënjësor të trajtimit financiar dhe të masave mbështetëse për
gjyqtarët/prokurorët dhe familjet e tyre si dhe vendosjen e garancive për trajtim financiar
të gjyqtarëve dhe familjeve të tyre edhe pas lënies së detyrës.
22. Rishikimin e sistemit të pagave, përfitimeve (bonuseve) dhe shpërblimeve të tjera të
përshtatshme për gjyqtarët dhe prokurorët me qëllim përmirësimin e tyre financiar në
përputhje me përvojën në punë, sistemin e gradave dhe vështirësive, duke synuar arritjen
e nivelit të vendeve të rajonit.
23. Mbështetjen me kredi lehtësuese për banim për gjyqtarët e prokurorët që ushtrojnë
funksionin jashtë territorit të vendbanimit të tyre.
Edhe pse ndërmarrja e këtyre masave ka efekt financiar, vlerësojmë se ato më tepër se të lidhura
me financimin e sistemit të drejtësisë, kanë të bëjnë me përmirësimin e statusit të
gjyqtarëve/prokurorëve. Për pasojë, do të ishte e përshtatshme që ato të përfshihen në atë pjesë të
Dokumentit Strategjik. Megjithatë, ne vlerësojmë si të domosdoshme përmirësimin e statusit të
gjyqtarëve/prokurorëve. Për këtë arsye, propozojmë që në këtë drejtim Dokumenti Strategjik të
parashikojë konkretisht masat që do të merren për përmirësimin e statusit të gjyqtarit/prokurorit.
Përsa i përket pagës së gjyqtarëve/prokurorëve mendojmë se ajo duhet të pësojë një rritje
graduale, të shtrirë në 5 vite, në masën 30 % cdo vit.
24. Rritjen e shkallës së rikuperimit të detyrimeve që rrjedhin nga veprat penale, zhvillimin e
një mekanizmi të integruar monitorimi të masave të sigurisë dhe të konfiskimeve të
disponuara në rastin e kryerjes së veprave të rënda penale përfshirë dhe korrupsionin.
Jemi dakord me ndërmarrjen e kësaj mase, edhe pse konstatojmë se edhe kjo masë nuk ka të bëjë
me financimin e sistemit të drejtësisë, duke qenë se këto të ardhura nuk përdoren nga vetë
sistemi, por kalojnë në Buxhetin e Shtetit!
251
KREU III – MASA TË PROPOZUARA NË PLATFORMË SI ZGJIDHJE
STRATEGJIKE PËR PROBLEMATIKAT
Për të gjitha problematikat e evidentuara në Dokumentin Analitik apo masat e propozuara në
Strategji, për të cilat në këtë Platformë nuk jepen komente apo nuk ofrohet një zgjidhje/propozim
alternativ, mbajmë qëndrimin se jemi dakord me ekzistencën e problematikës dhe masat e
propozuara. Ndërkohë, në vijim të trajtimit të bërë më sipër në këtë Platformë, problematikave të
evidentuara nga ana jonë në sistemin e drejtësisë, si dhe gjetjes së zgjidhjeve mbi këto
problematika, në përputhje me standardet ndërkombëtare, vlerësojmë të nevojshme, që të ndara
sipas fushave, të ndërmerren këto masa apo të ndiqen këto rekomandime:
I. REFORMA E KUSHTETUTËS PËR SISTEMIN E DREJTËSISË DHE REFORMA E
GJYKATËS KUSHTETUESE
1. Reforma në Drejtësi është sektoriale dhe nuk duhet të synojë reformimin e organizimit
shtetëror në tërësi. Një zgjidhje e kundërt mbart rrezikun për nevojën e rishikimit të tre
pushteteve, që passjell edhe diskutimin mbi nevojën e një Kushtetute të re. Për këtë
arsye, normat kushtetuese të Presidentit të Republikës duhen trajtuar si çështje
periferike të Reformës në Drejtësi, për ato pjesë që kompetencat e tij lidhen me
sistemin e drejtësisë.
2. Të mos ndryshojë formula e përzgjedhjes së Presidentit të Republikës.
3. Të saktësohen kompetencat dhe procedurat respektive të autoriteteve shtetërore në
procesin e dhënies së pëlqimit për emërimin/shkarkimin e organeve të sistemit të
drejtësisë.
4. Reforma kushtetuese për GjK duhet të forcojë pavarësinë institucionale të saj në të
paktën 4 komponentë:
a. pavarësinë administrative;
b. pavarësinë financiare;
c. pavarësinë vendimmarrëse; dhe
d. pavarësinë e përcaktimit ekskluziv të juridiksionit.
5. Reforma kushtetuese për procedurën e zgjedhjes së anëtarëve të GjK duhet të synojë
identifikimin e:
a) Vlerave të demonstruara të kompetencës më të lartë profesionale të
gjyqtarëve që zgjidhen;
b) Përvojës së tyre të spikatur në veprimtarinë publike;
c) Njohjes së thellë prej tyre të veprimtarisë publike;
d) Përvojës dhe kulturave profesionale të diversifikuara;
e) Integritetit moral më të lartë;
f) Aftësive maksimale për t‟u përfshirë, diskutuar dhe angazhuar në
çështje të interesit publik.
6. Zgjedhja e anëtarëve të GjK duhet të realizohet nëpërmjet një mekanizmi ndërveprimi
institucional, i cili të përfshijë aktorë jopolitikë dhe politikë me qëllim gërshetimin e
komponentit profesional dhe meritokratik nga njëra anë dhe komponentit publik për
dhënien e legjitimitetit demokratik nga ana tjetër.
7. Procedura e zgjedhjes së anëtarëve të GjK duhet të garantojë:
252
- transparencën maksimale që në fazat paraprake;
- shtrirje të mjaftueshme në kohë për secilën hallkë të procesit;
- publikim te detajuar për secilën nga vendimmarrjet e ndërmjetme;
- aksesin maksimal dhe jo paragjykues për këdo që mendon se përmbush kriteret;
- administrim të procesit në instancë të parë nga një korpus ekzistues profesionistësh,
me përbërje të diversifikuar dhe jashtë influencës politike, (psh KLD ose vetë GjK) i
cili menaxhon:
i. pritjen e aplikimeve;
ii. ekskluzivisht konkurrimin me jetëshkrime, dokumente dhe me intervista;
iii. vlerësimin mbi përmbushjen ose jo të kushteve skualifikuese, si dhe përpilimin e
vlerësimit objektiv (individual dhe krahasimor) ndërmjet kandidatëve që përmbushin
kriteret kualifikuese;
iv. plotësimin e dokumentacionit përkatës për secilën kandidaturë të kualifikuar dhe
përcjellja tek organi propozues.
- në instancë të dytë, propozim të mirë-arsyetuar mbi përzgjedhjen ose jo dhe renditjen
përkatëse të kandidaturave të përzgjedhura sipas një vlerësimi objektiv mbi parametra
të integritetit moral, njohjes së spikatur të veprimtarisë publike, përvojave dhe
kulturave profesionale të diversifikuara, aftësive maksimale për t‟u përfshirë, diskutuar
dhe angazhuar në çështje të interesit publik, të një numri minimal kandidaturash për
secilin post në GjK, nga grupi i kandidaturave që kanë kaluar fazën e parë.
- në instancë të tretë, realizim të seancave dëgjimore publike me kandidaturat e
propozuara pa të drejtë skualifikimi
- miratim në çdo rast me shumicë prej 2/3 prej Kuvendit, ose në alternativë, me
pjesëmarrje substanciale të opozitës, i pasuar nga një mekanizëm zhbllokues në rast
ngërci.
Të rritet roli i vetë GjK në procesin e zgjedhjes së Kryetarit, duke i njohur vetë asaj
zgjedhjen e Kryetarit.
8. Të forcohet pavarësia individuale me qëllim që gjyqtari i GjK të mos i nënshtrohet
influencës politike dhe të jetë i paanshëm nëpërmjet synimit të këtyre 4 komponentëve:
a) Emërimi i gjyqtarëve të bazohet në kritere objektive dhe të shmangë
njëanshmërinë apo diskriminimin e kandidatëve;
b) Siguria e qëndrimit në detyrë dhe e trajtimit financiar, sipas të cilit
kërkohet që mandati i qëndrimit në detyrë të jetë i përcaktuar në
Kushtetutë dhe t‟u garantohet pagë e përshtatshme, si dhe kushte
pune dinjitoze
c) Të garantohet pushteti vendimmarrës;
d) Të saktësohet rrethi i të drejtave të gjyqtarëve;
e) Kushtet dhe kriteret e emërimit të gjyqtarëve kushtetues të jenë si
më poshtë:
Shtetësia;
Integriteti moral;
Njohuritë dhe aftësitë ligjore;
Përvoja profesionale;
Temperamenti gjyqësor;
Përkushtimi në detyrë;
Shëndeti fizik dhe mendor;
Përgjegjshmëria financiare.
253
(Përvoja profesionale të mbajë në konsideratë rrezikun e riciklimit nëpërmjet
promovimit të funksionareve, hetuesve, prokuroreve dhe gjyqtareve të regjimit
komunist, të cilët duhet të jenë të përjashtuar nga cdo promovim nëse kanë ushtruar
keto detyra gjatë periudhës komuniste).
9. Të mos ndryshojë rregulli për zgjatjen e mandatit të gjyqtarit kushtetues deri në
zëvendësimin e tij. Për të shmanguar kohëqëndrimin e paarsyeshëm në detyrë përtej
mandatit, të caktohen afate për zëvendësimin e gjyqtarit dhe një mekanizëm zhbllokues
në rastet kur autoritetet përzgjedhëse dështojnë për një kohë të gjatë të emërojnë
gjyqtarin zëvendësues.
10. Respektimi i institutit të rotacionit të garantohet nëpërmjet saktësimit të kohëzgjatjes së
mandatit, afateve të procedurave ripërtëritëse, prezantimit të mekanizmit përzgjedhës të
anëtarëve të GjK shoqëruar me mekanizëm të përshtatshëm zhbllokues.
11. Procesi dhe vendimmarrja disiplinore e gjyqtarëve kushtetues t‟i mbetet GjK.
12. Të saktësohen në nivel kushtetues konceptet e “shkarkimit nga detyra” dhe të “lirimit
nga detyra”. Të parashikohet hipoteza e shkarkimit nga detyra e gjyqtarit kushtetues
edhe në rastin kur ai procedohet penalisht për një krim të dukshëm, ndonëse vendimi
gjyqësor i fajësisë ende nuk ka marrë formë të prerë.
13. Të plotësohet/zgjerohet rrethi i subjekteve që legjitimohen për t‟iu drejtuar GjK për
çështje të antikushtetutshmërisë së akteve normative në mënyrë abstrakte, duke ia
njohur këtë të drejtë edhe individëve/personave juridikë. Të njihet ky legjitimim edhe
për aktet administrative apo çdo sjellje tjetër antikushtetuese, me kushtin që ky
legjitimim të bazohet vetëm për shkelje të të drejtave dhe lirive themelore të individit.
14. Marrëdhënia individ/person juridik-GjK të modulohet në procedurë dhe substancë sipas
marrëdhënies aktuale individ-GjEDNj, me qëllim vendosjen e një lineariteti harmonik
dhe një raporti subsidiar midis GjK-GjEDNj.
15. Të përcaktohet shprehimisht në Kushtetutë parimi i sigurisë juridike, si dhe detyrimi i
shprehur i GjK për të patur një jurisprudencë konsistente dhe për t'iu referuar në
zgjidhjen e çështjeve edhe parimeve të KEDNj.
16. Të mos zgjerohet rrethi i subjekteve të legjitimuara për çështje të zgjedhshmërisë dhe
papajtueshmërisë së Presidentit në GjK.
17. Të mos shtohet kryetari i KLSh si subjekt që i drejtohet GjK.
18. Lidhur me legjitimimin e individit në GjK, të parashikohet një përjashtim nga kërkesa
për shterimin e mjeteve të brendshme për rastet kur respektimi i këtij rregulli mund të
shkaktojë dëme të pariparueshme për individin apo personin juridik.
19. Legjitimi i Avokatit të Popullit në GjK të parashikojë kushtin që ai, paraprakisht, të
kryejë një procedurë të vetën administrative për verifikimin e problemit kushtetuës, me
nismën e tij ose me ankesë, si kusht legjitimues për në GjK. T‟i njihet kjo e drejtë
mutatis mutandis, sipas kompetencës funksionale, edhe Autoriteteve të tjera të pavarura
që kanë kompetencë liri dhe të drejta themelore të njeriut.
20. Të rishikohen afatet për kërkesat në GjK, duke siguruar në të njëjtën kohë aksesin në
GjK dhe sigurinë juridike. Të përfshihet në këtë rishikim afati edhe kontrolli incidental,
si dhe procedura konkrete që ndiqet në gjykata për të.
21. Të parashikohen procedurat e kontrollit kushtetues të shpërndarjes së organeve të
qeverisjes vendore.
22. Të saktësohet koncepti “bashki” dhe “komunë” nën projeksionin e reformës territoriale.
23. Dhënia e pëlqimit për ndalimin ose arrestimin e anëtarit të GjK në një proces penal të
rregullohet sipas standardeve të Komisionit të Venecias. Në këtë procedurë, të
254
parashikohet që gjyqtari kushtetues mund të pezullohet nga detyra, që vendimi të meret
me shumicë të të gjithë gjyqtarëve të GjK, pa pjesëmarrjen e gjyqtarit të interesuar.
Pezullimi të parashikohet për procedime penale për vepra penale shumë të rënda.
24. Të harmonizohet kompetenca e Kolegjit Zgjedhor me kompetencën e GjK për çështje
të zgjedhshmërisë së deputetëve. Detajet e kësaj çështjeje duhet të jenë pjesë e
Reformës Zgjedhore.
25. Në rastet e ankimit të individit në GjK për zvarritje, GjK duhet të mundësojë
urdhërimin e përfundimit të përshpejtuar të procedurës përpara gjykatës së zakonshme
ose të vendosë vetë mbi meritat e çështjes. Në këto lloj çështjesh, GjK duhet të jetë në
gjendje të sigurojë një kompensim të barabartë me atë që ankuesi do të merrte nga
GjEDNj.
26. Pas tërheqjes së një ankimi, GjK duhet të jetë në gjendje të vazhdojë shqyrtimin e
çështjes, nëse ky shqyrtim është në interesin publik, edhe pse ankuesi nuk është më
palë në proces. Të ndahen më vehte procedura e gjykimit të kontrollit kushtetues të
ligjeve rishikuese të Kushtetutës nga procedura për kontrollin kushtetues të ligjeve të
tjera.
27. Në rastin e ankimit individual, procesi gjyqësor në GjK duhet të sigurojë riparimin e të
drejtës nëpërmjet një vendimi detyrues mbi cështjen. Gjykata duhet të detyrohet të
dëgjojë rastin dhe nuk duhet të ketë ndonjë kërkesë të paarsyeshme mbi tarifat apo
përfaqësimin.
28. Të saktësohet njëherë e përgjithmonë se shpallja e vendimit është pjesë e gjykimit dhe
se në asnjë rast, GjK dhe çdo gjykatë nuk mund të shpallë vendimin pa arsyetim. Në
këtë rast, duhet të përcaktohet afate detyruese jo vetëm për shpalljen dhe arsyetimin e
vendimit, por edhe për përfundimin e shqyrtimit të cështjes.
29. Të qartësohet efekti ex tunc i vendimeve të GjK duke e konceptuar atë vetëm si
rrethanë përjashtimore.
30. Të qartësohet në Kushtetutë se të gjitha organet e tjera shtetërore, përfshi edhe gjykatat,
duhet të zbatojnë/ndjekin interpretimin kushtetues të bërë nga GjK. Për këtë qëllim të
parashikohen sanksione të forta ndaj zyrtarëve/institucioneve përgjegjëse në rast se vetë
GjK, nëpërmjet një procedure të veçantë, të nisur nga subjekti ankues konstaton
moszbatim pa shkaqe të vendimit të saj.
31. Të rregullohen të gjitha çështjet e statusit të ndihmësit ligjorë, deri tek shkarkimi i tyre
nga detyrë, duke mbajtur të njëjtën qasje për funksionarët shtetërorë.
32. Të parashikohet mundësia për vendosjen e tarifave për paraqitjen e kërkesës në GjK.
Niveli i tyre duhet të jetë relativisht i ulët dhe GjK të jetë në gjendje të bëjë
përjashtimin për njerëzit që nuk kanë mjetet e duhura financiare dhe kur kërkesa nuk
është haptazi e pabazuar.
33. Gjykata e Lartë të shndërrohet në gjykatë karriere dhe jashtë influencave politike.
34. Të ravijëzohet një dallim i qartë midis procedurave dhe kritereve për emërimin e
gjyqtarëve të GjL, nga procedurat dhe kriteret e emërimit të GjK.
35. KLD të rikonfigurohet duke synuar garantimin qoftë të pavarësisë së sistemit gjyqësor,
qoftë pavarësinë individuale të gjyqtarëve. Detyrë e Këshillit të jetë garantimi, nga çdo
presion i jashtëm apo paragjykim i natyrës politike, ideologjike ose kulturore, i lirisë së
pakufizuar të gjyqtarëve për të zgjidhur çështjet në mënyrë të paanshme, bazuar në
ndërgjegjen e tyre mbi interpretimin e fakteve dhe në përputhje me ligjin.
36. Në Kushtetutë duhet të përcaktohet jo vetëm ngritja e Këshillit, por të përcaktohet edhe
rrethi i funksioneve, sektorët nga të cilët vijnë anëtarët e tij, si dhe kriteret dhe
255
procedura e përzgjedhjes së tyre.
37. Këshilli të ketë kompetencë promovimin e eficencës dhe cilësisë së drejtësisë, si dhe të
forcojë besimin publik tek sistemi i drejtësisë. Për këtë qëllim, ai të ketë detyrën të
krijojë mjetet e nevojshme për të vlerësuar sistemin e drejtësisë, për të raportuar për
gjendjen e shërbimeve, si dhe për t'i kërkuar autoriteteve përkatëse të ndërmarrin hapat
e nevojshme për të përmirësuar administrimin e drejtësisë.
38. Kompetencat e Këshillit duhet të përfshijnë minimalisht:
a) Përzgjedhjen dhe emërimin e gjyqtarëve;
b) Promovimin e gjyqtarëve;
c) Vlerësimin e veprimtarisë së gjyqtarëve
d) Trajtimin e çështjeve disiplinore dhe etike
e) Trajnimin profesional të gjyqtarëve;
f) Kontrollin dhe administrimin e buxhetit të gjyqësorit;
g) Administrimin dhe menaxhimin e gjykatave;
h) Mbrojtjen e imazhit të gjyqtarit
i) Dhënien e mendimit organeve të tjera të pushtetit për çështje që
lidhen me sistemin gjyqësor
j) Bashkëpunimin me trupa të tjerë kombëtarë dhe ndërkombëtarë;
k) Përgjegjësinë ndaj publikut për transparencën, llogaridhënien dhe
raportimin
l) Menaxhimin e burimeve financiare për administrimin e drejtësisë;
m) Shqyrtimi i ankesave për gjyqtarët dhe gjykatat;
n) Hartimin e një raporti vjetor për gjendjen e sistemit gjyqësor mbi
veprimtarinë e tij për t‟ia prezantuar Komisionit të Ligjeve në
Kuvend, si dhe publikut. Ky Raport nuk duhet të shërbejë si shkak
për përgjegjësi disiplinore të ndonjë anëtari të KLD-së.
39. Numri i anëtarëve të Këshillit të përcaktohet bazuar tek volumi i kompetencave,
përmbushja efektive e tyre dhe dimensionet e sistemit gjyqësor.
40. Përbërja e KLD-së të jetë mikse (gjyqtarë dhe jo-gjyqtarë), duke synuar shmangien e
perceptimit të korporativizmit, vetëmbrojtjes dhe klientelizmit.
41. Të përcaktohet në Kushtetutë se mazhoranca substanciale e anëtarësisë të KLD-së të
jetë nga radhët e gjyqësorit, të zgjedhur prej Konferencës Gjyqësore Kombëtare, që
është mbledhja e të gjithë gjyqtarëve të Republikës. Anëtarët gjyqtarë të zgjidhen duke
garantuar përfaqësimin e të gjitha niveleve të gjyqësorit.
42. Me qëllim depolitizimin e Këshillit dhe për të minimizuar çdo rrezik të dëmtimit të
besimit publik tek gjyqësori, duhet që konkurrimi për zgjedhjen e anëtarëve gjyqtarë të
jetë në përputhje me rregullat e vendosura nga vetë Këshilli. Të shmanget pjesëmarrja e
Parlamentit, ekzekutivit apo pozicioneve administrativo-hierarkike të sistemit gjyqësor
në procesin e zgjedhjes së anëtarëve gjyqtarë. Anëtarët gjyqtarë të vijnë në KLD me
anë të një procesi zgjedhor.
43. Anëtarët e KLD-së duhet të zgjidhen bazuar në kriteret e aftësisë profesionale,
përvojës, njohurive të jetës gjyqësore, aftësive për të diskutuar dhe kulturës së
pavarësisë.
44. Anëtarët jo-gjyqtarë duhet të zgjidhen ndërmjet juristëve të spikatur, profesorëve të së
drejtës, me një masë përvoje domethënëse në shërbimin profesional ose qytetarë me një
status të njohur. Kritere shtesë për këta anëtarë duhet të përcaktohen në varësi të llojit
të funksioneve që do t‟i jepen Këshillit.
256
45. Në procesin e zgjedhjes për anëtarë jo-gjyqtarë të KLD-së duhet garantuar që paanesia
politike e tyre duke i kufizuar mundesine shumices të ketë influencë në përbërjen e
Këshillit Formulat e propozuara nga komisioni i Venecias që garantojnë pjesëmarrje
substaciale të paleve politike ne votimi, shoqëruar nga rregulla procedurale ndaj
rrezikut të bllokimit, mund te jene opsione qe duhet te vendosen ne Kushtetute.
46. Funksionimi i KLD-së me përbërje mikse nuk duhet të tolerojë ndërhyrjen e
mazhorancave parlamentare dhe presionin nga ekzekutivi, si dhe të jetë i lirë nga çdo
nënshtrim prej konsideratave politiko-partiake.
47. Është e preferueshme që anëtarët e KLD-së, me përjashtim të atyre ex officio, të jenë
me kohë të plotë.
48. Disa prej detyrave që lidhen ngushtë me statusin e gjyqtarit duhet të jenë në
kompetencë vetëm të anëtarësisë së Këshillit që vjen nga radhët e gjyqësorit.
49. Formula e zëvendësimit të anëtarëve të KLD-së të garantojë vazhdimësinë e
veprimtarisë së Këshillit, duke mos i zëvendësuar të gjithë anëtarët në të njëjtën kohë;
50. Anëtarët e Këshillit nuk duhet të merren me jetë aktive politike, nuk duhet të kene qene
deputetë, anëtarë të Qeverisë, drejtues te larte te administratës publike apo ish
funksionare, hetues, gjyqtare e prokurore ne kohen e diktatures komuniste. Ministri i
Drejtësisë nuk duhet të jetë anëtar i KLD-së
51. Presidenti i Republikës, përsa kohë nuk ka funksione ekzekutive, duhet të vijojë të jetë
anëtar i KLD-së; Prania ne KLD gjate procesit disiplinor dhe promovimit mund te
eleminohet.
52. Anëtarët e KLD-së të kenë garanci të shprehura për pavarësinë dhe paanësinë në
ushtrimin e detyrës. Shpërblimi i tyre të jetë në përputhje me pozicionin e tyre dhe me
ngarkesën e punës në Këshill;
53. Qëndrimi në detyrë i anëtarëve të KLD-së të jetë i garantuar. Ndryshimet në Qeveri ose
në Parlament nuk duhet të influencojnë vazhdimësinë e mandatit të anëtarëve të
zgjedhur të KLD-së. Ato mund të influencojnë emërimin ose mbarimin e mandatit
vetëm të anëtarëve ex officio;
54. Të ndalohet rizgjedhja e menjëhershme e anëtarëve, duke përcaktuar kohën minimale të
këtij ndalimi.
55. Në funksion të përbërjes dhe të kompetencave të KLD-së, të rikonceptohen në mënyrë
strikte dhe të saktë kompetencat e Ministrit të Drejtësisë lidhur me sistemin e drejtësisë.
56. Të MOS suprimohet Konferenca Gjyqësore Kombëtare, por të sigurohet forcimi dhe
konsolidimi i mëtejshëm i këtij organi.
II. PUSHTETI GJYQËSOR
57. Riorganizimi i gjykatave në RSh duhet të bazohet në kriteret e mëposhtme:
a) Shpërndarja e popullsisë;
b) Distancat gjeografie dhe aksesueshmërinë në transportin publik;
c) Ekzistencën dhe aksesueshmërinë (dixhitale) në infrastrukturën dhe/ose
shërbimet mbështetëse;
d) Numrin e mjaftueshëm të çështjeve për të lejuar përdorimin eficent të
gjykatave;
e) Numrin e përshtatshëm të gjyqtarëve dhe të stafit të tyre mbështetës për të
garantuar vazhdimësinë në rastet e sëmundjeve apo të mungesave të tjera të
257
gjyqtarëve, si dhe për të lejuar për specializimin që vlerësohet i nevojshëm
në çdo gjykatë (aspekti i cilësisë).
f) Garancite e duhura per te statusin dhe palevizshmerine e gjyqtareve pa
pelqimin e tyre
g) Ndalimin e hyrjeve ne gjyqesor nga jashte Shkolles se Magjistratures
58. Riorganizimi me përqëndrim i gjykatave të bazohet në një studim të mirëfilltë në
drejtimet e mëposhtme:
a) nevoja për të siguruar drejtësi me cilësi të lartë dhe për të përdorur
efektivisht burimet e disponueshme;
b) nëse kursimi i kostove arrihet nëpërmjet përqëndrimit të gjykatave, duke
vendosur edhe kalendar të objektivave të shtrirë në disa vite;
c) mundësinë për përdorimin e shtuar të teknologjive të informacionit dhe të
komunikimit (ITC) për të ulur frekuencën e vizitave të nevojshme të palëve
personalisht në gjykata, si dhe për përdorimin e ITC edhe për të rritur
vizibilitetin e procedurave gjyqësor.
59. Për KLD, duhet të përcaktohet në ligj detyrimi i këtij Këshilli për të treguar shkallën
më të lartë të transparencës ndaj gjyqtarëve dhe shoqërisë duke ndjekur procedura të
paracaktuara dhe duke dhënë vendime të arsyetuara.
60. Në funksion te rritjes së pavarësisë dhe autonomisë vetrregullluese të sistemit gjyqësor,
të parashikohet të ketë vetëm një Inspektorat për gjyqësorin, i cili të mbetet brenda
KLD-së.
61. Inspektorati i KLD-së të organizohet në seksione të ndara, përgjegjëse për disiplinimin
dhe vlerësimin e gjyqtarëve, për të siguruar ndarjen e nevojshme të këtyre dy
proceseve.
62. Të forcohet Inspektorati, si strukturë brenda KLD-së, duke marrë masat e mëposhtme:
- Kritere rigoroze për rekrutimin e inspektorëve;
- Formulë objektive dhe transparente për emërimin e tyre, duke shmangur në
çdo rast ndikimin politik të ekzekutivit apo të Kuvendit, qoftë edhe në mënyrë
indirekte;
- Dhënien e një statusi të plotë dhe atraktiv (në të gjithë komponentët)
inspektorëve për të mundësuar thithjen e burimeve njerëzore më të mira;
- Përmirësimin e procedurave të punës, duke u mbështetur në përvojën e fituar,
me qëllim zhdërvjelltësimin e saj dhe jo zerimin e saj.
63. Të garantohet me ligj transparenca e veprimtarisë së KLD-së me anë të mjeteve të tilla
si Raporti Vjetor apo publikimi i procesverbaleve apo akteve vendimmarrëse, por duke
respektuar standardet e mbrojtjes së të dhënave personale.
64. Të parashikohet kontrolli gjyqësor (në procedurë dhe në përmbajtje) i vendimeve të
KLD-së, duke përcaktuar një zgjidhje uniforme për mjetin e ankimit dhe gjykatën ku
paraqitet ankimi.
65. Të forcohet administrata e KLD-së, duke përfshirë në të departamentet e analizës, të
vlerësimit dhe të studimit të sistemit. Të fuqizohet edhe departamenti të teknologjisë së
informacionit. Kjo çështje duhet parë e lidhur ngushtë me rikonceptimin e
kompetencave të KLD-së dhe me buxhetimin e përshtatshëm të saj.
66. Të rivlerësohet roli i Ministrit të Drejtësisë nën dritën e kompetencave të reja që do t‟i
jepen KLD-së, duke e zhveshur atë nga disa kompetenca mbi vlerësimin e
performancës së sistemit, për pronësinë e sistemit elektronik të menaxhimit të çështjeve
258
apo mbi mbledhjen dhe përpunimin e statistikave gjyqësore.
67. Të rikonceptohet roli i Ministrit të Drejtësisë për administratën gjyqësore, sidomos për
ndihmësit ligjorë.
68. Të prezantohen në ligj mekanizma të bashkëpunimit ndërinstitucional (përmes
rregullave për marrjen e detyrueshëm të mendimit në rastin e hartimit të projekt-akteve
ligjore apo strategjive, për raportimet periodike dhe shkëmbimin periodik të
informacionit).
69. Tek Statusi i Gjyqtarit, të rishikohet ndalimi normativ për gjyqtarët, duke lejuar
angazhimin e tyre në aktivitete jashtë funksioneve të tyre zyrtare. Për të shmangur
konfliktin e interesave, faktik apo të perceptuar, pjesëmarrja e tyre duhet të kufizohet
në aktivitete të pajtueshme me pavarësinë dhe paanësinë e tyre.
70. Për reformimin e Gjykatës së Lartë jepen rekomandimet e mëposhtme:
a) GjL të ridimensionohet si një organ qartësisht gjyqësor jo vetëm në
funksionim (gjykatë ligji) por edhe në konstituim (gjykatë karriere);
b) reformimi i GjL të ketë si objektiv mbi të gjitha profesionalizmin, së bashku
me pavarësinë e tejskajshme dhe paanësinë, e sigurisht edhe eficencën në
veprimtari. Çdo ndikim politik mbi të duhet të evitohet;
c) përzgjedhja e gjyqtarëve të GjL, duhet të bëhet ekskluzivisht nga radhët e
personave që gëzojnë statusin e gjyqtarit (gjyqtarë efektivë apo gjyqtarë që
shërbejnë në struktura të tjera jashtë sistemit gjyqësor);
d) nuk duhet të ketë trajtim të diferencuar të llojeve të kritereve të emërimit të
gjyqtarëve të GjL krahasuar me llojet e kritereve të emërimit apo
promovimit për gjyqtarët e shkallës së parë apo të apelit;
e) kriteret e emërimit për gjyqtarët e lartë, por edhe për promovimin e
gjyqtarëve në përgjithësi duhet të perfeksionohen. Për më shumë detaje për
kriteret e emërimit, të shihet informacioni mbi kriteret e emërimit të
gjyqtarëve të GjK në pjesën e Platformës për Ndryshimet Kushtetuese;
f) Këshillit për Emërimet në GjL duhet të suprimohet, pasi nuk ka bazë
kushtetuese për ngritjen e tij dhe ai nuk ka tiparet e pavarësisë, paanësisë
dhe të besimit publik;
g) Nëse do të zgjidhet të ruhen gjurmë nga sistemi aktual (Presidencë-
Kuvend), me qëllim të eleminimit të politizimit të procedurës së emërimit,
të ndërfutet roli i fortë dhe determinant të KLD, jo vetëm si një organ, i cili
menaxhon fazat fillestare dhe kryesore të procesit te emërimit, porse edhe si
mekanizëm zhbllokues.
71. Të miratohet pa vonesë projektligji për vlerësimin profesional të gjyqtarëve i
depozituar në Kuvend, për të përmirësuar ndjeshëm këtë proces në drejtim të
shpejtësisë dhe të cilësisë së kritereve matëse.
72. Për të siguruar pavarësinë e gjyqësorit, kohëzgjatja në detyrë e gjyqtarit të garantohet
deri në moshën e detyrueshme të pensionit ose deri në përfundim të mandatit, për
gjyqtarët me mandat.
73. Në rast pezullimi, gjyqtarit duhet t‟i sigurohet një nivel prej 70 % të pagës, që garanton
minimumin e neojshëm jetik të tij dhe familjes.
74. Parimi i palëvizshmërisë së gjyqtarit dhe rastet përjashtimore të tij të përcaktohen
shprehimisht në Kushtetutë, duke e lidhur me pavarësinë e gjyqësorit (përmbajtja
aktuale e normës kushtetuese është e pamjaftueshme).
75. Në rastin e shkarkimit të gjyqtarit apo të transferimit të tij nga detyra, me anë të një
259
procesi disiplinor, duhet të përcaktohen saktësisht në ligj sjelljet që përbëjnë shkelje
disiplinore me një pasojë të tillë.
76. Dalja e hershme e gjyqtarit në pension duhet të bëhet vetëm me kërkesë të gjyqtarit ose
kur ka shkaqe mjekësore.
77. Gjyqtari nuk duhet të marrë një emërim të ri ose të lëvizet në një detyrë tjetër gjyqësore
pa pëlqimin e tij, me përjashtim të rasteve të sanksioneve disiplinore.
78. Gjyqtari, mund të transferohet me detyrim, pa pëlqim, në raste përjashtimore në
rrethana të përcaktuara shprehimisht në ligj, duke përfshirë sanksionin disiplinor ose
rastet e vërtetuara të paaftësisë për të përmbushur funksionet gjyqësore në mënyrë të
përshtatshme, të pavarur dhe të paanshme (marrëdhënia e afërt me avokatët apo
gjyqtarët që trajtojnë të njëjtat çështje).
79. Shkaqet për transferimin e gjyqtarit të përcaktohen qartësisht dhe që një transferim i
detyrueshëm të vendoset me mjete të procedurave transparente të zhvilluara nga KLD
dhe vendimet e tilla të jenë të ankimueshme.
80. Shkaqet përjashtimore të palëvizshmërisë të vlerësohen nga KLD nëpërmjet një
procedure që përmbush kriteret e procesit të rregullt dhe vendimet e tij të jenë të
ankimueshme në gjykatë. Rishikimi në këtë rast të përfshijë plotësisht çështjet e
procedurës dhe të themelit të çështjes.
81. Një gjyqtar që punon në një gjykatë që do të shkrihet, duhet të lejohet të vazhdojë
punën në një gjykatë të të njëjtit lloj apo të ngjashëm dhe shkallë. Është e rëndësishme
që gjyqtari të mos emërohet në një pozicion më të ulët pas shkrirjes së gjykatës.
82. Në rastin e një reforme organizative – duhet të ketë rregulla të qarta dhe proporcionale
për këto transferimin e gjyqtarit, si dhe për të drejtën e apelit. Për këtë është e
rëndësishme në kontekstin shqiptar të përkufizohet koncepti i reformës organizative
gjyqësore. Termi „riorganizim gjyqësor‟ është shumë i gjerë dhe duhet të zëvendësohet
me konceptin “riorganizim i sistemit të gjykatave‟, duke dhënë edhe përmbajtjen
materiale të konceptit. Në transferimin e gjyqtarit në këto raste, duhet të ketë rregulla
më ligj që gjyqtari të ruajë të njëjtën pagë.
83. Delegimi i gjyqtarit në një gjykatë tjetër duhet të jetë i mundur vetëm nën kritere strikte
qartësisht të identifikuara në ligj (numri i çështjeve tek gjykata pritëse, numri i
çështjeve tek gjykata dërguese, numri i çështjeve të gjykuara nga gjyqtari që po
caktohet). Gjithashtu, maksimumi i kohëzgjatjes së këtij delegimi duhet të tregohet në
ligj.
84. Në rastin e riorganizimit të sistemit të gjykatave, gjyqtari duhet të marrë më shumë se
një propozim për trasferim dhe planet për gjyqtarët që dalin në pension në gjykatat e
tjera duhet të konsiderohen në bërjen e propozimeve të tilla. Në vend të shkarkimit të
gjyqtarit, ai duhet të transferohet pa pëlqimin e tij. Nëse gjyqtari më pas nuk paraqitet
në detyrën e re, atëherë mund të fillojë procesi disiplinor i tij jo për shkakun se ai ka
refuzuar transferimin e tij, por sepse ka refuzuar të punojë.
85. Vlerësimit profesional duhet t‟i nënshtrohet edhe veprimtaria e ndihmësve ligjorë në
gjykata dhe veprimtaria drejtuese e kryetarëve të gjykatave.
86. Koncepti i “ngritjes në detyrë” i gjyqtarit të përfshijë promovimin dhe emërimin në
detyra të reja gjyqësore. Ngritja në detyrë të bazohet në kritere objektive të
paracaktuara në ligj dhe organi kompetent për vlerësimin e tyre të jetë KLD. Asnjë
gjyqtar apo funkaionar i sistemit të drejtësisë gjatë periudhës së diktaturës komuniste të
mos ketë të drejtë të promovohet.
87. KLD të ketë detyrimin me ligj për të prezantuar, publikuar dhe për t‟i dhënë efekt
260
kritereve objektive të ngrijtes në detyrë për të siguruar se selektimi dhe karriera e
gjyqtarëve bazohen në meritë, duke u bazuar tek kualifikimet, integriteti, aftësitë dhe
efiçenca e tyre. Vjetërsia në detyrë nuk duhet të jetë parimi udhëheqës që përcakton
promovimin. Përvoja e përshtatshme profesionale është e rëndësishme dhe një
parakusht i lidhur me vitet e përvojës ndihmon për të mbështetur pavarësinë.
Konsideratat politike për ngritjen në detyrë janë të papranueshme.
88. Lidhur me përgjegjësinë disiplinore të gjyqtarëve, të përmbushen standardet e
mëposhtme:
i. Kodi Etik i Gjyqtarit të rishikohet. Ai të hartohet dhe të miratohet nga
vetë gjyqtarët;
ii. Duhet të ketë një listë ose përshkrim të llojeve të sjelljes/etikës
gjyqësore, shkelja e të cilës është e papranueshme
iii. Gjyqtari ka të drejtën për jetën private, por ai duhet të veprojë me
shkallën më të lartë të integritetit në jetën private dhe personale. Sjellja e
cila shkakton diskreditimin e Gjyqësorit duhet të përbëjë bazë për
procedimin disiplinor;
iv. Ankesat të merren dhe të administrohen nga Inspektorati i KLD-së, që
është i pavarur nga Ministria e Drejtësisë dhe që i përgjigjet vetëm
Gjyqësorit.
v. Një ankues normalisht duhet të identifikohet, megjithatë nëse një ankesë
mund të bëhet nga kushdo, ka nevojë të ketë një mekanizëm ose një
procedurë të shkurtër me të cilën ankesa mund të refuzohet ose me të
cilën të merret një vendim se ankesa nuk duhet të vijojë më tej. Kjo
procedurë duhet të jetë në kontroll të një gjyqtari ose një trupe
gjyqtarësh ose një personi që i përgjigjet direkt Gjyqësorit.
vi. Ankesa të hetohet nga Inspektorati i KLD-së, që është përgjegjës ndaj
Gjyqësorit, i cili ka të drejtën të hetojë ankesën. Hetimi duhet të
përfshijë mundësinë e marrjes së provave me shkresë ose me gojë.
vii. Inspektorati duhet të rregullohet me ligj. Ai të përfshijë në mazhorancë
gjyqtarë, nga të gjithha nivelet dhe llojet e gjykatave. Organi përgjegjës
për disiplinën gjyqësore të jetë një komision i KLD që përbëhet vetëm
nga anëtarët gjyqtarë.
viii. Duhet të ketë një afat kohor për paraqitjen e një ankese, qe mund të
zgjatet vetëm në rrethana përjashtimore.
ix. Duhet të ketë një afat kohor për kryerjen e hetimit, për marrjen e një
vendimi, si dhe për caktimin e një sanksioni. Caktimi i një sanksioni
duhet të bëhet menjëherë pas vendimit mbi thelbin e çështjes dhe në çdo
rast, pa vonesa të papërshtatshme. Këto afate duhet të jenë të tilla që
mund të zgjaten vetëm në rrethana përjashtimore, siç janë kompleksiteti
i hetimit, sëmundja e gjyqtarit ose një hetim penal.
x. Të mos publikohet emri i gjyqtarit përpara se t‟i jetë caktuar sanksioni.
Aty ku sanksioni i është caktuar, vendimi mund të publikohet (duke
përmendur ose jo emrin e gjyqtarit në varësi të rrethanave të rastit).
xi. Një gjyqtar duhet të pezullohet në rastet më të rënda dhe përjashtimore
dhe nëse është e nevojshme për administrimin e drejtësisë.
xii. Nëse një gjyqtar pezullohet, atij duhet t‟i jepet 70 % e pagës së plotë
gjatë hetimit, me përjashtim të rastit nëse gjyqtari shkakton vonesa
261
domethënëse ose nuk bashkëpunon në hetim ose në rrethana të tjera
përjashtimore. Çdo pagë që i është mbajtur atij gjatë hetimit duhet t‟i
ripaguhet gjyqtarit nëse ai nuk merr masë disiplinore ose nëse më vonë
zbulohet që nuk i ka kryer veprimet e pretenduara.
xiii. Një gjyqtar, nëse dëshiron, ka të drejtën të përfaqësohet ligjërisht ose të
asistohet nga një person që e zgjedh vetë. Një gjyqtar, akuzat ndaj të
cilit rrëzohet, duhet të ketë mundësinë të rikuperojë kostot ligjore të
arsyeshme që ka shpenzuar dhe aty ku është e përshtatshme edhe nga
shteti.
xiv. Gjyqtarit, subjekt i procedimit disiplinor, duhet t‟i jepen të drejtat e
mëposhtme:
a) të informohet plotësisht mbi çështjen kundër tij;
b) të përfaqësohet;
c) të kostove, në rast se akuzat ndaj tij bien, të paraqitjes në seancë dhe
të dëgjimit, si dhe të kërkimit të provave me shkrim apo me gojë;
d) të informohet menjëherë nëse një ankesë do të hetohet;
e) t‟i jepet një program aftesh për hetimin e ankesës dhe për marrjen e
vendimit;
f) t‟i jepen arsyet për çdo vendim që merret;
g) të apelojë
xv. Çdo sanksion duhet të jetë caktuar dhe autorizuar qartësisht nga ligji,
proporcial në parim dhe në zbatim lidhur me çështjen konkrete.
xvi. Duhet të ketë një të drejtë apeli në rrugë të rishikimit gjyqësor.
89. Të hiqet e drejta e Ministrit të Drejtësisë për procedimin disiplinor të gjyqtarëve. Kjo
kompetencë të mos jetë ekskluzive por të shpërndahet në autoritete të ndryshme.
90. Të rishikohet imuniteti i gjyqtarëve nga procedimi disiplinor i gjyqtarëve në përbërje të
Kolegjit Zgjedhor.
91. Të rishikohet mosha e daljes në pension të gjyqtarëve, për ta përputhur me trendin e
rritjes së jetëgjatësisë.
92. Ndryshimet ligjore duhet të adresojnë çështjen e garantimit të statusit të gjyqtarit,
ruajtjen e të gjithë të drejtave dhe detyrimeve që burojnë nga statusi i gjyqtarit, si dhe
krijimin e incentivave për gjyqtarët që shërbejnë në struktura të tjera.
93. Të përcaktohet shprehimisht në Kushtetutë papërgjegjshmëria substanciale e gjyqtarit
në ushtrimin e detyrës.
94. Të përmirësohen detajet procedurale në dhënien e autorizimit për arrestimin e gjyqtarit.
95. Të përmirësohet paga e gjyqtarit/prokurorit me rritje graduale, të shtrirë në 5 vjet, në
masën 30 % çdo vit.
96. Efiçenca të përmirësohet edhe nëpërmjet ndryshimit të legjislacionit procedural.
K.Pr.C. duhet të parashikojë se nëse GJL kthen një çështje për rishqyrtim në Gjykatën e
Apelit dhe pas shqyrtimit nga kjo e fundit, çështja riparaqitet në GJL, ajo të mos ketë
më të drejtë të vendosë kthimin e çështjes për rigjykim në Gjykatën e Apelit, por në
këtë rast të bëjë vetë gjykimin përfundimtar tëçcështjes. Gjithashtu, duhet të marrë fund
problematika në Gjykatën e Lartë që lidhen me zvarritjen e procesit për shkak të
mosnjoftimit të rregullt të palëve.
97. Në adresimin e çështjeve të efiçencës në Gjykata, të ndiqen rekomandimet e projekteve
të Këshillit të Evropës, i bashkëfinancuar nga Bashkimi Evropian, i quajtur CEJ dhe të
projektit “Drejtësia pa vonesa” i implementuar nga OSBE.
262
98. Të rishikohen tarifat gjyqësore përmes një studimi të thelluar për të parë ndikimin tek
ulja e ngarkesës në gjykata. Nëse do të vlerësohet rritja e tarifave gjyqësore, rrethanat
financiare të palëve duhet të merren në konsideratë, përmes diferencimit të tarifave për
këto shtresa ose përmes ndihmës juridike shtetërore për to.
99. Të ndalohen me ligj për të apeluar në ligj çështje civile me vlerë të vogël financiare. Të
krijohet një mekanizëm jo-automatik, duke i lënë diskrecion gjykatave për çështjet e
komplikuara ligjore, të cilat kanë vlerë të vogël financiare. Rregullimi i akesesit në apel
të bëhet nga vetë gjyqësori, duke konsideruar themelin e çështjes dhe jo nëpërmjet
rregullave mekanike.
100. Të zgjerohen zgjidhjet alternative të mosmarrëveshjeve.
101. Masat reformuese, duke përfshirë reduktimin e ngarkesës së çështjeve në gjykata dhe
rritjen e tarifave gjyqësore duhet të sigurojnë aksesin në drejtësi, siç garanton neni 6 i
KEDNj-së.
102. Të thjeshtohen procedurat gjyqësore për të ulur numrin e llojeve të tyre. Të
prezantohen procedura të thjeshta dhe të shpejta, që i lejojnë gjyqtarit kontroll të
shtrënguar të seancës gjyqësore. Shkëmbimi i përsëritur i dokumenteve në gjykim dhe
shtyrja e seancave të jenë përjashtim.
103. Të merren masat për të eleminuar shtyrjen e arsyetimit të vendimit, duke e konsideruar
marrjen e vendimit pjesë të kohëzgjatjes së procesit gjyqësor dhe shpalljen e vendimit
gjithnjë me arsyetim.
104. Të merren masa të mëtejshme për të evituar taktikat vonuese të avokatëve dhe të
palëve, siç është ndëshkimi financiar i avokatëve.
105. Të dixhitalizohen procedurat gjyqësore përmes paraqitjes elektronike të çështjeve,
shkëmbimit dixhital të dokumenteve me nënshkrime dixhitale. Të krijohet sistemi “e-
court”, duke pilotuar fillimisht çështjet me vlerë të vogël.
106. Të mirëmbahet dhe monitorohet sistemi audiorecording në gjykata, si dhe të
prezantohen videoregjistrimet dhe videokonferencat, sidomos për të evituar lëvizjet e
palëve apo të pjesëmarrësve në distanca gjeografike. Të parashikohen në legjislacionin
procedural kriteret dhe procedura strikte të përdorimit të teknologjive të informacionit.
107. Të studiohet dhe të synohet për krijimin e një sistemi elektronik të integruar të të
dhënave të të gjitha shërbimeve, që lidhen me drejtësinë.
108. Të përfshihet koncepti i menaxhimit strikt të çështjeve nga gjyqtari, si mjet që rrit
efiçencën, duke parashikuar trajnimin e gjyqtarëve dhe hartimin e metodologjive
specifike për gjyqtarët.
109. Të rishpërndahen detyrat në gjykatë, me qëllim që gjyqtarët të fokusohen tek thelbi i
detyrave të tyre gjyqësore. Për këtë qëllim të rriten kërkesat për profesionalizmin e
stafit mbështetës në gjykata.
110. Të merren masat për optimizimin e çështjeve tek gjykatat dhe gjyqtarët, duke parë
mundësinë e prezantimit të mekanizmave fleksibël për caktimin e çështjeve në gjykata
të ndryshme me qëllim barazimin e ngarkesës së tyre. Meqë kjo ka si pasojë udhëtimin
e palëve, atëherë zgjidhja mund t‟i lihet palëve: pala ose pranon të udhëtojë më shumë
në një gjykatë më të largët ose pranon që çështja e tij të caktohet më vonë në kohë tek
gjykata që ai ka më pranë. Një zgjidhje alternative është delegimi i përkohshëm i
gjyqtarëve të gjykatave me pak ngarkesë tek gjykatat me shumë ngarkesë.
111. Të vendoset si detyrë për stafin administrativ në gjykata për të mbledhur dhe analizuar
të dhënat periodikisht, me qëllim dhënien gjyqtarëve të informacionit më thelbësor për
kohëzgjatjen e çështjeve dhe çështjet e prapambetura.
263
112. Të fuqizohet stafi IT në gjykata.
113. Të studiohet mundësia e specializimit të gjyqtarëve brenda gjykatave në përputhje edhe
me masat për riorganizimin gjyqësor.
114. Të krijohen grupe konsultuese për gjykatat, që përfshijnë stafin e gjykatës dhe
përdorues të saj, të cilët të takohen periodikisht.
115. Të hartohen standarde të përgjithshme nga KLD për kohën e gjykimit të çështjeve, me
qëllim që gjykatat të vendosin objektiva të përgjithshme për arritjen e standardeve si
gjykatë, madje edhe palët ta dinë se çfarë presin dhe priren të bashkëpunojnë.
Standardet të hartohen nga një analizë e kujdesshme e procedurave, si dhe e
performancës konkrete të gjykatave në drejtim të shpejtësisë.
116. Të thjeshtohen procedurat në Gjykatën e Apelit, të cilat duhet të fokusohen vetëm tek
çështjet që kanë thelbin brenda, të përdoren flitrat e duhur për pranimin e çështjeve në
apel dhe shkaqe për apel të jenë vetëm çështjet e spikatura. Procedura e zakonshme në
Gjykatën e Apelit të jetë ajo e gjykimit mbi dokumente dhe të shtohet përdorimi i
teknologjive të informacionit.
117. Të forcohet ndërmjetësimi dhe të studiohet impakti i tij.
118. Të rritet ndërgjegjësimi i publikut dhe ndihma juridike për ndërmjetësimin.
119. Ndërmjetësimi të mbetet në thelb një proces vullnetar, gjyqtarët të pajisen me mjete
procedurale urdhëruese ndaj palëve për të nxitur përdorimin e tij.
III. DREJTËSIA PENALE
120. Kushtet dhe kriteret e emërimit te PP të jenë të ngjashme me ato që përdoren në rastin
e gjyqtarëve të GjK, duke vënë theksin te përvoja profesionale, e ku si kritere
përparësie të jenë njohuritë në të drejtën penale si dhe aftësitë menaxheriale.
121. Procedura e emërimit të realizohet nëpërmjet procesit ndërveprues të Presidentit të
Republikës dhe Kuvendit.
122. Procedura e zgjedhjes së PP, duhet të parashikojë një njoftim publik për të ftuar
aplikantët të depozitojnë aplikimin e tyre. Njëkohësisht të publikohen edhe kushtet dhe
kriteret e përzgjedhjes, modalitetet e konkurrimit dhe burimin e informacionit prej nga
do të grumbullohet informacioni për të vlerësuar përmbushjen ose jo të kritetereve.
123. Aplikimet duhet të bëhen në formë të shkruar së bashku me dokumentacionin që
provon përmbushjen e kritereve.
124. Presidenti i Republikës, në bazë të eksperiencës së kandidaturave dhe dokumentacionit
shoqërues, përzgjedh tre kandidatë, dhe nëse ka femra në garë të paktën një prej tyre të
jetë femër.
125. Presidenti i përcjell Kuvendit 3 kandidaturat, për dhënien e pëlqimit për PP.
Konsiderohet se ka marrë pëlqimin kandidati/ja që ka marrë numrin e votave sipas nje
formule te sugjeruar edhe nga Komisioni i Venecias qe garantojne pamundesine e
ndikimit poltik te mazhorances, te eleminoje kapjen politike ose sipas një procedure që
garanton pjesëmarrjen substanciale të opozitës. Kjo procedurë duhet të përmbajë edhe
një mekanizëm zhbllokues por duke garantuar eleminimin e kapjes politike nepermjet
arritjes se nje numri te caktuar votash.
126. Me propozim të Presidentint të Republikës, Parlamenti, me një vendim qe qe ka marre
votat qe kane te njejtat garanci si ajo e emerimit, mund, të lirojë Prokurorin e
Përgjithshëm nga detyra nëse Prokurori i Përgjithshëm është në pamundësi të
264
përmbushjes së detyrave që rrjedhin nga mandati i tij/saj për arsye që nuk varen prej tij
ose për shkak të dhënies së një vendimi përfundimtar gjyqësor që urdhëron masë
mjekësore të detyrueshme në një proces penal. Presidenti merr paraprakisht mendimin
e Keshillit të Prokurorisë.
127. Me propozim të Presidentit të Republikës, Parlamendi shpall shkarkimin nga detyra të
Prokurorit të Përgjithshëm me një vendim me numer votash sipas formulave te
mesiperme, nëse Prokurori i Përgjithshëm dështon të përmbushë detyrat e tij/saj që
rrjedhin nga mandati i tij/saj për arsye që varen prej tij ose për shkak të dhënies së një
vendimi përfundimtar gjyqësor fajësie për shkak të kryerjes së një krimi. Presidenti
merr paraprakisht mendimin e Këshillit të Prokurorisë.
128. Vendimi i Kuvendit shqyrtohet nga Gjykata Kushtetuese, e cila kur vërteton se
ekziston një nga shkaqet e mësipërme të lirimit ose shkarkimit deklaron përfundimin e
mandatit të PP.
129. Prokurori i Përgjithshëm duhet të emërohet përfundimisht ose për një periudhë
relativisht të gjatë pa mundësi riemërimi në fund të kësaj periudhe. Mandati i
Prokurorit të Përgjithshëm nuk duhet të përkojë me mandatin e Parlamentit. Mandati
aktual i përmbush këto kritere, megjithatë në alternativë mund të shihet zgjatja e tij.
130. Të saktësohet më tej në ligj punësimi i mëtejshëm të Prokurorit të Përgjithshëm pas
përfundimit të mandatit, pasi kjo garanci duhet të bëhet e qartë përpara emërimit të tij.
Nga ana tjetër, nuk duhet të ketë një ndalim të përgjithshëm për mundësitë e Prokurorit
të Përgjithshëm për të aplikuar për detyra të tjera publike gjatë ose pas mbarimit të
mandatit;
131. Prokuroria të organizohet si një organ i pavarur, hierarkik, i centralizuar dhe me
kompetencë eksluzive të ushtrimit të ndjekjes penale. Brenda sistemit të prokurorisë
mund të krijohen me ligj, trupa prokurorësh të specializuar për hetimin e tipologjive të
përcaktuar të kriminalitetit nëpërmjet procedurave hetimore të posacme.
132. Me qëllim ruajtjen e pavarësisë, parimit të centralizimit dhe parimit të ushtrimit të
ndjekjes penale vetëm prej sistemit të prokurorisë, të parashikohet vetëm me ligj të
veçantë, krijimi i një strukture të specializuar dhe të posaçme antikorrupsion.
133. Çështjes së pavarësisë së prokurorisë ti jepet një rëndësi domethënëse. Megjithëse
parimi i pavarësisë së prokurorisë, në vetvete, nuk është garanci e plotë e një modeli
demokratik të ndjekjes penale. Për këtë arsye masa e pavarësisë duhet të jetë e tillë që
të mos krijojë një sistem jashtë kontrollit.
134. Parimi i pavarësisë apo autonomisë në organizimin e prokurorisë ka ndryshim nga ai
që zbatohet për gjyqtarët. Prokuroria duhet të organizohet si organ i pavarur, ndërsa
veprimtaria e prokurorit duhet t‟i nënshtrohet kontrollit të brendshëm hierarkik.
135. Hartimi i politikave të ndjekjes penale është një çështje ku legjislativi dhe Qeveria
mund të kenë një rol vendimtar. Si një instrument për llogaridhënien e Prokurorit të
Përgjithshëm mund të kërkohet paraqitja e një raporti publik para Parlamentit. Kur
është e zbatueshme, në këto lloj raportesh, Prokurori i Përgjithshëm duhet të japë
llogari transparente se si çdo udhëzim i përgjithshëm i dhënë nga ekzekutivi është
zbatuar;
136. Llogaridhënia e Prokurorit të Përgjithshëm ndaj Parlamentit për çështje individuale të
ushtrimit ose mos-ushtrimit të ndjekjes penale nuk duhet të lejohen. Vendimi për të
ushtruar ose jo ndjekjen penale duhet t‟i përkasë vetëm organit të prokurorisë dhe jo
ekzekutivit apo legjislativit;
137. Prokurori si individ, përgjatë hetimit dhe përfaqësimit të akuzës në gjykim është i
265
pavarur. Në një sistem varësie hierarkik, prokurorët i nënshtrohen vetëm direktivave
dhe udhëzimeve me përmbajtje të përgjithshme të lëshuara nga eprorët e tyre.
138. E drejta për t‟i dhënë udhëzime një prokurori më të ulët duhet të shtrihet vetëm tek
udhëzimet me natyrë të përgjithshme dhe jo tek dhënia e udhëzimeve se si duhet të
trajtohen çështje të vecanta. Një kufizim i tillë duhet të artikulohet qartësisht në ligj.
139. Pavarësia e brendshme të konsistojë në një sistem ku prokurori individual në ushtrimin
e veprimtarive të lejuara me ligj të mos ketë nevojë të marrë miratim paraprak dhe as
konfirmim të mëpasshëm nga eprori i tij.
140. Çështjet duhet t‟u shpërndahen prokurorëve në bazë procedurash që garantojnë
barazinë dhe paanshmërinë. Transferimi i çështjes nga një prokuror tek një tjetër i të
njëjtit nivel mund të bëhet vetëm për shkaqe të pengesave ligjore për ushtrimin e
ndjekjes penale.
141. Me qëllim që të shmangen udhëzimet e parregullta, është thelbësore të zhvillohet një
listë me garanci për mosndërhyrje në veprimtaritë e prokurorit. Mosndërhyrja të
konsistojë në garancinë që veprimtaria e prokurorit në gjykim të jetë e çliruara nga
presioni i jashtëm, si dhe nga presioni i brendshëm i paligjshëm apo i parregullt brenda
sistemit të prokurorisë. Këto garanci duhet të mbulojnë emërimin,
disiplinën/shkarkimin, por edhe rregulla specifike për menaxhimin e çështjeve dhe për
procesin vendimmarrës.
142. Të specifikohet saktësisht se çfarë kuptohet me “sistem hierarkik” të organizimit te
prokurorisë. Të specifikohet saktësisht e drejta e udhëzimit që i jepet dikujt brenda
sistemit, kujt saktësisht i jepet kjo e drejtë, cili është saktësisht rrethi i autoritetit të
prokurorëve individualë, në cilat raste ata mund të marrin vendime me nismën e tyre,
cilat vendime kërkohet të miratohen nga një prokuror më i lartë, cilat vendime mund të
rishikohen dhe cilat jo, si dhe nga kush dhe për cilat shkaqe.
143. Udhëzimet e përgjithshme të eprorit të drejtëpërdrejtë duhet të jepen gjithnjë me
shkrim. Të njihet e drejta e prokurorit vartës të kërkojë sqarime dhe arsyetime shtesë
ndaj prokurorit epror, të cilat gjithashtu duhet të jepen me shkrim.
144. Prokurori më i ulët të ketë të drejtë që kur vlerëson se udhëzimet e eprorit të
drejtëpërdrejtë bien në kundërshtim me ligjin, ose janë kundër bindjes së tij, të kërkojë
zgjidhjen e mosmarrëveshjës prej Këshillit të Prokurorisë. Kjo e drejtë të zbatohet në
mënyrë koherente dhe dhe të arsyetuar. Alternativisht, kur prokurori më i ulët vlerëson
se udhëzimet e eprorit të drejtëpërdrejtë bien në kundërshtim me ligjin, ose janë kundër
bindjes së tij, ka të drejtë të japë dorëheqjen dhe në këtë rast, çështja hetohet
konkretisht nga vetë prokurori epror që ka dhënë udhëzimin e vlerësuar të paligjshëm.
145. Të parashikohet në nivel kushtetues se të gjithë prokurorët e të tria niveleve i
nënshtrohen përgjegjësisë disiplinore, si dhe listimi në mënyrë të qartë dhe objektiv në
ligj të të gjitha shkeljeve disiplinore dhe sanksioneve proporcionale me shkeljet
146. Të parashikohet zhvillimit të procedimit disiplinor ndaj prokurorëve në dy shkallë
gjykimi: para Këshillit të Prokurorisë (shkalla e parë) dhe para gjykatës administrative.
147. Të parashikohent modalitetet ligjore të furnizimit të medias me informacionet e
nevojshme, me qëllim informimin e publikut mbi funksionimin e sistemit të drejtësisë.
Autoriteti kompetent duhet të marrë masat të përcjellë një informacion të tillë, duke
qenë shumë i kujdesshëm mbi prezumimin e pafajsisë së të akuzuarit, të drejtës për një
gjykim të ndershëm dhe të drejtës për mbrojtje të jetës private dhe familjare të të gjithë
personave të përfshirë në proces. Për këtë qëllim duhet miratuar kode sjelljeje ose
udhërrëfyes lidhur me marrëdhëniet me mediat.
266
148. Pushteti dhe përgjegjësia e prokurorëve të shtrihen vetëm të ndjekja penale e veprave
penale dhe tek roli i përgjithshëm i mbrojtjes së interesit publik nëpërmjet sistemit
gjyqësor penal.
149. Të adoptohet modeli i ndjekjes së detyrueshme penale (legality principle). Përjashtimet
e vetme mund të bëhen vetëm për arsye dhe në bazë kriteresh të mirëpërcaktuara në
dobi të ndjekjes penale (dhënies së drejtësisë – rasti i dëshmitarëve te mbrojtur”)
150. Sistemi ndjekjes penale të bazohet në sistemin akuzator. Administrimi i ndershëm i
drejtësisë kërkon që të ketë barazi efektive armësh midis prokurorisë dhe mbrojtjes, si
dhe respektim të pavarësisë së gjykatës, respektim të parimit të ndarjes së pushteteve
dhe forcë detyruese të vendimeve përfundimtare të gjykatës. Gjyqtarët dhe prokurorët
duhet që secili të gëzojë pavarësinë në respekt të funksioneve të tyre, porse duhet të
jenë dhe të duket se janë të pavarur nga njëri-tjetri.
151. Sistemi i ndjekjes penale të bazohet në modelin që hetimet kontrollohen prej një
autoriteti gjyqësor. Çdo atribuim i funksioneve gjyqësore (të dhënies së drejtësisë) tek
prokurorët mund të shtrihet vetëm për çështje që kanë të bëjnë me sanksionet e lehta të
veprës penale (roli i prokurorit në akuzat private), dhe se në asnjë rast tjetër nuk duhet
te ushtrohen njëkohësisht me autoritetin e ndjekjes penale në të njëjtën çështje, si dhe
nuk duhet te kufizojë të drejtën e mbrojtjes për t‟iu drejtuar gjykatës në këto raste.
152. Ekskluziviteti i ndjekjes penale t‟i përkasë vetëm sistemit të prokurorisë, me
mundësinë që një pjesë veprash penale me natyrë të lehtë të ndiqen prej vetë
individëve me akuzë private (kryesisht të dëmtuarit nga vepra penale)
153. Sistemi i ndjekjes penale te ridimensionohet duke i njohur personave të dëmtuar nga
vepra penale për të marrë pjesë në çdo fazë dhe shkallë të procedimit penal
154. Të krijohen mekanizma ligjorë për të shmangur ndërhyrjen politike që synon
vendimmarrjen e gabuar të prokurorisë, qoftë në rastin kur vendoset të ushtrohet
ndjekja penale kur ajo nuk duhej filluar për shkak se nuk ka prova ose për shkak se
është e bazuar në prova të falsifikuara apo të kompromentuara, qoftë në rastin kur
vendoset të mos ushtrohet ndjekja penale e cila duhet të kishte filluar. Duhet të
miratohen mekanizma që sigurojnë mënjanimin e presionit politik të papërshtatshëm
në çështjet e ndjekjes penale. Ndjekja penale nuk duhet të përdoret në duart e
mazhorancës si një mjet shtypjeje dhe si një mjet që ndihmon korrupsionin.
155. Për të zgjidhur rastin e vendimeve të gabuara të prokurorisë për mosushtrimin e
ndjekjes penale, duhet të zhvillohen mekanizma ligjorë proceduralë që sigurojnë
kontrollin gjyqësor të këtyre rasteve me kërkesë të të dëmtuarve nga veprat penale
156. Veprimet e prokurorit që prekin të drejtat e njeriut, si kontrolli apo arresti, duhet të
mbeten nën kontrollin e gjyqtarëve;
157. Të krijohen mekanizma mbrojtës që ndjekja penale të mos i nënshtrohet presionit të
mazhorancës, që vjen për shkak të presionit nga manipulimit të opinionit publik prej
mazhorancave, apo për shkak të presionit populist të saj, sidomos kur mbështetet nga
fushatat mediatike, e për pasojë të përdoret prej saj si mjet shtypës.
158. Këshilli i Prokurorisë të jetë një trup kolegjial i pavarur. Numri i anëtarëve të Këshillit
të Prokurorisë, duhet të përcaktohet në funksion të gamës dhe volumit të funksioneve.
159. Shumica substanciale e anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë të zgjidhet nga kolegët e
tyre. Anëtarët prokurorë të zgjedhur, duhet të përfaqësojnë të gjitha nivelet strukturore
hierakike të sistemit të prokurorisë dhe të mos jenë në pozita drejtuese administrative
(drejtuesit e prokurorive të rretheve apo apelit) dhe te plotesojne kriteret e treguara me
siper per gjyqtaret e GJL dhe GJK,per integritetin profesional, perfshi dhe kriteret e
267
pervojes kur kane qene ne funksione dhe detyra gjate kohes se rregjimit komunist.
160. Me qëllim që të sigurohet legjitimiteti demokratik i këtij Këshilli, anëtarët e tjerë të
zgjidhen nga Parlamenti ndërmjet personave me kualifikimet e përshtatshme (profesorë
të së drejtës dhe juristë të angazhuar në shoqërinë civile etj).
161. Anëtarët e Këshillit të Prokurorisë, të emëruar nga Kuvendi, të zgjidhen nëpërmjet një
shumice të cilësuar si ne rastin e PP ose me pjesëmarrje substanciale të opozitës me
qellim per te garantuar paanesine dhe eleminuar kapjen politike.
162. Një mekanizëm zhbllokues duhet të parashikohet për zgjedhjen e anëtarëve jo-
prokurorë, psh zgjedhja nga Parlamenti duke përdorur një sistem proporcional, ose
transferimi i të drejtës së zgjedhjes tek organizma të pavarur per te eleminuar kapjen
politike jane te mirepritur.
163. Anëtarët e Këshillit të Prokurorisë të qëndrojnë në detyrë për një afat prej 4 vjetësh.
Anëtarët mund të rizgjidhen por duke siguruar që të paktën 4 vjet të kenë kaluar nga
mandati i tyre i mëparshëm.
164. Idealisht dy profesionet – gjyqtarët dhe prokurorët – duhet të përfaqësohen nga organe
të ndara (KLD dhe Këshilli i Prokurorisë).
165. Me qëllim garantimin e pavarësisë, zgjedhja e drejtuesit të Këshillit të bëhet nga
anëtarët e tij nëpërmjet një mekanizmi zgjedhor.
166. Mandati i këtyre anëtarëve duhet të përfundojë vetëm me skadimin e këtij afati, me
daljen në pension, me dorëheqje ose vdekje, ose me shkarkimin e tyre për arsye
disiplinore.
167. Një procedurë disiplinore duhet të zbatohet në rastet e shkeljeve disiplinore.
168. Rastet kur një anëtar i Këshillit të Prokurorisë mund të shkarkohet duhet të
specifikohen në ligj.
169. Asnjëherë nuk duhet të parashikohet si shkak shkarkimi “mungesa e besimit” prej
organit që i ka zgjedhur këta anëtarë.
170. Procedura disiplinore duhet të garantojë një gjykim të drejtë për anëtarin e Këshillit të
Prokurorisë.
171. Shkarkimi të vendoset vetëm nga anëtarët e tjerë të Këshillit, me një shumicë të
cilësuar, pa pjesëmarrjen e anëtarit të interesuar.
172. Përgjatë vlerësimit të marrjes së masës së shkarkimit (ose pezullimit), duhet mbajtur
parasysh proporcionaliteti midis shkeljes dhe masës, si dhe të përcaktohet procedura e
konstatimit objektiv të shkeljes
173. Ankimi në gjykatë ndaj masave të shkarkimit (pezullimit) të anëtarëve të Këshillit
duhet të parashikohet shprehimisht.
174. Asnjë anëtar i Këshillit të Prokurorisë, i zgjedhur nga prokurorët, nuk duhet të ketë të
drejtë, përgjatë shërbimit në Këshill, të promovohet brenda shërbimit.
175. Anëtarësia në Këshill mund të pezullohet atëherë kur statusi si prokuror pezullohet, për
shembull për shkak të një hetimi penal në proces ose për arsye të tjera sipas ligjit psh
në rastin e një procedure disiplinore për aq kohë sa vazhdon kjo procedurë.
176. Paaftësia fizike e anëtarit të Këshillit të Prokurorisë të përmbushë funksionet duhet në
fakt të shkaktojë shkarkimin, edhe nëse kjo është shkaktuar nga arsye objektive.
Megjithatë, periudha e kohës në të cilën ai ka munguar duhet të merret në konsideratë:
një periudhë kohe minimale duhet qartësisht të vendoset, pas së cilës shkarkimi i
anëtarit mund të kërkohet.
177. Mbledhjet e Këshillit të Prokurorisë duhet të jenë të hapura për publikun, nëse Këshilli
nuk vendos të punojë me mbledhje të mbyllur, përveç rasteve kur siguria arsye të tjera
268
që lidhen me mbrojtjen e të dhënave personale mund të kërkojnë mbledhje të mbyllura
dhe në përputhje me rregullat e tij të procedurës, si një rast përjashtimor.
178. Një Komision tjetër të krijohet brenda Këshillit të Prokurorisë, me objektivin prioritar
të veprimtarisë shqyrtimin e vlerësimin përfundimtar të performancës së prokurorëve.
Në alternativë të kësaj zgjedhjeje vlerësimi i performancës në instancë të parë mund të
bëhet nga një inspektorat i specializuar i caktuar nga PP, e më pas shyrtimi
përfundimtar të bëhet nga Këshilli.
179. Këshilli duhet të përfshihet në punën e përditshme operacionale. Për këtë arsye duhet
të organizohet si një organ me kohë të plotë. Garancitë e statusit të anëtarëve prokurorë
rregullohen mutatis mutandis si në rastin e gjyqtarëve anëtarë të KLD.
180. Të njihet e drejta e ankimit tek gjykata administrative kundër vendimit të Këshillit të
Prokurorisë. Kontrolli gjyqesor i vendimeve te Keshillit eshte nje mase e mirepritur.
181. Tendenca duhet të jetë që sa më shumë kompetenca rreth statusit dhe veprimtarisë së
brendshme të adresohen te Këshilli i Prokurorisë me qëllim kufizimin e influencave
politike të papërshtatshme mbi këto çështje, me qëllim garantimin e pavarësisë
institucionale dhe pavarësisë individuale të prokurorëve.
182. Këshilli i Prokurorisë si një nga institucionet brenda sistemit të Prokurorisë, ka fuqi
vendimmarrëse, lidhur me çështjet e statusit të prokurorëve, emërimit dhe promovimit
të tyre, procedimit disiplinor dhe mbarëvajtjes së veprimtarisë së brendshme të sistemit
të prokurorisë.
183. Kriteret e emërimit të prokurorëve dhe emërimi i tyre në nivelet e larta administrative
të sistemit të prokurorisë, bazohet në kritere të cilat aplikohen mutatis mutandis si edhe
për gjyqtarët.
184. Parashikime të përgjithshmë si psh shtetësia, gjendje e mirë shëndetësore, kompetenca
profesionale, mungesa e çdo procedimi penal aktual dhe në të shkuarën janë kërkesa që
duhet te trajtohen në mes të kushteve dhe kritereve përzgjedhëse. Promovimi duhet të
bazohet thelbësisht në vlerësimin e performancës. Asnjë prokuror apo funksionar i
sistemit të drejtësisë gjatë periudhës së diktaturës komuniste të mos ketë të drejtë të
promovohet.
185. Aksesi në sistemin e prokurorisë, të bëhet ekskluzivisht duke parashikuar si kusht
diplomimin profesional nëprmjet trajnimit fillestar në Shkollën se Magjistraturës, pa
lejuar asnjë përjashtim nga ky rregull.
186. Në çdo rast, e drejta e PP, që të marrë vendime thelbësore sidomos për emërimin,
procesin disiplinor, promovimin, vlerësimin nuk duhet të humbasë nga kompetenca
vendimmarrëse e Këshillit të prokurorisë.
187. Propozimi për emërimin e prokurorëve më të ulët, qoftë në rastin e hyrjes në sistemin e
prokurorisë, qoftë në rastet e emërimit në nivelet hierarkike administrative të
prokurorisë duhet të bëhet prej PP. Këshilli i Prokurorisë të ketë të drejtën vetëm të
refuzimit të emërimit, porse vetëm bazuar në arsye të shëndosha.
188. Parimi i palëvizshmërisë aplikohet për gjyqtarët dhe jo për prokurorët. Megjithëkëtë,
prokurorët duhet të kenë mundësinë të ankimojnë kundër transferimevere të
detyrueshme.
189. Çështja e komandimit të detyruar duhet të aplikohet vetëm kur dhe për aq sa zgjat
nevoja për të kapërcyer problemet funksionale nëpërmjet vendosjes së burimeve
njerëzore në mënyrë efektive, në mënyrë që të sigurohet përmbushja e detyrave të
kërkuara. Komandimi i detyruar nuk duhet përdorur si mjet që mund të rrezikojë
pavarësinë e prokurorit.
269
190. Garancitë procedurale për çdo prokuror që mund të transferohet me detyrim, të
parashikohen në ligj dhe kriteret për një transferim të tillë të parashikohen qartë dhe së
bashku me mundësinë e prokurorit që ka pësuar një të tillë, të ketë të drejtën e ankimit
në gjykatë ndaj vendimit përkatës,
191. Rreziku potencial i komandimit kundër vullnetit të prokurorit, duhet të balancohet
nëpërmjet garancive. Një e drejtë e plotë ankimi pa efekte pezullimi ndaj komandimit
duhet parashikuar. Prokurori i cili është komanduar mund të paraqesë një kundërshtim
në Këshillin e Prokurorisë, i cili duhet së paku të mundësojë një shqyrtim ex post të
rastit. Ky shqyrtim duhet të trajtojë edhe aplikimin e drejtë të kritereve ligjore.
192. Prokurorët duhet të qëndrojnë në detyrë pa kufizim deri në moshën e pensionit.
Ndërprerja e qëndrimit në detyrë mund të bëhet vetëm për shkaqe të shkarkimit si
pasojë e procedimit disiplinor ose lirimit për shkaqe subjektive.
193. Është e nevojshme të parashikohet një procedurë objektivisht transparente në procesin
e promovimit të prokurorëve. Ky proces nuk mund t‟i lihet vetëm diskrecionit të
eprorit të drejtëpërdrejtë.
194. Procesi i vlerësimit bëhet shumë më i pavarur nëse bëhet prej Këshillit të Prokurorisë.
Minimalisht vendimi përfundimtar mbi vlerësimin t‟i besohet Këshillit. Përfshirja e
disa anëtarëve “të jashtëm”, në nënkomisionin e Këshillit që trajton vlerësimin (nëse
kjo nuk i besohet Këshillit në formacion të plotë) do të ndihmonte garancitë e
pavarësisë dhe paanësisë.
195. Mundësia e një ankimi kundër vendimeve kundër vlerësimit të gabuar ose të pavërtetë
të komisionit të vlerësimit, duhet të parashikohet qartësisht.
196. Nevoja për parashikime që pranojnë ankimin në gjykatë nuk duhet të kufizohet vetëm
tek sanksionet disiplinore, por duhet të përfshijë edhe akte që kanë efekte negative në
statusin ose veprimtarinë e prokurorëve, psh: mohimi i një promovimi, depozitimi i
komenteve negative në dosjen personale të promovomit, ndryshimi i rrethit të ushtrimit
të detyrës etj. Në një vend ku aplikohet shteti i së drejtës është e nevojshme për
parashikime të mjeteve mbrojtëse nëpërmjet gjykatës në këto raste.
197. Vlerësimi si “i paaftë” duhet të parashikohet si bazë objektive për nismën disiplinore.
Ky është një faktor, i cili duhet të rregullohet me saktësi të madhe për të parandaluar
shndërrimin e tij në një mjet të papërshtatshëm ndërhyrjeje në paanësinë. Për këtë
shkak, sistemi i vlerësimi të performancës duhet të parashikohet në ligj. Autoriteti
kompetent që realizon vlerësimin duhet të specifikohet, se bashku me rrethanat, në
bazë të të cilave këto shkaqe mund të të aplikohen.
198. Një sistem i tillë duhet të parashikojë kritere objektive për vlerësimin dhe të përfshijë
domosdoshmërisht garancinë për ankim ndaj vlerësimeve negative.
199. Në rastin e prokurorëve, të ndryshëm nga PP, vendimet mbi shkarkimin duhet të
merren nga Këshilli i Prokurorisë.
200. E drejta për një seancë dëgjimore të drejtë dhe aksesi në një gjykatë të pavarur, e cila
do të mbikëqyrë procesin, nuk duhet të cenohen dhe duhet të parashikohen
shprehimisht në ligj.
201. Masat disiplinore nuk duhet të vendosen prej eprorit të drejtëpërdrejtë, i cili është
njëkohësisht edhe akuzues edhe gjykues, si në një sistem inkuizitorial. I takon PP të
promovojë nismën e procedimit disiplinor, në bazë të procedurës, që i heq atij
mundësitë e bllokimit ndaj çdo ankese, si dhe të njihet edhe mjeti i Inspektoratit
Disiplinor.
202. Në procedimet kundër prokurorëve, Këshilli duhet të vendosë nëpërmjet një komisioni
270
i konstituuar vetëm me prokurorë.
203. Inspektorati për inspektimin disiplinor (prokurori disiplinor) të prokurorëve të
parashikohet në ligj dhe të zgjidhet prej Këshillit të Prokurorisë, duke parashikuar
kriteret që kërkohen për zgjedhjen e anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë për anëtarët jo
prokurorë. Kjo do të rriste autonominë dhe pavarësinë e hetimeve disiplinore, të cilat
janë të një rëndësie të veçante, qoftë për prokurorin, qoftë për publikun.
204. Në çështjet disiplinore, që përfshijnë sigurisht edhe shkarkimin e prokurorëve,
prokurori i përfshirë duhet të ketë të drejtën të dëgjohet në një procedim kontradiktor.
205. Prokurori, subjekt i sanksionit disiplinor, duhet të ketë të drejtën të ankohet ne gjykatën
administrative, e cila duhet të ketë të drejtën e ridëgjimit të çështjes (gjykimit në
themel) dhe jo vetëm thjesht shqyrtimin e procedurës.
206. Të saktësohet se prokuroria është autoriteti i vetëm që drejton veprimtarinë hetimore
me vlerë probatore (mbledhëse e provave).
207. Prokuroria të kontrollojë dhe vleftësojë veprimet hetimore paraprake të policisë, që i
kryen me iniciativë përgjatë veprimtarisë së saj të parandalimit të sjelljeve kriminale,
sidomos ato që kanë të bëjnë me të drejtat dhe liritë themelore të individit.
208. Policia gjyqësore të jetë në varësi operacionale të prokurorisë dhe të kryejë vetëm
veprimet hetimore të deleguara prej saj. Prokuroria të saktësojë instruksione të
detajuara që duhen përmbushur nga policia, me qëllim të realizimit efektiv të
prioriteteve hetimore, pra mjetet që duhet të përdorë për kërkimin e provës, stafin që
duhet të përdorë, kohëvazhdimin e veprimeve hetimore, informacioni që duhet t‟iu
përcjellë prokurorit etj.
209. Prokuroria të ketë të drejtë të përcaktojë ajo, caktimin e korpuseve të policisë që duhet
të kryejnë hetimet për një çështje apo një seri të caktuar veprimesh hetimore.
210. Prokuroria të ketë të drejtë të bëjë vlerësim performance si dhe inspektime ndaj
policisë gjyqsore, për shkak të nevojës që ka për të monitoruar se veprimet hetimore po
përmbushen në përputhje me ligjin. Prokuroria të ketë të drejta mbi statusin e
nëpunësve të policisë dhe specifikisht të inciojë procedura disiplinore nëse konstatohen
shkelje ligjore administrative.
211. Statusi i punonjësve të policisë të monitorohet njëkohësisht edhe prej prokurorisë,
lidhur me veprimtarinë e policisë brenda dhe për aq sa i përket angazhimit të saj në
veprimtarinë hetimore nën urdhërimin dhe kontrollin e prokurorisë.
212. Ndryshimet në KPP, të përgatitura nga Ministria e Drejtësisë, e asistuar nga ekspertë
ndërkombëtar të OPDAT, EURALIUS III, OSBE, Këshilli i Europës, Projekti JUST i
USAID, etj., t‟i përcillen menjëherë Komisionit të Posacëm Parlamentar për të vijuar
më tej me procedurat e shqyrtimit dhe miratimit të tyre.
213. Kodi Penal ka nevojë për përmirësime dhe cdo masë që synon përmirësimin dhe
harmonizimin e përmbajtjes së tij është e mirëpritur. Në këtë drejtim, mbështesim
idenë për të vlerësuar mundësinë e hartimi të një Kodi të ri Penal.
214. Mbështesim plotësisht mundësinë e krijimit të burgjeve private, si dhe shtrirjen e
mbikëqyrjes elektronike në të githë Shqipërinë.
IV. EDUKIMI LIGJOR DHE ARSIMI JURIDIK
215. Të specifikohet detyrimi i përfshirjes në kurrikulat e arsimit parauniversitar te lendeve te
edukimit ligjor si disiplina te mevetshme ne te gjitha ciklet parauniversitare si lende te
271
detyrueshme apo me zgjedhje. Per kete mase kerkohet nderhyrje konkrete ne VKM-te
per kurrikulat parauniversitare. Këto lende te përzgjidhen prej vete shkollave ndermjet
alternativave te teksteve te hartuara nga juristet vendas, per shkak se sistemi ligjor i cdo
vendi eshte specifik dhe per kete arsye nuk te lejon te adoptohen tekste shkollore te
huaja.
216. Do te ishte me efikase qe masat per arsimin e larte juridik te përcaktohen duke pasur
parasysh menyren e re te organizimit dhe te funksionimit te arsimit te larte juridik dhe
problematikat qe mund te shfaqen mbas hyrjes ne fuqi te ligjit te ri te Arsimit te larte.
217. Vendosia e nje raporti fiks ligjor midis numrit te studenteve te nje Fakulteti Juridik dhe
pedagogeve te atij fakulteti.
218. Parashikimi i mundësisë ligjore për nje bashkëpunim midis Fakultetit të Drejtësisë me
Kuvendin e Republikes dhe Ministrine e Drejtesise per perdorimin e ekspertizes
akademike ne te gjitha ndryshimet ligjore apo reformat ligjore, do te ndihmonte shume
jo vetem kerkimin shkecor, por dhe nivelin e ligjeve qe hartohen ne vend.
219. Ndërmarrja e iniciativave ligjore per permiresimin e trajtimit financiar te punonjesve
mesimore shkencore ne Fakultetet Juridike.
220. Detyrimin e Fakulteteve Juridike qe nje pjese te leksioneve te zhvillohen nga
personalitetet me ekspertizen me te vecante ne fushen juridike, ne formen e ftesave per
pedagoget e jashtem qe do te duhet te jene personalitete vendase apo te huaja ne nje
fushe te caktuar te kerkimit shkencor, apo ne nje tematike te caktuar te nje disipline ne
lendet juridike.
221. Formimi vazhdues i njohurive të profesionistëve të lirë te zhvillohet periodikisht nga
dhomat kombetare te profesioneve te lira, të cilat mund te organizojne trajnime apo
kurse vazhduese per ti mbajtur koherent me ndryshimet ligjore.
222. Cdo menyre apo mekanizëm per tu bere pjese e sistemit gjyqësor qe shmang Shkollen e
Magjistratures, kontrollin e aftesise nepermjet konkurrimit per tu pranuar ne te, është I
PAPRANUESHËM për ne.
223. Per nje formim me te plote, per nje vleresim me profesional dhe per nje proces jashte
cdo ndikimi në Shkollën e Magjistratrës vlerësohet e nevojshme edhe ndryshimi i
menyres së organizimit administrativ dhe akademik te procesit mesimor, kriteret e
perzgjedhjes se stafit akademik dhe vleresimit te studenteve te Shkolles se
Magjistratures.
224. Garantimi i pavarsise se Shkolles se Magjistratures, dhe nxjerrjes se tij jashte ndikimit te
pushtetit ekzekutiv, duke e përfshirë brenda ombrellës së Këshillit të Lartë të Drejtësisë.
Në këtë drejtim, ështe e nevojshme që të zhbëhen ndërhyrjet e fundit që i janë bërë ligjit
për Shkollën e Magjistratures.
225. Është e PAPRANUSHME për ne masa që parashikon mundësinë e vendosjes së
kuotave proporcionale për pranimin jashtë konkursit në Shkollën e Magjistraturës në
përputhje me nevojat që dikton sistemi dhe në çdo rast parashikimin e ndjekjes së
detyrueshme të Shkollës të paktën një vit! Per ne kjo mase eshte krejt e papranueshme
dhe në shkelje flagrante të standardeve ndërkombëtare për pranimet në gjyqësor.
Parashikimi i një mase të tillë e rikthen sistemin në gjendjen që ishte përpara viteve
2000.
226. Janë të nevojshme nderhyrje ne ligjin e Shkolles se Magjistratures per sigurimin e nje
stafi jo vetem profesional, por edhe jashte ndikimit politik.
227. Duke pasur parasysh rendesine e vleresimit te studenteve te shkolles se magjistratures sa
272
i perket dhe gjykates apo prokurorise ku do te emerohen, do te ishte e nevojshme dhe
percaktimi i nje sistemi vleresimi modern dhe objektiv, si e vetmja menyre per sigurimin
e profesionalizmit dhe pavaresise se gjyqtareve apo prokuroreve te ardhshem.
228. Mundësia që ofron ligji për organizimin e pushtetit gjyqësor, për emërimin si gjyqtar
deri në 10 % të personave jashtë Shkollës së Magjistraturës, duhet të hiqet në ligj. Ky
parashikim ka qenë një këmbëngulje pa argumenta e Partisë Socialiste në kohën e
miratimit të ligjit, por vlerësojmë se ka dëmtuar dhe vijon të dëmtojë profesionalizimin
dhe pavarësinë e sistemit.
V. SHËRBIMET LIGJORE DHE PROFESIONET E LIRA
229. Fuqizimi i mëtejshëm i Shkollës së Avokatisë është i nevojshëm, për shkak se është një
organizëm i ri dhe në konsolidim e sipër.
230. Parashikimi me ligj të një mekanizimi që fuqizon transparencën dhe objektivitetin e
provimit të avokatisë, rritjen e numrit të trajnimeve për rregullat e etikës dhe rregullat
ligjore për ushtrimin e profesionit të avokatisë.
231. Detyrimi i sigurimit profesional të avokatëve është aktualisht në ligj, por ka dështuar të
aplikohet në praktikë. Për pasojë, është e nevojshme që të identifikohen rrugët për
zgjidhjen ligjore të problemit.
232. Për elemiminim e evazionit fiskal është e nevojshme që vetë Dhoma Kombëtare e
Avokatisë të përcaktonte tarifa standarde minimale shërbimi dhe detyrimin e avokatëve
për të lëshuar faturë për cdo shërbim të ofruar, të kundërfimosur edhe nga përfituesi i
shërbimit.
233. Zgjidhje të problematikës së shtyrjes së proceseve gjyqësore për shkak të mungesës së
avokatëve. Kjo do të kërkonte ndryshime përkatëse në Kodet e procedurave, ku të
parashikohej mundësia që gjyqtarët për zvarritje të qëllimshme të procesit nga ana e
avokatëve të kishin mundësi për gjobitjen e tyre, krahas kërkesës për marrjen e masave
disiplinore ndaj avokatit.
234. Rishikimi i pagesave shumë të ulta për avokatët kryesisht. Kjo do të kërkonte
parashikimin e mundësisë që këto avokatë të paguhen sipas tarifave të tregut, të
paracaktuara nga vetë Dhoma Kombëtare e Avokatisë (tarifa standarde minimale).
Mendojmë se pagesa e këtyre avokatëve sipas tarifave të tregut do të ndihmonte edhe në
përmirësimin e cilësisë së shërbimit ndaj klientëve, sepse praktika ka treguar që cilësia e
përfaqësimit nga avokatët kryesisht është e ulët dhe cënon të drejtën e personit për një
proces të rregullt ligjor.
235. Forcimi i mekanizmave ligjore që garantojnë bashkëpunimin e avokatëve me
institucionet shtetërore. Mbi këtë problematikë mendojmë se është e nevojshme që të
ndryshohet dispozita përkatëse në ligjin për avokatinë, duke parashikuar një mekanizëm
ndëshkimi disiplinor, deri në largim nga detyra, për zyrtarët që nuk japin
informacionet/dokumentet e kërkuara nga avokatët dhe që bëhen premisë për cënimin e
të drejtës së individit për një proces të rregullt ligjor.
236. Është e domosdoshme që të rishikohen kriteret ligjore për t‟u bërë noter. Ne vlerësojmë
se një eksperiencë minimalisht 10 vjet në profesion si jurist është e nevojshme që të
garantohet profesionalizimi i noterëve.
237. Është e nevojshme që shërbimi “One Stop Shop për noterët” të shtrihet në të gjithë
273
territorin e RSH. Gjithashtu, duhet vlerësuar mundësia e dixhitalizimit të mëtejshëm të
veprimtarisë noteriale.
238. Duhet vlerësuar mundësia që noterët të bëhen agjentë tatimor, sepse në këtë mënyrë
zgjidhet problematika e mospagimit të detyrimeve tatimore në rastin e realizimit të
transaksioneve pranë noterit.
239. Përmirësimi dhe zhvillimi i metejshëm të Regjistrit Noteial Shqiptar (RNSH).
240. Është e nevojshme që të përcaktohen në ligj kriteret e qarta se cila kategori personash
përfiton falas shërbimet noteriale, duke qenë se jemi përpara një shërbimi privat me
karakter tërësisht publik.
241. Miratimi i ndryshimeve të nevojshme në ligj, me qëllim që të mundësohet sigurimi i
noterëve në lidhje me përgjegjësinë civile ndaj të tretëve.
242. Të forcohen rregullat për përgjegjshmërinë dhe llogaridhënien e përmbaruesit gjyqësor
dhe aplikimin e sanksioneve të forta për mosekzekutimet në kohë pa shkaqe objektive.
243. Përmbarimi gjyqësor shtetëror ka dështuar të përmbush misionin e vet. Për këtë shkak
mendojmë se është e përshtatshme që i gjithë shërbimi përmbarimor të kalojë në
shërbim përmbarimor privat. Kjo masë do të kërkonte domosdoshmërisht aplikimin e
mekanizmave të nevojshëm për të lehtësuar ekzekutimin pa pagesë të vendimeve
gjyqësore për personat në nevojë. Ligji duhet të parashikojë kritere të qarta për
përjashtimin e tyre nga tarifat për ekzekutimin e vendimeve gjyqësore. Nga ana tjetër,
privatizimi 100 % i këtij shërbimi duhet të shoqërohet me një mekanizëm të përforcuar
kontrolli dhe llogaridhënie nga ana e strukturave shtetërore mbikëqyrëse.
244. Të parashikohen masa efikase që garantojnë ekzekutimin e vendimeve, kur janë të
përfshira institucionet shtetërore. Është e nevojshme që të rishikohen rregullat për
ekzekutimin e vendimeve gjyqësore ndaj institucioneve shtetërore dhe parashikimin e
mundësisë për shkarkim nga detyra të cdo zyrtari publik që pengon me veprime apo
mosveprime ekzekutimin e vendimeve gjyqësore.
245. Parashikimi në ligj i një mekanizmi të përshtatshëm që garanton përgjegjshmërinë dhe
llogaridhënien e ndërmjetësit.
246. Shkrirjen e Institutit të Mjekësisë Ligjore dhe bashkimin e këtij institucioni me Policinë
Shkencore, nën emërtesën Instituti i Ekspertimit Shkencor. Në vlerësimin tonë, rritja e
bashkëpunimit midis Mjekësisë Ligjore dhe Policisë Shkencore dhe ushtrimi i
veprimtarisë së tyre brenda të njëjtit institucion do të ndihmonte në rritjen e mundësisë
për koordinimin e informacionit/rezultateve, duke dhënë një kontribut të cmuar në
realizimin e hetimeve të sakta dhe të shpejta.
247. Garantimi i mbështetjes së nevojshme financiare për mjeksinë ligjore, me qëllim
sigurimin e mjeteve bashkëkohore të punës dhe përmirësimi i statusit të punonjësve të
kësaj strukture.
248. Forcimi i mekanizmave të kontrollit dhe llogaridhënies për përkthyesit zyrtar dhe
ekspertët e fushave të ndryshme që përfshihen në procese gjyqësore. Aktualisht
veprimtaria e tyre është e parregulluar plotësisht dhe nuk ekziston asnjë mekaizëm
llogaridhënie për ushtrimin e veprimtarisë nga ana e tyre.
249. Dixhitalizimin e shërbimeve në ZRPP, duke aplikuar sistemin “One Stop Shop” në të
gjithë Shqipërinë.
250. Gjetjen e mekanizimit të përshtatshëm ligjor për të detyruar QBZ të përmbush detyrimet
e parashikuara nga ligji, vecanërisht përsa i përket arkivës elektronike të legjislacionit
dhe përditësimin e akteve ligjore e nënligjore në fuqi.
274
VI. MASAT ANTIKORRUPSION
251. Modeli ynë kushtetues është ai i sistemit të centralizuar (neni 149 i Kushtetutës) dhe si
i tillë, nuk mundëson krijimin e “prokurorive paralele kushtetuese” apo “super
prokurorive kushtetuese” (rasti i SPAK dhe Byrosë Kombëtare të Hetimit), që nuk
respektojnë ndarjen dhe balancimin e pushteteve nga njëra anë dhe pavarësinë dhe
paanësisë si kushte bazë të pushtetit gjyqësor. Modeli ynë kushtetues mundëson që në
nivel ligji, strukturimi i prokurorisë të përshtatet më fenomenologjinë kriminale nga
njëra anë (prokuroritë e specializuara) dhe përshtatjen e procedurave hetimore-
probatore (mbledhëse provash)-gjykimore.
252. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese që e ka cilësuar ngritjen e Byrose Kombëtare të
Hetimit si antikushtetues DUHET TË RESPEKTOHET PLOTËSISHT. Ndryshimi i
Kushtetutës në favor të ligjit qeveritar të shpallur antikushtetues është i papranueshmë
prej nesh. Cdo strukturë hetimore duhet të ngrihet duke respektuar vendimin përkatës të
kësaj gjykate dhe Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, që garanton parimin e
ndarjes dhe balancimit të pushteteve dhe autoritetin e padiskutueshëm të Gjykatës
Kushtetuese për garantimin e shtetit të së drejtës.
253. Lidhur me SPAK, ideja e “prokurorive të specializuara” që targetojnë vetëm fenomenin
e korrupsionit nuk është e re, madje në disa vende ka rezultuar e sukseshme. Porse
modelimi, ashtu siç sugjerohet, në Kushtetutë, pra miratimi në Kushtetutë i një organi
extra, paralel me sistemin e prokurorisë, vendos në krizë pikërisht sistemin kushtetues
të organzimit të prokurorisë si një organ i centralizuar. Janë të gjitha mundësitë, që një
prokurori e specializuar të krijohet dhe se Kushtetuta siç është e pranon një mundësi të
tillë (rasti i prokurorisë për krimet e rënda), e cila të fokusohet vetëm në
fenomenologjinë korruptive, porse në respektim të modelit organizativ aktual që ka
bërë Kushtetuta. Prokuroritë e specializuara, nuk e gjejnë suksesin e tyre, duke dalë si
organe totalisht jashtë kontrollit, pasi një eksperiment i tillë do të kthehej lehtësisht në
mjet presioni politik (si dikur me sistemin komunist). Propozimi ynë është që të
parashikohet në legjislacion dhe të implementohet një model SPAK-u, të cilët veprojnë
nën ombrellën e organit të prokurorisë.
254. Forcimi i llogaridhënies dhe përgjegjshmërisë ndaj gjyqtarëve dhe prokurorëve është
një masë e mirëpritur. Krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e
lartë të përfitimit politik të mazhrancës aktuale nisur nga shumica që disponon në
Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar
institucional dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen
e rezultateve të kërkuara. Vetëm një model europian i cili duhet të garantojë 100 %
shmangien e ndikimit politik të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve mund të ishte një
cështje që do mund të diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative. Ne mbështesim
rekomandimin e GRECO për një vetërregullim dhe vetëkontroll të gjyqësorit, dhe jo
një kontroll të jashtëm të tij nga mazhoranca nëpërmjet militantëve të maskuar si
apolitik. Sjellja e mazhorancës aktuale në këto 2 vite, nuk jep garanci për krijimin e
institucioneve paralele të pavarura.
255. Bashkëpunimi i publikut në luftën kundër korrupsionit, duhet të shmangë aplikimin e
metodave të vjetra, që të rikthejnë në mendje periudhën e errët komuniste.
256. Vlerësimi periodik i performancës profesionale dhe etike të gjyqtarit/prokurorit të bëhet
në kohën e duhur dhe të merret në konsideratë duke u siguruar qe kriteret e vleresimit
275
te etikës së gjyqtarëve të jenë objektive dhe transparente, duke pasur në vëmendje
parimin e pavarësisë së gjyqësorit.
257. Ne mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të gjithë
gjyqtarëve dhe prokurorëve, bazuar në kontrollin e punës së tyre, eficencës,
llogaridhënies, shpejtësisë, respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. NUK MBËSHTESIM
asnjë testim qeveritar, testim njohurish profesionale, nëpërmjet provimeve, testeve të
njohurive apo testeve psikologjike. Procese të tilla nuk mbështeten nga ana jonë, sepse
një procedurë e tillë minon thellësisht çështjen e statusit të tyre (palëvizshmëria nga
detyra) dhe njëkohësisht hap dritare për politizim ekstrem të vetë pushtetit gjyqësor.
258. Komiteti i Verifikimit të Mandateve dhe Zhvillimit të Vazhduar Profesional' në
Konferencën Gjyqësore Kombëtare të permbushë mandatin e tij dhe të sigurojë në
mënyrë pro-aktive ekzekutimin e rregullave të etikës; si dhe që udhëzime, konsultime
dhe shërbim i detyrueshëm i trajnimit ti ofrohet gjyqtarëve mbi etikën, konfliktin e
interesit dhe parandalimin e masave antikorrupsion brenda rradhëve të tyre.
259. Nuk eshte e pranueshme krijimi i i strukturave paralele apo institucioneve paralele, por
rekomandojme forcimin e pavarsise se ILKDP dhe rritjen e kapaciteteve te pavarura
per nje hetim te shpejte dhe efikas. Propozimi ynë është fuqizimi dhe depolitizimi i
ILDKP, duke parashikuar atë si organ kushtetues, me kompetenca dhe status kushtetues
dhe ku Inspektori i Përgjithshëm të zgjidhet me propozim të Presidentit të Republikës,
dhe me miratimin e 2/3 të anëtarëve të Kuvendit.
260. Parashikimin në ligj të publikimit të pasurive të gjyqtarëve/prokurorëve në një web site
zyrtar, duke marrë parasysh privatësinë dhe sigurinë e gjyqtarëve/prokurorëve dhe
familjarëve të tyre, të cilët janë gjithshtu subjekt i ligjit të deklarimit.
261. Parashikimin në ligj si një ndër shkaqet e nisjes së procedimit disiplinor ndaj
gjyqtarëve dhe prokurorëve edhe mosdeklarimin, deklarimin tej afateve ose deklarimin
jo të plotë të pasurisë dhe konfliktit të interesit gjatë ushtrimit të detyrës, duhet të
shoqërohet me një mekanizëm ballancues, psh. vlerësimi nga një aktor i tretë Kryetari
i Gjykatës së Lartë/ Prokurori i Përgjithshëm/ KLD i denoncimit të ILDKPKI.
262. Shkrirja e 2 inspektoriateve në 1, duke shkrirë Inspektoratin ekzistues pranë Ministrisë
së Drejtësisë dhe duke mbetur vetëm ai pranë KLD, e shoqëruar kjo me të paktën dy-
trefishim të numrit të inspektorëve të KLD, si dhe rritje të pagave të tyre dhe fuqizim të
statusit.
263. Dixhitalizimi i sistemit monitorimi në gjykata, me qëllim identifikimin e shpeshtë dhe
të menjëhershëm të gjyqtarëve devijantë dhe procedimi me shpejtësi të tyre nga organet
kompetente.
264. Lidhur me një Tribunal të vecantë Disiplinor (si një organ ad hoc ky me përbërje mikse
gjyqtarë dhe jogjyqtarë), vlerësojmë se krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë
parasysh riskun e lartë të përfitimit politik të mazhorancës aktuale nisur nga shumica që
disponon në Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e fragmentarizimit të
tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të shëndoshë në
arritjen e rezultateve të kërkuara. Vetëm një model europian i cili duhet të garantojë
100 % shmangien e ndikimit politik të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve mund të
ishte një cështje që do mund të diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative. Ne
mbeshtesim kontrollin gjyqesor ndaj cdo vendimi duke eleminuar ndikimin politik i cili
vjen nga emerimi i antareve jo gjyqtare.
265. Parashikimi në ligj i kufizimeve përkatëse për gjyqtarët dhe prokurorët pas shërbimit,
276
në lidhje me punësimin si avokatë privatë ose këshilltarë ligjorë për subjektet tregtare,
të cilat mund të përfitojnë nga ndikimi i tyre në sistemin e drejtësisë.
266. Të parashikohen ndërhyrjet e përshtatshme ligjore për rikonceptimin e rolit dhe
kompetencave të Drejtorisë së Përgjithshme të Parandalimit të Pastrimit të Parave, duke
synuar fuqizimin e këtij institucioni të fuqishëm antikorrupsion dhe shmangjen e kapjes
politike të tij.
267. Rritja e pagës së gjyqtarëve/prokurorëve me 30 % cdo vit, për një periudhë 5 vjet.
268. Dedikimi i burimeve financiare të posacme dhe të mjaftueshme me qëllim rindërtimin
apo modernizimin, aty ku është e nevojshme, të ambjenteve të gjykatave dhe
prokurorive, sigurimi i kushteve të përshtatshme dhe dinjitoze për gjyqtarët dhe
prokurorët, si masë e fuqishme për parandalimin e korrupsionit.
269. Heqjen e kompetencës ekskluzive të Ministrit të Drejtësisë për fillimin e procedimit
disiplinor ndaj gjyqtarëve. Kjo e drejtë t‟i njihet edhe vetë Inspektoratit të KLD,
Prokurorit të Përgjithshëm, Kryetarëve të Gjykatave. Vlerësojmë se implementimi i
kësaj mase do të rriste numrin e gjyqtareve të proceduar, por njëkohësisht do t‟i
mbronte ata nga mbajtja nën presion nga ekzekutivi.
270. Përmirësimi i rregullave të sistemit të promovimit, transferimit dhe procedimit
disiplinor të gjyqtarëve/prokurorëve, sipas propozimeve të bërë në nëncështjen
“Pushteti Gjyqësor” dhe “Drejtësia Penale”.
VII. FINANCIMI I SISTEMIT TË DREJTËSISË
271. Për pjesën e financimit të sistemit të drejtësisë duhet të shpallen 3 objektiva madhor:
- Konsolidimi dhe garantimi i pavarësisë financiare të sistemit të drejtësisë, për
të siguruar administrimin e pavarur të buxhetit gjyqësor/prokurorisë,
përmirësimin e bashkëpunimin ndërinstitucional dhe garantimin e një skeme
funksionale financimi.
- Mbështetjen e nevojshme financiare të sistemit gjyqësor, për të siguruar
eficencën dhe efikasitetin e organeve të tij dhe përmbushjen e misionit për
dhënien e drejtësisë pa asnjë pengesë apo vonesë.
- Mbështetjen e nevojshme financiare të organeve të tjera të sistetmit të
drejtësisë, për të përmirësuar infrastrukturën dhe për të rritur eficencën dhe
efikasitetin në punën e tyre.
272. Zgjidhja e parë e preferueshme nga ana jonë është që kompetenca e administrimit të
buxhetit gjyqësor t‟i kalojë Këshillit të Lartë të Drejtësisë.
273. Nëse opsioni i kalimit të kompetencës për administrim e buxhetit KLD-së do të
vlerësohet se mbingarkon këtë të fundit, vlerësojmë se është e domosdoshme hartimi i
një ligji të ri për hartimin dhe administrimin e buxhetit gjyqësor, i cili të sigurojë edhe
rishikimin e strukturës së organeve ekzistuese.
274. Bordi Drejtues i ZABGJ është organi më i lartë vendimmarrës i këtij institucioni. Si i
tillë, duhet të jetë përgjegjës për planifikimin e duhur të buxhetit gjyqësor, mbrojtjen e
projektbuxhetit të hartuar, zbatimin dhe administrimin e buxhetit gjyqësor, kontrollit
mbi mënyrën e zbatimit dhe administrimit të buxhetit të miratuar, garantimit të
funksionimit normal të gjykatave nga pikëpamja financiare, hartimit të planeve
277
afatgjata buxhetore, miratimit të investimeve/projekteve prioritare, harmonizimit të
politikave të veta me politikat qeveritare për sistemin gjyqësor, përcaktimit të
rregullave dhe procedurave për zbatimin e buxhetit nga strukturat financiare të
gjykatave dhe niveleve të lejuara të shpenzimeve, si dhe çdo vendimmarrje tjetër në
funksion të shpërndarjes së burimeve sipas objektivave të paracaktuara dhe përdorimit
ekonomik, eficent dhe efektiv të buxhetit të gjykatave.
275. Përbërja e Bordit Drejtues të ZANGj-së të jetë si më poshtë:
- Kryetari i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë;
- Një kryetar i gjykatës së apelit, i cili zgjidhet nga Konferenca Gjyqësore Kombëtare;
- Dy kryetarë të gjykatave të shkallës së parë, të cilët zgjidhen nga Konferenca
Gjyqësore Kombëtare;
- Një kancelar dhe një përfaqësues i sektorit të financave nëpër gjykata, të zgjedhur me
short nga anëtarët e tjerë të Bordit Drejtues.
- Një anëtar i KLD, i zgjedhur me shumicën e votave të anëtarëve të këtij organi;
- Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Drejtësisë;
- Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Financave.
276. Ligji duhet të parashikojë rregullat mbi qëndrimin në detyrë të anëtarëve të Bordit
(mandatin e anëtarëve, i cili nuk duhet të jetë shumë i shkurtër, por të jetë i barabartë
me afatin e planeve afatmesme) dhe përfundimin e detyrës së anëtarit të Bordit
(përjashtuar Kryetarit të Gjykatës së Lartë), thirrjen e mbledhjes, përcaktimin dhe
njoftimin e rendit të ditës, kuorumin e nevojshëm dhe formën e votimit, mbajtjen e
procesverbalit të mbledhjes, thirrjen e personave të tretë në mbledhjen e Bordit,
mekanizmin e nevojshëm që garanton zbatimin e vendimeve të Bordit, si dhe
pjesëmarrjen aktive të anëtarëve të Bordit për çdo problem apo çështje që lidhet me
administrimin e buxhetit gjyqësor.
277. Rregullat e funksionimit të ZABGJ duhet të sigurojnë respektimin e parimit të
mirëfunksionimit, transparencës, ligjshmërisë, pavarësisë së pushtetit gjyqësor;
mosdiskriminimit dhe proporcionalitetit. Veprimtaria e Bordit Drejtues duhet të
udhëhiqet nga këto kritere administrimi:
- Përdorimi ekonomik, eficent dhe efektiv i burimeve financiare;
- Parashikueshmëria;
- Gjithëpërfshirja;
- Uniteti dhe universaliteti në menaxhimin e fondeve buxhetore.
278. Ligji duhet të parashikojë mekanizmin e nevojshëm për bashkëpunimin e Bordit
Drejtues dhe Drejtorit të ZABGJ, në funksion të përmbushjes së misionit të përbashkët
për menaxhimin e buxhetit gjyqësor. Ndërkohë duhet të parashikohet mekanizmi që
siguron informimin e vijueshëm të Bordit Drejtues mbi çështjet problematike si dhe
me veprimtarinë e përditshme të ZABGJ.
279. Në funksion të rritjes së performancës së Drejtorit të ZABGJ është e nevojshme që
ligji të parashikojë ngritjen e komisioneve të përbërë nga anëtarë të Bordit Drejtues, të
cilët çdo muaj duhet të ndjekin/mbikëqyrin nga afër veprimtarinë e Drejtorit dhe
administratës së ZABGJ.
280. Në funksion të përzgjedhjes së personit më të përshtatshëm në pozicionin e Drejtorit të
ZABGJ është e nevojshme që ligji të parashikojë kriteret për emërimin e tij.
Gjithashtu, duhet të detajohen procedurat e përzgjedhjes, të cilat duhet të sigurojnë
parimin e transparencës dhe konkurrueshmërisë. Përcaktimi i mandatit për Drejtorin e
ZABGJ, vlerësojmë se rrit përgjegjshmërinë e tij për realizimin e detyrës. Në çdo rast
278
duhet të mbahet në konsideratë që mandati i Drejtorit nuk duhet të jetë i shkurtër, por
minimalisht të jetë 5 vjet, për të siguruar vazhdimësi në përmbushjen e detyrave dhe
prioriteteve disavjeçare. Përcaktimi i mandatit të Drejtorit të ZABGJ duhet të
shoqërohet me specifikimin në ligj të rasteve për lirimin dhe shkarkimin e tij nga
detyra.
281. Ligji të parashikojë që administrata e ZABGJ gëzon statusin e nëpunësit civil.
Përfshirja e administratës së ZABGJ në rrethin e nëpunësve civil është një garanci për
rritjen e kapaciteteve të saj.
282. Rregullat dhe procedurat që duhet të ndiqen në përgatitjen, shqyrtimin, miratimin,
zbatimin dhe administrimin e buxhetit të gjykatave duhet të jenë specifike dhe të
veçanta. Administrimi i buxhetit të gjykatave dhe procedurat e bashkërendimit me
ministrinë përgjegjëse për financat nuk duhet dhe nuk mund të jenë të njëjta si për
ZABGJ, ashtu edhe për ministritë e linjës.
283. Të rritet kontrolli i ZABGJ mbi mënyrën e përdorimit të fondeve buxhetore nga
gjykatat, në përputhje me ligjin nr. 10296/2010, duke mbajtur parasysh specifikat që
paraqet ky organ. Gjithashtu, auditimi i veprimtarisë së ZABGJ-së duket se nuk është
në harmoni me legjislacionin në fuqi për auditimin e fondeve në sektorin publik dhe
konkretisht ligjin nr. 9720/2007.
284. Është e nevojshme që ligji të parashikojë mekanizmat e duhura të
bashkëpunimit/ndërveprimit midis ZABGJ, organeve të sistemit të drejtësisë dhe
institucioneve të tjera shtetërore.
285. KLD të financohet në mënyrë të tillë që të mundësohet funksionimi sic duhet i këtij
organi. Ajo duhet të ketë mjetet e duhura për të vepruar në mënyrë të pavarur dhe
autonome, si dhe fuqinë dhe kapacitetin për të negociuar dhe për të organizuar
buxhetin e vet në mënyrë efektive.
286. Me ligj të përcaktohet se raporti i buxhetit të gjykatave me PBB të vendit të mos jetë
më i ulët se 0.20%. Në sigurimin e këtij financimi mund të vlerësohet edhe mundësia
që sistemi gjyqësor të ketë mundësi të përdorë vetë fondet që sigurohen nga tarifat
gjyqësore.
287. Është e nevojshme që të përcaktohet një Plan Masash që parashikon se cilat gjykata
apo prokurori do të ndërtohen apo rikonstruktohen në 5 vitet e ardhshme. Në
evidentimin e tyre duhet të luaj rol thelbësor mendimi i vetë aktorëve të sistemit.
288. Dixhitalizimi i mëtejshëm i veprimtarisë së sistemit gjyqësor, vlerësojmë se ndihmon
jo vetëm në rritjen e eficencës në ofrimin e shërbimeve ndaj qytetarëve, por edhe në
uljen e kostove financiare. Gjithashtu, në funksion të monitorimit të sistemit, do të
ishte e përshtatshme që të përfshihet edhe mundësia për regjistrimin video të seancave
gjyqësore, si një formë që rrit përgjegjshmërinë e gjyqtarëve dhe mundësinë për
mbikëqyrjen e tyre nga organet përgjegjëse.
289. Është e nevojshme që të përcaktohet një Plan Masash që parashikon se cilat IEVP do
të ndërtohen apo rikonstruktohen në 5 vitet e ardhshme.
290. Fuqizimin e kapaciteteve të Shkollës së Magjistraturës dhe forcimin e mësbtetjes
financiare ndaj saj.
291. Parashikimi në ligj i një mekanizimi të përshtatshëm që sistemi gjyqësor të përdori të
ardhurat e mbledhura nga tarifat gjyqësore, në një masë më të madhe.
292. Përsa i përket pagës së gjyqtarëve/prokurorëve ritheksojmë se ajo duhet të pësojë një
rritje graduale, të shtrirë në 5 vite, në masën 30 % cdo vit.
PARTIA DEMOKRATIKE E SHQIPËRISË