_______________________________________________________________________________________________________

ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ

ΕΤΑΙΡΟΣ, ΣΩΚΡΑΤΗΣ, ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ,ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ, ΚΑΛΛΙΑΣ, ΚΡΙΤΙΑΣ, ΠΡΟΔΙΚΟΣ, ΙΠΠΙΑΣ

I

ΕΤ. Πόθεν, ὦ Σώκρατες, φαίνῃ; ἢ δῆλα δὴ ὅτι ἀπὸ κυνηγεσίου τοῦ 309περὶ τὴν Ἀλκιβιάδου ὥραν; καὶ μήν μοι καὶ πρῴην ἰδόντι καλὸς μὲνἐφαίνετο ἀνὴρ ἔτι, ἀνὴρ μέντοι, ὦ Σώκρατες, ὥς γ᾽ ἐν αὐτοῖς ἡμῖνεἰρῆσθαι, καὶ πώγωνος ἤδη ὑποπιμπλάμενος.ΣΩ. Εἶτα τί τοῦτο; οὐ σὺ μέντοι Ὁμήρου ἐπαινέτης εἶ, ὃς ἔφη B

χαριεστάτην ἥβην εἶναι τοῦ ὑπηνήτου, ἣν νῦν Ἀλκιβιάδης ἔχει;ΕΤ. Τί οὖν τὰ νῦν; ἦ παρ᾽ ἐκείνου φαίνῃ; καὶ πῶς πρός σε ὁ νεανίας

309 A 1 πόθεν… φαίνῃ: ‘waar kom jij zo plotseling vandaan’.κυνηγεσίου τοῦ περὶ τὴν Ἀλκιβιάδου ὥραν: een regelmatig terugkerend onderdeelvan Socrates’ ironie bestaat uit de pretentie verliefd te zijn op veel belovende jongemannen; de jacht wordt als metafoor voor het pogen iemands liefde te winnen totop de dag van vandaag veelvuldig gebruikt.

2 τὴν Ἀλκιβιάδου ὥραν: = τὸν ὡραῖον Ἀλκιβιάδην; door deze omschrijving wordtAlcibiades – niet zonder ironie – voorgesteld als epische held.καὶ μήν: ‘inderdaad’.καὶ πρῴην: ‘nog maar kort geleden’; elders vaak ‘eergisteren’.

3 ἀνὴρ μέντοι: en dus naar gangbare klassieke begrippen niet langer aantrekkelijk.ὥς γ᾽ ἐν αὐτοῖς ἡμῖν εἰρῆσθαι: ‘onder ons gezegd (en gezwegen)’, waarbij, zoalsvaak, αὐτός vrijwel synoniem is aan μόνος. Degene die deze roddelpraatjes niet maghoren is niet de wijde omgeving, maar Alcibiades.

4 πώγωνος ἤδη ὑποπιμπλάμενος: ‘hij begint al een volle baard te krijgen’.5 εἶτα τί τοῦτο: ‘wat is daar zo erg aan’.

οὐ σὺ μέντοι: ‘jij… kennelijk niet’.309 B 2 χαριεστάτην ἥβην: verwijst naar de beschrijving van Hermes in Hom. Il. 24, 348

en Od. 10, 279.τοῦ ὑπηνήτου: veel uitgevers willen hier op voorstel van Hirschig overeenkomstighet Homerus-vers πρῶτον invoegen; ten onrechte, want Socrates laat het woordopzettelijk weg alsof volgens Homerus iemand met baard (zoals Alcibiades op ditogenblik) aantrekkelijk was, niet alleen een ephebe bij wie de baardgroei net begint.Hier wordt een voorschot genomen op het vals spel straks in de interpretatie van hetSimonides-fragment.

3 τί οὖν τὰ νῦν: ‘en hoe staat het ermee op dit moment’, d.w.z. ben je inderdaadverliefd en wordt je liefde beantwoord.

3 0 9 B – 3 1 0 A P L AT O N I S 2

_______________________________________________________________________________________________________

διάκειται;ΣΩ. Εὖ, ἔμοιγε ἔδοξεν, οὐχ ἥκιστα δὲ καὶ τῇ νῦν ἡμέρᾳ· καὶ γὰρ5

πολλὰ ὑπὲρ ἐμοῦ εἶπε βοηθῶν ἐμοί, καὶ οὖν καὶ ἄρτι ἀπ᾽ ἐκείνουἔρχομαι. ἄτοπον μέντοι τί σοι ἐθέλω εἰπεῖν· παρόντος γὰρ ἐκείνου, οὔτεπροσεῖχον τὸν νοῦν, ἐπελανθανόμην τε αὐτοῦ θαμά.ΕΤ. Καὶ τί ἂν γεγονὸς εἴη περὶ σὲ κἀκεῖνον τοσοῦτον πρᾶγμα; οὐC

γὰρ δήπου τινὶ καλλίονι ἐνέτυχες ἄλλῳ ἔν γε τῇδε τῇ πόλει.ΣΩ. Καὶ πολύ γε.ΕΤ. Τί φῄς; ἀστῷ ἢ ξένῳ;ΣΩ. Ξένῳ.5ΕΤ. Ποδαπῷ;ΣΩ. Ἀβδηρίτῃ.ΕΤ. Καὶ οὕτω καλός τις ὁ ξένος ἔδοξέν σοι εἶναι, ὥστε τοῦ Κλεινίου

ὑέος καλλίων σοι φανῆναι;ΣΩ. Πῶς δ᾽ οὐ μέλλει, ὦ μακάριε, τὸ σοφώτατον κάλλιον10

φαίνεσθαι;ΕΤ. Ἀλλ̓ ἦ σοφῷ τινι ἡμῖν, ὦ Σώκρατες, ἐντυχὼν πάρει;ΣΩ. Σοφωτάτῳ μὲν οὖν δήπου τῶν γε νῦν, εἴ σοι δοκεῖ σοφώτατοςD

εἶναι Πρωταγόρας.ΕΤ. Ὢ τί λέγεις; Πρωταγόρας ἐπιδεδήμηκεν;ΣΩ. Τρίτην γε ἤδη ἡμέραν.ΕΤ. Καὶ ἄρτι ἄρα ἐκείνῳ συγγεγονὼς ἥκεις;5ΣΩ. Πάνυ γε, πολλὰ καὶ εἰπὼν καὶ ἀκούσας.310ΕΤ. Τί οὖν οὐ διηγήσω ἡμῖν τὴν συνουσίαν, εἰ μή σέ τι κωλύει,

καθεζόμενος ἐνταυθί, ἐξαναστήσας τὸν παῖδα τουτονί;ΣΩ. Πάνυ μὲν οὖν· καὶ χάριν γε εἴσομαι, ἐὰν ἀκούητε.

309 B 5 εὖ ἔμοιγε ἔδοξεν: sc. διακεῖσθαι.6 ὑπὲρ ἐμοῦ: ‘te mijnen behoeve’, ‘tot mijn verdediging’ (≠ περὶ ἐμοῦ).

καὶ οὖν καὶ ἄρτι ἀπ᾽ ἐκείνου ἔρχομαι: ‘en ik kom inderdaad zojuist van hemvandaan’.

8 θαμά: hier eerder ‘voortdurend’ of ‘meestentijds’ dan ‘dikwijls’.309 C 2 δήπου: ‘lijkt me’, ‘denk ik’, ‘volgens mij’; in deze dialoog 7 x.

7 Ἀβδηρίτῃ: voor laat-klassieke Grieken was dat zoiets als voor ons “Belg”, maar inPlato’s tijd bestonden zulke negatieve associaties nog niet.

12 ἀλλ̓ ἦ: toont verrassing en belangstelling. ‘zo!’. Sommige moderne jongeluizouden ‘wow!’ zeggen.

3 P R O T A G O R A S 3 1 0 A – 3 1 0 C

_______________________________________________________________________________________________________

ΕΤ. Καὶ μὴν καὶ ἡμεῖς σοί, ἐὰν λέγῃς. 5ΣΩ. Διπλῆ ἂν εἴη ἡ χάρις. ἀλλ̓ οὖν ἀκούετε.

II

Τῆς γὰρ παρελθούσης νυκτὸς ταυτησί, ἔτι βαθέος ὄρθρου,Ἱπποκράτης, ὁ Ἀπολλοδώρου ὑιὸς Φάσωνος δὲ ἀδελφός, τὴν θύραν τῇ Bβακτηρίᾳ πάνυ σφόδρα ἔκρουε, καὶ ἐπειδὴ αὐτῷ ἀνέῳξέ τις, εὐθὺς εἴσωᾔει ἐπειγόμενος, καὶ τῇ φωνῇ μέγα λέγων, «ὦ Σώκρατες,» ἔφη,«ἐγρήγορας ἢ καθεύδεις;» καὶ ἐγὼ τὴν φωνὴν γνοὺς αὐτοῦ,«Ἱπποκράτης,» ἔφην, «οὗτος· μή τι νεώτερον ἀγγέλλεις;» «οὐδέν γ᾽,» 5ἦ δ᾽ ὅς, «εἰ μὴ ἀγαθά γε.» «εὖ ἂν λέγοις,» ἦν δ᾽ ἐγώ· «ἔστι δὲ τί, καὶτοῦ ἕνεκα τηνικάδε ἀφίκου;» «Πρωταγόρας,» ἔφη, «ἥκει,» στὰς παρ᾽ἐμοί. «πρῴην,» ἔφην ἐγώ· «σὺ δὲ ἄρτι πέπυσαι;» «νὴ τοὺς θεούς,» ἔφη,«ἑσπέρας γε.» καὶ ἅμα ἐπιψηλαφήσας τοῦ σκίμποδος ἐκαθέζετο παρὰ C

310 A 7 τῆς γὰρ παρελθούσης νυκτὸς ταυτησί: ‘afgelopen nacht’. Socrates doet zijnverslag nog op dezelfde dag als de vertelde gebeurtenissen plaatsvonden.ἔτι βαθέος ὄρθρου: ‘nog vóór het ochtendgloren’.

8 Ἱπποκράτης ὁ Ἀπολλοδώρου ὑιὸς: een figuur die ons verder niet bekend is.Attische inscripties uit de 4de eeuw v.C. gebruiken ὑός frequent als nevenvorm vanὑιὸς. Die laatste vorm is voor Grieks van alle tijden en plaatsen standaard. Het isdus enigszins gekunsteld dat Burnet overal waar de MSS ὑιός geven, ὑός wil lezen.

310 B 4 ἐγρήγορας ἢ καθεύδεις: ‘ben je wakker of lig je te slapen?’5 Ἱπποκράτης ἔφην οὗτος: ‘kijk, daar hebben we Hippocrates, zei ik’. Let op: er

staat geen vocativus.μή τι νεώτερον ἀγγέλλεις: de combinatie indicativus met μή lijkt ongeoorloofd.Het ἀγγέλλειν is echter een feit dat de spreker niet wil voorkomen, wel dat het eenslecht bericht zal zijn.

6 εὖ ἂν λέγοις: deze woorden worden gesproken als apodosis bij een niet uitge-sproken protasis “als je alleen maar goede dingen te vertellen hebt”. Vertaal dus ietsals ‘goed zo!’, ‘prima’. Let er op dat een Griekse potentialis in het Nederlands met‘kunnen’ zelden correct wordt vertaald. De potentialis duidt niet aan dat iets onderalle omstanden eventueel kan gebeuren, maar dat iets onder omstandighedenwaarvan nog niet vaststaat dat ze zich zullen voordoen vrijwel zeker zal gebeuren.ἔστι δὲ τί: ‘en wat dan wel?’

7 τοῦ ἕνεκα τηνικάδε ἀφίκου: ‘waarom kom je nú?’8 σὺ δὲ ἄρτι πέπυσαι: ‘heb je het net pas gehoord?’

310 C 1 ἐπιψηλαφήσας τοῦ σκίμποδος: ‘(in het donker) op de tast zoekend naar het onder-stel van mijn bed’.

3 1 0 C – 3 1 1 A P L AT O N I S 4

_______________________________________________________________________________________________________

τοὺς πόδας μου, καὶ εἶπεν· «ἑσπέρας δῆτα, μάλα γε ὀψὲ ἀφικόμενος ἐξΟἰνόης. ὁ γάρ τοι παῖς με ὁ Σάτυρος ἀπέδρα· καὶ δῆτα μέλλων σοιφράζειν ὅτι διωξοίμην. αὐτόν, ὑπό τινος ἄλλου ἐπελαθόμην. ἐπειδὴ δὲἦλθον καὶ δεδειπνηκότες ἦμεν καὶ ἐμέλλομεν ἀναπαύεσθαι, τότε μοι5ἁδελφὸς λέγει ὅτι ἥκει Πρωταγόρας. καὶ ἔτι μὲν ἐνεχείρησα εὐθὺςπαρὰ σὲ ἰέναι, ἔπειτά μοι λίαν πόῤῥω ἔδοξε τῶν νυκτῶν εἶναι· ἐπειδὴδὲ τάχιστά με ἐκ τοῦ κόπου ὁ ὕπνος ἀνῆκεν, εὐθὺς ἀναστὰς οὕτω δεῦροDἐπορευόμην.» καὶ ἐγὼ γιγνώσκων αὐτοῦ τὴν ἀνδρείαν καὶ τὴνπτοίησιν, «τί οὖν σοι,» ἦν δ᾽ ἐγώ, «τοῦτο; μῶν τί σε ἀδικεῖΠρωταγόρας;» καὶ ὃς γελάσας, «νὴ τοὺς θεούς,» ἔφη, «ὦ Σώκρατες,ὅτι γε μόνος ἐστὶ σοφός, ἐμὲ δὲ οὐ ποιεῖ.» «ἀλλὰ ναὶ μὰ Δία,» ἔφην5ἐγώ, «ἂν αὐτῷ διδῷς ἀργύριον καὶ πείθῃς ἐκεῖνον, ποιήσει καὶ σὲσοφόν.» «εἰ γάρ,» ἦ δ᾽ ὅς, «ὦ Ζεῦ καὶ θεοί, ἐν τούτῳ εἴη· ὡς οὔτ᾽ ἂνEτῶν ἐμῶν ἐπιλίποιμι οὐδὲν οὔτε τῶν φίλων· ἀλλ̓ αὐτὰ ταῦτα καὶ νῦνἥκω παρὰ σέ, ἵνα ὑπὲρ ἐμοῦ διαλεχθῇς αὐτῷ. ἐγὼ γὰρ ἅμα μὲν καὶνεώτερός εἰμι, ἅμα δὲ οὐδὲ ἑώρακα Πρωταγόραν πώποτε οὐδ᾽ ἀκήκοαοὐδέν· ἔτι γὰρ παῖς ἦ ὅτε τὸ πρότερον ἐπεδήμησε. ἀλλὰ γάρ, ὦ5Σώκρατες, πάντες τὸν ἄνδρα ἐπαινοῦσιν καί φασιν σοφώτατον εἶναιλέγειν· ἀλλὰ τί οὐ βαδίζομεν παρ᾽ αὐτόν, ἵνα ἔνδον καταλάβωμεν;311

310 C 2 ἑσπέρας δῆτα: ‘gisteravond, zoals ik zei’. δῆτα verwijst naar iets wat al gezegd is:ἑσπέρας γε in 10/11.μάλα γε ὀψὲ ἀφικόμενος ἐξ Οἰνόης: deze woorden betreffen niet Protagoras, maarHippocrates zelf.

3 παῖς με ὁ Σάτυρος ἀπέδρα: ‘de slaaf Satyrus is bij mij weggelopen’.4 διωξοίμην: ook het futurum heeft een optativus, die overigens uitsluitend wordt

gebruikt als optativus obliquus. Het is wonderlijk dat Hippocrates van plan was aanSocrates te gaan vertellen dat hij achter zijn slaaf aan zou gaan. Wat zou datSocrates kunnen schelen? Iets relevants als de vraag of zijn jacht op de slaaf succeshad wordt Socrates en ons onthouden.ὑπό τινος ἄλλου: ‘door iets anders’, of ‘door iemand anders’? Ik veronderstel heteerste.ἐπειδὴ δὲ ἦλθον: ‘toen we thuis gekomen waren’.

5 ἀναπαύεσθαι: ‘zich te rusten (v.l. ter ruste) begeven’.6 ἁδελφὸς: let op de spiritus.7 τῶν νυκτῶν: αἱ νύκτες ‘de nachtelijke uren’.

310 D 3 πτοίησιν: ‘opwinding’, ‘opgewondenheid’.5 μόνος: = αὐτός.

310 E 1 οὔτ᾽ ἂν τῶν ἐμῶν ἐπιλίποιμι οὐδὲν: ‘zou ik mijn eigen geld niet sparen’.3 ὑπὲρ ἐμοῦ διαλεχθῇς αὐτῷ: ‘voor mij een goed woordje bij hem doet’.

5 P R O TA G O R A S 3 1 1 A – 3 1 1 D

_______________________________________________________________________________________________________

καταλύει δ᾽, ὡς ἐγὼ ἤκουσα, παρὰ Καλλίᾳ τῷ Ἱππονίκου· ἀλλ̓ἴωμεν.» καὶ ἐγὼ εἶπον· «μήπω, ἀγαθέ, ἐκεῖσε ἴωμεν – πρῲ γάρ ἐστιν– ἀλλὰ δεῦρο ἐξαναστῶμεν εἰς τὴν αὐλήν, καὶ περιιόντες αὐτοῦδιατρίψωμεν ἕως ἂν φῶς γένηται· εἶτα ἴωμεν. καὶ γὰρ τὰ πολλὰ 5Πρωταγόρας ἔνδον διατρίβει, ὥστε, θάῤῥει, καταληψόμεθα αὐτόν, ὡςτὸ εἰκός, ἔνδον.»

III

Μετὰ ταῦτα ἀναστάντες εἰς τὴν αὐλὴν περιῇμεν· καὶ ἐγὼ Bἀποπειρώμενος τοῦ Ἱπποκράτους τῆς ῥώμης διεσκόπουν αὐτὸν καὶἠρώτων, εἰπέ μοι, ἔφην ἐγώ, ὦ Ἱππόκρατες, παρὰ Πρωταγόραν νῦνἐπιχειρεῖς ἰέναι, ἀργύριον τελῶν ἐκείνῳ μισθὸν ὑπὲρ σεαυτοῦ, ὡς παρὰτίνα ἀφιξόμενος καὶ τίς γενησόμενος; ὥσπερ ἂν εἰ ἐπενόεις παρὰ τὸν 5σαυτοῦ ὁμώνυμον ἐλθὼν Ἱπποκράτη τὸν Κῷον, τὸν τῶνἈσκληπιαδῶν, ἀργύριον τελεῖν ὑπὲρ σαυτοῦ μισθὸν ἐκείνῳ, εἴ τίς σεἤρετο· «εἰπέ μοι, μέλλεις τελεῖν, ὦ Ἱππόκρατες, Ἱπποκράτει μισθὸν Cὡς τίνι ὄντι;» τί ἂν ἀπεκρίνω; εἶπον ἄν, ἔφη, ὅτι ὡς ἰατρῷ. «ὡς τίςγενησόμενος;» ὡς ἰατρός, ἔφη. εἰ δὲ παρὰ Πολύκλειτον τὸν Ἀργεῖον ἢΦειδίαν τὸν Ἀθηναῖον ἐπενόεις ἀφικόμενος μισθὸν ὑπὲρ σαυτοῦ τελεῖνἐκείνοις, εἴ τίς σε ἤρετο· «τελεῖν τοῦτο τὸ ἀργύριον ὡς τίνι ὄντι ἐν νῷ 5ἔχεις Πολυκλείτῳ τε καὶ Φειδίᾳ;» τί ἂν ἀπεκρίνω; εἶπον ἂν ὡς ἀγαλ-ματοποιοῖς. «ὡς τίς δὲ γενησόμενος αὐτός;» δῆλον ὅτι ἀγαλματοποιός.εἶεν, ἦν δ᾽ ἐγώ· παρὰ δὲ δὴ Πρωταγόραν νῦν ἀφικόμενοι ἐγώ τε καὶ Dσὺ ἀργύριον ἐκείνῳ μισθὸν ἕτοιμοι ἐσόμεθα τελεῖν ὑπὲρ σοῦ, ἂν μὲνἐξικνῆται τὰ ἡμέτερα χρήματα καὶ τούτοις πείθωμεν αὐτόν, εἰ δὲ μή,

311 A 6 θάῤῥει: ‘daar kun je gerust op zijn’.311 B 4 τελῶν: in verband met het onmiddellijk voorafgaande op te vatten als τελεῖν

ἐπιχειρῶν.7 τελεῖν: zet ἐπενόεις voort.

311 C 2 εἶπον ἄν ἔφη ὅτι ὡς ἰατρῷ: een merkwaardig antwoord op de vraag “waarom zouje je tot Hippocrates wenden en hem geld willen betalen. Het voor de hand liggendeantwoord zou zijn “om genezing te verkrijgen” niet “om arts te worden”.

311 D 1 νῦν: ‘zo meteen’.2 ἂν μὲν ἐξικνῆται τὰ ἡμέτερα χρήματα: ‘als ons geld uitkomt’, d.w.z. ‘toereikend

is’.

3 1 1 D – 3 1 2 B P L AT O N I S 6

_______________________________________________________________________________________________________

καὶ τὰ τῶν φίλων προσαναλίσκοντες. εἰ οὖν τις ἡμᾶς περὶ ταῦτα οὕτωσφόδρα σπουδάζοντας ἔροιτο· «εἰπέ μοι, ὦ Σώκρατές τε καὶ5Ἱππόκρατες, ὡς τίνι ὄντι τῷ Πρωταγόρᾳ ἐν νῷ ἔχετε χρήματατελεῖν;» τί ἂν αὐτῷ ἀποκριναίμεθα; τί ὄνομα ἄλλο γε λεγόμενον περὶEΠρωταγόρου ἀκούομεν; ὥσπερ περὶ Φειδίου ἀγαλματοποιὸν καὶ περὶὉμήρου ποιητήν, τί τοιοῦτον περὶ Πρωταγόρου ἀκούομεν; σοφιστὴν δήτοι ὀνομάζουσί γε, ὦ Σώκρατες, τὸν ἄνδρα εἶναι, ἔφη. ὡς σοφιστῇ ἄραἐρχόμεθα τελοῦντες τὰ χρήματα; μάλιστα. εἰ οὖν καὶ τοῦτό τίς σε5προσέροιτο· «αὐτὸς δὲ δὴ ὡς τίς γενησόμενος ἔρχῃ παρὰ τὸν312Πρωταγόραν;» καὶ ὃς εἶπεν ἐρυθριάσας – ἤδη γὰρ ὑπέφαινέν τιἡμέρας, ὥστε καταφανῆ αὐτὸν γενέσθαι – εἰ μέν τι τοῖς ἔμπροσθενἔοικεν, δῆλον ὅτι σοφιστὴς γενησόμενος. σὺ δέ, ἦν δ᾽ ἐγώ, πρὸς θεῶν,οὐκ ἂν αἰσχύνοιο εἰς τοὺς Ἕλληνας σαυτὸν σοφιστὴν παρέχων; νὴ τὸν5Δία, ὦ Σώκρατες, εἴπερ γε ἃ διανοοῦμαι χρὴ λέγειν. ἀλλ̓ ἄρα, ὦἹππόκρατες, μὴ οὐ τοιαύτην ὑπολαμβάνεις σου τὴν παρὰ Πρωταγόρουμάθησιν ἔσεσθαι, ἀλλ̓ οἵαπερ ἡ παρὰ τοῦ γραμματιστοῦ ἐγένετο καὶBκιθαριστοῦ καὶ παιδοτρίβου; τούτων γὰρ σὺ ἑκάστην οὐκ ἐπὶ τέχνῃἔμαθες, ὡς δημιουργὸς ἐσόμενος, ἀλλ̓ ἐπὶ παιδείᾳ, ὡς τὸν ἰδιώτην καὶτὸν ἐλεύθερον πρέπει. πάνυ μὲν οὖν μοι δοκεῖ, ἔφη, τοιαύτη μᾶλλονεἶναι ἡ παρὰ Πρωταγόρου μάθησις.5

IV

Οἶσθα οὖν ὃ μέλλεις νῦν πράττειν, ἤ σε λανθάνει; ἦν δ᾽ ἐγώ. τοῦ

311 E 1 τί ὄνομα ἄλλο: in het Nederlands kan iets alleen anders worden genoemd alsdatgene waarvan het verschilt voorafgaat, in het Grieks mag hetgeen waarvan hetverschilt ook volgen.

312 A 3 εἰ μέν τι τοῖς ἔμπροσθεν ἔοικεν: ‘als er analogie is met het voorafgaande’.312 B 1 ἡ παρὰ τοῦ γραμματιστοῦ: sc. μάθησις.

3 ἰδιώτην: niet behorend tot de specifieke categorie die men op het oog heeft, niet-vakman, leek, particulier, burger.

312 B 7 ἦν δ᾽ ἐγώ: ‘zei ik’; het verwarrende is dat ἦν kan betekenen ‘ik zei’, ‘ik was’ of ‘hijwas’, terwijl ἦ kan betekenen ‘ik was’ of ‘hij zei’ en daarnaast, als adverbium,‘waarlijk’, of ‘dan’ (in groter dan), ‘of’ (in ‘Plato of Socrates’); in de laatste driefuncties kan ἦ ook als ἠέ of ἤ geschreven voorkomen; ἦ, ook wel ἔα geschreven, enkan ten slotte ook nog ‘he!’ betekenen.

7 P R O T A G O R A S 3 1 2 B – 3 1 3 A

_______________________________________________________________________________________________________

πέρι; ὅτι μέλλεις τὴν ψυχὴν τὴν σαυτοῦ παρασχεῖν θεραπεῦσαι ἀνδρί, Cὡς φῄς, σοφιστῇ· ὅτι δέ ποτε ὁ σοφιστής ἐστιν, θαυμάζοιμ᾽ ἂν εἰοἶσθα. καίτοι εἰ τοῦτ᾽ ἀγνοεῖς, οὐδὲ ὅτῳ παραδίδως τὴν ψυχὴν οἶσθα,οὔτ᾽ εἰ ἀγαθῷ οὔτ᾽ εἰ κακῷ πράγματι. οἶμαί γ᾽, ἔφη, εἰδέναι. λέγε δή,τί ἡγῇ εἶναι τὸν σοφιστήν; ἐγὼ μέν, ἦ δ᾽ ὅς, ὥσπερ τοὔνομα λέγει, 5τοῦτον εἶναι τὸν τῶν σοφῶν ἐπιστήμονα. οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τοῦτο μὲνἔξεστι λέγειν καὶ περὶ ζωγράφων καὶ περὶ τεκτόνων, ὅτι οὗτοί εἰσιν οἱτῶν σοφῶν ἐπιστήμονες· ἀλλ̓ εἴ τις ἔροιτο ἡμᾶς, «τῶν τί σοφῶν εἰσιν Dοἱ ζωγράφοι ἐπιστήμονες,» εἴποιμεν ἄν που αὐτῷ ὅτι τῶν πρὸς τὴνἀπεργασίαν τὴν τῶν εἰκόνων, καὶ τἆλλα οὕτως. εἰ δέ τις ἐκεῖνο ἔροιτο,«ὁ δὲ σοφιστὴς τῶν τί σοφῶν ἐστιν;» τί ἂν ἀποκρινοίμεθα αὐτῷ; ποίαςἐργασίας ἐπιστάτης; τί ἂν εἴποιμεν αὐτὸν εἶναι, ὦ Σώκρατες, ἢ 5ἐπιστάτην τοῦ ποιῆσαι δεινὸν λέγειν; ἴσως ἄν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀληθῆλέγοιμεν, οὐ μέντοι ἱκανῶς γε· ἐρωτήσεως γὰρ ἔτι ἡ ἀπόκρισις ἡμῖνδεῖται, περὶ ὅτου ὁ σοφιστὴς δεινὸν ποιεῖ λέγειν· ὥσπερ ὁ κιθαριστὴςδεινὸν δήπου ποιεῖ λέγειν περὶ οὗπερ καὶ ἐπιστήμονα, περὶ κιθαρίσεως· Eἦ γάρ; ναί. εἶεν· ὁ δὲ δὴ σοφιστὴς περὶ τίνος δεινὸν ποιεῖ λέγειν; δῆλονὅτι περὶ οὗπερ καὶ ἐπίστασθαι; εἰκός γε. τί δή ἐστιν τοῦτο περὶ οὗαὐτός τε ἐπιστήμων ἐστὶν ὁ σοφιστὴς καὶ τὸν μαθητὴν ποιεῖ; μὰ Δί᾽,ἔφη, οὐκέτι ἔχω σοι λέγειν. 5

V

Καὶ ἐγὼ εἶπον μετὰ τοῦτο· τί οὖν; οἶσθα εἰς οἷόν τινα κίνδυνον ἔρχῃ 313

312 B 8 παρασχεῖν θεραπεῦσαι ἀνδρί: ‘onder behandeling stellen van een man’.312 C 3 παραδίδως: παραδοῦναι en παρασχεῖν zijn synoniemen.

4 εἰ ἀγαθῷ οὔτ᾽ εἰ κακῷ πράγματι: ‘iets goeds of iets slechts’.5 τὸν σοφιστήν: ‘een sofist’.6 τὸν τῶν σοφῶν ἐπιστήμονα: ‘iemand die verstand heeft van geleerde dingen’

(Schw.), d.w.z. iemand die deskundigheid heeft op een bepaald kennisgebied.312 D 3 ἀπεργασίαν τὴν τῶν εἰκόνων: ‘het vervaardigen van afbeeldingen’, ‘het maken van

schilderijen’ (Schw.).5 τί ἂν εἴποιμεν: = τί ἄλλο ἂν εἴποιμεν.

312 E 2 ἦ γάρ: na een bewering ‘of niet soms?’εἶεν: na voorafgaande bevestigend antwoord door gesprekspartner ‘O.K.’ of inschrijftaal ‘welnu’.

3 ἐπίστασθαι: sc. ποιεῖ.

3 1 3 A – 3 1 3 D P L AT O N I S 8

_______________________________________________________________________________________________________

ὑποθήσων τὴν ψυχήν; ἢ εἰ μὲν τὸ σῶμα ἐπιτρέπειν σε ἔδει τῳδιακινδυνεύοντα ἢ χρηστὸν αὐτὸ γενέσθαι ἢ πονηρόν, πολλὰ ἂνπεριεσκέψω εἴτ᾽ ἐπιτρεπτέον εἴτε οὔ, καὶ εἰς συμβουλὴν τούς τε φίλουςἂν παρεκάλεις καὶ τοὺς οἰκείους σκοπούμενος ἡμέρας συχνάς· ὃ δὲ περὶ5πλείονος τοῦ σώματος ἡγῇ, τὴν ψυχήν, καὶ ἐν ᾧ πάντ᾽ ἐστὶν τὰ σὰ ἢεὖ ἢ κακῶς πράττειν, χρηστοῦ ἢ πονηροῦ αὐτοῦ γενομένου, περὶ δὲτούτου οὔτε τῷ πατρὶ οὔτε τῷ ἀδελφῷ ἐπεκοινώσω οὔτε ἡμῶν τῶνBἑταίρων οὐδενί, εἴτ᾽ ἐπιτρεπτέον εἴτε καὶ οὐ τῷ ἀφικομένῳ τούτῳ ξένῳτὴν σὴν ψυχήν, ἀλλ̓ ἑσπέρας ἀκούσας, ὡς φῄς, ὄρθριος ἥκων περὶ μὲντούτου οὐδένα λόγον οὐδὲ συμβουλὴν ποιῇ, εἴτε χρὴ ἐπιτρέπειν σαυτὸναὐτῷ εἴτε μή, ἕτοιμος δ᾽ εἶ ἀναλίσκειν τά τε σαυτοῦ καὶ τὰ τῶν5φίλων χρήματα, ὡς ἤδη διεγνωκὼς ὅτι πάντως συνεστέονΠρωταγόρᾳ, ὃν οὔτε γιγνώσκεις, ὡς φῄς, οὔτε διείλεξαι οὐδεπώποτε,σοφιστὴν δ᾽ ὀνομάζεις, τὸν δὲ σοφιστὴν ὅτι ποτ᾽ ἔστιν φαίνῃ ἀγνοῶν,Cᾧ μέλλεις σαυτὸν ἐπιτρέπειν; καὶ ὃς ἀκούσας, ἔοικεν, ἔφη, ὦΣώκρατες, ἐξ ὧν σὺ λέγεις. ἆρ᾽ οὖν, ὦ Ἱππόκρατες, ὁ σοφιστὴςτυγχάνει ὢν ἔμπορός τις ἢ κάπηλος τῶν ἀγωγίμων, ἀφ᾽ ὧν ψυχὴτρέφεται; φαίνεται γὰρ ἔμοιγε τοιοῦτός τις. τρέφεται δέ, ὦ Σώκρατες,5ψυχὴ τίνι; μαθήμασιν δήπου, ἦν δ᾽ ἐγώ. καὶ ὅπως γε μή, ὦ ἑταῖρε, ὁσοφιστὴς ἐπαινῶν ἃ πωλεῖ ἐξαπατήσῃ ἡμᾶς, ὥσπερ οἱ περὶ τὴν τοῦσώματος τροφήν, ὁ ἔμπορός τε καὶ κάπηλος. καὶ γὰρ οὗτοί που ὧνDἄγουσιν ἀγωγίμων οὔτε αὐτοὶ ἴσασιν ὅτι χρηστὸν ἢ πονηρὸν περὶ τὸσῶμα, ἐπαινοῦσιν δὲ πάντα πωλοῦντες, οὔτε οἱ ὠνούμενοι παρ᾽ αὐτῶν,ἐὰν μή τις τύχῃ γυμναστικὸς ἢ ἰατρὸς ὤν. οὕτω δὲ καὶ οἱ τὰμαθήματα περιάγοντες κατὰ τὰς πόλεις καὶ πωλοῦντες καὶ5

313 A 5 σκοπούμενος ἡμέρας συχνάς: ‘er dagen lang over nadenkend’ (Schw.).6 πάντ᾽ ἐστὶν τὰ σὰ ἢ εὖ ἢ κακῶς πράττειν: ‘je hele wel en wee’ (Schw.).

313 B 2 τῷ ἀφικομένῳ τούτῳ ξένῳ: dat klinkt niet als een compliment.6 ὡς ἤδη διεγνωκὼς: ‘alsof je reeds besloten hebt’.7 οὔτε διείλεξαι: sc. ᾧ οὔτε διείλεξαι.

313 C 4 τῶν ἀγωγίμων: ‘koopwaar’; de gedachte aan iets “agogisch” komt hier passchoorvoetend om de hoek.

6 καὶ ὅπως γε μή: een zelfstandige finale bijzin, te vertalen met ‘dan hoop ik maarniet dat... ’.

313 D 3 οὔτε οἱ ὠνούμενοι παρ᾽ αὐτῶν: vul aan ἴσασιν ὅτι χρηστὸν ἢ πονηρὸν.

9 P R O T A G O R A S 3 1 3 D – 3 1 4 C

_______________________________________________________________________________________________________

καπηλεύοντες τῷ ἀεὶ ἐπιθυμοῦντι ἐπαινοῦσιν μὲν πάντα ἃ πωλοῦσιν,τάχα δ᾽ ἄν τινες, ὦ ἄριστε, καὶ τούτων ἀγνοοῖεν ὧν πωλοῦσιν ὅτιχρηστὸν ἢ πονηρὸν πρὸς τὴν ψυχήν· ὡς δ᾽ αὕτως καὶ οἱ ὠνούμενοι Eπαρ᾽ αὐτῶν, ἐὰν μή τις τύχῃ περὶ τὴν ψυχὴν αὖ ἰατρικὸς ὤν. εἰ μὲνοὖν σὺ τυγχάνεις ἐπιστήμων τούτων τί χρηστὸν καὶ πονηρόν, ἀσφαλέςσοι ὠνεῖσθαι μαθήματα καὶ παρὰ Πρωταγόρου καὶ παρ᾽ ἄλλουὁτουοῦν· εἰ δὲ μή, ὅρα, ὦ μακάριε, μὴ περὶ τοῖς φιλτάτοις κυβεύῃς τε 314καὶ κινδυνεύῃς. καὶ γὰρ δὴ καὶ πολὺ μείζων κίνδυνος ἐν τῇ τῶνμαθημάτων ὠνῇ ἢ ἐν τῇ τῶν σιτίων. σιτία μὲν γὰρ καὶ ποτὰπριάμενον παρὰ τοῦ καπήλου καὶ ἐμπόρου ἔξεστιν ἐν ἄλλοις ἀγγείοιςἀποφέρειν, καὶ πρὶν δέξασθαι αὐτὰ εἰς τὸ σῶμα πιόντα ἢ φαγόντα, 5καταθέμενον οἴκαδε ἔξεστιν συμβουλεύσασθαι, παρακαλέσαντα τὸνἐπαοντα, ὅτι τε ἐδεστέον ἢ ποτέον καὶ ὅτι μή, καὶ ὁπόσον καὶ ὁπότε·ὥστε ἐν τῇ ὠνῇ οὐ μέγας ὁ κίνδυνος. μαθήματα δὲ οὐκ ἔστιν ἐν ἄλλῳ Bἀγγείῳ ἀπενεγκεῖν, ἀλλ̓ ἀνάγκη καταθέντα τὴν τιμὴν τὸ μάθημα ἐναὐτῇ τῇ ψυχῇ λαβόντα καὶ μαθόντα ἀπιέναι ἢ βεβλαμμένον ἢὠφελημένον. ταῦτα οὖν σκοπώμεθα καὶ μετὰ τῶν πρεσβυτέρων ἡμῶν·ἡμεῖς γὰρ ἔτι νέοι ὥστε τοσοῦτον πρᾶγμα διελέσθαι. νῦν μέντοι, ὥσ- 5περ ὡρμήσαμεν, ἴωμεν καὶ ἀκούσωμεν τοῦ ἀνδρός, ἔπειτα ἀκούσαντεςκαὶ ἄλλοις ἀνακοινωσώμεθα· καὶ γὰρ οὐ μόνος Πρωταγόρας αὐτόθιἐστίν, ἀλλὰ καὶ Ἱππίας ὁ Ἠλεῖος – οἶμαι δὲ καὶ Πρόδικον τὸν Κεῖον – Cκαὶ ἄλλοι πολλοὶ καὶ σοφοί.

313 D 6 τῷ ἀεὶ ἐπιθυμοῦντι: ‘aan ieder die wil’, ‘aan de immer begerige klant’.313 E 3 τούτων: zowel gen. obj. bij ἐπιστήμων als gen. part. bij τι.314 A 1 κυβεύῃς: κυβεύω - dobbelen, gokken, risico lopen.

6 παρακαλέσαντα τὸν ἐπαοντα: ‘er bij roepend iemand die er verstand van heeft’.ἐπαῒω - luisteren, horen, begrijpen, verstand hebben van*.

314 B 1 ἐν ἄλλῳ ἀγγείῳ: het woord ἄλλῳ (een andere dan die waarin voedsel wordtmeegenomen) laten wij onvertaald.

2 καταθέντα τὴν τιμὴν: ‘na betaling van de prijs’.5 νέοι ὥστε: nauwelijks zwakker dan νεώτεροι ἢ ὥστε.

ὥσπερ ὡρμήσαμεν: ‘zoals we op het punt stonden te gaan doen’, ‘zoals we vanplan waren’.

_______________________________________________________________________________________________________

VI

Δόξαν ἡμῖν ταῦτα ἐπορευόμεθα· ἐπειδὴ δὲ ἐν τῷ προθύρῳἐγενόμεθα, ἐπιστάντες περί τινος λόγου διελεγόμεθα, ὃς ἡμῖν κατὰτὴν ὁδὸν ἐνέπεσεν· ἵν᾽ οὖν μὴ ἀτελὴς γένοιτο, ἀλλὰ διαπερανάμενοι5οὕτως ἐσίοιμεν, στάντες ἐν τῷ προθύρῳ διελεγόμεθα ἕωςσυνωμολογήσαμεν ἀλλήλοις. δοκεῖ οὖν μοι, ὁ θυρωρός, εὐνοῦχός τις,κατήκουεν ἡμῶν, κινδυνεύει δὲ διὰ τὸ πλῆθος τῶν σοφιστῶν ἄχθεσθαιDτοῖς φοιτῶσιν εἰς τὴν οἰκίαν· ἐπειδὴ γοῦν ἐκρούσαμεν τὴν θύραν,ἀνοίξας καὶ ἰδὼν ἡμᾶς, «ἔα,» ἔφη, «σοφισταί τινες· οὐ σχολὴ αὐτῷ·»καὶ ἅμα ἀμφοῖν τοῖν χεροῖν τὴν θύραν πάνυ προθύμως ὡς οἷός τ᾽ ἦνἐπήραξεν. καὶ ἡμεῖς πάλιν ἐκρούομεν, καὶ ὃς ἐγκεκλῃμένης τῆς θύρας5ἀποκρινόμενος εἶπεν, «ὦ ἄνθρωποι,» ἔφη, «οὐκ ἀκηκόατε ὅτι οὐ σχολὴαὐτῷ;» «ἀλλ̓ ὠγαθέ,» ἔφην ἐγώ, «οὔτε παρὰ Καλλίαν ἥκομεν οὔτεσοφισταί ἐσμεν. ἀλλὰ θάῤῥει· Πρωταγόραν γάρ τοι δεόμενοι ἰδεῖνEἤλθομεν· εἰσάγγειλον οὖν.» μόγις οὖν ποτε ἡμῖν ἅνθρωπος ἀνέῳξεντὴν θύραν. ἐπειδὴ δὲ εἰσήλθομεν, κατελάβομεν Πρωταγόραν ἐν τῷπροστῴῳ περιπατοῦντα, ἑξῆς δ᾽ αὐτῷ συμπεριεπάτουν ἐκ μὲν τοῦ ἐπὶθάτερα Καλλίας ὁ Ἱππονίκου καὶ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ ὁ ὁμομήτριος,315Πάραλος ὁ Περικλέους, καὶ Χαρμίδης ὁ Γλαύκωνος, ἐκ δὲ τοῦ ἐπὶθάτερα ὁ ἕτερος τῶν Περικλέους Ξάνθιππος, καὶ Φιλιππίδης ὁΦιλομήλου καὶ Ἀντίμοιρος ὁ Μενδαῖος, ὅσπερ εὐδοκιμεῖ μάλιστα τῶνΠρωταγόρου μαθητῶν καὶ ἐπὶ τέχνῃ μανθάνει, ὡς σοφιστὴς ἐσόμενος.5τούτων δὲ οἳ ὄπισθεν ἠκολούθουν ἐπακούοντες τῶν λεγομένων τὸ μὲνπολὺ ξένοι ἐφαίνοντο – οὓς ἄγει ἐξ ἑκάστων τῶν πόλεων ὁ

314 C 3 δόξαν: = δόξαντα ταῦτα, accusativus absolutus.ἐπορευόμεθα: let op tempus ‘begaven we ons op weg’.

4 περί τινος λόγου: ‘over een gedachte’ (of onderwerp).8 κινδυνεύει… ἄχθεσθαι: ‘ergerde zich vermoedelijk’.

314 D 3 ἔα: = ἦ ‘he!’.οὐ σχολὴ αὐτῷ: ‘mijnheer heeft geen tijd’.

4 πάνυ προθύμως ὡς οἷός τ᾽ ἦν: ‘uit alle macht’.5 ἐπήραξεν: ‘smeet dicht’ van ἐπαράττω.

ἐγκεκλῃμένης τῆς θύρας: ‘terwijl de deur gesloten bleef’.314 E 3 ἐν τῷ προστῴῳ: ‘in de zuilenhal’.

1 1 P R O T A G O R A S 3 1 5 A – 3 1 5 D

_______________________________________________________________________________________________________

Πρωταγόρας, δἰ ὧν διεξέρχεται, κηλῶν τῇ φωνῇ ὥσπερ Ὀρφεύς, οἱ δὲ Bκατὰ τὴν φωνὴν ἕπονται κεκηλημένοι – ἦσαν δέ τινες καὶ τῶνἐπιχωρίων ἐν τῷ χορῷ. τοῦτον τὸν χορὸν μάλιστα ἔγωγε ἰδὼν ἥσθην,ὡς καλῶς ηὐλαβοῦντο μηδέποτε ἐμποδὼν ἐν τῷ πρόσθεν εἶναιΠρωταγόρου, ἀλλ̓ ἐπειδὴ αὐτὸς ἀναστρέφοι καὶ οἱ μετ᾽ ἐκείνου, εὖ 5πως καὶ ἐν κόσμῳ περιεσχίζοντο οὗτοι οἱ ἐπήκοοι ἔνθεν καὶ ἔνθεν, καὶἐν κύκλῳ περιιόντες ἀεὶ εἰς τὸ ὄπισθεν καθίσταντο κάλλιστα.

VII

«Τὸν δὲ μετ᾽ εἰσενόησα ,» ἔφη Ὅμηρος, Ἱππίαν τὸν Ἠλεῖον, Cκαθήμενον ἐν τῷ κατ᾽ ἀντικρὺ προστῴῳ ἐν θρόνῳ· περὶ αὐτὸν δ᾽ἐκάθηντο ἐπὶ βάθρων Ἐρυξίμαχός τε ὁ Ἀκουμενοῦ καὶ Φαῖδρος ὁΜυῤῥινούσιος καὶ Ἄνδρων ὁ Ἀνδροτίωνος καὶ τῶν ξένων πολῖταί τεαὐτοῦ καὶ ἄλλοι τινές. ἐφαίνοντο δὲ περὶ φύσεώς τε καὶ τῶν μετεώρων 5ἀστρονομικὰ ἄττα διερωτᾶν τὸν Ἱππίαν, ὁ δ᾽ ἐν θρόνῳ καθήμενοςἑκάστοις αὐτῶν διέκρινεν καὶ διεξῄει τὰ ἐρωτώμενα. καὶ μὲν δὴ «καὶΤάνταλόν» γε «εἰσεῖδον» – ἐπιδημεῖ γὰρ ἄρα καὶ Πρόδικος ὁ Κεῖος – Dἦν δὲ ἐν οἰκήματί τινι, ᾧ πρὸ τοῦ μὲν ὡς ταμιείῳ ἐχρῆτο Ἱππόνικος,νῦν δὲ ὑπὸ τοῦ πλήθους τῶν καταλυόντων ὁ Καλλίας καὶ τοῦτοἐκκενώσας ξένοις κατάλυσιν πεποίηκεν. ὁ μὲν οὖν Πρόδικος ἔτι

315 A 8 κηλῶν: ‘betoverend’.315 B 2 τινες καὶ τῶν ἐπιχωρίων: ‘enkele Atheners’.

3 ἐν τῷ χορῷ: ‘in het koor’, met lichte ironie gezegd.4 μηδέποτε ἐμποδὼν ἐν τῷ πρόσθεν εἶναι: ‘nooit voor de voeten te lopen’.6 οἱ ἐπήκοοι: ‘de toehoorders’.

315 B 7 τὸν δὲ μετ᾽ εἰσενόησα: Hom. Od. 11, 601, als Odysseus Heracles in het oog krijgt.315 C 2 κατ᾽ ἀντικρὺ προστῴῳ: aan alle vier de zijden van de hof bevond zich vóór de

betreffende vleugel van het gebouw een zuilengang.3 ἐπὶ βάθρων:4 πολῖταί τε αὐτοῦ: ‘stadgenoten van hem’, d.w.z. van Hippias.7 διέκρινεν: ‘analyseerde’.

καὶ Τάνταλόν γε εἰσεῖδον: Hom. Od. 11, 582.315 D 2 ἐν οἰκήματί τινι: ‘in een vertrek’ (niet ‘huis’).

ταμιείῳ: ‘voorraadkamer’.4 κατάλυσιν: κατάλυσις - nachtverblijf (= κατάλυμα, de ‘herberg’ uit het lu-

casevangelie); het woord κατάλυσις wordt slechts in acc. en nom. gevonden.ἔτι κατέκειτο: ‘lag nog in bed’.

3 1 5 D – 3 1 6 B P L AT O N I S 1 2

_______________________________________________________________________________________________________

κατέκειτο, ἐγκεκαλυμμένος ἐν κῳδίοις τισὶν καὶ στρώμασιν καὶ μάλα5πολλοῖς, ὡς ἐφαίνετο· παρεκάθηντο δὲ αὐτῷ ἐπὶ ταῖς πλησίον κλίναιςΠαυσανίας τε ὁ ἐκ Κεραμέων καὶ μετὰ Παυσανίου νέον τι ἔτι μειρά-κιον, ὡς μὲν ἐγᾦμαι καλόν τε κἀγαθὸν τὴν φύσιν, τὴν δ᾽ οὖν ἰδέανEπάνυ καλός. ἔδοξα ἀκοῦσαι ὄνομα αὐτῷ εἶναι Ἀγάθωνα, καὶ οὐκ ἂνθαυμάζοιμι εἰ παιδικὰ Παυσανίου τυγχάνει ὤν. τοῦτό τ᾽ ἦν τὸμειράκιον, καὶ τὼ Ἀδειμάντω ἀμφοτέρω, ὅ τε Κήπιδος καὶ ὁΛευκολοφίδου, καὶ ἄλλοι τινὲς ἐφαίνοντο· περὶ δὲ ὧν διελέγοντο οὐκ5ἐδυνάμην ἔγωγε μαθεῖν ἔξωθεν, καίπερ λιπαρῶς ἔχων ἀκούειν τοῦΠροδίκου – πάσσοφος γάρ μοι δοκεῖ ἁνὴρ εἶναι καὶ θεῖος – ἀλλὰ διὰ316τὴν βαρύτητα τῆς φωνῆς βόμβος τις ἐν τῷ οἰκήματι γιγνόμενοςἀσαφῆ ἐποίει τὰ λεγόμενα.

VIII

Καὶ ἡμεῖς μὲν ἄρτι εἰσεληλύθεμεν, κατόπιν δὲ ἡμῶν ἐπεισῆλθονἈλκιβιάδης τε ὁ καλός, ὡς φῂς σὺ καὶ ἐγὼ πείθομαι, καὶ Κριτίας ὁ5Καλλαίσχρου.Ἡμεῖς οὖν ὡς εἰσήλθομεν, ἔτι σμίκρ᾽ ἄττα διατρίψαντες καὶ ταῦτα

διαθεασάμενοι προσῇμεν πρὸς τὸν Πρωταγόραν, καὶ ἐγὼ εἶπον· ὦBΠρωταγόρα, πρὸς σέ τοι ἤλθομεν ἐγώ τε καὶ Ἱπποκράτης οὗτος.Πότερον, ἔφη, μόνῳ βουλόμενοι διαλεχθῆναι ἢ καὶ μετὰ τῶν

ἄλλων;Ἡμῖν μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὐδὲν διαφέρει· ἀκούσας δὲ οὗ ἕνεκα ἤλθομεν,5

315 D 5 ἐν κῳδίοις: ‘in vachten’.6 κλίναις: daarbij denke men eerder aan banken dan aan stoelen, een soort divans.

315 E 1 φύσιν… ἰδέαν: φύσις is hier ‘karakter’, ἰδέα ‘uiterlijk’.2 ἔδοξα ἀκοῦσαι: ‘als ik me niet vergis hoorde ik… ’.6 λιπαρῶς ἔχων: ‘hevig verlangend’.

316 A 4 ἄρτι εἰσεληλύθεμεν: pl. q. pf. ‘waren nog maar net binnen’; de vorm kan ook inf.perf. zijn; de door Lamb in de Loebuitgave afgedrukte v.l. εἰσεληλύθειμεν moet alspost-klassiek Attisch verworpen worden.

7 σμίκρ᾽ ἄττα διατρίψαντες καὶ ταῦτα διαθεασάμενοι: twee nogal verschillendeinterpretaties zijn mogelijk: 1. ‘na nog enkele zaken van gering belang te hebbenbehandeld en die nader beschouwd hebbend’ (in die zin o.a. Lamb); en 2. ‘enige tijdhadden doorgebracht met dat alles aan te zien’ (Schw.).

316 B 3 μόνῳ: sc. μοι; ‘onder vier ogen’ (of hier eigenlijk zes).

1 3 P R O T A G O R A S 3 1 6 B – 3 1 6 E

_______________________________________________________________________________________________________

αὐτὸς σκέψαι.Τί οὖν δή ἐστιν, ἔφη, οὗ ἕνεκα ἥκετε;Ἱπποκράτης ὅδε ἐστὶν μὲν τῶν ἐπιχωρίων, Ἀπολλοδώρου ὑός, οἰκίας

μεγάλης τε καὶ εὐδαίμονος, αὐτὸς δὲ τὴν φύσιν δοκεῖ ἐνάμιλλος εἶναιτοῖς ἡλικιώταις. ἐπιθυμεῖν δέ μοι δοκεῖ ἐλλόγιμος γενέσθαι ἐν τῇ Cπόλει, τοῦτο δὲ οἴεταί οἱ μάλιστ᾽ ἂν γενέσθαι, εἰ σοὶ συγγένοιτο· ταῦτ᾽οὖν ἤδη σὺ σκόπει, πότερον περὶ αὐτῶν μόνος οἴει δεῖν διαλέγεσθαιπρὸς μόνους, ἢ μετ᾽ ἄλλων.Ὀρθῶς, ἔφη, προμηθῇ, ὦ Σώκρατες, ὑπὲρ ἐμοῦ. ξένον γὰρ ἄνδρα 5

καὶ ἰόντα εἰς πόλεις μεγάλας, καὶ ἐν ταύταις πείθοντα τῶν νέων τοὺςβελτίστους ἀπολείποντας τὰς τῶν ἄλλων συνουσίας, καὶ οἰκείων καὶὀθνείων, καὶ πρεσβυτέρων καὶ νεωτέρων, ἑαυτῷ συνεῖναι ὡς βελτίουςἐσομένους διὰ τὴν ἑαυτοῦ συνουσίαν, χρὴ εὐλαβεῖσθαι τὸν ταῦτα Dπράττοντα· οὐ γὰρ σμικροὶ περὶ αὐτὰ φθόνοι τε γίγνονται καὶ ἄλλαιδυσμένειαί τε καὶ ἐπιβουλαί. ἐγὼ δὲ τὴν σοφιστικὴν τέχνην φημὶ μὲνεἶναι παλαιάν, τοὺς δὲ μεταχειριζομένους αὐτὴν τῶν παλαιῶν ἀνδρῶν,φοβουμένους τὸ ἐπαχθὲς αὐτῆς, πρόσχημα ποιεῖσθαι καὶ 5προκαλύπτεσθαι, τοὺς μὲν ποίησιν, οἷον Ὅμηρόν τε καὶ Ἡσίοδον καὶΣιμωνίδην, τοὺς δὲ αὖ τελετάς τε καὶ χρησμῳδίας, τοὺς ἀμφί τεὈρφέα καὶ Μουσαῖον· ἐνίους δέ τινας ᾔσθημαι καὶ γυμναστικήν, οἷονἼκκος τε ὁ Ταραντῖνος καὶ ὁ νῦν ἔτι ὢν οὐδενὸς ἥττων σοφιστὴςἩρόδικος ὁ Σηλυμβριανός, τὸ δὲ ἀρχαῖον Μεγαρεύς· μουσικὴν δὲ EἈγαθοκλῆς τε ὁ ὑμέτερος πρόσχημα ἐποιήσατο, μέγας ὢν σοφιστής,καὶ Πυθοκλείδης ὁ Κεῖος καὶ ἄλλοι πολλοί. οὗτοι πάντες, ὥσπερ λέγω,

316 B 8 ἐστὶν μὲν τῶν ἐπιχωρίων: ‘is een Athener’.9 τὴν φύσιν: ‘qua aanleg en karakter’.

316 C 2 ἂν: een noodzakelijke emendatie.5 προμηθῇ ὦ Σώκρατες ὑπὲρ ἐμοῦ: ‘houd je rekening met mijn belangen’.

προμηθῇ: < -θέεσαι* (ind.) of -θέησαι (conj.).8 ὀθνείων: ὄθνειος - vreemd, buitenlands.

316 D 1 τὸν ταῦτα πράττοντα: d.w.z. τὸν ξένον ἄνδρα ταῦτα πράττοντα.4 μεταχειριζομένους: μεταχειρίζομαι τι - zich met iets bezig houden, beoefenen.5 τὸ ἐπαχθὲς αὐτῆς: ‘de lastige kant ervan’ (van de sofistiek).6 προκαλύπτεσθαι: ‘zich verhullen’.

ποίησιν: vul aan πρόσχημα ποιουμένους.

3 1 6 E – 3 1 7 C P L AT O N I S 1 4

_______________________________________________________________________________________________________

φοβηθέντες τὸν φθόνον ταῖς τέχναις ταύταις παραπετάσμασινἐχρήσαντο. ἐγὼ δὲ τούτοις ἅπασιν κατὰ τοῦτο εἶναι οὐ συμφέρομαι·317ἡγοῦμαι γὰρ αὐτοὺς οὔ τι διαπράξασθαι ὃ ἐβουλήθησαν – οὐ γὰρλαθεῖν τῶν ἀνθρώπων τοὺς δυναμένους ἐν ταῖς πόλεσι πράττειν, ὧνπερἕνεκα ταῦτ᾽ ἐστὶν τὰ προσχήματα· ἐπεὶ οἵ γε πολλοὶ ὡς ἔπος εἰπεῖνοὐδὲν αἰσθάνονται, ἀλλ̓ ἅττ᾽ ἂν οὗτοι διαγγέλλωσι, ταῦτα ὑμνοῦσιν –5τὸ οὖν ἀποδιδράσκοντα μὴ δύνασθαι ἀποδρᾶναι, ἀλλὰ καταφανῆ εἶναι,πολλὴ μωρία καὶ τοῦ ἐπιχειρήματος, καὶ πολὺ δυσμενεστέρουςBπαρέχεσθαι ἀνάγκη τοὺς ἀνθρώπους· ἡγοῦνται γὰρ τὸν τοιοῦτον πρὸςτοῖς ἄλλοις καὶ πανοῦργον εἶναι. ἐγὼ οὖν τούτων τὴν ἐναντίαν ἅπασανὁδὸν ἐλήλυθα, καὶ ὁμολογῶ τε σοφιστὴς εἶναι καὶ παιδεύειν ἀνθρώ-πους, καὶ εὐλάβειαν ταύτην οἶμαι βελτίω ἐκείνης εἶναι, τὸ ὁμολογεῖν5μᾶλλον ἢ ἔξαρνον εἶναι· καὶ ἄλλας πρὸς ταύτῃ ἔσκεμμαι, ὥστε, σὺνθεῷ εἰπεῖν, μηδὲν δεινὸν πάσχειν διὰ τὸ ὁμολογεῖν σοφιστὴς εἶναι.Cκαίτοι πολλά γε ἔτη ἤδη εἰμὶ ἐν τῇ τέχνῃ· καὶ γὰρ καὶ τὰ σύμπανταπολλά μοί ἐστιν – οὐδενὸς ὅτου οὐ πάντων ἂν ὑμῶν καθ᾽ ἡλικίανπατὴρ εἴην – ὥστε πολύ μοι ἥδιστόν ἐστιν, εἴ τι βούλεσθε, περὶτούτων ἁπάντων ἐναντίον τῶν ἔνδον ὄντων τὸν λόγον ποιεῖσθαι.5Καὶ ἐγώ – ὑπώπτευσα γὰρ βούλεσθαι αὐτὸν τῷ τε Προδίκῳ καὶ τῷ

316 E 4 ταῖς τέχναις ταύταις παραπετάσμασιν ἐχρήσαντο: ‘gebruikten die kunstvormenals verhulling’.παραπετάσμασιν: παραπέτασμα - gordijn, metaforisch ‘rookgordijn’.

317 A 3 λαθεῖν: vul aan φημὶ αὐτούς; heeft als object. τοὺς δυναμένους.τοὺς δυναμένους ἐν ταῖς πόλεσι πράττειν: cf. Men., Dysc. 3/4 τῶν δυναμένων τὰςπέτρας ἐνθάδε γεωργεῖν.

5 οὗτοι: sc. οἱ δυνάμενοι πράττειν.ταῦτα ὑμνοῦσιν: subj. οἱ πολλοί.

6 ἀποδιδράσκοντα… ἀποδρᾶναι: praesens voor het pogen, aoristus voor het resultaat;wel willen maar niet kunnen.καταφανῆ εἶναι: ‘op heterdaad betrapt worden’, ‘doorzien worden’.

317 B 1 πολὺ δυσμενεστέρους παρέχεσθαι ἀνάγκη τοὺς ἀνθρώπους: ‘maakt de mensennoodzakelijkerwijs nog veel vijandiger’.

3 τὴν ἐναντίαν ἅπασαν ὁδὸν ἐλήλυθα: ‘heb het volkomen anders aangepakt’.6 ἄλλας πρὸς ταύτῃ ἔσκεμμαι: ἄλλας εὐλαβείας πρὸς ταύτῃ εὐλαβείᾳ ἔσκεμμαι;

σκέπτομαι - overdenken, bedenken.σὺν θεῷ εἰπεῖν: niet ‘om met een god te spreken’, maar ‘om te spreken zonder godte beledigen’, dus ‘god vergeve mij’.

317 C 2 τὰ σύμπαντα πολλά μοί ἐστιν: τὰ σύμπαντα πολλά ἔτη μο ἐστιν ‘ik heb er al heelwat jaren op zitten’.

1 5 P R O T A G O R A S 3 1 7 C – 3 1 8 B

_______________________________________________________________________________________________________

Ἱππίᾳ ἐνδείξασθαι καὶ καλλωπίσασθαι ὅτι ἐρασταὶ αὐτοῦ ἀφιγμένοι Dεἶμεν – τί οὖν, ἔφην ἐγώ, οὐ καὶ Πρόδικον καὶ Ἱππίαν ἐκαλέσαμεν καὶτοὺς μετ᾽ αὐτῶν, ἵνα ἐπακούσωσιν ἡμῶν;Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη ὁ Πρωταγόρας.Βούλεσθε οὖν, ὁ Καλλίας ἔφη, συνέδριον κατασκευάσωμεν, ἵνα 5

καθεζόμενοι διαλέγησθε;Ἐδόκει χρῆναι· ἅσμενοι δὲ πάντες ἡμεῖς, ὡς ἀκουσόμενοι ἀνδρῶν

σοφῶν, καὶ αὐτοί τε ἀντιλαβόμενοι τῶν βάθρων καὶ τῶν κλινῶνκατεσκευάζομεν παρὰ τῷ Ἱππίᾳ – ἐκεῖ γὰρ προϋπῆρχε τὰ βάθρα – ἐνδὲ τούτῳ Καλλίας τε καὶ Ἀλκιβιάδης ἡκέτην ἄγοντε τὸν Πρόδικον, Eἀναστήσαντες ἐκ τῆς κλίνης, καὶ τοὺς μετὰ τοῦ Προδίκου.

IX

Ἐπεὶ δὲ πάντες συνεκαθεζόμεθα, ὁ Πρωταγόρας, νῦν δὴ ἄν, ἔφη,λέγοις, ὦ Σώκρατες, ἐπειδὴ καὶ οἵδε πάρεισιν, περὶ ὧν ὀλίγον πρότερον 5μνείαν ἐποιοῦ πρὸς ἐμὲ ὑπὲρ τοῦ νεανίσκου.Καὶ ἐγὼ εἶπον ὅτι ἡ αὐτή μοι ἀρχή ἐστιν, ὦ Πρωταγόρα, ἥπερ 318

ἄρτι, περὶ ὧν ἀφικόμην. Ἱπποκράτης γὰρ ὅδε τυγχάνει ἐν ἐπιθυμίᾳ ὢντῆς σῆς συνουσίας· ὅτι οὖν αὐτῷ ἀποβήσεται, ἐάν σοι συνῇ, ἡδέως ἄνφησι πυθέσθαι. τοσοῦτος ὅ γε ἡμέτερος λόγος.Ὑπολαβὼν οὖν ὁ Πρωταγόρας εἶπεν· ὦ νεανίσκε, ἔσται τοίνυν σοι, 5

ἐὰν ἐμοὶ συνῇς, ᾗ ἂν ἡμέρᾳ ἐμοὶ συγγένῃ, ἀπιέναι οἴκαδε βελτίονιγεγονότι, καὶ ἐν τῇ ὑστεραίᾳ ταὐτὰ ταῦτα· καὶ ἑκάστης ἡμέρας ἀεὶἐπὶ τὸ βέλτιον ἐπιδιδόναι.Καὶ ἐγὼ ἀκούσας εἶπον· ὦ Πρωταγόρα, τοῦτο μὲν οὐδὲν θαυμαστὸν B

λέγεις, ἀλλὰ εἰκός, ἐπεὶ κἂν σύ, καίπερ τηλικοῦτος ὢν καὶ οὕτωςσοφός, εἴ τίς σε διδάξειεν ὃ μὴ τυγχάνοις ἐπιστάμενος, βελτίων ἂν

317 D 5 συνέδριον κατασκευάσωμεν: ‘zullen we een vergadering beleggen’.8 ἀντιλαβόμενοι τῶν βάθρων: ‘ons meester makend van de banken’, (of treden?).9 προϋπῆρχε τὰ βάθρα: cf. περὶ αὐτὸν δ᾽ ἐκάθηντο ἐπὶ βάθρων in 315 C.

318 A 3 ὅτι οὖν αὐτῷ ἀποβήσεται: ‘wat er voor hem uit zal voortvloeien’, ‘wat voor nuthet hem zal opleveren’.ἡδέως ἄν φησι πυθέσθαι: ‘zou hij, zegt hij, graag willen vernemen’.

7 ἀεὶ ἐπὶ τὸ βέλτιον ἐπιδιδόναι: sc. ἔσται σοι, ‘zul je er steeds op vooruit gaan’.8 ἐπὶ τὸ βέλτιον ἐπιδιδόναι: ‘er op vooruitgaan’, ‘vooruitgang boeken’.

3 1 8 B – 3 1 9 A P L AT O N I S 1 6

_______________________________________________________________________________________________________

γένοιο. ἀλλὰ μὴ οὕτως, ἀλλ̓ ὥσπερ ἂν εἰ αὐτίκα μάλα μεταβαλὼντὴν ἐπιθυμίαν Ἱπποκράτης ὅδε ἐπιθυμήσειεν τῆς συνουσίας τούτου τοῦ5νεανίσκου τοῦ νῦν νεωστὶ ἐπιδημοῦντος, Ζευξίππου τοῦ Ἡρακλεώτου,καὶ ἀφικόμενος παρ᾽ αὐτόν, ὥσπερ παρὰ σὲ νῦν, ἀκούσειεν αὐτοῦCταὐτὰ ταῦτα ἅπερ σοῦ, ὅτι ἑκάστης ἡμέρας συνὼν αὐτῷ βελτίωνἔσται καὶ ἐπιδώσει, εἰ αὐτὸν ἐπανέροιτο· «τί δὴ φῂς βελτίω ἔσεσθαικαὶ εἰς τί ἐπιδώσειν;» εἴποι ἂν αὐτῷ ὁ Ζεύξιππος ὅτι πρὸς γραφικήν·κἂν εἰ Ὀρθαγόρᾳ τῷ Θηβαίῳ συγγενόμενος, ἀκούσας ἐκείνου ταὐτὰ5ταῦτα ἅπερ σοῦ, ἐπανέροιτο αὐτὸν εἰς ὅτι βελτίων καθ᾽ ἡμέραν ἔσταισυγγιγνόμενος ἐκείνῳ, εἴποι ἂν ὅτι εἰς αὔλησιν· οὕτω δὴ καὶ σὺ εἰπὲτῷ νεανίσκῳ καὶ ἐμοὶ ὑπὲρ τούτου ἐρωτῶντι, Ἱπποκράτης ὅδεDΠρωταγόρᾳ συγγενόμενος, ᾗ ἂν αὐτῷ ἡμέρᾳ συγγένηται, βελτίωνἄπεισι γενόμενος καὶ τῶν ἄλλων ἡμερῶν ἑκάστης οὕτως ἐπιδώσει εἰςτί, ὦ Πρωταγόρα, καὶ περὶ τοῦ;Καὶ ὁ Πρωταγόρας ἐμοῦ ταῦτα ἀκούσας, σύ τε καλῶς ἐρωτᾷς, ἔφη,5

ὦ Σώκρατες, καὶ ἐγὼ τοῖς καλῶς ἐρωτῶσι χαίρω ἀποκρινόμενος.Ἱπποκράτης γὰρ παρ᾽ ἐμὲ ἀφικόμενος οὐ πείσεται ἅπερ ἂν ἔπαθενἄλλῳ τῳ συγγενόμενος τῶν σοφιστῶν. οἱ μὲν γὰρ ἄλλοι λωβῶνταιτοὺς νέους· τὰς γὰρ τέχνας αὐτοὺς πεφευγότας ἄκοντας πάλιν αὖEἄγοντες ἐμβάλλουσιν εἰς τέχνας, λογισμούς τε καὶ ἀστρονομίαν καὶγεωμετρίαν καὶ μουσικὴν διδάσκοντες – καὶ ἅμα εἰς τὸν Ἱππίανἀπέβλεψεν – παρὰ δ᾽ ἐμὲ ἀφικόμενος μαθήσεται οὐ περὶ ἄλλου του ἢπερὶ οὗ ἥκει. τὸ δὲ μάθημά ἐστιν εὐβουλία περὶ τῶν οἰκείων, ὅπως ἂν5ἄριστα τὴν αὑτοῦ οἰκίαν διοικοῖ, καὶ περὶ τῶν τῆς πόλεως, ὅπως τὰ319

318 C 1 αὐτοῦ ταὐτὰ ταῦτα: sc. λέγοντος.318 D 1 Ἱπποκράτης ὅδε Πρωταγόρᾳ συγγενόμενος: de met deze woorden beginnende

objectszin, die qua woordvolgorde sterk verschilt van wat we gewend zijn, isafhankelijk van εἰπὲ, niet van ἐρωτῶντι.

8 λωβῶνται τοὺς νέους: ‘behandelen de jonge mensen op een wijze waar zij slechtervan worden’; ook het Grieks heeft hier een dubbele betekenis: a. zij krijgen geenwaar voor hun geld, en b. zij worden er in moreel opzicht slecht door.

318 E 1 τὰς γὰρ τέχνας: in deze context ‘de schoolvakken’, dus niet ‘de ambachten’ o.i.d.ἄκοντας: hoort niet bij het voorafgaande, maar bij het volgende.

2 λογισμούς: ‘rekenkunde’.3 ἅμα: ‘bij deze woorden’.5 εὐβουλία περὶ τῶν οἰκείων: ‘verstandig beraad over persoonlijke zaken’ (Schw.).

ὅπως ἂν ἄριστα τὴν αὑτοῦ οἰκίαν διοικοῖ: glosse op εὐβουλα περὶ τῶν οἰκεων.

1 7 P R O T A G O R A S 3 1 9 A – 3 1 9 B

_______________________________________________________________________________________________________

τῆς πόλεως δυνατώτατος ἂν εἴη καὶ πράττειν καὶ λέγειν.Ἆρα, ἔφην ἐγώ, ἕπομαί σου τῷ λόγῳ; δοκεῖς γάρ μοι λέγειν τὴν

πολιτικὴν τέχνην καὶ ὑπισχνεῖσθαι ποιεῖν ἄνδρας ἀγαθοὺς πολίτας.Αὐτὸ μὲν οὖν τοῦτό ἐστιν, ἔφη, ὦ Σώκρατες, τὸ ἐπάγγελμα ὃ 5

ἐπαγγέλλομαι.

X

Ἦ καλόν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τέχνημα ἄρα κέκτησαι, εἴπερ κέκτησαι· οὐγάρ τι ἄλλο πρός γε σὲ εἰρήσεται ἢ ἅπερ νοῶ. ἐγὼ γὰρ τοῦτο, ὦΠρωταγόρα, οὐκ ᾤμην διδακτὸν εἶναι, σοὶ δὲ λέγοντι οὐκ ἔχω ὅπως B[ἂν] ἀπιστῶ. ὅθεν δὲ αὐτὸ ἡγοῦμαι οὐ διδακτὸν εἶναι μηδ᾽ ὑπ᾽ἀνθρώπων παρασκευαστὸν ἀνθρώποις, δίκαιός εἰμι εἰπεῖν. ἐγὼ γὰρἈθηναίους, ὥσπερ καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες, φημὶ σοφοὺς εἶναι. ὁρῶ οὖν,

319 A 2 δυνατώτατος: fungeert als superlativus niet alleen van δυνατός (dat zowel actief alspassief kan worden gebruikt), maar ook van δυνάμενος.

4 ποιεῖν ἄνδρας ἀγαθοὺς πολίτας: niet ‘mannen tot goede burgers maken’, maar‘goede burgers maken’; ἀνὴρ ἀγαθὸς πολίτης is één begrip, cf. Ar. Eq. 1304.

319 A 8 τέχνημα: Schwartz vertaalt met ‘kunst’, alsof τέχνημα een synoniem is van τέχνη.De woorden op -μα (genit. -ματος) zijn nomina rei actae; τέχνημα is wat met τέχνηtot stand komt, in onze context ‘truc’, ‘kunstgreep’.κέκτησαι1: vlg. Cobet is het perf. van κτάομαι bij Plato meestal κέκτημαι, somsἔκτημαι, maar na woorden eindigend op een klinker altijd κέκτημαι. Misschien ishet beter te stellen ἔκτημαι is Ionisch, κέκτημαι is Attisch en overal waar een Plato-Ms de Ionische vorm geeft, deze stilzwijgend te corrigeren.

9 πρός γε σὲ εἰρήσεται: door niet te zeggen πρὸς σὲ ἔρω benadrukt Socrates hetobjectieve karakter van zijn opmerkingen. (?)εἰρήσεται: bij Homerus komt deze vorm voor als fut. van εἴρομαι ‘vragen’ (Attischἐρωτάω fut. ἐρωτήσω of ἐρήσομαι), in het Attisch is εἰρήσεται fut. exactum M/P bijλέγω / ἀγορεύω en wordt gebruikt als alternatief voor ῥηθήσεται, waarvan het zichin gebruik of betekenis door niets onderscheidt.

319 B 2 ἀπιστῶ: conjunctivus dubitativus, en deze verdraagt, anders dan de finaleconjunctivus, niet het partikel ἄν, dat derhalve terecht door Heindorf is gedelgd;ἀπιστέω - niet geloven, wantrouwen.οὐ… μηδ᾽: in voorwerpszinnen is de ontkenning naar keuze μή of οὐ. Beide naastelkaar is opmerkelijk; dat hier οὐ slechts één woord ontkent, μηδ᾽ een zin, althanseen uit meer dan een woord bestaande uitspraak, kan een verklaring zijn.

3 δίκαιός εἰμι εἰπεῖν: kan zowel betekenen ‘ik heb het recht om te zeggen’ als ‘ik hebde plicht om te zeggen’.

4 ὥσπερ καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες: Socrates zegt niet dat ook de andere Grieken, net

3 1 9 B – 3 1 9 D P L AT O N I S 1 8

_______________________________________________________________________________________________________

ὅταν συλλεγῶμεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν, ἐπειδὰν μὲν περὶ οἰκοδομίας τι5δέῃ πρᾶξαι τὴν πόλιν, τοὺς οἰκοδόμους μεταπεμπομένους συμβούλουςπερὶ τῶν οἰκοδομημάτων, ὅταν δὲ περὶ ναυπηγίας, τοὺς ναυπηγούς, καὶτἆλλα πάντα οὕτως, ὅσα ἡγοῦνται μαθητά τε καὶ διδακτὰ εἶναι|· ἐὰνCδέ τις ἄλλος ἐπιχειρῇ αὐτοῖς συμβουλεύειν ὃν ἐκεῖνοι μὴ οἴονταιδημιουργὸν εἶναι, κἂν πάνυ καλὸς ᾖ καὶ πλούσιος καὶ τῶν γενναίων,οὐδέν τι μᾶλλον ἀποδέχονται, ἀλλὰ καταγελῶσι καὶ θορυβοῦσιν, ἕωςἂν ἢ αὐτὸς ἀποστῇ ὁ ἐπιχειρῶν λέγειν καταθορυβηθείς, ἢ οἱ τοξόται5αὐτὸν ἀφελκύσωσιν ἢ ἐξάρωνται κελευόντων τῶν πρυτάνεων. περὶ μὲνοὖν ὧν οἴονται ἐν τέχνῃ εἶναι, οὕτω διαπράττονται· ἐπειδὰν δέ τι περὶτῶν τῆς πόλεως διοικήσεως δέῃ βουλεύσασθαι, συμβουλεύει αὐτοῖςDἀνιστάμενος περὶ τούτων ὁμοίως μὲν τέκτων, ὁμοίως δὲ χαλκεὺςσκυτοτόμος, ἔμπορος ναύκληρος, πλούσιος πένης, γενναῖος ἀγεννής, καὶτούτοις οὐδεὶς τοῦτο ἐπιπλήττει ὥσπερ τοῖς πρότερον, ὅτι οὐδαμόθενμαθών, οὐδὲ ὄντος διδασκάλου οὐδενὸς αὐτῷ, ἔπειτα συμβουλεύειν5ἐπιχειρεῖ· δῆλον γὰρ ὅτι οὐχ ἡγοῦνται διδακτὸν εἶναι. μὴ τοίνυν ὅτι τὸ

als de Atheners, σοφοί zijn, maar dat de andere Grieken, net als hij, dat beweren.Verplaatsing naar achter van het woord Ἀθηναους zou de zin voor ons zeer veelduidelijker maken.

319 B 5 τι δέῃ πρᾶξαι τὴν πόλιν: ‘de stad iets moet ondernemen’ vertaalt Schwartz; in eenpolitieke context zou ik πράττειν eigenlijk altijd willen vertalen met ‘een besluitnemen’, dat is immers de enige concrete activiteit die politici bedrijven.

6 μεταπεμπομένους: richt zich in getal naar het in συλλεγῶμεν begrepen ἡμᾶς, en innaamval naar het voorafgaande πόλιν; dan moet men ook nog ingezien hebben dathet ogenschijnlijk homogene blok τοὺς οἰκοδόμους μεταπεμπομένους συμβούλους drieverschillende zinsdelen bevat.

319 C 5 οἱ τοξόται: ‘de veiligheidsbeamten’, ‘de politie’; dit waren geen vrije burgers maarservi publici die ook werden gebruikt om doodvonissen te voltrekken, zodat burgersaan geweld tegen medeburgers zich niet hoefden te bezoedelen.

6 ἀφελκύσωσιν ἢ ἐξάρωνται: ‘van het spreekgestoelte of uit de vergaderingverwijderen’.ἐξάρωνται: niet alleen qua vorm, ook qua betekenis overlappen de verba αἴρω enαἱρέω elkaar, een bron van zeer veel, maar niet altijd aan te wijzen, fouten in deMSS. Reden voor de correctie is hier de onwaarschijnlijke tempuswisseling.

7 περὶ τῶν τῆς πόλεως διοικήσεως: ‘over bestuurskwesties’.319 D 2 χαλκεὺς σκυτοτόμος ἔμπορος ναύκληρος: paarsgewijs geordend asyndeton,

zichtbaar gemaakt door de interpunctie.4 ἐπιπλήττει: ἐπιπλήττειν τινί τι - iemand ergens een verwijt van maken.6 μὴ τοίνυν ὅτι: afhankelijk van de context ‘niet alleen’ of ‘niet alleen niet’. GS §

135.

1 9 P R O T A G O R A S 3 1 9 D – 3 2 0 C

_______________________________________________________________________________________________________

κοινὸν τῆς πόλεως οὕτως ἔχει, ἀλλὰ ἰδίᾳ ἡμῖν οἱ σοφώτατοι καὶ Eἄριστοι τῶν πολιτῶν ταύτην τὴν ἀρετὴν ἣν ἔχουσιν οὐχ οἷοί τε ἄλλοιςπαραδιδόναι· ἐπεὶ Περικλῆς, ὁ τουτωνὶ τῶν νεανίσκων πατήρ, τούτουςἃ μὲν διδασκάλων εἴχετο καλῶς καὶ εὖ ἐπαίδευσεν, ἃ δὲ αὐτὸς σοφός 320ἐστιν οὔτε αὐτὸς παιδεύει οὔτε τῳ ἄλλῳ παραδίδωσιν, ἀλλ̓ αὐτοὶπεριιόντες νέμονται ὥσπερ ἄφετοι, ἐάν που αὐτόματοι περιτύχωσιν τῇἀρετῇ. εἰ δὲ βούλει, Κλεινίαν, τὸν Ἀλκιβιάδου τουτουῒ νεώτερονἀδελφόν, ἐπιτροπεύων ὁ αὐτὸς οὗτος ἀνὴρ Περικλῆς, δεδιὼς περὶ αὐτοῦ 5μὴ διαφθαρῇ δὴ ὑπὸ Ἀλκιβιάδου, ἀποσπάσας ἀπὸ τούτου, καταθέμενοςἐν Ἀρίφρονος ἐπαίδευε· καὶ πρὶν ἓξ μῆνας γεγονέναι, ἀπέδωκε τούτῳ Bοὐκ ἔχων ὅτι χρήσαιτο αὐτῷ. καὶ ἄλλους σοι παμπόλλους ἔχω λέγειν,οἳ αὐτοὶ ἀγαθοὶ ὄντες οὐδένα πώποτε βελτίω ἐποίησαν οὔτε τῶνοἰκείων οὔτε τῶν ἀλλοτρίων. ἐγὼ οὖν, ὦ Πρωταγόρα, εἰς ταῦταἀποβλέπων οὐχ ἡγοῦμαι διδακτὸν εἶναι ἀρετήν· ἐπειδὴ δέ σου ἀκούω 5ταῦτα λέγοντος, κάμπτομαι καὶ οἶμαί τί σε λέγειν διὰ τὸ ἡγεῖσθαί σεπολλῶν μὲν ἔμπειρον γεγονέναι, πολλὰ δὲ μεμαθηκέναι, τὰ δὲ αὐτὸνἐξηυρηκέναι. εἰ οὖν ἔχεις ἐναργέστερον ἡμῖν ἐπιδεῖξαι ὡς διδακτόν Cἐστιν ἡ ἀρετή, μὴ φθονήσῃς ἀλλ̓ ἐπίδειξον.

320 A 3 ἄφετοι:

3 2 0 C – 3 2 0 E P L AT O N I S 2 0

_______________________________________________________________________________________________________

Ἀλλ̓ , ὦ Σώκρατες, ἔφη, οὐ φθονήσω· ἀλλὰ πότερον ὑμῖν, ὡςπρεσβύτερος νεωτέροις, μῦθον λέγων ἐπιδείξω ἢ λόγῳ διεξελθών;Πολλοὶ οὖν αὐτῷ ὑπέλαβον τῶν παρακαθημένων ὁποτέρως βούλοιτο5

οὕτως διεξιέναι. δοκεῖ τοίνυν μοι, ἔφη, χαριέστερον εἶναι μῦθον ὑμῖνλέγειν.

XI

Ἦν γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν.Dἐπειδὴ δὲ καὶ τούτοις χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως, τυποῦσιναὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μείξαντες καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶγῇ κεράννυται. ἐπειδὴ δ᾽ ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς ἔμελλον, προσέταξανΠρομηθεῖ καὶ Ἐπιμηθεῖ κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς5πρέπει. Προμηθέα δὲ παραιτεῖται Ἐπιμηθεὺς αὐτὸς νεῖμαι, «νείμαντοςδέ μου,» ἔφη, «ἐπίσκεψαι·» καὶ οὕτω πείσας νέμει. νέμων δὲ, τοῖς μὲνἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν, τοὺς δ᾽ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει·E

320 C 8 ἦν γάρ ποτε χρόνος: ‘er was een een tijd’; wij laten γάρ, dat wordt gebruikt om eenverhaal waarmede men iets wil illustreren te introduceren, onvertaald.ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν: in de antieke, mythische voorstelling zijn ook de godenschepselen, wier schepping echter aan die van andere wezens voorafgaat.θνητὰ δὲ γένη: in de Timaeus is de voorstelling dat mensen ontstaan uitgedegenereerde goden en dieren uit gedegenereerde mensen; hier vindt de scheppingvan mensen en dieren gelijktijdig plaats, want onder θνητὰ γένη vallen uiteraardook de dieren.

320 D 2 τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον: een opvatting die aan het door de Grieken hooggewaardeerde begrip “autochthoon” een pregnante betekenis gaf.τυποῦσιν: τυπόω - vormen, modeleren.

3 μείξαντες: ‘door een mengsel te maken’; strikt genomen is αὐτὰ waarschijnlijk hetobject.τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται: te weten lucht en water, de beide niet alszodanig genoemde elementen, waarvan niet gezegd wordt dat ze (in tegenstelling totandere elementen) (gemakkelijk) met aarde en vuur mengbaar zijn maar dat zegemengd worden.τῶν: hierbij ἐκ te denken dat evenmin als voor πυρὸς herhaald moet worden.πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται: geformuleerd als en… en, terwijl het gaat om of… of,want met vuur mengt alleen lucht en met aarde alleen water.

4 προσέταξαν: sc. θεοί.5 κοσμῆσαί: ‘van een (passende) toerusting voorzien.6 αὐτὸς: pregnant, dus = μόνος.

2 1 P R O T A G O R A S 3 2 0 E – 3 2 1 C

_______________________________________________________________________________________________________

τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ᾽ ἄοπλον διδοὺς φύσιν, ἄλλην τιν᾽ αὐτοῖςἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν. ἃ μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητιἤμπισχεν, πτηνὸν φυγὴν ἢ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν· ἃ δὲ ηὖξεμεγέθει, τῷδε αὐτῷ αὐτὰ ἔσῳζεν· καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν. 321ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη· ἐπειδὴ δὲαὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε, πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥραςεὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο ἀμφιεννὺς αὐτὰ πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖςδέρμασιν, ἱκανοῖς μὲν ἀμῦναι χειμῶνα, δυνατοῖς δὲ καὶ καύματα, καὶ 5εἰς εὐνὰς ἰοῦσιν ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶαὐτοφυὴς ἑκάστῳ· καὶ ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς, τὰ δὲ [θριξὶν καὶ] Bδέρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις. τοὐντεῦθεν τροφὰς ἄλλοις ἄλλαςἐξεπόριζεν, τοῖς μὲν ἐκ γῆς βοτάνην, ἄλλοις δὲ δένδρων καρπούς, τοῖςδὲ ῥίζας· ἔστι δ᾽ οἷς ἔδωκεν εἶναι τροφὴν ζῴων ἄλλων βοράν· καὶ τοῖςμὲν ὀλιγογονίαν προσῆψε, τοῖς δ᾽ ἀναλισκομένοις ὑπὸ τούτων 5πολυγονίαν, σωτηρίαν τῷ γένει πορίζων. ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸςὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ Cἄλογα· λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος, καὶ

320 E 4 ἤμπισχεν: ἀμπίσχω = ἀμπέχω ‘omhullen’, gebruikt als variërend synoniem vanπροσάπτω, met omkering van de naamvallen.

321 A 1 ἐπανισῶν: ἐπανισόω - gelijk maken, een evenwicht tot stand brengen, gelijkekansen geven.

2 ἀϊστωθείη: ἀιστόω - onzichtbaar maken, vernietigen, uitroeien, een van de velepoëtische woorden in deze mythe. Protagoras legt er de nadruk op dat het bij detalloze γένη geen komen en gaan is, maar elk γένος is er vanaf het begin en zal erdoor zijn bijzondere eigenschappen altijd blijven.

3 διαφυγὰς ἐπήρκεσε: ‘verleende hen mogelijkheden om te ontsnappen’; ἐπαρκέω -beschermen, helpen, verschaffen.πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας: ‘tegen de wisselvalligheden van het weer’.

4 εὐμάρειαν: ‘een gemakkelijk middel’, in standaard-attisch εὐμαρίαν.στερεοῖς: de grondbetekenis is ‘hard, stevig’; de betekenis ‘ruimtelijk’ krijgt hetwoord pas in de antieke wiskunde.

5 ἱκανοῖς… δυνατοῖς: varierende anaphora.δυνατοῖς δὲ καὶ καύματα: hierbij ἀμῦναι in gedachte te herhalen.

6 στρωμνὴ οἰκεία: ‘eigen legering’,321 B 1 ὑποδῶν: part. praes. masc. nom. nog steeds bij Ἐπιμηθεὺς 320 D 6; ὑποδέω - van

schoeisel voorzien.4 ἔστι δ᾽ οἷς ἔδωκεν εἶναι: κ.τ.λ. = ἐνίοις αὐτῶν ἔδωκέν ὡς αὐτοῖς ἡ τῶν ἄλλων ζῴων

βορὰ εἴη τροφή, of liever ἐνίοις αὐτῶν ἔδωκέν ἄλλων ζῴων βορὰν, ἵν᾽ αὐτοῖς εἴητροφή.

3 2 1 C – 3 2 2 A P L AT O N I S 2 2

_______________________________________________________________________________________________________

ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο. ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεὺςἐπισκεψόμενος τὴν νομήν, καὶ ὁρᾷ τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντωνἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ5ἄοπλον· ἤδη δὲ καὶ ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν, ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπονἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς. ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινασωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴνDἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί – ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήντῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι – καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ. τὴν μὲνοὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκεἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν5τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν – πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸςφυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν – εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκηματὸ κοινόν, ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τεEἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶςδίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου322γίγνεται, Προμηθέα δὲ δἰ Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆςδίκη μετῆλθεν.

XII

Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν [διὰ τὴντοῦ θεοῦ συγγένειαν] ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς

321 C 4 ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα: ‘in alle opzichten passend voorzien’.6 ἄοπλον: = ἄνοπλος ‘ongewapend’, dus niet ‘zonder hoeven’, al is dat woord zojuist

nog gevallen321 D 1 τὴν ἔντεχνον σοφίαν: ‘technische bedrevenheid’, ‘het vermogen om van werktuigen

gebruik te maken’.3 δωρεῖται: subj. τὸ πῦρ.6 οὐκέτι ἐνεχώρει: ‘er was niet meer genoeg tijd’; weliswaar kan ἐγχωρεῖ ook

betekenen ‘het is geoorloofd’, maar die betekenis voldoet hier niet vanwege οὐκέτι,wat overigens niet wil zeggen dat het hem wel geoorloofd was; de wachtpostenwaren er niet voor niets.αἱ Διὸς φυλακαὶ: sc. Cratus en Bia.

321 E 1 ἐφιλοτεχνείτην: ‘hun kunst beoefenden’.322 A 2 ᾗπερ λέγεται: verwijst naar de mythologie, b.v. Hes. Theog. 521-5.

3 δίκη μετῆλθεν: lett. ‘de straf haalde hem in’, vert. ‘hij werd alsnog gestraft’.322 A 3 θείας μετέσχε μοίρας:

4 ἐπεχείρει: eerder ‘hij kwam er toe’ dan ‘hij probeerde’.

2 3 P R O T A G O R A S 3 2 2 A – 3 2 3 A

_______________________________________________________________________________________________________

τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν· ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ 5διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶστρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. οὕτω δὴ παρεσκευασμένοικατ᾽ ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν· Bἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροιεἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸςἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής – πολιτικὴν γὰρ τέχνηνοὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική – ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ 5σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις· ὅτ᾽ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτεοὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοιδιεφθείροντο. Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, CἙρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν᾽ εἶενπόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί. ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δίατίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις· «πότερον ὡς αἱ τέχναινενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; νενέμηνται δὲ ὧδε· εἷς ἔχων 5ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί· καὶ δίκηνδὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείμω;» «ἐπὶ Dπάντας,» ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντοπόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν· καὶ νόμον γεθὲς παρ᾽ ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡςνόσον πόλεως.» οὕτω δή, ὦ Σώκρατες, καὶ διὰ ταῦτα οἵ τε ἄλλοι καὶ 5Ἀθηναῖοι, ὅταν μὲν περὶ ἀρετῆς τεκτονικῆς ᾖ λόγος ἢ ἄλλης τινὸςδημιουργικῆς, ὀλίγοις οἴονται μετεῖναι συμβουλῆς, καὶ ἐάν τις ἐκτὸς Eὢν τῶν ὀλίγων συμβουλεύῃ, οὐκ ἀνέχονται, ὡς σὺ φῄς – εἰκότως, ὡςἐγώ φημι – ὅταν δὲ εἰς συμβουλὴν πολιτικῆς ἀρετῆς ἴωσιν, ἣν δεῖ διὰ 323δικαιοσύνης πᾶσαν ἰέναι καὶ σωφροσύνης, εἰκότως ἅπαντος ἀνδρὸςἀνέχονται, ὡς παντὶ προσῆκον ταύτης γε μετέχειν τῆς ἀρετῆς ἢ μὴεἶναι πόλεις. αὕτη, ὦ Σώκρατες, τούτου αἰτία.

322 A 5 φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ: ‘begon hij weldra op kunstigewijze zijn stem en woorden te articuleren’

322 C 4 αἱ τέχναι: hier ‘ambachtelijke vaardigheden’.5 νείμω: coni. dubit.

323 A 1 ἣν δεῖ διὰ δικαιοσύνης πᾶσαν ἰέναι: ‘die volledig op rechtvaardigheid moetberusten’.

2 ἅπαντος ἀνδρὸς ἀνέχονται: ἅπαντος ἀνδρὸς συμβουλὴν ἀνέχονται, tenzij men metWitlox ἀνέχεσθαι met genit. i.p.v. acc. mogelijk acht.

3 2 3 A – 3 2 3 D P L AT O N I S 2 4

_______________________________________________________________________________________________________

Ἵνα δὲ μὴ οἴῃ ἀπατᾶσθαι ὡς τῷ ὄντι ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι5πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς,τόδε αὖ λαβὲ τεκμήριον. ἐν γὰρ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς, ὥσπερ σὺ λέγεις,ἐάν τις φῇ ἀγαθὸς αὐλητὴς εἶναι, ἢ ἄλλην ἡντινοῦν τέχνην ἣν μήἐστιν, ἢ καταγελῶσιν ἢ χαλεπαίνουσιν, καὶ οἱ οἰκεῖοι προσιόντεςBνουθετοῦσιν ὡς μαινόμενον· ἐν δὲ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν τῇ ἄλλῃ πολιτικῇἀρετῇ, ἐάν τινα καὶ εἰδῶσιν ὅτι ἄδικός ἐστιν, ἐὰν οὗτος αὐτὸς καθ᾽αὑτοῦ τἀληθῆ λέγῃ ἐναντίον πολλῶν, ὃ ἐκεῖ σωφροσύνην ἡγοῦντοεἶναι, τἀληθῆ λέγειν, ἐνταῦθα μανίαν, καί φασιν πάντας δεῖν φάναι5εἶναι δικαίους, ἐάντε ὦσιν ἐάντε μή, ἢ μαίνεσθαι τὸν μὴ προσποιούμε-νον [δικαιοσύνην]· ὡς ἀναγκαῖον οὐδένα ὅντιν᾽ οὐχὶ ἁμῶς γέ πωςCμετέχειν αὐτῆς, ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις.

XIII

Ὅτι μὲν οὖν πάντ᾽ ἄνδρα εἰκότως ἀποδέχονται περὶ ταύτης τῆςἀρετῆς σύμβουλον διὰ τὸ ἡγεῖσθαι παντὶ μετεῖναι αὐτῆς, ταῦτα λέγω·ὅτι δὲ αὐτὴν οὐ φύσει ἡγοῦνται εἶναι οὐδ᾽ ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου, ἀλλὰ5διδακτόν τε καὶ ἐξ ἐπιμελείας παραγίγνεσθαι ᾧ ἂν παραγίγνηται,τοῦτό σοι μετὰ τοῦτο πειράσομαι ἀποδεῖξαι. ὅσα γὰρ ἡγοῦνταιἀλλήλους κακὰ ἔχειν ἄνθρωποι φύσει ἢ τύχῃ, οὐδεὶς θυμο