politikat e gjuhëve në kosovë - zck-ks. · pdf filepolitika osovë 3...

Republika e Kosovës

Republika Kosovo -Republic of KosovoQeveria – Vlada -Government

Zyra e Kryeministrit – Kancelarija premijera –Office of the Prime Minister

Zyra për Çështje të Komuniteteve/ Kancelarija za pitanja zajednica /

Office for Community Affairs

Studim politikash II

POLITIKAT E GJUHËVE NË KOSOVËZBATIMI NË MARRËDHËNIE ME ORGANET PUBLIKE

Shtator 2011

3POLITIKAT E GJUHËVE NË KOSOVË

PËRMBAJTJA

HYRJE...........................................................................................................................7

I. GARANTIMI I PËRGJITHSHËM I TË DREJTAVE TË MINORITETEVE NË KOSOVË.

II. QËLLIMET E MBROJTJES SË TË DREJTAVE GJUHËSORE................................8

III. TË DREJTAT GJUHËSORE NË KORNIZËN NDËRKOMBËTARE DHE VENDORE ........10

1. Standardet ndërkombëtare të të drejtave gjuhësore ....................................................10

2. Aderimi në Bashkimin Evropian dhe të drejtat gjuhësore...........................................13

3. Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës.................................14

4. Legjislacioni vendor...................................................................................................15

IV. METODOLOGJIA..................................................................................................27

V. IMPLEMENTIMI DHE EFEKTSHMËRIA E POLITIKAVE TË GJUHËS...............29

1. Institucionet qendrore përfaqësuese dhe ekzekutive.......................................29

a. Të gjeturat e hollësishme ........................................................................29

I. Kuvendi i Kosovës.....................................................................29

II. Zyra e Kryeministrit................................................................30

III. Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural.............31

IV. Ministria e Komuniteteve dhe Kthimit....................................33

V. Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë........................33

VI. Ministria e Punëve të Jashtme.................................................35

VII. Ministria e Punëve të Brendshme...........................................35

VIII. Ministria e Forcës së Sigurisë së Kosovës............................36

IX. Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale...............................37

X. Ministria e Administratës Publike............................................38

XI. Ministria e Tregtisë dhe Industrisë ..........................................39

XII. Ministria e Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit............39

4 POLITIKAT E GJUHËVE NË KOSOVË

b. Analiza e integruar................................................................................40

2. Institucionet e pavarura, agjencitë ekzekutive dhe rregullatorët.........43

a. Të gjeturat e hollësishme......................................................................43

I. Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës.........................................43

II. Banka Qendrore e Kosovës......................................................44

III. Komisioni Qendror i Zgjedhjeve.............................................44

IV. Autoriteti i Aviacionit Civil të Kosovës...................................45

V.Komisioni i Pavarur për Miniera dhe Minerale..........................46

VI. Komisioni i Pavarur i Mediave...............................................46

VII. Komisioni i Pavarur për Ndihmë Juridike..............................47

VIII. Zyra e Avokatit të Popullit...................................................48

IX. Zyra e Auditorit të Përgjithshëm.............................................49

X. Zyra e Rregullatorit të Ujit dhe Mbeturinave...........................49

B. Analiza e integruar.................................................................50

3. Komunat..................................................................................52

a. Të gjeturat e hollësishme.....................................................................52

I. Komuna e Dragashit..................................................................52

II. Komuna e Gjakovës..................................................................52

III. Komuna e Graçanicës..............................................................53

IV. Komuna e Hanit të Elezit .......................................................54

V.Komuna e Mitrovicës................................................................55

VI. Komuna e Pejës .....................................................................56

VII. Komuna e Prishtinës..............................................................57

VIII. Komuna e Prizrenit..............................................................58

IX. Komuna e Skenderajt..............................................................59

X. Komuna e Shtërpcës.................................................................60

b. Analiza agregate ....................................................................................60

Shtojca I – Institucionet komunale të kujdesit shëndetësor...........................64


analiza e integruar.........................................................................................65

Shtojca 2 – Gjykatat e kundërvajtjeve: analiza e integruar............................65

4. Perceptimet e qytetarëve................................................................................67

VI. VLERËSIMET PËRFUNDIMTARE.......................................................................77

VII. REKOMANDIMET .............................................................................................80


HYRJE

Zyra për Çështje të Komuniteteve (ZÇK) është themeluar në shtator 2008, në kuadër të Zyrës së Kryeministrit, për t’u marrë në mënyrë të harmonizuar me çështjet e komuniteteve në kuadër të punës së Qeverisë së Kosovës. Ajo është një nga mekanizmat për sigurimin e pjesë-marrjes politike të komuniteteve jo-shumicë,nder te tjera, së bashku edhe me, Ministrinë e Komuniteteve dhe Kthimit, Komisionin Parlamentar për të Drejtat dhe Interesat e Komu-niteteve, dhe Këshillin Konsultativ të Komuniteteve (KKK).

ZÇK ka rol specifik dhe shërben si instancë qendrore qeveritare për komunitetet. Ajo identifikon nevojat e komuniteteve – përmes bashkëpunimit të ngushtë me institucionet shtetërore, kontakteve me organizatat përfaqësuese të komuniteteve, dhe bashkëpunimit me organizatat ndërkombëtare. Ajo ,më pas, adreson nevojat parësore dhe mbështet integrimin e tyre në kuadër të kornizës së politikave – duke avokuar për zhvillimin e politikave të reja ose ndryshimin e atyre ekzistuese dhe koordinim më të fortë në mes të institucioneve ekzekutive përgjegjëse për zbatimin e të drejtave të komuniteteve. ZÇK gjithashtu kontribuon në zbati-min e rekomandimeve të saj nëpërmjet financimit të projekteve të komunave ose të OJQ-ve.

Po ashtu, Zyra kryen çdo vit një vlerësim të thellë të nivelit të zbatimit dhe të efektiv-itetit të politikave qeveritare në fushën e mbrojtjes së të drejtave të komuniteteve. Ky vlerësim shërben si bazë për rekomandimet, zbatimin e të cilave ZÇK e përcjell gjatë tërë vitit. Studimi i parë i politikave i ZÇK-së, i publikuar në vitin 2010, ishte i dedikuar përfaqësimit të komu-niteteve jo-shumicë në organet publike të Kosovës. Në vitin 2011, ky Studim i Politikave i de-dikohet një tjetër çështjeje të një rëndësie të madhe për komunitetet – përdorimit të gjuhëve.

Hulumtimi, analiza dhe hartimi i këtij raporti është përkrahur nga projektet; “Përmirësimi dhe përfshirja e problemeve me të cilat përballen komunitetet në punën e Qeverisë’, “Pro-jekti i Qendrës Evropiane për Çështje të Minoriteteve në Kosovë (ECMI) dhe financohet nga Departamenti Federal i Punëve të Jashtme të Zvicrës. Ky projekt synon rritjen e nivelit dhe përshtatshmërinë e reagimit të Qeverisë ndaj problemeve të komuniteteve përmes institucio-nalizimit të tyre në organet përkatëse dhe në pjesëmarrjen politike të komuniteteve në ZÇK dhe KKK si dhe në zhvillimin e kapaciteteve të tyre.


I. QËLLIMET E MBROJTJES SË TË DREJTAVE GJUHËSOREKa tri justifikime që përmenden zakonisht për mbrojtjen e të drejtave të gjuhëve rajonale dhe atyre jo-shumicë. E para lidhet me parimin e mos-diskriminimit.1 Komisioni i Venecias shpall se politikat e shtetit që rezultojnë ‘në trajtim të ngjashëm të personave që janë në situ-ata të ndryshme’ duhet të konsiderohen diskriminuese; sipas të njëjtës logjikë, parimi i ‘jo-diskriminimit pre-supozon ‘trajtim të ndryshëm të situatave të ndryshme’.2 Sipas Dunbarit, shteti duhet të ndërhyjë në rastet kur komunitetet përballen me trajtim diskriminues ‘në baza të gjuhës së tyre ose në rastet kur gjuha e tyre ndërlidhet ngushtë me etninë dhe prejardhjen e tyre kombëtare, diskriminim në baza të përkatësisë etnike ose prejardhjes kombëtare’.3 Ligjet dhe politikat e tilla duhet të kenë për qëllim të ‘vendosin një nivel të ngjashëm të gjendjes së pikënisjes’ për të siguruar që të gjithë personat brenda një njësie të caktuar politike të trajto-hen në mënyrë të barabartë4, veçanërisht në fushat kyçe të jetës publike, siç janë, mes tjerash, marrëdhëniet me autoritetet publike, arsimimi dhe punësimi.

Së dyti, të tjerë argumentojnë se mbrojtja e të drejtave gjuhësore mbetet e lidhur ngushtë me ruajtjen e identitetit kulturor, etnik dhe fetar.5 Në këtë mënyrë, mbrojtja e të drejtave gjuhësore shërben për të garantuar diversitetin kulturor brenda një vendi.6 Për më tepër, është argumentuar se e drejta për të ruajtur, mbrojtur dhe zhvilluar elementet thelbësore të gjuhës dhe kulturës mund të ushqejë një ndjenjë më të gjerë të përkatësisë në një shoqëri me diversitet dhe shumë-kulturore.7

Një argument i tretë ka të bëjë me qasjen në shërbime. Këtu ideja është se në qoftë se fakti se flet një gjuhë jo-shumicë e kufizon një individ në pjesëmarrjen e tij ose të saj në jetën politike, shoqërore ose ekonomike të një shteti të caktuar, atëherë ai shtet duhet të zbatojë politika të gjuhës për të adresuar këtë mungesë ekuilibri dhe t’u mundësojë të gjithë person-ave të luajnë një rol të barabartë dhe aktiv në vendimet që ndikojnë në jetën e tyre. Të drejtat gjuhësore duhet të sigurojnë që komunitetet të gëzojnë qasje të barabartë në të njëjtat shër-bime publike si pjesa tjetër e popullsisë, pa sakrifikuar identitetin e tyre gjuhësor. Përfshirja sociale gjithashtu mund të luajë një rol të rëndësishëm në integrimin dhe/ose që t’u bëhet vend komuniteteve jo-shumicë në shoqëritë shumë-etnike, përfshirë Kosovën.8

1 Komisionari i Lartë i OSBE-së për Pakicat Kombëtare (1999) ‘Report on the Linguistic Rights of Persons Belonging to National Minorities in the OSCE Area’. Hagë: Komisionari i Lartë i OSBE-së (Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë) për Pakicat Kombëtare.2 Komisioni Evropian për Demokraci Përmes Ligjit (Komisioni i Venecias) (1998) ‘Summary Report Nr. 010/95 on Participation of Members of Minorities in Public Life’. CDL-MIN (98) 1 rev., Strasburg, 27 shkurt 1998, fq. 3.3 Dunbar, Robert (2006) ‘Is There a Duty to Legislate for Linguistic Minorities?’. Journal of Law and Society. Vol. 33, Nr. 1; fq. 1854 Komisioni Evropian për Demokraci Përmes Ligjit (Komisioni i Venecias) (1998) ‘Summary Report Nr. 010/95 on Participation of Members of Minorities in Public Life’. CDL-MIN (98) 1 rev., Strasburg, 27 shkurt 1998, fq. 3.5 Në një raport të OSBE-së argumentohet se “Mbrojtja e të drejtave gjuhësore të personave që u përkasin pakicave kombëtare bazohet në dy shtylla për mbrojtjen e pakicave kombëtare, të cilat bazohen në instrumentet e sipërpërmendur ndërkombëtarë: të drejtën për jo-diskriminim në gëzimin e të gjitha të drejtave të njeriut; dhe të drejtën për ruajtjen dhe zhvillimin e identitetit përmes lirisë për të praktikuar ose shfrytëzuar ato aspekte të veçanta dhe të papërsëritshme të jetës së tyre si pakica – sidomos kulturës, fesë dhe gjuhës.” Shihni Komisionari i Lartë i OSBE-së për Pakicat Kombëtare (1999) ‘Report on the Linguistic Rights of Per-sons Belonging to National Minorities in the OSCE Area’. Hagë: Komisionari i Lartë i OSBE-së (Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë) për Pakicat Kombëtare, fq. 8.6 Dunbar, Robert (2006) ‘Is There a Duty to Legislate for Linguistic Minorities?’. Journal of Law and Society. Vol. 33, Nr. 1; fq. 193.7 Shihni propozimet nga Grupi i Intelektualëve për Dialog Ndërkulturor, formuar me nismën e Komisionit Evropian (2008) ‘A Reward-ing Challenge: How the Multiplicity of Languages Could Strengthen Europe’. Bruksel, në dispozicion në:http://ec.europa.eu/education/policies/lang/doc/maalouf/report_en.pdf8 McHarg, Aileen and Nicolson, Donald (2006) ‘Justifying Affirmative Action: Perception and Reality’. Journal of Law and Society. Vol. 33, Nr. 1; fq. 15.


Këto tri shtylla të mbrojtjes së të drejtave të gjuhës sigurisht që nuk paraqesin një listë të plotë të të gjitha qëllimeve të mekanizmave për mbrojtjen e gjuhëve jo-shumicë. Duhet theksuar se të drejtat gjuhësore janë gjithashtu të lidhura ngushtë me disa të drejta të tjera themelore të njeriut, përfshirë lirinë e shprehjes, respektimin e jetës private, respektimin e dinjitetit njerëzor, e kështu me radhë. Megjithatë, këto argumentime paraqesin një pasqyrë kritike të arsyeve më të zakonshme në mbështetje të njohjes së të drejtave gjuhësore në vende të ndryshme dhe nga praktikat e ndryshme të ndërlidhura me këtë.


III. TË DRREJTAT GJUHËSORE NË KORNIZËN LIGJORE NDËRKOMBËTARE DHE VENDORE1. Standardet ndërkombëtare të të drejtave gjuhësore

Gjatë njëzet viteve të fundit, dhe kryesisht në përgjigje të valës së fundit të konflikteve etnike dhe të kërkesave që kanë rezultuar nga to për nivele në rritje të autonomisë kulturore dhe politike, komuniteti ndërkombëtar ka përqendruar energji të konsiderueshme në zhvillimin e standardeve për të siguruar mbrojtjen e komuniteteve jo-shumicë. Fokus kyç ka qenë mbro-jtja e të drejtave gjuhësore, dhe që nga vitet 1990 organizata si Kombet e Bashkuara (OKB), Këshilli i Evropës (KE) dhe Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) kanë zhvilluar një numër të rëndësishëm instrumentesh.

Këto instrumente mbulojnë dy lloje të ndryshme të mbrojtjes. E para është përshk-ruar si regjim i ‘tolerancës gjuhësore, dhe përfshin masa të cilat synojnë t’i mbrojnë ata që flasin gjuhë minoritare nga, mes tjerash, diskriminimi dhe padrejtësia procedurale’.9 Këto të drejta dhe liri mund të gjenden në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut (KEDNj) dhe Konventën Ndërkombëtare mbi të Drejtat Civile dhe Politike (KNDCP), të cilat pro-movojnë tolerancë gjuhësore dhe i mbrojnë komunitetet nga diskriminimi.10 Lloji i dytë i regjimit mbrojtës është përshkruar si ‘promovim gjuhësor’, dhe përfshin masa të cilat krijo-jnë të drejta ‘pozitive’ në shërbimet kryesore publike si arsimi dhe mediat publike, nëpër-mjet elementit të ndërmjetëm të gjuhëve jo-shumicë.11 Këto lloj masash mund të gjenden kryesisht në (a) Deklaratën e Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Personave që u takojnë Pakicave Kombëtare ose Etnike, Fetare dhe Gjuhësore (“Deklaratën e OKB-së”), b) Kartën Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Pakicave (KEGjRP), c) Konventën Kornizë të Këshillit Evropës për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare (“Konventën Kornizë”), dhe d) Dokumentin e OSBE-së të Takimit të Kopenhagës të Konferencës së KSBE-së për Dimensionin Njerëzor (“Dokumentin e Kopenhagës”).12 Duhet vënë re se instrumentet në kategorinë e dytë kërkojnë miratimin e masave afirmative në të mirë të komuniteteve të caktuara, dhe si të tilla konsid-erohen më kundërthënëse. Tani le të përshkruajmë disa nga instrumentet dhe dokumentet më të rëndësishëm të dedikuara mbrojtjes së të drejtave gjuhësore.

Funksioni i identifikuar për KNDCP është sigurimi i respektimit të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut. Sipas KNDCP, këto të drejta dhe liri themelore, eriut duhet të sigurohen dhe të mbrohen nga shtetet, pa marrë parasysh dhe/ose ‘pa kurrfarë dallimesh, të tilla si ... gjuha’.13 Për më tepër, ajo i detyron shtetet nënshkruese që të garantojnë të drejtën e komuniteteve etnike që të përdorin gjuhën e tyre dhe ruajnë kulturën e tyre, dhe argumenton se prandaj masat që përfshijnë diskriminim dhe trajtim me dallime në bazë të gjuhës duhet të ndalohen.14 KNDCP njeh gjuhën si pjesë përbërëse të së drejtës për lirinë e shprehjes, e cila e përkufizon këtë si ‘liri për të kërkuar, marrë, dhe dhënë informata dhe ide të të gjitha llo-

9 Dunbar, Robert (2001) ‘Minority Language Rights in International Law’. International and Comparative Law Quarterly, Vol. 50,fq. 91.10 Dunbar, Robert (2001) ‘Minority Language Rights in International Law’. International and Comparative Law Quarterly, Vol. 50, fq. 91.11 Dunbar, Robert (2001) ‘Minority Language Rights in International Law’. International and Comparative Law Quarterly, Vol. 50, fq. 92.12 Dunbar, Robert (2001) ‘Minority Language Rights in International Law’. International and Comparative Law Quarterly, Vol. 50, fq. 92.13 Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike, miratuar dhe hapur për nënshkrim, ratifikim dhe aderim përmes Rezolutës së Asamblesë së Përgjithshme 2200A (XXI) të 16 dhjetorit 1966, hyrja në fuqi më 23 mars 1976, në dispozicion në:http://www2.ohchr.org/english/law/ccpr.htm, neni 2, para. 1.14 Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike, e miratuar dhe hapur për nënshkrim, ratifikim dhe aderim përmes Rezolutës së Asamblesë së Përgjithshme 2200A (XXI) të 16 dhjetorit 1966, hyrja në fuqi më 23 mars 1976, në dispozicion në:http://www2.ohchr.org/english/law/ccpr.htm.


jeve... qoftë në të folur, me shkrim ose në formë të shtypur’ dhe në gjuhën ‘e tij të zgjedhur’.15 Së fundi, Konventën njeh se minoriteteve nuk duhet “t’u mohohet e drejta ... që të gëzojnë kulturën e tyre ... ose të përdorin gjuhën e vet’.16

Deklarata e OKB-së përmban dispozita më të hollësishme, të cilat adresojnë disa nga çështjet që lidhen me komunitetet që nuk mbulohen nga KNDCP ose instrumente të tjera të OKB-së.17 Në të vërtetë, në Deklaratë thuhet se shtetet duhet të mbrojnë identitetin kulturor dhe gjuhësor të komuniteteve brenda kufijve të tyre të njohur dhe të miratojnë masat e nevojshme ‘për të arritur këto rezultate’.18 Ajo gjithashtu afirmon të drejtën e personave që u përkasin pakicave kombëtare ‘për të përdorur gjuhën e tyre, privatisht dhe në publik, lirisht dhe pa ndërhyrje ose çfarëdo forme diskriminimi’.19

OSBE-ja ka zhvilluar disa nga standardet më të gjithëpërfshirëse për mbrojtjen e të drejtave gjuhësore. Dy dokumente të OSBE-së kanë domethënie të rëndësishme në fushën e të drejtave gjuhësore. I pari, Dokumenti i Kopenhagës, përfshin dispozita të hollësishme mbi përdorimin e gjuhëve, si dhe mbi mos-diskriminimin dhe arsimin.20 Ndonëse nuk është ligjër-isht e detyrueshme, ajo përmban elemente të rëndësishme të ligjit ‘të butë’ dhe implikime politike, dhe shumë e konsiderojnë të jetë më e avancuar se instrumentet e tjera.21 Dokumenti i dytë, “Rekomandimet e Oslos”, është instrument praktik politikash që u ofron shteteve dhe akterëve të tjerë një pikë të hollësishme reference në zhvillimin e politikave efektive të gjuhëve minoritare, përfshirë ato në lidhje me përdorimin e gjuhëve në arsim, fe, media, jetën e komunitetit dhe organizata jo-qeveritare (OJQ), si dhe në komunikim me autoritetet pub-like, në procedura gjyqësore, dhe në funksionimin e bizneseve private.22

Konventa Kornizë e KiE-së mbetet një nga instrumentet më të rëndësishme ligjërisht të detyrueshëm për mbrojtjen e komuniteteve etnike. Në vija të përgjithshme, kjo Konventë kërkon ‘ që të shmanget që një grup i personave, numerikisht më pak se pjesa tjetër e pop-ullsisë, duhet të jenë të detyruar t’i nënshtrohen presionit të shumicës së popullsisë’ dhe si rezultat, t’i braktisin atributet e tyre kulturore dhe gjuhësore.23 Aty thuhet se gjuha është një nga elementet thelbësore të identitetit24, dhe se komunitetet kanë të drejtë të përdorin gjuhën

15 Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike, e miratuar dhe hapur për nënshkrim, ratifikim dhe aderim përmes Rezolutës së Asamblesë së Përgjithshme 2200A (XXI) të 16 dhjetorit 1966, hyrja në fuqi më 23 mars 1976, në dispozicion në:http://www2.ohchr.org/english/law/ccpr.htm, neni 19, para. 2.16 Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike, e miratuar dhe hapur për nënshkrim, ratifikim dhe aderim përmes Rezolutës së Asamblesë së Përgjithshme 2200A (XXI) të 16 dhjetorit 1966, hyrja në fuqi më 23 mars 1976, në dispozicion në:http://www2.ohchr.org/english/law/ccpr.htm, neni 27.17 Për më tepër rreth kësaj çështjeje shihni Komisionari i Lartë i OSBE-së për Pakicat Kombëtare (1999) ‘Report on the Linguistic Rights of Persons Belonging to National Minorities in the OSCE Area’. Hagë: Komisionari i Lartë i OSBE-së (Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë) për Pakicat Kombëtare. 18 Shihni Deklaratën mbi të Drejtat e Personave që u Përkasin Pakicave Kombëtare ose Etnike, Fetare dhe Gjuhësore, Rezo-luta e Asamblesë së Përgjithshme A/RES/47/135 e 18 dhjetorit 1992, në dispozicion në: http://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r135.htm, neni 1, para. 2.19 Deklarata mbi të Drejtat e Personave që u Përkasin Pakicave Kombëtare ose Etnike, Fetare dhe Gjuhësore, Rezoluta e Asamblesë së Përgjithshme A/RES/47/135 e 18 dhjetorit 1992, në dispozicion në: http://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r135.htm, neni 1, para. 1.20 Dokumenti i Takimit të Kopenhagës së Konferencës së OSBE-së mbi Dimensionin Njerëzor, miratuar në Kopenhagë, më 29 qershor 1990, në dispozicion në:http://www.osce.org/documents/odihr/1990/06/13992_en.pdf.21 Brett, Rachel (1996) ‘Human Rights and the OSCE’. Human Rights Quarterly. Vol. 18, Nr. 3; fq. 668-693.22 Rekomandimet e Oslos mbi të Drejtat Gjuhësore të Pakicave Kombëtare (“Rekomandimet e Oslos”), përgatitur në shkurt 1998 nga Fondacioni për Marrëdhënie Ndër-etnike, me kërkesë të Komisionarit të Lartë të OSBE-së për Pakicat Kombëtare (Hagë: OSBE, 1998).23 Komisioni Evropian për Demokraci Përmes Ligjit (Komisioni i Venecias) ‘Opinion on Possible Groups of Persons to Which the Framework Convention for the Protection of National Minorities could be applied in Belgium’. CDL-AD (2002) 1, Strasburg, 12 mars 2002.24 Gilbert, Geoff (1996) ‘The Council of Europe and Minority Rights’. Human Rights Quarterly. Vol. 18, Nr. 1; fq. 160-189.


e tyre në sferën publike dhe atë private, pa asnjë ndërhyrje.25 Kjo Konventë gjithashtu synon të garantojë një numër të të drejtave që janë të ndërlidhura me të drejtat gjuhësore, për shem-bull, përfaqësimin e proporcional të komuniteteve dhe të pjesëtarëve të tyre në institucionet publike,26 dhe lirinë e shprehjes, e cila ‘përfshin lirinë për të dhënë informata dhe ide në gjuhën e pakicës’.27

KEGjRP është aktualisht një nga traktatet më të hollësishme dhe të sakta që ka për qëllim mbrojtjen e të drejtave gjuhësore dhe identitetit të komuniteteve.28 Kjo kartë ka për qëllim të mbrojë ‘vlerën e interkulturalizmit’ dhe ‘shumë-gjuhësisë’, pa paragjykuar sovran-itetin kombëtar dhe integritetin territorial,29 për të mbrojtur gjuhët rajonale ose minoritare nga trajtimi i pabarabartë, dhe për të zhvilluar masa afirmative për të promovuar dhe zhvilluar një gjuhë të caktuar.30 Në fakt, ajo kërkon që shtetet nënshkruese të marrin masa për të promovuar përdorimin e gjuhëve minoritare në sferën publike, përfshirë në arsim, media, drejtësi, etj.31 Në pjesën e saj të parë, Karta përcakton objektin e mbrojtjes dhe përfshin dispozita të përgjithshme. Ajo specifikon se shtetet duhet të marrin masa për të siguruar:

a) njohjen e gjuhëve rajonale ose minoritare si shprehje e pasurisë kulturore; ...

d) lehtësimin dhe/ose inkurajimin e përdorimit të gjuhëve rajonale ose minori-tare, në të folur dhe të shkruar, në jetën publike dhe private;...

f) ofrimin e formave dhe mjeteve të përshtatshme për dhënien mësim dhe studi-min e gjuhëve rajonale ose minoritare në të gjitha fazat e duhura.32

Këto dispozita në veçanti duhet të shërbejnë si justifikime për zbatimin e masave afirmative në mbështetje të një grupi të caktuar etnik ose kulturor.33 Kjo kartë inkurajon miratimin e masave që promovojnë ‘barazinë ndërmjet përdoruesve të këtyre gjuhëve dhe të pjesës tjetër të popullsisë ose të cilat marrin parasysh në mënyrë adekuate kushtet e tyre specifike të mos

25 Konventa Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare, CETS nr. 157, nënshkruar në Strasburg, 1 shkurt 1995 (hyrja në fuqi më 1 shkurt 19998), në dispozicion në: http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/157.htm, neni 5, 10 dhe 15.26 Konventa Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare, CETS nr. 157, nënshkruar në Strasburg, 1 shkurt 1995 (hyrja në fuqi më 1 shkurt 19998), në dispozicion në: http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/157.htm 27 Konventa Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare, CETS nr. 157, nënshkruar në Strasburg, 1 shkurt 1995 (hyrja në fuqi më 1 shkurt 19998), në dispozicion në: http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/157.htm, neni 9, para.1.28 Shihni Grin, François (2000) ‘Evaluating Policy Measures For Minority Languages in Europe: Towards Effective, Cost-Effective and Democratic Implementation’. European Centre for Minority Issues (ECMI) Report Nr. 6. Flensburg: Verlagskontor Horst Dieter Adler, qershor 2000, dhe Schmidt, U., (2008) ‘Language Loss and the Ethnic Identity of Minorities’. ECMI Issue Brief Nr. 18. European Centre for Minority Issues, nëntor 2008. 29 Komisioni Evropian për Demokraci Përmes Ligjit (Komisioni i Venecias) (1996) ‘Opinion on the Provisions of the Eu-ropean Charter For Regional or Minority Languages which should be Accepted by all the Contracting States’. CDL-MIN (96) 2 rev., Strasburg, 11 mars 1996, fq. 3. 30 Blair, Philip (1998) ‘Presentation of the European Charter for Regional or Minority Languages’ in Council of Europe (1998) ‘International Conference on the European Charter for Regional or Minority Languages’. Regional or Minority Languages Nr. 1. Stras-burg: Council of Europe Publishing.31 Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Pakicave, CETS nr. 148, nënshkruar në Strasburg, 5 nëntor 1992 (hyrja në fuqi më 1 mars 1998), në dispozicion në: http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/148.htm. 32 Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Pakicave, CETS nr. 148, nënshkruar në Strasburg, 5 nëntor 1992 (hyrja në fuqi më 1 mars 1998), në dispozicion në: http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/148.htm, neni 7, para. , sub-para. a, b, d dhe f. 33 Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Pakicave, CETS nr. 148, nënshkruar në Strasburg, 5 nëntor 1992 (hyrja në fuqi më 1 mars 1998), në dispozicion në: http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/148.htm, neni 1-6.


konsiderohet të jetë akt diskriminimi kundrejt folësve të gjuhëve që përdoren më gjerësisht’.34 Ajo gjithashtu kërkon që shtetet të sigurojnë ruajtjen dhe promovimin e gjuhëve të pakicave-përmes edukimit, dhe kërkon zhvillimin e kapaciteteve institucionale dedikuar promovimit të gjuhëve të pakicave. Kjo kartë gjithashtu përmban dispozita të veçanta që lidhen me për-dorimin e gjuhëve të pakicave në arsim, media, dhe jetën sociale, dhe përdorimin e gjuhëve në komunikim me autoritetet publike.

2. Aderimi në Bashkimin Evropian dhe të drejtat gjuhësore

Anëtarësimi në Bashkimin Evropian kërkon plotësimin e një numri kriteresh nga ana e shtetit që aplikon. Në vitin 1993, Këshilli Evropian në Kopenhagë ka vendosur që këto kritere duhet të përfshijnë garanci që kanë të bëjnë me ‘demokracinë, sundimin e ligjit, të drejtat e njeriut dhe respektimin e mbrojtjen e minoriteteve’. 35 Që atëherë, Komisioni Evropian i ka dhënë rëndësi të veçantë gjendjes së pakicave në vendin kandidatit ose kandidat potencial.36 In-strumentet e Këshillit të Evropës janë bërë ‘kuti’ për të vlerësuar nëse kërkesat për mbrojtje efektive të pakicave janë plotësuar në mënyrë adekuate.37 Për shembull, vendimi i Këshillit mbi parimet, prioritetet dhe kushtet e partneritetit të aderimit me ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë (IRJM) kërkon që IRJM: ‘Të veprojë në përputhje të plotë me Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut ... si dhe me Konventën Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare’, dhe të ‘promovojë qasjen në arsim, drejtësi dhe mirëqenie sociale për pjesëtarët e grupeve minoritare’.38 Këshilli i ka vënë kërkesa të ngjashme Kroacisë, duke i kërkuar kësaj të fundit që ‘të promovojë respektimin dhe mbrojtjen e minoriteteve, në pajtim me të drejtën ndërkombëtare dhe praktikat më të mira në Shtetet Anëtare të BE-së’ dhe ‘të marrë masa për të mbrojtur personat që u përkasin minoriteteve të cilët mund t›u nënshtrohen kërcënimeve ose akteve të diskriminimit, armiqësisë ose dhunës’.39 Në rastin e Shqipërisë, Këshilli deklar-on se të drejtat gjuhësore paraqesin një element thelbësor të mbrojtjes së minoriteteve, dhe i jep detyrë qeverisë shqiptare që të zbatojë masa që mundësojnë dhe inkurajojnë ‘përdorimin e gjuhëve minoritare me autoritetet, shfaqjen e emrave lokalë tradicionalë dhe që të ven-dosëdispozita të përshtatshme për arsimim në gjuhët e pakicave’.40 Vendimi i Këshillit mbi Serbinë gjithashtu thekson rëndësinë e të drejtave gjuhësore dhe nevojën për zbatimin e tyre efektiv.41

Ky dimension shtesë i aderimit në BE është një tjetër arsye pse Kosova ka vënë një theks të tillë për mbrojtjen e pakicave të saj kombëtare. Legjislacioni i saj aktual i brendshëm është zhvilluar në përputhje me standardet më të larta ligjore dhe praktika më të -

34 Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Pakicave, CETS nr. 148, nënshkruar në Strasburg, 5 nëntor 1992 (hyrja në fuqi më 1 mars 1998), në dispozicion në: http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/148.htm, neni 7, para. 2.35 Shihni Takimi i Këshillit Evropian në Kopenhagë, 21-22 qershor 1993, Konkluzionet e Presidencës; paragrafi 7, pika iii.36 Shihni për shembull Komunikatën nga Komisioni (2005) ‘Comprehensive monitoring report on the state of preparedness for EU membership of Bulgaria and Romania of 25 October 2005’. COM (2005) 534. 37 Urrutia, I., and Lasagabaster, I., (2007) ‘Language Rights as a General Principle of Community Law’. German Law Journal. Vol. 08, Nr. 05: fq. 499.38 Shihni Council Decision Nr. 2008/212/EC of 18 February 2008 on the principles, priorities and conditions contained in the Accession Partnership with the former Yugoslav Republic of Macedonia and repealing Decision 2006/57/EC. O. J. L 080, 19/03/2008. 39 Council Decision Nr. 2008/119/EC of 12 February 2008 on the principles, priorities and conditions contained in the Acces-sion Partnership with Croatia and repealing Decision 2006/145/EC.O. J. L 042, 16/02/2008. I njëjti korpus kërkesash për mbrojtjen e minoriteteve është dhënë edhe në vendimin e Këshillit rreth Bosnjës dhe Hercegovinës. Për më tepër shihni Council Decision Nr. 2008/211/EC of 18 February 2008 on the principles, priorities and conditions contained in the European Partnership with Bosnia and Herzegovina and repealing Decision 2006/55/EC. O. J. L 080, 19/03/2008.40 Council Decision Nr. 2008/210/EC of 18 February 2008 on the principles, priorities and conditions contained in the Euro-pean Partnership with Albania and repealing Decision 2006/54/EC.O. J. L 080, 19/03/2008.41 Council Decision of 18 February 2008 Nr. 2008/213/EC on the principles, priorities and conditions contained in the Euro-pean Partnership with Serbia including Kosovo as defined by United Nations Security Council Resolution 1244 of 10 June 1999 and repealing Decision 2006/56/EC. O. J. L 080, 19/03/2008.


mira ndërkombëtare, dhe u siguron, në letër, komuniteteve jo-shumicë një gamë të gjerë të drejtashgjuhësore. Këshilli i Evropës e ka përqendruar Prandaj Këshilli Evropian i ka përqen-druar thirrjet e tij ndaj Kosovës që të sigurojë se legjislacioni ekzistues të zbatohet, ‘duke vendosur një mekanizëm efektiv për të monitoruar zbatimin e tij’.42

3. Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës

Kjo pjesë paraqet një përmbledhje të Propozimit Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës (“Planit të Ahtisaarit”) dhe të parimeve dhe garancive të mishëruara në të.

Planin e Ahtisaarit përvijon një numër të parimeve kyçe, në veçanti masa për të ga-rantuar gëzimin e barabartë të të drejtave dhe lirive themelore, përfshirë të drejtat e veçanta të dhëna komuniteteve jo-shumicë dhe pjesëtarëve të tyre, në përputhje me standardet ndërkom-bëtare.43 Megjithatë, duhet vënë re se shumë nga këto kërkesa janë pjesë e Kushtetutës së Kosovës, dhe në këtë mënyrë janë tashmë të garantuara në të drejtën kushtetuese.

Plani i Ahtisaarit pohon se Kosova i ka rrënjët në logjikën e një shoqërie shumë-et-nike, dhe se institucionet e saj duhet të sigurojnë që të gjithë individët t’i binden autoritetit të tij dhe t’u jepet trajtim i barabartë në kuadër të juridiksionit të saj, pavarësisht nga përkatësia etnike dhe gjuha.44 Plani përcakton se ‘të gjithë personat në Kosovë kanë të drejtë të gëzo-jnë të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, pa diskriminim në çfarëdo baze të ... gjuhës’.45 Ajo kërkon që simbolet nacionale – përfshirë flamurin, himnin dhe stemën e Kosovës – të pasqyrojnë ‘karakterin e saj shumë-etnik’.46 Komunitetet dhe pjesëtarët e tyre kanë të drejtë të gëzojnë të drejta specifike, përveç të drejtave dhe lirive themelore që kanë të bëjnë me të gjithë personat që jetojnë në Kosovë.47 Prandaj pjesëtarët e komuniteteve, individualisht dhe/ose kolektivisht, kanë të drejtë që: a) ‘të shprehin, ruajnë dhe zhvillojnë kulturën e tyre dhe të ruajnë elementet thelbësore të identitetit të tyre, specifikisht të ... gjuhës së tyre’, b) ‘të për-dorin lirisht gjuhën dhe alfabetin e tyre privatisht dhe në publik’, c) përdorin gjuhën e tyre në raport me institucionet qendrore dhe komunale, d) ‘të regjistrohen emrat personalë në formën e tyre origjinale dhe në shkrimin e gjuhës së tyre, e) të kenë qasje të garantuar dhe përfaqësim të veçantë në media elektronike, ‘si dhe programet në gjuhën e tyre’ dhe në mediat e theme-luara në gjuhën e tyre.48 Sa i përket arsimimit, Plani parasheh që pjesëtarët e komuniteteve të kenë të drejtë t’u ofrohet arsimimi në njërën nga gjuhët zyrtare të Kosovës, sipas zgjidhjes së tyre, në të gjitha nivelet’ dhe të drejtën për t’u ofruar ‘arsimim parashkollor, fillor dhe të mesëm publik në gjuhën e tyre’.49

Plani i Ahtisaarit jo vetëm që vendos një kornizë gjithëpërfshirëse për mbrojtjen e të drejtave gjuhësore të komuniteteve, por gjithashtu jep një varg garancish të hollësishme procedurale. Sa u përket disa ligjeve që ndikojnë dukshëm dhe në veçanti në interesat e komuniteteve jo-shumicë, siç janë ‘Ligjet për zbatimin e të drejtave të komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre’

42 Council Decision of 18 February 2008 Nr. 2008/213/EC on the principles, priorities and conditions contained in the Euro-pean Partnership with Serbia including Kosovo as defined by United Nations Security Council Resolution 1244 of 10 June 1999 and repealing Decision 2006/56/EC. O. J. L 080, 19/03/2008.43 Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, UN Doc.S/2007/168/Add. 1., neni 2 dhe 3.44 Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, UN Doc.S/2007/168/Add. 1., neni. 1, para. 1 dhe 245 Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, UN Doc.S/2007/168/Add. 1., neni 2, para. 2 dhe 3.46 Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, UN Doc.S/2007/168/Add. 1., neni 1, para. 7. 47 Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, UN Doc.S/2007/168/Add. 1., neni 3, para. 1. 48 Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, UN Doc.S/2007/168/Add. 1., Shtojca II, neni 3, para. 1, sub-para. a, d, e, f, g, h, i, j , k dhe l. 49 Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, UN Doc.S/2007/168/Add. 1., Shtojca II, neni 3, para. 1, sub-para. b and c.


ose ‘Ligjet për mbrojtjen e gjuhës’, për miratimin, amendamentimin dhe/ose shfuqizimin e tyre kërkohet një “shumicë e dyfishtë” votash. Shumica e dyfishtë përkufizohet si ‘shumica e anëtarëve të Kuvendit të pranishëm dhe që votojnë dhe shumica e anëtarëve të Kuvendit të pranishëm dhe që votojnë dhe që u përkasin partive, koalicioneve, iniciativave qytetare dhe kandidatëve të pavarur që deklarohen se përfaqësojnë Komunitetet’.50 Plani i Ahtisaarit gjithashtu përcakton se autoritetet e Kosovës duhet të kryejnë detyrat e tyre në pajtueshmëri me ‘standardet e vendosura në Konventën Kornizë të Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare dhe në Kartën Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Pakicave.51

4. Legjislacioni vendor

Siç u përmend më lart, korniza ligjore vendore përfshin dispozitat e Planit të Ahtisaarit dhe më tej përkufizon politikat për mbrojtjen dhe promovimin e komuniteteve jo-shumicë në kuadër të kornizës së Planit. Kushtetuta u garanton pjesëtarëve të të gjitha komuniteteve, pa marrë parasysh përkatësinë e tyre dhe përqindjen e tyre, të drejtën që të ‘shprehin, ruajnë dhe zhvillojnë kulturën e tyre dhe të ruajnë’ gjuhën e tyre, individualisht apo si komunitet.52 Si konkluzion, pjesëtarët e komuniteteve kanë të drejtë të përdorin gjuhën e tyre lirisht, në të folur dhe me shkrim, në sferën private dhe atë publike.53 Përveç kësaj, sipas Kushtetutës, diskriminimi i drejtpërdrejtë dhe i tërthortë në baza gjuhësore është rreptësisht e ndaluar, dhe shteti duhet të marrë masa për mbrojtjen dhe avancimin e të drejtave të individëve dhe gru-peve që mund t’i nënshtrohen këtij lloj diskriminimi.54 Për më tepër, Kushtetuta fut në fuqi parimin e dygjuhësisë; kjo pasi që ajo përcakton se gjuha shqipe dhe ajo serbe mbeten gjuhë zyrtare në nivelin kombëtar, ndërsa gjuhës turke, asaj boshnjake dhe ajo rome do t’u akor-dohet status i gjuhëve zyrtare vetëm në nivelin komunal.55 Për më tepër, kushtetuta e ngre në nivel të së drejtës kushtetuese një numër marrëveshjesh dhe instrumentesh ndërkombëtare të cilat kanë për qëllim të mbrojnë të dhe liritë gjuhësore, ndër të tjera. Për ta siguruar këtë, ajo përcakton se të drejtat dhe liritë themelore të njeriut ‘të garantuara nga marrëveshjet dhe in-strumentet ndërkombëtare në vijim janë të garantuara me këtë Kushtetutë, zbatohen drejtpër-drejt në Republikën e Kosovës dhe, në rast konflikti, kanë përparësi ndaj dispozitave ligjore dhe akteve të tjera të institucioneve publike’.56 Në mesin e instrumenteve të tjera të rëndë-sishme ndërkombëtare, Kushtetuta përcakton se instrumentet në vijim janë pjesë e sistemit ligjor të Kosovës: ‘(2) Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore dhe Protokollet e saj; (3) Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Poli-tike dhe Protokollet e saj; (4) Konventa Kornizë e Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Paki-cave Kombëtare.’57 Për më tepër, ajo kërkon që institucionet të sigurojnë që masat që ndër-marrin të jenë në përputhje të plotë me ‘standardet e përcaktuara në ... Konventën e Kornizë të ëshillit të Evropës për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare dhe Kartën Evropiane për Gjuhët Rajonale dhe të Pakicave.58 E fundit, Kushtetuta përcakton se komunitetet dhe pjesëtarët që u përkasin atyre duhet të kenë të drejtë të: 1) ‘shprehin, ruajnë dhe zhvillojnë kulturën e tyre dhe të ruajnë elementet thelbësore të identitetit të tyre, domethënë ... gjuhën e tyre’, 2) ‘t’u

50 Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, UN Doc.S/2007/168/Add. 1., Shtojca I, neni 3, para. 7, sub-para. c. 51 Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, UN Doc.S/2007/168/Add. 1., Shtojca II, neni 2, para. 2.52 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 59(1).53 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 59(5), Ligji për Mbrojtjen dhe Promovimin e Komuniteteve dhe Pjesëtarëve të Tyre në Republikën e Kosovës [nr. 03/L-047], Neni 4.2.54 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 24.2, Ligji për Mbrojtjen dhe Promovimin e Komuniteteve dhe Pjesëtarëve të Tyre në Republikën e Kosovës [nr. 03/L-047], neni 3.2, Ligji kundër Diskriminimit [Nr. 2004/3], Neni 2 a).55 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 5, para. 1 dhe 2. 56 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 22.57 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 22.58 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 58, para. 2.


ofrohet arsimim publik në një nga gjuhët zyrtare të Republikës së Kosovës, sipas zgjedhjes së tyre, në të gjitha nivelet’, 3) t’u ofrohet arsimim në nivelin fillor dhe të mesëm, në gjuhën e tyre, 4) të përdorin shkrimin dhe alfabetin e tyre në marrëdhëniet me institucionet qendrore dhe komunale dhe të regjistrohen emrat e tyre në shkrimin e gjuhës së tyre, 5) të ketë qasje të veçantë dhe përfaqësim proporcional në gjuhën e tyre, 6) të themelojnë dhe mbajnë ‘me-dia private’ dhe 7) të shkruhen emrat e rrugëve, fshatrave, dhe shenja të tjera kombëtare në gjuhën e tyre, veçanërisht në zonat ku jetojnë.59Ndërsa aktet e tjera ligjore të miratuara nga Kuvendi të cilat kanë për qëllim ruajtjen dhe zhvillimin e identitetit të të gjitha komuniteteve përfshijnë garanci të gjera në fushën e arsimit dhe mediave, arsimit publik në të dyja gjuhët zyrtare në të gjitha nivelet, përveç garancive për të studiuar në një gjuhë jo-zyrtare, për të integruar çështjet e të gjitha komuniteteve në programet e transmetuesit publik kombëtar dhe transmetimin e programeve në gjuhët e komuniteteve, pjesa në vijim fokusohet në dispozitat ligjore që lidhen me fushëveprimin e këtij studimi, përkatësisht përdorimin e gjuhëve në mar-rëdhëniet me organet publike.

a. Gjuhët zyrtare në Republikën e Kosovës

Gjuha shqipe dhe ajo serbe dhe alfabetet e tyre janë vendosur si gjuhë zyrtare të Republikës së Kosovës nga Kushtetuta, Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve dhe Ligji për Mbrojtjen dhe Pro-movimin e Komuniteteve dhe Pjesëtarëve të Tyre në Republikën e Kosovës.60

Gjuhët zyrtare të Republikës së Kosovës gëzojnë status të barabartë në të gjitha institucio-net e Kosovës61 dhe qytetarët kanë të drejta të barabarta për përdorimin e gjuhëve zyrtare në marrëdhëniet e tyre me institucionet e Kosovës.62 Për më tepër, gjuhëve të komuniteteve jo-shumicë mund t’u jepet statusi i gjuhës zyrtare ose gjuhës në përdorim zyrtar, në nivelin komunal, sipas dispozitave të Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve, siç përshkruhet më poshtë.

b. Përdorimi i gjuhëve në institucionet qendrore

Gjuhët zyrtare të Kosovës gëzojnë status të barabartë në institucionet qendrore.63

I. Komunikimi me institucionet qendrore

Sigurimi që qytetarët të kenë mundësi të komunikojë drejtpërdrejt me autoritetet qendrore në cilëndo gjuhë zyrtare është kërkesë thelbësore për t’u mundësuar atyre qasje të papenguar në shërbimet publike. Prandaj të gjitha shërbimet dhe dokumentet publike që ofrohen nga insti-tucionet qendrore duhet të dorëzohen në të dyja gjuhët zyrtare. Institucionet qendrore mbajnë përgjegjësinë për të siguruar që kjo të jetë e mundur.64

II. Dokumentet dhe të dhënat zyrtareDokumentet dhe të dhënat zyrtare duhet të nxirren dhe të mbahen nga institucionet qendrore në gjuhët zyrtare të Kosovës.65 Kjo vlen për të gjitha dokumentet dhe materialet e komuni-kimit, qoftë të shtypura apo në formë elektronike.

59 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 59, para. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 dhe 11.60 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 5(1); Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 2.1; Ligji për Mbrojtjen dhe Promovimin e Komuniteteve dhe Pjesëtarëve të Tyre në Republikën e Kosovës [Nr. 03/L-047], Neni 4.1.61 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 2.1.62 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 2.2.63 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 24.1.64 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 4.2.65 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 4.5.


III. Mbledhjet

Barazia e gjuhëve zyrtare zbatohet në takime të institucioneve të nivelit qendror ose të orga-nizuara nga to. Ligji përcakton që institucionet e nivelit qendror duhet të vënë në dispozicion përkthimin nga një gjuhë zyrtare në tjetrën, nëse kjo kërkohet në mbledhjet e institucioneve qendrore, si dhe në mbledhje publike të organizuara nga këto institucione.

Përveç kësaj, anëtarët e Qeverisë, përkatësisht Kryeministri, zëvendës-kryeministri(at) dhe ministrat gjuha amtare e të cilëve nuk është njëra nga gjuhët zyrtare, kanë të drejtë të për-dorin gjuhën e tyre amtare në mbledhjet e sipërpërmendura. Institucionet qendrore duhet të sigurojnë ofrimin e përkthimit.66

IV. Vendosja e emërtimeve nëpër institucione

Emrat e institucioneve qendrore vendosen në gjuhët zyrtare. Përveç kësaj, zyrat e institu-cioneve qendrore në nivel lokal duhet të vendosin emrin e institucionit qendror në gjuhët zyrtare të komunës ku është e vendosur zyra lokale.67

V. Mjedisi i punës

Institucionet qendrore duhet t’u ofrojnë të punësuarve të tyre një mjedis pune të favorshëm për ‘përdorimin efektiv të gjuhëve zyrtare’ dhe të sigurojnë që të gjithë të punësuarit të mund të përdorin cilëndo gjuhë zyrtare në kryerjen e detyrave të tyre.68

VI. Përdorimi i gjuhëve në raport me procesin ligjvënës

Përdorimi i gjuhëve në Kuvend

Përveç dispozitave që vlejnë për institucionet qendrore, të përshkruara më sipër, dispozita të veçanta për përdorimin e gjuhëve vlejnë në kuadër të Kuvendit të Kosovës dhe komisioneve të tij.

Anëtarëve të Kuvendit gjuha amtare e të cilëve nuk është as shqipja e as serbishtja u jepet e drejta të përdorin gjuhën e tyre të parë në punën, debatet, procedurat dhe mbledhjet publike të organizuara nga Kuvendi. Kuvendi duhet të sigurojnë që kjo të jetë e mundur, përmes sigurimit të përkthimit në të folur dhe të dokumenteve të paraqitura nga këta anëtarë në gjuhët zyrtare, dhe do t’u përgjigjen kërkesave në gjuhën në të cilën ato janë hartuar fil-limisht.69

Nxjerrja dhe publikimi i ligjeve Ligjet e miratuara nga Kuvendi i Kosovës duhet të nxirren dhe publikohen në të dyja gjuhët zyrtare. Pas hyrjes në fuqi70, ligjet duhet të publikohen edhe në boshnjakisht dhe turqisht.71

vii. Përdorimi i gjuhëve në marrëdhënie me Avokatin e Popullit

66 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 4.4.67 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 4.6.68 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 4.7.69 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 5.2.70 Ligjet e miratuara nga Kuvendi dekretohen pas nënshkrimit nga Presidenti i Kosovës. Procedura e dekretimit parashihet në hollësi në Kushtetutë, Neni 80, paragrafi 2 dhe 5.71 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 5.4. Kushtetuta, Neni 80.6, përcakton se ligjet duhet të publikohen në Gazetën Zyrtare. Ligji mbi Gazetën Zyrtare [Nr. 2004/47], Neni 3.1, përcakton se Ligjet duhet të publikohen edhe në anglisht.


Sa i përket Kuvendit, jepen të drejta shtesë gjuhësore në lidhje me institucionin e Avokatit të Popullit. Ligji për Përdorimin e Gjuhëve përcakton se pjesëtarët e komuniteteve gjuha am-tare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare kanë të drejtë t’i paraqesin institucionit të Avokatit të Popullit kërkesa, me gojë dhe me shkrim, në gjuhën e tyre amtare, dhe institucioni duhet të përgjigjet në gjuhën në të cilën i ka pranuar ato.72 Rregullorja e punës së Avokatit të Popul-lit përcakton se ‘formulari i ankesës mund të mbushet në njërën nga gjuhët që përdoren në rajon’.73 Përveç kësaj, Avokati i Popullit mund të vendosë që të nxjerrë dokumente publike, si konkluzione, vlerësime, letra ndërhyrjeje, raporte rastesh dhe rekomandime, raporte vjetore dhe të veçanta, në këto gjuhë, si dhe në anglisht.74

c. Përdorimi i gjuhëve në Komuna

Gjuhët zyrtare të Republikës së Kosovës, shqipja dhe serbishtja dhe alfabetet e tyre përkatëse, gjithashtu gëzojnë status të barabartë në nivelin komunal.75 Të drejta shtesë janë dhënë në lidhje me përdorimin e gjuhëve jo-zyrtare të Republikës së Kosovës në nivelin komunal.I. Gjuhët zyrtare në nivelin komunal

Përveç shqipes dhe serbishtes, Kushtetutës parasheh që gjuhëve dhe alfabeteve të komu-niteteve që përbëjnë një pjesë të rëndësishme të popullsisë së komunës mund t’u jepet statusi i gjuhës zyrtare në nivelin komunal. Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve specifikon se pragu është 5%.76 Për më tepër, turqishtes i është dhënë, me përjashtim, statusi i gjuhës zyrtare në Komunën e Prizrenit.77

Udhëzimi Administrativ nr. 2007/06 mbi Përcaktimin e Procedurave për Zbatimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve, i nxjerrë nga Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal, përmban informata mbi procedurën për njohjen e gjuhëve zyrtare në nivelin komunal. Neni 3 i Udhëzimit, me titull ‘Njohja e menjëhershme e gjuhës në përdorim zyrtar’, parasheh në nenin 3.2 të tij se komunitetet gjuha amtare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare dhe që përbëjnë 5% ose më shumë të popullsisë së komunës, “Kuvendi Komunal duhet të njohë gjuhën e tyre si gjuhë zyrtare në komunë”.78 Nëse lexohet në ndërlidhje me nenin 3.1, UA MAPL-2007/06

duket se kërkon, si parakusht për njohjen e gjuhës zyrtare të komunës në bazë të demografisë, “realizimin dhe publikimin e regjistrimit zyrtar nga institucionet e Kosovës [sic]”.79 Megjithatë, duhet theksuar se nenet e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve, i cili përbën bazën ligjore për miratimin e UA MAPL-2007/06, siç është cekur në Ligjit dhe në preambulën e Udhëzimit Administrativ, nuk e mandaton specifikisht Ministrisë për të zhvilluar udhëzime të cilët do të përcaktonin procedurat për njohjen e gjuhëve zyrtare në komuna, por vetëm për gjuhët në përdorim zyrtar.II. Gjuhët në përdorim zyrtar

Komunitetet gjuha amtare e të cilëve nuk është njëra nga dy gjuhët zyrtare të Kosovës dhe

72 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 6.73 Rregullorja e plotësuar-ndryshuar e Punës së Institucionit të Avokatit të Popullit në Kosovë, Rregulla 1.5.74 Rregullorja e plotësuar-ndryshuar e Punës së Institucionit të Avokatit të Popullit në Kosovë, Rregulla 1.5, 15.2, 16.5.75 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 7.1.76 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 5.2 dhe 59(6); Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 2.3.77 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 2.3.78 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Neni 3.2.79 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Neni 3.1.


nuk e përmbushin pragun prej 5% që të gjuha e tyre të njihet si zyrtare në nivelin komunal kanë të drejtë që gjuha e tyre të njihet si gjuhë në përdorim zyrtar.80 Një gjuhë mund të njihet si gjuhë në përdorim zyrtar në baza demografike ose të karakterit tradicional të përdorimit të saj në një komunë.

Kriteret demografike

Gjuhët e komuniteteve të cilët përbëjnë nga 3% deri në më pak se 5% të popullsisë së një komune të caktuar dhe gjuha amtare e të cilëve nuk është njëra nga gjuhët zyrtare të Kosovës duhet të njihet si gjuhë në përdorim zyrtar në nivelin komunal.81

Udhëzimi Administrativ nr. 2007/06 mbi Përcaktimin e Procedurave për Zbatimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve parasheh, në nenin 3.1 të tij, që pas realizimit dhe publi-kimit të një regjistrimi plotësisht përfshirës, gjuhët e komuniteteve të cilët bëjnë nga 3% deri në më pak se 5% të popullsisë së një komune të caktuar duhet të njihen menjëherë si gjuhë në përdorim zyrtar.82 Kryeshefi Ekzekutiv bart përgjegjësinë për të informuar Kryesuesin e Kuvendit Komunal83, i/e cili/a, nga ana tjetër, duhet të sigurojë vendosjen e një pike në rendin e ditës së mbledhjes së ardhshme të Kuvendit Komunal për vendim.84 Nëse Kuvendi Komunal nuk arrin të njohë një gjuhë në përdorim zyrtar, bazuar në rezultatin e regjistrimit të popullsisë, pjesëtarët e komuniteteve kanë të drejtë t’i ankohen Kryeshefit Ekzekutiv dhe më pas, në qoftë se as Kuvendi nuk arrin ta bëjë këtë, Komisionit të Gjuhëve.85 Pasi që vendimi të jetë miratuar, Komuna ka tre (3) muaj për të zbatuar vendimin e Kuvendit Komunal dhe komunitetet mund t’i ankohen Komisionit të Gjuhëve, nëse kjo vonesë nuk është respektuar.86

Kriteri: e folur tradicionalisht.

Pa marrë parasysh përfaqësimin demografik, gjuhët që fliten tradicionalisht në një komunë gjithashtu duhet të njihen si gjuhë në përdorim zyrtar në kuadër të komunës.87 Procedurat për njohjen e një gjuhe të folur tradicionalisht si gjuhë në përdorim zyrtar janë përcaktuar edhe në Udhëzimin Administrativ mbi Përcaktimin e Procedurave për Zbatimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve. Pjesëtarët e komuniteteve gjuha e të cilëve është folur tradicionalisht mund t’ia paraqesin një kërkesë të drejtpërdrejtë Kryesuesit të Kuvendit Ko-munal88, përfshirë të paktën duke përdorur formularin zyrtar të paraparë në Shtojcën 1 të këtij Udhëzimi89 dhe të mbështetur nga të paktën dhjetë (10) nënshkrime të pjesëtarëve një ko-muniteti të tillë.90 Kryesuesi i Kuvendit Komunal është përgjegjës për të siguruar që kërkesa

80 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 5.2; Ligji për Mbrojtjen dhe Promovimin e Komuniteteve dhe Pjesëtarëve të Tyre në Republikën e Kosovës [Nr. 03/L-047], Neni 4.1; Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 1.2.81 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 2.4.82 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e dytë, Kreu 3, Neni 3.1.83 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e dytë, Kreu 3, Neni 3.3.84 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e dytë, Kreu 3, Neni 3.4.85 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e dytë, Kreu 3, Neni 3.5.86 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e dytë, Kreu 3, Neni 3.6 dhe 3.7.87 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 2.4.88 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e dytë, Kreu 4, Neni 4.4.89 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e dytë, Kreu 4, Neni 4.3.90 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e dytë, Kreu 4, Neni 4.1 and 4.2.


të paraqitet në mbledhjen e ardhshme të Kuvendit Komunal, së bashku me rekomandimet e Komitetit të Komuniteteve.91 Një vendim duhet të merret dhe t’u komunikohet atyre që kanë dorëzuar kërkesën brenda gjashtëdhjetë (60) ditësh.92 Nëse kjo kërkesë nuk është përmbushur, ose nëse vendimi është negativ, paraqitësit e kërkesës kanë të drejtë t’ia referojnë çështjen Komisionit të Gjuhëve brenda tridhjetë (30) ditësh.93

III. Komunikimi me institucionet komunale

Qytetarët kanë të drejtë të komunikojnë me institucionet komunale dhe zyrtarët e tyre, si dhe të pranojë shërbimet në dispozicion dhe dokumentet, në cilëndo gjuhë zyrtare të komunës.94

Një person gjuha amtare e të cilit është një gjuhë në përdorim zyrtar ka të drejtë të “paraqesë kërkesa me gojë ose me shkrim dhe dokumente dhe të pranojë përgjigjet në gjuhën e tij/saj, nga institucionet dhe nga zyrtarët komunalë, nëse kërkon një gjë të tillë.”95

Udhëzimi Administrativ nr. 2007/06 përcakton procedurat për dorëzimin dhe mar-rjen e përgjigjes në kërkesa në gjuhët në përdorim zyrtar. Së pari, kërkesa duhet t’i dorëzo-het Kryeshefit Ekzekutiv96 duke përdorur një formular të veçantë të dhënë në Shtojcën 2 të këtij Udhëzimi.97 Kryeshefi Ekzekutiv duhet të japë një përgjigje brenda pesëmbëdhjetë (15) ditësh.98 Sa u përket “institucioneve të tjera nën përgjegjësinë e komunës”, kërkesa duhet t’i drejtohet në radhë të parë drejtuesit të atij institucioni, duke përdorur të njëjtin formular.99 Nëse drejtuesi në fjalë dështon të përgjigjet, kërkesa gjithashtu mund t’i adresohet Komunës, në bazë të të njëjtave procedura të përshkruara më lart.100 Në të dyja rastet, nëse Komuna dështon të shqyrtojë kërkesën, ekziston e drejta e ankesës Komisionit të Gjuhëve.101

IV. Dokumentet dhe të dhënat zyrtare

Të gjitha dokumentet dhe të dhënat zyrtare, përfshirë por jo vetëm “të dhënat e mbledhjeve, të dhënat zyrtare të përfaqësuesve komunalë dhe organeve ekzekutive, regjistrat publikë”, duhet të nxirren dhe publikohen në të gjitha gjuhët zyrtare të komunës.102

V. Mbledhjet

Në punën dhe mbledhjet e institucioneve komunale, si dhe në mbledhjet publike të organi-zuara nga ana e tyre, duhet të mundësohet përdorimi i të gjitha gjuhëve zyrtare të komunës.

91 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e dytë, Kreu 4, Neni 4.5.92 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e dytë, Kreu 4, Neni 4.6.93 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e dytë, Kreu 4, Neni 4.7.94 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 7.2.95 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 8.1.96 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e tretë, Kreu 5, Neni 5.4.97 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e tretë, Kreu 5, Neni 5.2 and 5.3.98 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e tretë, Kreu 5, Neni 5.4.99 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e tretë, Kreu 5, Neni 5.5.100 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e tretë, Kreu 5, Neni 5.6.101 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e tretë, Kreu 5, Neni 5.7.102 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 7.4.


Përkthimi me shkrim dhe në të folur nga njëra në një gjuhë tjetër zyrtare, do të sigurohet sipas kërkesës.103

VI. Vendosja e emërtimeve nëpër institucione

Emrat e institucioneve komunale duhet të vendosen në të gjitha gjuhët zyrtare të Komunës.104 Udhëzimi Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Zbatimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve specifikon se shenjat identifikuese të institucioneve duhet të jenë në të gjitha gjuhët zyrtare dhe të vendosen brenda dhe jashtë ndërtesave.105

VIII. Mjedisi i punës

Stafit të institucioneve komunale duhet t’u krijohet një mjedis i favorshëm për përdorimin efektiv të gjuhëve zyrtare dhe të inkurajohen që t’i përdorin këto gjuhë.106

VIII. Emërtimet lokale dhe shenjat topografike

Dispozita të veçanta zbatohen për emërtime lokale, emërtime të rrugëve dhe shenja të tjera topografike, për të siguruar që këto të “pasqyrojnë dhe të jenë senzitive ndaj karakterit shumë-etnik dhe shumë-gjuhësor të zonës në fjalë”.107 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve specifikon se shenjat topografike, “shenjat zyrtare që tregojnë ose përfshirë emërtimet e komunave, fsha-trave, rrugëve, rrugicave dhe vendeve të tjera publike”, duhet të vendosen në të gjitha gjuhët zyrtare të komunës.108 Ndërsa praktika zakonisht është që ato të vendosen në gjuhën e komu-nitetit shumicë para gjuhës(ve) tjetër(ra) zyrtare, duket se kjo është aktualisht e parregulluar nga ndonjë akt ligjor.

Emrat e Komunave

Sipas Ligjit mbi Vetëqeverisjen Lokale, emrat e Komunave, dhe ndryshimi i cilitdo prej tyre, duhet të rregullohet me Ligjin mbi Kufijtë Administrativë Komunalë. Ndonëse në këtë ligj

thuhet se qëllimi i tij i tij është që të përcaktojë emrat e komunave, nuk ka ndonjë nen që merret posaçërisht me këtë çështje. Emrat e komunave janë të përfshira në Nenin 5 mbi Or

ganizimin Territorial të Vetëqeverisjes Lokale. Ndonëse ky ligji nuk parasheh format e këtyre

emrave në të dyja gjuhët zyrtare, pasi që versionet në të dyja gjuhët zyrtare janë të barasvler-shme, mund të supozojmë se versioni në gjuhën shqipe përcakton formën e emrit në versionin shqiptar dhe ai në serbisht atë serb.

Emërtimet e vendeve

Emërtimet e vendeve gjithashtu janë përcaktuar në Ligjin mbi Kufijtë Administrativë të

103 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 7.3.104 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 9.1.105 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e pestë.106 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 7.5.107 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 59(9).108 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 9.2; Ligji për Mbrojtjen dhe Promovimin e Komuniteteve dhe Pjesëtarëve të Tyre në Republikën e Kosovës [Nr. 03/L-047], Neni 4.7.


Komunave si emërtime të zonave kadastrale.109 Sa u përket emrave të komunave, emrat në shqip dhe ata në serbisht gjenden në versionet e Ligjit në gjuhët përkatëse.

XI. Përdorimi i gjuhëve në raport me procesin rregullativ komunal

Puna dhe mbledhjet e organeve përfaqësuese komunale

Përveç masave shtesë që zbatohen për të gjitha mbledhjet e institucioneve komunale, të përshkruara më sipër, masa të veçanta zbatohen për organet përfaqësuese komunale. Anëtarët e Kuvendit Komunal dhe komisioneve të tij gjuha amtare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare të komunës kanë të drejtë ta përdorin atë në punën e tyre dhe në mbledhjet e organeve përfaqë-suese, si dhe në mbledhjet publike të organizuara nga ana e tyre.110 Në bazë të kërkesës me gojë dhe me shkrim111 drejtuar Kryesuesit të Kuvendit Komunal dhe Kryeshefit Ekzekutiv112, duhet të sigurohet përkthimi i dokumenteve punuese dhe përkthimi në të folur në mbledhje.

Aktet komunale

Të gjitha aktet e miratuara nga institucionet komunale, përfshirë ato nga Kryetari i Komunës dhe nga Kuvendi Komunal113, duhet të vihen në dispozicion në të gjitha gjuhët zyrtare të ko-munës.114 Përveç kësaj, me kërkesë të një pjesëtari të komunitetit gjuha e të cilëve është në përdorim zyrtar, aktet duhet të nxirren edhe në gjuhën përkatëse brenda pesëmbëdhjetë (15) ditësh pas pranimit të kërkesës.115

d. Përdorimi i gjuhëve në ndërmarrje publike

Në ndërmarrjet publike, qofshin ato në pronësi shoqërore ose publike, gjuhët zyrtare të Kosovës gëzojnë status të barabartë.116

Çdo qytetar ka të drejtë të pranojë dokumente dhe shërbime nga ndërmarrjet publike, dhe të komunikojë me to, në cilëndo gjuhë zyrtare. Ndërmarrjet publike duhet të sigurojnë që kjo të jetë e mundur.117

E. Përdorimi i gjuhëve në kuadër të sistemit të drejtësisë

Një numër lirish që kanë të bëjnë me të drejtat gjuhësore vlejnë edhe për ata të akuzuar për ndonjë vepër penale në Republikën e Kosovës. Këto të drejta janë të një rëndësie ven

109 Para miratimit të këtij ligji, çështja e emrave të vendeve ishte e rregulluar sipas Rregullores së UNMIK nr. 2004/36 për plotësim-ndryshimin e Rregullores së UNMIK-ut nr. 2000/43 mbi Numrin, Emrat dhe Kufijtë Administrativë të Komunave, si dhe sipas Urdhëresës Administrative nr. 2004/23 për zbatimin e Rregullores së plotësuar-ndryshuar të UNMIK-ut nr. 2000/43 mbi Numrin, Em-rat dhe Kufijtë Administrativë të Komunave. Shtojca e kësaj Urdhërese Administrative përcaktonte emrat e vendeve. Ligji mbi Kufijtë Administrativë të Komunave, në të kundërt me Urdhëresën Administrative nr. 2004/23, nuk flet për vende, por për zona kadastrale. Megjithatë, pasi që Ligji mbi Kufijtë Administrativë të Komunave, në nenin 18, specifikon se ligjet paraprake do të harmonizohen me dispozitat e tij dhe se edhe emrat e vendeve të specifikuara në Udhëzimin Administrativ janë të përfshira në Ligj si zona kadastrale.110 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 8.3.111 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e Katërt, Kreu 7, Neni 7.1.112 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e Katërt, Kreu 7, Neni 7.2.113 Sipas Ligjit për Vetëqeverisje Lokale [Nr. 02/L-37], neneve 11 – 13, Kuvendi Komunal dhe Kryetari i Komunës kanë të drejtë të vënë në fuqi akte, të cilat, për të parin, përfshijnë Statutin e Komunës, Rregulloren e Punës, rregulloret e Komunës dhe çfarëdo aktesh të tjera, ndërsa për të fundit përfshijnë udhëzimet dhe vendimet në kuadër të fushës së kompetencave të tij/saj. 114 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 7.6.115 Udhëzim Administrativ për Përcaktimin e Procedurave për Implementimin e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve [UA nr. MAPL 2007/06], Pjesa e Katërt, Kreu 6.116 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 11.1.117 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 11.2 dhe 11.3.


dimtare për të siguruar që komunitetet gjuhësore të mund të gëzojnë të drejtat dhe liritë themelore që kanë të bëjnë me procesin e duhur dhe të drejtat e individit të privuar nga liria.

I. Privimi nga liria

Cilido qytetar ka të drejtë të informohet menjëherë, në një gjuhë që ai/ajo e kupton, mbi ar-syet e arrestimit të tij/saj, mbi çfarëdo akuze të ngritur ndaj tij/saj118, mbi të drejtën e tij/saj për të marrë ndihmë ligjore dhe për të kontaktuar një person.119 Kjo përfshin të gjitha gjuhët, qofshin ato zyrtare ose jo.120

Në procesin e ndalimit vlejnë disa kërkesa ligjore në lidhje me përdorimin e gjuhës. Gjatë procesit të pranimit në një institucion korrektues, i paraburgosuri duhet të informohet në gjuhën që ai/ajo e kupton dhe, me shkrim ose në të folur, në rast analfabetizmi, mbi “rregullat e rendit të brendshëm të institucionit korrektues, detyrimet që duhen përmbushur dhe mënyrën e ushtrimit të të drejtave të gjatë ekzekutimit të dënimit, për dënimet disiplinore që mund të shqiptohen ndaj tij apo saj dhe përfitimet që mund të merren”.121 Personat e burgosur që u nënshtrohen procedurave disiplinore kanë të drejtë për ndihmë nga një përkthyes gjatë pro-cedurave që kryhen në një gjuhën që ai/ajo nuk e kupton.122 Për më tepër, personat e dënuar kanë të drejtën për qasje në informata në gjuhën amtare, siç është shtypi ditor dhe periodik, programe radiofonike dhe televizive, si dhe libra të ofruara nga biblioteka e institucionit ose nga mjetet e saj/tij.123 Së fundi, “institucionet penale dhe të paraburgimit duhet të sigurojnë që personeli i tyre të flasë gjuhën ose gjuhët që fliten ose kuptohen me numrin më i madh i të burgosurve”. Nëse është e nevojshme duhet të sigurohet përkthimi në të folur.124

II. Procedurat gjyqësore

Gjuhët zyrtare duhet të përdoret në mënyrë të barabartë në procedurat gjyqësore.125\

Përdorimi i gjuhës së zgjedhur

Autoritetet e përfshira (gjykatat, organet e ndjekjes penale, etj.) duhet të sigurojnë që të gjithë pjesëmarrësit në një procedurë penale të mund të përdorin atë gjuhë që e zgjedhin ata.126 Pjesëmarrësit gjithashtu mund të kërkojnë që procedura të përkthehet në të folur, në formë simultant, nga një gjuhë zyrtare në tjetrën.127

Pjesëmarrësit në procedurë gjyqësore të cilët as nuk flasin e as nuk kuptojnë gjuhën(t) që përdoret(n) në procedurë kanë të drejtë të përdorin gjuhën e tyre. Për pjesëtarët e komu-niteteve gjuha amtare e të cilëve nuk është njëra nga gjuhët zyrtare, ajo gjuhë duhet të jetë gjuha e tyre amtare.128 Kjo e drejtë vlen në veçanti në të drejtën për të dorëzuar dokumente,

118 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 22; Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 15.1; Kodi i Procedurës Penale të Kosovës [Nr. 2003/26], Neni 14(1).119 Kodi i Përkohshëm i Procedurës Penale të Kosovës [UNMIK/REG/2003/26], Neni 14(1).120 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 15.2.121 Ligji mbi Ekzekutimin e Sanksioneve Penale [UNMIK/REG/2004/46], Neni 30(2).122 Ligji mbi Ekzekutimin e Sanksioneve Penale [UNMIK/REG/2004/46], Neni 114(2).123 Ligji mbi Ekzekutimin e Sanksioneve Penale [UNMIK/REG/2004/46], Neni 90.124 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 18.125 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 12.1.126 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 12.2.127 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 13.1.128 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 16.2, 17.2.


dëshmuar dhe dëgjuar faktet për rastin dhe çfarëdo dëshmish.129 Për këtë qëllim, autoritetet gjyqësore të përfshira janë të obliguara të sigurojnë një përkthyes në të folur pa pagesë.130

Dokumentet

Gjykatat duhet të nxjerrin dokumentet lidhur me procedurat në gjuhën(t) zyrtare të zgjedhur(a) për procedurë. Megjithatë, palët në procedura gjithashtu mund të kërkojë që dokumentet të nxirren në gjuhë të tjera zyrtare.131

f. Përdorimi i gjuhëve në ndërmarrje private

Ndërsa çdo qytetar i vendit ka të drejtë të përdorë gjuhën që zgjedh në “ndërmarrjet pri-vate, institucionet private, shoqatat, organizatat apo aktivitetet e vetë-punësimit”132, dis-pozita të veçanta vlejnë për ato ndërmarrje që kryejnë aktivitete që ndikojnë në interesin legjitim publik, asi dhe për ndërmarrjet që kryejnë shërbime publike.

I. Ndërmarrjet që kryejnë shërbime publike

Barazia e gjuhëve zyrtare vlen në ndërmarrjet që kryejnë shërbime publike.133 Për pasojë, ndërmarrjet e tilla janë të obliguara që të ofrojnë shërbimet dhe dokumentet e tyre në cilëndo nga gjuhët zyrtare të Republikës së Kosovës.134

Për më tepër, në komunat e banuara nga pjesëtarët e komuniteteve, barazia e gjuhëve, “të cilat kanë statusin e gjuhës [të cilat] fliten në komunë”, dhe ofrimi i shërbimeve dhe doku-menteve në ato gjuhë duhet të garantohet.135 Megjithatë, përkufizimi ligjor i “gjuhës e cila ka statusin e gjuhës që flitet në komunë” është i paqartë.

II. Ndërmarrjet që kryejnë aktivitete që ndikojnë në interesin legjitim publik

Ndërsa zgjedhja e lirë e gjuhës në përdorim vlen për të gjitha bizneset private, ndërmarrjet që kryejnë aktivitete që ndikojnë në interesin legjitim publik janë gjithashtu të detyruara të për-dorin njërën nga gjuhët zyrtare të Kosovës gjatë ushtrimit të aktiviteteve të tyre.136 “Interesi

legjitim publik” përkufizohet si “rendi publik, siguria publike, shëndeti apo mbrojtja e të dre-jtave [sic] të personave të tjerë, si dhe për qëllime të mbikëqyrjes publike administrative.”137 Një fushë që bie në kuadër të këtij përkufizimi është ajo e mallrave të konsumit. Një mall kon

sumi përkufizohet si “çdo gjë të prekshme, e luajtshme dhe e matshme që është e destinuar për shitje konsumatorëve në çfarëdo formë të mundshme ligjore.”138

g. Zbatimi dhe mbikëqyrja: Komisioni i Gjuhëve

Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve themelon një organ të veçantë, Komisionin e Gjuhëve, i cili është i mandatuar për të mbikëqyrur zbatimin e tij.139 Komisioni i Gjuhëve ka për detyrë që:

129 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 16.1, 17.1.130 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 16.3.131 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 14.132 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 29.1.133 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 30.1.134 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 30.2.135 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 30.3.136 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 29.2.137 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 29.2.138 Ligji për Mbrojtjen e Konsumatorëve [Nr. 2004/17], Neni 2.139 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 32.1 dhe 32.2.


1) “të ruajë, promovojë dhe mbrojë gjuhët zyrtare dhe statusin e barabartë të tyre në Kosovë, si dhe

2) të sigurojë mbrojtjen e gjuhëve të komuniteteve gjuha amtare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare.”140

I. Kompetencat dhe përgjegjësitë

Për të zbatuar mandatin e tij në lidhje me përdorimin e gjuhëve zyrtare dhe barazinë e tyre, si dhe mbrojtjen e gjuhëve jo-zyrtare, Komisioni ka kompetencë që:

1) të kryejë hetime, bazuar në një ankesë ose me nismën e vet;141

2) të japë rekomandime, pas përfundimit të një hetimi, mbi mjetet juridike ose për rishqyrtim;142

3) të lëshojë vërejtje me shkrim, në rastet kur rekomandimet nuk zbatohen;143

4) të ndërmjetësojë, në rastet kur është e nevojshme, për zbatimin e ligjit;144

5) “të shqyrtojë dhe të japë rekomandime në lidhje me çfarëdo rregullore apo udhëzim administrativ të nxjerrë sipas këtij Ligji, dhe çfarëdo rregullore apo udhëzim adminis-trativ që ndikon ose mund të ndikojë në statusin apo përdorimin e gjuhëve zyrtare apo gjuhëve të komuniteteve gjuha amtare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare”145, si dhe

6) t’i raportojë në baza vjetore Qeverisë dhe Kuvendit të Kosovës146, ku të theksojë ras-tet në të cilat rekomandimet nuk janë zbatuar edhe pas një vërejtje me shkrim.147

II. Mekanizmi i ankesës

Pjesëtarët e komuniteteve kanë të drejtë t’ë ankohen në Komisionin e Gjuhëve nëse, ‘për shkak të veprimit apo mosveprimit’:

(i) Statusi i barabartë i gjuhëve zyrtare nuk është njohur ose nuk është duke u njohur.

(ii) Nuk është vepruar në përputhje me apo nuk është duke u vepruar në përputhje me çfarëdo dispozite të cilitdo Ligji apo Rregulloreje që lidhet me përdorimin e gjuhëve zyrtare apo gjuhëve të komuniteteve gjuha amtare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare”148 Ankesat duhet t’i drejtohen zyrës së Komisionit dhe të regjistrohen nga Asistenti Ekzekutiv.

140 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 32.1 dhe 32.2.141 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 32.3 dhe 32.4; Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompetencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 3 ii.142 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 32.6; Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompe-tencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 3 iv.143 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 32.7; Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompe-tencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 3 v.144 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 32.4.; Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 32.5.; AI 03/2007, Neni 3,ii; AI 03/2007, Neni 3,iii.145 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 32.9.146 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 32.11; Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompe-tencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 3,vi.147 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 32.8.148 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 32.3.


Komisioni duhet të shqyrtojë ankesën dhe do të japë një përgjigje ndaj ankesës brenda pesëm-bëdhjetë (15) ditësh nga pranimi i ankesës.149

III. Rregullorja e Punës

Mbledhjet e Komisionit duhet të organizohen sipas nevojës ose në bazë të kërkesës nga së paku tre (3) anëtarë të tij.150

Vendimet merren në shumicën e anëtarëve të pranishëm dhe që votojnë, ku secili anëtar ka të drejtë në një votë dhe Kuorumi përbëhet nga pesë (5) anëtarë. Në rast barazie votash. vota e kryesuesit vendos.151

IV. Përbërja

Në Ligjin mbi Përdorimin e Gjuhëve thuhet se përbërja e Komisionit duhet të rregullohet me anë të një Udhëzimi Administrativ të Zyrës së Kryeministrit dhe duhet të marrë parasysh “të drejtat dhe interesat e të gjitha komuniteteve gjuhësore në Kosovë” si dhe “nevojën për të pasqyruar diversitetin gjuhësor të komuniteteve në Kosovë.”152

Udhëzimi Administrativ i Zyrës së Kryeministrit nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kom-petencat e Komisionit të Gjuhës siguron, në Nenin 5 të tij, se Komisioni duhet të përbëhet nga shtatë (7) anëtarë, përkatësisht përfaqësues të Kuvendit të Kosovës, Zyrës së Kryeministrit, si dhe Ministrive të Drejtësisë; Shërbimeve Publike; Komuniteteve dhe Kthimit; Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, dhe asaj të Administrimit të Pushtetit Lokal.153

Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 më tej kërkon që anëtarët e Komisionit duhet “të kenë njohuri mbi legjislacionin e gjuhëve zyrtare ose në një fushë që konsiderohet e rëndë-sishme nga Komisioni.”154

V. Emërimi

Qeveria ka autoritetin për të emëruar anëtarët e Komisionit, në bazë të rekomandimeve të secilit institucion.155 Qeveria gjithashtu duhet të caktojë Kryesuesin e Komisionit.156

VI. Mbështetja administrative dhe logjistike

Zyra e Kryeministrit i siguron Komisionit mbështetje logjistike për përmbushjen e mandatit të tij, ndërsa mbi punën e anëtarëve të Komisionit vendoset nga Qeveria “në pajtim me Bux-hetin e Konsoliduar të Kosovës”.157

Komisioni ka të drejtë të ketë një (1) pjesëtar të stafit mbështetës ose Asistent Ekzekutiv158, i/e cili/e duhet t’i ofrojë Komisionit tërë mbështetjen e nevojshme administrative, teknike e logjistike për përmbushjen e mandatit të Komisionit, si dhe të shërbejë si pikë kontakti në mes të të gjithë anëtarëve të Komisionit.159

149 UA 03/2007, Neni 4.150 Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompetencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 11.2(b) dhe 12.3.151 Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompetencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 12.2.152 Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve [Nr. 02/L-37], Neni 32.10.153 Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompetencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 5.1.154 Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompetencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 5.2.155 Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompetencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 5.3.156 Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompetencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 5.3 dhe 6.1.157 Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompetencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 15.1 dhe 15.2.158 Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompetencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 13.159 Udhëzimi Administrativ nr. 03/2007 mbi Përbërjen dhe Kompetencat e Komisionit të Gjuhëve, Neni 14.1 dhe 14.2.


IV. METODOLOGJIAKy studim vlerëson nivelin e zbatimit të kornizës ligjore për përdorimin e gjuhëve në institu-cionet qendrore dhe komunale.

Në hulumtim janë përdorur metoda kërkimore bazike dhe të aplikuara, si dhe një qasje të dyfishtë për grumbullimin e të dhënave: të dhëna sasiore janë mbledhur nga institucionet përkatëse, si dhe të dhëna cilësore dhe sasiore janë mbledhur drejtpërdrejt nga qytetarët.

Për të mbledhur të dhënat nga institucionet, ekipi i hulumtuesve ka zhvilluar disa pyetë-sorë të vetë-administruar, të përshtatur specifikave të secilit institucioni: Kuvendit, Zyrës së Kryeministrit; ministrive, agjencive ekzekutive, zyrave të rregullatorëve dhe institucioneve të pavarura; gjykatave komunale dhe të qarkut; administratave komunale; ndërmarrjeve publike (NP); dhe institucioneve publike shëndetësore. Gjithsej 33 institucione u janë përgjigjur py-etësorëve, 13 prej të cilave ishin institucione përfaqësuese dhe ekzekutive të nivelit qendror (përfshirë Kuvendin, Zyrën e Kryeministrit dhe ministritë160); 9 ishin institucione të pavarura, agjenci ekzekutive dhe rregullatorë, dhe ndërmarrje publike (NP ); 3 ishin komuna, dhe 9 pre tyre janë gjykata.

Për të plotësuar të dhënat e marra nëpërmjet pyetësorëve dhe për t’i mundësuar për-faqësuesve të institucioneve që të japin mendimet e tyre personale mbi gjendjen faktike, nga 15 shtatori deri më 30 tetor 2010 janë realizuar intervista gjysmë të strukturuara në 50 insti-tucione, me anë të pyetjeve të hapura, duke shfrytëzuar pyetësorin si bazë. Institucionet janë përzgjedhur për të siguruar mostra nga secili lloj institucioni: 10 administrata komunale; 12 institucione përfaqësuese dhe ekzekutive të nivelit qendror, 8 agjenci ekzekutive, institucione të pavarura dhe zyra rregullatorësh; 2 NP, 9 gjykata (7 gjykatat për kundërvajtje, 1 gjykatë komunale dhe 1 gjykatë qarku); dhe 9 institucione publike shëndetësore. Ndonëse madhësia e mostrës nuk është e tillë për të mundësuar aq shumë përgjithësime, përzgjedhja është bërë duke u bazuar në rëndësinë e institucionit për qytetarët dhe nivelin e tyre ekzistues të ndërve-primit me qytetarët, si dhe, për institucionet komunale, në përfaqësimin rajonal, përbërje të ndryshme të popullatës dhe balancim në mes të komunave të vjetra dhe atyre të krijuara së fundi.

Në të njëjtën kohë, intervistuesit kanë kryer ‘inspektime në terren’ në 41 institucione për të bërë vlerësim të dorës së parë nëse këto institucione ishin duke zbatuar detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. Me përparimin e mbledhjes së të dhënave kemi krijuar një matricë të integruar, e cila gjithashtu është përdorur në vlerësimin cilësor të secilit institucioni mostër.

Më tej, janë përdorur dy metoda për të vlerësuar perceptimet dhe mendimet e qytetarëve. Së pari, pyetësorë të vetë-administruar, të përbërë nga 27 pyetje, janë zhvilluar dhe dorëzuar 38 individëve, një mostër të vogël por që përfaqëson demografinë e Kosovës në aspektin e etnicitetit, gjuhës dhe identitetit kulturor. Së dyti, për të plotësuar të dhënat sasiore të mbled-hura me përmes pyetësorëve të vetë-administruar, në tetor janë organizuar tri diskutime të ndara me fokus-grupe, në Prishtinë, Prizren dhe Gjilani. Secila seancë përbëhej nga 18 – 20 pjesëmarrës me prejardhje të ndryshme dhe nga grupeve të ndryshme etnike. Fokus-grupet

160 Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, Ministria e Komuniteteve dhe Kthimit, Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, Ministria e Punëve të Jashtme, Ministria e Punëve të Brendshme, Ministria e Forcës së Sigurisë së Kosovës, Minis-tria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, Ministria e Administratës Publike, Ministria e Tregtisë dhe Industrisë, Ministria e Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit, dhe Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal.


kanë shërbyer si medium për të eksploruar perceptimet dhe mendimet në mënyrë më të hol-lësishme.

Përfundimet e këtij studimi gjithashtu marrin parasysh përfundimet e publikimeve dhe raporteve në dispozicion mbi zbatimin sa i përket përdorimit të gjuhëve, si dhe integroojnë përvojën e ECMI Kosovës, organizatë e dedikuar të drejtave të komuniteteve dhe aktive në Kosovë për 10 vjet.

Së fundi, duhet theksuar se të dhënat në lidhje me atë se cilave komunitete u përkasin shërbyesit civilë duhet të shihen me kujdes pasi që janë marrë nga departamentet e burimeve njerëzore. Siç është demonstruar në një hulumtim paraprak161, identifikimi i përkatësisë et-nike të shërbyesve civilë nuk është rezultat i një vetë-vlerësimi.

161 Për më tepër informata, shihni Zyra për Çështje të Komuniteteve/Zyra e Kryeministrit të Republikës së Kosovës, Studim politikash nr 1: Punësimi i komuniteteve jo-shumicë në Shërbimin Civil të Kosovës dhe ndërmarrjet publike, në dispozicion në: http://kryeministri-ks.net/zck/?page=2,109.


V. IMPLEMENTATIMI DHE EFEKTSHMËRIA E POLITIKAVE TË GJUHËSPjesa në vijim vlerëson nëse institucionet e dedikuara për mbrojtjen e të drejtave gjuhësore të komuniteteve janë të efektshme në zbatimin e kornizës ligjore të Kosovës. Për ta bërë këtë, kjo bazohet në tri burime përkatëse: përgjigjet në pyetje të dhëna nga ana e institucioneve për-katëse, të dhënat e mbledhura përmes intervistave të thelluara me përfaqësuesit e institucione-ve, dhe vëzhgimeve të kryera nga ekipet kërkimore gjatë ‘inspektimit në terren’. Gjithashtu janë mbledhur informata plotësuese nga ekipet e hulumtuesve në terren dhe përmes një sërë fokus-grupesh. Për qëllime metodologjike, ekipi kërkimor ishte i ndarë në pesë grupe. Grupi i parë ka mbuluar dymbëdhjetë institucione: Kuvendin, Zyrën e Kryeministrit dhe dhjetë ministri. Grupi i dytë ka mbuluar trembëdhjetë institucione të pavarura, agjenci ekzekutive dhe zyra të rregullatorëve. Grupi i tretë ka mbuluar dhjetë autoritete komunale. Grupi i katërt ka mbuluar pesëmbëdhjetë gjykata për kundërvajtje, gjykatat komunale dhe gjykata të qarkut, ndërsa grupi i fundit ka mbuluar nëntë institucione shëndetësore komunale.

5. Institucionet qendrore përfaqësuese dhe ekzekutive

a. Të gjeturat e hollësishme

I. Kuvendi i Republikës së Kosovës

Kuvendi i Kosovës ka raportuar gjithsej 152 shërbyes civilë. Nga këto, të anketuarit janë vetë-identifikuar si në vijim: 134 shqiptarë dhe 18 u përkisnin komuniteteve jo-shumicë – 9 serbë, 2 boshnjakë, 6 turq dhe 1 ‘të tjerë’. Në përqindje, 88,15% janë shqiptarë, 5,92% serbë, 1,32% boshnjakë, 3,94% turq dhe 0,65% ‘të tjerë’. Nga gjithsej 152 shërbyes civilë, 143 ose 94,07% janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në të dyja gjuhët zyrtare; i njëjti numër syresh raportuan se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip. Nga 152 shërbyes civilë, 10 (6,57%) kanë pohuar se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në turqisht, dhe 143 (94,07%) në boshnjakisht. Megjithatë, kjo shifër shifra e fundit mund të jetë rritur artificialisht për shkak të supozimit të përgjithshëm se boshnjakishtja dhe serbishtja kanë shumë ngjashmëri. Vetëm 60 ose 39,47% e shërbyesve civilë kanë raportuar se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në anglisht. Duhet të theksohet se deri në kohën e hartimit të këtij raporti Kuvendi nuk kishte ndërmarrë ndonjë hap për të vlerësuar nivelin e gjuhës së shërbyesve të tij civilë përmes p.sh. testeve të certifikuara ose provimeve me gojë. Megjithatë, përfaqësuesit e saj kanë raportuar se u kanë ofruar shërbyesve civilë mundësi për të përmirësuar aftësitë e tyre gjuhësore nëpërmjet trajnimeve dhe programeve të zhvillimit profesional. Kuvendi a deklaruari se shërbyesit civilë kanë qenë të informuar dhe trajnuar rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve.

Kuvendi ka raportuar se ka gjithsej 21 asistentë gjuhësorë të cilët përkthejnë nga dhe në shqip, serbisht dhe anglisht; këta asistentë të përfshijë një numër të redaktorëve gjuhësorë dhe të transkripteve. Megjithatë, Kuvendi nuk i trajnon asistentët e gjuhës mbi metodat për të përmirësuar teknikat e përkthimit; sesione të tilla trajnuese janë vënë në përgjithësi në dispozicion përmes akterëve të jashtëm, si p.sh. Instituti Kosovar për Administratë Publike (IKAP) dhe OSBE-ja.

Kuvendit ka raportuar se, në pajtim me Ligjin mbi Përdorimin e Gjuhëve, çdo qytetar ka mundësi të komunikojnë, të kërkojë dhe të marrë informata në të dyja gjuhët zyrtare. Kërkesave zakonisht u jepet përgjigje vetëm në njërën nga gjuhët zyrtare ose në gjuhën an-gleze, dhe formularët zyrtarë për kërkesa janë në dispozicion në gjuhët zyrtare dhe në ang-


lisht. Megjithatë, Kuvendi tregoi se në rastet kur pranon një kërkesë në një gjuhë jo-zyrtare i përgjigjet në po atë gjuhë.

Në takimet zyrtare dhe seancat parlamentare Kuvendi siguron përkthim simultant në të dyja gjuhët zyrtare, si edhe në gjuhët jo-zyrtare, nëse kërkohet. Ai gjithashtu u përgjigjet kërkesave të anëtarëve të Kuvendit në gjuhën e përdorur nga ta në komunikimin e tyre me administratën e Kuvendit. Për më tepër, të gjitha aktet juridike primare janë në dispozicion në shqip, serbisht dhe anglisht, dhe, kur me rastin e publikimit, edhe në turqisht dhe bosh-njakisht.

Kuvendi nuk ka mundur të tregojë se nxjerr dhe mban dokumentet zyrtare në të dyja gjuhët zyrtare. Megjithatë, duhet theksuar se Buletini i Kuvendit publikohet në shqip dhe serbisht, por edhe në turqisht.

Aty ku ekzistojnë shenjat e ndërtesave, në shumicën e rasteve janë kryesisht në shqip; vetëm fjala ‘Kuvendin’ është vendosur në shenjat e dyerve në të tri gjuhët, jo njësia, depar-tamenti, etj. Sa i përket logos, përfshirë atë të Kuvendit të Kosovës, gjuhëve zyrtare nuk u jepet hapësirë dhe madhësi e barabartë. Në ueb-faqe dhe në logon e buletinit emri ‘Kuvend’ është shfaqur vetëm në gjuhën e dokumentit dhe në çdo gjuhë me madhësi ekuivalente të shkronjave.

Ndonëse ueb-faqja zyrtare e Kuvendit është formalisht në dispozicion në të tri gjuhët – shqip, serbisht dhe anglisht, jo të gjitha dokumentet, siç janë lajmet dhe njoftimet publike, janë në dispozicion në serbisht.

Gjithashtu duhet theksuar se Kuvendi nuk e përdor alfabetin cirilik për dokumentet dhe korrespondencat në serbisht, por vetëm atë latin. ‘Republika e Kosovës’ është përkthyer në serbisht si ‘Republika Kosova’.

Kur janë pyetur për pengesat kryesore me të cilat përballet institucioni në lidhje me zbatimin e plotë të dispozitave ligjore mbi përdorimin e gjuhëve, përfaqësuesit e Kuvendit kanë vënë në dukje, sipas rëndësisë, mungesën e stafit të kualifikuar, fonde të pamjaftueshme, mungesën e udhëzimeve të qarta dhe mungesën e vullnetit politik.

II. Zyra e Kryeministrit

Zyra e Kryeministrit ka të punësuar 130 shërbyes civilë, nga të cilët 123 e kanë identifikuar veten si shqiptarë dhe shtatë si pjesëtarë të komuniteteve jo-shumicë – një turk, një malazez, dhe pesë ‘të tjerë’. Në përqindje, shqiptarët përbëjnë 94,61% të numrit të përgjithshëm, turqit 0,76%, malazeztë 0,76%, dhe ‘të tjerët’ 3,84%. Zyra e Kryeministrit ka treguar se aktualisht nuk ka të dhëna mbi numrin e shërbyesve civilë të cilët mund të punojnë në mënyrë efektive në gjuhët zyrtare. Në përgjithësi, të dhënat tregojnë se shërbyesit civilë që punojnë në kuadër të Zyrës së Kryeministrit nuk janë trajnuar ose informuar rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve, megjithëse detyrat dhe obligimet specifike në këtë drejtim janë të përshkruara në termat e tyre të referencës. Zyra e Kryeministrit ka katër asistentë gjuhe, dy prej të cilëve përkthejnë në mes të shqipes dhe serbishtes, dhe dy të tjerë që përkthe-jnë në mes të shqipes dhe anglishtes. Këtyre asistentëve të gjuhës u janë dhënë mundësi për trajnim të jashtëm, dhe ata kanë marrë pjesë në seancat trajnimi të OSBE-së mbi teknikat e përkthimit dhe aktivitete të tjera të lidhura me përkthim. Dhe në rastet kur asistentët e gjuhës nuk mund të përkthejnë të gjitha dokumentet në gjuhët zyrtare, për çfarëdo arsye, Zyra sjell kompani private të përkthimit.


Kur janë pyetur nëse qytetarët mund të komunikojnë, të kërkojnë dhe të marrin in-formata në të dyja gjuhët zyrtare, Zyra e Kryeministrit ka raportuar se çdo qytetar mund të komunikojnë dhe të kërkojë informata në dispozicion në cilëndo gjuhë. Të dhënat tregojnë se formularët zyrtarë të kërkesave janë në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. Përveç kësaj, Zyra e Kryeministrit ka deklaruar se u përgjigjet kërkesave në gjuhët jo-zyrtare në po ato gjuhë në të cilat i pranon ato.

Zyra e Kryeministrit ofron përkthim simultant në mbledhje zyrtare, kur kërkohet. Gjatë mbledhjeve të qeverisë ofrohet përkthim në të folur në të dyja gjuhët zyrtare dhe Zyra e Kryeministrit ka deklaruar se mund të vejë në dispozicion përkthim në të folur në gjuhët e tjera, përfshirë në gjuhën rome, në qoftë se një anëtar i qeverisë do ta kërkojë këtë.

Zyra e Kryeministrit zakonisht nxjerr dhe arkivon dokumentet zyrtare në të dyja gjuhët zyrtare. Megjithatë, transkriptet e mbledhjeve të qeverisë zakonisht mbahen në gjuhën zhvillohet mbledhja dhe nuk përkthehen në mënyrë konsistente në gjuhët e tjera zyrtare. Zyra e Kryeministrit ka treguar se publikon të gjithë informatat publike (njoftime, lajme, konkurse për vende të lira të punës dhe informata të tjera) në të dyja gjuhët zyrtare. Megjithatë, sa u përket lajmeve, versionet në serbisht dhe anglisht zakonisht postohen online me vonesë kra-hasuar me versionin në shqip.

Ndërsa aktet ligjore vihen në dispozicion në të tri gjuhët, shqip, serbisht dhe anglisht, në ueb-faqen e Zyrës së Kryeministrit, vendimet e Qeverisë janë në dispozicion vetëm në shqip. Pjesa tjetër e përmbajtjes së ueb-faqes paraqitet në të tri gjuhët.

Pjesa më e madhe e shenjave të ndërtesës në Zyrë janë të vendosura në dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. Edhe këtu, në shenjat nëpër zyra fjala ‘Qeveria’ është e shfaqur në tri gjuhët, por shenjat e departamenteve ose të njësive e kështu me radhë janë zakonisht vetëm në shqip.

Edhe këtu gjuhët zyrtare nuk shfaqen në mënyrë të barabartë në logon zyrtare të Zyrës së Kryeministrit – versioni shqip i ‘Republika e Kosovës’ është i vendosur mbi atë në serbisht dhe anglisht dhe me font më të madh. Sa i përket fjalëve ‘Qeveria’ dhe ‘Zyra e Kryeministrit’, versionet në të tri gjuhët janë në të njëjtën linjë dhe madhësi. ‘Republika e Kosovës’ është shkruar në serbisht si ‘Republika Kosova’.

Zyra e Kryeministrit përdor alfabetin latin, e jo atë cirilik, të serbishtes.

Kur janë pyetur për pengesat që i pamundësojnë zbatimin e plotë të detyrimeve të saj mbi përdorimin e gjuhëve, Zyra ka treguar se shqetësimi i saj kryesor është mungesa e bux-hetit dhe, së dyti, mungesa e të punësuarve të kualifikuar.

III. Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural

Përmes pyetësorit të dërguar Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural (MBPZHR) ka raportuar se ka të punësuar 181 shërbyes civilë, prej të cilëve 166 janë identi-fikuar si shqiptarë, shtatë serbë, gjashtë boshnjakë, dhe dy turq.162 Kështu, shqiptarët përbëjnë 91,71% të numrit të përgjithshëm, serbët 3,86%, boshnjakët 3,31% dhe turqit 1,10%. Nga 181 shërbyes civilë, 166 (91,71%) kanë pohuar se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip, ndërsa 40 (22,09%) se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në

162 Duhet vënë re se numri i shërbyesve civilë të raportuar në pyetësor është shumë më i vogël sesa numri i raportuar në intervistë. Prandaj numri i përdorur në vlerësimet tona është ai që është raportuar në pyetësor.


serbisht (numri i njëjtë i atyre që kanë raportuar se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në të dyja gjuhët zyrtare). Për më tepër, 6 (3,31%) kanë pohuar se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në boshnjakisht, ndërsa vetëm 9 (4,97%) se mund të punojnë në mënyrë efektive në turqisht, vetëm 16 (8,83%) se mund të punojnë në mënyrë efektive në anglisht. Në përgjithësi, të dhënat tregojnë se shërbyesit civilë të MBPZHR-së nuk janë trajnuar ose informuar rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve, megjithëse përfaqësuesit e MARFD-së kanë pohuar se të gjithë shërbyesit civilë megjithatë janë të vetëdijshëm për përgjegjësinë e tyre për të respektuar këto detyrime. MBPZHR ka tre asistentë gjuhe, të cilët përkthejnë në mes të shqipes, serbishtes dhe anglishtes. Nga vlerësimi i vetë MBPZHR-së, këta asistentë janë trajnuar rregullisht dhe kanë pasur qasje në mundësi të tjera trajnimi (në veçanti në skemat e trajnimit të organizuara nga IKAP). Kjo ministri rrallë përdor kompani private të përkthimit.

MBPZHR ka treguar se i përgjigjet një kërkese në gjuhën e komunikimit origjinal nëse ajo gjuhë është njëra nga gjuhët zyrtare. Në rastet kur pranon një kërkesë në një gjuhë jo-zyrtare, i përgjigjet në një gjuhë zyrtare, përveç nëse pala pretendon se nuk është në gjendje të kuptojë asnjërën gjuhë zyrtare. Formularët e kërkesës janë në dispozicion në dyja gjuhët zyrtare ose në anglisht.

MBPZHR siguron përkthim simultant gjatë takimeve zyrtare në të dyja gjuhët zyrtare dhe ka deklaruar se do t’i mundësonte përdorimin e gjuhëve jo-zyrtare cilitdo anëtari të qe-verisë që do të kërkonte një gjë të tillë.

Të gjitha aktet ligjore janë në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. Në ueb-faqen MBPZHR-së, ligjet dhe aktet nënligjore janë të postuara në shqip dhe serbisht.163 MBPZHR ka treguar se nxjerr dhe mban të gjitha dokumentet zyrtare në gjuhët zyrtare, por as ajo nuk respekton statusin e barabartë të të dy alfabeteve; të gjitha dokumentet në serbisht janë në vetëm në alfabetin latin. MBPZHR ka pohuar se publikon të gjitha informatat publike në dispozicion (njoftime, vende të lira të punës, lajme, etj.) në të dyja gjuhët zyrtare.

Shenjat në ndërtesën e kësaj ministrie janë në dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht, edhe pse versioni në gjuhën shqipe është më e spikatur. Edhe këtu, gjuhët zyrtare nuk janë shfaqur në mënyrë të barabartë në logon zyrtare të ministrisë. Versione të ndryshme janë në përdorim. Në rastin e parë, ‘Republika e Kosovës’ në versionin shqip shfaqet në krye dhe me font më të madh dhe emri i Ministrisë shfaqet në krye në shqip, me font më të madh, në serbisht nën të dhe me font më të vogël dhe në anglisht në fund dhe me fontin më të vogël.

Në versionin e dytë, ‘Republika e Kosovës’ është shfaqur në një linjë dhe me të njëjtën madhësi fonti në tri gjuhë dhe emri i ministrisë është shfaqur me versionin shqip në krye, anglisht në fund dhe serbisht në mes. Edhe MBPZHR e shkruan ‘Republika e Kosovës’ në gjuhën serbe si ‘Republika e Kosova’.

Ueb-faqja zyrtare e MBPZHR-së, edhe pse në dispozicion në dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht, nuk i ka postuar të gjitha informatat relevante në serbisht.

Dy pengesat më të mëdha (të renditura baras të rëndësishme) në zbatimin e detyri-meve të ndërlidhura me gjuhët me të cilat përballet MBPZHR janë mungesa e buxhetit dhe e stafit të kualifikuar të cilët mund të flasin gjuhët përkatëse.

163 Të gjitha ligjet dhe aktet nënligjore të nxjerra që nga viti 2008 janë përfshirë. Mungonin vetëm dy akte nënligjore në versionin në serbisht të ueb-faqes, krahasuar me ato që ishin në dispozicion në shqip.


IV. Ministria e Komuniteteve dhe Kthimit

Ministria e Komuniteteve dhe Kthimit (MKK) ka raportuar se ka gjithsej 84 shërbyesve civilë, nga të cilat 47 janë identifikuar si shqiptarë, si 26 serbë, 5 si boshnjakë, 2 si goranë dhe 4 si turq; në përqindje, shqiptarët përbëjnë 55,95%, serbët 30,95%, boshnjakët 5,95%, gora-nët 2,38% dhe turqit 4,76%. MKK nuk ishte në gjendje të jepte informata të hollësishme mbi aftësitë gjuhësore.164 Shërbyesit civilë të MKK-së nuk janë trajnuar ose informuar rregullisht për detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. MKK-ja ka gjithsej tre asistentë gjuhe, dhe të gjithë prej tyre përkthejnë në mes të shqipes, anglishtes dhe serbishtes. Edhe pse MKK nuk i trajnon asistentët e gjuhës mbi metodat për të përmirësuar teknikat e përkthimit, ajo është në gjendje që t’u ofrojë atyre mundësi për trajnim, nëse kërkohet. MKK nuk përdo-rin kompani private të përkthimit.

Sa i përket komunikimit, MKK ka deklaruar se u përgjigjet kërkesave nga qytetarët në gjuhën e përdorur fillimisht nga pala. Formulari i kërkesës ekziston në shqip, serbisht dhe anglisht.

MKK gjithashtu ka treguar ofron përkthim simultant në të dyja gjuhët zyrtare dhe, për anëtarët e qeverisë që e kërkojnë atë, në gjuhët jo-zyrtare.

Për më tepër, MKK mban ose nxjerr të gjitha dokumentet zyrtare në të dyja gjuhët zyrtare. Ajo i vë në dispozicion të gjitha informatat publike në të dyja gjuhët zyrtare, përfshirë njoftimet, lajmet, vendet e lira të punës, etj. Të gjitha dokumentet ligjore të nxjerra nga MKK janë në dispozicion në dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht.

Shenjat e ndërtesës dhe dyerve të MKK-së janë të gjitha në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. Logoja që tregon pronat dhe ndërtesën në pronësi të MKK-së tregon emrin MKK-së në tri gjuhët, vertikalisht, ku versioni në shqip është në krye, e pastaj ai në serbisht dhe në anglisht. Megjithatë, logoja që përdoret në dokumente tregon të gjitha gjuhët pranë njëra-tjetrës.165

Ueb-faqja zyrtare e MKK-së është në dispozicion në dyja gjuhët zyrtare dhe në an-glisht, dhe të gjitha informatat në dispozicion në shqip janë në dispozicion edhe në serbisht. Megjithatë, në ueb-faqe logoja e Republikës së Kosovës duket vetëm në gjuhën shqipe.

Edhe këtu, sa i përket statusit të barabartë të alfabetit latin dhe atij cirilik, të gjitha dokumentet në serbisht janë vetëm në alfabetin latin. ‘Republika e Kosovës’ është e shkruar në gjuhën serbe si ‘Republika e Kosova’.

MKK ka treguar se pengesa më e madhe me të cilën përballet në zbatimin e detyri-meve në lidhje me gjuhët është mungesa e buxhetit. Pengesa e dytë më e madhe e identifikuar është mungesa e personelit të kualifikuar.

V. Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë

Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) ka raportuar gjithsej 224 nëpunës civilë, nga të cilët 207 e identifikojnë veten si shqiptarë, 2 si serbë, 2 si romë, 7 si boshnjakë, 5

164 Në pyetësorin vetë-vlerësues, MKK nuk ka dhënë informata mbi të gjithë shërbyesit e saj civilë, ndërsa në intervistën zyrtare kanë treguar se nuk ishin testuar dhe se kishin dhënë vetëm vlerësime të përafërta.165 Shikoni për shembull, Strategjinë për Komunitete dhe Kthim, publikuar nga MKK, http://www.mkk-ks.org/repository/docs/313R_KOMUNITETE_DHE_KTHIM__2009-2013_SHQIP.pdf.


si turq dhe 1 në kategorinë ‘të tjerë’. Në përqindje, shqiptarët përbëjnë 92,41%, serbët 0,89%, romët 0,89%, boshnjakët 3,12% dhe turqit 2,23%. Nga 224 shërbyes civilë, 207 (92,41%) pohojnë se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip, ndërsa 124 (55,35%) se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në serbisht (i njëjti numër syresh gjithashtu ka pohuar se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në të dyja gjuhët zyrtare). Vetëm 7 (3,12%) janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në boshnjakisht, ndërsa 18% (8,03) pohojnë se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në turqisht. 70 (31,25%) mund të punojnë në mënyrë efektive në anglisht. MASHT ka tre asistentë gjuhe, dy prej të cilëve përk-thejnë në mes të shqipes dhe anglishtes, dhe një në mes të shqipes dhe serbishtes. MASHT nuk ka trajnuar asistentët e tij të gjuhës, dhe nuk ka informata mbi mundësitë e trajnimit.166

MASHT ka treguar se në përgjithësi u përgjigjet komunikimit nga qytetarët vetëm në gjuhët zyrtare, edhe pse ka deklaruar se nganjëherë u përgjigjet kërkesave në një gjuhë jo-zyrtare. Formulari zyrtar është në dispozicion vetëm në shqip, serbisht dhe anglisht.

Në mbledhje zyrtare MASHT-i ofron përkthim simultant në të dyja gjuhët zyrtare, nëse kërkohet.

Kjo ministri ka deklaruar se nxjerr dhe mban të gjitha aktet ligjore dhe dokumentet zyrtare në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. Megjithatë, nëse konsultohet ueb-faqja, mund të vërehet se jo të gjitha aktet nënligjore janë në dispozicion në serbisht.167 Sa u përket transkripteve të mbledhjeve, MASHT ka deklaruar se në përgjithësi i mban ato vetëm në gjuhën në të cilën zhvillohen mbledhjet. Ndonëse MASHT ka pohuar se të gjitha informatat publike, përfshirë njoftimet, lajmet, vendet e lira të punës etj., jepen në të dyja gjuhët zyrtare, fletëpalosjet informuese e vendosur në pjesën hyrëse të ndërtesës së MASHT-it janë vetëm në shqip. Ajo që është me rëndësi është se plan-programet dhe materiale të tjera arsimore të lidhura me të janë në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht, dhe gjithashtu publikohen në boshnjakisht dhe turqisht, në nivelin komunal.

Në mënyrë domethënëse, shenjat e ndërtesës janë të vendosura kryesisht ose vetëm në shqip. Sa i përket logos së Ministrisë, nuk ka konsistencë, por në përgjithësi të tri gjuhët shfaqen baras, ku ‘Republika e Kosovës’, ‘Qeveria’ dhe emri i ministrisë shfaqen në madhësi të njëjtë dhe pranë njëri-tjetrit ose vertikalisht. ‘Republika e Kosovës’ është e shkruar në gjuhën serbe si ‘Republika e Kosova’.

Ueb-faqja zyrtare e MASHT-it është në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht, dhe të gjitha informatat në shqip janë në mënyrë të barabartë në dispozicion edhe në serbisht dhe anglisht.

Sikur edhe institucionet e tjera, edhe pse MASHT pohon se njeh statusin e barabartë të shkrimit latin dhe atij cirilik, të gjitha dokumentet në serbisht janë vetëm në alfabetin latin.

MASHT-i nuk ka pohuar se përballet me pengesa në përmbushjen e detyrimeve të saj ligjore për përdorimin e gjuhëve.

166 Nga burime joformale është marrë vesh se këta asistentë gjuhë kanë marrë pjesë vetëm në një trajnim njëditor me temën e përkthimit.167 MASHT ka 39 Udhëzime Administrative (UA) të vitit 2008 që janë të postuar në versionin shqip të ueb-faqes, në krahasim me 36 në versionin në serbisht. Për vitin 2009, numri i UA-ve në dispozicion në serbisht është 19, krahasuar me 37 në shqip, dhe nga ata të vitit 2010 gjendet vetëm 1 UA në serbisht, krahasuar me 18 në shqip.


VI. Ministria e Punëve të Jashtme

Ministria e Punëve të Jashtme (MPJ) ka gjithsej 155 shërbyes civilë, nga të cilët 151 janë identifikuar si shqiptarë, 2 si boshnjakë dhe 2 si turq; në përqindje, shqiptarët përbëjnë 97,41%, boshnjakët 1,29% dhe turqit 1,29%. Të gjithë shërbyesit civilë që punojnë në kuadër të MPJ-së (100%) kanë pohuar se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip. Sipas vlerësimeve të MPJ-së, gati 60 (38,70%) anëtarë të stafit janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në të dyja gjuhët zyrtare, 7 (4,51%) në turqisht, dhe vetëm 2 (1,29%) edhe në boshnjakisht. MPJ gjithashtu ka deklaruar se 98 (63,22%) anëtarë të stafit të saj janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në anglisht. Edhe MPJ ka pohuar se shërbyesit civilë që u përkasin komuniteteve jo-shumicë janë në gjendje të përdorin gjuhën e tyre me lehtësi në komunikim e tyre të përditshëm. MPJ, ka deklaruar se shërbyesit civilë janë trajnuar dhe informuar rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. MPJ ka gjithsej tre asistentë gjuhe, por nuk u ofron trajnime specifike në vendin e punës.

Në përgjithësi, ka deklaruar se u përgjigjet kërkesave të qytetarëve në gjuhën e për-dorur fillimisht. Megjithatë, formulari i kërkesave është në dispozicion vetëm në gjuhët zyr-tare ose në anglisht.

Në mbledhjet zyrtare MPJ ofron përkthim simultant në të dyja gjuhët zyrtare dhe ka deklaruar se do të përmbushte kërkesat për të siguruar përkthim në të folur në gjuhët jo-zyrtare për cilindo anëtar të qeverisë që do të kërkonte.

Të gjitha aktet ligjore, ligjet dhe aktet e tjera nënligjore të MPJ-së janë në dispozicion në dyja gjuhë zyrtare dhe në anglisht, dhe të gjitha informatat publike, përfshirë njoftimet, lajmet, vendet e lira të punës, etj., janë në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare.

Ueb-faqja zyrtare e Ministrisë, edhe pse në dispozicion në të tri gjuhët, nuk përmban të gjitha dokumentet, lajmet, dhe njoftimet publike në serbisht dhe anglisht. Megjithatë, ligjet dhe aktet nënligjore zakonisht janë në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare.

Edhe në këtë rast, alfabeti cirilik nuk përdoret në dokumente në serbisht. Logo e Ministrisë është e shfaqur me madhësi të barabartë të fontit në të tri gjuhët, por ‘Republika e Kosovës’ në shqip është i vendosur në krye.

MPJ ka pohuar se nuk ka pasur probleme në zbatimin e kornizës ligjore për përdori-min e gjuhëve.

VI. Ministria e Punëve të Brendshme

Përmes pyetësorit të plotësuar Ministria e Punëve të Brendshme (MPB) ka raportuar se ka

841 shërbyes civilë168, nga të cilat më shumë se 800 janë identifikuar si shqiptarë169, 26 si serbë, 2 si romë, 7 si boshnjakë, dhe 6, si turq; në përqindje, shqiptarët përbëjnë 95,12%, ser-bët 3,09%, romët 0,23%, boshnjakët 0,83% dhe turqit 0,71%. Sa u përket aftësive gjuhësore të këtyre shërbyesve civilë, respondenti nga MPB ka deklaruar se nuk mbahen të dhëna zyr-tarembi aftësitë gjuhësore. Megjithatë, përmes pyetësorit, i respondenti nga MPB ka vlerë

168 Duhet vënë re se ka dallim në mes të numrit të përgjithshëm të shërbyesve civilë të specifikuar në pyetësor (841) dhe numrit të përgjithshëm të raportuar përmes intervistës (915). Ne e kemi mbështetur analizën tonë në të dhënat nga pyetësori.169 MPB ka deklaruar se 800 nga shërbyesit e saj civilë i përkasin komunitetit shqiptar. Megjithatë, precizimi i të dhënave të siguruara mbi numrin e pjesëtarëve të komuniteteve të tjera dhe të numrit të përgjithshëm të shërbyesve civilë të raportuar duket se tregon se pak më shumë se 800 shërbyes civilë janë nga komuniteti shqiptar.


suar se më shumë se 70% kanë të paktën njohuri të mira për punë në serbisht, ndërsa gjysma e shërbyesve civilë janë në gjendje të punojnë në të dyja gjuhët zyrtare. Përveç kësaj, është thënë se më shumë se 20% mund të punojnë në anglisht. Sipas intervistës, shërbyesit civilë të cilët punojnë në MPB nuk janë trajnuar ose informuar rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. MPB ka dy asistentë gjuhe, njëri nga të cilët përkthen në mes të shqipes dhe anglishtes dhe njëri në mes të shqipes dhe serbishtes. Megjithatë, MPB nuk ka trajnuar asistentët e gjuhës mbi metodat për të përmirësuar teknikat e përkthimit dhe ata nuk kanë pasur qasje në mundësi për trajnim jashtë ministrisë. Megjithatë, ata kanë vënë në dukje se do të jetë në gjendje të ofrojnë trajnime për asistentët e gjuhës në qoftë se një trajnim i tillë kërkohet. Ministria gjithashtu ka pohuar se përdor rregullisht kompani privatë të përkthimit.

MPB ka njoftuar se në përgjithësi u përgjigjet komunikimeve nga qytetarët në gjuhën origjinale që ata përdorin kur i adresohen e ministrisë, qoftë në gjuhë zyrtare apo jo. Megjithatë, inspektimet tona në terren tregojnë se në kërkesa është përgjigjur vetëm në shqip ose serbisht. MPB ka deklaruar se formulari e kërkesave është në dispozicion vetëm në shqip, serbisht dhe anglisht. Ajo ka deklaruar gjithashtu se në zyrat e vendosura nëpër komuna, MPB vë në dispozicion formularët e kërkesave në turqisht dhe boshnjakisht, por kjo nuk k\ mundur të verifikohej nga hulumtuesit.

Në takime zyrtare dhe takimet që organizon, MPB ofron përkthim në të folur në të dyja gjuhët zyrtare, nëse kërkohet.

Të gjitha ligjet dhe aktet nënligjore, dhe të gjitha dokumentet zyrtare, mbahen dhe nxirren në gjuhët zyrtare (edhe pse dokumentet në serbisht nuk nxirren e as mbahen në alfa-betin cirilik). Megjithatë, në ueb-faqen e MPB-së ka mospërputhje të konsiderueshme në mes të numrit të akteve ligjore në dispozicion në shqip dhe në serbisht.170 Sa i përket informimit të publikut, MPB ka deklaruar se i vë në dispozicion të gjitha informatat publike, përfshirë njoftimet, lajmet, vendet e lira të punës, etj., në të dyja gjuhët zyrtare dhe se në zyrat e saj lokale respekton gjuhët zyrtare komunale.

Shenjat në ndërtesë janë shfaqur në dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht, por gjuhët zyrtare nuk janë të shfaqura në mënyrë të barabartë në logon e MPB-së, pasi që të tri gjuhët janë të shfaqura me madhësi të njëjtë të fontit, por versioni shqip është i vendosur në krye.

Ueb-faqja zyrtare e MPB-së është në tri gjuhë dhe, me përjashtim të dukshëm të akteve legjis-lative, informatat janë zakonisht në mënyrë të barabartë në dispozicion në shqip, serbisht dhe anglisht.

Sa i përket zbatimit të kornizës ligjore për përdorimin e gjuhëve, MPB ka identifikuar mungesën e buxhetit si pengesën më e madhe me të cilën përballet.

VIII. Ministria e Forcës së Sigurisë së Kosovës

Ministria e Forcës së Sigurisë së Kosovës (MFSK) ka raportuar gjithsej 105 shërbyes civilë,

170 Për shembull, sa u përket ligjeve të nxjerrë në vitin 2009, 5 janë në dispozicion në versionin shqip, por vetëm 2 në ser-bisht, dhe sa u përket atyre të nxjerrë më 2008, 23 janë në shqip dhe 19 në serbisht. Sa u përket akteve nënligjore, dallimi është edhe më i theksuar, pasi që nga 35 akte të nxjerrë më 2010 që janë në versionin shqip, 17 janë në serbisht, pastaj 16 akte të vitit 2009 janë në dispozicion në shqip dhe 7 në serbisht, kurse sa u përket akteve të nxjerrë më 2008, 21 janë në shqip dhe vetëm 9 në serbisht.


nga të cilët 98 (92,45%) janë identifikuar si shqiptarë, 5 (4,71%) si serbë, 3 (2,83%) si bosh-njakë, dhe 1 (0,94% ) si turk. Sic është thënë, 102 (96,22%) shërbyes civilë mund të punojnë në mënyrë efektive në shqip, 65 (61,32%) në serbisht, dhe 60 (57,14%) në të dyja gjuhët zyrtare. Përveç kësaj, MFSK ka deklaruar se 75 (70,75%) shërbyes civilë janë në gjendje të punojnë në anglisht, dhe vetëm 2 (1,88%) në turqisht. MFSK ka katër asistentë gjuhe, të cilët përkthejnë në mes të shqipes, serbishtes dhe anglishtes, dhe të dhënat sugjerojnë se këta asis-tentë gjuha kanë qasje në mundësi trajnimesh të rregullta. Kohët e fundit, MFSK ka theme-luar një zyrë të veçantë të quajtur ‘Laborator i anglishtes’, ku stafi i saj, përfshirë përkthyesit, mund të marrin pjesë në sesione të ndryshme trajnimi në gjuhën angleze. Megjithatë, duhet theksuar se skema të ngjashme trajnimi nuk kanë qenë në dispozicion për trajnim në gjuhën serbe. MFSK nuk përdor kompani private të përkthimit.

Në përgjithësi, MFSK ka raportuar se çdo qytetar mund të komunikojnë, të kërkojë dhe të marrë informata në të dyja gjuhët zyrtare, dhe ka treguar se pranon kërkesa vetëm serbisht ose në shqip. Në lidhje me formularët e kërkesës, MFSK ka treguar se ata janë në dispozicion shqip ose serbisht, ose anglisht.

MFSK ofron përkthim simultant gjatë mbledhjeve zyrtare, si në gjuhët zyrtare ashtu edhe në ato jo-zyrtare. Në fakt, për shkak të faktit se Zëvendësministri i MFSK i takon komu-nitetit serb, përkthimi simultant në serbisht sigurohet çdoherë në takime.

Të gjitha ligjet dhe aktet nën-ligjore të MFSK-së janë në dispozicion në dy gjuhët zyrtare dhe në anglisht, dhe të gjitha informatat publike (përfshirë njoftimet, lajmet, vendet e lira të punës, etj.) vihen në dispozicion në shqip dhe serbisht.

Në shumicën e rasteve, shenjat në ndërtesë janë shfaqur vetëm në shqip, e gjithashtu gjuhët zyrtare nuk janë shfaqur në mënyrë të barabartë në logon zyrtare të MFSK-së. Në të vërtetë, versioni në shqip i ‘Republika e Kosovës’ është vendosur në krye dhe me madhësi më të madhe të fontit, ndërsa sa i përket emrit të Ministrisë, madhësia e fontit është e barabartë, por teksti në shqip është i vendosur në krye.

Ueb-faqja zyrtare e MFSK-së është në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht, dhe të gjitha informatat në dispozicion janë në dispozicion si në shqip ashtu edhe në serbisht dhe anglisht. Megjithatë, edhe këtu duhet theksuar se dokumentet në gjuhën serbe janë vetëm me alfabet latin.

MFSK nuk ka vërejtur ndonjë pengesë sa për zbatimin nga ana e saj të dispozitave që rregullojnë përdorimin e gjuhëve.

IX. Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale

Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale (MPMS) ka raportuar 903 shërbyes civilë, nga të cilët 794 (84,60%) janë identifikuar si shqiptarë, 85 (9,41%), si serbë, 13 (1,43%) si bosh-njakë, 9 (0,99%), si turq, 1 (0.11%) si rom dhe 1 (0.11%) si ashkali. Ndonëse MPMS ishte në gjendje të jepte vetëm vlerësime në lidhje me aftësitë gjuhësore të stafit të saj, ajo ka deklaruar se rreth 800 (88,50%) janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip, 290 (32,11%) në serbisht, 270 (29,90%) në të dyja gjuhët zyrtare, 13 (1,43%) në gjuhën boshnjak-isht dhe 9 (0,99%) në turqisht. MPMS-ja ka një zyrë përkthimi me pesë anëtarë të stafit: një menaxher, tre asistentë gjuhe dhe një redaktor të specializuar gjuhe. Megjithatë, MPMS-ja nuk i trajnon asistentët e gjuhës mbi metodat për të përmirësuar teknikat e përkthimit, pasi që i konsideron aftësitë e tyre gjuhësore si të mjaftueshme. MPMS-ja nuk përdor kompani private të përkthimit.


MPMS-ja ka raportuar se çdo qytetar mund të komunikojnë, të kërkojnë dhe të marrë informata në të dyja gjuhët zyrtare. Në rast se merr një kërkesë në një gjuhë jo-zyrtare, ajo ka deklaruar se i përgjigjet në gjuhën e përdorur nga pala në komunikimin e tyre fillestar. Megjithatë, formularët e kërkesës janë në dispozicion vetëm në shqip, serbisht dhe ang-lisht. Sidomos në komunat ku për shembull turqishtja dhe boshnjakishtja janë gjuhë zyrtare, MPMS-ja ka deklaruar se nuk ka siguruar forma zyrtare në ato gjuhë.

Gjatë takimeve zyrtare MPMS siguron përkthim simultant në të dy gjuhët zyrtare, nëse kërkohet. Bazuar në këtë, MPMS-ja ka deklaruar se gjatë muajve janar dhe gusht 2010 ka pasur kërkesa për përkthim simultant për 9 takime.

Të gjitha ligjet dhe aktet nënligjore të MPMS-së janë në dispozicion në dy gjuhët zyrtare dhe në anglisht, dhe MPMS ka raportuar se i vë të gjitha informatat në dispozicion publikut përfshirë njoftimet, lajmet, vendet e lira të punës, etj., në të dyja gjuhët zyrtare.

Të gjitha shenjat në ndërtesën dhe dyert në MPMS janë të vendosura në dy gjuhët zyr-tare dhe në anglisht, por gjuhët zyrtare nuk janë çdoherë të shfaqura në mënyrë të barabartë në logon e MPMS-së. Megjithatë, në shumicën e publikimeve versionet në të tri gjuhët janë të paraqitura në madhësi të njëjtë të fontit, qoftë vertikalisht apo horizontalisht. Ngjashëm me institucione të tjera qendrore, ‘Republika e Kosovës’ është shkruar në serbisht si ‘Republika Kosova’.

Ueb-faqja zyrtare e MPMS-së është në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht; megjithatë, nuk asnjë ligj apo e nënligjor në serbisht nuk është postuar, ndërsa ver-sioni në gjuhën shqipe përmban mbi 50 akte legjislative.

Duhet theksuar se MPMS nuk lëshon dokumentet në gjuhën serbe në alfabetin cirilik.

MPMS ka identifikuar mungesën e buxhetit si pengesën më të madhe në zbatimin e detyrimeve të saj mbi përdorimin e gjuhëve.

X. Ministria e Administratës Publike

Ministria e Administratës Publike (MAP) ka raportuar 424 shërbyes civilë, nga të cilat 401 (94,57%) janë identifikuar si shqiptarë, 17 (4,00%), si serbë, 3 (0,70%) si turq, dhe 3 (0,70%) si ‘të tjerë’. MAP ka treguar se shqipja mbetet gjuha më e përdorur brenda institucionit. Megjithatë, kjo ministri nuk posedon të dhëna lidhur me numrin e nëpunësit civilë të cilët janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në secilën gjuhë. Shërbyesit civilë të MAP-it janë trajnuar dhe të informuar rregullisht rreth obligimeve të tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve: ministria ka mbajtur dy trajnime për të drejtat gjuhësore, edhe pse duket se këto kishin përfshirë vetëm zyrtarët menaxhues, e jo të gjithë anëtarët e stafit. MAP ka tre asistentë gjuhe të cilët përkthejnë në mes të anglishtes, shqipes dhe serbishtes, dhe kjo ministri i tra-jnon asistentët e saj të gjuhës mbi metodat për të përmirësuar teknikat e përkthimit. Ministria gjithashtu përdor kompani private të përkthimit.

Në përgjithësi, MAP ka raportuar se çdo qytetar mund të komunikojnë, të kërkojë dhe të marrë informata nga ajo në të dyja gjuhët zyrtare. Në shumicën e rasteve kur pranon kërkesa në një gjuhë jo-zyrtare, ajo u përgjigjet në gjuhën e përdorur. Formularë të veçantë të kërkesave janë në dispozicion në gjuhët zyrtare ose në gjuhën angleze.

Gjatë mbledhjeve zyrtare MPA ofron përkthim simultant si në gjuhët zyrtare ashtu edhe në ato jo-zyrtare, nëse kërkohet.

Të gjitha aktet ligjore të MAP-it janë në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare dhe në


anglisht.171 Është thënë se të gjitha dokumentet zyrtare mbahen dhe nxirren në të dyja gjuhët \zyrtare, por në dokumentet në serbisht përdoret vetëm alfabeti latin. MAP gjithashtu ka rapor-tuar se i vë të gjitha informatat publike në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare. Megjithatë, në ueb-faqen e saj zyrtare, edhe pse në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht, nuk postohen të gjitha dokumentet, lajmet dhe njoftimet publike në serbisht; kjo vlen edhe për të dhëna të përgjithshme, siç janë përshkrimet e detyrave të departamenteve.

Në shumicën e rasteve, shenjat në ndërtesë, nëse ekzistojnë fare, janë të vendosura vetëm në gjuhën shqipe. Gjuhët zyrtare nuk janë të shfaqura në mënyrë të barabartë në logon e MAP-it, pasi që versioni shqip i ‘Republika e Kosovës’ është i vendosur në krye, me mad-hësi më të madhe të fontit se në serbisht dhe anglisht.

MPA ka treguar se pengesa më e madhe me të cilën përballet në zbatimin e detyri-meve të saj ligjore për përdorimin e gjuhëve është mungesa e buxhetit.

XI. Ministria e Tregtisë dhe Industrisë

Ministria e Tregtisë dhe Industrisë (MTI) ka raportuar 190 shërbyes civilë, nga të cilët 187 (98,42%) e identifikojnë veten si shqiptarë dhe 3 (1,57%), si turq. Ndonëse MTI nuk ka ofruar të dhëna mbi aftësitë e gjuhës përmes pyetësorit, në intervistën zyrtare MTI ka deklaruar se 187 (98,42%) shërbyes civilë janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip172 dhe rreth 130 (68,42%) thuhet se kanë njohuri punuese në serbisht (i njëjti numër është thënë se kanë njohuri punuese të shqipes dhe serbishtes). Siç është thënë, shërbyesit civilë të cilët punojnë në kuadër të MTI-së nuk kanë qenë të trajnuar ose të informuar rregullisht mbi obligimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. MTI ka raportuar se ka dy asistentë gjuhe që përkthejnë në mes të shqipes, serbishtes dhe anglishtes, por nuk i trajnon ata asistentë mbi metodat për të përmirësuar teknikat e tyre të përkthimit.

MTI ka treguar se në përgjithësi çdo qytetar mund të komunikojnë me të, dhe të kërkojë e të marrë informata nga ajo, në të dyja gjuhët zyrtare. Në shumicën e rasteve kur MTI pranon kërkesa në një gjuhë jo-zyrtare, ajo përgjigjet në gjuhën e përdorur. Megjithatë, formulari i kërkesës është në dispozicion vetëm në gjuhët zyrtare ose në gjuhën angleze.

MTI ofron përkthim simultant gjatë takimeve zyrtare në të dyja gjuhët zyrtare, nëse kërkohet. Të gjitha informatat publike (njoftimet, lajmet, vendet e lira të punës, etj.) vihen në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare. Megjithatë, ueb-faqja zyrtare e MTI-së, edhe pse for-malisht në dispozicion në shqip, serbisht dhe anglisht, nuk përmban të gjitha informatat rel-evante në serbisht, përfshirë të dhëna të përgjithshme që lidhen me detyrat e departamenteve, kurse gjithashtu janë vënë re mospërputhje të dukshme sa i përket disponueshmërisë së akteve legjislative.173 Kjo ministri nuk publikon informata në alfabetin cirilik.

Aty ku ekzistojnë, shenjat në ndërtesë janë të vendosura në shqip. Megjithatë, kohët e fundit kjo ministri ka ndërruar shenjat në ndërtesë për të siguruar standardizimin me kërkesat në lidhje me gjuhët zyrtare. Gjuhët zyrtare nuk janë shfaqur në mënyrë të barabartë në logon e MTI-së.

MTI nuk ka deklaruar se përballet më ndonjë pengesë në zbatimin nga ana e saj të ligjeve që lidhen me përdorimin e gjuhëve.

XII. Ministria e Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit

Ministria e Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit (MTPT) ka raportuar 274 shërbyes -

171 Hulumtuesit nuk kanë mundur të verifikojnë nëse aktet legjislative janë vënë në dispozicion në ueb-faqen e MAP-it për shkak të problemeve teknike me versionin në serbisht të ueb-faqes.172 Këto të dhëna duhet të konsiderohen me kujdes pasi që kjo nënkupton se asnjëri nga shërbyesit civilë që u përkasin komunitetit turk nuk kanë njohuri për të punuar në shqip.173 Asnjë Direktivë e BE-së nuk është në dispozicion në serbisht. Ndonëse shumica e ligjeve janë në dispozicion në masë të barabartë në shqip dhe serbisht, ka dallime sa u përket akteve nënligjore: nga aktet e nxjerra më 2010, 17 janë në dispozicion në shqip dhe 13 në serbisht, dhe nga ato të vitit 2008, 23 akte janë vënë në dispozicion në shqip dhe vetëm 15 në serbisht.


civilë, nga të cilët 256 (93,43%) janë deklaruar si shqiptarë, 5 (1,82%) si serbë, 5 (1,82%) si turq, dhe 8 (2,91%) si ‘të tjerë’. MTPT ka deklaruar se 256 (93,43%) shërbyes civilë janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip, dhe 190 ose 69,34% në serbisht dhe në të dyja gjuhët zyrtare. MTPT nuk ka asistentë gjuhe, dhe prandaj përkthimi i dokumenteve dhe materialeve të tjera çdoherë kryhet jashtë ministrisë.

MTPT ka raportuar se çdo qytetar mund të komunikojnë me të, dhe të kërkojë e të marrë informata nga ajo, në të dyja gjuhët zyrtare. Në shumicën e rasteve MTPT përgjigjet në gjuhën e përdorur nga ana e palës në komunikimin e tyre fillestar. Formularë të veçantë të kërkesave janë në dispozicion në gjuhët zyrtare ose në anglisht, por në asnjërën nga gjuhët jo-zyrtare. Një çështje veçanërisht e rëndësishme këtu është një kërkesë e komunitetit boshnjak në Kosovë që provimi për Lejen e Vozitjes të përkthehet në boshnjakisht. Kjo kërkesë është miratuar dhe tani pjesëtarëve të komunitetit boshnjak u ofrohet ky provim në gjuhën e tyre.

Gjatë mbledhjeve zyrtare dhe mbledhjeve që organizon, MTPT siguron përkthim si-multant në të dyja gjuhët zyrtare, nëse kërkohet. Të gjitha aktet ligjore janë në dispozicion në dyja gjuhë zyrtare dhe në anglisht, dhe gjithashtu mund të gjenden në ueb-faqen e saj, dhe MTPT ka raportuar se i vë të gjitha informatat publike në dispozicion në të dyja gjuhët zyr-tare, edhe pse edhe këtu nuk përdoret alfabeti cirilik në dokumentet në serbisht. Megjithatë, nëse konsultohet ueb-faqja zyrtare e MTPT-së, mund të vërehet se nuk përmban të gjitha lajmet dhe njoftimet publike në serbisht.

Shenjat në ndërtesë janë të vendosura në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. Gjuhët zyrtare (shqipja dhe serbishtja) nuk janë shfaqur plotësisht të barabarta në logon zyrtare të MTPT-së, pasi që versioni në shqip i ‘Republika e Kosovës’ është i vendosur në krye.

Në fund, MTPT ka treguar se pengesa më e madhe me të cilën ajo përballet në zbati-min e ligjeve për përdorimin e gjuhëve është mungesa e buxhetit, kurse e dyta është mungesa

e udhëzimeve të qarta.

b. Analiza e integruar

Kjo pjesë vlerëson të dhënat e mbledhura përmes anketave me institucionet, intervi-stat e hollësishme, dhe ‘inspektimet në terren’, dhe analizon tendencat e përbashkëta të institucioneve përfaqësuese dhe ekzekutive të nivelit qendror në lidhje me zbati-min

e detyrimeve të tyre ligjore për përdorimin e gjuhëve. Në këtë pjesë gjithashtu balan-cohet perspektiva/mendimet e institucioneve me citate të zgjedhur nga fokus-grupet. Ju lutem vini re se kjo analizë ka të bëjë vetëm me trembëdhjetë institucionet qen-drore që mbulohen nga studimi, dhe konkluzionet përkatëse nuk mund të zgjaten për institucionet jashtë vlerësimit.Nga trembëdhjetë organe të përfshira, të gjitha kanë raportuar se kanë shërbyes civilë të komuniteteve të ndryshme, ku shqiptarët çdoherë përbëjnë shumicën e nëpunësve civilë.174 Secila nga këto institucione gjithashtu ka deklaruar se shqipja është gjuha më e folur në vendin e punës.

Tani marrë parasysh aftësitë gjuhësore të shërbyesve civilë në të gjithë këto 13 institucione, së pari duhet vënë re se një numër i konsiderueshëm i institucioneve nuk ishin në gjendje të jepnin të dhëna të hollësishme mbi aftësitë gjuhësore të stafit

174 Për më tepër informata, shihni Zyra për Çështje të Komuniteteve/Zyra e Kryeministrit të Republikës së Kosovës, Studim politikash nr 1: Punësimi i komuniteteve jo-shumicë në Shërbimin Civil të Kosovës dhe ndërmarrjet publike, në dispozicion në: http://kryeministri-ks.net/zck/?page=2,109.


të tyre (5 nga 13, ose 38,46%). 3 nga 13 institucione nuk kanë ofruar asnjë të dhënë mbi aftësitë gjuhësore, ndërsa vetëm 1 ka ofruar të dhëna mbi aftësitë në gjuhën shq-ipe dhe 2 janë mbështetur në vlerësime të përafërta. Duke analizuar përgjigjet e 8 in-stitucioneve (përfshirë 2 institucionet të cilat kanë dhënë vlerësime), mund të vërehet se më shumë se 90% të shërbyesve civilë, sic është thënë, mund të përdorin gjuhën shqipe në punën e tyre, ndërsa ky numër bie në më pak se 50% kur merret parasysh gjuha serbe. Sic është thënë, përafërsisht 45% e shërbyesve civilë mund të punojnë në mënyrë efektive në shqip dhe serbisht. Është gjithashtu interesante të vihet re se numri i individëve që janë deklaruar se janë në gjendje të përdorin serbishten ose edhe shqipen edhe serbishten është i barabartë (në 4 raste) ose në korrelacion shumë të ngushtë (2 institucione), ndërkohë që ekziston një dallim i dukshëm në mes të numrit të personave që kanë njohuri punuese të shqipes në krahasim me të dyja gjuhët zyrtare. Gjithashtu duhet theksuar se disa përfaqësues kanë deklaruar në intervistat se shumica e personelit të aftë për të përdorur të dy gjuhët zyrtare në punën e tyre janë zakonisht nga gjeneratat më të vjetra.

Gjuhët →Nr. dhe emri i institucionit

qendrorShqip Serbisht Të dyja

Numri i përgjith-shëm i shërbyesve

civilë

1. Kuvendi 143 N/A 143 1522. ZKM N/A N/A N/A 1303. MBPZHR 166 40 40 1814. MKK N/A N/A N/A 845. MASHT 207 124 124 2246. MPB 800 590 420 8417. MFSK 102 65 60 1058. MPMS 800 290 270 9039. MAP N/A N/A N/A 42410. MTI 187 130 130 19011. MTPT 256 190 190 274

GJITHSEJ*:

në shifra absolute

në përqindje

2,518

92.64%

1,429

52.58%

1,234

45.40%

2,718

100%

* Të dhënat janë llogaritur si të dhëna të përgjithshme vetëm në rastet kur institucioni ka ofruar informata të plota (mbi të tri kategoritë).

Tabela 1 Shifrat e integruara të shërbyesve civilë për të cilët është thënë se mund të punojnë në gjuhë të ndryshme.

Siç mund të vihet re, nga 13 institucionet qendrore të përfshira, vetëm 4 kanë rapor-tuar se shërbyesit e tyre civilë janë trajnuar mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. Sa u përket trajnimeve mbi teknikat e përkthimit me shkrim dhe në të folur, 5 nga

12175 institucione kanë deklaruar se asistentët e tyre të gjuhës kishin marrë pjesë

175 Një institucion nuk ka mundur të japë informata mbi trajnimet e ofruara asistentëve të gjuhëve.


në seanca trajnimi në vendin e punës të organizuara dhe financuara nga vetë institucionet. Megjithatë, duhet vënë re se shumë prej institucioneve mendojnë se trajnimet, ose trajnimet shtesë, nuk janë të nevojshme. Kjo deklaratë duhet megjithatë të shihet në dritën e përgjigjeve të dhëna në pyetjen mbi pengesat në zbatimin e plotë të dispozitave ligjore që lidhen me për-dorimin e gjuhëve, ku 8 nga 13 institucionet e anketuar kanë përmendur mungesën e stafit të kualifikuar si një nga pengesat. Përveç kësaj, në fokus-grupe janë ngritur shqetësime për cilësinë e përkthimit, sidomos në serbisht dhe boshnjakisht, dhe në lidhje me drejtshkrimin e emrave.

Kur janë pyetur institucionet nëse të gjithë qytetarët janë në gjendje të komunikojnë me ta në cilëndo nga gjuhët zyrtare – shqipe ose serbisht – të gjitha trembëdhjetë prej tyre kanë raportuar se ata mund ta bëjnë këtë.

Në përgjigje ndaj pyetjes në lidhje me atë nëse kanë ofruar shërbime të përkthimit në të folur në mbledhje zyrtare, apo në mbledhjet e organizuara nga ana e tyre, institucionet janë përgjigjur se të gjitha ofrojnë përkthim në të folur në shqip dhe serbisht, dhe madje edhe në anglisht, sipas kërkesës. Megjithatë, sipas intervistave duket se në praktikë institucionet automatikisht sigurojnë përkthim në të folur nëse e dinë apo mendojnë se mund të nevojitet. Sa i përket sigurimit të përkthimit në të folur në gjuhë të tjera për anëtarët e qeverisë, të cilët kanë të drejtë të përdorin gjuhën e tyre në mbledhje zyrtare në të cilat marrin pjesë, të gjitha institucionet janë përgjigjur se do ta ofronin këtë. Megjithatë, duket se deri më tani nuk ka ardhur deri te kjo situatë.

Sa i përket nxjerrjes dhe mbajtjes së dokumenteve zyrtare dhe të dhënave në të dyja gjuhët zyrtare, të gjitha institucionet qendrore kanë deklaruar se veprojnë në përputhje me kërkesat ligjore.

Së pari, sa u përket akteve ligjore, ky hulumtim ka zbuluar se institucionet e anketuara i publikojnë aktet e legjislacionit primar shqip, serbisht dhe anglisht. Përveç kësaj, Gazeta Zyrtare i boton ato edhe në turqisht dhe boshnjakisht, duke respektuar kështu ligjin.

Gjendja duket të jetë ndryshe sa i përket publikimit të akteve nën-ligjore. Pasi që nuk ekziston një sistem i centralizuar i publikimit të këtyre akteve, disponueshmëria e tyre varet nga secili institucion që i nxjerr ato. Ndonëse të gjitha institucionet kanë deklaruar se respe-ktojnë gjuhët zyrtare dhe nxjerrin e mbajnë aktet e tyre nënligjore në të gjitha gjuhët zyrtare, siç kërkohet me ligj, kërkimet në ueb-faqet e institucioneve kanë treguar një tendencë sipas së cilës nuk ka numër të njëjtin të akteve në dispozicion në të dyja versionet gjuhësore, pasi

që më shumë akte janë në dispozicion në shqip sesa në serbisht. Një shembull i duk-shëm është rasti i vendimeve të Kabinetit të Qeverisë, të cilat janë postuar në ueb-faqen e Zyrës së Kryeministrit vetëm në shqip.

Gjithashtu duhet theksuar këtu se disa institucione kanë deklaruar se nuk i përkthejnë në mënyrë sistematike procesverbalet e mbledhjeve në të dyja gjuhët zyrtare dhe i mbajnë shënimet vetëm në gjuhën në të cilën zhvillohen mbledhjet.

Më tej, duke marrë parasysh njoftimet dhe materialet e informimit publik, ky hulum-tim ka treguar se ato janë zakonisht në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare, megjithëse ka vonesa sa u përket versioneve përkatëse në serbisht. Përveç kësaj, duhet theksuar këtu rastin e MASHT-it, i cili ka vënë në dispozicion në hyrje të ndërtesës fletëpalosje informuese vetëm në shqip.


Sa i përket shfaqjes së gjuhëve zyrtare në logon e institucioneve ekzekutive qendrore, duhet theksuar se nuk është vërejtur ndonjë uniformitet, madje as brenda një institucioni. Megjithatë, mund të vëmë re se ekziston një tendencë ku ‘Republika e Kosovës’ në shqip shkruhet me font më të madh dhe është e vendosur në krye. Përveç kësaj, pjesa me e madhe e institucioneve e shkruajnë ‘Republika e Kosovës’ në serbisht si ‘Republika Kosova’.

Alfabeti cirilik gëzon status të barabartë me Kushtetutë. Megjithatë, në praktikë, të dhëna të shumta tregojnë se alfabeti cirilik nuk përdoret nga ana e institucioneve përfaqësues dhe ekzekutive të nivelit qendror.

Skica 1

Sa i përket mundësisë së tyre për të zbatuar në mënyrë efektive dispozitat ligjore që rregullo-jnë përdorimin e gjuhëve, dy pengesat kryesore me të cilat përballen institucionet janë mung-esa e resurseve financiare dhe mungesa e stafit të kualifikuar. 7 nga 12 institucione (58,33%) kanë identifikuar mungesën e buxhetit si pengesën më të madhe, ndërsa mungesa e personelit të kualifikuar është përmendur nga 2 (16,67%) institucione si problemi kryesor i tyre dhe nga 3 institucione të tjera si pengesa e dytë më e rëndësishme me të cilën përballen. Së fundi, 3 institucione kanë deklaruar se nuk përballen me ndonjë pengesë në zbatimin e obligimeve të tyre që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve.

6. Institucionet e pavarura, agjencitë ekzekutive dhe rregullatorët


I. Akademia a Arteve dhe Shkencave të Kosovës

Siç është raportuar, ka gjithsej 12 shërbyes civilë të punësuar në Akademinë e Shkencave dhe Arteve të Kosovës (ASHAK). ASHAK nuk i ka ndarë këto informata në bazë të komu-niteteve. ASHAK ka deklaruar se të gjithë shërbyesit civilë të saj janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip, dhe 10 (83,33%) prej tyre në serbisht (i njëjti numër syresh kanë deklaruar se janë në gjendje të punojnë në të dyja). Në përgjithësi, duket se shërbyesit civilë që punojnë në ASHAK nuk janë trajnuar e as informuar rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. ASHAK ka treguar se ka vetëm një asistent gjuhe, dhe përdor

49

Gjithashtu duhet theksuar këtu se disa institucione kanë deklaruar se nuk i përkthejnë në mënyrë sistematike procesverbalet e mbledhjeve në të dyja gjuhët zyrtare dhe i mbajnë shënimet vetëm në gjuhën në të cilën zhvillohen mbledhjet.

Më tej, duke marrë parasysh njoftimet dhe materialet e informimit publik, ky hulumtim ka treguar se ato janë zakonisht në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare, megjithëse ka vonesa sa u përket versioneve përkatëse në serbisht. Përveç kësaj, duhet theksuar këtu rastin e MASHT‐it, i cili ka vënë në dispozicion në hyrje të ndërtesës fletëpalosje informuese vetëm në shqip.

Sa i përket shfaqjes së gjuhëve zyrtare në logon e institucioneve ekzekutive qendrore, duhet theksuar se nuk është vërejtur ndonjë uniformitet, madje as brenda një institucioni. Megjithatë, mund të vëmë re se ekziston një tendencë ku ‘Republika e Kosovës’ në shqip shkruhet me font më të madh dhe është e vendosur në krye. Përveç kësaj, pjesa me e madhe e institucioneve e shkruajnë ‘Republika e Kosovës’ në serbisht si ‘Republika Kosova’.

Alfabeti cirilik gëzon status të barabartë me Kushtetutë. Megjithatë, në praktikë, të dhëna të shumta tregojnë se alfabeti cirilik nuk përdoret nga ana e institucioneve përfaqësues dhe ekzekutive të nivelit qendror.

Skica 1

Sa i përket mundësisë së tyre për të zbatuar në mënyrë efektive dispozitat ligjore që rregullojnë përdorimin e gjuhëve, dy pengesat kryesore me të cilat përballen institucionet janë mungesa e resurseve financiare dhe mungesa e stafit të kualifikuar. 7 nga 12 institucione (58,33%) kanë identifikuar mungesën e buxhetit si pengesën më të madhe, ndërsa mungesa e personelit të kualifikuar është përmendur nga 2 (16,67%) institucione si problemi kryesor i tyre dhe nga 3 institucione të tjera si pengesa e dytë më e rëndësishme me të cilën përballen. Së fundi, 3

58%17%

25%

Pengesa kryesore me të cilën përballen institucionet përfaqësuese dhe ekzekutive të nivelit qendror drejt përmbushjes së plotë të dispozitave

mbi përdorimin e gjuhëve

Buxheti i pamjaftueshëm


shpesh kompanitë private të përkthimit.

Sa i përket komunikimit me ASHAK, të dhënat sugjerojnë se formulari zyrtar është në dispozicion në shqip, serbisht dhe anglisht. Në shumicën e rasteve kur ASHAK merr një kërkesë në një gjuhë jo-zyrtare, thuhet se përgjigjet në gjuhën e përdorur nga ana e palës në komunikimin e tyre fillestar me zyrën.

ASHAK ofron përkthim simultant në të folur në të dyja gjuhët zyrtare në takime, nëse kërkohet, por deri më tash askush nuk ka kërkuar përkthim në një gjuhë tjetër, përfshirë në serbisht.

ASHAK ka pranuar se dokumentet zyrtare mbahen dhe nxirren vetëm në shqip, dhe ka treguar se, ngjashëm, të gjitha aktivitetet e informimit publik kryhen (njoftimet, lajmet, vendet e lira të punës, etj.) vetëm në shqip. Në ueb-faqen zyrtare të ASHAK-ut është në në dispozicion në shqip dhe anglisht vetëm formalisht, dhe pjesa dërrmuese e informatave janë në dispozicion vetëm në shqip.

Ato pak shenja në ndërtesë janë vetëm në shqip dhe logoja zyrtare e ASHAK-ut është vetëm në shqip (dhe latinisht).

II. Banka Qendrore e Kosovës

Banka Qendrore e Kosovës (BQK) ka raportuar se ka gjithsej 166 shërbyes civilë, por numri i tyre nuk është i ndarë sipas përkatësisë ndaj komuniteteve, e ata as nuk kanë dhënë informata në lidhje me numrin e shërbyesve civilë të clët janë në gjendje të punojnë në gjuhët zyrtare. Megjithatë, ata kanë deklaruar se shqipja mbetet gjuha më e përdorur brenda institucionit. Shërbyesit civilë të BQK-së nuk janë trajnuar e as informuar rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. BQK ka treguar se ka vetëm një asistent gjuhe dhe i për-dor rregullisht kompanitë private të përkthimit.

Si rregull i përgjithshëm, BQK ka raportuar se kërkesat pranohen dhe u kthehet përgjigje në gjuhën e përdorur nga pala në komunikimin e tyre fillestar. Megjithatë, formulari zyrtar është në dispozicion vetëm në shqip, serbisht dhe anglisht.

Në mbledhjet zyrtare ajo siguron përkthim simultant në të folur në gjuhët zyrtare dhe ato jo-zyrtare, nëse kërkohet. BQK ka treguar se është e njoftuar për gjuhët zyrtare dhe alfabetet e tyre përkatëse, por se rrallë e përdor atë cirilik. BQK ka pranuar se të gjitha doku-mentet zyrtare mbahen dhe nxirren në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. Kjo mundëson që të gjitha informatat publike, përfshirë njoftimet, lajmet, dhe vendet e lira të punës, e kështu me radhë, të jenë në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare.

Ueb-faqja zyrtare e BQK-së është në dispozicion në shqip, serbisht dhe anglisht. Shenjat e ndërtesës në mjediset e BQK-së janë shfaqur në të dyja gjuhët zyrtare dhe në an-glisht. Së fundi, logoja zyrtare e BQK-së është në shqip, serbisht dhe në anglisht, dhe secila gjuhë është shfaqur vertikalisht, me madhësi të njëjtë të fontit. Kjo përveç faktit se anglishtja del e dyta në logon zyrtare të BQK-së në ueb-faqen e saj.

III. Komisioni Qendror i Zgjedhjeve

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) ka raportuar se ka gjithsej 68 shërbyes civilë, nga të cilat 55 (80,88%) e identifikojnë veten si shqiptarë, 8 (11,76%) si serbë, 2 (2,94%) si bosh-njakë, dhe 3 (4,41%) si turq. Nga gjithsej 68 shërbyes civilë, 66 (97,05%) kanë pohuar se


janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip dhe 55 (80,88%) në serbisht (numër të njëjtë sikur në të dyja).

KQZ ka treguar se në përgjithësi kërkesat pranohen dhe u përgjigjen atyre në gjuhën e përdorur nga palët në komunikimin e tyre fillestar; formularët zyrtarë janë në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht, por edhe në turqisht.

Është raportuar se shërbyesit civilë të cilët punojnë në KQZ trajnohen dhe informohen rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. KQZ ka njoftuar se ka gjithsej tre asistentë gjuhe të cilët përkthejnë në mes të shqipes dhe anglishtes. Komisioni gjithashtu shpesh përdor kompani private të përkthimit.

KQZ ka dekoruar se në takimet zyrtare ofron përkthim në të folur në të dyja gjuhët zyrtare, nëse kërkohet. Komisioni mban dhe nxjerre dokumentet zyrtare në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht (megjithëse nuk e përdor alfabetin cirilik në dokumentet në gjuhën serbe).

KQZ gjithashtu ka deklaruar se i mbajnë dhe nxjerrin të gjitha dokumentet, lajmet dhe njoftimet publike në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. Ueb-faqja zyrtare e KQZ-së përmban pjesën më të madhe të informatave në shqip dhe në serbisht. Megjithatë, ndërsa ligjet dhe rregulloret janë në dispozicion në të dyja gjuhet, mund të vërehen mospërputhje të dukshme sa u përket vendimeve dhe udhëzimeve administrative.176

Logoja e KQZ-së përmban të dyja gjuhët zyrtare dhe anglishten, të gjitha me madhësi të njëjtë të fontit. Megjithatë, ‘Republika e Kosovës’ në shqip është e vendosur në krye.

IV. Autoriteti i Aviacionit Civil të Kosovës

Autoriteti i Aviacionit Civil të Kosovës (AACK) ka raportuar se ka 21 shërbyes civilë, të gjithë të identifikuar si shqiptarë.177 Nga këta 21, është pohuar se të gjithë janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip, 15 (71,42%) në serbisht (i njëjti numër në të dyja gjuhët), dhe 17 (80,95%) në anglisht. Formularët zyrtarë janë në dispozicion vetëm në shqip, serbisht dhe anglisht.

AACK nuk i trajnon e as i informon rregullisht shërbyesit e tij civilë mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve, por mendojnë se ata e dinë se çfarë gjuhë zyrtare në Kosovë janë dhe çfarë janë obligimet e tyre përkatëse në lidhje me përdorimin e atyre gjuhëve. Ndërsa nuk ofrohen kurse të gjuhës, AACK ka raportuar se inkurajon stafin e tij për të zhvilluar më tej aftësitë e tyre gjuhësore. Ata nuk kanë asnjë asistent gjuhe. Ata gjithash-tu kanë deklaruar se do të ofronin përkthim simultant në të folur në takime zyrtare, nëse kërkohet. Edhe pse formalisht i njohin të dyja gjuhët zyrtare dhe alfabetet e tyre përkatëse, alfabeti cirilik pothuaj nuk përdoret asnjëherë.

Megjithatë, AACK nxjerr dhe mban të gjitha dokumenteve zyrtare, nxjerr të gjitha informatat publike dhe publikon ueb-faqen e saj në dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. In

formatat janë në dispozicion në masë të barabartë në shqip dhe në serbisht. Megjithatë, disa dokumente, si Rregulloret dhe Udhëzimet Administrative, ofrohen vetëm në anglisht.

176 Në kuadër të rubrikës së legjislacionit në ueb-faqen e KQZ-së 21 vendime të miratuara nga KQZ janë në dispozicion në shqip dhe vetëm 3 në serbisht. Sa u përket vendimeve të marra më 2010, 85 janë në dispozicion në shqip dhe vetëm 30 në serbisht. Sa u përket Udhëzimeve Administrative, 4 janë në dispozicion në shqip dhe 1 në serbisht.177 AACK ka treguar ndonëse i publikojnë shpalljet për vende të lira të punës në tri gjuhë (shqip, serbisht dhe anglisht), deri më tani nuk kanë pasur asnjë person që ka aplikuar nga komunitetet jo-shumicë.


Logoja zyrtare e AACK-së është e shkruar shqip, serbisht dhe anglisht, kurse versioni shqip është i vendosur në krye dhe i theksuar me bold.

AACK nuk ka raportuar ndonjë pengesë në zbatimin e plotë nga ana e tij të kornizës ligjore për përdorimin e gjuhëve. Megjithatë, AACK ka pohuar se në rastet kur kontrakton nga jashtë për përkthimin e dokumenteve teknike përballet me probleme sa i përket cilësisë, por se ky problem tejkalohet përmes redaktimit nga stafi i AACK-së.

V. Komisioni i Pavarur për Miniera dhe Minerale

Komisioni i Pavarur për Miniera dhe Minerale (KPMM) ka 79 shërbyes civilë, dhe të gjithë prej tyre e kanë identifikuar veten si shqiptarë. Siç është raportuar, të gjithë janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip, dhe 70 (88,60%) në serbisht (i njëjti numër sikur në të dyja gjuhët zyrtare). KPMM ka deklaruar se shërbyesit civilë nuk janë trajnuar e as informuar rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. KPMM ka dy asistentë gjuhe.

Përfaqësuesit e KPMM-së kanë deklaruar se komunikimi me këtë institucionin është çdoherë i mundur në të gjitha gjuhët zyrtare dhe se formularët e kërkesave zyrtare janë në dispozicion në tri gjuhë – shqip, serbisht dhe anglisht.

KPMM mban dhe nxjerr të gjitha dokumentet zyrtare dhe materialet për informim publik në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. Ueb-faqja e tij zyrtare është formalisht në dispozicion në shqip, serbisht dhe anglisht. Është vënë re se shumica e informatave të përf-shira në të janë në përgjithësi në dispozicion në mënyrë të barabartë në shqip dhe serbisht. Megjithatë, disa linqe, si dhe tabela e grafikë gjenden kryesisht në shqip ose në shqip dhe anglisht. Sa u përket akteve ligjore, versioni në gjuhën shqipe përmban vetëm një akt, ndërsa ato në serbisht dhe anglisht kanë nga 4. KPMM përdor alfabetin latin.

KPMM ka pohuar se në takime ofron përkthim simultant në të folur në gjuhët zyrtare, sipas kërkesës.

Logoja zyrtare e KPMM-së, në shqip, serbisht dhe anglisht, tregon gjuhët në mënyrë të barabartë. Është interesante se ndërsa në logon e përdorur në dokumentet e shkarkuar nga ueb-faqja ‘Republika e Kosovës’ është shkruar në serbisht ‘Republika Kosova’, në shenjat në ndërtesë është e shkruar si ‘Republika Kosovo’’.

VI. Komisioni i Pavarur i Mediave

Komisioni i Pavarur i Mediave (KPM) ka raportuar gjithsej 31 shërbyes civilë, nga të cilët 29 (93,54%) e kanë identifikuar veten si shqiptarë, 1 (3,22%) si boshnjak dhe 1 (3,22%) si turk. Nga 31, 30 (96,77%) prej tyre është thënë se mund të punojnë në mënyrë efektive në shqip (numër i njëjtë i atyre që mund të punojnë në të dyja gjuhët zyrtare). Është Interesante se KPM ka raportuar se të gjithë 31 shërbyesit civilë janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në serbisht dhe boshnjakisht. Për më tepër, 25 (80,64%) kanë pohuar se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në anglisht. Të dhënat tregojnë se shërbyesit civilë të KPM-së nuk kanë janë trajnuar e as informuar rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. KPM ka tre asistentë gjuhe.

KPM ka raportuar se çdo qytetar mund të komunikojnë me të në cilëndo gjuhë zyr-tare. Për më tepër, ata kanë pohuar se në shumicën e rasteve kur pranojnë kërkesa në një gjuhë jo-zyrtare u përgjigjen në po atë gjuhë. Megjithatë, formularët zyrtarë janë në dispozicion


vetëm në gjuhët zyrtare dhe në anglisht.

KPM ka deklaruar se në takime zyrtare ofrohet përkthim simultant në të folur në të dyja gjuhët zyrtare, nëse kërkohet, si dhe se nxjerr dhe mban të gjitha dokumentet zyrtare dhe kryen të gjitha aktivitetet e informimit publik, në shqip, serbisht dhe anglisht. Ueb-faqja zyr-tare e KPM-së është formalisht në tri gjuhë, shqip, serbisht dhe anglisht. Informatat në të janë në dispozicion në mënyrë të barabartë në serbisht dhe anglisht, por një problem me ueb-faqen e ka bërë të pamundur kontrollimin e përputhshmërisë në versionin në shqip.

Logoja zyrtare e KPM-së është e shkruar në shqip, serbisht dhe anglisht. Siç tregohet në skicën më poshtë, ka versione të ndryshme të logos së KPM-së, njëri ku tregohen versionet në të tri gjuhët në mënyrë të barabartë, dhe tjetri ky versioni në shqip është i vendosur në krye.

Edhe pse formalisht i njeh të dyja gjuhët zyrtare dhe alfabetet e tyre përkatëse, alfa-beti cirilik pothuajse nuk përdoret fare.

KPM ka pohuar se pengesa më e madhe me të cilën përballet në zbatimin e detyri-meve të saj ligjore në lidhje me përdorimin e gjuhëve është mungesa buxhetit, dhe pengesa e dytë më e madhe mungesa e udhëzimeve të qarta.

VII. Komisioni për Ndihmë Juridike

Komisioni për Ndihmë Juridike (KNJ) ka raportuar gjithsej 39 shërbyes civilë, por nuk i ka ndarë ata sipas përkatësisë ndaj komuniteteve. Nga 39, 38 (97,43%) prej tyre kanë pohuar se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip. 11 (28,20%) kanë pohuar se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në serbisht. Numri i njëjtë i shërbyesve civilë kanë raportuar se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në të dyja gjuhët zyrtare. KNJ ka deklaruar se personeli i saj nuk janë informuar mbi obligimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. KNJ nuk ka asistentë gjuhe në kuadër të stafit të tij dhe përdor kompani private të përkthimit, kur është e nevojshme.

KNJ ka raportuar se çdo qytetar mund të komunikojnë me të, dhe të kërkojë e të marrë informata nga ai, në shqip dhe serbisht, dhe se formularin i aplikimit të KNJ-së është në dis-pozicion në këto dy gjuhë, si dhe në anglisht. Kur janë pyetur në lidhje me gjuhët zyrtare të komunave në të cilat KNJ ka zyra në terren, zyrtarët e tij kanë pohuar se në përgjithësi, kur marrin një kërkesë në një gjuhë jo-zyrtare i përgjigjen në gjuhën në të cilën kanë pranuar atë kërkesë.

Komisioni ka deklaruar se në takimet zyrtare ofrojnë përkthim simultant në të dyja gjuhët zyrtare, nëse kërkohet, si dhe se nxjerrin dhe mbajnë të gjitha dokumentet zyrtare në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht.

Ndërsa në zyrën e KNJ-së në Prishtinë është vendosur një afishe informuese në shqip, serbisht, turqisht dhe në gjuhën rome, si dhe në anglisht, dhe se zyrtarët e intervistuar kanë deklaruar se i kryejnë të gjitha aktivitetet e informimit publik në të gjitha gjuhët, ueb-faqja e KNJ-së, ndonëse formalisht në dispozicion në shqip, serbisht dhe anglisht, nuk është e përk-thyer tërësisht në serbisht.

Shenjat në ndërtesën e KNJ-së në zyrën e saj në Prishtinë janë në shqip, serbisht dhe anglisht. Megjithatë, emri ‘Komisioni për Ndihmë Juridike’ në shqip është i vendosur me font më të madh dhe në krye.

Sa i përket logos që përdoret në publikime zyrtare, në to është e shkruar vetëm ‘ndihma


juridike’, në tri gjuhë dhe font të së njëjtës madhësi, ku versionet në shqip dhe serbisht janë pranë njëri-tjetrit. Megjithatë, logoja e Republikës së Kosovës është me font më të madh dhe e vendosur në krye.

KNJ nuk e përdor alfabetin cirilik në dokumente dhe korrespondenca në serbisht.

VIII. Zyra e Avokatit të Popullit

Zyra e Avokatit të Popullit ka raportuar gjithsej 44 shërbyes civilë, por nuk ka të dhëna mbi ndarjen sipas përkatësisë së tyre ndaj komuniteteve. Ndërsa Zyra e Avokatit të Popullit asn-jëherë nuk i ka testuar kapacitetet gjuhësore të stafit të saj, zyrtari i intervistuar ka vlerësuar se më shumë se 90% të stafit (rreth 40) kanë të paktën njohuri të mirë për punë në shqip dhe të paktën 50% (rreth 22) në serbisht (përqindja e njëjtë si në të dyja gjuhët zyrtare). Zyrtari i intervistuar ka pohuar se shumica e të punësuarve që flasin shqip e të cilët e njohin pak ser-bishten janë të gatshëm ta përdorin atë në punë, ndërsa serbët e punësuar nuk duan ta përdorin shqipen edhe nëse mund ta bëjnë këtë. Siç është thënë, kjo krijon shpenzime ‘të panevojshme’ për institucionin. Kjo deklaratë duhet balancuar me deklaratën e bërë se aftësitë e gjuhës nuk janë testuar. Zyra e Avokatit të Popullit gjithashtu ka pohuar se të gjithë të punësuarit të saj u ofrohen kurse të gjuhës.

Të dhënat tregojnë se shërbyesit civilë që punojnë në kuadër të Zyrës së Avokatit të Popullit janë trajnuar dhe informuar rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. Zyra e Avokatit të Popullit ka të punësuar gjashtë asistentë gjuhe, dhe përdor përk-thime të tjera private, kur është e nevojshme.

Zyra e Avokatit të Popullit ka raportuar se çdo qytetar mund të komunikojnë me të, dhe të kërkojë e të marrë informata nga ajo, në të dyja gjuhët zyrtare. Forma zyrtare e ankesës së Zyrës së Avokatit të Popullit është në shqip dhe serbisht (në këtë formuar të dyja gjuhët janë të shfaqura në mënyrë të barabartë). Zyrtari i Zyrës së Avokatit të Popullit gjithashtu ka theksuar se ankesat mund të bëhen në gjuhë të tjera, dhe ka përmendur turqishten dhe anglisht, dhe se Zyra zakonisht u përgjigjet komunikimit në gjuhën e përdorur nga pala që bën kërkesën. Megjithatë, zyrtari i intervistuar ka cekur se pjesa më e madhe e pjesëtarëve të komunitetit turk dhe atij rom janë në gjendje të komunikojnë në njërën nga gjuhët zyrtare, dhe zakonisht veprojnë kështu në marrëdhëniet e tyre me Zyrën e Avokatit të Popullit.

Zyra ka pohuar se nxjerr dhe mban të gjitha dokumentet zyrtare në shqip dhe serbisht. Më tej, informatat publike janë në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. Është interesante se materialet informuese janë të përkthyer edhe në turqisht.178

Zyra gjithashtu ofron përkthim simultant si në gjuhët zyrtare ashtu edhe në ato jo-zyrtare, nëse kërkohet.

Ueb-faqja zyrtare e Avokatit të Popullit është në dispozicion në shqip, serbisht dhe anglisht, por edhe në turqisht. Megjithatë, informatat që gjinden në ueb-faqe nuk janë në dispozicion në mënyrë të barabartë në të gjitha gjuhët. Përveç raporteve vjetore, raportet nuk janë në dispozicion në turqisht.179 Sa i përket shqipes dhe serbishtes, hulumtimi

178 Ishte përmendur se përkthimi në turqisht ishte mundësuar përmes përkrahjes financiare të dhënë nga Ambasada Turke në Kosovë.179 Megjithatë, duhet vënë re se Zyra e Avokatit të Popullit nuk është e obliguar të përkthejë dokumente në turqisht, edhe pse zyra e këtij institucioni në Prizren duhet ta respektojë këtë gjuhë si gjuhë zyrtare.


ka treguar se ueb-faqja e Zyrës së Avokatit të Popullit nuk përmban aq shumë informata në serbisht sa në shqip, pasi që korrespondencat dhe kërkesa për masa të përkohshme, si dhe disa komunikata shtypi dhe materiale të fushatave informuese, nuk janë në dispozicion në serbisht.

Shenjat në ndërtese në zyrën qendrore në Prishtinë janë të vendosura në tri gjuhë, edhe pse emri ‘Avokati i Popullit’ është vetëm në anglisht, në përputhje me logon.

Zyra e Avokatit të Popullit njeh autoritetin e barabartë të të dyja gjuhëve zyrtare, përfshirë alfabetet e tyre përkatëse, por përdor vetëm alfabetin latin në dokumentet dhe kor-respondencën në serbisht.

IX. Zyra e Auditorit të Përgjithshëm

Zyra e Auditorit të Përgjithshëm (ZAP) ka raportuar se ka 114 shërbyes civilë, nga të cilat 109 (95,61%) e identifikojnë veten si shqiptarë, 1 (0,87%) si boshnjak, dhe 4 (3,50%) si serbë. Sipas zyrtarëve të ZAP-it, rreth 112 (98,25%) shërbyes civilë kanë njohuri të mira për punë në shqip, 65 (57,02%) në serbisht (e njëjta shifër sikur në të dyja)180, 3 (2,63%) në turq-isht, 1 (0,88%) në gjuhën rome dhe 1 (0,88%) në boshnjakisht. Përveç kësaj, 104 (91,23%) prej tyre janë në gjendje të përdorin anglishten në punën e tyre. Sa u përket trajnimeve dhe informimit të shërbyesve civilë mbi detyrimet që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve, ZAP ka deklaruar se këshillon rregullisht stafin e saj nëpërmjet e-mailit dhe udhëzimeve mbi detyrimet e tyre për të respektuar standardet e gjuhëve dhe të barazisë së tyre. ZAP ka pesë asistentë gjuhe, të cilët vetëm kohët e fundit kanë pasur mundësi për t’u trajnuar, të ofruar nga OSBE-ja. ZAP përdor kompanitë private të përkthimit, kur është e nevojshme.

Në përgjithësi, ZAP ka pohuar se kërkesat pranohen dhe jepet përgjigje në gjuhën e përdorur nga ana e palës në komunikimin e tyre fillestar. Zyra ka deklaruar se në takime zyrtare siguron përkthim simultant në gjuhët zyrtare dhe ato jo-zyrtare, kur kërkohet, si dhe nxjerr dhe mban të gjitha dokumentet zyrtare dhe kryen aktivitetet e informimit publik, në të dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. Ueb-faqja zyrtare në internet e ZAP-it përmban pjesën më të madhe të informatave në shqip dhe serbisht, si dhe në anglisht. Megjithatë, një raport i auditimit të rregullsisë mungonte në versionin shqip dhe raportet e vitit 2009 për auditimin e performancës nuk ishin në dispozicion në serbisht. Logoja zyrtare e ZAP-it është në shqip, serbisht dhe anglisht, edhe pse të tri gjuhët nuk janë shfaqur në mënyrë të barabartë në logo.

Megjithëse Zyra njeh autoritetin e barabartë të të dyja gjuhëve zyrtare, përfshirë alfa-betet e tyre përkatëse, ajo nuk përdor alfabetin cirilik në dokumente dhe korrespondenca në serbisht.

ZAP ka identifikuar se pengesa më e madhe me të cilën përballet në zbatimin e dety-rimeve të saj ligjore për përdorimin e gjuhëve, edhe pse ka një njohuri të mjaftueshme, duke theksuar në veçanti pjesëtarët e komunitetit serb. Megjithatë, ajo nuk ka dhënë asnjë infor-matë mbi mundësitë në dispozicion për zhvillimin e aftësive gjuhësore.

X. Zyra Rregullatore për Ujë dhe Mbeturina

Zyra Rregullatore për Ujë dhe Mbeturina (ZRRUM) ka raportuar se ka 19 shërbyes civilë, të

180 Në pyetësorin vetë-vlerësues ZAP ka deklaruar se mbi 70% e stafit të saj mund të punojnë në shqip dhe anglisht, gjë që nuk përputhet me shifrat e dhëna përmes intervistës dhe me faktin se, siç është thënë në pyetësor dhe përmes intervistës, 57% e stafit të saj mund të punojnë në serbisht.


cilët janë identifikuar si shqiptarë. Siç është thënë, të gjithë 19 shërbyesit civilë mund të puno-jnë në mënyrë efektive në shqip, 11 (57,89%%) prej tyre në serbisht dhe boshnjakisht (i njëjti numër sikur në të dyja gjuhët zyrtare), 1 (5,26%%) në turqisht dhe 9 (47,37%) në anglisht. Shërbyesit civilë të ZRRUM-it janë trajnuar dhe informuar rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve; në veçanti, ZRRUM organizon trajnime vjetore mbi kodin e mirësjelljes së shërbyesve civilë, i cili përmban një komponent të veçantë mbi detyrimet e gjuhës. Përafërsisht 80% e tyre kanë njohuri pune në serbisht. Kur janë pyetur mbi mundësitë për zhvillimin e mëtejshëm të aftësive gjuhësore, ZRRUM-i ka vënë në dukje se kjo nuk është në dijeni të ndonjë institucioni/shkolle që ofron trajnime të gjuhës serbe. ZRRUM-i ka një asistent gjuhe, dhe përdor kompanitë private të përkthimit, kur është e nevojshme.

ZRRUM-i ka raportuar se çdo qytetar mund të komunikojnë me të, dhe të kërkojë e të marrë informata nga ajo, në të dyja gjuhët zyrtare. Ajo gjithashtu ka pohuar se në shumicën e rasteve kur marrin një kërkesë në një gjuhë jo-zyrtare përgjigjen në po atë gjuhë.

ZRRUM-i ka pohuar se në takime zyrtare siguron përkthim simultant në gjuhët zyr-tare dhe ato jo-zyrtare, nëse kërkohet, si dhe se nxjerr dhe mban të gjitha dokumentet zyrtare në dyja gjuhët zyrtare dhe në anglisht. Zyrtarët e ZRRUM-it gjithashtu kanë deklaruar se i kryejnë të gjitha aktivitetet e informimit publik në të dyja gjuhët zyrtare. Megjithatë, kur kemi vizituar zyrën e ZRRUM-it kemi vënë re se të gjitha fletushka informuese ishin në dispozi-cion vetëm në shqip. Më tej, ueb-faqja zyrtare e ZRRUM-i është formalisht në dispozicion në shqip, serbisht dhe anglisht, por versioni në serbisht përmban shumë më pak informata dhe nuk funksionon siç duhet.

Shenjat në ndërtesë janë shfaqur vetëm në shqip. Sa i përket logos zyrtare të ZR-RUM-it, ajo është në shqip, serbisht dhe anglisht, por tri gjuhët nuk janë shfaqur në mënyrë të barabartë. Dhe megjithëse ZRRUM njeh autoritetin barabartë të të dyja gjuhëve zyrtare, përfshirë alfabetet e tyre përkatës, ajo nuk përdor alfabetin cirilik në dokumente dhe korre-spondenca në serbisht.

ZRRUM-i identifikuar mungesën e stafit të kualifikuar si pengesën më të madhe me të cilën përballet në zbatimin e detyrimeve të saj në lidhje me përdorimin e gjuhëve, dhe e dyta më e rëndësishme është fondet e pamjaftueshme.


Në këtë pjesë vlerësohen të dhënat e mbledhura përmes anketave me institucionet, interv-istave të detajuara, dhe ‘inspektimeve në terren’, dhe analizohen tendencat e përbashkëta të institucioneve të pavarura, agjencive ekzekutive dhe rregullatorëve sa i përket zbatimin të detyrimeve të tyre ligjore në lidhje me përdorimin e gjuhëve. Ju lutem vini re se analiza ka të bëjë vetëm me dhjetë nga institucionet e pavarura, agjencitë ekzekutive dhe rregullatorët e përfshirë në këtë studim, dhe konkluzionet përkatëse nuk mund të zgjerohen për institucionet që nuk janë pjesë e këtij vlerësimi.

Të gjitha institucionet e pavarura, agjencitë ekzekutive dhe rregullatorët e anketuar kanë identifikuar shqipen si gjuhën më të përdorur në kuadër të institucioneve të tyre. Siç është raportuar, nga 427 shërbyes civilë të punësuar në institucionet e anketuara, pothuajse të gjithë prej tyre, 417 ose 97,66%, janë konsideruar nga punëdhënësit e tyre se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip. Ky numër bie në 290 ose 67,92% për serbishten. Ajo që bie në sy është se numri i stafit që është thënë se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në të dyja gjuhët zyrtare është i ngjashëm me numrin e individëve që janë në gjendje të punojnë në serbisht.


Gjuhët →

Nr. dhe emri i institucioneve të nivelit qendror↓

Shqip Serbisht Të dyja Numri i përgjithshëm i shërbyesve civilë

1. ASHAK 12 10 10 12

2. BQK N/A N/A N/A 166

3. KQZ 66 55 55 68

4. AACK 21 15 15 21

5. KPMM 79 70 70 79

6. KPM 30 31 30 31

7. KNJ 38 11 11 39

8. Avokati i Popullit 40 22 22 44

9. ZAP 112 65 65 114

10. ZRRUM 19 11 11 19

GJITHSEJ*:

në shifra absolute

në përqindje

417

97.66%

290

67.92%

289

67.68%

427

100%

Tabela 2

Nga 10 institucionet e pavarura, 7 kanë deklaruar se nuk kanë ndërmarrë ndonjë masa të veçantë për të siguruar që personeli i tyre të jenë të informuar dhe të kuptojnë të drejtat dhe detyrimet e tyre që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve. Të gjithë prej tyre, megjithatë, kanë pohuar se punonjësit e tyre në përgjithësi janë të informuar mbi obligimet e tyre ligjore në lidhje me përdorimin e gjuhëve zyrtare. Nga 8 institucionet e pavarura, agjencitë ekzeku-tive ose rregullatorët që kanë punësuar asistentë gjuhe, vetëm 2 kanë deklaruar se u kanë ofruar atyre trajnime mbi teknikat e përkthimit me shkrim dhe në të folur. 9 institucione kanë raportuar se përdorin rregullisht kompani private të përkthimit.

Të gjitha 10 institucionet e pavarura kanë pohuar se qytetarët mund të komunikojnë me to në cilëndo nga gjuhët zyrtare. Megjithatë, njëri institucion ka raportuar se nxjerr doku-mentet vetëm në shqip. Më tej, ueb-faqet e 2 institucioneve nuk janë në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare, por vetëm në shqip dhe, në përgjithësi, sasia e informatave në dispozicion në serbisht është më e vogël se në shqip. Gjithashtu duhet theksuar se dy nga institucionet e an-ketuar që kanë zyra në komunat ku turqishtja është gjuhë zyrtare gjithashtu ofrojnë informata publike në këtë gjuhë.

Sa i përket vendosjes së shenjave në ndërtesa, 6 nga 8 institucionet që kanë këso shen-jash respektojnë dispozitat ligjore dhe shfaqin të gjitha shenjat në gjuhët zyrtare.

Të gjitha 10 institucionet kanë raportuar se përdorin vetëm alfabetin latin në doku-mente dhe korrespondenca në serbisht, dhe vetëm një ka deklaruar se nganjëherë përdorin atë cirilik. Përveç 2 institucioneve, ‘Republika e Kosovës’ në serbisht është shkruar si ‘Re-publika Kosova’.


7. Administratat Komunale


I. Komuna e Dragashit

Popullsia e Komunës së Dragashit përbëhet nga shqiptarë, goranë dhe boshnjakë, e kjo e fundit përbën rreth 30%. Gjuhët zyrtare në këtë komunë janë shqipja, serbishtja dhe bosh-njakishtja.181 Këto tri gjuhë zyrtare komunale njihen si të tilla në Statutin e Komunës dhe nuk ka gjuhë që është në përdorim zyrtar. Kjo Komunë ka miratuar një Rregullore komunale për përdorimin e gjuhëve në administratë, e cili përcakton se serbishtja dhe boshnjakishtja duhet të shkruhen vetëm me alfabet latin.

Komuna e Dragashit ka të punësuar gjithsej 145 shërbyes civilë, 80% prej të cilëve kanë njohuri për punë në shqip dhe serbisht, dhe pjesa e mbetur prej 20% vetëm në serbisht. Përveç kësaj, 3 shërbyes civilë kanë njohuri pune në anglisht. Kjo Komunë ka pohuar se rregullisht i informon të punësuarit e saj mbi detyrimet e tyre që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve. Kjo Komunë ka të punësuar dy 2 asistentë gjuhe, të cilët është thënë se nuk kanë marrë pjesë në trajnime specifike, pasi që, sipas zyrtarëve komunalë, ata janë tashmë të kuali-fikuar sa duhet. Komuna gjithashtu ka deklaruar se përdori kompani private të përkthimit, nëse është e nevojshme.

Kjo komunë ka deklaruar ajo nxjerr e as mban të gjitha dokumentet zyrtare, siç janë të dhënat e takimeve dhe regjistrat publikë, në të gjitha gjuhët zyrtare, por se rreth 90% prej tyre janë të përkthyer. Ajo megjithatë ka pohuar se të gjitha materialet e informimit publik gjenden dhe aktivitetet zhvillohen në të gjitha gjuhët zyrtare.

Kjo komunë ka deklaruar se në takimet zyrtare dhe ato publike të organizuara nga ajo çdoherë sigurohet përkthimi në të folur i kërkuar, në të gjitha gjuhët zyrtare.

Sa u përket shenjave në ndërtesa zyrtare, hulumtuesit kanë vënë re se të gjitha janë të vendosura në shqip dhe serbisht, dhe se të dy gjuhët janë të vendosura në mënyrë të barabartë.

Sa u përket shenjave topografike, ndërsa pajtueshmëria nuk është absolute, shumica e shenjave janë në shqip dhe serbisht. Përveç kësaj, asnjë shenjë nuk është dëmtuar dhe Ko-muna ka deklaruar se i pastrojnë shenjat rregullisht (çdo muaj).

Ueb-faqja e Komunës së Dragashit është formalisht në shqip, serbisht, turqisht dhe anglisht, dhe ka të njëjtin format të standardizuar si të gjitha komunat e tjera, i cili format përmban automatikisht këto katër gjuhë. Megjithatë, versioni në turqisht nuk është funksional fare, kurse versioni në anglisht nuk përmban shumë informata. Gjithashtu mund të vërehen dallime në mes të versionit në shqip dhe atij në serbisht, pasi që informata, të tilla si lajme dhe buxheti komunal janë në dispozicion vetëm në versionin shqip.

II. Komuna e Gjakovës

Popullsia e Komunës së Gjakovës përbëhet nga shqiptarë, të cilët përbëjnë shumicën më

të madhe, por gjithashtu ka një numër të vogël pjesëtarësh të komunitetit ashkali dhe atij

181 Mund të vërehet se kjo Komunë e percepton serbishten dhe boshnjakishtes sikur të ishin e njëjta gjuhë identike. Në fakt, në pyetjen ‘A kërkoni përkthimin në gjuhët zyrtare të komunës të dokumenteve të dërguara nga institucionet qendrore?’ zyrtari i interv-istuar është përgjigjur se të gjitha dokumentet e dërguara nga institucionet qendrore janë në dy gjuhë. Ueb-faqja dhe publikimet zyrtare gjithashtu janë vetëm në dy gjuhë – shqip dhe serbisht në rastin e ueb-faqes.


egjiptas, si edhe disa pjesëtarë të komunitetit boshnjak, atij rom dhe atij serb. Komunitetet jo-shumicë përbëjnë vetëm pak më shumë se 2% të popullatës së përgjithshme të komunës. Gjuhët zyrtare të Komunës së Gjakovës janë shqipja dhe serbishtja, dhe nuk ka asnjë gjuhë të njohur si gjuhë në përdorim zyrtar. Statuti i Komunës nuk njeh gjuhë zyrtare (aty megjithatë specifikohet se logoja duhet të përfshijë emrat ‘Republika e Kosovës’ dhe ‘Komuna e Gja-kovës’ në të dyja gjuhët), dhe nuk është miratuar asnjë akt nënligjor në lidhje me përdorimin e gjuhëve në Komunë.

Komuna e Gjakovës ka deklaruar se 90% të shërbyesve të saj civilë mund të punojnë në shqip dhe serbisht. Komuna gjithashtu ka deklaruar se deri më tani nuk është mbajtur asnjë trajnim formal mbi përdorimin e gjuhëve, por ka pohuar se shërbyesit civilë janë në dijeni të dispozitave ligjore që kanë të bëjnë me këtë çështje. Ndonëse Komuna e ka pasur të punësuar një asistent gjuhe, kjo pozitë nuk është plotësuar që nga pensionimi i zyrtarit të fundit që ka mbajtur këtë post. Komuna ka deklaruar se përdor kompani private të përkthimit, nëse është e nevojshme.

Kjo Komunë ka deklaruar se nxjerr dhe mban dokumentet zyrtare, dhe kryen aktiv-itetet e informimit publik, vetëm në shqip. Logoja e Komunës që përdoret në dokumente zyrtare ose është në tri gjuhë, me versionin në shqip në fillim dhe me madhësi më të madhe të shkronjave të mëdha (shih shenjën e ndërtesës më poshtë), ose përmban vetëm emblemën komunale, me emrin e komunës vetëm në shqip.

Komuna ka deklaruar se do të siguronte përkthim simultant në të folur në cilëndo nga gjuhët zyrtare, nëse do të kërkohej, por deri më tani nuk është bërë asnjë kërkesë e tillë.

Më tej, sa u përket shenjave në ndërtesa zyrtare, hulumtuesit kanë vënë re se, ndërsa të gjitha janë të vendosura në shqip dhe serbisht, versioni shqip është në madhësi shumë më të madhe të fontit dhe në krye.

Sa u përket shenjave topografike, hulumtuesit kanë vënë re se në një pjesë të kon-siderueshme të komunës, fshatrave, apo rrugëve shenjat janë vetëm në shqip. Asnjë shen-jë nuk është dëmtuar dhe Komuna ka deklaruar se i pastron ato rregullisht (çdo dy javë). Faqen e internetit të Komunës së Gjakovës përmban pothuajse asnjë informacion në gjuhën serbe, dhe dokumente të tilla si statutin e komunës ose të vendeve të lira të njoftimeve e tenderëve janë postuar vetëm në gjuhën shqipe.

III. Komuna e Graçanicës

Popullsia e Komunës së Graçanicës përbëhet nga serbë, të cilët përbëjnë pjesën më të madhe, si dhe shqiptarë dhe të romë, të cilët përbëjnë përkatësisht rreth 10,3-10,4% dhe 3-4% të pop-ullatës së përgjithshme. Gjuhët zyrtare të Komunës së Graçanicës janë shqipja dhe serbishtja, së bashku me alfabetet e tyre, dhe janë të njohur si të tilla me Statutin e Komunës. Nuk ka asnjë gjuhë e njohur si në përdorim zyrtar. Në kohën e hulumtimit, Komuna ende nuk kishte miratuar Rregulloren e saj mbi përdorimin e gjuhëve, por ishte në pritje që Kuvendi Komunal ta bënte këtë deri në fund të vitit 2010.

Komuna e Graçanicës ka deklaruar se vetëm 5 shërbyes civilë të punësuar aty kanë njohuri për punë në shqip dhe serbisht, por nuk ishte në gjendje të jepte ndonjë informatë të mëtejshme mbi aftësitë e gjuhës të stafit të saj. Komuna ka deklaruar se nuk ka ofruar tra-jnime të veçanta për stafin e saj mbi përdorimin e gjuhëve, por që të gjithë kanë marrë pjesë në trajnime specifike që lidhen me pozitat e tyre, dhe janë të informuar mbi dispozitat e Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve dhe përgjegjësitë e tyre që rrjedhin nga ai ligj. Ajo ka një asistent


gjuhe dhe kontrakton përkthyes privatë me shkrim/në të folur, nëse është e nevojshme.

Komuna ka deklaruar se nuk është në gjendje të nxjerrë të gjitha dokumentet në të dyja gjuhët zyrtare për shkak të faktit se ka vetëm një asistent gjuhe.182 Ajo ka

shpjeguar se dokumentet e brendshme dhe kontratat nxirren dhe mbahen vetëm në serbisht. Më tej, Komuna e Graçanicës ka deklaruar se shpalljet e saj për vende të lira të pu-nës publikohen vetëm në serbisht dhe vetëm në gazetat në këtë gjuhë. Megjithatë, tenderët publikohen në shqip dhe serbisht, siç është thënë për shkak se Drejtori i Prokurimit është nga komuniteti shqiptar.183 Ueb-faqja e Komunës së Graçanicës përmban dukshëm më shumë informata serbisht sesa në shqip. Është e dukshme se të gjitha vendimet e Kuvendit Komunal janë postuar vetëm në serbisht.

Komuna ka deklaruar se siguron përkthim në të folur, sipas kërkesës, në takime zyr-tare, ose takimet publike që organizon ajo, dhe në mënyrë sistematike në seancat e Kuvendit Komunal, pasi që njëri nga anëtarët përfaqëson komunitetin shqiptar.

Shumica e shenjave në ndërtesat e komunës që i kanë parë hulumtuesit kanë qenë në shqip dhe serbisht. Megjithatë, në disa raste serbishtja është në font më të madh. Megjithatë, sa u përket shenjave që tregojnë zyrat, praktika është shumë më pak uniforme, dhe shumica e tyre tregonin vetëm në serbisht.

Sa u përket shenjave topografike, hulumtuesit kanë vënë re se disa shenja nuk ishin në përputhje me gjuhët zyrtare dhe janë vetëm në serbisht. Kjo ndodh kryesisht me shenjat që tregojnë vende, ndërsa shenja që tregojnë komunën dhe fshatrat janë në të dyja gjuhët. Komuna ka deklaruar se nuk kanë probleme me dëmtimin e shenjave dhe se janë përpjekur të pastrojnë shenjat sa më shpesh që të jetë e mundur, varësisht edhe nga buxheti në dispozicion.

Ueb-faqja e Komunës së Graçanicës nuk përmban pothuajse asnjë informatë në shqip, dhe dokumente të tilla si Statuti i Komunës ose njoftimet për vende të lira të punës dhe ten-derë janë postuar vetëm në serbisht (alfabet latin).

Është Interesante se sa i përket përdorimit të alfabetit latin apo atij cirilik, zyrtari komunal ka deklaruar se i nxjerrin dokumentet e jashtëm në alfabetin latin në veçanti për të lehtësuar komunikimin me autoritetet qendrore, ndërsa dokumentet e brendshme, sic janë kontratat, nxirren në alfabetin cirilik. Kopje të Statutit të siguruara për hulumtuesit ishin edhe në alfabetin cirilik.

IV. Komuna e Hanit të Elezit

Popullsia e Komunës së Hanit të Elezit përbëhet në shumicën e saj të dërrmuese nga shq-iptarë, të cilët përbëjnë më shumë se 99% të popullsisë së komunës. Aty gjenden edhe një numër tejet i vogël pjesëtarësh të komunitetit boshnjak, të cilët përbëjnë përafërsisht 0.3% të banorëve. Gjuhët zyrtare të Komunës së Hanit të Elezit janë shqipja dhe serbishtja së bashku me alfabetet e tyre, dhe, sipas zyrtarëve komunalë, ato janë të njohura me Statutin e komunës.

Nuk ka asnjë gjuhë e njohur si në përdorim zyrtar. Komuna nuk ka hartuar e as miratuar një Rregullore për përdorimin e gjuhëve.

182 Zyrtari i intervistuar ka deklaruar se janë të kufizuar nga ana e institucioneve qendrore që të punësojnë më shumë se një asistent gjuhe. Duhet theksuar se sipas burimeve nga Ministria e Ekonomisë dhe Financave, komunat duhet të respektojnë një tavan që vlen sa i përket shumës së përgjithshme të mjeteve financiare që mund të alokohen për burimeve njerëzore, por jo për secilën kategori të personelit.183 Kjo Komunë nuk poston shpalljet për vende të lira të punës dhe ato për tenderë në ueb-faqen e saj.


Komuna e Hanit të Elezit ka deklaruar se të gjithë të punësuarit e saj kanë njohuri të shkëlqyera të shqipes, përfshirë edhe një pjesëtar të stafit nga komuniteti jo-shumicë bosh-njak. Përveç kësaj, gjysma e shërbyesve civilë e njohin serbishten (përveç njohurive për punë në shqip), gjë që u mundëson atyre ta përdorin atë në mënyrë profesionale. Komuna nuk ka të

punësuar asnjë asistent gjuhe dhe ka deklaruar se nuk përdor kompani private të përkthimit. Më tej, zyrtarët komunalë nuk kanë marrë asnjë informatë në lidhje me detyrimet e tyre kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve.

Komuna ka deklaruar se nxjerr dokumente zyrtare ose informata publike në serbisht vetëm nëse grupi i synuar është jashtë komunës, përndryshe dokumentet nxirren vetëm në shqip dhe anglisht. Ueb-faqja e Komunës së Hanit të Elezit nuk përmban pothuajse asnjë informatë në serbisht.

Komuna ka deklaruar se në takimet zyrtare ose në takimet publike që organizon sigu-ron përkthim në të folur, sipas kërkesës, por deri më tani asnjëherë nuk ka pasur një kërkesë të tillë.

Shfaqja e emrit të Komunës, qoftë në ndërtesa qoftë në shenja topografike, është problematike. Versioni serbisht i emrit të Komunës ‘Đeneral Janković’ i referohet një gjen-eral serb, komandanti të ushtrisë serbe i cili kishte luftuar kundër Perandorisë Osmane, gjatë Luftës së Parë Ballkanike, në territorin e sotëm të Republikës së Kosovës, i cili kishte kryer ekzekutime kundër popullsisë civile. Si rezultat, popullata nuk ndihet rehat me versionin serb të emrit dhe Komuna, për të shmangur shfaqjen e emrit në serbisht, nuk ka vënë ndonjë shen-jë. Megjithatë, emri i komunës është shfaqur në logo, brenda emblemës, vetëm në shqip, dhe versioni serb i emrit të Komunës në ueb-faqen e saj është i shkruar si ‘Opština Hani i Elezit’.

Ueb-faqja e Komunës së Hanit të Elezit nuk përmban pothuajse asnjë informatë në serbisht, dhe dokumente të tilla si vendimet, njoftimet për vende të lira të punës e për tenderë, janë postuar vetëm në shqip.

V. Komuna e Mitrovicës

Popullsia e Komunës së Mitrovicës184 përbëhet nga pjesëtarë të komunitetit shqiptar, serb, boshnjak, turk, rom dhe ashkali. Shqiptarë përbëjnë komunitetin shumicë, me më shumë se 65% të popullsisë, ndërsa serbët përbëjnë rreth 25%, boshnjakët dhe turqit nga 3%, romët 2% dhe ashkalitë 1%. Gjuhët zyrtare të Mitrovicës janë shqipja dhe serbishtja së bashku me alfabetet e tyre. Përveç kësaj, turqishtes i është dhënë statusi i gjuhës në përdorim zyrtar. Statuti i Komunës nuk e thotë tekstualisht se shqipja dhe serbishtja janë gjuhë zyrtare, por përfshin të gjitha që duhet të përmbushë Komuna në lidhje me këto dy gjuhë, në bazë të Kushtetutës dhe Ligjit mbi Përdorimin e Gjuhëve. Statuti gjithashtu përmend tërthorazi turqishten si gjuhë në përdorim zyrtar, edhe pse nuk jep ndonjë obligim. Në të kundërtën, Rregullorja për përdorimin e gjuhëve e miratuar nga Komuna tekstualisht përmend gjuhët zyrtare dhe ato në përdorim zyrtar.

Komuna e Mitrovicës ka deklaruar se pothuaj të gjithë të punësuarit e saj (99%) kanë së paku njohuri të mira të shqipes që u mundëson të punojnë në këtë gjuhë. 60% prej tyre gjithashtu kanë njohuri për të punuar në serbisht dhe pjesa tjetër prej 40% njohuri themelore të saj. Është raportuar se vetëm rreth 3% e stafit të Komunës janë në gjendje të përdorin

184 Pasi që themelimi i Komunës tjetër të Mitrovicës së Veriut është aktualisht në proces e sipër dhe se të dhëna të ndara akoma nuk janë në dispozicion, ky raport i referohet Komunës së Mitrovicës.


turqishten për punë. Komuna ka të punësuar një asistent gjuhe dhe nuk ka pohuar së përdorin shërbime private të përkthimit. Shërbyesit civilë nuk janë trajnuar ose informuar mbi detyri-met që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve, e as asistenti i gjuhës nuk është trajnuar mbi teknikat e përkthimit në të shkruar/folur dhe Komuna ka deklaruar se ai/ajo nuk ja nevojë për trajnime.

Mitrovica nxjerr dhe mban të gjitha dokumenteve zyrtare në shqip dhe serbisht, përveç transkripteve të takimeve, të cilat nxirren dhe mbahen në gjuhën në të cilën zhvil-lohen ato. Informimi publikut si dhe ueb-faqja janë në dispozicion në shqip dhe serbisht. Megjithatë, mund të vërehet se pjesa më e madhe e informatave të postuara në ueb-faqe janë vetëm në shqip. Në këtë gjuhë gjenden edhe pjesa më e madhe e lajmeve dhe dokumente më të rëndësishme si Statuti i Komunës, vendet e lira të punës dhe njoftimet për tenderë.

Komuna ka deklaruar se në takimet zyrtare dhe ato që i organizon ajo siguron përk-thim në të folur, sipas kërkesës.

Shenjat e ndërtesave brenda dhe jashtë tyre janë në shqip dhe serbisht, me përjashtim të pjesës kryesore hyrëse ku shenjat janë vetëm në shqip. Më tej, versioni në shqip zakonisht është me madhësi më të madhe të fontit.

Sa u përket treguesve topografikë, të gjitha shenjat janë në shqip dhe serbisht, ndërsa komuna ka raportuar disa probleme me dëmtimin e shenjave, Drejtoria e Shërbimeve Publike ka buxhet të rregullt për pastrimin e tyre.

Zyrtarët e intervistuar kanë deklaruar se Komuna nuk ka logo zyrtare dhe hulumtuesit kanë gjetur vetëm një logo zyrtare në një dokument në dispozicion në ueb-faqen e komunës – Statutin e Komunës. Kjo logo është vetëm në versionin në shqip.185

VI. Komuna e Pejës

Shumica dërrmuese (90%) e popullsisë së Komunës së Pejës përbëhet nga pjesëtarë të ko-munitetit shqiptar, si dhe nga boshnjakë, romë dhe serbë.186 Gjuhët zyrtare janë shqipja, ser-bishtja (shkrimi latin, sipas zyrtarit të intervistuar) dhe boshnjakishtja.187 Këto janë të njohura me në Statutin e Komunës, në nenin 7. Në Pejë nuk ka asnjë gjuhë me status të gjuhës në përdorim zyrtar.188 Peja ka miratuar një rregullore për përdorimin e gjuhëve, në dhjetor 2008.

Komuna e Pejës ka deklaruar se, ndërsa 100% e stafit të tyre kanë njohuri të shkëlq-yera të shqipes, rreth 90% e shërbyesve 313 të saj civilë kanë njohuri pune të gjuhës serbe (numër i njëjtë që kanë njohuri të të dy gjuhëve, shqipes dhe serbishtes). Komuna gjithashtu ka deklaruar se ata informohen rregullisht mbi detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve. Në administratën komunale të Pejës janë të punësuar dy asistentë gjuhe, të cilët nuk

janë trajnuar pasi që ata kanë përvojë të mjaftueshme dhe vetë mbajnë trajnime. Kjo komunë kontakton kompani private të përkthimit, nëse është e nevojshme.

Komuna e Pejës ka deklaruar se nxjerr dhe mban ‘më’ zyrtare, dhe kryen të gjitha ak

185 http://kk.rks-gov.net/mitrovice/getattachment/Home/Statuti_komunes.pdf.aspx 186 Zyrtarët e Komunës kanë deklaruar se boshnjakët përbëjnë 5% ose më tepër të popullsisë, dhe serbët e romët në mes 3 dhe më pak se 5%. Megjithatë, sipas informatave të ECMI Kosovës, boshnjakët përbëjnë rreth 3% të popullsisë, romët 2% dhe serbët 1%, por në Pejë gjithashtu jetojnë pjesëtarë të komunitetit ashkali dhe atij egjiptas.187 Zyrtarët komunalë të intervistuar kanë deklaruar se anglishtja nuk është gjuhë zyrtare.188 Megjithatë, zyrtari i intervistuar ka deklaruar se nëse do të dorëzohej një kërkesë për gjuhën rome, ose nëse përkthimi me shkrim/në të folur nga/në këtë gjuhë do të nevojitej, Komuna do të ofronte një shërbim të tillë.


tivitetet e informimit publik, në të gjitha gjuhët zyrtare. Megjithatë, mund të vihet re se nuk ka asnjë dallim në mes të serbishtes dhe boshnjakishtes, të cilat trajtohen si identike, dhe për këtë arsye dokumentet nxirren në dy gjuhë, shqip dhe serbisht/boshnjakisht. Sa i përket informimit publik, duhet theksuar se një nga mjet kryesore të komunikimit, ueb-faqja e Komunës, nuk përmban informata në serbisht.

Komuna ka deklaruar se në takime zyrtare dhe në të gjitha takimet publike që organi-zon siguron përkthim në të folur në të gjitha gjuhët zyrtare, nëse kërkohet.

Të gjitha shenjat brenda dhe jashtë ndërtesave të Komunës janë shfaqur në shqip dhe serbisht/boshnjakisht. Të dy gjuhët janë vendosur në mënyrë të barabartë, përveç shenjave në automjetet e Komunës.

Sa u përket treguesve topografikë, të gjitha shenjat janë në shqip dhe serbisht/bosh-njakisht, por disa shenja janë dëmtuar. Megjithatë, Komuna ka deklaruar se bën pastrimin e tyre rregullisht, përafërsisht një herë në dy muaj.

VII. Komuna e Prishtinës

Popullsia e Komunës së Prishtinës përbëhet nga shqiptarë, në më shumë se 98%, por edhe nga një numër i vogël pjesëtarësh të ashkalive, boshnjakëve, turqve, romëve, dhe serbëve. Gjuhët zyrtare të Prishtinës janë shqipja dhe serbishtja dhe alfabetet e tyre. Statuti i Komunës, në nenin 13 të tij, përcakton përgjegjësitë dhe detyrimet e Komunës në lidhje me këto dy gjuhë, por edhe në lidhje me përdorimin e gjuhëve në përgjithësi. Statuti i Komunës lë mundësinë e njohjes si gjuhë në përdorim zyrtar vetëm të turqishtes dhe boshnjakishtes (neni 13.6) dhe ky lloj statusi i është dhënë turqishtes, në përputhje me Rregulloren për përdorimin e gjuhëve të miratuar nga Kuvendi Komunal i Prishtinës në shkurt 2009.

Ndërsa Komuna e Prishtinës ka pohuar se rreth 80% e shërbyesve të saj civilë janë në gjendje të përdorin shqipen dhe serbishten në punën e tyre189 dhe se vetëm të punësuarit e rinj nga komuniteti shqiptar nuk mund të shprehen në serbisht, i punësuari i vetëm serb nuk di aspak shqip. Zyrtari komunal i intervistuar nuk kishte informata të sakta mbi numrin e shër-byesve civilë të cilët janë në gjendje të përdorin turqishten në punën e tyre, edhe pse deklaroi se aty janë të punësuar dy pjesëtarë të komunitetit turk.190 Komuna ka pohuar se rregullisht i informon të punësuarit e saj mbi detyrimet e tyre që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve. Komuna ka të punësuar 3 asistentë gjuhe, të cilët nuk janë trajnuar, pasi që njohuria nga ana e tyre e shqipes dhe serbishtes është më se e kënaqshme. Prishtina rrallë ka nevojë për të kon-traktuar kompani private të përkthimit, përveç ndonjëherë për anglisht.

Komuna ka deklaruar se nxjerr dhe mban të gjitha dokumentet zyrtare, sic janë të dhënat e takimeve dhe regjistrat publikë, në të dyja gjuhët zyrtare dhe gjithashtu deklaroi se të gjitha fushatat e informimit publik zhvillohen në shqip dhe serbisht. Megjithatë, disa ma-teriale informimi të që gjendeshin brenda ndërtesës së administratës komunale ishte vetëm

në shqip. Më tej, ueb-faqja zyrtare përmban më pak informata në serbisht sesa në shqip. Siç mund të vërehet, kjo vlen për të gjitha dokumentet zyrtare, siç janë vendimet dhe rregulloret, të dhënat për Komunën, shërbimet e ofruara dhe formularët e kërkesave. Lajmet në serbisht duket se jepen me vonesë.

189 Ka pasur mospërputhje në mes të shifrave të dhëna në pyetësor dhe në intervistë, dhe shifrat e raportuara këtu janë ato nga intervista.190 Zyrtari i intervistuar dukej se nuk e dinte se turqishtja ka statusin e gjuhës në përdorim zyrtar.


Komuna ka deklaruar se në takimet zyrtare dhe takimet publike të organizuara nga ajo çdoherë sigurohet përkthimi në të folur në të gjitha gjuhët zyrtare.

Sa u përket shenjave zyrtare në ndërtesa, hulumtuesit kanë vënë re se ato nuk janë çdoherë në shqip dhe serbisht. Në veçanti shenjat nëpër zyra brenda ndërtesës janë vetëm në shqip. Më tej, sa u përket shenjave në të dy gjuhët, në disa raste shqipes i është dhënë rëndësi më e madhe, pasi që në disa raste gjendet në krye dhe me madhësi më të madhe të fontit.

Shenjat që tregojnë lokalitete, vende dhe drejtime jo çdoherë janë në të dyja gjuhët zyr-tare. Ndërsa shumica e shenjave të inspektuara nuk kanë ndonjë grafit, Komuna ka deklaruar se ky është një problem, por se ata i pastrojnë ato përafërsisht çdo muaj.

VIII. Komuna e Prizrenit

Popullsia e Komunës së Prizrenit përbëhet nga komunitete të ndryshme, ndërsa shqiptaret përbëjnë shumicën me mbi 77%, pasuar nga boshnjakët, me mbi 12%, turqit me mbi 5%, dhe romët, me rreth 2,7%. Gjithashtu ka një numër të vogël pjesëtarësh të komunitetit egjiptas dhe atij serb, dhe ‘të tjerë’. Gjuhë zyrtare në Komunën e Prizrenit janë shqipja, serbishtja, boshnjakishtja dhe turqishtja, dhe këto janë të njohura në nenin 11 të Statutit të komunës. Nuk ka asnjë gjuhë e cila ka statusin e gjuhës në përdorim zyrtar. Në tetor 2010 Komuna nuk ka miratuar Rregulloren e saj mbi përdorimin e gjuhëve, por ka deklaruar se është duke finali-zuar një draft të saj dhe pritet miratimi i saj nga Kuvendi Komunal.

Komuna e Prizrenit ka të punësuar gjithsej 362 shërbyes civilë. Pothuajse të gjithë shërbyesit civilë flasin shqipen dhe serbishten/boshnjakishtes191, dhe gjysma e tyre kanë edhe njohuri për punë në turqisht. Kjo Komunë ka deklaruar se nuk ka marrë ndonjë masë specifike

për të informuar personelin e saj mbi të drejtat dhe detyrimet që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve. Në kohën e kryerjes së hulumtimit Komuna kishte të punësuar 2 asis-tentë gjuhe dhe ka deklaruar se ishte në proces të punësimit të 2 asistentëve të tjerë. Siç është thënë, asistentët e gjuhës kanë pasur mundësi trajnimi të ofruara nga Komuna dhe organizata të ndryshme ndërkombëtare dhe jo-qeveritare. Prizreni ndonjëherë përdor kompani private të përkthimit për anglisht, ose në rastet kur duhet të përkthejnë një dokument urgjentisht.

Komuna ka deklaruar se nuk nxjerr dhe mban të gjitha dokumentet zyrtare, sic janë të dhënat e takimeve dhe regjistrat publikë, në shqip, serbisht/boshnjakisht dhe turqisht, dhe se i tërë informimi publik realizohet në këto tri gjuhë.

Sa u përket dokumenteve që marrin nga institucionet qendrore, Komuna ka deklaruar se ato nxirren në shqip dhe anglisht, dhe se prandaj vetëm përkthimi i tyre në turqisht mbetet problematik. Zyrtarët e intervistuar gjithashtu kanë përmendur problemin specifik me të cilin përballen në lidhje me çertifikatat e lindjes, të cilat nuk jepen në turqisht. Komuna ka adre-suar këtë çështje me Zyrën e Kryeministrit dhe Ministrinë e Punëve të Brendshme, dhe ajo ka premtuar se në tenderin e ardhshëm do të përfshijë lëshimin e tyre në turqisht si njërën nga kërkesat.

Siç është thënë, në takimet zyrtare dhe në takimet publike të organizuar nga Komuna, përkthimi në të folur shqip, serbisht/boshnjakisht dhe turqisht çdoherë sigurohet.

Të gjitha shenjat e ndërtesave zyrtare, si brenda ashtu edhe jashtë ndërtesave të ad

191 Kjo Komunë nuk posedonte të dhëna të zbërthyera, pasi që nuk bënin dallim në mes të dy gjuhëve.


ministratës së Komunës së Prizrenit, janë të vendosura në tri gjuhë: shqip, serbisht/bosh-njakisht dhe turqisht, dhe, përveç një version të logos ku versioni shqip gjendet në krye e i dallueshëm me bold (edhe pse me madhësi të njëjtë të fontit) zakonisht të tri gjuhët janë të vendosura në mënyrë të barabartë.

Sa u përket shenjave topografike, shfaqja e gjuhëve dallon varësisht nga lagjja dhe banorët e saj. Shumica e shenjave janë në shqip dhe serbisht, por disa janë në shqip dhe turq-isht. Brenda qytetit të Prizrenit shenjat janë zakonisht në të tri gjuhët. Komuna ka deklaruar se shpesh kanë probleme pasi që versioni shqip/boshnjakisht i emrave fshihet, por ata pastrojnë dhe zëvendësojnë ato shenja sapo të raportohet dëmtimi.

Ueb-faqja e Komunës së Prizrenit përmban informata në shqip, serbisht dhe turqisht (dhe në anglisht). Ndërsa konkurset janë në dispozicion në të tri gjuhët dhe lajmet përkthehen (edhe pse me vonesë për versionet në serbisht dhe turqisht), Rregulloret dhe Vendimet janë në dispozicion vetëm në shqip.

IX. Komuna e Skenderajt

Popullsia e komunës së Skenderajt përbëhet nga shqiptarë, përafërsisht 99%. Pjesa e mbetur prej 1% të banorëve i përkasin komunitetit serb, atij rom dhe atij boshnjak. Shqipja dhe ser-bishtja janë të dy gjuhët zyrtare të komunës dhe janë të njohura si të tilla nga neni 11 i Statutit

të Komunës. Statuti gjithashtu përcakton se turqishtja dhe boshnjakishtja mund të përdoret në komunikim me organet publike, por kjo nuk thuhet tekstualisht se këto dy gjuhë janë gjuhë në përdorim zyrtar.192 Skënderaj ka miratuar një Rregullore që rregullon përdorimin e gjuhëve në këtë komunë.

Komuna e Skenderaj ka të punësuar gjithsej 52 shërbyes civilë, të cilët të gjithë flasin shqipen si gjuhë të parë. 80% prej tyre gjithashtu kanë një njohuri për punë në serbisht. Siç është raportuar, shërbyesit kanë marrë informata në lidhje me detyrimet që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve zyrtare. Komuna e Skenderajt e ka të punësuar një asistent gjuhe që përkthen me shkrim/në të folur nga shqipja në serbisht dhe anasjelltas, dhe nuk është trajnuar asnjëherë. Komuna megjithatë ka deklaruar se atij nuk i duhet trajnimi pasi që niveli i njohjes së gjuhëve nga ai është i kënaqshëm. Komuna nuk ka deklaruar se përdor kompani private për shërbim të përkthimit.

Kjo komunë ka deklaruar se nuk i nxjerr dhe mban të gjitha dokumentet zyrtare, sic janë të transkriptet e takimeve dhe regjistrat publikë, në të dyja gjuhët zyrtare. Ajo zakonisht i nxjerr ato vetëm në shqip dhe i përkthejnë ato në serbisht vetëm kur është e nevojshme. Një shembull i tillë është ai i agjendës së takimit të Komitetit të Kuvendit Komunal për Komu-nitetet. Siç është raportuar, informimi i publikut kryhet në të dyja gjuhët zyrtare. Megjithatë, ueb-faqja zyrtare e Komunës dhe të gjitha informatat publike në tabelat e shpalljeve ishin vetëm në shqip.

Kjo Komunë ka deklaruar se në takimet zyrtare dhe në takimet e organizuara nga Komuna sigurohet përkthimi në të folur në të gjitha gjuhët zyrtare, sipas kërkesës.

Sa u përket shenjave në ndërtesa zyrtare, hulumtuesit kanë vënë re se ato nuk janë të gjitha në shqip dhe serbisht. Kjo vlen në veçanti për shenjat që tregojnë zyrat brenda ndërte-save të Komunës, të cilat janë vetëm në shqip. Në ato shenja që janë në të dyja gjuhë, siç janë

192 Zyrtari i intervistuar kishte deklaruar se nuk ka asnjë gjuhë me statusin e gjuhës në përdorim zyrtar.


shenjat jashtë ndërtesës së Komunës, versioneve të emrit të Komunës në shqip dhe serbisht u është dhënë rëndësi e barabartë. Siç ilustrohet në fotografinë më poshtë, në version serbisht të emrit të Komunës, që nënkupton ‘Serbia e vogël’, zakonisht ndryshohet në versionin shqip.

Sa u përket shenjave topografike, vetëm një pjesë e vogël e tyre janë në përputhje me përdorimin e gjuhëve dhe janë vendores në shqip dhe serbisht. Ngjashëm me shenjat e ndërte-save, jo çdoherë respektohet versioni serb i emrit të Komunës.

X. Komuna e Shtërpcës

Popullsia e Komunës së Shtërpcës përbëhet nga pjesëtarë të komunitetit serb dhe atij shqip-tar, të cilët përbëjnë 60%, përkatësisht 40% të saj. Dy gjuhët zyrtare, të njohura me Statutin e Komunës, janë shqipja dhe serbishtja. Komuna e Shtërpcës ka miratuar një rregullore për përdorimin e gjuhëve, në shtator 2010. Megjithatë, çështja e alfabetit që duhet përdorur për dokumentet e shkruara në serbisht nuk përmendet as në Statut e as në Rregullore.

Komuna e Shtërpcës ka deklaruar se ka të punësuar 87 shërbyes civilë, dy të tretat nga komuniteti serb dhe një e treta nga ai shqiptar. Pothuajse të gjithë shërbyesit civilë shqiptarë kanë njohuri të mira për punë në serbisht, por vetëm rreth gjysma e atyre serbë kanë njohuri të mjaftueshme të shqipes. Komuna ka deklaruar se nuk ka informuar e as trajnuar të punësuarit e saj mbi detyrimet e tyre që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve. Në këtë Komunë janë të punësuar dy asistentë gjuhe. Megjithatë, është thënë se për shkak të kufizimeve të vendosura nga Ministria e Ekonomisë dhe Financave, njëri nga asistentët e gjuhës është i punësuar si i kontraktuar nga jashtë. Asnjëri prej tyre nuk ka marrë pjesë në trajnime specifike mbi teknikat e përkthimit me shkrim/në të folur.

Kjo Komunë ka deklaruar se nxjerr dhe mban të gjitha dokumentet zyrtare në shqip dhe serbisht. Zyrtarët e intervistuar kanë përmendur se kanë pranuar dokumente nga institu-cionet qendrore vetëm në shqip dhe u është dashur të marrin përgjegjësinë për t’i përkthyer në serbisht. Ndonëse Komuna ka deklaruar se kryen informimin e publikut në të dyja gjuhët, ueb-faqja e saj, megjithatë, përmban pjesën më të madhe të të dhënave vetëm në shqip.

Komuna ka deklaruar se në takimet zyrtare dhe ato të organizuara nga ajo çdoherë ka siguruar përkthimin e kërkuar në të folur.

Sa u përket shenjat e ndërtesave zyrtare, hulumtuesit kanë vënë re se jo të gjitha janë të vendosura në të dyja gjuhët zyrtare. Ndërsa disa shenja në ndërtesa kanë mbetur nga in-stitucionet paralele dhe, për pasojë, figurojnë vetëm në serbisht, zakonisht në alfabet cirilik, shenja të tjera përfshijnë shenja vetëm në shqip ose vetëm në serbisht, por shumica e tyre janë në të dyja gjuhët.

Pjesa më e madhe e treguesve topografikë në tërë territorin e komunës janë në për-puthje me dy gjuhët zyrtare; megjithatë shpesh versioni në njërën gjuhë është i fshirë.


Në këtë pjesë analizohen të dhënat e përmbledhura nga përgjigjet në anketa me institucionet, intervista të hollësishme me zyrtarët komunal dhe ‘inspektimet në terren’. Përveç kësaj, kjo analizë adreson prirjet e përbashkëta të institucioneve komunale në lidhje me respektimin nga ana e tyre të të drejtave gjuhësore. Kjo analizë përfshin përgjigjet e marra nga 10 administrata komunale, dhe çfarëdo konkluzionesh të nxjerra nuk është e thënë se vlejnë për institucionet komunale që nuk janë pjesë e këtij vlerësimi.


Siç është përmendur më lart, një kornizë e ndryshme ligjore rregullon përdorimin e gjuhëve në nivelin komunal. Përveç dy gjuhëve zyrtare në Kosovë – shqipes dhe serbishtes – gjuhëve të tjera mund t’u jepet statusi i gjuhëve zyrtare apo gjuhëve në përdorim zyrtar në një komunë të caktuar. Më tej, në Prizren, turqishtes i është dhënë statusi i gjuhës zyrtare.

Para se të paraqesim rezultatet nga analiza e integruar, duhet theksuar problemin me gjuhën boshnjake. Ndonëse dy komuna i kanë dhënë boshnjakishtes statusin e gjuhës zyrtare, ata e perceptojnë këtë gjuhë si absolutisht të ngjashme me serbishten. Për pasojë, ndërsa do-kumentet, për shembull, nxirren në 2 gjuhë (ose tri, në rastin kur komuna ka 4 gjuhë zyrtare), zyrtarët e intervistuar kanë deklaruar se veprohet në përputhje me kërkesat ligjore për nxjer-rjen dhe mbajtjen e dokumenteve në të gjitha gjuhët zyrtare, dhe janë llogariten si të tilla në të dhënat e grumbulluara të paraqitura më poshtë.

Nga 10 komunat e përfshira në këtë studim, 8 (80%) kanë deklaruar se shqipja dhe serbishtja janë gjuhët e vetme zyrtare në nivelin komunal, 1 ka raportuar se janë 3 gjuhë zyrtare (boshnjakishtja e treta) dhe 1 ka raportuar se janë 4 gjuhë zyrtare (boshnjakishtja dhe turqishtja, përveç shqipes dhe serbishtes) (shihni skicën 2).

Skica 2

Nga 10 komuna, 9 (90%) njohin gjuhët e tyre zyrtare komunale në kuadër të Statutit të tyre dhe 7 (70%) kanë miratuar nga një akt nënligjor që rregullon përdorimin e gjuhëve në kuadër të Komunës, dhe pjesa e mbetur prej 2 prej tyre kanë raportuar se draftet janë hartuar, por ka mbetur që të diskutohen nga Kuvendi Komunal përkatës

Më tej, vetëm 2 (20%) të Komunave kanë njohur një gjuhë si gjuhë në përdorim zyrtar, të dyja turqishten.

72

(boshnjakishtja e treta) dhe 1 ka raportuar se janë 4 gjuhë zyrtare (boshnjakishtja dhe turqishtja, përveç shqipes dhe serbishtes) (shihni skicën 2).

Skica 2

Nga 10 komuna, 9 (90%) njohin gjuhët e tyre zyrtare komunale në kuadër të Statutit të tyre dhe 7 (70%) kanë miratuar nga një akt nënligjor që rregullon përdorimin e gjuhëve në kuadër të Komunës, dhe pjesa e mbetur prej 2 prej tyre kanë raportuar se draftet janë hartuar, por ka mbetur që të diskutohen nga Kuvendi Komunal përkatës.


0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

shqipja dhe serbishtja

shqipja, serbishtja dhe boshnjakishtja

shqipja, serbishtja, boshnjakishtja dhe turqishtja

Cila nga gjuhët në vijim janë të njohura si gjuhë zyrtare në komunën tuaj

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Gjuhët zyrtare janë të njohura me Statut të Komunës

Është miratuar një akt nënligjor për përdorimin e gjuhëve

Aktet legjislative të Komunave



Skica 3

Sa i përket çështjes së alfabetit, vetëm 3 Komuna e kanë rregulluar këtë shprehimisht, ku thuhet se serbishtja (dhe boshnjakishtja, në një rast) duhet rreptësisht të shkruhet me al-fabetin latin, ndërsa në praktikë të gjitha dhjetë komunat nxjerrin dokumente në serbisht në alfabetin latin, dhe vetëm një komunë nxjerr dokumente të brendshme në alfabetin cirilik.

Nga 10 komuna, 8 (80%) përmendin shqipen si gjuhën më të përdorur në institucionet e tyre dhe 2 (20%) përmend serbishten. 10 komuna kanë të punësuar gjithsej 2,082 shërbyes civilë. Nga këta, është pohuar se 1,913 (91,88%) prej tyre janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në shqip, 1,581 (75,94%) në serbisht, dhe 1,309 (62,87%) në të gjitha gjuhët zyrtare. Përveç kësaj, nëse marrim parasysh vetëm komunat që kanë një ose dy gjuhë të tjera zyrtare, 209 (41,22%) pohojnë se janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në turqisht dhe/ose boshnjakisht.

Gjuhët →

Nr. dhe emri i institucionit (Komu-nës)

↓

Shqip Serbisht

Një gjuhë të tretë zyr-tare (nëse

ka)

Të gjitha gjuhët zyrtare

Numri i përgjith-shëm i

shërbyesve civilë

1. Dragash 116 29 29 29 1452. Gjakovë 121 108 N/A 108 1213. Graçanicë 5 50 N/A 5 504. Hani i Elezit 45 22 N/A 22 455. Mitrovicë 294 178 N/A 178 2976. Pejë 313 281 N/A 281 3137. Prishtinë 609 488 N/A 488 6108. Prizren 300 300 180 180 3629. Skënderaj 52 41 N/A 41 5210. Shtërpcë 58 84 N/A 58 87GJITHSEJ: 1,913 1,581 209 1,309 2,082

Tabela 3

4 (40%) nga 10 komunat kanë specifikuar se shërbyesit e tyre civilë janë informuar mbi të

72

(boshnjakishtja e treta) dhe 1 ka raportuar se janë 4 gjuhë zyrtare (boshnjakishtja dhe turqishtja, përveç shqipes dhe serbishtes) (shihni skicën 2).

Skica 2

Nga 10 komuna, 9 (90%) njohin gjuhët e tyre zyrtare komunale në kuadër të Statutit të tyre dhe 7 (70%) kanë miratuar nga një akt nënligjor që rregullon përdorimin e gjuhëve në kuadër të Komunës, dhe pjesa e mbetur prej 2 prej tyre kanë raportuar se draftet janë hartuar, por ka mbetur që të diskutohen nga Kuvendi Komunal përkatës.


0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

shqipja dhe serbishtja

shqipja, serbishtja dhe boshnjakishtja

shqipja, serbishtja, boshnjakishtja dhe turqishtja


0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Gjuhët zyrtare janë të njohura me Statut të Komunës

Është miratuar një akt nënligjor për përdorimin e gjuhëve

Aktet legjislative të Komunave


drejtat dhe obligimet e tyre që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve.

Ndërsa 8 komuna (80%) nuk kanë raportuar se kanë të punësuar asistentë gjuhe, asnjëra (0%) prej tyre nuk u ka ofruar atyre trajnime specifike me synim zhvillimin e njohurive të tyre të gjuhëve zyrtare apo aftësive për përkthim me shkrim/në të folur. 6 komunave (60%) kanë raportuar se rregullisht përdorin shërbime private të përkthimit për një ose më shumë gjuhë zyrtare dhe 1 për anglisht.

Nga 10 komuna të anketuara, 7 (70%) prej tyre kanë pranuar se nuk nxjerrin e as mba-jnë të gjitha dokumentet zyrtare dhe të dhënat nga takimet në të gjitha gjuhët zyrtare, edhe pse 3 nga këto 7 institucione kanë deklaruar se mbi 90% e dokumenteve janë të përkthyer. 6 (60%) e institucioneve kanë pohuar se nuk kryejnë të gjitha aktivitetet e informimit publik në të gjitha gjuhët. Këto informata gjithashtu duhet balancuar me të dhënat në dispozicion në ueb-faqet e tyre. Sipas vëzhgimeve të hulumtuesve, asnjëra prej ueb-faqeve të 10 Komunave nuk përmban të njëjtën sasi informatash në secilën gjuhë.

Skica 4

Të gjitha 10 institucionet kanë raportuar se në takimet zyrtare, takimet e organizuara nga organet komunale ose në aktivitetet e organizuara nga Komunat, do të siguronin përkthim në të folur në cilëndo gjuhë zyrtare, në bazë të kërkesës. Megjithatë, 3 komuna kanë deklaruar se një gjë e tillë nuk u është kërkuar deri më tani.

nga orgnë të fose një g jashtë dzyrtare.barabare zyravezyrtare.

A i lësgjitzyrt

takimpubg

A i aktivipublik

Inforueb‐f

nëmënytë gji

Të gjitha 1ganet komuolur në cilëngjë e tillë nuSa u përketdhe brenda . Megjithatërtë. Më tej,e. Kjo është.

shoni dhe mbatha dokumenttare, të dhënameve dhe regjiblikë në të gjitgjuhët zyrtare?

kryeni të gjithtetet e informnë të gjitha gzyrtare?

matat që përmfaqja zyrtare ëë dispozicion nyrë të barabaritha gjuhët zy

Disponu

0 instituciounale ose nëndo gjuhë zuk u është kt shenjave ndërtesaveë, në 2 nga në 5 raste ë konfirmua

0

ani të tet at e istrat tha ?

ha mimit gjuhët

mban është në rtë në rtare

ueshmëria e

onet kanë rë aktivitetetzyrtare, në bërkuar deriqë tregojnëe komunalea këto 5 rasku nuk ka

ar edhe nga

e dokumente

Skica 4

raportuar set e organizubazë të kër më tani. ë objektet oe janë në paste gjuhët zpajtueshmë hulumtimi

3

4

eve dhe info

e në takimeuara nga Kokesës. Meg

ose pronat ajtueshmërizyrtare nuk ëri, problemi logove zy

6

ormatave në

et zyrtare, omunat, dogjithatë, 3 ko

komunale,, të vendosjanë të ven

mi kryesisht rtare të për

7

të gjitha gju

takimet e o të siguronomuna kan

në 5 komusura në të gndosura në ka të bëjë rdorura në

10

uhët zyrtare

organizuarain përkthimë deklaruar

una shenjatjitha gjuhëtë mënyrë tëme shenjatdokumente

75

a m r

t t ë t e

74

Tabela 3

4 (40%) nga 10 komunat kanë specifikuar se shërbyesit e tyre civilë janë informuar mbi

të drejtat dhe obligimet e tyre që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve.

Ndërsa 8 komuna (80%) nuk kanë raportuar se kanë të punësuar asistentë gjuhe, asnjëra

(0%) prej tyre nuk u ka ofruar atyre trajnime specifike me synim zhvillimin e njohurive të tyre të gjuhëve zyrtare apo aftësive për përkthim me shkrim/në të folur. 6 komunave (60%) kanë raportuar se rregullisht përdorin shërbime private të përkthimit për një ose më shumë gjuhë zyrtare dhe 1 për anglisht.

Nga 10 komuna të anketuara, 7 (70%) prej tyre kanë pranuar se nuk nxjerrin e as mbajnë të gjitha dokumentet zyrtare dhe të dhënat nga takimet në të gjitha gjuhët zyrtare, edhe pse 3 nga këto 7 institucione kanë deklaruar se mbi 90% e dokumenteve janë të përkthyer. 6 (60%) e institucioneve kanë pohuar se nuk kryejnë të gjitha aktivitetet e informimit publik në të gjitha gjuhët. Këto informata gjithashtu duhet balancuar me të dhënat në dispozicion në ueb‐faqet e tyre. Sipas vëzhgimeve të hulumtuesve, asnjëra prej ueb‐faqeve të 10 Komunave nuk përmban të njëjtën sasi informatash në secilën gjuhë.

5. Mitrovicë 294 178 N/A 178 297

6. Pejë 313 281 N/A 281 313

7. Prishtinë 609 488 N/A 488 610

8. Prizren 300 300 180 180 362

9. Skënderaj 52 41 N/A 41 52

10. Shtërpcë 58 84 N/A 58 87

GJITHSEJ: 1,913 1,581 209 1,309 2,082

4

6

Po

Jo

A i keni informuar shërbyesit tuaj civilë mbi të drejtat dhe detyrimet e tyre që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve?


Sa u përket shenjave që tregojnë objektet ose pronat komunale, në 5 komuna shenjat jashtë dhe brenda ndërtesave komunale janë në pajtueshmëri, të vendosura në të gjitha gjuhët zyrtare. Megjithatë, në 2 nga këto 5 raste gjuhët zyrtare nuk janë të vendosura në mënyrë të barabartë. Më tej, në 5 raste ku nuk ka pajtueshmëri, problemi kryesisht ka të bëjë me shenjat e zyrave. Kjo është konfirmuar edhe nga hulumtimi i logove zyrtare të përdorura në doku-mente zyrtare.

Sa u përket shenjave topografike, në 6 komuna është vënë re se shenjat që tregojnë komunat, fshatrat ose vendet nuk janë të vendosura në të gjitha gjuhët zyrtare, ndërsa në 1 rast nuk ka shenja fare. Përveç në 2 raste, shenjat e kontrolluara nga ekipi hulumtues nuk ishin të dëmtuara.

Shtojca I – Institucionet shëndetësore komunale: analiza e integruar

Në këtë pjesë analizohen tendencat e përbashkëta të institucioneve shëndetësore komunale në lidhje me respektimin e obligimeve të tyre ligjore që rregullojnë përdorimin e gjuhëve. Të dhënat janë mbledhur përmes anketave dhe intervistave të hollësishme, dhe përfshin përgjig-jet nga 9 institucione shëndetësore komunale. Duhet theksuar se çfarëdo konkluzionesh të nxjerra nuk duhet të vlejnë për institucione të tjera komunale të kujdesit shëndetësor.

Nga 9 institucione komunale të kujdesit shëndetësor, 7 (77,77%) kanë raportuar se qytetarët mund t’i drejtohen personelit të kujdesit shëndetësor në të dyja gjuhët zyrtare, si dhe në një gjuhë në përdorim zyrtar. Pjesa e mbetur prej 2 (24,66%) prej tyre kanë raportuar se ata zakonisht kanë ofruar shërbime vetëm në gjuhët zyrtare. 5 (55,55%) syresh kanë pohuar se çdoherë u përgjigjen në gjuhën e përdorur nga palët në komunikimin e tyre fillestar me insti-tucionet. Për më tepër, 4 (44,44%) institucione kanë raportuar raste kur pacientët nuk mund të marrin trajtim mjekësor në gjuhën e tyre amtare (shihni skicën 32).

komunanuk ka dëmtua Shtojca Në këtëlidhje mdhënat nga 9 innuk duh Nga 9 imund tgjuhë nzakonisçdoherëinstitucmund t

Sndër

LoK

Sa u përkeat, fshatrat shenja fareara.

a I – Instituc

ë pjesë analme respektjanë mblednstitucione het të vlejnë

nstitucionet’i drejtohennë përdorimsht kanë ofë u përgjigcionet. Për ë marrin tra

Shenjat jashtërtesave të Kom

gjitha gjuhë

goja zyrtare pKomunës në t

zyrt

t shenjave ose vendete. Përveç në

cionet shën

lizohen tendtimin e obldhur përmeshëndetësoë për institu

e komunalen personelim zyrtar. Pruar shërbigjen në gjumë tepër, ajtim mjekë

ë dhe brenda munës janë nëët zyrtare

përmban emritë gjitha gjuhëtare

Shfaqja e gj

topografiket nuk janë tëë 2 raste, s

detësore ko

dencat e pëigimeve të es anketave ore komunaucione të tje

të kujdesitt të kujdesPjesa e mbeime vetëm uhën e për4 (44,44%

ësor në gjuh

ë të

in e ët

uhëve zyrta

Skica 5

e, në 6 komë vendosurahenjat e ko

omunale: a

ërbashkëta tyre ligjordhe interviale. Duhet tera komuna

t shëndetësit shëndetëetur prej 2në gjuhët

rdorur nga ) instituciohën e tyre a

re në ndërte

muna ështëa në të gjithontrolluara

analiza e int

të instituciore që rreguistave të hotheksuar se ale të kujde

sor, 7 (77,7ësor në të d2 (24,66%) zyrtare. 5 palët në ne kanë ramtare (shih

esa dhe doku

ë vënë re sha gjuhët zynga ekipi h

tegruar

oneve shënullojnë përdollësishme, dçfarëdo ko

esit shëndet

77%) kanë rdyja gjuhët prej tyre k(55,55%) skomunikimaportuar rahni skicën 3

4

3

3

3

umente zyrt

se shenjat qyrtare, ndërhulumtues n

detësore kodorimin e gdhe përfshionkluzionestësor.

raportuar szyrtare, si

kanë raportyresh kanëin e tyre fste kur pac2).

5

4

5

tare

Nësjanëtë vnë mbarJo

që tregojnërsa në 1 rastnuk ishin të

omunale nëgjuhëve. Tëin përgjigjeth të nxjerra

se qytetarëtdhe në njëtuar se ataë pohuar sefillestar mecientët nuk

se po, a ë gjuhët vendosura mënyrë të rabartë?

76

ë t ë

ë ë t a

t ë a e e k


Skica 6

Vetëm 6 (66.66%) institucione kanë raportuar se i kryejnë të gjitha aktivitetet e informimit të publikut në të gjitha gjuhët zyrtare, përfshirë gjuhët e komuniteteve, pa marrë parasysh statusin e tyre. Pjesa e mbetur prej 3 (33.33%) syresh kanë pohuar se zakonisht i kryejnë aktivitetet e tyre të informimit publik në njërën nga gjuhët zyrtare.

Shtojca 2 – Gjykatat e kundërvajtjeve: analiza e integruar

Në këtë pjesë analizohen tendencat e përbashkëta të gjykatave për kundërvajtje në lidhje me respektimin e obligimeve të tyre ligjore që rregullojnë përdorimin e gjuhëve. Të dhënat janë mbledhur përmes anketave dhe intervistave të hollësishme, dhe përfshijnë përgjigjet nga 13 gjykata.

Nga 13 gjykata për kundërvajtje të anketuara, 10 (76,92%) prej tyre kanë përmendur raste të procedurave gjyqësore që kanë kërkuar shërbime të përkthimit; vetëm 3 (26,07%) nuk kanë raportuar se kanë pasur nevojë për këtë deri tani. Nga 10 gjykata që kanë siguruar shërbime të përkthimit, të gjitha kanë raportuar se kishin siguruar shërbime përkthimi nga një gjuhë zyrtare në një tjetër (shihni skicën 6).

Skica 7

7 (53,84përkthiskicën 8

11 (84,(38,46%

PO

N/A

JO

0

2

4

6

8

10

12

4%) gjykatam në gjuhë8).

,61%) gjyka%) prej tyre

A ka kërkunga

A

PO

JO

A ka kër

a kanë rapoët jo‐zyrtare

ata kanë pokanë rapor

uar ndonjë pea një gjuhë zy

rkuar ndonjshkak se

ortuar se kae dhe, siç ë

ohuar se krtuar se përd

rson në gjykimyrtare në një tj

10

0

3

jë person nëe nuk e kanë

Skica 7

anë hasur nështë dekla

Skica 8

kanë të pundorin komp

mm përkthim jetër?

ë gjykim pëë kuptuar sh

në raste kuruar nga gj

nësuar përpani private

A është

rkthim në nhqipen ose

ur personat ykatat, kjo

kthyes me të përkthim

ë mundësuar

një gjuhë jo‐serbishten?

në gjyq kaështë sigur

orar të plmit.

kjo nga ana e

10

3

0

‐zyrtare për?

anë kërkuarruar (shihn

lotë, dhe 5

gjykatës?

r

78

r i

5

Vetëm publikustatusinaktivite Shtojca Në këtërespektmbledhgjykata Nga 13 proceduraportupërkthinë një t

0

pro

PO

JO

6 (66.66%) t në të gjn e tyre. Pjetet e tyre të

a 2 – Gjykat

ë pjesë anatimin e oblihur përmes .

gjykata pëurave gjyqëuar se kanë mit, të gjithtjetër (shihn

1

A mund t'u drejtofesionistëve të kuj

gjuhët zyrtare

7

2

institucionitha gjuhëtjesa e mbeë informimi

at e kundër

lizohen tenigimeve të anketave d

ër kundërvaësore që kapasur nevoha kanë rapni skicën 6).

2

tohen qytetarët jdesit shëndetësore të komunës?

7

2

ne kanë rapt zyrtare, petur prej 3it publik në

rvajtjeve: a

ndencat e ptyre ligjoredhe intervi

jtje të ankeanë kërkuaojë për këtëportuar se k

3

r në A u përgjigj

të ko

Skica 6

portuar se i përfshirë gj (33.33%) njërën nga

analiza e int

përbashkëtae që rregullstave të ho

etuara, 10 (r shërbime ë deri tani. Nishin siguru

4 5

jet sistemi i kujdesmunës në të njëjtë

5

4

kryejnë të juhët e kosyresh kan gjuhët zyrt

tegruar

a të gjykatalojnë përdoollësishme,

(76,92%) prtë përkthi

Nga 10 gjykuar shërbim

6

sit shëndetësor ën gjuhë?

n

gjitha aktivomuniteteveë pohuar stare.

ve për kunorimin e gjudhe përfsh

rej tyre kanmit; vetëmkata që kanëme përkthim

7

A ka pasur ndonjënuk është arritur t'i

vitetet e infe, pa marrse zakonish

dërvajtje nuhëve. Të dhijnë përgjig

në përmendm 3 (26,07%ë siguruar si nga një gj

8

ë incident kur një pi jepet ndihmë në gtij/saj?

4

5

formimit tërë parasyshht i kryejnë

ë lidhje medhënat janëgjet nga 13

dur raste të%) nuk kanëshërbime tëuhë zyrtare

9

pacienti gjuhën e

77

ë h ë

e ë 3

ë ë ë e


7 (53,84%) gjykata kanë raportuar se kanë hasur në raste kur personat në gjyq kanë kërkuar përkthim në gjuhët jo-zyrtare dhe, siç është deklaruar nga gjykatat, kjo është siguruar (shihni skicën 8).

Skica 8

11 (84,61%) gjykata kanë pohuar se kanë të punësuar përkthyes me orar të plotë, dhe 5 (38,46%) prej tyre kanë raportuar se përdorin kompani private të përkthimit.

Skica 9

Sa u përket sfidave specifike për përkthimin e dokumenteve ligjore dhe të procedurave gjy-qësore, 8 (61,53%) gjykata kanë raportuar se përkthyesit e tyre dhe/ose kompanitë private të kontraktuara kanë njohur terminologjinë juridike të përdorur gjatë procedurës penale: 3 (26,07%) e kanë vlerësuar punën e përkthyesve si ‘shumë të mirë’, ndërsa vetëm 2 (15,38%) prej tyre si ‘të dobët’ (shih skicën 8). Megjithatë, sa u përket programeve të trajnimit, vetëm 1 gjykatë ka pohuar se kishte krijuar apo financuar programe trajnimi për përkthyes me orar të plotë, me qëllim të përmirësimit të teknikave të përkthimit dhe zhvillimit të terminologjisë juridike.

9 nga 13 gjykatat e përfshira (69. 23%) kanë identifikuar mungesën e buxhetit si pengesën më të madhe për zbatimin nga ana e tyre të detyrimeve gjuhësore, ndërsa 4 (30,76%) prej tyre kanë përmendur mungesën e udhëzimeve të qarta.

7 (53,84përkthiskicën 8

11 (84,(38,46%

PO

N/A

JO

0

2

4

6

8

10

12

4%) gjykatam në gjuhë8).

,61%) gjyka%) prej tyre

A ka kërkunga

A

PO

JO

A ka kër

a kanë rapoët jo‐zyrtare

ata kanë pokanë rapor

uar ndonjë pea një gjuhë zy

rkuar ndonjshkak se

ortuar se kae dhe, siç ë

ohuar se krtuar se përd

rson në gjykimyrtare në një tj

10

0

3

jë person nëe nuk e kanë

Skica 7

anë hasur nështë dekla

Skica 8

kanë të pundorin komp

mm përkthim jetër?

ë gjykim pëë kuptuar sh

në raste kuruar nga gj

nësuar përpani private

A është

rkthim në nhqipen ose

ur personat ykatat, kjo

kthyes me të përkthim

ë mundësuar

një gjuhë jo‐serbishten?

në gjyq kaështë sigur

orar të plmit.

kjo nga ana e

10

3

0

‐zyrtare për?

anë kërkuarruar (shihn

lotë, dhe 5

gjykatës?

r

78

r i

5

79

Skica 9

Sa u përket sfidave specifike për përkthimin e dokumenteve ligjore dhe të procedurave gjyqësore, 8 (61,53%) gjykata kanë raportuar se përkthyesit e tyre dhe/ose kompanitë private të kontraktuara kanë njohur terminologjinë juridike të përdorur gjatë procedurës penale: 3 (26,07%) e kanë vlerësuar punën e përkthyesve si ‘shumë të mirë’, ndërsa vetëm 2 (15,38%) prej tyre si ‘të dobët’ (shih skicën 8). Megjithatë, sa u përket programeve të trajnimit, vetëm 1 gjykatë ka pohuar se kishte krijuar apo financuar programe trajnimi për përkthyes me orar të plotë, me qëllim të përmirësimit të teknikave të përkthimit dhe zhvillimit të terminologjisë juridike. 9 nga 13 gjykatat e përfshira (69. 23%) kanë identifikuar mungesën e buxhetit si pengesën më të madhe për zbatimin nga ana e tyre të detyrimeve gjuhësore, ndërsa 4 (30,76%) prej tyre kanë përmendur mungesën e udhëzimeve të qarta.

23%

62%

15%

A janë përkthyesit e gjykatave ose ata të kontraktuar privatisht të njoftuar me procesin ligjor dhe terminologjinë/zhargonin ligjor?

SHUMË MIRËMIRË


Skica 10

8. Perceptimet e qytetarëve

Në këtë pjesë analizohen të dhënat nga pyetësorët e vetë-administruar që kanë pasur për qël-lim vlerësimin e perceptimeve të qytetarëve mbi gjendjen aktuale të implementimit nga ana e institucioneve të dispozitave ligjore që rregullojnë përdorimin e gjuhëve. Më tej, rezultatet e diskutimeve në fokus-grupe japin informata të rëndësishme për të interpretuar të dhënat.

Kur janë pyetur nëse të drejtat gjuhësore që janë aktualisht në zbatim në Kosovë u sigurojnë atyre mbrojtje të mjaftueshme, më shumë se gjysma (20, ose 52,63%) janë përgjigjur se nuk u sigurojnë (shihni tabelën 4).

A besoni se legjislacioni në fuqi në Kosovë siguron mbrojtje të mjaftueshme sa i përket përdorimit të gjuhëve nga secili qytetar?

Shqiptarë Serbë Boshnjakë Turq Romë, Ashkali

ose Egjip-tas

Gjithsej (II)

në % (Gjithsej

II)

PO 6 2 3 0 7 18 47.36%

JO 0 4 0 4 12 20 52.63%

Gjithsej I: 6 6 3 4 19 38 100.00%

Tabela 4

Kur kjo shifër zbërthehet sipas komuniteteve, duket se ndërsa 100% të respondentëve shqiptarë besojnë se legjislacionit i Kosovës siguron garanci të mjaftueshme, pothuajse dy të tretat e pjesëmarrësve nga komunitetet e tjera nuk mendojnë se të drejtat e tyre gjuhësore mbrohen në mënyrë adekuate. Kjo vlen kryesisht për përfaqësuesit e komunitetit rom, të cilët besojnë se kriteret demografike për njohjen e gjuhëve zyrtare dhe atyre në përdorim zyrtar në nivelin komunal janë shumë të larta që gjuhës rome t’i jepet ndonjë nga këto statuse.

8.

Në këtëqëllim ve institudiskutim Kur janatyre msigurojn

A bes

PO

JO

Gjithse

Perceptime

ë pjesë anavlerësimin eucioneve tëmeve në fok

ë pyetur nëmbrojtje të mnë (shihni ta

soni se legjis

Shq

ej I:

Cilat jzb

et e qytetar

alizohen tëe perceptimë dispozitavkus‐grupe ja

ëse të drejtmjaftueshmabelën 4).

lacioni në fu

qiptarë

6

0

6

31%

janë pengesabatimin e dis

rëve

ë dhënat ngmeve të qyteve ligjore qëapin inform

tat gjuhësome, më shum

uqi në Kosovgjuh

Serbë

2

4

6

6

0%0%

at kryesore spozitave lig

Skica 10

ga pyetësoetarëve mbë rregullojnmata të rënd

ore që janë më se gjysm

vë siguron mhëve nga sec

Boshnjakë

3

0

3

Tabela 4

69%

me të cila pëgjore që rreg

0

rët e vetë‐i gjendjen aë përdorimësishme pë

aktualisht ma (20, ose

brojtje të mjcili qytetar?

Turq

0

4

4

4

ërballen instgullojnë përd

‐administruaktuale të imin e gjuhëvër të interpr

në zbatim e 52,63%) ja

jaftueshme

Romë, Ashkali ose

Egjiptas

7

12

19

titucionet qedorimin e gju

Mu

MugjuMutë qMupol

ar që kanëmplementimve. Më tej, rretuar të dh

në Kosovë anë përgjigj

sa i përket p

Gjithse(II)

18

20

38

endrore në uhëve?

ungesa e buxh

ungesa e stafithët përkatëseungesa e udhëqartaungesa e vullnitik

ë pasur përmit nga anarezultatet ehënat.

u sigurojnëur se nuk u

përdorimit të

ej në %(Gjiths

II)

47.36

52.63

100.00

hetit

t që flet eëzimeve

etit

80

r a e

ë u

ë

% sej

%

%

0%


Ata shprehin shqetësimet se për pasojë gjuha rome, ruajtja dhe zhvillimi i mëtejshëm i saj, mbase nuk po mbrohen mjaftueshëm. Përveç kësaj, një shqetësim i përbashkët i të gjitha komuniteteve është kërkesa e regjistrimit të popullsisë, në veçanti në lidhje me numrin e konsiderueshëm të personave që ende jetojnë si të zhvendosur. Një pjesëmarrës gjithashtu ka përmendur rrezikun se pjesëtarët e komunitetit rom nuk do të deklarohen se i përkasin këtij komuniteti.

Le t’u hedhim një sy tani përgjigjeve të pjesëmarrësve në lidhje me barazinë e gjuhëve zyrtare dhe alfabeteve të tyre. Një nga pyetjet e para drejtuar pjesëmarrësit në diskutimet në tryezë të rrumbullakët kishte të bënte me të kuptuarit nga ana e tyre të nocionit të barazisë që vlen për përdorimin e gjuhëve. Shembujt e përmendur më së shpeshti kanë qenë ato të mos-respektimit të kornizës ligjore.

Sa u përket përvojave në lidhje me autoritetin e barabartë të akteve ligjore në gjuhë të ndryshme zyrtare, pothuajse gjysma e të anketuarve, 18 (47,36%), kanë përmendur refuzimin nga ana e një institucioni qendror apo lokal që të njohin autoritetin e barabartë të versioneve të një ligji në të dyja gjuhët zyrtare, të cilat i kanë dhënë përparësi versionit në shqip mbi atë në serbisht. Duhet theksuar se vetëm pjesëtarët e komuniteteve jo-shqiptare kishin një përvojë të tillë. 20 (52,63%) e të anketuarve besojnë se institucionet cdoherë e njohin autoritetin e barabartë të të dyja gjuhëve zyrtare (përfshirë të gjithë 6 të intervistuarit që e kanë identifikuar veten si shqiptarë).

A ka refuzuar ndonjë institucion qendror/komunal të njohë autoritetin (vlefshmërinë) e barabartë/të barasvlershme të një dispozite ligjore (në serbisht) dhe të vijë në përfundim

se versioni në shqip i ligjit duhet të mbizotërojë?Shqiptarë Serbë Boshnjakë Turq Romë,

Ashkali dhe Egjiptas

Gjithsej (II)

në % (gjithsej II)

PO 0 3 2 3 10 18 47.36%JO 6 3 1 1 9 20 52.63%

Gjithsej: 6 6 3 4 19 38 100%

Tabela 5

Kur janë pyetur për përfaqësimin/shfaqjen e gjuhëve në logot zyrtare, një shumicë e konsiderueshme e të anketuarve, 31 (81,57%), e kanë konsideruar si ‘shumë të rëndësishme’ që të dyja gjuhëve zyrtare t’u jepet rëndësi e barabartë në logot e institucioneve, 7 (18,42%) mendonin se kjo është ‘e rëndësishme’, dhe asnjëri nuk e ka konsideruar këtë si ‘të parëndë-sishme’.


Skica 11

Sa i përket përdorimit të alfabetit cirilik, 17 (44,73%) e të anketuarve do të preferonin që ai cirilik të përdorej së bashku së bashku me alfabetin latin në të gjitha dokumentet zyr-tare në serbisht, në logo, në komunikim dhe korrespondenca. Megjithatë, duhet theksuar se pothuaj i njëjti numër i të anketuarve, 15 (39,42%), do të preferonin që alfabetin cirilik të mos përdorej, ndërsa pjesa e mbetur prej 6 (15,78%) pre tyre do të donin që ai cirilik të përdorej në logot e institucioneve, por që teksti i dokumenteve zyrtare të ishte në alfabetin latin. Këto rezultate duhet megjithatë të balancohen me nivelin e ulët të përfaqësimit të komunitetit serb në mesin e respondentëve të këtij fokus-grupi. Gjithashtu duhet theksuar se cilësia e përkthi-mit është përmendur si prioritet I lartë, qoftë në alfabetin cirilik apo atë latin.

Duke u hedhur tani një sy përvojave të pjesëmarrësve në komunikimin e tyre me institucionet qendrore (institucionet përfaqësuese dhe ekzekutive, si dhe institucionet e pa-varura, agjencitë ekzekutive dhe rregullatorët), së pari duhet theksuar se shumë pak pjesëmar-rës kanë pohuar se komunikojnë rregullisht me këto institucione.

Sa i përket zbatimit të kornizës ligjore që ka të bëjë me përdorimin e gjuhëve nga ana e institucioneve qendrore, 9 (23,68%) e të anketuarve mendojnë se institucionet qendrore kishin zbatuar detyrimet e tyre të gjuhës ‘në mënyrë efektive’, 17 (44,73%) mendonin se i kishin zbatuar ‘vetëm në një farë mase’, dhe 7 (18,42%) mendonin se i kishin zbatuar ato

82

Kur janë pyetur për përfaqësimin/shfaqjen e gjuhëve në logot zyrtare, një shumicë e konsiderueshme e të anketuarve, 31 (81,57%), e kanë konsideruar si ‘shumë të rëndësishme’ që të dyja gjuhëve zyrtare t’u jepet rëndësi e barabartë në logot e institucioneve, 7 (18,42%) mendonin se kjo është ‘e rëndësishme’, dhe asnjëri nuk e ka konsideruar këtë si ‘të parëndësishme’.

Skica 11

Sa i përket përdorimit të alfabetit cirilik, 17 (44,73%) e të anketuarve do të preferonin që ai cirilik të përdorej së bashku së bashku me alfabetin latin në të gjitha dokumentet zyrtare në serbisht, në logo, në komunikim dhe korrespondenca. Megjithatë, duhet theksuar se pothuaj i njëjti numër i të anketuarve, 15 (39,42%), do të preferonin që alfabetin cirilik të mos përdorej, ndërsa pjesa e mbetur prej 6 (15,78%) pre tyre do të donin që ai cirilik të përdorej në logot e

0 5 10 15 20 25 30 35

Shqiptarë

Serbë

Turq

Boshnjakë

Romë, Ashkali dhe Egjiptas

Gjithsej mesatarja:

Shqiptarë Serbë Turq BoshnjakëRomë, Ashkali dhe

EgjiptasGjithsej mesatarja:

Indifferent/e 0 0 0 0 0 0

E parëndësishme 0 0 0 0 0 0

E rëndësishme 0 2 0 0 5 7

Shumë e rëndësishme 6 4 4 3 14 31

Sa e rëndësishme është për juve që institucionet të vënë në zbatim në logon e tyre të kuptuarit tuaj të “barazisë së gjuhëve zyrtare"?


vetëm ‘minimalisht’. Megjithatë, vetëm 5 (13,15%) mendonin se institucionet qendrore nuk po e zbatonin e as respektonin Ligjin mbi Përdorimin e Gjuhëve. Siç tregohet në skicën 39b më poshtë, këto përgjigje tregojnë një dallim në mes të pjesëtarëve të komunitetit shqiptar dhe atyre që u përkasin komuniteteve të tjera (shihni skicën 12b).

Skica 12 a) dhe b)

12 (31,57%) të anketuar kanë ardhur në përfundimin se çdoherë mund të komuniko-jnë me institucionet qendrore në të dyja gjuhët zyrtare, ndërsa 30 (52,63%) prej tyre kanë pohuar se mund të përdorin të dyja gjuhët zyrtare vetëm herë pas here në komunikimet e tyre me institucionet qendrore. 4 (10,52%) prej tyre kanë pohuar se asnjëherë nuk mund të komu-nikojnë me institucionet qendrore në asnjërën nga gjuhët zyrtare (shihni skicën 13). Duhet theksuar se të anketuarit në kategorinë e fundit ishin të gjithë pjesëtarë të komuniteteve rom, ashkali dhe egjiptas.

Deri në çfarë mase mund të komunikoni në të folur ose në të shkruar (të pranoni informata ose dokumente) me institucionet qendrore në cilëndo nga gjuhët zyrtare

(shqip dhe serbisht)?

Shqiptarë Serbë Boshnjakë Turq Romë, Ashkali,

dhe Egjip-tas

Gjithsej (II)

në % (Gjithsej

II)

ÇDOHERË 5 1 0 0 6 12 31.57%SHPESH 0 1 0 0 1 2 5.26%NGAN-JËHERË

1 4 3 4 8 20 52.63%

ASNJËHERË 0 0 0 0 4 4 10.52%Gjithsej (I): 6 6 3 4 19 38 100%

Skica 13

83

institucioneve, por që teksti i dokumenteve zyrtare të ishte në alfabetin latin. Këto rezultate duhet megjithatë të balancohen me nivelin e ulët të përfaqësimit të komunitetit serb në mesin e respondentëve të këtij fokus‐grupi. Gjithashtu duhet theksuar se cilësia e përkthimit është përmendur si prioritet I lartë, qoftë në alfabetin cirilik apo atë latin.

Duke u hedhur tani një sy përvojave të pjesëmarrësve në komunikimin e tyre me institucionet qendrore (institucionet përfaqësuese dhe ekzekutive, si dhe institucionet e pavarura, agjencitë ekzekutive dhe rregullatorët), së pari duhet theksuar se shumë pak pjesëmarrës kanë pohuar se komunikojnë rregullisht me këto institucione.

Sa i përket zbatimit të kornizës ligjore që ka të bëjë me përdorimin e gjuhëve nga ana e institucioneve qendrore, 9 (23,68%) e të anketuarve mendojnë se institucionet qendrore kishin zbatuar detyrimet e tyre të gjuhës ‘në mënyrë efektive’, 17 (44,73%) mendonin se i kishin zbatuar ‘vetëm në një farë mase’, dhe 7 (18,42%) mendonin se i kishin zbatuar ato vetëm ‘minimalisht’. Megjithatë, vetëm 5 (13,15%) mendonin se institucionet qendrore nuk po e zbatonin e as respektonin Ligjin mbi Përdorimin e Gjuhëve. Siç tregohet në skicën 39b më poshtë, këto përgjigje tregojnë një dallim në mes të pjesëtarëve të komunitetit shqiptar dhe atyre që u përkasin komuniteteve të tjera (shihni skicën 12b).

Skica 12 a) dhe b)

12 (31,57%) të anketuar kanë ardhur në përfundimin se çdoherë mund të komunikojnë

me institucionet qendrore në të dyja gjuhët zyrtare, ndërsa 30 (52,63%) prej tyre kanë pohuar se mund të përdorin të dyja gjuhët zyrtare vetëm herë pas here në komunikimet e tyre me

24%

45%

18%

13%

Si e vlerësoni zbatimin e dispozitave ligjore që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve zyrtare nga ana e institucioneve

qendrore

Efektiv

Jo‐efektiv

Minimal

Nuk i zbatojnë

22%

40%

22%

16%

Si e vlerësoni zbatimin e dispozitave ligjore që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve

nga ana e institutions (pa përfshirë shqiptarët)

Efektiv

Jo‐efektiv

Minimal

Nuk i zbatojnë


Një pjesëtar i komunitetit rom ka përmendur rastin e tij kur kishte komunikuar me Departamentin e MAP-it për Regjistrimin e OJQ-ve, me ç’rast asnjëri nga pjesëtarët e stafit nuk kishin qenë në gjendje të komunikonin në serbisht dhe nuk ishin përpjekur për të gjetur një përkthyes apo koleg për t’u ndihmuar. Ai ka propozuar se në një departament/njësi/zyrës ku komunikim me publikun, prioritet duhet të jetë që të ketë shërbyes civilë që flasin të dy gjuhët.

Sa i përket pjesëmarrjes në mbledhje dhe mundësisë për të marrë dokumente, 11 nga 38 (28,94%) të anketuar e kanë përshkruar gjetjen e dokumenteve në serbisht si ‘të vështirë’, ndërsa 9 (76,31%) prej tyre kanë pohuar se kishin hasur në vështirësi për të përdorur një gjuhë zyrtare në një takim apo aktivitet tjetër publik të organizuar nga institucionet qendrore.

Skica 14

Mbi gjysma e të anketuarve, 23 (60,52%), mendonin se do të ishte më e vështirë për t’u punësuar nga një institucion qendror pa pasur njohuri të mjaftueshme të shqipes ose ser-bishtes. Kur janë pyetur në mënyrë specifike në lidhje me gjuhën shqipe, nga 23 të anketuar të cilët besonin se njohuritë e tyre të shqipes dhe serbishtes janë të nevojshme, 13 (56,52%) besonin se njohja e shqipes kërkohet çdoherë, 6 (26,08%) prej tyre se kjo kërkohet vetëm nganjëherë, dhe 4 (17,39%) se kjo kërkohet shpesh (shihni skicën 14).

85

Skica 14

Mbi gjysma e të anketuarve, 23 (60,52%), mendonin se do të ishte më e vështirë për t'u

punësuar nga një institucion qendror pa pasur njohuri të mjaftueshme të shqipes ose serbishtes. Kur janë pyetur në mënyrë specifike në lidhje me gjuhën shqipe, nga 23 të anketuar të cilët besonin se njohuritë e tyre të shqipes dhe serbishtes janë të nevojshme, 13 (56,52%) besonin se njohja e shqipes kërkohet çdoherë, 6 (26,08%) prej tyre se kjo kërkohet vetëm nganjëherë, dhe 4 (17,39%) se kjo kërkohet shpesh (shihni skicën 14).

Nëse përgjigja e kaluar e juaja ishte ‘po’, a është çdoherë njohja e gjuhës shqipe kusht për t’u

punësuar në institucionet qendrore (specifikoni nëse ka njëanshmëri)?

0 5 10 15 20 25

Gjthsej mesatarja

Serbë

Turq


Boshnjakë

Shqiptarë

Gjthsej mesatarja Serbë TurqRomë, Ashkali dhe

EgjiptasBoshnjakë Shqiptarë

JO 15 1 0 8 1 5

PO 23 5 4 11 2 1

Sipas mendimit tuaj, a do të ishte më lehtë të punësoheshit nga një institucion qendror pa njohuri të mjaftueshme të shqipes ose serbishtes?


Nëse përgjigja e kaluar e juaja ishte ‘po’, a është çdoherë njohja e gjuhës shqipe kusht për t’u punësuar në institucionet qendrore (specifikoni nëse ka njëanshmëri)?

Shqiptarë Serbë Boshnjakë Turq Romë, Ashkali ose

Egjiptas

Gjithsej (II)

në % (Gjithsej

II)ÇDOHERË 1 2 1 4 5 13 56.52%

SHPESH 0 0 0 0 4 4 17.39%

NGAN-JËHERË

0 3 1 0 2 6 26.08%

ASNJËHERË 0 0 0 0 0 0 0%Gjithsej I: 1 5 2 4 11 23 100%

Skica 15

Sa u përket institucioneve komunale, 13 nga 38 të anketuar (34,21%) kanë pohuar se autoritetet e tyre komunale ishin duke zbatuar dhe respektuar plotësisht Ligjin mbi Përdori-min e Gjuhëve, 14 (36,84%) mendonin se autoritetet komunale po e zbatonin këtë ligj deri në njëfarë mase, 7 (18,42%) mendonin se ato po bënin përpjekje minimale, dhe 4 (10,52%) mendonin se ato as nuk po e zbatonin e as po e respektonin atë.

Skica 16

14 nga 28 të anketuar (36,84%) kanë pohuar se ishin çdoherë në gjendje të ko-munikojnë me autoritetet komunale në gjuhën e tyre, 17 (44,73%) kanë pohuar se ishin nganjëherë në gjendje për të bërë këtë, dhe vetëm 2 (5,26%) kanë thënë nuk mund të komunikojnë me institucionet komunale në gjuhën e tyre.

Nga 38 të anketuar, vetëm 28 (73,68%) prej tyre kanë pohuar se kishin kërkuar dokumente dhe informata nga institucionet komunale në një gjuhë në përdorim zyr-tar. Vetëm 6 (15,78%) prej tyre kanë raportuar se ‘çdoherë’ kanë marrë informatat e kërkuara. Në të kundërt, 13 të anketuar (34,21%) kanë pohuar se autoritetet komu-nale vetëm ‘nganjëherë’ u kanë siguruar informatat e duhura, dhe 7 (18,42%) kanë pohuar se institucionet komunale ‘asnjëherë’ nuk kanë përmbushur kërkesat e tyre.

86

Shqiptarë Serbë Boshnjakë Turq Romë, Ashkali ose

Egjiptas

Gjithsej (II)

në % (Gjithsej

II)

ÇDOHERË 1 2 1 4 5 13 56.52%

SHPESH 0 0 0 0 4 4 17.39%

NGANJËHERË 0 3 1 0 2 6 26.08%

ASNJËHERË 0 0 0 0 0 0 0%

Gjithsej I: 1 5 2 4 11 23 100%

Skica 15

Sa u përket institucioneve komunale, 13 nga 38 të anketuar (34,21%) kanë pohuar se

autoritetet e tyre komunale ishin duke zbatuar dhe respektuar plotësisht Ligjin mbi Përdorimin e Gjuhëve, 14 (36,84%) mendonin se autoritetet komunale po e zbatonin këtë ligj deri në njëfarë mase, 7 (18,42%) mendonin se ato po bënin përpjekje minimale, dhe 4 (10,52%) mendonin se ato as nuk po e zbatonin e as po e respektonin atë.

Skica 16

14 nga 28 të anketuar (36,84%) kanë pohuar se ishin çdoherë në gjendje të komunikojnë

me autoritetet komunale në gjuhën e tyre, 17 (44,73%) kanë pohuar se ishin nganjëherë në gjendje për të bërë këtë, dhe vetëm 2 (5,26%) kanë thënë nuk mund të komunikojnë me institucionet komunale në gjuhën e tyre.

Nga 38 të anketuar, vetëm 28 (73,68%) prej tyre kanë pohuar se kishin kërkuar dokumente dhe informata nga institucionet komunale në një gjuhë në përdorim zyrtar. Vetëm 6 (15,78%) prej tyre kanë raportuar se ‘çdoherë’ kanë marrë informatat e kërkuara. Në të

34%

37%

18%

11%

Si e vlerësoni zbatimin e dispozitave ligjore për përdorimin e gjuhëve zrytare nga ana e qeverisë lokale në komunën ku banoni?

Efektiv

Jo‐efektiv


Kur janë pyetur nëse shenjat zyrtare që tregojnë emrat e qyteteve, fshatrave, rrugëve, vendeve, shërbimet komunale dhe emërtime të tjera janë të vendosura në serbisht dhe shqip, 14 nga 28 të anketuar (36,84%) kanë pohuar se ato ‘çdoherë’ ishin në këto gjuhën, 12 (31,57 %) kanë pohuar se kanë qenë ‘nganjëherë’ dhe 4 (10,52%) kanë raportuar se ato nuk kanë qenë në të dyja gjuhët zyrtare.

Skica 17

Gjithsej 23 (60,52%) të anketuar besonin se do të ishte më e vështirë për t’u punësuar nga një institucion komunal pa njohuri të mjaftueshme të shqipes/serbishtes/gjuhëve të tjera zyrtare. Megjithatë, 15 (39,47%) besonin se njohja e shqipes dhe/ose serbishtes nuk ishte

kusht për punësim në administratën e tyre komunale.

A do të ishte më e vështirë që të punësohesh nga një institucion komunal (në komunën ku banoni) pa njohuri të mjaftueshme të shqipes/serbishtes/një gjuhe tjetër zyrtare?

Shqiptarë Serbë Boshnjakë Turq Romë, Ashkali dhe

Egjiptas

Gjithsej (II)

në % (gjith-sej II)

PO 1 4 2 4 12 23 60.52%

JO 5 2 1 0 7 15 39.47%Gjithsej I: 6 6 3 4 19 38 100%

Skica 18

kundërtkanë si‘asnjëhe

vendev14 nga kanë potë dyja

nga një

Rom

As

Ng

Sh

Çd

t, 13 të ankguruar infoerë’ nuk kaKur janë pye, shërbime28 të anketohuar se kagjuhët zyrta

Gjithsej 23 ë institucion

Gjithsej m

më, Ashkali dh

m

snjëherë

ganjëherë

hpesh

doherë

qytetev

ketuar (34,2ormatat e dnë përmbusyetur nëse et komunaltuar (36,84%në qenë ‘ngare.

(60,52%) tën komunal p

0

mesatarja:

Serbë

Turq

Boshnjakë

he Egjiptas

Shqiptarë

Gjithsej mesatarja:

4

12

8

14

Ave, fshatrave

21%) kanë duhura, dhshur kërkesshenjat zyre dhe emë%) kanë pohganjëherë’ d

ë anketuar pa njohuri

2

Serbë

0

2

2

2

A janë shenjae, vendeve, svendosura

pohuar se he 7 (18,42sat e tyre. rtare që trertime të tjehuar se ato dhe 4 (10,5

Skica 17

besonin setë mjaftues

4

Turq

2

1

0

1

at zyrtare qëshërbimeve në të gjitha

autoritetet%) kanë po

egojnë emraera janë të v‘çdoherë’ i2%) kanë ra

7

e do të ishteshme të sh

6 8

Boshn

0

2

1

0

ë tregojnë emkomunale dgjuhët zyrta

t komunale ohuar se in

at e qytetevvendosura shin në këtaportuar se

e më e vësqipes/serbi

10

njakëRomdhe

0

0

mrat e dhe emërtimare?

vetëm ‘ngnstitucionet

ve, fshatravnë serbishtto gjuhën, 1e ato nuk ka

htirë për t'shtes/gjuhë

12 1

ë, Ashkali e Egjiptas

2

7

2

8

me të tjera të

anjëherë’ ut komunale

ve, rrugëve,t dhe shqip,12 (31,57 %)anë qenë në

u punësuarëve të tjera

14 16

Shqiptarë

0

0

3

3

ë

87

u e

, , ) ë

r a


Pjesëmarrësit janë pyetur nëse përkatësia e Kryetarëve të Komunave një komuniteti të caktuar ka ndonjë ndikim në zbatimin e detyrimeve të Komunave në lidhje me përdorimin e gjuhëve, 10 nga 37 të anketuar (26,31%) kanë pohuar se përkatësia etnike e Kryetarit të Komunës ‘cdoherë’ pengon përdorimin e të gjitha gjuhëve zyrtare në institucionet komunale, dhe 9 (23,69%) kanë pohuar se kjo ‘shpesh’ përcakton nëse në institucionet komunale për-doren të gjitha gjuhët zyrtare. Kjo çështje u ngrit edhe në diskutime në fokus-grupe.

Skica 19

Pak më shumë se një e treta e të anketuarve, 15 (39,47%), mendonin se përbërja një-etnike apo shumë-etnike e komunës është faktor përcaktues në nivelin e respektimit të gjuhëve zyrtare në atë komunë, dhe 9 (23,68%) prej tyre kanë pohuar se kjo do të përcaktonte nivelin e zbatimit të detyrimeve ligjore në lidhje me përdorimin e gjuhëve. Vetëm 6 të an-ketuar (15,78%) mendonin se nuk ka asnjë lidhje në mes të përbërjes një-etnike apo shumë-etnike të një komune dhe nivelit të respektimit të gjuhëve zyrtare në kuadër të institucioneve komunale.

Skica 20

etnike azyrtare zbatimimendonkomune

Cdo

Shp

Nga

Asn

Pak më shuapo shumë‐në atë komt të detyrimnin se nuke dhe niveli

S

oherë

pesh

anjëherë

jëherë

0

2

4

6

8

10

12Sipa

komun

umë se një ‐etnike e komunë, dhe 9meve ligjorek ka asnjë t të respekt

hqiptarë

0

0

3

3

as mendimit niteti të cakt

e treta e tomunës ësh9 (23,68%) pe në lidhje mlidhje në mtimit të gjuh

Turq

0

1

3

0

tuaj, deri nëuar pengon

Skica 19

të anketuartë faktor pëprej tyre kame përdorimmes të përhëve zyrtare

Serb

3

1

1

1

ë çfarë masepërdorimin

komu

9

rve, 15 (39,ërcaktues nnë pohuar min e gjuhëvrbërjes një‐e në kuadë

bë B

e përkatësia e të gjitha gnale?

47%), mennë nivelin e se kjo do tëve. Vetëm 6‐etnike apor të instituc

oshnjakë

1

1

1

0

e Kryetarit tgjuhëve zyrt

donin se përespektimitë përcakton6 të anketuo shumë‐etcioneve kom

Romë, Ashkali dEgjiptas

6

6

3

4

të Komunësre në institu

ërbërja një‐t të gjuhëvente nivelin ear (15,78%)nike të njëmunale.

dhe Gjithsej me

10

9

11

8

s një ucionet

89

‐e e ) ë

esatarja:

0

1

pohuar shënde

Gith

Rom

Sa u përketse nuk ë

tësor në cil

hsej mesatarja

Serbë

Turq

ë, Ashkali dheEgjiptas

Boshnjakë

Shqiptarë

J

A

t institucionështë e lehëndo gjuhë

0

a

ë

q

e

ë

ë

Githsej mes

JO 13

PO 25

A ka ndonë d

neve të kujdhtë për të ë zyrtare ose

5

atarja Ser

2

4

dallim në mepërket res

Skic

desit shëndkomuniku

e për të ma

10

bë T

4

es të komunspektimit të

ca 21

etësor, 14 nar me instrrë trajtim m

15

TurqRomë

3

1

nave me shuLigjit mbi Pë

nga 38 të atitucionet mjekësor në

20

ë, Ashkali dhe Egjiptas

7

12

micë shqiptaërdorimin e

nketuar (63komunale ë ato gjuhë

2

Boshnjakë

0

3

are, serbe dGjuhëve?

3,15%) kanëtë kujdesit.

25

Shqiptarë

1

5

he turke sa

91

ë t

30

i


Për më tepër, kur janë pyetur nëse kishte ndonjë dallim në mes të komunave me shumicë shq-iptare, serbe ose turke sa i përket zbatimit nga ana e Komunave përkatëse të Ligjit mbi Për-dorimin e Gjuhëve, 25 (65,78%) kanë deklaruar se dallimet ekzistojnë, ndërsa 13 (34,21%)

kanë thënë se nuk ka dallime.

Skica 21

Sa u përket institucioneve të kujdesit shëndetësor, 14 nga 38 të anketuar (63,15%) kanë pohuar se nuk është e lehtë për të komunikuar me institucionet komunale të kujdesit shëndetësor në cilëndo gjuhë zyrtare ose për të marrë trajtim mjekësor në ato gjuhë.

Skica 22

pohuar shënde

Gith

Rom

Sa u përketse nuk ë

tësor në cil

hsej mesatarja

Serbë

Turq

ë, Ashkali dheEgjiptas

Boshnjakë

Shqiptarë

J

A

t institucionështë e lehëndo gjuhë

0

a

ë

q

e

ë

ë

Githsej mes

JO 13

PO 25

A ka ndonë d

neve të kujdhtë për të ë zyrtare ose

5

atarja Ser

2

4

dallim në mepërket res

Skic

desit shëndkomuniku

e për të ma

10

bë T

4

es të komunspektimit të

ca 21

etësor, 14 nar me instrrë trajtim m

15

TurqRomë

3

1

nave me shuLigjit mbi Pë

nga 38 të atitucionet mjekësor në

20

ë, Ashkali dhe Egjiptas

7

12

micë shqiptaërdorimin e

nketuar (63komunale ë ato gjuhë

2

Boshnjakë

0

3

are, serbe dGjuhëve?

3,15%) kanëtë kujdesit.

25

Shqiptarë

1

5

he turke sa

91

ë t

30

i

Kur jannuk jan

Gj

Ro

ë pyetur pëë në dijeni

jithsej mesata

Se

T

omë, Ashkali aEgjiptas

Boshnja

Shqipt

Sipas pnë ins

ër Komisionas të ekzist

0

arja

rbë

urq

and

akë

arë

Gjithsej m

JO 1

PO 2

përvojës suatitucionet ko

nin e Gjuhëvencës së tij

5

mesatarja

14

24

aj, a është leomunale të dhe ndonj

Skica 22

ve, 26 nga e as të rolit

10

Serbë

3

3

htë të komukujdesit shëjë gjuhë tjet

2

38 të ankett të tij (shih

15

TurqR

4

0

unikohet meëndetësor nëtër zyrtare n

tuar (68,42%ni skicën 23

5

Romë, Ashkali aEgjiptas

6

13

e dhe të merë gjuhët zyrtë komunë)?

%) kanë po3).

20

and Boshnjak

0

3

rret trajtim mtare (shqip, ?

ohuar se ata

25

kë Shqip

1

5

mjekësor serbisht

92

a

30

tarë


Kur janë pyetur për Komisionin e Gjuhëve, 26 nga 38 të anketuar (68,42%) kanë pohuar se ata nuk janë në dijeni as të ekzistencës së tij e as të rolit të tij (shihni skicën 23).

Skica 23

PO

JO

0

5

10

15

20

25

30

Shqiptarë

2

4

A keni dit

Turq

1

3

tur për ekzistme

Ser

2

4

timin dhe rolierrnit pjesë n

Skica 23

rbë Bo

2

4

in e Komisionnë këtë aktiv

3

oshnjakëRd

1

2

nit të Gjuhëvitet?


6

13

ve para se të

Gjithsej mesatarja

12

26

93


VI. VLERËSIMET PËRFUNDIMTARE Gjuha nuk shërben vetëm si instrument komunikimi, por si një shënjues i identitetit indi-vidual dhe kolektiv. Sigurimi i të drejtave gjuhësore të anëtarëve të komuniteteve mundëson pjesëmarrjen e tyre të plotë dhe efektive në të gjitha fushat e jetës. Të një rëndësie vendimtare janë dispozitat që u garantojnë të gjitha komuniteteve qasje në arsim dhe media në gjuhën e tyre të zgjedhur, dhe që të përdorin gjuhën e tyre lirisht në sferën private. Një tjetër grup standardesh – objekt i këtij studimi – sigurojnë që gjuhët e komuniteteve të mund të përdoren në marrëdhënie me autoritetet administrative dhe në ndërmarrjet publike, nëse plotësohen disa kushte.

Kosova ka miratuar instumente të shumta për ruajtjen dhe zhvillimin e mëtejshëm të gjuhëve të komuniteteve. Sa i përket fushës së këtij studimi, Kushtetuta e Republikës së Kosovës dhe ligjet e saja, si Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve, i japin gjuhës shqipe dhe asaj serbe, dhe alfabeteve të tyre, statusin e gjuhëve zyrtare në baza të barabarta dhe sigurojnë që të gjithë qytetarët të mund të komunikojnë (gojarisht dhe me shkrim) dhe të marrin informata nga të gjitha organet publike në këto gjuhë. Në nivelin komunal, edhe gjuhëve të tjera mund t’u njihet statusi i gjuhëve zyrtare dhe/ose atyre në përdorim zyrtar, duke u mundësuar anëtarëve të komuniteteve që të komunikojnë me organet komunale në gjuhën e tyre. Më tej, në mënyrë që të sigurohet qasje e barabartë në shërbimet shëndetësore, si dhe të respektohet e drejta për proces të rregullt, gjuhët e komuniteteve, qofshin zyrtare apo jo, mund të përdoren në një masë të caktuar në marrëdhëniet me sistemin e kujdesit publik shëndetësor ose atë gjyqësor.

Grupi i parë i konkluzioneve që mund të nxirren nga ky studim kanë të bëjnë me ko-rnizën ligjore në fuqi. Siç është treguar në pjesën e parë të këtij studimi, korniza ligjore ven-dore është tejet komplekse. Gjatë diskutimit në fokus-grup, por edhe gjatë intervistave, është vënë re se përderisa shumica e individëve janë në dijeni të parimeve të përgjithshme që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve, disa aspekte teknike të ligjit dhe zbatimit të tij mbeten në masë të madhe të panjohura. Kur janë pyetur mbi informimin e stafit të tyre mbi të drejtat dhe detyrimet që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve, vetëm një e treta (33%) e institucioneve të anketuara, të të gjitha kategorive, kanë deklaruar se kishin ndërmarrë masa të veçanta për të informuar shërbyesit e tyre civilë.

Shqyrtimi i hollësishëm i kornizës ligjore ka treguar se në disa fusha sqarimi i mëte-jshëm do të ndihmonte, siç është rasti i vendosjes së shenjave topografike, ndërsa në fusha të tjera zhvillimi i kornizës ligjore mund të prodhojë efekt pozitiv, për shembull sa i përket nocionit të ‘barazisë’ në vendosjen e gjuhëve në shenja dhe logo. Më tej, korniza ligjore ak-tualisht në fuqi nuk i promovon mjaftueshëm pjesëtarët e disa komuniteteve. Disa pjesëtarë të komuniteteve, kryesisht romë, besonin fort se kriteret për njohjen e një gjuhe zyrtare dhe të një gjuhe në përdorim zyrtar në nivelin komunal nuk ofrojnë garanci të mjaftueshme për gjuhën rome. Së fundi, janë vërejtur raste kur, ndonëse jo në kundërshtim të drejtpërdrejtë me ligjin, zbatimi një akti nënligjor të dalë nga i njëjti ligj, nuk do të japë efektin e synuar. Këtu mund të përmendet përbërja e Komisionit të Gjuhëve ose kërkesat e regjistrimit të popullsisë, të paparashikuara nga ligji, për njohjen e gjuhëve zyrtare në nivelin komunal.

Një grup i tretë vlerësimesh lidhet me kapacitetet gjuhësore të shërbyesve civilë. Ndërsa duhet theksuar se të jesh në gjendje të punosh në mënyrë efikase në më shumë se një gjuhë zyrtare nuk paraqet kusht për të marrë një funksion publik (ndonëse përfaqësimi proporcional i të gjitha komuniteteve është e garantuar në të gjitha organet publike dhe ndër-marrjet publike), aftësia e stafit të institucioneve për të kryer detyrat e tyre në të gjitha gjuhët zyrtare është qendrore për zbatimin e plotë të kornizës ligjore. Konstatojmë se shumica e in-


stitucioneve nuk vlerësojnë aftësitë gjuhësore të stafit të tyre, por megjithatë zakonisht mund të japin shifra të përafërta. Ajo çka është pozitive, duket se numri i shërbyesve civilë të cilët janë në gjendje të punojnë në mënyrë efektive në të gjitha gjuhë zyrtare është rreth 40%. Megjithatë, është theksuar nga disa të intervistuar se përqindja e të punësuarve dygjuhësh ose që flasin tri gjuhë ka tendencë të bie. Siç është raportuar, brezat e rinj, të cilët nuk janë të detyruar të studiojnë një gjuhë të dytë zyrtare, kanë më shumë vështirësi që të punojnë në mënyrë efikase në të gjitha gjuhët zyrtare.

Sa u përket të gjeturave kryesore të vlerësimit – shkallës në të cilën dhe mënyrat se si autoritetet qendrore dhe komunale janë duke zbatuar detyrimet e tyre në lidhje me përdorimin e gjuhëve – analiza e të dhënave të mbledhura përmes pyetësorëve, intervistave të hollë-sishme, hulumtimeve në terren dhe fokus-grupeve, ka treguar se në disa zona zbatimin mbetet të përmirësohet. Një shumicë e madhe e institucioneve ka përmendur mungesën e burimeve financiare si problemin kryesor që pengon zbatimin e plotë të kornizës ligjore.

Përveç sigurimit të përkthimit në të folur nga njëra gjuhë zyrtare në tjetrën, në takime, gjë që duket se sigurohet automatikisht (duke shkuar kështu përtej ligjit, i cili thotë se përk-thimi në të folur duhet të kërkohet), deficiti i zbatimit mbetet rregull sa u përket të gjitha dis-pozitave të tjera. Ky deficit është veçanërisht shqetësues në lidhje me përpjekjet e pjesëtarëve të komuniteteve për të identifikuar dhe marrë dokumente dhe informata në gjuhët zyrtare. Sa i përket komunikimit në të folur me zyrtarët, ndërsa të gjitha institucionet kanë pohuar se është e mundur të komunikohet me ta në të gjitha gjuhët, pjesëmarrësit në diskutime të fokus-grupeve kanë folur për përvoja negative në komunikimin e tyre me zyrtarët në komunat me shumicë shqiptare kur u janë drejtuar atyre në gjuhën serbe.

22 nga 23 (95,65%) institucione qendrore – përfaqësuese dhe ekzekutive, dhe insti-tucione të pavarura, agjenci ekzekutive dhe rregullatorë – kanë raportuar se nxjerrin doku-mentet e tyre në të gjitha gjuhët. Në të kundërtën, 70% të komunave kanë deklaruar se jo çdoherë të gjitha dokumentet zyrtare nxirren dhe mbahen në të gjitha gjuhët zyrtare. Shpesh janë përmendur shënimet nga takimet, të cilat është thënë se shpesh mbahen dhe lëshohen në gjuhën në të cilën zhvillohen mbledhjet. Këto deklarata gjithashtu duhet balancuar duke pasur parasysh se institucionet e anketuara nuk bëjnë dallim në mes të serbishtes dhe bosh-njakishtes.

Të gjitha ueb-faqet e shqyrtuara gjatë hulumtimit kanë treguar dallime të mëdha në sasinë e informatave në dispozicion në gjuhët e ndryshme zyrtare. Vetëm 5 nga 21 institu-cionet qendrore të anketuara që posedojnë ueb-faqe funksionale kishin një shumicë të madhe informatash në dispozicion në të dyja gjuhët zyrtare (mungonin vetëm disa dokumente). Në të gjitha rastet e tjera, sasia e informatave në dispozicion në shqip ishte më e madhe sesa në serbisht. Mund të thuhet se asnjëra nga ueb-faqet e Komunave nuk ishte madje as afër asaj që të ketë informata në dispozicion në masë të barabartë në të gjitha gjuhët zyrtare. Çështja e disponueshmërisë së akteve nënligjore në serbisht është veçanërisht shqetësuese.

Një problem i kuptuar gjerësisht nga qytetarët është cilësia e përkthimeve, veçanër-isht e dokumenteve ligjore dhe sa i përket serbishtes dhe boshnjakishtes. Shumica e institu-cioneve ofrojnë pak, nëse ka ndonjë, mundësi të zhvillimit profesional për të përmirësuar shërbimet që kanë të bëjnë me gjuhën, të tilla si përkthimi. Pothuajse secili institucion ka raportuar se ka të punësuar një numër asistentësh gjuhe, por në shumicën më të madhe të rasteve ata nuk trajnohen rregullisht mbi teknikat e përkthimit.

Më tej, ndonëse Kushtetuta i jep shqipes dhe serbishtes, dhe alfabeteve të tyre për-katëse, statusin e gjuhëve zyrtare të Republikës së Kosovës, ky studim ka treguar se në prak-


tikë alfabeti cirilik përdoret tejet rrallë nga institucionet, apo vetëm për dokumente të brend-shme. Ndërsa vendimi për përdorimin e alfabetit latin ose atij cirilik në dokumente në serbisht i mbetet kryesisht vlerësimit të institucioneve individuale, pasi që nuk janë nxjerrë udhëzime për këtë, duhet theksuar se disa komuna kanë deklaruar se, sipas Statuteve dhe akteve të tyre nënligjore që rregullojnë përdorimin e gjuhëve brenda territorit të tyre, alfabeti latin do të jetë i vetmi alfabet në përdorim.

Një nga kërkesat që institucionet duhet të respektojnë është shënjimi i ndërtesave dhe pronave të institucionit, sic janë automjetet, në të gjitha gjuhët zyrtare. Është treguar se gjys-ma e institucioneve qendrore përfaqësuese dhe ekzekutive, si dhe administratat komunale, veprojnë në përputhje me këtë dispozitë sa u përket shenjave brenda dhe jashtë ndërtesave të tyre, si dhe në pronat e luajtshme. Shkalla e zbatueshmërisë është mbi 50% në institucionet e pavarura, agjencitë ekzekutive dhe rregullatorët.

Tani duke u fokusuar në çështjen e shenjave topografike, është vënë në dukje se ajo përbën një çështje të pazgjidhur dhe se në 60% të rasteve shenjat kanë e vendosura nuk kanë qenë në përputhje me kërkesat ligjore.

Ajo që është më pozitive, duhet theksuar se shumica e rëndësishme e institucioneve komunale të anketuara (90%) njohin gjuhët zyrtare në Statutin e tyre dhe kanë miratuar akte nënligjore, siç kërkohet nga Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve (70%). Ndonëse qëllimi i këtij studimi nuk ishte vlerësimi i cilësisë së akteve nënligjore komunale që rregullojnë përdori-min e gjuhëve, duket se qëllimi i tyre dallon dhe se nuk ka pasur një shkëmbim të dobishëm praktikash më të mira në mes të Komunave.

Fusha të tjera të vlerësuara nga ky studim përfshijnë çështjet e shfaqjes së gjuhëve në logot zyrtare të institucioneve, si në nivelin qendror ashtu edhe atë komunal. Duket se pothu-ajse në të gjitha rastet gjuhës shqipe i është dhënë më shumë rëndësi.

Një pikë që duhet theksuara ka të bëjë me lëshimin e kartave të identitetit në gjuhët zyrtare të komunës. Ndonëse nuk është pjesë e fushëveprimit të këtij studimi, është raportuar nga pjesëtarët e komunitetit turk dhe verifikuar nga ekipi hulumtues se kartat e identitetit lëshohen vetëm në shqip, serbisht dhe anglisht, dhe se prandaj nuk respektojnë dispozitat e Ligjit [nr. 03/L-099] për Letërnjoftimin (Nenin 9).

Sa u përket gjykatave për kundërvajtje, të dhënat tregojnë se ato nuk i përkthejnë ven-dimet e tyre në të dyja gjuhët zyrtare. Megjithatë, ato kanë raportuar probleme në lidhje me cilësinë e përkthimit dhe procesin e përkthimit të dokumenteve ligjore. Shumica e gjykatave që i janë përgjigjur studimit kanë pohuar se dy pengesat më të mëdha me të cilat përballen në zbatimin e detyrimeve të tyre në lidhje me gjuhët lidhen me mungesën e buxhetit të duhur dhe mungesën e personelit të kualifikuar.

Ky studim gjithashtu ka zbuluar një numër problemesh sa i përket përdorimit të gjuhëve në institucionet shëndetësore komunale. Gjithashtu duhet thënë këtu se një pjesë e rëndësishme e problemit, siç është përmendur nga pjesëtarët e komuniteteve gjatë disku-timeve në fokus-grupe, ka të bëjë me qasjen në shëndetësi, në përgjithësi, dhe se barrierat gjuhësore nuk duket se paraqesin pengesën më të madhe për gëzimin e plotë të së drejtës në shëndet. Mundësia për të komunikuar me profesionistë të kujdesit shëndetësor në gjuhët e komuniteteve duket se ndryshon shumë në varësi të vendit të banimit, por edhe të mundësive e mjeteve të transportit. Megjithatë, është e rëndësishme të vihet re se një deficit i dukshëm ka

të bëjë me ofrimin e informatave publike të lidhura me shëndetin në të gjitha gjuhët.


VII. REKOMANDIMET

Ky studim ka identifikuar një numër problemesh kyçe në zbatimin efektiv të kornizës ligjore që rregullon përdorimin e gjuhëve, me theks të veçantë në masën në të cilën pjesëtarët e ko-muniteteve jo-shumicë mund të komunikojnë me institucionet publike në nivelin qendror dhe atë komunal. Pjesa në vijim paraqet një sërë rekomandimesh pasuese me qëllim të trajtimit të këtyre problemeve.

1. Të dhënat tregojnë se një numër institucionesh dhe/ose qytetarësh nuk janë të infor-muar si duhet mbi të drejtat dhe detyrimet që dalin nga Ligji mbi Përdorimin e Gjuhëve. Me qëllim të ngritjes së vetëdijes, ne propozojmë veprimet në vijim:

a. Sa u përket qytetarëve, organet përkatëse ekzekutive dhe Komisionit i Gjuhëve duhet të iniciojnë një fushatë të vetëdijesimit të publikut, e cila duhet të synojë zona të banuara në pjesën dërrmuese nga pjesëtarë të komuniteteve jo-shu-micë, me qëllim që të rritet të kuptuarit e të drejtave gjuhësore.

b. Organet përkatëse ekzekutive dhe Komisioni i Gjuhëve duhet të trajnojë shërbyesit civilë mbi detyrimet e tyre në lidhje me Ligjin mbi Përdorimin e Gjuhëve. Këto programe trajnimi duhet të parashohin fokusim të veçantë në ‘autoritetin e barabartë të gjuhëve zyrtare’.

Me përfundimin e regjistrimit të popullsisë, më 2011, fushata e informimit dhe trajni-met duhet të fokusohen në procedurën për njohjen e gjuhëve zyrtare në komuna dhe të gjuhëve në përdorim zyrtar, si dhe të drejtat dhe detyrimet lidhur me këto dy statuse.

2. Komisioni i Gjuhëve duhet të monitorojë nga afër zhvillimet pas publikimit të regjistrimit të popullsisë në lidhje me njohjen e gjuhëve zyrtare dhe gjuhëve në përdorim zyrtar nëpër komuna.

3. Në mënyrë që të promovohet shumë-gjuhësinë brenda shërbimit civil:

a. Ligji i ri për Shërbimin Civil dhe kuotat e parapara nga ai duhet të vihen në zbatim;

b. MAP dhe Instituti Kosovar i Administratës Publike duhet të sigurojnë kurse për mësimin e gjuhëve zyrtare, dhe gjuhëve të tjera zyrtare e atyre në përdorim zyrtar në nivelin komunal, si dhe trajnime mbi teknikat e përkthimit në të folur dhe në të shkruar;

c. Të inkurajohet pjesëmarrja; suksesi në trajnime të tilla mund të jetë një aspekt i vlerësimit të performancës së shërbyesve civilë.

4. Sa i përket ofrimit të dokumenteve dhe informimit të publikut në të gjitha gjuhët zyrtare,


institucionet qendrore dhe komunale duhet të bëjnë të gjitha përpjekjet për të siguruar që ata qytetarë të cilët u përkasin komuniteteve gjuha amtare nuk është gjuhë zyrtare të marrin dokumentet dhe informatat në gjuhën e tyre. Këto përpjekjet duhet në veçanti të fokusohen në disponueshmërinë e akteve ligjore dhe ofrimin e informatave përmes internetit në të gjitha gjuhët zyrtare.

5. Për të siguruar cilësinë e përkthimit, secili institucion duhet të themelojë një zyrë përk-thimi për të siguruar që të gjitha dokumentet, informatat dhe kërkesat të përkthehen në të dyja gjuhët zyrtare. Në mënyrë që të sigurohet cilësia e përkthimit, secila zyrë duhet të punësojnë redaktorë gjuhe të trajnuar.

6. Logot e institucioneve të nivelit qendror duhet të shfaqin të gjitha versionet gjuhësore në mënyrë të barabartë dhe duhet të nxirren udhëzime për Komunat për të siguruar që logot e tyre përkatëse gjithashtu të jenë në përputhje me këtë.

7. Një debat publik me përfaqësuesit e komunitetit serb mbi përdorimin e alfabetit cirilik. Qëllimi i debateve duhet të jetë që të merren mendimet dhe të jepen sqarime mbi përdori-min e alfabetit cirilik në dhe nga institucionet e Kosovës.

8. Të inkurajohet dhënia e statusit të ‘gjuhës në përdorim zyrtar’ në nivelin komunal bazuar në kriterin e ‘karakterit tradicional’.

9. Duhet të zhvillohen udhëzime për përdorimin e gjuhëve, dhe të drejtat e lidhura me këtë dhe obligimet që kanë të bëjnë me nivelin komunal. Aktet nënligjore komunale për përdorimin e gjuhëve duhet të harmonizohen ose të zhvillohen në përputhje me këto udhëzime.

10. Sa u përket shenjave që tregojnë emrat e komunave, fshatrave dhe vendeve:

a. Duhet hartuar një akt nënligjor për të rregulluar paraqitjen e emrave topo-grafikë sipas praktikës mbizotëruese, sipas së cilës gjuha e shumicës së popull-sisë vjen e para, e pastaj gjuha(ët) e tjera zyrtare, në mënyrë që ato të shfaqen në mënyrë të barabartë;

b. Duhet hapur një debat në lidhje me emrat e komunave që nuk janë të pran-ueshëm për të gjitha komunitetet;

c. Duhet të merren masa të veçanta nga MTPT dhe drejtoritë përkatëse komunale për implementimin e kornizës ligjore që ka të bëjë me shenjat topografike;

d. Komisioni i Gjuhëve duhet të ndërmarrë një inspektim të shenjave topografike.

11. Për të realizuar këto qëllime, duhet forcuar kapacitetet e institucionit përgjegjës për mbikëqyrjen e njohjes së barazisë së gjuhëve zyrtare dhe promovimin e përdorimit të të


gjitha gjuhëve – Komisionit të Gjuhëve – dhe duhet rritur vizibilitetin e tij:

a. Komisioni i Gjuhëve të ketë një buxhet të veçantë;

b. Anëtarët dhe stafi mbështetës i Komisionit të jenë të dedikuar me orar të plotë detyrave të tyre në kuadër të Komisionit;

c. Anëtarësia e Komisionit të ndryshohet në mënyrë që të reflektojë komunitetet gjuhësore të Kosovës të parapara me ligj;

d. Komisionit i Gjuhëve duhet të përforcojë bashkëpunimin e tij me Zyrën e Avokatit të Popullit, dhe rastet që lidhen me përdorimin e gjuhëve duhet të trajtohen nga Komisioni;

e. Komisionit i Gjuhëve duhet të vazhdojë përpjekjet e tij për të rritur vizibilite-tin e tij në mesin e pjesëtarëve të komuniteteve gjuhësore.

g. Përbërja e Komisionit të Gjuhëve do duhej të rishikohej me kujdes.

Проучавање Политике II

ЈЕЗИЧКЕ ПОЛИТИКЕ НА КОСОВУ ИЗВРШЕЊЕ У ОДНОСИМА СА ЈАВНИМ ОРГАНИМА (ИНСТИТУЦИЈАМА)

Септембар 2011






85ЈЕЗИЧКЕ ПОЛИТИКЕ НА КОСОВУ

ПРЕГЛЕД САДРЖАЈА

УВОД.....................................................................................................................................89

I. ПШТЕ ГАРАНЦИЈЕ ПРАВА МАЊИНА НА КОСОВУ.................................................90

II. СВРХА ЗАШТИТЕ ЈЕЗИЧКИХ ПРАВА.......................................................................90

III. ЈЕЗИЧКА ПРАВА У МЕЂУНАРОДНИМ И ДОМАЋИМ ОКВИРИМА..................90

VI.Mеђународни стандарди језичкиx правa.........................................................................90

1.Приступање Европској Унији и језичка права................................................................94

2.Свеобухватни предлог за решење статуса Косова..........................................................94

3.Домаће Законодавство.......................................................................................................95

IV. МЕТОДОЛОГИЈА..........................................................................................................107

V. ИЗВРШЕЊЕ И ЕФИКАСНОСТ ЈЕЗИЧКИХ ПРОПИСА..........................................108

1.Централни представник и извршне институције...............................................108

a. Детаљни закључци.......................................................................................108

I. Парламент Косова.........................................................................108

II.Канцеларија премијера................................................................109

III.Министарство пољопривреде, шумарства и руралног развоја....111

IV. Министарство за заједнице и повратак.....................................112

V.Mинистарство образовања, науке и технологије........................113

VI.Министарство иностраних послова..........................................114

VII.Министарство унутрашњих послова.......................................115

VIII. Министарство за Косовске снaге безбедности.....................116

IX.Министарство рада и социјалне заштите.................................117

X.Министарство адмистрације и локалне самоуправе.................118

XI.MМинистарство за трговину и индустри.................................108

86 ЈЕЗИЧКЕ ПОЛИТИКЕ НА КОСОВУ

XII.Министарство инфраструктуре (транспорта и телекомуникација)....119

b. Агрегатна Анализа..................................................................................................120

2. Независне институције, извршне агенције и регулатори.........................................123

a. Детаљни закључци................................................................................................123

I. Академија наука и уметности.................................................................123

II. Централна банка Косова.........................................................................124

III.Централна изборна комисија.................................................................124

IV.Ауторитет цивилног ваздухопловства Косова.....................................125

V.Независна комисија за рударство и минералне сировине....................125

VI.Независна комисија за медије...............................................................126

VII.Комисија за правну помоћ....................................................................126

VIII.Канцеларија омбудсмана....................................................................127

IX.Канцеларија главног ревизора...............................................................128

X.Регулаторни уред за водовод и отпад.....................................................129

b.Агрегатна Анализа...................................................................................................130

3.Општине...........................................................................................................................131

a.Детаљни закључци...................................................................................................131

I. Општина Драгасх/Драгаш.......................................................................131

II.Општина Gјакоvë/Ђаковица...................................................................131

III.Oпштина Грачаница/Граçаницë............................................................132

IV.Општина Хани и Елезит/Генерал Јанковић.........................................134

V.Општина Мitrоvicë/Митровица..............................................................134

VI.Општина Pејë/Пећ.................................................................................135

VII.Општина Prishtinë/Приштина.............................................................136


VIII.Општина Призрен....................................................................137

IX.Општина Skenderaj/Србица........................................................138

X.Општина Штрпце/Shtërpcë..........................................................139

b. Агрегатна Анализа.......................................................................................140

Додатак 1 – Општинске Здавствене Институције: Агрегатна Анализа........144

Додатак 2 – Прекшајни Судови: Агрегатна Анализа.....................................145

Перцепције грађана............................................................................................148

VI. Закључне процене.........................................................................................................157

VII. ПРЕПОРУКЕ...............................................................................................................160


УВОДКанцеларија за питања заједница (КПЗ) је основана у оквиру Канцеларије премијера Косова, у септембру 2008 године, са сврхом приказивања питања везаних за заједнице, преко рада обављеног од стране косовске Владе. Она је један од инструмената којим се, између осталог, осигурава учешће мањинских заједница, заједно са Министарством за заједнице и повратак, у парламентарној комисији за права и интересе заједница, као и у консултативном већу за заједнице (КВЗ).

КПЗ има специфичну улогу да служи као централна тачка владе када су у питању мањинске заједнице. Ова канцеларија идентификује потребе заједница – блиском сарадњом са државним институцијама, представницима организација мањинских заједница као и сарадњом са међународним организацијама.

Приоритетне потребе се затим преносе канцеларији за питања заједница, која затим подржава њихову интеграцију у политичком оквиру – заступајући развој нових прописа или допуну постојећих прописа, тражећи чвсту сарадњу међу извршним институцијама које су одговорне за извршење права заједница.

КПЗ такође доприноси извршењу својих препорука преко финансирања општина или пројеката разних НВО. Међу својим активностима Канцеларија за питања заједница сваке године обавља пpоцену нивоа извршења и ефикасности у једној области заштите права заједница.

Ова процена обезбеђује основу за препоруке које КПЗ прати током целе године. Прва студија прописа која је припремљена од стране Канцеларије за питања заједница објављена 2010 године, посвећена је приказивању мањинских заједница на Косову унутар јавних институција. Током 2011 године КПЗ је посвећена теми значајној за мањинске заједнице – употреби језика.

Истраживање, анализа и израда овог извештаја је подржано од стране пројекта „Побољшање и интегрисање забринутости у оквиру рада владе“, који се споводи од стране Европског центра за питања мањина (ЕЦМИ), а финансира од стране Федералног одсека спољних послова Швајцарске. Овај пројекат има за циљ повећање нивоа и адекватности одговора владе за она питања која се тичу мањинских заједница – преко институционализације политичких органа у којима учествују заједнице – код КПЗ и КВЗ, као и развој њихових капацитета.


I. СВРХА ЗАШТИТЕ ПРАВА НА ЈЕЗИКПостоје три честа оправдања која стоје иза заштите регионалних – мањинских језичких права. Први се базира на принципу не-дискриминације. Венецијанска Комисија тврди да се државни прописи који резултирају сличним поступањем према људима који се налазе у различитим позицијама, требају сматрати као дискриминаторски; према истој логици, принцип не-дискриминације претпоставља ‘другачији поступак у различитим ситуацијама’. Према Дунбар-у, држава треба да интервенише онда када заједнице осећају дискриминаторски приступ ’заснован на њиховом језику или када је њихов језик блиско повезан са етничком припадношћу или националним пореклом, дискриминација која је заснована на њиховој етничкој припадности’. Овакви закони и прописи треба да, као циљ, имају ‘равнање терена’ тако да се осигурају да сви људи унутар једног оквира државног уређења треба да се третирају равноправно, нарочито у кључним областима јавног живота као што су везе са јавним органима просветом и запошљавању, између осталог.

Као друго, многи би се сложили да је заштита језичких права веома блиско повезана са очувањем културног, етничког и верског идентитета. Таква заштита језичких права би дала гаранције за културне разноликости унутар једне државе. Штавише, расправљало се о томе да право на очување, одржавање и развој кључних елемената језика и културе може да допринесе очувању једног широког смисла припадања мултикултуралној средини и друштву.

Трећи аргумент се односи на приступ услугама. Суштина је у томе да ако говор једног мањинског језика ограничава појединца и његово учешће у политичком, друштвеном или привредном животу одређене државе, онда држава треба да примени језичке прописе за решавање овог дебаланса и омогућити свим лицима да играју једнаку и активну улогу у одлукама које утичу на њихов живот. Језичка права треба да обезбедe мањинским заједницама једнак приступ истим јавним услугама као и осталом становништу, а да истовремено не истичу њихов језички идентитет. Социјално укључивање такође има веома важну улогу у интеграцији и/или прилагођавању мањинских заједница у мултиетничким друштвима укључујући и Косово.

Ова три елемента заштите језичких права не представљају пуну листу циљева механизама за заштиту језика мањинских заједница. Треба да се узме у обзир да су језичка права веома уско повезана са осталим основним, људским правима, укључујући овде и слободу говора, поштовање приватнoг животa, поштовање људског достојанствa, итд.

Ипак ове тврдње представљају критичан поглед на већину општих разлога који подржавају признавање језичких права у различитим државама и њихових различитих пракси.

III. ЈЕЗИЧКА ПРАВА У МЕЂУНАРОДНИМ И ДОМАЋИМ ОКВИРИМА

1. Међународни стандарди у језичким правима

У посљедњих двадесет година, у великој мери као одговор на недавне бујице етничких сукоба и због повишених захтева за повећање нивоа културне и политичке аутономије, међународна заједница је фокусирала значајну енергију на развој стандарда који осигуравају заштиту мањинских заједница. Главни фокус је била заштита језичких


права а од 1990-тих година, организације као што су Уједињене Нације (УН), Савет Европе (СЕ) и Организација за Европску Безбедност и Сарадњу у Европи ( ОЕБС ) су развиле низ важних инструмената.

Ови инструменти обухватају две врсте заштите. Прва је описана као режим ’језичке толеранције, која укључује мере које имају за циљ заштититy од дискриминације и процедуралних неправди над људимa који говоре на језицима мањиских заједница, између осталог’. Ова права и слободе се налазе у Европској конвенцији о људским правима (ЕКЛП) као и у Међународном пакту за грађанска и политичка права (МПГПП), који промовишу језичку толеранцију и штите заједнице од дискриминације.

Друга врста заштите језичког режима је описана као ’језичка промоција’ која укључује мере које стварају ’позитивна’ права код кључних јавних служби као што су просвета, и јавни медији, које се остварају преко мањинских медија. Ове врсте мера могу се наћи првенствено у (а) Декларацији Уједињених Нација о правима припадника националних или етничких, верских и језичких мањина („УН Декларација“), (б) Европској повељи о регионалним или мањинским језицима (ЕПРМЈ), ц) Оквирној конвенцији Савета Европе за заштиту националних мањина („Оквирна Конвенција“) и под (д) ОЕБС-овом документу са копенхашког састанка са конференције о људској димензији од стране ЦСЦЕ-а (“Копенхашки Документ“). Треба истаћи да инструменти у другој категорији захтевају прихватање афирмативне акције у корист извесних заједница, које се као такве сматрају спорним. Дозволите нам да сада опишемо неке од најважних интрумената и докумената који су посвећени језичким правима. МПГПП идентификује своје функције као сачување и обезбеђивање поштовања за људска права и основне слободе. Ова права и основне слободе према МПГПП треба да се осигурају и заштите од стране држава без обзира и/или ’без било које разлике као што је...језик’.Штавише, обавезује државе које су га потписале да јамче права етничких заједница да користе своје језике и да сачувају своју културу, такође инсистира да мере које укључују дискриминацију и диференцијацију на основу језика треба да се забране. МПГПП признаје језик као интегрални дeо слободе говора, који дефинише ово као ‘слободу да се тражи, добије и пружа информација или било која идеја... или усмено, у писаној форми, или штампано’, и то на језику ’по свом избору’. Коначно повеља признаје да мањинама не треба ’ускратити право... да користе своју културу... или да користе свој језик’.

Декларација УН-а садржи детаљње одредбе, које се односе на нека питања која асоцирају на заједнице које нису покривена стране МПГПП-а или другим УН-овим интрументима. Заиста, Декларација проглашава да државе морају да заштите идентитет језичких заједница унутар својих признатих граница и да усвоје неопходне мере ‘за постизање ових циљева’’. Такође афирмише права људи који припадају националним мањинама ‘да користе свој језик слободно приватно и јавно, без мешања или било којег другог облика дискриминације’.

ОЕБС је припремио неке од најсвеобухватних стандарда за заштиту језичких права. Два ОЕБС-ова документа имају веома важан значај у подручју језичких права. Први Копенхашки документ обухвата одредбе о употреби језика, као и оне које се тичу не-дискриминације и просвете. Овај документ, иако још није правно обавезујући, има веома важне правне и политичке импликације, многи га сматрају напреднијим од осталих инструмената.


Други документ познат као “Препоруке из Осла“ је у суштини практичан политички инструмент који државама и осталим актерима пружа веома детаљну, рефернтну тачку, у смислу развоја ефективних језичких прописа који се односе на мањинске заједнице, у односу на употребу језика у просвети, религији, медијима, животу заједнице и невладиним организацијама (НВО), као и у комуникацији са јавним институцијама, у судским поступцима, и у приватном пословању.

Оквирна конвенција Савета Европе остаје једна од најважних правно обавезујућих докумената за заштиту етничких заједница. У ширем смислу, конвенција тражи да се ’избегава да групе људи које су бројно инфериорне према већинском становништву, подлегну под притиском већине’ и да као иcxод предају својa културна и језичка обележја.Проглашава да је језик један од суштинских елемената идентитета,и да заједнице имају право да користе свој језик у јавној и приватној сфери без икаквог мешања.Конвенција такође тражи да се гарантује неколико, специфичних, права којa су повезанa са језичким правима, као на пример праведно представљање заједница и њихових чланова у јавним институцијама,као и слобода говора која ’обухвата слободу пружања информација и идеја на мањиским језицима’.

ЕПРМЈ је тренутно један од најдетаљних и прецизнијих уговора чији је циљ заштита језика и идентитета заједница.Повеља има за циљ да чува ‘вредности мултикултурализма’ и ‘вишејезичности’ без предрасуда по национални суверинитет и територијални интегритет,и да штити регионалне или мањинске језике од неправедних поступака, као и да развије афирмативне мере за промоцију и развој тих језика.Заправо, захтева од држава које су га потписале да предузму мере како би промовисале употребу мањинских језика у јавном животу, укључујући и просвету, медије, правосуђе, итд.У свом првом делу, Повеља успоставља предмет заштите и представља опште одредбе. Прецизира да државе треба да усвоје мере које би осигурале да:

а) се признају регионални или мањински језици као израз културног богатства;

д) се олакша и/или охрабри употреба регионалних или мањинских језика у говору и писању , у јавном и приватном животу; …

ф) се пружају одговарајући облици и средстава за наставу и проучавање регионалних или мањинских језика у свим одговарајућим етапама.1

Посебно ове одредбе се примењују и/или оправдају прихватање афримативних мера као подршку посебној етничкој или културној групацији.Повеља подстиче прихватање мера које промовишу ‘једнакост међу људима који користе ове језике као и осталом дeлу становништва или онима који узимају у обзир њихове специфичне услове, што не представља акт дискриминације против оних који користе друге већинске језике’.2 Такође тражи да државе осигурају одржавање и промоцију мањинских језика преко просвете и тражи развој институционалних способности које су посвећене промоцији мањинских језика. Повеља такође садржи специфичне одредбе које су повезане са применом мањиских језика у просвети, медијима, друштвеном животу, као и коришћења језика у комуникацији са јавним институцијама.

1. Приступање<?> ’Извештај о језичким правима припадника националних мањина на подручју ОЕБС-а “ Високог комесара ОЕБС-а за националне мањине (1999). Хаг: ОЕБС (Организација за европску безбедност и сарадњу у Европи) Високи комесар за националне мањине2 Европска комисија за демократију путем права (Венецијанска комисија) (1998) Резиме Извештаја бр 010/95 о учешцħу припадника мањина у јавном животу «. ЦДЛ - МИН (98 ) 1. рв, Стразбур , . 27. фебруар 1998 , стр 3 .


Европској Унији и језичка права

Приступање Европској Унији захтева испуњење мноштва критеријума од државе подносиоца. Савет Европе је 1993 године у Копенхагену утврдио да ови критеријуми треба да обухватају гаранције које се односе на ’демократију, владавину права, људска права, поштовање и заштиту мањина.’’.3 Од тада, Европска Комисија даје много значаја позицији мањина у држави која је кандидат или потенцијални кандидат за Европску Унију.4 Инструменти Савета Европе постали су ’критеријум’ за процену да ли су адекватно испуњени услови за ефикасну заштиту мањина.�

На пример, одлука Савета о принципима, приоритетима, условима о приступању партнерству бивше југословенске републике Македоније (БЈРМ) захтева да БЈРМ: ’Потпуно поштује и буде у складу са Европском конвенцијом о људским правима ... као и са Оквирном конвенцијом за заштиту националних мањина’ , и да ’[п]ромовише приступ образовању, правди и социјалној заштити за припаднике мањинских група’.5 Савет је тражио сличне захтеве од Хрватске, захтевајући од ове државе да ’промовише поштовање и заштиту мањина у складу са међународним правом и најбољим праксама из држава чланица Европске Уније’ и ’да предузме мере да заштити лица која припадају мањинама, која могу бити изложена претњама или поступцима дискриминације, непријатељству или насиљу’.6 У случају Албаније, Савет проглашава да су језичка права суштински елемент заштите мањина и да је задатак албанскe владe да спроводи мере које омогућавају и подстичу ’употребу мањинских језика са властима, приказивање традиционалних локалних имена и да предузме одговарајуће одредбе о образовању на језицима мањина’.7 Одлука Савета за Србију поново наглашава значај језичких права и потребу за њиховом делотворном применом.� Ова додатна димензија за приступ Европској Унији је још један разлог због чега Косово ставља овакав нагласак на заштиту својих националних мањина.

Његово садашње домаће законодавство је развијено у складу са највишим правним стандардима и најбољом међународном праксом и мањинским заједницама, на папиру, даје широк спектар језичких права. Савет Европе је стога усмерио своју енергију на Косову како би се осигурао да се постојеће законодавство спроводи, ‘постављајући један делотворан механизам праћења његовог спровођења’.8

3 Дунбар, Роберт (2006 ) ‘Да ли постоји дужност доносити законе за језичке мањине?’. Часопис о законима и друштву . Вол . 33 , број 1 стр.1854 Европска комисија за демократију путем права (Венецијанска комисија) (1998) Резиме Извештаја бр 010/95 о учешцħу припадника мањина у јавном животу «. ЦДЛ - МИН (98 ) 1. Рев, Стразбур , . 27. фебруар 1998 , стр 3.5 Један од извештаја ОЕБС-а тврди да ‘’Заштита језичких права припадника националних мањина је заснована на два стуба заштите националних мањина који се налазе у горе наведеним међународним инструментима: право на недискриминаторски третман у погледу уживања свих људских права и право на очување и развој идентитета кроз слободу обављања или коришћења оних посебних и јединствених аспекта њиховог живота као мањине - обично културе, религије и језика’. Видети извештај Високог комесара ОЕБС-а за националне мањине (1999) о „језичким правима припадника националних мањина на подручју ОЕБС “. Хаг: ОЕБС (Организација за европску безбедност и сарадњу у Европи ) Високи комесар за националне мањине , стр 8.6 Дунбар, Роберт (2006 ) ‘Да ли постоји дужност доносити законе за језичке мањине?’. Часопис закона и друштва . Вол . 33 , број 1 стр.1937 Види предлоге групе интелектуалаца за интеркултурални дијалог основан на иницијативу Европске комисије (2008) ‘Награђивани изазов: Како мноштво језика може да ојача Европу’. Брисел , доступне на: http://ec.europa.eu/educa-tion/policies/lang/doc/maalouf/report_en.pdf8 МцХарг, Аилеен и Ницолсон, Доналд (2006 ) ‘Правдајуци афирмативне акције: Перцепција и стварности’ . Часопис о законима и и друштву. Вол. 33, број 1 , стр. 15.


2. Свеобухватан предлог за решење статуса Косова

Овај дeо даје преглед цвеобухватног предлога за решење статуса Косова (’Ахтисаријев план’) и принципа и гаранција садржаних у њему. У Ахтисаријевом плану је наведено неколико кључних принципа, посебно мера, које гарантују равноправну примену основних права и слобода, укључујући и посебна права које су дате мањинским (не-већинским) заједницама и њиховим припадницима у складу са међународним стандардима. Међутим, треба напоменути да су многи од ових захтева дeо Устава Косова, и да су сада загарантована уставним правом.

Ахтисаријев план потврђује да је на Косову укорењена логика мултиетничког друштва, као и да његове институције морају обезбедити да сви појединци подлежу државном ауторитету и добију једнак третман унутар својих надлежности, без обзира на етничку припадност и језик. Планом је предвиђено да ’сва лица на Косову имају право на људска права и основне слободе без било које врсте дискриминације на основу ... језика».9 То захтева да национални симболи - укључујући косовску химну, заставу и печат - одражавају’ његов мултиетнички карактер’. Заједнице и њихови припадници имају право на одређена права, поред права и основних слобода која се односе на сва лица која живе на Косову.10

Припадници заједница појединачно и/или колективно стога имају право да: а) ’изражавају, одржавају и развијају своју културу и чувају суштинске елементе свог идентитета, односно ... језик , б) да ’користе свој језик и писмо слободно, приватно и јавно’, ц) да користе свој језик на релацији са централним и општинским институцијама, д) да ’своја лична имена имају уписана у изворном облику и на писму на свом језику’, д) да имају гарантован приступ и посебну заступљеност у електронским медијима’, као и да имају програм на свом језику, и да имају основане медије на свом језику.11

Што се тиче образовања, План предвиђа да припадници заједница имају право на образовање ’на једном од званичних језика Косова по њиховом избору на свим нивоима’ и право на ‘јавно предшколско, основно и средње образовање на свом матерњем језику’.� Ахтисаријев план не само да поставља свеобухватан оквир за заштиту права језичких заједница, него и разрађује низ процедуралних заштитних мера. Одређени закони, који знатно утичу, посебно на интересе мањинских заједница, као што су “закони којима се спроводе права заједница и њихових припадника ‘или ‘Закони о употреби језика’, за њихово усвајање, измену и /или укидање потребна је “двострука већина’ гласова. Двострука већина гласова је разрађена као ’већина посланика Скупштине који су присутни и који гласају и већина чланова Скупштине који су присутни и који гласају а припадају странкама, коалицијама, грађанским иницијативама, или су независни кандидати који су се изјаснили да су представници заједница’.� Ахтисаријев план такође предвиђа да косовске власти морају да врше своје дужности у складу са ’стандардима утврђеним у Оквирној конвенцији Савета Европе за заштиту националних мањина, и Европској повељи о регионалним или мањинским језицима’.12

9 Дунбар, Роберт (2001) ‘Права језика мањина у међународном праву’. Тромесечни часопис о Међународном и упоредном праву, вол. 50, стр.91.10 Дунбар, Роберт (2001) ‘Права језика мањина у међународном праву’. Тромесечни часопис о Међународном и упоредном праву, вол. 50, стр.91.11 Дунбар, Роберт (2001) ‘Права језика мањина у међународном праву’. Тромесечни часопис о Међународном и упоредном праву, вол. 50, стр.92.12 Дунбар, Роберт (2001) ‘Права језика мањина у међународном праву’. Тромесечни часопис о Међународном и упоредном праву, вол. 50, стр.92.


3. Домаће Законодавство

Као што је већ поменуто, домаћи правни оквир садржи одредбе Атхисааријевог плана и даље дефинише прописе за заштиту и унапређење мањинских (не-већинских) заједница у оквиру плана.

Устав гарантује припадницима свих заједница, без обзира на њихово етничко порекло и укупан број, право да “изражавају, одржавају и развијају своју културу и чувају’ њихов језик појединачно или у заједници.13 Као последица овога, припадници заједница имају право на слободну употребу свог језика, усмено и писмено, у приватној и јавној сфери.14 Поред овога, у складу са Уставом, строго је забрањена директна и индиректна дискриминација на основу језика, а држава ће предузети мере за заштиту и напредак права појединаца и група које могу бити предмет овакве дискриминације.15

Устав, штавише, усваја принцип двојезичности, у коме одређује да албански и српски језик остају службени језици на националном нивоу, док ће турском, босанском и ромском језику бити додељен статус званичног језика само на општинском нивоу.

Поред овога, Устав у себи садржи одређени број међународних споразума и инструмената који између осталог имају за циљ и заштиту језичких права и слобода. Да би се ово урадило Устав каже да се људска права и основне слободе ’гарантују преко следећих међународних споразума и инструмената који су гарантовани овим Уставом, који се директно примењују у Републици Косово и у случају конфликта, имају приоритет над свим законским одредбама и осталим актима јавних институција’.16 Међу другим важним међународним инструментима, Устав каже да следећи документи чине саставни део правног система на Косову: ’(2) Европска конвенција за заштиту људских права и основних слобода и њени протоколи; (3) Међународни пакт о грађанским и политичким правима и његови протоколи; (4) Оквирна конвенција Савета Европе за заштиту националних мањина’.17

Осим овога, Устав захтева да институције обезбеде да њихове мере буду у потпуном складу са ’стандардима утврђеним у... Европској оквирној конвенцији за заштиту националних мањина и европској повељи о регионалним или мањинским језицима’.18

На крају, Устав каже да заједнице и чланови који њима припадају треба да имају право да: 1) ’изражавају, одржавају и развију своју културу и чувају суштинске елементе свог

13 Међународни пакт о грађанским и политичким правима усвојен и отворен за потпис, ратификацију и приступ преко резолуције Генералне скупштине 2200А (XXI) од 16. децембра 1966, који је ступио је снази 23. марта 1976, доступан је на: http://www2.ohchr.org/english/law/ccpr.htm, чл. 2, став, 1.14 Међународни пакт о грађанским и политичким правима усвојен и отворен за потпис, ратификацију и приступ преко резолуције Генералне скупштине 2200А (XXI) од 16. децембра 1966, који је ступио је снази 23. марта 1976, доступан је на: http://www2.ohchr.org/english/law/ccpr.htm15 Међународни пакт о грађанским и политичким правима усвојен и отворен за потпис, ратификацију и приступ преко резолуције Генералне скупштине 2200А (XXI) од 16. децембра 1966, који је ступио је снази 23. марта 1976, доступан је на: http://www2.ohchr.org/english/law/ccpr.htm, чл. 19, став, 2. 16 Међународни пакт о грађанским и политичким правима усвојен и отворен за потпис, ратификацију и приступ преко резолуције Генералне скупштине 2200А (XXI) од 16. децембра 1966, који је ступио је снази 23. марта 1976, доступан је на: http://www2.ohchr.org/english/law/ccpr.htm, чл. 27.17 За више информација о овом питању види извештај Високог комесара ОЕБС-а за националне мањине (1999) о језичким правима припадника националних мањина на подручју ОЕБС”. Хаг: ОЕБС (Организација за европску безбедност и сарадњу у Европи ) Високи комесар за националне мањине. 18 Види декларацију о правима припадника националних или етничких, верских и језичких мањина, Резолуција генералне скупштине УН А/РЕС/47/135 од 18. децембра 1992 , је доступна на: http://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r135.htm, чл. 1 , пар. 2


идентитета, односно ... језик, 2) ‘стичу јавно образовање на једном од званичних језика Републике Косова, по свом избору на свим нивоима’, 3) добију образовање на свом језику у основним и средњим школама, 4) користе своје скрипте и писмо у односима са централним и општинским институцијама и да имају своја имена уписана писмом на свом језику, 5) имају посебан приступ и пропорционалну заступљеност на свом језику, 6) успостављају и одржавају ’приватне медије’, и 7) да имена улица, села и других националних ознака имају на свом језику, нарочито у областима у којима живе.19

Док други законодавни акти усвојени од стране Скупштине Косова у циљу очувања и развоја идентитета свих заједница укључују опсежне гаранције у области образовања и медија, јавног образовања на два званична језика, на свим нивоима, поред гаранција за студије на не-службеним језицима, интегришу забринутости свих заједница у оквиру програма националног јавног сервиса и ширење програма на језицима заједница, други део овог студија се фокусира на законске одредбе везане за поље студија, односно употребу језика у односима са јавним органима.

a. Службени језици Републике Косово

Албански и српски језик и њихова писма су званични језици у Републици Косово утврђени Уставом, Законом о употреби језика и законом о заштити и промовисању заједница и њихових припадника у Републици Косово.

Службени језици у Републици Косово имају равноправан статус у свим институцијама Косова20 и грађани имају једнако право на коришћење службених језика у односима са косовским институцијама21. Поред тога, језицима мањинских заједница може бити додељен статус службених језика, или језика у службеној употреби, на општинском нивоу, у складу са одредбама Закона о употреби језика како је описано у наставку.

б. Употреба језика у централним институцијама

Службени језици на Косову имају једнаки статус у централним институцијама.22

i. Комуникација са центрланим институцијама

Уверење да грађани имају могућност да директно комуницирају са централним властима на било ком службеном језику је основни предуслов да им се омогући несметан приступ јавним службама. Стога све службе и јавне исправе испоручене од стране централних институција морају да буду на оба службена језика. Централне институције сносе одговорност да обезбеде да је то могуће.23

II. Званична документа и евиденције

19 Декларација о правима припадника националних или етничких, верских и језичких мањина, Резолуција генералне скупштине УН А/РЕС/47/135 од 18. децембра 1992, доступна на: http://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r135.htm, чл. 2, пар. 1.20 Документ из копенхашког састанка на КЕБС-овој конференцији о људској димензији, усвојен у Копенхагену 29. јуна 1990, је доступан на: http://www.osce.org/documents/odihr/1990/06/13992_en.pdf21 Брет, Рејчел (1996 ) ‘Људска права и ОЕБС». Тромесечни часопис Људска Права. Вол. 18, број 3, стр 668-693.22 Препоруке са Осла које се тичу језичких права националних мањина (“ Препоруке са Осла”), припремљење у фебруару 1998 од стране Фондације за међуетничке односе на захтев Високог комесара ОЕБС-а за националне мањине (Хаг: ОЕБС, 1998).23 Европска комисија за демократију путем права (Венецијанска комисија), “Мишљење о могуцим групама лица на којима се у Белгији може применити Оквирна конвенција за заштиту националних мањина». ЦДЛ- АД ( 2002 ) 1 , Стразбур , 12. март 2002.


Службени документи и евиденција морају бити издати и чувани од стране централних институција на службеним језицима Косова.24 Ово важи за сва документа и комуникацијске материјале, било у штампаном или елетронском формату.

III. Састанци

Равноправност службених језика примењује се на састанцима са или који су организовани од стране институција централног нивоа. Закон предвиђа да институције са централног нивоа морају да обезбеде превод са једног језика на други, ако се такав превод захтева за састанке централних институција, као и на јавним састанцима организованим од стране ових институција.

Поред тога, чланови Владе, односно премијер, заменик(ци) премијера и министри, чији матерњи језик није један од службених језика имају право да користе свој матерњи језик на овим састанцима. Централне институције обезбеђују превод.25

IV. Приказ назива централних институција

Називи централних институција приказују се на службеним језицима. Локални уреди централних институција додатно приказују назив централне институције на службеним језицима општине где се налази локална канцеларија.

V. Радна средина

Централне институције својим запосленима обезбеђују радно окружење погодно за “ефикасну употребу службених језика” и обезбеђују да сви запослени могу да користе било који од службених језика у обављању својих дужности.26

VI. Употреба језика у односу на законодавни процес

Употреба језика у Скупштини

Поред одредби које се примењују у централним институцијама као што је горе описано, посебне одредбе о употреби језика примењују се у оквиру Скупштине Косова и њених комисија.

Чланови Скупштине чији матерњи језик није ни албански нити српски добијају право да користе свој матерњи језик у раду, расправама, поступцима и на јавним састанцима организованим од стране Скупштине. Скупштина треба да обезбеди да се то омогући кроз пружање тумачења, превода докумената на званичне језике, који се подносе од стране тих чланова, и такође треба да одговори на захтеве на оном језику на коме су првобитно формулисани.27

24 Гилберт, Џеф (1996) «Савет Европе и права мањина». Тромесечни часопис Људска Права. Вол. 18, Но 1, пп 160-189 . 25 Оквирна конвенција за заштиту националних мањина , ЦЕТС бр 157 , потписана у Стразбуру , 1. фебруара 1995 (ступила на снагу 1. фебруара 1998), доступна на:

http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/157.htm, чл. 5, 10 и 15.26 Оквирна конвенција за заштиту националних мањина , ЦЕТС бр 157 , потписана у Стразбуру , 1. фебруара 1995 (ступила на снагу 1. фебруара 1998), доступна на:

http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/157.htm27 Оквирна конвенција за заштиту националних мањина , ЦЕТС бр 157 , потписана у Стразбуру , 1. фебруара 1995 (ступила на снагу 1. фебруара 1998), доступна на:


Издавање и објављивање закона

Закони усвојени од стране Скупштине Косова издају се и објављују на оба службена језика. Када се прогласе28, закони се такође објављују на бошњачком и турском.29

VII. Употреба језика у односу са Омбудсманом

Што се тиче Скупштине, додатна језичка права су дата у односу на институцију омбудсмана. Закон о употреби језика наводи да припадници заједница чији матерњи језик није службени језик, имају право да на свом матерњем језику, усмено и писмено подносе захтеве институцији Омбудсмана, а ова инситуција одговара на захтеве на језику на којем су поднeти30. Пословник рада омбудсмана поново потврђује да “формулар жалбе мора бити попуњен на било ком од језика који се користе у региону”31. Поред тога, Омбудсман може да одлучи да издаје јавна документа као што су закључци, оцене, интервентна писма, извештаји и препоруке случаја, годишњи и посебни извештаји, на овим језицима као и на енглеском језику.32

ц. Употреба језика у општинама

Службени језици Републике Косово, албански и српски и њихова писма, такође имају једнаки статус на општинском нивоу.33 Додатна права су дата у односу на коришћење неслужбених језика Републике Косово, на општинском нивоу.

I. Службени језици на општинском нивоу

Поред албанског и спрског, Устав предвиђа да језицима и писмима заједница које чине значајан део становништва општине буде одобрен статус службеног језика на општинском нивоу. Закон о употреби језика наводи да је цензус 5%.34 Осим тога, турском језику је одобрен специјалан статус званичног језика у општини Призрен.

Употреба језика коју издаје министарство администрације локалне самоуправе пружа информације о поступку за признавање службених језика на општинском нивоу. Члан 3

http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/157.htm, чл. 9, стр.1.28 Види Грин, Франсоа (2000) “Процена мера за мањинским језицима у Европи: према постојецħим, ефикасним, исплативим и демократским применама». Европски центар за мањинска питања (ЕЦМИ ) Извештај број 6. Фленсбург: Верлагсконтор Хорст Дитер Адлер , јуна 2000, и Шмит, У., (2008) „Губитак језика и етничког идентитета мањина“. ЕЦМИ издање поднесак број 18. Европски центар за мањинска питања, новембар 2008. 29 Европска комисија за демократију путем права (Венецијанска комисија) (1996) ‘ Мишљење о одредбама Европске повеље о регионалним или мањинским језицима које цħе се прихватити од стране свих држава уговорница. ЦДЛ - МИН (96) 2.Рев, Стразбур,. 11. мартa 1996, стр 3.30 Блер, Филип (1998) ‘Презентација Европске повеље о регионалним или мањинским језицима’ код Савета Европе (1998) ‘Међународна конференција о Европској повељи о регионалним или мањинским језицима”. Регионални или мањински језици број 1. Стразбур: Издаваштво Савета Европе31 Европска повеља о регионалним или мањинским језицима, ЦЕТС број.148, потписан у Стразбуру, 5 новембера 1992 (ступила на снагу 1. марта 1998), доступна на: http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/148.htm32 Европска повеља о регионалним или мањинским језицима, ЦЕТС број.148, потписан у Стразбуру, 5 новембера 1992 (ступила на снагу 1. марта 1998), доступна на:

http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/148.htm, чл.7, пар., тач. А, Б, Д и Ф.33 Европска повеља о регионалним или мањинским језицима, ЦЕТС број.148, потписан у Стразбуру, 5 новембера 1992 (ступила на снагу 1. марта 1998), доступна на:

http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/148.htm, чл. 1-6.34 Европска повеља о регионалним или мањинским језицима, ЦЕТС број.148, потписан у Стразбуру, 5 новембера 1992 (ступила на снагу 1. марта 1998), доступна на:

http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/148.htm, чл.7, par. 2.


упутства под називом «непосредно препознавање језика у службеној употреби», у свом члану 3,2 предвиђа да ће заједници чији матерњи језик није службени језик, а која чини 5 или више % од становништва општине «Скупштина општине признати њен језик као службени језик у општини»35. Ако се прочита у складу са чланом 3,1 , МЛГА АИ 2007/06 изгледа да захтева, да као предуслов за признавање службеног језика општине на основу демографије, тражи реализацију и објављивање званичног пописа од стране институција Косова [сиц]”. Међутим, треба нагласити да чланци закона о употреби jезика који даје правну основу за прихватање МЛГА АИ 2007/06, као што је наведено у преамбули упутства о закону и администрацији, не даје министарству мандат за израду упутства које би поставило процедуре за признавање службених језика у општинама, али само за језике у службеној употреби.

II. Језици у службеној употреби

Заједнице чији матерњи језик није један од два службена језика на Косову и не испуњавају цензус од 5% да би њихов језик био признат као званичан на општинском нивоу, имају право на признавање свог језика као у службеној употреби.36 У службеној употреби језик може бити признат на основу демографије или када је његова употреба традиционалног карактара у тој општини.

Демографски критеријум

Језици заједница које чине од 3 % али мање од 5% становништва једне општине, чији матерњи језици нису ниједан од службених језика на Косову, биће признати као у службеној употреби на општинском нивоу.37

Административно упутство број 2007/06 о одређивању процедура за извршење закона о употреби језика предвиђа, у члану 3,1, да након реализације и објављивања потпуног, свеобухватног пописа, језици заједница који чине од 3% али мање од 5% популације једне општине треба да, одмах, буду препознати као у службеној употреби.38

Главни извршни директор сноси одговорност да обавести председника Скупштине општине, који39 ће заузврат обезбедити представљање ове тачке на дневном реду наредног састанка Скупштине општине када се буде одлучивало.40

Ако Скупштина општине не успе да уврсти језик у службену употребу на основу резултата пописа, чланови заједнице имају право да се жале код главног извршног директора општине, а затим уколико скупштина ипак не успе да уврсти језик у службену

35 Види састанак Европског савета у Копенхагену, 21-22 јун 1993, закључци председништва; став 7, тачка иии.36 Види , на пример саопштење од Комисије ( 2005 ) ‘свеобухватно працħење извештаја о стању спремности за чланство у ЕУ Бугарске и Румуније од 25. октобра 2005 . ЦОМ (2005 ) 534. 37 Уррутиа, И., Ласагабастер, И. (2007 ) «Језичка права, као опште начело заједнице право «. Немачки правни часопис. Вол. 08, број 05: стр 499.38 Види oдлуку Савета број 2008 /212/ЕЦ од 18. фебруара 2008 о принципима, приоритетима и условима садржаним у приступању партнерству са бившом југословенском републиком Македонијом и укидању одлуке 2006/57/ЕЦ .О. Ј Л 080, 19/03/2008.39 Одлука Савета број 2008/119/ЕЦ од 12 фебруара 2008 о принципима, приоритетима и условима садржаним у приступању партнерству са Хрватском и укидању одлуке 2006/145/ЕЦ.О. Ј Л 042, 16/02/2008. Исти вецħи део захтева у погледу заштите мањина, изражен је у одлуци Савета која се тиче Босне и Херцеговине. За више информација, види одлуку Савета број 2008/211/ЕЦ од 18 фебруара 2008 о принципима, приоритетима и условима садржаним у Европском партнерству са Босном и Херцеговином и укидање одлуке 2006/55/ЕЦ . О. Ј Л 080 , 19/03/2008. 40 Одлука савета број 2008/210/ЕЦ од 18 фебруара 2008 о принципима, приоритетима и условима садржаним у Европском партнерству са Албанијом и укидању одлуке 2006/54/ЕЦ.О . Ј Л 080, 19/03/2008.


употребу, онда представници заједница могу да се жале комисији за језике.41 Када се донесе одлука , тада општина има времена, три (3) месеца, да изврши одлуку донету од стране скупштине општине, а заједнице се могу опет жалити комисији за језике ако се овај рок не поштује.

Без обзира на демографску заступљеност, језици који се традиционално говоре у општини ће такође бити признати као језици у службеној употреби у тој општини.� Процедуре за признавање језика који се традиционално говоре као у службеној употреби се такође налазе у административном упутству о утврђивању процедура за извршење закона о употреби језика. Припадници заједница чији се језик традиционално говори могу директно да пошаљу захтев код председника скупштине општине,42 користећи најмање званични формулар као што је предвиђено у додатку 1 упутства који треба да буде подржан и потписан најмање од стране десет (10 ) чланова те заједнице. Председник скупштине општине је одговоран да осигура да је захтев дат већ на наредној седници скупштине општине, заједно са препорукама комитета за заједнице.43 Одлука мора да се постигне и да буде саопштена подносиоцима захтева у року од шездесет (60) данa. Ако овај услов није испуњен, или ако је одлука негативна, подносиоци захтева имају право да се у року од тридесет (30) дана обрате комисији за језике.

III. Комуникација са општинским институцијама

Грађани имају право да комуницирају са општинским институцијама и њиховим званичницима, као и да користе доступне услуге и докумената, на било ком од службених језика те општине.44

Лице чији је матерњи језик у службеној употреби има право да “подноси усмене или писмене захтеве и документа, као и да добије одговор на свом језику од стране општинских институција и званичника, ако он/она то захтева.”

Административно упутство број 2007/06 одређује процедуру за подношење, и одговор на захтеве на језицима који су у службеној употреби. Првенствено, захтеви се подносе главном извршном општинском директору45 коришћењем посебног формулара како је предвиђено у додатку 2 упутства.46 Главни извршни општински директор мора да достави одговор у року од петнаест ( 15 дана).

Што се тиче “других институција под надлежношћу општине”, захтев ће прво бити упућен начелнику те институције употребом истог обрасца.47

41 Одлука савета од 18 фебруара 2008 број 2008/213/ЕЦ о принципима, приоритетима и условима садржаним у Европском партнерству са Србијом, укључујуцħи Косово како је дефинисано од стране Савета безбедности Уједињених Нација у резолуцији 1244 од 10 јуна 1999 и укидању одлуке 2006/56/ЕС и . О. Ј Л 080, 19/03/2008.42 Одлука савета од 18 фебруара 2008 број 2008/213/ЕЦ о принципима, приоритетима и условима садржаним у Европском партнерству са Србијом, укључујуцħи Косово како је дефинисано од стране Савета безбедности Уједињених Нација у резолуцији 1244 од 10 јуна 1999 и укидању одлуке 2006/56/ЕС и . О. Ј Л 080, 19/03/2008.43 Свеобухватни предлог за решење статуса Косова, УН Доц С/2007/168/Адд. 1, чл 2 и 3.44 Свеобухватни предлог за решење статуса Косова, УН Доц С/2007/168/Адд. 1, чл 1, par 1 и 245 Свеобухватни предлог за решење статуса Косова, УН Доц С/2007/168/Адд. 1., чл 2, par. 2 и 3.46 Свеобухватни предлог за решење статуса Косова, УН Доц С/2007/168/Адд. 1., чл.1, par. 7. 47 Свеобухватни предлог за решење статуса Косова, УН Доц С/2007/168/Адд. 1., чл.3, par. 1.

Критеријум: традиционални говор


Ако шеф те институције не одговори, захтев се може алтернативно упутити општини, уз поштпвање исте процедуре која је описана раније.48 У оба случаја, ако општина не реши захтев, постоји право према којем се може послати жалба Комисији за језике.

IV. Званична документа и евиденција

Сва званична документа и евиденције, укључујући али не ограничавајући се на “записе са састанака, службену евиденцију општинских представничких и извршних органа, јавних регистара” , издају се и објављују на свим службеним језицима општине.49

V. Састанци

У раду и на састанцима општинских институција, као и на јавним састанцима организованим са њихове стране, одобрено је коришћење свих општинских службених језика. Превод и тумачење са једног на други службени језик ће бити обезбеђени, зависно од захтева.50

VI. Приказ имена општинских институција

Називи општинских институција су истакнути на свим службеним језицима општине.51 Административно упутство о одређивању процедура за извршење Закона о употреби језика прецизира да су ознаке које идентификују институције, на свим службеним језицима и смештене унутар и ван зграда.

VII. Радна средина

Особљу општинских институција се пружају околности погодне за ефикасну употребу службених језика, а они се подстичу да користе ове језике.52

VIII. Локална именa и топографски показатељи

Посебне одредбе се примењују код локалних назива, имена улица и других топографских показатеља, како би се обезбедило да они “одражавају и да су осетљиви на мултиетнички и мултијезички карактер специфичне области”. Закон о употреби језика предвиђа да су топографски показатељи “званичних знакова који показују или укључују имена општина, села, путева, улица и других јавних места,” приказани на свим службеним језицима општине.53

Досадашња пракса је да се језик већине ставља пре другог (других) службеног (службених) језика, чини се да ово тренутно није регулисано ниједним правним актом.

Имена општина

Према Закону о локалној самоуправи, имена општина, као и њихова могућа промена, 48 Свеобухватни предлог за решење статуса Косова, УН Доц С/2007/168/Адд. 1, Анекс ИИ, чл. 3, пар. 1, под - пар. а, д, е, ф, г, х, и, ј, к и л, ј, к, л.49 Свеобухватни предлог за решење статуса Косова , УН-а Доц.С/2007/168/Адд . 1 , Анекс ИИ, члан.3, пар. 1, под - пар. б и ц.50 Свеобухватни предлог за решење статуса Косова , УН Доц.С/2007/168/Адд. 1 , анекс 1, чл. 3, пар. 7, суб. пара ц.51 Свеобухватни предлог за решење статуса Косова, УН Доц.С/2007/168/Адд. 1, Анекс 2, чл.2, пар. 2.52 Устав Републике Косова, члан 59 (1).53 Устав Републике Косова, члан 59 (5), Закон о заштити и промовисању заједница и њихових припадника у Републици Косова [бр 03/Л-047], члан 4, 2.


уређују се Законом о административним границама општина. Иако овај закон има за циљ дефинисање имена општина, нема чланова који се нарочито бави овим питањем.

Имена општина су укључена у члан 5 о територијалној организацији локалне самоуправе. Иако овај закон не предвиђа облике ових имена на оба службена језика, јер оба службена језика имају своје верзије које су једнако меродавне, може се претпоставити да албанска верзија дефинише албански облик имена а српска верзија, српски облик.

Имена ,места

Имена места су такође дефинисана у Закону о административним општинским границама као и имена катастарских зона.54 Што се тиче имена општина, албанска и српска имена налазе се у одговарајућим језичким верзијама закона.

XI. Употреба језика у релацији са општинским регулаторним процесом

Рад и састанци општинских представничкох органа

Поред мера које се примењују на свим састанцима општинских институција као што је горе наведено, посебне мере се односе на општинске органе заступника. Чланови скупштине општине и њених одбора чији матерњи језик није службени језик општине имају право да га користе у свом раду и на састанцима представничких органа, као и на јавним састанцима које они организују.55

За сваки усмени и писмени захтев упућен председнику Скупштине општине и главном извршном директору општине,56 на састанцима се обезбеђује превод и тумачење радних докумената.

Општински поступци Сви поступци (акти) усвојени од стране општинских институција, укључујући

градоначелника и Скупштину општине, доступни су на свим службеним језицима те општине.57 Доступни су на одговарајућем језику у року од петнаест (15 ) дана од пријема захтева.58

`д. Употреба језика у јавним предузећима

У јавним предузећима, било да су у јавном или друштвеном власништву, косовски службени језици имају равноправан статус.

Сваки грађанин има право да добије документа и услуге, као и да комуницира са јавним предузећима на било којем од службених језика. Јавна предузећа треба да предузму мере да омогуће ово.59

e. Употреба језика у правосудном систему

Један број слобода у вези са језичким правима се такође примењују и код оних људи 54 Устав Републике Косова, цлан 24, 2, закон о заштити и промовисању заједница и њихових припадника у Републици Косова [ бр 03/Л-047 ], члан 3, 2, закона против дискриминације [бр 2004/3], члан 2).55 Устав Републике Косова, чл. 5, пар. 1 и 2.56 Устав Републике Косовa чл. 22.57 Устав Републике Косовa чл. 22.58 Устав Републике Косовa чл. 58, par.2. 59 Устав Републике Косово чл. 59, par., 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 и 11.


који су оптужени за кривична дела у Републици Косово. Ова права су од пресудне важности како би се обезбедило да језичке заједнице имају једнака права и основне слободе који се односе на правично суђење и права појединаца који су лишени слободе.

I. Лишавање слободе

Сваки грађанин има право да буде одмах обавештен, на језику који он/она разуме, да му се саопшти разлог његовог/њеног хапшења , и оптужбе која је поднесена против њега/ње, уз то има право да добије правну помоћ и да се обрати једном лицу. Ово укључује све језике, били они службени или неслужбени.

У притвору се примењују неколико законских услова у смислу коришћења језика. Током пријема у казнену установу, оптужени треба да буде информисан на језику који он/она разуме писмено или усмено у случају ако је окривљени/а неписмен/а, о “унутрашњим правилима казнене установе, обавезама које треба испунити и начину остваривања права током извршења казне, дисциплинске казне/мере које могу бити изречене њему или њој, као и бенефицијама које му се могу обезбедити.” Затворена лица у дисциплиснким поступком имају право на помоћ преводиоца/тумача током поступка који се спроводи на језику који он/она не разуме60. Осим тога, осуђена лица имају право на приступ информацијама на свом матерњем језику, као што су приступ дневној и периодичној штампи, телевизијским и радијским програмима, као и књигама које су обезбеђене од стране библиотеке те институције, или књигама купљеним његовим/њеним сопственим средствима. Такође “притвор и казнене установе треба да обезбеде да њихово особље

говори језик или језике које ће разумети већина затвореника.” Ако треба обзбеђује се и тумачење.

II. Судски поступци

Службени језици у судским поступцима морају да се користе на равноправној основи.61

Употреба језика по свом избору

Власти које су укуључене (судoви, органи тужилаштва, и др.) морају да обезбеде да сви учесници у кривичном поступку могу користити службени језик по њиховом избору.62 Учесници могу да траже да се судски поступак истовремено тумачи са једног службеног језика на други.

Учесници у судском поступку који нити говоре, нити разумеју језик (језике) који се користи (користе) имају право на употребу сопственоог језика. За чланове заједница чији матерњи језик није један од службених језика, тај језик који говоре ће се сматрати за њихов матерњи језик.63 Ово право нарочито обухвата, право на подношење захтева, сведочење, упознавање са чињеницама предметом и доказима. Правосудни органи који су укључени у овом поступку се обавезују да бесплатно обезбеде преводиоца.64

Документа60 Устав Републике Косово, члан 5 (1), Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан 2, 1, Закон о заштити и промовисању заједница и њихових припадника у Републици Косово [бр 03/Л-047, члан 4, 1.61 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37 ], члан 2.1.62 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан 2.2.63 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан.24.1. 64 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан.4.2.


Судови морају да на службеном (службеним) језику (језицима) издају документа која су у вези са судским поступцима. Међутим, странке које су у поступку могу да захтевају да се документа издају и на другим службеним језицима.

ф. Употреба језика у приватним предузећима

Иако сваки грађанин државе има право да користи језик његовог/њеног избора у «приватним предузећима, приватним институцијама, удружењима, организацијама или у активностима које воде као само-запослени”65, примењују се посебне одредбе у тим предузећима које утичу на обављање делатности које се тичу легитимног јавног интереса, као и код предузећа која врше јавне услуге.

I. Предузећа која обављају јавне услуге

Равноправност службених језика се примењује у предузећима која обављају јавне услуге.66 Као последица овога, ова предузећа се обавезују да своје услуге и документа доставе на било којем од службених језика Републике Косово.67

Осим тога, у општинама насељеним припадницима заједница, равноправност језика” који (има) имају (статус) статусе језика који се говоре (говори) у општини”, према одредбама, услуге и документа на тим језицима су загарантована.68. Правна дефиниција “језик који има статус језика који се говори у општини” је, међутим, нејасна.

II. Предузећа које утичу на обављање делатности које се тичу легитимног јавног интереса.

Док се слободан избор језика у употреби примењује у свим приватним предузећима, од предузећа које утичу на обављање делатности које се тичу легитимног јавног интереса се захтева да додатно користе један од службеник језика на Косову у обављању својих активности.

“Легитимни јавни интерес” је дефинисан као “јавни ред и мир, јавна безбедност, здравство или заштита права [сиц] од других лица, као и за сврхе јавног управног надзора”. 69 Међу областима које спадају под ову дефиницију су и потрошачке робе. Потрошачка роба је дефинисана као “свака материјална, покретна и мерљива роба намењена за продају потрошачима у било ком правном облику“.

г. Извршење и надзор: Комисија за Језике

Закон о употреби језика формира одређено тело, Комисију за језике, која има мандат да надгледа његово извршење . Комисија за језике као задатак има да:

1) „сачува, промовише и заштити службене језике и њихов равноправан статус на Косовукао и 65 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан.4.5.66 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан.4.4.67 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан.4.6.68 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан.4.7.69 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан.5.2.


2) да обезбеди заштиту језика заједница чији матерњи језик није службени језик.”70

I. Надлежности и одговорности

У циљу да спроводи свој мандат у вези са употребом службених језика и њиховом равноправношћу као и да заштити незваничне језике, комисија има надлежности да:

1) спроведе истрагу, било на основу жалбе или на сопствену иницијативу;71

2) доноси препоруке о закључцима истраге о правним средствима или за обештећење;72

3) издаје писмена упозорења када препоруке нису спроведене;73

4) посредује када је то потребно за спровођење;74

5) “прегледа, даје препоруке у вези са било којим прописима или административним упутством донетим на основу овог закона, као и са свим другим уредбама или административним упуством које утиче или може утицати на статус или употребу службених језика, или језика заједница чији матерњи језик није службени језик;“ као и да

6) једном годишње предаје извештај Влади и Скупштини Косова75. истичући случајеве у којима препоруке нису спроведене ни након писменог упозорења.

II. Жалбени механизам

Припадници заједница имају право да се жале комисији за језике ако “указом или пропустом:

(и) Једнак статус службених језика није признат или када се не признаје.

(ии) Када се било која одредба било којег закона или прописа која се односи на употребу службених језика или језика заједница чији матерњи језик није службени не испуњава или када није у складу са законом.”76

Жалбе ће бити упућене канцеларији Комисије и евидентиране од стране извршног асистента. Комисија ће прегледати жалбу и дати одговор подносиоцу жалбе, у року од петнаест (15) дана од дана пријема жалбе.77

III. Пословник о раду

Састанци Комисије се организују на основу потреба или на захтев најмање три (3)

70 Закони који је усвојила Скупштина су проглашени након потписивања од стране председника Косова. Поступак за објављивање је детаљно описано у Уставу, члан 80, ставови 2 до 5.71 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан 5.4. Устав, чланом 80,6, каже да се закони објављују у Службеном гласнику. Закон о Службеном гласнику бр 2004/47], члан.3, 1, предвиђа да се закони такође објављују на енглеском језику72 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан 6.73 Измењен пословник за институцију омбудсмана на Косову, правило 1,5.74 Измењени пословник за институцију омбудсмана на Косову, правила 1,5, 15, 2, 16,575 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан.7.1.76 .Устав Републике Косово , члан 5,2 и 59 ( 6 ), Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан.2,3.77 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан.2.3.


члана.78 Одлуке се доносе већином присутних чланова који гласају, где сваки члан има право на један глас док се кворум остварује присуством пет (5) чланова. Глас председника је одлучујући.

IV. Састав

Закон о употреби језика наводи да се састав комисије регулише Административним упутством од стране Канцеларије премијера и да ће се узети у обзир “права и интереси свих језичких заједница на Косову”, као и “потреба да се одражава језичка разноликост заједница на Косову.”79

Административно упутство бр 03/2007 Канцеларије премијера о саставу и надлежности комисије за језике предвиђа, у члану 5, да се комисија састоји од седам (7) чланова, односно представника Скупштине Косова, Канцеларије Премијера, Министарства Правде, Јавне Управе, министарства за повратак и заједнице, образовање, науку и технологију, као и министарства локалне самоуправе.�

Административно упутство број 03/2007 даље захтева да чланови комисије имају “сазнања о законодавству о службеним језицима или из области која се сматра важним од стране комисије. ”80

V. Именовање

Влада је овлашћена да именује чланове комисије на основу препорука сваке институције.� Влада такође именује председника комисије.81

VI. Административна и логистичка подршка

Канцеларија премијера пружа комисији логистичку подршку за спровођење њеног мандата, док о раду члана комисије одлучује влада “у складу са консолидованим буџетом Косова”.82

Комисија има право да има једно (1) помоћно особље или извршног помоћника 83, који комисији ружа административну, техничку и логистичку подршку неопходну за спровођење мандата комисије, и извршни помоћник такође служи као контакт између свих чланова Комисије.84

IV. МЕТОДОЛОГИЈА

78 Административно упутство о одређивању процедура за извршење Закона о употреби језика [МЛГА АИ бр 2007/06], члан 3,2.79 Административно упутство о одређивању процедура за извршење Закона о употреби језика [МЛГА АИ бр 2007/06], члан 3,1.80 Устав Републике Косово, члан 5,2, Закон о заштити и промовисању заједница и њихових припадника у Републици Косово [бр 03/Л-047], члан 4,1, Закон о употреби језика [бр 02/Л-37 ], члан 1,2.81 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан 2.4.82 Административно упутство о одређивању процедура за извршење Закона о употреби језика

[МЛГА АИ бр 2007/06], други део, одељак 3, члан 3.183 Административно упутство о одређивању процедура за извршење Закона о употреби језика

[МЛГА АИ бр 2007/06], други део, одељак 3, члан 3.3.84 Административно упутство о одређивању процедура за извршење Закона о употреби језика

[МЛГА АИ бр 2007/06], други део, одељак 3, члан 3.4.


Ова студија процењује степен имплементације правног оквира о употреби језика у централним и општинским институцијама.

Истраживање користи основне и примењене методе истраживања, док је приступ прикупљивања података подељен на два дела: квантитативни подаци су добијени од надлежних институција а квалитативни и други квантитативни подаци су директно добијени од грађана.

Да би добио институционалне податке, истраживачки тим је развио комплет питања упитника са којим је управљао само тим, и који је прилагођен специфичности сваког типа институције: Скупштини, Канцеларији премијера, министарству; извршним агенцијама, регулаторним уредима и независним институцијама, општинама и окружним судовима, општинским управама, јавним предузећима (ЈП) и јавним здравственим установама.

Укупно 33 институције одговорило је на упитнике, од којих су 13 представници централних и извршних институција (укључујући и Скупштину, Канцеларију премијера и министарства)85; 9 су независне институције, извршне агенције и регулаторни уреди, као и јавна предузећа (ЈП ), 3 су општине а 9 чине судови.

Као допуна података примљених преко упитника и да се дозволи представницима институција да дају свој лична мишљења о фактичном стању, обављани су полу-структурирани интервјуи који су се састојали од отворених питања, а упитник је коришћен као основ током интервјуисања урађених у 50 институција између 15. септембра и 30. октобра 2010 године.

Институције су тако одабране како би се узели узорци свих типова институција: 10 општинских управа, 12 централних представничких и извршних институција; 8 институција, извршних агенција, независних институција и регулаторних уреда, 2 ЈП, 9 судова (7 судова за прекршаје, 1 Општински суд и 1 Окружни суд) и 9 јавних здравствених установа. Иако величина узорка није довољно велика да омогући много генерализација, њен избор је био предвођен значајем који институције имају за грађане и њиховим постојећим степеном интеракције са грађанима, као и за општинске институције, регионалну заступљеност, различит састав становништва и равнотежу између старих и новонасталих општина.

Истовремено, анкетари су предузели ‘инспекцију терена’ у 41 институцији како би, из прве руке, проценили да ли су ове институције спроводиле своје обавезе у односу на употребу језика. Како је прикупљање напредовало, направли смо једну интегрисану табелу, која је такође коришћена у квалитативној процени сваке институције која је узета као пример.

Прво су израђени упитници састављени од 27 питања, који су достављени групи од 38 особа, малој али репрезентативној демографској групи , у смислу етничког, језичког и културног идентитета.

Затим у циљу допуне квантитативних података добијених од самоуправљајућих упитника, у октобру су организоване три дискусије одвојених фокусних група у 85 Административно упутство о одређивању процедура за извршење Закона о употреби језика



Приштинë/Приштини, Призрену, и у Гјилан/Гњилану. На свакој сесији је присуствовало између 18 и 20 учесника из различитих позадина и етничких група. Ове фокус групе пружале су могућност за истраживање детаљних перцепција и мишљења.

Закључци овог истраживања такође узимају у обзир резултате доступних публикација и извештаја о спровођењу употребе језика и интегришу искуство ЕЦМИ Косово, организације која је на Косову активна већ десет година а чији је рад посвећен правима заједница.

На крају, треба да истаћи да ће подаци који се тичу заједнице а који припадају државним службеницима бити анализирани са опрезом, пошто су добијени из одељења за људске ресурсе. Као што је приказано у претходном истраживању, идентификација етничке припадности државних службеника није резултат ове самопроцене.

V. ИЗВРШЕЊЕ И ЕФИКАСНОСТ ЈЕЗИЧКИХ ПРОПИСА

Овај одељак процењује да ли институције које су посвећене заштити права језичких заједница ефикасно спроводе законодавни оквир Косова. Да би се то урадило, ова област се ослања на три одговарајућа извора: одговоре из анкета обезбеђени од стране важних институција, податке прикупљене путем опширних интервјуа са представницима институција и запажања од стране истраживачких тимова током „теренске инспекције“. Додатне информације су такође прикупљене од екипа које су радиле теренска истраживања и кроз низ фокус група.

У циљу методологије, истраживачки тим је биo подељен у пет група. Прва група се састојала од дванаест институција: скупштине, Канцеларије премијера и десет министарстава. Друга група се састојала од тринаест независних институција, извршних агенција и регулаторних уреда. Трећа група је била састављена од десет општинских власти. Четврта група се састојала од петнаест прекршајних судова, општинских и окружних судова, док се последња група састојала од девет општинских здравствених установа.

1. Централни представник и извршне институције

a. Детаљни закључци

I. Скупштина Републике Косова

Скупштина Косова пријавила је укупно 152 државних службеника. Од тога, испитаници су се изјаснили као што следи: 134 су Албанци, 18 њих припада мањинским заједницама од којих су 9 Срби, 2 Бошњаци, 6 Турци док је 1 наведен под “остали’. У процентима, 88.15% службеника су Албанци, 5,92% су СБби, 1,32% су бошњаци, 3,94% су Турци а 0,65% спада под ‘остали’. Од укупно 152 службеника, 143 њих или 94.07% су у стању да ефикасно раде на оба службена језика а исти број пријављених је у стању да ефикасно ради на албанском језику. Од 152 државних службеника, 10 (6,57%) тврди да су у стању да ефикасно раде на турском, а 143 (94.07%), на босанском језику. Међутим, ова задња цифра може бити вештачки повећана због опште претпоставке да босански и српски језик имају много сличности. Само 60 или 39.47% државних службеника пријавило је да су у стању да ефикасно раде на енглеском језику.

Треба напоменути да у време писања овог текста Скупштина није предузела никакве мере да процени ниво језика својих државних службеника, рецимо , путем


овлашћених тестова или усмених испита. Међутим, њени представници су рекли да су понудили државним службеницима прилику да побољшају своје језичке вештине кроз обуку и низ професионалних развојних програма. Према Скупштини, њени државни службеници су редовно информисани и стручно обучени о њиховим обавезама у вези са употребом језика.

Скупштина је пријавила укупно двадесет једног преводиоца који преводе са и на албански, српски и енглески језик; у ове преводиоце су обухваћени и језички уредници и уредници за транскрипте. Међутим, Скупштина не оспособљава преводиоце у методама за побољшање технике превођења; такве обуке су углавном доступне преко спољних актера, на пример организација као што су Косовски Институт за Јавну Администрацију (КИЈА) и ОЕБС.

Скупштина је пријавила да у складу са Законом о потреби језика, сваки грађанин може да комуницира, тражи и добија информације на оба службена језика. На захтеве се обично одговара на једном од службених језика или на енглеском језику; док су званични формулари захтева доступни на службеним језицима и на енглеском. Међутим, Скупштина је истакла да, када прими захтев који је написан на неком неслужбеном језику, онда одговара на том језику.

Скупштина обезбеђује симултани превод на оба службена језика, као и на неслужбеним језицима, по потреби, током формалних састанака и парламентарних седница. Такође одговара на захтеве чланова Скупштине на оригиналном језику који се користи од стране тих чланова када комуницирају са администрацијом Скупштине. Поред тога, сви примарни правни акти су доступни на албанском, српском и енглеском језику, а када се објаве такође су доступни на на турском и босанском језику.

Скупштина није могла да докаже да издаје и чува службену документацију на оба службена језика. Међутим, треба истаћи да се скупштински билтен објављује на албанском и српском, али и на турском језику.

Тамо где се генерално налазе натписи на зградама, они се приказyjу , већином, само на албанском, само реч ’Скупштина’ је приказана на вратима на сва три језика, док се друге речи као што су одељење, јединица, итд. не приказyjу на сва три језика. Што се тиче логотипа, укључујући и лого на вратима Скупштине Косова, званичним језицима није додељен једнак простор и величина. Реч “Скупштина” на логоу, на сајту и билтену, је приказана једино на језику документа на сваком од језика, са еквивалентном величином фонта.

Иако је званичан сајт Скупштине, номинално, доступан на три језика - албанском, српском и енглеском језику, нису сва документа, као што су вести и саопштења за јавност, доступни на српском језику. Такође, треба истаћи да Скупштина не користи ћирилично писмо за српски језик, за документа и преписке, већ користи само латиницу. “Republic of Kosovo”на српском је преведено као “Република Косова”.

Када су питани за главне препреке са којима се суочавају институције у односу на пуну примену законских одредби о употреби језика, представници Скупштине указују по редоследу важности, да на то има утицај недостатак квалификованог особља, недовољна финансијска средства, недостатак јасних директива и недостатак политичке воље.

II. Канцеларија премијера


Канцеларија премијера запошљава 130 државних службеника, од којих се 123 изјашњавају као Албанци а седам као припадници мањинских заједница - један као Турчин, један као Црногорац и пет се изјашњавају под ‘остали’. Процентуално, Албанци чине 94.61% од укупног броја, Турци 0,76%, Црногорци 0,76%, а “остали” 3,84%. Канцеларија премијера указује да, тренутно , нема података о броју државних службеника који могу ефикасно радити на оба службена језика.

Подаци углавном показују да државни службеници који раде у Канцеларији премијера нису стручно обучени или редовно информисани о својим обавезама у погледу употребе језика, иако су одређене дужности и обавезе у том погледу наведене у њиховим уговорима о раду .

Канцеларија премијера има четири преводиоца од којих два преводе и тумаче са албанског на српски и обратно, а друга два преводе и тумаче са албанског на енглески језик и обратно.

Овим преводиоцима су дате могућности до добију стручну обуку, учествовањем у обукама организованим од стране ОЕБС-а о техникама превода и другим активностима у вези са преводоом. У случају да, из било којег разлога, преводиоци не могу превести сва документа на службене језике, Канцеларија за превод ангажује приватна предузећа.

На питање да ли су грађани могли да комуницирају, траже и добију информације на оба службена језика, Канцеларија премијера указује да сваки грађанин може да комуницира и тражи доступне информације на тим језицима. Докази показују да су обрасци званичног захтева доступни на оба службена језика и на енглеском језику. Поред овога, Канцеларија премијера је објавила да се на захтеве који се подносе на неслужбеним језицима одоговара на истом језику.

Канцеларија премијера обезбеђује симултани превод на званичним састанцима, када се то захтева. Током седница Владе, обезбеђен је превод/тумач на оба службена језика,. Канцеларија премијера изјавила је да ако члан владе затражи, онда су доступни и преводи на другим језицима, укључујући и ромски језик.

Канцеларија премијера обично објављује и архивира званична документа на оба службена језика. Ипак, транскрипти седница владе се обично чувају на језику на којем је одржан састанак и нису доследно преведена на други службени језик. Канцеларија премијера указује да објављује све јавне информације на оба службена језика (обавештења, вести, оглашавање слободних радних места и друге ствари). Међутим, верзије вести на српском и енглеском језику се обично објављају на сајту са закашњењем у односу на албанску верзију.

Док су правни акти доступни на три језика, албанском, српском и енглеском, на сајту Канцеларије премијера одлуке владе су доступне само на албанском језику. Остатак садржаја сајта се појављује на три језика.

Већина ознака у згради Канцеларије премијера су приказана на два службена језика и енглеском језику. Ознаке на вратима канцеларије поново приказају реч «Влада» на три језика, док су називи одељења или јединица обично, само на албанском језику.

Још једном, службени језици се не приказују једнако у “Службеном логоу Канцеларије владе - албанска верзија “Republic of Kosovo”се налази на врху, изнад српског и енглеског језика и уз то је приказана већим словима. За речи “Влада” и


“Канцеларија премијера”, три језичке верзије се налазе на истој линији и исте су величине. “Republic of Kosovo” на српском језику је написано “Република Косова”.

Канцеларија премијера користи српско латинично писмо уместо ћирилице. Када се подносе питања о препрекама које је спречавају да потпуно спроводи обавезе о употреби језика, Канцеларија премијера указује да је њена главна брига недостатак буџета и под два , недостатак квалификованих радника.

III. Министарство пољопривреде, шумарства и руралног развоја

Упитник предат Министарству пољопривреде, шумарства и руралног развоја (МПШРР) наводи да министарство има 181 запосленог државног службеника, од којих се 166 идентификују као Албанци, седам као Срби, шест као Бошњаци, два као Турци86. Дакле, Албанци чине 91.71% од укупног броја, Срби 3,86%, Бошњаци 3,31% док Турци чине само 1,10% . Од 181 цивилних службеника, 166 (91.71%) су тврдили да су у стању да ефикасно раде на албанском језику, док је њих 40 (22.09%) изјавило да су у стању да ефикасно раде на српском (исти број који изјављује да је у стању да ефикасно ради на оба службена језика). Штавише, 6 (3,31%) њих тврди да су у стању да ефикасно раде на босанском, док само 9 (4,97%) изјављује да може ефикасно да ради на турском језику а само 16 (8.83%) могу ефикасно да раде на енглеском језику. У принципу, докази указују да цивилни службеници МПШРР-а нису обучени или редовно информисани о својим обавезама у погледу употребе језика, иако су представници МПШРР-а тврдили да су сви њихови цивилни службеници ипак свесни своје одговорности да поштују ове законске обавезе.

МПШРР-а има три преводиоца, који преводе са албанског, српског и енглеског језика. Према процени МПШРР, ови преводиоци су редовно стручно оспособљавани и имали су приступ додатним могућностима обуке (нарочито обуку у организацији КИЈА). Министарство ретко користи услуге приватних преводилачких фирми.

МПШРР указује да на захтеве одговара на језику оригиналне комуникације, ако је тај језик један од службених језика. Када министарство прими захтев на неком неслужбеном језику онда одговара на једном од службених језика, осим ако странка тврди да није у стању да разуме неки од службених језика. Обрасци захтева су доступни странкама на два службена језика или на енглеском језику.

МПШРР обезбеђује симултано превођење током званичних састанака на оба службена језика. Министарство наводи да ће омогућити било којем члану владе превод на неслужбене језике ако би то неко тражио.

Сви правни акти су доступни на оба службена језика и енглеском језику. На сајту МПШРР, закони и већина подзаконских аката су објављени на албанском и српском језику. МПШРР наводи да издаје и чува званична документа на службеним језицима, али опет не поштује једнак статус оба писма, за документа на српском језику користи само латиницу. Министарство тврди да су све јавне информације доступне на оба службена језика (обавештења, вести, оглашавање слободних радних места).

Ознаке на згради министарства су написане на два службенана језика и на 86 Административно упутство о одређивању процедура за извршење Закона о употреби језика

[МЛГА АИ бр 2007/06], други део, одељак 3, члан 3.6 и 3.7.


енглеском језику, иако је албанска верзија израженија. И још једном, на службеним језицима се не приказује једнако званични лого Министарства. У употреби су различите верзије. У првој верзији, “Republic of Kosovo”на албанском је приказано на врху и већим слова док је назив министарства на албанском језику приказан словима у највећој величини док је назив министарства на српском написам мањим словима а на енглеском језику још и мањим словима.

У другој верзији, “Republic of Kosovo”је приказано у једном реду а величина слова је иста на сва три језика док се назив министарства приказује прво на албанском, затим на српском и на крају на енглеском језику. МПШРР “Republic of Kosovo” на српском је написано као “Република Косова”.

МПШРР на свом званичном сајту који је доступан на два службена језика и на енглеском, на српском ипак нема све важније информације. Две највеће препреке у извршењу језичких обавеза (поједнако рангиране) са којима се МПШРР суочава су недостатак буџета и квалификованих кадрова који говоре ова два важна језика.

IV. Министарство за заједнице и повратак

Министарство за заједнице и повратак (МЗП) указује да има укупно 84 државна службеника, од којих се 47 идентификују као Албанци, 26 као Срби, 5 као Бошњаци, 2 као Горанци и 4 као Турци. У процентима, Албанци чине 55.95%, Срби 30,95%, Бошњаци 5,95%, Горанци 2,38% и 4,76% Турци. МЗП није било у могућности да пружи детаљне информације о језичким способностима његових цивилних

службеника87. Цивилни службеници МЗП нису стручно оспособљени или редовно информисани о њиховим обавезама у вези са употребом језика. МЗП укупно има три преводиоца који преводе и тумаче са албанског, српског и енглеског језика. Иако МЗП не обучава стручно своје преводиоце у смислу побољшавања технике превођења, министарство је у стању да им пружи могућности обуке ако се то захтева. МЗП не користи приватне компаније за превод.

Што се тиче комуницирања, МЗП изјављује да на захтеве грађана одговора на језику странке на коме се подноси захтев. Обрасци захтева постоје на албанском, српском и енглеском језику.

МЗП је такође наговестило да обезбеђује симултани превод на оба службена језика. Министарство наводи да ће омогућити било којем члану владе превод на неслужбене језике ако би то неко тражио.

Осим тога, МЗП објављује и архивира званична документа на оба службена језика. Према министраству, све јавне информације доступне су на оба службена језика, укључујући овде и обавештења, вести, оглашавање слободних радних места, итд. Сва правна документа донета од стране МЗП су доступна на два службена језика и енглеском језику.

Сви знаци на вратима зграде МЗП-а су приказани на два службена језика и енглеском језику. Лого који се се користи да означи имовину и зграду министарства, приказан је

вертикално, где је МЗП написано на сва три језика, албански на врху, српски као други 87 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37] члан 2.4.


и затим енглески, на крају. Лого министраства који се користи у документима је на свим језицима који су постављени један поред другог.88

Званичан сајт МЗП је доступан на два службена језика и енглеском, а све информације доступне на албанском језику су такође доступне и на српском језику. Међутим, лого Републике Косово на сајту МЗП се појављује само на албанском језику.

Још једном, у односу на једнак положај писма латинице и ћирилице, на свим документима на српском језику користи се само латиница. «Republic of Kosovo “ на српском је написано “Република Косова“.

МЗП указује да је највећа препрека са којом се суочава у спровођењу своји језичких обавеза према језику недостататак буџета. А као друга највећа препрека идентификован је недостатак квалификованих кадрова.

V. Министарство образовања, науке и технологије

Министарство за образовање, науку и технологију (МОНТ) је пријавило да има укупно 224 запослена цивилна службеника, од којих се 207 изјашњавају као Албанци, 2 као Срби, 2 као Роми, 7 као Бошњаци, и 5 као Турци док се 1 изјашњава као ‘остали’. У процентима, Албанци чине 92,41%, Срби 0,89%, Роми 0,89%, Бошњаци 3,12%, и Турци 2,23%. Од 224 цивилна службеника, 207 (92.41%) тврди да су у стању да ефикасно раде на албанском језику, док 124 (55.35%) да су у стању да ефикасно раде на српском (исти број је такође објавио да су у стању да ефикасно раде на оба службена језика). Само 7 (3.12%) су у стању да ефикасно раде на босанском, док 18 8,03% тврди да су у стању

да ефикасно раде на турском. 70 (31,25%) може ефикасно да ради на енглеском језику. МОНТ има три преводиоца од којих два преводе са албанског на енглески и обратно док један преводи са албанског и српског језика.

МОНТ не организује стручну обуку за своје преводиоце и уз то нема информације да постоје могућности да се његови преводиоци стручно обуче.89

МОНТ је навео да углавном на комуникацију са грађанима одговара само на службеним језицима, иако, понекад, министарство одоговара и на неслужбеном језику. Званични обрасци докумената су доступни само на албанском, српском и енглеском језику.

МОНТ обезбеђује симултано превођење службених састанака на оба службена језика, ако се то захтева. Министарство је навело да сва правна и званична документа објављује и архивира на оба службена језика и на енглеском језику. Међутим, приликом прегледавања сајта министарства, може се приметити да нису сви подзаконски акти доступни на српском језику.90

Што се тиче транскрипта са састанака, МОНТ их углавном води и чува само на језику 88 Административно упутство о одређивању процедура за извршење Закона о употреби језика



[МЛГА АИ бр 2007/06], други део, одељак 4, члан 4.1 и 4.2.


на коме је састанак одржан. МОНТ је указао да се све јавне информације објављују на оба службена језика, укључујући и обавештења, вести, оглашавање слободних радних места, информативни листић приказан на пријемници у згради МОНТ-а је само на албанском језику. Важно је истаћи да су наставни планови и друга документа из других области образовања доступни на оба службена језика и енглеском језику, док су на општинском нивоу такође објављени на босанском и турском језику.

Значајно је да се ознаке приказане на згради појављују углавном или искључиво на албанском језику. Што се тиче лога министарства, нема доследности, али углавном су сва три језика приказана на једнакој основи где су “Република Косово”, “Влада” и назив министарства приказани вертикално један поред другог у истој величини. “Republic of Kosovo”на српском је написано “Република Косова”.

Званичан сајт МОНТ-а је доступан на оба службена језика и енглеском језику, са свим информацијама које су поједнако доступне на албанском, српском и енглеском енглеском језику.

Као што је случај са осталим институцијама, иако МОНТ наводи да признаје једнак статус употребе латиничног и ћириличног писма, сва документа на српском језику су само на латиници. Од стране МОНТ-а нису наведене препреке са којима се суочава у испуњавању својих законских обавеза о употреби језика.

VI. Министарство иностраних послова

Министарство иностраних послова (МИП) има укупно 155 цивилних службеника, од којих се 151 идентификују као Албанци, 2 као Бошњаци, 2 као Турци, док у процентима, Албанци чине 97.41%, Бошњаци 1,29% и Турци 1,29% запослених. Сви

цивилни службеници који раде у МИП-у (100%) тврде да су у стању да ефикасно раде на албанском језику. Према проценама МИП-а, скоро 60 (38,70%) запослених су у стању да ефикасно раде на оба службена језика, 7 (4,51%) на турском, и само 2 (1,29%) на босанском. МИП је оценио да је 98 (63.22%) од његових запослених у стању да ефикасно ради на енглеском језику. МИП тврди да су цивилни службеници који припадају мањинским заједницама у могућности да користе свој језик са лакоћом, у свакодневној комуникацији. МИП је изјавио да има цивилних службеника који су стручно обучени и редовно информисани о њиховим обавезама у вези са употребом језика. МИП има укупно три преводиоца али им не обезбеђује посебну обуку за њихов рад.

МИП, углавном одговара на захтеве грађана на језику који се користи оригинално, међутим, обрасци за подношење захтева су доступни само на званичним језицима или на енглеском језику.

МИП обезбеђује симултани превод током званичних састанака на оба службена језика а тврди да би обезбедило и превод на неслужбеним језицима ако би било који члан владе то тражио. Сви правни акти, закони и други подзаконски акти МИП-а су доступни на два службена језика и енглеском језику, док су све јавне информације доступне на оба службена језика, укључујући обавештења, вести, оглашавање радних места итд.

Министарство на свом званичном сајту, који је доступан на три језика, не садржи сва документа, вести и саопштења за јавност на српском и енглеском језику. Међутим закони и подзаконски акти обично су доступни на оба службена језика. Још једном,


ћирилично писмо се не користи за документа на српском језику. Лого министарства се приказује у једнакој величини слова на сва три језика док се албанска верзија „Republic of Kosovo“ налази на врху. МИП твди да није имало проблема у вези са извршењем правног оквира за употребу језика.

VII. Министарство Унутрашњих Послова

Министарство унутрашњих послова (МУП) на предатом упитнику је пријавило да има 841 запослених цивилних службеника,91, од којих се више од 800 идентификује као Албанци92, 26 као Срби, 2 као Роми , 7 као Бошњаци, и 6 као Турци, у процентима, Албанци чине 95.12 %, Срби 3,09%, Роми 0,23%, Бошњаци 0,83% и 0,71% Турци. Што се тиче језичких вештина ових цивилних службеника, саговорник који ради за МУП је изјавио да нема званичних података о језичким вештинама. Међутим, у упитнику, представник МУП-а је проценио да највише 70% запослених има добро знање српског језика, док је половина цивилних службеника у могућности да ради на оба службена језика. Поред тога, више од 20%, наводно, може да ради на енглеском језику. Према интервјуу, цивилни службеници који раде у МУП-у нису стручно обучени или редовно информисани о својим обавезама у погледу коришћења језика.

МУП има два преводиоца, од којих један преводи са албанског на енглески и обратно а други са албанског на српски језик и обратно. МУП ипак не обучава стручно своје

преводиоце о методама за побољшање технике превођења, МУП-ови преводиоци нису имали приступ спољним обукама. Ипак, министарство унутрашњих послова је навело да може да обезбеди стручно обучавање својим преводиоцима ако је таква обука потребна. МУП редовно користи услуге фирми које раде превод.

МУП, углавном, грађанима одговара на оригиналном језику на којем се они обраћају министарству био то службени језик или не. Међутим наши истраживачи на терену указују да су одговори дати само на албанском или на српском језику. МУП наводи да су обрасци за подношење захтева доступни само на албанском, српском и енглеском језику, МУП је навео да су у канцеларијама које се налазе у општинама, обрасци за подношење захтева доступни на турском и босанском језику, али ово није могло са се потврди од стране наших истраживача.

МУП обезбеђује превод током званичних састанака и на састанцима које организује на оба службена језика, ако се то тражи.

Сви закони и подзаконски акти, као и сва званична документа, чувају се и издају на службеним језицима (иако се документа на српском нити чувају нити се издају на ћириличном писму). Међутим, на званичном сајту МУП-а постоји значајан раскорак између броја законских аката на албанском и српском језику.93

91 Административно упутство о одређивању процедура за извршење Закона о употреби језика





Што се тиче јавног информисања, МУП наводи да су све информације доступне на оба службена језика, укључујући и обавештења, вести, оглашавање радних места итд, док у својим локалним (општинским) канцеларијама, тврди да поштује службене језике који се говоре у општинама.

Знаци на згради министарства су приказани на два службена језика и на енглеском, али службени језици нису једнако приказани на логу МУП-а, где су сва три језика исте величине слова а албански језик се налази на врху.

Званични сајт МУП-а је доступан на три језика, где се, изузев закондавних аката, информације углавном представљају једанко на албанском, српском и енглеском језику. У процесу извршења законског оквира о употреби језика МУП је идентификовао недостатак буџета као највећу препреку са којом се суочава.

VIII. Министарство за косовске снаге безбедности

Министарство за Косовске Снаге Безбедности је пријавило укупно 105 цивилних службеника, од којих се 98 (92.45%), идентификовало као Албанци, 5 (4,71%), као Срби, 3 (2,83%) као Бошњаци и 1 (0,94% ) се идентификовао као Турчин. У Министарство за косовске снаге безбедности 102 (96.22%) цивилна службеника наводно могу да раде ефикасно на албанском, а 65 (61.32%) на српском, док њих 60 (57,14%) могу ефикасно да раде на оба службена језика.

Недавно је МКСБ успоставило посебну канцеларију под називом ‘Лабораторија енглеског” где особље министарства укључујући и преводиоце, може да учествује часовима обуке енглеског језика. Међутим, треба напоменути да сличне шеме нису

биле доступне за обуку на српском језику. МКСБ не користи услуге приватних фирми које се баве преводом .

Поред овога, МКСБ је навело да је 75 (70.75%) њихових цивилних службеника у стању да ради на енглеском језику, а само 2 (1,88%) на турском. МКСБ има четири преводиоца који преводе на албанском, српском и енглеском језику, док докази указују на то да ови преводиоци имају приступ редовним могућим стручним обукама. У принципу, МКСБ је тврдило да сваки грађанин може да комуницира, тражи и добија информације на оба службена језика, министарство истиче да прима захтеве поднете само на српском или албанском језику. Што се тиче образаца за подношење захтева, МКСБ указује да су они доступни на албанском, српском или на енглеском језику.

Сви закони и подзаконски акти МКСБ-а су доступни на два службена језика и енглеском језику, и све јавне информације (укључујући обавештења, вести, јавно оглашавање слободних радних места, итд) су доступни на српском и албанском језику.

У већини случајева, знаци на згради министарства су приказани само на албанском, док на званичном логу службени језици нису приказани једнако. Албанска верзија “Re-public of Kosovo”се налази на врху и приказана је већим словима, реч министарство је написана истом величином слова на службеним језицима али албанска верзија се налази на врху.

Званични сајт МКСБ је доступан на оба службена језика и на енглеском језику, све расположиве информације су једнако доступне на албанском, српском и енглеском језику. Међутим треба поново напоменути да су документа на српском језику писана


искључиво латиницом. МКСБ је навело да нема никаквих препрека у вези примене одредби које регулишу употребу језика.

Министарство безбедносних снага Косова (МКБС) обезбеђује симултано превођење током званичних сусрета, на оба службена али и на неслужбеним језицима. У ствари, с обзиром на чињеницу да заменик министра МКБС припада српској заједници, на састанцима се увек обезбеђује симултани превод на српски .

IX. Министарство рада и социјалне заштите

Министарство рада и социјалне заштите (МРСЗ) је пријавило да има 903 цивилних службеника, од којих су се 794 (84,60 %) идентификована као Албанци, 85 (9,41 %) као Срби, 13 (1,43 %) као Бошњаци, 9 (0.99 %) као Турци, 1 (0,11 %), као Ром и 1 (0,11 %) као Ашкалија. МРСЗ је признало да је у стању само да обезбеди процену о језичким вештинама својих запослених, у овом министарству наводе да око 800 запослених (88.50 %) јесте у стању да ефикасно ради на албанском, 290 (32.11 %) на српском, 270 (29.90 %) на оба службена језика, 13 (1,43 %), на босанском и 9 (0,99 % ) на турском.

МРСЗ има канцеларију задужену за превод која се састоји од 5 чланова: једног руководиоца, три преводиоца, као и једног уредника, специјалисте за превод.

Међутим МРСЗ не обучава стручно своје преводиоце у методама за побољшање техника превода, јер сматра да су њихове преводилачке вештине довољно добре. МРСЗ не користи услуге приватних фирми које се баве преводом .

Према МРСЗ-у сваки грађанин може да комуницира, тражи и добије информације на оба службена језика. У случају да прими захтев који није на службеном језику, МРСЗ указује да одговара на одговарајућем језику који је странка оригинално употребила током комуникације. Обрасци за подношење захтева су међутим, доступни само на албанском, српском и енглеском језику.

У општинама где су на пример турски и бошњачки службени језици, МРСЗ је навело да не обезбеђује службене обрасце захтева на тим језицима. МРСЗ обезбеђује симултани превод током службених састанака на оба језика, ако се то захтева.

Сходно овоме, МРСЗ је навело да је током јануара и августа 2010 године регистровано девет захтева за тумачења/превод на службеним састанцима. Сви закони МРСЗ-а као и подзаконски акти су доступни на оба службена језика и на енглеском језику, док МРСЗ наводи да су све јавне информације доступне на службеним језицима, укључујући обавештења, новости, јавно оглашавање слободних радних места, итд. Сви знаци на згради МРСЗ-а су приказанаи на оба службена језика и енглеском језику, али службени језици нису увек једнако приказанаи на логу МРСЗ. Али код већине публикација верзије на сва три језика су приказане истом величином слова, вертикално или хоризонтално. Слично као код других централних институција, “Republic of Koso-vo” на српском је написано ‘Република Косова’.

Званични сајт МРСЗ је доступан на оба језика и енглеском, међутим ниједан закон или подзаконски акт није објављен у српској верзији док албанска верзија садржи више од 50 законских аката. Треба истаћи да МРСЗ не издаје докумета на ћирилици. Према МРСЗ, највећа препрека за извршење његових обавеза које се тичу употребе језика је недостатак буџета.


X. Министарство адмистрације и локалне самоуправе

Министарство адмистрације и локалне самоуправе (МАЛС) пријавило је 424 цивилна службеника, од којих се 401 (94.57 %) идентификовао као Албанац, 17 (4,00 %) као Срби, 3 (0,70 %) као Турци , и 3 (0,70 %) су наведени под ‹остали›. МАЛС указује на то да се албански језик и даље се најчешће користи у оквиру институције. Министарство ипак нема информације о томе колико његових цивилних службеника може ефикасно да ради на напред наведеним језицима. Цивилни службеници МАЛС-а су стручно обучени и редовно информисани о њиховим обавезама о употреби језика: министарство је организовало две сесије о правима на језик иако се чини да су ове сесије биле намењене руководећим службеницима а не свим запосленима. МАЛС има три преводиоца који преводе са албанског, српског и енглеског језика. Министраство их не обучава стручно о методама за усавршавање текника превођења. Министарство такође не користи услуге преводилачких фирми .

МАЛС наводи да сваки грађанин има право да комуницира, тражи и добија информације на оба службена језика. У већини случајева, када прими захтев на неслужбеном језику онда одговара на том језику. Специјални обрасци за подношење захтева су доступни на службеним језицима или на енглеском. Ако се захтева, МАЛС обезбеђује симултани превод на оба службена језика али и на неслужбеним језицима.

Сви законски акти МАЛС-а су доступни на оба оба службена језика као и енглеском језику. Сва службена документа како је речено, се архивирају и објављују на оба службена језика, али се документа на српском језику пишу само латиницом. МАЛС наводи да су сви јавни документи доступни на оба службена језика. Ипак на свом званичном сајту који је доступан на оба језика и на енглеском језику, на српском језику нису доступна сва документа, вести и друге јавне објаве; ово важи за уопштене информације, као што је опис одсека министарства. У већини случајева, знаци на згради, ако су уопште постављени, су приказани само на албанском језику. Док на логу МАЛС-а службени језици нису приказани једнако, при чему је албанска верзија “Re-public of Kosovo” постављена на врху и написана већим словима од српске и енглеске верзије.

МАЛС такође наводи да је највећа препрека са којом се суочава током извршења својих законских обавеза о употреби језика недосататак буџета.

XI. Министарство за Трговину и Индустрију

Министарство за tрговину и индустрију (МТИ) пријавило је 190 цивилних службеника од којих се 187 (98.42 %) изјашњава као Албанци, и 3 ( 1,57 % ) као Турци. Док у упитнику МТИ не даје податке о језичким способностима својих цивилних службеника, званичник министарства је у интервјуу изјавио да 187 (98.42 %) цивилних службеника јесте у стању да ефикасно ради на албанском94, као и да око 130 (68.42 %) службеника, наводно, могу да раде на српском језику. (Исти број има радно знање на албанском и српском). Цивилни службеници који раде у МТИ нису стручно обучени или редовно информисани о њиховим обавезама у вези са употребом језика. МТИ наводи да има два преводиоца који преводе са и на албанског, српског и енглеског језика и обратно, али који нису стручно обучени од министарства о методама у циљу побољшања технике превођења.

94 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан 7.2.


Упринципу, МТИ указује да сваки грађанин може да комуницира, да тражи и добије информације од министарства на оба службена језика. У већини случајева када МТИ прими захтев који није написан на службеном језику, одговора на истом језиком који је коришћен за писање захтева.

Међутим, обрасци за подношење захтева су доступни само на службеним језицима или на енглеском језику.

МТИ , ако се то захтева обезбеђује симултано превођење током званичних сусрета на оба службена језика. Све јавне информације МТИ-а су доступне на оба службена језика (обавештења, вести, оглашавање слободних радних места, итд). Међутим, званичан сајт министарства за трговину и индустрију, иако доступан на албанском, српском и енглеском језику, нема све важне информације на српском језику, укључујући и опште информације у вези са дужностима одељења, док се важним разликама сматрају оне које се односе на доступност законских аката.95

Министарство не објављује документа на ћириличном писму. Знаци на згради министарства, ако уопште постоје су приказани на албанском. Међутим министарство је недавно променило знаке на својој згради како би обезбедило стандардизацију у складу са захтевима о употреби службених језика. Службени језици нису приказани једнако на логу МТИ-а. МТИ није навело ниједну препреку за извршење закона који се односе на употребу језика.

XII. Министарство Инфраструктуре (транспорта и телекомуникација)

Министарство инфраструктуре (МИ) пријавило је 274 цивилних службеника од којих су се 256 (93.43 %) изјаснили као Албанци, 5 (1,82 %), као Срби, 5 (1,82 %) као Турци, и 8 ( 2,91 % ) се изјаснило као ‘остали’. МИ наводи да 256 ( 93.43 %) његових цивилних службеника јесте у стању да ефикасно ради на албанском, а 190 (69,34 %) могу ефикасно да раде на српском језику(на оба службена језика). МИ нема своје преводиоце тако да се превод докумената и других материјала увек ради преко спољних фирми. МИ је известило да сваки грађанин може да комуницира, да тражи и добије информације од министарства на оба службена језика. У већини случајева МИ одговара на језику који користи странка у својој оригиналној комуникацији. Специфични обрасци за подношење захтева су доступни само на званичним језицима или на енглеском, али не и на неслужбеним језицима.

Посебно питање вредно пажње је захтев босанске заједнице на Косову да се испит за возачку дозволу преведе на босански језик. Овај захтев је по пропису одобрен и од тада чланови бошњачке заједнице полажу овај испит на свом језику.

Ако се захтева, МИ обезбеђује симултано превођење на оба службена језика током службених сусрета, као и на састанцима које организује. Сви правни акти су доступни на два службена језика и на енглеском језику, укључујући и оне на сајту министарства, МИ наводи да су све јавне информације доступне на оба службена језика, али опет, документа на српском језику нису написана ћирилицом. Међутим када се консултује званични сајт МИ-а, може се приметити да не садржи све вести и саопштења за јавност на српском језику.

95 Закон о употреби језика [бр 02/Л-37], члан 8.1.


Знаци на згради министарства се приказују на оба службена језика и енглеском језику. Службени језици (албански и српски) се не приказују у потпуности једнако на службеном логу МИ-а где се албанска верзија “Republic of Kosovo” приказује на врху. На крају МИ наводи да је највећа препрека са којом се суочава у спровођењу закона о употреби језика недостатак буџета, а други недостатак је мањак јасних упутства.

б. Групна анализа

Овај део процењује податке прикупљене истраживањима у институцијама, из садржајних и директних интервјуа, као и „инспекцијом терена“, и анализира колективне смерове представника централних и извршних институција о спровођењу њихових законских обавеза које се односе на употребу језика.

Такође уравнотежује ову институционалну перспективу са изабраним цитатима из фокусних група. Молимо вас да имате на уму да се ова анализа односи само на тринаест централних институција покривених овом студијом, тако да се важни закључци не могу проширити на друге институциије које нису део ове процене.

Свака од 13 институциија које учествују у овој процени, је пријавила да њени службеници припадају различитим заједницама, где Албанци увек чине већину цивилних службеника.96 Свака од ових институција је оценила да се на радном емсту ,

најчешће говори албански језик..

Имајући сада у виду језичке способности цивилних службеника у ових 13 институција, прво треба напоменути да значајан број институција није могао да пружи детаљне податке о језичким вештинама свог особља (5 од 13 , 38,46 %).

Три од тринаест институција нису дале никакве податке о језичким вештинама своји запослених, а само једна институција је обезбедила податке о вештинама на албанском језику, а само две од осталих институција су се ослањале на процене о језичким вештинама. Анализирајући одговоре 8 институција (укључујући и две институције која су дале процене), може се приметити да наводно више од 90% цивилних службеника употребљава албански језик у свом раду, док се овај број смањује за више од 50 % када је у питању српски језик.

Отприлике 45% цивилних службеника наводно може ефикасно да ради на албанском и српском језику. Такође је занимљиво напоменути да се број појединаца који су изјаснили да су у стању да користе српски или оба језика, албански и српски, је или једнак (у четири случаја) или је веома блиско повезан (2 институције), док је значајна разлика између броја лица која имају радно знање албанског у поређењу са оба службена језика.

Такође, треба истаћи да су поједини представници у интервјуима навели да већина запослених који могу да користе оба службена језика у свом раду припада углавном старијој генерацији.

96 Административно упутство о одређивању процедура за извршење Закона о употреби језика

[МЛГА АИ бр 2007/06], трецħи део, одељак 5, члан 5.4.

Језик →

Број и име централне

институције

↓

албански српски обаУкупан број

цивилних службеника

1. Скупштина 143 Н/А 143 1522. КП Н/А Н/А Н/А 1303. МПШРР 166 40 40 1814. МЗР Н/А Н/А Н/А 845. МОНТ 207 124 124 2246. МИП 800 590 420 8417. МКСБ 102 65 60 1058. МРСЗ 800 290 270 9039. МАЛС Н/А Н/А Н/А 42410. МТИ 187 130 130 19011. МИ 256 190 190 274УКУПНО *:

у укупном броју

у процентима

2,518

92.64%

1,429

52.58%

1,234

45.40%

2,718

100%

* Подаци су се узимали у обзир само када би институција пружила потпуне информације (три категорије) ТАБЕЛА 1 Група броја цивилних службеника пријављених као способних за рад на различитим језицима.

Од 13 централних институција које су учествовале у студији само 4 су пријавиле да су њихови службеници добили обуку о њиховим обавезама у вези са употребом језика. Што се тиче обуке у техникама превода и тумачења, 5 институција од 1297 је навело да су њихови преводиоци учествовали у специфичним стручним обукама организованим и финансираним од стране самих институција. Међутим треба напоменути да су многе од ових институција веровале да обука или додатна обука није неопходна. Ова изјава би требало да се рамотри у светлу одговора датих на питање - које су препреке са којима се институције суочавају у потпуном спровођењу законских одредби које се односе на употребу језика -на које питање је 8 од 13 анкетираних институција као једну од препрека поменуло недостатак квалификованог особља.

Поред овог у фокус групама изражена је забринутост за квалитет превода, посебно на српском и босанском језику, нарочито у вези правописа .

Када се институцијама поставило питање да ли су сви грађани могли да комуницирају са њима на једном од службених језика - албанском или српском језику - свих тринаест је навело да је то било могуће. У одговору на питање да ли су обезбедиле тумачење или превод на званичним састанцима, или на састанцима које су оне организовале, све

97 Једна институција није могла да да информације о обуци њених преводиоцa.



институције су одговориле да ако се то захтева онда обезбеђују тумачење или превод на албанском и српском језику па чак и на енглеском језику. Међутим, према одговорима датим током интервјуа, изгледа да у пракси институције аутоматски обезбеђују тумачења или преводе ако знају или претпостављају да би то могло да буде потребно. Што се тиче пружања тумачења и превода на другим језицима члановима владе који имају право да користе свој језик на званичним састанцима на којима учествују, све институције су одговориле да би то обезбедиле. Међутим, изгледа се ова ситуација није до сада догађала. У погледу издавања и чувања и евиденције службених докумената на оба службена језика, све централне институције су навеле да раде у складу са законским условима .

Прво, што се тиче законских аката, истраживање је показало да анкетиране институције прво објављују основне законе на албанском, српском и енглеском језику. Поред тога Службени гласник се објављује и на турском и босанском, тако поштујући закон. Изгледа да је ситуација другачија у погледу објављивања подзаконских аката. Пошто не постојји централизовани систем објављивања ових аката, њихова доступност зависи од сваке институције која их издаје. Док све анкетиране институције наводе да поштују употребу службених језика издавањем и чувањем својих подзаконских аката на свим службеним језицима у складу са законом, преглед сајтова ових институција показује тенденцију

не издавања истог броја докумената на обе верзије службених језика, са више докумената доступних на албанском него на српском језику. Уочљив пример је случај одлука донетих од стране кабинета које су на сајту Канцеларије премијера објављиване само на албанском језику. Такође, треба истаћи да је неколико институција навело да не преводе систематски записнике са састанака на оба службена језика већ само воде евиденцију на језику на коме је одржан састанак.

Истраживање је показало да, имајући у виду материjалe за обавештавање и информисања јавности, они су обично доступни на оба службена језика. Поред овог треба споменути случај МОНТ-а чији је информативни летак на рецепцији зграде био доступан само на албанском језику, што се треба посебно истаћи.

Што се тиче приказивања службених језика на логу централних извршних институција , треба да се истакне да се равномерност није могла уочити чак ни у оквиру једне институције. Може се рећи да постоји тежња да када је у питању албанска верзија “Re-public of Kosovo”, она је увек написана већим словима и увек стоји на врху. Поред овог већина институција речи “Republic of Kosovo” на српском пише као «Република Косова». Иако ћирилица има једнак статус према Уставу, у пракси има много општих доказа који указују да се ћирилично писмо не користи од стране представника централних и извршних институција.


Графикон. 1

С обзиром на њихову способност да ефикасно спроводе законске одредбе којима се регулише употреба језика, две главне препреке са којима се суочавају институције су недостатак финансијских средстава и квалификованих кадрова. Седам од 12 институција (58.33 %) идентификовале су недостатак буџета као највећу препреку, док је недостатак квалификованих кадрова од стране две 2 институције (16,67 %) наведен као примарна препрека, док су три институције приказале овај проблем као своју другу најважнију препреку. Коначно, 3 институције су навеле да се не суочавају ни са једном препреком у спровођењу својих обавеза које се односе на употребу језика.

4. Независне институције, извршне агенције и регулатори

a. Детаљни закључци

I. Академија наука и уметности

Укупно 12 цивилних службеника наводно је запослено у Академији наука и уметности (АНУ). Академија Наука и Уметности није објаснила ову информацију према заједницама. АНУ је изјавила да су сви њени цивилни службеници у стању да ефикасно раде на албанском, док 10 (83,33 %) такође и на српском језику (исти број који је тврдио да би могао да ради на оба језика).

Уопштено говорећи, изгледа да цивилни службеници који раде у АНУ нису стручно обучени или редовно информисани о њиховим обавезама у вези са употребом језика. АНУ наводи да има само једног преводиоца и да обично не користи приватне компаније за превод.

Што се тиче комуникације са АНУ, докази указују на то да су званични обрасци доступни на албанском, српском и енглеском језику. У већини случајева када АНУ прими захтев који није написан на службеном језику , наводи да одговора на језику који користи странка у оригиналној комуникацији са канцеларијом .


АНУ би обезбедила симултани превод на оба званична језика на састанцима ако би се захтевало, али до данас нико није тражио превод на друге језике, укључујући и српски језик.

АНУ признаје да званична документа чува и објављује само на албанском и наводи да се све информативне активности слично спроводе само на албанском језику (обавештења, вести, оглашавање слободних радних места итд). Званични сајт АНУ је доступан само на албанском и енглеском језику, где је огромна већина информација доступна само на албанском језику. Ретки знаци на згради АНУ-а и њен лого су написани искључиво на албанском језику, латиницом .

II. Централна банка Косова

Централна банка Косова (ЦБК) пријавила је да има укупно 166 цивилних службеника, али није објаснила њихову припадност заједницама као што није навела број цивилних службеника који могу ефикасно да раде на службеним језицима. Ипак истиче да се албански језик најчешће користи у оквиру институције. Цивилни службеници ЦБК-а нису добили стручну обуку нити су редовно информисани о њиховим обавезама о употреби језика. ЦБК указује да има само једног преводиоца и да редовно користи услуге преводилачких фирми.

Као опште правило, ЦБК је навела да се на примљеним захтевима одговара на језику који је оригинално користила странка током комуникације. Међутим, обрасци за подношење захтева су доступни само на албанском, српском и енглеском језику. ЦБК обезбеђује симултани превод током званичних сусрета на оба службена језика али и на неслужбеним језицима , ако је то потребно. ЦБК указује да признаје оба службена језика и њихова писма, али да веома ретко користи ћирилицу. ЦБК признаје да се сва званична документа објављују и чувају на два званична језика и енглеском језику. Све јавне информације ЦКБ-а су доступне на оба службена језика , укључујући и обавештења , вести, и оглашавање слободних радних места и тако даље. Званичан сајт ЦБК-а је доступан на албанском, српском и енглеском језику. Натписи на згради и унутар просторија ЦБК се приказују на оба службена језика као и на енглеском језику. И на крају званичан лого ЦБК-а је на албанском, српском и енглеском језику, где се сваки језик приказује вертикално у истој величини слова. Изузетак је само енглески језик који се на сајту ЦБК-а појављује као други.

II. Централна изборна комисија

Централна Изборна Комисија (ЦИК) пријавила је да је има укупно 68 државних службеника од којих се 55 изјаснило као Албанци (80.88 %), 8 као Срби (11,76 %), 2 (2,94 %) као Бошњаци и 3 (4,41 %) као Турци. Од укупно 68 државних службеника, 66 (97.05 %) тврди да су у стању да ефикасно раде на албанском и 55 (80.88%) на српском језику (исти број као и на оба језика).

ЦИК указује на то да у уопштеним захтевима прима и одговора на језику који се користи од странака у оригиналној комуникацији. Службени обрасци су доступни на оба службена језика и на енглеском језику, али и на турском.

Пријављено је да су цивилни службеници који раде у ЦИК-у стручно обучени и редовно информисани о њиховим обавезама у вези са употребом језика. ЦИК је пријавила укупно три преводиоца који преводе са албанског, српског и енглеског језика и обратно. Централна Иизборна комисија такође често користи услуге приватних


преводилачких фирми .

ЦИК указује да обезбеђује симултани превод током званичних састанака на оба службена језика ако се тражи. Комисија архивира и издаје званична документа на оба службена језика и енглеском језику (иако не користи ћирилично писмо за своје српске преводе). ЦИК оцењује да издавање и чување свих документа, вести, и јавних саопштења чини на оба службена језика и на енглеском језику. Званичан сајт ЦИК-а садржи највише информација на албанском и српском језику. Међутим, закони и прописи су били поjеднако доступни на два језика, значајне разлике могу се видети у односу на одлуке и административна упутства�. У свом логу , ЦИК има оба службена језика и енглески језик, сви су приказани једнаком величином слова. Међутим “Repub-lic of Kosovo” на албанском језику се појављује на врху.

IV. Ауторитет Цивилног Ваздухопловства Косова

Ауторитет цивилног ваздухопловства Косова (АЦВК) пријавио је 21 цивилног службеника, који се идентификују као Албанци�. Од овог 21-ог цивилног службеника , сваки је наводно у стању да ефикасно ради на албанском, 15 (71.42 %) на српском језику (исто као и за оба језика), и 17 (80.95 %) могу да раде ефикасно на енглеском језику. Званични обрасци су доступни само на албанском, српском и енглеском језику. AЦВК не обучава стручно и не информише своје цивилне службенике о њиховим обавезама у вези са употребом језика, али верује да знају који су службени језици Косова и које су њихове релевантне обавезе у у погледу коришћења тих језика. Иако не нуди течаје језика , АЦВК је навео да подстиче своје особље да даље развијају своје знање језика. АЦВК нема ниједног преводиоца. али је навео да ће обезбедити симултани превод на званичним језицима на службеним састанцима ако се захтева. Иако формално признаје оба службена језика и њихова писама, ћирилично писмо се скоро никада користи. Међутим, АЦВК архивира и издаје сва званична документа, јавне информације и објављује свој сајт на оба службена језика и енглеском језику. Али неколико докумената као што су уредбе и административја упутства су доступни само на енглеском језику. Званични лого АЦВК је написан на албанском, српском и енглеском језику, док је албанска верзија приказана на врху и болдованим словима.

АЦВК није пријавило никакву препреку за пуно извршење законског оквира о употреби језика. АЦВК међутим, указује да се суочава са питањима квалитета приликом уговарања спољњих превода техничких докумената. Ово питање је међутим превазиђено кориговањем урађеним од стране особља АЦВК-а.

V. Независна комисија за рударство и мнералне сировине

Независна комисија за рударство и минералне сировине (НКРМС) има 79 цивилних службеника који су се сви идентификовали као Албанци. Од 79 пријављених, сви су у стању да ефикасно раде на албанском, а 70 (88,60 %) на српском језику (исти број као и на оба службена језика). НКРМС је навела да њени цивилни службеници нису стручно обучени или редовно информисани о њиховим обавезама у вези са употребом језика. НКРМС има два преводиоца. Представници НКРМС изјавили су да је комуникација са институцијом увек била могућа на свим службеним језицима и да је образац за подношење захтева доступан на три језика - албанском, српском и енглеском језику.

НКРМС архивира и издаје сва званична документа и јавне информације на оба званична језика и на енглеском језику. Њен званичан сајт је доступан на албанском, српском и


енглеском језику. Примећено је да је већина информација углавном поједнако доступна на албанском и српском језику. Међутим, неки линкови као и табеле и графикони се углавном приказују на албанском или само на албанском и енглеском језику. Што се тиче законских аката, албанска верзија садржи само један акт, а српска и енглеска верзија језику по четири акта. НКРМС користи латиницу.

НКРМС је навело да , ако се захтева, обезбеђује симултани превод на службеним језицима током састанака, . Званични лого НКРМС на албанском, српском и енглеском језику, приказује језике равноправно. Занимљиво је поменути да док је на логу, на документима преузетим са сајта назив “Republic of Kosovo”на српском написан „Република Косова“ , на знацима на згради на српском је написано “Република Косово”.

VI. Независна комисија за медије

Независна kомисија за mедије (НКМ) пријавила је укупно 31 цивилних службеника, од којих се 29 (93.54%) идентификују као Албанци, 1 (3.22%) као Бошњак и 1 (3.22%) као Турчин. Од 31-ог цивилног службеника, 30 (96.77%) цивилних службеника наводно може ефикасно да ради на албанском језику (исти број који може да ради на оба службена језика). Интересантно, НКМ инаводи да су свих њених 31цивилних службеника у стању да ефикасно раде на српском и босанском језику. Осим тога, 25 (80.64%) тврди да су у стању да ефикасно раде на енглеском језику. Подаци указују на то да цивлни службеници НКМ-а нису добили обуку или били редовно информисани о њиховим обавезама у вези са употребом језика. НКМ има три преводиоца. НКМ указује да сваки грађанин може да комуницира са НКМ на било ком службеном језику. Штавише, НКМ тврди да је у већини случајева када прими захтев написан на језику који није службени језик, онда одговора на језику на којем је захтев написан. Међутим, званични обрасци захтева су доступни само на службеним језицима и на енглеском језику.

НКМ твди да ако се то захтева, обезбеђује симултано превођење током званичних сусрета на оба службена језика, затим сва званична документа чува и арихивира на албанском, српском и енглеском језику на којм језицима, такође, спроводи активности јавног информисања. НКМ-ов званични сајт је доступан на три језика, албанском, српском и енглеском. Информације су једнако доступне на српском и енглеском језику, на сајту се појавио проблем због чега је било немогуће да се уради провера сагласности са албанском верзијом.

Званични лого НКМ-а је написан на албанском, српском и енглеском језику. Као што с види на слици испод, постоје различите верзије лога НКМ-а, један приказује три језичке верзије на равноправној основи, док други приказује албански језик на врху.

Иако формално признаје оба службена језика и њихова писма, ћирилично писмо се скоро никада не користи. НКМ је навело да је највећа препрека са којима се суочава у спровођењу своје законске обавезе у погледу употребе језика недостатак буџета, а друга највећа препрека је недостатак јасних директива.

VII. Комисија за правну помоћ

Комисија за правну помоћ (КПП) пријавила је укупно 39 цивилних службеника, али није објаснила њихову припадност заједницама. Од 39 службеника 38 (97.43%) тврди да су у стању да ефикасно раде на албанском језику. Једанаест (28.20%) тврди да је у стању да ефикасно ради на српском језику. Исти број цивилних службеника извештава да је у стању да ефикасно ради на оба службена језика. КПП је објавило да


њено особље није било информисано о својим обавезама у погледу употребе језика. КПП нема преводиоце тако да када је потребно преводити, онда користи услуге приватних фирми. КПП наводи да сваки грађанин може да комуницира да тражи и добије информације на албанском и српском језику, док је образац пријае КПП доступан на ова два језика као и на енглеском језику. Када су упитани за службене језике општине у којима КПП има теренске канцеларије, њени службеници тврде да углавном када приме захтев који није написан на службеном језику, онда се одговара на језику захтева.

Комисија је навела да ако се то захтева онда обезбеђује истовремено превођење током званичних сусрета на оба службена језика, док званична документа издаје и архивира на оба службена језика као и на енглеском језику.

Док су на канцеларији КПП-а у Приштинë/Приштини приказане информације на плакату на албанском, српском, турском, ромском, као и на енглеском језику, иако су службеници током интервјуа тврдили да спроводе све активности јавног информисања на свим језицима, званични сајт КПП, који је номинално доступан на албанском, српском и енглеском језику, није био у потпуности преведен на српски језик.

Знаци на згради КПП у канцеларији у Приштинë/Приштини приказани су на албанском, српском и енглеском језику. Албанска верзија “Комисије за Правну Помоћ”, међутим се приказује на врху и већим словима од осталих верзија.

Што се тиче лога који се корисити за званичне публикације, помиње само речи ‘за правну помоћ“ која се приказује на три језика, истом величином слова, са албанском и српском верзијом на врху које су постављене једна поред друге. Лого Републике Косово, међутим приказује албанску верзију већим словима и испред других верзија. КПП не користи ћирилично писмо за преписке и документа на српском језику.

VIII. Канцеларија Омбудсмана

Канцеларија Омбудсмана пријавила је укупно 44 цивилна службеника, али нија имала податке о томе да објасни њихову припадност по заједницама. Канцеларија Омбудсмана никада није тестирала језичке вештине својих запослених, њен званичник током интервјуа је проценио да више од 90% запослених (око 40) има, најмање добро радно познавање албанског и најмање 50% (око 22) српског језика (исти проценат као и за оба службена језика). Интервјуисани службеник је изјавио је да већина запослених Албанаца који знају помало српски спремна да га користи у свом раду, док српски службеници не желе да користе албански, чак и ако су могућности да то ураде. Ово, наводно, ствара “непотребне” расходе за институцију. Ова изјава треба да буде избалансирана са декларацијом да се језичке вештине нису тестирале. Канцеларија Омбудсмана је такође навела да сви њени службеници добијају часове језика.

Докази указују на то да су цивилни службеници који раде у канцеларији Омбудсмана стручно обучени и редовно информисани о њиховим обавезама у вези са употребом језика. У канцеларији Омбудсмана запослено је шест језичких асистената, али се користе и доданте услуге превода од приватних фирми када је то потребно.

Канцеларија Омбудсмана је навела да сваки грађанин може да комуницира, тражи и добије информације на оба службена језика. Званичан образац за жалбе у канцеларији Омбудсмана је доступан на албанском и српском језику (образац на два језика се једнако приказује).


Службеник Омбудсмана је такође изјавио да званичне жалбе могу да се поднесу и на другим језицима, као на турском и енглеском језику и да канцеларија обично одговора на језику који користи странка која подноси захтев. Интервјуисани званичник међутим, примећује да су припадници турске и ромске заједнице у великој већини у стању да комуницирају на једном од службених језика и обично то и чине у својим односима са канцеларијом Омбудсмана.

Канцеларија Омбудсмана тврди да сва званична докумената издаје и архивира на албанском и српском језику. Јавно информисање је доступно на оба службена језика и на енглеском језику. Занимљиво је да су информативни материјали такође преведени на турски језик.

Канцеларија такође обезбеђује симултани превод на оба службена и неслужбене језике ако је то потребно.

Званични сајт Омбудсмана је доступан на албанском, српском и енглеском језику, али и на турском. Међутим информације на сајту, нису једнако доступне на свим језицима. Осим годишњих извјештаја, нема других извештаја који су доступни на турском.98 Што се тиче албанског и српског језика истраживање је показало да сајт канцеларије Омбудсмана не садржи много мање информација на српском него на албанском језику, уз изузетак преписки и захтева за привремене мере, као и нека саопштења и информативни материјал који није доступан на српском језику.

Знаци на згради канцеларије омбудсмана у Приштинë/Приштини су приказани на три језика, док је назив “Омбудсман” на логу написан само на енглеском језику.

Канцеларија Омбудсмана признаје једнак ауторитет оба службена језика, укључујући и њихова писма, али користи искључиво латиницу за документа и преписке на српском језику.

IX. Канцеларија главног ревизора

Канцеларија генералног ревизора (КГР) је пријавила да има 114 цивилних службеника, од којих се 109 (95.61%) изјаснило као Албанци, 1 (0,87%), као Бошњак, и 4 (3,50%) као Срби. Према званичницима КГР-а, око 112 (98.25%), цивилних службеника има добро радно знање албанског језика, 65 (57.02%) српског језика (исти број у односу на оба језика), 3 (2,63%) имају добро знање турског језика, 1 (0,88%) ромског и 1 (0,88%) босанског језика. Поред тога, 104 (91.23%) ових службеника су у стању да користе енглески у свом раду. Што се тиче обуке и информисања државних службеника о обавезама које се односе на употребу језика, КГР указује да је особље редовно саветовано путем електронске поште и других директива о њиховим да поштују стандарде језика и језичку једнакост.

КГР има пет преводилаца, који су тек недавно добили могућност за обуку од стране ОЕБС-а. Када је потребно КГР користи услуге приватних предузећа за превод.

У принципу, КГР указује да на прихваћене захтеве одговара истим језиком који је странка користила током оригиналне комуникације. Канцеларија наводи да

98 АЦВК указјуе да иако објављују огласе за слободна радна места на три језика (албански, српски и енглески) до сада нису имали ниједног кандидата из мањинских заједница.


обезбеђује симултано превођење током званичних сусрета на оба службена језика као и на неслужбеним језицима када се то захтева, док се издавање и архивирање свих званичних докумената, као и спровођење активности јавног информисања, врши на два званична језика али и на енглеском језику. Званични сајт КГР-а има много информација на албанском, српском језику, као и на енглеском. Међутим, један извештај ревизора недостаје у албанској верзији, док на српском недостаје извештај из 2009 године о ревизији учинка пословања. Званични лого КГР је приказан на албанском, српском и енглеском језику, иако се ова три језика не приказују једнако на логу.

Иако канцеларија признаје једнак ауторитет оба службена језика, укључујући и њихова писма, не користи ћирилично писмо за документа и преписке на српском језику. КГР тврди да је највећа препрека са којом се суочава у спровођењу својих законских обавеза о употреби језика, иако о томе има довољно знања, посебно указује на чланове из српске заједнице. Међутим КГР не обезбеђује никакве информације или могућности за развој језичких вештина.

X. Регулаторни уред за водовод и отпад

Регулаторни уред за водовод и отпад (РУВО) пријавило је да има 19 цивилних службеника, који су се сви идентификовали као Албанци. Свих 19 цивилних службеника наводно могу ефикасно да раде на албанском језику, 11 (57.89%) може да ради на српском и босанском језику (исти број као и на оба званична језика), 1 (5,26%) на турском језику и 9 (47.37%) на енглеском језику.

Цивилни службеници регулаторног уреда за водовод и отпад су стручно обучени и редовно информисани о њиховим обавезама у вези са употребом језика; РУВО организује годишњу обуку нарочито у вези са кодексом понашања цивилних службеника, која има конкретне компоненте које се тичу језичких обавеза.

Отприлике 80% ових службеника има радно знање српског језика. На питању о могућностима за даљи развој језика , РУВО истиче да нема информације о томе да ли нека институција или школа нуди обуку за српски језик. РУВО има тек једног преводиоца и такође, када је потребно, користи услуге приватних фирми за превођење.

РУВО указује да сваки грађанин може да комуницира, тражи и добије информације на оба службена језика. Ова канцеларија наводи да у већини случајева када прими захтев који није написан на службеном језику, онда одговара на том језику

Регулаторни уред за водовод и отпад, по потреби обезбеђује симултано превођење током званичних сусрета на оба службена језика али и на неслужбеним језицима, док документе чува и архивира на оба службена језика али и на енглеском језику. Такође према службеницима уреда за водовод и отпад све активности јавног информисања се објављују на оба службена језика. Али приликом посете овом уреду сви информативни леци су били доступни само на албанском језику. Званичан сајт уреда је доступан на албанском, српском и енглеском језику, српска верзија сајта не функционише правилно и има далеко мање информација.

Знаци на згради и вратима су приказани на албанском језику. Званичан лого РУВО је написан на на албанском, српском и енглеском језику, али се ова три језика на њему не приказују једнако. Иако уред признаје једнак ауторитет оба службена језика, укључујући и њихова писма, не користи ћирилично писмо за документа и преписке на српском језику. Уред за водовод и отпад указује да је највећа препрека са којима се суочава


у спровођењу својих обавеза у погледу употребе језика недостатак квалификованог особља, а друга по величини недостатак финансијских средстава.

b. Групна анализа

Овај део процењује податаке прикупљене институционалним истраживањима, дубинским интервјуима, и ‹обиласком терена’, и анализира колективне трендове независних институција, извршних агенција и регулаторних тела, у погледу спровођења њихових законских обавеза које се односе на употребу језика. Имајте на уму да се анализа односи само на десет независних институција, извршних агенција и регулаторних тела покривених истраживањем, тако да релевантни закључци не могу да се прошире на институције ван процене.

Све анкетиране независне институције, извршне агенције и регулаторни органи идентификују албански као најчешће коришћени језик у оквиру својих институција. Од 427 цивилних службеника наводно запослених у анкетираним институцијама, скоро сваки од њих, 417 или 97.66%, сматра се од стране њихових послодаваца, као способан да ефикасно ради на албанском језику. Овај број пада на 290 или 67.92% за српски језик. Приметно, број запослених, који су наводно, у стању да ефикасно раде на оба службена језика је сличан броју појединаца који могу да раде на српском језику.

Језик →

Број и назив централних

институција↓

албански српски обаУкупан број државних

службеника

1. АНУ 12 10 10 12

2. ЦБК Н/А Н/А Н/А 166

3. ЦИК 66 55 55 68

4. АЦВК 21 15 15 21

5. НКРМС 79 70 70 79

6. НКМ 30 31 30 31

7. КПП 38 11 11 39

8. Омбудсман 40 22 22 44

9. КГР 112 65 65 114

10. РУВО 19 11 11 19

УКУПНО *:

у укупном броју

у процентима

417

97.66%

290

67.92%

289

67.68%

427

100%

Табела.2

Од 10 независних институција, 7 је изјавило да нису предузеле посебне мере да обезбеде да њихово особље зна и да разуме своја права и обавезе које се односе на употребу језика.

Међутим, они су сви тврдили да су њихови службеници, углавном били упознати са


својим законским обавезама у вези са употребом службених језика. Од 8 независних институција, извршних агенције или регулатора које запошљавају преводиоце, само су 2 институције изјавиле да су им обезбедиле обуку за технику превођења и тумачења. 9 институција је изјавило да редовно користе приватне фирме за превод.

Свих 10 независних институција тврди да грађани могу комуницирати са институцијама на једном од службених језика. Међутим, једна институција је такође известила да је издала својеа документа само на албанском језику. Даље, веб сајтови две институције нису доступни на оба службена језика, него само на албанском и, уопште, количина доступних информација на српском језику је мања од информација на албанском језику. Такође, треба истаћи да две од анкетираних институција имају канцеларије у општинама у којима је службени језик турски, где такође пружају јавне информације на овом језику .

Што се тиче постављања натписа на зградама, 6 од 8 испитаних институција поштују законске одредбе и постављају све натписе на службеним језицима.

Свих 10 установа је известило да користе само српску латиницу у документима и у дописима, а само је једна установа изјавила да понекад користи ћирилицу. Једино у две институције, „Republic of Kosovo“ је написано „Република Косова” на српском језику.

5. Oпштинске Yправе

a. Детаљна открића

I. Општина Драгаш

Становништво општине Драгаш се састоји од Албанаца, Горанаца и Бошњака, ова два задња чине око 30% становништва. Службени језици у овој општини су албански, српски и босански. Ова три општинска службена језика су призната као такви Статутом општине и ниједан од ових језика није у службеној употреби. Општина је усвојила општинску Уредбу о употреби језика у администрацији, која предвиђа да се за српски и босански језик користи искључиво латиница.

Општина Драгаш запошљава укупно 145 државних службеника, 80% њих има радно знање и албанског и српског а преосталих 20% само на српском. Поред тога, 3 службеника има радно знање енглеског. Општина је тврдила да редовно информише запослене о њиховим обавезама које се односе на употребу језика. Општина запошљава два преводиоца, који нису добили посебне обуку наводно јер, према општинским званичницима, они су већ довољно квалификовани. Општина је навела да би користила приватне фирме за превод ако би било потребно.

Општина је навела да не издаје сва званична документа, као што су записници са састанака и јавних регистара, на свим службеним језицима, али да је око 90% тих материјала преведено. Међутим општина тврди да су сви материјали и активности, као и јавне информације на свим службеним језицим. Општина је изјавила да се тражени превод увек обезбеђује на свим службеним језицима на службеним и јавним састанцима организованим од стране општине.

Што се тиче натписа на службеним зградама, истраживачи су приметили да су сви натписи приказани на албанском и српском језику, као и да је дата једнака


заступљеност оба језика.

Што се тиче топографских натписа, иако складност није апсолутна, већина натписа је приказана на албанском и српском језику. Поред тога, ниједан натпис се није погоршао и општине наводе да су натписи или ознаке редовно прочишћава (сваког месеца).

Веб-сајт општине Драгаш је на албанском, српском, турском и енглеском језику, с› обзиром да све општине користе исти стандардизовани изглед сајта који обухвата ова четири језика по подразумеваној вредности. Међутим, верзија сајта на турском је ионако онемогућена, а верзија на енглеском језику не садржи много информација. Разлике се могу посматрати између албанске и српске верзије сајта, у информацијама, као што су вести и општински буџет, које су доступне само у албанској верзији.

II. Општина Ђаковица

Становништво општине Ђаковица чине Албанци у великој већини, али такође и мали број Ашкалија и Египћана, као и мањи број припадника бошњачке, ромске и српске заједнице. Невећинске заједнице представљају само нешто више од 2% од укупног броја становништва. Службени језици у општини Ђаковица су албански и српски и не постоји ниједан признат језик у службеној употреби. Општински Статут не признаје службене језике (међутим прецизира да у лого треба укључити или поменути «Republic of Kosovo” и “Општина Гјаковë/Ђаковица на оба језика) и у вези са употребом језика у општини није усвојен ниједан подзаконски акт.

Општина Ђаковица изјављује да 90% службеника може да ради на албанском и српском језику. Општина наводи да никаква формална обука о употреби језика није спроведена до сада, али тврди да су цивилни службеници знају за законске одредбе које се односе на ову тему. Иако је општина запослила једног преводиоца, ова позиција није попуњена, јер је претходни преводилац пензионисан. Општина је навела да би користила приватне фирме за превод ако би било потребно.

Општина је навела да издаје и води службену документацију, и спроводи активност јавног информисања, само на албанском. Општински лого се користи на званичним документима или је на три језика са албанском верзијом при врху већим словима (натпис доле), или садржи само општински грб а потом име на албанском

Општина је изјавила да ће обезбедити превођење у било којим од службених језика, ако би се то захтевало али да до сада ниједан такав захтев није послат.

Даље, што се тиче натписа службених зграда, истраживачи су приметили да, док су сви дати на албанском и српском језику, натпис на албанском језику је приказан много већим словима и стављен на врх.

Што се тиче, топографских знакова, истраживачи су приметили да у значајном делу општине, натписи села или улица су само на албанском језику. Ниједан знак није упељан општина изјављује да се натписи чишсте редовно (сваке друге недеље) .

Веб-сајт општине Ђаковица не садржи готово никакве информације на српском и документа као што су Општински Статут или најаве за слободна радна места и тендери који су постављени само на албанском језику.

III. Општина Грачаница

Становништва општине Грачаница је састављена од Срба, који чине већину, као и


Албанца и Рома који чине око 10.3-10.4%, и 3-4% од укупне популације. Службени језици у општини Грачаница су српски и албански , заједно са њиховим писмима и ови су језици су признати као такви и Статутом општине. Не постоји језик признат као за службену употребу. За време истраживања, општина још није усвојила уредбу о употреби језика, али се очекивало да би Скупштина општине учинила то до краја 2010 године.

Општина Грачаница изјављује да само 5 од укупно запослених цивилних службеника има радно знање и на албанском и на српском језику, али општина није била у стању да пружи било какву информацију о вештини језика својих запослених. Општина наводи да није обезбедила специфичну обуку за своје особље о употреби језика, али да су сви прошли обуку специфичну за своје позиције и добро су упознати са одредбама Закона о употреби језика и својих обавезa. Општина Грачаница запошљaва једног преводиоца и по потреби има уговор са приватним преводиоцима.

Општина наводи да није у стању да издаје сва документа на оба службена језика, због чињенице да има само једног преводиоца.99 Општина је објаснила да се интерна документа и уговори издају и чувају само на српском језику. Осим тога, општина Грачаница наводи да објављује огласе о слободним радним местима само на српском језику, само у новинама на српском језику. Тендери се, међутим, објављују на албанском и српском језику, наводно због чињенице да је директор за набавке из албанске заједнице.100 Сајт општине Грачаница садржи знатно више информација на српском него на албанском језику. Приметно, све одлуке Скупштине општине су дате само на српском језику. Општина је навела да обезбеђује превођење на захтев, на званичним састанцима или јавним скуповима које сама организује и системски, за седнице Скупштине општине, јер један од чланова Скупштине представља албанску заједницу. Већина натписа и ознака које су истраживачи испитали су били на албанском и српском језику. Међутим, српски језик је понекад приказан већим словима. Што се тиче знакова који указују на канцеларије, пракса је много мање указала на поштовање закона о употреби језика, јер је већина од тих канцеларија приказана само на српском језику.

Што се тиче топографских назива, истражиоци су приметили да неки називи нису у складу са званичним језицима и да су дати и постављени само на српском, ово је углавном случај назива места, док су натписи за општине и ококолних села на два језика. Општина је навела да нису имали проблема са прљањем назива и када би се то догодило, општина је покушавала да их очисти , што је пре могуће у зависности и од расположивог буџета .

Веб-сајт општине Грачаница готово да не садржи никакве информације на албанском, а документи као што су Статут општине или најаве за слободна радна места и тендери су дати само на српском језику (латиницом).

99 Може се приметити да општина види српски и босански језик као један јединствени језик. Заиста, на питање «Да ли тражите да се преводе службени документи издатих од стране централне институције у општинским службеним језицима?», званични одговор према интервјуисаног званичника је да сва документа од централне институције су увек на два језика. Веб-сајт и друге општинске службене публикације су такође само на два језика - албанском и српском у случају вебсајта.100 Испитани службеник је изјавио да су ограничени од стране централних институција за запошљавање више од једног језичког помоцħника. Треба истаћи да према изворима у Министарству економије и финансија, општине морају да поштују горњу границу која важи за све људске ресурсе , али не и за сваку категорију кадрова.


Занимљиво, у вези са коришћењем латиничног или ћириличног писма, један општински службеник је навео издавање спољних докумената на латиничном писму, како би се олакшала комуникација са централним властима, конкретно, док се интерна документа, као што су уговори, издају на ћириличном писму. Копија Статута достављена истраживачима је такође била на ћирилици.

IV. Општина Генерал Јанковић

Становништво општине Генерал Јанковић је састављено већином од Албанаца, који чине више од 99% становништва општине. Постоји веома мали број осталих заједница, рецимо бошњака који приближно износи 0,3%. Службени језици у општини Генерал Јанковић су албански и српски, заједно са њиховим писмима а према општинским званичницима, ово је признато и Статутом општине. Не постоји језик признат као језик у службеној употреби. Општина није израдила нити је усвојила правилник о употреби језика.

Општина Генерал Јанковић изјављује да сви запослени имају одлично знање албанског језика, укључујући и јединог не-већинског службеника из редова бошњачке заједнице. Поред тога, половина цивилних службеника зна српски језик (поред радног знања албанског) што им омогућава да га користе професионално. Општина не запошљава ниједног преводиоца, штавише, општина је навела да не користи приватне компаније за превод. Осим тога, општински званичници нису добили никакве информације у вези са њиховим обавезама у вези са употребом језика.

Општина наводи да издаје званична документа или јавно-информациони материјал на српском ако је циљана публика изван општине. У супротном, документа се издају само на албанском и енглеском језику. Веб-сајт општине Генерал Јанковић не садржи готово никакве информације на српском језику.

Општина наводи да на захтев обезбеђује превод на званичним састанцима или јавним скуповима који се организују али се ова ситуација до сада није десила.

Назив општине, натписи на зградама или топографска имена изазивају проблем. Српска верзија имена општине “Генерал Јанковић» се односи на српског генерала, команданта српске војске у борби против Отоманског царства на територији Републике Косово за време Првог балканског рата, која је починила зло над цивилним становништвом. Као резултат тога, становништво се не осећа пријатно са српском верзијом имена општине, те да би се избеглао приказивање српског имена, не ставља се никаква ознака. Међутим, име општине је приказано у логу, унутар самог грба општине, само на албанском, а српска верзија имена општине на веб-сајту је дата као “Општина Хани и Елезит”.

Вебсајт општине Генерал Јанковић не садржи готово никакве информације на српском и документа као што су одлуке, најаве за слободна радна места и тендери , објављени су само на албанском језику.

V. Општина Митровицa

Становништво општине Митровица 101 се састоји од припадника албанске,

101 Општина на свом сајту не објављује огласе за слободна радна места или обавештења о тендерима


српске, бошњачке, турске, ромске и ашкалијске заједнице. Албанци чине већинску заједницу, са више од 65% становништва, док Срби чине око 25% , бошњачка и турска заједница 3%, ромска 2% и заједница Ашкалија 1%. Службени језици општине Митровица су албански и српски језик. Поред тога, турски је добио статус језика у службеној употреби. Статут општине не наводи експлицитно да албански и српски јесу службени језици, али наводи да општина мора да испуни све обавезе у погледу ова два језика по Уставу и Закону о употреби језика. Статут, такође, индиректно помиње да је турски језик у службеној употреби, иако не пружа никакву обавезу. Напротив, Уредба о употреби језика усвојена од општине изричито помиње службене језике и језик у службеној употреби.

Општина Митровица изјављује да готово сви запослени (99%) имају, најмање, добро знање албанског које им омогућава да раде на овом језику. 60 % њих има практично знање српског, а осталих 40% има основно знање језика. Само око 3% општинког особља је пријавило да може да користи турски језик у свом раду.

Општина је запослила једног преводиоца и нису навели да користе приватне услуге превођења. Цивилни службеници нису добили обуку или информације о обавезама које се односе на употребу језика, нити су преводиоци добили икакву обуку за технике превођење и општина је навела да он/она нема потребу за даљу обуку.

Митровица издаје и чува сва званична докумената на албанском и српском језику, поред записника са састанака који се издају и чувају на језику на којем је спроведен састанак. Јавне информације се на веб сајту налазе на албанском и српском језику. Међутим, може се приметити да је огромна већина информација на сајту само на албанском језику. То је случај највише када се ради о вестима и документима од изузетног значаја, као што су Статут општине, конкурси за слободна радна места и објаве тендера.

Општина је навела да на званичним састанцима или јавним скуповима које се организују обезбеђује превод по потреби .

Званични натписи ван и унутар општинске зграде су приказани на албанском и српском језику, са изузетком главне рецепције, где су натписи само на албанском. Осим тога, албанска верзија је обично приказана већим словима.

Што се тиче топонима, сви знаци су приказани на албанском и српском језику и, док је општина пријавила неке проблема са прљањем знакова, Дирекција за јавне службе има буџет да их редовно чисти.

Интервјуисани званичници су изјавили да општина нема званични лого а истраживачи су видели само званични лого на једном документу који је доступан на веб страници општине, - општински Статут. Лого се појављује само на албанском језику у албанској верзији статута.

VI. Општина Пећ

Становништво општине Пећ се састоји од припадника албанске заједнице у великој већини (90%), као и Бошњака, Рома и Срба. Званични језици су албански, српски (латиница, према интервјуисаном званичнику) и босански. Ови језици су признати општинским Статутом, члан 7. У Пећи не постоји језик са статусом -у


службеној употреби.102 Општина Пећ је усвојила Уредбу о употреби језика у децембру 2008 године.

Општина Пећ је навела да док 100% својих запослених има одлично знање албанског, око 90% њених 313 цивилних службеника има радно знање српског језика (исти број као и на албанском и српском) . Општина је такође навела да су редовно информисани о својим обавезама у вези са употребом језика. Општина Пећ у управи има запослена два преводиоца, који нису добили обуку јер су довољно искусни и сами спроводе обуку. Општина, по потреби, уговара приватне фирме за превод

Општина Пећ наводи да издаје и чува “већину” званичних документа и спроводи сваку активност јавног информисања, на свим службеним језицима. Међутим, може се приметити да постоји разлика између српског и босанског који се третира као један јединствени језик и стога се исправе издају на два језика, албанском и српском/босанском. Што се тиче информисања јавности , треба истаћи да главно средство комуникације, веб-страница општине, не садржи податке или информације на српском језику .

Општина је навела да обезбеђује превод на свим службеним језицима током званичних састанака или јавних скупова, које она сама организује ако је захтев достављен .

Званични натписи споља и унутар општинске зграде су приказани или дати на албанском и српском/босанском. Ова два језика имају једнаки значај на свим натиписима осим на једном приказаном на општинским возилима.

Што се тиче топографских имена, сви знаци су приказани на албанском и српском/босанском, али неки знаци су упрљани. Општина је међутим потврдила да редовно обавља чишћење - отприлике једном у два месеца.

VII. Општина Приштина

Становништво општине Приштина је састављено од више од 98% Албанаца али и мањих заједница Ашкалија, Бошњака, Турака, Рома и Срба. Службени језици општине Приштине су албански и српски. Члан 13 Општинског Статута дефинише одговорности и обавезе општине у односу на ова два језика, али и у погледу употребе језика уопште. Општински Статут отвара могућности за препознавање језика у службеној употреби само за турски и босански (члан 13.6), а такав статус је додељен за турски језик у складу са Уредбом о употреби језика коју је Скупштина општине Приштина усвојила у фебруару 2009.

Иако Општина Приштина тврди да је око 80% њених цивилних службеника у могућности да користи и албански и српски у свом раду103 и да само млади запослени из албанске заједнице не могу да се изразе на српском, док је само један Србин запослен и не зна албански. Интервјуисани службеник општине није имао прецизне податке о броју цивилних службеника који могу да користе турски језик у свом раду,

102 Оснивањe засебне општине Митровицë/Северна Митровица је у току и посебни подаци још увек нису доступни, овај извештај се односи на општину Митровице/Митровица 103 http://kk.rks-gov.net/mitrovice/getattachment/Home/Statuti_komunes.pdf.aspx


иако је оглашено запошљавање два припадника турске заједнице.104 Општина тврди да редовно информише запослене о њиховим обавезама које се односе на употребу језика. Општина запошљава 3 преводиоца који нису добили никакву обуку, јер њихова способност коришћење како албанског тако и српског језика више него задовољавајућа. У Приштини се ретко деси да упошљава приватне компаније за превод или тумачење, само понекад и то за енглески језик.

Општина је навела да на два језика издаје и држи сва званична документа, као што су записници са састанака и јавни регистри, и наводи да све своје јавне информативне кампање спроводи на албанском и српском језику. Међутим, неки информациони

материјал је у оквиру општинске администрације дат само на албанском језику. Осим тога званични сајт садржи мање информација на српском него на албанском језику. То је приметно код свих званичних документима, као што су одлуке и прописи, информације о општини, услуге и формулари за разне захтеве. Изгледа да се вести обезбеђују на српском језику, са закашњењем.

Општина је навела да тражи да превод буде увек обебеђен на свим службеним језицима на службеним и јавним састанцима организованим од стране општине.

Што се тиче службених натписа града, истраживачи су приметили да се не приказују увек и на албанском и на српском језику. Конкретно знаци унутар зграде који указују на канцеларије су постављени само на албанском језику. Даље, што се двојезичних знакова тиче, албанском језику се понекад даје значај јер се приказује на врху и већим словима.

Знаци који указују локалитете, места и правац нису увек на оба званична језика. Већина наведених знакова није имала графите, општина је изјавила да је то био проблем, али да се брине о чишћењу отприлике сваког месеца.

VIII. Општина Призрен

Становништво општине Призрен се састоји од различитих заједница, са албанском већином која чини више од 77% , а следе Бошњаци са више од 12%, Турци више од 5%, а Роми чине око 2,7%. Ту је и мали број Ашкалија, Египћана, Срба и осталих заједница. Службени језици у општини Призрен су албански, српски, босански и турски, то су признати језици по члану 11 Статута општине. Не постоји језик који има статус у службеној употреби. Општина, у октобру 2010, није усвојила Уредбу о употреби језика, али је навела да је завршила нацрт-уредбе и очекује њено усвајање од стране Скупштине општине.

Општина Призрен запошљава укупно 362 службеника. Скоро сви службеници говоре албански и српски/босански, а половина такође има радно знање турског. Општина је навела да није предузела никакве посебне мере да обавести своје особље о њиховим правима и обавезама који се односе на употребу језика. Када је спроведено истраживање, општина је запослила два преводиоца и објавила процес регрутовања за два додатна преводиоца; наводно има могућности за обуку које нуди и општина и разне

104 Општински службеници изјавили су да Бошњаци чине 5% становништва, или више од Срба и Рома између 3% и мање од 5%. Међутим, према информацијама ЕЦМИ Косово, Бошњаци чине око 3 % становништва, Роми 2% Срби 1%; у Пеħи има и Ашкалија и Египцħана.


међународне и невладине организације. Општина Призрен понекад користи приватне компанија за превод за енглески језик, или када документа треба хитно превеси Општина је навела да издаје и чува сва званична документа, као што су записници, јавни регистри, на албанском, српском/босанском и турском језику, и да спроводи све јавне информације на ова три језика.

Што се тиче докумената које су добијали од централних институција, општина је навела да су издата на само албанском и енглеском језику и због тога њихов превод на турски представља проблем. Интервјуисани званичници су се осврнули и на конкретан проблем са којим се суочавају у матичним књигама рођених које нису издате на турском. Општина је упутила ово питање Канцеларији премијера и Министарства унутрашњих послова и да су јој су обећали да ће на следећем тендеру као један од захтева укључути издавање на турском језику.

Превођење је, наводно, увек обезбеђено на албанском, српском/босанском и турском језику на званичним и јавним састанцима организованим од стране општине.

Службени натписи, како унутар тако и изван зграде управе општине Призрен су приказани на три језика, албанском, српском/босанском и турском језику, осим једне верзије лога где се албански појављује на врху , подебљаним словима (иако је величина слова иста), сва три језика се обично приказују једнако.

Што се тиче топографских имена приказани језици се мењају у складу са процентом стновништва у насељима. Већина знакова су на албанском и српском језику, а неки су на албанском и турском језику. У граду Призрену, знакови су обично на три језика.

Општина је навела да често има проблем са српском/босанском верзијом зато што се имена на тим језицима прецртавају али они одмах очисте или замене знак чим је пријављено пропадање или прецртавање.

Вебсајт општине Призрен садржи информације на албанском, српском и турском језику (и енглеском). Док су објављени конкурси били доступни на сва три језика а вести преведене (мада са неким закашњењем за српску и турску верзију), уредбе и одлуке су доступне само на албанском језику.

IX. Општина Србица

Становништво општине Србица чине Албанци , отприлике99%. Преостали 1% становника су Срби, Роми и Бошњаци. Албански и српски су два општинска службена језика и признати су као такви по члану 11 Статута општине. Статут такође предвиђа да се турски и босански могу користити у комуникацији са државним органима, али се не наводи експлицитно да су ова два језика у службеној употреби.105 Општина Скендерај/Србица је усвојила Уредбу о коришћењу језика у општини. Општина Србица запошљава укупно 52 цивилна службеникa, који, сви , говоре албански језик као први језик. 80% њих има радно знање српског језика. Цивилни службеници су наводно добили информације о обавезама које се односе на употребу службених језика. Општина Србица запошљава једног преводиоца који преводи/тумачи са албанског на српски и обрнуто, општински преводилац никада није добио никакву обуку. Општина је међутим навела да уствари обука није потребна, јер је његов ниво компетентности

105 Интервјуисани општински службеник изјавио је да је енглески службени језик.


више него задовољавајући. Општина је навела да никада није користила услуге приватних компанија за преводилачке услуге.

Општина је навела да не издаје и не чува сва званична документа, као што су записници са састанака и јавни регистри, на оба службена језика. Обично их издаје на албанском језику, а преведе их на српски само када је потребно. На пример, случај дневног реда комисије за заједнице у Скупштини општине. Јавно информисање се наводно ради на оба службена језика. Званични општински сајт и све јавне информације постављене на јавном плакату су само на албанском језику Општина је навела да је обезбедила превод по потреби на свим службеним језицима на службеним састанцима и јавним састанцима организованим од стране општине.

Што се тиче натписа службених зграда, истраживачи су приметили да нису сви приказани на албанском и српском језику. Ово је посебно случај знакова који указују на канцеларије унутар објеката скупштине општине који су само на албанском језику. Када су натписи на оба службена језика, као што су натписи испред зграде скупштине општине, верзије имена општине има једнаку заступљеност и на албанском и на српском. Као што је илустровано на слици испод, српска верзија имена општине, што значи “мала Србија” се често мења у корист албанске верзије.

Што се тиче топографских имена, само мањи број натписа је био у складу са употребом језика и били су приказани и на албанском и српском језику. Слично и када се тиче натписа на службеним зградама, српска верзија имена општине није увек поштована.

X. Општина Штрпце

Становништво општине Штрпце се састоји од чланова српске и албанске заједнице, који су представљени као 60% Срба односно 40% Албанаца. Два званична језика, који се признају Статутом општине су албански и српски. Општина Штрпце је усвојила Уредбу о употреби језика у септембру 2010 године. Питање писма које би се користило за писани српски језик се не помиње у Статуту или Уредби.

Општина Штрпце је навела да запошљава 87 службеника, две трећине из српске заједнице и једну трећину из албанске. Готово сви службеници из албанске заједнице имају добро радно знање српског, приближно половина службеника из српске заједнице има довољно знање албанског. Општина је навела да није обавестила нити је обезбедила обуку својих службеника о њиховим обавезама које се односе на употребу језика. Два преводиоца су запослена у општини. Међутим, наводно због ограничења наметнутих од стране Министарства економије и финансија, један од двоје преводилаца је ангажован као спољни сарадник или предузетник. Ниједан од њих двоје није добио специфичну обуку о техници превода/ тумачења.

Општина је навела да издаје и чува сва званична докумената на албанском и српском језику. Испитани званичници су поменули да су од централних институција добијали документа само на албанском језику и да су морали да преузму одговорност за њихов превод на српски. Док је општина навела да спроводи јавно информисање на два језика, веб страница општине, међутим, садржи највише информација само на албанском.

Општина је навела да је, када је затражен превод на службеним и јавним састанцима организованим од стране општине увек, био обезбеђен на свим службеним језицима.


Што се тиче знакова или натписа службених зграда, истраживачи су приметили да нису сви приказани на два службена језика. Док су неки натписи на зградама који су остали од паралелних институција и самим тим приказани само на српском језику, обично ћириличним писмом, други знакови су знакови/натписи на српском или албанском, али већина је на оба језика .

Огромна већина топографских назива на целој територији општине је у складу са два званична језика, међутим, често је верзија на једном од два језика прекрижена .

b. Групна анализа

У овом одељку анализирани су кумулативни подаци институционалних анкета, дубинских интервјуа са општинским званичницима и “Обилазак терена”. Поред тога, анализа се концентрише на колективни тренд општинских институција у вези са поштовањем права на језик. Ова анализа обухвата одговоре добијене од 10 општинских управа и било који закључци не морају да се односе на општинске институције , ван процене.

Као што је већ речено, другачији оквир управља употребом језика на општинском нивоу. Поред два службена језика на Косову - албанског и српског - додатни језици могу добити статус службеног језика или језика у службеној употреби у датој општини. Осим тога, у Призрену , је турски језик добио статус службеног језика.

Пре излагања налаза из агрегатне анализе, треба да буде поменуто питање босанског језика. Док су две општине одобриле босанском статус службеног језика, они доживљавају босански језик као апсолутно сличан српском језику. Као последица, док су документа , на пример, издавана на 2 језика (или три у случају када општина има 4 службена језика), интервјуисани званичници су изјавили да општине раде у складу са законским уредбама за издавање и чување докумената на свим службена језицима и да се сматрају као таквима у подацима представљеним у наставку.

Од 10 општина које учествују у овој студији, 8 (80%) изјављује да су албански и српски једини званични језици на општинском нивоу, једна општина је навела три службена језика (са босанским језиком као трећим службеним језиком) и једна је навела 4 службена језика (са босанским и турским језиком, поред албанског и српског језика) (видети графикон број 28).


Графикон. 2

Од 10 општина, 9 (90%) признаје своје општинске службене језике у оквиру својих статута док је 7 (70%) усвојило подзаконске акте којима се регулише употреба језика у општини и 2 остале општине су навеле да су израдиле нацрт , али им је остало да се то питање расправља у Скупштини општине.

Поред тога, само су две (20%) од општина признале језик у службеној употреби, у оба случаја турски језик.


Графикон. 3

Што се тиче питања писма , само је у три општине изричито регулисано питање, наводећи да српски (босански у једном случају) треба строго да користи латиницу а у пракси у свих десет општина се издају документи на српском језику латиницом, са само једном општином која издаје интерна документа користећи ћирилично писмо.

Од 10 општина, 8 (80%) наводи албански као најчешће коришћени језик у својим институцијама; две општине (20%) помињу српски. У свих 10 општина је укупно запослено 2.082 цивилних службеника. Од тог броја, 1.913 (91.88%) је наводно у стању да ефикасно ради на албанском језику, 1.581 (75.94%) на српском, и 1,309 (62.87%) на свим службеним језицима. Поред тога, имајући у виду само општине које имају један или два остала службена језика, 209 (41.22%) тврди да су у стању да ефикасно раде на турском и/ или босанском.

Језик → Број и назив

институција ↓ албански српски

Трећи службени

језик (ако је примењиво)

Сви службени

језици

Укупан број државних

службеника

1. Драгаш 116 29 29 29 145

2. Ђаковица 121 108 Н/А 108 121

3. Грачаница 5 50 Н/А 5 50

4. Генерал Јанковић

45 22 Н/А 22 45

5. Митровицa 294 178 Н/А 178 297

6. Пећ 313 281 Н/А 281 313

7. Приштинa 609 488 Н/А 488 610

8. Призрен 300 300 180 180 362

9. Србица 52 41 Н/А 41 52

10. Штрпце 58 84 Н/А 58 87

УКУПНО: 1,913 1,581 209 1,309 2,082

Табела.3


4 од 10 општина (40%) су прецизирале да су обезбедиле њиховим службеницима информације о њиховим правима и обавезама које се односе на употребу језика

.

Док је 8 општина (80%) навело запошљавање преводилаца, ниједна (0%) од тих општина није пружила специфичну обуку у циљу развијања знања службеног језика или вештине превођења. 6 општина (60%) је навело да редовно користи приватне преводилачке услуге за један или више службених језика и једна општина је навела да користи приватне услуге за енглески језик.

Од 10 општина обухваћених истраживањем, 7 (70%) од њих су признале да не издају и не чувају сва званична документа и записнике са састанака на свим службеним језицима, мада су три од ових седам установа навеле да преводе више од 90% документа. Шест (60%) институција је навело да прослеђује све информације о јавним активностима на свим језицима. Ова информација такође треба да буде уравнотежена са информацијама доступним на званичном страницама ових институција. Према запажању истраживача, ниједан вебсајт десет анкетираних општина не садржи исту количину информација на сваком језику.

Графикон.4


Свих десет институција је навело да би , на захтев, обезбедило превод на било који службени језик када се тиче званичних састанака општинских органа или догађаја које организује општина. Међутим, три општине су навеле да то или тако нешто до сада није тражено.

Што се тиче знакова или натписа који указују на општинске зграде или општинску имовину, у пет општина, натписи ван и унутар општинских зграда су приказани на свим службеним језицима. У две од тих пет општина међутим, службени језици нису били приказани на равноправној основи. Поред тога, у пет случајева уочено је непоштовање законских одредби; проблем је пре свега у натписима канцеларија. Ово је такође потврђено и званичним логом општина који се користи у званичним документима.

Графикон. 5

Што се тиче топографских назива, у шест општина, уочено је да натписи који означавају општине, села или места нису дати на свим службеним језицима, док у једном случају, натписи нису уопште били приказани. Осим у два случаја, натписи које је прегледао истраживачки тим нису се погоршали.

Додатак И - Општинске здравствене установе: агрегатна анализа

У овом одељку анализирају се колективни трендови међу општинским здравственим установама у односу на поштовање законских обавеза којима се регулише употреба језика. Подаци су прикупљени из анкета и дубинских интервјуа, и обухватају одговоре из девет општинских здравствених установа. Треба напоменути да ови закључци не би требало да се прошире на остале општинске институције здравствене заштите.

Од девет општинских здравствених установа, седам (77.77%) је навело да су грађани били у могућности да се обрате медицинском особљу на оба службена језика, као и на језику у службеној употреби. Преостале две (24.66%) су навеле да су обично


обезбеђивале услуге само на службеним језицима. Пет (55.55%) општина је навело да су увек одговарале на језику којије сама странка користила у почетној комуникацији са институцијама. Штавише, четири (44.44%) институције су навеле случајеве у којима пацијенти нису могли да добију медицински третман на њиховом матерњем језику (видети Графикон 6)

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

НЕ 2 4 5

ДА 7 5 4

Да ли су грађани у могућности да се обрате

Да ли систем здравствене заштите општине одговора

Да ли је било икаквих инцидената у којима

Графикон. 6

Само шест (66,66%), институција је навело да дистрибуира сваку информацију о јавним активностима на свим језицима, укључујући и језике заједница, без обзира на њихов статус. Остале три (33.33%), институције су навеле да обично дистрибуирају информације о јавним активностима на једном од службених језика.

Додатак 2 - Судови за прекршаје: агрегатна анализа

У овом одељку анализирају се колективни трендови међу судовима за прекршаје у вези са поштовањем законских обавеза којима се регулише употреба језика. Подаци су прикупљени из анкета и дубинских интервјуа, и обухватају одговоре прикупљене из 13 судова. Од 13 испитаних судова за прекршаје, десет (76.92%) је навело инстанце судских поступака за које је била потребна преводилачка услуга, само 3-три (26.07%) су навела да до сада услуга превођења није била потребна. Од 10-десет судова који су омогућили услуге превођења, навели да су те преводилачке услуге обезбедили са једног на други језик (видети графикон 7)


0

2

4

6

8

10

12

ДА 10 10

Н/А 0 3

НЕ 3 0

Да ли је ико од лица на суђењу тражио превод са једног службеног језика на други?

Да ли је суд ово омогућио?

Графикон.7

Седам (53.84%) судова је навело да су искусили случајеве када су лица на суђењу тражила превод на не-службене језике и то је наводно обезбеђено од тих судова (видти Графикон 8).

Да ли je ико од лица на с уђе њ у тражио пре в од на не с лужбе ни је зик због не разуме в ањ а албанс ког или с рпс ког је зика?

ДА

НЕ

Графикон.8

Једанаест (84.61%) судова је навело да запошљава преводиоце са пуним радним временом, а пет (38.46%) је навело да користе приватне компаније за превод.


Графикон. 9

У вези са специфичним изазовима превођења правних докумената и поступака, 8-осам (61.53%) судова јее навело да су њихови преводиоци и/или приватне компаније које судови ангажују упознати са правном терминологијом која се користи у току кривичног поступка: 3-три (26.07%) су рангирали учинак преводиоца као «веома добар», а само 2-два суда (15.38%) сматра квалитет превода «лошим» (видети Графикон 9). Међутим, у вези са програмима обуке, само један Суд је навео да је основао или финансирао програме обуке за преводиоце са пуним радним временом у циљу побољшања технике превођења и усаврашавња правне терминологије.

Девет од 13 судова (69 23%) је идентификовало недостатак буџета као највећу препреку за спровођење њихових обавеза о званичним језицима, док су четири суда (30.76%) навела недостатак јасних смерница.

Кој е с у главне препреке с а кој има с е с уочавај у централне инс титуциј е у извршењу законс ких одредби кој има с е регулише употреба ј езика?

69%

31%

0%0%Неодс татак буџета

Недос татак ос обљ а којeговори дотичне језике

Недос татак јас них директива

Недос татак политичке вољ е

Графикон. 10


6. Грађанcкe перцепције

У овом одељку анализирају се подаци из упитника у циљу процене грађанске перцепције тренутног стања институционалног спровођења законских одредби којима се регулише употреба језика. Поред тога, резултати дискусија фокус група пружају значајне информације за тумачење података. На питање ‹›да ли су права на језик тренутно важећа на Косову, пружила довољну заштиту?›› више од половине анкетираних (20, или 52,63%) је одговорило да нису (видети табелу 4).

Да ли верујете да закон на снази на Косову пружа довољну заштиту у вези са употребом језика сваком грађанину?

Албанци Срби Бошњаци Турци Роми, Ашкалије и Египћани

Укупно II:

као% од Укупно II

ДА 6 2 3 0 7 18 47.36%

НЕ 0 4 0 4 12 20 52.63%

Укупно I: 6 6 3 4 19 38 100.00%

Табела 4

Када би ова цифра била подељена по заједници, изгледа да, док 100% албанских испитаника верује да законодавство на Косову пружа довољно гаранција, скоро две трећине учесника или испитаника из других заједница не осећа да су њихова права на језик адекватно заштићена. Ово је углавном случај код представника ромске заједнице који сматрају да су демографски критеријуми за признавање општинских службеног језика и језика у службеној употреби су превисоки за Роме, да би им се одобрио било који од ових статуса. Они изражавају забринутост да ромски језик, његово очување и даљи развој, можда, самим тим није довољно заштићен. Поред тога, забринутост свих заједница је захтев за попис становништва, нарочито у погледу значајног броја лица који још увек живе у расељењу. Један учесник се осврнуо и на ризик да припадници ромске заједнице неће да се изјасне да припадају овој заједници. Да сада размотримо одговоре учесника у вези са једнакошћу службених језика и њихових писама . Једно од првих питања се односи на дискусије за округлим столом где учесници разматрају њихово разумевање појма једнакости који се односи на употребу језика. Најчешће су наводили пример непоштовања правног оквира. О искуствима у вези са једнакој снази правних аката на различитим службеним језицима, готово половина испитаника, њих 18 (47.36%), пријавила је да су централне или локалне институције одбиле да признају једнаку снагу верзије закона на оба званична језика, они су дали приоритет албанској верзији над српском. Треба напоменути да су само припадници неалбанских заједница имали такво искуство. Двадесет (52,63%) испитаника веровало је да су институције увек признале једнак ауторитет оба службена језика (укључујући свих шест испитаника који су себе идентификовали као Албанце).


Да ли нека централна/општинска институција одбија да призна једнаку/еквивалентно важност законских одредби (на српском) и закључује да албанска верзија закона

треба да надјача или доминира?

Албанаци Срби Бошњаци Турци Роми, Ашкалиje и Египћани

Укупно II: као% од Укупно II

ДА 0 3 2 3 10 18 47.36%

НЕ 6 3 1 1 9 20 52.63%

Укупно I: 6 6 3 4 19 38 100%

Табела 5

Када су упитани о заступљености/приказу језика у службеним логовима, значајна већина испитаника, 31 (81.57%), сматра да је “веома важно” да се за оба службена језика предвиђа једнак значај у институционалним логу, седам (18.42%) је сматрало да је “важно”, а нико од испитаника није сматрало да је то “неважно”.

Колико је в ажно за в ас да инс титуције приме не в аше разуме в ањ е "је днакос ти с лужбе них је зика" на њ ихов ом логу?

0 5 10 15 20 25 30 35

aлбанци

c рби

турци

бош њаци

pоми, aш калијеи eгипћани

Укупан прос ек

Р авнодуш ни 0 0 0 0 0 0

Није битно 0 0 0 0 0 0

В ажно 0 2 0 0 5 7

В еома важно 6 4 4 3 14 31

aлбанци c рби турци бош њациpоми,

aш калије и


Графикон.11

Што се тиче употребе ћирилице, 17 (44.73%) испитаника би волели да ћирилично писмо буде коришћено заједно уз латиницу на свим званичним документима на српском језику, логу, у комуникацијама и дописима. Међутим, треба напоменути да би готово


исти број испитаника, 15 (39.42%), радије волео да се ћирилично писмо не користи, док би преосталих 6 (15,78%) желело да се ћирилица користи за институционалне логотипе, а да се текстови званичних документа појављују на латиници. Ови налази би требало ипак да буду избалансирани са ниским нивоом заступљености српске заједнице међу испитаницима. Такође, треба да се истакне да се квалитет превода помиње као крајњи приоритет, било ћириличним или латиничним писмом.

Имајући у виду искуства учесника у њиховим односима са централним институцијама (представничких и извршних институција и независних институција, извршних агенција и регулаторних тела), требало би превасходно истаћи да је веома мали број учесника навео да има редовну интеракцију са овим институцијама.

Што се тиче примене правног оквира који се односи на употребу језика од стране централних институција, 9 (23.68%) испитаника сматра да су централне институције спроводиле своје обавезе “ефикасно”, 17 (44.73%), је веровало да су то урадили “само у извесној мери”, и 7 (18.42%) испитаника сматра да су своје обавезе спроводиле само “минимално”. Међутим, само 5 (13.15%) сматра да централне институције не примењују и не поштују Закон о употреби језика. Као што се може видети на слици испод, 39Б, ови одговори су указали на разлику између припадника албанске заједнице и припадника других заједница (видети Графикон 12б).

Графикон. 12 a) i б)

Дванаест (31.57%) испитаника је закључило да увек могу да комуницирају са централним институцијама на оба званична језика, док 30 (52.63%) указује да би могли да користе оба службена језика само повремено у њиховој комуникацији са централним институцијама. Четири испитаника (10.52%) су изјавила да никада не могу директно да комуницирају са централним институцијама на једном од службених језика (видети Графикон 13). Треба напоменути да су сви испитаници у последњој категорији били чланови или припадници заједнице Рома, Ашкалија и Египћана.


У којој мери можете да комуницирате усмено или писмено (примити информације и документа) са централним институцијама на било ком од

службених језика (албанском и српском)?


Укупно II:


УВЕК 5 1 0 0 6 12 31.57%ЧЕСТО 0 1 0 0 1 2 5.26%ПОНЕКАД 1 4 3 4 8 20 52.63%НИКАДА 0 0 0 0 4 4 10.52%Укупно (I) 6 6 3 4 19 38 100%


Један припадник/члан ромске заједнице помиње свој сусрет у комуникацији са Министарством за јавне службе - Сектор за регистрацију НВО у којој нико од особља није био у могућности да комуницира на српском и нису покушали да пронађу преводиоца, или колегу да им помогне. Он је предложио да се у одељењима, јединицама, канцеларијама које имају односе са јавношћу, приоритет да цивилним службеницима који говоре оба језика.

Што се тиче учешћа на састанцима и могућности добијања докумената, 11 од 38 (28.94%) испитаника описало је проналажење докумената на српском као “тешко” док је 9 (76.31%) изјавило да су суочени са тешкоћама користећи службени језик на састанку или на некој другој јавној манифестациј у организацији централних институција.

По в аше м мишљ е њ у, да ли би било те же да с е запос лите у це нтралној инс титуцији, бе з дов ољ но знањ а албанс ког или с рпс ког је зика?

0 5 10 15 20 25

Укупaн прос ек

С рби

Турци

Р оми, Аш калије и Е гипћани

Б ош њаци

Албанци

НЕ 15 1 0 8 1 5

ДА 23 5 4 11 2 1

Укупaн прос ек

С рби Турци Р оми,

Аш калије Б ош њаци Албанци

Графикон.14


Више од половине испитаника, 23 (60.52%), је веровало да би било теже да буду ангажовани од стране централне установе без довољног знања албанског или српског језика. Када су упитани за албански, од 23 испитаника који верују да је знање албанског и српског потребно, 13 (56.5%) је веровало да знање албанског није увек потребно, 6 (26.08%) да је само понекад потребно, и 4 (17,39%) да је често потребно (видети графикон 15).

Ако је ваш претходни одговор био ДА, да ли је познавање албанског увек предуслов за запослење у централним институцијама (наведите да ли постоје основе)?

Албанци Срби Бошњаци Турци Роми, Ашкалиje и Египћани

Укупно II:


УВЕК 1 2 1 4 5 13 56.52%

ЧЕСТО 0 0 0 0 4 4 17.39%

ПОНЕКАД 0 3 1 0 2 6 26.08%

НИКАДА 0 0 0 0 0 0 0%

Укупно (I) 1 5 2 4 11 23 100%


Што се тиче општинских институција, 13 од 38 испитаника (34.21%) је навело да њихове општинске власти у потпуности примењују и поштују Закон о употреби језика, 14 (36.84%) верује да општинске власти спроводе Закон само у извесној мери, 7 (18.42%) мисли да су урадили минималне напоре на примени и поштовању Закона о употреби језика, и 4 (10,52%) сматра да општинске власти нити спроводе нити поштују Закон о употреби језика.

Како оцењуј ете примену законс ких одредби кој е с е однос е нa употребу ј езика од с тране локалних влас ти у вашој општини с тановања?

34%

37%

11%

18%Е фектно

Неефикас но

Минмално

Не примењују с е


Четрнаест од 28 испитаника (36.84%) је навело да су увек били у стању да комуницирају са општинским властима на свом језику, 17 (44.73%) су тврдили да су понекад у стању да комуницирају на свом матерњем језику и само 2 (5.26%) је изјавило да никада не


могу директно да комуницирају са општинским институцијама на сопственом језику .

Од 38 испитаника, само 28 (73.68%) је изјавило да су тражили документа и информације од општинских институција на језику у службеној употреби. Од њих, само 6 (15,78%) је изјавило да су «увек” добили тражене информације. Насупрот томе, 13 испитаника (34.21%) је изјавило да су општинске власти само «понекад» обезбедиле дотичне информације и 7 (18.42%) је изјавило да општинске институције “никад” нису испуниле њихове захтеве.

На питање да ли су званични натписи који указују на називе градова, села, улица, места, општинских служби и остали натписи приказани на српском и албанском језику, 14 од 28 испитаника (36.84%) је изјавило да су «увек” били приказани на оба званична језика, 12 (31,57%) је изјавило да су «понекад” били приказани на оба службена језика и 4 (10,52%) је изјавило да никада нису били приказани на оба службена језика.

Да ли с у званични знаци кој и указуј у имена градова, с ела, улица, мес та, комуналних ус луга и друге ознаке приказани на с вим с лужбеним ј езицима?

0 5 10 15


С рби

Турци

Б ош њаци


A лбанци

Никад 4 0 2 0 2 0

Понекад 12 2 1 2 7 0

Ч ес то 8 2 0 1 2 3

Увек 14 2 1 0 8 3


С рби Турци Б ош њ

аци

Р оми, Аш кал

ије и

Aлбанци

Графикон.17

Укупно 23 (60.52%) испитаника верује да ће бити теже да буду ангажовани од стране општинских институција, без довољног знања албанског/српског/другог службеног језика. Међутим, 15 (39.47%) од њих верује да познавање албанског и/или српског


језика није услов за запослење у оквиру своје општинске администрације.

Да ли би било теже да будете ангажовани од стране општинских институција (у општини вашег пребивалишта) без довољног знања албанског/српског /другог

званичног језика?


Укупно II: као% од Укупно II

ДА 1 4 2 4 12 23 60.52%

НЕ 5 2 1 0 7 15 39.47%

Укупно I 6 6 3 4 19 38 100%


Учесници су били упитани да ли је чланство заједнице општинских градоначелника имало утицаја на спровођење општинских обавеза које се односе на употребу језика. Десет од 37 испитаника (26.31%) је изјавило да је припадност градоначелника “увек” ометала коришћење свих службених језика у општинским институцијама, и 9 (23.69%) је изјавило да је чланство или припадање једној заједници којој припада и општински градоначелник “често” утврдило да ли би се сви службени језици користили у општинским институцијама. Ово питање је такође покренуто у дискусијама фокус група.

По вашем мишљ ењу, у кој ој мери припаднос т градоначелника ј едној за ј едници омета коришћење с вих с лужбених ј езика у општинс ким инс титуциј ама?

0

2

4

6

8

10

12

Увек 0 0 3 1 6 10

Ч ес то 0 1 1 1 6 9

Понекад 3 3 1 1 3 11

Никада 3 0 1 0 4 8

Aлбанци Турци С рби Б ош њаци Р оми,

Аш калије и Е гипћани


Графикон.19

Нешто више од трећине испитаника, 15 (39.47%), сматра да је моно или мултиетнички састав општине одлучујући фактор у степену поштовања службених језика у тој


општини, а 9 (23.68%) је изјавило да би то одредило ниво примене законских обавеза које се односе на употребу језика. Само 6 испитаника (15,78%) сматра да не постоји веза између моно или мултиетничког састава општине и степена поштовања службених језика у оквиру општинских институција.

У кој ој мери моно/мулти-етнички с ас тав општине одређуј е ниво поштовања с лужбених ј езика?

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Увек 5 0 0 2 8 15

Ч ес то 0 0 3 1 5 9

Понекад 1 0 3 0 4 8

Никада 0 4 0 0 2 6

Албанци Турци С рби Б ош њаци Р оми,

Аш калије и Е гипћани

Укyпан прос ек

Графикон.20

Штавише, када су упитани да ли је било разлика између албанске, српске или турске већинске општине у њиховом спровођењиу закона о употреби језика, 25(65,78 % ) је изјавило да постоје разлике, а 13

( 34.21 % ) је рекло да не нема разлике.

Има ли икакве разлике између албанс ких , с рпс ких и турс ких већинс ких општина у погледу поштовања закона о употреби ј езика?

0 5 10 15 20 25 30


С рби

Турци


Б ош њаци

A лбанци

НЕ 13 2 3 7 0 1

ДА 25 4 1 12 3 5


С рби ТурциР оми,

Аш калије и

Б ош њаци Aлбанци

Графикон.21


Што се тиче здравствених установа, 14 од 38 испитаника (63.15%) тврди да није било лако да комуницирају са општинским здравственим установама било на службеном језику или да добију лекарску помоћ на тим језицима

Према вашем личном искуству, да ли је лако да се комуницира и прима лечење у општинским здравственим установама у службеним језицима (албанском, српском и другим службеним

општинским језиком)?

0 5 10 15 20 25 30

Укупан просек

срби

турци

роми, ашкалије и египћани

бошњаци

албанци

НЕ 14 3 4 6 0 1

ДА 24 3 0 13 3 5

Укупан просек

срби турци роми,

ашкалије и египћани

бошњаци албанци

Графикон.22

Када су упитани за комисију за језике, 26 од 38 испитаника (68.42%) изјавило је да нису знали за постојање и улогу комисије за језике (видети графикон. 23).

Да ли с те знали о пос тој ању и улози Комис иј е ј езика пре него што с е прис ус твовали овом догађај у?

0

10

20

30

ДА 2 1 2 1 6 12

НЕ 4 3 4 2 13 26

Aлбанци Tурци С рби Б ош њаци Р оми, Укупан



VI. Завршнe проценeЈезик служи не само као средство комуникације, већ као путоказ индивидуалног и колективног идентитета. Обезбеђивање права језика за припаднике заједница омогућава њихово пуно и ефикасно учешће у свим областима живота. Од пресудне важности су одредбе које гарантују свим заједницама приступ образовању и медијима на језику по свом избору, као и коришћење свог језика слободно у приватној сфери. Још један скуп стандарда - предмет ове студије, обезбеђује да језици заједница могу да се користе у односу на административне органе и јавна предузећа, ако се испуне одређени услови.

Косово је усвојило свеобухватне гаранције за очување и даљи развој језика заједнице. Што се тиче области ове студије, Устав Републике Косово и њени закони, као што су Закон о употреби језика, одобравају или признају албански и српски језик као и њихова писма, статус службених језика на равноправној основи и обезбеђују да сви грађани могу да комуницирају (усмено и писмено), и да добијају информације из свих државних органа на тим језицима. На општинском нивоу, осталим језицима се такође може признати службени статус и/или статус језика у службеној употреби омогућавајући члановима заједнице да комуницирају са општинским органима користећи своје језике. Поред тога, да би се обезбедио једнак приступ здравственим услугама, као и поштовало право на праведан процес, језици заједница, било службени или не, могу да се користе у одређеној мери у односима са јавним установама здравственог система или правосуђа.

Први сет закључака који се могу извући из овог истраживања односе се на важећи правни оквир. Као што је приказано у првом делу ове студије, домаћи правни оквир је изузетно комплексан. Током разговора фокус групе, али и интервјуа, уочено је да, иако је већина људи свесна широких принципа који се односе на употребу језика, неке техничке ствари закона и његова примена и даље су у великој мери непознати. Када су упитани за пружање информација о правима и обавезама које се односе на употребу језика својих кадрова, само једна трећина (33%) анкетираних институција, по категоријама, је навела да су предузели посебне мере за информисање својих запослених цивилних службеника.

Детаљни испит правног оквира је показао да би неке области могле имати користи од даљег појашњења, као што је то случај са приказима топографских имена или натписа, док друге области, развијајући правни оквир, могу да произведу позитиван ефекат, на пример, у вези са појмом “једнакост” у приказу језика на знаковима/натписима и грбовима. Поред тога, правни оквир, који је тренутно на снази, недовољно промовише неке чланове заједница. Неки чланови заједница, претежно Роми, снажно осећају да критеријуми за признавање службеног језика и језика у службеној употреби на општинском нивоу, не обезбеђују довољну гаранцију за ромски језик. Коначно, предмети су посматрани, и док ниједан предмет није директно у супротности са законом, спровођење подзаконских акта издатих по истом закону, не обезбеђује намењени ефекат. Ово може да се односи на састав Комисије за језике или захтев за попис становништва, непредвиђених законом, за признавање општинских службених језика.

Трећи сет оцењивања односи се на језичке капацитете цивилних службеника. Иако би требало да се истакне да способнсот да ефикасно раде на више него једном службеном језику не представља услов за долажење на јавну функцију (мада је пропорционална заступљеност свих заједница у оквиру свих јавних органа и предузећа загарантована законом), способност особља институција за обављање њихових задатака на свим


службеним језицима је пресудна за потпуну примену законског оквира. Примећујемо да већина институција неће проценити језичке вештине својих запослених, али су, међутим, обично у стању да дају приближне цифре. Позитивно, чини се да је број државних службеника који су у стању да ефикасно раде на свим службеним језицима око 40%. Међутим, уочено је од неколико саговорника да проценат запослених који се служа са два или три језика има тенденцију опадања. Млађе генерације, које нису у обавези да уче други службени језик, наводно теже да ефикасније раде на свим службеним језицима.

Што се тиче главних налаза процене - у којој мери и како централне и општинске власти спроводе своје обавезе у вези са употребом језика, анализа прикупљених података из упитника, дубинских интервјуа, теренског истраживања и фокус група показала је да у неколико области, примена тек треба да буде побољшана. Огромну већину институција кочио је недостатак финансијских средстава, као главна ствар која омета пуну имплементацију правног оквира.

Поред пружања превода на састанцима са једног службеног језика на други, и који је изгледа аутоматски обезбеђен (превазилази закон који одређује да превод треба да се тражи или захтева), дефицит имплементације је правило у односу на све друге одредбе. Овај дефицит је нарочито забрињавајућ у односу на покушаје чланова заједнице да идентификују и добијају документа и информације на службеним језицима. Што се тиче усмене интеракције са званичницима, док су све институције навеле да је могуће да комуницирају са њима на свим језицима, учесници дискусија у фокус групама су навели негативна искустава у комуникацији са званичницима у општинама са већинским албанским становништвом, када им се обрате на српском језику .

22 од 23 (95.65%) централне институције – законодавне и извршне власти, независних институција, извршних агенција и регулаторних тела, навело је да издају документа на свим језицима. Напротив, 70% општина је навело да званична документа се не издају и не чувају увек на свим службеним језицима. Често су помињани записници са састанака који се, наводно, често раде на језику на коме је састанак одржан. Ове изјаве ће такође бити уравнотежене када се размотри да испитане институције нису правиле разлику између српског и босанског језика.

Све испитиване веб-странице током истраживања показале су значајне разлике у броју информација доступних на различитим службеним језицима. Само 5 од 21 испитане централне институције које поседују функционалне сајтове или веб-странице имало је већину доступних информација на оба службена језика (недостаје само неколико докумената). У свим осталим случајевима, број доступних информација на албанском је био важнији од оног на српском језику. Ни за једну од општинских веб-страница/сајта не може се рећи да чак близу има подједнако доступне информације на свим службеним језицима. Питање доступности подзаконских аката на српском језику је посебно забрињавајуће.

Једно питање које је нашироко признато од стране грађана је квалитет превода, посебно правних докумената на српском и босанском језику. Већина институција пружа мало, професионалних развојних могућности за побољшање услуге везаних за језике као што је превод. Скоро свака установа је навела да запошљава више преводилаца, ипак у већини случајева, ови преводиоци не добијају редовну обуку о техникама превођења.

Осим тога, Устав даје албанском и српском језику и њиховим писмима статус службених


језика у Републици Косово. Међутим, у пракси, истраживање је показало да се ћирилично писмо изузетно ретко користи у институцијама, или само за интерна документа. Док одлука да се користи латиница или ћирилица за документа на српском језику углавном остаје да буде уважена од појединачних институција без издатих упутства, треба истаћи да су неке општине навеле да ће у својим Статутима или подзаконским актима који регулишу употребу језика унутар својих територија бити коришћено само латинично писмо.

Један од захтева који институције треба да поштују је обележавање зграда и имовине институција, као што су возила, на свим службеним језицима. Показано је да половина од централних представничких и извршних институција, као и општинских управа, поштује ову одредбу у знацима и натписима унутар и изван својих зграда, као и на њиховој покретној имовини. Мера поштовања је чак и више од 50 % у независним институцијама, извршним агенцијама и регулаторним телима.

Имајући у виду питање топографских назива/натписа, уочено је да представљају отворено питање и да у 60% случајева називи или натписи нису у складу са законским прописима.

На позитивну напомену, треба истаћи да већина анкетираних општинских институција признаје службене језике у својим Статутима (90%) и да су усвојиле подзаконске акте као што се предвиђа законом о употреби језика (70%) . Иако циљ није био да се процени квалитет општинских подзаконских аката који регулишу употребу језика, чини се да је њихов обим био променљив и да се нису десиле корисне размене добрих искустава и пракси између општина . Друге области процењене студијом обухватају питања приказа језика на службеним грбовима институција и на централном и на општинском нивоу. Чини се да је албанск језик скоро увек фаворизован .

Једна тачка која треба да буде наведена односи се на издавање личних карта на општинским службеним језицима. Иако нису укључени у оквир ове студије, ова тачка је пријављена од стране припадника турске заједнице а потврђена од стране истраживачког тима да се личне карте издају на албанском, српском и енглеском језику и због тога се не поштују одредбе Закона о личним картама/документима [бр. 03/Л-099 ] ( члан 9).

Што се тиче судова за прекршаје, докази показују да судови не преводе своје одлуке на оба службена језика. Међутим, они су навели проблеме у односу на квалитет превода и процеса превођења правних докумената. Већина испитаних судова показује да су две највеће препреке са којима се суочавају у спровођењу својих обавеза о језицима везана за недостатак адекватног буџета и недостатак квалификованог кадра.

Ова студија или рад такође открива велики број проблема у вези са употребом језика у општинским здравственим установама. Требало би се ипак изнети да се важан део проблема које су припаднци заједница навели у току дискусија у фокус групи односи на приступ здравственим институцијама уопште, и да језичке баријере не чине највећу препреку за пуно уживање права на здравствену негу. Могућност да се комуникацира са лекаром на језицима заједница изгледа да варира у зависности од места пребивалишта, али и доступности превозних средства. Ипак је важно напоменути да је примећен дефицит што се тиче одредби у вези са јавним информисањем о здравству на свим језицима.


VII. ПРЕПОРУКЕ

Овај рад је идентификовао неколико кључних проблема у ефикасној примени законског оквира који регулише употребу језика, са посебним освртом на степен у којем припадници не-већинских заједница могу да комуницирају са јавним институцијама на централном и општинском нивоу. Следећи одељак представља низ пратећих препорука усмерених на решавање ових проблема.

1. Докази указују да број институција и/или грађана није правилно информисан о правима и обавезама које проистичу из Закона о употреби језика. Да се подигне свест, предлажемо следеће акције: :

a. Што се тиче грађана, надлежни извршни органи и комисије за језике треба да покрену јавну кампању, циљано на подручјима насељеним претежно припадницима мањинских заједница, како би подигли степен разумевања права на језик .

b. Надлежни извршни органи и комисија за језике треба да стручно обучи или оспособи цивилне службенике о њиховим обавезама у вези са Законом о употреби језика. Ови програми оспособљавања треба да садрже посебан фокус на “једнаким овлашћењима службених језика”.

Уз спровођење пописа становништва у 2011 години, информативна кампања и обука треба да се фокусирају на поступке за признавање општинских службених језика и језика у службеној употреби, као и права и обавезе везаних за ова два статуса.

2. Комисија за језике треба пажљиво да прати кретања након објављивања пописа становништва у погледу признавања општинских службених језика и језика у службеној употреби. У циљу унапређења вишејезичности у оквиру државне цивилне служе:

a. Треба реализовати или применити нови Закон о цивилној служби и његовој квоти ;

b. МЈС и Косовски институт за јавну администрацију требало би да обезбеде часове језика на службеним језицима и службеним језицима у општинама и језика у службеној употреби, као и обуку о техникама превођења;

c. Да би подстакли присуство, успех у таквој обуци може бити један аспект оцењивања рада цивилних службеника.

3. Што се тиче пружања докумената и обављања јавног информисања на свим службеним језицима, централне и општинске институције треба да уложе све


напоре да осигурају да они грађани који припадају заједницама, чији матерњи језик није службени језик, примају документа и информације на њиховом језику. Напори посебно треба да имају за циљ доступност правних аката и пружање информација путем интернета на свим службеним језицима.

4. Да би се обезбедио квалитет превода, свака институција би требала да успостави канцеларију за превод како би се осигурала да су сва документа, информације, и захтеви преведени на оба службена језика. У циљу да се обезбеди квалитетан превод, свака канцеларија треба да запосли обучене лекторе за језик.

5. Лого институција на централном нивоу треба да садржи све језичке верзије на равноправној основи, такође треба издати директиве општинама како би се обезбедило да су њихови грбови такође у складу са овим..

6. Треба да се организује јавна расправа са представницима српске заједнице за употребу ћирилице. Циљеви расправе ће бити добијање мишљења и давање појашњења о употреби ћирилице у и од косовских институција.

7. Подстицати давање статуса “језик у службеној употреби” на општинском нивоу у складу са критеријумима “традиционални карактер”’.

8. Треба израдити смернице о употреби језика и сродних права и обавеза које се односе на општински ниво. Општински подзаконски акти о употреби језика ће се усклађивати и развијати у складу са овим смерницама.

9. Што се тиче назива који указују на имена општина, села и места:

a. Треба да израдити подзаконски акт којим би се регулисали прикази топографских имена у складу са важећом праксом по којој је језик већинског становништва на првом месту, онда други службени језик (ици), који би били приказани на равноправној основи;

b. Треба отворити јавну расправу у вези са именима општина који нису прихватљиви за све заједнице;

c. МТТ треба да предузме посебне мере од стране МТТ-а и одговарајућих општинских одељења да спроведу законски оквир који се односи на топографске знакове и натписе;

d. Комисија за језике треба да изврши инспекцију топографских назива .

10. Да би се постигли ови циљеви, морају се ојачати капацитети институција одговорних за надгледање признавања равноправности и једнакости службених језика и промовисања употребе свих језика - Комисија за језике ће бити такође ојачана, а њена присутност повећана:


a. Комисија за језике треба да има посебан буџет;

b. Чланови и помоћно особље комисије морају да све време буду посвећени свом раду у комисији ;

c. Чланови комисије ће бити мешовити тако да одражава језичке заједнице на Косову како је предвиђено законом;

d. Комисија за језике треба да ојача сарадњу са институцијом Омбудсмана и комисија треба да решава случајеве у вези са коришћењем језика ;

e. Комисија за језике треба да настави са својим напорима да повећа своје присуство међу припадницима језичких заједница.

g. Састав Комисије за језике треба сe пажљиво оцењивати.






Policy Study II

LANGUAGE POLICIES IN KOSOVOIMPLEMENTATION IN RELATIONS WITH PUBLIC BODIES

Septmeber 2011

165LANGUAGE POLICIES IN KOSOVO

TABLE OF CONTENTS

INTRODUCTION................................................................................................................169

I. GENERAL GUARANTEES OF MINORITY RIGHTS IN KOSOVO............................170

II. PURPOSES OF THE PROTECTION OF LANGUAGE RIGHTS.................................170

III LINGUISTIC RIGHTS IN THE INTERNATIONAL AND DOMESTIC FRAMEWORKS....172

1.International Standards in Language Rights......................................................................172

2.European Union Accession and Language Rights.............................................................175

3.Comprehensive Proposal for Kosovo Status Settlement...................................................176

4.Domestic Legislation.........................................................................................................176

IV. METHODOLOGY..........................................................................................................190

V. IMPLEMENTATION AND EFFECTIVENESS OF LANGUAGE POLICIES..............192

1.Central Representative and Executive Institutions................................................192

a. Detailedfindings..........................................................................................192

I. Assembly of Kosovo.......................................................................192

II.OfficeofthePrimeMinister...........................................................193

III.Ministry of Agriculture, Forestry and Rural Development...........194

IV.Ministry of Communities and Returns...........................................195

V.Ministry of Education, Science and Technology.............................196

VI.Ministry of Foreign Affairs...........................................................197

VII.Ministry of Internal Affairs..........................................................198

VIII. Ministry of Kosovo Security Force...........................................199

IX.Ministry of Labour and Social Welfare.........................................200

X.Ministry of Public Administration.................................................201

XI.Ministry of Trade and Industry......................................................202

166 LANGUAGE POLICIES IN KOSOVO

XII.Ministry of Transport and Telecommunications..........................202

b. Aggregate analysis..........................................................................203

2.Independent Institutions, Executive Agencies and Regulators.............................206

a. Detailedfindings.........................................................................................206

I.Academy of Science and Arts...................................................................206

II.Central Bank of Kosovo.................................................................207

III.Central Election Commission........................................................207

IV.Civil Aviation Authority of Kosovo..............................................208

V.Independent Commission for Mines and Minerals.........................208

VI.Independent Media Commission..................................................209

VII.Legal Aid Commission................................................................210

VIII.OfficeoftheOmbudsperson...................................................210

IX.TheOfficeoftheAuditorGeneral................................................212

X.WaterandWasteRegulatoryOffice...............................................212

b. Aggregate analysis.......................................................................................213

3.Municipalities........................................................................................................215

a. Detailedfindings.........................................................................................215

I. Municipality of Dragash/Dragaš.................................................................215

II.MunicipalityofGjakovë/Đakovica................................................215

III.MunicipalityofGračanica/Graçanicë...........................................216

IV.MunicipalityofHaniiElezit/ĐeneralJanković............................217

V.Municipality of Mitrovicë/Mitrovica.............................................218

VI.MunicipalityofPejë/Peć..............................................................219

VII.Municipality of Prishtinë/Priština...............................................220


VIII.Municipality of Prizren...............................................................221

IX.Municipality of Skënderaj/Srbica ................................................222

X.Municipality of Štrpce/Shtërpcë....................................................223

b. Aggregate analysis.......................................................................................224

Appendix I – Municipal Healthcare Institutions: Aggregate analysis.................228

Appendix 2 – Minor Offences Courts: Aggregate analysis.................................228

4.Citizens’ Perceptions.............................................................................................230

VI. FINAL APPRAISALS....................................................................................................240

VII. RECOMMENDATIONS...............................................................................................243


INTRODUCTIONTheOffice forCommunityAffairs (OCA)wasestablishedwithin theOfficeof thePrimeMinisterinSeptember2008,tomainstreamcommunityissueswiththeworkoftheKosovoGovernment. It is one of mechanisms ensuring political participation of non-majority com-munities – alongside the Ministry of Communities and Return, the Parliamentary Committee on the Rights and Interests of Communities, and the Consultative Council for Communities (CCC),amongothers.

TheOCAhasforspecificroletoserveasgovernmentalfocalpointoncommunities.Itidentifiestheneedsofcommunities–throughclosecollaborationwithstateinstitutions,contactswithcommunityrepresentativesorganisations,andcooperationwith internationalorganisations.PriorityneedsarethenaddressedbytheOCA,whichsupportstheirintegrationwithinthepolicyframework–advocatingfor thedevelopmentofnewpoliciesoramend-ment of existing ones, and stronger coordination among executive institutions responsible to implement community rights. The OCA also contributes to the implementation of its recom-mendations through funding of municipalities or NGOs’ projects.

Amongitsvariousactivities, theOfficeconductseachyearan in-depthevaluationof the level of implementation and effectiveness of governmental policies in one area of community rights protection. This evaluation provides the basis for recommendations that theOCAfollows-upthroughouttheyear.ThefirstOCAPolicyStudypublishedin2010wasdedicatedtotherepresentationofnon-majoritycommunitieswithinKosovopublicbodies.In 2011, it is to another issue of major importance to communities that the Policy Study is devoted – the use of languages.

The research, analysis and drafting of this report has been supported by ‘Enhance and IntegrateCommunityConcernswithintheWorkoftheGovernment’,aprojectimplementedby the European Centre for Minority Issues Kosovo and funded by the Federal Department ofForeignAffairsofSwitzerland.Thisprojectaimsatincreasingthelevelandadequacyofgovernmental response to community issues through institutionalisation of community politi-cal participation bodies – the OCA and CCC, and the development of their capacities.


I. PURPOSES OF THE PROTECTION OF LANGUAGE RIGHTS

Thereare threecommonlystated justificationsbehind theprotectionof regionalandnon-majoritylanguagerights.Thefirstrelatestotheprincipleofnon-discrimination.1 The Venice Commissionstatesthatstatepoliciesthatresult‘insimilartreatmentofpersonswhoareindifferent situations’ should be considered discriminatory; by the same logic, the principle of non-discrimination presupposes ‘different treatment of different situations’.2 According to Dunbar, thestateshouldintervenewhencommunitiesexperiencediscriminatorytreatment‘basedontheirlanguage,or,wheretheirlanguageiscloselyassociatedwithethnicityorna-tional origins, discrimination based on ethnicity or national origins’.3Suchlawsandpoliciesshouldhavetheaimof‘levellingtheplayingfield’toensurethatallpersonswithinagivenpolityaretreatedequally,4especiallyinkeyareasofpubliclifesuchasrelationswithpublicauthorities, education, and employment, among others.

Second,manywouldarguethattheprotectionoflanguagerightsremainscloselyre-lated to the preservation of cultural, ethnic and religious identity.5Inthiswaytheprotectionoflanguagerightsactstoguaranteeculturaldiversitywithinacountry.6 Moreover, it has been argued that the right to preserve maintain and develop essential elements of language and culture can foster a broader sense of belonging to a diverse and multicultural society.7

A third argument relates to access to services. Here the idea is that, if speaking a non-majority language limits an individual in his or her participation in the political, social or economic life of a given state, then that state should implement language policies to address this imbalanceandallowallpersons toplayanequalandactiverole in thedecisionsthataffecttheirlives.Languagerightsshouldensurethatcommunitiesenjoyequalaccesstothesamepublicservicesastherestofthepopulation,withoutsacrificingtheirlinguisticidentity.Social inclusion can also play an important role in the integration and/or accommodation of non-majority communities in multi-ethnic societies, including Kosovo.8

These three pillars of language rights protection are of course not an exhaustive list of all the aims of non-majority language protection mechanisms. It should, of course, be noted

1 OSCEHighCommissioneronNationalMinorities(1999)‘ReportontheLinguisticRightsofPersonsBelongingtoNa-tionalMinoritiesintheOSCEArea’.TheHague:OSCE(OrganizationforSecurityandCo-operationinEurope)HighCommissioneronNationalMinorities.2 EuropeanCommissionforDemocracyThroughLaw(VeniceCommission)(1998)‘SummaryReportNo.010/95onPar-ticipationofMembersofMinoritiesinPublicLife’.CDL-MIN(98)1rev.,Strasbourg,27February1998,p.3.3 Dunbar,Robert(2006)‘IsThereaDutytoLegislateforLinguisticMinorities?’.JournalofLawandSociety.Vol.33,No.1;p.1854 EuropeanCommissionforDemocracyThroughLaw(VeniceCommission)(1998)‘SummaryReportNo.010/95onPar-ticipationofMembersofMinoritiesinPublicLife’.CDL-MIN(98)1rev.,Strasbourg,27February1998,p.3.5 AOSCEreportarguesthat‘‘Theprotectionoflinguisticrightsforpersonsbelongingtonationalminoritiesisbasedonthetwopillarsofprotectionfornationalminoritiesfoundintheinternationalinstrumentsabove:therighttonon-discriminatorytreatmentintheenjoymentofallhumanrights;andtherighttothemaintenanceanddevelopmentofidentitythroughthefree-domtopracticeorusethosespecialanduniqueaspectsoftheirminoritylife–typicallyculture,religion,andlanguage’.SeeOSCEHighCommissioneronNationalMinorities(1999)‘ReportontheLinguisticRightsofPersonsBelongingtoNationalMinoritiesintheOSCEArea’.TheHague:OSCE(OrganizationforSecurityandCo-operationinEurope)HighCommissioneronNationalMinori-ties, p.8.6 Dunbar,Robert(2006)‘IsThereaDutytoLegislateforLinguisticMinorities?’.JournalofLawandSociety.Vol.33,No.1;p.193.7 SeeProposalsfromtheGroupofIntellectualsforInterculturalDialoguesetupattheinitiativeoftheEuropeanCom-mission(2008)‘ARewardingChallenge:HowtheMultiplicityofLanguagesCouldStrengthenEurope’.Brussels,availableat:http://ec.europa.eu/education/policies/lang/doc/maalouf/report_en.pdf 8 McHarg,AileenandNicolson,Donald(2006)‘JustifyingAffirmativeAction:PerceptionandReality’.JournalofLawandSociety.Vol.33,No.1;p.15.


that the language rights are also closely linked to several other fundamental human rights, including freedom of expression, respect for private life, respect for human dignity, and so forth.However,thesecontentionspresentacriticaloverviewofthemostcommonreasonsthat support the recognition of linguistic rights in different countries and by different related practices.


III. LINGUISTIC RIGHTS IN THE INTERNATIONAL AND

DOMESTIC LEGAL FRAMEWORKS

1. International Standards in Language Rights

Overthelasttwentyyears,andlargelyinresponsetotherecentspateofethnicconflictsandto resulting demands for increased levels of cultural and political autonomy, the international community has focused substantial energy in developing standards to secure the protection of non-majority communities. A key focus has been the protection of language rights, and since the1990sorganizationssuchastheUnitedNations(UN),theCouncilofEurope(CoE)andtheOrganisationforSecurityandCooperationinEurope(OSCE)havedevelopedanumberof important instruments.

Theseinstrumentscovertwodifferenttypesofprotection.Thefirsthasbeendescribedasa regimeof ‘linguistic tolerance,and includesmeasureswhichaim toprotect speakersof minority languages from discrimination and procedural unfairness among other things’.9 These rights and freedoms can be found in the European Convention on Human Rights (ECHR)andtheInternationalCovenantonCivilandPoliticalRights(ICCPR),whichpro-mote linguistic tolerance and protect communities from discrimination.10 The second type of protectionregimehasbeendescribedas‘linguisticpromotion’,andincludesmeasureswhichcreate ‘positive’ rights to key public services such as education and public media, through the medium of non-majority languages.11Thesetypesofmeasurescanbefoundprimarilyin(a)the United Nations Declaration on the Rights of Persons Belonging to National or Ethnic, Re-ligiousandLinguisticMinorities(“UNDeclaration”),b)theEuropeanCharterforRegionalorMinorityLanguages(ECRML),c)theCouncilofEuropeFrameworkConventionfortheProtectionofNationalMinorities(“FrameworkConvention”),andd)theOSCEDocumentoftheCopenhagenMeetingoftheConferenceontheHumanDimensionoftheCSCE(“Co-penhagenDocument”).12Notethatinstrumentsinthesecondcategoryrequiretheadoptionofaffirmativeactionforthebenefitofcertaincommunities,andassucharedeemedmorecontroversial. Let us then describe some of the most important instruments and documents devoted to the protection of linguistic rights.

TheICCPRidentifiesitsfunctionaspreservingandensuringrespectforhumanrightsand fundamental freedoms. Those rights and fundamental freedoms, according to ICCPR shouldbeensuredandprotectedbystatesregardlessand/or‘withoutdistinctionofanykind,such as ... language’.13 Moreover, it obliges signatory states to guarantee the rights of ethnic communities to use their language and preserve their culture, and argues that measures that involve discrimination and differential treatment on the grounds of language

9 Dunbar,Robert(2001)‘MinorityLanguageRightsinInternationalLaw’.InternationalandComparativeLawQuarterly,Vol.50,pp.91.10 Dunbar,Robert(2001)‘MinorityLanguageRightsinInternationalLaw’.InternationalandComparativeLawQuarterly,Vol.50,pp.91.11 Dunbar,Robert(2001)‘MinorityLanguageRightsinInternationalLaw’.InternationalandComparativeLawQuarterly,Vol.50,pp.92.12 Dunbar,Robert(2001)‘MinorityLanguageRightsinInternationalLaw’.InternationalandComparativeLawQuarterly,Vol.50,pp.92.13 InternationalCovenantonCivilandPoliticalRightsAdoptedandopenedforsignature,ratificationandaccessionbyGeneralAssemblyresolution2200A(XXI)of16December1966entryintoforce23March1976,availableat:http://www2.ohchr.org/english/law/ccpr.htm,art.2,para,1.


should therefore be prohibited.14TheICCPRacknowledgeslanguageasanintegralpartoftherighttofreedomofexpression,whichitdefinesthisasthe‘freedomtoseek,receive,andimpartinformationandideasofallkinds…eitherorally,inwritingorinprint’,andinthelanguage ‘of his choice’.15Finally,theCovenantacknowledgesthatminoritiesshouldnot‘bedeniedtheright…toenjoytheirownculture…ortousetheirownlanguage’.16

TheUNDeclarationcontainsmoredetailedprovisions,whichaddresssomeoftheissuesassociatedwithcommunitiesthatarenotcoveredbyICCPRorotherUNinstruments.17 Indeed, the Declaration declares that states must protect the cultural and linguistic identity ofcommunitieswithintheirrecognizedbordersandadoptnecessarymeasures‘toachievethose ends’.18 It also affirms the right of persons belonging to nationalminorities ‘to usetheirownlanguage,inprivateandinpublic,freelyandwithoutinterferenceoranyformofdiscrimination’.19

The OSCE has designed some of the most comprehensive standards for the protec-tionoflanguagerights.TwoOSCEdocumentshaveimportantsignificanceinthedomainoflanguagerights.Thefirst,theCopenhagenDocument,includesdetailedprovisionsontheuseoflanguagesaswellasonnon-discriminationandeducation.20 Although it is not legally bind-ing,itdoeshaveimportantsoftlawandpoliticalimplicationsandmanyconsiderittobemoreadvanced than other instruments.21Theseconddocument,the“OsloRecommendations”,isapracticalpolicytoolthatprovidesstatesandotheractorswithadetailedreferencepointinthedevelopment of effective minority language policies, including in relation to the use of lan-guages in education, religion, media, community life, and non-governmental organisations (NGOs),aswellasincommunicationswithpublicauthorities,injudicialproceedings,andinthe operation of private businesses.22

TheCoEFrameworkConventionremainsoneofthemostimportantlegallybindinginstruments for the protection of ethnic communities. In broad terms, the Convention seeks ‘to avoid that a group of persons, numerically inferior to the rest of the population, should be obliged to yield under pressure of the majority of the population’ and as a result, to surrender

14 InternationalCovenantonCivilandPoliticalRightsAdoptedandopenedforsignature,ratificationandaccessionbyGeneralAssemblyresolution2200A(XXI)of16December1966entryintoforce23March1976,availableat:http://www2.ohchr.org/english/law/ccpr.htm.15 InternationalCovenantonCivilandPoliticalRightsAdoptedandopenedforsignature,ratificationandaccessionbyGeneralAssemblyresolution2200A(XXI)of16December1966entryintoforce23March1976,availableat:http://www2.ohchr.org/english/law/ccpr.htm,art.19,para,2.16 InternationalCovenantonCivilandPoliticalRightsAdoptedandopenedforsignature,ratificationandaccessionbyGeneralAssemblyresolution2200A(XXI)of16December1966entryintoforce23March1976,availableat:http://www2.ohchr.org/english/law/ccpr.htm,art.27.17 FormoreonthisissueseeOSCEHighCommissioneronNationalMinorities(1999)‘ReportontheLinguisticRightsofPersonsBelongingtoNationalMinoritiesintheOSCEArea’.TheHague:OSCE(OrganizationforSecurityandCo-operationinEurope)HighCommissioneronNationalMinorities. 18 SeeDeclarationontheRightsofPersonsBelongingtoNationalorEthnic,ReligiousandLinguisticMinorities,UNGen-eralAssemblyResolutionA/RES/47/135of18December1992,availableat:http://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r135.htm,art.1,para.2.19 DeclarationontheRightsofPersonsBelongingtoNationalorEthnic,ReligiousandLinguisticMinorities,UNGeneralAs-semblyResolutionA/RES/47/135of18December1992,availableat:http://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r135.htm,art.2,para.1.20 DocumentoftheCopenhagenMeetingoftheConferenceontheHumanDimensionoftheCSCE,adoptedatCopenha-gen,29June1990,availableat:http://www.osce.org/documents/odihr/1990/06/13992_en.pdf.21 Brett,Rachel(1996)‘HumanRightsandtheOSCE’.HumanRightsQuarterly.Vol.18,No.3;pp.668-693.22 TheOsloRecommendationsRegardingtheLinguisticRightsofNationalMinorities(the“OsloRecommendations”),preparedinFebruary1998bytheFoundationonInter-EthnicRelationsattherequestoftheOSCEHighCommissioneronNationalMinorities(TheHague:OSCE,1998).


their cultural and linguistic attributes.23 It declares that language is one of the essential ele-ments of identity,24 and that communities have the right to use their language in public and privatesphereswithoutanyinterference.25 The Convention also aims to guarantee a number ofrightsthatarelinkedwithlanguagerights,forexample,equitablerepresentationofcom-munities and of their members in public institutions,26andfreedomofexpressionwhich‘in-cludes the freedom to impart information and ideas in the minority language’.27

The ECRML is currently one of most detailed and precise treaties aimed at protecting the linguistic rights and identity of communities.28 The Charter aims to safeguard the ‘value ofinterculturalism’and‘multilingualism’withoutprejudicetonationalsovereigntyandter-ritorial integrity,29toprotectregionalorminoritylanguagesagainstunequaltreatment,andtodevelopaffirmativemeasurestopromoteanddevelopagivenlanguage.30Infact,itrequiresthat signatory states take measures to promote the use of minority languages in the public

sphere, including in education, media, justice, etc. 31Initsfirstsection,theCharterestablishestheobjectofprotectionandintroducesgeneralprovisions.Itspecifiesthatstatesmust adopt measures to ensure:

a) the recognition of the regional or minority languages as an expression of cul-tural wealth; …

d) the facilitation and/or encouragement of the use of regional or minority lan-guages, in speech and writing, in public and private life;…

f) the provision of appropriate forms and means for the teaching and study of regional or minority languages at all appropriate stages.32

Notably,theseprovisionsapplyand/orjustifytheadoptionofaffirmativemeasuresinsupportof a particular ethnic or cultural group.33 The Charter encourages the adoption of measures

23 EuropeanCommissionforDemocracyThroughLaw(VeniceCommission)‘OpiniononPossibleGroupsofPersonstoWhichtheFrameworkConventionfortheProtectionofNationalMinoritiescouldbeappliedinBelgium’.CDL-AD(2002)1,Stras-bourg,12March2002.24 Gilbert,Geoff(1996)‘TheCouncilofEuropeandMinorityRights’.HumanRightsQuarterly.Vol.18,No.1;pp.160-189.25 FrameworkConventionfortheProtectionofNationalMinorities,CETSNo.157,signedatStrasbourg,1February1995(entryintoforceon1st ofFebruary19998),availableat:http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/157.htm,art.5,10and15.26 FrameworkConventionfortheProtectionofNationalMinorities,CETSNo.157,signedatStrasbourg,1February1995(entryintoforceon1st ofFebruary19998),availableat:http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/157.htm27 FrameworkConventionfortheProtectionofNationalMinorities,CETSNo.157,signedatStrasbourg,1February1995(entryintoforceon1st ofFebruary19998),availableat:http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/157.htm,art.9,para.1.28 SeeGrin,François(2000)‘EvaluatingPolicyMeasuresForMinorityLanguagesinEurope:TowardsEffective,Cost-Effec-tiveandDemocraticImplementation’.EuropeanCentreforMinorityIssues(ECMI)ReportNo.6.Flensburg:VerlagskontorHorstDieterAdler,June2000,andSchmidt,U.,(2008)‘LanguageLossandtheEthnicIdentityofMinorities’.ECMIIssueBriefNo.18.EuropeanCentreforMinorityIssues,November2008.29 EuropeanCommissionforDemocracyThroughLaw(VeniceCommission)(1996)‘OpinionontheProvisionsoftheEuropeanCharterForRegionalorMinorityLanguageswhichshouldbeAcceptedbyalltheContractingStates’.CDL-MIN(96)2rev.,Strasbourg,11March1996,p.3.30 Blair,Philip(1998)‘PresentationoftheEuropeanCharterforRegionalorMinorityLanguages’inCouncilofEurope(1998)‘InternationalConferenceontheEuropeanCharterforRegionalorMinorityLanguages’.RegionalorMinorityLanguagesNo.1.Strasburg:CouncilofEuropePublishing.31 EuropeanCharterforRegionalorMinorityLanguages,CETSNo.148,singedatStrasbourg,5November1992(entryintoforceon1st ofMarch1998),availableat:http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/148.htm32 EuropeanCharterforRegionalorMinorityLanguages,CETSNo.148,singedatStrasbourg,5November1992(entryintoforceon1st ofMarch1998),availableat:http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/148.htm,art.7,para.,sub-para.a,b,dandf.33 EuropeanCharterforRegionalorMinorityLanguages,CETSNo.148,singedatStrasbourg,5November1992(entryintoforceon1st ofMarch1998),availableat:http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/148.htm,art.1-6.


thatpromote‘equalitybetweentheusersoftheselanguagesandtherestofthepopulationorwhichtakedueaccountoftheirspecificconditionsisnotconsideredtobeanactofdiscrimi

nationagainsttheusersofmorewidelyusedlanguages’.34Italsorequiresthatstatesensurethemaintenanceandpromotionofminoritylanguagesthrougheducation,andrequiresthede-velopment of institutional capabilities devoted to promoting minority languages. The charter alsocontainsspecificprovisionsrelatedtotheuseofminoritylanguagesineducation,media,andsociallife,andtheuseoflanguagesincommunicationwithpublicauthorities.

2. European Union Accession and Language Rights

Accession to theEuropeanUnion requires the fulfilmentof amultitudeof criteriaby theapplicant state. In 1993, the European Council in Copenhagen determined that these cri-teria shouldalso includeguarantees relating to ‘democracy, the ruleof law,human rightsand respect for and protection of minorities’.35 Since then, the European Commission has placedsignificantimportanceonthepositionofminoritieswithinthecandidateorpotentialcandidate country.36 The Council of Europe instruments have become the ‘yardstick’ for as-sessingwhethertherequirementsforeffectiveprotectionofminoritieshavebeenadequatelyfulfilled.37 For example, the Council’s decision on the principles, priorities, and conditions of accessionpartnershipwiththeFormerYugoslavRepublicofMacedonia(FYROM)requiresthatFYROM:‘FullycomplywiththeEuropeanConventiononHumanRights...aswellastheFrameworkConvention for theProtectionofNationalMinorities’, and ‘[p]romoteac-cesstoeducation,justiceandsocialwelfareformembersofminoritygroups’.38 The Council madesimilardemandsofCroatia,requiringthelatterto‘promoterespectforandprotectionofminoritiesinaccordancewithinternationallawandbestpracticeinEUMemberStates’and‘takemeasurestoprotectpersonsbelongingtominoritieswhomaybesubjecttothreatsor acts of discrimination, hostility or violence’.39 In the case of Albania, the Council declares that language rights are an essential element of the protection of minorities, and tasks the Albaniangovernmentwithimplementingmeasuresthatpermitandencouragethe‘useofmi-noritylanguageswiththeauthorities,displayoftraditionallocalnamesandmak[es]adequateprovisions for minority language education’.40 The Council’s decision on Serbia again em-phasises the importance of language rights and the need for their effective implementation.41

34 EuropeanCharterforRegionalorMinorityLanguages,CETSNo.148,singedatStrasbourg,5November1992(entryintoforceon1st ofMarch1998),availableat:http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/148.htm,art.7,para.2.35 SeeEuropeanCouncilmeetinginCopenhagen,21-22June1993,PresidencyConclusions;paragraph7,pointiii.36 SeeforexampletheCommunicationfromtheCommission(2005)‘ComprehensivemonitoringreportonthestateofpreparednessforEUmembershipofBulgariaandRomaniaof25October2005’.COM(2005)534.37 Urrutia,I.,andLasagabaster,I.,(2007)‘LanguageRightsasaGeneralPrincipleofCommunityLaw’. GermanLawJour-nal.Vol.08,No.05:p.499.38 SeeCouncilDecisionNo.2008/212/ECof18February2008ontheprinciples,prioritiesandconditionscontainedintheAccessionPartnershipwiththeformerYugoslavRepublicofMacedoniaandrepealingDecision2006/57/EC. O.J.L080,19/03/2008.39 CouncilDecisionNo.2008/119/ECof12February2008ontheprinciples,prioritiesandconditionscontainedintheAc-cessionPartnershipwithCroatiaandrepealingDecision2006/145/EC.O.J.L042,16/02/2008.Thesamebulkofrequirementsre-gardingtheprotectionofminoritiesisexpressedintheCouncil’sdecisionregardingBosniaandHerzegovina.FormoreseeCouncilDecisionNo.2008/211/ECof18February2008ontheprinciples,prioritiesandconditionscontainedintheEuropeanPartnershipwithBosniaandHerzegovinaandrepealingDecision2006/55/EC.O.J.L080,19/03/2008.40 CouncilDecisionNo.2008/210/ECof18February2008ontheprinciples,prioritiesandconditionscontainedintheEuropeanPartnershipwithAlbaniaandrepealingDecision2006/54/EC.O.J.L080,19/03/2008.41 CouncilDecisionof18February2008No.2008/213/EContheprinciples,prioritiesandconditionscontainedintheEuropeanPartnershipwithSerbiaincludingKosovoasdefinedbyUnitedNationsSecurityCouncilResolution1244of10June1999andrepealingDecision2006/56/EC.O.J.L080,19/03/2008.


ThisaddeddimensionofEUaccessionisanotherreasonwhyKosovohasplacedsuchemphasisontheprotectionofitsnationalminorities.Itscurrentdomesticlegislationwasde-velopedinaccordancewiththehighestlegalstandardsandinternationalbestpractice,andaf-fordsnon-majoritycommunities,onpaper,withwide-ranginglanguagerights.TheEuropeanCouncil has therefore focused its calls to Kosovo on ensuring that the existing legislation is enforced,‘set[ting]upan/effectivemechanismtomonitoritsimplementation’.42

3. Comprehensive Proposal for Kosovo Status Settlement

ThissectionprovidesanoverviewoftheComprehensiveProposalforKosovoStatusSettle-ment(“AhtisaariPlan”)andoftheprinciplesandguaranteesenshrinedinit.

The Ahtisaari Plan outlined a number of key principles, notably measures, to guar-anteeequalenjoymentoffundamentalrightsandfreedoms,includingspecificrightsgrantedto non-majority communities and theirmembers, in linewith international standards.43 It should,however,benotedthatmanyof theserequirementsarepartof theConstitutionofKosovo,andthusarenowguaranteedinconstitutionallaw.

TheAhtisaariPlanaffirmsthatKosovoisrootedinthelogicofamultiethnicsociety,and that its institutions must ensure that all individuals are subject to its authority and re-ceiveequaltreatmentwithinitsjurisdiction,regardlessofethnicityandlanguage.44 The Plan stipulates that ‘all persons in Kosovo are entitled to human rights and fundamental freedoms withoutdiscriminationofanykindongroundsof… language’.45 It requires thatnationalsymbols–includingtheKosovoanthem,flagandseal–reflect‘itsmulti-ethniccharacter’.46 Communitiesandtheirmembersareentitledtospecificrightsinadditiontotherightsandfundamental freedoms pertaining to all persons living in Kosovo.47 Members of communities individuallyand/orcollectivelythereforehavetherightto:a)‘express,maintainanddeveloptheir culture and preserve the essential elements of their identity, namely their … language’, b)to‘usetheirlanguageandalphabetfreelyinprivateandpublic’,c)tousetheirlanguageinrelationwithcentralandmunicipalinstitutions,d)to‘havepersonalnamesregisteredintheiroriginalformandinthescriptoftheirlanguage’,e)tohaveguaranteedaccessandspecialrepresentationinbroadcastmedia‘aswellasprogrammingintheirlanguage’andtoestab-lished media in their language.48 With regard to education, the Plan stipulates that members of communitieshavetherighttoreceiveeducation‘inoneoftheofficiallanguagesofKosovoof their choice at all levels’ and the right to receive ‘pre-school, primary and secondary public educationintheirownlanguage’.49

TheAhtisaariPlannotonlylaysoutacomprehensiveframeworkfortheprotectionof community language rights, but also elaborates a series of procedural safeguards. Certain laws,impactingsignificantlyandparticularlyontheinterestsofnon-majoritycommunities,

42 CouncilDecisionof18February2008No.2008/213/EContheprinciples,prioritiesandconditionscontainedintheEuropeanPartnershipwithSerbiaincludingKosovoasdefinedbyUnitedNationsSecurityCouncilResolution1244of10June1999andrepealingDecision2006/56/EC.O.J.L080,19/03/2008.844 ComprehensiveProposalfortheKosovoStatusSettlement,UNDoc.S/2007/168/Add.1.,art.1,paras.1and245 ComprehensiveProposalfortheKosovoStatusSettlement,UNDoc.S/2007/168/Add.1.,art.2,paras.2and3.46 ComprehensiveProposalfortheKosovoStatusSettlement,UNDoc.S/2007/168/Add.1.,art.1,para.7.47 ComprehensiveProposalfortheKosovoStatusSettlement,UNDoc.S/2007/168/Add.1.,art.3,para.1.48 ComprehensiveProposalfortheKosovoStatusSettlement,UNDoc.S/2007/168/Add.1.,AnnexII,art.3,para.1,sub-paras.a,d,e,f,g,h,i,j,kandl.49 ComprehensiveProposalfortheKosovoStatusSettlement,UNDoc.S/2007/168/Add.1.,AnnexII,art.3,para.1,sub-paras.bandc.


suchasthe‘LawsimplementingtherightsofCommunitiesandtheirmembers’orthe‘Lawsonuseoflanguages’,requirefortheiradoption,amendmentand/orrepeala“doublemajor-ity” of votes.Adoublemajority is elaborated as the ‘majority of theAssemblymemberspresent and voting and the majority of the Assembly members present and voting belonging to parties, coalitions, citizens’ initiatives and independent candidates having declared them-selves to represent Communities’.50 The Ahtisaari Plan also stipulates that Kosovo authorities mustperformtheirdutiesinaccordancewiththe‘standardssetforthintheCouncilofEuropeFrameworkConventionfortheProtectionofNationalMinoritiesandtheEuropeanCharterfor Regional or Minority Languages’.51

4. Domestic Legislation

Asalreadymentionedabove,thedomesticlegalframeworkincorporatestheprovisionsoftheAthisaariPlanandfurtherdefinespoliciesfortheprotectionandpromotionofnon-majoritycommunitieswithinthePlan’sframework.TheConstitutionguaranteesmembersofallcom-munities, regardlessof theirethnicbackgroundandtotalproportion, theright to“express,maintainanddeveloptheircultureandpreserve”theirlanguageindividuallyorincommuni-ty.52 As corollary, members of the communities have the right to use their languages freely, orallyandinwritten,intheprivateandpublicspheres.53 In addition, according to the Consti-tution, direct and indirect discrimination based on linguistic ground is strictly prohibited, and the state shall take measures to protect and advance the rights of individuals and groups that might be subject to such discrimination.54 The Constitution, moreover, adopts the principle ofbilingualism;whereinstipulatingthattheAlbanianandSerbianlanguagesremaintheof-ficiallanguagesatthenationallevel,whileTurkish,Bosnian,andRomalanguagesshallbeaccordedthestatusofanofficiallanguageonlyatthemunicipallevel.55 Furthermore, the con-stitution constitutionalizes a number of international agreements and instruments that aim to protect linguistic rights and freedoms among others. To do this, it stipulates that human rights andfundamentalfreedoms‘guaranteedbythefollowinginternationalagreementsandinstru-ments are guaranteed by this Constitution, are directly applicable in the Republic of Kosovo and, in thecaseofconflict,havepriorityoverprovisionsof lawsandotheractsofpublicinstitutions’.56Amongotherimportantinternationalinstruments,theConstitutionaffirmsthatthe followingconstitutepartofKosovo’s legal system: ‘(2)EuropeanConvention for theProtectionofHumanRightsandFundamentalFreedomsanditsProtocols;(3)InternationalCovenantonCivilandPoliticalRightsanditsProtocols;(4)CouncilofEuropeFrameworkConvention for the Protection of National Minorities’.57Moreover,itrequiresthatinstitutionsensurethattheirmeasuresbeinfullaccordancewiththe‘thestandardssetforthinthe…Eu-ropeFrameworkConventionfortheProtectionofNationalMinoritiesand

50 ComprehensiveProposalfortheKosovoStatusSettlement,UNDoc.S/2007/168/Add.1.,AnnexI,art.3,para.7,sub.parac.51 ComprehensiveProposalfortheKosovoStatusSettlement,UNDoc.S/2007/168/Add.1.,AnnexII,art.2,para.2.52 ConstitutionoftheRepublicofKosovo,Article59(1).53 ConstitutionoftheRepublicofKosovo,Article59(5),LawontheProtectionandPromotionofCommunitiesandtheirMembersintheRepublicofKosovo[No.03/L-047],Article4.2.54 ConstitutionoftheRepublicofKosovo,Article24.2,LawontheProtectionandPromotionofCommunitiesandtheirMembersintheRepublicofKosovo[No.03/L-047],Article3.2,Anti-discriminationLaw[No.2004/3],Article2a).55 TheConstitutionoftheRepublicofKosovo,art.5,paras.1and2.56 TheConstitutionoftheRepublicofKosovo,art.22.57 TheConstitutionoftheRepublicofKosovo,art.22.


the European Charter for Regional or Minority Languages’.58Last,theConstitutionaffirmsthatcommunitiesandmembersbelongingtothemshouldhavetherightto:1)‘express,main-tain and develop their culture and preserve the essential elements of their identity, namely their…language’,2)‘receivepubliceducationinoneoftheofficiallanguagesoftheRepublicofKosovooftheirchoiceatalllevels’,3)receiveeducationattheprimaryandsecondarylevelsintheirlanguage,4)usetheirscriptsandalphabetinrelationswithcentralandmunici-palinstitutionsandhavetheirnamesregisteredinthescriptoftheirlanguage,5)havespecialaccessandproportionalrepresentationintheirlanguage,6)establishandmaintain‘privatemedia’,and7)havethenamesofthestreets,villages,andothernationalindicationsintheirlanguage,especiallyintheareaswheretheylive.59

While other legislative acts adopted by the Assembly aimed at preserving and developing allcommunities’identitiesincludeextensiveguaranteesinthefieldofeducationandmedia,publiceducationinthetwoofficiallanguagesatalllevels,inadditiontoguaranteestostudyinanon-officiallanguage,tointegrateallcommunities’concernswithinprogrammesofthenational public broadcaster and the diffusion of programmes in community languages, the followingpart of the study focuseson legalprovisions related to the scopeof the study,namelytheuseoflanguagesinrelationswithpublicbodies.

a. Official Languages of the Republic of Kosovo

AlbanianandSerbianlanguagesandtheiralphabetsareestablishedasofficiallanguagesoftheRepublicofKosovobytheConstitution,LawontheUseofLanguagesandLawontheProtection and Promotion of Communities and their Members in the Republic of Kosovo.60

TheRepublicofKosovoofficiallanguagesenjoyequalstatusinallKosovoinstitu-tions61andcitizenshaveequalright to theuseofofficial languages in their relationswithKosovo institutions.62 Furthermore, languages of non-majority communities can be accorded statusofofficial language,or language inofficialuse,at themunicipal levelaccording toprovisionsoftheLawontheUseofLanguagesasdescribedbelow.

b. Use of Languages in Central Institutions

Kosovo official languages enjoy equal status in central institutions.63

I. Communication with central institutionsAssuringthatcitizenshavetheabilitytodirectlycommunicatewithcentralauthoritiesinanyofficiallanguageisessentialrequirementtoallowthemunhinderedaccesstopublicservices.

Therefore, all services and public documents provided by central institutions have to be d

58 TheConstitutionoftheRepublicofKosovo,art.58,para.2.59 TheConstitutionoftheRepublicofKosovo,art.59,paras,1,2,3,4,5,6,7,8,9,10and11.60 ConstitutionoftheRepublicofKosovo,Article5(1);LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article2.1;LawontheProtectionandPromotionofCommunitiesandtheirMembersintheRepublicofKosovo[No.03/L-047],Article4.1.61 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article2.1.62 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article2.2.63 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article24.1.


liveredinbothofficiallanguages.Centralinstitutionsbeartheresponsibilitytoensurethatthis is possible.

II. Official documents and records

OfficialdocumentsandrecordshavetobeissuedandkeptbycentralinstitutionsinKosovoofficiallanguages.64 This is valid for all documents and communication materials, being in hard or electronic copy.

III. Meetings

Theequalityofofficiallanguagesappliesinmeetingsof,ororganisedby,central-levelinsti-tutions.Thelawstipulatesthatcentral-levelinstitutionsshallmakeinterpretationavailablefromoneofficial language to theother, if such interpretation is requestedformeetingsofcentralinstitutions,aswellasinpublicmeetingsorganisedbytheseinstitutions.

In addition, members of the Government, i.e. the Prime Minister, deputy prime minister(s)andministers,whosemothertongueisnotoneoftheofficiallanguages,havetheright to use their mother tongue in the aforementioned meetings. Central institutions shall ensure provision of interpretation.65

IV. Display of central institutions names

Namesofcentral institutions shallbedisplayed in theofficial languages.Localofficesofcentral institutions shall additionallydisplay thenameof the central institution inofficiallanguagesofthemunicipalitywherethelocalofficeislocated.66

V. Work environment

Centralinstitutionsshallprovidetheiremployeeswithaworkenvironmentconduciveto“theeffectiveuseoftheofficiallanguages”andensurethatallemployeescanuseanyoftheof-ficiallanguagesintheconductoftheirduties.67

VI. Use of Languages in Relation with the Legislative Process

Use of Languages in the Assembly

Inadditiontotheprovisionsapplyingincentralinstitutionsdescribedabove,specificprovi-sionsontheuseoflanguagesapplywithintheAssemblyofKosovoanditscommittees.

MembersoftheAssemblywhosemothertongueisneitherAlbaniannorSerbianaregranted the right to use their first language in thework, debates, proceedings and publicmeetings organised by the Assembly. The Assembly shall ensure that this is possible through provisionofinterpretation,translationofdocumentssubmittedbysuchmembersinofficiallanguages, and shall respond to requests in the language inwhich it hasbeen formulatedoriginally.68

64 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article4.5.65 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article4.4.66 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article4.6.67 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article4.7.68 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article5.2.


IssuanceandPublicationofLaws

LawsadoptedbytheAssemblyofKosovoshallbeissuedandpublishedinbothofficiallan-guages. Once promulgated,69lawsshallalsobepublishedalsoinBosnianandTurkish.70

VII. Use of Languages in Relation with the Ombudsperson

As for the Assembly, additional language rights are granted in relation to the Ombudsperson institution.TheLawontheUseofLanguagesstatesthatcommunitymemberswhosemothertongue isnotanofficial languagehave the right topresent requests to theOmbudspersoninstitution, orally and inwritten, in theirmother tongue and institution shall reply in thelanguage of the submission.71 The Rules of Procedures of the Ombudsperson reassert that “complaintformsmaybefilled inanyof the languagesusedin theregion”.72 In addition, the Ombudsperson can decide to issue public documents, such as conclusions, assessments, intervention letters, case-reports and recommendations, annual and special reports, these lan-guages,aswellasinEnglish.73

C. Use of Languages in Municipalities

TheOfficiallanguagesoftheRepublicofKosovo,AlbanianandSerbianandtheirrespectivealphabets,alsoenjoyequalstatusat themunicipal level.74 Additional rights are granted in relationtotheuseofnon-officiallanguagesoftheRepublicofKosovoatthemunicipallevel.

I. Official languages at the municipal level

In addition to Albanian and Serbian, the Constitution provides that languages and alphabets ofcommunitiesconstitutingasignificantshareofthemunicipalpopulationmightbegrantedstatusofofficiallanguageatthemunicipallevel.TheLawontheUseofLanguagesspecifiesthat the threshold is 5%.75Furthermore,Turkish is exceptionallygranted statusofofficiallanguage in Prizren Municipality.76

An Administrative Instruction No. 2007/06 on Determination of Procedures for Im-plementationofLawontheUseofLanguagesissuedbytheMinistryofLocalGovernmentAdministrationprovidesinformationonprocedurefortherecognitionofofficiallanguagesatthemunicipallevel.Section3oftheInstruction,entitled“Immediaterecognitionoflanguageinofficialuse”,providesinitsarticle3.2thatcommunitieswhosemothertongueisnotanof-ficiallanguageandwhoconstitutes5%ormoreofthemunicipalpopulation,“theMunicipal

69 LawsadoptedbytheAssemblyarepromulgateduponsignaturebythePresidentofKosovo.Theprocedureforpromul-gationisdetailedintheConstitution,Article80,paragraphs2to5.70 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article5.4.TheConstitution,Article80.6,statesthatlawsshallbepub-lishedintheOfficialGazette.TheLawontheOfficialGazette[No.2004/47],Article3.1,providesthatLawswillalsobepublishedinEnglish.71 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article6.72 AmendedRulesofProcedurefortheOmbudspersonInstitutionofKosovo,Rule1.5.73 AmendedRulesofProcedurefortheOmbudspersonInstitutionofKosovo,Rules1.5,15.2,16.5.74 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article7.1.75 ConstitutionoftheRepublicofKosovo,Articles5.2and59(6);LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article2.3.76 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article2.3.


Assemblyshallrecognisetheirlanguageasanofficiallanguageinthemunicipality”.77 If read inconjunctionwithArticle3.1,MLGAAI2007/06seemstorequire,aspre-conditiontorec-ognitionofofficiallanguageofamunicipalityonthebasisofdemographics,“therealizationandpublicationofofficialcensusbytheinstitutionsofKosova[sic]”.78

ItshouldhoweverbehighlightedthattheArticlesoftheLawontheUseofLanguageswhichprovidesthelegalbasisfortheadoptionofMLGAAI2007/06asstatedintheLawandAdministrativeInstruction’spreamble,donotspecificallymandatetheMinistryforthedevel-opmentofinstructionswhichwouldsetproceduresfortherecognitionofofficiallanguagesinthemunicipalities,butonlyforlanguagesinofficialuse.

II. Languages in official use

CommunitieswhosemothertongueisnotoneofthetwoofficiallanguagesofKosovoanddonotmeetthe5%thresholdtohavetheirlanguagerecognisedasofficialatthemunicipallevelhavetherighttorecognitionoftheirlanguageasinofficialuse.79 A language can be recognisedasinofficialusebasedondemographicsortraditionalcharacterofitsuseinamunicipality.

Demographic criteria

Languagesofcommunitieswhomakefrom3%tolessthan5%ofthepopulationofagivenmunicipalityandwhosemothertongueisnotoneoftheofficiallanguagesofKosovoshallberecognisedasinofficialuseatthemunicipallevel.80

The Administrative Instruction No. 2007/06 on Determination of Procedures for Im-plementationofLawontheUseofLanguagesprovides,initsArticle3.1,thatfollowingtherealisationandpublicationofafullyinclusivecensus,languagesofcommunitieswhomakefrom 3% to less than 5% of the population of a given municipality shall be immediately rec-ognisedasinofficialuse.81TheChiefExecutiveOfficerbearstheresponsibilitytoinformtheChairman of the Municipal Assembly82who,inturn,shallensuretheitemontheagendaofthe next Municipal Assembly meeting for decision.83 If the Municipal Assembly fails to rec-ognisealanguageinofficialusebasedontheresultofthecensus,membersofthecommunityhavetherighttocomplaintotheChiefExecutiveOfficerandthen,iftheAssemblystillfails,to the Language Commission.84Oncethedecisionispassed,themunicipalityhasthree(3)

77 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Article3.2.78 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Article3.1.79 ConstitutionoftheRepublicofKosovo,Article5.2;LawontheProtectionandPromotionofCommunitiesandtheirMembersintheRepublicofKosovo[No.03/L-047],Article4.1;LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article1.2.80 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article2.4.81 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Secondpart,Section3,Article3.1.82 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Secondpart,Section3,Article3.3.83 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Secondpart,Section3,Article3.4.84 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Secondpart,Section3,Article3.5.


months to implement the Municipal Assembly’s decision and communities can also complain to the Language Commission if this delay is not respected.85

Criteria: traditionally spoken

Regardless of demographic representation, languages traditionally spoken in a municipality shallbealsoberecognisedaslanguagesinofficialusewithinamunicipality.86

Proceduresforrecognitionofa languagetraditionallyspokenasinofficialusearealso laid out in the Administrative Instruction on Determination of Procedures for Imple-mentationofLawontheUseofLanguages.Membersofcommunitieswhoselanguagehasbeen traditionally spokencan submit a requestdirectly to theChairmanof theMunicipalAssembly,87includingatleastusingtheofficialformprovidedinAnnex1oftheInstruction88 andsupportedbyatleastten(10)signaturesofmembersofsuchcommunity.89 The Municipal AssemblyChairmanisresponsibletoensurethattherequestispresentedinthenextmeetingof theMunicipalAssemblytogetherwithrecommendationsof theCommunities’Commit-tee.90Adecisionhastobereachedandcommunicatedtotheclaimantswithinasixty(60)-daydelay.91Ifthisrequirementisnotmet,orifthedecisionisnegative,theclaimantshavetorighttoreferthecasetotheLanguageCommissionwithinthirty(30)days.92

III. Communication with municipal institutions

Citizens have the right to communicatewithmunicipal institutions and their officials, aswellastoreceiveavailableservicesanddocuments,inanyoftheofficiallanguagesofthemunicipality.93

Apersonwhosemothertongueisalanguageinofficialusehastherightto“presentoralorwrittensubmissionsanddocuments,andtoreceiveareplyintheirownlanguage,frommunicipalinstitutionsandofficials,iftheysorequest.”94

The Administrative Instruction No. 2007/06 determines the procedures for submis-sionof,andanswerto,requestsinlanguagesinofficialuse.Firstly,requestsshallbesubmit-ted

85 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Secondpart,Section3,Articles3.6and3.7.86 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article2.4.87 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],SecondPart,Section4,Article4.4.88 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],SecondPart,Section4,Article4.3.89 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],SecondPart,Section4,Articles4.1and4.2.90 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],SecondPart,Section4,Article4.5.91 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],SecondPart,Section4,Article4.6.92 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],SecondPart,Section4,Article4.7.93 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article7.2.94 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article8.1.


totheChiefExecutiveOfficer95 using a special form provided in Annex 2 of the Instruction.96 TheChiefExecutiveOfficershallprovideareplywithinfifteen(15)days.97 With regards to “otherinstitutionsundertheresponsibilityofthemunicipality,”therequestshallbeaddressedfirstlytotheHeadofsuchinstitutionusingthesameform.98IftheHeadfailstoanswer,therequest canalternativelybeaddressed to themunicipality, following the sameproceduresdescribed previously.99Inbothcases,ifthemunicipalityfailstoaddresstherequest,thereisa right to complain to the Language Commission.100

IV. Official documents and records

Allofficialdocumentsandrecords,includingbutnotlimitedto“recordsofmeetings,officialrecordsofmunicipalrepresentativeandexecutivebodies,publicregisters”,shallbeissuedandpublishedinallofficiallanguagesofthemunicipality.101

V. Meetings

Intheworkandmeetingsofmunicipalinstitutions,aswellasinpublicmeetingsorganisedbythem,theuseofallmunicipalofficiallanguagesshallbegranted.Translationandinterpreta-tionsfromoneintoanotherofficiallanguageshallbeprovideduponrequest.102

VI. Display of municipal institutions’ names

Namesofmunicipal institutionsshallbedisplayedinallofficial languagesof themunici-pality.103 The Administrative Instruction on Determination of Procedures for Implementation ofLawontheUseofLanguagesspecifiesthatsignsindentifyinginstitutionsshallbeinallofficiallanguagesandplacedbothinsideandoutsidethebuildings.104

VII. Work environment

Staffofmunicipalinstitutionsshallbeprovidedwithanenvironmentconducivetotheeffec-tiveuseofofficiallanguagesandencouragedtousetheselanguages.105

VIII. Local names and topographical indicators

Specificprovisionsapplytolocalnames,streetnamesandothertopographicalindicators,inordertoensurethatthese“reflectandaresensitivetothemulti-ethnicandmulti-linguistic

95 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Thirdpart,Section5,Article5.4.96 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Thirdpart,Section5,Articles5.2and5.3.97 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Thirdpart,Section5,Article5.4.98 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Thirdpart,Section5,Article5.5.99 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Thirdpart,Section5,Article5.6.100 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],Thirdpart,Section5,Article5.7.101 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article7.4.102 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article7.3.103 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article9.1.104 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],FifthPart.105 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article7.5.


characteroftheareaatissue”.106TheLawontheUseofLanguagesspecifiesthattopographi-cal indicators,“officialsigns indicatingor includingthenamesofmunicipalities,villages,roads,streetsandotherpublicplaces,”shallbedisplayedinallofficiallanguagesofthemu-nicipality.107 While the practice usually is to place to language of the majority community be-foretheotherofficiallanguage(s),itseemsthatthisiscurrentlynotregulatedbyanylegalact.

Names of Municipalities

According to the Law on Local Self Government, names ofmunicipalities, and changesbrought to them, shall be regulatedby theLawonAdministrativeMunicipalBoundaries.WhilethisLawstatesaspurposetodefinenamesofmunicipalities,noarticlesspecificallydealswiththisissue.ThenamesofmunicipalitiesareincludedwithinArticle5ontheTer-ritorialOrganisationofLocalSelfGovernment.WhilethisLawdoesn’tprovidefortheformsofthesenamesinbothofficiallanguages,sincebothofficiallanguagesversionsareequallyauthoritative,wecanassumethattheAlbanianversiondefinestheAlbanianformofthenameand the Serbian version, the Serbian form.

Names of Places

Namesof places are alsodefined in theLawonAdministrativeMunicipalBoundaries asnames of cadastral zones.108 As for names of municipalities, the Albanian and Serbian names arefoundintherespectivelanguageversionoftheLaw.

XI. Use of languages in relation with the municipal regulatory process

Work and meetings of municipal representative bodies

In addition measures applying to all meetings of municipal institutions described above, spe-cial measures apply to municipal representative bodies. Members of the Municipal Assem-blyanditscommitteeswhosemothertongueisnotanofficiallanguageofthemunicipalityareentitledtouseitintheirworkandmeetingsofrepresentativebodies,aswellaspublicmeetings organised by them.109Uponoralandwrittenrequest110 addressed to the Municipal AssemblyChairmanandChiefExecutiveOfficer,111 translationofworkingdocumentsandinterpretation during meetings shall be provided.

Municipal Acts

106 ConstitutionoftheRepublicofKosovo,Article59(9).107 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article9.2;LawontheProtectionandPromotionofCommunitiesandtheirMembersintheRepublicofKosovo[No.03/L-047],Article4.7.108 PriortotheadoptionofthisLaw,theissueofnamesofplaceswasregulatedunderUNMIKRegulationNo.2004/36AmendingUNMIKRegulationNo.2000/43ontheNumber,NamesandBoundariesofMunicipalities,aswellasAdministrativeDirectionNo.2004/23ImplementingUNMIKRegulationNo.2000/43,asAmended,ontheNumber,NamesandBoundariesofMunicipalities.TheAdministrativeDirection’sannexdefinednamesofplaces.TheLawonAdministrativeMunicipalBoundaries,onthecontraryoftheAdministrativeDirectionNo.2004/23doesnotspeakaboutplaces,butcadastralzones.However,sincetheLawonAdministrativeMunicipalBoundariesspecifiesthatpriorlawsshallbeharmonisedwithitsprovisionsinitsArticle18andthatnamesofplacesstatedintheAdministrativeInstructionarealsoincludedintheLawascadastralzones.109 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article8.3.110 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],FourthPart,Section7,Article7.1.111 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],FourthPart,Section7,Article7.2.


All acts adopted by municipal institutions, including the Mayor and the Municipal Assembly,112 shallbemadeavailableinallofficiallanguagesofthemunicipality.113 Additionally, upon re-questfromamemberofcommunitywhoselanguageisinofficialuse,actsshallalsobeissuedintherespectivelanguagewithinfifteen(15)daysfollowingthereceptionofrequest.114

D. Use of Languages in Public Enterprises

In public enterprises, being publicly or socially owned, Kosovo official languages enjoyequalstatus.115

Every citizen has the right to obtain documents and services from, and to communi-catewith,publicenterprisesinanyoftheofficiallanguages.Publicenterprisesshallensurethat this is possible.116

E. Use of Languages within the Justice System

Anumberoffreedomsconcerninglanguagerightsarealsoapplicabletothosechargedwithacriminal offence in the Republic of Kosovo. These rights are from crucial importance in order to ensure that linguistic communities can enjoy fundamental rights and freedoms pertaining to due process and rights of individual deprived of liberty.

I. Deprivation of liberty

Any citizen has the right to be promptly informed, in a language that s/he understands, of the reason of her/his arrest, of any charges brought against her/him,117 of her/his right to receive legal assistance and to contact one person.118Thisincludesalllanguages,whetherofficialornot.119

Inthedetentionprocess,severallegalrequirementswithregardstolanguageuseap-ply. During the admission process to a correctional facility, the detainee shall be informed in a languageshe/heunderstandsandinwritten,ororallyinthecaseofilliteracy,about“therulesoninternalorderofthecorrectionalfacility,theobligationstobefulfilledandthemannerofexercising rights during the execution of the sentence, the disciplinary punishments that may beimposedonhimorherandthebenefitsthatmaybeacquired.”120 Incarcerated persons sub-ject to disciplinary proceedings are entitled to assistance of an interpreter during proceedings conducted in a language s/he doesn’t not understand.121 Furthermore, convicted persons have the right to access information in her/his mother tongue, such daily and periodical press, radio andtelevisionprogrammes,aswellasbooksprovidedbytheinstitution’slibraryorher/his

112 AccordingtotheLawonLocalSelfGovernment[No.02/L-37]Articles11to13,theMunicipalAssemblyandtheMayorhavetherighttoenactacts,whichfortheformerincludetheMunicipalStatute,RulesofProcedures,Municipalregulationsandanyotheracts,whileforthelater,instructionsanddecisionswithinhis/herareasofcompetencies.113 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article7.6.114 AdministrativeInstructiononDeterminationofProceduresforImplementationofLawontheUseofLanguages[MLGAAINo.2007/06],FourthPart,Section6.115 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article11.1.116 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Articles11.2and11.3.117 ConstitutionoftheRepublicofKosovo,Article22;LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article15.1;CriminalProcedureCodeofKosovo[Nr.2003/26],Article14(1).118 ProvisionalCriminalProcedureCodeofKosovo[UNMIK/REG/2003/26],Article14(1).119 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article15.2.120 LawonExecutionofPenalSanctions[UNMIK/REG/2004/46],Article30(2).121 LawonExecutionofPenalSanctions[UNMIK/REG/2004/46],Article114(2).


ownmeans.122Finally,“penalanddetentioninstitutionsshouldensurethattheirstaffspeakthelanguageorlanguagesspokenorunderstoodbythegreatestnumberoftheincarcerated”.If needed, interpretation shall be provided.123

ii. Judicial proceedings

Official languages must be used on an equal basis in judicial proceedings.124

Use of Language of choice

Theauthorities involved (courts,prosecutionbodies,etc)mustensure thatallparticipantsinacriminalprocedurecanusetheofficiallanguageoftheirchoice.125 Participants can also request that theproceedingsbesimultaneously interpretedfromoneofficial language intoanother.126

Participantsinjudicialproceedingswhoneitherspeaknorunderstandthelanguage(s)beingusedhavetherighttousetheirownlanguage.Forcommunitymemberswhosemothertongueisnotoneoftheofficiallanguages,thatlanguagewillbetheirmothertongue.127 This right extends, in particular, to the right to make submissions, testify and hear the facts of the case and any evidence.128 To this end, the judicial authorities involved are obliged to provide an interpreter free of charge.129

Documents

Courtsmustissuedocumentsrelatedtoproceedingsintheofficiallanguage(s)chosenfortheproceedings.However,partiestotheproceedingscanalsorequestthatthedocumentsbeis-suedinotherofficiallanguages.130

F. Use of Languages in Private Enterprises

While every citizen of the country has the right to use the language of his/her choice in the“privateenterprises,privateinstitutions,associations,organizationsorinself-employedactivities,”131 special provisions apply those enterprises carrying out activities affecting legiti-matepublicinterest,aswellastoenterprisesperformingpublicservices.

I. Enterprises performing public services

Equalityofofficiallanguagesappliesinenterprisesperformingpublicservices.132 In conse-quence,suchenterprisesarerequiredtodelivertheirservicesanddocumentsinanyoftheofficiallanguagesoftheRepublicofKosovo.133

122 LawonExecutionofPenalSanctions[UNMIK/REG/2004/46],Article90.123 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article18.124 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article12.1.125 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article12.2.126 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article13.1.127 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Articles16.2,17.2.128 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Articles16.1,17.1.129 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article16.3.130 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article14.131 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article29.1.132 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article30.1.133 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article30.2.


Furthermore,inmunicipalitiesinhabitedbymembersofcommunities,equalityoflanguages,“whichha[ve]thestatusoflanguagewhich[are]spokeninthemunicipality,”andprovisionsof services and documents in such languages shall be guaranteed.134Thelegaldefinitionof“languagewhichhasthestatusoflanguagewhichisspokeninthemunicipality”ishoweverunclear.

II. Enterprises carrying out activities affecting legitimate public interest

While free choice of language in use applies in all private businesses, enterprises conducting activitiesaffectinglegitimatepublicinterestarerequiredtoadditionallyuseoneoftheofficiallanguages of Kosovo in the carrying out of their activities.135“Legitimatepublicinterest”isdefinedas“publicorder,publicsafety,healthorprotectionofrughts[sic]ofotherpersons,aswellasforthepurposesofpublicadministrativesupervision.”136 One area falling under this definitionisconsumercommodities.Aconsumercommodityisdefinedas“anythingtangible,movable,measurablemeantforsellingtoconsumersinanypossiblelegalform.”137

G. Implementation and oversight: the Language Commission

TheLawontheUseofLanguagesestablishesaspecificbody,theLanguageCommission,mandated to supervise its implementation.138 The Language Commission is tasked:

1) “to preserve, promote and protect the official languages and their equal status inKosovo,aswellas

2) toensureprotectionofthelanguagesofcommunitieswhosemothertongueisnotanofficiallanguage.”139

I. Competencies and responsibilities

Inordertoimplementitsmandatewithregardstouseofofficiallanguagesandtheirequality,aswellasprotectionofnon-officiallanguages,theCommissionhasthecompetencyto:

1)carryoutinvestigation,eitherpursuanttoacomplaintoronitsowninitiative;140

2)issuerecommendationsontheconclusionsofaninvestigationonremediesorforredress;141

3)issuewrittenwarningswhenrecommendationshavenotbeenimplemented;142

4)mediatewhenneededfortheimplementationoftheLaw;143

134 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article30.3.135 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article29.2.136 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article29.2.137 LawonConsumerProtection[No.2004/17],Article2.138 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Articles32.1and32.2.139 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Articles32.1and32.2.140 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Articles32.3and32.4;AdministrativeInstructionNo.03/2007onComposi-tionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Article3ii.141 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article32.6;AdministrativeInstructionNo.03/2007onCompositionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Article3iv.142 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article32.7;AdministrativeInstructionNo.03/2007onCompositionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Article3v.143 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article32.4.;LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article32.5.;AI03/2007,Article3,ii;AI03/2007,Article3,iii.


5)“review,andmakerecommendationsregardinganyregulationsoradministrativeinstruc

tionmadeunderthisLaw,andanyotherregulationsoradministrativeinstructionthataffectormayaffectthestatusoruseoftheofficiallanguages,orlanguagesofcommunitieswhosemothertongueisnotanofficiallanguage;”144aswellas

6)reportonayearlybasistotheGovernmentandtheAssemblyofKosovo145, highlighting cases inwhich recommendations have not been implemented even after awrittenwarning.146

II. Complaint mechanism

MembersofcommunitieshavetherighttocomplaintotheLanguageCommissionif,“byactor omission:

(i)Theequalstatusoftheofficiallanguageswasnotorisnotbeingrecognized.

(ii)AnyprovisionofanyLaworRegulationrelatingtotheuseoftheofficiallanguages,orlanguagesofcommunitieswhosemothertongueinnotanofficiallanguage,wasnotorisnotbeingcompliedwith.”147

ComplaintsshallbeaddressedtotheCommissionofficeandrecordedbytheExecutiveAs-sistant.TheCommissionshallreviewthecomplaintandprovideareplytothecomplainantwithinfifteen(15)daysfromreceiptofthecomplaint.148

III. Rules of Procedure

MeetingsoftheCommissionshallbeorganisedonaneedbasisoruponrequestfromatleastthree(3)members.149

Decisionsaretakenatthemajorityofmemberspresentandvoting,witheachmem-bersentitledtoonevoteandquorumestablishedatfive(5)members.TheChairperson’svoteis casting.150

IV. Composition

TheLawontheUseofLanguagesstatesthatcompositionoftheCommissionshallberegu-latedbyanAdministrativeInstructionoftheOfficeofthePrimeMinisterandshalltakeintoaccounts“therightsandinterestsofall languagecommunities inKosovo”aswellas“theneedtoreflectthelinguisticdiversityofcommunitiesinKosovo.”151

TheOfficeofthePrimeMinisterAdministrativeInstructionNo.03/2007onCom-position and Competencies of the Language Commission provides, in its Article 5, that the

144 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article32.9.145 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article32.11;AdministrativeInstructionNo.03/2007onCompositionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Article3,vi.146 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article32.8.147 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article32.3.148 AI03/2007,Article4.149 AdministrativeInstructionNo.03/2007onCompositionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Articles11.2(b)and12.3.150 AdministrativeInstructionNo.03/2007onCompositionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Article12.2.151 LawontheUseofLanguages[No.02/L-37],Article32.10.


Commissionshallbecomposedof seven (7)members, respectively representativesof theAssemblyofKosovo,OfficeofPrimeMinister,MinistriesofJustice,PublicServices,Com-munities and Returns, Education, Science and Technology, and Local Government Adminis-tration.152

TheAdministrativeInstructionNo.03/2007furtherrequiresthatCommissionmem-bers shall “haveknowledgeon the legislationof official languagesor an area consideredrelevantbytheCommission.”153

V. Appointment

The Government has the authority to appoint the members of the Commission, based on rec-ommendations of each institution.154 The Government shall also appoint the Chairperson of the Commission.155

VI. Administrative and logistical support

TheOfficeofthePrimeMinisterprovidestheCommissionwithlogisticalsupportforthecar-ryingoutofitsmandate,whiletheworkoftheCommissionmemberisdecideduponbytheGovernment“incompliancewiththeKosovoConsolidatedBudget”.156

TheCommissionisentitled toone(1)supportstafforExecutiveAssistant,157whoshallprovidetheCommissionwithalladministrative,technical,logisticalsupportnecessarytotheimplementationoftheCommission’smandate,aswellactascontactbetweenallCom-mission members.158

152AdministrativeInstructionNo.03/2007onCompositionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Article5.1.153AdministrativeInstructionNo.03/2007onCompositionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Article5.2.154AdministrativeInstructionNo.03/2007onCompositionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Article5.3.155AdministrativeInstructionNo.03/2007onCompositionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Articles5.3and6.1.156AdministrativeInstructionNo.03/2007onCompositionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Articles15.1and15.2.157AdministrativeInstructionNo.03/2007onCompositionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Article13.158AdministrativeInstructionNo.03/2007onCompositionandCompetenciesoftheLanguageCommission,Articles14.1and14.2.


IV. METHODOLOGY Thisstudyassesses the levelof implementationof the legalframeworkontheuseof lan-guages in central and municipal institutions.

Theresearchusesbothbasicandappliedresearchmethods,aswellasatwo-prongedapproachtodatacollection:quantitativewasobtainedfromrelevantinstitutions,andqualita-tiveandquantitativedatawasobtaineddirectlyfromcitizens.

Toacquire institutionaldata, the research teamdevelopeda setof self-administeredquestionnaire,tailoredtothespecificitiesofeachtypeofinstitution:theAssembly;theOf-ficeof thePrimeMinister;ministries;executiveagencies, regulatoryofficesand indepen-dent institutions;municipalanddistrictcourts;municipaladministrations;publiclyownedenterprises (POEs); andpublic health institutions.A total of 33 institutions replied to thequestionnaires,ofwhich13werecentralrepresentativeandexecutiveinstitutions(includingtheAssembly,theOfficeofthePrimeMinisterandministries159);9wereindependentinsti-tutions,executiveagenciesandregulators,andpubliclyownedenterprises(POEs);3weremunicipalities;and9werecourts.

Tocomplementthedatareceivedthroughthequestionnairesandallowrepresenta-tives of the institutions to provide their personal opinions on the factual situation, semi-struc-turedinterviewsconsistingofopen-endedquestionsusingthequestionnaireasabasiswereconductedin50 institutionsbetween15Septemberand30October2010.Theinstitutionswereselectedtoensuresamplesfromeachtypeofinstitution:10municipaladministrations;12 central representative and executive institutions; 8 institutions, executive agencies, in-dependentinstitutionsandregulatoryoffices;2POEs;9courts(7minoroffencescourts,1municipalcourtand1districtcourt);and9publichealthinstitutions.Whilethesizeofthesampleisnotlargeenoughtoenablemuchgeneralisation,itselectionwasguidedbytheim-portanceoftheinstitutionforcitizensandtheirexistinglevelofinteractionwithcitizens,aswellas,formunicipalinstitutions,regionalrepresentation,differentpopulationcompositionsandbalancebetweenoldandnewlycreatedmunicipalities.

Atthesametime,interviewersundertook‘fieldinspections’of41institutionstoassessfirsthandwhetherthoseinstitutionswereimplementingtheirobligationswithregardtotheuseoflanguages.Asthedatacollectionprogressedwecreatedanintegratedtable,whichwasalsousedinthequalitativeassessmentsofeachsampleinstitution.

Further,twomethodswereusedtoassesstheperceptionsandopinionsofcitizens.First,self-administeredquestionnairesconsistingof27questionsweredevelopedanddeliveredto38 individuals, a small sample but representative of Kosovo demographics in terms of ethnic-ity,languageandculturalidentity.Second,inordertosupplementthequantitativedataac-quiredfromtheself-administeredquestionnaires,threeseparatefocusgroupdiscussionswereorganised in October in Prishtinë/Priština, Prizren, and Gjilan/Gnjilane regions. Each session consistedofbetween18and20participantsfromdifferentbackgroundsandethnicgroups.The focus groups provided a medium for exploring perceptions and opinions in greater detail.

159 TheMinistryofAgriculture,ForestryandRuralDevelopment,theMinistryofCommunitiesandReturn,theMinistryofEducation,ScienceandTechnology,theMinistryofForeignAffairs,theMinistryofInternalAffairs,theMinistryofKosovoSecurityForce,theMinistryofLabourandSocialWelfare,theMinistryofPublicAdministration,theMinistryofTradeandIndustry,theMinistryofTransportandTelecommunications,andtheMinistryofLocalGovernmentAdministration.


Conclusionsof this research also take into accountfindingsof availablepublications andreportsontheimplementationof theuseof languages,aswellas integrate theexperienceof ECMI Kosovo, organisation dedicated to community rights and active in Kosovo for 10 years.

Finally, it should be outlined that data concerning community belonging of civil ser-vantsshallbe regardedwithcautionas itwasobtainedfromthehumanresourcesdepart-ments. As demonstrated in prior research,160theidentificationofcivilservants’ethnicbelong-ing is not the result of a self-assessment.

160 FormoreinformationseeOfficeforCommunityAffairs/OfficeofthePrimeMinisteroftheRepublicofKosovo,PolicyStudyNo1:EmploymentofNon-majorityCommunitiesinKosovoCivilServiceandPubliclyOwnedEnterprises,availableathttp://kryeministri-ks.net/zck/?page=2,109.


V. IMPLEMENTATION AND EFFECTIVENESS OF LANGUAGE POLICIES

This following section assesseswhether institutions dedicated to protecting the linguisticrightsofcommunitiesareeffectivelyimplementingKosovo’slegislativeframework.Todoso,itdrawsonthreerespectivesources:thesurveyresponsesprovidedbytherelevantin-stitutions,datacollectedthroughin-depthinterviewswithinstitutionalrepresentatives,andobservationsmadebytheresearchteamsduringthe‘fieldinspection’.Additionalinformationwasalsocollectedbyfieldresearchteamsandthroughaseriesoffocusgroups.Formeth-odologicalpurposes,theresearchteamwasdividedintofivegroups.Thefirstconsistedoftwelveinstitutions:theAssembly,theOfficeofthePrimeMinisterandtenministries.Thesecond group consisted of thirteen independent institutions, executive agencies and regula-toryoffices.The thirdgroupwasmadeupof tenmunicipal authorities.The fourthgroupconsistedoffifteenminoroffencecourts,municipalcourtsanddistrictcourts,whilethelastgroup consisted of nine municipal health institutions.

1. Central Representative and Executive Institutions

a. Detailed findings

I. Assembly of the Republic of Kosovo

The Assembly of Kosovo reported a total of 152 civil servants. Of these, the respondents self-identifiedasfollows:134wereAlbanians,18belongedtonon-majoritycommunities–9Serbs,2Bosniaks,6Turksand1‘other’.Inpercentages,88.15%wereAlbanian,5.92%wereSerbs,1.32%wereBosniaks,3.94%wereTurksand0.65%were‘others’.Outofatotalof152civilservants,143or94.07%wereabletoworkeffectivelyinbothofficiallanguages;thesamenumberreportedbeingabletoworkeffectivelyinAlbanian.Outofthe152civilservants,10(6.57%)claimedtobeabletoworkeffectivelyinTurkish,and143(94.07%)inBosnian.However,thelatterfiguremaybeartificiallyincreasedduetothegeneralassump-tion that Bosnian and Serbian languages have many similarities. Only 60 or 39.47% of civil servantsreportedbeingabletoworkeffectivelyinEnglish.Itshouldbenotedthatatthetimeofwriting theAssemblyhadnotundertakenanysteps toassess the language levelsof itscivilservantsinterms,e.g.throughcertifiedtestsororalexams.However,itsrepresentativesreported that it offered civil servants opportunities to improve their language skills through trainings and professional development programs. The Assembly declared that its civil ser-vants have been regularly informed about, and trained in, their obligations regarding the use of languages.

TheAssemblyreportedatotaloftwenty-onelanguageassistantswhotranslatefromand into Albanian, Serbian and English; these assistants include a number of language editors andtranscripteditors.However,theAssemblydoesnottrainlanguageassistantsinmethodstoimprovetranslationtechniques;suchtrainingsessionsaregenerallymadeavailablethroughexternalactors,e.g.theKosovoInstituteforPublicAdministration(KIPA)andOSCE.

TheAssemblyreportedthat,inaccordancewiththeLawontheUseofLanguages,everycitizenisabletocommunicate,seekandreceiveinformationinbothofficiallanguages.RequestsareusuallyonlyansweredinoneoftheofficiallanguagesorinEnglish;andofficialrequestformsareavailableinofficiallanguagesandEnglish.However,theAssemblyindi-catedthat,whereitreceivesarequestinanon-officiallanguage,itrespondsinthatlanguage.

TheAssemblydoesprovidesimultaneoustranslationintobothofficiallanguages,as


wellasintonon-officiallanguagesifrequested,duringformalmeetingsandparliamentarysessions.ItalsorepliestorequestsbyAssemblymembersintheoriginallanguageusedbythosemembers in their communicationswith theAssembly administration.Moreover, allprimary legal acts are made available in Albanian, Serbian and English, and, once published, also in Turkish and Bosnian.

TheAssemblycouldnotshowthatitissueandkeepofficialdocumentsinbothof-ficiallanguages.However,itshouldbeoutlinedthattheAssemblyBulletinispublishedinAlbanian and Serbian, but also Turkish.

Where building signs are present at all, they appear only mostly in Albanian; only the word‘Assembly’appearsondoorsignsinallthreelanguages,notthedepartment,unit,etc.Withregardtologos,includingthatoftheAssemblyofKosovo,theofficiallanguagesarenotaccordedequalspaceandsize.Thename‘Assembly’onthewebsiteandbulletin’slogosisdisplayedinthelanguageofthedocumentonlyandineachlanguagewithequivalentfontsizes.

WhiletheAssemblyofficialwebsiteisnominallyavailableinthreelanguages–Al-banian,SerbianandEnglish,notalldocuments,suchasnewsandpublicannouncements,areavailable in Serbian.

It should also be outlined that the Assembly does not use the Cyrillic alphabet for Ser-bian-language documents and correspondence, but only the Latin one. ‘Republic of Kosovo’ is translated ‘Republika Kosova’ in Serbian.

Whenaskedaboutthemajorobstaclesfacedbytheinstitutionwithregardtofullim-plementation of legal provisions on the use of languages, Assembly representatives pointed to,inorderofimportance,alackofqualifiedstaff,insufficientfunding,alackofclearguide-linesandalackofpoliticalwill.

II. Office of the Prime Minister

TheOfficeofthePrimeMinisteremploys130civilservants,ofwhich123identifiedthem-selves as Albanians, and seven as members of non-majority communities – one Turk, one Montenegrin, andfive ‘others’.Asapercentage,Albanianscomprise94.61%of the total,Turks0.76%,Montenegrins0.76%,and ‘others’3.84%.TheOfficeof thePrimeMinisterindicatedthat,atpresent,theyhavenodataonthenumberofcivilservantswhocanworkeffectively in official languages. In general, the data indicates that civil servantsworkingwithintheOfficeofthePrimeMinisterhavenotbeentrainedin,orregularlyinformedabout,theirobligationsregardingtheuseoflanguages,althoughspecificdutiesandobligationsinthisrespectareoutlinedintheirofemploymenttermsofreference.TheOfficeofthePrimeMinisterhasfourlanguageassistant,twoofwhomtranslatebetweenAlbanianandSerbian,andtwootherswhotranslatebetweenAlbanianandEnglish.Theselanguageassistantshavebeen given opportunities for external training, participating in OSCE-led training sessions ontranslationtechniquesandothertranslation-relatedactivities.Andincaseswherethelan-guageassistantscannottranslatealldocumentsintotheofficiallanguages,forwhateverrea-son,theOfficebringsinprivatetranslationcompanies.

Whenaskedwhethercitizenswereabletocommunicate,seekandreceiveinforma-tion in both official languages, theOffice of the PrimeMinister reported that every citi-zen could communicate and ask for the available information in either language. Evidence


showedthatofficialrequestformsareavailableinbothofficiallanguagesandEnglish.Inad-dition,theOfficeofthePrimeMinisterdeclaredansweringrequestinnon-officiallanguagesin the same language.

TheOfficeofthePrimeMinisterprovidessimultaneoustranslationinofficialmeet-ingswhenrequested.Duringgovernmentmeetings,interpretationintobothofficiallanguagesisprovidedandtheOfficeofthePrimeMinisterdeclaredthatitwouldalsomakeinterpreta-tionavailableinotherlanguages,includingintoRomani,ifamemberofgovernmentwouldrequestso.

TheOfficeofthePrimeMinisterusuallyissuesandarchivesofficialdocumentsinbothofficiallanguages.However,transcriptsofgovernmentmeetingsareusuallykeptinthelanguageinwhichthemeetingtookplaceandarenottranslatedconsistentlyintotheotherofficiallanguage.TheOfficeofthePrimeMinisternotesthatitpublishesallpublicinforma-tioninbothofficiallanguages(notices,news,vacanciesandotheritems).However,fornews,theSerbianandEnglishversionsareusuallypostedonlinewithsomedelaycomparedtotheAlbanian version.

While legal acts are made available in three languages, Albanian, Serbian and Eng-lish,ontheOfficeofthePrimeMinisterwebsite,decisionsofthegovernmentareonlyavail-ableinAlbanian.Therestofthewebsitecontentappearsinthreelanguages.

MostbuildingsignsintheOfficearedisplayedinthetwoofficiallanguagesandEng-lish. Room signs again display ‘Government’ in three languages, but the designation of the department or unit and so forth is usually in Albanian only.

Onceagain,theofficiallanguagesarenotdisplayedequallyintheofficiallogooftheOfficeofthePrimeMinister–theAlbanianversionof‘RepublicofKosovo’isplacedonthetopoftheSerbianandEnglishanddisplayedinbiggerfont.For‘Government’and‘Officeofthe Prime Minister’, the three language versions are on the same line and size. ‘Republic of Kosovo’ is spelled ‘Republika Kosova’ in Serbian.

TheOfficeofthePrimeMinisterusestheLatinSerbianalphabetratherthantheCy-rillic Serbian one.

When asked about the obstacles preventing it from full implementation of its obliga-tionsontheuseoflanguages,theOfficeindicatedthatitsprimaryconcernwasthelackofbudgetand,rankedsecond,anabsenceofqualifiedemployees.

III. Ministry of Agriculture, Forestry and Rural Development

ThequestionnairesubmittedtotheMinistryofAgriculture,ForestryandRuralDe-velopment(MAFRD)reportedthattheministryemployed181civilservants,ofwhich166identified wereAlbanians, seven Serbs, six Bosniaks, and two Turks.161 Thus, Albanians comprise 91.71% of the total, Serbs 3.86%, Bosniaks 3.31% and Turks 1.10%. Out of 181 civilservants,166(91.71%)claimedtheyareabletoworkeffectivelyinAlbanian,while40(22.09%)areabletoworkeffectivelyinSerbian(thesamenumberthatreportbeingabletoworkeffectivelyinbothofficiallanguages).Moreover,6(3.31%)claimedtobeableto

161 Itshouldbenotedthatthenumberofthecivilservantsindicatedinthequestionnaireisfarsmallerthanthatreportedintheinterview.Thus,thenumberusedinourestimationsisthatindicatedinthequestionnaire.


workeffectivelyinBosnian,whileonly9(4.97%)couldworkeffectivelyinTurkish;only16(8.83%)couldworkeffectivelyinEnglish.Ingeneral,theevidenceindicatesthatMA-FRD civil servants have not been trained in or regularly informed about their obligations withrespecttotheuseoflanguages,althoughMARFDrepresentativesclaimedthatallcivilservantswereneverthelessawareof their responsibility to respect theseobligations.MA-FRDhasthreelanguageassistants,whotranslatebetweenAlbanian,SerbianandEnglish.ByMARFD’sownestimate,theseassistantshavebeenregularlytrainedandhavehadaccesstoadditionaltrainingopportunities(inparticular,thetrainingschemesorganizedbyKIPA).Theministry only rarely makes use of private translation companies.

MAFRDindicatedthatitrespondstorequestinthelanguageoforiginalcommunica-tionifthislanguageisoneoftheofficialones.Whereitreceivesarequestinanon-officiallanguage,itanswersinoneoftheofficiallanguageexceptifthepartyclaimsnottobeabletounderstandeitheroftheofficiallanguage.Requestformsareavailableinthetwoofficiallanguages or in English.

MAFRDdoesprovidesimultaneous interpretationduringofficialmeetings inbothofficiallanguagesandstateditwouldenableanymemberofthegovernmentwhowouldre-questsotousenon-officiallanguages.

AlllegalactsareavailableinbothofficiallanguagesandEnglish.OnMAFRDweb-site, lawsandmostsub-legislativeactsare indeedpostedinbothAlbanianandSerbian.162 MAFRDdemonstratedit issuesandkeepsallofficialdocumentsinofficial languages,butonceagaindoesnotrespecttheequalstatusofbothalphabets;allSerbian-languagedocu-ments use the Latin alphabet only. MAFRD claimed that it had made all public information availableinbothofficiallanguages(notices,newsvacancies,etc).

BuildingsignsintheministryareinthetwoofficiallanguagesandEnglish,althoughtheAlbanianversionismoreprominent.Andonceagain,theofficiallanguagesarenotdis-playedequallyintheministry’sofficiallogo.Differentversionsareinuse.Inthefirstone,‘Republic of Kosovo’ is in Albanian version displayed on the top and in bigger font and the nameoftheMinistryisindisplayedwithAlbanianatthetopinthebiggestfont,Serbiaun-derneathinsmallerfontandEnglishatthebottomwiththesmallestfont.

In the second version, ‘Republic of Kosovo’ is displayed in one line and same font siteinthethreelanguagesandtheministry’nameisdisplayedwithAlbanianatthetop,Eng-lish at the bottom and Serbian in the middle. MAFRD also spells ‘Republic of Kosovo’ in Serbian as ‘Republika Kosova’.

MARFDofficialwebsite,althoughavailableinthetwoofficiallanguagesandEng-lish, did not post all relevant information in Serbian.

The two biggest obstacles (ranked equally) in implementing language obligationsthatMAFRDfacesarethelackofbudgetandofqualifiedstaffwhocanspeaktherelevantlanguages.

IV. Ministry of Communities and Returns

162 Alllawsandsub-legislativeactsissuedsince2008havebeenincluded.Onlytwosub-legalactsweremissingfromtheSerbianversionofthewebsitecomparedtothoseavailableinAlbanian.


TheMinistryofCommunitiesandReturns(MCR)indicatedatotalof84civilser-vants,ofwhich47 identified themselvesasAlbanian,26asSerb,5asBosniak,2asGo-rani and 4 as Turk; in percentages, Albanians comprised 55.95%, Serbs 30.95%, Bosniaks 5.95%,Gorani2.38%andTurks4.76%.MCRwasnotabletoprovidedetailedinformationon language skills.163 MCR civil servants have not been trained or regularly informed about their obligations regarding the use of languages. MCR has a total number of three language assistants, all ofwhom translate betweenAlbanian, English and Serbian.AlthoughMCRdoesnottrainlanguageassistantsinmethodstoimprovetranslationtechniques,itisabletoprovidethemwithtrainingopportunitiesifrequested.MCRdoesnotuseprivatetranslationcompanies.

Concerningcommunication,MCRstated it replies to requests fromcitizens in thelanguagethepartyusedoriginally.RequestformsexistinAlbanian,SerbianandEnglish.

MCRhasalso indicated that itprovidessimultaneous translation intobothofficiallanguagesand,formembersofthegovernmentwhorequestso,innon-officiallanguages.

Moreover,MCRkeepsorissuesallofficialdocumentsinbothofficiallanguages.Itmakesallpublic informationavailable inbothofficial languages, includingnotices,news,vacanciesetc.AlllegaldocumentsissuedbytheMCRareavailableinthetwoofficiallan-guages and English.

Thebuildinganddoor signs in theMCRareall in the twoofficial languagesandEnglish. The logo used to marked MCR property and building displays the MCR name in threelanguagesvertically,withAlbanianatthetop,thenSerbianandEnglish.Thelogousedindocumentshoweverdisplaysalllanguagesnexttoeachothers.164

TheofficialwebsiteofMCRisavailableinthetwoofficiallanguagesandEnglish,andallinformationavailableinAlbanianisalsoavailableinSerbian.However,thelogooftheRepublicofKosovoappearsonlyinAlbanianinthebanneroftheMCRwebsite.

Onceagain,inrelationtotheequalstandingoftheLatinandCyrillicalphabets,allSerbian-language documents use the Latin alphabet only. ‘Republic of Kosovo’ is spelled ‘Republika Kosova’.

MCR indicated that the biggest obstacle it faces in implementing its language obliga-tionsisitslackofbudget.Thesecondbiggestobstaclewasidentifiedasalackofqualifiedstaff.

V. Ministry of Education, Science and Technology

TheMinistryofEducation,ScienceandTechnology(MEST) reporteda totalof224civilservants,ofwhich207identifythemselvesasAlbanian,2asSerb,2asRoma,7asBosniak,5 as Turk and 1 as ‘other’. In percentages, Albanians comprise 92.41%, Serbs 0.89%, Roma 0.89%,Bosniaks3.12%,andTurks2.23%.Outofthe224civilservants,207(92.41%)claimtheyareabletoworkeffectivelyinAlbanian,while124(55.35%)areabletoworkeffectively

163 Intheself-assessmentquestionnaire,MCRdidnotprovideinformationonallitscivilservants,whiletheofficialinter-viewedindicatedthatthishadnotbeentestedandprovidedonlyestimates.164 SeeforexampletheStrategyonCommunitiesandReturnpublishedbytheMCR,http://www.mkk-ks.org/repository/docs/313R_KOMUNITETE_DHE_KTHIM__2009-2013_SHQIP.pdf.


inSerbian(samenumberalsodeclaredabletoeffectivelyworkinbothofficiallanguages).Only7(3.12%)areabletoworkeffectivelyinBosnian,while188.03%claimtobeabletoworkeffectivelyinTurkish.70(31.25%)canworkeffectivelyinEnglish.MESThasthreelanguageassistants,twoofwhomtranslatebetweenAlbanianandEnglish,andonebetweenAlbanianandSerbian.MESTdoesnottrainitslanguageassistants,andisnotawareoftrain-ing opportunities.165

MEST has indicated that in general it only replies to communications from citizens intheofficiallanguages,althoughitstatedhavingsometimesrepliedtoarequestinanon-officiallanguage.OfficialformsareonlyavailableinAlbanian,SerbianandEnglish.

MESTprovidessimultaneoustranslationofofficialmeetingsintobothofficiallan-guages,ifrequested.

TheMinistrydeclaredthatitissuesandkeepsalllegalactsandofficialdocumentsinbothofficiallanguagesandEnglish.However,whenconsultingthewebsite,onecanob-serve that sub-legislative acts are not all available in Serbian.166 With regards to transcripts of meetings,MESTdeclareditgenerallykeepsonlyinthelanguageinwhichthemeetingtookplace.WhileMESTclaimedthatallpublicinformationisissuedinbothofficiallanguages,includingnotices,news,vacanciesetc,informationleafletdisplayedinMESTbuildingrecep-tionwereonlyinAlbanian.Importantly,thecurriculumandothereducation-relatedmaterialaremadeavailableinbothofficiallanguagesandEnglish,andalsopublishedinBosnianandTurkish at the municipal level.

Significantly,buildingsignsappearmainlyorexclusivelyinAlbanianlanguage.AsfortheMinistry’slogo,thereisnoconsistencybutgenerallythethreelanguagesweredis-playedonanequalbasiswith‘RepublicofKosovo’,‘Government’andthenameoftheMin-istry displayed in same size and either next to each other or vertically. ‘Republic of Kosovo’ is spelled ‘Republika Kosova’ in Serbian.

MESTofficialwebsite isavailable inbothofficial languagesandEnglish,withallAlbanianinformationbeingequallyavailableinSerbianandEnglish.

Aswithotherinstitutions,althoughMESTclaimstorecognisetheequalstatusoftheLatin and Cyrillic alphabets, all Serbian-language documents are in Latin alphabet only.

MESTdidnotstatedfacingobstaclesinfulfillingitslegalobligationsontheuseoflanguages.

VI. Ministry of Foreign Affairs

TheMinistryofForeignAffairs(MFA)hasatotalof155civilservants,ofwhich151iden-tifiedthemselvesasAlbanian,2asBosniakand2asTurk;inpercentages,Albanianscom-prise97.41%,Bosniaks1.29%andTurks1.29%.AllcivilservantsworkingwithintheMFA(100%)claimed tobeable toworkeffectively inAlbanian.According toMFAestimates,nearly60(38.70%)staffareabletoworkeffectivelyinbothofficiallanguages,7(4.51%)

165 Informalsourcesreportedthattheselanguageassistantshadonlyattendedoneday-longtranslationtraining.166 MESThas39AdministrativeInstructions(AIs)issuedin2008postedintheAlbanianversionofthewebsite,against36intheSerbianone.For2009,thenumberofAIsavailableinSerbianis19,for37inAlbanianand,in2010,thereisonly1AIavail-ableinSerbianfor18inAlbanian.


inTurkish,andjust2(1.29%)inBosnian.MFAalsodeclaredthat98(63.22%)ofitsstaffisabletoworkeffectivelyinEnglish.Again,theMFAclaimedthatcivilservantsbelongingtonon-majoritycommunitiesareabletousetheirownlanguagewitheaseintheirdailycom-munication. The MFA have declared that its civil servants have been trained in and regularly informed about their obligations regarding the use of languages. The MFA has a total of three languageassistants,butdoesnotprovidethemwithjob-specifictraining.

In general, the MFA states it replies to citizen’s submissions in the language used originally.However,requestformsareonlyavailableintheofficiallanguagesorinEnglish.

TheMFAprovidessimultaneoustranslationduringofficialmeetingsinbothofficiallanguagesanddeclaredthatitwouldcomplywiththerequirementtoprovideinterpretationinnon-officiallanguagestoanymemberofthegovernmentthatwouldrequestso.

Alllegalacts,lawsandothersub-legislativeactsoftheMFAareavailableinthetwoofficiallanguagesandEnglish,andallpublicinformationismadeavailableinbothofficiallanguages,includingnotices,news,vacanciesetc.

TheMinistry’sofficialwebsite,althoughavailableinthreelanguages,doesnotcon-tainalldocuments,news,andpublicannouncementsinSerbianandEnglish.Lawsandsub-legislativeactsarehoweverusuallyavailableinbothofficiallanguages.

Once again, the Cyrillic alphabet is not used for Serbian-language documents. The logooftheMinistryisdisplayedinequalfont-sizeforthethreelanguages,buttheAlbanian‘Republic of Kosovo’ is placed at the top.

TheMFAclaimedtohavehadnoproblemsimplementingthelegalframeworkontheuse of languages.

VII. Ministry of Internal Affairs

The questionnaire issued to the Ministry of Internal Affairs (MIA) reported 841 civilservants,167ofwhichmorethan800wereidentifiedasAlbanian,168 26 as Serb, 2 as Roma, 7 as Bosniak, and 6 as Turk; in percentages, Albanians comprise 95.12%, Serbs 3.09%, Roma 0.23%, Bosniaks 0.83% and Turks 0.71%. Concerning the language skills of these civil ser-vants,theintervieweestatedthatnoofficialdataiskeptonlanguagecompetencies.However,inthequestionnaire,theMIArespondentestimatedthatmorethan70%haveatleastagoodworkingknowledgeofSerbian,whilehalfofthecivilservantsareabletoworkinbothof-ficiallanguages.Inaddition,morethan20%canallegedlyworkinEnglish.Accordingtotheinterview,civilservantswhoworkintheMIAhavenotbeentrainedinorregularlyinformedabouttheirobligationsregardingtheuseoflanguages.MIAhastwolanguageassistants,oneofwhomtranslatesbetweenAlbaniantoEnglishandonebetweenAlbaniantoSerbian.How-ever,theMIAdoesnottrainlanguageassistantsinmethodstoimprovetranslationtechniquesandlanguageassistantshavenothadaccesstoexternaltrainingopportunities.However,itnotedthatitwouldbeabletoprovidetrainingsforlanguageassistantsifsuchtrainingwererequired.Theministryalsoclaimedtomakeregularuseofprivatetranslationcompanies.

167 Itshouldbenotedthatthereisadifferencebetweenthetotalnumberofcivilservantsindicatedinthequestionnaire(841)andthetotalreportedduringtheinterview(915).Wehavebasedouranalysisonthedatafromthequestionnaire.168 TheMIAdeclaredthat800ofitscivilservantsbelongtotheAlbaniancommunity.However,theprecisionofthedataprovidedonthenumberofothercommunitiesandthetotalnumberofcivilservantsindicatedseemtoindicatethatslightlymorethan800civilservantsarefromtheAlbaniancommunity.


The MIA reported that in general it replies to communications from citizens in the originallanguagetheyusewhenaddressingtheministry,beinganofficiallanguageornot.HoweverourfieldinspectionsindicatedthatsubmissionswereactuallyonlyrespondedtoineitherAlbanianorSerbian.TheMIAstatedthatrequestformsareonlyavailableinAlbanian,SerbianandEnglish.Ithasalsodeclaredthatinofficeslocatedinmunicipalities,MIAmakesavailablerequestformswereinTurkishandBosnian,butthiscouldnotbeenverifiedbytheresearchers.

TheMIAprovidesinterpretationinofficialmeetingsandmeetingsitorganisesinbothofficiallanguagesifrequested.

Alllawsandsub-legislativeacts,andallofficialdocuments,arekeptandissuedintheofficiallanguages(althoughSerbiandocumentsareneitherissuednorkeptinCyrillic).However,onMIAwebsitethereisasignificantdiscrepancybetweenthenumberoflegisla-tive acts available in Albanian or Serbian.169 On public information, MIA stated making all informationavailableinbothofficiallanguages,includingnotices,news,vacanciesetc.,andinitslocaloffices,declaredalsorespectingmunicipalofficiallanguages.

Buildingsignsaredisplayedin the twoofficial languagesandEnglish,but theof-ficiallanguagesarenotdisplayedequallyintheMIAlogo,withthethreelanguagesbeingdisplayedinsamefontsizebutwiththeAlbanianplacedatthetop.

TheofficialwebsiteofMIAispublished in three languagesand,at thenoticeableexceptionoflegislativeacts,theinformationisusuallyequallyavailableinAlbanian,Serbianand English.

Inimplementingthelegalframeworkontheuseoflanguages,theMIAidentifiedlackof budget as the biggest obstacle it faces.

VIII. Ministry of Kosovo Security Force

TheMinistryofKosovoSecurityForce(MKSF)reportedatotalof105civilservants,ofwhich98(92.45%)areidentifiedasAlbanian,5(4.71%)asSerb,3as(2.83%)Bosniak,and1(0.94%)asTurk.102(96.22%)civilservantscanallegedlyworkeffectivelyinAlba-nian,and65(61.32%)inSerbian,60(57.14%)inbothofficiallanguages.Inaddition,MKSFdeclaredthat75(70.75%)ofitscivilservantsareabletoworkinEnglish,andonly2(1.88%)inTurkish.MKSFhas four language assistants,who translate betweenAlbanian, Serbianand English, and the evidence suggests that these language assistants have access to regular trainingsopportunities.Recently,theMKSFestablishedaspecialofficecalledthe‘EnglishLaboratory’whereitsstaff,includingthetranslators,couldparticipateindifferentEnglish-languagetrainingsessions.However,itshouldbenotedthatsimilartrainingschemeswerenot available for Serbian language training. The MKSF does not make use of private transla-tion companies.

In general, MKSF reported that every citizen can communicate, seek and receive in-formationinbothofficiallanguagesandindicatedthatitreceivessubmissionsonlyinSerbian

169Forexample,forlawsissuedin2009,5areavailableintheAlbanianversionbutonly2inSerbian,andforthoseissuedin2008,23areinAlbanianand19inSerbian.Whenconsideringsub-legislativeacts,thedifferenceisevenmorepronounced,with35actsissuedin2010availableintheAlbanianversionfor17inSerbian,16actsissuedin2009availableinAlbanianand7inSerbian,and,foractsissuedin2008,21inAlbanianandonly9inSerbian.


orAlbanian.Withregardtotherequestforms,theMKSFindicatedthattheseareavailableinAlbanian or Serbian, or in English.

TheMKSFdoesprovidesimultaneoustranslationsduringofficialmeetings,inbothofficialandnon-official languages.Infact,dueto thefact that theDeputyMinisterof theMKSFbelongs to theSerbiancommunity,simultaneous translationintoSerbianisalwaysprovided in meetings.

Alllawsandsub-legislativeactsofMKSFaremadeavailableinthetwoofficiallan-guagesandEnglish,andallpublicinformation(includingnotices,news,vacanciesetc.)ismade available in Serbian and Albanian.

Inmost cases, building signs areonlydisplayed inAlbanian, and theofficial lan-guagesarenotdisplayedequallywithintheMKSFofficiallogo.Indeed,theAlbanianversionof‘RepublicofKosovo’isplacedatthetopanddisplayedinbiggerfontsize,whileforthenameoftheMinistry,fontsizeareequal,butAlbanianisplacedatthetop.

TheofficialwebsiteofMKSFisavailableinbothofficiallanguagesandEnglish,andallavailableinformationisequallyavailableinAlbanian,SerbianandEnglish.Itshouldbenotedagain,however,thatSerbian-languagedocumentsusetheLatinalphabetonly.

The MKSF did not regard perceive any obstacles to their implementation of the pro-visions regulating the use of languages.

IX. Ministry of Labour and Social Welfare

TheMinistryofLabourandSocialWelfare(MLSW)reported903civilservants,ofwhich794(84.60%)areidentifiedasAlbanian,85(9.41%)asSerb,13(1.43%)asBosniak,9(0.99%)asTurk,1(0.11%)asRomaand1(0.11%)asAshkali.WhiletheMLSWwasonlyable to provide estimates concerning language competencies of its staff, it stated that ap-proximately800(88.50%)areableworkeffectivelyinAlbanian,290(32.11%)inSerbian,270(29.90%)inbothofficiallanguages,13(1.43%)inBosnianand9inTurkish(0.99%).TheMLSWhasa translationofficewithfivestaffmembers:onemanager, three languageassistantsandonespecializedlanguageeditor.However,theMLSWdoesnottrainlanguageassistantsinmethodstoimprovetranslationtechniques,asitregardstheirlanguageskillsassufficient.TheMLSWdoesnotmakeuseofprivatetranslationcompanies.

MLSW reported that every citizen can communicate, seek and receive information inbothofficiallanguages.Incaseitreceivesarequestinanon-officiallanguage,itdeclaredansweringinthelanguagethatthepartyhasusedintheiroriginalcommunication.RequestformsarehoweveronlyavailableinAlbanian,SerbianandEnglish.Notably,inthemunici-palitieswhereforexampleTurkishandBosnianlanguagesareofficial,theMLSWhasde-clareditdoesn’tprovideofficialformsinthoselanguages.

TheMLSWdoesprovidesimultaneoustranslationsduringofficialmeetingsinbothofficiallanguagesifrequested.Pursuant,theMLSWstatedthatduringJanuaryandAugust2010,requestforinterpretationhasbeenaccommodatedin9meetings.

AllMLSWlawsandsub-legislativeactsavailableinthetwoofficiallanguagesandEnglish,andtheMLSWreportedthatitmakesallpublicinformationavailableinbothofficiallanguages,includingnotices,news,vacanciesetc.


Allbuildinganddoor signs inMLSWaredisplayed in the twoofficial languagesandEnglish,buttheofficiallanguagesarenotalwaysdisplayedequallyintheMLSWlogo.However,inmostpublications,thethreelanguagesversionsweredisplayedinsamefontsize,either vertically or horizontally. Similarly to other central institutions, ‘Republic of Kosovo’ is spelled ‘Republika Kosova’.

TheofficialwebsiteofMLSWisavailable inbothofficial languagesandEnglish,however,nolaworsub-legislativeactispostedintheSerbianversionwhiletheAlbanianversion contain more than 50 legislative acts.

It should be noted that the MLSW does not issue Serbian documents in Cyrillic.

TheMLSWidentified thebiggestobstacle to its implementationof itsuseof lan-guages obligations as the lack of budget.

X. Ministry of Public Administration

TheMinistry of PublicAdministration (MPA) reported 424 civil servants, of which 401(94.57%)areidentifiedasAlbanian,17(4.00%)asSerb,3(0.70%)asTurk,and3(0.70%)as ‘other’. The MPA did indicate that the Albanian language remains the most commonly usedlanguagewithintheinstitution.However,theministrydidnotpossessdataregardingthenumberofcivilservantabletoworkeffectivelyineachlanguage.MPAcivilservantweretrained in and regularly informed of their obligations regarding the use of languages: the ministryhadheldtwotrainingsessionsonlanguagerights,althoughitseemsthatthesewereaimedonlyatmanagingofficersandnotatallstaffmembers.TheMPAhasthreelanguageassistantswhotranslatebetweenEnglish,AlbanianandSerbian,anditdoestrainitsassis-tantsinmethodstoimprovetranslationtechniques.Theministryalsousesprivatetranslationcompanies.

Ingeneral,theMPAreportedthateverycitizenwasabletocommunicate,seekandre-ceiveinformationfromitinbothofficiallanguages.Inthemajorityofcaseswhereitreceivedarequestinanon-officiallanguage,itansweredinthelanguageused.SpecialrequestformsareavailableintheofficiallanguagesorinEnglish.

ItMPAdoesprovidesimultaneoustranslationduringofficialmeetingsintobothof-ficialandnon-officiallanguages,ifrequired.

AllMPAlegalactsaremadeavailableinbothofficiallanguagesandEnglish.170 All officialdocumentsarereportedlykeptandissuedinbothofficiallanguages,butSerbian-lan-guage documents use the Latin alphabet only. The MPA also reported that it makes all public informationavailableinbothofficiallanguages.However,itsofficialwebsite,althoughavail-ableinbothofficiallanguagesandEnglish,doesnotpostalldocuments,news,andpublicannouncements in Serbian; this extends even to general information, such as descriptions of departmental duties.

InmostcasesbuildingsignsappearonlyinAlbanian,iftheyexistatall.Theofficial

170 TheresearcherscouldnotverifyiflegislativeactsaremadeavailableonthewebsiteoftheMPAduetotechnicalissuewiththeSerbianversionofthewebsite.


languagesarenotdisplayedequallyintheMPAlogo,withtheAlbanianversionof‘Republicof Kosovo’ placed at the top in bigger font size than Serbian or English.

The MPA indicated that the biggest obstacle it faces in implementing its legal obliga-tions on the use of languages is lack of budget.

XI. Ministry of Trade and Industry

TheMinistryofTradeandIndustry(MTI)reported190civilservantsofwhich187(98.42%)identifythemselvesasbeingAlbanian,and3(1.57%)asTurk.WhiletheMTIdidnotprovideddataonlanguagecompetenciesthroughthequestionnaire,ininterviewtheMTIofficialdeclaredthat187(98.42%)civilservantsareabletoworkeffectivelyinAlbanian,171 andthatapproximately130(68.42%)haveallegedlyhaveaworkingcommandofSerbian(samenumberhavingaworkingknowledgeofbothAlbanianandSerbian).Reportedly,civilservantswhoworkwithintheMTIhavenotbeentrainedinorregularlyinformedoftheirobligationsregardingtheuseoflanguages.TheMTIreportedhavingtwolanguageassistantswhotranslatebetweenAlbanian,SerbianandEnglish,butdoesnottrainthoseassistantsinmethodstoimprovetheirtranslationtechniques.

IngeneralMTIhasindicatedthateverycitizencancommunicatewithit,andseekandreceiveinformationfromit,inbothofficiallanguages.InthemajorityofcaseswheretheMTIreceivesarequestinanon-officiallanguage,itanswersinthelanguageused.However,requestformsareonlyavailableinofficiallanguagesorinEnglish.

TheMTIdoesprovidesimultaneoustranslationduringofficialmeetingsinbothoffi-cial,ifrequested.Allpublicinformationismadeavailableinbothofficiallanguages(notices,news,vacanciesetc.).However,theofficialwebsiteoftheMTI,althoughnominallyavail-able in Albanian, Serbian and English, does not contain all relevant information in Serbian, including general information relating to departmental duties and important discrepancies wereobservedconcerningtheavailabilityoflegislativeacts.172 The ministry does not publish in Cyrillic.

BuildingsignsweredisplayedinAlbanian,wheretheyexistedatall.However,theministryhasrecentlychangeditsbuildingsigns,toensurestandardizationwithofficiallan-guagerequirements.OfficiallanguagesarenotdisplayedequallyintheMTIlogo.

TheMTIdidnotstatefacingobstacletoitsimplementationofthelawsrelatingtouseof languages.

XII. Ministry of Transport and Telecommunications

TheMinistry ofTransport andTelecommunication (MTT) reported 274 civil servants, ofwhich256(93.43%)weredeclaredasAlbanian,5(1.82%)asSerb,5(1.82%)asTurk,and8(2.91%)‘other’.TheMTTdeclaredthat256(93.43%)ofitscivilservantsareabletowork

171 ThisdatashouldberegardedwithcautionasitimpliesthatnoneofthecivilservantsbelongingtotheTurkcommunityhaveaworkingknowledgeofAlbanian.172 NoDirectivesfromtheEUareavailableinSerbian.WhilemostlawswereequallyavailableinAlbanianandSerbian,dif-ferencesexistconcerningsub-legislativeacts:foractsissuedin2010,17areavailableintheAlbanianversionand13Serbian,andfor200823actswerepostedintheAlbanianversionforonly15inSerbian.


effectivelyinAlbanian,and190or69.34%inSerbianandbothofficiallanguages.TheMTTdoes not have language assistants, and the translation of documents and other materials is thereforealwaysoutsourced.

TheMTTreportedthateverycitizencouldcommunicatewithit,andseekandreceiveinformationfromit,inbothofficiallanguages.InthemajorityofcasestheMTTrespondsinthelanguageusedbythepartyintheiroriginalcommunication.SpecialrequestsformsareonlyavailableinofficiallanguagesorinEnglish,andnotinanyofthenon-officiallanguages.Aparticularlynoteworthy issuehere isa requestof theBosniancommunity inKosovo tohavetheDrivingLicenceexamtranslatedintoBosnian.ThisrequestwasdulyapprovedandthemembersoftheBosniancommunityhavesincesattheexamintheirownlanguage.

TheMTTdoesprovidesimultaneoustranslationduringofficialmeetings,andmeet-ingsitorganises,inbothofficiallanguages,ifrequested.AlllegalactsareavailableinthetwoofficiallanguagesandEnglish,includingonthewebsite,andtheMTTreportedthatitmakes all public information available in both official languages, although againwithoutusingtheCyrillicalphabetforanySerbiandocuments.However,whenconsultingtheMTTofficialwebsite,onecanobservethatitdoesnotcontainallnewsandpublicannouncementsin Serbian language.

BuildingsignsaredisplayedinbothofficiallanguagesandEnglish.Theofficiallan-guages(AlbanianandSerbian)arenotdisplayedentirelyequallyintheofficialMTTlogo,withtheAlbanianversionof‘RepublicofKosovo’displayedatthetop.

In the end, the MTT indicated that the biggest obstacle that it faces in implementing thelawsontheuseoflanguagesisthelackofbudget,withthesecondbeingthelackofclearguidelines.

b. Aggregate analysis

Thissectionassessesthedatacollectedfromtheinstitutionalsurveys,in-depthinterviews,and‘fieldinspections’,andanalysesthecollectivetrendsofcentralrepresentativeandex-ecutive institutions regarding implementation of their legal obligations relating to the use oflanguages.Italsobalancesthisinstitutionalperspectivewithselectquotesfromthefocusgroups. Please note that the analysis only relates to the thirteen central institutions covered by the study, and relevant conclusions cannot be extended to institutions outside the assessment.

Of the thirteen participating bodies, all reported having civil servants belonging to different communities,withAlbanianalwaysconstitutingthemajorityofthecivilservants.173 Each of these institutions also declared Albanian as the language the most commonly spoken in the workplace.

Consideringnowlanguagecompetenciesofthecivilservantsacrossthose13institu-tions,oneshouldfirstobservethatasignificantnumberofinstitutionswereunabletoprovidedetaileddataonlanguageskillsofitsstaff(5outof13,38.46%).3outof13institutionsdidnotprovideanydataonlanguageskills,while1provideddataonAlbanianlanguageskills

173 Formoreinformationontherepresentationofcommunitieswithinthecivilservice,seeOfficeforCommunityAffairs/OfficeofthePrimeMinisteroftheRepublicofKosovo,PolicyStudyNo1:EmploymentofNon-majorityCommunitiesinKosovoCivilServiceandPubliclyOwnedEnterprises,availableathttp://kryeministri-ks.net/zck/?page=2,109.


onlyand2reliedonestimates.Analysingtheanswersof8institutions(includingthe2in-stitutionswhichprovidedestimates),onecanobservethatmorethan90%ofcivilservantscanreportedlyuseAlbanianintheirwork,whilethisnumberdroptomorethan50%whenconsideringSerbian.Approximately45%ofcivilservantcanallegedlyworkeffectivelyinboth Albanian and Serbian. It is also interesting to note that the number of individuals that aredeclaredasabletouseSerbianorabletousebothAlbanianandSerbianiseitherequal(in4case)orverycloselycorrelated(2institutions),whilethereisanimportantdifferencebetween thenumberofpersonshavingaworkingknowledgeofAlbanianascompared tobothofficiallanguage.Itshouldalsobeoutlinedthatsomerepresentativesnotedininterviewsthatmostofthestaffabletousebothofficiallanguagesintheirworkareusuallyfromoldergenerations.

Language →

No. and name of central institutions

↓

Albanian Serbian BothTotal number of

civil servants

1. Assembly 143 N/A 143 152

2.OPM N/A N/A N/A 130

3.MAFRD 166 40 40 181

4. MCR N/A N/A N/A 84

5. MEST 207 124 124 224

6. MIA 800 590 420 841

7. MKSF 102 65 60 105

8. MLSW 800 290 270 903

9. MPA N/A N/A N/A 424

10. MTI 187 130 130 190

11. MTT 256 190 190 274

TOTAL*:

inabsolutenumber

in percentage

2,518

92.64%

1,429

52.58%

1,234

45.40%

2,718

100%

*Datahasbeenaccountedforinthetotalonlywhentheinstitutionhadprovidedcompleteinformation(onthethreecategories).

Table1Aggregatenumbersofcivilservantsreportedasbeingabletoworkindifferentlanguages.

Notably, out of the 13 participating central institutions, only 4 reported that their civil servants had received trainings on their obligations related to the use of languages. With re-gardstotrainingsintranslationandinterpretationtechniques,5institutionsoutof12174 have statedthattheirlanguageassistantshadparticipatedinjob-specifictrainingsessionsorgan-isedandfundedbytheinstitutionsthemselves.Itshouldbenoted,however,thatmanyoftheinstitutions believed that training, or further training, is not necessary. This statement should howeverbeconsideredinthelightoftheanswerprovidedonthequestionaboutobstacles

174 Oneinstitutioncouldnotprovideinformationontrainingdeliveredtothelanguageassistants.


facedinimplementingfullythelegalprovisionsrelatedtotheuseoflanguagestowhich8outof13institutionssurveyedmentionedthelackofqualifiedstaffasoneoftheobstacles.Inaddition,concernswereraisedinfocusgroupsaboutthequalityoftranslation,especiallyinSerbianandBosnianlanguages,andwithregardstothespellingofnames.

Whentheinstitutionswereaskedwhetherallcitizenswereabletocommunicatewiththemineitheroftheofficiallanguages–AlbanianorSerbian–allthirteenreportedthattheycould.

Inresponsetothequestionconcerningwhethertheyprovidedinterpretationservicesinofficialmeetings,ormeetingsorganisedbythem,institutionshaveallansweredtheypro-videinterpretationinAlbanianandSerbian,andevenEnglish,uponrequest.Accordingtotheinterviewshowever,itseemsthatinpracticeinstitutionsautomaticallyprovideinterpretationiftheyknow,orsuppose,thatitmightbeneeded.Withregardstoprovidinginterpretationinotherlanguagestomembersofthegovernment,whoareentitledtousetheirownlanguageinofficialmeetingstowhichtheyparticipate,allinstitutionshaveansweredthattheywould.However,itseemsthatthissituationhasnotoccurredsofar.

Concerningtheissuanceandkeepingofofficialdocumentsandrecordsinbothof-ficiallanguages,allcentralinstitutionsstatedcomplyingwithlegalrequirements.

First,withregardstolegislativeacts,theresearchhasfoundthatinstitutionssurveyedpublishprimarylawsinAlbanian,SerbianandEnglish.Inaddition,theOfficialGazettepub-lishesalsoinTurkishandBosnian,thereforerespectingthelaw.

Thesituationseemstobedifferentwithregardstothepublicationofsub-legislativeacts. There is no centralised system of publication of these acts and therefore their availability dependsofeachissuinginstitution.Whileallinstitutionsdeclaredrespectingtheofficiallan-guagesandissuingandkeepingtheirsub-legislativeactsinallofficiallanguagesasrequiredbylaw,scrutinyoftheinstitutions’websiteshowedatendencynottohavethesamenumberofactsavailableinbothlanguageversions,withmoreactsavailableinAlbanianthanSerbian.AnoticeableexampleisthecaseofCabinetdecisionswhichareonlypostedinAlbanianontheOfficeofthePrimeMinisterwebsite.

It should also be outlined here that several institutions have declared they do not sys-temicallytranslateminutesofmeetingsinbothofficiallanguagesandonlykeeprecordsinthelanguageinwhichthemeetingwasheld.

Further,consideringnoticesandpublicinformationmaterials,theresearchhasshownthattheseareusuallyavailableinbothofficiallanguages.OnlinepublicationinSerbianlan-guage,inparticularofnews,usuallysuffersfromdelay.Inaddition,thecaseofMESTwhichonlymadeavailableinformationleafletinAlbanianlanguageatthereceptionofitsbuildingshould be highlighted here.

Concerningthedisplayofofficiallanguagesinthelogoofthecentralexecutiveinsti-tutions,itshouldbeoutlinedthatnouniformitycouldbeobserved,evenwithinoneinstitu-tion.Wecanhowevernotthatthereisatendency,whentcomesto‘RepublicofKosovo’,todisplay the Albanian version in bigger font size but also at the top. In addition, a great major-ity of the institutions spell ‘Republic of Kosovo’ ‘Republika Kosova’ in Serbian.

TheCyrillicalphabetisgrantedequalstatusbytheConstitution.However,inprac-


tice,widespreadevidenceindicatesthattheCyrillicalphabetisnotusedbycentralrepresen-tative and executive institutions.

Figure 1

With regard to their ability to effectively implement the legal provisions regulating the use of languages,thetwomajorobstaclesthatinstitutionsarefacingarealackoffinancialresourcesandashortageofqualifiedstaff.7outof12institutions(58.33%)identifiedalackofbudgetasthebiggestobstacle,whilethelackofqualifiedstaffwasquotedby2institutionsastheirprimaryissue(16.67%)andbyanother3institutionsastheirsecondmostimportantobstacle.Finally, 3 institutions declared they do not face any obstacle in implementing their obligations pertaining to the use of languages.

5. Independent Institution, Executive Agencies and Regulators


I. Academy of Science and Arts

Therewereatotalof12civilservantsreportedlyemployedbytheAcademyofScienceandArts(ASA).ASAdidnotbreakthis informationdownbycommunity.ASAstated thatallitscivilservantswereabletoworkeffectivelyinAlbanian,and10(83.33%)inSerbian(thesamenumberthatclaimedtobeabletoworkinboth).Ingeneral,itseemsthatcivilservantsworkingattheASAhavenotbeentrainedin,orregularlyinformedabout,theirobligationsregarding the use of languages. ASA indicated that they only have one language assistant, and private translation companies are not commonly used.

ConcerningcommunicationwiththeASA,evidencesuggeststhatofficialformswereavailableinAlbanian,SerbianandEnglish.InthemajorityofcaseswheretheASAreceivesarequestinanon-officiallanguage,itreportedlyanswersinthelanguageusedbythatpartyintheiroriginalcommunicationwiththeoffice.

TheASAwouldprovidesimultaneousinterpretationintobothofficiallanguagesinmeetings if requested,but todatenoonehas requested translation intoanother language,including Serbian.

47

It should also be outlined here that several institutions have declared they do not systemically translate minutes of meetings in both official languages and only keep records in the language in which the meeting was held.

Further, considering notices and public information materials, the research has shown that these are usually available in both official languages. suffers from delay. In addition, the case of MEST which only made available information leaflet in Albanian language at the reception of its building should be highlighted here.

Concerning the display of official languages in the logo of the central executive institutions, it should be outlined that no uniformity could be observed, even within one institution. We can however not that there is a tendency, when t comes to ‘Republic of Kosovo’, to display the Albanian version in bigger font size but also at the top. In addition, a great majority of the institutions spell ‘Republic of Kosovo’ ‘Republika Kosova’ in Serbian.

The Cyrillic alphabet is granted equal status by the Constitution. However, in practice, widespread evidence indicates that the Cyrillic alphabet is not used by central representative and executive institutions.

Figure 1

With regard to their ability to effectively implement the legal provisions regulating the use of languages, the two major obstacles that institutions are facing are a lack of financial resources and a shortage of qualified staff. 7 out of 12 institutions (58.33%) identified a lack of budget as the biggest obstacle, while the lack of qualified staff was quoted by 2 institutions as their primary issue (16.67%) and by another 3 institutions as their second most important obstacle. Finally, 3 institutions declared they do not face any obstacle in implementing their obligations pertaining to the use of languages.

58%17%

25%

Primary obstacle faced by central representative and executive institutions towards the ful implementation of the use of

languages provisions

Insufficient budget

Lack of qualified staff

No obstacle


TheASAdidacknowledgethatofficialdocumentsarekeptandissuedinAlbanianonly,andindicatedthatallpublicinformationactivitiesweresimilarlycarriedoutinAlbanianonly(notices,news,vacanciesetc.).TheofficialwebsiteofASAisonlynominallyavailablein Albanian and English only and the immense majority of information is only available in Albanian.

TheveryfewbuildingsignswereonlyinAlbanianandtheofficiallogooftheASAisinAlbanian(andLatin)only.

II. Central Bank of Kosovo

TheCentralBankofKosovo(CBK)reportedhavingatotalof166civilservants,butdidnotprovideabreak-downbycommunity,nordiditshareanyinformationregardingthenumberofcivilservantsabletoworkintheofficiallanguages.However,itdidstatethatAlbanianlan-guageremainsthemostcommonlyusedlanguagewithintheinstitution.CBKcivilservantshave not received training in, or been regularly informed about, their obligations regarding the use of languages. CBK indicated that it only has one language assistant and makes regular use of private translation companies.

As a general rule, CBK reported that submissions are accepted and replied to in the languageusedby theparties in theiroriginalcommunication.However,official formsareonly available in Albanian, Serbian and English,

Itdoesprovidesimultaneoustranslationsduringofficialmeetingsinbothofficialandnon-officiallanguages,ifrequired.CBKindicatedthatitrecognizesbothofficiallanguagesandtheirrespectivealphabets,butonlyrarelyusesCyrillic.CBKhasacknowledgedthatallofficialdocumentsarekeptandissuedinthetwoofficiallanguagesandEnglish.Itmakesallpublicinformationavailableinbothofficiallanguages,includingnotices,news,andvacan-cies and so forth.

TheofficialwebsiteofCBKisavailableinAlbanian,SerbianandEnglish.Thebuild-ing signswithin thepremisesof theCBKaredisplayed inbothofficial languages and inEnglish.Finally,theofficiallogooftheCBKisinAlbanian,SerbianandEnglishlanguages,eachlanguageisdisplayedverticallyinequalfontsize.Exceptionally,theEnglishlanguageappearsinsecondpositioninthewebsitebanneroftheCBK.

III. Central Election Commission

TheCentralElectionCommission(CEC)reportedhavingatotalof68civilservants,ofwhich55identifiedthemselvesasAlbanians(80.88%),8asSerb(11.76%),2(2.94%)asBosnian,and3as(4.41%)Turks.Outofatotalof68civilservants,66(97.05%)claimedtobeabletoworkeffectivelyinAlbanianand55(80.88%)inSerbian(samenumberasboth).

CEC indicates that in general submissions are accepted and replied to in the language usedbythepartiesintheiroriginalcommunication.Officialformsareavailableinbothof-ficiallanguagesandinEnglish,butalsoinTurkish.

ItwasreportedthatcivilservantswhoworkattheCECaretrainedinandregularlyinformed about their obligations regarding the use of languages. CEC reported a total of three languageassistantswhotranslatebetweenAlbanian,SerbianandEnglish.TheCommissionalsomakesfrequentuseofprivatetranslationcompanies.


CECindicatedthatitdoesprovidesimultaneoustranslationsduringofficialmeetingsinbothofficiallanguagesifrequested.TheCommissionkeepsandissuesofficialdocumentsinbothofficiallanguagesandEnglish(althoughitdoesnotmakeuseoftheCyrillicalphabetforitsSerbiantranslations).

CECalsodeclaredissuingandkeepingalldocuments,news,andpublicannounce-mentsareinthetwoofficiallanguagesandEnglish.TheCECofficialwebsitecontainsmostinformationinbothAlbanianandSerbian.However,whilelawsandregulationswereequallyavailableinthetwolanguage,significantdiscrepanciescanbeobservedwithregardstodeci-sions and administrative instructions.175

ThelogoofCECcontains the twoofficial languagesandEnglish,alldisplayedinequalfontsize.However,‘RepublicofKosovo’inAlbanianappearsatthetop.

IV. Civil Aviation Authority of Kosovo

TheCivilAviationAuthorityofKosovo(CAAK)reportedhaving21civilservants,allidenti-fiedasAlbanian.176Outofthese21,allarereportedlyabletoworkeffectivelyinAlbanian,15(71.42%)inSerbian(thesameasforbothlanguages),and17(80.95%)inEnglish.Officialforms are only available in Albanian, Serbian, and English languages.

The CAAK does not train or regularly its civil servants about their obligations regard-ingtheuseoflanguages,butbelievethattheyknowwhattheofficiallanguagesofKosovoareandwhattheirrelevantobligationsareinrespecttotheuseofthoselanguages.Whilenolan-guage courses are offered, the CAAK reported encouraging its staff to further develop their languageskills.Ithasnolanguageassistant.Itindicatedthatitwouldprovidesimultaneoustranslationinofficiallanguagesinofficialmeetings,ifrequested.Althoughitformallyrec-ognizesbothofficiallanguagesandtheirrespectivealphabets,theCyrillicalphabetisalmostnever used.

However,CAAKissuesandkeepsallofficialdocuments,issuesallpublicinforma-tion and publishes itswebsite in both official languages andEnglish.The information isequallyavailableinAlbanianandSerbian.However,somedocuments,suchasRegulationand Administrative Instructions, are only provided in English.

CAAKofficiallogoiswritteninAlbanian,SerbianandEnglish,withtheAlbaniandisplayed at the top and in bold characters.

CAAKdidnotreportanyobstaclestoitsfullimplementationofthelegalframeworkontheuseoflanguages.CAAKdidhoweverindicatethatitfacesissuesofqualitywhencon-tractingexternallythetranslationoftechnicaldocuments.Thisissueishoweverovercomebythe conduct of proofreading by CAAK staff.

V. Independent Commission for Mines and Minerals

TheIndependentCommissionforMinesandMinerals(ICMM)has79civilservants,all

175 UnderthelegislationsectionoftheCECwebsite,21decisionsadoptedbyCECin2011areavailableinAlbanianforonly3inSerbian.Asfordecisionsadoptedin2010,85areavailableinAlbanianforonly30inSerbian.WithregardstoAdministrativeInstructions,4areavailableinAlbanianfor1inSerbian.176 TheCAAKnotedthatwhileitpublishesitsvacanciesannouncementsinthreelanguages(Albanian,SerbianandEng-lish),todatetheydidnothaveanyapplicantsfromnon-majoritycommunities.


ofwhichidentifiedthemselvesasbeingAlbanian.Outofthe79,allreportedbeingabletoworkeffectivelyinAlbanian,and70(88.60%)inSerbian(samenumberasinbothofficiallanguages).ICMMindicatedthatitscivilservantshavenotbeentrainedin,orregularlyin-formedabout,theirobligationsregardingtheuseoflanguages.TheICMMhastwolanguageassistants.

RepresentativesoftheICMMstatedthatcommunicationwiththeinstitutionwasal-wayspossibleinallofficiallanguagesandthatofficialrequestformsareavailableinthreelanguages – Albanian, Serbian, and English.

TheICMMkeepsandissuesallofficialdocumentsandpublicinformationmaterialsinbothofficiallanguagesandEnglish.ItsofficialwebsiteisnominallyavailableinAlbanian,SerbianandEnglish.ItwasobservedthatmostoftheinformationincludedthereisgenerallyequallyavailableinAlbanianandSerbian.However,somelinks,aswellastablesandgraph-ics are mostly displayed in Albanian or Albanian and English only. Concerning legislative acts,theAlbanianversiononlycontainsoneact,whiletheEnglishandSerbianoneshave4.The ICMM uses the Latin alphabet.

TheICMMindicatedthatitprovidessimultaneoustranslationintoofficiallanguagesinmeetingsuponrequest.

TheofficiallogooftheICMM,inAlbanian,SerbianandEnglishlanguages,displayslanguagesinanequalmanner.Interestingly,whilelogousedindocumentsdownloadedfromthewebsitespell‘RepublicofKosovo’‘RepublikaKosova’inSerbian,inbuildingsignsitisspelled ‘Republika Kosovo’.

VI. Independent Media Commission

TheIndependentMediaCommission(IMC)reportedatotalof31civilservants,ofwhich29(93.54%)wereidentifiedthemselvesasbeingAlbanian,1(3.22%)asBosniakand1(3.22%)asTurkish.Outofthe31,30(96.77%)canreportedlyeffectivelyworkinAlbanian(samenumberthatcanworkinbothofficiallanguages).Interestingly,theIMCreportsthatall31ofitscivilservantsareabletoworkeffectivelyinSerbianandBosnian.Moreover,25(80.64%)claimedtobeabletoworkeffectivelyinEnglish.ThedataindicatesthatIMCcivilservantshave not received training in, or have been regularly informed about, their obligations regard-ing the use of languages. IMC has three language assistants.

TheIMCreportedthateverycitizencouldcommunicatewiththeIMCineitheroffi-ciallanguage.Moreover,itclaimedthatinthemajorityofcaseswhereitreceivedarequestinanon-officiallanguage,itansweredinthelanguageofthatrequest.However,officialformsareonlyavailableintheofficiallanguagesandEnglish.

IMCdeclaredprovidingsimultaneoustranslationduringofficialmeetingsinbothof-ficialifrequested,aswellasissuingandkeepingallofficialdocumentsandconductingpublicinformationactivitiesinAlbanian,SerbianandEnglish.TheIMCofficialwebsiteisnomi-nallyinthreelanguages,Albanian,SerbianandEnglish.InformationwasequallyavailableinSerbianandEnglish,anissuewiththewebsitemadeitimpossibletoconductcompliancecheck for the Albanian version.

IMCofficiallogoiswritteninAlbanian,SerbianandEnglish.Asdemonstratedbythefigurebelow,therearedifferentversionsoftheIMClogo,onedisplayingthethreelanguage


versiononanequalbasis,theotherdisplayingAlbanianatthetop.

Althoughitformallyrecognizesbothofficiallanguagesandtheirrespectivealpha-bets, the Cyrillic alphabet is almost never used.

The IMC indicated that the biggest obstacle it faces in implementing its legal obliga-tionsregardingtheuseoflanguagesislackofbudged,withthesecondbiggestalackofclearguidelines.

VII. Legal Aid Commission

TheLegalAidCommission(LAC)reporteda totalof39civilservants,butdidnotbreakthesedownbycommunity.Outofthe39,38(97.43%)claimedtobeabletoworkeffectivelyinAlbanian.11(28.20%)claimedtoabletoworkeffectivelyinSerbian.Thesamenumberofcivilservantsreportbeingabletoworkeffectivelyinbothofficiallanguages.TheLAChas declared that its staff have not been informed about its obligations regarding the use of languages. LAC does not have in house language assistants and uses private translation com-panieswherenecessary.

TheLACreportedthateverycitizencouldcommunicatewithit,andseekandreceiveinformation from it, in Albanian and Serbian languages and the LAC application form is availableinthesetwolanguagesaswellasinEnglish.WhenaskedaboutofficiallanguagesofthemunicipalitiesinwhichtheLAChasfieldoffices,LACofficialsclaimedthat,ingen-eral,whenitreceivedarequestinanon-officiallanguage,itansweredinthelanguageoftherequest.

TheCommissionstatedprovidingsimultaneoustranslationduringofficialmeetingsintobothofficiallanguages,ifrequested,aswellasissuingandkeepingallofficialdocumentsinbothofficiallanguagesandEnglish.

While at the LAC office in Prishtinë/Priština displayed information poster inAl-banian,Serbian,TurkishandRomani,aswellas inEnglish,andthatofficials interviewedclaimedconductingallpublicinformationactivitiesinalllanguages,theLACofficialweb-site,whilenominallyavailableinAlbanian,SerbianandEnglish,wasnotcompletelytrans-lated into Serbian.

TheLACbuildingsignsdisplayedatitsPrishtinë/PrištinaofficeareinAlbanian,Ser-bianandEnglish.TheAlbanian‘LegalAidCommission’ishoweverdisplayedinbiggerfontand at the top.

Asperthelogousedforofficialpublications,itonlymentions‘LegalAid’displayedinthreelanguages,samesizefont,withtheAlbanianandSerbianversionsatthetopnexttoeachoth-ers.ThelogooftheRepublicofKosovohoweverdisplaysAlbanianinbigerfontsizeandatthe top.

The LAC does not use the Cyrillic alphabet for Serbian-language documents and cor-respondence.

VIII. Office of the Ombudsperson

TheOfficeoftheOmbudspersonreportedatotalof44civilservants,butdidnothavedataonthebreak-downbycommunity.WhiletheOmbudsperson’sOfficenevertestedthelanguage


capacitiesofitsstaff,theofficialinterviewedestimatedthanmorethan90%ofthestaff(ap-proximately40)haveatleastagoodworkingknowledgeofAlbanianandatleast50%(ap-proximately22)ofSerbian(samepercentageasforbothofficiallanguages).Theofficialin-terviewedstatedthatmostAlbanian-speakingemployeeswhoknowsomeSerbianarewillingtouseitintheirwork,whileSerbemployeesdonotwanttouseAlbanianeveniftheycould.This allegedly creates ‘unnecessary’ expenditures for the institutions. This statement should bebalancedwiththedeclarationmadethatlanguageskillshavenotbeentested.TheOmbud-sperson’sOfficealsomentionedthatallitsworkersareprovidedwithlanguageclasses.

TheevidencesuggeststhatcivilservantsworkingwithintheOfficeoftheOmbud-sperson have been trained in and regularly informed about their obligations regarding the use oflanguages.TheOfficeoftheOmbudspersonemployssixlanguageassistant,andusesad-ditionalprivatetranslationwhereneeded.

TheOfficeoftheOmbudspersonreportedthateverycitizencancommunicatewithit,andseekandreceiveinformationfromit,inbothofficiallanguages.TheofficialcomplaintformoftheOmbudsperson’sOfficeisinAlbanianandSerbian(theformbeingintwolan-guages,equallydisplayed).TheOmbudsperson’sofficialalsostatedthatcomplaintscouldbemadeinotherlanguages,quotingTurkishandEnglish,andthattheOfficeusuallyanswerscommunications in the languageusedby thepartymaking the request.Theofficial inter-viewedhowevernotedthatmembersoftheTurkishandRomacommunitiesareintheirgreatmajorityabletocommunicateinoneoftheofficiallanguagesandusuallychoosetodosointheirrelationswiththeOmbudsperson.

TheOfficeclaimedissuingandkeepingallofficialdocumentsinAlbanianandSer-bian.Further,publicinformationinmadeavailableinbothofficiallanguagesandEnglish.Interestingly, informational materials are also translated into Turkish.177

TheOfficealsoprovidessimultaneoustranslationintobothofficialandnon-officiallanguages,ifrequired.

TheofficialwebsiteofOmbudspersonisavailableinAlbanian,SerbianandEnglishlanguages,butalsoinTurkish.Informationcontainedinthewebsiteishowevernotequallyavailable in all languages. Apart from annual reports, no reports are available in Turkish.178 WithregardstoAlbanianandSerbian,theresearchhasshownthattheOfficeoftheOmbud-sperson’swebsitedoesnotcontainasmuchasinformationinSerbianthaninAlbanian,withcorrespondenceandinterimmeasuresrequest,aswellassomepressreleasesandinformationcampaign materials not available in Serbian.

Building signs at thePrishtinë/Prištinaofficearedisplayed in three languages, al-thoughthename‘Ombudsperson’isonlyinEnglishinaccordancewiththelogo.

TheOmbudsperson’sOfficerecognizestheequalauthorityofbothofficiallanguages,including their respective alphabets, but uses exclusively the Latin alphabet for Serbian-lan-guage documents and correspondence.

177 ItwasnotedthattranslationintoTurkishismadepossiblethroughfinancialsupportprovidedbytheTurkishEmbassyinKosovo.178 ItshouldbenotedhoweverthattheOmbudspersonOfficeisnotlegallyboundtotranslatedocumentsinTurkishlan-guage,althoughitsPrizrenofficeshouldrespectthislanguageasofficial.


IX. The Office of the Auditor General

TheOfficeoftheAuditorGeneral(OAG)reportedhaving114civilservants,ofwhich109(95.61%)identifiedthemselvesasAlbanian,1(0.87%)asBosniak,and4(3.50%)asSerb.AccordingtoOAGofficials,around112(98.25%)civilservantshaveagoodworkingknowl-edgeofAlbanian,65(57.02%)ofSerbian(samefigurethaninboth),1793(2.63%)ofTurkish,1(0.88%)ofRomaniand1(0.88%)ofBosnian.Additionally,104(91.23%)ofthemareabletouseEnglishin theirwork.Withregardsto trainingandinformationtocivilservantsonobligations pertaining to the use of languages, the OAG declared that it has regularly advised itsstaffviaemailsandguidelineswithregardtotheirobligationstorespectlanguagestan-dardsandlanguageequality.TheOAGhasfivelanguageassistants,whichhaveonlyrecentlyreceived training opportunity offered by the OSCE. The OAG make use private translation companieswhereneeded.

In general, OAG has indicated that submissions are accepted and replied to in the lan-guageusedbythepartyintheiroriginalcommunication.TheOfficestatedprovidingsimulta-neoustranslationduringofficialmeetingsintobothofficialandnon-officiallanguages,whenrequested,issuingandkeepingallofficialdocuments,aswellasconductingpublicinforma-tionactivities,inthetwoofficiallanguagesandEnglish.TheofficialOAGwebsitecontainsthegreatmajorityofinformationinbothAlbanianandSerbian,aswellasEnglish.However,oneRegularityauditreportwasmissingintheAlbanianversionandthe2009PerformanceauditreportswerenotavailableinSerbian.TheofficiallogooftheOAGisdisplayedinAlba-nian,SerbianandEnglish,althoughthethreelanguagesarenotdisplayedequallyonthelogo.

AlthoughtheOfficerecognizestheequalauthorityofbothofficiallanguages,includ-ing their respective alphabets, it does not use the Cyrillic alphabet for Serbian-language docu-ments and correspondence.

OAGidentifiedthatthebiggestobstacleitfacesinimplementingitslegalobligationsontheuseoflanguagesalthoughhavingasufficientknowledge,pointingoutinparticulartomemberoftheSerbcommunity.Ithashowevernotprovidedanyinformationonopportuni-ties available for the development of language skills.

X. Water and Waste Regulatory Office

TheWaterandWasteRegulatoryOffice(WWRO)reportedhaving19civilservants,allofwhichidentifiedthemselvesasAlbanian.Allthe19civilservantscanreportedlyeffectivelyworkinAlbanian,11(57.89%%)inSerbianandBosnian(samenumberasinbothofficiallanguages),1(5.26%%)inTurkishand9(47.37%)inEnglish.WWROcivilservantshavebeen trained in, and regularly informed of, their obligations regarding the use of languages; in particular, the WWRO organizes annual trainings year on the code of behaviour of civil servants,whichcontainsaspecificcomponentonlanguageobligations.Approximately80%hasaworkingknowledgeofSerbianlanguage.Whenaskedaboutopportunitiesforfurtherdevelopmentoflanguageskills,WWROnotedthatitisnotawareofanyinstitution/schooloffering training in Serbian language. WWRO has one language assistant, and uses private translationcompanieswhereneeded.

179 Intheself-assessmentquestionnaire,theOAGstatedthatover70%ofitsstaffcanworkinbothAlbanianandSerbian,whichisinconsistentwithbothfiguresprovidedintheinterviewandthefactthatitwasstatedinboththequestionnaireandtheinterviewthan57%ofthestaffareabletoworkinSerbianlanguage.


WWROreportedthateverycitizencouldcommunicatewithit,andseekandreceiveinformationfromit,inbothofficiallanguages.Italsoclaimedthatinthemajorityofcaseswhere it receiveda request inanon-official language, itanswered in the languageof thatcommunication.

WWROclaimedprovidingsimultaneoustranslationduringofficialmeetingsinbothofficialandnon-official languages, ifrequested,aswellas issuingandkeepingallofficialdocumentsinthetwoofficiallanguagesandEnglish.WWROofficialsalsodeclaredconduct-ingallpublicinformationactivitiesinbothofficiallanguages.However,whenvisitingtheWWROoffice,allinformationleafletswereonlyavailableinAlbanian.Further,theofficialWWROwebsiteisnominallyavailableinAlbanian,SerbianandEnglish,buttheSerbianver-sion contains far less information and does not function properly.

BuildinganddoorsignsareonlydisplayedinAlbanianlanguage.AsfortheofficialWWRO logo, it is in Albanian, Serbian and English, but the three languages are not displayed equally.AndalthoughtheWWROrecognizestheequalauthorityofbothofficiallanguages,including their respective alphabets, it does not use the Cyrillic alphabet for Serbian-language documents and correspondence.

TheWWROidentifiedthatthebiggestobstacleitfacesinimplementingitsobliga-tionsregarding theuseof languages isa lackofqualifiedstaff,andthesecondbiggestasbeinginsufficientfunding.


Thissectionassessesthedatacollectedfromtheinstitutionalsurveys,in-depthinterviews,and‘fieldinspections’,andanalysesthecollectivetrendsofindependentinstitutions,execu-tive agencies and regulators, regarding implementation of their legal obligations relating to the use of languages. Please note that the analysis only relates to the ten independent institu-tions, executive agencies and regulators covered by the study, and relevant conclusions can-not be extended to institutions outside the assessment.

All the independent institutions,executiveagenciesandregulatorssurveyed identifiedAl-banianasthemostcommonlyusedlanguagewithintheirinstitutions.Outofthe427civilservants reportedly employed in the institutions surveyed, almost all of them, 417 or 97.66%, areconsideredbytheiremployersasbeingabletoeffectivelyworkinAlbanian.Thisnumberdropto290or67.92%forSerbian.Noticeably,thenumberofstaffreportedlyabletoeffi-cientlyworkinbothofficiallanguagesissimilartothenumberofindividualsabletoworkin Serbian.


Language →

No. and name of central institutions

↓

Albanian Serbian BothTotal number of

civil servants

1. ASA 12 10 10 12

2.CBK N/A N/A N/A 166

3.CEC 66 55 55 68

4. CAAK 21 15 15 21

5. ICMM 79 70 70 79

6. IMC 30 31 30 31

7. LAC 38 11 11 39

8. Ombudsperson 40 22 22 44

9. OAG 112 65 65 114

10. WWRO 19 11 11 19

TOTAL*:

inabsolutenumber

in percentage

417

97.66%

290

67.92%

289

67.68%

427

100%

Table 2

Of the10 independent institutions, 7 stated that theyhavenot taken specificmeasures toensure that theirstaffareawareof,andunderstand, theirrightsandobligationspertainingtotheuseoflanguages.Theyhavehoweverallclaimedthattheiremployeesweregenerallyawareoftheirlegalobligationsinrelationtouseofofficiallanguages.Outofthe8indepen-dent institutions, executive agencies or regulators employing language assistants, only 2 have statedthattheyhaveprovidedthemwithtrainingintranslationandinterpretationtechniques.9 institutions reported regularly using private translation companies.

All10independentinstitutionsclaimedthatcitizenscouldinteractwiththeinstitu-tionsineitheroftheofficiallanguages.However,oneinstitutionalsoreportedthatitonlyissueditsdocumentsinAlbanian.Further,2institutions’websitesarenotavailableinbothofficiallanguagesbutonlyinAlbanianand,generally,theamountofinformationavailableinSerbianislessthantheoneinAlbanian.Itshouldalsobeoutlinedthatthetwooftheinstitu-tionssurveyedhavingofficesinmunicipalitieswhereTurkishisanofficiallanguageswerealso providing public information in this language.

With regards to the display of building signs, 6 out of the 8 institutions surveyed dis-playingsignsrespectlegalprovisionsanddisplayallsignsinofficiallanguages.

All 10 institutions reported that they only used the Serbian Latin alphabet in docu-ments and correspondence, and only one stated that it sometimes uses Cyrillic. Apart from 2 institutions, ‘Republic of Kosovo’ is spelled ‘Republika Kosova’ in Serbian.


6. Municipal Administrations


I. Municipality of Dragash/Dragaš

The population of the Municipality of Dragash/Dragaš is consituted of Albanian, Gorani and Bosniakcommunities,thelattertwoaccountingforapproximately30%.Officiallanguagesin this Municipality include Albanian, Serbian and Bosnian.180ThesethreemunicipalofficiallanguagesarerecognisedassuchintheMunicipalStatuteandnolanguageisinofficialuse.The Municipality has adopted a municipal Regulation on the use of languages in the adminis-tration,whichstipulatesthatSerbianandBosnianlanguageswillbewritteninLatinalphabetexclusively.

The Municipality of Dragash/Dragaš employs a total of 145 civil servants, 80% of themhaveaworkingcommandofbothAlbanianandSerbianandthe20%remainingonlyofSerbian.Inaddition,3civilservantshaveworkingknowledgeofEnglish.TheMunicipal-ity claimed that it regularly informs its employees on their obligations pertaining to the use oflanguages.TheMunicipalityemploys2languageassistants,whohavenotreportedlyre-ceivedspecifictrainingssince,accordingtomunicipalofficials,theyarealreadysufficientlyqualified.TheMunicipalitystatedmakinguseofprivatetranslationcompaniesifneeded.

TheMunicipalitystatedthatitdoesnotissueandkeepallofficialdocuments,suchasrecordsofmeetingsandpublicregisters,inallofficiallanguagesbutthatapproximately90%weretranslated.Ithoweverclaimedthatallpublicinformationmaterialsandactivitieswereconductedinallofficiallanguages.

TheMunicipalitydeclaredthatrequestedinterpretationwasalwaysprovidedinallofficiallanguagesinofficialmeetingsandpublicmeetingsorganisedbytheMunicipality.

Concerningofficialbuildings’signs,theresearchersobservedthattheyarealldiplayedinAlbanianandSerbian,andthatthetwolanguagesaregovenequalproeminence.

Asper topographical signs,while compliancewas not absolute, amajority of thesignsweredisplayedinAlbanianandSerbian.Inaddition,nosignhadbeendeterioratedandtheMunicipalitydeclaredthattheywerecleaningsignsonaregularbasis(everymonth).

ThewebsiteoftheMunicipalityofDragash/DragašisnominallyinAlbanian,Serbi-an,TurkishandEnglish,asallmunicipalitiesusethesamestandardisedwebsitelayoutwhichincludesthesefourlanguagesbydefault.TheTurkishversionishoweverdisabledandtheEnglishversiondoesnotcontainmuchinformation.DifferencescanbeobservedbetweentheAlbanianandSerbianversions,withinformation,suchasnewsandmunicipalbudget,onlyavailable in the Albanian version.

II. Municipality of Gjakovë/Đakovica

ThepopulationoftheMunicipalityofGjakovë/ĐakovicaisconstitutedofAlbanianingreat

180 ItcanbeobservedthattheMunicipalityperceivesSerbianandBosnianlanguagesasbeingoneuniquelanguage.Indeed,tothequestion‘Doyourequesttranslationofofficialdocumentsissuedbycentralinstitutionsinmunicipalofficiallan-guages?’,officialinterviewedanswerthatalldocumentsprovidedbycentralinstitutionsarealreadyalwaysintwolanguages.Thewebsiteandmunicipalofficialpublicationsarealsoonlyintwolanguages–AlbanianandSerbianinthecaseofthewebsite.


majority,butalsoincludessmallAshkaliandEgyptiancommunities,aswellassomeBos-niak, Roma and Serb community members. Non-majority communities represent only slight-lymorethan2%ofthetotalmunicipalpopulation.OfficiallanguagesofGjakovë/ĐakovicaMunicipalityincludeAlbanianandSerbianandthereisnolanguagerecognisedasinofficialuse.TheMunicipalStatutedoesnot acknowledge theofficial languages (itdoeshoweverspecifiesthatthelogoshouldbeincludethementions‘RepublicofKosovo’and‘Municipal-ityofGjakovë/Đakovica’inbothlanguages)andnosub-legislativeactwasadoptedconcern-ing use of languages in the Municipality.

TheMunicipalityofGjakovë/Đakovicadeclares that90%of its civil servants canworkinbothAlbanianandSerbian.TheMunicipalitystatesthatnoformaltrainingontheuseoflanguageshasbeenconductedtodate,butclaimsthatcivilservantsareawareoflegalprovisions pertaining to this subject. While the Municipality used to employ one language assistant,thispositionhasnotbeenfulfilledsincetheretirementofthelastholderofthepost.The Municipality stated making use of private translation companies if needed.

TheMunicipality stated that it issues and keeps official documents, and conductspublic informationactivities, inAlbanianonly.Themunicipal logousedforofficialdocu-ments is either in three languages displaying the Albanian version at the top in bigger font size(seebuildingsignbelow),orcontainsonlythemunicipalemblemfollowedbythenamein Albanian only.

TheMunicipalitydeclaredthatitwouldprovideinterpretationinanyoftheofficiallanguageifthiswasrequestedbutthattodatenosuchdemandhasbeenformulated.

Further,concerningofficialbuildings’signs,theresearchersobservedthatwhiletheyare all displayed in Albanian and Serbian, the Albanian language is displayed in much larger character and at the top.

Aspertopographicalsigns,researchersobservedthatasignificantpartofthemunic-ipality,villagesorstreetssignswereinAlbanianonly.NosignhadbeendeterioratedandtheMunicipalitydeclaredthattheywerecleaningsignsonaregularbasis(everyotherweek).

ThewebsiteoftheMunicipalityofGjakovë/Đakovicacontainsalmostnoinforma-tion in Serbian, and documents such as the Municipal Statute or vacancies announcements and tenders are only posted in Albanian.

III. Municipality of Gračanica/Graçanicë

ThepopulationoftheMunicipalityofGračanica/GraçanicëiscomposedofSerbs,whomakethemajority, aswell asAlbanians andRomawhich respectively compose approximately10.3-10.4%and3-4%ofthetotalpopulation.OfficiallanguagesofGračanica/GraçanicëMu-nicipalityareAlbanianandSerbian,togetherwiththeiralphabets,andtheyareacknowledgedassuchbytheMunicipalStatute.Thereisnolanguagerecognisedasinofficialuse.Atthetime of the research, the Municipality had not yet adopted its Regulation on use of languages butwasexpectingthattheMunicipalAssemblymightdosobytheendof2010.

TheMunicipalityofGračanica/Graçanicëdeclaresthatonly5civilservants item-ployshaveaworkingknowledgeofbothAlbanianandSerbian,butwasunabletoprovideany further information on language skills of its staff. The Municipality states that it has not providedspecifictrainingtoitsstaffontheuseoflanguages,butthatallreceivedtraining


specifictotheirpositionsandarewellawareoftheprovisionsoftheLawontheUseofLan-guages and their responsibilities therein. It has one language assistant and contract private translators/interpreters if needed.

TheMunicipalitystatedthatitisunabletoissuealldocumentsinbothofficiallan-guages due to the fact that it only has one language assistant.181 It explained that internal documentsandcontractsareonlyissuedandkeptinSerbianlanguage.Further,Gračanica/GraçanicëMunicipalitystatesthatitsvacanciesannouncementsareonlypublishedinSerbianonlyinSerbianlanguagenewspapers.TendersarehoweverpublishedinAlbanianandSer-bian, allegedly because the Director of Procurement is from the Albanian community.182 The websiteofGračanica/GraçanicëMunicipalitycontainssignificantlymoreinformationinSer-bian than Albanian. Noticeably, all Municipal Assembly decisions are only posted in Serbian.

TheMunicipalitydeclareditprovidesinterpretationuponrequestinofficialmeet-ings or public meetings it organises and systemically for sessions of the Municipal Assem-bly since one of the members represents the Albanian community.

MostmunicipalbuildingsignsthattheresearchersexaminedwereinAlbanianandSerbian.However,theSerbianlanguagewassometimesdisplayedinbiggerfont.Withre-gardstosignsindicatingofficeshowever,thepracticewasfarlessuniformandmostofthemonly provided indication in Serbian.

Aspertopographicalsigns,researchersobservedthatsomesignswerenotcomply-ingwiththeofficiallanguagesandwereonlyprovidedinSerbian,Thiswasmainlythecaseofsignsindicatingplaces,whilesignsforthemunicipalityanditsvillageswereintwolan-guages.TheMunicipalitydeclaredtheydidnothaveproblemswithdegradationofthesignsandwhenthatoccurredtheytriedtocleanthesignsassoonaspossibledependingalsoofthebudget available.

ThewebsiteoftheMunicipalityofGračanica/Graçanicëcontainsalmostnoinforma-tion in Albanian, and documents such as the Municipal Statute or vacancies announcements andtendersareonlypostedinSerbian(Latinalphabet).

Interestingly, concerning the use of the Latin or Cyrillic alphabet, the municipal of-ficialstatedissuingexternaldocumentsinLatinalphabetinordertofacilitatecommunicationwithcentralauthoritiesinparticular,whileinternaldocuments,suchascontracts,areissuedinCyrillic.ThecopyoftheStatuteprovidetoresearcherswasalsoinCyrillic.

IV. Municipality of Hani i Elezit/Đeneral Janković

ThepopulationoftheMunicipalityofHaniiElezit/ĐeneralJankovićiscomposedinitsim-mensemajorityofAlbanianswhoconstitutemore than99%of themunicipalpopulation.ThereisaverysmallcommunityofBosniakswhichapproximatelyamountto0.3%ofinhab-itants.OfficiallanguagesofHaniiElezit/ĐeneralJankovićMunicipalityareAlbanianandSerbian,togetherwiththeiralphabets,and,accordingtomunicipalofficials,thisisrecognisedbytheStatuteoftheMunicipality.Thereisnolanguagerecognisedasinofficialuse.The

181 Theofficialinterviewedstatedthattheywerelimitedbycentralinstitutionsinhiringmorethanonelanguageassistant.ItshouldbeoutlinedthataccordingtosourcesattheMinistryofEconomyandFinance,municipalitieshavetorespectaceilingwhichappliestoallhumanresourcesendowmentbutnottoeachstaffcategories.182 TheMunicipalitydoesnotpostvacanciesannouncementortendernoticeonitswebsite.


Municipality has not drafted neither approved a Regulation on use of languages.

TheMunicipalityofHani iElezit/ĐeneralJankovićdeclares thatall itsemployeeshave an excellent command of Albanian, including the only non-majority staff from the Bos-niakcommunity.Inaddition,halfofthecivilservantshaveacommandofSerbian(inaddi-tiontoaworkingknowledgeofAlbanian)enablingthemtouseitprofessionally.TheMu-nicipality does not employ any language assistant and has stated that it does not use private translationcompanies.Further,municipalofficialshavenotreceivedanyinformationregard-ing their obligations pertaining to the use of languages.

TheMunicipalitystatedthatitdoesonlyissueofficialdocumentsorpublicinforma-tionmaterialinSerbianif theaudiencetargetedisexternaltotheMunicipality.OtherwisedocumentsareonlyproducedinAlbanianandEnglish.ThewebsiteofHaniiElezit/ĐeneralJankovićMunicipalitycontainsalmostnoinformationinSerbian.

TheMunicipalitydeclareditwouldprovideinterpretationinofficialmeetingsorpub-licmeetingsitorganisesuponrequestbutthatthissituationneveroccurredsofar.

The display of the Municipality’s name, being on buildings or topographical signs, causesanissue.TheSerbianversionoftheMunicipality’sname‘ĐeneralJanković’referstoaSerbiangeneral,commanderoftheSerbianarmyfightingtheOttomanEmpireontheterritoryconstitutingnowadays theRepublicofKosovoduring theFirstBalkanWar,whocommitted exactions against civilian populations. As a result, the population does not feel comfortablewiththeSerbianversionofthenameandtheMunicipality,toavoiddisplayingtheSerbianname,doesnotputanysigns.However,thenameoftheMunicipalityisdisplayedin the logo, inside the emblem itself, in Albanian only, and the Serbian version of the Munici-pality’snameonitswebsitereads‘OpštinaHaniiElezit’.

ThewebsiteoftheMunicipalityofHaniiElezit/ĐeneralJankovićcontainsalmostnoinformation in Serbian, and documents such as the decisions, vacancies announcements and tenders are only posted in Albanian.

V. Municipality of Mitrovicë/Mitrovica

The population of the Municipality of Mitrovicë/Mitrovica183 is composed of members of the Albanian, Serb, Bosniak, Turkish, Roma and Ashkali communities. Albanian constitute themajoritycommunity,withmorethan65%ofthepopulation,whileSerbscomposeap-proximately25%,BosniaksandTurksrespectively3%,Roma2%andAshkali1%.OfficiallanguagesofMitrovicë/MitrovicaMunicipalityareAlbanianandSerbian,togetherwiththeiralphabets.Inaddition,Turkishhasbeengrantedstatusoflanguageinofficialuse.TheStatuteoftheMunicipalitydoesnotexplicitlystatesthatAlbanianandSerbianareofficiallanguagesbutincludeallobligationstheMunicipalityhastofulfilwithregardstothesetwolanguagesasper theConstitution and theLawon theUseofLanguages.TheStatue also indirectlymentionsTurkishasbeinginofficialusealthoughitdoesnotprovideanyobligation.Onthecontrary, the Regulation on the use of languages adopted by the Municipality explicitly men-tionstheofficiallanguagesandlanguageinofficialuse.

183 SincetheestablishmentofaseparatemunicipalityofMitrovica/MitrovicëNorthiscurrentlyongoingandthatseparatedataarenotyetavailable,thereportrefersheretotheMunicipalityofMitrovicë/Mitrovica.


TheMunicipalityofMitrovicë/Mitrovicadeclaresthatalmostallitsemployees(99%)haveatleastagoodcommandofAlbanianallowingthemtoworkinthislanguage.60%ofthemalsohaveaworkingknowledgeofSerbianandanother40%basicknowledgeofit.Onlyapproximately3%oftheMunicipalitystaffwerereportedasbeingareabletouseTurkishintheirwork.TheMunicipalityemploysonelanguageassistantanddidnotstateusingprivatetranslation services. Civil servants have not received training or information on obligations pertaining to the use of languages, neither did the language assistant received training on in-terpretation/translationtechniquesandtheMunicipalitystatedthathe/shedidnotneedtrain-ing.

Mitrovicë/MitrovicaissuesandkeepsallofficialdocumentsinAlbanianandSerbianapart from transcriptofmeetingswhichare issuedandkept in the language inwhich themeetingwasconducted.PublicinformationisprovidedinbothAlbanianandSerbianasisthewebsite.However,onecanobservethatagreatmajorityoftheinformationpostedonthewebsiteisinAlbanianonly.Thisisthecaseofthemostnewsanddocumentsofsignificantimportance such as the Municipal Statute, vacancies and tender announcements.

TheMunicipality declared it provides interpretation in officialmeetings or publicmeetingsitorganisesuponrequest.

Building signs outside and inside municipal buildings are displayed in both Albanian andSerbianattheexceptionofmainreceptionwheresignsareonlyinAlbanian.Further,theAlbanianversionwasusuallydisplayedinlargerfontsize.

With regards to topographical indications, all signs are displayed in both Albanian andSerbianand,whiletheMunicipalityreportedsomeproblemswithdegradationofsigns,the Directorate of Public Services has a budget to regularly clean them.

OfficialsintervieweddeclaredthattheMunicipalitydoesnothaveanofficiallogoandresearchersonlysawanofficiallogoononedocumentavailableonthemunicipalwebsite–the Municipality’s Statute. The logo only appears in Albanian in the Albanian version.184

VI. Municipality of Pejë/Peć

Thepopulationof theMunicipalityofPejë/Peć is composedofmembersof theAlbaniancommunityinitsgreatmajority(90%),aswellasofBosniaks,RomaandSerbs.185OfficiallanguagesareAlbanian,Serbian(inLatinscriptaccordingto theofficial interviewed)andBosnian.186 These are recognised by the Statute of the Municipality in its article 7. There is no languagewithstatusofinofficialuseinPejë/Peć.187Pejë/PećhasadoptedaRegulationontheuse of languages in December 2008.

TheMunicipalityofPejë/Pećstated thatwhile100%of itsstaffhaveanexcellentcommandofAlbanian,approximately90%ofits313civilservantshaveaworkingknowl

184 http://kk.rks-gov.net/mitrovice/getattachment/Home/Statuti_komunes.pdf.aspx 185 TheMunicipalityofficialsdeclaredthatBosniaksconstitute5%ofthepopulationoraboveandSerbsandRomabe-tween3andlessthan5%.However,accordingtoECMIKosovoinformation,Bosniakscomposeapproximately3%ofthepopula-tion,Roma2%andSerbs1%,andthereisalsoAshkaliandEgyptiancommunitieslivinginPejë/Peć.186 ThemunicipalofficialinterviewedstatedthatEnglishwasalsoofficiallanguage.187 TheintervieweehowevermentionedthatifarequestweretobemadeinRomani,ortranslation/interpretationfrom/inthislanguagewasneeded,theMunicipalitywillprovidesuchservice.


edgeofSerbian(samenumberasofbothAlbanianandSerbian).TheMunicipalityalsostatedthat they are regularly informed about their obligations concerning the use of languages. Pejë/Pećmunicipaladministrationemploystwolanguageassistants,whichdonotreceivedtrain-ings since they are experienced enough and themselves conducting trainings. The Municipal-ity contracts private translation companies if needed.

Pejë/Pećdeclaresthatitissuesandkeeps‘most’officialdocuments,andconductsallpublicinformationactivities,inallofficiallanguages.OnecanhoweverobservethatthereisnodifferentiationmadebetweenSerbianandBosnianwhicharetreatedasoneuniquelan-guageandthereforedocumentsareissuedintwolanguages,AlbanianandSerbian/Bosnian.With regards to public information, it should be outlined that one of the main communication tool,themunicipalwebsite,doesnotcontaininformationinSerbian.

TheMunicipalitydeclareditprovidesinterpretationinallofficiallanguagesduringofficialmeetingsorpublicmeetingsitorganisesifarequestisformulated.

Building signs outside and inside municipal buildings are all displayed in Albanian andSerbian/Bosnian.Thetwolanguagesaregivenequalprominenceinallsignsapartfromthe one displayed on municipal vehicles.

With regards to topographical indications, all signs are displayed in both Albanian andSerbian/Bosnian,butsomesignshadbeendegraded.TheMunicipalityhoweveraffirmedcleaningthemregularly,approximatelyonceeverytwomonths.

VII. Municipality of Prishtinë/Priština

The population of the Municipality of Prishtinë/Priština is constituted of Albanian at more than 98%, but also of small communities of Ashkali, Bosniaks, Turks, Roma, and Serbs. Prishtinë/Priština’sofficiallanguagesareAlbanianandSerbian,andtheiralphabets.TheMu-nicipalStatuteinitsarticle13definestheresponsibilitiesandobligationoftheMunicipal-itywithregardstothesetwolanguages,butalsowithregardstotheuseoflanguagesmoregenerally.TheMunicipalStatuteopenspossibilityforrecognitionoflanguageinofficialuseonlyforTurkishandBosnian(article13.6)andsuchstatusisgrantedtoTurkishaccordingtothe Regulation of the use of languages that Prishtinë/Priština Municipal Assembly adopted in February 2009.

While theMunicipalityofPrishtinë/Prištinaaffirms that approximately80%of itscivilservantsareabletousebothAlbanianandSerbianintheirwork188 and that only young employeesfromtheAlbaniancommunitycannotexpressthemselvesinSerbian,whileonlyoneSerbemployeedoesnotknowanyAlbanian.ThemunicipalofficialintervieweddidnothavepreciseinformationonthenumberofcivilservantsabletouseTurkishintheirwork,althoughitdeclaredemployingtwomembersoftheTurkishcommunity.189 The Municipality claimed that it regularly informs its employees on their obligations pertaining to the use of languages.TheMunicipalityemploys3languageassistants,whohavenotreceivedanytrain-ing since their command of both Albanian and Serbian is more than satisfactory. Prishtinë/

188 Therewasadiscrepancybetweenthefiguresprovidedinthequestionnaireandinterviewandfiguresreportedherearetheonefromtheinterview.189 TheintervieweedidnotseemtoknowthatTurkishhasthestatusoflanguageinofficialuse.


Priština rarely has to hire private companies for translation or interpretation, only sometimes for the English language.

TheMunicipalitystatedthatitissuesandkeepsallofficialdocuments,suchasrecordsofmeetings andpublic registers, in the twoofficial languages and alsodeclares to all itspublicinformationcampaignsareconductedinbothAlbanianandSerbian.However,someinformationmaterialdisplayedinsidethemunicipaladministrationbuildingwasonlyinAl-banian.Further,theofficialwebsitecontainslessinformationinSerbianthanAlbanian.Thisisnoticeablythecaseofallofficialdocuments,suchasdecisionsandregulations,informa-tionontheMunicipality,servicesofferedandrequestsforms.NewsseemtobeprovidedinSerbianwithsomedelay.


Concerningofficialbuildings’signs,theresearchersobservedthattheyarenotalwaysdisplayed in both Albanian and Serbian. In particular signs inside the building indicating of-ficeswereonlyinAlbanianlanguage.Further,onbilingualsigns,Albanianwassometimesgiven prominence being displayed at the top and in larger font size.

Signsindicatinglocalities,placeanddirectionarenotalwaysinthetwoofficiallan-guages.Whilemostsignsinspecteddidnothaveanygraffiti,theMunicipalitydeclaredthatthiswasaproblembutthattheywerecleaningthemapproximatelyeverymonth.

VIII. Municipality of Prizren

The population of theMunicipality of Prizren is composed of various communitieswithAlbanianconstituting themajoritywithmore than77%, followedbyBosniakswithmorethan 12%, Turks more than 5%, and Roma approximately 2.7%. There is also small Ashkali, Egyptian,Serband‘other’communities.OfficiallanguagesinPrizrenMunicipalityareAlba-nian, Serbian, Bosnian and Turkish, and these are recognised by article 11 of the Municipal Statute.Thereisnolanguage,whichhasthestatusofinofficialuse.TheMunicipalityhad,inOctober2010,notadopteditsRegulationontheuseoflanguages,butstatedhavingfinaliseda draft and expecting its adoption by the Municipal Assembly.

The Municipality of Prizren employs a total of 362 civil servants. Almost all civil servants speak Albanian and Serbian/Bosnian190,andhalfalsohaveaworkingknowledgeofTurkish.TheMunicipalitystatedithasnottakenanyspecificmeasuretoinformitsstaffoftheirrightsandobligationspertainingtotheuseoflanguages.Whentheresearchwascon-ductedtheMunicipalityemployed2languageassistantsanddeclaredinwasintheprocessofrecruiting 2 additional. The language assistants reportedly have training opportunities offered by both the Municipality and various international and non-governmental organisations. Priz-rensometimesmakeuseofprivatetranslationcompaniesfortheEnglishlanguageorwhenthey have to translate a document urgently.

TheMunicipalitystatedthatitdoesnotissueandkeepallofficialdocuments,suchasrecords of meetings and public registers, in Albanian, Serbian/Bosnian and Turkish, and that all public information is conducted in these three languages.

190 TheMunicipalitydidnothavedisaggregateddataastheydon’tdifferentiatebetweenthetwolanguages.


Concerning documents they received from central institutions, the Municipality de-clared that they are issued in Albanian and English only and that therefore their translation in Turkishisanissue.Officialsinterviewedalsomentionedthespecificproblemtheyfacewithbirthcertificatewhicharenot issuedinTurkish.TheMunicipalityhasaddressedtheissuewiththeOfficeofthePrimeMinisterandtheMinistryofInternalAffairsanditwaspromisedthatthenexttenderwillincludetheissuanceinTurkishasoneoftherequirements.

InterpretationisallegedlyalwaysprovidedinAlbanian,Serbian/BosnianandTurkishinofficialmeetingsandpublicmeetingsorganisedbytheMunicipality.

Officialbuildings’signs,bothinsideandoutsidePrizrenadministrationbuildingwereall displayed in three languages, Albanian, Serbian/Bosnian and Turkish, and apart from one versionofthelogowheretheAlbanianappearsatthetopinboldcharacters(althoughinsamefontsize),thetreelanguagesareusuallydisplayedequally.

As per topographical signs, languages displayed changed according to the neighbour-hood and its inhabitants. Most signs are in Albanian and Serbian, but some are in Albanian andTurkish.WithinPrizren town, signs areusually in three languages.TheMunicipalitydeclaredthattheyoftenhaveproblemwiththeSerbian/Bosnianversionofthenamebeingcrossed, but that they clean or replace the sign as soon as the deterioration is reported.

ThewebsiteoftheMunicipalityofPrizrencontainsinformationinAlbanian,SerbianandTurkish (andEnglish).Whilevacancyannouncementswereavailable inall three lan-guagesandnewstranslated(althoughwithsomedelayfortheSerbianandTurkishversions),Regulations and Decisions are only available in Albanian.

IX. Municipality of Skënderaj/Srbica

The population of the Municipality of Skënderaj/Srbica is constituted of Albanian at 99% ap-proximately. The remaining 1% of inhabitants belongs to the Serb, Roma, and Bosniak com-munities.AlbanianandSerbianarethetwomunicipalofficiallanguagesandarerecognisedas such by article 11 of the Municipal Statute. The Statute also provides that Turkish and Bosniancanbeusedincommunicationwithpublicbodies,butitisnotexplicitlystatingthatthesetwolanguagesareinofficialuse.191 Skënderaj/Srbica adopted a Regulation governing the use of languages in the Municipality.

TheMunicipalityofSkënderaj/Srbicaemploysatotalof52civilservants,whoallspeakAlbanianasfirstlanguage.80%ofthemalsohaveaworkingknowledgeofSerbian.Civil servants have reportedly received information about the obligation pertaining to the useofofficial languages.TheMunicipalityofSkënderaj/Srbicaemploysonelanguageas-sistantwhotranslate/interpretfromAlbaniantoSerbianandinverselyandhasneverreceivedtraining.TheMunicipalityhoweverdeclaredthattrainingwasnotneededsincehislevelofcompetencywasmorethansatisfactory.TheMunicipalitystatednevermakeuseofprivatecompanies for translation services.

TheMunicipalitystatedthatitdoesnotissueandkeepallofficialdocuments,suchasrecordsofmeetingsandpublicregisters,inbothofficiallanguages.ItusuallyonlyissuestheminAlbanianandonlytranslatethemintoSerbianwhenneeded.Thisisforexamplethe

191 Theintervieweestatedthattherewasnolanguagehavingthestatusoflanguageinofficialuse.


case of agenda of the Municipal Assembly Communities’ Committee. Public information is reportedlydoneinbothofficiallanguages.Theofficialmunicipalwebsiteandallpublicin-formationpostedonthepublicboardwerehoweveronlyinAlbanian.

TheMunicipalitydeclaredthatinterpretationwasprovideduponrequestinallofficiallanguagesinofficialmeetingsandpublicmeetingsorganisedbytheMunicipality.

Concerningofficialbuildings’signs,theresearchersobservedthattheyarenotalldis-playedinAlbanianandSerbian.ThisisespeciallythecaseofsignsindicatingofficesinsidemunicipalbuildingswhichareinAlbanianonly.Whenthesignsareintwolanguages,suchassigns outside the municipal building, the Albanian and Serbian versions of the Municipality’s namearegivenequalprominence.Asillustratedbythepicturebelow,theSerbianversionoftheMunicipality’sname,whichsignifies‘littleSerbia’isoftenalteredinfavouroftheAlba-nian version.

Withregardstotopographicalsigns,onlyaminorityofsignswereincompliancewiththeuseoflanguagesandweredisplayingboththeAlbanianandSerbianlanguage.Similarlytobuildingsigns,theSerbianversionoftheMunicipality’snameisnotalwaysrespected.

X. Municipality of Štrpce/Shtërpcë

The population of the Municipality of Štrpce/Shtërpcë is composed of members of the Serb andAlbanian communities,which constitute respectively60%and40%.The twoofficiallanguages, recognised in the Municipal Statute are Albanian and Serbian. Štrpce/Shtërpcë has adopted a Regulation on the use of languages in September 2010. The issue of the alphabet tobeusedforSerbianlanguagewrittenoutputsishowevernotmentionedintheStatuteorthe Regulation.

TheMunicipality ofŠtrpce/Shtërpcë stated employing87 civil servants, two-thirdfrom the Serb community and one-third from the Albanian one. Almost all Albanian civil servantshaveagoodworkingknowledgeofSerbian,butonlyapproximatelyhalfoftheSerboneshaveasufficientcommandofAlbanian.TheMunicipalityhasdeclaredthatithasnotin-formednortraineditsemployeesontheirobligationspertainingtotheuseoflanguages.TwolanguageassistantsareemployedbytheMunicipality.However,allegedlyduetorestrictionsimposed by the Ministry of Economy and Finance, one of the language assistants is hired as anexternalcontractor.Noneofthemhasreceivedspecifictrainingontranslation/interpreta-tiontechniques.

TheMunicipalitystatedthat it issuesandkeepsallofficialdocuments inAlbanianandSerbian.Officialsinterviewedmentionedthattheyhavereceiveddocumentsfromcentralinstitutions in Albanian only and had to take responsibility for their translation in Serbian. WhiletheMunicipalitystatedconductingpublicinformationintwolanguages,themunicipalwebsitedoeshowevercontainmostinformationinAlbanianonly.


Concerningofficialbuildings’signs,theresearchersobservedthattheyarenotalldis-playedinthetwoofficiallanguages.WhilesomesignsonbuildingremainfromtheparallelinstitutionsandareconsequentlyonlydisplayedinSerbian,usuallyinCyrillicalphabet,othersigns include signs in Serbian or Albanian only, but the majority include both languages.


The great majority of topographical indications throughout the municipal territory complywiththetwoofficiallanguages,howeveroftenonelanguageversioniscrossed.


This section analyses the cumulative data of institutional survey responses, the in-depth inter-viewswithmunicipalofficialsand‘fieldinspections’.Inaddition,theanalysisaddressesthecollectivetrendofmunicipalinstitutionswithregardtotheirrespectforlanguagerights.Thisanalysisincludesresponsesfrom10municipaladministrationsandanyconclusionsdrawndonot necessarily relate to municipal institutions outside the assessment.

Asnotedearlier,adifferentframeworkgovernstheuseoflanguagesatthemunicipallevel.InadditiontothetwoKosovoofficiallanguages–AlbanianandSerbian–additionallanguagesmaybegrantedthestatusofficiallanguagesoroflanguageinofficialusewithinagivenmu-nicipality.Further,inPrizren,Turkishhasbeengrantedstatusofofficiallanguage.

Beforeexposingfindingsfromtheaggregateanalysis,theissueoftheBosnianlan-guageneedtobementioned.WhiletwomunicipalitieshavegrantedBosnianthestatusofofficiallanguage,theyperceiveBosnianasalanguageabsolutelysimilartoSerbian.Incon-sequence,whiledocuments,forexample,areissuein2languages(orthreeinthecasewherethemunicipalityhas4officiallanguages),officialsinterviewedhavestatedcomplyingwiththelegalrequirementof issuingandkeepingdocuments inallofficial languagesandhavebeenaccountedassuchintheaggregateddatapresentedbelow.

Ofthe10municipalitiesparticipatinginthisstudy,8(80%)declaredthatAlbanianandSerbianweretheonlyofficiallanguagesatthemunicipallevel,1reported3officiallan-guages(withBosnianbeingthethird)and1reported4officiallanguages(withBosnianandTurkishinadditiontoAlbanianandSerbian)(seeFigure2).

Figure 2

Outofthe10municipalities,9(90%)recognisetheirmunicipalofficiallanguageswithintheirStatuteand7(70%)haveadoptedasub-legislativeactgoverningtheuseoflanguageswithin

69

(with Bosnian being the third) and 1 reported 4 official languages (with Bosnian and Turkish in addition to Albanian and Serbian) (see Figure 2).

Figure 2

Out of the 10 municipalities, 9 (90%) recognise their municipal official languages within their Statute and 7 (70%) have adopted a sub-legislative act governing the use of languages within the municipality and a remaining 2 have reported that a draft had been produced but remained to be discussed by the Municipal Assembly.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Albanian and Serbian

Albanian, Serbian and Bosnian

Albanian, Serbian, Bosnian and Turkish

Which of the following are recognised as official languages in your municipality?

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Official languages are recognised by the Municipal Statute

A sub-legislative on the use of languages act has been adopted

Municipal legislative acts


the municipality and a remaining 2 have reported that a draft had been produced but remained to be discussed by the Municipal Assembly.

Further,only2(20%)ofthemunicipalitieshaverecognisedalanguageasinofficialuse,inboth case Turkish.

Figure 3

Concerning the issue of the alphabet, only 3 municipalities have explicitly regulated theissuestatingthatSerbian(andBosnianinonecase)shouldstrictlybewrittenusingtheLatinalphabet,whileinpracticealltenmunicipalitiesissueSerbianlanguagedocumentsinLatinalphabet,withonlyonemunicipalityissuinginternaldocumentsinCyrillic.

Ofthe10municipalities,8(80%)citeAlbanianasthemostcommonlyusedlanguageintheirinstitutionsand2(20%)mentionSerbian.The10municipalitiesemployacombined2,082civilservants.Ofthese,1,913(91.88%)arereportedlyabletoworkeffectivelyintheAlbanianlanguage,1,581(75.94%)inSerbian,and1,309(62.87%)inallofficiallanguages.Inaddition,consideringonlymunicipalitieswhichhaveoneortwootherofficiallanguages,209(41.22%)claimtobeabletoworkeffectivelyinTurkishand/orBosnian.

69

(with Bosnian being the third) and 1 reported 4 official languages (with Bosnian and Turkish in addition to Albanian and Serbian) (see Figure 2).

Figure 2

Out of the 10 municipalities, 9 (90%) recognise their municipal official languages within their Statute and 7 (70%) have adopted a sub-legislative act governing the use of languages within the municipality and a remaining 2 have reported that a draft had been produced but remained to be discussed by the Municipal Assembly.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Albanian and Serbian

Albanian, Serbian and Bosnian

Albanian, Serbian, Bosnian and Turkish

Which of the following are recognised as official languages in your municipality?

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Official languages are recognised by the Municipal Statute

A sub-legislative on the use of languages act has been adopted

Municipal legislative acts

70

Further, only 2 (20%) of the municipalities have recognised a language as in official use, in both case Turkish.

Figure 3

Concerning the issue of the alphabet, only 3 municipalities have explicitly regulated the issue stating that Serbian (and Bosnian in one case) should strictly be written using the Latin alphabet, while in practice all ten municipalities issue Serbian language documents in Latin alphabet, with only one municipality issuing internal documents in Cyrillic.

Of the 10 municipalities, 8 (80%) cite Albanian as the most commonly used language in their institutions and 2 (20%) mention Serbian. The 10 municipalities employ a combined 2,082 civil servants. Of these, 1,913 (91.88%) are reportedly able to work effectively in the Albanian language, 1,581 (75.94%) in Serbian, and 1,309 (62.87%) in all official languages. In addition, considering only municipalities which have one or two other official languages, 209 (41.22%) claim to be able to work effectively in Turkish and/or Bosnian.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Turkish

None

Which of the following are recognised as languages in official use in your municipality?

Language → No. and name of institutions

↓

Albanian

Serbian

A third official

language (if

applicable)

All official languages

Total number of civil

servants

1. Dragash/Dragaš 116 29 29 29 145

2. Gjakovë/Đakovica 121 108 N/A 108 121


Language →

No. and name of institutions

↓

Albanian Serbian

A third official

language (if applicable)

All official languages

Total number of civil

servants

1. Dragash/Dragaš 116 29 29 29 145

2. Gjakovë/Đakovica 121 108 N/A 108 121

3. Gračanica/Graçanicë 5 50 N/A 5 50

4. Hani i Elezit/Đeneral Janković 45 22 N/A 22 45

5. Mitrovicë/Mitrovica 294 178 N/A 178 297

6. Pejë/Peć 313 281 N/A 281 313

7. Prishtinë/Priština 609 488 N/A 488 610

8. Prizren 300 300 180 180 362

9. Skënderaj/Srbica 52 41 N/A 41 52

10. Štrpce/Shtërpcë 58 84 N/A 58 87

TOTAL : 1,913 1,581 209 1,309 2,082

Table 3

4ofthe10municipalities(40%)specifiedthattheircivilservantswereprovidedin-formation on their rights and obligations pertaining to the use of languages.

While8ofthemunicipalities(80%)doreportedemployinglanguageassistants,none(0%)ofthemprovidedthemwithspecifictrainingaimingatdevelopingtheirknowledgeofofficiallanguagesortranslation/interpretationskills.6municipalities(60%)reportedusingregularlyprivatetranslationservicesforoneormoreofficiallanguagesand1forEnglish.

Outof10municipalitiessurveyed,7(70%)acknowledgedthattheydonotissueandkeepallofficialdocumentsandrecordsofmeetingsinallofficiallanguages,although3in-stitutionoutofthese7statedthatmorethan90%ofdocumentsaretranslated.6(60%)ofthe institutions stated that they do conduct all public information activities in all languages. Thisinformationshouldalsobebalancedwiththeinformationavailableontheinstitutions’officialwebsite.Accordingtoobservationsoftheresearchers,noneofthe10municipalities’websitecontainsthesameamountofinformationineachlanguage.

71

Table 3

4 of the 10 municipalities (40%) specified that their civil servants were provided information on their rights and obligations pertaining to the use of languages.

While 8 of the municipalities (80%) do reported employing language assistants, none (0%) of them provided them with specific training aiming at developing their knowledge of official languages or translation/interpretation skills. 6 municipalities (60%) reported using regularly private translation services for one or more official languages and 1 for English.

Out of 10 municipalities surveyed, 7 (70%) acknowledged that they do not issue and keep

all official documents and records of meetings in all official languages, although 3 institution out of these 7 stated that more than 90% of documents are translated. 6 (60%) of the institutions stated that they do conduct all public information activities in all languages. This information should also be balanced with the information available on the institutions’ official website.

4

6

Yes

No

Have you informed your civil servants on their rights and obligations pertaining to the use of languages?

3. Gračanica/Graçanicë 5 50 N/A 5 50

4. Hani i Elezit/Đeneral Janković 45 22 N/A 22 45

5. Mitrovicë/Mitrovica 294 178 N/A 178 297

6. Pejë/Peć 313 281 N/A 281 313

7. Prishtinë/Priština 609 488 N/A 488 610

8. Prizren 300 300 180 180 362

9. Skënderaj/Srbica 52 41 N/A 41 52

10. Štrpce/Shtërpcë 58 84 N/A 58 87

TOTAL : 1,913 1,581 209 1,309 2,082


Figure 4

All10institutionsreportedthattheywouldprovideinterpretationinanyofficiallan-guageuponrequestinofficialmeetingsofthemunicipalorgansoreventsorganisedbytheMunicipality.However,3municipalitiesindicatedthatthishadnotbeenrequestedsofar.

Concerningnowsigns indicatingmunicipalbuildingsorproperty, in5municipali-ties, signs outside and insidemunicipal buildings compliedwere displayed in all officiallanguages.In2ofthese5caseshowevertheofficiallanguageswerenotdisplayedonequalbasis.Further,inthe5casesofnon-compliance,theissueprimarilyconcernedofficesigns.Thisisalsoconfirmedbytheexamoftheofficiallogousedinofficialdocuments.

Figure 5

72

According to observations of the researchers, none of the 10 municipalities’ website contains the same amount of information in each language.

Figure 4

All 10 institutions reported that they would provide interpretation in any official language upon request in official meetings of the municipal organs or events organised by the Municipality. However, 3 municipalities indicated that this had not been requested so far. Concerning now signs indicating municipal buildings or property, in 5 municipalities, signs outside and inside municipal buildings complied were displayed in all official languages. In 2 of these 5 cases however the official languages were not displayed on equal basis. Further, in the 5 cases of non-compliance, the issue primarily concerned office signs. This is also confirmed by the exam of the official logo used in official documents.

3

6

0

7

4

10

Do you issue and keep all official documents, record of

meetings, public register in all official languages?

Do you conduct all public information activities in all official languages?

Information contained in the official website is equally available in all

official languages

Availability of documents and information in all official languages

73

Figure 5

With regards to topographical signs, in 6 municipalities, it has been observed that signs designating municipalities, villages or places were not displayed in all official languages, while in 1 case, signs were not displayed at all. Apart in 2 occurrences, signs inspected by the research team had not been deteriorated. Appendix I – Municipal Healthcare Institutions: Aggregate analysis This section analyses collective trends among municipal healthcare institutions with regard to respect for their legal obligations regulating the use of languages. Data was collected from surveys and in-depth interviews, and includes responses from 9 municipal healthcare institutions. It should be noted that any conclusions drawn should not extended to other municipal healthcare institutions. Out of 9 municipal healthcare institutions 7 (77.77%) reported that citizens were able to address healthcare staff in both official languages, as well as in a language in official use. The remaining 2 (24.66%) reported that they usually only provided services in the official languages. 5 (55.55%) claimed that they always responded in the language used by the parties in their initial communication with the institutions. Moreover, 4 (44.44%) institutions reported cases where patients could not receive medical treatment in their mother tongue (see Figure 6).

5

4

5

3

3

3

Signs outside and inside municipal buildings are in all official languages

The official logo displays the Municipality's name in all official

languages

Display of official languages on buildings and official documents

If yes, are the languages displayed on equal basis?No

Yes


With regards to topographical signs, in 6 municipalities, it has been observed that signsdesignatingmunicipalities,villagesorplaceswerenotdisplayedinallofficiallanguag-es,whilein1case,signswerenotdisplayedatall.Apartin2occurrences,signsinspectedbythe research team had not been deteriorated.

Appendix I – Municipal Healthcare Institutions: Aggregate analysis

Thissectionanalysescollectivetrendsamongmunicipalhealthcareinstitutionswithregardtorespectfortheirlegalobligationsregulatingtheuseoflanguages.Datawascollectedfromsurveysandin-depthinterviews,andincludesresponsesfrom9municipalhealthcareinstitu-tions.Itshouldbenotedthatanyconclusionsdrawnshouldnotextendedtoothermunicipalhealthcare institutions.

Outof9municipalhealthcareinstitutions7(77.77%)reportedthatcitizenswereabletoad-dresshealthcarestaffinbothofficiallanguages,aswellasinalanguageinofficialuse.Theremaining2(24.66%)reportedthattheyusuallyonlyprovidedservicesintheofficiallan-guages.5(55.55%)claimedthattheyalwaysrespondedinthelanguageusedbythepartiesintheirinitialcommunicationwiththeinstitutions.Moreover,4(44.44%)institutionsreportedcaseswherepatientscouldnotreceivemedicaltreatmentintheirmothertongue(seeFigure6).

Figure 6

Only6(66.66%)institutionsreportedconductingallpublicinformationactivitiesinalllan-guages,includingcommunitylanguagesregardlessoftheirstatus.Theother3(33.33%),saidthattheyusuallyconductedpublicinformationactivitiesinoneoftheofficiallanguages.

Appendix 2 – Minor Offences Courts: Aggregate analysis

Thissectionanalysescollectivetrendsamongminoroffencescourtswithregardtorespectfortheirlegalobligationsregulatingtheuseoflanguages.Datawascollectedfromsurveysandin-depthinterviews,andincludesresponsesfrom13courts.

Ofthe13minoroffencescourtssurveyed,10(76.92%)citedinstancesofjudicialproceedingsthathaverequiredtranslationservices;only3(26.07%)reportednothavingneededthisto

74

Figure 6

Only 6 (66.66%) institutions reported conducting all public information activities in all languages, including community languages regardless of their status. The other 3 (33.33%), said that they usually conducted public information activities in one of the official languages.

Appendix 2 – Minor Offences Courts: Aggregate analysis This section analyses collective trends among minor offences courts with regard to respect for their legal obligations regulating the use of languages. Data was collected from surveys and in-depth interviews, and includes responses from 13 courts. Of the 13 minor offences courts surveyed, 10 (76.92%) cited instances of judicial proceedings that have required translation services; only 3 (26.07%) reported not having needed this to date. Of the 10 courts that provided translation services, all reported that they had provided translation services from one official language to another (see Figure 7).

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Are citizens able to address healthcare professionals in the

municipality’s official languages?

Does the municipality’s healthcare system reply in the

same language?

Have there been any incidents where a patient could not receive care in their own

language?

YES 7 5 4

NO 2 4 5


date. Of the 10 courts that provided translation services, all reported that they had provided translationservicesfromoneofficiallanguagetoanother(seeFigure7).

Figure 7

7(53.84%)courtsreportedexperiencingcaseswherepersonsontrialhaverequiredtransla-tionintonon-officiallanguagesandthiswasallegedlyprovidedbythecourts(seeFigure8).

Figure 8

11(84.61%)–courtsindicatedthattheyemployedfull-timetranslators,and5(38.46%)re-ported using private translation companies.

75

Figure 7

7 (53.84%) courts reported experiencing cases where persons on trial have required translation into non-official languages and this was allegedly provided by the courts (see Figure 8).

Figure 8

11 (84.61%) – courts indicated that they employed full-time translators, and 5 (38.46%) reported using private translation companies.

Have any persons on trial requested translation from one official language into another?

Did the Court make this possible?

YES 10 10

N/A 0 3

NO 3 0

0

2

4

6

8

10

12

YES

NO

Have any persons on trial requested translation into an unofficial language due to their not understanding Albanian or Serbian?

75

Figure 7


Figure 8




YES 10 10

N/A 0 3

NO 3 0

0

2

4

6

8

10

12

YES

NO



Figure 9

In relation to the specific challenges of translating legal documents and proceedings, 8(61.53%) courts reported that their translators and/or the private companies they hire arefamiliarwith the legal terminologyusedduring criminal proceedings: 3 (26.07%) rankedtranslators’ performance as ‘very good’,while only 2 (15.38%) considered the quality oftranslationtobe‘poor’(seeFigure9).However,withrespecttotrainingprograms,only1courtreportedthatithadestablishedorfinancedtrainingprogramsforfull-timetranslatorsinordertoimprovetranslationtechniquesanddeveloplegalterminology.

9ofthe13participatingcourts(69.23%)identifiedalackofbudgetasthebiggestobstacletotheirimplementationoftheirlanguageobligations,while4(30.76%)citedalackofclearguidelines.

Figure 10

7. Citizens’ Perceptions

Thissectionanalysesdatafromself-administeredquestionnairesaimedatassessingpopularperceptions of the current state of institutional implementation of the legal provisions regulat-ingtheuseoflanguages.Further,outcomesofthefocusgroupdiscussionsprovidesignificant

75

Figure 7


Figure 8




YES 10 10

N/A 0 3

NO 3 0

0

2

4

6

8

10

12

YES

NO


77

Figure 10

4. Citizens’ Perceptions

This section analyses data from self-administered questionnaires aimed at assessing popular perceptions of the current state of institutional implementation of the legal provisions regulating the use of languages. Further, outcomes of the focus group discussions provide significant information to interpret the data. When asked whether the language rights currently in operation in Kosovo provided them with sufficient protection, more than half (20, or 52.63%) replied that they did not (see Table 4).

Do you believe that the legislation in force in Kosovo provides sufficient protection with regards to use of languages for each citizen?

Albanian Serb Bosniak Turkish Roma, Ashkali or Egyptian

Total (II) as % of (Total II)

YES 6 2 3 0 7 18 47.36%

NO 0 4 0 4 12 20 52.63%

Total I: 6 6 3 4 19 38 100.00%

Table 4

69%

31%

0%0%

What are the main obstacles the central institutions face in implementing the legal provisions regulating the use of languages?

Lack of budget

Lack of staff speaking relevant languages

Lack of clear guidelines

Lack of political will


information to interpret the data.

WhenaskedwhetherthelanguagerightscurrentlyinoperationinKosovoprovidedthemwithsufficientprotection,morethanhalf(20,or52.63%)repliedthattheydidnot(seeTable4).

Do you believe that the legislation in force in Kosovo provides sufficient protection with regards to use of languages for each citizen?

Albanian Serb Bosniak Turkish Roma, Ashkali or Egyptian


YES 6 2 3 0 7 18 47.36%

NO 0 4 0 4 12 20 52.63%

Total I: 6 6 3 4 19 38 100.00%

Table 4

Whenthisfigureisbrokendownbycommunity,itappearsthatwhile100%ofAl-banianrespondentsbelievedthatKosovolegislationprovidedsufficientguarantees,almosttwothirdsofparticipantsfromothercommunitiesdidnotfeelthattheirlanguagerightswereadequatelyprotected.ThiswasmainlythecaseofrepresentativesoftheRomacommunitywhobelievethatthedemographiccriteriaforrecognitionofmunicipalofficiallanguageandlanguagesinofficialusearetoohighforRomanitobegrantedanyofthesestatuses.TheyexpressconcernsthatRomani,itspreservationandfurtherdevelopment,mightconsequentlynotbeensufficientlyprotected.Inaddition,aconcernsharedbyallcommunitieswasthere-quirementofthecensus,inparticularwithregardstothesignificantnumberofpersonsstillliving in displacement. One participant also mentioned the risk that Roma community mem-berswillnotdeclaretheirbelongingtothiscommunity.

Let’snowexaminetheparticipants’answerconcerningtheequalityofofficiallan-guagesandtheiralphabet.Oneofthefirstquestionsaddresstoroundtablediscussions’partic-ipantregardedtheirunderstandingofthenotionofequalityapplyingtotheuseoflanguages.Mostfrequentlycitedwereexampleofnon-compliancewiththelegalframework.

Onexperiencesrelated to theequalauthorityof legalacts indifferentofficial lan-guages,almosthalfoftherespondents,18(47.36%),reportedacentralormunicipalinsti-tutionrefusingtorecognisetheequalauthorityofbothofficiallanguageversionsofalaw,prioritizing the Albanian version over the Serbian. It should be noted that only members of non-Albaniancommunitieshadsuchanexperience.20(52.63%)respondentsbelievedthatinstitutionsalwaysrecognisedtheequalauthorityofbothofficiallanguages(includingall6respondentswhoidentifiedthemselvesasAlbanian).


Did any central/municipal institution refuse to recognise the equal/equivalent authority (validity) of a legal provision (in Serbian) and conclude that the Albanian version of the law

should prevail?

Albanian Serbian Bosnian Turkish Roma, Ashkali

and Egyp-tian


YES 0 3 2 3 10 18 47.36%

NO 6 3 1 1 9 20 52.63%

Total: 6 6 3 4 19 38 100%

Table 5

Whenaskedabouttherepresentation/displayoflanguagesinofficiallogos,asignifi-cantmajorityofrespondents,31(81.57%),consideredit‘veryimportant’thatbothofficiallanguagesbeaccordedequalprominenceininstitutionallogos;7(18.42%)feltitwas‘impor-tant’, and none considered it ‘unimportant’.

Figure 11

79

be accorded equal prominence in institutional logos; 7 (18.42%) felt it was ‘important’, and none considered it ‘unimportant’.

Figure 11

With regard to use of the Cyrillic alphabet, 17 (44.73%) of respondents would prefer for Cyrillic to be used together alongside the Latin alphabet for all official Serbian-language documents, logos, communications and correspondence. However, it should be noted that almost the same number of respondents, 15 (39.42%), would prefer that the Cyrillic alphabet not be used, while the remaining 6 (15.78%) would like Cyrillic to be used for institutional logos but for the text of official documents to appear in the Latin alphabet. These findings should however be balanced with the low level of representation of the Serb community among the respondent. It should also be outlined that quality of translation was mentioned as the utmost priority, being in Cyrillic or Latin alphabet.

0 5 10 15 20 25 30 35

Albanians

Serbs

Turks

Bosniaks

Roma, Ashkali and Egyptians

Total average:

Albanians Serbs Turks BosniaksRoma, Ashkali and Egyptians

Total average:

Indifferent 0 0 0 0 0 0

Not important 0 0 0 0 0 0

Important 0 2 0 0 5 7

Very important 6 4 4 3 14 31

How important is it for you that the institutions apply your understanding of “equality of official languages” in their logo?


WithregardtouseoftheCyrillicalphabet,17(44.73%)ofrespondentswouldpreferforCyrillictobeusedtogetheralongsidetheLatinalphabetforallofficialSerbian-languagedocuments, logos, communicationsandcorrespondence.However, it shouldbenoted thatalmostthesamenumberofrespondents,15(39.42%),wouldpreferthattheCyrillicalphabetnotbeused,whiletheremaining6(15.78%)wouldlikeCyrillictobeusedforinstitutionallogosbutforthetextofofficialdocumentstoappearintheLatinalphabet.Thesefindingsshould however be balancedwith the low level of representation of theSerb communityamongtherespondent.Itshouldalsobeoutlinedthatqualityoftranslationwasmentionedasthe utmost priority, being in Cyrillic or Latin alphabet.

Consideringnowexperiencesofparticipantsintheirinteractionswiththecentralin-stitutions(representativeandexecutiveinstitutions,andindependentinstitutions,executiveagenciesandregulators),itshouldfirstbeoutlinedthatveryfewparticipantsreportedinter-actingregularlywiththeseinstitutions.

Concerning the implementation of the legal framework pertaining to the use oflanguagesby central institutions, 9 (23.68%) respondents felt that central institutionshadimplemented their languageobligations ‘effectively’,17 (44.73%),believed that theyhaddoneso‘onlytosomeextent’,and7(18.42%)feltthattheywereimplementingthemonly‘minimally’.However,only5(13.15%)feltthatcentralinstitutionswerenotimplementingandrespectingtheLawontheUseoflanguages.AsevidencedbyFigure39bbelow,theseresponsesindicatedadistinctionbetweenpersonsbelongingtotheAlbaniancommunityandthosebelongingtoothercommunities(seeFigure12b).

Figure12a)andb)

12(31.57%)respondentsconcludedthattheycouldalwaysinteractwithcentralin-stitutions inbothofficial languages,while30(52.63%)indicatedthat theycouldusebothofficial languages only occasionally in their communications with central institutions. 4(10.52%)reportedthattheycouldneverinteractwithcentralinstitutionsineitheroftheof-ficiallanguages(seeFigure40).Itshouldbenotedthatrespondentsinthelattercategorywereall members of the Roma, Ashkali, and Egyptian communities.

80

Considering now experiences of participants in their interactions with the central

institutions (representative and executive institutions, and independent institutions, executive agencies and regulators), it should first be outlined that very few participants reported interacting regularly with these institutions.

Concerning the implementation of the legal framework pertaining to the use of languages by central institutions, 9 (23.68%) respondents felt that central institutions had implemented their language obligations ‘effectively’, 17 (44.73%), believed that they had done so ‘only to some extent’, and 7 (18.42%) felt that they were implementing them only ‘minimally’. However, only 5 (13.15%) felt that central institutions were not implementing and respecting the Law on the Use of languages. As evidenced by Figure 39b below, these responses indicated a distinction between persons belonging to the Albanian community and those belonging to other communities (see Figure 12b).

Figure 12 a) and b)

12 (31.57%) respondents concluded that they could always interact with central

institutions in both official languages, while 30 (52.63%) indicated that they could use both official languages only occasionally in their communications with central institutions. 4 (10.52%) reported that they could never interact with central institutions in either of the official languages (see Figure 40). It should be noted that respondents in the latter category were all members of the Roma, Ashkali, and Egyptian communities.

24%

45%

18%

13%

How do you evaluate the implementation of legal provisions pertaining to the use

of languages by central institutions

Effectively

Ineffective

Minimally

Not implementing

22%

40%

22%

16%

How do you evaluate the implementation of legal provisions pertaining to the use

of languages by central institutions (excluding Albanians)

Effectively

Ineffective

Minimally

Not implementing


To what extent can you interact orally or in written (receive information and docu-ments) with the central institutions in any of the official languages (Albanian and

Serbian)?

Albanians Serbian Bosnian Turkish Roma, Ashkali,

and Egyp-tian

Total (II)

as % of (Total II)

ALWAYS 5 1 0 0 6 12 31.57%OFTEN 0 1 0 0 1 2 5.26%SOME-TIMES

1 4 3 4 8 20 52.63%

NEVER 0 0 0 0 4 4 10.52%Total (I): 6 6 3 4 19 38 100%

Skica 13

ARoma communitymembermentioned his encounterwhen communicatingwiththeMPANGORegistrationDepartmentwherenoneofthestaffwereabletocommunicateinSerbiananddidnottrytofindatranslatororcolleaguetoassistthem.Hesuggestedthatindepartment/unit/officewherethereisinteractionwiththepublic,priorityshallbetohavecivilservants speaking both languages.

As for participation in meetings and the ability to obtain documents, 11 of the 38 (28.94%)respondentsdescribedfindingdocumentsinSerbianas‘hard’,while9(76.31%)re-portedthathadfaceddifficultyusinganofficiallanguageinameetingorotherpubliceventsorganized by central institutions.

Figure 14

0 5 10 15 20 25

Total average

Serbs

Turks


Bosnians

Albanians

Total average Serbs TurksRoma, Ashkali and Egyptians

Bosnians Albanians

NO 15 1 0 8 1 5

YES 23 5 4 11 2 1

In your opinion, would it be more difficult to get hired in a central institution without sufficient

knowledge of Albanian or Serbian?


Morethanhalfoftherespondents,23(60.52%),believedthatitwouldbemoredif-ficulttobehiredbyacentralinstitutionwithoutsufficientknowledgeofeitherAlbanianorSerbian.WhenaskedspecificallyaboutAlbanian,outofthe23respondentswhobelievethatknowledgeofAlbanianandSerbianisrequired,13(56.52%)believedthatknowledgeofAl-banianisalwaysrequired,6(26.08%)thatitisonlysometimesrequired,and4(17.39%)thatitisoftenrequired(seeFigure15).

If yes was your previous answer, is knowledge of Albanian always a requirement for being employed in central institutions (provide whether there is a bias)?

Albanian Serbian Bosniak Turkish Roma, Ashkali or Egyptian


ALWAYS 1 2 1 4 5 13 56.52%

OFTEN 0 0 0 0 4 4 17.39%

SOMETIMES 0 3 1 0 2 6 26.08%

NEVER 0 0 0 0 0 0 0%

Total I: 1 5 2 4 11 23 100%

Figure 15

Regardingmunicipal institutions,13of the38 respondents (34.21%) reported thattheirmunicipalauthoritieswerefullyimplementingandrespectingtheLawontheUseofLanguages,14(36.84%)believedthatmunicipalauthoritieswereonlyimplementingtheLawtosomeextent,7(18.42%)feltthattheyweremakingminimalefforts,and4(10.52%)feltthattheywereneitherimplementingnorrespectingit.

Figure 16

14of the28respondents (36.84%)reported that theywerealwaysable to interactwithmunicipalauthoritiesintheirownlanguage,17(44.73%)claimedthatweresometimesableto,andonly2(5.26%)saidthattheycouldneverinteractwithmunicipalinstitutionsin

83

Regarding municipal institutions, 13 of the 38 respondents (34.21%) reported that their municipal authorities were fully implementing and respecting the Law on the Use of Languages, 14 (36.84%) believed that municipal authorities were only implementing the Law to some extent, 7 (18.42%) felt that they were making minimal efforts, and 4 (10.52%) felt that they were neither implementing nor respecting it.

Figure 16

14 of the 28 respondents (36.84%) reported that they were always able to interact with

municipal authorities in their own language, 17 (44.73%) claimed that were sometimes able to, and only 2 (5.26%) said that they could never interact with municipal institutions in their own language.

Of the 38 respondents, only 28 (73.68%) reported that they had requested documents and information from municipal institutions in a language in official use. Of those, only 6 (15.78%) reported that they ‘always’ received the requested information. By contrast, 13 respondents (34.21%) reported that municipal authorities only ‘sometimes’ provided the relevant information, and 7 (18.42%) reported that municipal institutions ‘never’ accommodated their requests.

When asked whether official signs indicating names of towns, villages, streets, places, municipal services, and other designations were displayed in both Serbian and Albanian, 14 of the 28 respondents(36.84%) reported that they ‘always’ were, 12 (31.57%) reported that they ‘sometimes’ were, and 4 (10.52%) reported that they were never displayed in both official languages.

34%

37%

18%

11%

How do you evaluate the implementation of legal provisions pertaining to the on use of languages by the local government in your municipality of residence ?

Effectively

Ineffective

Minimally

Not implementing


theirownlanguage.

Ofthe38respondents,only28(73.68%)reportedthattheyhadrequesteddocumentsandinformationfrommunicipalinstitutionsinalanguageinofficialuse.Ofthose,only6(15.78%) reported that they ‘always’ received the requested information.By contrast, 13respondents(34.21%)reportedthatmunicipalauthoritiesonly‘sometimes’providedtherele-vantinformation,and7(18.42%)reportedthatmunicipalinstitutions‘never’accommodatedtheirrequests.

Whenaskedwhetherofficialsignsindicatingnamesoftowns,villages,streets,plac-es,municipalservices,andotherdesignationsweredisplayedinbothSerbianandAlbanian,14of the28respondents(36.84%)reported that they‘always’were,12(31.57%)reportedthatthey‘sometimes’were,and4(10.52%)reportedthattheywereneverdisplayedinbothofficiallanguages.

Figure 17

Atotalof23(60.52%)respondentsbelievedthatitwouldbemoredifficulttobehiredby amunicipal institutionwithout sufficient knowledgeofAlbanian/Serbian/other officiallanguage.However,15(39.47%)believedthatknowledgeofAlbanianand/orSerbianwasnotarequirementforemploymentwithintheirmunicipaladministration.

84

Figure 17

A total of 23 (60.52%) respondents believed that it would be more difficult to be hired by a municipal institution without sufficient knowledge of Albanian/Serbian/other official language. However, 15 (39.47%) believed that knowledge of Albanian and/or Serbian was not a requirement for employment within their municipal administration.

Would it be more difficult to be hired by a municipal institution (in the municipality of your residence) without sufficient knowledge of Albanian/Serbian/other official language?

0 2 4 6 8 10 12 14 16

Total average:

Serbs

Turks

Bosniaks


Albanians

Total average: Serbs Turks BosniaksRoma, Ashkali and Egyptians

Albanians

Never 4 0 2 0 2 0

Sometimes 12 2 1 2 7 0

Often 8 2 0 1 2 3

Always 14 2 1 0 8 3

Are the official signs indicating names of towns, villages, streets, places, municipal services and other designations displayed in all official languages?


Would it be more difficult to be hired by a municipal institution (in the municipality of your residence) without sufficient knowledge of Albanian/Serbian/other official language?

Albanians Serbs Bosniaks Turks Roma, Ashkali and Egyptians


YES 1 4 2 4 12 23 60.52%

NO 5 2 1 0 7 15 39.47%

Total I: 6 6 3 4 19 38 100%

Figure 18

Participantswereaskedwhether thecommunitymembershipofmunicipalmayorshad any impact on implementation of municipal obligations relating to the use of languages. 10ofthe37respondents(26.31%)reportedthatmayor’sethnicity‘always’hinderedtheuseofallofficiallanguagesinmunicipalinstitutions,and9(23.69%)reportedthatit‘often’de-terminedwhetherallofficiallanguageswereusedinmunicipalinstitutions.Thisissuewasalso raised in focus group discussions.

Figure 19

Slightlymorethanonethirdofrespondents,15(39.47%),feltthatthemono-ormulti-ethniccompositionofthemunicipalitywasadeterminantfactorinthelevelofrespectforofficiallanguageswithinthatmunicipality,and9(23.68%)reportedthatthiswoulddeterminethelevel of implementation of legal obligations relating to the use of languages. Only 6 respon-

86

Slightly more than one third of respondents, 15 (39.47%), felt that the mono- or multi-ethnic composition of the municipality was a determinant factor in the level of respect for official languages within that municipality, and 9 (23.68%) reported that this would determine the level of implementation of legal obligations relating to the use of languages. Only 6 respondents (15.78%) felt that there was no relationship between the mono- or multi-ethnic composition of a municipality and the level of respect for official languages within municipal institutions.

Figure 20

Moreover, when asked whether there was any difference between Albanian, Serbian, and Turkish majority municipalities in their respective implementation of the Law on Use of languages, 25 (65.78%) declared that differences exist, while 13 (34.21%) said no difference exists.

Albanians Turks Serbs BosniaksRoma, Ashkali and EgyptiansTotal average

Always 5 0 0 2 8 15

Often 0 0 3 1 5 9


Never 0 4 0 0 2 6

0

2

4

6

8

10

12

14

16

To what extent does the mono/multi-ethnic composition of the municipality determine the level of respect for official languages?


dents(15.78%)feltthattherewasnorelationshipbetweenthemono-ormulti-ethniccom-positionofamunicipalityand the levelof respect forofficial languageswithinmunicipalinstitutions.

Figure 20

Moreover,when askedwhether therewas any difference betweenAlbanian, Serbian, andTurkishmajoritymunicipalities in their respective implementation of theLaw onUse oflanguages,25(65.78%)declaredthatdifferencesexist,while13(34.21%)saidnodifferenceexists.

Figure 21

85

Albanians Serbs Bosniaks Turks Roma, Ashkali and Egyptians


YES 1 4 2 4 12 23 60.52%

NO 5 2 1 0 7 15 39.47%

Total I: 6 6 3 4 19 38 100%

Figure 18

Participants were asked whether the community membership of municipal mayors had

any impact on implementation of municipal obligations relating to the use of languages. 10 of the 37 respondents (26.31%) reported that mayor’s ethnicity ‘always’ hindered the use of all official languages in municipal institutions, and 9 (23.69%) reported that it ‘often’ determined whether all official languages were used in municipal institutions. This issue was also raised in focus group discussions.

Figure 19

Albanians Turks Serbs BosniaksRoma, Ashkali and Egyptians

Total average

Always 0 0 3 1 6 10

Often 0 1 1 1 6 9


Never 3 0 1 0 4 8

0

2

4

6

8

10

12

In your opinion, to what extent does the mayor’s community belonging hinder the use of all official languages in the municipal institutions?

87

Figure 21

Regarding healthcare institutions, 14 of the 38 respondents (63.15%) claimed that it was not easy to communicate with municipal healthcare institutions in either official language or to receive medical treatment in those languages.

0 5 10 15 20 25 30

Total average

Serbs

Turks


Bosniaks

Albanians


Bosniaks Albanians

NO 13 2 3 7 0 1

YES 25 4 1 12 3 5

Is there any difference between Albanian, Serbian and Turkish-majority municipalities as regards the respect of the law on use of languages?


Regardinghealthcare institutions,14of the38 respondents (63.15%)claimed thatitwasnoteasytocommunicatewithmunicipalhealthcareinstitutionsineitherofficiallan-guage or to receive medical treatment in those languages.

Figure 22

Whenaskedabout theLanguageCommission,26of the38 respondents (68.42%)reportedthattheywerenotawareofeitheritsexistenceoritsrole(seeFigure23).

Figure 23

88

Figure 22

When asked about the Language Commission, 26 of the 38 respondents (68.42%) reported that they were not aware of either its existence or its role (see Figure 23).

Figure 23

0 5 10 15 20 25 30

Total average

Serbs

Turks


Bosniaks

Albanians


Bosniaks Albanians

NO 14 3 4 6 0 1

YES 24 3 0 13 3 5

In your personal experience, is it easy to communicate and receive medical treatment at the municipal health-care institutions in official languages

(Albanian, Serbian and other municipal official language)?

Albanians Turks Serbs BosniaksRoma, Aahkali and Egyptians

Total average

YES 2 1 2 1 6 12

NO 4 3 4 2 13 26

0

5

10

15

20

25

30

Did you know about the existence and role of the Language Commission prior to attending this event?

88

Figure 22

When asked about the Language Commission, 26 of the 38 respondents (68.42%) reported that they were not aware of either its existence or its role (see Figure 23).

Figure 23

0 5 10 15 20 25 30

Total average

Serbs

Turks


Bosniaks

Albanians


Bosniaks Albanians

NO 14 3 4 6 0 1

YES 24 3 0 13 3 5

In your personal experience, is it easy to communicate and receive medical treatment at the municipal health-care institutions in official languages

(Albanian, Serbian and other municipal official language)?

Albanians Turks Serbs BosniaksRoma, Aahkali and Egyptians

Total average

YES 2 1 2 1 6 12

NO 4 3 4 2 13 26

0

5

10

15

20

25

30

Did you know about the existence and role of the Language Commission prior to attending this event?


VI. FINAL APPRAISALS Language serves not only as an instrument of communication, but as a marker of individual and collective identity. Providing language rights to members of communities enables their full and effective participation in all areas of life. Of crucial importance are provisions that guarantee to all communities access to education and media in the language of their choice, and to use their language freely in the private sphere. Another set of standards – subject of this study, ensure that community languages can used in relation to administrative authorities and public enterprises if certain conditions are met.

Kosovo has adopted extensive guarantees for the preservation and further develop-mentofcommunitylanguages.Withregardstothefieldofthisstudy,theConstitutionoftheRepublicofKosovoanditslaws,suchastheLawontheUseofLanguages,grantsAlbanianandSerbianlanguagesandtheiralphabets,thestatusofofficiallanguagesonequalbasisandprovidesthatallcitizencancommunicatewith(orallyandinwritten),andreceiveinforma-tion from all public bodies in these languages. At the municipal level, other languages can alsoberecognisedofficialstatusandorstatusoflanguageinofficialuseenablingcommunitymemberstocommunicatewiththemunicipalbodiesusingtheirlanguages.Further,inordertoensureequalaccesstohealthservices,aswellastorespecttherighttodueprocess,com-munitylanguages,officialornot,canbeusetoacertainextentinrelationswiththepublichealthcare system or the judiciary.

Thefirstsetofconclusionsthatcanbedrawnfromthisstudyconcernthelegalframeworkinforce.Asdemonstratedinthefirstsectionofthisstudy,thedomesticlegalframeworkisextremelycomplex.Duringfocusgroupdiscussion,butalsointerviews,ithasbeenobservedthatwhilemostindividualsareawareofthebroadprinciplespertainingtotheuseoflanguag-es,sometechnicalitiesofthelawanditsimplementationremainstoalargeextentunknown.When asked about the provision of information on the rights and obligations pertaining to the useoflanguagestoitsstaff,onlyathird(33%)ofinstitutionssurveyed,acrosscategories,statedthattheytookspecificmeasurestoinformtheirstaffcivilservants.

Thedetailedexamofthelegalframeworkhasdemonstratedthatsomeareasmightbenefitfromfurtherclarification,asitisthecaseofthedisplayoftopographicalsigns,whileothersareas,developingthelegalframeworkmightproducepositiveeffect,forexamplecon-cerningthenotionof‘equality’inthedisplayoflanguagesinsignsandlogo.Further,thelegalframeworkcurrentlyinplacemightnotpromoteenoughsomecommunitymembers.Somecommunitymembers,mostlyRoma,stronglyfeltthatthecriteriaforrecognitionofofficiallanguageandlanguageinofficialuseatthemunicipallevelsdoesnotprovideforsufficientguaranteesforRomani.Finally,caseswereobservedwhereby,whilenodirectlyincontradic-tionwiththelaw,theimplementationofthesub-legislativeactissuefromthatsamelaw,doesnot provide the intended effect. One can refer to the composition of the Language Commis-sionortherequirementofacensus,unforeseenbythelaw,fortherecognitionofmunicipalofficiallanguages.

A third set of appraisals relates to the language capacities of civil servants. While it shouldbeoutlinedthatbeingabletoworkefficientlyinmorethanoneofficiallanguagedoesnotconstitutearequirementtoaccesspublicfunction(althoughproportionalrepresentationofallcommunitiesisguaranteedwithintheallpublicbodiesandenterprises),theabilityofinstitutions’stafftoperformtheirtasksinallofficiallanguagesisacentraltothefullimple-mentationof the legal framework.Weobserve thatmost institutionsdonotevaluate their


stafflanguageskills,butarehoweverusuallyabletoprovideapproximatefigures.Positively,itseemsthatthenumberofcivilservantswhoareabletoeffectivelyworkinallofficiallan-guageisaround40%.However,itwasnotedbyseveralintervieweesthatthepercentageofbilingualortrilingualemployeestendstodecrease.Theyoungergenerations,whicharenotobligedtostudyasecondofficiallanguage,havereportedlymoredifficultiesinefficientlyworkinginallofficiallanguages.

Withregardstothemainfindingsoftheassessment–theextenttowhichandhowcentral and municipal authorities are implementing their obligations in relation to the use of languages,theanalysisofthedatagatheredfromquestionnaires,in-depthinterviews,fieldresearchandfocusgroups,hasshownthatinseveralareasimplementationremainstobeim-proved.Agreatmajorityofinstitutionsgavethelackoffinancialresourcesasthemainissueimpedingthefullimplementationofthelegalframework.

Apartfromtheprovisionofinterpretationinmeetingsfromoneofficiallanguagetoanother,whichseemstobeautomaticallyprovided(goingbeyondthelawwhichstatesthatinterpretationshouldberequested),deficitofimplementationistherulewithregardstoallotherprovisions.Thisdeficit is especially troubling in relation toattemptsbycommunitymemberstoidentifyandobtaindocumentsandinformationinofficiallanguages.Concerningoralinteractionwithofficials,whileallinstitutionsreportedthatitwaspossibletointeractwiththeminalllanguages,focusgroupdiscussions’participantsrelatednegativeexperiencesintheircommunicationwithofficialsinAlbanian-majoritymunicipalitieswhenaddressingthem in the Serbian language.

22outof23(95.65%)ofcentralinstitutions–representativeandexecutive,andinde-pendent institutions, executive agencies and regulators, reported issuing their documents in alllanguages.Onthecontrary,70%ofmunicipalitiesstatedthatallofficialdocumentswerenotalwaysissuedandkeptinallofficiallanguages.Oftenmentionedwasrecordsofmeetingswhichwereallegedlyoftenkeptandissuedinthelanguageinwhichthemeetingtookplace.ThesedeclarationsshallalsobebalancedwhenconsideringthatinstitutionssurveyeddidnotdifferentiatebetweenSerbianandBosnianlanguages.

Thewebsitesexaminedduringtheresearchallshowedsignificantdifferencesintheamountofinformationavailableinthedifferentofficiallanguages.Only5outof21centralinstitutionssurveyedpossessingafunctioningwebsitehadagreatmajorityofinformationavailableinbothofficiallanguages(onlyafewdocumentsweremissing).Inallothercases,theamountofinformationavailableinAlbanianwasmoreimportantthaninSerbian.Noneofthemunicipalwebsitecanbesaidtobeevenclosetohaveinformationequallyavailableinallofficiallanguages.Theissueoftheavailabilityofsub-legislativeactsinSerbianlanguageis particularly concerning.

An issue thatwaswidelyacknowledgedbycitizen is thequalityof translation, inparticularoflegaldocumentsandwithregardstoSerbianandBosnianlanguages.Mostin-stitutions provide little, if any, professional development opportunities to improve language-related services such as translation. Almost every institution reports that it employs a number of language assistants, but a great majority of cases, these assistants do not receive regular trainingontranslationtechniques.

Further,whiletheConstitutiongrantsAlbanianandSerbianandtheiralphabetsthestatusofofficial languageof theRepublicofKosovo.However, inpractice, thestudyhasshownthattheCyrillicalphabetisextremelyrarelyusedbyinstitutions,oronlyforinternal


documents. While the decision to use Latin or Cyrillic alphabets for Serbian-language docu-mentsismainlylettotheappreciationofindividualinstitutionswithnoguidelinesissued,itshouldbenotedthatsomemunicipalitieshavestatedthatLatinalphabetwillbetheonlyoneisuseintheirStatuteorsub-legislativeactsregulatingtheuseoflanguageswithintheirterritory.

Oneoftherequirementsthatinstitutionsshouldrespectisthemarkingofbuildingandinstitutionalproperty,suchasvehicles,inallofficiallanguages.Ithasbeendemonstratedthathalfofcentralrepresentativeandexecutiveinstitutions,aswellasmunicipaladministrations,complywiththisprovisioninsignsinsideandoutsidetheirbuilding,aswellasontheirmov-able property. Compliance rate is even more than 50% in independent institutions, executive agencies and regulators.

Consideringnowtheissueoftopographicalsigns,ithasbeennotedthatitconstituteanoutstandingissueandthatin60%ofcases,signsdidnotcomplywiththelegalrequire-ments.

Onapositivenote,itshouldbehighlightedthatasignificantmajorityofmunicipalinstitutionssurveyedrecogniseofficiallanguagesintheirStatute(90%)andhaveadoptedthesub-legislativeactasrequestedbytheLawontheUseofLanguages(70%).Whiletheaimwasnottoassesstoqualityofthemunicipalsub-legislativeactsregulatingtheuseoflan-guages,itseemsthattheirscopewasvariableandthatabeneficialexchangeofbest-practicesamong municipalities did not occur.

Other areas assessed by the study include the issue of the display of languages in of-ficialinstitutionallogosatboththecentralandmunicipallevels.ItseemsthattheAlbanianlanguageisalmostalwaysgivenprominence.

One point that needs to be outlined concerns the issuance of the identity cards in municipalofficiallanguages.Althoughnotincludedwithinthescopeofthestudy,ithasbeenreportedbyTurkishcommunitymembersandverifiedbytheresearchteamthatidentitycardsare only issued in Albanian, Serbian and English and therefore do not respect the provision of theLawonIdentityCards[No.03/L-099](Article9).

With regard to minor offences courts, the evidence indicates that these do not translate theirdecisionsintobothofficiallanguages.However,theydidreportproblemsinrelationtothequalityoftranslationandtothetranslationprocessforlegaldocuments.Amajorityoftherespondingcourtsindicatedthatthetwobiggestobstaclestheyfacedinimplementingtheirlanguageobligationsrelatedtothelackofadequatebudgetandanabsenceofqualifiedstaff.

Thispaperhasalso revealedanumberofproblemswith regard to theuseof lan-guagesinmunicipalhealthcareinstitutions.Itshouldbehoweverthatanimportantpartofthe problem community members reported during the during focus group discussions relates to the access to healthcare in general and that language barriers did not seem to be the big-gestobstacletothefullenjoymentoftherighttoheath.Theabilitytocommunicationwithhealthcare professional in community languages seems to vary greatly depending of the place ofresidencebutalsotheavailabilityoftransportationmeans.Itishoweverimportanttonotethatadeficitseemtobeobservewithregardstotheprovisionofhealth-relatedpublicinfor-mation in all languages.


VII. RECOMMENDATIONSThispaperhasthusidentifiedanumberofkeyproblemsintheeffectiveimplementationofthelegalframeworkregulatingtheuseoflanguages,withparticularemphasisontheextenttowhichmembersofnon-majoritycommunitiescancommunicatewithpublicinstitutionsatthecentralandmunicipallevel.Thefollowingsectionpresentsaseriesoffollow-uprecom-mendations aimed at addressing these problems.

1. The evidence suggests that a number of institutions and/or citizens are not properly in-formedabout therightsandobligations thatderivefromtheLawontheUseofLan-guages.Toraiseawareness,weproposethefollowingactions:

a. With regard to citizens, relevant executive bodies and the Language Com-missionshouldinitiateapublicawarenesscampaign,targetedatthoseareasinhabited predominantly by members of non-majority communities, to raise understanding of language rights.

b. Relevant executive bodies and the Language Commission should train civil servants about their obligations in relation to the Law on theUse of Lan-guages.Thesetrainingprogramsshouldincludeaspecialfocusonthe‘equalauthorityofofficiallanguages’.

With the conduct of the population census in 2011, the information campaign and train-ingshouldfocusontheprocedureforrecognitionofmunicipalofficiallanguagesandlanguagesinofficialuse,aswellastherightsandobligationslinkedtothesetwostatuses.

2. TheLanguageCommission should closelymonitor developments following the pub-licationof the census concerning the recognitionofmunicipalofficial languages andlanguagesinofficialuse.

3. Inordertopromotemultilingualismwithinthecivilservice:

a. ThenewLawonCivilServiceanditsquotashouldbeimplemented;

b. The MPA and the Kosovo Institute of Public Administration should provide languageclassinofficiallanguagesandothermunicipalofficiallanguagesandlanguage inofficialuse,aswellas training in interpretationand translationtechniques;

c. To encourage attendance, success in such training could be an aspect of civil servants’ performance evaluation.

4. Concerningtheprovisionofdocumentsandconductofpublicinformationinallofficiallanguages, central and municipal institutions should make every effort to ensure that thosecitizenswhobelongtocommunitiesandwhosemothertongueisnotanofficiallanguage receive documents and information in their language. Efforts should particu-larly target the availability of legal acts and the provision of information by internet in allofficiallanguages.

5. Toensurethequalityoftranslation,everyinstitutionshouldestablishatranslationofficetoensurethatalldocuments,information,andrequestsaretranslatedintobothofficiallanguages.Inordertoensurequalityoftranslation,eachofficeshouldemploytrainedlanguage editors.


6. Thelogoofcentrallevelinstitutionsshalldisplayalllanguageversionsonanequalbasisand guidelines shall be issued to municipalities to ensure that their respective logo also complywiththis.

7. ApublicdebatewithrepresentativesoftheSerbiancommunityontheuseoftheCyrillicalphabet.Thegoalsofthedebatewouldbetoreceiveopinionsandprovideclarificationon the use of Cyrillic alphabet in and by Kosovo institutions.

8. Thegrantingofstatusof‘languageinofficialuse’atthemunicipallevelaccordingtothe‘traditional character’ criteria shall be encouraged.

9. Guidelines on the use of languages and related rights and obligation pertaining to mu-nicipal level should be developed. Municipal sub-legislative acts on the use of language shallbeharmonisedordevelopedinaccordancewiththeseguidelines.

10. Concerning signs indicating names of municipalities, villages and places:

a. A sub-legislative act should be developed to regulate the display of the topo-graphicalnameaccordingtotheprevailingpracticebywhichthelanguageofthemajoritypopulationcomesfirst, then theotherofficial language(s), andtheyaredisplayedonanequalbasis;

b. Adebateshouldbeopenconcerningthenamesofmunicipalitieswhicharenotacceptable to all communities;

c. Special measures should be taken by the MTT and respective municipal de-partmentstoimplementthelegalframeworkpertainingtotopographicalsigns;

d. The Language Commission should undertake an inspection of topographical signs.

11. In order to accomplish these goals, the capacities of the institution responsible to oversee therecognitionofequalityofofficiallanguageandthepromotionoftheuseofalllan-guages – the Language Commission, shall be reinforced, and its visibility increased:

a. The Language Commission shall possess a separate budget;

b. The members and support staff of the Commission shall be dedicated full time totheirtaskswiththeCommission;

c. ThemembershipoftheCommissionshallbechangedinordertoreflectKoso-volinguisticcommunitiesasprovidedbylaw;

d. TheLanguageCommissionshouldreinforceitscooperationwiththeOfficeofthe Ombudsperson and cases concerning the use of languages should be dealt withbytheCommission;

e. The Language Commission should continue its efforts to increase its visibility among members of linguistic communities.

g. The composition of the Language Commission should be assessed carefully.

Design and Printing:

EUROPRINTY - Prishtinë