10

Przedsiębiorstwa prywatne - fundament polskiej gospodarki

Rosnąca rola sektora przedsiębiorstw w polskiej gospodarce wiąże się nierozerwalnie ze wzrostem znaczenia sektora prywatnego, jaki miał miejsce od początku transformacji. Znajduje to odzwierciedlenie m.in. we wzroście liczby podmiotów gospodarki narodowej w sektorze prywatnym.

1

Od 1993 r. liczba podmiotów zarejestrowanych w REGON rosła średnio o 3,3 proc. rocznie – z 1,94 mln na koniec 1993 r. do 4,10 mln podmiotów na koniec czerwca 2017 r. (Rysunek 1). Towarzyszył temu spadek liczby indywidualnych gospodarstw rolnych (nieuwzględnionych w rejestrze REGON), wskazujący na przemieszczanie się osób pracujących w rolnictwie do bardziej wydajnych sektorów gospodarki. ►

Rysunek 1

LiczbapodmiotówgospodarkinarodowejwsektorzeprywatnymwPolsce,nakoniecokresu

Nowa definicja indywidualnego gospodarstwa rolnego nie obejmuje posiadaczy użytków rolnych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz posiadaczy użytków rolnych o powierzchni poniżej 1 ha prowadzących działalność rolniczą o małej skali.

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

20161 poł. 2017

1 944 w tysiącach

2 071

2 061

2 356 3 067

2 540 3 013

2 773 2 960

2 956 2 907

3 086 2 854

3 215 2 891

3 348 2 929

3 452 2 841

3 442 2 840

3 478 2 729

3 497 2 595

3 546 2 575

3 633 2 562

3 622 2 498

3 788

3 748

3 852

3 948

3 996

4 029

4 072

4 105

1 407

1 405

1 409

1 425

1 474

1 653

1 505

indywidualne gospodarstwa rolne (przed Spisem Rolnym z 2010 r.)

indywidualne gospodarstwa rolne (po Spisie Rolnym w 2010 r.)

sektor prywatny (z wyłączeniem indywidualnych gospodarstw rolnych)

Źródło:EYnapodstawieGUS. *Skokowazmiana(spadek)liczbyindywidualnychgospodarstwrolnychw2010r.wynikazwprowadzeniaprzezGUSod2010r.zmianmetodologiibadańrolniczych,którezawęziłydefinicjęgospodarstwarolnego.Obecnieobowiązującadefinicjagospodarstwarolnegonieobejmujeposiadaczyużytkówrolnychnieprowadzącychdziałalnościrolniczejorazposiadaczyużytkówrolnychopowierzchniponiżej1haprowadzącychdziałalnośćrolnicząomałejskali.Różnicapomiędzyliczbągospodarstwrolnychw2009r.(wgwcześniejszejdefinicji)orazw2010r.(wgnowejdefinicji)wyniosłaok.1,0mln(2,5mlnw2009r.wobec1,5mlnw2010r.).

11

Przedsiębiorstwa prywatne - fundament polskiej gospodarki

11

Spośród ogółu podmiotów zarejestrowanych w REGON oraz indywidualnych gospodarstw rolnych, na koniec 2016 r. do sektora prywatnego należało 97,1% podmiotów (tj. 5 478 tys. z 5 644 tys. wszystkich podmiotów).

Aktywnych (tj. prowadzących działalność w badanym okresie) podmiotów w sektorze prywatnym, łącznie z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi, było 5,24 mln (Rysunek 2). Jednocześnie, według naszych szacunków,

wśród wszystkich podmiotów (w sektorze prywatnym i publicznym) funkcjonowało 4,85 mln przedsiębiorstw7, w tym ok. 4,8 mln przedsiębiorstw prywatnych (zgodnie z przedstawionym wyżej rozumieniem tego pojęcia)8.

7 Odejmującodliczbyaktywnychpodmiotówgospodarkinarodowejszacunkowąliczbęaktywnychpodmiotówniebędącychprzedsiębiorstwami(np.wspólnotymieszkaniowe,kościoły,związkizawodowe,itd.).

8 Odejmującodliczbyaktywnychprzedsiębiorstwszacunkowąliczbęaktywnychprzedsiębiorstwpublicznych.Liczbaprzedsiębiorstwpublicznychzostałaoszacowananapodstawie:(1)liczbyaktywnychmałych,średnichidużychprzedsiębiorstwniefinansowychkontrolowanychprzezsektorpublicznyoraz(2)liczbyaktywnychpublicznychjednostekwdziałalnościfinansowejiubezpieczeniowej,edukacjiorazopiecezdrowotnej,codałołącznie48,6tys.przedsiębiorstwpublicznych.Taliczbajestjednakzaniżona,ponieważnieuwzględniam.in.przedsiębiorstwpublicznychzatrudniającychmniejniż10pracowników.Wartojednakodnotować,żecałkowitaliczbaaktywnychpodmiotówgospodarkinarodowejwsektorzepublicznym(wtympodmiotyniebędąceprzedsiębiorstwami)wyniosłanakoniec2016r.120,2tys.

Rysunek 2

Liczbaaktywnychpodmiotówwgospodarceogółem,wsektorzeprywatnym,sektorzeprzedsiębiorstwisektorzeprzedsiębiorstwprywatnychwPolscenakoniec2016r.

Aktywne podmioty gospodarki narodowej

(REGON)

Odejmując podmioty w sektorze publicznym

Odejmując podmioty niebędące

przedsiębiorstwami (szacunek)

Odejmując przedsiębiorstwa

w sektorze publicznym (szacunek)

Indywidualne gospodarstwa rolne

1 407 1 407 1 407 1 4071 407

5 235

Podmioty ogółem Sektor prywatny Podmioty ogółem Sektor przedsiębiorstw

Sektor przedsiębiorstw

prywatnych

5 072 5 235 4 7994 848

3 829 3 665 3 829 3 3933 441

Źródło:ObliczeniaiszacunkiEYnapodstawiedanychGUS.

Przedsiębiorstwa prywatne - fundament polskiej gospodarki

1212

Rosnące znaczenie sektora prywatnego dla polskiej gospodarki znajduje potwierdzenie w kształtowaniu się kluczowych zmiennych ekonomicznych, takich jak wytwarzana wartość dodana brutto (WDB)9 czy zatrudnienie.

Liczba pracujących w sektorze prywatnym wzrosła w latach 1995-2015 o 47% - z 8,4 mln osób do 12,2 mln osób, a udział tego sektora w liczbie pracujących w gospodarce wzrósł w tym czasie z niecałych 60% do prawie 80%. Szczególnie duży wzrost zatrudnienia (w ramach sektora prywatnego) wystąpił

w podmiotach z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego, które zwiększyły liczbę pracujących z 269 tys. w 1995 r. do 1 708 tys. w 2015 r. Z kolei liczba pracujących w sektorze publicznym obniżyła się w tym okresie o 40% - z 6,2 mln osób do 3,8 mln osób.

Rysunek 3

UdziałsektoraprywatnegoisektorapublicznegowliczbiepracującychwgospodarcenarodowejwPolsce

1995 2005 2015

40,4%

1,8%

57,8% 67,4%

6,6%25,9%

68,6%

20,8%10,6%

sektor publiczny polski sektor prywatny własność zagraniczna

Źródło:GUS.

9 Wdalszejczęściraportuprzezwartośćdodanąbędziemyrozumiećwartośćdodanąbrutto.

13

Rysunek 4

LiczbapracującychwsektorzeprywatnymipublicznymwPolsce

-40%

+47%

14

12

10

8

6

4

2

01995 2000 2005 2010 2015

sektor publiczny sektor prywatny

mln

osó

b

Źródło:SzacunekEYnapodstawiedanychGUS.

Przedsiębiorstwa prywatne - fundament polskiej gospodarki

1414

W sektorze prywatnym najwięcej osób pracuje w przemyśle i handlu oraz w rolnictwie. Te trzy branże odpowiadają za ok. 58% pracujących w sektorze prywatnym. Kolejnymi istotnymi branżami

z punktu widzenia zatrudnienia są budownictwo (10% pracujących) oraz transport i gospodarka magazynowa (6%). Łącznie te 5 branż odpowiada za 3/4 pracujących w całym sektorze prywatnym.

Rysunek 5

StrukturabranżowapracującychwsektorzeprywatnymwgprzeważającegorodzajudziałalnościwIVkw.2016r.

Przemysł

Handel hurtowy i detaliczny; naprawa samochodów

Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybołówstwo

Budownictwo

Transport i gospodarka magazynowa

Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

Edukacja

Inne

25%

19%

14%

10%

6%

3%

1%

22%

W proc. pracujących w sektorze prywatnym ogółem

Źródło:GUS.

15

Przedsiębiorstwa prywatne - fundament polskiej gospodarki

15

Powyższym zmianom na rynku pracy towarzyszył silny wzrost udziału sektora prywatnego w tworzeniu wartości dodanej w polskiej gospodarce – z 60,3% w 1995 r. do 80,2% w 2015 r.

Także w tym przypadku znaczącą rolę odegrały podmioty o dominującym udziale kapitału zagranicznego, które odpowiadały za zdecydowaną większość przyrostu tego udziału.

Rysunek 6

UdziałsektoraprywatnegoisektorapublicznegowtworzeniuwartościdodanejwPolsce

1995 2005 2015

39,7%

2,2%

58,1% 64,9%

10,7% 24,4%

63,6%

19,8%16,6%

sektor publiczny polski sektor prywatny własność zagraniczna

Źródło:GUS.

Przedsiębiorstwa prywatne - fundament polskiej gospodarki

16

Rysunek 7

StrukturaWDBwPolscew2015r.wgformywłasnościisektorainstytucjonalnego*

Sektor publiczny Sektor prywatny

sektor publiczny

sektor prywatny

Sektor instytucji rządowych

i samorządowych

Indywidualne gospodarstwa rolne

Osoby fizyczne prowadzące mikrodziałalność gospodarczą

Prywatne przedsiębiorstwa sensu stricto

Prywatne przedsiębiorstwa sensu largo

Przedsiębiorstwa zagraniczne

Krajowe przedsiębiorstwa prywatne

Pozostałe gospodarstwa domowe

Instytucje niekomercyjne

Publiczne przedsiębiorstwa

5,6 p.p.

14,2 p.p.

80,2 p.p.

0,5 p.p.

6,2 p.p.

20,9 p.p.

73,4 p.p.

56,8 p.p.

16,6 p.p.

1,7 p.p.

50,8 p.p.

73,4 p.p. 73,4 p.p.

19,8% 80,2%

Sektor przedsiębiorstw prywatnych

Źródło:ObliczeniaiszacunkiEYnapodstawiedanychGUS. *Danezrachunkównarodowychwgsektorówipodsektorówinstytucjonalnych(GUS)zostałyzestawionezgodniezzasadamiESA2010.Dosektoraprzedsiębiorstw(wgESA2010)dołączonezostałydwiekategoriegospodarstwdomowych,tj.osobyfizycznepracującenawłasnyrachunekwgospodarstwachindywidualnychwrolnictwieorazosobyfizyczneprowadzącedziałalnośćgospodarczązliczbąpracującychdo9osóbiprowadząceuproszczonąewidencjęksięgową.Kategoria„pozostałegospodarstwadomowe”obejmujeosobyfizyczneuzyskującedochódzpracynajemnejiźródełniezarobkowych.

O znaczeniu sektora prywatnego decydują przedsiębiorstwa prywatne, które w 2015 r. wytworzyły 73,4% całkowitej wartości dodanej polskiej gospodarki. Z tego ok. 3/4 wygenerowały krajowe przedsiębiorstwa prywatne, a ¼ – przedsiębiorstwa zagraniczne. W ostatnich latach znaczenie przedsiębiorstw prywatnych – zarówno własności krajowej, jak i zagranicznej – rośnie, przy czym znacznie silniejszy wzrost odnotowano w przypadku firm z dominującym udziałem kapitału zagranicznego. W porównaniu do 2000 r., przedsiębiorstwa prywatne zwiększyły swój udział w tworzeniu

wartości dodanej brutto o 11,1 pkt. proc., z czego na przedsiębiorstwa kontrolowane przez kapitał zagraniczny przypadło 8,0 pkt. proc., podczas gdy na krajowe przedsiębiorstwa prywatne – jedynie 3,1 pkt. proc.

Jak zaznaczono wcześniej, do kategorii przedsiębiorstw prywatnych zaliczamy także osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą z liczbą pracujących do 9 osób oraz indywidualne gospodarstwa rolne. Kategorie te są często pomijane w analizach sektora przedsiębiorstw, a w 2015 r. wytworzono w nich, odpowiednio, 20,9% oraz 1,7% wartości dodanej ogółem.

Opisane wyżej zmiany wskazują na wzrost znaczenia i kluczową rolę prywatnego sektora przedsiębiorstw w generowaniu aktywności gospodarczej w Polsce. W dalszej części opracowania przyjrzymy się wybranym charakterystykom polskich przedsiębiorstw, w tym dotyczącym ich wielkości i wydajności, także w porównaniu do innych krajów UE. Analizie poddana będzie ponadto aktywność eksportowa i inwestycyjna poszczególnych kategorii firm, jak również niektóre różnice występujące między przedsiębiorstwami prywatnymi i publicznymi oraz krajowymi i zagranicznymi.

17

chapter title

Rysunek 8

UdziałprzedsiębiorstwprywatnychwtworzeniuWDBwPolscewlatach2000-2015*wgformywłasności

53,7% 56,1%55,3% 56,8%

62,4% 66,8% 70,3% 73,4%

2000 2005 2010 2015

8,6%10,7%

15,0% 16,6%+8,0 p.p.

+11,1 p.p.

+3,1 p.p.

przedsiębiorstwa zagraniczne krajowe przedsiębiorstwa prywatne

Źródło:EYnapodstawieGUS. *Danedlalat2010-2015sąopartenasystemierachunkównarodowychESA2010,podczasgdydanedlalat2000-2009sąopartenasystemieESA95.