psihologija devijantnosti - skripta by dule

1 Created by: Dule a.k.a. Japanac Çhalma™, 2013.

(I) GLAVA PRVA - ODREĐENJE ŠTA JE SOCIJALNA PATOLOGIJA

1. KRŠENJE SOCIJALNIH NORMI KAO NEREŠIVA DRUŠTVENA ZAGONETKAPosmatrano sa socijalnopsihološkog aspekta kršenje socijalnih normi nije samo protivdruštvena pojava već istovremeno i vid socijalnog ponašanja koje može biti pojedincu i određenim socijalnim grupama prihvatljivo, ali u široj zajednici socijalno neprihvatljivo. Postoje objašnjenja, prvo (mogu se naći u učenjima pojedinih velikih religija), da su takva ponašanja rukovođena nekom silom sa strane (đavo, šejtan), drugo, da su takva ponašanja rukovođena nekom urođenom osobinom ili ličnim defektom osobe (takva objašnjenja postoje od prije nove ere). Davali su ih poznati filozofi kao npr. Aristotel, treće, da su takva ponašanja uslovljena društvenim faktorima (među prve značajne autore koji su u tom smislu objašnjavali kršenje socijalnih normi spada Durkheim. Takođe, odavno se zna da sitne krađe, prevare vrše pripadnici najsiromašnijih slojeva društva, a ubistva, samoubistva pripadnici svih slojeva društva. Uz to zna se da su ranija društva kao najteže kršenje normi smatrali:

- svetogrđe,- prestupe protiv religije,- prekršaje u vezi sa lovom životinja,- rodoskmavljenje (incest) i- krađe.

Prve seriozne studije, istraživanja u vezi sa kršenjem ljudskih normi nastale su krajem 19. vijeka, sa pojavom Dirkemovih studija.

2. PREGLED ODREĐENJA SPPrvo, postoje definicije SP koje su bliske prevodu termina "socijalna patologija". U tim definicijama se uzima da SP čine bolesne i nepovoljne društvene činjenice. Drugo, postoje definicije SP po kojima SP čine socijalni problemi. SP obuhvata proučavanje različitih nedostataka kao što su: tjelesni, mentalni, ekonomski, koji negativno utiču na socijalnu participaciju pojedinaca u njegovoj socijalnoj sredini. Pod socijalnom participacijom oni podrazumijevaju "članstvo i uloge u socijalnim grupama i aktivnostima koje se mogu opisati kao kultura". Prema tome, socijlna patologija proučava pojedinca sa određenim fizičkim, zdravstvenim, mentalnim, ekonomskim nedostacima, koji je zbog tih nedostataka ograničen u svojoj socijalnoj participaciji u životnoj sredini ili kulturnim granama, odnosno koji je zbog tih nedostataka socijalni problem. U skladu sa tom definicijom Queen i Gruener socijalne probleme razmatraju kao probleme koji nastaju zbog starosti, raznili tjelesnili oštećenja, sljepoće, gluvoće, srčanih bolesti, tuberkuloze, mentalnih poremećaja, mentalne zaostalosti, veneričnih bolesti i si, kao i zbog niskog prihoda, nezaposlenosti, migracije, neobrazovanosti, rasnih predrasuda, klasnih barijera, personalnih stigmi (kao što su: neudatost, rastavljenost, udovac, udovica i si), alkoholizma, droge, degradacije porodice, puna zaposlenost žena i si. Uglavnom, njihovo određenje predmenta SP ograničava se na pojedinca, njegovu hendikepiranost zbog koje postaje socijalni problem, odnosno zbog kojih je onemogućen da normalno socijalno participira u životnoj sredini ili kulturnim grupama. Dakle, prema ovom određenju socijalno patološke pojave se izjednačavaju sa socijalnim problemima.Treće, u literaturi postoji određenje socijalno patoloških pojava kao devijacija. Pod devijacijom treba podrazumijevati prema Clinardu „one situacije u kojima se ponašanje odvija u nedopustivom smjeru i to u dovoljnoj mjeri da pređe granicu tolerancije zajednice". Četvrto, postoje određenja SP koja polaze od tzv. integralnog pristupa. Integralni pristup, koga izlaže Jakovljević, uzima za predmet SP "čovjekove poremećaje", odnosno da "osnovnu oblast pručavanja socijalne patologije predstavljaju svi poremećaji čovjekova života u društvu, tako da se i sama nauka "(socijalna patologija)" treba da shvati kao nauka o čovjekovim društvenim poremećajima“. Pregled definicija s obzirom na postularni kriterij određenja šta čini SP, pokazuje da postoje definicije SP u kojima se za predmet SP uzimaju:

a) odstupanja od prosjeka ili devijacije od institucionalnih očekivanja (Devijantnost u pravilu označava društvenu nepoželjnost zbog suprotstavljanja dominantnim konvencijama korištenja institucionalnih normi, koje se vrednuju kao jedino "ispravne", "normalne", "zdrave" i "moralne".)

b) socijalni problemi (ne mogu se izjednačavati socijalni problemi i svijet SP jer po definiciji socijalnih problema ono što je socijalno patološka pojava ne mora biti istovremeno i socijalni problem, odnosno da ono što predstavlja socijalni problem može biti uzročnik svijeta socijalne patologije (npr. nezaposlenost), a ne socijalno patološka pojava.) i

c) čovjekovi društveni poremećaji.


3. JOŠ JEDNA DEFINICIJA SOCIJALNE PATOLOGIJE SPSocijalna patologija je nauka o socijalnim pojavama koje svojim ispoljavanjem u vidu toksikomamja, socijalne zopačenosti, agresije kriminalnog i suicidalnog trpa negativno utiču na stanja i razvojne mogućnosti pojedinaca, malih i velikih socijalnih grupa. SP je nauka o (1) određenim pojavama specifičnih karkteristika koje ih povezuju međusobno i čine različitim od drugih, odnosno (2) pojavama koje imaju socijalnu dimenziju, socijalno značenje.

4. GRANE SOCIJALNE PATOLOGIJEMeđu najpoznatije grane socijalne patologije spadaju:

- kriminologija maloljetnih i delinkvenata,- naučne discipline koje se bave alkoholizmom, narkomanijom i- suicidologija.

Kriminologija maloljetnih i odraslih delinkvenata bavi se aspektom kriminaliteta kojim se ne bave druge naučne discipline. Kriminologija se bavi kriminalitetom sa aspekta njegove fenomenologije i etiologije, odnosno njegovom pojavnošću (obimom, dinamikom i strukturom) i uzrocima njegovog nastanka kao pojedinačne ili masovne pojave u društvu.

Pravne nauke se, takode bave kriminalitetom, ali sa krivičnog as-1 pekta odnosno sa aspekta sankcija, represije, kazni prema kriminalcima (krivično pravo) ili sa aspekta otkrivanja, identifikacije, hapšenja, optužbi za počinioce krivičnih delikata (kriminalistika) ili sa aspekta resocijalizacije kriminalaca (penologija). Tim aspektom kriminaliteta ne bavi se socijalna patologija niti njena grana kriminologija. Kriminologija i pravne nauke predstavljaju, prema tome, posebne nauke.

(II) GLAVA DRUGA - TEORIJSKE ORIJENTACIJE U SP

1. POJAM TEORIJA U SPSnagu neke teorije čini njena jednostavnost, testibilnost, empirijska validnost i logička konzistentnost. Jednostavnost znači da teorija svoj postulat iskazuje u vrlo razumljivoj formulaciji. Testibilnost znači da se ona može empirijski potvrditi ili odbaciti Empirijska validnost znači da je teoriju moguće provjeriti na viče različitih načina. Logička konzistentnot, u kratko kaznano, govori da komponente teorije u zajedničkom variranju nisu kontrarne (logički protivurječne) jedna drugoj.

2. KLASIFIKACIJA TEORIJA U SPMoguće je izvršiti klasifikaciju teorija u socijalnoj patologiji na osnovi bazičnog kriterijuma kojim teorije utiču na istraživanje, objašnjavanje svijeta socijalne patologije. Polazeći od takve mogućnosti mi smo sve poznate teorije devijantnosti odnosno teorije svijeta socijalne patologije klasifikovali u tri skupine:

- strukturalne teorije devijantnosti,- socijalno-psihološke teorije devijantnosti i- biološko-psihopatološke teorije devijantnosti

3. STRUKTURALNE T-JE SPPrema shvatanjima strukturalnih teorija ponašanje pojedinca, kao i ulazak u svijet socijalne patologije, je determiniran njegovim položajem u društvenoj strukturi, njegovom pripadnošću određenoj subkulturi i njegovom prisutnošću u određenom vidu društvene dezorga-nizacije. Uopšteno, može se kazati, ove teorije traže objašnjenje devijantnosti (svijeta socijalne patologije) u socijalnom sistemu, njegovoj strukturi, ekonomskom položaju i kulturnim varijacijama. Ove teorije pokazuju daje devijantnost (svijet socijalne patologije) reakcija normalnih ljudi na njihovu društvenu situaciju, a ne izraz nekog genetskog koda ili abnormalnog svojstva ličnosti. Od niza teorija koje se mogu navesti u skupinu strukturalnih teorija devijantnosti od posebnog značaja su:

a) TEORIJA ANOMIJE (Dirkemova t-ja anomije: Pod terminom "anomija“ u socijalnoj patologiji podrazumijeva se stanje bezakonja, normativna konfuzija, odsustvo organizacije i koordinacije u društvu. Prema tvorcu teorije anomije (Durkheimu, 1897) anomija nastaje u društvu kada društvo dođe u stanje da gubi regulatorske funkcije, odnosno kada dođe u takvo stanje beznormnosti, bezakonja, da više nije u stanju da vrši usmjeravanje i kontrolu nad individuom. Objektivni izvori anomije su ekonomske prirode.; ╬ Mertonov koncept t-je anomije: Merton je modificirao teoriju anomije i pokazao da devijantnost potiče iz kulture i strukture samog društva. Prema Mertonu strukturu kulture čine određene norme, standardi, vrijednost, ciljevi, koji određuju ponašanje individue ili grupe, a socijalnu strukturu čine organizovani društveni odnosi, pozicije (statusi, položaji), na osnovu kojih se uspostavljaju razlih u društvu, npr. razlike po klasnom položaju, razlike po mogućnosti da ostvare zajedničke vrijednosti, ciljeve. "Anomija se javlja kao raskid u strukturi kulture, koji se dešava posebno kada se


ispolji akutni rascjep između ciljeva, normi kulture i zahtjeva nametnutih socijalnom strukturom članovima grupe da djeluju u skladu sa njima" (Merton, 1957, str. 162). Dakle, izvor anomije su društvena i kulturna struktura koja "generira pritisak u smjeru društveno de-vijantnog ponašanja, na ljude koji su različito raspoređeni u toj strukturi". U društvu bez anomije uravnotežen je, prema Mertonu, odnos između kulturnih ciljeva (u koje spada i "američki san") i institucio-nalizovanih načina, sredstva za njihovo postizanje i članovi toga društva su zadovoljni sa jednim i drugim. Anomija se prema Mertonovoj hipotezi dešava kada se javlja rascjep između društvenog naglašavanja materijalnog uspjeha i nedovoljnog naglašavanja načina kako da se taj cilj ostvari, odnosno zbog ekstremnog naglašavanja novčanog uspjeha (zarade) i izjednačavanja uspjeha sa zaradom novca kao i shvatanja da je novčani uspjeh osnov razlikovanja među ljudima. Merton je u skladu sa svojom teorijom anomije utvrdio tipologiju adaptacije pojedinca na stanje anomije u društvu. Koncept tipologije zasnovao je na dva elementa svoje teorije anomije: prihvatan/e ili odbacivanje kulturnih ciljeva i prihvatanje ili odbacivanje dozvoljenih sredstava. Na osnovi ta dva elementa Merton je utvrdio 5 različitih načina, odnosno tipova, reagovanja individue na stanje anomije u društvu. Konformizam je najčešći tip reagovanja. Ovaj tip reakcije podrazumijeva da se članovi društva pokoravaju kulturnim ciljevima iprihvataju normative u pogledu sredstava kojim će ih ostvariti. Inovacije su, takođe, jedan od tipova reakcija pojedinca na stanje anomije u društvu. Ova reakcija podrazumijeva prihvatanje kulturnih ciljeva (vrijednosti) i odbacivanje normativa, sredstava, postizanje ciljeva, odnosno okretanje devijantnim sredstvima kojima se služe kriminalci, delinkventi, zločinci. Merton navodi, kako je najvjerovatnije, da će takav put ka uspjehu, odnosno takvu reakciju na anomiju u društvu, koristiti pripadnici nižih kulturnih slojeva. Ritualizam je treća moguća reakcija na stanja anomije u društvu. Ovaj tip reakcije podrazumjeva odbacivanje kulturnih ciljeva ka materijalnom uspjehu (obavezno da se napreduje, da se bude poslovno uspješan) i pridržavanje više prinudno legitimnih normi. Pritisak u stanju ano-mije u društvu da se prihvati ritualizam dominira među pripadnicima niže srednje klase. Ovaj tip ponašanja je deviantan jer predstavlja odstupanje od ! kulturnog modela prema kome se očekuje od svakog člana društva da se : aktivno zalaže, bori, da napreduje u društvenoj hijerarhiji, odnosno, što odbacuje ciljeve uspjeha zajedničke većini članova društva. Povlačenje je jedan od rjeđih tipova reakcije ljudi u situaciji anomije. Ova reakcija podrazumijeva napuštanje kulturnih ciljeva i dozvoljenih sredstava za njihovo postizanje. Ovu kategoriju reakcije susrećemo kod osoba "podložnih psihozama", autista", odbačenih, skitnica, lutalica, vagabunda, kroničnih alkoholičara, narkomana". Sukob se riješava napuštanjem i ciljeva i sredstava. Bjekstvo je potpuno, sukob je eliminisan i pojedinac je asocijalizovan", (Merton, 1949, str. 153-154). Merton ovaj tip reakcije' na situaciju anomije sa klasnom pozicijom u društvu nazvao povlačenjem. Pobuna je tip reakcije na stanje anomije koji podrazumijeva odbacivanje postojećih kulturnih ciljeva (vrijednosti) i institucionalnih sredstava za njihovo postizanje. Oni koji su usvojili tu alternativu žele kreirati novo društvo (terorizam, članovi neke klase u usponu).;╬ Koncept t-je anomije kao stanja svesti - Ovo tzv. psihološko shvatanje anomije nalazimo kod nekih autora (npr. Meclver, 1952). On kaže: "Anomija označava stanje svijesti nekoga koji je iščupati iz svojih moralnili korijena koji više nema nikakav uzor već samo nepovezane impulse"... ""Anomičan čovjek je postao duhovno sterilan, pristupačan samo sebi samom, nikom drugom. On se ruga vrijednostima dnigih ljudi. Njegova jedina vjera je filozofija poricanja.; ╬ Drugi koncepti t-je anomije - Cohen je formulisao dvije bitne primjedbe Mertonovoj teoriji anomije. Prvo, on smatra kako je delinkvencija kolektivna, a ne idnividualna reakcija kako je to posebno iskazano u Mertonovoj tipologiji pojedinca u stanju anomije. Drugo, Cohen tvrdi da Mertonova teorija anomije ne omogućuje objašnjenje "neutilitamog zločina" (npr. vandalizam, posuda automobila), tj. kriminalnog akta koji ne daje neku materijalnu (npr. novčanu) korist. Po Milleru delinkvenciju treba shvatiti kao rezultat subkul-ture niže klase. Cloward i Ohlin proširuju teoriju anomije konceptom o različitim mogućnostima (theory of differential opportunity). "Struktura nelegtimne prilike" prema Clovardu i Ohlinu vrši jači pritisak na članove niže klase, jer nemaju priliku za uspjeh na legitiman način. Na tu situaciju, prema istim autorima, moguće su tri reakcije: zločinačkom subkulturom, konfliktnom subkulturom, subkulturom povlačenja. "Zločinačka subkultura" nastaje u susjedstvu niže klase. Ona osigurava "obrazovni ambijent" za kriminalne vještine, devijantne vrijednosti, modele kriminalnog ponašanja. "Konfliktnu subkulturu" karakteriše verovanja, vrednosni sistem da je violentnost za njihovu klasu jedini put za postizanje dobrog društvenog statusa. „Subkulturom povlačenja“ naziva se r-ja koja se manifestuje povlačenjem, npr u toksikomanije, alkohol, droge i sl.

b) TEORIJA SOCIJALNE (DRUŠTVENE) DEZORGANIZACIJE – shvatanje prema kojem se pod socijalnom dezorganizacijom podrazumeva takvo stanje u određenom društvu, socijalnoj zajendnici, socijalnoj grupi, u kome snage rasula, nereda, inače imanentne u svakoj organizovanoj socijalnoj zajednici, dominiraju nad snagama organizacije i reda. Sampson i Groves naglašavaju „socijalna organizacija i socijalna dezorganizacija čine dva različita kraja istog kontinuuma u pogledu odnosa i socijalne kontrole u


društvenoj zajednici“. Socijalna dezorganizacija je, dakle, proces raspadanja unutrašnjih odnosa, odnosno poremećaj socijalne kontrole i uobičajnog rada u određenoj socijalnoj zajednici.

c) TEORIJA SUBKULTURE (KONTRAKULTURE): 1) Pojam subkultura – Subkulturom se naziva vrijednosni sistem, norme ponašanja jedne socijalne . grupe koje se odvajaju od kulture zajednice u kojoj grupa egzistira, odnosno subkulturom se naziva normativni sistem onih užih grupa koje su se djelimično izdvojile iz društva i individualizovale kao poddruštva unutar zajednice. Tinger (1960) sugeriše da se kontrakultura razvija kao normativni sistem grupe kojim se odbacuje konvencionalnost i red. 2) T-ja subkulture prema Cohenu - Teorija subkulture (kontrakulture) polazi od hipoteze da je devijan-tnost (svijet socijalne patologije) izraz i rezultat djelovanja normativno vrijednosnog sistema koji se javlja u određenoj zajednici kao kontrakultura.Ovo polazaište posebno je utemeljio Cohen ističući pri objašnjenju etiologije maloljetničke delinkvencije da kontrakulture mladih nastaju usljed "kulturne deprivacije" odnosno zbog nemogućnosti pripadnika niže klase (radničke klase) da budu obrazovani uključeni u kulturu srednje klase. Dakle, mladi iz nižeg sloja društva su blokirani na dnu startifikacijskog sistema. On im blokira puteve ka uspjehu zbog toga mnogi mladi iz niže readničke klase pate od "statusne frustracije". Oni se oslobađaju frustracije izgrađujući svoju subkulturu svoj vrijednosni sistem koji ih okreće, npr. kriminalitetu kao mogućem putu do uspjeha. 3) T-Ja subkulture prema Milleru - Druga od poznatih teorija subkulture potiče od Millera (1962). On ne prihvata stvaranje delinkventnih subkultura unutar nižih klasa, što je polazište Cohena (1955), nego umjesto toga on delinkvenciju niže klase shvata uopšteno kao rezultat subkulture niže klase. On, dakle, smatra da postoji subkultura niže klase, a ne subkultura delinkventne populacije. U toj teoriji sporno je, prvo, što članove niže klase prikazuje izdvojene iz ostalog društva i, drugo, što Članove niže klase (koji po Milleru čine subkulturu) posmatra kao one koji se zaokupljeni samo svojim fokalnim interesima (čvrstinom, lukavstvom, uzbuđenjem) i kao one koji su suprotstavljeni kulturi globalnog društva, odnosno matičnoj kulturi. 4) Druge t-je subkulture - Treća verzija teorije subkulture nastala je kao rezultat brojnih empirijskih istraživanja. Ova verzija ističe da se pojam subkulture suviše oslanja na spekulativni koncept, a malo na empirijske varijable (Nettler, 1982). Dakle, treća verzija teorije subkulture devijantnosti (svijeta socijalne patologije) razvija se kao teorija subkulture pojedinih socijalno patoloških pojava, npr. subkultura narkomana, ili strukture drogiranih, odnosno kao teza za objašnjenje fenomena uživanja droge.Droga kao subkulturalni fenomen postala je predmet niza empirijskih istraživanja (npr. Akers et cd, 1979, Brown, 1972, Jessor and Jessor, 1977, Kandel, 1980, Smeja i Rojek,1986). Istraživanja Smeja i Rojeka (1986) pokazuju da je uživanje droge produkt socijalnih uticaja koji se prenose na individuu. Uzimanje droge socijalno podstiče konstelacija vrijednosti, socijalnih stavova i vjerovanja vršnjačkih grupa. U tom smislu uživanje marihuane postao je subkulturni fenomen.

d) EKOLOŠKA TEORIJA (DEVIJANTNOSTI) - Ekologija (okolina, environmental) devijantnosti nastala je u okviru tzv. "Čikaške škole". Čikaska škola (Thrasher, Shaw, McKay, Sutherland) u vremenu od 1920-1930. godine razvila je teorijski konstrukt kojim se odbacuju biološke i psihološke teorije delinkvencije i usmjerava istraživanja na faktore okoline kao što su: susjedstvo, fizički uslovi (učestalost delinkvencije u pojedinim dijelovima gradova koji imaju posebne fizičke karakteristike), normativni i vrijednosni sistem u zajednici Prema Čikaškoj školi delinkvencija je uzrokovana brzim promjenama koje dovode do slabljenja organizacija kao što su: susjedstvo niže klase, kontrola u nizu situacija, kontrola ponašanja djece. Takve promjene u okolini uzrokuju nastanak delinkvencije. Prema tome, ova škola je razvila teoriju o eksternalnim faktorima okoline (kao što su: teritorijalno-geografska, ekonomska, politička, vrijednosni i moralni sistem koji se naglo mijenja), kao uzročnicima delinkvencije. Ta teorija poznata je u literaturi kao ekološka škola devijantnosti. Osnovno polazište ekologije devijantnosti, odnosno ekološke teorije devijantnosti je da devijantno ponašanje nije ujednačeno raspoređeno u urbanim prostorima, nego da više ili manje na neslučajan način prati određene elemente fizičke i socijalne strukture grada i stanovništva, odnosno da je devijantnost (npr. kriminalitet) različita u pojedinim dijelovima grada, ti. devijantnost je veća u centrima gradova i postepeno opada prema periferiji. Stark – urbana sredina je realna socijalna struktura i tu treba tražiti objašnjenje stopa devijantnost, a ne u redukciji etiologije devijantnosti na „sortu“ ljudi rođenoj da budu kriminalci.

e) MARKSISTIČKA TEORIJA ILI TEORIJA KONFLIKATA – Njihovo stanovište o devijantnosti (svijetu SP) izneseno je uzgred u nekim radovima u kojima su se bavili društvenim odnosima u kapitalizmu. Prema tome, klasično marksističko učenje se uzgred dotiče devijacija, (smatramo da je to važno naglasiti) i kao takvo ne predstavlja sistematizovano učenje o devijanmosti. Činjenica da klasici marksizma nisu svoje razmatranje devijanfoosti sistematizirali kao posebnu teoriju i da su devijantnost (onda kada su se njome bavili), dovodili u vezu sa klasnom strukturom društva, pokazuje da se marksističko razmatranje devijantnosti može svrstati u skupinu strukturalnih teorija devijantnosti. Dakle, ova konstatacija opravdava navođenje marksističke teorije u grupu strukturalnih teorija socijalne patologije.Budući da su se devijantnošću klasici marksizma bavili uzgredno to u razmatranju marksistižkog učenja o devijantnosti ne polazimo kao od autentične teorije devijantnosti


(svijeta SP) nego od Marksove opšte teorije o društvu u kojoj postoje određene osnove za objašnjenja i društvenih pojava kob što su socijalno patološke pojave. Njeno osnovno stanovište je pojednostavljeno kazano, dasusvaisto-rijska društva klasno strufcturisana i glavna proimječja u tim društvima javljaju se između proizvodnih snaga i proizvodnih odnosa.Protivriječje između proizvodnih snaga i proizvodnih odnosa javlja se zbog toga što proizvodni odnosi uključuju prisvajanje velikog dijela bo-gatstva, profita, eksploatacijom radne snage. Održavanje toga protivu-rječja, odnosno strukture klasnog društva, omogućuje nadgradnja koja se oblikuje kao infrastruktura.Prema tome,po marksističkom učenju, u klasnom društvu odnos između glavnih društvenih grupa jest eksplaotatorski, tlačiteljski.

f) DIVERZIONI KONCEPTI STRUKTURALNIH TEORIJA U SOCIJALNOJ PATOLOGIJI - Sredinom sedamdesetih godina XX vijeka javlja se diverzioni teorijski koncept svijeta socijalne patologije. Taj koncept je utemeljen na tezama da se mogu prevazići posojeće represivne sankcije prema svijetu socijalne patologije pomoću obrazovno-vaspitnih, psiholoških, socijalnih i medicinskih mjera, odnosno konceptom o uklanjanju krivične procedure, preventivnim uključivanjem svih članova društva u neku vrstu neprestanog socijalnog kontakta i kontrole. Ovaj koncept bazira se na idejama klasika Durkheima i Webera koje je lansirao norveški sociolog Nils Christi (1977). Konkremo, prema diverzionom konceptu primijenjenom na svijet socijalne patologije, umjesto krivičnih sankcija kao što je maloljemički zatvor, treba koristiti alternativne humanije mjere. Od tih mjera navode se: odvajanje, dobrovoljan koristan društveni rad, opomena, neformalni nadzor, kontrola, uslovna osuda, izvinjenje žrtvi, naknada štete žrtvi kada je to moguće - odnosno mjere koje nikoga ne stigmatizuju, nego pružaju šansu za normalan život. Dakle, diverzioni teorisjki koncep svijetu socijalne patologije podrazumijeva, prvo, da se selekcijom s obzirom na težinu delikta izvrši diferencijacija među slučajevima (odnosno "simple diversion"), drugo, da se deflnišu alternativne sankcije krivičnim sankcijama (odnosno "diversion with intervention"), treće, u slučaju postojanja žrtve treba pokušati sa mirenjem žrtve i vinovnika. Alternativne sankcije krivičnim mogu biti, npr. (već smo navodili): odvajanje, društveno koristan rad, opomena, neformalni nadzor, kontrola, uslovna osuda, izvinjenje žrtvi, naknada štete žrtvi kada je to moguće itd. "Odvajanje" se koristi u slučaju lakših prekršaja na taj način što se vinovnici kažnjavaju opomenom, uslovno, malom kaznom. "Sankcije!"- obavljanje društveno korisnog rada, poliađanje određenih seminara, obuke kroz entkaunter grupe (susretne grupe), učenje radu u grupama socijalno prihvatljivog ponašanja i si, mogu se koristiti u slučajevima niza socijalno neprihvatljivih delikata. "Mirenje“ kao vrsta alternativne sankcije koristi se tako što se nastoji dobrovoljnim, neformalnim kontaktom, posredovanjem volontera, službenih lica, stručnjaka iz raznih primjenjenih nauka - postići pomirenje između žrtve i vinovnika.

4. SOCIJALNO-PSIHOLOŠKE TEORIJE U SOCIJALNOJ PATOLOGIJIGledište socijalno-psiholoških teorija svijeta SP razlikuje se od strukturnih i drugih teorija, barem, u dva elementa:

Prvo: one posmatraju devijantnost sa socijalno-psihološkog aspekta. Drugo: ne polaze od društvene strukture, sistema globalnog društva, u objašnjavanju devijantnosti, a što je glavna premisa strukturalnih teorija, već od toga da su bazične premise socijalnog ponašanja: socijalizacija, socijalni procesi, interakcija, frustracije, odnosno da pojedinac postaje ono što jeste u socijalno-interakcijskom procesu, konteksu. Dakle, socijalno-psihološke teorije devijantnosti stavljaju u fokussocijalne procese, socijalnu interakciju, između devijanta i onih koji gatako definišu. Od brojnih teorija koje spadaju u ovu skupinu u literaturi se najčešće navode:a) teorija diferencijalne asocijacije,b) teorija socialnog inerakcionizma,c) teorija socijalne kontrole,d) teorija socijalnog učenja,e) teorija samoodbacivanja,f) teorija, frustracija,g) teorija imitacije i h) etnometodologija.

a) Teorija diferencijalne asocijacijeTeorija potiče od Sutherlanda i stavlja u fokus socijalno-psihološke kategorije kojim objašnjava devijantnost. Osnovna postavka ove teorije (Sutheriand, 1947) je da je kriminalno ponašanje pojedinca proizvod interakcije i socijalnog učenja takvog ponašanja u socijalnim grupama koje se kriminalno ponašaju. Prema tome, teorija diferencijalne asocijacije objašnjava kriminalitet socijalnim učenjem u interakciji sa delinkventnin uzorima, odnosno grupama koje su pojedincu u celini vrlo bliske, tj. "intimne personalne grupe" ("intimate personal groups"") koje vrše krivična djela. Naziv ove teorije "diferencijalna asocijacija“ primjerno ilustruje konstatacija Sutherlanda (1947) da pojedinci postaju zločinci "zbog dodira sa kriminalnim uzorima, a isto tako zbog izolacije od antikriminalnih uzora". Tako nastaje diferencijalna situacija, tj. situacija u kojoj dominiraju stavovi za kršenje zakona nad stavovima koji su za poštovanje. pravnih, zakonskih normi. Teoriju diferencijalne asocijacije čini konzistentan sistem od 9 iskaza: 1) kriminalno ponašanje se uči, 2) kriminalno ponašanje se uči u interakciji


s drugim osobama, 3) većina učenja kriminalnog ponašanja odvija se u primarnim grupama, 4) Učenje obuhvata: učenje tehnike, vršenje kriminaliteta i specifičnu usmerenost motivacije, stavova i mehanizama racionalizacije, 5) specifična socijalizacija motiva nastaje pod uticajem sredine u kojoj je pojedinac okružen osobama koje odobravaju kršenje zakona, 6) pojedinac postaje delinkvent zato što u njegovoj sredini postoji više definicija koje odobravaju kršenje pravilnih, zakonskih normi, nego definicija koje to ne odobravaju, 7) diferencijalna asocijacija može da bude različite učestalosti, trajanja, prioriteta i intenziteta, 8) učenje kriminalnog ponašanja (krimi rad, kad na mene neko krene, krimi rad – ti bi ubio zbog mene, sve zbog savršene

žene, hahaha JK ) putem asocijacije (veze) sa kriminalnim uzorima uključuje sve mehanizme koje podrazumeva svako kriminalno učenje i 9) premda je i kriminalno ponašanje ispoljavanje opštih socijalnih vrednosti i potreba ono se ne može objasniti time, jer je i nekriminalno ponašanje manifestacija tih istih vrednosti.

b) T-ja socijalnog interakcionizmaT-ja se naslanja na saznanja iz socijalne psihologije kao što su:

- da se ljudska jednika kao socijalno biće razvija, socijalizuje kroz socijalnu interakciju sa drugima,- da ljudska interakcija predstavlja kontinuisan proces interpretacija u kome svako manje ili više preuzima ulogu

drugoga.Prema tome, osnovni postulat ove teorije, što pokazuje i njen naziv, jeste socijalna interakcija. Ona je fokusirana na interakciju između de-vijanta i onih koji ga kao takvog definišu, odnosno na značenja (etikete) koju različiti akteri unose u interakcijsku situaciju.

1) T-ja etiketiranja (Labelling theory) - Ovaj koncept teorije interakcionizma naziva se još i teorijom "stigmatizacije". Becker (1963) u svojoj knjizi "Autsajderi" (Outsiders) interpretira "teoriju etiketiranja" sljedećim iskazom... "devijacija nije kvalitet akta koji osoba čini, već prije posljedica primjene pravila sankcija drugih prema 'prestupniku". Devijantan je onaj na koga je ova etiketa prilijepljena; devijantno ponašanje je ponašanje koje ljudi tako etiketiraju". Neko ponašanje, akt, postaje devijantan samo kada ga oni sa kojim je pojedinac u interakciji, definišu kao takav. Društveni mehanizmi etiketiranja, žigosanja, prema "teoriji etiketiranja", odnosno ovom konceptu teorije socijalnog interakcionizma, su osnovni instrumenti kojima se stvara devijantnost. Cloward i Ohlin (1961) pokazuju da stigmatizacija, etiketiranje može da uzrokuje formiranje maloljetničke bande.Banda sebi sličnih stvara novi društveni svijet u kome je legitimnost delinkventnog ponašanja snažno podržava“. Prema tome, teorija etiketiranja pokazuje, ne samo to da se stig-matizađjom stvara devijantnost već i to da je etiketiranje način odre-đenja mjesta jednom licu u opštoj distribuciji uloga i statusa u društvu.

2) T-ja „primarne“ i „sekundarne“ devijacije - Ovo je konstrukt teorije socijalnog interakcionizma, koji potiče od Lemetra(1972). Naime, Lemetr je analizirajući proces socijalizacije devijanata ukazao da je u razvoju devijacije moguće razlikovati dvije opšte faze ili dva tipa devijacije: primarnu i sekundarnu. Primarna devijacija sastoji se od devijantnifi akata prije nego što je neko javno etiketiran kao devijantna osoba. Primarna devijacija je česta pojava u društvu. Sekundarna devijacija je odnos devijanta (onoga koji je etiketiran kao devijant), prema reakciji drugih na njegovu devijantnost. Ako društvo svojom reakcijom na devijantnost, kako se to vrlo često dešava, djeluje u smislu da ga odbacuje, poništava, degradira, onda nastaje tzv. sekundarna devijacija. Ona se manifestuje, uglavnom, kao prihvatanje devijantnog društvenog statusa i prilagođavanje ulogama koje iz njega proističu.

3) T-ja muškog protesta - Postavio ju je Parsons. On je u analizi strukture američke porodice iz srednjeg staleža utvrdio da u takvoj porodici majka predstavlja glavni lik socijalizacije, jer je otac većinu vremena izvan kuće na raznim poslovima na kojim zarađuje za život porodice. Budući daje u takvim okolnostima majka za sina osnovni socijalni objekat i "najvažniji dio stvarnosti, on se zbog toga identifikuje sa modelom uloge majke. Posljedica toga javlja se onda kada adolescent počne tražiti muški identitet. To traženje muškog identiteta završava se time što adolescent postaje "tvrd" nesentimentalan. Taj "muški protest" u vidu grubosti, tvrdoće, neosjetljivosti, najbolje se dokazuje u vršenju nasilja, agresivnom ponašanju. To pristaje muškarcu. Ova hipoteza o postojanju okolnosti u srednjem staležu za nastajanje u adolescenciji "muškog protesta" prisutna je i u studiji Cohena. On ističe da dobro ponašanje simbolizuje (majčina) ženstvenost, dok "loše" simbolizuje muškost. Adolescent koji je rastao u porodici u kojoj dominira ženski lik nastoji da potvrdi svoju muškost time što postaje "loš", tj. devijantan.

4) Diskutabilna pitanja u t-ji socijalnog interakcionizma - Očito u ovom slijedu prvo biva akt, pa onda slijedi etiketiranje ili društvena reakcija. Izgleda da interakcionistički pristup predstavlja devijantnu osobu kao onog ko ne shvata daje njegovo ponašanje devijantno. Sve do tada dok ga ne zaoustavi etiketa ili društvena reakcija.Međutim, kako je poznato, a o tome govore i istraživanja (navodi Haralambos, 1989), pojedinac aktivno odlučuje da prekrši zakon. Neosporan je doprinos ove teorije u ukazivanju da definicija devijantnosti predstavlja vrlo složen proces i da pored zakona pred kojim su svi građani jednaki u stvarnosti to nije tako.


c) Teorija socijalne kontroleAutor teorije socijalne kontrole (Socijal control theory) je Hirshi. Teorija socijalne kontrole ili teorija socijalne veze (Social bon-ding theory)je zamišljena kao teorija kriminaliteta i uopšte delinkvencije. Jedan od najvažnijifi sadržaja teorije socijalne kon-trole jeste teza da mladi koji su privrženi svojoj porodici ili školi, ili vršnjacima nedeliknventima, manje će se ponašati socijalno neprihvatljivo, nego oni koju takvu privrženost nemaju. Prema ovoj teoriji delinkventno ponašanje nastaje kada se veze pojedinca sa društvom smanjuju ili prekidaju. Teoriju socijalne kontrole čine četiri elementa: privrženost (odanost) drugima, povjerenje u socijalne institucije, vjerovanje u konvencionalne (uobičajene) vrijednosti i norme i učešće u konvencionalnim aktivnostima (uključenost u uobičajene socijalno prihvatljive aktivnosti). Teorija polazi od postulata da je svaki od ova četiri elementa (privrženost, povjerenje u socijalne institucije, vjerovanje u konvencionalne norme, uključenost u običajene sportske, kulturne aktivnosti) pozitivan sa konformizmom.

d) T-ja socijalnog učenjaTeorija socijalnog učenja utemeljena je na Bandurinim hipotezama da posmatranje ponašanja neke druge osobe dovodi do pojave takvog ponašanja kod postnatrača, ukoliko je osoba kao objekat posmatranja za to ponašanje bila nagrađena, odnosno, do redukcije takvog ponašanja, ukoliko je posmatrana osoba bila kažnjena. Prema Bandurinom učenju određeno ponašanje može se steći ne samo kroz ličnu aktivnost ili potkrepljenja te aktivnosti od drugih, već na osnovu posmatranja aktivnosti drugih osoba, ti. na osnovi posebne vrste učenja koju je Bandura nazvao vikarijskim (opservacionim) učenjem. Po Bandurinim nalazima agresivnost se uči posmatranjem na taj način što posmatranje tuđe agresivnosti izaziva emocionalno uzbuđenje i agresivne odgovore, kao i težnju za upotrebom istih sredstava za ostvarenje nekog cilja koje upotrebljava onaj kog seposmatra u sličnim situacijama. Sociološka orijentacija u objašnjavanju devijantnosti teorijom socijalnog učenja šire započinje studijom " devijantno ponašanje" (Deviant Behavior), sociologa Akersa. Prema Akersu socijalno ponašanje se stiče preko neposrednih uslova (okolnosti) i preko imitacija ili drugih modela ponašanja i osnažuje nagradama (pozitivnipodsticaji), kaznama (negativni podsticaji) ili smanjenjem neugodnosi stimulansa (pozitivna kazna). Ova teorija je nastala integracijom "teorije diferencijalne asocijacije" i teorije "diferencijalnog socijalnog potkrep-Ijenja". Prema teoriji diferencijalne asocijacije delinkventom se postaje ukoliko su kontakti kriminalnih uticaja jači od kontakata sa osobama i asocijacijama sklonim poštovanju socijalnih normi, pravnih propisa i zakona. S druge strane, teorija "diferencijalnog socijalnog potkrepljenja" počiva na postulatu da se devijantno ponašanje (npr. uzimanje droge, alkohola i si.) javlja kada u određenim okolnostima postoje više pozitivne ili neutralne nego suprotne norme o određenom vidu devijantnog pona-šanja.

e) T-ja samoodbacivanjaAutor Kaplan. Osnovne komponente ove teorije baziraju se na socijalnim stavovima. Socijalni stavovi prema Kaplanu predstavljaju glavnu organizaciju iskustva i akcija osobe. Teorija samoodbacivanja polazi od toga da su stavovi samoodbacivanja krajnji rezultat istorije iskustva člana grupe u kojoj on nije bio sposoban da se odbrani od napada, adaptira, ili savlada okolnosti koje podrazumijevaju samodevalvaciju (zbog potcjenjivanja i nega-tivnili ocjena od drugifi). Samodevalvacija i iskustvo u vezi s tim utiče na osobu da prihvata određene stavove. Posljedica toga je razvoj ličnosti s odsustvom motivacije za konformiranje. Elementi: odbacivanje od roditelja, odbacivanje od nastavnika, neuspeh u školi, socijalne stigme, umanjen polni identitet, devijantan ego. Elementi samoodbacivanja dovode do formiranja stavova samoodbacivanja. Osoba sa stavovima samoodbacivanja je spremna da traži alternativne modele odgovora (tj. devijantne) koji mu pružaju nadu za redukciju doživljaja ličnog pada. Samoodbacivanje (self-rejection) je rezultat doživljaja i iskustva sa odbačenošću u svakodnevnoj okolini i kao takve postaju dispozicija za devijantnost, devijaciju kao opŠte ponašanje koje se obično označava kao nasilno, agresivno, devijantno i slično.Samoodbacivanje (self-reejection), drugim riječima, je posljedica lične precepcije o neposjedovanju cijenjenih atributa i neispunjavanju cje-njenog ponašanja kao i samopercepcije o neposjedovanju objekta za pozitivne stavove koje drugi imaju.

f) T-ja frustracijeFrojd je u svojoj psihoatialitičkoj teoriji razvio tezu po kojoj su sammene civilizacije same po sebi patološke pa one dovode kako do du%vnih poremećaja tako i do karakteroloških deformacija ličnosti. Frojd je kao osnovni mehanizam, koji dovodi do duševnih poremećaja ličnosti i njenih karakteroloških deformacija, odnosno, može se kazati, demjaninih ponašanja, označio sputavanja u zadovoljenju biološkili potreba, koje socijalni život nastoji osujetiti, prilagoditi. Pojedinci, koji su inače opterećeni instinktivnim patološkim tendencijama, ne uspijevajući da se prilagode socijalnim normama, okreću se protiv socijalnih normi, odnosno društva. Takvo njihovo ponašanje je posljedica frustracija. Istraživanja Dollarda i saradnika - je postavljena hipoteza: "Agresija nije rezultat djelovanja instinkta nego ponašanja koje se uvijek javlja kao odgovor na frustracijsku situaciju". Prema tome, agresija je uvijek posljedica frustracije. Kasnija istraživanja osporavaju tu hipotezu činjenicom da agresija nije dominirajući odgovor na frustraciju. Reakcija na frustraciju zavisi od situacionih uslova koji mogu eventualno djelovati na prelazak frustracije u agresiju. Berkowitzova studija (1962) pokazuje da frustracija direktno ne izaziva agresivnost, već emociju srdžbe koja u određenim okolnostima može prerasti u agresiju. Strain teorija (teorija


napregnutosti, teorija pritiska) prema Agnewu (1985) "zasnovana je na ideji da je delinkvencija rezultat nesposobnosti pojedinca da ostvari svoje ciljeve kroz legalne kanale". Kada ne može cilj da ostvari redovnim putem u takvim slučajevima individua se može okrenuti ilegiđmnim kanalima za ostvarenje ciljeva, pa ako to ne učini biće frustrirana. Ta frustracija je izvor straha. Nova verzija frustracione teorije formulisana kao strain teorija bazira se na ideji da je delinkvencija rezultat blokade, bjekstva od patnje, nevolje, bola. Reviziju strain t-je izvršio je Agnew.

g) T-ja imitacijeTarde. Tarde je formulisao zakone imitacije kao teoretsku osnovu za objašnjenje socijalnog ponašanja ljudi Pridajući veliko značenje imitaciji za ponašanje ljudi. "Pod imitacijom ja razumijem svaki utisak neke, da iak&rkažem, interpsihičke fotografije željene ili neželjene, aktivne ili pasivne.“ Zakonima imitacije Tarde je objašnjavao socijalno ponašanje ljudi pa-prema tome, i socijalno patološko ponašanje. Po Tardeu niži slojevi stanovništva oponašaju više slojeve stanovništva. Iz toga proizilazi da je tvorac zakona imitacije našao glavno uporište u imitaciji za sva socijalna ponašanja, pa i devijantna. Tarde je teorijom imitacije odbacio biološke i psihopatološke teorije kriminalnog ponašanja. Njegovo učenje o devijantnosti osporila su učenja Lombrosa, prema kome se zločinci rađaju. Tarde je smatrao da je devijantno ponašanje rezultat socijalnih imitacija.

h) EtnometodologijaPod teorijom etnometodologije, prema njenom autoru Garfinkelu, podrazumijeva se, grubo kazano, teorija ili nauka o metodama kojim se ljudi služe da bi konstruisalii protumačili svoj društveni svijet i dali mu smisao. Prema ovoj teoriji društveni poredak je rezultat interpre-tativnih postupaka aktera u interakcijskim situacijama. Ova teorija kada se koristi u sociologiji devijantnosti, uglavnom, polazi od određenih psiholoških kategorija. U prilog tome ide eksperiment na kojem je jedan autor ilustrirao teoriju etnometodologije. Osnovno polazište je da se svaki pripadnik društva služi "dokumentarnom metodom" da bi otkrio smisao društvenog života, objasnio ga i dao mu privid (iluziju) reda. Dokumentarna metoda se "sastoji od toga da se neki stvarni fenomen tretira kao dokument nečega, kao da upućuje na, kao da stoji u ime nekog pretpostavljenog obrasca". Generalna tvrdnja Garfinkela je da se utisak o svakoj aktivnosti stiče u odnosu na njen kontekst. Sudovi članova društva o tome što se događa ovise kako oni interpretiraju kontekst konkretne aktivnosti. To po Garfinkelu znači da se sud o bilo kojem predmetu ili aktivnosti izvodi na bazi njenog konteksta, tj. indeksiranje na određenu situaciju i zbog toga je razumijevanje i procjena sudova indeksirana, tj. oni imaju smisla samo u određenim okvirima zbivanja. Etno-metodolozi u proučavanju devijantnosti suspenduju stvarnost, ne bave se realnošću, već opisivanjem metoda kojima se konstrutfe stvarnost manifestirana kao devijantnost. Prema ovoj teoriji devijnatnost je konstrukcija ljudi, organizacija ili društva.

Tipifikacija podrazumijeva stvaranje opštih kategorija o devijantnim osobama, tj. konstrukcija "idealnih tipova", kategorija devijanata. Ta tipifikacija, konstrukcija idealnog tipa devijanta, koje vrši javnost, porodica ili neka organizovana grupa, bazira se na zdravorazumskom objašnjenju devijantnosti. Kada se izvrši tipifikacija onda se vrši specifična primjena takvih konstrukcija u smislu određenja ko je devijant i u kojim specifičnim socijalnim situacijama je neko devijant.

Retrospektivna interpretacija je kognitivni proces čiji je rezultat reinterpretacija prošlosti određene osobe na osnovu aktuelne tipifikacije. To znači, ako se sada neko klasifikuje kao delinkvent, onda se sve ono što čini njegovu prošlost nastoji interpretirati tako da se potvrdi sadašnja tipifikacija te osobe kao delinkventa.

Metod cenjkanja i pregovaranja podrazumijeva interakciju devijant -grupa koja ga etiketira kao devijanta. Kakav će biti rezulatat te interakcije zavisi od okolnosti u kojima se ta interakcija odvija.

Pokušaji vrednovanja etnometodologije u proučavanju svijeta socijalne patologije ukazuju da je ova teorija sporna, pored ostalog, zbog sljedeće dvije teze koje su neprihvatljive. Prvo, etnometodologija odriče bilo kakvu motivaciju, potrebe onih koji ulaze u svijet socijalne patologije. Dakle, devijant kao da nije i sam akter u određenim okolnostima. Drugo, teorija.etnometodologije ne pridaje nikakvo značenje činjenici da se metode kojima Članovi društva objašnjavaju devijantnost nastaju unutar sistema određenog društva.

5. BIOLOŠKO PSIHOPATOLOŠKE T-JE SOPCIJALNE PATOLOGIJE

a) OPŠTE KONSTATACIJE O BIOLOŠKO-PSIHOPATOLOŠKIM T-JAMA U SOCIJALNOJ PATOLOGIJIPostoje genetski naslijeđena svojstva koja su direktni uzrok ili značajna predispozicija za devijantnost, odnosno za ulazak u svijet socijalne patologije. Lombrosso je postavio hipotezu, i nastojao je dokazati, "kako su kriminalci vidovi nekog ranijeg primitivnog oblika čovjeka". Lombrosso je tvrdio da je tu svoju hipotezu dokazao identifikacijom niza genetskih determinisanih svojstava koja posjeduju kriminalcu ta svojstva nazvao je Lombosso u knjizi "delinkventni čovjek" (l uomo deliqente) "stigmatima degeneracije". Stigmati degeneracije čine sljedeća tjelesna svojstva: izduženu vilicu, visoke jagodične kosti, velike uši, dodatne prste na rukama ili nogama, neosjetljivos na bol, asimetričnost lubanje i tijela, crveno obojene nokte, nenormalno veliku hi malu glavu i sl prema lombrossu postojanje kod osobe stigmata degeneracije treba uzimati kao alarm. Onaj kod koga se očitaju stigmati degeneracije neminovno će biti kriminalac ili sl.


b) ISTRAŽIVANJA ZASNOVANA NA BIOLOŠKO-PSIHOPATOLOŠKIM T-JAMA U SOCIJALNOJ PATOLOGIJIFrenologija - njen razvoj vezan je za Gala (1758-1828), a polazila je od postulata da se prema obliku, vanjskom izgledu građe lubanje u kojoj imaju pojedine psihičke karakteristike svoj centar, može otkriti duševne osobine čovjeka. Ova doktrina posebno je oživljena učenjem Lombrosa (1835 1909). Međutim, empirijske provjere nisu potvrdile Lomborssa. Tako Sheldon i Eleanor Glueck tvrde da su otkrili uzročnu vezu između fizičke građe tjela i delinventnog ponašanja. Eysenck je navodio da postoji korelacija između genetskih tjelesnih osobina ličnosti i "devijantnog ponašanja". On pokazuje da su neka svojstva ličnosti (npr. ekstrovertirani neurotičan, takvi po rođenju) i zločinačka aktivnost međusobno povezane. ╬╬╬ Jedno od psiholoških stanovišta, koje se bazira na biološkom naslijeđu, jeste tzv. teorija inteligencije u vezi sa devijantnoŠću. Naime, psihološka saznanja o individualnim razlikama u pogledu inteligencije uticale su na tzv. biloško -psihološku orijentaciju u objašnjavanju socijalno patološkog ponašanja pojedinca. Prema toj tezi, neko postaje kriminalac, prostitutka i si., zbog svoje niske inteligencije. Neka istraživanja koja navodi Wootton (1959) dolaze do zaključka da postoji korelacija između obrazovanja i delinkventnih aktivnosti, odnosno između školske spreme, inteligencije i delinkventne aktivnosti. Međutim, druga istraživanja, a neka navodi i već spomenuti Wootton pokazuju daje takva teorija neodrživa. ╬╬ Slična teza Lombrossovoj, nastala je i u psihijatriju Neki psihijatri razvili su tzv. psiho-patološku teoriju, odnosno teoriju o zločinu kao manifestaciji duševne defektnostu U ovom konceptu delinkventno ponašanje se tretira u svjetlu mentalnili poremećaja odnosno kao proizvod patologije uma koji se nasljeđuje. Shvatanje da su "devijanti bolesni i da ih valja liječiti" imala su i tragične poslijedice.

(III) GLAVA TREĆA – IZBOR METODA U SOCIJALNOJ PATOLOGIJI I NJIHOVA KLASIFIKACIJA

U većini nauka rezultati istraživanja se klasifikuju u tri kategorije:- Orijentaciona ili eksplorativna- Deskriptivna ili pregledna, i- Eksperimentalna.

Shema nacrta istraživanja ili plan saznanja u većini istraživanja obuhvata sledeće:- Objašnjenje (background) I formulaciju problema istraživanja- Izbor metoda problema istraživanja- Obradu podataka i- Izveštaj o rezultatima istraživanja sa zaključcima.

(IV) GLAVA ČETVRTA – OPŠTE METODE

- Opažanje- Introspekcija - Eksperiment- Proučavanje dokumentacije

(V) GLAVA PETA – POSEBNE METODE

- Upitnik ili anketa- Analiza sadržaja- Testovi- Metoda analize pojedinačnog slučaja


(VI) GLAVA ŠESTA - FENOMENOLOGIJA SOCIJALNO-PATOLOŠKIH POJAVA (SPP) I “TAMNI BROJ”

1. POJAM FENOMENOLOGIJA SPPPod njim se podrazumijeva dio socijalne patologije koji izučava poJavne oblike, structuru i dinamiku socijalno-patoloških pojava.

2. TAMNI BROJ SPPSvaka SPP može se posmatrati prema elementima fenomenologije kao što su: obim, struktura i dinamika SPP. Obim predstavlja pojavni broj SPP, a struktura ustrojstvo određene SPP prema njenim karakteristikama: dob, pol, društveni položaj, imovni status i sl., dinamika čini kretanja SPP u vemenskim periodima i sl. Tamni broj veze se za japanskog autora Obu. Oba je pod pojmom "tamni broj"podrazumijevao broj izvršenih krivičnih djela koji je nepoznat javnim vlastima. Praktično, tim terminom se označava da SPP imaju svoj sagledivi i "tamni broj". U literaturi je prihvaćeno daje "tamni broj" manji za kriminalitet nego za hštali SPP. Razlog za to je što je odavno u društvu odnos prema kriminalitetu drugačiji nego prema ostalim SPP. Međutim, i pored toga, veliki, odnosno veći dio kriminaliteta ostaje "tamni broj".U vezi sa "tamnim brojem" svijeta socijalne patologije još uvijek je neprevaziđena konstatcija Christie (1973) da većina stanovništva čini manje ili veće prestupe koji ostaju neotkriveni. Isti autor smatra da se "zatvorska populacija" može tretirati kao skupina osuđenih osoba uzetih iz "okeana delinkvencije" i to, kako naglašava Christie, na način koji ne reprezentuje tu okeansku masu.

3. FENOMENOLOGIJA SPP KAO OPOMENA ILI IZAZOV SAVREMENOM DRUŠTVUNaznake odnosa između društvenog razvoja i fenomenologije SPP očituju se u: a) difuziji (Difuzija SPP se vrši zahvaljujući razvijenosti određenih sredstava komunikacije kako u razvijene tako i u nerazvijene zemlje. Dostignuća u razvoju sredstava komunikacije omogućuje difuziju SPP u razvijene i nerazvijene zemlje i sredine. b) inovacijama SPP; c) upotreba SPP za monstruozno sticanje dobiti, prestiža; i d) „kultura“ korupcije.

3.1.Upotreba SPP za monstruozno sticanje dobiti/prestižaDugo su prisutne tendencije da neke od SPP dobiju svoje priznanje u svijetu profesija, zanimanja. Npr. poznato je da se već duže vremena plasiraju zahtjevi da prostucija postane profesija i da osobe koje se tim bave dobiju naziv "seksualni radnik" ili "seksualna radnica" i da imaju, prema zakonima, sva prava kao i osobe koje se bave ostalim poslovima. Pored toga, svakodnevno smo suočeni sa terminom kao što je "profesionalni kriminalac" ili "profesionalni prestupnik". Profesionalnim kriminalcem, prestupnikom, prema Eliotu "naziva se osoba koja sebi obezbjeđuje izdržavanje protivzakonitim poslovima. Oni zarađuju putem podmićivanja, reketa, bave se organizovanim kriminalom na slobodi i u zatvoru. U njihovoj nadležnosti su sva krijumčarenja zabranjenih roba." ╬╬ Monstruozno sticanje bogastva uz korišćenje tragičnog socijalnog statusa ljudi odnosno preko SPP odvija se putem: trgovine drogom, trgovine ljudima („dama za poslovna druženja“) i plaćenim ubistvima, krimokratije (održavanje dominacije pomoću kriminala) u ekonomiji i politici, zlupotrebe djece na socijalo patološki način u cilju ostvarivanja određene dobiti/prestiža i sl.

3.1.1. Plaćena ubistvaKilologija je "nauka" koja se bavi proučavanjem metoda obuke ljudi za ubijanje drugih. Osobe, koje su prošle obuku na bazi kilologije na tržištu rada, nude svoje usluge za dobru nadnicu. Oni ubijaju svakoga za koga naručilac plati dogovorenu nadnicu.

3.1.2. Krimokratija (održavanje dominacije pomoću kriminala) u ekonomiji i politiciKorupcija, podmićivanje je opšti denominator (imenitelj) svih okolnosti u kojima dominira moć.ona može biti: sitna, sistematska i endemska. Sitna korupcija ili "podmazivanje" sitne administracije je svakodnevna pojava, jer se usluga koju administracija po zakonu pruža, na taj način brže i sigurnije dobija. Sistematska ili strukturalna korupcija se javlja u nekim zemljama kao element funkcionisanja političkog i ekonomskog sistema. Endemska korupcija se javlja u nekoj državi kada su korumpirane sve njene institucije od vrha do dna. Svjetska banka ima grupu eksperata koja se bavi pitanjem korupcije u svijetu.

3.1.3. Zloupotreba dece na SP način u cilju osvarivanja određene dobiti/prestižaOvde spadaju zloupotreba dece: u prosjačenju (decu u prosjačenju nesmetano koriste roditelji, druge osobe iz uže porodice ili organizatori profesionalnog prosjačenja), u promociji političkih opcija i retraumatizacija dece (negativni efekti retraumatizacije dece nesmetano se odvija u zemljama koje su izašle iz rata).

3.2.“Kultura korupcije”Fenomenologija SPP kao opomena ili izazov savremenom društvu naznačuje se I u vidu tzv. “culture korupcije”. Svugde se susrećemo s podmićivanjem. Kultura korupcije se izuzetno brzo širi pa nas nagoni na pomisao da se u savremenom svetu ništa ne može uraditi bez korupcije. Zbog toga govorimo o njoj kao o nekoj vrsti “subkulture savremenog života”.


4. KLASIFIKACIJA SPPHeterogenost SPP i nepreciznost u određenju socijalne patologije dovele su i do nepreciznosti u klasifikaciji SPP. Naša saznanja i definicija socijalne patologije upućuju na klasifikaciju SPP na osnovu kriterijuma: a) prirode manifestacije SPP i b) društvene procjene stepena opasnosti SPP po društvo.

4.1.Klasifikacija SPP prema prirodi njihove manifestacije po društvoKlasifikacija SPP prema prirodi njihove manifestacije podrazumijeva njihovu klasifikaciju na: toksikomanije (obuhvataju alkoholizam, narkomaniju i si.), socijalne izopačenosti (obuhvataju skitničenje, patomaniju, prostituciju, kocku i prosjačenje i sl) i agresija kriminalnog, suicidalnog tipa (obuhvataju kriminalitet, samoubistvo i maloljetničku delinkvenciju). Kako se vidi svaku grupu SPP određuje priroda njihove manifestacije.

4.2.Klasifikacija SPP prema društvenoj proceni stepenaSavremena praksa pokazuje da se država u savremenom društvu, kao i u Starom grčkom polisu, različito odnosi prema pojedinim vidovima svijeta socijalne patologije. Jedne se ocjenjuju kao veoma opasne a druge kao manje opasne. U veoma opasne SPP ubraja se kriminalitet mladih i odraslih. U manje opasne socijalne-patološke pojave (SPP) spadaju: kocka, prostitucija, prosjacenje, patomanija i sl.

(VI) GLAVA SEDMA – FENOMENOLOGIJA SPP ČIJU OSNOVU ČINI AGRESIJA KRIMINALNOG I SUICIDALNOG TIPA

1. OSNOVI FENOMENOLOGIJE KRIMINALITETAOsnovni uvid u fenomenologiju kriminaliteta dobija se, ako se fenomenologija kriminaliteta razmatra prema: a) obimu,

b) strukturi i c) dinamici.1.1.Obim kriminaliteta

Pod pojmom "kriminalitet" uobičajeno je da se podrazumijeva namjerno ili nenamjerno izvršenje nasilnog akta ili na drugi način povreda norme, zakona kojim su zaštićeni pojedinačni i društveni interesi i vrijednosti u određenom društvu. Pod izrazom "obim kriminaliteta" podrazumijeva se broj osuđenih lica, odnosno registrovani broj lica koja su se ogriješila o zakon države. Stope kriminaliteta nam omogućuju usporedbu obima kriminaliteta u regijama, državam i slično.

1.2.Struktura kriminalitetaStruktura kriminaliteta uobičajeno se posmatra preko podataka o kriminalitetu s obzirom na određene njegove bitne karakteristike kao što su: pol, dob, vrste učinjenog delikta, strukturi izvršilaca najtežeg vida kriminaliteta, ubistva i strukturi ubistva prema određenim karakteristikama veze žrtva-zlocinac.

1.2.1. Struktura kriminaliteta prema poluStudije, koje se služe oficijelnim podacima o stopama kriminaliteta, slažu se da je značajno veći obim kriminalaca među muškarcima nego među ženama. Niz studija pokazuje da se odnos kriminalaca muškaraca i žena kreće od 3:1 do 7:1, odnosno daje 3-7 puta više u populaciji kriminalaca muškaraca nego žena. Prema Kruttschmitt ta činjenicu pokazuje da pol čini važan prediktor raznih vidova kriminaliteta. Do neki drugi autori tu činjenicu objašnjavaju razlikama u društvenom položaju muškarca i žene. Prema Christie: "Žene su autsajderi posebno u odnosu na socijalni život i rad i kriminalitet je refleksija tih socijalnih uslova". Slično je stanovište pristalica teorija socijalne kontrole. Po njima žene su redje u kriminalitetu zbog veće izloženosti socijalnoj kontroli od muškaraca.

1.2.2. Kriminalitet i dobNeka istraživanja pokazuju da su kriminalci najbrojniji u dobi između 20 i 25 godina, dok druga navode dob 16 do 18

godina, a treći dob od 19 do 21 godine. U "Uniform Crme Report" struktrura 14 600 000 prestupa s obzirom na dob u 1994. godini je: 45% izvršile su osobe mlađe od 25 godina, 31% mlađe od 21 godine, 19% mlađe od 18 godina i 5% ostali.

1.2.3. Struktura kriminaliteta prema vrsti krivičnog delaNajbrojnije su klasifikacije urađene prema zakonima svake zemlje, jer se na zakonskoj regulativi zasnivaju i statističke evidencije kriminaliteta. Najbrojnija krivična djela koja se klasifikuju kao ''imovinski kriminalitet' . Iz teorija proizilazi da podaci o imovinskom kriminalitetu, i uopšte kriminalitetu predstavljaju ključne indikatore stanja u društvu, te ih treba koristiti kaoogledalo savremenog društva (Christie).

1.2.4. Struktura izvršilaca najtežeg vida kriminaliteta (ubistva)Pozicija Rusije među zemljama sa visokom stopom ubistva nakon raspada SSSR-a može se objasniti strukturalnim t-jama socijalne patologije koje su navedene u ranijim poglavljima.


1.2.5. Struktura ubistva prema određenim k-kama veze žrtva-zločinacStruktura ubistva može se posmatrati prema sljedećim karakteristikama: srodstvu, bliskosti zločinca i žrtve (može se konstatovati da su izvršioci ubistva često osobe koje su na određen način bliske ili poznate žrtvi, ili preciznije da su izvršioci 47% ubistava članovi porodice ili poznanici žrtve. Na nefamilijarna ubistva otpada 53% od ukupnog broja ubistava koja su se desila u SAD 1994.); prirodi izvršenja (namjerna ubistva, naručena (profesionalna ubistva), serijska ili masovna i nenamjerna ubistva. Neki autori navode da izvršioci serijskih ubistava za svoju "ravnotežu" čine odjednom ubistvo najmanje tri osobe.); polu žrtve (žrtve ubistva najčešće muškarci i crnci u SAD; Ubistva se najčešće dešavaju među osobama istog pola).

1.3.Dinamika kriminalitetaPraćenje dinamike kriminaliteta predstavlja, prvo, pokušaj da se prate promjene kriminaliteta u određenom vremenskom periodu, drugo, da se prikažu uticaji na promjene i, treće, snaga promjena.

2. ELEMENTI FENOMENOLOGIJE SUICIDA

Poznato je da se svugdje u svijetu dešava više samobistava nego ubistava. Suicid se obično definiše kao akt namjernog, svjesnog samouništenja ili kao akt samouništenja koji je posljedica multidimenzionalne stresne iscrpljenosti za koju je, prema percepciji individue, suicid kao vid agresije prema sebi jedino rješenje.╬ Lester (1997) smatra, da postoje okolnosti u kojima je smrt putem suicida, prema percepciji pojedinca, neizbježna. ╬ Određeni pokazatelji o suicidu kao socijalnom fenomenu koji je i specifičan vid agresije prema vlastitoj egzistenciji mogu se sagledati iz njegove fenomenologije koja obuhvata: a) društvenu reakciju na suicid kao pojavu, b) klasifikaciju suicida, c) tipologiju suicida, d) fenomenologiju suicida u svijetu prema polu, dobi, načinima izvršenja, e) suicid u specifičnim socijalnim grupama i f) usporedbu suicida i ubistva.

2.1. Društvena r-ja na suicid kao pojavuPregled društvenih reakcija prema suicidu sistematizovali smo kao:a) odnos velikih religija prema suicidu, b) podaci o društvenoj toleranciji prema suicidu i c) humanistički pristup suicidu,

2.1.1. Odnos velikih religija prema suiciduGeneralno, prema nekim autorima, monoteističke religije (npr. hrišćanstvo, islam, judeizam) proglasile su suicid kao grijeh protiv Boga. Islam generalno osuđuje suicid na osnovu vjerovanja u Alaha koji je jedini može dati i uzeti život i koji svakome određuje sudbinu i vrijeme smrti. Suicid se može, prema učenju islama, tolerisati samo kao vid žrtvovanja za svete ciljeve. Određene religijske sekte su suicid zagovarale i promovisale. Npr. postoje zapisi daje takva bila ranohrišćanska sekta Donatisti. Donatisti su propovijedali davanje života (vršenje suicida) u cilju bržeg ulaska u raj. ╬ Npr. kažnjavanje osoba zbog prasuicida(pokušaj suicida, koji nije doveo do smrti, okončanja Života suicidom) bilo je zakonski uređeno u Austrougarskoj monarhiji (nastala nagodbom 1867. i trajala do 1914), a zadržala se u Mađarskoj sve do kraja Drugog svjetskog rata (1939-1945). Zakonom je bilo određeno da se osoba koja je pokušala suicid ima držati zatvorena u tamnici dok se ne uvjeri da je održavanje života dužnost prema bogu, caru i sebi samome). ҉ Dvostruka tragedija porodice ogleda se u tome, prvo, Što je izgubila svoga člana i, drugo, što je bila vjerski i društveno anatemisana.

2.1.2. Podaci o društvenom tolerantnom odnosu prema suicideJapanci su ranije svoje ekstremno teške poraze u životu obično rješavali harikirijem (rasijecanjem oštrim nožem tijela) i na taj način okončavali svoj život.

2.1.3. Humanistički odnos prema suiciduHumanistički pristup suicidu javlja se pojavom saznanja da suicid nije posljedica problema isključivo smještenog u nevaljalog pojedinca, odnosno pojavom saznanja da razloge suicida treba tražiti ne samo u pojedincu nego i u društvu. Savremenahumanistička reakcija na suicid sve više širi ideje da se suicid posmatra kao socijalni problem čije rješavanje zahtijeva stvaranje humanije ljudske zajednice u kojoj izbor pojedinca predstavlja značajnu kariku života.

2.2.Tipovi suicidaNajčešće klasifikacije su: klasifikacija prema ishodu suicida i Dirmkemova klasifikacija suicida.

2.2.1. Klasifikacija suicida prema njegovom ishoduPrasuicid i kompletan suicid. Prasuicidom ili pokušajem suicida (misli se na suicid koji je pokušan, ali nije okončan smrću) se nazivaju voljni pokušaji izvršenja suicida koji se ne okončavaju smrću osobe, nego, obično, samopovređivanjem ili trovanjem. Neki autori smatraju da u ovu vrstu suicida treba ubrajati i suicidalne ideje, najave suicida. Kompletnim suicidom naziva se akt namjernog samouništenja.


2.2.2. Dirkemova tipologija suicidaUzroci suicida po svom karakteru mogu biti samo društveni utvrdio tzv. društvenu tipologiju suicida. On je razlikovao tri glavna tipa suicida: egoistički,altruistički, anomični.

2.2.2.1. Egoističko samoubistvoKonstatacija o postojanju egoističkog tipa suicida proizilazi iz Dirkemove hipoteze: "Suicid se mijenjaobrnuto srazmjemo integrisanosti duštvenih grupa kojima pripada pojedinac". Na osnovi te hipoteze Dirkem objašnjava veće stope suicida kod neoženjenih (bez porodice) nego oženjenih, kod protestanata nego kodkatolika, veće stope suicida u društvima u raspadu nego u onima koja su socijalno integrisana. Npr., u egoističko samoubistvo mogu se ubrojati, tzv. saldna samoubistvo, odnosno samoubistva koje izvrše pojedinci nakon podvlačenja crte u životu i konstatacije da je životni saldo nula i da nema načina da se izmijeni.

2.2.2.2. Altruističko samoubistvoDok egoističko samoubistvo nastaje kao proizvod pretjerane individulalizacije, odvajanje individue od kolektivnog "JA", dotle je altruističko samoubistvo posljedica prevelike integracije, tj. integracije koja "znači da postoji nešto što više vole od sebe samih". To se dešava u onim socijalnim grupama koje preko sistema vrijednosti i svojih normi tako snažno kontrolišu pojedinca i čine ga zavisnim u tolikoj mjeri da on sam ignoriše svoju individulanost i prihvata smrt koju mu nameće prekomjerna integrisanost u socijalnu grupu. Altndstičkim samoubistvom naziva se, npr., kolektivno samoubistvo pristalica religiozne sekte "Hram naroda".

2.2.2.3. Anomičko samoubistvoAnomija ili stanje deregulacije nastaje onog momenta kada društvo nije sposobno da usmjerava pojedinca i da nad njim vrši kontrolu. To se dešava u vrijeme kriza u društvenim sredinama, ekonomskih depresija ili u vrijeme ekonomskog prosperiteta. I u jednom i u drugom slučaju stvara se metež u socijalnom redu koji uz rokuje suicid. Suicid pojedinca koji nastaje kao rezultat anomije ("beznormnosti") naziva se anomičnim suicidom. Anomičnom tipu suicida pripadaju suicidi poslovnih ljudi kao i suicidi ljudi u stanju tzv, "bračne anomije" (razvod braka, udovništvo i si). Egoističko samoubistvo dolazi od toga što ljudi ne vide razloga da žive; altruističko samoubistvo od toga što im ovaj razlog izgleda van samog života; treće, vrsta suicida čije smo postojanje konstatovali, nastaje kada je ljudska aktivnost poremećena i kada oni zbog toga pate. Zbog njenog porijekla daćemo toj vrsti Une anomično samoubistvo".

2.3.Fenomenologija suicida u svetuSZO - Prema podacima prasuicidi su mnogo češći u svijetu nego kompletni suicidi Procjene su, prema nekim studijama (npr. Stone et al, 2002) da u svijetu godišnje oko 10 - 20 miliona osoba počini prasuicid, oko 1 milion kompletan suicid. Prasuicid češće vrše odrasle žene i mladi bez obzira na pol, nego odrasli muškarci Ovu Činjenicu Thomas je prokomentarisao u knjizi "Autopsija smrti" ovako: "Suicid pretežno pokušavaju žene i mladi, a u njemu pretežno uspijevaju odrasli muškarci. Drugo, prema pregledu statistike suicida u svijetu može se konsta-tovati, suicid konstantno ima više stope u tzv. nordijskim zemljama, nego u mediteranskim.Treće, suicid po pravilu znatno češće izvršavaju starije, nego mlađe osobe. Zbog toga neki suicid označavaju gerijatrijskim problemom. Iznesene konstatcije upućuju na potrebu da se fenomenologija suicida u svijetu razmotri prema: -stopama suicida u pojedinim državama, - stopama suicida s obzirom na pol, - stopama suicida s obzirom na dob i – načinima izvršavanja suicida. Treba kazati da nijedna od bogatih država nije ni blizu prema stopi suicida u Mađarskoj (tabela 18, 20) koja već duže vremena ima vodeće mjesto u svijetu prema stopi suicida na 100 000 populacije. Podaci o strukturi samoubistva s obzirom na pol pokazuje da samoubistvo izvrše češće muškarci nego žene. Muškarci su za oko 2-4 puta brojniji od žena medu onim koji su izvršili suicid. Jedino Kina ima višu stopu suicida za žene nego za muškarce. ╬╬Prema podacima može se konstatovati da je rizična godina za samoubistvo 55-ta godina života kod muškaraca, 45-a godina života kod žena. Uvezi s tim Stack zaključuje da postoji "direktan odnos između suicida i starenja u tradicionalnim i industrijskim društvima". ╬╬ Među najčešće metode koje se koriste su: trovanje (svi vidovi – od gasa do otrova), vešanje i utapanje. Vatreno oružje, oštre i šiljate sprave, skokovi s visine i ostalo: Muškarci, npr. u SAD, suicid najčešće vrše vatrenim oružjem, a žene trovanjem. U SFRJ suicid se najčešće vrši vešanjem (oprez- podaci dok je postojala SFRJ!).

2.4.Suicid u specifičnim socijalnim grupama, vojsci & policijiSuicid u vojsci može se posmatrati kao: militarizovani i kao uobičajen fenomen u ljudskoj populaciji. Miltiarizovanim suicidomnaziva se suicid koji se vrši nakon indoktrinacije u vojsci ili nekoj militantnoj terorističkoj organizaciji Indoktrinacija podrazumijeva, pored ostalog, uvjeravanje da se konačna pobjeda nad označenim neprijateljem može postići, ako se borba vodi protiv neprijatelja i putem samoubilačkih podviga vojnika ili pripadnika militantnih terorističkih organizacija. Danas militantne grupe pripremaju umjesto "kamikaza" "teroriste ljude bombe". Suicid u vojsci kao uobičajen fenomen javlja se u populaciji vojnika u miru i u ratu. Ova vrsta suicida prisutna je u svim vojskama svijeta.Međutim, to je fenomen koji se često prikriva od javnosti ili maskira zbog uvjerenja da bi to moglo negativno da utiče na javnost kao i na samu vojsku. ╬ Prva značajna studija o suicidu u policiji potiče od Fridmana. Fridmanovi nalazi pokazuju da je stopa suicida 80 na 100 000


policajaca u Njuorku. Podaci se odnose na razdoblje 1934 - 1940. Nelson i Smith (prema navodu Loo, 1986) navode stopu suicida kod policajaca 203. Drugi neki autori ne nalaze tako visoke stope suicida medu policajcima. Elitne kanadske policijske snage imaju stopu suicida 14,1. Međutim, ona je skoro dva puta veća od stope (7,6) samoubistva u opštoj populaciji. Uglavnom, prema dostupnim podacima suicid u policiji je značajno Češći u odnosu na stope suicida u opštoj populaciju.

2.5.Usporedba suicid - ubistvoFenomenologija suicida proučava se i u vezi sa ubistvom. Takva proučavanja podstakla su neke teorije kao što je npr., teorija autoagresije, agresivnog naboja i ekološka teorija. Prema zastupnicima teorije autoagresije (npr. Henry i Short) suicid i ubistvo su suprotna ponašanja i stoje u negativnoj korelaciju Prema teoriji autoagresije obim suicida je veći u sredinama gdje se agresija kao prirodni odgovor na frustraciju ograničava socijalnim normama, zakonima, odnosno da je ubistvo većeg obima u etno-kuuumim sredinama gdje se ispoljavanje agresije toleriše. Drugim riječima, stoje manje mogućnosti za usmjerenje agresije prema drugima veće su šanse da se ona usmjeri prema sebi. Ta pretpostavka se potkrepljuje činjenicom da stopa suicida opada za vrijeme rata, tj. u okolnostima drastične mogućnosti za individulanu i kolektivnu ekspresiju agresije, kao i u određenom razdoblju nakon rata. Ekološke teorije objašnjavaju daje stopa suicida veća u razvijenim državama, a manja u nerazvijenim.Po ovoj teoriji ubistvo i suicid se javljaju po paradigmi Sjever-Jug. U prilog te teorije idu nalazi (npr. Lester) kojipokazuju da je stopa suicida viša u razvijenim državama SAD, a ubistva u nerazvijenim južnim državama SAD. Ekološku teoriju, odnosno paradigmu Sjever - Jug, osporava i činjenica da se ta paradigma ne može primijeniti na nizzemalja. Npr. Holandija, koja je po razvijenosti i geografskom položaju slična Danskoj, je 1980. godine imala oko 4 puta manju stopu suicida muškaraca (stopa za Dansku 41,1, a za Holandiju 12,8) i 3 puta manju stopu suicida za žene od Danske (stopa za Dansku je 23,3 a Holandiju 7,4). Fenomeni suicida i ubistva i prema našim rezultatima istraživanja nisu zavisni jedni od drugih, odnosno ne korenspodiraju, ili drugačije kazano, ubistvo i samoubistvo nisu alternativna ponašanja.

3. FENOMENOLOGIJA MALOLETNIČKE DELINKVENCIJE3.1.Pojam maloletničke delinkvencije (MD)

Pojam maloljetnička delinkvencija (nastao od latinske riječi: delinquere, delinauens) ima šire i uže određenje. Po širem određenju pojma MD obuhvata sve devijacije u ponašanju mladih od onih koja predstavljaju kršenje određenih pravda (npr. neposlušnost, bježanje od kuće, izostajanje iz škole, skitanje, pušenje, grubo ponašanje i si.) do onih koja su kažnjiva po krivičnom zakonu. Takvo određenje zbog svoje širine one-mogučuje razlikovanje onog stoje zaista delikt od onoga što nije. Uže određenje pojma MD obuhvata "sve aktivnosti maloljetnih osoba koje su inkrimisane (kažnjive) po pozitivnim zakonima pojedinih zemalja". Dakle, najčešće se prihvata daje MD agresivno ponašanje mladih prema drugim ljudima i prema materijalnim dobrima u smislu njihovog otuđivanja ili uništavanja. Maloljetnička delinkvencija se odvaja od delinkvencije odraslih. Zato postoji više razloga. Prvo, tradicionalno se udvajaju sva ponašanja mladih od ponašanja odraslih. Ta tradicija ima dugu prošlost. 0 tome govore razni dokumenti. Navodimo dva koji pripadaju dalekoj prošlosti. Jedan potiče od egipatskog sveštenika iz 4000. godine p.n.e., a dasi: "Naša se zemlja degenerisala u ovim zadnjim danima. Postoje znakovi da je svijet došao do konca, jer djeca ne slušaju roditelje (Jašović, 1978). Drugi potiče od grčkog filozofa Sokrata. On je u svojim razgovorima o mladim i sa mladim jednom prigodom kazao: "Djeca sada vole luksuz, ona imaju loše vladanje, prezir prema autoritetu, ona pokazuju nepoštovanje starijift i vole brbljanje umjesto učenja. Djeca se više ne dižu kad ulaze stariji u prostoriju. Ona protivuriječe svojim roditeljima, brbljaju pred društvom, pohlepno gutaju poslastice sa stola, prekrste svoje noge i tiraniziraju svoje učitelje". Drugi razlog odvajanja kriminaliteta mladih od kriminaliteta odraslih leži u socijalnim, psihološkim i pravnim zahtjevima da se mladi delinkventi tretiraju na drugačiji način od odraslih delinkvenata. Treći razlogje što je potrebna drugačija resocijaloizacija za mlade u odnosu na odrasle delinkvente.

3.2. Starosne granice “krivičnog maloletništva”U većini država u zakonima je određena gornja i donja granica dobi (starosti) koja služi za razgraničavanje maloljetnika i djeteta, odnosno maloljetne i odrasle osobe u pogledu krivične odgovornosti U pogledu donje granice tj., grance ispod koje se maloljetnik smatra potpuno odgovornim ili djelimično odgovornim po zakonu - vlada neujednačenost. Donja granica dobi u kojoj se dijete smatra krivično neodgovornim kreće se, zavisno od zemlje do zemlje od 3-16 godina. Isto tako postoji neujed-načenost u pogledu gornje dobne granice, tj. granice iza koje se maloljetnik smatra odraslom osobom odnosno odgovornom po zakonima koji se primjenjuju na odrasle. Ona se, ovisno od države do države kreće od 13-18 godina. U nizu evropskih zemalja maloljetnim delinkventom se smatra osoba koja je učinila neki krivični delikt kažnjiv po krivičnom zakonu u dobi između navršenih 14 i 18 godina. U zakonima mnogih zemalja razlikuje se "mlađi maloljetni delinkvent", koji je dobi od 14 do 16 godina i stariji maloljetni delinkvent" koji je dobi od 16 do 18 godina. Neke zemlje u svojim zakonima imaju kategoriju "mlađi punoljetnik". Mlađi punoljetnik, tj., osoba dobi od 18 do 21 godine, po zakonu ne može biti osuđena na najtežu kaznu, npr. smrtnu kaznu.


3.3.Fenomenologija MD kao socijalni problemU drugoj polovini XIX vijeka, tj. nakon industrijske revolucije MD poprima oznake socijalnog problema. "Novim oblicima manifestacije MD" (termin je upotrebljen na II kongresu OUN za sprečavanje kriminaliteta, održanom u Londonu 1961. godine), označava se: porast broja ubistava koje vrše maloljetnici, porast drskih razbojništava i pljački koje vrše maloljetnici, organizovani kriminalitet mladih u vidu bandi. Prema tome, fenomenologija MD postaje u nizu zemalja socijalni problem, prvo, zbog svoje agresivnosti i, drugo, zbog neprestanog rasta obima MD. Na porast obima maloljetnike delinkvencije ukazuje registrovani broj maloljetnih delinkvenata koji je, npr. u SAD samo u zatvorima zbog nasilja i imovinskog kriminaliteta porastao za 32% i "tamni broj" MD do koga se dolazi na osnovu ispitivanja metodama samoiskaza. Istraživanja takvog tipa pokazuju daje "tamni broj" MD nekoliko puta veći od poznatog broja MD, odnosno da su mnogo rjeđi mladi koji se nisu, nego oni koji su se ogriješili o zakon.

3.4.Obim MDObim MD obično se posmatra na osnovu službenih brojki, tj. slučajeva koji su sudski ili na sličan način procesuirani. "Tamni broj" MD je znatno veći od poznatog broja. Ispitivanja pokazuju (npr. Singer, MikŠaj-Todorović,1989) da oko 90% mladih izjavljuje da je počinilo jedan ili više delikata kažnjivih prema zakonu koji nisu nikada otkriveni kao takvi. Ponovimo da se stopa maloljetničke delinkvencije, kao i stope drugih SPP izračunava prema formuli: Stopa= registrovani br. delikata/ totalni br. populacije mladih x 100 000.

3.4.1. Obim MD prema poluU literaturi je već duže vremena poznato da ogromnu većinu populacije MD čine dječaci.

3.4.2. Struktura kriminaliteta maloletnika prema prirodi krivičnog delaPrema istraživanjima imovinski kriminalitet dominira u strukturi kriminaliteta mladih. Npr., U Engleskoj krađe čine 80% krivičnih djela mladih a u većini evropskih zemalja krađe participiraju sa više od 60% u strukturi krivičnih djela mladih. Kao što odrasli delinkventi od svih krivičnih djela čine najčešće krivična djela koja se kategorišu kao imovinski kriminalitet (obuhvata: provale, krađe, krađe automobila, zlonamjerne paljevine i one čine u ukupnom kriminalitetu odraslih oko 89% krivičnih deli-kata), tako to čine i maloljetni delinkventi.

3.5.“Tamni broj” maloletničke delinkvencije (MD)Podaci o "tamnom broju" MD dobijeni su istraživanjem. Wallerstein i Wyle navode da 91% anketiranih mladih navodi u Njujorku da je počinilo jedno ili više krivičnih djela koja nisu otkrivena. U Švedskoj 92% mladih, prema istraživanju izjavljuje da je počinilo neko od krivičnih djela. Samo 3,5% od njih je otkriveno. U Kanadi izvršeno istariživanje na mladima iz svih slojeva društva pokazujuje da je njih 91% počinilo neko od krivičnih djela koja nikad nisu otkrivena. Nije dobijena razlika između mladih bogatih i siromašnih (prema Singeru, Todoroviću, 1989). Uglavnom, može se konstatovati da većina autora ističe da je "tamni broj" MD veći od poznatog i on se kreće od 75-95%, odnosno da je veći, (u literaturi podaci variraju), 3-10 puta "tamni" od poznatog broja MD. Otkriveni, poznati broj MD kreće se oko 8-25% od ukupne, stvarne mase, obima MD.Uglavnom, u savremenoj literature je dominatna konstatacija, a koju podupiru najseriozniji podaci u zvaničnim izvještajima kao što su oni koji potiču u SAD od BJS (1996) daje "tamni brof kriminaliteta kako odrasli tako i maloljenih delinkvenata znatno veći od poznatog, otkrivenog broja.

(VIII) GLAVA OSMA – FENOMENOLOGIJA TOKSIKOMANIJA1. ALKOHOLIZAM

Alkoholizam kao socijalno-patološka pojava predstavlja strastveno, nekontrolisano pijenje alkohola koje ima direktne efekte na mentalno i fizičko zdravlje, konflikte sa drugima, ekonomski, porodični i društveni status pojedinca kao i u negativnom smislu na razvojne mogućnosti malih i velikih socijalnih grupa. Elementi fenomenologije alkoholizma, koga Jellinek definiše "kao upotreba alkoholnili pića koja uzrokuju štetu jedinki ili društvu ili oboma", prate se preko: a) potrošnje alkoholnih pića, b) obima alkoholičara, c)strukture alkoholičara po polu i d) strukture alkoholičara po njihovom zanimanju itd.

1.1.Potrošnja alkoholaBeleži se stalan trend rasta u gotovo svim državama.

1.2.Obim alkoholičara"Tamni broj" alkoholičara je veći od poznatog broja. Uglavnom, evidentirani broj alkoholičara predstavlja onaj broj pojedinaca koji su se našli u stanju potrebe da budu kao takvi registrovani. Evidentirani, poznati, sagledivi obim alkoholizma varira od zemlje do zemlje i kreće se od 1 - 5,6% u opštoj populaciju.

1.3.Alkoholizam i polMeđu muškarcima nalazi se 3-9% alkoholičara, a među ženama oko 0,1-1%. Odnos muškarca i žena u populaciji alkoholičara kreće se od 3-20 muškaraca na jednu ženu alkoholičarku. Manji broj žena u populaciji alkoholičara neki autori (npr. McGue) objašnjava genetskom osjetljivošću žena na toksičnost alkohola i njegovu transmisiju. Neki autori smatraju daje "tamni broj"


alkoholizma žena veći od "tamnog broja" alkoholičara muškaraca i da zbog tamnog broja žena alkoholičara izgleda da su muškarci mnogo češće u alkoholizmu nego žene.

1.4. Alkoholizam i zanimanjaU tradicionalno kritične djelatnosti za alkoholizam ubrajaju se: rudarstvo, građevinarstvo, prehrambena industrija, ugostiteljstvo, proizvodnja alkoholnih pića. Međutim, u novije vrijeme pored tradicionalnih zanimanja u kojima se javlja veliki broj alkoholičara, širi se lista zanimanja u kojima je alkoholizam česta pojava. "Nova zanimanja" u kojima alkoholizam postaje radni, zdravstveni i socijalni problem su: saobraćajna, vojna, zanimanja policije, novinarstvo, mornarska, zanimanja u automatizovanim sistemima rada i sl. Alkoholizam u "novim zanimanja“ pokazuje da on izlazi iz tradicionc svijeta rada i da počinje da ugrožava modemi, suvremeni svijet rada.

2. NARKOMANIJAZavisnost neke osobe od bilo koje opojne droge naziva se u svakodnevnom životu "narkomanija". Prema definiciji SZO zavisnost od droge je "stanje psihičke ili fizičke zavisnosti, ili jedno i drugo, od droge koje nastaje kod pojedinca koji periodično ili stalno uzima drogu". Širenje toksikomanije u prvoj polovini XIX vijeka dovelo je to tzv. opijumskog rata između Kine i Velike Britanije. Nankinškim ugovorom 1842. godine okončanje "opijumski rat". Droga svojom fenomenologijom poprima simptome savremene kuge. Ova konstatacija bazira se na nekim činjenicama od kojih navodimo sljedeće: Prvo, droga je postala jedan od najprofUabilnijih biznisa. Drugo, podaci pokazuju, a to je zastrašujući simptom droge kao suvremene kuge, da je obim narkomana najveći medu mladima. U svim zemljama svijeta ta činjenica je neosporna. Procjene su da se obim narkomana, odnosno broj mladih sa lakšim ili težim iskustvom sa drogama, kreće u populacji mladih od 25 do 75 %. Ekstazi - poznato je daje ova droga proizvedena 1913. kao lijek za mršavljenje, ali u tu svrhu nije službeno nikada koriŠćena. 70-tih godina dvadesetog vijeka počela je njena upotreba kao lijeka u terapiji psihičkih smetnji i to pod nazivom Empati Empati dolazi na ulicu 1985. godine i dobiva svoje ulično ime Ekstazi Ulično ime ove droge odgovara njenom dejstvu na uživaoca. Naime, ona izaziva hiperaktivnost, koja korisnika baca iz jednog u drugi zagrljaj. Teško je u savremenom svijetu biti adolesecent, uz to cool i sa arsenalom gelova na kosi, a ne probati Ekstazi, goluba ljubavi ili juriša« na zvijezde. Treći zastrašujući simptom droge kao savremene kuge, prema istraživanjima i empirijskim podacima, je njen prodor u odbrambene snage država. Suvremeni ratovi su poznati i po tome što u njima učestvuju u većem ili manjem broju drogirani vojnici. Četvrto, droga se prihvata među mladima kao sredstvo za mijenjanje vlastite svijesti stvaranje paralelne stvarnosti ispunjene vizuelnim varkama, spektaklima. Ovaj novi pogled (new look) zahvata sve veći dio populacije mladih u svijetu. Suština ovog pogleda je da mladi odustaju od društvenog aktivizma za stvaranje boljeg, pravednijeg, demokratskijeg društva - legalnim sredstvima u društvu. Oni umjesto toga stvaraju novi pogled da se može „ super živeti“ promenom svesti pomoću droge, stvaranjem paralelne imaginarne stvarnosti. Muzički koncerti od rejva do hard metala i dalje postaju velesajmovi za dilere droge. Prema tome, istraživanja, empirijski podaci podupiru konstataciju da je droga suvremena kuga sa tri zastrašujuća simptoma. Jedan je da je postala najunosniji biznis, drugi je da je veliki broj mladih duhovno i fizički imobilizovanih zajedno sa njihovim porodicama i sa malim izgledima za izlazak iz toga ropstva, a treći je ulazak droge u kasarne i vojne kantine.

2.1.Klasifikacija narkomana, zavisnosti od drogeTipologija narkomana, tj. zavisnosti od droge može se izvšiti na osnovu: a) razloga uzimanja droge, b) težine zavisnosti i c)tipovima zavisnosti prema određenim drogama.

a) Tipologija zavisnosti prema razlozima uzimanja drogeTipologija zavisnosti prema razlozima uzimanja droge sastoji se u klasifikaciji narkomana na: opravdane, ovisnike iz upornosti i primitivne ovisnike. Opravdani narkomani su osobe koje zbog prirode svoje bolesti moraju da uzimaju opijate npr. bolesnici od karcinoma i si. Narkomani iz upornosti su oni pojedinci koji su nakon prestanka razloga zbog koga su uzimali narkotike nastavili da uzimaju drogu i tako postali narkomani Primitivni narkomani su one osobe koje drogu uzimaju samo radi psihofizičkih efekata koje droge stvaraju kod njih.

b) Klasifikacija narkomana prema težini zavisnostiKlasifikacija narkomana, zavisnosti prema težini zavisnosti posmatra narkomane kao: lakše i teže. Lakšim narkomanima nazivaju se osobe koje koriste lakše droge kao što su: lijekovi za umirenje, spavanje, marihuana i si Teži narkomani su oni koji uzimaju tzv. tvrde ili teške droge kao što su: heroin, kokain, crack i sl.

c) Tipovi zavisnosti prema određenim drogamaTipovi zavisnosti prema odeđenim drogama mogu biti: tipa morfijuma, barbiturata, amfetamina, kokaina, LSD, kanabisa itd.


2.2.Obim narkomanaObim narkomana najčešće se utvrđuje pomoću: cenzusa registrovanih, procjene, anketnih ispitivanja i sl. Cenzus registrovanih je najčešće korišćen postupak kojim se utvrđuje obim narkomana. Cenzus registrovanih se zasniva na podacima koji se dobijaju od: policije, bolnica, centara za socijalni rad, medicinskih ambulanti, komuna ili zajednica za liječenje narkomana i sL. Procene obima ovisnika od droge počivaju na utvrđivanju standarda pomoću kojih se procjenjuje obim narkomana. Tako je utvrđen standard da se poznati broj narkomana, tj. narkomana utvrđenih na osnovu cenzusa registrovanih, množi sa 3 ili 5 puta ili 7 puta. Taj standard temelji se na emprijskom iskustvu da na svakog evidentiranog narkomana dolazi 3-5 ili 5-7 neregistrovanih narkomana tzv. "letećih narkomana". Anketna istraživanja, takođe, predstavljaju postupak za utvrđivanje obima narkomana. Anonimne ankete mogu da daju za sada najpouzdanije podatke o obimu narkomanije. 1960. godine dešava se eksplozija narkomanije u SAD. Oko 1970. godine, nakon deset godina od eksplozije narkomanije u nekim razvijenim evropskim zemljama, registrovan je povećan broj narkomana i u SFR Jugoslaviji. Sa eksplozijom narkomanije niz zemalja se suočio i suočava se sa subkulturom narkomana. Subkultura narkomana, osim zavisnosti podrazumijeva prihvatanje određene vrijednosne orijentacije, stavova i načina života, odijevanja, seksualnih kontakata i si.

2.3.Motivi uzimanja drogeKako se vidi šest izvora ili motiva imaju dominatno značenje, odnosno često i jako često doprinose da mladi uzimaju drogu. Među te motive spadaju: Društvo sa kojim se druži; Motiv da se bude kul, dobar kao drugi; Radoznalost; Uticaj vršnjaka; Zbog uživanja; Razočarenja u životu! Ovih 6 motiva predstavljaju, može se reći, lične (personalne) i socijalne pritiske za uzimanjem droge. Personalni se temelje na ličnoj radoznalosti, motivaciji da se bude kul, važan kao neko drugi, motivaciji da se doživi novo iskustvo, da se uživa. Socijalni pritisci za uzimanje droge čine društvo sa kojim se osoba druži, uticaj vršnjaka, (tj. vršnjački sistem vrijednosti, pogleda na život ili tzv. novi pogled na život), razočarenja u životu.

2.4.Droga u vojsciRat u Vijetnamu je produkovao i tzv. "Vijetnamski sindrom". Tim terminom, pored ostalog, označava se pojava da nakon rata u zemljama učesnicama dolazi do rasta obima narkomana.

2.5. Droga i uzrast (dob) ovisnikaNarkomani su u većini zemalja osobe mlađe dobi.

2.6. Ovisnici od droge i polU literaturi se najčešće konstatuje da su muškarci češće u populaciji narkomana nego žene. U populaciji narkomana 60% su muškarci, a ostalo su žene. Preko 80% ovisnika od droge među muškarcima i ženama su dobi od 18-25 g.

3. TOKSIKOMANIJE I DEZINHIBICIJA AGRESIVNOG PONAŠANJAAlkohol i druge toksikomanije koje zajedničkim imenom nazivamo droge, povezane su sa agresivnim ponašanjem. Studije pokazuju da se efekt droge na agresivno ponašanje idenlifikuje kroz tri procesa: (1) desinhibiciju fizioloških aspekata agresivnog ponašanja, (2) kognitivnu kratkovidnost, (3) smanjenjem psiholoških vjerovanja i očekivanja.

(IX) – GLAVA DEVETA _ FENOMENOLOGIJA SPP – SOCIJALNE IZOPAČENOSTI

1. Pojam SPP socijalne izopačenosti2. Kocka3. Prosjačenje i skitničarenje4. Patomanija5. Prostitucija

1. POJAM SPP SOCIJALNE IZOPAČENOSTISPP socijalne izopačenosti su one pojave u malim ili velikim socijalnim grupama u kojim kod manjeg ili većeg broja pojedinaca pod uticajem egzogenih i endogenih faktora određene potrebe (kao što su: seksualne, potrebe za igrom, potrebe za očuvanjem zdravlja i si.), bivaju preobražene u surogate tih potreba i postaju dominirajući motiv ponašanja pojedinca. U ovom slučaju seksualne potrebe se izopačuju u prostituciju, odnosno postaju ekonomske (robno-novčane) kategorije, a po-treba za očuvanjem zdravlja u patomaniju (trku za bolešću) i si.


2. KOCKA2.1.Određenje kocke kao SPP

Literatura upućuje da se kocka može odrediti na sljedeći način: kocka je igra preobražena u strast, opsesiju, dominantan motiv ponašanja pojedinca, odnosno igra pojedinca preobražena u izopačenost. Osnovni elementi kocke SPP su: alea, sreća, neizvesnost. Kocku treba shvatiti kao vid socijalne izopačenosti, izopačenog ponašanja pojedinc, kojim pojedinac napušća socijalno očekivane obaveze u vezi s radom, porodicom i sl. i rizikuje sve što ima, pa čak i život, ali ne napušća kocku, u ovom slučaju izopačenu potrebu za igrom. Kockari su osobe koje su povezane s kriminalitetom, toksikomanijama (oko 50% kockara je ovisno o drogama), suicidalnim ponašanjem, opterećeni su osećanjima stresnosti, odbačenosti i, prema nekim mišljenjima, kockari su osobe koje imaju jedan od poremećaja koji spada u domen psihijatrije.

2.2. Obim kocke (kockara)Kockari su osobe kojima je kockanje osnovna životna preokupacija, smisao života. 0 obimu kocke može se govoriti, uglavnom, u vidu procjena, jer je on "tamni broj".

3. PROSJAČENJE I SKITNIČENJEUslovno kazano, prosjačenje, skitničenje je jedan od poštenih načina preživljavanja.Generalno gledano, humanistički pristup sinjetu socijalne patologije u koji spadaju prosjačenje i skitničenje, ukazuje da su ove pojave javljaju u određenim društvenim okolnostima, odnosno da su one jedan od mogućih vidova ljudske egzistencije. Prosjačenje i skitničenje teško možemo posmatrati odvajamo, jer ove pojave su vezane i pretpostavljaju jedna drugu. Prosjačenje se obično smatra statičnom pojavom, vezanom za jedno mjesto, a skitničenje dinamičnom pojavom. Prosjaci su vezani za jedno mjesto, a skitnice nema-ju stalnog mjesta boravka. Zajedničko prosjačenju i skitnicenju je život od milostinje, prošnje. Skitnice su, takođe, najčešće prosjaci, samo što nisu vezani za jedno mjesto boravka. Oni kao da bježe od nečega, a ne nečemu. Srednji vijek se navodi, pored ostalog, kao "vijek slobodne i vesele skitnje". Pariz - tamo je nastao popularni naziv za skitnice - "klošari".

3.1.Vrste prosjačenjaProsjačenje i skitničenje u savremenom društvu moguće je klasifikovati na: klasično, profesionalno I kamuflirano.

a) Klasično prosjačenje I skitničenjeU siromašnim društvima, ili državama pogođenim nepredviđenim katastrofama (rat, zemljostresi, poplave i si.) najčešće se javlja klasično prosjačenje i skitničenje. Ono podrazumijeva traženje milostinje koja u početku služi djetetu Ui odrasloj osobi da podmiri egzistencijalne potrebe. Prosjačenjem u bogatim društvima bave se najčešće pripadnici manjinskih grupa. Osoba u statusu prosjaka, skitnice tokom vremena se socijalizuje sa dimenzijama prosjaka, skitnice i postaje žrtva Pygmalionovog efekta. Ovaj efekt predstavlja stanje osobe u kome ona sama postaje uvjerena da je takva kakvim je drugi etiketiraju, da je nemoćna da bilo šta drugo radi i očekuje. To pokazuje, u što nas uvjeravaju socijalno psiliološka saznanja o Pygmalionovom efektu da represivne mjere prema prosjacima, skitnicama daju suprotne efekte. Represivnim mjerama se prosjaka čini još većim prosjakom ili ga se usmjerava u nepoštenije vidove socijalne patologije kao što je kriminal i si.

b) Profesionalno prosjačenje i skitničenjeProfesionalno prosjačenje uključuje dvije kategorije učesnika. Prvo, organizatore ('poslovođe" prosjačenja koji raspoređuju prosjake i uzimaju od njih dnevno uprošeno) ili "poslodavce" prosjaka. Drugo, prosjake "radne ljude". To su najčešće djeca, osobe sa raznim tjelesnimmdostatcima, sa nekim izraslinama na tijelu itd. Dakle, profesionalno prosjačenje podrazumijeva organizovano prosjačenje koje se bazira na učešću "poslovođa" prosjačenja i prosjaka "radnih Ijudi“. Dijete ili odrasla osoba upadanjem u mrežu profesionalnog prosjačenja doživljava posebnu degradaciju koja ima za posljedicu totalan doživljaj sebe kao bespomoćnog. Zbog toga je teže pomoći osobi koja je uvučena u profesionalno prosjačenje, nego osobi koja se bavi tzv. klasičnim prosjačenjem.

c) Kamuflirano prosjačenje, skitničenjeKamufliranim prosjačenjem, skitničenjem se bave, npr. neke vjerske sekte i neki pokreti mladih. Poznato je da se neke vjerske sekte bave sakupljanjem milostinje. Prosjačenje pod firmom traženja milostinje može biti direktno ili kamuflirano u vidu učešća u nekim obredima koji zahtijevaju velika darivanja.Takođe, je poznato da se povremeno javljaju pokreti mladih, npr. putujući "prodavači" određene muzike. Kamuflirano prosjačenje pripadnika određenih vjerskih sekti, ili mladih koji se okupljaju oko "novog pogleda na život" može se prepoznati u svakodnevnom životu. Kamuflirano prosjačenje je traženje ili izazovno očekivanje uličnih muzičara da ubacite novac u šešir ispred njih.


3.2.Deca u prosjačenju I skitničenjuProsjačenje, skitničenje djece je naglašena pojava u savremenom svijetu. Postoje podaci, npr. u Brazilu, Meksiku, da godišnje na stotine hiljada djece napušta domove i odaje se skitničenju. Opravdana su upozorenja da ovi podaci ukazuju na fenomen" bjekstva jednog dijela generacije mladih". Među djecom prosjacima najčešće se susreću djeca iz porodica: siromašnih, alkoholičara, kriminalaca, porodica koje se raspadaju a njeni članovi ostaju bez sredstava za život, djeca izbjeglica i sL. Na djecu u statusu prosjaka, skitnice poseban efekat imaju: zloupotreba u prosjačenju,vrijeme provedeno u statusu prosjaka, skitnice i socijalizacija u statusu prosjaka.

a) Zloupotreba dece u prosjačenjuDjecu za prosjačenje koriste roditelji ili druge osobe. U prosjačenju se koriste vrlo mala djeca, djeca još u povoju i dalje na svim uzrastima. Djeca su veoma privlačna za prosjačenje, jer kod većine razvijenih životonjskih vrsta postoji izražena brižnost, naklonost prema mladuncima. Na tom saznanju je utemeljena motivacija za zloupotrebu djece u prosjačenju.

b) Efekt na dijete dužine vremena provedenog u status prosjaka, djeteta skitniceEmpirijski podaci pokazuju da dužina vremena provedenog na ulici može biti odlučujuće za procjenu da li će dijete prosjak, skitnica biti spašeno.Dosadašnja iskustva pokazuju: Prvo, ako dijete provede do mjesec dana na ulici, onda roditelji ne mogu uspostaviti pozitivan odnos bez stručne pomoći Drugo, ako dijete provede 6 mjeseci na ulici, onda se smatra da su šanse izgubljene da se ono bez duževremene stručne pomoći ponovno vrati u porodicu i prUivati porodični život. Treće, ako dijete provede na ulici duže od 6 mjeseci ili godinu, onda je takvo dijete teško vratiti u normalan porodični život i sa stručnom pomoći.

c) Socijalizacija deteta u status skitnice, prosjakaSocijalno-psihološka saznanja o socijalnom učenju, socijalizaciji ukazuju da se ne može djetetu izbrisati, ono što je socijalno naučilo kao prosjak i skitnica. Resocijalizacija je jedino humano rješenje za ovu djecu.

4. PATOMANIJAPojava da se potreba za očuvanjem zdravlja izopačava u potrebu "trčanja za bolešću", naziva se "patomanija“. Govori se o trci za bolešću jer su među onima koji čekaju pred ambulantama brojniji oni bez tjelesnih oboljenja, nego oni koji su stvarno bolesni.

5. PROSTITUCIJAPrvi podaci o prostituciji potiču iz 1500, godine p. n. e. To su poduči o tzv. "hramskoj prostituciji". Vjerovalo se da će bogovi, ako im se kao žrtva prinese ženska polnost, darivati za uzvrat bogatu žetvu. U Atini su se žene odavale prostituciji na svetkovinama boginje Afrodite. Ona je bila boginja ljubavi i ljepote. Svečanosti u njenu čast održavale su se u aprilu pod nazivom "Afrodizije“. Smatra se da je Solon ozakonio javnu prostituciju i da su nakon toga otvorene prve javne kuće (diktarijon) u Atini One su bile popunjene robinjama. Svaki muškarac koji je zalazio u diktarion plaćao je taj ulaz određenim iznosom. UAtini se spominju tri grupe prostitutki' diktanjada, sviračice frule i hetere. Diktarijade su bile najniža klasa prostitutki. Njih su činile žene zarobljene u ratovima, odnosno robinje smještene u javne kuće. Sviračice frule su bile tzv. srednja klasa prostitutki One su radile izvan javnih kuća. Zabavljale su muškarce muzikom na gozbama i zabavama, a zatim bi im se podavale za novac. Hetere (prijateljice) su bile visoka klasa prostitutki. Pored lijepog izgleda i lijepe odjeće bile su dobro obrazovane. Zbog toga su bile vrlo tražene od bogatih i obrazovanih Atinjana. Udio hetera u kulturno zabavnom životu bogatih bio je evidentan. O tome svjedoči književno stvaralaštvo koje je bilo nadahnuto njihovom prisutnošću u životu pojedinaca. U starom Rimu prostitucija se odvijala u čast boginje Flore. Svetkovine su se održavale svake godine krajem aprila i uključivale su, pored ostalog ples nagih žena. Kasnije će prostitucija u Rimu postati "svakodnevni zanat" nekih žena u javnim kućama (lumpanarijama) ili na ulicama. U lumpanarije (javne kuće) dovođene su žene kao robinje iz Španije, Judeje, Grčke. Prostitucija starog Rima bila je predmet i književnog stvaralaštva. Hetere i sviračice frule zamijenjene su novim tipovima prostitutki - kurtizanama, kol-gerlama (Call Girls ) itd. Ovi modeli prostitucije nastaju na određenim stupnjevima razvoja klasnog društva. Kurtizane su bile otmene prostitutke u doba renesanse. Porijeklom su iz siromašnih slojeva društva. Zaradom su uspijevale da se obrazuju, otmeno obuku i po tome budu slične ženama iz bogatih slojeva društva. To se dešavalo kada su kurtizane postajale metrese (ljubavnice) ili konkubine (partnerke u vanbračnoj zajednici) vladara. Sa nestankom feudalizma nestalo je i nekih tipova prostitutki, kao npr., metresa, kurtizana, ali su nastali novi tipovi kao kol-gerie i sl. U internacionalnoj studiji o trendu prostitucije, njenim problemima i politici prema njoj koju je uredila autorica Davies konstatuje se da prostituciju ne treba shvatati samo kao posljedicu siromaštva ili osobnog poremećaja, ili alternativu kriminalnog nasilja nad ženama, nego kao socijalnu i političku realnost u savremenom svijetu. Uz tu konstataciju navodi se slijedeće: procjenjuje se da u svijetu oko 100 000 000 osoba služe kao izvor prostitucije; prostitucija je prisutna u većini država svijeta, a u nekim postoji više od dvije hiljade godina (npr. u Kini); prostitucija je danas dekriminalizovana u


nizu država (navode se: Holandija, Italija, Njemačka, Japan, Portugal); prostitucija je najrazvijenija u nekim zemljama u kojima je zakonom zabranjena (kao primjer uzima se Tajvan); prostitucija se u nekim zemljama posmatra (npr. u Njemačkoj) kao lična odgovornost, lični izbor, ljudska sloboda; u nekim zemljama prostitucija je u toj mjeri dekriminalizovana (npr. u Italiji) da ona nije zakonima propisana kao objekt kontrole, nego kao legalna; u dekriminalizaciji prostitucije najdalje je otišla Holandija koja je zakonom utvrdila prostituciju kao legalnu djelatnost, posao, zanimanje; neke zemlje u zakonima propisuju (npr. u Singapuru) da je to aktivnost žene usmjerena na prodaju seksa za novac ili druga materijalna dobra, odnosno kao trgovina tijelom kao seksualnim objektom za novac (paradoksalno zvuči da se prostitucija u ovom slučaju defmiše kao "nematerijalni seksualni servis za materijalnu dobit“).

5.1. Pojam prostitucijaČini se da je u skladu sa našim određenjem socijalne patologije, prostituciju moguće odrediti kao jedan od vidova socijalne izopačenosti koji se manifestuje kao svođenje seksualnog života na robno-novčani odnos, odnosno službu za pružanje seksualnog zadovoljstva drugima bez emotivne veze sa partnerom. Prostitucija kao socijalna pojava predstavlja jedan od vidova socijalne izopačenosti. Izopačenost se ogleda u tome što se seksualni život čovjeka svodi na robno novčani odnos.

5.2.„Nova lica prostitucije“U nova lica prostitucije spadaju: robne kuće ljepote, institucije za rehabilitaciju i liječenje seksualnihsmetnji; "motorizovana prostitucija"; kol-gerlska prostitucija; turistička putovanja sa prijatnim osobama; prostitucija uz podršku medija; udruživanje prostitutki; "romantična seks turistička putovanja" u treći svijet; trgovina ženama i djecom.

a) Robne kuće lepote, institucije za rehabilitaciju i lečenje sexualnih smetnjiIza ovakvih kamufliranih naslova kriju se klasične javne kuće i klasičan tip prostitucije. Njihov rad pokrivaju zvučni nazivi ustanove i razni vidovi masaža, vježbanja i sl.

b) „Motorizovana prostitucija“U ovom slučaju bogati makroi (svodnici) svojim "službenicama" daju luksuzna kola da njima love (LOVE) mušterije i voze ili u luksuzne apartmane gdje se obavlja "posao".

c) Call Girls (Kol-gerle prostitucija) U ovom slučaju radi se o osobama koje žive dvostrukim životom. Sjedne strane nastoje da u svom okruženju os-tanu "visoko moralne i otmene dame", a s druge strane na poziv makroa javljaju se u određeno vrijeme i na određeno mjesto radi susreta sa mušterijom.

d) Turistička putovanja s prijatnim osobamaNeke turističke organizacije se intezivno bave organizacijom turističkih i poslovnih putovanja (poslovnim ljudima ili onima koji žele da se provedu i odmore), sa prijatnim osobama. Zadatak tih prijatnih osoba je da korisniku "paket aranžmana" ispuni sve ugovorne želje, pa i heteroseksualne i homoseksualne.

e) Prostitucija uz podršku medijaMediji svojim emisijama, rubrikama (kao one koje nose naslov "spajalica", "sudar", "kontakti"), putem saopštenih pornografskih reklamnih spotova, telefonskih brojeva omogućuju sastanke osobama koje se bave prostitucijom.

f) Udruživanje prostitutki (tutki )U nekim zemljama formirani su "kolektivi prostitutki“ koji kao određena garađanska udruženja ili stranke vode borbu za određena prava, kao što je ukidanje zabrana bavljenja prostitucijom, izjednačavanje prostitucije sa ostalim zanimanjima, traženje prava za prostitutke koje imaju radnici koji obavljaju druge poslove, traženje zaštite za prostitutke u slučaju bolesti, nesposobnost za svoj posao^ i sL Udruženje prostitutki odtiavlo je, između ostalog, posebno zapažen prvi i drugi svjetski kongres prostitutki. Prvi kongres prostitutki održan je 1985. u čuvenom hotelu "Krasnapolski“ koji se nalazi u rezidencijalnom dijelu Amsterdama. Drugi kongres prostitutki održan je u glavnom gradu Belgije od 1-3. oktobra 1986. godine u zgradi Evropskog parlamenta. Nizozemska je jedna od prvih država koja je uz legalizaciju prostitucije zakonom propisala da je prostitucija zanimanje.

g) „Romantična seks turistička putovanja (Romantic Turist Sex Journey) "Romantična seks turistička putovanja" u treći svijet ne koriste samo muškarci nego i žene. U svome radu Taylor (2001) kao primjer navodi turistički paket aranžman za žene koje putuju radi provoda na Jamajku. Turistički paketi takve vrste pokazuju, prema Tayloru, prvo, kako prostitucija u nekim zemljama trećeg svijeta (nerazvijenog svijeta) postaje ekonomska isnslitucija i, drugo, da je koriste i žene iz istog rezona kao i muškarci.

h) Trgovina ženama, decomPredstvalja deo organizovanog kriminala u kome prostitucija žena I dece predstavlja novi oblik profitabilnog kriminalnog biznisa. Zarade u tom biznisu se stiču prodajom žena i djece. Trafiking ženama i djecom uspostavio je ponovnu pojavu robova. Kriminalci prodaju žena, djece vrše u tobož nepoznatim okolnostima, tobož nepoznatim


policiji i na nepoznatim mjestima. Ženama, djecom trguje se kao robovima. Njih obično kupuju vlasnici lokala u kojima služe kao robovi i bivaju seksualno iskorišćavane na najbestijalniji način.5.3. Pol i prostitucija

U literaturi se navodila samo prostitucija osoba ženskog pola. Noviji radovi su pokazali da je raširena i prostitucija osoba muškog pola. Međutim, obim ijedne i druge prostitucije je, uglavnom, "tamni broj".O prostituciji osoba muškog pola od pojave side sve se češće govori kao i o prostituciji osoba ženskog pola. Tako je konačno skinuta "tabu tema" o prostituciji osoba muškog pola, a prostitucija se u socijalnoj patologiji počela izučavati kao SPP u kojoj učestvuju kako žene tako i muškarci. Prema Schifteru (1998) prostitucija muškaraca je raširena posebno u slijedećim zemljama: Francuska, Meksiko (Mexiko City), Santo Domingo, CostaRica, Peru (Lima). Tajland, Filipini Jamajka. Ovaj autor klasifikuje prostituciju muškaraca na: ulične muvatore, barske muvatore ili plesače, mladiće za pratnju, mladiće na poziv. Mnogi se slažu da muška prostitucija se sve više širi, ali obim prostitucije muškaraca, uglavnom, je "tamni broj" kao i žena.

(X) – GLAVA DESETA – FENOMENOLOGIJA RECIDIVIZMA U SVETU SOCIJALNE PATOLOGIJE

1. RECIDIVIZAM U SVETU SOCIJALNE PATOLOGIJEProučavanje recidivizma u svijetu socijalne patologije su rijetka, a za i odrteđene SPP nisu ni poznata. Među razlozima za takvo stanje značajno ^ mjesto zauzima percepcija pojedinih socijalno-patoloških pojava. Određene SPP se percipiraju kao veoma opasne (npr., kriminalitet), a neke kao manje opasne (npr., socijalne izopačenosti ili toksikomanija). One SPP, koje su percipirane kao veoma opasne, su više u društvenom fokusu i njihov recidivizam se više prati nego osialih SPP. Pod pojmom "recidivizam" se podrazumijeva ponovno vraćanje u prethodno stanje ili ponašanje. U socijalnoj patologiji kao naučnoj disciplini pod recidivizmom se podrazumijeva svako ponovno vraćanje pojedinca i/ili grupe istom socijalnopatološkom ponašanju, statusu. Recidivizam u smislu ove definicije javlja se kod svih SPP. On ima kratkoročne i dugoročne posljedice za pojedinca i društvo i pretpostavljamo u dobroj mjeri odslikava društvenu moć koju provodi prema svijetu socijalne patologije u vidu mjera represije i azila.

2. RECIDIVIZAM U OKVIRU KRIMINALITETA2.1.Pojam recidivizma u okviru kriminalitetaPojam recidivizma u okviru kriminaliteta definiše se sa formalno-pravnog, penološkog i kriminološkog aspekta.

Formalno-pravno određenje recidivizma se zasniva na tzv. formalno-pravnim kriterijumima. Sa formalno-pravnog aspekta povratnik, recidivista je ona osoba koja ponovo izvrši bilo koje krivično delo. Prema penološkom određenjurecidivizmom se označava svaki ponovni dolazak u jednu od ustanova za izvršenje kazni lišavanja slobode. Dakle, za penologiju je osnovni kriterij ponovni dolazak u, zatvor a ne razdoblje u kome je izvršeno krivično djelo ili priroda krivičnog djela. Kriminološko određenje povrata (recidivizma) ističe da je povratnik ona osoba koja je nakon jednog učinila i drugo krivično djelo u vremenskom razmaku manjem od pet godina. U studiji COSM (Centerfor Sex Offender Mangament) recidivizam se definiše kao, prvo, svako kasnije krivično djelo bez obzira da lm je osoba osuđena, drugo, kao svaka sljedeća osuda i, treće, svaki ponovnim povratak u zatvor.

2.2.Obim recidivizma u populaciji kriminalacaU studiji BJS (Bureau of Justice Statistic, 2001) definišu se faktori koji su u visokoj korelaciji sa recidivizmom kao što su: rasa, dob osuđenika, i pol osuđenika, edukacija osuđenika, tip krivičnog djela i vrijeme provedeno u zatvoru. Sa dobi zatvorenika opada recidivizam u SAD, odnosno da su među recidivistima najčešće osobe ispod 18 (50,6%) i osoba od 18 do 29 godina. Recidivizam je češći kod: muškaraca zatvorenika (41,9%), nego kod žena (33%), obojenih (Crnaca 45,3%), nego kod neobojenih (Bijelci 38 %% više obrazovanih (neka viša škola 40,9%), nego manje obrazovanih 38,4%). počinioca krivičnih akata koji se definišu kao imovinski kriminalitet (47,7 %), nego ostalih počinilaca krivičnih djela. U ukupnoj populaciji stanovništva 1999. godine, a preko 50% u populaciji svih zatvorenika SAD. Među povratnicima (recidivistima) najčešći su oni koji su osuđeni zbog imovinskog kriminaliteta. U toku od 3 godine od pomilovanja (amnestije) 60% oslobođenih zatvorenika se opet našlo u zatvorima, a čak 75% nakon 5 godina od amnestije.

3. RECIDIVIZAM U OKVIRU SUICIDARazloge za označavanje pokušaja suicida (prasuicida) kao recidivizma u okviru suicida ilustruje Stengelovo (1964) psihodinamičko objašnjenje tog čina. Naime, Stengel smatra da prasuicid predstavlja "alarmni signal", "krik za pomoć", koji, ukoliko ne dovede do promjene' u životnoj sredini prasuicidenta, završava suicidom, smrću. Neka istraži-vanja učestalosti prasuicida, u zemljama EU pokazuju da je stopa prasuicida za te zemlje 215 (za muškarce 162, a zažene 265) na 100 000 stanovnika starijih od 15 godina. Isto istraživanje konstatuje da je to samo manji broj prasuicida, odnosno da je znatno veći broj prasuicida nepoznat, "tamni broj" i da se on kreće oko 75%. Istraživanja u SAD (Katz,


2003) pokazuju da žene dva puta češće* pokušavaju suicid, nego muškarci, a muškarci izvrše četiri puta češće kompletan suicid, nego žene. Neki podaci o prasuicidu dobvaju se tzv. psihološkim autopsijamai psihološka autopsija se odnosi na proceduru koja podrazumijeva refcon-f Urukciju života i životnih okolnosti osobe koja je izvršila suicid. Empirijska istrai živanja (Diekstra, 1988) pokazuju da je prasuicid češći kod mladih, nego starijih osoba i žena nego muškaraca. Uvezi s tim nastala je konstatacija da suicide često pokušavaju mladi i žene, a uspijevaju ga izvršiti odrasli muškarci (prema navodu Miles, 1984, koja je i sama izvršila suicid). Među onim koji su izvršili suicid (navodi Biro, 1983) ima oko 20 - 60% osoba čijem su suicidu prethodili prasuicid. Pokušaj suicida je visoko prediktivan faktor suicida. Time su odbačena stereotipna mišljenja koja prasuicide nazivaju „neozbiljnim suicidalnim namerama“.

4. RECIDIVIZAM U OKVIRU TOKSIKOMANIJARecidivizam toksikomanija obično se proučava u okviru medicinskih nauka. Otuda laičko shvatanje da je recidivizam toksikomana neuspjeh medicine. Takvo shvatanje postoji i njime se manipuliše iako nema nikakva osnova. Pod recidivizmom u okviru toksikomanije podrazumijeva se svako ponovno vraćanje osobe nakon liječenja, alkoholu, drogi i sl.

a) Recidivizam alkoholičaraRecidivizam alkoholičara najčešće se razmatra kao problem medicinskih nauka. Takav pristup temelji se na shvatanjima da je alkoholizam bolest kao i ostale bolesti, npr., grip, i si, kojim treba da se isključivo bavi medicina. Posljedice konzumiranja alkohola se zavisno od težine oštećenja organizma, zahvaljujući razvijenosti medicine zaliječe ili izliječe. Međutim, faktori alkoholizma i nakon medicinskog tretmana ostaju, jer se oni nalaze u kontekstu sredine iz koje potiče liječeni alkoholičar. Recidivizam alkoholizma doprinosi da on u ukupnom morbiditetu bolesti zauzima treće-četvrto mjesto, odnosno da je to jedna od najčešćih bolesti među svim vidovima oboljevanja stanovništva. Npr. u Mađarskoj 70.5% smrtnih slučajeva uzrokuje alkoholizam. Recidivizam u okviru alkoholizma procenjuje se na oko 80-95%.

b) Recidivizam narkomanaRecidivizam narkomana procjenjuje se na osnovi podataka koje daju ustanove, bolnice za liječenje narkomana. Tako prema podacima najpoznatijih bolnica u SAD za liječenje narkomana od svih liječenih narkomana oko 95% recidivira, ponovo se vrati drogi. Uglavnom, kada se postavlja pitanje recidivizma narkomana, onda se kao odgovornavodi zaključak Britanskog komiteta za zdravlje 1926. "Vraćanje drogi prije ili kasnije čini se, pravilo, apermanentno izlječenje je iznimka", (Kušević, 1987). Pored podataka, koji govore o visokim procentima recidivizma narkomana, postoje nalazi koji unose više optimizma u pogledu smanjenja recidivizma u toksikomanijama. Međutim, postoji dilema oko procenta koji se navode u vezi sa ponovnim vraćanjemosobe drogi, odnosno recidivizmu narkomana. Da li su tačniji procenti o većem ili manjem recidivizmu narkomana? Takvo se pitanje opravdava činjenicom da podaci o malom recidivizmu narkomana potiču od institucija koje provode odvikavanje od droge prema specifičnim programima. Prema tim izvještajima da izgleda da su svi programi odvikavanja od droge veoma uspješni. S jedne strane upitno je da li je moguće da su svi programi veoma uspješni, a, sa druge strane, stvarni život pruža neke podatke koji pokazuju da to možda i nije tako.

5. RECIDIVIZAM U OKVIRU SPP SOCIJALNE IZOPAČENOSTIKako je kazano, socijalne izopačenosti su SPP koje svojim efektima negativno utiču na razvojne mogućnosti pojedinca, malih i velikih socijalnih grupa, a manifestuju se u vidu izopačenosti ljudskih potreba, npr. potrebe za seksom, igrom, očuvanjem zdravlja i slično, bivaju preobražene u svoje surogate, te kao takve postaju dominirajući motiv ponašanja. Budući da se vrlo malo zna o njihovom obimu, onda se teško mogu očekivati podaci o obimu socijalnih izopačenosti (prostitucije, kocke, skitničenja, patomanije, prosjačenja). Dakle, recidivizam tih SPP je "taman broj“.


(XIV) _ GLAVA ČETRNAESTA _ SOCIJALNO_PSIHOLOŠKE_ PRETPOSTAVKE_RATNOG_ZLOČINA

1. GLAVNI MARKER RATNOG ZLOČINAZločin nije slučajan i neljudski fenomen. On je pratilac čovjekove staze i pored njegovog užasavanja od smrti i vid je mogućeg čovjekova djelovanja a što pokazuju konstatacije u: etologiji (nauci o ponašanju životinja), antropologiji i istoriji. Studije etologa (npr. Lorenc, 1970) pružaju podatke koji upućuju na konstataciju da se čovjek razlikuje od životinja i po tome što može krvoločno da ubija pripadnike svoje vrste i onda kada za to nema stvarnih razloga. Npr., ne tjera ga na to nagon opstanka.Antropološke studije pokazuju da je ubistvo univerzalan fenomen za ljudsku vrstu, jer postoje dokazi da su ljudi ubijali jedni druge u praistoriji, kroz istotiju starog i novijeg doba, a očigledno je da to i danas čine. ╬ Frojd je smatrao da dijete nosi u sebi želju da ubije roditelje i osobe koje su mu mrske. Koliko je svaki čovjek blizu i daleko od neposrednog učešča u homicidu?'. Umjesto odgovora navodimo dvije poznate činjenice. Jedna je: prema istraživanjima više od ⅓ ukupne mase ubistva dešava se u mirnodopskim uslovima u krugu porodice. Žrtve i izvršioci su članovi porodice (majka, otac, dijete, muž, žena, brat...). Druga je: ogroman broj žena i muškaraca u tzv. razvijenom svijetu određene posljedice svojih veza rješava abortusima, ili, kako ističu protivnici tog čina, "ubistva vlastite djece u ginekološkim ambulantama". ☼ Ratne zločine vrše pripadnici legalne i tzv. paravojske naroda u ratu. U tom pogledu najpoznatije su vojske čiji sastav znatnim dijelom čine patološke osobe i osobe iz svijeta socijalne patologije kao što su kriminalci, zločine, kockari, toksikomani, plaćenici i si. Voditelji rata koji se oslanjaju na njih vode najsvirepije ratove, jer takvi vojnici se ponašaju u ratu ne samo po nalozima naručioca već i za svoj vlastiti račun, realizujući svoje socijalnopataloške potrebe i motive i određene pataloške komplekse. Važno je naglasiti da rat, ratni zločin, najteže pogađa djecu. O tome se nije dovoljno pisalo i govorilo. Djeca su višestruke žrtve rata, ratnoga zločina. Žrtve, su kad ubijaju njih ili njihove bliske i kad prežive rat, jery su djeca najtragičniji i najtrajniji registar rata, ratnog zločina. Sve što se desi direktno njima, njihovim srodnicima, narodu kome pripadaju, ostaje kao trajni psihološki trag i objektivna trajna manifestacija podnošenja raznih humanih i materijalnih lišavanja za njihovu generaciju. Te posljedice su stravične i u smislu što su djeca, kao generacija koja je preživjela rat, htjela ili ne, trajno izložena kolektivnim predanjima o ratu, zločinu, mogućim odmazdama po modelu krvne osvete. U tom smislu istraživanja treba da osvijetle ratkao največi zločin zbog njegova efekta na djecu, odnosno rat kao najstravičniju egzistencijalnu i psihološku traumu ljudskog roda. Izloženo naznačuje da se serioizni pristup ratnom zločinu kao stravičnom ishodu rata mora temeljiti, prvo, na razmatranjima njegovih teorijskih koncepata kao paradigmi promišljana i istraživanja, drugo, na istraživanjima njegovog najtragičnijeg i najtrajnijeg učenika, tj. istraživanjima posljedice rata, ratnog zločina na ponašanje djece. Psihološku strategiju rata čini sistem aktivnosti kojima se postiže: prvo, poslušnost (taj fenomen objašnjava Millgram, 1990), drugo, manipulacija masom (objašnjavanje tog fenomena daje npr. McDugall, 1920), treće, oslobađanje ljudskih motiva, strasti i podređivanje svega toga ciljevima rata. Prema tome, naša polazna teza je da je ratni zločin socijalno-psihološki fenomen koji nastaje kao rezultat specifične socijalizacije zasnovane na socijalno-psihološkoj strategiji rata, a čiji su, kako smo utvrdili analizom sadržaja podataka o ratnim zločincima i zločinima, glavni markeri: a) ideologija ratnog zločina; b) oganizatori, naredbodavci ratnog zločina i c) izvršioci ratnog zločina.

a) IDEOLOGIJA RATNOG ZLOČINA"Ako priroda ljudskih nagona (motiva), strasti i interesa, prema naučnim saznanjima, ne sadrži urođenu autonomnu tendenciju ka zločinu, kako onda dolazi do njega, odnosno, vjerovanja, stavova, sistema vrijednosti (koji kao ideologija stoje ispred zločina), kojim se određeni narodi, vjere, etničke grupe, kulture proglašavaju ništavnim, velikom opasnošču za arijevce (Ubermencshe) tj, neljudima koje kao takve treba uništiti?" ☼ Naše je polazište da ideologija ratnoga zločina, njeno utemeljenje i prihvaćenost koja u konativnom smislu čini pojedinca ovisnikom, robotom, nastaje kao rezidua mogučih specifičnih izvora socijalnog učenja kao što su: rasne predrasude, krvna osveta, nacionalizam, religijska učenja kojim se produkuju i podupiru ideje o međuetničkim razlikama sukobima i specifični stimulusi habitualizacije na ideologiju ratnog zločina.I. Rasne predrasude i ideologija ratnog zločina

Pod predrasudama se u socijalnoj psihologiji podrazumijevju socijalni stavovi koji su nelogični, veoma postojani i intenzivnim emocijama zasićeni. U takve socijalne stavove ubrajaju se i rasne predrasude, kojim se određeni narodi obezvređuju i svode na nivo opasnih životinja, neljudi koje kao takve treba iskorijeniti. Rasne predrasude motivišu da sesa zadovoljstvom i bez ikakvog osjećanja grižnje savjesti materijalno uništavaju ili ubijaju one koji su predmet predrasuda. Rasne predrasude su bile dominantni sadržaj fašističkih ideologija. Hitler je, između ostalog, to iskazao ističući kao veliku opasnost sklapanje brakova između Nijemaca i Židovki. Za Hitlera je, kao iza sve savremene ideologe nacional-fašizma najvažnija "rasna čistoća“ Hitler u svojoj knjizi "Mein Kampf „ (Moja Borba) kaže: "Grijeh protiv krvi i rase izvorni je grijeh ovoga svijeta i kraj čovječanstva koje se predaje. Održavanje čistoće rase i krvi smatra se najplemenitijom zadaćom nacije za čije se ispunjenje mora podnijeti svaka žrtva. Ono za što se moramo boriti je osiguranje opstanka i proširenje rase našeg naroda i očuvanje čistoće krvi, slobode i nezavisnosti otadžbine da bi naš narod mogao sazrjeti za ispunjenje misije koju mu je dodijelio tvorac univerzuma". Jedino čisti arijevac može dostojno ispuniti misiju koju mu je dodijelio, kako smatra Hitler, a i savremeni sljedbenici, tvorac univerzuma. Po NACIONAL-FAŠiSTIMA, kao i po Hitleru, rase se dijele na one koje stvaraju


i reprezentuju civilizaciju, napredak, kulturu i one koje to sve razaraju. Takve rase su opasne i ne bi smijele postojati, jer one ne pripadaju ljudskom rodu - "Dok je njih, naš je narod u opasnosti kao i civilizacija". Židovi, slavenski narodi i Romi. Hitlerov rasizam je imao značajan udio u svemu onome što se desilo i što je poznato iz II sv. rata, a uz to postao je unirvezalni postulat za sve savremene nacional-fašističke ideologe. Rasizam Hitlerovog tipa, koji je postao paradigma za sve savremene nacional-fašističke ideologe, polazi od toga da se arijevci (narod, prema Hitleru, koji je iznad ostalih) može spasiti uništenjem određene rase, etničke grupe.

II. Krvna osveta (blood feud) i ideologija ratnog zločinaNpr., u "Drugoj Mojsijevoj knjizi" u glavi 21. stoji "23. Ako se dogodi smrt tad ćeš uzeti život za život?'. "24. Oko za oko, zub za zub, ruku za ruku, nogu za nogu". "25. Užeg za užeg ranu za ranu modncu za modricu". propisuje se krvna osveta koja ima propisanu mjeru, tj. za učinjeno mora se vratiti istom mjerom, "krv za krv", "modrica za modricu". Može se kazati da je krvna osveta vrsta socijalnog naslijeđa. Običajno pravo pod krvnom osvetom podrazumijeva: ubistvo u ime roda kome se pripada bilo koje osobe istoga spola iz kruga roda ubice, očekivano i obavezujuće ubistvo za članove roda žrtve, pravo koje nikad ne zastarjeva za rod žrtve. Prema Engelsu (1950) krvna osveta je nastala u okviru zaštite patrijarhalne porodice, plemena, gensa. Odgovor na ubistvo ubistvorn nastao je u davnoj prošlosti i ušao je u socijalno naslijeđe pripadnika mnogih ljudskih zajednica i ono usmjerava u određenim sredinama ljude da ubijaju druge ljude sa osjećajem zadovoljstva što ispunjavaju dug prema rodu kome pripadaju ne misleći pri tom da vrše homicid (čovekoubistvo).Npr., šta bi drugo značila masovna ubistva ta-laca: 100 za jednog ili 1000 civila za jednoga vojnika; pokolj žena, djece, starih, nemoćnih u naseljima u koja ulaze "pobjednici", bježe "poraženi". Jedno ubistvo pokreće lavinu ubistava odnosno zločinački stampedo, koji ima svoju "nepredvidivu mjeru" na koju ne mogu uticati ni oni koji su najviše doprinijeli njegovom početku. Krvna osveta nije fenomen koji pripada prošlosti ili samo, kako se to obično Jcaže, primitivnim narodima. To fe fenomen prošlog i savremenog svijeta, raširen i vrlo afctuelan. Motivacija za borbu kod svih prošlih i savremenih ratova u najvećoj meri se bazira na krvnoj osveti. U osvetnički rat se kreće zbog ubijenih pripadnika porodice, drugova, , pripadnika gensa, naroda i si. Značenje krvne osvte za određen narod se nakon rata indirektno održava: sjećanjima, ritualima, pomenima, mitovima, osveštenjima groblja, spomenika, kako kod pobjednika tako i kod gubitnika rata. Ideje osvete, neprijateljstva, mržnje mogu prema starom hebrejskom predanju da se ugase između dva naroda ako među njima ne bude ponovnih sukoba kroz 4 generacije. Zvuči apokalipdčno ako se uzme da je prosječno trajane života jedne generacije oko 70 godina. Može se kazati, istoriske činjenice, iskustva, pokazuju da je krvna osveta bila i ostala značajna indirektni faktor ideologije ratnog zločina i zločina uopšte.

III. Nacionalizam kao faktor ratnog zločinaPod nacionalizmom se podrazumijeva sistem (sindrom) nelogičnih stavova kojim se izražava superiornost vlastite nacije i totalno obezvređivanje i neprijateljstvo prema pripadnicima određenje etničke grupe ili grupa. Prema nekim autorima (npr. Katz, 1965) naciolizam je najizrazitiji u jazi kada se nastoji stvoriti ili se stvara nacionalna država. Mogućnost prihvatanja i širenja takvih socijalnih stavova, odnosno nacionalističkih predrasuda u socijalnoj psihologiji objašnjava se: vezanošću za socijalnu grupu, ljudskom potrebom za generalizacijama,mehanizmom identifikacije i konformiranjem. Vezanost za socijalnu grupu je jedna od primarnih socijalnih potrebe čovjeka. Međutim, pripadnost, lojalnost određenoj grupi znači i diferencijaciju od drugih grupa. Funkčija tih predrasuda je da kod pojedinaca deblokiraju nagomilanu frusti-' ranost, agresivnost i usmerenje prema određenom narodu. Predrasude u ovom slučaju omogućavaju rasterećenje od frustacija kao i da se sav morbidni arsenal koji je bio pod socijalnom kontrolom, oslobodi i ispolji u vidu agresivnosti, seksualnog nasilja, besprimjerenih zločina i si, ali uvijek prema pripadnicima određenog naroda. Ljudska potreba za generalizacijom je jedan od psiholoških uslova za širenje, između ostalog, predrasuda, a posebno nacionalfašističkih Naime, stalna izloženost velikom broju informacija i nemogućnosti da se o svima sudi, promišlja, prinudila je čovjeka da sve informacije kojima je kontinuirano izložen klasifikuje u skladu sa svojim znanjem i socijalnim iskustvom u određen broj kategorija, tj. kognitivnih mapa. To mu omogućava lakše snalaženje i reagovanje na svijet oko njega. Otuda u ljudskim stavovima paradigma "cmo-bijelo, odnosno "hhdno-toplo", "loše-dobro". Nacionalističke predrasude su uprošćene generalizacije koje kao gotove prihvataju i dalje uprošćavaju određene nacionalističke grupe, pripadnici nacionalističkog pokreta i kao takve šire. Zbog ove generalizacije jedan narod i svi njegovi pripadnici se posmatraju kao "loši", "manje vrijedni" i kao "krvni neprijatelj". Identifikacija sa nacionalizmom je česta zbog njegovog radikalizma (radikalizam inače karakterišu jednostavna rješenja utemeljena na emocijama) koji ima magičnu moć, jer nesigurnim ulijeva sigurnost, omogućuje frustraciono resterećenje i da vrate udarac, a inferiornim da dozive samopoštovanje i si. Na taj način identifikacija sa nacionalizmom postaje utilirana odnosno kao mogući faktor ratnog zločina. Konformiranje - nacionalisti koriste određene mehanizme za postizanje konformiranja. Prvo, zahtijevanjem lojalnosti prema naciji u smislu njene arijevske misije, u smislu nacional-fašističke ideologije i, drugo, poduzimanjem rigorozonih mjera prema onima koji misle drugačije, koristeći se parolom: "Ko nije sa nama on je protiv nas". Sankcije prema nelojalnim poduzimaju određene formalne grupe (policija, sud, vojska), ali i neformalne grupe kao što su porodica, socijalni krug, poznanici, susjedi itd.

IV. Religijska učenja kojim se produkuju ideje o međuetničkim razlikama i sukobimaDurkheim (1969), njena uloga u razvoju društvene solidarnosti i jačanju humanih društvenih vrijednosti Tome ide u prilog i činjenica iz savremene istorije da su poznati borci za ljudska prava i jednakost medu ljudima, bile istinski religiozne ličnosti


(npr. Gandi King). "Naša je vjera bolja od svih." U ovom slučaju religija debija utilitarno značenje i postaje učenje koje podstiče, npr. etničku diferenciju, tendencije za gospodarenjem nad drugim, sukobe i doprinosi nastajanju socijalnih predrasuda prema drugim narodima. U tom smislu studije pokazuju (npr. Allport, 1954, 1967) da su etničke predrasude češće kod ljudi koji idu u crkvu (tj. ljudi sa ekstrinzičnom religioznom orijentacijom koji religiju koriste za zadovoljenje nereligijsktihpotreba), nego kod onih koji ne idu u crkvu. Na to da neka religijska učenja više razdvajaju nego što ujedinjuju ljude, ukazuju i isto-rijske činjenice o krstaškim ratovima. U istoriji je poznato više krstaških ratova. Na moguću vezu između zločina i određenih religiozni učenja ukazuju (navodi Vilson, 1991) neke sekte, npr. Asasini (za članove te sekte ubistvoje način samoispunjenja, kreativni čin) i Tagi (njihove pristalice ubijaju iz osjećanja vjerske dužnosđti prema boginji Kali). Brojni pogromi (pokolji) u prošlosti i u novije vrijeme pripadnika jedne religije nad pripadnicima druge religije ukazuje na nehumanu stranu religijskih učenja kojim seproduktuju ideje o međuetničkim razlikama i motivima za neprijateljstva i sukobe zbog pretpostavljenih razlika.

V. Specifični stimulusi habitualizacije na ideologiju ratnog zločinaOvi stimulusi kao izvor ideologije ratnog zločina i uopšte zločina, pretpostavljamo, egzistiraju u vidu: društvene neodređenosti u pogledu tzv. nulte tolerancije viktimizacije, himinalizacije, navikavanja na viktimizaciju, direktne obuke, osposobljavanja za ubijanje neprijatelja. Društvena neodredenost u pogledu tzv. nulte tolerancije viktimizacije, kriminalizacije u društvu. Neosporno je da su neke države, društva suočene sa činjenicom da u njima egzistira nejasno definisana nulta tolerancija viktimizacije, kriminalizacije na makro i mikro planu. Odsustvo saglasnosti u državi, a posebno (na makro planu) između država, u pogledu limita viktimizacije, kriminalizacije, stvara okolnosti u kojima nema očekivane društvene osude ratnog zločina. Navikavanje na viktimizaciju. Suvremeni svijet je savremen i prema navikavanju na viktimizaciju.(viktimizacija - pravljenje žrtve od nekoga mučenjem, nasiljem, ubistvom). Video igre koje imaju sve veći broj ljubitelja najčešće su sa sadržajima viktimizacije, brutalizacije (brutalkacija = okrutnost, nehumanost) odnosa među akterima. Takvi sadržaji omogućuju, barem, inuiginamo zadovoljenje motiva kao Što su: vladanje situacijom, kompetentnost, uspostavljanje reda u haosu koji vlada oko igrača, postizanje uspjeha i zadovoljstva, rasterećenje ed nagomilanih frustracija, kompeticiju koja je sve više dio svakodnevnice ljudi. Jevreji narod kod koga je najdublje ukorijenjena odbojnost prema ubijanju. "Ne ubij" je jedan od najznačajnijih zavjeta, otkrovenja na Sinaju. Međutim, život u okolnostima neprijateljstva, stalne opasnosti, doprinio da se ta zapovijed pogazila. To je ono, smatra Golda Meir, što se neće nikada moći oprostiti neprijatelju. Konstatacija je vrlo poučna. Vojna obuka, osposobljavanje za ubijanje neprijatelja, nastala je kao rezultat saznanja da su raniji ratovi bili više ratovi zastrašivanja, nego ubijanja. U toj obuci posebnu ulogu imaju stručnjaci koje nazivaju kilolozima (kilologija — prema operativnoj definiciji, bavi se postupcima koji doprinose da vojnici pihvate nasilje kao nužnu, normalnu vojničku vještinu koja je veoma važna za preživljavanje svakog vojnika u neprijateljskim okolnostima odnosno u sukobu sa neprijateljem).Socijalni konstrukt religijskog fanatizma kao model terorizma u fankciji stimulusa budućih ratnih zločina - u ovom slučaju prenaglašena odanost religijskom fanatizmu praćena ekstremno jakim emocijama predstavlja osnovu za aktivnosti koje mogu biti i samoubilačka u ostvarivanju ciljeva koji sepnhvataju sami po sebi bez neke empirijske ili druge provjere. Ti ciljevi su Često nazvani "svetim ratovima". Prvo, može uticati da pripadnici neke religije prihvate teror kao Božiju zapovijest, odnosno teror kao zapovijest koja se vrši u ime Boga i za Boga. Drugo, on može biti trajno životno opredjeljenje većeg ili manjeg broja pripadnika određene religije. Treće, on može biti uzrok ciklusa mržnje i straha koji uzajamno (u interakciji) podržavaju pristalice toga konstrukta i oni koji su bili ili očekuju da će biđ njegove žrtve.

b) ORGANIZATORI, NAREDBODAVCI RATNOG ZLOČINAGenocid nije novog datuma. Od kada se vode ratovi od tada počinje uništavanje dijelova ili većeg broja pripadnika naroda ili etničkih grupa. Pretpostavke za "civilizovanost savremenog rata" čine usvojene i potpisane međunarodne konvencije o nedozvoljenim sredstvima i postupcima u ratu. Savremeni svijet, njegova javnost, prihvata tu konstataciju i onda kad su oni anonimni kao u slučaju pokolja u logorima Sabra i Ša-tila. Smatramo da organizatorima, naredbodavcima zločina pripada centralna uloga u modelujenju i usmjeravanju zločinačkog ponašanja. Treba naglasiti da ideolozi i organizatori ratnih zločina, ako ih stigne sud u pravilu se brane, opštom situacijom, ideologijom koju zastupaju, svojom tobožnjom odanošću svojoj naciji, narodu i ne priznaju svoju ulogu u ratnim zločinima.

c) IZVRŠIOCI RATNOG ZLOČINAIzvršioci ratnog zločina u svim do danas poznatim ratovima, prema našim analizama, mogu se klasifikovati u tri grupe: izvršioci indoktrinirani ideologijom ratnog zločina, izvršioci ratnog zločina, plaćenici, psi rata & izvršioci ratnog zločina, osobe sa obrascima socijalno-patološkog ponašanja.I. Izvršioci ratnog zločina indoktrinirani ideologijom ratnog zločina

Oni su jedan od značajnih faktor za organizatore rata, jer su spremni na sve što im nalože njihovi naredbodavci, odnosno organizatori ratnog zločina. Racionalizacija za njihova djela. Ubijanje žena, djece i ostalih se vrši u ime višili ideala koje im daje ideologija ratnog zločina i apostoli te ideologije. Sve su uradili u ime viših djeva i po nalogu višifi starješina. Oni za počinjene zločine ne osjećaju grižnju savjesti ili osjećanje krivice. Oni se prikazuju kao nevina stvorenja i neodgovorna za ono što su uradili za druge i po nalogu drugih. Po pravilu na sudovima izvšioci ratnih zločina izjavljuju: "Nisam kriv za ono zašto me optužujete". "To


mije naređeno, a ja sam odgojen da izvršavam naređenja". Ako nešto i priznaju, to čine iz interesa, arijetko iz uvjerenja da su zaista zločinci

II. Izvršioci ratnog zločina plaćenici ili psi rataBrecht u knjizi "Majka hrabrost i njena djeca" navodi da su plaćenici vodili stogodišnje i tristogodiSnje vjerske ratove, odnosno da su plaćenici iU, kako ih u novije vrijeme nazivaju "psi rata", "kurve rata", "ptice grabljivice (regimente)", dugo poznati u istoriji ljudskog ratovanja. To su osobe koje u rat idu za ugovorenu nadnicu i ratuju po nalogu organizatora ratnog zločina. Plaćenici rata, "psi rata", "kurve rata", "ptice grabljivice", kakvih sve naziva nema, dobro su uvježbani, traženi ratnici i sa familijariziranim zločinom.Plaćenici -psi rata- najokrutniji su izvršioci zločina, jer zločine vrSe prema zahtjevima organizatora zločina. Vojske sastavljene od plaćenika vode najprljavije ratove i najokrutniji su prema civilnom stanovništvu.

III. Izvršioci ratnog zločina – osobe s obrascima socijalno_patološkog ponašanjaKriminalcima se omogućuje da rade što hoće sa žrtvama i plijenom, alkoholičarima, narkomanima, da se oslobođeni alkoholom,drogom svih mogućili cenzura, ponašaju u skladu sa svojim nagonima, krvoločnije od svake zvijeri, mentalno poremećeni (psihopatama, psihotičarima, intelektualno zaostalim) da zagospodare situacijom u skladu sa svojim psihopatskim ili paranoutno-agresivnim tendencija ma, ili intelektualnom insuficijencijom. I kod tzv. normalnih ratnika vještačkim putem izazivaju takve poremećaje. To se postiže tako što se vojsci svjesno (uz njihov pristanak) daju alkoholni napici ili droga ili se to čini bez znanja vojnika. U obrocima, keksu, slatkišima, paštetama, daje im se droga ili si. Taj tzv. patološki borbeni morali način za njegovo postizanje bili su poznati i u prošlim ratovima. Tako se zna da je u Prvom s\>jetskom ratu među vojnicima vladala uzrečica: "Nema šturma bez ruma" (Nema juriša bez ruma).Njihiovo ponašanje u anomičnim okolnostima (okolnostima beznormnosti) kao što je rat je nepredvidivo u smislu moguće njihove brutalnosti, agresivnosti, nasilnosti i si Organizatori zločina, namjerno nigdje ne spominju te činjenice, jer među takvim osobama, odnosno uopšte osobama koje racionalno ne funkcionišu u smislu kontrole njihovih motiva i tendencija psihopatološkog i socijalno-patološkogh ponašanja, nalaze svoje najpouzdanije izvršioce. Naime, strategija "ratovanja odrešenih ruku" omogućuje da učesnici rata mogu da se ponašaju kako hoće, da vode svoj privatni rat, koji podrazumijeva ubijanje kako hoćeš i kad hoćeš, silovanje, pljačkanje, rušenje, paljenje, odnosno "ličnu naplatu", "ličnu nadnicu" za učešće u ratu od žrtve na najbrutalniji način. Rat, ratnozločinačka ideologija se ne postulira na ljudskom racionalnom funkcionisanju i emocijama prožetim humanizmom, humanističkim vrijednostima već sa suprotnim elementima, odnosno elementima koji su primjereni ratnozločinačkoj ideologiji.

2. SOCIJALNO-PSIHOLOŠKE POSLEDICE RATNOG ZLOČINAU interakcijama ratnozlocinačke ideologije - organizatora izvršioca ratnog zločina, ratni zločin postaje mogućim fenomenom. U procjeni ratnog zločina i njegovili posljedica mora se polaziti od toga da ratni zločin čine 3 osnovna markera: ideologija ratnog zločina, organizatori i izvršioci ratnog zločina. U ratnom zločinu ne učestvuju samo izvršioci i, drugo, da je to složen fenomen koji ima trajno značenje u životu ljudi. Njegova složenost i trajnost se iskazuje i činjenicama da svaki ratni sukob ima svoj formalni kraj i svoje duže-vremeno trajanje u vidu posljedica koje se očituju: objektivno i subjektivno.

a) Objektivne posledice ratnog zločinaObjektivno trajanje posljedica rata, ratnog zločina, očituje se u vidu razorenih naselja, gradova, bogomolja, spomenika kidture, groblja, gladi, neimaštine, socijalnih bolesti, bandi koje terorišu stanovništvo, masovnih i pojedinačnih grobnica, brojne djece bez roditelja, brojnih porodica za-vijenih u crno, trajno obilježenih ljudi ožiljcima od ranjavanja (gubitkom ekstremiteta, očiju i drugi tjelesnih i duštvenih oštećenja).

b) Subjektivne posledice ratnog zločinaVeći dio objektivniji posljedica ratnog zločina biva postupno elminisan. Međutim, subjektivne posljedice ratnog zločina su relativno trajne i zbog njih rat postaje neprekidan, odnosno ratni sukob se može samo formalno okončati. To se ističe, jer nakon formalnog okončanja rata sepro-dužavaju njegove subjektivne posljedice koje se ispoljavaju u vidu: razočarenja, neprilagođenog ponašanja i u vidu mržnje kao dominantne i dramatične posljedice ratnog zločina.I. Razočarenje

Ovaj emocionalni naboj se javlja kod pojedinaca nakon rata suočenih sa činjenicom daje izostalo sve od očekivanog, osim bola i patnji. Prema psihološkim saznanjima razočarenje se kod pojedinca obično naslanja na liaiu jednadžbu. Zbog takve moguće orijentacije ljudske svijesti može se očekivati da oni koji su preživjeli ratni zločin percipiraju da su oni lično pretrpjeli i dali najviše u ratu i da je cijena tog uloga veća od onog što im se na određen način priznaje. Uglavnom, raskorak između očeki-vanog i ostvarenog produkuje razočarenje koje karakteriše: životna dezorijentacija, neraspoloženje, besciljnost, besmislenost života i sL. Ta činjenica je važna za one koji se bave upravljanjem, organizacijom i koordinacijom aktivnosti ljudi nakon rata. Ona pokazuje da prekid rata za ljude ne znači prekid njihovih psiholoških patnji i ponižavanja. Ako im se prepusti pojedinac, one ga vode u psihološki vakuum sa negativnim posljedicama.

II. Neprilagođena ponašanjaNaglo rasterećenje od psihološkog pritiska nakon formalno završenog rata prate neprilagođena ponašanja pojedinca. Obično se ponašaju nepromišljeno i bezobzirno. Ta ponašanja su neprilogođena, ali su česta pojava. Mogućnost za javljanje takvili pona-


šanja naznačuje teorija socijalnog učenja. Prema teoriji socijalnog učenja, odnosno njenih posmlata (vikarijsko učenje, imitacija, identifikacija) moguće je očekivati da se tokom rata steknu određeni oblici socijalnog ponašanja koji su neprilagođeni, neprimjerni situaciji formalno završenog rata u kojoj nestaju objekti neprijateljstva, nasilja, ali ostaju stečena ponašanja primjerena ratnoj situaciju Očekivati da takva ponašanja prestanu sa prestankom rata je naučno neutemeljeno očekivanje, zasnovano na shvatanju čovjeka kao mehanizma u kome se stečena ponašanja mogu po želji isključivati. Ponašanja stečena "ratnom soaja/izaci/om"pod uticajem militarizovanili agenasa nakon rata egzistiraju kao ratnički sindrom. "Ratnički sindrom" po našem mišljenju ima slično značenje kao navođeni u literaturi ""vijetnamski sindrom". Samo što se on na društvenom planu može zloupotrebljavati. U dijagnostici psihičkih poremećaja termin postvijetnamski sindrom". Simptomi ovog poremećaja su: Često intenzivno proživljavanje u mislima i snovima doživljene traume u ratu; umrtvljenost u reakcijama na spoljašnji svijet; izbjegavanje socijalnih aktivnosti; pretjeran oprez; napetost; zabrinutost; samoubilačke misli; razdržljivost; agresivne reakcije; osjećaj krivice zbog proživljenog; teškoće u pamćenju; teškoće u koncentraciji i mišljenju; pogoršavanje simptoma pti susretanju sa događajima sličnim ili koji asociraju na proživljeni traumski doživljaj u ratu. Vijetnamski sindrom se manifestuje ne samo kao mentalno-zdravstveni nego i kao soctjalnopatohški fenomen. Simptomi socijatno-psihološke manifestacije vijetnamskog smdroma sm porast stope nasilja, ubistva, samoubistva, prostitucije, kocke, droge i sl. "Ratnički sindrom očituje se u tendencijama; prvo, da se urbani život učini ruralnim; drugo, da se u nekim sredinama u ratnim i poslijeratnim uslovima upravlja ljudima po modelu "stada", odnosno po "modelu manipulacije i manifestacije vlasti nad ljudima" slična onom kojim se čobani služe u stadu.“

III. Mržnja kao dominantna i najdramatičnija poledica ratnog zločinaMržnja je jedan od emocionalnih sentimenata koji se rannja tokom rata i stabilizuje na kraju rata. Pod sentimentom psiholozipodrazumjeva-ju mentalnu psihičku strukturu u okviru koje su pojedine emocionalne dispozicije vezane za neki objekt. To, u slučaju posleratne mržnje, znači da pripadnik naroda koji je doživio straliote rata, ratnog zločina, stiče, npr. sentiment mržnje prema narodu iz koga potiču ratni zločinci Sentiment mržnje postaje dispozicija trajnog karaktera koja se uvijek aktu-elizuje kada onaj ko taj sentiment ima susreće, ili opaža, bilo šta što podsjeća, podstiče na razmišljanje o ratu, ratnom zločinu.Onaj ko ima takvu dispoziciju (odnosno sentiment posle ratne mržnje) kada pored njega iskrsne bilo šta u vezi sa ratom, ratnim zločinom, biva obuzet emocijama mržnje. Ona se javlja kao aktuelni doživljaj na dati signal u vezi sa ratom, ratnim zločinom. Zbog toga se kaže da je sentiment mržnje nastao kao posljedica rata složena emocionalna struktura i zbog njega i drugih posljedica rat ima trajan karakter. Otuda konstatacija da formalni kraj rata nikada ne znači i subjektivni kraj rata. Intenzitet posleratne mržnje i uopšte kumuliranje mržnje prema drugom narodu zavisi od: broja poginulih, broja prognanih, vremenske distance između prethodnog i novog sukoba, blizine naroda koji su bili u etničkom sukobu. Pretpostavka je da je broju poginulih, broju protjeranih sa ognjišta proporcionalna količina posleratne mržnje među etničkim grupama. Druga pretpostavka glasi- što je vremenska distanca manja između prethodnog i novog sukoba to je međuetnička mržnja veća. To znači, ako su živi oni Čije su klali i oni koji su ili klali onda je kumulirana mržnja maksimalna. Mržnja čini čovjeka besprizornim, bezosjećajnim, orijentisanim na krvnu osvetu. Trajanje mržnje u svijesti dovodi do stravičnih odmazdi na neprijatelja, ali i na nedužnom stanovništvu. Treća pretpostavka je da sama blizina naroda koji" su bili u ratu kontinuirano aktualizira emocije mržnje i podstiče na krvnu osvetu, posebno, ako se dopusti da prema demokratskim principima radikalni nacional-fašisti mogu nekontrolisano manipulisati posle ratnim patnjama ljudi. ☼ Sentiment mržnje u vezi sa ratnim zločinom, odnosno kumulirana mržnja prema pripadnicima određene etničke grupe (naroda) nerijetko dovodi do tzv. neformalne provjere čistoće i u redovima vlastite nacije. Pojedinci pod uticajem sentimenata mržnje u vezi sa ratnim zločinom spontano u grupnim sjedeljkama, pokreću tzv. lične istrage i provjere nacionalne čistoće svojih poznanika, dakle, onih koje poznaju, ali nisu trenutno prisutni sjedeljci čiji su predmet postali. Uz sve izloženo, treba naglasiti da mržnja usmjerena prema pripadnicima etničkih grupa (naroda) kojoj po rodu pripadaju ratni zločinci kao i prema pripadnicima vlastite nacije koji prema tzv. "ličnim istragama" i provjerama nisu čisti, predstavlja jedan od mogućih vidova dominantnog i dramatičnog značenja mržnje.

3. SUOČAVANJA S POSLEDICAMA RATA, RATNOG ZLOČINARat je najteži stressor za većinu ljudi. On kao stressor ima traumske efekte na psihofizičko i psihološko i socijalno funkcionisanje čovjeka. Uglavnom, u suočavanju sa stresom izazvanim ratnim okolnostima dominiraju negativne emocije, reakcije zasnovane na kognitivnoj procjeni ratne situacije kao maksimalno prijeteće ili opasne. U vezi s tim kao moguće strategije odgovora (na stres izazvan ratom, ratnim zločinom) prema iskustvu II svijetskog rata i ratova u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini od 1991-1995, mogu biti:a) kumuliranje krvno-osvetničke mržnje,i b) eufeminizacija posljedica rata, ratnog zločina.

a) Kumuliranje krvno-osvetničke mržnjeTaj način reakcije na posljedice rata, ratnog zločina, ustvari je, orijentacija na kumuliranje ratno-osvetničke mržnje prema određenom narodu. Pobjednici i gubitnici u međuetničkom sukobu mogu svoj život nakon formalnog završenog rata usmjeriti na kumuliranje mržnje jednih prema drugima. To se ostvaruje na razne načine. Npr., kontinuisanim podsjećanjima na zločine, zaklinjanjem na grobovima ubijenih da će biti osvećeni, stalnom


indoktrinacijom, uvjeravanjima i idejama utemeljeni na nacionalizmu, krvnoj osveti, religijskim učenjima kojima se produ-kuju ideje o međuetničkim razlikama i na osnovu toga podstiču rasne predrasude, sukobi i si.Kada je život ljudi ispunjen time, onda je kumuliranje krvno-osvetničke mržnje ishodište svega toga.

b) Eufeminizacija kao mogući način suočavanja sa posledicama rataMržnja kao posljedica ratnog zločina predstavlja težak socijalni problem. Život ispunjen mržnjom imobilizuje ljude u njihovom socijalnom i stvaralačkom životu. Ona je iwor konfliktne atmosfere, straha, sukoba, otivacije za krvnom osvetom i sl. Sa humanističkog aspekta to predstavlja ljudsku regresiju, pad na stepenicu neljudske zajednice.I. Usmeravanje mržnje

Usmjeravanjem mržnje na učesnike u ratnom zločinu (organizatore, ideologe, izvršioce zločina) umjesto na jedan narod, podupire se eufemizacija. Otkrivanjem, naučno utemeljenim postupcima ideologa, organizatora, izvršioca ratnog zločina, doprinosi se lokalizacija mržnje. Lokalizacija mržnje se posebno ostvaruje: identifikacijom učesnika u ratnom zločinu, medijskom prezentacijom učesnika u ratnom zločinu bez isticanja imena naroda kome po porijeklu pripadaju, javnim suđenjem i drastičnim kažnjavanjem učesnika u ratnom zločinu, smanjenjem blizine naroda u sukobu i maksimalnim zalaganjem da se spriječi transfer mržnje sa zločinaca na sve pripadnike naroda leome samo porijeklom pripadaju.

II. Eufeminizacija mržnje legistacijomNa nivou svjetske zajednice i u svakoj državi morale bi postojati rigorozne sankcije protiv manifestacije bilo kakvih radnji ili iskaza protiv nekog naroda ili manjina. Time se olakšava život narodu mržnje, ali i drugim, jer je mržnja interaktivan proces, recipročan proces. Za nju je potrebno najmanje dvoje. U ovom slučaju sentiment mržnje prema jednom narodu je regresija i opterećenje koje osiromašuje ljudski razvoj i život. Živjeti sa sentimentom mržnje znači biti stalno u neprijatnoj tenziji, grču koji ograničava ljudsku slobodu i razvoj.

III. InformisanjeInformisanje se, takođe, može doprinositi eufeminizaciji mržnje kao posljedice rata, ratnog zločina. U tom smislu korisne su nenasilne neagre-sivne komunikacije. Nasilne, agresivne komunikacije su, npr., one komunikacije koje riječju, slikom, bojom glasa ističu međuetničke razlike i daju do znanja da je za ratne zločine kriv određen narod, odnosno da se ljubav prema vlastitom narodu dokazuje veličinom mržnje prema drugom narodu. Nasilnom komunikacijom se podstiče konflikt i produkuje strah od drugih, odnosno logika da jedan mora nestati da bi se moglo živjeti. Ljudska orijentacija da uništi drugog, kako pokazuju istorijske činjenice, nije doprinijela da postigne DUŠEVnI MIR ni pobjednik ni poraženi kao ni zadovoljstvo postignutim. Zbog toga je primjerena nenesilna, neagresivna komunikacija za život kako pobjednika tako i poraženog.

IV. Interakcija – kontaktiInterakcija među stranama koje su bile u sukobu može doprinijeti redukciju kumulirane mržnje. Njen efekt može se očekivati ako se ona odvija medu onim koji imaju slične životne probleme, obrazovanje, in-teresovanje, humanističku orijentaciju i si. Uglavnom, istraživanja pokazuju da interakcija među onim koji su bili u sukobu ili sukobljenim pos-tulirana samo na humanim osnovama i bez bilo kakvog prisustva nacional-radikalizma, jastrebova (ekstrema u pogledu bilo kojih problema koji se odnose na rat) doprinosi smanjenju tenzije, neprijateljstva i si.

V. Obrazovanje i vaspitanje kao sredstvo za redukciju mržnje među etničkim grupamaU tom pogledu posebnu ulogu imaju agensi socijalizacije kao što su porodica i škola. Roditelji, kao i drugi članovi porodice, mogu podsticati ili redukovati mržnju svojim ponašanjem i informacijama koje daju djetetu u vezi sa pojedinim narodima. Školskim predmetima može se podupirati povećanje ili redukcija međuetničke mržnje. Npr., ako se u predmetima, koji obuhvataju i činjenice o ratu, direktno ili indirektno ističe neprijateljstvo među narodiam, onda se mržnja potencira i prenosi sa generacije na generaciju. Obrazovanje i vaspitanje ukoliko je oslobođeno ideologije ratnog zločina (rasnih predrasuda, krvne osvete, nacionalizma, religijskih učenja koja produkuju i podstiču ideje o međuetničkim razlikama i sukobima), onda ono doprinosi redukciju mržnje kao posljedice rata, ratnog zločina. Funkcija škole u tom pogledu zavisi od programa i ciljeva obrazovanja, odnosno sredina u kojim se oni koncipiraju. U svakom slučaju škola ne bi trebalo da uči da se patriotizam, ljubav prema vlastitom narodu dokazuje veličinom mržnje prema drugom narodu.

4. ŠANSE ZA ZABORAV POSLEDICA RATA, RATNOG ZLOČINATo što se dešavalo u BiH podupire našu tezu: jednom započet rat iako može biti formalno prekinut, subjektivno u osnovi nikad ne prestaje. To je važno stalno imati na umu, jer to umnogome određuje budućnost onih koji su bili u ratnom sukobu. Po starom hebrejskom predanju, kako se navodi, zaborav sukoba,zločina može nastati tek kod četvrte generacije ako u međuvremenu ne dođe do ponovnog (sukoba) zločina. Ovo predanje nije nikad provjeravano, jer obuhvata dugi vremenski period. Ako se uzme da prosječan vijek jedne generacije traje oko 70 godina, onda bi ona mogla trajati oko 280 godina s tim da u međuvremenu ne dođe do ponovnog sukoba. Budući da su se, uglavnom, gledano kroz istoriju sukobljavali narodi koji su već bivali u ratu, onda se staro hebrejsko predanje čini vjerovatnim. To znači da istorija pokazuje da kada se desi jednom međuetnički sukob i nastanu subjektivne posljedice rata, ratnog zločina, onda je veća vjerovatnoća da će se to ponoviti nego zaboraviti.


(XV) GLAVA PETNAESTA – ZNAČENJE I F-JA SVETA SOCIJALNE PATOLOGIJE U DRUŠTVU

1. OSNOVNE NAZNAKE POLAZIŠTAPrvo: nijedno društveno uređenje do danas, bilo više ili manje represivno, nije zaustavilo difuziju SSP. Drugo^ granice između socijalno prihvatljivog i neprihvatljivog sve su nejasnije, odnosno sa sve manje uspjeha se odgovara na to pitanje. Treće, sve smo bliže zaključku da socijalno prihvatljiva odnosno neprihvatljiva ponašanja ne determiniše poseban "psihološki sistem“.

2. KLASIČNE STUDIJE O ZNAČENJU I FUNKCIJI SSP U DRUŠTVUKlasično učenje o funkciji SSP veže se za Durkheima. On je, između ostalog raspravljajući o zločinu tvrdio da je on neizbježan aspekt socijalnog života, odnosno da je "integralni dio svih zdravih društava". Npr. za kriminalitet Durkheim konstatuje u studiji "O normalnosti zločina": "Na pivom mjestu, kriminalitet je normalna pojava pošto je sasvim nemoguće društvo koje bi bilo oslobođeno njega . . . On je povezan sa osnovinim uslovima čitavog društvenog života, ali samim tim je koristan, jer ovi uslovi, sa kojima je solidaran, i sami su neophodni za normalan razvoj morala iprava". Kriminalitet je funkcionalan za društvo. Zločin izaziva reakciju. Ona predstavlja ujednačeno ponašanje, odnosno odražava društvenu solidarnost i koheziju kada je u pitanju kršenje normi. Durklteimova teza o funkcionalnosti zločina, kriminaliteta, prema Eriksonovoj (1996) interpretaciji temelji se na uvjerenju da uzbuđenje koje izaziva zločin generiše i ubrzava tempo interakcije u grupi i pospješuje "solidarnost i kohezivnost društva". Uz to funkciju devijantnosti, prema Durkheimu, naznačuje činjenica da svaka promjena u društvu počinje kao neki oblik devijantnosti. Deviiantnost generiše promjene, napredak. Prema Durkheimu da bi u društvu nastupila promjena ono stoje devijantno mora postati normalno. Neki sociolozi (npr. Cohen) raspravljajući Durkheimovu tezu o pozitivnoj funkciji devijantnosti, navode da devijantnost može imati funkcije: sigurnosnog ventila u društvu i korektivnu funkciju odnosa u društvu. Za objašnjenje devijantnosti u funkciji sigurnosnog ventila rm-vodi se prostitucija. Prostitucija, prema Cohenu, vrši ulogu sigurnosnog ventila, jer prostitutke nisu za čvrste emocionalne veze, već za olakšanje od raznih pritisaka i stega porodičnog života i pri tome ne ugrožavaju društvenu instituciju kao što je familija. Drugo, neki vidovi devijantnosti su korisni, prema Cohenu, jer upozoravaju da neki segment društva funkcioniše loše. To dovodi do društvenih reakcija koje utiču na korekciju u tim segmentima društva na bolje. Durkheim formulišući daje zločin neizbježan i funkcionalan aspekt socijalnog života, daje i odgovor o tome koja je funkcija kazne. Ukratko, da bi se dobila tačna ideja o kazni, Durkheim smatra da treba pomiriti 2 suprotne teorije: teoriju koja u kazni vidi ispaštanje i teoriju prema kojoj kazna predstavlja oružje društvene odbrane. Kazna mora predstavljati ijedno i drugo, prema Durkheimu. Ispaštanje nije radi kakve mistične vrline, boli iskupljenja krivice, već zbog toga što kazna može da proizvede društveno korisno dejstvo u pogledu njegove odbarne isključivo pod uslovom ispuštanja. Parsons (1964), takode, ističe funkcionalno značenje svijeta socijalne patologije. Prema ovom autoru funkcija kriminaliteta je, s jedne strane, da dovodi do disturbanci, nestabilnosti u društvu i, s druge strane, da dovodi do društvene reakcije za uspostavljanjem stabilnosti u društvu, a što postiže osudama, kaznama i putem rješenja koja dovode do društvenog progresa. Ovo stanovište se ilustruje primjerom kako porast maloljetničke delinkvencije dovodi do novih ideja, programa koji poboljšavaju položaj mladih u društvu. Uglavnom, funkcionalisti smatraju da svijet socijalne patologije ne treba posmatrati samo kao prijetnju društvenom redu, nego i kao socijalne pojave koje doprinose društvenom progresu.

3. MITOVI O SSP (ha, ha, nije to mit o Sposrazumu o Stabilizaciji i Pridruživanju (SSP sa EU))

a) Mit da je SSP posledica bolesne psihe. - Sa ovim mitom povezana je unifikovana reakcija društva na SSP mjerama azila i represije. Kriminalce, ubice, prostitutke, narkomane i si, treba azilirati u zatvore ili bolnice. Pod psihijatrisku lupu i vještačenje stavlja se većina pripadnika SSP. Od takvog tretmana, u skladu sa mitom, da je SSP posljedica bolesne psUte, očekuje se rješenje za socijalnu patologiju. Taj mit se podržava posebno u nekim publikacijama. Npr., u Medicinskoj enciklopediji (1958) piše da je "prostitucija na današnjem stupnju društvenog razvoja izraz nedovoljnog duševnog zdravlja pros-tituisane osobe". Prikaz istraživanja kroz 25 godina, autori (Schissler i Cressev) završavaju zaključkom da se kriminalci u pogledu psiholoških osobina ne razlikuju od ostalih ljudi. Također, Guttmaherov nalaz, "da kod duševnih bolesnika nema veće incidencije homocidnog ponašanja nego u opštoj populaciji" - potvrdila su brojna istraživanja. Postoje i drugačiji nalazi kao nalazi "da se delinkventna populacija značajno i znatno razlikuje od populacije onih koji ribu nikada osuđeni ni za koje krivično djelo po svim mjerama kognitivnog i konativnog funkcionisanja". Međutim, ovaj nalaz relativizuje "tamni broj" SSP. Takođe, ovu konstataciju podupiru nalazi saopšteni u Psyc Note (2003), prema kojima, zavisnici od droge, alkohola ne čine češće nasilne prestupe od osoba koje su bez takve dijagnoze.

b) Mit o asocijalnosti SSP - Po ovom mitu, kriminalci, toksikomani, prostitutke, samoubice i si. percipiraju se kao otpad, ono što ne pripada društvu već nekoj tamnoj društvenoj neutemeljenoj strukturi Ovaj mit podupire marginalizaciju SSP. Marginalizovan SSP stvara posebnu subkulturu u društvu. Prema teorijama subkulture svijet se već danas suočava sa ta-kvim subkulturama, npr. subkulturom narkomana, maloljetnih delinkvenata, skitnica, beskućnika, prosjaka itd.

c) Mit dostupnosti kao uzroku nastanka SSP - Ovaj mit bazira se na činjenici da je dostupnost jedan od uslova (npr., droga, alkohol, vrijedni predmeti, oružje i si) za pojavu neke devijacije, odnosno zloupotrebe. Ne može se nešto


zloupotrijebiti što ne postoji. Značajno veći broj narkomana među vojnicima u Vijetnamu nego među vojnicima u bazama na Tajlandu. Razlika se nije mogla objasniti dostup-nošćujerje droga u Tajlandu bila dostupnija i jeftinija nego u Vijetnamu.

d) Mit o nultoj toleranciji prema SSP - Idealizovana percepcija društva bez socijalne patologije dovela je do nastanka mita o nultoj toleranciji društva prema svijetu socijalne patologije. Taj mit se često plasira putem medija ili govora nekih političara. Njime se, pored ostalog, prezentuju ideje o društvu totalnog mira, društvu bez pogreške, društvu bez socijalne patologije (kriminalaca, samoubica, prostitucije, toksikomanija) i isključuje bilo kakva tolerancija prema svijetu socijalne patologije. Težnje ka nultoj toleranciji prema svijetu socijalne patologije za sada izgledaju mitologija.

e) Mit o represiji, izolaciji, kao isključivim sredstvima za rešenje pitanja SSP - Mit o tome da se pitanje socijalne patologije može riješiti represijom, izolacijom star je koliko su i ljudske zajednice. Međutim, njegova realnost je upitna i o tome upečatljivo govore, prvo, nalazi o njegovom neprestanom rastu u svim zemljama u kojim se provodi reperesija prema svijetu socijake patologije i, drugo, veoma visok rezidivtiam u svijet socijalne patologije nakon represije ili izolacije.

f) Mit o svemoći resocijalizacije - Ranija društva su svoj odnos prema SSP manifesovala u vidu odamazde, drastičnih kazni, npr. odsijecanja dijelova tijela, batinjanja, zatvora ili zastrašivanja. Međutim, u suvremenom društvu taj odnos je nešto proširen i na blaže, tzv. humane kazne. Humane kazne prema svijetu socijalne patologije su kazne koje pretpostavljaju da je pomoću njih moguć povratak onih koji su ušli u svijet socijalne patologije u tzv. "normalne tokove društvenog života". Humani pristup onima koji krše socijalne norme predstavlja koncept resocijalizacije. Mit o resocijalizaciji pretpostavlja da je ona postupak koji omogućuje da se one koji su ušli u svijet socijalne patologije vrati u tzv. "raniji njihov konstruktivni socijalni status u društvu" putem njiliove resocijalizacije u društvu onih koji su, npr. takođe, kriminalci. Prema teoriji diferencijalne asocijacije Sutherlanda to je nemoguće očekivati Isto tako teško se može očekivati velike rezultate od resocijalizacije onih koji nikada nisu imali društveno prihvatljiv konstrukt života. Poznato je da se kriminalci bave kriminalom i u ustanovama za resocijalizaciju. U kojoj mjeri će resocijalizacija biti mit ili realan način za povratak posrnulih ponašanju koje je socijalno prihvatljivo zavisi, prvo, od prihvatanja svijeta socijalne patologije kao produkta društva, drugo, od mogućnosti društva da sprečava da se i proces resocijalizacije kriminalizuje kupovanjem privilegija i, treće, od mogućnosti društva da one koji su u određenom kontekstu postali dio svijeta socijalne patologije ponovno se ne vraćaju u taj isti kontekst, već u rekonstruisani socijalni kontekst koji će podržavati ono što je postignuto resocijalizacijom, odnosno podžavati njegov izmijenjeni socijalni self.

4. NOVIJA ISTRAŽIVANJA O ZNAČENJU I FUNKCIJI SPP U DRUŠTVUOva stanovišta nastala su na osnovu istraživanja razbojništva (Robbery). Ona ukazuju na suprotan efekat SPP od onog kogaformuliše Durkheim i sugeriše da, npr., kriminalitet, specijalno razbojništvo pro-dukuje strah, koji prije utiče na ograničavanje nego na povećavanje interakcije u društvu. Ljudi zaplašeni od zločina, kriminalaca, primorani su da ograniče svoje kretanje na sigurne prostore i da se zaključavaju sa više brava. Ukoliko čine suprotno, rizikuju da budu žrtve razbojnika. Prema tome, klasična i novija stanovišta različito gledaju na efekte devijantnosti na socijalnu interakciju, solidarnost i kohezivnost u društvu. Klasični model, koga je formulisao Durkheim o značenju i funkciji SSP u društvu, primjenjiv je na ruralne sredine, a noviji model na moderne urbane sredine, posebno na megapolise. Postoji gledište u vezi sa socijalnim značenjem i funkcijom devijantnosti, u smislu da devijantnost služi kao žrtveni jarac, edukativna paradigma, model negativnosti, nepoželjnosti i opravdanja za postojanje represije u društvu. Na takvo moguće značenje i funkciji SPP upozoravaju određeni autori (npr., Jervis, 1978).

5. ZAKLJUČNE KONSTATACIJE O ZNAČENJU I F-JI SSP (SVETA SOCIJALNE PATOLOGIJE)SSP, uopšteno kazano, sa društvenog aspekta znači, prvo, svijet koji krši određene socijalne norme, kanone i identijikuje se, odnosno etiketira kao neprimjerenost, nepoželjnost, suprotstavljanje moralnom kodeksu i dominantnim socijalnim konvencijama, i, drugo, SSP je tamni vilajet, žrtveni jarac, etiketa i naznaka moguće pozicije individue koja se ne uspijeva integrisati u koncept društvene zajednice, njenim zakonima, normama i kriterijumima vrijednosnog sistema. Naglašava se to, jer su sve norme, zakoni (prema strukturalnim teorijama SSP), u značajnoj mjeri segment vrijednosnog sistem, vrijednosne orijentacije konkretnog društva. To pokazuju sljedeći primjeri:

- Najrepresivnijim društvima, socijalnim grupama, SSP je glavni razlog, racionalizacija za uvođenje najstrožijih kazni i kontrole u državi.

- U većini dražava u svijetu strožije su kazne za napade na čuvara reda nego na ostale građane.- U pojedinim državama izriču se najstrožije kazne za preljube, a u drugim se takve pojave oficijelno i ne registruju.

Svijet socijalne patologije je odavno pred društvom, dio njegove davne i sadašnje svakodnevnice. Ostaje da se teži, da se iznalaze putevi života, da bude što manje takva svakodnevnica pojedinaca, socijalnih grupa i društva u cjelinu.

psihologija devijantnosti - skripta by dule

Documents