Öğr.gör. hüseyin kÖsoĞlu & Öğr.gör. yalçın...

Tesisata Giriş Öğr.Gör. Hüseyin KÖSOĞLU & Öğr.Gör. Yalçın KANAT

1

D. ELEKTRİK DEVRESİ VE ÇEŞİTLERİ

Elektrik akımının dolaştığı kapalı bir yoldur.

Bir elektrik devresi en az üç elemandan oluşur. Bunlar;

Güç kaynağı (üreteç),

İletkenler,

İş elemanı (alıcı) dır.

Bütün elektrik devrelerinin aşırı akımlara karşı bir koruma aygıtı ve istenildiği zaman devreyi açıp

kapayabilmesi için de bir kontrol aygıtı kullanmak gerekir. Böylece korumalı ve kontrollü bir devre beş

elemandan oluşur. Bunlar;

Güç kaynağı (üreteç),

İletkenler,

İş elemanı (alıcı)

Koruma aygıtı (sigorta)

Kontrol Aygıtı (anahtar)

1. Elektrik Devre Elemanları ve Görevleri

a. Üreteç: Herhangi bir enerjiyi (kimyasal, mekanik, ısı, ışık), elektrik enerjisine dönüştüren devre elemanına üreteç veya kaynak denir. Kısaca elektrik enerjisi üreten devre elemanıdır.Pil, Akü, Dinamo , Güç kaynağı, Alternatör, Şebeke…

b. Sigorta: Devreyi normal çalışma akımının üzerindeki daha büyük akımlara karşı devreyi açarak koruyan bir devre elemanıdır. Devrenin güvenliği için kullanılır.

c. Anahtar: İstenildiği zaman elektrik akımının geçişini sağlayan, istenildiği zaman akımın geçişini durduran devre elemanıdır. Devreyi açıp kapatmaya yarar.

d. Alıcı: Aldığı elektrik enerjisini başka bir enerjiye dönüştüren devre elemanına alıcı, yük veya almaç denir. Örneğin; lamba ışık enerjisine, fırın ısı enerjisine, zil ses enerji sine, motor hareket enerjisine dönüştürür.

e. İletken: Elektrik devre elemanlarının birbirine bağlantısının yapıldığı ve elektrik akımını ileten metal tellere(bakır, alüminyum vb.) iletken denir.

2. Elektrik Devresi Çeşitleri a. Açık devre: Bir devrede anahtar veya sigorta açık olduğu zaman

ya da akım yolunda bir iletkende kopukluk veya bağlantı yerlerinde temassızlık olduğu zaman alıcı üzerinden akım geçmez bu tip devrelere açık devre denir

b. Kapalı devre: Devrede anahtar kapatıldığında akım yolu tamamlanır alıcı çalışır. Alıcı çalışıyorsa devre kapalıdır.

c. Kısa devre: Devreden geçen akımın alıcıya gitmeden devresini daha kısa yoldan tamamlamasına kısa devre denir. Üreteç gerilimi karşısında direnç sıfır olduğundan devreden büyük değerde akım geçmek ister. Böyle durumda koruma elemanı olarak kullanılan sigorta devreyi açar. Bu nedenle devrede sigorta olması önemlidir. Kısa devre, arıza çeşitlerinden biri olup arzu edilmeyen bir durumdur.

http://elektrikakimi.nedir.com/

http://elektrikakimi.nedir.com/


2

E. ZAYIF AKIM TESİSATI UYGULAMA DEVRELERİ

Elektrik tesisat şemaları açık ve kapalı şema olarak iki şekilde çizilir.

Kapalı şema: Elektrik tesisatında iletkenlerin yolunu (boru vb.) ve devre elemanlarının (sigorta, ek kutusu, anahtar, priz, alıcılar vb.) yerlerini gösteren şemadır. Buna tek hat şeması da denir. Elektrik projeleri kapalı şema olarak çizilir.

Açık şema: Tesisatta elektrik devresini, alıcı ile kumanda araçları ile birlikte gösteren iletken dolaşım şemasına denir. Meslek elemanı devrenin bağlantısını bu şemaya göre yapar. Buna bağlantı şeması da denir.

Devre Şemaları Çiziminde Dikkat Edilecek Hususlar:

Devrede kullanılacak elemanların (sigorta, trafo,buton,zil) sembollerini uygun yerlere çiziniz.

Her alıcının (zil, kapı kiliti vb.) bir ucunu kaynağın nötr ( N ) ucuna bağlayınız.

Kaynağın faz ( L ) ucunu sigortaya bağlayın, sigortanın çıkış ucunu her kumanda elemanın

(buton, anahtar) bir ucunu bağlayın.

İlgili kumanda elemanı ile ilgili alıcının elemanın boşta kalan uçlarını birleştiriniz.

1. Bir Buton Bir Zil Tesisatı Uygulama Devresi a. Devrenin bağlantı şeması

Bir Buton Bir Zil Tesisatı Kapalı Şeması Bir Buton Bir Zil Tesisatı Açık Şeması

b. Devrede kullanılan elemanlar

c. Devrenin çalışma prensibi

2. Bir Buton İki Zil Tesisatı Uygulama Devresi

a. Devrenin bağlantı şeması


3

b. Devrede kullanılan elemanlar c. Devrenin çalışma prensibi

3. İki Buton Bir Zil Tesisatı Uygulama Devresi a. Devrenin bağlantı şeması


4. Bir Kat Bir Daireli Kapı Otomatiği ve Zil Tesisatı Uygulama Devresi a. Devrenin bağlantı şeması



4


5

5. Diyafon tesisatı uygulama devresi a. Devrenin bağlantı şeması


6

6. TV anten tesisatı


7


8

Tesisata Giriş Öğr.Gör.Hüseyin KÖSOĞLU&Öğr.Gör.Yalçın KANAT Adi anahtar tesisatı (normal sorti):

Bir lamba veya lamba grubunu bir yerden kumanda eder.

Kapalı devre şeması Açık devre şeması

Bağlantı şemaları (Viko, Shneider, Legrand, Elbi)

Komütatör anahtar tesisatı:

İki ayrı lamba veya lamba grubunun bir yerden kumanda eder.

Kapalı devre şeması Açık devre şeması


9


10


11

Bir aydınlatma devresinin çok sayıda noktadan kontrol edilmesi (Darbe akım anahtarı):

Konut ve ticari alanlarda aydınlatma sistemlerinin birden fazla noktadan on-off yapılması ve bu on-off

işleminin en az ürün ve en kolay kablolama ile yapılması her elektrikçinin tercih edeceği bir yöntemdir.

Bu aşamada karşımıza çıkan darbe akım anahtarları aydınlatmanın sınırsız sayıda noktadan on-off

yapılmasını sağlayan en komplike üründür.

Aydınlatmanın iki yada daha fazla noktadan kontrolünü sağlamak amacıyla kullanılır. Darbe akım

anhatarlarının en önemli avantajı ışıksız liht butonları ile sınırsız sayıda aydınlatma kontrol noktası

sağlamasıdır. Piyasada bu ürün darbe akım anahtarı, impuls röle ve telerüptör adıyla

karşımıza çıkabilir.

Temel de darbe akım anahtarına ışıksız liht butonları ve lambalar

paralel bağlanır. Siz istediğiniz darbe akım anahtarına bağlı liht

butonundan aydınlatmaları açıp istediğiniz liht butonundan

aydınlatmaları kapatabilirsiniz. Ayrıca aydınlatmaların açılıp

kapatılması aynı liht butonu üzerinden de mümkündür.

Bunun yanı sıra piyasada darbe akım anahtarlarının bir - iki - dört

kutuplu modelleride bulunmaktadır.

Bir kutup için örnek bağlantı şeması yandaki gibidir.

İki kutup için örnek bağlantı şeması aşağıdaki gibidir.

Dört kutup için örnek bağlantı şeması aşağıdaki gibidir.

http://www.voltimum.com.tr/haberler/bir-aydinlatma-devresinin-cok-sayida-noktadan-kontrol-edilmesi#.dpuf

http://www.voltimum.com.tr/haberler/bir-aydinlatma-devresinin-cok-sayida-noktadan-kontrol-edilmesi#.dpuf


12

HATA AKIMI KORUMA ANAHTARLARI (RCD)

Hata Akımı Koruma Anahtarları, herhangi bir elektrik kaçağında hayatınızı kurtarır, yangın tehlikesine

karşı evinizi ve tesislerinizi korur.

Şekil 1 Hata çeşitleri

Şekil 2 RCD Sembolleri

Hata Akımı Koruma Anahtarlarının ihtiyacınıza göre tek veya uç fazlı tiplerinden birini kullanarak,

yukarıda örnekleri görülen ve günlük hayatınızda her an karşılaşabileceğiniz elektrik kazalarından

kurtulabilirsiniz.

Çalışma Prensibi ve Üstünlükleri

Tamamen elektromekanik* prensipte imal edilen Hata Akımı Koruma

Anahtarları, şebeke geriliminden bağımsız olarak çalışırlar. Temel

olarak, devredeki aktif iletkenlerin (nötr dahil) içinden geçirildiği akım

transformatörü ve açtırma mekanizmalarından oluşurlar.

Çalışma prensibi, 2 kutuplu (monofaze) cihazlarda, yüke doğru akan

akımın dönen akıma eşit, 4 kutuplu (trifaze) cihazlarda ise vektörel

toplamlarının 0 olması gerektiğini temel almaktadır.

Normal çalışma şartlarında akım transformatörü dengededir. Akım

transformatörünün yük tarafında bir kaçak olduğu durumda, sekonder sargılarda oluşan gerilim bu

dengeyi bozar; eğer söz konusu akım, korunma eşik değerine (IΔ) eşit veya fazla ise açtırma

mekanizmaları maksimum 30 ms.de devreyi keser.

Elektromekanik cihazların üstünlükleri:

a) Yardımcı gerilime ihtiyaç yoktur.

b) Elektronik yükselteç devresi kullanılmadığından, gerilim

değişimlerinden etkilenmez.

c) Nötr hattının kesilmesi halinde dahi, besledikleri faz hattında

oluşabilecek tehlikeli toprak kacaklarına karşı tam olarak koruma

sağlarlar.

d) İçlerinde elektronik komponent bulunmadığından darbe gerilimlerine karşı dayanıklıdırlar.

1. Bölge: Normal olarak etkiler algılanmıyor.

2. Bölge: Normal olarak zararlı etkiler yok.

3. Bölge: Kaslara kramp girmesi, kalp atışlarında düzensizlik.

4. Bölge: Kalp karıncıklarında titreme tehlikesi.

lm: Gövde Akımı

t : Akımın gövdeden aktığı sure

Şekil: Uluslararası Elektrotenik Komisyonu IEC’nin 479 sayılı

normunda belirtilen kaçak akım etki bölgeleri

(AC, 50/60 Hz).

İnsan vücudunda geçen gövde akımının

oluşturduğu fizyolojik reaksiyonlar göz önüne alınarak, etkin korumanın oluşturduğu eşik değeri can

güvenliği için 30 mA olarak kabul edilmektedir.


13

Bu değer yangına karşı korunma için 300 mA’dir. 60 ve

100 W arasındaki ısıtma güçleri, birkaç milimetre karelik bir

yüzey üzerinde serbest kalmaları halinde bile yangın rizikosu

oluşturmakta olduğu göz önüne alınarak yandaki tablo dikkate

alınırsa, yangına karşı korunma için etkili yöntemin Hata

Akımı Koruma Anahtarları olduğu görülecektir.

Cihaz, montajı yapıldıktan sonra devreye sokulur. “Test” butonuna basıldığında cihaz devreyi

açmalıdır. Cihazı test etmek için faz ile nötr iletkeni kesinlikle kısa devre edilmemelidir. Standartların

gereği olarak, cihaz 6 ayda bir söz konusu butona basılarak test edilmelidir.

Şekil: Topraklama çeşitlerine göre Hata Akımı Koruma Anahtarlarının bağlantıları

AC tipi: En yaygın kullanılan modeldir. Sinüsoidal Alternatif akım (AC) tesisat tiplerine uygundur

A tipi: Alternatif akım (AC) ile Doğru akımın (DC) birlikte kullanıldığı tesisat tiplerine uygundur. DC

akımdan dolayı meydana gelen bileşik akımı ayırt ederekten gereksiz açma yapmaz

AC-S tipi: Gecikmeli olarak (yaklaşık 0.8sn) açma yapan modeldir. AC tip model ile aynı teknik

özelliklere sahip olup selektivitenin sağlanması istenilen durumlarda kullanılır

http://d36yfbdhdz18ve.cloudfront.net/sites/www.voltimum.com.tr/files/sites/www.voltimum.com.tr/files/008625_p_11249.png


14

HPI tipi: Geçici frekans dalgalanmaları veya şebeke kaynaklı gerilim dalgaları gibi istenmeyen

devinimlere karşı korumalıdır. Nemli ve tozlu ortamlar için tasarlanmıştır

10mA - 30mA - 300mA - 500mA değerlerinde kaçak akım koruma anahtarları üretilmektedir. STOP&GO OTOMATİK OLARAK KAÇAK AKIM KORUMA ANAHTARI VE SİGORTA KURMA CİHAZI AYARI

STOP&GO yanına bağlanan kaçak akım koruma

anahtarı veya sigortanın açmasına bağlı olarak sistemi

hem kaçak akım hem de kısa devre yönünden kontrol

eden bir cihazdır. Sistemde bir sorun bulunmaması

durumunda sonsuz kez kurma yapabilen bir üründür.

Cihaz, bir kaçak akım yada kısa devreyi tesisatta

tespit etmesi durumunda sesli ve ışıklı uyarı verip

alarm durumuna geçer.

Elektrik sisteminde, yıldırım, girişim gibi

beklenmeyen olaylar nedeniyle yaşanan geçici ani gerilim yükselmeleri kaçak akım rölelerinin devreyi

açmasına neden olur ve sistem enerjisiz kalır. Bu tip durumlarda sistemin yeniden enerjilenebilmesi için

kaçak akım rölesinin otomatik olarak yeniden kapanması gerekmektedir ve STOP&GO bu görevi üstlenir.

Kalıcı hata durumlarında ise yeniden kapanan devre hatanın devam etmesi durumunda yeniden kaçak

akım rölesi tarafından açılacaktır.

Hata durumunda kaçak akım rölesi devreyi açtıktan sonra otomatik olarak devreyi yeniden kapatır. Bazı

STOP&GO modellerinde, devre açıldıktan sonra üç kez

kapatma denemesi yapar, oluşan hata akımı eğer geçici

değil kalıcı bir sorundan kaynaklanıyorsa üçüncü

denemeden sonra kendini kilitleyerek bekler. Resetleme

direkt cihaz üzerinden lokal olarak ya da uzaktan

kumanda ile gerçekleştirilebilir. STOP&GO üzerindeki 1

açık, 1 kapalı kontakları sayesinde durum bilgisi dışarıya

aktarılabilir, üzerindeki kumanda terminalleri ile

dışarıdan resetlenebilir, uzaktan kumanda ile yeniden

kapama denemesi yapılabilir.

Ayrıca kaçak akım rölesi ve otomatik kapama ünitesi

yanı sıra mobil kumanda ünitesi ABB ‘nin ATT-22 GSM

modülün de kullanılması ile telefon aracılığıyla cihaza

erişmek, cihazı uzaktan izleyip kumanda etmek

mümkündür.

ABB F2C-ARI, telekom, haberleşme, sinyalizasyon,

endüstriyel tesislerdeki çeşitli diğer uygulamalarda,

özellikle erişimin zor olduğu adreslerdeki endüstriyel

uygulamalar için en ideal çözümdür. 3sn’lik kısa cevap

verme süresi özellikle servis sürekliliğinin çok önemli olduğu işletmeler için ihtiyaç duyulan tüm

özellikleri sunar.


15

Elektrik İç Tesisler Yönetmeliği

Elektrik İç Tesisler Yönetmeliği Enerji ve Tabii Bakanlığı tarafından 4.11.1984 tarih ve 18565 sayılı

Resmi Gazete’de yayınlandı. Üç kez bazı maddelerinde değişiklikler yapılarak Resmi Gazetede

yayınlandı. Elektrik İç Tesisler Yönetmeliği aşağıdaki on bölümden ve 72 maddeden oluşuyor.

I. Yönetmeliğin Kapsamı

II. Yönetmeliğin Uygulanması

III. Tarifler

IV. Genel hükümler

V. Yönetmelikle İlgili Hükümler

A. Elektrik Tesisatçılarına Dair Hükümler

B. İç Tesislerin yapılmasında Göz Önünde Bulundurulacak Konular

C. Bağlantı Şartları ve Tesisin Gözden Geçirilmesi

VI. Teknik konularla İlgili Hükümler

A. Koruma Tedbirleri

I. Kazaların Önlenmesi

II. Aşırı Gerilimlere Karşı Koruma

III. Topraklayıcılar

IV. Deneyler ve Denetimler

B. Elektrik Makineleri – Transformatörler ve Reaktans Bobinleri

C. Öteki Elektrik İşletme Araçları

D. İletkenler ve Yer altı Kabloları

VII. Özel İşletme Yerleri ve Tesislere Ait ek Hükümler

VIII. Öteki Tesisler İle Zayıf Akım Tesislerine Ait Hükümler

IX. Yürürlüğe İlişkin Hükümler

Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği

Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından

21.08.2001 tarih ve 24500 sayılı Resmi Gazete'de yayınlandı. Yirmi yılı aşkın süredir yürürlükte olan

1.12.1979 tarihli ve 16715 sayılı Resmi gazete'de yayınlanan eski yönetmelik yerine, yeni yayınlanan

yönetmelik aşağıdaki bölümlerden oluşuyor.

I. Birinci bölüm yönetmelikte kullanılan çok önemli amaç, kapsam, uygulama ve tanımları RCD, PE,

PEN, TT, TN, IT, YG ve AG dağıtım sistemlerini açıklıyor. Bu tanımların doğru kullanılması tek dil

konuşulması tüm elektrik mühendisleri ve teknisyenleri için çok önemlidir.

II. İkinci bölüm yüksek gerilim tesislerinde topraklama prensiplerini anlatıyor. AG ve YG tesislerinin

ayrılma ve birleştirme kurallarını açık bir şekilde ortaya koyuyor, topraklama dirençlerine açıklık

getiriyor Yönetmelik TEDAŞ 'ın koyduğu temelsiz kurallara temel oluşturuyor. Temel topraklamasını

ve kısa devre hesaplarını koşul olarak getiriyor.

III. Üçüncü bölüm alçak gerilim tesislerinde topraklama tiplerini, sistemleri ve devrenin herhangi bir hata

anında ayrılması şartını, potansiyel dengelemesini ve AG tesisatlarında ölçme kurallarını, şartlarını

çizelge ve diyagramlar ile açıklıyor.Bu bölüm önemlidir çünkü pratikte 2001 yılında ülkemizde çok

eski koruma topraklamasının ve klasik sıfırlamanın tesisatını görmek,veya hiç görmemek olasılığı

vardır. Koruma iletkeni, potansiyel dengeleme iletkeni gibi kavramlar birbirine karıştırılmaktadır. TT

tesisatı kurup TN sistemi boyutlandırmak, temel topraklaması yerine levha topraklaması tesis etmek

yasaktır.


16

1000 V ≤ OG ≤ 100.000

Volt

Küçük Gerilim ≤ 42 Volt

YG 100.000 Volt

AG ≤ 1000 Volt

Tehlikeli Gerilim 50 Volt

IV. Dördüncü bölüm ülkemizde yıllardır tartışma konusu olan AG ve YG tesislerinin ayrılma ve

birleştirme kurallarını anlatıyor. Tüm elektrik tesisatlarının, yıldırım, bilgi-işlem vs, bir noktada ana

potansiyel dengeleme barasında birleştirilmesi zorunludur.

V. Beşinci bölüm iletişim sistemleri ve bilgi-İşlem tesisleri için topraklama esaslarını ve potansiyel

dengeleme prensiplerini örneklerle anlatıyor.

VI. Altıncı bölüm ilişkin hükümleri, yürürlükten kaldırılan yönetmelik maddelerini ve son olarak ekler

bölümünde her bölüm için gerekli olan ana bilgileri çizelgeler ve şekiller halinde veriyor.

TANIMLAR

Elektrik Tesisatçısı. veya Tesisatçısı : Elektrik iç tesis yapım işini üstlenen ve ilgili idarelere karşı

yürürlükteki kanunlara, yönetmeliklere, imar planına, ruhsat ve eki projelerine, Türk Standartlarına,

teknik şartnamelere, iş güvenliği ile ilgili tüzüğe, ilgili diğer tüm mevzuat hükümlerine, fen sanat ve

sağlık kurallarına uygun olarak tamamlanmasından, tesisatın sağlamlığından, niteliklerinden, usulsüz ve

tekniğe aykırı yapılmasından doğacak zararlardan sorumlu olan elektrik yüksek mühendisi, elektrik veya

elektrik-elektronik mühendisi yada elektrikle ilgili fen adamlarını,

Proje Müellifi : İlgili kanunlar ve yönetmeliklere göre elektrik iç tesis projesini yürürlükte bulunan

Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği’ne uygun olarak hazırlama yetkisine sahip gerçek

kişiyi,

Denetim Kuruluşu: Tesis sahibi tarafından tercih edilen ve 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun

kapsamındaki yapılar. denetlemekle görevli olan yapı denetim kuruluşların., bu kanunla belirlenen pilot

iller dışında kalan yerlerde ise uzmanlık konular.na göre yapının elektrikle ilgili fenni mesuliyetini

üzerine alan fenni mesulü ve bu Kanun kapsam. dışında kalan diğer yapılarda elektrik iç. tesislerini

muayene etmekle görevli olan, elektrik iç tesislerine enerji verecek kuruluşlar.,

Küçük Gerilim: Bir yalıtım hatasında yüksek

dokunma gerilimi baş göstermemesi için , anma

gerilimleri 42 Volta kadar olan akım

devrelerinin topraklanmadan çalıştığı bir tedbirdir.

Tehlikeli Gerilim: Etkin değeri 50 Voltun

üstünde olan gerilimdir.

Alçak Gerilim: AC ve DC’de anma sistem gerilimi

1000 Volt yada 1000 Voltun altındaki gerilimdir. Kısaca

AG ile gösterilir. AG ≤ 1000 Volt

Orta Gerilim: Anma sistem gerilimi 1000 Volt dan büyük ve 100.000 Volt dan küçük

gerilimdir, Kısaca OG ile gösterilir.

Yüksek Gerilim: Anma sistem gerilimi 100.000 Volt ( 100 kV)

dan büyük gerilimlerdir. Kısaca YG ile gösterilir.


17

Şekil 2 Kofre sembolü

Kofre ( Yapı bağlantı kutusu veya Ana buat ):

Yapıların elektrik tesisini şebekeye bağlayan sigortaların tesis edilmesini ve aynı zamanda genel elektrik

şebekesinden tüketim tesisine elektrik enerjisi verilmesini sağlayan bir düzendir.

Mühürlenebilen madeni sigorta kutusudur.

Dağıtım Tablosu:

Elektrik enerjisinin, yapı veya yapı grubunun belli bir bölgesinde dağıtılmasını sağlamak maksadı ile tesis edilmiş; yerine göre tüketicilerin kontrol, koruma ve kumanda cihazlarını da taşıyan tabloyu ifade eder.

Şekil 3 Dağıtım tablosu


18

DAĞITIM

ŞEBEKESİ ŞEBEKE

TÜKETİCİ

TESİSİ

TÜKETİ

Cİ

ŞEBEKE = DAĞITIM ŞEBEKESİ +

TÜKETİCİ TESİSİ

Tüketici Tesisi:

Yapı bağlantı kutusundan sonraki yada bunun gerekli olmadığı yerlerde tüketim araçlarından önceki son

dağıtım tablosunun çıkış uçlarından sonraki elektrik işletme araçlarının tümüdür.

Şebeke:

Akım kaynağından tüketim araçlarının bağlantı ucuna kadar olan hava hatları ve kabloların tümüdür.

Dağıtım Şebekesi:

Akım kaynağından tüketici tesisine kadar olan hava hatları ve kabloların tümüdür.

Yapı Bağlantı Hattı ( Besleme Hattı ):

Dağıtım şebekesi ile yapı giriş hattı arasındaki bağlantı hattıdır.

Yapı bağlantı hatları ve kullanılacak iletkenlerin kesiti bakır gereç için en az 6 mm2 alüminyum

gereç için en az 10 mm2 olmalıdır.

Yapı giriş Hatları:

Hava hatlarında yapıya bağlı bir konsol veya dam direğine konan hava hattı izolatörleri ile yapı bağlantı

kutusu arasına çekilen hatlardır.

Yeraltı kablo şebekelerinde, bağlantı hattını yapıya girdiği nokta ile bağlantı kutusu arasındaki bağlantı

kablosudur.

Ana Kolon Hattı:

İşletmeye ait besleme noktasından (ana buat ) tüketicinin ilk dağıtım noktasına (ana tablo, sayaç ) kadar

olan besleme hattıdır.

Kolon Hattı:

Tüketiciye ait ilk dağıtım noktası ile öteki dağıtım noktaları arasındaki yada tablolar arasındaki hatlardır.

Kolon hatları için kullanılacak bakır iletkenlerin kesiti en az 4 mm2 olmalıdır.

Şekil 4 Tüketici tesis ve şebeke

ARAÇLARI


19

Kolon hatları, kısa devre kesme kapasitesi yeterli ev tipi devre kesiciler varsa bunlarla

korunacaktır. Bu kesicilerin kısa devre akımları en az 10 kA ( C tipi ) olacaktır. Ev tipi devre

kesici bulunmaması durumunda tel sarılmamış eriyen telli sigorta kullanılacaktır.

Toplam (bodrum ve zemin katlar dahil) en az 3 katlı veya en az 10 adet kolon hattı olan her türlü

yapılarda kablo bacası oluşturulacaktır.

Linye Hattı:

Dağıtım tablosundan son aydınlatma aygıtı ( armatürü ) yada prizin bağlandığı buata kadar olan hatlardır.

Priz devreleri aydınlatma devrelerinden ayrı olacaktır. Ancak zorunlu durumlarda ve tabloda

yalnız bir priz bulunması durumunda aydınlatma devresine en çok bir priz bağlanabilir.

gerektiğinde priz devresine de bir lamba bağlanabilir.

Aydınlatma ve priz linyeleri için en az 2,5 mm2 kesitli bakır iletkenler kullanılmalıdır.

Aydınlatma ve priz linye hatları ev tipi devre kesicilerle korunacaktır. Bu kesicilerin kısa devre

akımları en az 3 kA ( B tipi ) olacaktır.

Konutlarda en az iki adet aydınlatma linyesi bulunacaktır.

Konutlarda salonlar ve mutfak için en az iki, odalar için en az bir priz tesis edilmelidir.Ayrıca

çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve elektrikli ocak için üç adet ayrı linye tesis edilmelidir.

Sorti Hattı:

Linye hattı ile aydınlatma aygıtı yada priz arasındaki bağlantı hattıdır.

Priz sortileri için en az 2,5 mm2 kesitli, aydınlatma sortileri için en az 1,5 mm

2 kesitli bakır

iletkenler kullanılmalıdır.

Aydınlatma ve priz devrelerine bağlanacak sorti sayısı, bir fazlı devrelerde; aydınlatma için 9, priz

için 7 den fazla olmayacaktır.

Aydınlatma sortileri; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 2014 yılı birim fiyatına göre aşağıdaki gibi

sınıflandırılır ve fiyatlandırılır:

734-100

Aydınlatma sortisi: (Ölçü: Ad.: İhzarat: % 60)

Peşel, bergman veya PVC boru içerisinde linye hatları en az 2,5 mm2 sorti

hatları en az 1,5 mm2 faz ve nötr iletkenleri TS 6429a göre renklendirilmiş

plastik izoleli cinsinden olmak üzere buat, klemens, anahtar, armatür, tespit

takozu, her nevi malzeme temini, işyerine nakli ve işçilik dahil komple sıva üstü

veya sıva altı aydınlatma sortisi yapılması (armatür hariç). Duvar kalınlıkları

normalden fazla olduğu hallerde fiyat farkı ödenmez.

Montajlı

Birim

Fiyat TL

Montaj Bedeli

TL

734-101 Normal sorti. 35,50 18,00

734-102 Komütatör sorti. 45,50 20,00

734-103 Vaevien sorti. 56,50 22,00

734-104 Paralel sorti. 18,00 11,00

734-105 Avize sortisi. 36,50 20,00

734-106 Paralel avize sorti. 18,00 11,00

734-107 Trifaze sorti. 36,50 20,00

734-108 Trifaze paralel sorti. 18,00 13,50

Priz sortileri ise:

735-100

Priz sortisi: (Ölçü: Ad.: İhzarat: % 60)

Peşel, bergman veya PVC boru içerisinde linye ve sorti hatları en az 2,5 mm2

kesitte faz, nötr ve güvenlik hatlı prizde faz, nötr ve güvenlik iletkenleri TS -

6429a göre renklendirilmiş plastik izoleli cinsinden olmak üzere buat, klamens,

priz, her nevi malzeme temini, işyerine nakil ve işçilik dahil, komple priz sortisi

yapılması.

Montajlı

Birim

Fiyat TL

Montaj Bedeli

TL

735-101 Priz sortisi. 35,50 15,50

735-102 Güvenlik hattı priz sortisi. 45,50 16,50


20

Elektrik İşletme Araçları (İşletme Araçları) :

Tüm olarak yada ayrı bölümler halinde elektrik enerjisinin kullanılmasını sağlayan araçlardır.

a.Sabit İşletme Aracı:

Yapıları veya mekanik dayanımları işletme esnasında kuruldukları yere bağlanmış olan cihazlardır.

Bu tanıma işletme esnasında sabit oldukları halde , örneğin bağlantılarının yapılabilmesi veya

temizlenebilmeleri için sınırlı hareket ettirilebilen işletme elemanları da dahildir.

b.Seyyar İşletme Aracı:

Şekilleri ve alışagelmiş kullanımları açısından işletme sırasında bulundukları yere bağlanmamış

elemanlardır

Tüketici (alıcı):

Elektrik enerjisini başka bir enerjiye çeviren yada haberleşmede kullanılan elektrik işletme araçlarıdır

Aktif Kısım:

Elektrik işletme elemanlarının, normal işletme koşullarında gerilim altında bulunan iletkenleri (nötr

iletkeni dahil, ancak PEN iletkeni hariç) ve iletken bölümleridir.

Orta iletkenlerde aktif bölümlerdir; fakat koruma iletkenleri ve bunlara iletken olarak bağlı bölümler aktif

bölüm sayılmaz.

Pasif kısım ( Gövde, ) :

İşletme araçlarının her an dokunulabilen, aktif kısım olmayan fakat bir arıza durumunda gerilim altına

girebilen iletken bölümlerdir.

Yıldız noktası :

Herhangi bir işletme elemanın yıldız bağlı faz sargılarının müşterek düğüm noktasıdır. Dengeli

sistemlerde buna nötr veya sıfır noktası da denir ve bu takdirde bunun toprağa karşı potansiyeli sıfırdır.

Faz iletkeni ( L1, L2, L3) :

Elektrik enerji kaynaklarını tüketicilere bağlayan fakat orta noktadan ya da yıldız noktasından çıkmayan

iletkenlerdir.

Nötr iletkeni ( N ) :

Şebekenin orta noktasına veya yıldız noktasına bağlanan, elektrik enerjisinin iletilmesine katkıda bulunan

bir iletkendir ( d.a. sistemlerinde kaynağın orta noktasına bağlanan iletkene de orta iletken denir.)

Orta iletkeni ( M ) :

Bir doğru akım sisteminin ya da bir fazlı

alternatif akım sisteminin orta noktasından,

örneğin üç iletkenli bir sistemin orta

noktasından çıkan iletkenlerle; üç fazlı bir

sistemin yıldız noktasından çıkan iletkenlerdir.

Son durumdaki orta iletkene yıldız noktası

iletkeni ya da nötr iletkeni denir.

Sıfır iletkeni :

Doğrudan doğruya topraklanmış bir iletken

olup genellikle sıfırlamada koruma iletkeni

olarak kullanılabilen orta iletkendir. Sıfır

iletkeni kesinlikle bir orta iletken olması


21

gerekmez; özel durumlarda topraklanmış bir fazlı iletken de sıfır iletkeni olarak kullanılabilir.

Koruma iletkeni ( PE) :

Elektriksel olarak tehlikeli gövde akımlarına karşı alınacak güvenlik önlemleri için işletme elemanlarının

açıktaki iletken bölümlerini;

Topraklayıcılara,

Potansiyel dengeleme barasına,

Elektrik enerji kaynağının topraklanmış noktasına, bağlayan

iletkenlerdir.

Koruma iletkeni + nötr iletkeni ( PEN ) :

Koruma iletkeni ile nötr iletkeninin işlevlerini bir iletkende birleştiren

topraklanmış iletkendir.

Fonksiyon topraklama İletkeni (FE):

Yalnızca fonksiyon topraklaması için kullanılan bir topraklama iletkenidir.

Fonksiyon topraklama ve koruma İletkeni ( FPE ):

Hem fonksiyon koruması hem de koruma topraklaması için birlikte kullanılan tek bir topraklama

iletkenidir

Anahtar:

Elektrik devrelerini açıp kapamaya yarayan bir işletme aracıdır.

Otomatik anahtar:

Cihazları korumak maksadı ile hem termik ve hem magnetik

koruma elemanları ile donatılan ve bir aşırı akım veya kısa

devre halinde devreyi otomatik olarak kesen anahtardır.

SİGORTALAR

Sigorta elektrik devrelerinde kullanılan cihazları ve bu cihazları

besleyen kabloları, aşırı akımlardan koruyarak devreleri ve

cihazı hasardan kurtaran açma elamanlarıdır.

Besleme hatlarını; aşırı yük akımlarına ve kısa devre

akımlarına karşı koruyan devre elemanıdır.

Elektrikle çalışan almaçları ve bunları kullanan bireyleri, çeşitli

kazaların zararlı etkilerine karşı güvenliklerini sağlarlar.

Bağlı bulunduğu devreden geçen akımın belirli bir değeri ve

belirli bir süreyi aşması halinde devreyi açan ve bu şekilde

devreyi aşırı akımın tehlikelerinden koruyan bir devre

elemanıdır.

A. ERİYEN TELLİ SİGORTALAR

Elektrik devrelerindeki akımın belirli bir sınırı aşması halinde,

bu devreleri açmak için eriyen teli, telleri veya şeridi bulunan

sigortalardır. Sigortanın değiştirilen kısmına buşon denir.

Hükmü yer almaktadır. Buşonlar tek bir kullanımlık olup, eğer attıysa yenisi ile değiştirilmelidir.


22

I. D tipi otomatik sigortalar: Sadece termik koruma özelliği olan

sigortalardır. Temik koruma ünitesi bimetal

şerit olup, aşırı akımlara karşı koruma görevi

yaparlar. Buşon ve buşon kapağı tümleşik

olup, sigorta attığında üzerindeki reset

butonuna basarak sigorta kurulmuş olur. Günümüzde imalatları yoktur.

II. Anahtarlı otomatik sigortalar: Termik ve Manyetik koruma özelliğine sahip olup aynı

zamanda anahtar olarak kullanılabilir. Tek bir parça ve ray montajlı olması birçok avantaj sağlar.

Güç anahtarı ve kesici:

Normal şartlarda devreyi açıp kapamaya yarayan ve bir arıza halinde koruma röleleri ile kumanda

edilerek, büyük kısa devre akımlarını kesen anahtardır.

Aşırı akıma karşı koruma cihazı:

Belirli bir akım sınırının üstünde akımı otomatik olarak kesen veya kesilmesi için kumanda veren eriyici

telli sigortalar veya otomatik anahtarlar gibi cihazlardır.


23

Güç anahtarı ve kesici:

Normal şartlarda devreyi açıp kapamaya yarayan ve bir arıza halinde koruma röleleri ile kumanda

edilerek, büyük kısa devre akımlarını kesen anahtardır.

Aşırı akıma karşı koruma cihazı:

Belirli bir akım sınırının üstünde akımı otomatik olarak kesen veya kesilmesi için kumanda veren eriyici

telli sigortalar veya otomatik anahtarlar gibi cihazlardır.


24

İzolasyon hatası:

Mekanik veya elektriksel zorlanma sonucunda veya eskime sebebi ile görevini yapamayacak şekilde

izolasyonun bozulması ve kusurlu bir hale gelmesidir. Elektrik tesislerinde meydana gelen çeşitli

arızaların başlıca sebebi, izolasyon hatasıdır.

Kısa devre :

İşletme bakımından birbirine karşı gerilim altında olan

iletkenler ( yada aktif bölümler ) arasında bir arıza

sonucunda meydana gelen iletken bağlantıdır. Ancak

olayın kısa devre sayılabilmesi için arızanın olduğu akım

devresi üzerinde bir tüketim aygıtının direnci gibi başka

bir faydalı direncin bulunmaması gerekir.

Hat teması :

Kısa devre olayının geçtiği akım devresi üzerinde faydalı bir direnç bulunursa bu olaya hat teması adı

verilir.

Gövde teması :

Bir hata sonucunda bir elektrik işletme aracının gövdesi ile aktif bölümler arasında meydana gelen iletken

bağlantıdır.

Toprak teması :

Bir faz iletkeni yada işletme gereği yalıtılmış bir orta iletken ile toprak yada topraklanmış bölümler

arasında iletken bir bağlantıdır.

Anma gerilimi :

Şebekeyi adlandıran ve belirli bir işletme karakteristikleri için referans gösterilen gerilimdir.

İşletme gerilimi :

Bir işletme aracının yada tesis bölümünün iletkenleri arasında var olan gerilimdir.

Toprağa karşı gerilim :

Orta noktası veya yıldız noktası topraklanmış olan şebekelerde bir faz iletkeninin bu noktaya karşı

gerilimidir. Bu gerilim faz gerilimine eşittir. Bunun dışındaki şebekelerde, bir faz iletkenin toprağa temas

etmesi durumunda öteki faz iletkenleri ile toprak arasında meydana gelen gerilimdir. Arıza yerinde ark

yoksa, bir fazın toprağa karşı gerilimi faz arası gerilime eşittir.

Topraklayıcı gerilimi :

Bir topraklayıcı yada topraklama tesisi üzerinden akım geçmesi durumunda bunlarla referans toprağı

arasında meydana gelen gerilimdir.

Hata gerilimi :

Aygıtların gövdesi arasında yada bu gövdelerle referans toprağı arasında hata durumunda meydana gelen

gerilimdir.

Dokunma (temas) gerilimi :

Topraklayıcı geriliminin insan tarafından köprülenebilen bölümüdür.

Akım devresi :

Akım kaynağı ile tüketim aracı arasındaki kapalı akım yoludur.

Yalıtka

n

iletke

n


25

İşletme izolasyonu:

İşletme sırasında gerilim altında bulunan tesis bölümlerinin öğeleri arasında ve bunlarla gerilim altında

bulunmayan iletken bölümler arasında yalıtkanlık gerilimi için öngörülen yalıtkanlıktır.

Hata (kaçak) akımı:

Bir yalıtkanlık hatası sonucunda geçen akımdır. Hata akımı ya bir kısa devre akımıdır yada toprak teması

akımıdır.

Yayılma direnci: Bir topraklayıcının yada topraklama tesisinin yayılma direnci, topraklayıcı yada

topraklama tesisi ile referans toprağı arasındaki direncidir.

Toprak: Elektrik potansiyelinin her noktasında sıfır olduğu yeryüzünün madde ve yer olarak ifadesidir.

Örneğin humuslu toprak, killi toprak, çamur, bataklık, kayalık arazi.

Referans toprak: Topraklayıcıdan yeterince uzak bulunan ve topraklama tesisinin etki alanı dışında

kalan yeryüzü bölümüdür. Bu bölümde herhangi iki nokta arasında, topraklama akımının neden olduğu

önemli bir gerilim meydana gelmez

Topraklayıcı ( elektrot ): Toprağa gömülü veya çakılı ve toprakla bir iletken bağlantısı olan iletken

parçalardır ( Şerit, Çubuk, Levha topraklayıcı). Bu topraklayıcıya bağlanan çıplak topraklama iletkeninin

toprak içinde kalan bölümü topraklayıcının bir parçası sayılır.

Topraklama tesisi: Birbirine iletken olarak bağlanan toprak, topraklayıcılarla, topraklama iletkenleri ve

varsa topraklama baralarının tümüdür.

Topraklamak: Elektriksel bakımdan iletken bir parçayı bir topraklama tesisi üzerinden toprağa

bağlamaktır

Topraklama: Topraklamak için kullanılan araç, düzen ve yöntemlerin tümüdür.

Aşırı yük akımı: Bir alıcının aşırı yük sonucu anma akımından daha büyük çektiği akımdır.

Kısa devre akımı:

Kısa devre anında birbirine karşı gerilim altında olan iletkenlerden geçen akımdır.

Hata akımı devresi:

Hata akımı devresi, transformatörün bir faz iletkenine bağlı hatalı işletme aracının gövdesi ile başlar,

buna temas eden el, insan vücudu ve zemine veya topraklanmış herhangi bir metal konstruksiyona temas

eden ikinci bir el veya ayak üzerinden devam eder. Bundan sonra akım yolu devresi, zemin toprak geçiş

direnci, toprak ve transformatörün işletme topraklamasının üzerinden geçerek şebekeyi besleyen

transformatörün yıldız noktasında kapanır.


26

Aydınlatma devrelerinin açık ve kapalı şemalarını çizerek altlarına sorti adlarını yazınız.


27


28


29

Aşağıdaki zil ve kapı otomatiği devresinin kapalı ve açık şemalarındaki eksikleri tamamlayıp çiziniz.


30

Öğr.gör. hüseyin kÖsoĞlu & Öğr.gör. yalçın...

Documents