rodzaje aktywnej polityki rynku pracy w krajach … · polityka warunkuj -ca rozwój kapitaáu...
TRANSCRIPT
Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach
ISSN 2083-8611 Nr 293 · 2016
Katarzyna Nagel
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
Wydzia Ekonomii
Katedra Ekonomii
RODZAJE AKTYWNEJ POLITYKI RYNKU PRACYW KRAJACH RODKOWO-
I WSCHODNIOEUROPEJSKICH
Streszczenie: W artykule zostanie zaprezentowana problematyka dotycz ca typologii
aktywnej polityki rynku pracy. Na podstawie aktualnej literatury przedmiotu omówione
zostan idealne ich typy (modele) – (modele Bonoli czy Deana) oraz zostanie podj ta
próba okre lenia specyficznych cech aktywnej polityki rynku pracy w krajach E W.
Wst pna analiza wydatków na aktywne programy rynku pracy pozwala postawi hipotez ,
i kraje E W wzoruj si na modelu liberalnym, charakterystycznym dla Wielkiej Bryta-
nii. Jednak e, uwzgl dniaj c struktur tych wydatków, mo na zidentyfikowa znaczne
zró nicowanie w tej mierze w badanej grupie krajów. Wynika to z odmiennych celów
realizowanej polityki, struktury rynków pracy oraz nat enia problemów spo ecznych.
S owa kluczowe: aktywna polityka rynku pracy, szkolenia, subsydiowanie zatrudnienia,
us ugi rynku pracy.
Wprowadzenie
W ostatnich trzech dekadach wida znaczy rozwój dzia a z zakresu aktyw-
nej polityki rynku pracy w ró nych krajach. Kraje, w których pojawi si pro-
blem masowego bezrobocia o trwa ym i strukturalnym charakterze, na podsta-
wie udanych do wiadcze z innych krajów mog widzie w tej formie
interwencji mo liwo skutecznego dzia ania w kierunku równowa enia rynku
pracy. W ci gu ostatnich dekad aktywne podej cie do polityki rynku pracy zo-
sta o uznane przez agencje mi dzynarodowe i przyj te w wielu krajach jako
podstawowy instrument ograniczania bezrobocia. W UE przypisuje si jej istot-
Katarzyna Nagel 88
n rol w realizacji celów postawionych w ramach strategii Europa 2020. Celem
opracowania jest porównanie w wybranej grupie krajów (E W) dzia a oraz
cech aktywnej polityki rynku pracy. Mo e by to przes ank do wyodr bnienia
postkomunistycznego modelu polityki rynku pracy b d jej specyficznych ty-
pów w wybranej grupie krajów. Podj te badania pozwol odnie si do tezy,
czy aktywna polityka rynku pracy wpisuje si w zidentyfikowane w literaturze
przedmiotu idealne jej typy.
1. Geneza aktywnej polityki rynku pracy
Historia aktywnej polityki rynku pracy nieroz cznie zwi zana jest z wiel-
kim kryzysem gospodarczym w latach 30. XX w., kiedy to powszechne przeko-
nanie, i mechanizm rynkowy jest zdolny i efektywny w przywracaniu równo-
wagi na ró nych rynkach, zosta o podwa one. Rozpocz y si poszukiwania
alternatywnej strategii gospodarczej wobec tradycyjnego biernego oczekiwania
na dostosowania p acowo-cenowe. Pod wp ywem my li ekonomicznej Keynesa,
która przyjmuje, e przyczyn bezrobocia jest niedostateczny popyt, wprowa-
dzone zosta y programy gospodarcze, które wykorzystuj c w du ej mierze rod-
ki publiczne, generowa y proces tworzenia miejsc pracy w gospodarce. Po dru-
giej wojnie wiatowej dopiero w latach 50. w Szwecji, za spraw polityki
gospodarczej opieraj cej si na pe nym zatrudnieniu i stabilno ci cen w warun-
kach wzrostu gospodarczego i równo ci spo ecznej, reaktywowano polityk
rynku pracy. Za podstaw realizowanej polityki gospodarczej uwa a si model
Rehna-Meidnera, cz cy w sobie cele ekonomiczne i spo eczne
Ewolucja aktywnej polityki rynku pracy w okresie powojennym w sposób
syntetyczny przedstawiona zosta a przez Bonoli [2010] czy Caruana i Theuma
[2011]. Jak sugeruj autorzy, polityka ta ró ni si znacznie w czasie, w zale no-
ci od istniej cych uwarunkowa makroekonomicznych i pojawiaj cych si
problemów. W zasadzie mo na przyj trzy etapy rozwoju dzia a z zakresu
ALMP, a mianowicie:
1) Lata 50. i 60. XX w. Aktywna polityka rynku pracy rozwija si jako odpo-
wied na pojawiaj ce si niedobory na rynku pracy. Dynamiczny rozwój go-
spodarczy determinuje wzmo ony popyt na nowe kwalifikacje, a dzia ania
w ramach ALMP koncentruj si na inwestycjach w kapita ludzki, zwi k-
szeniu mobilno ci zawodowej i przestrzennej zasobów pracy.
2) Po owa lat 70. XX w. Zmiana priorytetów gospodarczych po szoku nafto-
wym w latach 1973-1975 (dynamiczny wzrost bezrobocia strukturalnego)
Rodzaje aktywnej polityki rynku pracy w krajach… 89
wp yn a na zmian priorytetów ALMP. Dzia ania zacz y koncentrowa si
na utrzymywaniu zasobów pracy w aktywno ci zawodowej, minimalizowa-
niu zwolnie , co w konsekwencji umo liwia o ograniczenie lub opó nienie
procesu dekwalifikacji.
3) Po owa lat 90. XX w. Nowe trendy w polityce spo ecznej przenosz punkt
ci ko ci z socjalnych uprawnie jednostki na jej zobowi zania. W polityce
rynku pracy znalaz o to odzwierciedlenie w koncepcji cz cej wspieranie
gotowo ci do podj cia zatrudnienia ze zwi kszaniem przymusu pracy. Na-
st puje zmiana podej cia pa stwa do rynku pracy i wypracowanie nowej stra-
tegii, która powszechnie nazywa si filozofi pa stwa pracy (workfare state)
[Golinowska, 2003, s. 27; Wi niewski i Zawadzki, 2010, s. 17].
Aktywna polityka rynku pracy ma przygotowa osoby bezrobotne do po-
nownego wej cia na rynek pracy i powinna by ukierunkowana na wyselekcjo-
nowane, znajduj ce si w najtrudniejszym po o eniu jednostki, które cz sto
okre lone s mianem grup zwi kszonego ryzyka na rynku pracy. Mo na powie-
dzie , e pe ni ona funkcj „mostu” prowadz cego do przysz ego zatrudnienia
[Wi niewski i Zawadzki, 2010, s. 16]. Nale y zauwa y , e ALMP zosta a
pierwotnie wprowadzona w rozwini tych krajach OECD i UE. W pó niejszym
okresie niektóre z rozwi za zosta y zaimplementowane na Bliskim Wschodzie
czy Pó nocnej Afryce. W ci gu ostatnich pi tnastu lat wdro enie tych dzia a
sta o si powszechne w Europie rodkowo-Wschodniej i regionie WNP.
Tradycyjnie polityka rynku pracy wykorzystuje instrumenty pasywne (pas-
sive labour market policy, PLMP), tworz ce podstawy materialnego zabezpie-
czenia osób bezrobotnych oraz aktywne (active labour market policy, ALMP),
których celem jest poprawa pozycji jednostki poszukuj cej pracy oraz przygo-
towanie jej do ponownego wej cia na ten rynek. Szeroki wachlarz instrumentów
mo liwych do wykorzystania utrudnia porównania mi dzynarodowe. W tym
celu zarówno OECD [2014], jak i Eurostat [2013, s 13-20] wprowadzi y ich
systematyzacj . Ujednolicona klasyfikacja daje mo liwo obiektywnego po-
równania wydatków w badanej grupie krajów, a szczegó owe wytyczne pozwa-
laj jednoznacznie przyporz dkowa heterogeniczne instrumenty wykorzysty-
wane w poszczególnych krajach do jednej z wymienionych grup.
Aktywna polityka rynku pracy jest wa nym obszarem dzia ania instytucji
rynku pracy oraz szerzej – polityki spo eczno-gospodarczej. Jak zostanie przed-
stawione poni ej, ró ne kraje stosuj ró ne strategie ALMP, wykorzystuj c za-
równo odmienn wielko wydatków na jej realizacj (w stosunku do warto ci
PKB), jak i odmienn kombinacj instrumentów.
Katarzyna Nagel 90
2. Wybrane klasyfikacje aktywnych polityk rynku pracy
W rzeczywisto ci termin aktywna polityka rynku pracy jest szerok i bar-
dzo pojemn kategori . Mo e zosta wykorzystany do okre lenia wielu dzia a
maj cych za zadanie aktywizacj jednostek na rynku pracy m.in. poprzez szko-
lenia w instytucjach zajmuj cych si kszta ceniem, jak i w miejscu pracy, czy
te subsydiowanie zatrudnienia w sektorze prywatnym czy publicznym. Na
przeciwnym kra cu okre lenie „aktywny” mo e by u ywane do opisania podej-
cia wypracowanego w ró nych angloj zycznych krajach, które czy w sobie
us ugi po rednictwa pracy z silniejszymi bod cami, takimi jak: czasowe limity
pobierania zasi ków, redukcje wiadcze i stosowanie sankcji, które okre lane
jest mianem podej cia workfare. Tym samym w literaturze przedmiotu mo na
wskaza ró ne podej cia do klasyfikacji aktywnej polityki rynku pracy. Wybra-
ne z nich prezentuje tabela 1.
Tabela 1. Wybrane klasyfikacje aktywnych polityk rynku pracy
Autor
klasyfikacji Typy aktywnej polityki rynku pracy
J. Torfing
(1999)
Ofensywna – aktywizacja i wzmacnianie
pozycji jednostek na rynku pracy (np. Dania)
Defensywna – wprowadzenie sankcji i ograni-
cze w zakresie dost pu do wiadcze z tytu u
bezrobocia (np. USA)
P. Taylor-
-Gooby
(2004)
Pozytywna – wysokie wydatki na aktywizacj ,
wysoki poziom aktywno ci zawodowej ludno-
ci, opodatkowanie dochodów zapewnia nie-
zb dne ród o finansowania kosztownych
rozwi za (kraje skandynawskie)
Negatywna (liberalna) – oparta na instrumen-
tach rynkowych (np. Wielka Brytania). Znacznie
ni sze wydatki na ALMP przy relatywnie wyso-
kim poziomie zatrudnienia (ze znacznym bezro-
bociem w ród m odzie y) w warunkach elastycz-
nego rynku pracy
J.C. Barbier
(2004)
J.C. Barbier,
I. Ludwig-
-Mayerhofer
(2004)
Liberalna aktywiza-cja – silne zach ty do
pracy (kraje skandy-
nawskie)
Uniwersalistyczna aktywizacja – uwa-
runkowanie korzy ci
i wprowadzenie
sankcji
Kontynentalna aktywizacja – podobna do
krajów skandynawskich, uzupe niona szerokimi
inwestycjami w kapita ludzki (wysoki udzia
wydatków na szkolenia)
D. Clegg
(2005)
Polityka cyrkulacyjna – której celem jest
zwi kszenie szans bezrobotnego na kontakt
z potencjalnym pracodawc przez
us ugi po rednictwa pracy
Polityka integruj ca – powinna bezpo rednio
prowadzi do zatrudnienia bezrobotnych poprzez
warunkowo wiadcze lub ochron zatrudnienia
H. Dean
(2007)
Polityka warunkuj -ca rozwój kapita uludzkiego (Dania
i Holandia, Wielka
Brytania do 2006)
Polityka oparta na procesie aktywnego tworzenia miejsc pracy (Szwecja,
Norwegia)
Polityka podkre laj -ca prawo jednostki do pracy (Francja)
Polityka oparta na przymusie pracy(USA i Wielka Bryta-
nia po 2006)
G. Bonoli
(2010)
Polityka warunkuj -ca rozwój kapita uludzkiego (kraje
skandynawskie)
Polityka pomocowa (Dania, Szwecja,
Niemcy)
Polityka stagnacyjna (Francja, Niemcy)
Polityka motywacyj-na (kraje angloj zycz-
ne)
B. Craig
(2014)
Polityka oparta na szkoleniu i us ugach rynku pracy (Niemcy,
Francja)
Polityka subwencjo-nowania zatrudnie-nia z uwzgl dnieniem zach t dla praco-dawców (Szwecja)
Polityka oparta na szkoleniach i subsy-diowaniu zatrudnienia (W ochy)
Polityka oparta na us ugach publicznych s u b zatrudnienia (Wielka Brytania,
Holandia)
ród o: Opracowanie w asne.
Rodzaje aktywnej polityki rynku pracy w krajach… 91
W dyskusj na temat typów aktywnej polityki rynku pracy wpisuj si pra-
ce Kwiatkowskiego [2002, s. 301-315] czy Bonoli [2010], który przedstawi
idealne typy aktywnej polityki rynku pracy dla krajów europejskich. Klasyfika-
cja opiera si na priorytetowych celach, które realizuje ALMP, oraz dopasowa-
nych do nich instrumentach wspierania bezrobotnych, uwzgl dnia stopie ,
w jakim ró ne podej cia wykazuj prorynkow orientacj , oraz zakres, w jakim
zwi ksza si kapita ludzki. Podej cie z siln orientacj prorynkow i znacznymi
inwestycjami w kapita ludzki, z naciskiem na podnoszenie kwalifikacji, bazuje
na rozleg ych programach kszta cenia zawodowego zwi zanego z prac . Syste-
my, które s s abe w obu domenach, opieraj si na ochronie posiadanych kwali-
fikacji i kapita u ludzkiego, koncentruj si na utrzymaniu osób bezrobotnych na
zajmowanych stanowiskach w sektorze publicznym o ograniczonym potencjale
rozwoju. Zostaje utrzymany poziom efektywnej poda y pracy, gotowej do pro-
duktywnego wykorzystania w sytuacji pojawienia si wolnych miejsc pracy.
Bonoli wyró ni re im z siln orientacj prorynkow , ale niewielkimi inwesty-
cjami w kapita ludzki, który to koncentruje si na pomocy w zatrudnieniu lub
poprawie dopasowa na rynku pracy – model zawodowy. Ostatni z wymienio-
nych idealnych re imów koncentruje si na motywowaniu lub wywieraniu pre-
sji. Jest on wysoce prorynkowy, ale oferuje znikome inwestycje w kapita ludz-
ki. Wykorzystuje dodatki p acowe w formie ulg podatkowych oraz niski poziom
zasi ków i dodatkowe sankcje, motywuj ce do znalezienia pracy.
Uzupe nion klasyfikacj aktywnej polityki rynku pracy przedstawi Craig
[2014]. Uwzgl dni struktur wydatków na ALMP, jak i takie czynniki j deter-
minuj ce jak: poziom ochrony zatrudnienia, model polityki edukacyjnej czy
przemys owej. Pozostawiaj c bez wyja nie szerszy kontekst tej analizy nale y
wskaza , i w trakcie analizy wykorzystania us ug zwi zanych z poszukiwaniem
pracy, szkoleniami oraz zatrudnieniem wspieranym (dotacjami), zosta y zidenty-
fikowane cztery poni ej opisane typy aktywnej polityki rynku pracy
Model rynku pracy oparty na us ugach publicznych s u b zatrudnienia
w zakresie po rednictwa pracy w najwi kszym stopniu wyró nia Wielk Brytani
i Holandi . Wielka Brytania jest przyk adem podej cia, które niemal wy cznie
skupia si na usprawnieniu metod poszukiwania pracy przez bezrobotnych oraz
indywidualnych formach doradztwa zawodowego. Dzia ania te powinny prowa-
dzi do szybkiego znalezienia pracy, chocia nie zawsze zgodnego z wykszta ce-
niem czy posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi. Holandia zosta uj ta w ra-
mach tego modelu przy znacznie wy szych wydatkach ni w Wielkiej Brytanii na
subsydiowanie zatrudnienia. Rozbudowana struktura takich programów skierowa-
nych do osób, które cierpi skrajne trudno ci w znalezieniu pracy, powinna zosta
Katarzyna Nagel 92
zinterpretowana jako przejaw opieki spo ecznej, a nie strategia zatrudnieniowa.
Maj one tym samym niewielki wp yw na zwi kszenie szans zatrudnienia na
otwartym i konkurencyjnym rynku pracy.
W ochy reprezentuj polityk rynku pracy opart na szkoleniach i subsy-
diowaniu zatrudnienia. To po czenie jest silnie widoczne tylko w jeszcze jed-
nym kraju europejskim, tzn. w Grecji (zarówno Hiszpania, jak i Portugalia mog
by postrzegane jako umiarkowani zwolennicy tego podej cia). Taki model mo-
e wynika ze stosunkowo wysokiego poziomu nieaktywno ci spo ecze stwa,
a wej cie na rynek pracy wymaga wyposa enia w umiej tno ci b d stworzenia
specjalnego miejsca pracy.
Model rynku pracy oparty na szkoleniach i us ugach rynku pracy wyró -
nia Francj i Niemcy. Wykorzystanie na szersz skal programów doskonal -
cych metody poszukiwania pracy w gospodarce niemieckiej pojawi o si sto-
sunkowo niedawno (wydatki na ten cel przekraczaj obecnie wydatki na
szkolenia). Francja dodatkowo uzupe nia te programy tworzeniem miejsc pra-
cy w sektorze publicznym.
Szwecja reprezentuje model oparty na systemie subwencjonowania zatrud-
nienia osób bezrobotnych, z uwzgl dnieniem zach t dla pracodawców, którzy
tworz nowe miejsca pracy. Ograniczenie wydatków na szkolenia mo e wynika
z wysokiego poziomu wykszta cenia.
Przedstawione w tabeli 1 i scharakteryzowane powy ej rzeczywiste i idealne
typy aktywnej polityki rynku pracy wskazuj , i badacze nie osi gn li konsensusu
w tej kwestii. Najcz ciej polityk rynku pracy realizowan przez Wielk Brytani
i USA okre la si jako prorynkow , opart w zdecydowanej mierze na us ugach
po rednictwa i poradnictwa zawodowego. Ten typ polityki jest najbardziej natu-
ralny i nie narusza warunków konkurencji pomi dzy podmiotami na rynku pracy.
Pozostaje pytanie, w jakim stopniu polityka rynku pracy powinna realizowa za-
dania w zakresie kszta cenia (zadania w tym zakresie realizuje przede wszystkim
system kszta cenia) czy opieki spo ecznej, która pojawia si w ramach zatrudnie-
nia subsydiowanego (pomoc spo eczna jest realizowana tak e przez inne instytu-
cje). Nie mo na równie wymaga , aby polityka rynku pracy realizowa a wszyst-
kie wymienione zadania. Pomi dzy dost pnymi instrumentami wyst puje
cz ciowa komplementarno , ale w warunkach ograniczenia rodków finanso-
wych równie wysoka substytucyjno .
Rodzaje aktywnej polityki rynku pracy w krajach… 93
3. Typy aktywnej polityki rynku pracy w krajach CEE
W tej cz ci pracy zosta a podj ta próba zidentyfikowania typów aktywnej
polityki rynku pracy w badanej grupie krajów na podstawie analizy struktury
wydatków na poszczególne programy. W opracowaniu okre lenie kraje rodko-
wo- i wschodnioeuropejskie (CEE -10 Central and Eastern Europe) obejmuje
Bu gari , Czechy, Estoni , W gry, otw , Litw , Polsk , Rumuni , S owacj
i S oweni . Okres badawczy to lata 2004-2013. Podstawowym ród em danych
dla badanej grupy krajów s dane Eurostatu. Wydatki na poszczególne interwen-
cje zosta y przedstawione w uj ciu wzgl dnym, jako procent ca kowitych wy-
datków na ALMP (kategorie 1-71).
Programy zosta y pogrupowane w nast puj cy sposób:
– us ugi rynku pracy (kategoria 1),
– szkolenia (kategoria 2),
– zach ty zatrudnieniowe wraz z wsparciem w procesie tworzenia nowych
miejsc pracy (kategoria 4 oraz kategoria 7),
– dofinansowanie zatrudnienia i rehabilitacja osób niepe nosprawnych oraz dzia-
ania zwi zane z bezpo rednim tworzeniem miejsc pracy (kategoria 5 oraz ka-
tegoria 6).
Po czenie kategorii 4 i 7 oraz kategorii 5 i 6 jest zwi zane z ch ci rozró -
nienia, czy tworzone miejsca pracy powstaj na otwartym i konkurencyjnym
rynku pracy (zwykle o wi kszej trwa o ci), czy w du ej mierze w sektorze pu-
blicznym (o czasowym charakterze).
Analiza wydatków na ALMP pozwoli a zidentyfikowa cztery klastry, wyka-
zuj ce du zbie no cech (w celu zachowania przejrzysto ci analizy ka da
z wymienionych grup zosta a przedstawiona na osobnym wykresie, wielko ci
przedstawione na osiach oraz wyskalowanie osi na ka dym z nich s identyczne):
– Klaster A – Estonia (EST) i otwa ( OT), Litwa (LIT),
– Klaster B – S owacja (S O) i Rumunia (RUM), Czechy (CZ),
– Klaster C – W gry (W G), Bu garia (BU ), Polska (POL),
– Klaster D – S owenia oraz kraje, które zmieniaj profil ALMP.
Pierwsz zidentyfikowan grup krajów, tj. Estoni , otw i Litw 2, wy-
ró nia wysoki poziom wydatków na szkolenia – polityka wspieraj ca rozwój
kapita u ludzkiego (rys. 1).
1 Oznaczenie instrumentów polityki rynku pracy jako kategoria 1 – kategoria 7 zgodnie z metodo-
logi Eurostatu. W artykule wykorzystano zmienne Eurostatu dotycz ce wydatków na polityk
rynku pracy DG EMPL (tps00076 - 00080). 2 Litwa w 2009 i 2013 r. wykazuje nie do ko ca zbie ne cechy w ramach prezentowanego klastra
ze wzgl du na znaczne ograniczenie wydatków na szkolenia z 31% w 2004 r. do 19 % w 2013 r.
94
Rys. 1. Str
W la
witych wy
wo Eston
pracy. Us
miejscach
poszukiw
mo na ok
kowo wsk
czy te n
ruktura wydatk
atach 2003-2
ydatków na
ni wyró nia
s ugi te obej
h pracy, indy
ania pracy.
kre li jako o
kaza , czy w
niedopasowan
K
ków na ALMP
012 wydatki
ALMP, w n
wysoki poz
muj inform
ywidualne po
Bez w tpien
oparty na kap
wynika to z n
nia kwalifik
Katarzyna Nag
P w ramach k
i na ten cel w
niektórych la
ziom wydatk
macje skierow
oradnictwo z
nia ten mod
pitale ludzkim
niskiego pozi
kacji do potr
gel
klastra A w rok
w Estonii prz
atach si gaj
ków zwi zan
wane do bez
zawodowe o
del aktywnej
m. Dalsze ba
iomu wykszt
rzeb rynku p
ku 2004, 2009
zekraczaj 7
nawet 90%.
nych z us ug
zrobotnych o
oraz pomoc w
polityki ry
adania powin
ta cenia bezr
pracy. otw
9 i 2013
70% ca ko-
. Dodatko-
ami rynku
o wolnych
w zakresie
ynku pracy
nny dodat-
robotnych,
wa równie
Rodzaje aktywnej polityki rynku pracy w krajach… 95
przeznacza na szkolenia relatywnie znaczn cze rodków finansowych; pod-
czas gdy w 2004 r. wydatki na ten cel stanowi y 29%, to w 2013 r. – 52% ca -
kowitych wydatków na ALMP. Instrumentem uzupe niaj cym kszta cenie jest
program zatrudnienia subsydiowanego, oparty na dotacjach maj cych na celu
tworzenie miejsc pracy w sektorze publicznym, jak i na otwartym rynku pracy.
W Rumuni, na S owacji oraz w Czechach3 mo na mówi o prorynkowej
(pomocowej) polityce rynku pracy opartej w du ej mierze na instrumentach
wspieraj cych tworzenie miejsc pracy w sektorze prywatnym lub zach tach do
podj cia w asnej dzia alno ci gospodarczej oraz us ugach instytucji rynku pracy.
Wydatki zwi zane z wsparciem zatrudnienia na otwartym rynku wynios y
w Rumunii w 2004 r. ponad 43%, a w 2013 r. spad y do 20% ogólnych wydat-
ków na ALMP. Na S owacji wydatki na ten cel zwi kszy y si z 15% w 2004 r.
do prawie 50% w 2013 r. W Rumunii dominuj cym instrumentem wsparcia
bezrobotnych sta y si us ugi rynku pracy, na które przeznaczono w 2004 r.
27,6%, podczas gdy w 2013 r. ju ponad 72% ogólnych rodków ALMP. S o-
wacja jako instrument komplementarny wykorzystuje subsydiowanie zatrudnie-
nia w sektorze publicznym lub dla grup, które maj znaczne trudno ci na rynku
pracy. Tym samym ponad 76% rodków w ramach ALMP przeznacza si na
ró nego rodzaju dotacje wspieraj ce zatrudnienie bezrobotnych, ale równie
firm, które tworz dla nich miejsca pracy. Polityka rynku pracy w ramach tego
klastra opiera si na wsparciu rynkowych mechanizmów kreacji miejsc pracy,
a z drugiej strony dominuj ce instrumenty umo liwiaj nabycie umiej tno ci
zawodowych oraz do wiadczenia. Równocze nie wydatki na szkolenia kszta tu-
j si na bardzo niskim poziomie.
3 W Czechach tylko w 2003 r. ALMP wyró niaj przedstawione dla klastra B cechy. W kolejnych
okresach wydaje si , e przesun a si do klastra D.
96
Rys. 2. Str
W gr
ków na d
osób d ug
Dynamicz
zauwa y
si gn y 2
datki na t
ruktura wydatk
ry, Bu gari
ofinansowan
gotrwale bez
zny wzrost z
w 2009 r., k
2/3 ca ego bu
ten cel przek
K
ków na ALMP
i Polsk (ry
nie zatrudnie
zrobotnych i
zatrudnienia
kiedy to wyd
ud etu ALM
kracza y 50%
Katarzyna Nag
P w ramach k
s. 3) wyró n
enia i bezpo
z grup zwi
w sektorze
datki na ten
MP. W Bu ga
%, obecnie os
gel
klastra B w rok
nia wysoki w
rednie tworz
kszonego ry
publicznym
cel przekroc
arii w ca ym
si gaj c pozi
ku 2004, 2009
wzgl dny udz
zenie miejsc
yzyka na ryn
m na W grze
czy y 50%, a
m badanym ok
iom ponad 8
9 i 2013
zia wydat-
c pracy dla
nku pracy.
ech mo na
w 2013 r.
kresie wy-
80% ca ko-
witych ro
waha si w
Rys. 3. Str
Celem
wanie do
chroniony
znaczne w
ALMP, bo
zwi ksza
aktywna p
czy. Wyd
Rodzaj
odków w ram
w przedziale
ruktura wydatk
m takiej pol
ponownego
ych miejsc p
wydatki na s
owiem wi k
szans bezro
polityka rynk
daje si , e P
aje aktywnej p
mach ALMP
e 36%- 49%.
ków na ALMP
lityki jest og
o wej cia lub
pracy, które
subsydiowan
szo bada
obotnych na
ku pracy ma
Polska od 20
polityki rynku
P. W Polsce
P w ramach k
graniczanie p
b powrotu n
powstaj cz
nie zatrudnie
i ocen wska
zatrudnienie
a charakter s
011 r. zmniej
u pracy w kraj
redni poziom
klastra C w rok
przeszkód za
na rynek pra
z sto w sekt
enie mog og
azuje, e zatru
e d ugotrwa e
ocjalny i w
ejsza stopnio
ajach…
m wydatków
ku 2004, 2009
atrudnienia i
acy, jednak
torze publicz
granicza efe
rudnienie pub
e. W tym kl
du ej mierze
wo wydatki
97
w na ten cel
9 i 2013
i motywo-
w ramach
znym. Tak
fektywno
bliczne nie
lastrze (C)
e opieku -
na subsy-
98
diowanie
dencji w t
Ostat
i Polsk ,
instrumen
Ró nica z
i Litwa pr
trudnienio
Interwenc
i konkuren
ny, wykor
nienia w s
By mo e
si y roboc
Rys. 4. Str
4 Poniewa
w 2009 l
szych. Uw
zatrudnienia
tym zakresie
tni z wyró n
w szczególn
ntów wydaje
zwi zana jest
rzeznacza po
owych i now
cje, obok ch
ncj (rys. 4)
rzystuj cy z
sektorze pub
e specyfika t
czej, co powi
ruktura wydatk
wi kszo kra
lub 2013 r., au
wypukla yby on
K
a na rynku p
wyst puj cy
nionych klas
no ci w 2013
si du a. W
t z odmienn
onad dwukro
wych miejsc p
harakteru soc
. Ten typ pol
arówno instr
blicznym, w
tego modelu
inno zosta p
ków na ALMP
ajów (trzy spo
utorka nie widz
ne w wi kszym
Katarzyna Nag
pracy chroni
ych na W gr
strów (D) ob
3 r.4 zbie no
Wykazuje on
struktur su
otnie wi cej
pracy w sekto
cjalnego, wy
lityki rynku
rumenty rynk
niewielkim
u wynika z w
poddane dals
P w ramach k
ród czterech)
zi sensu przedst
m stopniu ró nic
gel
ionym, w pr
rzech i w Bu
bejmuje S o
o w zakres
pewne podo
ubsydiowani
rodków na
orze prywatn
ykorzystuj
pracy mo na
kowe, jak i
stopniu wyk
wysokiego w
szym badanio
klastra D w 20
zosta a zaliczo
tawienia wykre
e ni podobie s
rzeciwie stw
garii.
weni , Czec
sie wykorzys
obie stwa do
ia zatrudnien
stworzenie
nym ni kraj
mechanizmy
a okre li jak
subsydiowan
korzystuj cy
wykszta cenia
om.
13 r.
ona do tego kla
esów z okresów
stwa w ramach
wie do ten-
chy, Litw
stywanych
klastra C.
nia. Polska
zach t za-
e grupy C.
y rynkowe
ko miesza-
nie zatrud-
szkolenia.
a zasobów
astra dopiero
w wcze niej-
klastra D.
Rodzaje aktywnej polityki rynku pracy w krajach… 99
Podsumowanie
Rozpatruj c polityk rynku pracy jako interwencj pa stwa w procesy ryn-
kowe, nale y postawi pytanie, czy interwencja ta jest rzeczywi cie potrzebna.
Je eli tak, to w jakim zakresie i za pomoc jakich instrumentów nale y oddzia-
ywa skutecznie na ten rynek. W gruncie rzeczy nie ma jednoznacznej i wi -
cej odpowiedzi.
W latach 90. XX w. kraje rodkowoeuropejskie stworzy y podstawy dzia a
interwencyjnych na rynku pracy, a w pó niejszym okresie je modyfikowa y.
Równocze nie cele, które stawia si aktywnej polityce, s bardzo szerokie i am-
bitne. Ma bowiem prowadzi do formowania kapita u ludzkiego, spe nia funk-
cje integracyjne i socjalne. Pozostaje pytanie, w jakim stopniu w a nie takie
funkcje powinna spe nia oraz w jakim stopniu to system edukacyjny czy system
pomocy spo ecznej jest odpowiedzialny za ich realizacj .
Analiza wydatków na aktywne programy rynku pracy pozwala stwierdzi , i
badana grupa krajów znacznie ró ni si od modelu liberalnego, charakterystycz-
nego dla Wielkiej Brytanii. Wyró nienie czterech klastrów o odmiennym zakresie
i sposobie wykorzystania instrumentów pozwala sformu owa stwierdzenie, i
ALMP w odpowiedzi na zdywersyfikowane struktury rynków pracy oraz nat e-
nie problemów spo ecznych w ró nych krajach k adzie nacisk na odmienne roz-
wi zania. S owacj i Rumuni charakteryzuje prorynkowa (pomocowa) ALMP.
G ównym zadaniem aktywnej polityki rynku pracy na otwie i w Estonii jest roz-
wój kapita u ludzkiego. Stagnacyjn polityk , opart na zatrudnieniu wspieranym,
przyj y S owacja i Rumunia. Polska, Czechy i Litwa do znacznie zmieniaj
struktur wykorzystywanych instrumentów, co wi cej, wydaje si , e wraz ze
S oweni tworz nowy, mieszany model polityki rynku pracy, który w przysz o ci
by mo e b dzie stanowi trzon modelu rodkowoeuropejskiego.
Zaprezentowane w artykule wyniki bada maj charakter cz stkowy, ich
weryfikacja wymaga dodatkowo uwzgl dnienia uwarunkowa realizowanej
polityki rynku pracy, co b dzie przedmiotem dalszych bada autorki.
Literatura
Barbier J.C. (2004), Systems of Social Protection in Europe: Two Contrasted Paths to Activation, and Maybe a Third [w:] J. Lind, H. Knudsen, H. Jørgensen (eds.), La-
bour and Employment Regulation in Europe, PIE-Peter Lang, Brussels.
Barbier J.C., Ludwig-Mayerhofer I. (2004), Introduction: The Many Worlds of Activa-tion, „European Societies”, special issue 4(6).
Bonoli G. (2004), The Politics of New Social Risks and Policies, presented at the ISA
conference RC 19, September, Paris.
Katarzyna Nagel 100
Bonoli G. (2010), The Political Economy of Active Labour Market Policy, Working
Paper on the Reconciliation of Work and Welfare in Europe, RECWOWE Publica-
tion, Dissemination and Dialogue Centre, Edinburgh.
Caruana C., Theuma M. (2011), From Labour Market Programmes to Active Labour
Market Policy, Employment and Training Corporation (ETC), Malta.
Craig B. (2014), The Hyper-Anglicisation of Active Labour Market Policy: Facilitating
and Exemplifying a Flawed Growth Model, SPERI Paper No.14.
Clegg D. (2005) Activating the Multi-tiered Welfare State: Social Governance, Welfare Politics and Unemployment Policies in France and the United Kingdom, European
University, Florence.
Dean H. (2007), The Ethics of Welfare-to-Work, „Policy and Politics”, No. 35(4).
Eurostat (2013), Labour Market Policy Statistic – Methodology 2013. Publications Of-
fice of the European Union, Luxembourg, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/
nui/show.do?dataset=lmp expsumm&lang=en (dost p: 10.11.2015).
Golinowska S.(2003), Od pa stwa opieku czego (welfare state) do pa stwa wspieraj -
cego prac (workfare state) [w:] B. Balcerzak-Paradowska (red.), Praca i polityka spo eczna wobec wyzwa integracji, Wydawnictwo IPiSS, Warszawa.
Kwiatkowski E. (2002), Bezrobocie – podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa.
OECD (2014), The Scope and Comparability of Data on Labour Market Program,
http://www.oecd.org/els/emp/ALMPdata-Scope-and-Comparability-2014.pdf
(dost p: 10.11.2015).
Taylor-Gooby P. (ed.) (2004), New Risks and Social Change. In New Risks, New Wel-
fare?, Oxford University Press, Oxford.
Torfing J. (1999), Workfare with Welfare: Recent Reforms of the Danish Welfare State,
„Journal of European Social Policy”, Vol. 9/1.
Wi niewski Z., Zawadzki K. (2010) Aktywna polityka rynku pracy w Polsce w kontek-
cie europejskim, Wydawnictwo Pracowania Sztuk Plastycznych Sp. z o.o., Toru .
TYPES OF ACTIVE LABOUR MARKET POLICIES IN THE COUNTRIES OF CENTRAL AND EASTERN EUROPE
Summary: The article presents social regimes and labour market policy problems. On
the basis of source literature, describe their ideal types (models) and try to identify the
features of active labour market policy in post-communist countries. The discussions
which developed in last years, moving in two different directions. The first group of
researchers suggests that active labour market policies developing in already identified
direction, which shows of its unification on a scale at least regional (ex. Within the EU).
This approach can be contrasted with particularistic view, which shows that CEE coun-
tries follow different and non-traditional personal path or in specific groups. Analysis of
spending on active labour market policies can be argued about the different types in the
group of tested countries.
Keywords: labour market policy, training, subsidized employment, labour market services.