OSNOVNI POJMOVI O MATERIJALIMA U TRANSPORTUPrepoznavanje karakteristika materijala I roba koji je nuzno za njihovo skladistenje I transportovanj, u cilju ocuvanja njihove upotrebne vrijednosti u transportnom procesu,takodje zahtjeva I standardizaciju transportnih procesa.Sistem kvaliteta u svim segmentima logistickog procesa posmatranje materijala kao: materijali i robe koji se transportuju(transportujući materijali ili materijali kao roba u transportu) i materijali za tehniku transporta(materijali u kojima se roba transportuje).Nauka o materijalima integriše tehničko tehnološki, ekološki, pravni, ekonomsko-komercijalni i transportni aspekt.Transport-nužan uslov procesa proizvodnje i potrošnje.To je sastavni dio procesa proizvodnje bez obzira da li se radi o eksternom ili internom transportu.Roba-višak proizvodnje jednog privrednog subjekta koji svojim osobinama zadovoljava potrebe bilo koje vrste i istovremeno je predmet razmjene na tržištu.Materijali-robe koje služe u procesu proizvodnje nekih drugih roba ili se apsorbuju na tržišu kao roba u konačnoj potrošnji. Transportujući materijali:-faktori koji mogu uticati na smanjenje upotrebne vrijednosti transportujuće robe su: osobine materijala i roba, ponašanje tokom transporta, pakovanje i ambalažiranje, skladištenje, kvarenje materijala i uzroci kvarenja, zaštita materijala od kvarenja.Materijali bez oblika-gasovi pod normalnim pritiskom, kompriminirani i ukapljeni gasovi, tečnosti i neki dvofazni sistemi.Osobina gasova-zapremina i oblik im nisu konstantni, pod normalnim i povišenim pritiskom zauzimaju sav raspoloživi prostor koji se kompesijom može smanjiti i zbog toga se gasovi svrstavaju u kategoriju opasnih roba i u transportu se uvijek pojavljuju kao kopriminirani ili ukapljeni.1.1.MATERIJALI I ROBE U TRANSPORTUTRANSPORTUJUCI MATERIJALIDio nauke o materijalima koji se odnosi na transportujuce materijale odnosno materijale kao roba u transportu, integrise zahtjeve proizvodnje sa zahtjevima transportima tih materija u sljedecim fazama:-uskladištcnjc i priprema sirovina, -opcracija proizvodnje poluproizvoda i gotovih proizvoda, -pakovanje, ambalažiranje i označavanje gotovih proizvoda, -uskladištenje gotovih proizvoda, i -distribucija gotovih proizvoda do potrošača.Izbor optimalnih uslova transporta materijala od proizvodnje do potrošnje podrazumijeva poznavanje velikog broja faktora koji mogu uticati na smanjenje upotrebne vrijednosti transportujućc robe, i to:-osobine materijala i roba, -ponašanje tokom transporta, -pakovanje i ambalažiranje,- skladištenje, -kvarenje materijala i uzroci kvarenja,-zaštita materijala od kvarenja.POJAVNI OBLICI MATERIJALA I ROBA U TRANSPORTUPrema stabilnosti prostornog oblika, razlikuju:- materijali bez oblika,- sipki materijali, - pastozni materijali, i - materijali stabilnog oblika.Materijali bez oblika su gasovi pod normalnim pritiskom,temperaturom i ukapljeni gasovi, tecnosti i neki dvofazni sistemi(otopine, emulzije,suspenzije). Otopina gasa je da im zapremina i oblik nisu konstantni i da po normalnim pritiskom ili povrsinom pritiska zauzimaju sav raspolozivi prostor koji se kompresijom moze smanjiti. Ako se odredjena kolicina gasa stavi u zatvorenu posudu, gas ce zbog teznje da se siri,vrsi pritisak na zidove suda. Zbog tih svojih osobina gasovi se uvijek svrstavaju u kategorije opasnih roba i u transportu se iskljucivo pojavljuju kao komprimirani ili ukapljeni.Postupak ukapljivanja (likvefrakcije)-prevođenje u tečno stanje supstanci koji su na sobnoj temp. i atmospferskom pritisku u gasovitom stanju.Prevoze se u zatvorenim transportnim sredstvima.Sipki(rasipni)materijali-prašci,granule,krupice,zrnasti i krupno zrnasti materijali.Osobine-poprima oblik posude u kojoj se nalazi a ne zauzimaju horizontalni položaj pod uticajem zemljine teže nego obrazuju kupasti oblik.U sljed transporta rastojanje izmedju cestica se smanjujem cime se nasipna masa povecava o volumen smanjuje.Prevoze se u otvorenim(minerali,zitarice i plodovi) i zatvorenim trans. sredstvima(umjetna gnojiva i ostali proizvodi hemijske industrije).Pastozni materijali-kreme,želei,pjene a odlikuje se karakteristikom tečenja pod silom koja je veca od djelovanja gravitacije.U odnosu na tecne i sipke materijale imaju vecu postojanost oblika.Prevoze se u zatvorenim trans. sredstvima sa ili bez uredjaja za zagrijavanje zbog pretakanja pri utovaru i istovaru.Materijali stabilnog oblika-materijali čvrstog agregatnog stanja koje karakteriše konstantnost oblika i zapremine.Tu spadaju materijali koji se pakuju transportuju i koriste kao komadna roba a mogu biti dvodimenzionalni trodimenzionalni.Komadni materijali se pakuju komad po komad pri čemu se pazi o osjetljivosti materijala.Prevoze se u otvorenim(gradjevinski materijali,drvo i ostali materijali) i zatvorenim(ambalažirana roba i paletizovana roba).Sa aspekta transportne tehnologije bitno je osigurati kontrolisani oblik i zapreminu materijala i roba, što se postiže izborom odgovarajuće ambalaže, čime se svi pojavni oblici materijala prevode u komadnu robu. OSNOVNI PRINCIPI PAKOVANJA MATERIJALA I ROBA Na izbor transportne tehnologije utiče mnogo faktora, od kojih su najznačajniji: priroda materijala i roba koji se transportuju, odnosno njihov pojavni oblik u transportu, količina, frekventnost, razdaljina u transportu, vrijednost i dr. Nepoznavanje prirode materijala i roba koji se transportuju može dovesti do njihovog kvarenja, pada nivoa

kvaliteta pa i obezvrjeđivanja, što donosi štete i proizvođaču i transporrmm organizacijama. Posebno treba istaći, kod velike većine transportujućih roba, njihov štetni uticaj na okolinu.Za sve vrste materijala i roba opće jc pravilu da se izborom odgovarajuće ambalaže osigura kontrolisani oblik i zapremina.Pakovanje materijala ima višestruku funkciju i odlučujući značaj za očuvanje kvaliteta u toku transporta. Pravilno izabrana ambalaža, prvenstveno, osigurava kvalitet koji jc namijenjen potrošaču, što duže održavanje tog kvaliteta i konstantnu, nepromijenjenu količinu materijala koji se skladišti ili transportuje, a izbor ambaiažnog materijala i način pakovanja zavise od pnrodc proizvoda, načina isporuke, te zahtjeva tržišta.Pakovanje je sastavni dio proizvodnje i u funkciji jc mnogobrojnih faktora iz područja tehnologije proizvodnje, nauke o materijalima, dizajna, tc drugih disciplina koje, za dobra tehnološka rješenja pakovanja, moraju biti sinhronizo- vane. Pored prirode proizvoda, kao glavnog faktora u izboru načina pakovanja, značajan udio ima i transportna klasa koja obuhvata način transporta (željeznički, cestovni, zračni, vodeni).MATERIJALI ZA TEHNIKU TRANSPORTASelektovanje i specificiranje materijala za tehniku transporta prvenstveno jc determinisano njihovom namjenom i podrazumijeva materijale za osnovne transportne kapacitete, tj. za transportnu infrastruktura, mobilne kapacitete (vučna i vučena sredstva u željezničkom, cestovnom i riječnom saobraćaju) i pretovamu mehanizaciju. Raznolikost tehničko-tchnološke opreme u raznim vidovima transporta uslovljava i raznolikost materijala za njihovu izradu i izgradnju. Detaljinija podjela materijala na: metale i legure metala, keramiku i stakla, polimere, kompozite, poluprovodnike i ostale materijale (drvo, kaučuk, tekstilna vlakna, razni materijali za spajanje) daje širi pristup selekcije materijala za tehniku tansporta.S obzirom na obimnost područja nauke o materijalima, zastupljenosti pojedinih vrsta materijala i potrebe razumijevanja značaja izbora materijala za tehniku transporta u projektovanju cjelokupnog transportnog procesa, podjela materijala za tehniku transporta na metalne i ostale tehničke materijale daje dovoljno informacija kako bi se moglo pratiti njihovo ponašanje u interakciji sa okruženjem.METALNI METALITehnički, vjerovatno najznačajnija grupa materijala, kako sa aspekta proizvodnje i primjene tako i po hiljadugod.išnjoj tradiciji i razvoju, su metal. Ka- rakterišu ih njihove tipične osobine kao što su: metalni sjaj, električna i toplotna provodliivost, elastičnost, pravilan raspored atoma (kristalne rešetke). dr.. a njihova izvrsna kombinacija obradivosti i čvrstoće determiniše ih kao najzastupljenije konstruktivne materijale. U periodnom sistemu elemenata metali cine daleko najvecu grupu (83) I moguce ih je podijeliti u cetiri grupe i to:-• teski metali, kao: (Y, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Mo, W, Zn, Sn, Hg, Pb), -• laki metali, kao: (Ti, Be, Mg, Al, Li, Na, K...); -• plemeniti metali, kao( Ag, Pt, Au, Os, Ir...); -• ostali metali, kao( Ga, In, Re, La, U, Si, Ge...).ZELJEZNI MATERIJALI Željezo i njegove legure (u prvom redu čelik) učestvuju sa oko 90 procenata u svjetskoj proizvodnji metala. Odlikuje ih iz tzv. metalnih osobina kao što su: čvrstoća i sposobnost oblikovanja u praktične oblike, izrazita i permanentna duktilnost (ili deformabilnost), dobra električna i toplotna provodaost. Na njihova upotrebna svojstva može se uticati postupcima izrade i prerade, legiranjem i termičkom obradom.Poseban značaj u infrastrukturnoj aplikaciji pripada čeliku, koji se može definisati kao materijal koji sadrži željeza više nego bilo kojeg drugog pojedinačnog elementa, sa sadržajem ugljenika. općenito, manjim od 2%, što je uobičajena granica razdvajanja između čelika i livenog gvožda, i uz sadržaj drugih elemenata.Najjednostavnije rečeno, čelik je legura željeza, ugljika, namjerno dodanih poželjnih legirajućih elemenata (Cr, Ni, Mn, Mo, Cu. Ti, Ta, Nb...) i slučajno prisutnih nepoželjnih elemenata (sumpor, fosfor, vodik, kisik...).Namjerno dodani legirajući elementi imaju zadatak da izvjesne poželjne osobine poboljšaju ili izvjesne nepoželjne osobine oslabe.Prema BAS EN 10020:2002, Definisanje i klasificiranje vrsta celika, moguca je podjela na:- nelegirani čelik(mogu biti:kvalitetni jer imaju žilavost,sposobnost oblikovanja; i specijalni jer imaju veći stepen čvrstoće); nehrđajući(mogu biti: prema sadržaju nikla-ispod 2.5% Ni i jednako ili ispod 2.5%Ni..i prema glavnim osobinama-korozioni otporni, vatrootporni i otporni na puzanje); drugi legirani čelici(mogu biti: kvalitetni-zavarivi sitno zrnasti konstrukcioni čelici, legirani čelici za šine, za toplo hladno valjanje pljosnate proizvode i celici koji se primjenjuju u elektrotehnici. i specijalni).Prema standardu BAS EN 10027-1:2001, Sistemi oznacavanja celika- Dio 1: Oznake celika, glavni simboli, koji predstavlja prvi dio evropskog standarda EN 10027, celici su, u svrhu oznacavanja, klasincirani u dvije glavne grupe: 1. celici oznaceni prema njihovoj namjeni i mehanickim ili fizickim osobinama, i 2. celici oznaceni prema njihovom hemijskom sastavu.Struktura brojcanih oznaka celika prema BAS EN 10027 - 2 je sljedeca: 1 Brojcana oznaka grupe materijala; broj 1. za celik, a brojevi od 2 do 9 mogu biti dodijeljeni drugim materijalima;XX Brojcana oznaka grape celika iz

tabeie 1. standarda EN10027 – 2; XX(XX)-Sljedeca brojcana oznaka. Oznake u zagradama su za mogucu buducu upotrebu. (Povecanje broja oznaka je neophodno iz razloga povccanja broja vrsta celika).NEZELJENI MERAKBU MATERIJALI Neželjezni materijali-najpoznatiji su: bakar-metal koji se koristi i kao čist i u kombinaciji sa drugim metalima u obliku legura.Odlikuje ga najvise elektro i toplotna provodljivost.Bakar sa legirajućim elementima gradi dvije grupa:mesing-legura bakra sa cinkom i bronze-legura bakra sa metalima. aluminij-odlikuje ga niska specifična masa, visoka električna vodljivost i dobra postojanost prema koroziji, otporan na kiseline, netoksičan, nemagnetičan. Legure se dijele na legure za plastičnu preradu i legure za livenje a prema dominantnim legirajućim elementima dijele se na: Al-Mn legure koje odlikuju visoka otpornost na koroziju ali slabija mehanička svojstva; Al-Mg legure koje odlikuje postojanost na koroziono dejstvo morske vode; Al-Mg-Si legure koje imaju srednje dobra mehanička svojstva i vrlo izrazenu otpornost na koroziju...nikal-visoka mehanička svojstva, izrazita koroziona postojanost,dobra toplotna i elektricna provodljivost i visoka temp. topljenja, magnetičan je do temp. 360 stepeni....magnezij-visoka gustoća,mala tvrdoća,koriste se u automobilskoj industriji...titan-mala toplotna provodljivost, mali koeficjenti sirenja, mekan i elastican, .... cink-visok koeficjent toplotnog sirenja,niska tacka topljenja i korizovna otpornost.... visokotopljivi materijali-volfram,tantal,..visoka tacka topljenja i visoka tvrdoca....Ostali tehnički materijali-keramika-odlikuju visoka hemijska,temperaturna i koroziona stabilnost a dijele se na oksidne i neoksidne....polimeri-vjestacki proizvedeni materijali koji imaju nisku čvrstoću,nisku tacku topljenja...poluprovodnici-karakterise ih poluprovodnost i zato se ponasaju kao izolatori....drvo-prvi konstrukcioni materijal u proizvodnji transportnih sredstava a nedostatak je da truhne brzo....tekstilna vlakna-mogu biti prirodnog i vjestackoh porijekla a koriste se u automogilbkoj industriji...gumeni materijali-predstavljaju proces vulaknizacije a koriste se kod auta za ublazavanje vibracija i udaraca i izolaciju elektricnih vodica.2-Podjela materijala prema porijeklu:prirodni(materijali koji su dobiveni iz prirodnih izvora i nisu podvrgavani nikakvoj tehnoloskoj preradi a mogu biti organski i neorganski) i sinteticki(materijali koji nastaju vjestackim putem u laboratorijama i fabrikama kao rezultat ljudskog umijeca). Podjela prema stepenu obrade,prerade i dorade: sirovine(materijali koji se neposredno uzimaju iz prirode,odnosno iz potencijalnih prirodnih izvora da bi se iz njih daljnom preradom dobili poluproizvodi i gotovi proizvodi),poluproizvodi(stanje materijala izmedju pojedinih tehnoloskih faza na putu od sirovine do gotovog proizvoda) i gotovi proizvodi(materijali koji su tokom tehnoloskog postupka konacno obradjeni i nije potrebna nikakva daljna prerada). Podjela prema ekonomskoj namjeni:materijali za reprodukciju (sirovine,pogonska goriva,gotovi proizvodi za reprodukciju),materijal za investicije(sredstva rada i potrosni materijal) i materijali siroke potrosnje(prehrambene,tekstilne,medicinske,itd). Podjela sa obzirom na vrijednost:niskovrijedni(najcesce se transportuju u rifuznom stanju),srednjevrijedni(podnose umjerene relacije svih vrsta transporta a ambalaziranje je prilagodjeno vrsti robe) i visokovrijedni(najskuplji transport i ambalaza). Podjela prema kvaliteti komercijalne robe:prava roba,surogati i falcifikati(proizvodi koji se nezakonito javljaju na trzistu sa ciljem da se potrosac obmani). Podjela prema osjetljivosti: osjetljivi(podlozni promjenama karakteristika pod uticajem vlage, vazduha i mehanickih sila) ekolosko stetni(eksplozivi,samozapaljivi i lakozapaljivi materijali, materijali neugodnog mirisa,zarazni materijali,radioaktivni,itd) i materijali stabilnih osobina(ne mjenjaju svoje osobine).Klasifikacija:-univerzalna decimalna klasifikacija UDC(svjetska multijezička klasifikaciona šema sofisticiranog indeksiranja i istrazivacko sredstvo za sva polja znanja.Sadrzi glavne i pomocne tablice sa preko 55.000 glavnih brojeva i preko 10.000 zajednickih pomocnih brojeva.), standardna međunarodna trgovinska klasifikacija SITC(ovom klasifikacijom ukljucene su sve vrste materijala i roba koje se pojavljuju u međunarodnoj trgovini sa savremenim revizijama a koje su uslovljene novom proizvodnjom gdje su svi proizvodi svrstani u 10 glavnih odjeljaka.), harmonizirana carinska nomenklatura HS (savjet za carinsku saradnju je 1950. god. donio nomenklaturu roba tj. popis robe s klasificiranim proizvodima po odredjenom sistemu, sa svrhom njihovog svrstavanja u carinskim tarifama.Ova nomenklatura je poznata pod nazivom Briselska nomenklatura prema kojoj je sva roba grupisana u 21 odjeljak,99 glava i 1010 tarifnih brojeva.Ničanski sporazum o međunarodnoj klasifikaciji robe i usluga za registraciju žigova-ovim sporazumom prihvacena je jedinstvena klasifikacija roba i usluga a sastoji se od popisa klasa roba i usluga,abecednog popisa pojedinacnih roba i usluga s oznakama klasa u koje su svrstane.Medjunarodna klasifikacija roba prema Nicanskom aranzmanu sadrzi 45 klasa roba i usluga od cega lista roba sadrzi 34 klase a lista usluga 11 klasa.Integrisani sistem klasifikacija djelatnosti proizvoda ISCAP-drzave EU imale su svoje nacionalne sisteme statistickih klasifikacija djelatnosti i proizvoda sa razlicitom strukturom i razlicitim nivoima kao i razlicitu periodicnost istrazivanaj i jedinice mjere.Temljenu osnovu nacionalnih klasifikacija koje treba uskladiti prema strukturi ISCAP-a cine: klasifikacija privrednih djelatnosti(pojam djelatnost podrazumijeva kombinaciju resursa kao sto su oprema,rad,tehnika proizvodnje,informativne mreze ili proizvodi ciji su rezultat odredjene robe ili usluge) i klasifikacija proizvoda(pojam proizvod podrazumijeva prenosivu robu i ne prenosivu robu i uslugu). Klasifikacija djelatnosti ISIC,NACE,NKD,SKD-predstavlja razvrstavanje poslovnih i drugih subjekata i njihovih dijelova prema odredjenim kriterijima a za potrebe razlicitih sluzbenih i drugih administrativnih zbirki podataka.Zadatak medjunarodne klasifikacije je da osigura harmonizaciju i standardizaciju,tako da staticke klasifikacije budu na medjunarodnom

nivou.Klasifikacija opasnih materija u transportu-opasne materije su one materije koje mogu biti uzrocnik raznih stetnih dejstava i opasnosti po zdravlje ljudi te ugrozavanje radne zivotne sredine.Klasifikacioni sistem se zasniva na sljedecim kriterijima :ekslpozivnost, zapaljivost ,toksicnost, reaktivnost,radioaktivnost,opasnost po zivotnu sredinu. Medjunarodna klasifikacija standarda-opasne materije su klasificirane u 9 razreda:eksplozivne materije,gasovi,zapaljive tecne materije,zapaljive cvrste materije,oksidansi i organski peroksidi,otrovne i zarazne materije,radioaktivne materije,korozivne i nagrizajuce materije,ostale opasne materije.3-Standardizacija-glavni globlalni razlozi standardizacije su stvaranje veceg povjerenja prema proizvodima i uslugama,a time i olaksavanje trgovine,razmjene i prijenosa tehnologije.Proces standardizacije-djelatnost uspostavljanja oderdbi za opcu i visekratnu upotrebu koje se odnose na postojece ili moguce probleme, radi postizanja optimalnog stepena uredjenosti u datom kontekstu.Predmet standardizacije-tema koju treba standardizovati a obuhvata bilo koji materijal, komponentu, opremu, sistem interfejs, protokol, proceduru,funkciju,metodu ili djelatnost.Standardizacija moze biti ograniceno na samo odredjene aspekte nekog predmeta.Podrucje standardizacije-skup srodnih premdeta standardizacije kao npr tehnika,transport,poljoprivreda,velicine,jedinice.Nivo standardizacije-geografski,politicki,ekonomski opseg ucesca u standardizaciji.Kompatibilnost-pogodnost proizvoda,procesa ili usluga da se pod odredjenim uslovima upotrebljavaju zajedno.Zamjenjivost-sposobnost nekog proizvoda,procesa ili usluge da zamjeni drugi proizvod,proces ili uslugu zadovoljavajuci iste uslove.Sigurnost-predstavlja odsutnost neprihvatljivih rizika od nastanka stete,bilo da se radi o zastiti zivotne okoline ili zastite nekog proizvoda od uticaja drugih stetnih uticaja.Normativni dokumenti-dokumenti koji utvrdjuju pravila smjernice ili karakteristike za aktivnosti ili njihove rezultate a pojmovno obuhvata standarde,tehnicke specifikacije,upute za propise,itd.Tehnicka specifikacija-dokument u kojem se propisuju tehnicki zahtjevi koje treba zadovoljit neki proizvod, proces ili usluga.Uputa za praksu-normativni dokument kojim se preporucuju nacini ili procedure projektovanja,izrade,ugradnje,odrzavanje,konsturkcija.Propis-dokument koji sadrzi obavezna zakonska pravila a donosi ga nadlezno tijelo.Medjunarodna europska i nacionalna standardizacija-da bi standard bio publikovan kao medjunarodni potrebna je saglasnost najmanje 75% clanica ISO-a.Medjunarodni standardi predstavljaju preporuke koje sluze kao smjernice za donosenje nacionalnih standarda.Standardizacija u BIH-u skladu sa potrebama BIH radi se na donosenju BAS koji se baziraju na implementaciji medjunarodnih(ISO,IEC) i europskih(EN) standarda.Imaju 4 strucna tijela instituta:tehnicki komitet TC,prihvatanjemm odgovarajucih medjunarodnih europskih ili drugih standarda i izradom izvornih standarda.BAS standard se objavljuje kao:Izvorni standard ili preuzeti medjunardoni-europski standard.Metode preuzimanja medjunardnih i europskih standarda-uskladjivanje BAS standarda provodi se na 3 osnovna stepena uskladjeno standarda:identican,modificiran,neekvivalentan.To preuzimanje vrse se sljedecim metodama:proglasavanje,korice,prijevoda.Oznacavanje i datiranje BAS standarda-svaki standard ima referentni broj koji se sastoji od referentne oznake,rednog broja i godine izdanja.Referentne oznake imaju sljedeca znacenja:BAS-izvorni bih standard,BAS ISO-bas koji je nastao preuzimanjem standarda medjunarodne organizacije za standardizaciju ISO, BAS IEC- bas koji je nastao preuzimanjem standarda medjunarodne organizacije za standardizaciju, BAS EN- BAS standard koji je nastao preuzimanjem standarda evropskih organizacija za standardizaciju CEN ili CENELEE, BAS DIN-BAS koji je nastao preuzimanjem njemackog nacionalnog standarda DIN; BAS ETS-BAS standard koji je nastao preuzimanjem standarda evropskog instituta za telekomunikacijske standarde ETS.; BAS BS-bas standard koji je nastap preuzimanjem buđavskog nacionalnog BS standarda.; BAS EN ISO-oznacava standarde kod kojih je izvorni standard ISO a EN kao druga oznaka s desna na lijevo upucuje da je postojeci ISO preuzet od evropskih organizacija za standardizaciju CEN-a .Primjer: BAS XX XXX YYYY(BA-slovna oznaka za BiH prema ISO 3166; S-oznaka za standard; XX XXX-slovna oznaka izvornog dokumenta ISO,IEC i EN ili njihova kombinacija; YYYY-identifikacioni broj izvornog dokumenta).Osnovni termini i definicije iz podrucja standardizacije: STANDARD-dokument za opcu i visekratnu upotrebu donesen koncenzusom i odobren od priznatog tijela koji sadrzi pravila, smjernice ili karakteristike aktivnosti ili njihove rezultate koji ima za cilj postizanje optimalnog stepena uredjenosti u datom kontekstu.Standard znaci mjerilo, odnosno uzor sa kojim se mogu porediti predmeti, usluge ili postupci.Standard predstavlja propis kojim se uredjuju bitne karakteristike proizvoda kao sto su: velicina, naziv, jedinica, osobina, postupci za proracune i kontrolu, pakovanje...PROIZVOD-je rezultat aktivnosti ili procesa i moze biti materijalan ili nematerijalan ili njihova kombinacija.VRSTE STANDARDA-osnovni standard, terminoloski standard, standard za ispitivanje, standard za proizvod, za proces, za uslugu, standard za interfejs...Medjunarodni standardi-znace uklanjanje tehnickih barijera u medjunarodnoj razmjeni dobara.Regionalni standardi-primjenjuju se unutar jednog podrucja ili grupacije zemalja koje su medjusobno cvrsce povezane u privrednom ili politickom pogledu.Nacionalni standard-vrijede na teritoriji jedne zemlje.Interni standardi-vrijede samo unutar jednog preduzecaHarmonizacija standarda-to je proces koji se zasniva iz razlicitih osnova.Tako se npr. tehnicki propisi mogu harmonizirati kao standardi ili standardi za isti predmet koji su odabrali razlicita tijela za standardizaciju.Sistem evropskog zakonodavstva-cjelokupni medjusobni odnosi zemalja clanica EU uredjuju se nizom dokumenata a cine ih:regulative i propisi ili uredbe(one su primjenjive na sve drzave clanice, one se bave specificnim pitanjima i uopsteno odredjuju specificne zahtjeve koji moraju biti pravedni), direktive(pokazuju cilj opce politike.Obavezujuce su za sve drzave, ali samo postavljaju rezultate i datume kad ce isti

biti postignuti.Ovi dokumenti zajedno sa regulativom se smatraju najvaznijim zakonskim instrumentima.Svrha im je usaglasavanje razlicitih ciljeva evropske unije i njenih drzava clanica.), odluke(su zakonski akti koji su obavezujuci u cjelosti, ali samo za one na koje se odnose, odnosno kojima su upucene.), preporuke i misljenja(su savjetodavnog karaktera i one poticu od Evropskog Parlamenta ili komiteta institucija i obicno se odnose na predlozenu legistativu ili nemaju obavezujucu snagu).Harmonizirani standardi-su standardi identicnog sadrzaja usvojeni u zemljama koje pokrivaju evropske oorganizacije za standardizaciju.Evropska politika harmonizacije postigla je cetiri cilja koja ce omoguciti 4 osnovne slobode: slobodni protok ljudi, slobodni protok robe, slobodni protok kapitala i slobodni protok usluga. Ocjenjivanje uskladjenosti - sa standardima postaje sve znacajnije sa sirenjem asortimana proizvoda i rastom globalnog trzista. Svjetska trgovacka organizacija- WTO zeli da prepreke slobodnom protoku roba budu svedene na najmanju mjeru.Modularni pristup organizovanja uskladjenosti-ocjenjivanje uskladjenosti je podijeljeno u 8 osnovnih modula (A, B, C,D,E,F,G,H) Modul A-obuhvata internu kontrolu u fazi dizajna i proizvodnje.Modul B-obuhvata ispitivanje tipa i primjenjuje se u fazi razvoja.Modul C-proizvodjac izjavljuje da je proizvod uskladisten sa tipom proizvoda i slijedi nakon modula B. Modul D- ukljucuje kontrolu sistema upravljanja kvalitetom proizvodnje.Modul E-predstavlja osiguranje kvaliteta proizvoda pri cemu imenovano tijelo odobrava i kontrolise sistem kvaliteta proizvoda. Modul F-predstavlja provjeru proizvoda u izuzetnim slucajevima. Modul G-odnosi se na verifikaciju pojedinacnih proizvoda. Modul H-zahtjeva angazovanje imenovanog tijela u fazama dizajna, proizvodnje, inspekcije i ispitivanja finalnog proizvoda.CE oznacavanje-proizvod koji je oznacen CE oznakom dozvoljava se upotreba i plasiranje na trziste drzava EU bez ikakvih ogranicenja. CE znak ne predstavlja oznaku kvaliteta, stepena sigurnosti,porijekla proizvoda ili stepen zastite okolisa,nego je prvenstveno namjenjen trznim inspektorima drzava clanica EU. CE znak postavlja proizvodjac ili njegov ovlasteni zastupnik i mora biti obavezno postavljen prije nego sto se prozivod plasira na trziste i stavi u upotrebu.Djelatnost ocjenjivanja uskladjenosti-procedure ocjenjivanja uskladjenosti ukljucuju: ispitivanje(podrazumijeva tehnicku radnju koja se sastoji u odredjivanju jednog ili vise svojstava proizvoda,procesa ili usluga,u skladu sa tacno propisanim postupkom.To je osnov za razvoj i provodjenje certificiranja proizvoda),inspekcija(predstavlja pregled dizajna proizvoda,usluga,procesa ili postrojenja i utvrdjivanje njihove uskladjenosti sa specificnim zahtjevima.Obavlja se prije nego sto se proizvod plasira na trziste),certificiranje(podrazumjeva djelatnost koju obavlja treca strana tj. ni kupac ni proizvodjac.Propisi obaveznom certificiranju se donose radi:zastite zivotne sredine,zastite zivota i zdravlja ljudi,zastite potrosaca,otklanjanje tehnickih prepreka u medjunarodnom prometu roba i usluga,odbrane,civilne zastite i sigurnosti zemlje),akreditiranje(podrazumjeva se strucna procedura kojom se preko dodjeljene akreditacije formalno priznaje da je neko tijelo ili osoba kompetentna za obavljanje odredjenih zadataka u podrucju ocjenjivanja uskladjenosti).4-Opcenito o znacaju standardizacije u transportu-proces standardizacije je posebno znacajan u podrucju standardizacije formiranja tovarnih jedinica,projektovanje terminala,logistickih centara itd.Ta podrucja su: tovarne jedinice,transportna i pretovarna sredstva,terminali,skladisni prostori i logisticki centri,organizacija transporta sa podsistemima upravljanja transportom,informacijama u oblasti transporta,transportnog prava i transportne ekonomije,standardizacija tehnoloskih postupaka u transportnom i logistickom lancu. Standardizacija tovarnih jedinica obuhvata:dimenzije i tezine,zahtjeve i ispitivanje,manipulisanje i obiljezavanje.Cestovni transport-standardizacija u podrucju cestovnog transporta obuhvata:TEM standarde,saobracaj i okolinu,tehnologiju i sigurnost,tehniku cestovnih vozila,dozvole za prevoz,socijalnu harmonizaciju i pristup trzistu.Tehnologija i sigurnost obuhvata:tezinu i dimenzije vozila,tehnicki pregled,vozacke dozvole,sigurnosne pojaseve,dubina utora na auto gumama,uredjaji za ogranicavanje brzine,tahografi kod teretnih vozila.Zeljeznicki transport-standardizacija obuhvata sve osnovne transportne kapacitete tj vucna sredstva,vucena sredstva,signalno sigurnosne i telekomunikacione uredjaje,naponsku mrezu,gornji i donji stoj pruga,itd.Standarde uglavnom donosi medjunarodna unija zeljeznica UIC.Standardni parametri infrasturkture se odnose na:broj kolosijeka,tovarni profil,minimalno rastojanje izmedju osovina kolosijeka,nominalna minimalna brzina,opterecenje po duznom metru,maksimalni nagib itd.Vodeni saobracaj-standardizacija podrazumijeva:standardizaciju infrasturkture,plovnih objekata,osoblja,radio navigacionih sistema,informacionih sistema.5-Pojam i osnovne funkcije paketizacije-paketizacija robe predstavlja jedan od bitnih elemenata transportnog i distributivnog lanca.Paketizaciju robe posmatrajuci sa opceg i logistickog aspekta odlikuje 5 osnovih funkcija:zastitna,skladisna,transportna i informaciona.Najvaznija funkcija je zastitna koja se ogleda u tome da se roba, ne ostecena,isporuci korisniku odnosno krajnjem potrosacu.Pojam i uloga ambalaze-ambalaza je sredstvo kojim se proizvod doprema krajnjem potrosacu.Uloga: stiti robu,olaksava manipulisanje prilikom prodaje i skladistenja,garantuje porijeklo robe,dodaje estetska svojstva,obezbijedi ekonomicnije i uspjesnije poslovanje,ne djeluje na upakovani proizvod,stiti od svjetlosti,udara,glodara itd.Podjela ambalaze-mozemo posmatrati sa vise aspekata i to zavisno od:materijala od kojih je izradjena(metal,drvo,staklo,plastika,papir,karton,ostali materijali,kombinovani materijali,kompleksni materijali), namjene kojoj sluzi (transportna i komercijalna), upotrebljivosti (ambalaza koja se moze koristiti za istovrsne proizvode i ambalaza koja sluzi za univerzalnu upotrebu).Modularni sistem pakovanja i njegova primjena -teretne

jedinice:jedinice rukovanja ili jedinice pakovanja ili jedinice tereta ili paletni paket ili paletna jedinica ili kontejnerska jedinica.Slog:slaganje teretnih jedinica bilo kojeg oblika u cjelinu pogodnu za saobracajne procese.Osnovno pakovanje:najmanje pakovanje odredjenog proizvoda u potrosackoj ambalazi.Jedinica pakovanja:fizicka cjelina koju cine vise jedinica osnovnog pakovanja.Jednice tereta:upakovan,djelimicno upakovan ili ne upakovan proizvod za cije je rukovanje neophodna primjena mehanizacije.Modularne mjere osnove:najmanja velicina teretne jedinice koja se potpuno uklapa u mjere visih oblika teretnih jednica.Paletizovana jedinica tereta:jedinica tereta formirana na paleti.Paletski teretni paket:jedinica tereta koja se formira na posebno pripremljenoj osnovi prilagodjenoj za rukovanje kao paleta.Kontejnerska jedinica tereta:kontejner sa ili bez tereta.Paleta:nosece sredstvo koje je prilagodjeno za mehanizovanje rukovanje i slaganje za prijevoz tereta.Oprema za pakovanje:oprema pomocu koje se formira teretni paket ili paletska jedinica.Sredstvo za vezivanje:Sredstvo koje se upotrebljava pri pakovanju za vezivanje paketa.Sistem paletizacije-podrazumijeva skup tehnickih sredstava,uredjaja ili pomagala potrebih za manipulisanje,skladistenje,prijevoz te izlaganje proizvoda u trgovini.Paleta-tovarna podloga minimalne visine sa nosacom horizontalnom ravni pogodnom za slaganje tereta koja se koristi pri skladistenju,rukovanju i prijevozu,a konsturkcijom je prilagodjena za rukovanje viljuskastim zahvatnim uredjajima.Tipovi paleta:ravne, stubne i boks palete.Ravne palete mogu biti:palete sa jednim podom,sa dva poda,sa dva ulaza, sa cetiri ulaza, sa donjim podom po obodu.Zavisno od materijala mogu biti:drvene-imaju sopstvenu masu do 25kg, ne podnose veliki pritisak,gradjene od smolastog drveta i od liscara,metalne-izradjene od celicnog lima i aluminijuma razlictih su masa,koriste se u unutrasnjem transportu a nosivost je 4tone.Ravne palete od papira,kartona i jute-se primjenjuju gdje se koriste i ostale ravne palete, nepovratna je a nosivost je veca od 1tone.Plasticne ravne palete-nosivost je 1tona a sopstvena masa je 10kg,kombinovani materijali-koriste se za specijalne ravne palete koje se razlikuju od ostalih svojim specificnim oblikom u cilju transportovanja tecnih proizvoda pakovanih u cilindricne boce.Stubna paleta-paleta sa nadogradnjom u vidu stubova koji obezbjedjuju slaganje paleta na paletu.Boks paleta-sanducastog je oblika i predstavlja prijelaz izmedju ravne i stubne palete.Moze biti izradjena od drveta i metalne nadgradnje,od celicnih profila itd.Sopstvena masa boks palete je 70kg a nosivost 1tona.Podjela paleta prema namjeni:palete za jednokratnu upotrebu,povratna paleta,paleta za internu upotrebu,razmjenjiva paleta.Osnovne dimenzije paleta: 1200x800mm, 1200x1000mm,1200x1600mm, 1200x1800mm.Oznake palete:standardizovana oznaka EUR nanosi se na desnu nozicu palete,skracenica vlasnika nanosi se na lijevoj nozici palete,znak proizvodjaca nanosi se na srednjoj nozici u ravnini predhodnih oznaka,dubina vruceg ziga je 0.3mm.Sredstva za manipulaciju proizvodima u paletnom sistemu-viljuskar je mehanizovano sredstvo sa specijalnim viljuskama koje podilaze ispod komada palete.Dijele se na rucne i motorne.Sistem kontejnerizacije-transportno sredstvo se sastoji od:tovarnog prostora namjenjenog za smjestaj robe i njezinu zastitu od dinamickih i atmosferskih uticaja,mobilnih dijelova i pogonskog dijela. Kontejnerizacija predstavlja jedan od najvaznijih faktora u razvoju trgovine i sistema transporta.Klasifikacija kontejnera prema tipovima-univerzalni(opca upotreba-definise se kao kontejner za prijevoz tereta,potpuno zatvoren i nepropustljiv za vodu i prasinu), kontejneri za posebnu namjenu-zatvoreni kontejneri sa provetravanjem,kontejneri bez krova,kontejneri tipa platforme sa otvorenim bocnim stranama) i kontejneri za posebne terete-kontejneri sa termickim karakteristikama,kontejneri cisterne za tecnosti i gasove,kontejneri za suhi i rasuti teret,kontejneri za ostale namjene.Oznacavanje spoljnje mjere i najveca bruto masa kontejnera:1.kontejneri serije 1:kontejneri za opcu upotrebu i kontejneri sa termickim karakteristikama, 2.kontejneri koji imaju visinu 2591mm oznacavaju se sa:1AA,1BB,1CC, 3.kontejneri koji imaju visinu 2438mm oznacavaju se 1A 1B 1C 1D, 4.kontejneri koji imaju visinu manju od 2438mm oznacavaju se 1AX 1BX 1CX 1DX. Podjela prema nosivosti-mali(od 0.75 do 1.25t i V=1-3m), srednji(od 2.5-5t, V=5-10m), veliki(od5-10t, V=10-25m) i transkontejneri(od 10-20t, V=25-30m).Materijali za izradu kontejnera-drvo,celik,aluminij,plasticne mase,guma kao bi kombinacija materijala.Kontejneri za opcu upotrebu-upotrebljavaju se za lomljivu robu:staklo i proizvodi od stakla,porculan, keramika, posudje, zivotne namirnice, hemijski proizvodi, elektricni materijali...Univerzalni kontejneri za posebnu namjenu-prilagodjeni prijevozu raznih vrsta i oblika roba koji zahtjevaju posebne uslove pri prijevozu.Kontejneri za posebne terete-koriste se za prijevoz posebnih tereta koji zahtjevaju posebne uslove.6-Deklaracija robe-sadrzi:osnovne karakteristike robe,njenu kolicinu,porijeklo,namjenu,nacin pakovanja,druge karakteristike od interesa za korisnike.Oznake za oznake mogu biti: obavezne, konvencionalne, specificne,interne...Skup svih oznaka naziva se deklaracija robe.Obavezne oznake-definisane su odgovarajucim propisima,a proizvodjaci su duzni da ih stave na proizvod ili njegovu ambalazu i istovremeno garantuju ispravnost navedenih podataka na etiketi.Konvencionale oznake-dogovorene oznake a najcesce su to:zastitni znak,geografsko porijeklo,oznaka nivoa kvaliteta,cistoca proizovda.Specificne oznake-omogucavaju pravilno maniupisanje robom u transportu i najcesce su dopuna obaveznim i konvencionalnim oznakama.Distinktivne oznake na robi sadrze:naziv proizovdjaca,lokaciju proizvodjaca,tehnicki ili trgovacki naziv proizvoda,sastavne dijelove izrazene u odgovarajucim SI jedinicama,neto i bruto masu a kod nekih i zapreminu,datum proizvodnje,kratak opis obrade proizvoda,rok trajanja proizvoda, zastitni znak,marku,geografsko porijeklo,oznaka nivoa kvaliteta,oznaka za cistocu proizvoda,specificnost pakovanja i rukovanja.Graficki simboli za obiljezavanje nacina rukovanja koriste se

za:identificiranje,kvalifikaciju,poucavanje,naredbu,upozoravanje i oznacavanje.Oznake za opasne materije u transportu-opasne materije se smiju prevoziti samo u posebno opremljenim i oznacenim transportnim sredsvima bilo da se transport obavlja zeljeznicom,drumom,zrakom ili vodom.Posiljalac mora na uzduznoj strani vozila postaviti oznaku u obliku table,samoljepljive folije sa brojevima sastavljenim od crnih cifara 100mm visine i 15mm sirine.Brojevi osnovne opasnosti:2-isticanje gasa zbog pritiska ili hemijske reakcije,3-zapaljivost tecnih materija i gasova,4-zapaljivost cvrstih materija,5-oksidirajuce dejstvo,6-otrovnost,7-radioaktivnost,8-nagrizanje,9-opasnost spontane burne reakcije.Lisnice opasnosti-imaju oblik kvadrata A5 formata a imaju sljedece znacenje:Opasnost od eksplozije,od pozara,od samozapaljenja,od pojave zapaljivog gasa pri dodiru sa vodom,otrovnost,stetno po zdravlje,radioaktivnost,opasnost od nagrizajuceg dejstva,od vlazenja,od nepravilnog polozaja,od nepravilnog rukovanja.Oznacavanje opasnih materija bojama-plava boja za kisik,crvena za vodik i druge zapaljive gasove,zuta za acetilen,siva za nezapaljive gasove,zelena za azot.Rezervoari cisterni:crveno-smedjom bojom rezervoari cisterni namjenjeni za prijevoz tecnosti npr katran,sirova nafta,loz ulje,dizel gorivo,loz ulje specijalno za brodove,bitumen,trafo ulje.Aluminijsko srebrenastom bojom rezervoari cisterni namjenjeni za prijevoz motornog benzina,dizel D1,D2,D3,loz ulje za domacinstvo i mlazna goriva,avio benzin i petrolej.Sivom bojom cisterne za prijevoz gasova pod pritiskom:propan,butan,hlor itd..7-Opci principiti i podrucje primjene EAN.UCC sistema-to je jedna vrsta standarda koji omogucava efikasno upravljanje globalnim,multi industrijskim tokovima snadbjevanja i to tako da se jedinstveno identifikuju proizvodi,transportne jedinice,sredstva,lokacije i usluge.Sistem numerisanja-ima tri glavna elementa,a to su:opci broj trgovinskog artikla GTIN(broj koji se koristi za jedinstvenu identifikaciju trgovinskih artikala sirom svijeta),serijski kod za transportna pakovanja SSCC(predstavlja broj ili strukturu podataka koji se koriste za jedinstvenu identifikaciju logistickih jedinica u transportu ili skladistenju) i opci lokacijski broj-GLN(broj koji se koristi da se identifikuje firma ili organizacija kao pravni subjekt.Simbolicko oznacavanje:1-EAN/UPC simbologija je numericka simbologija standardnih dimenzija koja se koristi za ocitavanje na mjestu prodaje.Simoboli su:EAN-13,EAN-8,UPC-A,UPC-E. 2-ITF-14 simbologija se primjenjuje na bar kodove kojima se identifikuje trgovinska jedinica koja ne prolazi kroz maloprodajna mjesta prodaje te se koristi za direktno stampanje na kartonskim kutijama i drugim tovarnim jedinicama isporuke neravne povrsine. 3- UCC/EAN-128-predstavlja najnoviju alfa-numericku simbologiju koja daje sasvim novu mogucnost primjene EAN standarda.Ova simbologija je varijabilne duzine i omogucava povezivanje osnovnog identifikacionog broj EAN-13 sa ostalim informacijama koje su znacajne za robu ili jedinicu isporuke.Znacaj primjene bar koda u transportnim lancima-u dijelu lanaca logistike i transporta,primjena EAN sistema identifikacije,posebno je znacajno u sljedecim fazama tog procesa:ulaz robe u skladiste,smjestanje robe na skladisnom mjestu,selekcija robe za isporuku,izlaz robe iz skladista, stalna provjera stanja u skladistu i identifikacija transporta.Numeracija trgovinskog artikla-numerisu se potem opceg broja trgovinske jedinice GTIN-a,koristenjem jedne od cetiri strukture podataka,smjestene u 14-cifarsko polje.Strukture podataka predstavljaju identifikacijske brojeve od 8,12,13 i 14 cifara i to: 000000+EAN/UCC-8, 00+UCC-12, 0+EAN/UCC-13 i EAN/UCC-14.U okviru EAN.UCC prefiks preduzeca, prve 2 ili 3 cifre N1,N2,N3, predstavljaju EAN UCC prefiks koji dodjeljuju GS1 i odnose se na drzavu u kojoj clan preduzeca kojom je dodjeljen prefiks.EAN.UCC broj preduzeca koji slijedi nakon EAN.UCC prefiksa dodjeljuje nacionalna GS1 organizacija a sastoji se od 6-10 cifara.Broj artikla ili predmet oznacavanja uglavnom ima od 1-6 cifara i najcesce predstavlja redni broj artikla.Kontrolna oznaka je posljednja oznaka u GTIN koristi se da se osigura ispravnost skeniranja bar koda,a izracunavanje kontrolnog broja za strukture podataka EAN.UCC vrsi se na nacin da se pocetna pozicija parne strukture mnozi sa brojem 3 a neparne mnozi sa brojem 1.Strukturu podataka EAN/UCC-13 cine:EAN.UCC prefiks(2-3 cifre)za bih 387, hr 385, zatim,broj preduzeca (od 4 do 7 cifara) za bih 4 cifre N4,N5,N6,N7, broj artikla (2-5 cifara) za bih 5 cifara N8,N9,N10,N11,N12, kontrolni broj dobije se na osnovu predhodnih 12 cifara. EAN.UCC logisticka naljepnica sastoji se iz 3 dijela:dio za prijevoznika,dio za kupca i dio za isporucioca.

OPASNE MATERIJE U TRANSPORTU-djelovanja opasnih materija na covjeka i okolinu moze biti direktno i indirektno.Identificirane opasnosti:pojava efekata staklene baste,nastajanje ozonske supstance,kisele kise,emisija gasova i cestica iz goriva.“Lanac dogadjanja“-definisan standardom ISO 14001: 1-izvor zagadjenja(aktuelni izvor i potencijalni izvor), 2-mobilnost zagadjivaca(najmanja,srednja i visoka), 3-ispustanje tipicnog zagadjivaca na migracione puteve a to su:atmosferski,povrsinski vodeni tokovi,podzemni putevi, 4-uticaj na cilj i osjetljivost ciljeva.Propisi koji regulisu transport opasnih materija:RID-medjunarodni propisi o transportu opasnih materija zeljeznicom,ADR-europski sporazum o medjunarodnom transportu opasnih materije drumom,IATA-propisi o zabranama u zracnom transportu, ADN-odredbe o transportu opasnih materija po europskim plovnim putevima, IMDG-zakon o pomorskom transportu opasnih materija.

Klasifikacija opasnih materija-podjeljene su u 9 razreda:

1-ekspolozivne materije i predmeti,

2-gasovi,komprimirani,pretvoreni u tecnost i rastvoreni pod pritiskom,

3-zapaljive tečne materije,

4.1-zapaljive cvrste mareije,

4.2-samozapaljive materije,

4.3-materijali koje u dodiru sa vodom razvijaju zapaljive gasove,

5.1-zapaljive oksidirajuce materije,

5.2-organski peroksidi,

6.1-otrovne materije,

6.2-zarazne materije,

7-radioaktivne materije,

8-korozivne materije,

9-ostale opasne materije.Razred 1-eksplozivi su gasovite, tecne ili cvrste materije koje se pod uticajem odredjenog impulsa razlazu u veoma kratkom vremenskomintervalu uz oslobadjanje velike kolicine gasova i toplotne energije.To trenutno hemijsko razlaganje uz pojavu detonacije je eksplozija. Prema hemijskom sastavu dijele se na:puščani eksplozivi(crni barut i malodimni barut), brizantni(lomljivi eksplozivi-nitroglicerin, dinamit, trinitrofenol, trinitrotouol TNT,tetril,heksamin, petril),sigurnosni eksplozivi(lignozit,melinit) inicijalni eksplozivi(zivin fluminat, olovni acid, komercijalni eksplozivi).Osnovne opasnosti:opasnost od eksplozije,pozara, trovanja, navike koje su subjektivne prirode, i razlicitih dogadjanja. Osnovne mjere bezbjednosti:preventivne ogranicavajuce i posebne.Razred 2-podjela na bazi porijekla,osobina i primjene:atmosferski,gorivi i gasovi za hladjenje. Podjela na osnovu pojavnog oblika:komprimirani gasovi,gasovi pretvoreni u tecnost,gasovi pretvoreni u tecnost dubokim hladjenjem i gasovi rastvoreni pod pritiskom..Podjela prema hemijskim osobinama:nezapaljivi,nezapaljivi otrovni,zapaljivi,zapaljivi otrovni,hemijski nestabilni i hemijski nestabilni otrvoni.Razred 3: zapaljive tecne materije su one koje na temp. iznas 35 stepeni u tecnom ili zitkom stanju a pri 50 stepeni imaju pritisak pare od najvise 3 bara i temp paljenja ispod 100 stepeni. Podjela prema stepenu opasnosti: vrlo opasne materije(zapaljive tecne materije cija je tacka kljucanja najvise 35 stepeni i zapaljive tecne materije sa tackom topljenja ispod 23 stepena koje su vrlo toksicne ili jako nagrizajuce), opasne materije(zapaljive tecne materije koje su tackom paljenja ispod 23 stepena koje nisu sadrzane u vrlo opasnim materijama) manje opasne materije(zapaljive tecne materije cija je tacka paljenja od 23-61 stepen).Materije razreda 3 su dalje razvrstane u podklase:A-neotrovne i nenagrizajuce materije; B-otrovne materije; C-korozivne materije; D-otrovne i nagrizajuce materije; E-slabo otrovne i slabo nagrizajuce materije; F-pesticidi; G-materije sa tackom paljenja vecom od 61 stepen; H-prazna ambalaza.Razred 4.1-zapaljive cvrste materije su one materije koje u suhom stanju mogu lako da se zapale u dodiru sa plamenom ili varnicom.Tu spadaju: drveno brasno,strugotina,drveni ugalj,stari papir,sijeno,slama,sumpor...Razred 4.2-predstavnik je bijeli ili zuti fosfor, upotrebljenje ili zamascene krpe,svjeze zarena čađ,kartoni,..Razred 4.3-tu spadaju:pojedini alkalni metali, zemno alkalni metali, legure alkalnih metala, legure zemno alkalnih metala i legure alkalnih sa zemnoalkalnim metalima, organska jedinjenja koja u dodiru sa vodom razvijaju zapaljive gasove, druge materije i predmeti.Razred 5.1-predstavnici su: stabilizirani vodik peroksid i njegovi vodeni rastvori,tetranitrometan bez zapaljivih sastojaka, vodeni rastvori perhlorne kiseline, hlorati, amonijum perthlorat, amonijumnitrat, natrijumnitrat, neogranski nitrat, peroksidi alkalnih metala, hromtrioksid.Razred 6.1-najmanja kolicina neke otrovne materije koja nakon ulaska u organizam uzrokuje smrt naziva se letalna doza LD.Prema oralnoj LD 50,otrovi se dijele na: I-do 50 m/kg; II-50-250 mg/kg; III-250-1000 mg/kg; IV-1000-5000mg/kg. Prema pojavnom obliku su zastupljene kao: I-veoma otrovne materije koje se prevoze u tecnom stanju; II-otrovne materije i materije stetne po zdravlju koje se prevoze u tecnom stanju, III-sve otrovne materije i materije stetne po zdravlje u prahu i zrnu. Podjela otrova prema porijeklu:mineralni otrovi, biljni otrovi i sinteticki otrovi(insekticidi-DDT,HCN,LINDON i UGLJEN DISULFID; rodenticidi;fungicidi-plava galica,sumpor i fermalin, herbicidi)Razred 6.2-ove materije sire neugodan miris a ako sadrze patogene mikroorganizme izazivaju zarazne bolesti kod ljudi i zivotinja.S obzirom da ove

materije izazivaju osjecaj gadjenja nazivaju se i GADNE materije.Unistavanje otrovnih otpada vrsi se u specijalnim pogonima na izdvojenim lokacijama u uredjajima pod nazivom incinerator.Razred 7-na ublazavanje opsasnosti od vanjske radijacije uticu tri faktora:vrijeme izlaganja zracenju,rastojanje i zaklon.Mjerna jedinica za intenzitet radioaktivnog zracenja je bekerel ili kiri.Razlikujemo:alfa,beta i gama zracenje.Razred 8-glavna podjela je na:materije kiselog karaktera,materije baznog karaktera,ostale korozivne materije,artikli koji sadrze korozivne susptance i prazna pakovanja. Podjela prema korozivnom dejstvu:jako korozivne materije, korozivne materije i slabo korozivne materije. Prema pojavnom obliku materije:jako nagrizajuce materije koje se prevoze u tecnom stanju, nagrizajuce i slabo nagrizajuce materije koje se prevoze u tecnom stanju, nagrizajuce i slabo nagrizajuce materije u vidu prasine ili zrnaca.Razred 9- opasnim se smatraju sljedece reakcije:gorenje i/ili znacajno oslobadjanje toplote, ispustanje zapaljivog ili otrovnog gasa, nastajanje tecnih nagrizajucih materija i nastajanje nestabilnih materija,

1.KVALITET I SISTEM UPRAVLJANJA KVALITETOM*Osnovni pojmovi o kvalitetu*Kvalitet- je nova filozofija usmjerena na potpuno nov nacin integralno razmisljanja I djelovanja, sto u sustini znaci novi poslovni stil, kulturu i sklad potreba: organizacije, kupaca, vlasnika , zaposlenih i sire drustvene zajednice.Nema kvaliteta bez kvalitetne okoline.Kvalitet-predstavlja presudan faktor u prodaji proizvoda i njegovom trzisnom statusu.Kvalitet proizvoda moze se poboljsati samo sa razvojem kvaliteta cjelokupnog poslovanja.Kvalitet je kada se vrati kupac, a ne proizvod.Kvalitet je zadovoljavanje zahtjeva kupca.Kvalitet vise nije u proizvodu nego preduzecu.Kvalitet je mjerljiv stepenom sa kojim je kupac zadovoljan sa karakteristikama i atraktivnosti proizvoda.Kvalitet proizvoda je odredjen zadovoljstvom kupca i treba da ima tedenciju permanentnog poboljsanja.*Metode za poboljsanje kvaliteta*Jedna od centralnih metoda za poboljsanje je Demingov krug poboljsanja kvaliteta: 1.postavljanje cilja 2.utvrdjivanje gresaka 3.analiza 4.trazenje rjesenja 5.kvalifikacija 6.uvodjenje 7.utvrdjivanje efekata 8.uspostavljanje ciljeva 9.greska nula >>0<<Evolucija razvoja sistemskog pristupa kvalitetu: -odredjivanje nivoa kvaliteta(M); -totalno upravljanje kvalitetom (TQM); -ukupni kvalitet zivljenja.TQM(Toal Quality Menagement)-postavlja kupca i njegove zahtjeve u centralno mjesto poslovne politike.Pod ovim pristupom se smatra 14 univerzalnih tacaka . *Razvoj ideje kvaliteta*1979.-Tehnicki odbor ISO/TC 176 rukovodjenje i obezbjedjivanje kvaliteta1978.-prva serija standarda iz podrucja sistema osiguranja kvaliteta ISO 9000(1994.preko 70000 certificiranih preduzeca)1996.-stupa na snagu grupa standarda sa podrucja zastite covjekove sredine ISO 14000Najvazniji evropski dokumenti su:1998.-Evropska povelja o kvalitetu (ukazujena to da kvalitet predstavlja organizacijski cilj ka odlučnostiali istovremeno i metodologiji i način za pripremanje svakog pojedinca stvaranje odgovarajuceg ambijenta,kroz povecanje motivacije i odgovornosti).1999.-Evropski model odlucnosti (shvatanje kvaliteta kao kvalitet organizacije, jer se kvalitet proizvoda moze poboljsati samo sa razvojem cjelokupnog poslovanja).2000.-Evropska vizija kvaliteta (dokument koji prvi put definise elemente vizije buducnosti kvaliteta u Evropi sa ciljem da se razvije takav program aktivnosti oji ce promovisati kvalitet u javnim uslugama).2000.-Standard ISO 9000:2000 (novi standard mnogo precizniji u odnosu na prethodnu verziju i definise pojmove,principe i zahtjeve.Familija standarda ISO 9000:2000 vazi za sve oblasti ljudskog djelovanja od privrednih organizacija do organa uprave i drzave).*Standardi kvaliteta i upravljanje kvalitetom*Pojam kvaliteta po ISO standardu znaci cjelokupnu karakteristiku proizvoda,potrebe i ocekivanja kupca su promjenjljive prirode,organizacije su prisiljene da stalno poboljsavaju i svoje proizvode i procese proizvodnje.Pojam kvaliteta je struktuiran visedimenzionalno i obuhvata: 1.radne karakteristike proizvoda-performanse 2.dominantne meteroloske parametre-svojstva 3.vjerovatnocu rada u odgovarajucem periodu-pouzdanost 4.vjerovatnocu vracanja iz stanja kvara u stanje rada-pouzdanost odrzavanja 5.saglasnost sa propisanim tolerancijama-konformnost 6.zivotni vijek-trajnost 7.izgled,utisak,osjecaj-estetika 8.reputacija,ugled-imidz kvaliteta. *Osvrt na strategiju razvoja kvaliteta u BIH*6.nov.2001. Deklaracija o kvalitetu glasi: „Vijece ministara ce se neposredno angazovati na stvaranju ambijenta za stvaralacku

primjenu navadenih dokumenata, kroz:-promovisanje ideje kvaliteta; -povecanje nivoa znanja; -uvodjenje savremenih pristupa,metoda,alata i standarda.Realizacijom ovakve politike stvaraju se mogucnosti za kvalitetniji rad i zivot svih gradjana BiH.“Samim pristupom u medjunarodne institucije za standardizaciju kao: -clanica ISO; -pridruzeni clan IEC-a; -partnersko tijelo za standardizaciju u CEN-u; -pridruzeni clan CENELEC-a; -clan ETSI-a,prikazuje da BiH slijedi strategiju globalizacijskih procesa.*Struktura i oblast primjene serije standarda ISO 9000*Za primjenu i odrzavanje serije standarda ISO 9000 odgovoran je Tehnicki komitet ISO/TC 176.Standardi serije ISO 9000 su:ISO 9000-opisuje osnove sistema upravljanja kvalitetom i specifira terminologiju za sisteme upravljanja kvalitetom.ISO 9001-specifira zahtjeve za sistem upravljanja kvalitetom.ISO 9004-daje smjernice za sire postavljanje ciljeva sistema upravljanja kvalitetom.ISO 19011-daje smjernice za auditiranje sistema upravljanja kvalitetom i sistema okolinskog upravljanja.*Princip upravljanja kvaliteta * Identifikovano je 8 principa upravljanja kvalitetom koje rukovodstvo najviseg nivoa moze koristiti u vodjenju organizacije ka poboljsanim performansama.Ti principi su: a)Orjentacija ka kupcu(treba razumijevati trenutne i buduce potrebe kupca,reba ispuniti zahtjeve kupca); b)Liderstvo(razumjevanje kratkorocnih i dugorocnih ciljeva organizacije i motivacija ljudi za njihovu realizaciju); c)Ucesce ljudi(motivacija,stvaralastvo,odgovornost i zelja za sudjelovanjem i doprinosom u stalnom poboljsanju); d)Procesni pristup(nizi troskovi,poboljsani,dosljedni i predvidljivi rezultati); e)Sistemski prisup upravljanju(doprinosi efektivnosti i efikasnosti organizacije); f)Stalno poboljsanje(sveukupnih performanski organizacije treba biti krajnji cilj organizacije); g)Odlucivanje na osnovu cinjenica(zasnovano na analizi podataka i informacija,sto vodi do tacnijih informacija); h)Obostrani korisni odnosi sa dobavljacem(dovodi do uravnotezenja dobitka i ugleda).*Procesni pristup*Prema standardu ISO 9000 procesom se moze smatrati bilo koja aktivnost,ili skup aktivnosti,koja se koristi resursima radi transformiranja ulaza u izlaze.Prema standardu ISO 9001 procesni pristup se definise kao primjena sistema procesa unutar neke organizacije,njihovo identifikovanje,interaktivno djelovanje i upravljanje procesima.PDCA-(plan-do-check-akt)planiraj-uradi-provjeri-djelujCiklus PDCA prvi je razvio Walter Shewhart,a poslije ga je sistematizirao i predstavio Edwards Deming.Metodologija PDCA je u standardu ISO 9001 opisana:planiraj(utvrdi ciljeve i procese),uradi (primjeni procese),provjeri(prati i mjeri procese i proizvod),djeluj(poduzimaj radnje za neprekidno poboljsanje).OSNOVNI TERMINI I DEFINICIJE ISO 9000Kvalitet je stepen do kojeg skup inherentnih karakteristika ispunjava zahtjeve.(ISO 9000)Termin kvalitet moze biti koristen sa pridjevima loš,dobar ili izvrstan.Termin „inherentan“ nasuprot „prepisanom“ znaci postojeci u necemu.Karakteristika moze biti inherentna ili dodjeljena,i moze biti kvalitativna i kvantitativna.Klasa je kategorija data razlicitim zahtjevima za kvalitet prizvoda,procesa ili sistema.Proizvod je rezultat procesa,postoje 4 kategorije proizvoda:usluge,software,hardware,odredjeni materijali.Proces je skup medjusobno povezanih aktivnosti koji transformise ulaze u izlaze.Audit je sistemski nezavisan i dokumentiran proces.Sistem je skup medjusobno povezanih elemenata.Cilj kvaliteta je nesto sto se trazi,ili cemu se tezi,vezano za kvalitet.Upravljanje kvalitetom predstavlja koordinate aktivnosti za usmjeravanje i kontrolu organizacije u pogledu kvaliteta. Kontrola kvaliteta je dio upravljanja kvalitetom fokusiran na ispunjavanje.Osiguranje kvaliteta-osiguranje povjerenja da ce zahtjevi biti ispunjeni.Ispitivanje je odredjivanje jedne ili vise karakteristika prema proceduri.Verifikacija je potvrdjivanje pruzanjem objektivnih dokaza.*Struktura i oblast primjene serije standarda ISO 14000 * ISO 14000-serija ovih standarda definisan je kao sistemski prikaz okolinskog upravljanja,sa ciljem zadovoljavanja zahtjeva vezanih za ocuvanje zivotne sredine,smanjenje kolicine otpadnih materija...Sadrzi skupine i podskupine stadarda koji se odnose na:otpad,kvalitet zraka,vode,tla,sigurnost masina...ukljucuje i: 13.020 zastita okoline, 13.20.10 okolinsko upravljanje, 13.020.50 eko oznacavanje,13.020.60 zivotni ciklus prozvoda.MODEL SISTEMA OKOLINSKOG UPRAVLJANJA

ISO 14001-rezultat medjunarodnih ugovora i protokola o opasnostima i osnovni princip je:“Zastita od zagadjenja kroz sistemsko upravljanje na podrucjima i aktivnostima za koje se zna da su okolinski senzitivne.“Opci cilj je zastita i prevencija okoline.Model sistema okolinskog upravljanja za standard ISO 14001:okolinska politika>planiranje>implementacija i djelovanje>provjera i korektivne mjere>preispitivanje rukovodstva>STALNO POBOLJSAVANJE.U globalnom ekoloskom smislu „lanac dogadjanja“ definisan standardom ISO 14001 kroz 4 termina: 1.izvor zagadjenja, 2.mobilnost zagadjivaca, 3.ispustanje tipicnog zagadjivaca na migracione puteve, 4.uticaj na cilj.Medjunarodna zeljeznicka unija UICOsnovne tacke analize: 1.smanjenje emisije CO2 2.u kalkulacije ukljuciti indirektne emisije CO2 3.specificne emisije 4.ciljanja referetna godina varira od drzave do drzave.OSNOVNI TERMINI I DEFINICIJE PREMA ISO 14001Stalno poboljsavanje proces unapredjivanja sistema okolinskog upravljanja.Okolina okruzenje u kojem neka organizacija djeluje(zrak,voda,tlo..)Okolinski aspekt element aktivnosti neke organizacije.Okolinski uticaj svaka promjena okoline..Sistem okolinskog upravljanja ukljucuje organizacionu strukturu,aktivnost planiranja,odgovornosti,procese,postupke..Audit sistema okolinskog upravljanja sistemski i dokumentovan proces verifikacije,objektivno dobijenih i vrednovanih dokaza.Okolinski okvirni cilj sveukupni okolinski cilj.Okolinski ucinak mjerljivi rezultati sistema okolinskog upravljanja.Okolinska politika izjava organizacije o njenim namjerama.Okolinski operativni cilj detaljan zahtjev u pogledu okolinskog ucinka.Zainteresovana strana pojedinac direktno pod uticajem okolinskog ucinka.Organizacija firma,kompanija koja ima vlastite f-je i administraciju.Prevencija zagadjivanja primjena procesa tako da se izbjegne i smanji.ISO/TS 16949-standard za dobavljace u automobilskoj industriji –obavezan je za sve dobavljace u automobilskoj industriji,rezultat je ideje 3 giganta automobilske industrije nastale prije 15-ak godina.1988. Ford,General Motors i Chrysler su uspostavili zajednicki standard za procjenu i kvalifikovanje svojih dobavljaca.IRIS-novi standardi kvaliteta za isporuke u zeljeznickoj industriji-Bombardier,Siemens Transportation i Alston pokrenuli su incijativu.2005. za uspostavu uniformnog,medjunardno priznatog standarda za procjenu sistema upravljanja koji sadrze specificne zahtjeve za zelj.industriju.Izvrsena je racionalizacija putem neutralnog tijela za certificiranje.UNIFE-ideje prihvacene,i izvrsno uspostavljene IRIS organizacije.Prvih 1000 kompanija trebalo je biti certificirano do 2009.3x brze se razvija od automobilske.ISPM-standardi fitosanitarne mjere drvenih materijala za pakovanje-od marta 2005. U EU na snagu stupa nova Direktiva 2000/29/EC po kojoj drveni materijal mora zadovoljavati ISPM.Ovaj standard pored standardne def. Inaktivnosti materijala koji sluze za pakovanje,ambalaziranje i transportne sudove,opisuje fitosanitarne mjere za smanjenje rizika od uvodjenja ili sirenja karantinskih stetocina koji se povezuju drevnim materijalima za pakovanje.Standard u okviru operativnih zahtjeva daje preporuke za procedure koje se koriste prije izvoza robe,procedure po uvozu,te tranzitne procedure i metode.Standard za siguran transport ISO 16104 2003 transportno pakovanje za O.M.-daje medjunarodno priznate test metode za pokazivanje da pakovanje ispunjava minimalne uslove za globalno transportovanje.Klasican pristup kvaliteta transporta koje je baziran samo na urednom transportu je prevazidjen.2.KVALITET TRANSPORTA KAO OSNOVA RAZVOJA TRŽIŠTAOsnovni tendencije za kvalitetom usluga u robnom transportu:-smanjenje kolicine rasutih tereta u transportu, -povecanje asortimana, -povecanje standardizovanih jedinica komadnih u transportu, -povecanje frekvencija u transportu roba, -povecanje primjene paletizacije,kontejnerizacije.Osnovna nacela: --pouzdano,neprekidno,brzo i kvalitetno ispunjavanje zahtjeva korisnika; -smanjenje rizika od ostecenja transportovane robe; -primjena standardizovanih logistickih jedinica u transportu;-primjena informaticke tehnologije .Najcesci elementi kvaliteta transportne i logisticke usluge mogu se razvrstavati u 3 osnovne grupe,i to: 1.elementi kvaliteta koji seprimjenjuju prije neposrednih aktivnosti 2.elementi kvaliteta koji se primjenjuju u toku transporta 3.elementi kvaliteta koji se primjenjuju nakon zavrsenog transportaOsnovni pokazatelji kvaliteta transportne usluge: 1.upotrebna vrijednost 2.vrijeme ciklusa 3.pouzdanost i tacnost 4.tovarne jedinice,pakovanje.. 5.dinamicko prilagodjavanje trzistu 6.tacnost informacija.Glavni pecat transportnoj politici zapadno-evropskih zemalja proizilazi iz integracionih procesa.Ovi procesi su zapoceli 1949. potpisivanjem Rimskog Ugovora o zajednickom evropskom trzistu.Protokol o osnivanju Evropske konfiguracije ministara transporta CEMT-a potpisan je 17.10.1953. u Briselu.

1993. pocelo da funkcionise jedinstveno transportno trziste i transportna politika1997. Deklaracija kojom su definisani principi evropske politike. Opci cilj transportne politike je da se promovisu odrzivi i efikasni transportni sistemi,te potrebama zastite okolisa ta stanovnike Evrope,pomoc u smanjenju regionalnih dispaniteta i omogucavanje evropskom trzistu da se efikasnije takmici na svjetskom trzistu,posebno: 1.da podrzi proces progresivne deregulacije 2.da se postigne veca efikasnost i razvoju transporta sirom Evrope 3.da se osigura cjelokupni razvoj uz definisane ciljeve 4.da se osigura socijalno i prirodno prihvatljivo okuzenjei sigurne uslove 5.da olaksa sprovodjenje transportne zakonske regulative 6.da promovise unapredjenje u izgradnji i upravljanju transportnom sistemu 7.da se garantuje koherentna informacija o transportnim tokovimaPrincipi evropske transportne politike: -odrzivost u svim aktivnostima,sa aspekta ocuvanja okolisa; -zastita korisnika transportne usluge,radnika i javnosti u cjelini; -saradnja na svim nivoima izmedju svih strana(u oblasti transporta); -interoperabilnost u okviru,kao i izmedju razlicitih vidova transporta; -subrencioniranje; -transparentnost u donosenju odluka; -snosenje troskova; -efikasnost u upotrebi infrastrukture, vozila i opreme; -konsultovanje sa socio-ekonomskim grupama u razvoju transportne politike.Mjere za ostvarenje ciljeva evropske transportne politike: 1.zakonske obaveze u oblasti bezbjednosti 2.liberalizacija transportnih trzista 3.razvoj intermodalnosti , 4.razvoj infrastrukture 5.aranzmani za Pan-evropsko partnerstvo transportnih mreza 6.razvoj i podrska institucionalnim mehanizmima i okvirima djelovanja 7.osnaziti saradnju na podrucju istrazivanja i razvoja u transportu 8.identifikovanje ukupnih troskova infrastrukture svih vidova transporta 9.olaksanje tranzita 10.promovisanje koherentnih oblika saradnje u prikupljanju info.3.ELEMENTI KVALITETA MATERIJALA I ROBA-koji se pojavljuju u transportu se u vecim slucajevima ne mogu odvojeno posmatrati jer su medjuzavisni,odnosno promjena jednog elementa izaziva promjenu drugog. S toga je i opca metodologija utvrdjivanja elemenata kvaliteta mat.i robe u transportu u pravilu metodologija ispitivanja njihovih osobina, a one mogu biti: 1.tehnicko tehnoloske(organolepticke, mehanicke, fizicke, hemijske, tehnoloske, eksplatacijske i ostale), 2.ekonomsko-komercijalne(pored mjerljivih i mnoge ne mjerljive komponente koje uticu na proizvodnju i plasman proizvoda).OGRANOLEPTICKE OSOBINE predstavljaju osobine odredjene senzorskom analizom.Senzorska analiza daje odgovore na pitanja o kvalitetu na osnovu mjerenja,analize i interpretacije onih karakteristika materijala koja opazaju:culo vida,mirisa,okusa,sluha i dodira,culo mirisa i okusa zajedno.Cula koja su najvise ukljucena u percepciju organoleptickih osobina hrane su:okus,miris i vid.Okus zavisi od hemijskog sastava,tehnologije proizvodnje,stepena vrenja i slicno i predstavlja najvaznije organolepticko svojstvo prehrambenog proizvoda.Varijante okusa mogu biti:slam,sladak,kiseo i gorak i ljut,ostar i slicno,tj.kombinacija navadene 4.Rezultati se odredjuju na ljestvici sa ocjenama od 1 do 9: 9-narucito prihvatljiv, 8-vrlo prihvatljiv, 7-srednje prihvatljiv, 6-neznatno, 5-neutralan , 4-neznatno neprihvatljivo, 3-srednje neprihvatljivo, 2-vrlo neprihvatljivo, 1-narocito neprihvatljivo.Granicna vrijednost je 6.5.Miris proizvoda je organolepticka osobina posebno znacajna za aromatizovane proizvode.Miris predstavlja vodece svojstvo kod raznih kozmeticko-farmaceutskih i prehrambenih artikala,koze,krzna... Za prehrambene proizvode neugodan miris je najcesce pokazatelj kvarenja robe.Intenzitet aromaticnosti raznih proizvoda ocjenjuje se: 0-bez arome,neprimjetna aroma, 1-slaba aroma, 2-srednje izrazena aroma, 3 jaka aroma.Vizuelni dojmovi poticu uglavnom od fizickih osobina materiujala.Boja,oblik i izgled proizvoda vrlo cesto imaju karakter prethodnog utvrdjivanja kvaliteta,cime se registruju vidljive greske: ispravnost pakovanja,mehanicka ostecenja,neujednacene boje,nepravilan oblik,prisustvo necistoca,nedostajuci dijelovi,nacin obiljezavanja...MEHANICKE OSOBINE znacajne za materijale u transportu su: cvrstoca,tvrdoca,zilavost,zamor i puzanje.Cvrstoca materijala predstavlja otpor nekog materiujala prema djelovanju sila koje mu nastoje promjeniti oblik ili razdvojiti njegove cestice.Pokazatelji cvrstoce su:savojna,uvojna i smicajna cvrstoca.*Savojna-karakteristika samo krtih materijala.*Uvojna-karakteristika kod dimenzionisanja punih i sipljih vratila,osovina,stapova...*Smicajna-uglavnom kod zilavih materijala i materijala izlozenih tangencijalnom naprezanju.Tvrdoca je otpor materijala prema prodiranju drugih tijela u njegovu povrsinu,a zavisi od strukture,hemijskog sastava,od sposobnosti da se materijal plasticno deformise.Tvrdoca po:Brinelu (HB,HBS i HBW),Vikersu(HV),Pokvelu(HR,HRB i HRC).Zilavost je otpor materijala prema udarnim opterecenjima(kod metala,legura i plemenitih metala).Oznacava se sa KU(J)-epruveta sa U zarezom i KV(J) sa V zarezom.Bitno zavisi od temperature.Zamor je pojava postepenog razaranja materijala usljed dugotrajnog dejstva periodicno promjenljivih opterecenja.Osnovne odlike su: -nastaje pri promjenljivim opterecenjima, - nema znakova plasticne deformacije pri lomu, -nastaje usljed nepredvidivih situacija, -zavisi od temperature, -opterecenja, -dimenzije i oblika.

Puzanje je karakteristika m,etala ili legura da se nakon dugotrajnog dejstva statickog opterecenja sporo plasticno deformise.Otpornost na puzanje je veca, ako je temperatura topljenja metala visoka.FIZICKE I HEMIJSKE OSOBINE materijala i roba u transportu imaju poseban znacaj,kako u izboru materijala za izradu transportnih sredstava,tako i u odabiru transportne tehnologije pojedinih pojavnih oblika.Hemijski sastav,gustina materijala,otpornost na starenje,vatrootpornost znacajne su za sve pojavne oblike materijala u transportu.Temp.topljenja,toplotna provodnost,elektricne osobine i koeficjent toplotnog sirenja znacajne su za sve materijale cvrstog agregatnog stanja.Viskoznost,plamtiste,krutiste znacajne su za materijale tecnog i pastoznog pojavnog oblika,a za sipke materijale sipkost i nasipna masa.Kriticna temperatura,kriticki pritisak,temp.paljenja,brzina sirenja znacajne su osobine za gasove.Za SVE:Hemijski sastav materijala utvrdjuje se hem.analizom,hem.sastav uslovljava ambalazne materijale,nacin pakovanja,rukovanja,transporta.Gustina materijala predstavlja odnos mase prema jedinici zapremine i znacajna je karakteristika za odredjivanje namjenske podobnosti materijala.Otpornost na starenje nemetalnih,narocito organskih materijala je karakteristika koja podrazumijeva odredjene reakcije i promjene osobina materijala u toku vremena,uz prisustvo raznih mehanickih uticaja.Vatrootpornost materijala predstavlja otpornost materijala na zapaljivost.Prema zapaljivosti materijali su svrstani u klase: *klasa A-drvo,tekstil,papir plasticne mase, *klasa B-ulja,lakovi,benzin,smole,alkoholi, *klasa C-gorivi gasovi, *klasa D-aluminij,magnezij,titanm i dr, *klasa E-od A do D cija je upotreba u neposrednoj blizini postrojenja pon naponom.Fizicko-hemijske osobine CVRSTIH materijala:Temp.topljenja je temperatura pri kojoj neki materijal iz cvrstig stanja prelazi u tecno,a tacka topljenja govori o temperaturi na kojoj istovremeno su prisutne i cvrste i tecne faze.Toplotna provodljivost materijala je sposobnost provodjenja toplote bez pogorsavanja njegovih osnovnih osobina.Potrebno je utvrditi pri kojoj najvecoj temperaturi moze i dalje biti funkcionalan.Elektricne osobine materijala govore o ponasanju materijala pri proticanju elektricne energije.Mat. koje karakterise velika elektricna provodljivost nazivamo provodnici,a mat. koji nemaju elektricnu provodljivost nazivaju se izolatori.Koeficjent toplotnog sirenja materijala karakterise promjenu dimenzija materijala u svim pravcima usljed zagrijavanja za 1˚C.Kao pokazatelji toplotnog sirenja koriste se:koeficjent linearnog sirenjaα i koeficjent zapreminskog sirenja β.

Fizicko-hemijske osobine TECNIH i PASTOZNIH materijalaViskoznost je osobina koja odrzava unutrasnje trenje tecnosti kao rezultat privlacnih sila izmedju molekula same materije.Viskoznost predstavlja žitkost tecnosti.Krutiste je ona temperature pri kojoj tecnost,prilikom hladjenja,gubi tecljivost.Plemiste je najniza temperatura pri kojoj se pare nastale zagrijavanjem tecnosti zapale kad dodju u dodir s plamenom.za pastozne-Kozistentnost predstavlja otpor uslovljen unutrasnjim trenjem molekula kojom se pasta suprostavlja prodiranju stranog tvrdog tijela.Fizicko-hemijske osobine GASOVAKriticna temp. je ona temperature iznad koje se gas ni pod kojim pritiskom ne moze prevesti u tecno stanje.Kriticni pritisak je najnizi pritisak koji je dovoljan da se na kriticnoj temperature gas dovede u tecno stanje.Temp.paljenja nekog gasa je najniza temperature pri kojoj se gas mijesan sa zrakom sam od sebe zapali bez otvorenog plamena.Brzina sirenja plamena smjese gas/zrak ili zrak/kiseonik zavisi od odnosa mjesavine,njene temp,sastava gasa…Fizicko-hemijske osobine SIPKIH materijalaSipkost materijala kao karakteristika rasutih tereta,izrazava se kao ctg ugla koji zatvaraju horizontala i izvodnica kupe koju formira materijal prilikom isipanja na odredjenu horizontalnu povrsinu.Nasipna masa predstavlja odnos mase i zapremine,a zavisi od velicine cestica,njihovog oblika,dimezionalne raspodjele cestica i gustoce cvrste faze.Transportna tehnologija mora biti prilagodjena osobina sipkih materijala,jer se vibracijama pri transport nasipna masa mijenja.TEHNOLOSKE OSOBINE podrazumijevaju ponasanje materijala pri:obradi,oblikovanju i spajanju.Tehnoloske osobine mogu biti:sposobnost livanja,gnjecenja,sposobnost struganja,glodanja,brusenja,busenja,rezanja,lemeljenje…Znacajna karakteristika metalnih materijala obrazovanje naprslina u toku zavarivanja.EKSPLOATACIJSKE OSOBINE materijala pokazuju kakvo ponasanje materijala u eksploatacijskim uslovima,najznacajnija mehanicka naprezanja.Mehanicka naprezanja su najcesce i najizrazenija u toku prevozenja materijala,a uzrokovana su:-

naprezanje materijala statickim silama u toku transporta ili u skladistu nastaje kao posljedica slaganja paketa,-naprezanja djelovanjem vertikalnih dinamickih sila nastaju kao posljedica pada,prevrtanja ili valjanja pri rukovanju materijalima,-naprezanje djelovanjem horizontalnih dinamickih sila nastarju pri naglom pokretanju i zaustavljanju transportnog sredstva,-sekundarna naprezanja dinamickim silama,klizanje,trenje i sl,-naprezanje materijala drmanjem nastaje djelovanje horizontalnih i vertikalnih dinamickih sila.OSTALE OSOBINEKlima kao faktor uticaja na transportne osobine materijala i roba moze biti klima otvorenog i zatvorenog tipa.Mikroorganizmi-insekti,glodavci i materijali opasni za okolinu imaju velik uticaj i robe u transportu,a njihovo djelovanje je posebno izrazeno pri povoljnim uslovima temp,vlage i higijenskih uslova za njih.METODE UTVRDJIVANJA KVALITETA MATERIJALA I ROBASubjektivne-metode su emotivne,iracionalne i bazirane su iskljucivo na reagovanju cula ispitivaca na odredjeni proizvod.Objektivne-metode su one cija se istinitost moze dokazati i utemeljene na cinjenicama dobijenim posmatranjem,mjerenjem,provjerenim labaratorijskim tehnikama i sl.UZIMANJE I OBRADA UZORAKAUzorak za analizu je dio sonovnog skupa koji sluzi za ocjenivanje osobine tog skupa.Uzorak se uzima iz isporuke,odredjenih tehnologija postupkom koji obezbjedjuje potrebnu reprezentativnost,jer idealan uzorak ne postoji.Velicina uzoraka odnosno broj primjeraka koji uzorak sadrzi,zavisi od tecnosti koja se zahtjeva od rezultata odgovarajucih ispitivanja i od heterogenosti materijala koji se ispituje.4.PODJELA MATERIJALA NA METALNE i OSTALE TEHNICKE MATERIJALE daje dovoljno informacija kako bi se moglo pratiti njihovo ponasanje u interakciji sa okruzenjem.DVA GRUPE STANDARDA:-standardi po kojima se vrse odredjena ispitivanja-standardi prihvatljivosti po kojima se ocjenjuju nez.ispitivanjaMEHANICKA ISPITIVANJA MATERIJALAZa pravilno dimenzionisanje djelova izradjenih iz odredjenih materijala neophodno je poznavanje njihovih mehanickih osobina,kako pri dejstvu spoljnih sila ne bi doslo do lomova djelova ili deformacija,faktori o kojima se mora voditi racuna su:-vrsta naprezanja,-nacin dejstva sile,-temp.ispitivanja.Ispitivanje zatezanjem,pritiskivanjem,udarom,zamaranjem,trajnim opterecenjem i ispitivanje tvrdoce(po Brinelu,Vikersu,Rokvelu)ISPITIVANJE METALA METODAMA BEZ RAZARANJA1.dimenzionalna i vizuelna kontrola(povrsinske greske-0,1), 2.penetrantska ili kapilarna ispitivanja (viskozne penetrantske tecnosti-0.01), 3.radiografska ispitivanja(rentgen i gama zracenja), 4.ultrazvucna ispitivanja(ultrazvucni talasi), 5.magnetoskopija(magnetno polje), 6.ostale metode ispitivanja(pritiskom pomocu tecnosti i gasova,primjenom vakuuma,pomocu vrtloloznih struja,laserska svjetlost)Ispitivanje zatezanjem se izvodi na uredjajima za ispitivanje zatezanjem,na standardnim epruvetama razlicitih dimenzija i poprecnog presjeka.Ispitivanje pritiskanjem se vrsi na uzorku na obliku valjka sa paralelnim ceonim povrsinama.Uzorak se podvrgava dejstvu aksijalnih sila ciji je smjer suprotan smjeru zatezanja.Ispitivanje tvrdoce vrsi se odgovarajucim standardnim metodama,uobicajna su ispitivanja po Brinelu(celicnom kuglicom),Vikersu(utiskivacem oblika kvadratne dijamantske piramide),Rokvelu(mjerlo tvrdoce je dubina otiska) i po Knupu(mikrotvrdoce).Ispitivanje udarom odredjuje se kod metala,legura i polimernih metala na standardnim epruvetama i uredjajima zvanom Charpy-jevo klatno.Ispitivanje zamaranjem u cilju odredjivanja dinamicke cvrstoce moze se vrsiti zatezanjem, pritiskivanjem, savijanjem ili uvijanjem ili kombinacijom.Ispitivanje trajnim ostecenjem najcesce se koriste uredjaji koji omogucavaju istovremeno ispitivanje veceg broja epruveta.Otkrivanje greske moze da bude: -direktno(vizuelna kontrola,penetrantska i dr), -indirektno,a srazmjerno obliku greske(rentgenski), -indirektno kao elektricna velicina (ultrazvucne indikacije).Vizuelna i dimenzionalna kontrolaVizuelna i dimenzionalna kontrola namjenjena je za otkrivanje povrsinskih gresaka, ostecenja i odstupanja od oblika i zadatih velicina(do 0,1mm).Referentni standard: BAS EN 13018: 2002 (Ispitivanje bez razaranja-vizuelno ispitivanje- opci princip)Penetranska ili kapilarna ispitivanjaMetoda koja se koristi za otklanjanje gresaka koje se javljaju na povrsini objekta ispitivanja, pomocu vizuelnih penetranskim

tecnostima spadaju: -penetranska tecnost, -razvijac, -sredstvo za ciscenje povrsine, izvor ultraljubicastog svjetla. A faze ispitivanja su: 1.priprema i prethodno ciscenje, 2.nanosenje penetr-anta, 3.odstranjivanje zaostalog penetranta, 4.nanosenje razvijaca, 5.inspekcija, 6.zapisivanje, 7.zavrsno ciscenje.Penetranske tecnosti se sastoje od mjesavina ugljikovodika i fluoroscentnih boja.Referentni standard: BAS EN 571-1 : 2002 (Ispitivanje bez razaranja-ispitivanje penetrantima).Radiografska ispitivanjaZasnovana je na registraciji promjena u intenzitetu neutgen i gama zracenja pri prolasku kroz materijal i analizi promjena koje u sebi sadrze informacije o homogenosti prozracnog materijala.Ultrazvucna ili akusticna ispitivanjaOva ispitivanja se zasnivaju na osobini ultrazvuka da se prostire kroz homogene materijale.MAGNETOSKOPIJAMagnetoskopija-je bazirana na ispostavljanju magnetnog polja i posipanje magnetiziranog predmeta magnetnim cesticama, a u cilju otkrivanja diskontiniteta u materijama, tipa tankih povrsinskih pukotina, gasnih mjehura i dr.Ostale metode ispitivanja bez razaranja: -ispitivanje pritiskom pomocu tecnosti i gasova, -ispitivanje primjenom vakuma, -ispitivanje pomocu vrtloznih struja, -ispitivanje zasnovano na primjeni laserskih svjetlosti.Metodologija izbora materijala za tehnologiju transportaZa izradu rezervoara cisterni mogu se koristiti celici koji pri najnizoj temperaturi u toku eksplatacije ne podlijezu lomu usljed krtosti, i to: 1.opci konstrukcioni celici, 2.sitnozrnasti konstrukcioni celici(do temp 60C), 3.legirani celici s niklom( do temp 196C), 4.aunstentni krom nikl celici(do temp 270).Ispitivanje materijala koja su neophodna za sticanje statusa potpuno provjerenog ugradbenog materijala sadrze:- dimenzionalnu kontrolu, -ispitivanje hem.sastava, -mehanicka ispitivanja, -metalografska ispitivanja, -meh.ispitivanja na povisenim temperaturama, -meh. Ispitivanja na snizenim temperaturama, -ispitivanja bez razaranja zavarenog spoja, -ispitivanja sa razaranjem zavarenog spoja.5.CARINSKA KONTROLA-proizilazi iz carinskog sistema kao dijela pravnog sistema i predstavlja skup zakonskih normi kojima se regulisu odnosi u sferi razmjene robe i usluga u vanjsko-trgovinskom prometu. Carinska procedura obuhvata skup radnji i postupaka koje poduzimaju carinski organi. Carinska roba mora ispunjavati uslove, kao sto su:-da je pokretna stvar, -da prelazi preko carinske linije, -da se njen promet obavlja voljom ljudi, -da ima vrijednosti i upotrebu vrijednosti. Da bi pokretna stvar dobila karakter carinske robe mora se transportovati sa podrucja jedne na podrucja druge drzave, i mora imati vrijednost i upotrebnu vrijednost.U Zakonu je def.:1.carinsko podrucje BiH jedisntveno, 2.carinsko podrucje obuhvata teritoriju Bih ukljucujuci teritorijalne vode, unutrasnje vode i zracni prostor BiH. 3.carinsko podrucje BiH ograniceno carinskom linijom, koja je identicna s granicom BiH, 4.carinski granicni pojas(sirina 5KM od carinske linije), 5. 4vazi i za granicu duz rijeka, 6.carinski granicni pojas(sirina 3km u dubinu kopna od obale).Veterinarska kontrola- su prekledi i kontrole zivotinja, sirovina, proizvoda, prehrambenih proizvoda,stocne hrane,...radi zastite ljudi i zivotinja.Veterinarska kontrola-je prvobitno obuhvatala zdravstveni pregled stoke prije klanja, pregled mesa nakon klanja i gotovo simbolickim kontrolu namirnica zivotinjskog porijekla,ali i vremenom se obim i sadrzaj kontroleprosirivao iunapredjivao.Prema zakonu o veterinarstvu u Bih svrha veterinarske djelatnosti je:-zastita i poboljsanje zdravlja zivotinja, -utvrdjivanje, dijagnosticiranje i lijecenje bolesnih zivotinja, -osiguravanje zdravstvene ispravnosti, -osiguravanje zdravstvene ispravnosti vode za napajanje, -provodjenje mjera dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije, -zastita zivotinja od mucenja.GVIP-Granicna Veterinarsko-Inspekcijski PrijelazSve posiljke moraju proci:-GVIP, -biti podvrgnute vet.kontroli, -biti popracene originalnim dokumentima.GVI-Granicni Veterinarski Inspektor-provjerava podudarnost dozvola za uvoz i dokumenata prilozenih uz posiljku. Bez obzira na tip proizvoda potrebno je:-kontrola stanja proizvoda, -upotreba stvarne i napisane tezine, -kontrola ambalaze, -provjera temp., -ispitivanje cijelog seta pakovanja.FITOSANITARNA KONTROLA –biljke i biljni proizvodi mogu se prenositi samo ako je uz biljku prilozen dokument,tj. Pasos biljke. princip ove kontrole:-jednaki standardi za sigurnost ishrane,kod domacih i medjunarodnih potrosaca, -standardi postavljeni na prehrambene proizvode prihvaceni medjunarodnim standardima i drustvima, -ostvarivanje fitosanitarnih standarda mora biti utemeljeno na nauci, -drzava mora imati efektivan kontrolni sistem.Medjunarodna konvencija o zastiti bilja IPPCZabrana stavljanja u promet i upotrebe sredstava za zastitu bilja koje sadrze odredjene aktivne supstance-Direktiva Vijeca

79/117/EEC 1978.Zakonska legislativa u BiH:1.zakon o zastiti zdravlja bilja, 2.zakon o zastiti novih sorti biljka BiH, 3.zakon mineralnim djubrivima, 4.zakon o fitofarmaceutskim sredstvima BiH,5.zakon o sjemenu i sadnom materijalu poljoprivrednih biljaka BiH.ZDRAVSTVENA KONTROLA-ovom vidu kontrole podvrgavaju se zivotne namirnice i predmeti opce upotrebe(posudje, pribor, djecije igracke, sredstva za licnu higijenu,, sredstva za odrzavanje cistoce).Higijenski neispravnim smatraju se zivotne namirnice cija konzumacije narusava ljudsko zdravlje ili je neprikladna za konzumaciju.Hrana je def.kao: 1.svaka materija ili proizvod preradjen ili ne, a namjenjen za konzumaciju od strane ljudi, 2. Ukljucuje: pice, zvake, aditive, zacine, 3.ukljucuje vodu:-koja sluzi za javno snadbjevanje, -koja se ugraduje u hranu tokom proizvodnje –flasirani, 4.ne ukljucuje : -zive zivotinje – biljke prije zetve –lijekove –kozmetiku –duhan –narkotike...Zvanicna kontrola hrane: -inspekcijski nadzor,pregled deklaracije,analiza u laboratorijama.Svjetski strandard iz oblasti upravljanja sigurnosti hranom ISO 22000Koncept baziran na 7 principa: 1.sprovodjenje analize opasnosti 2.odredjivanje kritickih kontrolnih tacaka 3.odredjivanje kritickih granica 4.odredjivanje zahtjeva 5.odredjivanje konkretnih mjera 6.uspostavljanje postupka za verifikaciju 7.uspostavljanje i vodjenje efektivne evidencije i dokumentacijeIndustrijske grane koje su obavezne primjeniti HACCP su: -proizvodnja –distribucija –prehrambena industrija –skladistenje –trgovinaGMP-Standard good manufacturing practiceBRC –global food standardIFS –Internacional food standard (privatni)NAFTNA GORIVA-kvalitet, mozemo posmatrati sa 2 aspekta: -ukupna kolicina ovog energenta se uvozi od raznih dobavljaca –osnovni energent u kontinuiranom transportu.Odluka o kvalitetu tacnih naftnih goriva: 1.fizicko-hemijske osobine, 2.granicne vrijednosti, 3.inspekcijsko tijelo.1.Fizicko-hemijske osobine tecnih goriva moraju biti takve da seprouzroce kriticno zagadjenje okolisa i da su uskladjene sa vazecim standardima.2.Granicne vrijednosti su najvece dopustene kolicine ukupnog sumpora,olova,ukupnih aromata,benzina i najmanje odnosno najvise vrijednosti dugih karakteristika tecnih proizvoda: -istrazivacki oktanski broj, –oksidaciona stabilnost, –motorni oktanski broj, –tacka tecenja, –tacka paljenja, –gustina na 15°C –voda, –boja i dr..3.Inspekcijsko tijelo je tijelo koje ocjenjuju uskladjenost kvaliteta tecnih naftnih goriva koja se stavlja u promet na trzistu BiH.Moze biti drzavno tijelo pravna ili fizicka osoba.Odredbe ove odluke se primjenjuju na slijedeca tecna naftna goriva: -bezolovne motorne benzine s olovom –motorne benzine s olovom –petrolej za lozenje i rasvjetu –dizel goriva -ulja za lozenjeNacin odrzavanja tecnih naftnih goriva prema standardima: -premium –normal –super plus –dizel –olovni super –leul 6. OPASNE MATERIJE U TRANSPORTUPojam opasnih materija vezan je za proizvode koji zbog prirode svoj sastav ili svojih osobina u nekontrolisanim uslovima mogu izazvati direktno ili indirektno odredjene posljedice na zdravlje ljudi,njihovu imovinu i zivotnu okolinu....te posljedice mogu biti katastrofalne na nivou lokalnih,regionalnih ili cak planetarnih razmjera.U svijetu se proizvodi preko 4500000 vrsta materija cije koristenje predstavlja manju ili vecu opasnost po ljude i njihovu okolinu.U sirokoj potrosnji koristi se oko 700 tih materija.Djelovanje opasnih materija na covjeka i okolinu : -DIREKTNO –otrovi (hemijsko vezivanje ) –INDIREKTNO –pozari,eksplozije,zracenja...Popisi koji regulisu transport opasnih materija :RID –Medjunarodni propisi o transportu opasnih materija zeljeznicom,ADR- evropski sporazum o medjunarodnom transportu opasnih materija drumom,IATA –propisi o zabranama u zracnom transportu,ADN –odredbe o transportu opasnih materija po evropskim plovnim putevima,IMDG –zakonik o pomorskom transportu opasnih materijaKLASIFIKACIJA OPASNIH MATERIJARazred 1.EKSPLOZIVNE MATERIJE I PREDMETI(iv.br.101po RIDu i 2101 po ADRu)Razred 2.GASOVI; KOMPRIMIRANI, PRETVORENI U TECNOST I RASTVORENI POD PRITISKOMRazred 3.ZAPALJIVE TECE MATERIJERazred 4.Zapaljive cvrste materije (iv.br.po RIDu 401, po ADRu 2401)Razred 5.OKSIDANSI I ORGANSKI PEROKSIDIRazred 6.Otrovne i zarazne materije(iv.br. po RIDu 601, po ADRu 2601)

Razred 7. RADIOAKTIVNE MATERIJE(iv.br.po RIDu 701, po ADRu 2701)Razred 8.KOROZIVNE MATERIJE(iv,br po RIDu801, po ADRu 2801)Razred 9.OSTALE OPASNE MATERIJE I PREDMETI(iv.br 901 po RIDu,po ADRu 2901)Transport opasnih materijaZavisi od vrste i kolicine, opasne materije se mogu transportovati u: primarnoj ambalazi-transportnom sudu razlicitih vrsta( burad, kante, sanduci, bove , vrece i dr.), ambalaza moze biti od razlicitog materijala, npr.celika, aluminija, drva, plasticne materije, staklo, porculan, karton i dr. ili u ambalazi koja je istovremeno i primarna i sekundarna kao: kontejner cisterne, vagon cisterne, auto-cisterne s prikolicom.. OZNACAVANJE VOZILA ZA TRANSPORT OPASNIH MATERIJABroj za oznacavanje opasnosti se sastoji od 2 ili 3 cifre i ukazuje na: 2-isticanje gasa zbog pritiska ili hem.reakcije, 3-zapaljivost tecnih materija i gasova, 4-zapaljivost cvrstih materija, 5-oksidirajuce dejstvo, 6-otrovnost, 7-radioaktivnost, 8-nagrizanje, 9-opasnost od spontane burne reakcije. Porast odgovarujuce opasnosti –UDVOSTRUCAVANJE NEKE CIFRE.Ako se opasnost moze izraziti samo jednom cifrom-DODAJE SE NULA.AKO MATERIJA DJELUJE NA OPASAN NACIN S VODOM-ispred broja osnovne opasnosti slovo „X“.Oznaka za vrstu opasne materije sastoji se od 4 broja i predstavlja ID broj.transportno sredstvo koje prevozi opasne materije mora biti oznaceno odgovarajucim LISNICAMA OPASNOSTI. One imaju oblik kvadrata sa minimalnom stranicom od 150mm, oblik pravugaonika A5(148x210) i A7(74x105).Lisnice opasnosti za razrede 1-9 mogu imati sljedeca znacenja:-opasnosti od eksplozije, -opasnosti od pozara, -opasnosti od samozapaljenja, -opasnost od pojave zapaljivog glasa pri dodiru sa vodom, -opasnost od nagrizajuceg svojstva, -otrovnost, -radioaktivnost, -stetnost po zdravlje.Razred 1.EKSPLOZIVNE MATERIJE I PREDMETI(iv.br.101po RIDu i 2101 po ADRu)Eksplozivi-su gasovite tecne i li cvrste materije(jedinjenja ili smjese)koje pod uticajem odredjenog impulsa(npr.udara ili trenja) razlazu u veoma kratkom vremenskom periodu uz oslobodjenje velike kolicine gasova i toplotne energije. Ak to trenutno hem.razlaganje koje rezultira naglim povisenjem pritiska uz pojavu detonacijea je EKSPLOZIJA. Prvi razred dijelimo u 3grupe, sa predstavnicima: Razred 1a-eksplozivne materije i predmeti ( barut, nitroglicerinska jedinjenja, plasticni eksplozivi na bazi nitrata, hlorat, perhlorat i dr.Razred 1b-predmet punjen eksplozivnim materijama(brzogorući i detonirajući štapini, incijalne kapisle, ..Razred 1c-sredstva za paljenje , vatrometni i slicni predmeti(sigurnosne šibice,razliciti pirotehnicki proizvodi, vatrometni predmeti, petarde..Prema hemijskom sastavu i osobinama dijele se na: A-Pušćani/deflagrantni-sporogorući-(crni barut, malodimni barut); B-Brizantni-lomljivi eksplozivi(dinamit, trinitrotoluol-TNT..); C-sigurnosni eksploziv-amonijum-nitratni eksplozivi(lignozit, dinamit,melinit, kamniktit);D-incijalni eksplozivi ili detonatori( živin fulminat, olovni acid, komercijalni eksplozivi).Osnovne opasnosti:-opasnosti od eksplozije, -opasnosti od pozara, -opasnosti od trovanja, -opasnosti od razlicitih dogadjaja, -opasnost od navike koje su subjektivne prirode idominantno je prisutna u proizvodnji.Osnovne mjere bezbjednosti:-preventivne, -ograničavajuće, -posebne.Razred 2.GASOVI ; KOMPRIMIRANI, PRETVORENI U TECNOST I RASTVORENI POD PRITISKOM ( iv.br. po RIDU 201 po ADR-u 2201)Podjela po bazi osobina, porijekla i primjera: -atmosferski(kisik, azot, vodena para); -gasovi(propan, butan), -gasovi za hladjenje(amonijak). Podjela na osnovu pojavnog oblika: A)komprimirani gasovi Tk<-10C(helijum, azot, kisik, prirodni gas, vazduh), B)gasovi pretvoreni u tecnosti Tk>-10C ( amonijak, propan, butan,smjesa ugljikovodika(≤70C), ugljendioksid,etan, CO2-+azot ili vazduh ili kisik(≥70C),), C)gasovi pretvoreni u tecnost dubokih hladjenjem (etan,metan, propan, butan,vazduh, prirodni gas), D)gasovi restvoreni pod pritiskom (amonijak rastvoren u vodi ili u acetone), E)aerosol rasprsivaci i boce za gasove za gasove pod pritiskom koje se ne mogu ponovo puniti.Tk-temp.iznad koje gas ne moze biti pretvoren u tecno stanje(sa (ne)zapaljivim sadrzajem, zapaljive, otrovne...)Podjela prema hemijskim osobinama: a)nezapaljivi, at)nezapaljivi,otrovni; b)zapaljivi; bt) zapaljivi,otrovni; c)hemijski nestabilni; ct)hemijski nestabilni,otrovni Provjera ispitivanja boca za transport p=200bara. Boja boce oznacava vrstu gasa tako da je: plava-za kisik, crvena-za vodik i dr.zapaljive gasove, zuta-za acetilen, zelena-za azot, siva-za ostale gasove.Razred 3. ZAPALJIVE TECNE MATERIJE (iv.br. po RIDU 301, po ADRU 2301)U ovu grupu spadaju materije i smjese koje su na temperaturi iznad 35 C u tecnom stanju, a pri temperaturi 50 C imaju pritisak pare od 3bara i temp.paljenja ispod 100C. Podjela prema stepenu opasnosti:a) vrlo opasne materije, b)opasne materije, c)manje opasne materije. Materije razreda 3 su dalje razvrstane u sljedece podklase: A)neotrovne i nagrizajuce materije, Tp<23C(sirova nafta, boje, lakovi), B)otrovne materije Tp<23C ( organske materije:zasicena kisikom, sadrze sumpor), C)korozivne materije

Tp<23C, D)otrovne i korozivne materije Tp=23C, E)slabo otrovne ili slabo korozivne materije 23C<Tp<61C, F)pesticidi Tp<23C, G)materijali sa tackom paljenja Tp>61C, H)prazna ambalaza.Razred 4.Zapaljive cvrste materije (iv.br.po RIDu 401, po ADRu 2401)Razred 4.1.zapaljive cvrste materije(iv.br.po RIDu 401, po ADRu 2401) Razred 4.2.materije sklone samozapaljenju(iv.br.po RIDu 431, po ADRu 2431) Razred 4.3.materije koje u dodiru s vodom razvijaju zapaljive gasove(iv.br.po RIDu 471, po ADRu 2471)Razred 4.1.ZAPALJIVE CVRSTE MATERIJE(iv.br.po RIDu 401, po ADRu 2401)Ovaj razred obuhvata zapaljive cvrste materije koje mogu lako da se zapale u dodiru sa plamenom ili varnicom. Predstavnici ovog razreda su: drveno brašno, sumpor, stari papir, slama, sijeno... Materije ovog razreda su skoro potpuno organskog porijekla. Kod čvrstih materija tačka zapaljivosti je najčešće iznad 100C.Razred 4.2.MATERIJE SKLONE SAMOZAPALJENJU(iv.br.po RIDu 431, po ADRu 2431)predstavnici ovog razreda su: bijeli i zuti fosfor, jedinjenja fosfora sa alkalnim i zemnoalkalnim metalima. Primjer: bijeli ili zuti fosfor se pali na +50C, u vodi je nerastvoriv pa se zbog toga drzi pod vodom i tako transportuje. Rastvaraju ga masti i ulja. Vrlo je otrovan i koncentracija od 0,1% je smrtonosna.Razred 4.3.MATERIJE KOJE U DODIRU S VODOM RAZVIJAJU ZAPALJIVE GASOVE(iv.br.po RIDu 471, po ADRu 2471)u ovu grupu opasnih materija spadaju: pojedini alkalni metali, zemnoalkalni metali(Ca), legure alkalnih metala... Primjer: Ca-sa vodom burno reaguje pri cemu se oslobađa vodonik( a u dodiru sa vodom zapaljiv postaje i kalcijum karbid prelazeci u acietilen-koji je zapaljiv i otrovan). Za ovaj razred pri paljenju, tj.pozaru je zabranjeno koristenje vode. Materije ovog razreda mogu biti upakovane u metalnu burad, staklene sudove koji se pakuju u drvene sanduke, cisterne i kontejner cisterne. Za svaku materiju je propisana kolicina, vrsta ambalaze, zastita, nacin transportovanja.Razred 5.OKSIDANSI I ORGANSKI PEROKSIDIOksidansi-predstavljaju materije koje svojim hemijskim sastavom raspolazu oksidirajucim svojstvima. Osnovne opasnosti: -visoka osjetljivost na termičke, mehaničke i druge impulse; -u kontaktu sa gorivim materijalima moze doci do paljenja; - u smjesi sa gorivim materijalima predstavljaju potencijalne eksplozivne materije.Osnovne mjere sigurnosti: -apsolutno onemogućiti mjesanje sa nekompatibilni materijama, -pridruzavanje mjere o pakovanju i radu sa ovim materijama.Razred 5.oksidansi i organski peroksidi(iv.br.po RIDu 501, po ADRu 2501)Razred 5.1.MATERIJE KOJE PROUZROKUJU PALJENJE OKSIDIRANJEM(iv.br.po RIDu 501, po ADRu 2501) ove materije same po sebi nisu zapaljive, ali raspolazu oksidirajucim svojstvima te na taj nacin aktiviraju sagorjevanje materija u okolini. Pri transportovanju moraju biti odojene, pogotovo od organskih materija. Ovom razredu pripadaju: vodeni rastvori vodonika peroksida, perhona kiselina, hlorati, nitrati.Razred 5.2.ORGANSKI PEROKSIDI(iv.br.po RIDu 551, po ADRu 2551) U ovu grupu spada niz organskih peroksida u umirujućem stanju. Organski peroksidi koji se lako razlazu na normalnim temperaturama moraju se prevoziti samo pod uslovom odgovarajuce rashlađenosti. Opasnost od eksplozivnog djelovanja u odg.rashlađenom stanju je potpuno eliminisana.Razred 6.Otrovne i zarazne materije(iv.br. po RIDu 601, po ADRu 2601)Razred 6.1. OTROVNE MATERIJE(iv.br. po RIDu 601, po ADRu 2601)Ovaj razred obuhvata materije koje mogu, u neznatnoj kolicini, ednim jedinim dejstvom i veoma brzo da oštete zdravlja covjeka ili izazovu smrt, npr.udisanjem, upijanjem putem kože ili organa za varenje. Stepen otrovnosti se utvrđuje na osnovu podataka iz rezultata ispitivanja na zivotinjama. Najmanja kolicina neke otrovne materije koja nakon ulaska u organizam uzrokuje smrt naziva se LETALNA DOZA-LD. Npr. LD50(mg/kg) predstavlja prosjecnu dozu otrova koja uđe u organizam kroz probavne organe i sigurno usmrćuje 50%pokusnih životinja. Prema oralnoj LD50, otrovi se dijele u IV grupe: I-do 50mg/kg(najaci otrovi); II-50-250mg/kg; III-250-1000mg/kg; IV-1000-5000mg/kg.Materije ovog razreda dijele se na: A-vrlo otrovne Tp<23C; B-organske materije Tp≥23C; C-organska jedinjenja sa metalima; D-ostale neorganske materije.Podjela otrova prema porijeklu: 1.mineralni otrovi(neorganski otrovna jedinjenja); 2.biljni otrovi (org.jedinjenja); 3.Sinteticki otrovi(tj.pesticidi)-(insekticidi,rodenticidi, fungicidi, herbicidi).Razred 6.2.ZARAZNE I GADNE MATERIJE(iv.br. po RIDu 651, po ADRu 2651)Ove materije šire neugodan miris,a ako sadrže patogene mikroorganizmi izazivaju zarazne bolesti kod ljudi i životinja. Predstavnici su: svježe žile, papci, svježa usoljenja ili nesoljena koža sa ostacima krvi, kopita, stajno đubrivo....Razred 7. RADIOAKTIVNE MATERIJE(iv.br.po RIDu 701, po ADRu 2701)Radioaktivnost-podrazumjeva svojstvo koje posjeduju jezgra elemenata da spontano emituju kompleksno zračenje pri čemu se jezgra koja zrače predvezavaju u druga jezgra da bi se na kraju doslo do stavilnog elementa.

Potrebno je razlikovati prirodnu i vještačku radioaktivnost. Kod prirodne radioaktivnosti čovjek je posmatrač, a kod vještačke čovjek izaziva nastajanje ove pojave. Otrovnost-od radioaktivnog zračenja:-čula čovjeka nisu u stanju da otkriju radioaktivnost, -biološka dejstva nisu trenutna; -radioaktivnost opada vremenom.Na ublažavanje opasnosti od vanjske radioaktivnosti utiču 3 faktora: 1.vrijeme izlaganja, 2.rastojanje, 3.zaklon.Jedinica za mjerenje intenziteta radioaktivnog zračenja je BEKEREL ili Kiri. Razlikujrmo:*Alfa zracenje(najmanji domet);*beta zracenje(domet do nekoliko m); *gama zračenje(domet do nekoliko km).Radioaktivne materije se smatraju najopasnijim materijama za transport i zahtjevaju višestruka odobrenja nadležnog organa, kako zemlje porijekla, proizvođača ili pošiljaoca, tako i svake zemlje preko čije teritorije pošiljka treba da se preveze.Razred 8.KOROZIVNE MATERIJE(iv,br po RIDu801, po ADRu 2801)Pojam razreda8 obuhvata materije koje svojim hemijskim dejstvom napadaju epitelno tkivo kože, sluzokože ili očiju, i ako su izvor ambalaže mogu da prouzrokuju štetu na drugim vrstama stvari ili razore. Korozivno dejstvo materija i predmeta iz ovog razreda određuje se stepenom korozivnog djelovanja na metalne, a nagrizajuće dejstvo utvrđeno je eksperimentima na životinjama. Podjela prema korozivnom dejstvu na: a)jako korozivne materije; b)korozivne materije; c) slabokorozivne materije. Najopasnije su kiseline i baze. Primjer: Kiselina(sumporna, azotna, sirčetna, mravlja); Baza(živa soda, gašeni kreč).Razred 9.OSTALE OPASNE MATERIJE I PREDMETI(iv.br 901 po RIDu,po ADRu 2901)Podrazumjevaju se materije i predmeti koji u uslovima prevoza predstavljaju opasnost drugačije od onih definiranih u drugim razredima. Opasnim se smatraju sljedeće reakcije: a)gorenje i /ili značenje ispuštanje toplote; b)ispuštanje zapaljivog ili otrovnog gasa; c) nastajanje tečnosti nagrizajućih materija, d)nastajanje nestabilnih materija. Neki predstavnici su: plavi i smeđi azbest, litijum baterije.1.glava1.Koje aspekte izucavanja integrisu nauka o materijalima? Nauka o materijalima integrise tehnicko-tehnoloski, ekoloski, pravni,ekonomsko-komercijalni i transportni aspekt.2.Sta se podrazumijeva pod pojmom roba, a sta pod pojmom materijal? Roba-je visak proizvodnje jednog privrednog subjekta koji svojim osobinama zadovoljava potrebe bilo koje vrste i istovremeno je premet razmjene na trzistu. Materijali-su roba koje sluze u procesu proizvodnje nekih drugih roba ili se apsorbuju na trzistu kao roba u konacnoj potrosnji.3.Podjela materijala prema pojavnom obliku u transportu?a)materijali bez oblika(gasovi i tecnosti), b)sipki ili rasipni materijali(prasci, granule), c)pastozni materijali(kreme,paste), d)materijali stabilnog oblika(gradjevinski materijali,ambalazna roba,paletizovana roba).4. Struktura brojcanih oznaka celika prema BAS EN 10027-12 je slijed: 1. XX XX(XX);; 1-brojcana oznaka grupe materijala, broj jedan za celik; od 2-9 mogu biti dodjeljeni drugim materijalima; XX- brojcana oznaka grupa celika iz tabele 1 standardi N1027-2; XX(XX)-sljedeca brojcana oznaka. Oznake u zagradama za mogucu buducu upotrebu.2glava1.Medjunarodna klasifikacija robe moze biti: a)Univerzalna medjunarodna klasifikacijaUDIC, b)standardana medjunarodna trgovinska klasifikacijaSITC, c)Harmonizirana carinska nomenklaturaHS, d)Nicanski sporazum o medjunarodnoj klasifikaciji proizvoda i usluga za registraciju zigova, e)Integrisani sistem klasifikacija djelatnosti i proizvoda ISCAP, f)Klasifikacija djelatnosti:ISIC,NACE; NKD;SKD, g)medjunarodna klasifikacija opasnih materija, h)medjunarodna klasifikacija standarda ICS.2. Oznake materije za pojedine vidove saobracaja su: RID(medjunarodni propisi o transportu opasnih materijala zeljeznicom); ADR(Evropski sporazum o medjunarodnom transportu opasnih materija drumom); IATA(Propisi o zabranama u zracnom transportu); ADN(odredba u transportu opasnih materija po evropskim plovnim putevima); IMDG( zakon o pomorskom transportu opasnih materija).3. Oznake na robi mogu biti: obavezne, konvencionalne, specificne, interne.. TRADE MARK-obicno se naziva marka proizvoda i stavlja se na proizvod kao simbol koji se obavezno registruje u nadleznoj nacionalnoj instituciji.4.Klasifikacija opasnih materija prema njihovim osobinama i pojavom oblika u transportu koji je zasnovan na sljedecim kriterijima: eksplozivnost, zapaljivost, toksicnost, nagrizajuce dejstvo u odnosu na ljudsko tkivo i metal, reaktivnost, radioaktivnost, opasnosti od indektivnih agenasa i opasnosti po zivotnu sredinu.Prvi BiH standard BASENISO 8402 upravljanju kvalitetom i osiguranje kvaliteta donesen je 1998 god.a do kraja 2005 publikovano je 9500BAS standarda.5.UDC-je svjetska multijezicka klasifikaciona sema sofisticiranog indeksiranja i istrazivacko sredstvo za sva polja znanja. Sadrzi glavne i pomocne tablice, sa preko 50hiljada glavnih brojeva i preko 10 000 zajednickih pomocnih brojeva. Ima 10 grupa od 0-9. Svaka grupa se dijeli na 10podgrupa, od 0-9.6. HS( harmonizirana carinska nomenklatura)- 1983 predstavlja univerzalni svjetski sistem svrstavanja robe koji se koristi

ne samo prilikom svrstavanja robe pri carinjenju vec i u oblasti proizvodnje prometa trgovine, usluga i statistike,. Poznata je pod nazovom Briselska nomenklatura, ima 201 odjeljak, 99 glava, i 1010 tarifnih brojeva.7. Unutar SITC principa prepisivanja brojeva je: prvi broj(glavni odjeljak ili sektor), prva dva broja(pododjeljak ili grana) , prva tri broja( grupa), prva 4 broja(podgrupa), svih 5 brojeva(pozicija).8. Harmonizirani standardi su standardi identicnog sadrzaja , pripremljeni u skladu sa opcim smjernicama. Direktive novog pristupa pocivaju na sljedeca 4 principa: 1.harmonizacija tehnicke regulative u evropi;2.promovise medjunarodno priznavanje i preuzimanje nacionalnih i regionalnih sistema za ocjenjivanje uskladjenosti.CASCO- je ovlasten da razvija ISO/EC vodice i prima medjunarodne standarde koji odredjuje pravila kriterija.3glava1. Sta je standardizacija i nivoi standardizacije? Standardizacija-je proces razvijanja, donosenja i primjene standarda u primjenu akumulisanog znanja i iskustva, te njihovu transparentnost korisnicima usluga i proizvoda. Nivoi stand.:medjunarodni, nacionalni, regionalni, interni.2. Objasni oznaku BAS XX XXX YYYY?! BA-slova ozake za BiH prema ISO3166; S-oznaka za standard; XX XXX-slova oznake izravnog dokumenta(ISO; IEC;EN); YYYY-indentifikacioni broj izravnog dokumenta.XX XXX YYYY mjesec; godina izdanja.3. Stepen uskladjenosti moze biti: IDT-identican; MOD-modificiran;NEQ-neekvivalentan.4.Proglasavanje preuzimanje medjunarodnih ili evropskih standarda vrsi se : preglasavanje(pr); korice(ko); prijevod(Pv).5. C-oznacavanje -uskladjenost proizvoda sa relevantnim esencijalnim zahtjevima odredbama jedne ili vise direktive EU kao i provodjenje odgovarajuce procedure ocjenjivanja uskladjenosti , postavljanje C znaka. On je prvenstveno okrenut prema strucnjacima kao dokaz da je provjerom utvrdjeno da je proizvod oznacen C znakom podoban za upotrebu na podrucju EU, a time zadovoljava temeljne zahtjeve direktive novog pristupa. C-oznaka postavlja proizvodjac ili ovlasten zastupnik i mora biti obavezno postavljen prije plasiranja proizvoda na trziste i stavi u upotrebu. C pokazuje da je proizvod uskladjen sa svim direktivama. 6.Naslovna strana BAS standarda je: BAS XX XXX YYYY ( mjesec godina izdanje)7.Inspekcija predstavlja pregled dizajna proizvoda,usluga, procesa ili postrojenja i utvrdjivanja nihove uskladjenosti sa specificnim zahtjevima ili na osnovu profesionalnog prosudjivanja sa opcim zahtjevima. BAS ISO/IEC 17020:2001-opci kriterij za rad raznih tipova tijela za obavljanje inspekcije. Postoje tri tipa inspekcijskih tijela: inspekcijsko tijele A, B, C.4glava1.Sta sadrze diskretne oznake i koji je njihov zadatak?Sadrze: naziv proizvodjaca ili pakera sa naznakom proizvodjaca ili pakera; -lokacija proizvodjaca ili pakera; -tehnicki ili trgovacki naziv proizvoda; -sastavne dijelove izrazene u odg. SI jedinicama; -neto i bruto masu ili zapreminu ili proizvod; -datum proizvodnje; -kretki opis obrade; -rok vaznosti proizvoda; -geografsko porijeklo materijala; -oznaka nivoa kvaliteta; -oznaka za cistocu proizvoda; -specificnost pakovanja,rukovanja. Zadatak oznake je da obavjesti korisnika ili vrsioca transporta o: osnovnim karakteristikama robe; nihovoj kolicini; porijeklu; namjeni ; nacinu rukovanja.5grupa1.Sta je kompleks ambalaze i navesti postupke njenog dobijanja? Primjer kompleksne ambalaze je tetrapak,idealan je za transport, s obzirom da je njegova tezina u odnosu na staklo je smanjena sa 600g na 18g.Standardni normalni materijali za tetrapak je: spolja parafin; sredisnji sloj hartija, unutrasnji sloj polietilen. Postupci dobijanja ambalaze su:kasiranje tj sljepljivanjem nekim vezivom; ekskluzivno laminiranje tj oslojavanje; bešihtovanje tj povrsinsko oplemenjivanje.2.Izbor ambalaze podrazumijeva:tehnicke osobine;vanjski izgled; sposobost trajnosti i zastite ambalaze; svojstvo funkcionalnosti; da se garantuje potrebna sirovina; ekoloska podobnost ambalaze.3.Komercijalna ambalaza-tipizirana, deklarisana ambalaza namjenjena za proizvode koji se predaju potrosacu. Ima preko 400 tipova pakovanja.Primjer:dozirana pakovanja sa homogenim i heterogenim sadrzajem.4.Dimenzije paleta: 800x1000mm; 800x1200mm; 1000x1200mm.5.Prema obliku palete mogu biti:ravne(sa jednim podom,2 poda reverzibilni i nereverzibilni, sa 2 ulaza,4ulaza, sa donjim podom po obodu); Stubne(ravne palete sa stubovima od 600mm do 1m na uglovima, ako je oblozen zicom predstavlja se u boks paletama); Boks( transportno manipulativno sredstvo sanducastog oblika , predstavlja prelaz izmedju ravne i stubne palete, visina je 970mm a ako su sa poklopcem 700mm.)6.Transportna ambalaza moze biti:samo spoljna ili samo unutrasnja;povratna ucestvuje samo djelimicno u cjelini; nepovratna ucestvuje 100% u cjelini,npr,razvoj integralnog transporta.7.Sta je kontejnerizovanje?Podjela kontejnera prema primjeni!Stavljanje robe sa ili bez ambalaze u posebne sudove najmanje zapremine 1m3 naziva se kontejnerizovanje.Prema primjeni se dijele na: transportni,skladisni, kontejneri koji u toku

transporta obavljaju neke tehnoloske operacije.8.Transportni kontejneri mogu biti:Univerzalni( kontejneri za opcu upotrebu i kontejneri za posebnu namjenu); Kontejnere za posebne terete.9. Oznake koje palete moraju nositi oznake koje se utiskuju na lice nozice i to vidljivo sa njihove poduzne strane a to su:standardne oznake EUR, koje se nanose na denu nozicu palete;-Standardne skracenice vlasnika paleta, npr.ŽFBIH sa slovima cija je visina najmanje 40mm, a nanosi se na lijevu nozicu palete; -znak proizvodjaca koji se nanosi na srednjoj nozici u ravnini predhodne oznake.10.Podjela paleta prema namjeni:-palete za jednokratnu upotrebu,-povratne palete; palete za internu upotrebu; razmjenjiva paleta.11.Pod pojmom paleta prema standardu ISO445 podrazumijeva se tovarna podloga minimalne visine sa nosecom horizontalnom ravni pogodnom za slaganje tereta koja se koristi pri skladistenju, rukovanju, i prijevozu, a koja je konstrukciono prilagodjena za rukovanje viljuskastim zahvatnm uredjajima ili drugom slicnom robom.12.Ravne podloge mogu biti:-palete s jednim podom, -palete sa 2poda(reverzibilne i nereverzibilne);- palete sa 2 ulaza, -palete sa 4 ulaza,- palete sa donjim podom po obodu.13.Kombinovana ambalaza-primjer je aerosol-pakovanje. Pod ovom vrstom pakovanja podrazumijevaju se sva pakovanja tecnih, pastoznih i praskastih materijala koja se nalaze pod pritiskom u bocama za rasprsivanje, koje su opremljene ventilom i rasprsivacem. Smije se po pravilu puniti samo jednaput.14. Uloga ambalaze je da:-stiti robu, -olaksava manipulisanje prilikom prodaje i skladistenja;-garantuje porijeklo robe,- dodaje estetska svojstva,-popunjava racionalno tovarni prostor;-obezbijedi ekonomicnije i uspjesnije poslovanje,-nedjeluje na upakovani proizvod;-stiti od svjetlosti, udara i glodara...15.Podjela ambalaze mozemo posmatrati sa vise aspekata zavisno od:-materijala od kojih je izgradjena, -namjeni kojoj sluzi, -upotrebljivosti, -odobini materijala i roba koje se pakuju; -specificnosti prevoznog sredstva i podrucja distribucije; -karakteristika pojedinih karika u transportnom lancu i distribuciji; -mjestu snosenja troskova ambalaze. Materijal od kojeg je ambalaza izradjena moze biti: metal;drvo; staklo; plastika; papir i karton; tekstil; ostali materijali; novokombinovani materijali; kompleksni materijali.6glava1. Procedura ocjenjivanja uskladjenosti ukljucuje:ispitivanje , inspekciju, certifikaciju,akreditiranje a podrzane su standardizacijom . 2. .Oznacavanje opasnih materija u bojama –boca: plava –za kiseonik; crvena-za vodik i druge zapaljive gasove;zuta za acitilen; zelena-za azot; siva-za nezapaljive gasove.7grupa 1.Objasniti opcu strukturu numericke firme kodiranja EAN 13? EAN13=AA BBBBB CCCCC D.. A-oznaka nacionalne organizacije, B=proizvodjac ili poker, C=individualna sifra proizvoda, D=kontrolni broj 2.Nivoi kvaliteta su: Izuzetan(extra; Deluxe;Superior; Export;Purissima); Dobar( I klasa; kvalitet I; klasa A, A, I; prima; super); Srednji(II klasa; klasa B, II,B;medio, srednji kvalitet); Donji( IIIklasa;kolona C, III,C;tercia; Consun;Markontil).3.Transportni aspekt obuhvata:materijale za tehniku transporta-ugradbeni materijali; transportujuci materijali-materijali koji se transportuju; transport materijala- ponasanje, pakovanje, skladistenje, rukovanje i optimizacija. 4. Postoje 4 sistema za identifikaciju:klasicni, magnetni, opticki i elektromagnetni sistem.5.GLN je numericki kod koji identifikuje bilo koju pravnu, funkcionalnu, fizicku lokaciju u okviru poglavnih ili organizacionih cjelina.6.Struktura podataka predstavlja identifikacijske brojeve od 8,12,13,14 cifara i to; a) (oooooo +EAN/UCC-8) ; b)(00+UCC-12); c)(0+EAN/UCC-13); d)EAN/UCC -14.7.Simbolicko oznacavanje: a)EAN/UCC;b)ITF-14; c)UCC/EAN-128.8.EAN/UPCsimbologija-je numericka simbologija standardnih dimenzija koja se koristi za ocuvanje na mjestu prodaje.EAN/UPC simboli su: EAN-13, EAN-8, UPC-A I UPC-E.9.Sistem numerisanja ima 3 glavna elementa, a to su: a)opci broj trgovinskog artikla GTIN; b)serijski kod za transport pakovanja SSCC; c)opce lokacijski broj GLN. GTIN ili struktura podataka je broj koji se koristi za jedinstvenu identifikaciju trgovinskih artikala sirom svijeta; SSCC predstavlja broj ili strukturu podataka koji se koriste za jedinstvenu identifikaciju logistickih jedinica u transportu. GLN-koristi se za identifikaciju firme ili organizaciju kao pravni subjekt. Koristi se takodje za identifikaciju fizicke lokacije ili funkcionalne jedinice unutar jedne firme.10.EAN/UCC-je medjunarodni sistem kodiranja, simbolizacije i identifikacije predmeta. Ovi standardi omogucuju nacionalnu i medjunarodnu komunikaciju izmedju svih trgovinskih partnera.11. Klasificiranje se moze vrsiti na vise nacina, opci principi i kriterij su sljedeci: a)gotov proizvod se klasificira prema svojoj

funkciji ili namjeni;b) gotovi proizvodi koji su cjelina a sadrze vise predmeta koji imaju visestruku primjenu mogu biti klasificirani u sve klase koje odgovaraju njegovoj namjeni; c)prirodni materijali, preradjeni ili ne preradjeni , klasificiraju se prema vrsti materijala koji sadrze; d) proizvodi koji su namjenjeni da budu dio tog proizvoda u klasificiranju su u istu klasu kao i taj proizvod; e)kad se proizvod gotov ili preradjen svrsta prema materijalu od kojeg je izgradjen svrstava se u onu grupu koji materijal dominira; f) kutije za pakovanje proizvoda u principu se klasificiraju u istu klasu u kojoj je klasificiran proizvod.