rynek kart p∏atniczych w polsce

Rynek ka r t p ∏a tn i czychw Po l sce

Warszawa, sierpieƒ 2003 r.

Projekt graficzny:

Oliwka s.c.

Sk∏ad i druk:Drukarnia NBP

Wyda∏:Narodowy Bank PolskiDepartament Komunikacji Spo∏ecznejul. Âwi´tokrzyska 11/21, 00-919 Warszawa

www.nbp.pl

© Copyright Narodowy Bank Polski, 2003

RYNEK KART P¸ATNICZYCH W POLSCE 3

Spis treÊci

Wst´p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

1. Charakterystyka polskiego rynku kart p∏atniczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

1.1. Rynek kart p∏atniczych jako element krajowego systemu p∏atniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

1.2. Historia polskiej karty p∏atniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

1.3. Rynek kart p∏atniczych w Polsce w 2002 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

1.3.1. Rozwój rynku kart p∏atniczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

1.3.2. Bankomaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

1.3.3. Sieç punktów akceptujàcych p∏atnoÊci kartami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

1.3.4. Systemy p∏atnoÊci rozliczajàce transakcje kartami p∏atniczymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

1.4. Aspekty prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

1.5. Przest´pstwa kartowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

1.6. Organizacje zajmujàce si´ problematykà kart p∏atniczych, w tym rola banku centralnego

w zakresie rynku kart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

2. Rynek kart p∏atniczych w Polsce na tle innych rynków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

2.1. Karty p∏atnicze w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

2.1.1. Karty w obiegu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

2.1.2. Transakcje kartami w bankomatach i punktach handlowo-us∏ugowych . . . . . . . . . . . .20

2.1.3. Sieç punktów handlowo-us∏ugowych wyposa˝onych w elektroniczne terminale . . . . .21

2.1.4. Sieç bankomatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

2.2. Polski rynek na tle rynków w krajach kandydujàcych do cz∏onkostwa w Unii Europejskiej . . . .22

2.2.1. Karty w obiegu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

2.2.2. Transakcje w bankomatach i punktach handlowo-us∏ugowych . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

4. Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

5. Dane statystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

Spis treÊci

4

Wst´p

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Wst´p

Od poczàtku lat 90. XX wieku obserwowany jest w Polsce intensywny rozwój rynku kart p∏at-niczych. Karty sta∏y si´ nie tylko g∏ównym elementem polityki detalicznej banków komercyjnych, aletak˝e najcz´Êciej u˝ywanà formà bezgotówkowych rozliczeƒ pieni´˝nych stosowanà w p∏atno-Êciach detalicznych.

Celem niniejszej publikacji jest pokazanie dotychczasowego rozwoju bankowego rynku kartp∏atniczych w Polsce. W opracowaniu pomini´te zosta∏y karty wydawców niebankowych (g∏ówniefirm zwiàzanych z sieciami supermarketów oraz koncernów paliwowych), gdy˝ ta kategoria wy-dawców b´dzie obj´ta obowiàzkami sprawozdawczoÊci wobec NBP dopiero z dniem wejÊcia w ˝y-cie ustawy z dnia 12 wrzeÊnia 2002 r. o elektronicznych instrumentach p∏atniczych, czyli od dnia12 paêdziernika 2003 r. Mo˝na jedynie stwierdziç, ˝e udzia∏ tego rodzaju kart w rynku jest obecnieniewielki, choç ich liczba wykazuje tendencj´ wzrostowà.

Opracowanie sk∏ada si´ z dwóch cz´Êci. W pierwszej cz´Êci skoncentrowano si´ na przedsta-wieniu zakresu funkcjonowania i elementów sk∏adowych rynku kart p∏atniczych, ze szczególnymuwzgl´dnieniem sytuacji w 2002 r. Scharakteryzowano tu polski rynek kart p∏atniczych, umiejsca-wiajàc go w obr´bie krajowego systemu p∏atniczego. Ponadto przedstawiono syntetycznà histori´polskiej karty p∏atniczej, dane statystyczne na temat wydanych kart i transakcji kartowych, a tak˝estan rozwoju infrastruktury technicznej akceptujàcej p∏atnoÊci kartami, a wi´c sieci bankomatówi punktów honorujàcych p∏atnoÊci. Opisano tak˝e zagadnienia zwiàzane z przest´pstwami karto-wymi oraz politykà banku centralnego w zakresie rynku kart p∏atniczych, jak równie˝ zaprezento-wano podstawowà charakterystyk´ systemów rozliczajàcych transakcje kartowe.

W drugiej cz´Êci opracowania skupiono si´ na ukazaniu, w formie analizy porównawczej, sta-nu rozwoju rynku kart p∏atniczych w Polsce na tle innych krajów wed∏ug obecnie dost´pnych da-nych z ostatnich lat. Zaprezentowano rozwój g∏ównych elementów polskiego rynku w porównaniuz rynkami charakteryzujàcymi si´ d∏u˝szà tradycjà funkcjonowania w Unii Europejskiej, a tak˝e z ryn-kami istniejàcymi w krajach kandydujàcych, podobnie jak Polska, do cz∏onkostwa w Unii Europej-skiej (analiza zosta∏a przeprowadzona na podstawie danych z 2001 r.).

Na koƒcu opracowania znajduje si´ aneks, zawierajàcy wyjaÊnienia najwa˝niejszych zwrotówi terminów u˝ytych w tekÊcie, a tak˝e dane statystyczne dotyczàce polskiego rynku kart p∏atniczych.

Publikacja ta zosta∏a przygotowana przez pracowników Departamentu Systemu P∏atniczegoNarodowego Banku Polskiego przy wspó∏pracy kilku ekspertów zajmujàcych si´ problematykà kartp∏atniczych, którym wyra˝am podzi´kowanie za okazanà pomoc. Jest to pierwsze opracowanieszczegó∏owo omawiajàce polski rynek kart p∏atniczych prezentowane przez Narodowy Bank Polski.Zamierzeniem Narodowego Banku Polskiego jest przygotowywanie podobnej publikacji w kolejnychlatach.

Mam nadziej´, ˝e informacje zawarte w prezentowanej publikacji pozwolà na przybli˝enie za-gadnieƒ zwiàzanych z rynkiem kart p∏atniczych w Polsce i b´dà u˝yteczne nie tylko dla praktyków ban-kowych i studentów finansów, informatyki i bankowoÊci, ale tak˝e dla wszystkich tych, którzy pragnàdowiedzieç si´ czegoÊ wi´cej na temat jednego z elementów krajowego systemu p∏atniczego.

Adam Tochmaƒski

Dyrektor Departamentu Systemu P∏atniczego

1

Charakterystyka polskiego rynku kart p∏atniczych


1Charakterystyka polskiego rynku kart p∏atniczych

1.1. Rynek kart p∏atniczych jako element krajowego systemu p∏atniczego

System p∏atniczy mo˝na najogólniej zdefiniowaç jako system sk∏adajàcy si´ z okreÊlonej gru-py instytucji, ustalonych instrumentów i procedur wykorzystywanych do zapewnienia obiegu pie-niàdza na danym obszarze geograficznym, którym zazwyczaj jest jeden kraj. Mo˝na zatem mówiço krajowym systemie p∏atniczym obejmujàcym ca∏oÊç problematyki p∏atnoÊci dokonywanych na te-rytorium danego kraju. System p∏atniczy danego kraju cz´sto nie jest jednak z∏o˝ony z jednego po-wszechnego i uniwersalnego mechanizmu dokonywania p∏atnoÊci, który obs∏ugiwa∏by transakcjeka˝dego rodzaju, tj. zarówno p∏atnoÊci wysokokwotowe, jak i detaliczne w formie tradycyjnej.W wi´kszoÊci krajów funkcjonuje wi´cej takich mechanizmów, wyodr´bnionych w sposób instytu-cjonalny i prawny, zwanych systemami p∏atnoÊci. Przez poj´cie systemu p∏atnoÊci rozumie si´ za-tem konkretny system rozliczajàcy w okreÊlony sposób danego rodzaju transakcje, np. system roz-liczeƒ transakcji detalicznych czy system rozliczeƒ transakcji kartami p∏atniczymi.

Ka˝dy z krajowych systemów p∏atniczych sk∏ada si´ z jednego lub kilku wyodr´bnionych sys-temów p∏atnoÊci, obs∏ugujàcych najcz´Êciej ró˝nego rodzaju p∏atnoÊci, ale sà te˝ systemy p∏atnoÊcitransgranicznych, które obs∏ugujà p∏atnoÊci dokonywane mi´dzy ró˝nymi krajami. Wspó∏zale˝noÊçmi´dzy krajowymi systemami p∏atniczymi a systemami p∏atnoÊci w ró˝nych krajach przedstawiaschemat 1.

Schemat 1 System p∏atniczy a system p∏atnoÊci

Karta p∏atnicza jest jednym z instrumentów p∏atniczych, tj. narz´dziem za którego poÊrednic-twem dokonywana jest p∏atnoÊç. S∏u˝y ona g∏ównie do dokonywania p∏atnoÊci detalicznych. Sys-tem rozliczania kart p∏atniczych jest zatem jednym z systemów p∏atnoÊci detalicznych, który w od-ró˝nieniu od niektórych innych systemów przede wszystkim wyró˝nia si´ stosowanyminstrumentem p∏atniczym. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2002 r. nr72, poz. 665 z póêniejszymi zmianami) definiuje kart´ p∏atniczà jako kart´ identyfikujàcà wydawc´

Krajowy system p∏atniczy



System p∏atnoÊci

transgranicznych

System p∏atnoÊci

System p∏atnoÊci

System p∏atnoÊci

System p∏atnoÊci

System p∏atnoÊci System

p∏atnoÊci

System p∏atnoÊci

System p∏atnoÊci

System p∏atnoÊci

i upowa˝nionego posiadacza, upowa˝niajàcà do wyp∏aty gotówki lub dokonywania zap∏aty,a w przypadku karty wydanej przez bank lub instytucj´ ustawowo upowa˝nionà do udzielania kre-dytu, tak˝e do dokonywania wyp∏aty gotówki lub zap∏aty z wykorzystaniem kredytu.

Karta bankomatowa s∏u˝y wy∏àcznie do wyp∏aty gotówki z bankomatu. Karta p∏atnicza dajenatomiast mo˝liwoÊç, oprócz wyp∏aty gotówki, dokonywania p∏atnoÊci w punktach handlowo--us∏ugowych honorujàcych karty danego wydawcy i to nie tylko na terenie danego kraju (karta o za-si´gu krajowym), ale w wielu rejonach Êwiata (karta o zasi´gu mi´dzynarodowym). Istnieje wiele ro-dzajów kart, które dzieli si´ w zale˝noÊci od przyj´tego kryterium klasyfikacji. Podstawowymkryterium jest sposób regulowania p∏atnoÊci, który dzieli karty na: kredytowe, debetowe i obcià˝e-niowe (z odroczonà p∏atnoÊcià, typu charge).

Rynek kart p∏atniczych w Polsce funkcjonuje w obr´bie krajowego systemu p∏atniczego jakocz´Êç systemu p∏atnoÊci detalicznych.

1.2. Historia polskiej karty p∏atniczej

Karty p∏atnicze pojawi∏y si´ w Polsce ju˝ pod koniec lat 60. XX w. By∏y to jednak karty wyda-wane przez banki zagraniczne, którymi turyÊci mogli regulowaç w bardzo ograniczonym zakresieswoje p∏atnoÊci. Niewiele jednak by∏o w Polsce miejsc, w których mo˝na by∏o p∏aciç kartami; g∏ów-nie by∏y to placówki zwiàzane z biurem podró˝y Orbis, ekskluzywne hotele i restauracje. Krajowyrynek kart p∏atniczych zaczà∏ si´ rozwijaç w Polsce dopiero w latach 90. ubieg∏ego wieku. Wiàza∏osi´ to g∏ównie z przeprowadzonymi w naszym kraju po 1989 r. reformami, które wp∏yn´∏y równie˝na kszta∏t krajowego sektora bankowego. Rzutowa∏y one tak˝e bezpoÊrednio na przekszta∏caniebankowoÊci detalicznej. Banki zacz´∏y oferowaç klientom nowego rodzaju produkty i us∏ugi, wÊródktórych pojawi∏y si´ równie˝ karty p∏atnicze.

Na poczàtku lat 90. niewiele polskich banków oferowa∏o ten produkt. DoÊç umiarkowane by-∏o zainteresowanie klientów nowym instrumentem p∏atniczym, brakowa∏o tak˝e odpowiedniej infra-struktury technicznej akceptujàcej p∏atnoÊci kartami. Pierwsze karty p∏atnicze zosta∏y wydane przezkrajowe banki w 1991 r. Wtedy to Bank Polska Kasa Opieki SA wyda∏ kart´ dla klientów indywidual-nych. By∏a to karta bankomatowa po∏àczona z rachunkiem oszcz´dnoÊciowym posiadacza. W tymsamym roku pojawi∏a si´ na rynku, w ofercie Banku Inicjatyw Gospodarczych SA, pierwsza mi´dzy-narodowa karta p∏atnicza VISA, typu business. Stopniowo tak˝e inne banki zacz´∏y si´ w∏àczaç w ak-cj´ wydawania kart p∏atniczych. Jednak jeszcze na koniec 1993 r. na rynku by∏o niespe∏na 50 tys. wy-danych przez banki kart i oko∏o 6,8 tys. urzàdzeƒ akceptujàcych p∏atnoÊci nimi. Znaczne o˝ywieniew rozwoju polskiego rynku nastàpi∏o dopiero po 1994 r. W 1995 r. pojawi∏a si´ na rynku pierwszabankowa karta kredytowa, kiedy Bank Polska Kasa Opieki SA zaoferowa∏ swoim klientom kart´ „Part-ner” o zasi´gu krajowym (poczàtki polskiej karty bankowej przedstawia tabela 1). Na koniec 1995 r.liczba wydanych przez banki kart wzros∏a w porównaniu z rokiem 1994 o ponad 266%, a liczba zre-alizowanych nimi transakcji zwi´kszy∏a si´ o ponad 108%. W 1996 r. w obrocie by∏o ju˝ ponad mi-lion ró˝nego rodzaju kart, którymi zrealizowano ponad 10,5 mln transakcji.

Tabela 1 Poczàtki polskiej karty bankowej

6

1



DDaattaa WWyyddaawwccaa RRooddzzaajj kkaarr ttyy

Po∏owa lat 80. XX w. Bank Polska Kasa Opieki SA Karta identyfikacyjna umo˝liwiajàca wyp∏at´ gotówki

1991 r. Bank Inicjatyw Gospodarczych SA Klasyczna karta p∏atnicza typu VISA

1993 r. Bank Polska Kasa Opieki SA Karta Visa Classic dla indywidualnych klientów – pierwsza w EuropieWschodniej dwuwalutowa karta o zasi´gu mi´dzynarodowym

1995 r. Bank Polska Kasa Opieki SA Karta „Partner” – pierwsza polska karta kredytowa

1



W kolejnych latach nastàpi∏ dalszy wzrost liczby kart p∏atniczych, co wynika∏o z doÊç bogateji ró˝norodnej oferty banków w zakresie kart, która w coraz wi´kszym stopniu odpowiada∏a potrze-bom zmieniajàcego si´ rynku finansowego oraz wymaganiom potencjalnych klientów. Spowodo-wa∏o to umocnienie si´ tendencji wzrostowej liczby kart p∏atniczych w obiegu oraz wolumenu zre-alizowanych nimi transakcji. W latach 1997-2001 liczba kart p∏atniczych w obiegu wzrasta∏aodpowiednio o: 140,2%, 41,7%, 113,9%, 36,1% i 27,5%. W tym samym okresie liczba transakcjizrealizowanych kartami zwi´ksza∏a si´ o: 189,7%, 112,8%, 142,7%, 77,8% oraz 40,5%. Na koniec2002 r. na rynku by∏o ju˝ ponad 16,9 mln kart, którymi klienci zrealizowali ponad 465,9 mln trans-akcji. Liczb´ wydanych przez banki kart (zarówno p∏atniczych, jak i bankomatowych) oraz liczb´zrealizowanych nimi transakcji od 1993 r. ilustruje wykres 1.

Wykres 1 Liczba wydanych przez banki kart oraz liczba zrealizowanych nimi transakcji w la-tach 1993-2002

1.3. Rynek kart p∏atniczych w Polsce w 2002 r.

Rozwój rynku kart p∏atniczych w ka˝dym kraju mo˝na scharakteryzowaç na podstawie anali-zy kilku kluczowych elementów:

1) liczby i struktury wydanych kart p∏atniczych,

2) wolumenu transakcji dokonanych przy u˝yciu kart p∏atniczych,

3) dost´pnoÊci bankomatów b´dàcych do dyspozycji posiadaczy kart,

4) sieci punktów honorujàcych p∏atnoÊci kartami,

5) systemów p∏atnoÊci rozliczajàcych p∏atnoÊci kartami.

1.3.1 Rozwój rynku kart p∏atniczych

Na koniec 2002 r. w proces wydawania kart zaanga˝owanych by∏o 38 banków, które wyda-∏y do tego momentu ponad 16,9 mln kart. Kartami tymi zrealizowano w 2002 r. 465,9 mln trans-akcji o wartoÊci 109 mld z∏. W stosunku do 2001 r. powy˝sze dane oznaczajà wzrost liczby karto 17,6%, liczby transakcji kartami o 17,9% i wartoÊci transakcji kartami o 23,6%.

Na rynku dominowa∏y karty p∏atnicze, których udzia∏ w ogólnej liczbie kart wyniós∏ na koniec2002 r. 97,5%, co prezentuje wykres 2.

0

50 000 000

100 000 000

150 000 000

200 000 000

250 000 000

300 000 000

350 000 000

400 000 000

450 000 000

500 000 000

liczba transakcji

liczba transakcji

20022001 2000 1999 1998 1997 1996 1995199419930

2 000 000

4 000 000

6 000 000

8 000 000

10 000 000

12 000 000

14 000 000

16 000 000

18 000 000

liczba kart

liczba kart

8

1



Wykres 2 Udzia∏ kart p∏atniczych i bankomatowych w ogólnej liczbie kart wydanych przezbanki na koniec 2002 r.

Pod wzgl´dem sposobu realizowania p∏atnoÊci kartami na koniec 2002 r. struktura kartkszta∏towa∏a si´ nast´pujàco: karty debetowe stanowi∏y 89,1%, karty obcià˝eniowe 6,1%, a kartykredytowe 4,8% wszystkich wydanych kart, co przedstawia wykres 3. Karty debetowe znalaz∏y si´w ofercie 30 banków, karty obcià˝eniowe proponowa∏o 20, a karty kredytowe 9 banków. W posia-daniu u˝ytkowników znalaz∏o si´ 15 mln kart debetowych, ponad milion kart obcià˝eniowych i 827tys. kart kredytowych. Dominacja kart debetowych jest obecnie cechà charakterystycznà polskiegorynku. Karty tego rodzaju zdominowa∏y rynek nie tylko pod wzgl´dem liczby, ale tak˝e wolumenutransakcji. W 2002 r. zrealizowano tymi kartami ponad 417,7 mln transakcji, co stanowi∏o 89,7%wszystkich transakcji kartami, o wartoÊci ponad 96,4 mld z∏.

Wykres 3 Struktura udzia∏owa kart wg sposobu rozliczania nimi p∏atnoÊci (stan na koniec 2002 r.)

Wykres 4 Struktura transakcji kartami na koniec 2002 r.

2,5%

karty bankomatowe

97,5%

karty p∏atnicze

4,8%6,1%

karty kredytowe

89,1%

karty debetowe karty obcià˝eniowe

25,4%

wyp∏aty gotówki w bankomatach i kasach banków

74,6%

p∏atnoÊci w punktach handlowo-us∏ugowych

1



W 2002 r. kartami zrealizowano ogó∏em 465,9 mln transakcji. Na t´ wielkoÊç sk∏adajà si´ za-równo bezgotówkowe p∏atnoÊci w punktach handlowo-us∏ugowych, jak równie˝ operacje wyp∏atygotówki za poÊrednictwem bankomatów i kas banków. W omawianym okresie posiadacze kart do-konali 347,8 mln transakcji w bankomatach i kasach banków, co stanowi oko∏o 74,7% wszystkichtransakcji kartami, oraz 118,1 mln transakcji w punktach handlowo-us∏ugowych (25,3% wszystkichtransakcji). Sytuacj´ t´ obrazuje wykres 4.

Pod wzgl´dem technologii zapisu danych na karcie na koniec 2002 r. dominowa∏y karty ma-gnetyczne, których udzia∏ w ogólnej liczbie kart wydanych przez banki wyniós∏ 99,76%. Oprócz te-go na rynku wyst´pujà w Êladowych iloÊciach karty wyposa˝one w pasek magnetyczny i mikropro-cesor, karty wyposa˝one w mikroprocesor oraz karty wirtualne. Ich udzia∏ w ogólnej liczbie kartna rynku wyniós∏ odpowiednio: 0,06%, 0,14% i 0,04%.

1.3.2. Bankomaty

Na koniec 2002 r. posiadacze kart mogli wyp∏acaç gotówk´ w 7.145 bankomatach rozmiesz-czonych w ca∏ym kraju. W porównaniu z 2001 r. liczba bankomatów wzros∏a o 10,3%. Wielez funkcjonujàcych obecnie na rynku bankomatów to urzàdzenia wielofunkcyjne, z których posiada-cze kart mogà korzystaç przez ca∏à dob´. Chocia˝ z roku na rok liczba bankomatów w Polsce sys-tematycznie wzrasta, to nale˝y zaznaczyç, ˝e ich rozmieszczenie na terenie ca∏ego kraju jest bardzonierównomierne. Liczb´ bankomatów w Polsce w latach 1993-2002 ilustruje wykres 5.

Wykres 5 Liczba zainstalowanych w Polsce bankomatów w latach 1993-2002

1.3.3. Sieç punktów akceptujàcych p∏atnoÊci kartami

Na koniec 2002 r. klienci mogli p∏aciç kartami w ponad 112 tys. punktów handlowo-us∏ugo-wych, w których w ciàgu ca∏ego roku zrealizowano ponad 118,1 mln transakcji o wartoÊci 17 mldz∏. Punkty handlowo-us∏ugowe by∏y obs∏ugiwane przez pi´ç centrów autoryzacyjno-rozliczenio-wych. Najwi´kszy udzia∏ w rynku pod wzgl´dem liczby podpisanych umów o akceptacj´ kart p∏at-niczych w Polsce mia∏a firma PolCard SA, która jest centrum autoryzacyjno-rozliczeniowym o zasi´-gu ogólnokrajowym. Oprócz spe∏niania funkcji autoryzacyjno-rozliczeniowej PolCard SA m.in.wspó∏pracuje z bankami wydajàcymi karty oraz oferuje zarzàdzanie sieciami bankomatów w trybieon-line. Drugim co do wielkoÊci centrum na rynku, równie˝ o zasi´gu ogólnokrajowym, jest Cen-trum Kart i Czeków Banku Polska Kasa Opieki SA. Oprócz nich na rynku funkcjonujà tak˝e CentrumKart Banku Zachodniego WBK SA, spó∏ka e-Service SA nale˝àca do Powszechnej Kasy Oszcz´dnoÊciBanku Polskiego SA oraz Citi Acceptance Banku Handlowego SA. Ponadto istniejà wyodr´bnione zestruktur niektórych banków jednostki organizacyjne, spe∏niajàce funkcje lokalnych centrów autory-zacyjno-rozliczeniowych, g∏ównie dla transakcji z u˝yciem kart p∏atniczych emitowanych przez ma-cierzyste banki. Do tej grupy nale˝y zaliczyç tak˝e instytucje niebankowe, np. American Express.

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

8 000

2002200120001999199819971996199519941993

91 214

1 440

2 009

3 949

6 476

7 145

5 266

523118

10

1



Liczba placówek honorujàcych p∏atnoÊci kartami wzrasta w Polsce systematycznie od kilku lat.W ostatnich trzech latach zauwa˝alny jest jednoczeÊnie wolniejszy wzrost liczby punktów akceptu-jàcych p∏atnoÊci kartami, co ilustruje wykres 6. Nale˝y jednak zwróciç uwag´, ˝e wÊród nich sà m.in.hipermarkety, w których posiadacze kart dokonujà zakupów na du˝à skal´.

Wykres 6 Liczba punktów akceptujàcych p∏atnoÊci kartami w Polsce w latach 1995-2002(w tys.)

1.3.4. Systemy p∏atnoÊci rozliczajàce transakcje kartami p∏atniczymi

W Polsce funkcjonujà trzy odr´bne systemy rozliczajàce transakcje kartami p∏atniczymi wyda-nymi przez polskie banki, dokonane przez ich posiadaczy na rynku krajowym: Krajowy System Roz-liczeƒ (KSR), b´dàcy w∏asnoÊcià spó∏ki PolCard SA, Europay Domestic Clearing and Settlement Sys-tem (EDCSS), prowadzony przez organizacj´ MasterCard Europe, oraz VISA National NetSettlement System (VNNSS), b´dàcy w∏asnoÊcià organizacji VISA INTERNATIONAL. W przypadkutransakcji dokonanej przez posiadacza polskiej karty p∏atniczej za granicà lub kartà p∏atniczà wyda-nà za granicà w Polsce jej rozliczenie nastàpi w systemie mi´dzynarodowym tej organizacji, w któ-rej zrzeszony jest bank-wydawca karty. Systemy b´dàce w∏asnoÊcià organizacji VISA National NetSettlement System (VNNSS), b´dàce w∏asnoÊcià organizacji VISA INTERNATIONAL i MasterCard Eu-rope, rozliczajà wy∏àcznie transakcje dokonane kartami p∏atniczymi w∏asnych organizacji, natomiastKSR rozlicza transakcje dokonane wszystkimi rodzajami kart p∏atniczych, wydanymi przez polskiebanki. Wszystkie trzy systemy krajowe dzia∏ajà zgodnie z zasadà wielostronnej kompensaty nale˝-noÊci i zobowiàzaƒ uczestników i korzystajà z tego samego poÊrednika rozliczeniowego, którym jestjeden z banków komercyjnych, rozliczajàcy otrzymane z ww. systemów kwoty netto za poÊrednic-twem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA. Tak wić systemy rozliczeƒ kart p∏atniczych w Polsce charak-teryzujà si´ zaanga˝owaniem dwóch poÊredników rozliczeniowych przed dokonaniem finalnegorozrachunku w systemie SORBNET w Centrali NBP (na sesjach rozrachunkowych KIR SA). Zaletà ta-kiego rozwiàzania jest dokonanie rozliczenia mi´dzy uczestnikami w pieniàdzu banku centralnego,a nie poprzez ich rachunki w banku rozliczeniowym. O takich, a nie innych zasadach funkcjonowa-nia opisywanych systemów zadecydowa∏y same zainteresowane banki w momencie opracowywa-nia ich zasad dzia∏ania, czyli w drugiej po∏owie lat 90. XX wieku. Byç mo˝e równie˝ z tego powo-du schemat rozliczeƒ w poszczególnych systemach jest bardzo podobny i ró˝ni si´ jedynieterminami przesy∏ania wyników kompensaty do banku rozliczeniowego, a co za tym idzie ró˝nymiterminami dokonywania przez ten bank identycznych rodzajów operacji w KIR SA. Z tego wzgl´duszczegó∏owy opis cyklu rozliczeniowego wraz z ujćiem graficznym jest przedstawiony tylko w od-niesieniu do systemu KSR, b´dàcego w∏asnoÊcià PolCardu. KSR jest zaprezentowany bardziej szcze-gó∏owo, gdy˝ jest jedynym systemem p∏atnoÊci w rozumieniu ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r.o ostatecznoÊci rozrachunku w systemach p∏atnoÊci i systemach rozrachunku papierów wartoÊcio-wych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (Dz.U. z 2001 r. nr 123, poz. 1351). Podlega wić

112,0112,9

93,4

72,3

50,3

38,7

27,9

19,3

0

20

40

60

80

100

120

20022001200019991998199719961995

1



nadzorowi sprawowanemu przez Prezesa NBP na podstawie przepisów ww. ustawy. Pozosta∏e sys-temy, niepodlegajàce prawu polskiemu, nie mieszczà si´ we wspomnianej definicji i w konsekwen-cji nie sà obj´te ww. nadzorem.

Nale˝y równie˝ zwróciç uwag´ na funkcjonowanie rozliczeƒ bilateralnych mi´dzy wydawcàkarty a punktem handlowo-us∏ugowym, dla którego wydawca jest równie˝ (acquier) agentem roz-liczeniowym. W takim przypadku rozliczenie transakcji nast´puje poza ww. systemami.

1.3.4.1. Krajowy System Rozliczeƒ (KSR)

Ogólne informacje

Krajowy System Rozliczeƒ (KSR) funkcjonuje od marca 1997 r. Jest to system p∏atnoÊci prze-znaczony do rozliczania krajowych transakcji dokonanych przy u˝yciu kart bankowych. W systemieKSR mo˝na rozliczaç transakcje dokonane wszystkimi rodzajami kart p∏atniczych wydanymi przezjego uczestników, w tym równie˝ kartami organizacji mi´dzynarodowych VISA i MasterCard. Jegow∏aÊcicielem i operatorem jest spó∏ka PolCard SA. PolCard, oprócz funkcji operatora systemu KSRpe∏ni równie˝ funkcj´ centrum autoryzacyjno-rozliczeniowego, czyli agenta rozliczeniowego w ro-zumieniu ustawy z dnia 12 wrzeÊnia 2002 r. o elektronicznych instrumentach p∏atniczych.

Uczestnikami systemu mogà byç:

a) wszystkie banki wydajàce karty oraz banki lub instytucje finansowe b´dàce akceptantamip∏atnoÊci kartowych pod warunkiem spe∏niania wymogów certyfikacyjnych,

b) instytucje finansowe nieb´dàce bankami, pod warunkiem ˝e reprezentujà je banki, w któ-rych imieniu b´dà przedstawia∏y transakcje (równie˝ muszà spe∏niaç wymogi certyfikacyjne).

Ramy prawne, w których dzia∏a system KSR, opierajà si´ na nast´pujàcych regulacjach:

a) umowach uczestnictwa zawieranych mi´dzy uczestnikami a spó∏kà PolCard SA,

b) umowie mi´dzy spó∏kà PolCard SA a bankiem rozliczeniowym.

Podstawowe funkcje KSR to: przekazywanie transakcji mi´dzy uczestnikami, automatycznenaliczanie op∏at oraz umo˝liwianie rozliczeƒ kompensacyjnych.

Zasady funkcjonowania systemu

Sesje rozliczeniowe KSR odbywajà si´ od poniedzia∏ku do piàtku w systemie ciàg∏ym, z wy-jàtkiem Êwiàt paƒstwowych oraz dni, w których banki nie pracujà. System przez ca∏à dob´ przyj-muje zlecenia p∏atnicze zwiàzane z transakcjami dokonanymi kartami p∏atniczymi.

System KSR obs∏uguje nast´pujàce transakcje:

a) sprzeda˝y w punkcie handlowo-us∏ugowym,

b) uznania, czyli zwrotu Êrodków przez punkt handlowo-us∏ugowy na rzecz posiadacza karty,

c) wyp∏at´ gotówki z wykorzystaniem karty,

d) pobrania Êrodków od d∏u˝nika zgodnie z obowiàzujàcymi regulacjami,

e) reklamacje sprzeda˝y, czyli wycofania zap∏aty przez wydawc´ karty kwestionujàcego s∏usz-noÊç obcià˝enia,

f) reklamacje uznania, czyli zwroty Êrodków przez wydawc´ kwestionujàcego s∏usznoÊç uznania,

g) reklamacje wyp∏aty gotówki, czyli wycofania zap∏aty przez wydawc´ kwestionujàcegos∏usznoÊç obcià˝enia,

h) przekazania Êrodków wierzycielowi z tytu∏u zobowiàzaƒ (zgodnie z obowiàzujàcymi regu-lacjami) lub wycofania transakcji pobrania Êrodków od d∏u˝nika,

i) wycofania: sprzeda˝y, uznania, wyp∏aty gotówki, reklamacji sprzeda˝y, reklamacji uznanialub reklamacji wyp∏aty gotówki.

Ka˝dy z ww. rodzajów transakcji ma swój indywidualny kod; rodzaje transakcji sà zgod-ne z wymogami mi´dzynarodowych organizacji wydajàcych karty p∏atnicze. Transakcje mogàbyç przedstawione do rozliczenia zarówno przez akceptanta transakcji, jak te˝ przez wydaw-c´ karty. Zbiory z transakcjami przekazywane sà do systemu drogà telekomunikacyjnà z zabez-pieczeniem transmisji danych. Transakcje do przetworzenia na dany dzieƒ przyjmowane sàdo godziny 6:00 ka˝dego dnia roboczego. Przys∏anie zbioru po godzinie 6.00 oznacza, ˝e zo-stanie on rozliczony w nast´pnym cyklu rozliczeniowym. Po przekazaniu przez uczestnikówzbiorów zawierajàcych transakcje kartowe nast´puje ich wykonanie poprzez przetworzeniewszystkich danych dostarczonych w sesji rozliczeniowej. Zbiory z transakcjami przychodzàcy-mi do poszczególnych uczestników i raportami dost´pne sà dla banków uczestniczàcych w KSRod godziny 11.00. Uczestnik KSR jest odpowiedzialny za ich odebranie. KSR przeprowadza co-dziennie jednà sesj´ rozliczeniowà, a jej wynikiem jest ustalenie pozycji netto ka˝degoz uczestników systemu w stosunku do systemu, czyli wszystkich pozosta∏ych uczestników (net-to wielostronne).

Wszyscy bezpoÊredni uczestnicy KSR muszà byç uczestnikami Krajowej Izby Rozliczeniowej SA.

Schemat 2 Schemat rozliczenia transakcji w systemie KSR

Schemat rozliczenia transakcji w systemie KSR

11aa.. Posiadacz karty (klient) realizuje p∏atnoÊç kartà w punkcie handlowo-us∏ugowym (u ak-ceptanta).

Je˝eli kwota transakcji przekracza limit przyznany danemu punktowi handlowemu przez cen-trum autoryzacyjno-rozliczeniowe, z którymi ma podpisane umowy o wspó∏pracy, lub karcie, któràpos∏uguje si´ posiadacz, wówczas musi nastàpiç autoryzacja. Podczas niej bank-wydawca karty wy-ra˝a zgod´ na bezgotówkowe dokonanie p∏atnoÊci przez posiadacza karty. Limity te uzale˝nione sàod rodzaju punktu handlowo-us∏ugowego akceptujàcego p∏atnoÊç, rodzaju karty oraz organizacjip∏atniczej, która danà kart´ wyda∏a.

W momencie transakcji terminal automatycznie rozpoznaje rodzaj karty i sprawdza, czy kwo-ta transakcji nie przekroczy∏a limitu ustalonego przez agenta rozliczeniowego dla konkretnego ak-ceptanta, a tak˝e limitu ustalonego przez bank dla danej karty (tego rodzaju informacje zawarte sàna pasku magnetycznym karty lub w mikroprocesorze wtopionym w kart´). JeÊli kwota transakcjinie przekroczy∏a okreÊlonej kwoty, terminal automatycznie wykonuje transakcj´, nie ∏àczàc si´z agentem rozliczeniowym. W takim wypadku terminal sprawdza tylko, czy karta nie figurujena tzw. wewn´trznej stop liÊcie terminala, zawierajàcej zestawienie kart wycofanych z obiegu, któ-ra jest dostarczana co pewien czas przez agenta rozliczeniowego.

12

1



System KSR Bankrozliczeniowy

Bank akceptantaWydawca bank klientaAkceptant

Agentrozliczeniowy

Krajowa IzbaRozliczeniowa SA

NBP

1a

Klient

5a

5b

41b

2 i 3

9

6 7

8

10

1



Je˝eli kwota transakcji przekracza limit danej karty, wówczas terminal automatycznie ∏àczy si´z agentem rozliczeniowym. Je˝eli akceptant nie jest wyposa˝ony w POS (point of sale), autoryzacjajest wykonywana telefonicznie przez sprzedawc´.

11bb.. Akceptant – sprzedawca us∏ugi przesy∏a do agenta rozliczeniowego, z którym ma podpi-sanà umow´ i który jest uczestnikiem systemu KSR, informacj´ o przeprowadzonej transakcji i za-pytanie autoryzacyjne.

22.. Agent rozliczeniowy przesy∏a zapytanie autoryzacyjne do banku – wydawcy karty.

33.. Bank – wydawca karty przesy∏a odpowiedê zwrotnà do agenta rozliczeniowego. Zak∏ada-my, ˝e jest to zgoda na przeprowadzenie transakcji.

44.. Agent rozliczeniowy przesy∏a odpowiedê autoryzacyjnà do akceptanta. W razie zgody ban-ku na przeprowadzenie transakcji nast´puje jej sfinalizowanie i wydanie towaru/zrealizowanie us∏u-gi posiadaczowi karty. W przypadku odpowiedzi odmownej transakcja jest niezrealizowana.

55aa.. Akceptant przesy∏a w ciàgu nocy informacje o dokonanych transakcjach do agenta rozli-czeniowego.

55bb.. Do godz. 6.00 agent rozliczeniowy przesy∏a dane do systemu KSR.

66.. W godz. 6.00-11.00 w KSR odbywa si´ sesja rozliczeniowa.

O godzinie 11.00 raporty i pliki z przetworzonymi transakcjami sà udost´pniane na serwe-rze dla uczestników KSR. Nast´puje tak˝e przekazanie przez PolCard raportu rozliczeƒ nettodo banku rozliczeniowego, zawierajàcego informacje o kwotach netto dla poszczególnychuczestników KSR.

77.. W tym samym dniu, w którym odby∏a si´ sesja rozliczeniowa w KSR, bank rozliczeniowyprzekazuje za poÊrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA noty obcià˝eniowe do innych ban-ków (obcià˝ane sà banki z debetowà pozycjà netto, uznawany jest bank rozliczeniowy), a nast´p-nego dnia w systemie ELIXIR przekazywane sà przelewy obcià˝ajàce bank rozliczeniowy i uznajàcebanki z pozycjà kredytowà netto.

88.. Finalny rozrachunek mi´dzybankowy wynikajàcy z transakcji dostarczonych przez bankrozliczeniowy nast´puje na sesjach rozrachunkowych KIR SA w systemie SORBNET w Centrali NBP,z tym ˝e rozrachunek not obcià˝eniowych przekazanych poprzedniego dnia do systemu SYBIR prze-prowadzany jest na wieczornej sesji rozrachunkowej KIR SA.

99.. JednoczeÊnie z rozliczeniem finansowym, w dniu przetworzenia sesji rozliczeniowej w KSRPolCard SA przesy∏a do banku – wydawcy karty zbiór z transakcjami, na podstawie którego bank –wydawca karty obcià˝a rachunek klienta – posiadacza karty.

1100.. Agent rozliczeniowy przekazuje Êrodki na rzecz akceptanta, na rachunek bankowy wska-zany przez niego w umowie. Faktyczna data uznania rachunku akceptanta uzale˝niona jestod umowy mi´dzy akceptantem a agentem rozliczeniowym, a wi´c mo˝e nastàpiç równie˝przed dokonaniem rozliczenia w systemie KSR.

1.3.4.2. Europay Domestic Clearing and Settlement System (EDCSS)

Uczestnikiem systemu EDCSS mo˝e byç instytucja kredytowa lub finansowa w danym kra-ju (w tym wypadku w Polsce), która uczestniczy w oferowaniu produktów Europay (obecnie Ma-sterCard Europe) i ma podpisanà licencj´ dotyczàcà jego produktów. Uczestnika obowiàzujà re-gulacje, procedury i zasady ustanowione przez MasterCard Europe. Uczestnik dzia∏a jakowydawca lub acquier. Oznacza to, ˝e uczestnikiem systemu EDCSS w Polsce mogà byç bankiwydajàce karty wyposa˝one w logo tej organizacji, banki lub inne instytucje pe∏niàce funkcjeagenta dla kart MasterCarda, a tak˝e firmy b´dàce w∏aÊcicielami bankomatów honorujàcychkarty tej organizacji, np. firma Euronet. System EDCSS w Polsce rozlicza tylko transakcje polski-mi kartami p∏atniczymi, wydanymi przez banki zrzeszone w organizacji MasterCard Europe, do-konane na rynku polskim.

14

1



Zgodnie z regulacjami tej organizacji, poÊrednikiem rozliczeniowym dla jej systemu p∏atnoÊcimo˝e byç zrzeszony w niej bank lub instytucja finansowa b´dàca co najmniej w 80% w∏asnoÊciàbanków.

Dzia∏alnoÊç systemu EDCSS opiera si´ na nast´pujàcych podstawach prawnych:

– krajowym porozumieniu dotyczàcym rozrachunku i rozliczenia zawieranym mi´dzy ka˝dymuczestnikiem a MasterCard Europe,

– porozumieniu podpisanym mi´dzy bankiem rozliczajàcym (poÊrednikiem rozliczeniowym)a MasterCard Europe,

– liÊcie intencyjnym danego banku kierowanym do banku rozliczeniowego, informujàcymo uczestnictwie w systemie EDCSS na warunkach okreÊlonych w ww. dokumentach.

Bank rozliczeniowy jest zobowiàzany otworzyç i prowadziç G∏ówny Rachunek Krajowy (Do-mestic Main Account), na którym nast´puje rozliczanie ogó∏u pozycji debetowych i kredytowychuczestników. Jak wspomniano na wst´pie, schemat rozliczenia transakcji w systemie jest analogicz-ny do opisanego przy omawianiu systemu KSR.

1.3.4.3. VISA National Net Settlement System (VNNSS)

Kolejnym systemem oferowanym na polskim rynku jest system VNNSS stworzony przez orga-nizacj´ VISA INTERNATIONAL. System ten obs∏uguje tylko transakcje polskimi kartami p∏atniczymi,wydanymi przez banki zrzeszone w organizacji VISA INTERNATIONAL, dokonane na polskim rynku.

Uczestnikami systemu sà polskie banki b´dàce wydawcami kart VISA, majàce status cz∏on-kowski, tzw. Principal Member. Przystàpienie banku do organizacji VISA umo˝liwia mu jednocze-Ênie korzystanie ze wszystkich jej produktów, w tym systemu VNNSS. JednoczeÊnie obowiàzujà gowszystkie regulacje, procedury i zasady ustanowione przez t´ organizacj´. Szczegó∏owe zasadydzia∏ania systemu VNNSS sà okreÊlone w umowie mi´dzy organizacjà VISA INTERNATIONAL a ban-kiem rozliczeniowym.

Ramy prawne, w których dzia∏a system VNNSS, opierajà si´ na nast´pujàcych podstawach:

– porozumieniu mi´dzy bankiem a organizacjà VISA INTERNATIONAL o przystàpieniu bankudo ww. organizacji,

– umowie mi´dzy organizacjà VISA INTERNATIONAL a bankiem rozliczeniowym,

– liÊcie intencyjnym danego banku kierowanym do banku rozliczeniowego, informujàcymo uczestnictwie danego banku w systemie VNNSS.

Zgodnie z regulacjami organizacji VISA, poÊrednikiem rozliczeniowym dla systemu p∏atnoÊcitej organizacji mo˝e byç tylko bank w niej zrzeszony lub instytucja finansowa.

Schemat rozliczenia transakcji w systemie jest podobny do opisanego przy systemie KSR, obo-wiàzuje jednak przekazanie wyników kompensaty z VNNSS do banku rozliczeniowego nast´pujew innym momencie.

1.4. Aspekty prawne

Przez wiele lat uregulowania prawne dotyczàce kart p∏atniczych w Polsce opiera∏y si´ g∏ów-nie na regulaminach banków wydajàcych karty. Dotyczy∏o to zw∏aszcza umowy mi´dzy bankiema klientem o wydanie karty p∏atniczej. Brakowa∏o ustawy kompleksowo regulujàcej ró˝ne zagadnie-nia zwiàzane z kartami p∏atniczymi, zw∏aszcza precyzujàcej zakres odpowiedzialnoÊci i obowiàzkówposzczególnych uczestników rynku kartowego, tj. banków – wydawców kart, posiadaczy, agentówrozliczeniowych i akceptantów p∏atnoÊci. O kartach p∏atniczych mo˝na by∏o znaleêç jedynie poje-dyncze wzmianki w dwóch aktach prawnych: ustawie Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r.(Dz.U. nr 140, poz. 939 z póêniejszymi zmianami), a tak˝e w zarzàdzeniu Prezesa Narodowego

1



Banku Polskiego z dnia 29 maja 1998 r. w sprawie form i trybu przeprowadzenia rozliczeƒ pieni´˝-nych za poÊrednictwem banków (MP nr 21, poz. 320).

Ustawa Prawo bankowe zawiera w art. 4 ust. 4 definicj´ karty p∏atniczej. W art. 5 ust. 2 pkt3 wÊród czynnoÊci bankowych dopuszczonych do wykonywania równie˝ przez podmioty nieb´dàcebankami wymienione jest wydawanie kart p∏atniczych oraz wykonywanie operacji przy ich u˝yciu.

Z kolei w zarzàdzeniu Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 29 maja 1998 r. w spra-wie form i trybu przeprowadzenia rozliczeƒ pieni´˝nych za poÊrednictwem banków karta p∏atniczaby∏a wymieniona jako jedna z bezgotówkowych form rozliczeƒ pieni´˝nych i dopuszczona do sto-sowania na warunkach okreÊlonych w umowie.

Te szczàtkowe zapisy by∏y jednak niewystarczajàce i nie odzwierciedla∏y potrzeb dynamicznierozwijajàcego i stale przekszta∏cajàcego si´ rynku kart p∏atniczych. Niezb´dne sta∏o si´ wprowadze-nie zmian w obowiàzujàcym systemie prawnym, przede wszystkim jego uzupe∏nienie m.in. o wy-mogi wynikajàce z regulacji unijnych. Zosta∏y one wprowadzone do polskiego systemu prawnegopo uchwaleniu przez Sejm ustawy z dnia 12 wrzeÊnia 2002 r. o elektronicznych instrumentach p∏at-niczych.

Ustawa zak∏ada roczny termin vacatio legis od daty og∏oszenia (tj. do 12 paêdziernika2003r.), aby wszyscy uczestnicy rynku mogli si´ przystosowaç do nowej sytuacji prawnej. Jest onaaktem, który szczegó∏owo reguluje wiele zagadnieƒ zwiàzanych z rynkiem kart p∏atniczych. Wpro-wadzenie jej w ˝ycie mo˝e mieç znaczàcy wp∏yw na ten rynek, gdy˝ wi´kszoÊç jej zapisów dotyczybezpoÊrednio kwestii zwiàzanych z kartami p∏atniczymi. Jest to jednoczeÊnie akt o charakterze pro-konsumenckim, majàcy za cel m.in. zapewnienie posiadaczowi karty p∏atniczej minimum ochronyna poziomie porównywalnym z krajami Unii Europejskiej.

Najwa˝niejsze rozwiàzania dotyczàce kart p∏atniczych zawarte w omawianej ustawie to:

– okreÊlenie definicji najwa˝niejszych terminów zwiàzanych z funkcjonowaniem rynku kartp∏atniczych takich jak: agent rozliczeniowy, akceptant, elektroniczny instrument p∏atniczy,karta p∏atnicza, pieniàdz elektroniczny czy posiadacz;

– okreÊlenie elementów niezb´dnych w umowie o kart´ p∏atniczà;

– niewprowadzenie ograniczeƒ podmiotowych dla wydawców kart p∏atniczych; oznacza to,˝e wydawcà karty p∏atniczej mo˝e byç ka˝dy podmiot, który o ch´ci prowadzenia takiejdzia∏alnoÊci jest zobowiàzany powiadomiç Narodowy Bank Polski;

– wprowadzenie obowiàzków sprawozdawczych wobec NBP, m.in. dla wydawców kart p∏at-niczych oraz agentów rozliczeniowych;

– okreÊlenie granicy odpowiedzialnoÊci posiadacza karty, stanowiàcej równowartoÊç w z∏o-tych kwoty 150 euro; do tej wysokoÊci posiadacza obcià˝ajà operacje dokonane z u˝yciemutraconej karty p∏atniczej, ale tylko do momentu zg∏oszenia wydawcy faktu utraty karty;

– obowiàzek przyjmowania przez wydawc´ przez ca∏à dob´ zg∏oszeƒ posiadaczy lub u˝yt-kowników kart p∏atniczych o utracie lub zniszczeniu karty p∏atniczej;

– prawo akceptanta do ˝àdania okazania dowodu to˝samoÊci od osoby pos∏ugujàcej si´ kar-tà p∏atniczà oraz zwiàzany z tym obowiàzek wylegitymowania si´ przez t´ osob´ na ˝àda-nie akceptanta.

1.5. Przest´pstwa kartowe

W Polsce zauwa˝alny jest od kilku lat wzrost dzia∏alnoÊci przest´pczej ukierunkowanej na kar-ty p∏atnicze. Wed∏ug danych statystycznych centrów autoryzacyjno-rozliczeniowych, w 1999 r. do-konano 10,4 tys. ró˝nego rodzaju transakcji przest´pczych przy u˝yciu kart p∏atniczych, o wartoÊciponad 7 mln z∏. W 2000 r. odnotowano blisko 2,4 razy wi´cej transakcji przest´pczych ni˝

16

1



w 1999 r. Ich liczba wynios∏a ponad 25,3 tys., a wartoÊç 25 mln z∏otych, co oznacza odpowiedniowzrost o 141,6% i 75,4% w stosunku do roku poprzedniego. Liczba transakcji przest´pczych wzro-s∏a równie˝ w 2001 r., kiedy odnotowano ponad 32 tys. tego typu transakcji, czyli o 26,9% wićejni˝ w 2000 r. Ich wartoÊç jednak zmala∏a w stosunku do poprzedniego roku, o 6,7% i wynios∏a 11,6mln z∏. W 2002 r. dokonano w Polsce ponad 19,3 tys. transakcji przest´pczych o wartoÊci ponad 9mln z∏. Przyczynà tak znaczàcego spadku liczby i wartoÊci transakcji wydajà si´ byç dzia∏ania orga-nów Êcigania. Nale˝y jednak mieç na uwadze du˝à zmiennoÊç tego rodzaju danych, b´dàcych wy-padkowà z jednej strony pomys∏owoÊci i dzia∏aƒ przest´pców, z drugiej zaÊ z dzia∏aƒ policji. Ponad-to nale˝y pami´taç, ˝e banki wydajàce karty p∏atnicze starajà si´ coraz bardziej poprawiaç systemymonitorujàce transakcje kartami, a tak˝e podejmujà inne dzia∏ania zabezpieczajàce obrót kartowy,co równie˝ ma wp∏yw na zmniejszenie si´ liczby przest´pstw kartowych.

Najcz´Êciej wyst´pujàcymi na rynku przest´pstwami kartowymi w 2002 r. by∏y transakcje kar-tami skradzionymi, co ilustruje wykres 7. Stanowi∏y one 48% liczby wszystkich dokonanych prze-st´pstw, a ich wartoÊç przekroczy∏a 4,5 mln z∏. Du˝y udzia∏ w liczbie przest´pstw kartowych mia∏ytak˝e transakcje kartami sfa∏szowanymi i zagubionymi. Wynosi∏ on odpowiednio 18,9% i 18,2%.Warto zaznaczyç, ˝e mimo podobnego udzia∏u liczby przest´pstw z u˝yciem kart sfa∏szowanychi zagubionych wartoÊç transakcji kartami sfa∏szowanymi by∏a 2 razy wi´ksza ni˝ kartami zagubio-nymi i kszta∏towa∏a si´ na poziomie ponad 2,5 mln z∏. Oprócz ww. przest´pstw na rynku w 2002r.dokonano jeszcze transakcji kartami uzyskanymi na podstawie fa∏szywych danych (8%), innychtransakcji przest´pczych (5,5%) oraz transakcji kartami, które nie dosz∏y do adresata (1,4%)1.

Wykres 7 Procentowy udzia∏ liczby przest´pstw kartowych na rynku w Polsce w 2002 r.

Wed∏ug oficjalnych danych statystycznych skala przest´pstw kartowych w Polsce, w stosun-ku do ogó∏u transakcji kartowych, nie jest zbyt wielka, ale nie mo˝na bagatelizowaç tego proble-mu. Uwidoczni∏y si´ bowiem pewne niepokojàce tendencje zarówno na rynku w Polsce, jak i przedewszystkim na obszarze Unii Europejskiej. Jednoznacznie wskazujà one na potrzeb´ bardziej wnikli-wego zajćia si´ problematykà przest´pstw kartowych. W Polsce istniejà du˝e rozbie˝noÊci mi´dzydanymi statystycznymi dotyczàcymi przest´pstw kartowych, pochodzàcymi z ró˝nych instytucji za-anga˝owanych w rynek kart p∏atniczych. Dlatego nie mo˝na jednoznacznie oceniç skali przest´pstwdokonywanych na naszym rynku tylko na podstawie oficjalnych statystyk z centrów autoryzacyjno--rozliczeniowych. Tymczasem wed∏ug komórek policji zajmujàcych si´ tà tematykà sytuacja staje sićoraz bardziej niepokojàca. SpecjaliÊci z policji obserwujà dynamicznie rosnàcà liczb´ przest´pstwkartowych w ró˝nych rejonach kraju. Jednà z przyczyn zagro˝enia przest´pstwami kartowymiw Polsce jest fakt, ˝e 99,7% wyst´pujàcych na rynku kart stanowià karty magnetyczne. Tymczasemtechnologia kart magnetycznych jest ju˝ wg wi´kszoÊci ekspertów prze˝ytkiem i nie stanowi nale-

48,0%

18,2%

18,1%

8,0%1,4%5,5%

inne karty skradzione karty sfa∏szowane

karty zagubione karty uzyskane na podstawie fa∏szywych danych

karty, które nie dosz∏y do adresata

1 Kategoria „inne transakcje przest´pcze” obejmuje te incydenty, które nie zosta∏y przypisane do pozosta∏ych kategorii,m.in. transakcje z wykorzystaniem numerów kart w Internecie czy te˝ przest´pstwa dokonane przez nieuczciwychakceptantów.

1



˝ytej ochrony przed zorganizowanymi grupami przest´pczymi. W krajach Europy Zachodniej, gdzierynki kart p∏atniczych majà o wiele d∏u˝szà tradycj´ ni˝ polski rynek, banki podj´∏y intensywne pra-ce nad wprowadzeniem do obrotu najnowszej generacji kart wyposa˝onych w mikroprocesor, tzw.kart elektronicznych, w celu ograniczenia przest´pstw kartowych. Spowodowane to by∏o drastycz-nie rosnàcà liczbà przest´pstw przy u˝yciu kart magnetycznych, co w znacznym stopniu ogranicza-∏o zyski banków i podwa˝a∏o zaufanie konsumentów do tego instrumentu p∏atniczego. Mimo in-tensywnych prac nad kartami z mikroprocesorem dotychczas tylko w jednym kraju uda∏o si´ jemasowo wprowadziç na rynek, mianowicie we Francji. Tymczasem, co jest niepokojàce dla polskie-go rynku, w niektórych paƒstwach Europy Zachodniej ma miejsce coraz intensywniejsza i przybie-rajàca ró˝ne formy dzia∏alnoÊç przest´pcza z u˝yciem kart p∏atniczych. Na prze∏omie 1999 i 2000r. liczba przest´pstw kartowych wzros∏a tam dwukrotnie. Przest´pstwa te mia∏y charakter transgra-niczny. Zaanga˝owane w nie by∏y zorganizowane grupy przest´pcze, szczególnie z terenów by∏egoZwiàzku Radzieckiego. W Polsce na razie nie ma tak dramatycznej sytuacji, ale istnieje zagro˝enienasileniem si´ przest´pstw kartowych na naszym rynku. Ma to równie˝ zwiàzek z coraz szerszymwprowadzaniem na rynki zachodnie kart opartych na technologii mikroprocesora, a nie paska ma-gnetycznego, oraz odpowiednich terminali do akceptacji takich kart. Istnieje wić obawa przesu-nićia fali oszustw na wschód, na rynki rozwijajàce si´ (w tym do Polski). Wynika to z ogromnej ró˝-nicy technologicznej mi´dzy kartà z paskiem a kartà z mikroprocesorem – przest´pcom b´dziezapewne ∏atwiej zmieniç teren dzia∏ania ni˝ prze∏amaç technologi´ nowoczesnych kart p∏atniczych.

Banki, a tak˝e inne podmioty zaanga˝owane w rynek kart p∏atniczych, wprowadzi∏y licznerozwiàzania majàce na celu stworzenie z kart bezpiecznego produktu i tym samym ochrony intere-sów ich posiadaczy. Wprowadzono m.in. monitoring dokonanych transakcji kartami, stworzonowarunki do natychmiastowego zastrzegania kart w razie ich zgubienia bàdê kradzie˝y, wprowadzo-no monitoring bankomatów oraz autoryzacj´ transakcji w czasie rzeczywistym. Nale˝y podkreÊliç,˝e PolCard by∏ drugim w Europie agentem rozliczeniowym, który rozpoczà∏ akceptowanie kart Visaz mikroprocesorem. Obecnie przy RRaaddzziiee WWyyddaawwccóóww KKaarrtt BBaannkkoowwyycchh dzia∏a FFoorruumm ddss.. OOsszzuussttww.Skupia ono specjalistów z banków, a tak˝e innych instytucji zaanga˝owanych w rynek kart p∏atni-czych w Polsce. Jest to forum dyskusyjne. Jego uczestnicy biorà udzia∏ we wspólnych szkoleniachi konferencjach, dokonujà wymiany informacji i doÊwiadczeƒ oraz wspó∏dzia∏ajà w zapobieganiuprzest´pstwom kartowym oraz ograniczaniu ich.

1.6. Organizacje zajmujàce si´ problematykà kart p∏atniczych, w tym rola ban-ku centralnego w zakresie rynku kart

Rozwojowi iloÊciowemu rynku kart p∏atniczych w Polsce towarzyszy∏y tak˝e pewne zmianystrukturalne, których efektem by∏o powstanie organizacji zajmujàcych si´ problematykà kart p∏atni-czych, a tak˝e szersze zaanga˝owanie si´ banku centralnego w t´ tematyk´.

W 1994 r. przy Zwiàzku Banków Polskich zacz´∏a dzia∏aç RRaaddaa WWyyddaawwccóóww KKaarrtt BBaannkkoowwyycchh(RWKB). Jej celem jest wspieranie banków w ich relacjach z organizacjami skupiajàcymi bankowychwydawców kart (takimi jak VISA INTERNATIONAL i MasterCard Europe), reprezentowanie bankówi wspó∏praca z organami administracji paƒstwowej w opracowywaniu regulacji prawnych w zakre-sie operacji kartami w Polsce, wspó∏praca w rozwoju i promocji kart, a tak˝e tworzenie wspólnej in-frastruktury technicznej dla funkcjonowania kart.

W tym samym mniej wićej czasie powsta∏y dwie organizacje skupiajàce banki wydajàce kar-ty nale˝àce do mi´dzynarodowych organizacji: FFoorruumm VVIISSAA PPoollsskkaa ii FFoorruumm EEuurrooppaayy PPoollsskkaa. G∏ów-nym celem ich powo∏ania by∏a wymiana doÊwiadczeƒ i zapobieganie nieuczciwej lub szkodliwejkonkurencji.

Zgodnie z artyku∏em 3 ust. 2 pkt. 12 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Ban-ku Polskim (Dz.U. nr 140, poz.398 z póêniejszymi zmianami), Narodowy Bank Polski odpowiedzial-ny jest w Polsce za organizowanie rozliczeƒ pieni´˝nych. Z uwagi na fakt, ˝e rynek kart p∏atniczychjest cz´Êcià systemu p∏atniczego, Narodowy Bank Polski spe∏nia tak˝e okreÊlone funkcje w dziedzi-

18

1



nie kart p∏atniczych. Nale˝à do nich zw∏aszcza: funkcja nadzorcza nad systemami p∏atnoÊci karto-wych, funkcja regulacyjna i funkcja katalizatora zmian.

W ramach funkcji nadzorczej Narodowy Bank Polski w szczególnoÊci:

a) dokonuje nadzoru nad systemami p∏atnoÊci kartowych na podstawie ustawy z dnia 24sierpnia 2001 r. o ostatecznoÊci rozrachunku w systemach p∏atnoÊci i systemach rozra-chunku papierów wartoÊciowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (Dz.U.nr 123, poz. 1351),

b) dokonuje nadzoru nad agentami rozliczeniowymi na podstawie ustawy z dnia 12 wrze-Ênia 2002 r. o elektronicznych instrumentach p∏atniczych (Dz.U. nr 169, poz. 1385),

c) przeprowadza bie˝àce oceny rynku kart p∏atniczych w ramach dokonywanej okresowoprzez Zarzàd NBP oceny funkcjonowania polskiego systemu p∏atniczego,

d) rozpatruje sprawy z zakresu kart p∏atniczych na forum Rady ds. Systemu P∏atniczego, b´-dàcej organem opiniodawczo-doradczym Zarzàdu Narodowego Banku Polskiego,

e) zbiera i analizuje dane statystyczne nt. liczby wyemitowanych kart p∏atniczych oraz liczbyi wartoÊci transakcji dokonanych kartami p∏atniczymi,

f) zbiera i analizuje dane nt. incydentów i oszukaƒczych transakcji na rynku kart p∏atniczych,

g) zbiera informacje o nowych wydawcach kart p∏atniczych.

Na podstawie wspomnianej ustawy agenci rozliczeniowi obowiàzani sà przekazywaç do NBPinformacje o liczbie akceptantów, liczbie urzàdzeƒ akceptujàcych elektroniczne instrumenty p∏atni-cze, liczbie i wartoÊci przeprowadzonych transakcji oraz zarejestrowanych próbach przeprowadze-nia i przeprowadzonych transakcjach, majàcych na celu naruszenie lub obejÊcie przepisów prawaalbo regu∏ uczciwego obrotu. Wydawcy kart p∏atniczych obowiàzani sà natomiast przekazywaçdo NBP informacje o rodzajach i liczbie wydanych przez siebie kart p∏atniczych, liczbie operacji do-konanych przy ich u˝yciu oraz o ich wartoÊci, liczbie udost´pnionych bankomatów oraz liczbieprzeprowadzonych za ich poÊrednictwem operacji i o ich wartoÊci, a tak˝e zarejestrowanych pró-bach przeprowadzenia i przeprowadzonych transakcjach zmierzajàcych do naruszenia lub obejÊciaprzepisów prawa albo regu∏ uczciwego obrotu.

Funkcja regulacyjna Narodowego Banku Polskiego polega na przygotowywaniu i opiniowa-niu ró˝nych regulacji dotyczàcych kart p∏atniczych. NBP uczestniczy∏ m.in. w pracach nad ustawào elektronicznych instrumentach p∏atniczych, która po uchwaleniu przez Sejm w dniu 12 wrzeÊnia2002 r. wejdzie w ˝ycie z dniem 12 paêdziernika 2003 r.

Funkcja tzw. katalizatora zmian przejawia si´ w rozpatrywaniu problemów rynku kart p∏atni-czych na posiedzeniach Rady ds. Systemu P∏atniczego oraz w aktywnym uczestnictwie przedstawi-cieli NBP w pracach Rady Wydawców Kart Bankowych i jej zespo∏ów roboczych, m.in. Forum ds.Oszustw, a tak˝e w pracach Komitetu Technicznego ds. BankowoÊci i Us∏ug Bankowych przy Pol-skim Komitecie Normalizacyjnym, gdzie dotychczas przygotowano wiele norm z zakresu kart p∏at-niczych.

2

Rynek kart p∏atniczych w Polsce na tle innych rynków


2 Rynek kart p∏atniczych w Polsce na tle innych rynków

2.1. Karty p∏atnicze w Unii Europejskiej

2.1.1. Karty w obiegu

Ze wzgl´du na dost´pnoÊç danych porównawczych z innych krajów analiza w tej cz´Êci opra-cowania zosta∏a przeprowadzona w odniesieniu do 2000 r.

Na koniec 2000 r. liczba kart p∏atniczych wydanych przez banki w Polsce przekroczy∏a 11,2mln sztuk. Porównujàc jednak˝e liczb´ kart p∏atniczych w Polsce i w innych krajach o d∏u˝szej tra-dycji ich stosowania, trudno uznaç to za wynik imponujàcy. W Hiszpanii obrocie znajdowa∏o si´ po-nad 4 razy wićej kart p∏atniczych, w Niemczech ponad 9 razy wićej i w Wielkiej Brytanii 10 razywićej. Co prawda iloÊciowo w Polsce by∏o wićej kart ni˝ w Austrii, Finlandii, Danii czy Irlandii, jed-nak przy porównaniu liczby kart p∏atniczych przypadajàcej na 1 tys. mieszkaƒców polski rynek wy-pada bardzo s∏abo. Wed∏ug tego kryterium w Polsce na 1 tys. mieszkaƒców przypada∏y na koniec2000 r. jedynie 292 karty. W Irlandii na 1 tys. mieszkaƒców przypada∏o 2,7, w Austrii 3, a w Finlan-dii 3,9 razy wićej kart ni˝ w Polsce, co prezentuje tabela 2. W krajach przodujàcych pod tym wzgl´-dem w Unii Europejskiej wskaênik ten jest jeszcze wi´kszy.

Tabela 2 Karty p∏atnicze i kredytowe w Polsce i wybranych krajach UE (wed∏ug stanu na ko-niec 2000 r.)

èród∏o: Europejski Bank Centralny.

Zasadniczo nie zmienia tego zestawienia fakt, ˝e na koniec 2001 r. na 1 tys. mieszkaƒcóww Polsce przypada∏o ju˝ oko∏o 372 karty p∏atnicze, a na koniec 2002 r. 426 kart.

KKrraa jj LL iicczzbbaa kkaarr tt pp∏∏aattnniicczzyycchh nnaa 11 ttyyss.. mmiieesszzkkaaƒƒccóóww LLiicczzbbaa kkaarr tt pp∏∏aattnniicczzyycchh

UUddzziiaa∏∏ kkaarr tt kkrreeddyyttoowwyycchhww ooggóóllnneejj ll ii cczzbbiiee kkaarr tt

pp∏∏aattnniicczzyycchh ((%%))

Dania 3 476 3 476 000 13,2

Wielka Brytania 1 989 118 682 000 39,7

Luksemburg 1 417 625 000 49,9

Niemcy 1 294 106 323 400 16,7

Portugalia 1 175 11 756 000 21,9

Hiszpania 1 169 46 682 000 34,4

Finlandia 1 137 5 884 000 14,6

Austria 888 7 200 000 26,0

Irlandia 816 3 089 000 43,8

PPooll sskkaa 229922 1111 226644 550000 33 ,,33

20

2



Niektóre opracowania i statystyki dotyczàce rynku kart p∏atniczych wyró˝niajà karty kredyto-we spoÊród innych rodzajów kart, jako jeden ze wskaêników rozwoju omawianego rynku. Z tegowzgl´du w prezentowanym opracowaniu dokonujemy równie˝ porównania kart kredytowych wy-danych w Polsce z krajami Unii Europejskiej oraz wybranymi paƒstwami akcesyjnymi.

Pod wzgl´dem emisji kart kredytowych, polski rynek wyraênie ust´puje innym krajom. Na ko-niec 2000 r. banki wyda∏y w Polsce ponad 369 tys. kart kredytowych, co stanowi∏o oko∏o 3,3%wszystkich wydanych przez nie kart p∏atniczych. Tymczasem w krajach Unii Europejskiej, z wyjàt-kiem Francji, karty kredytowe majà o wiele wi´kszy udzia∏ w rynku. Na koniec 2000 r. w Danii udzia∏kart kredytowych w ogólnej liczbie kart wyniós∏ 13,2%, w Finlandii 14,6%, a w Niemczech 16,7%,nie mówiàc ju˝ o takich krajach jak Irlandia i Luksemburg, gdzie wskaênik ten jest jeszcze wy˝szyi kszta∏tuje si´ na poziomie 43,8% i 49,9%. Niski udzia∏ kart kredytowych w Polsce spowodowanyby∏ w 2000 r. doÊç ubogà ofertà banków w zakresie tego rodzaju kart. Jeszcze w 1999 r. oferowa-∏y je jedynie 3 banki.

2.1.2. Transakcje kartami w bankomatach i punktach handlowo-us∏ugowych

W 2000 r. transakcje polegajàce na wyp∏acie gotówki z bankomatu stanowi∏y 82% wszyst-kich transakcji kartami zrealizowanych w Polsce. Âwiadczy to niestety o tym, ˝e karty by∏y rzadkou˝ywane w bezgotówkowych transakcjach w punktach handlowo-us∏ugowych. W Polsce w trans-akcjach kupna lub sprzeda˝y towarów oraz us∏ug nadal dominuje gotówka. Mo˝e to mieç tak˝epoÊrednio wp∏yw na ma∏à skal´ wyst´powania na rynku kart kredytowych, gdy˝ niewielu konsu-mentów by∏o tak naprawd´ zainteresowanych posiadaniem tego rodzaju kart – sà oni przyzwycza-jeni do u˝ywania karty g∏ównie jako instrumentu do wyp∏aty gotówki z bankomatów, a nie do re-alizowania bezgotówkowych p∏atnoÊci w punktach handlowo-us∏ugowych. Tymczasem na rynkachkart p∏atniczych w innych krajach sytuacja ta przedstawia si´ nieco inaczej, co prezentuje wykres 8.

Wykres 8 Struktura p∏atnoÊci kartami w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej (stanna koniec 2000 r.)


Tylko w pi´ciu krajach Unii Europejskiej, mianowicie: w Grecji, Irlandii, Niemczech, Hiszpaniii Szwecji, transakcje w bankomatach przewa˝a∏y nad bezgotówkowymi transakcjami w punktachhandlowo-us∏ugowych. Jednak ró˝nica mi´dzy wielkoÊciami nie by∏a tak znaczna jak w Polsce(z wyjàtkiem Grecji, która ma najs∏abiej rozwini´ty rynek kart p∏atniczych w Unii Europejskiej). Trans-akcje bankomatowe przewa˝a∏y co prawda w Niemczech, ale rynek ten jest doÊç specyficzny, gdy˝w ogólnej liczbie kart na rynku przewa˝a∏y tam karty nie majàce funkcji p∏atniczych. DoÊç interesu-

0102030405060708090

100%

transakcje w punktach handlowo-us∏ugowych

Grec

ja

Wie

lka B

ryta

nia

Fran

cja

Niem

cy

Hola

ndia

Polsk

a

Portu

galia

W∏o

chy

Hisz

pani

a

Belg

ia

Finla

ndia

Szw

ecja

Aust

ria

Irlan

dia

Luks

embu

rg

transakcje w bankomatach

2



jàca by∏a sytuacja w Hiszpanii, gdzie mimo szerokiej sieci punktów handlowych honorujàcych p∏at-noÊci kartami nieznacznie przewa˝a∏y transakcje w bankomatach. Tu jednak decydowa∏y o tymg∏ównie uwarunkowania kulturowe, nawyki ludnoÊci, a tak˝e ogólne nastawienie na obs∏ug´ tury-stów zagranicznych.

Karty p∏atnicze by∏y natomiast szeroko u˝ywane w transakcjach bezgotówkowych w WielkiejBrytanii, Francji, Holandii, Portugalii i Luksemburgu. Zestawienia tego nie zmienia zasadniczo fakt,˝e w 2001 r. udzia∏ liczby transakcji kartami w bankomatach i kasach banków w Polsce spad∏do 77,6%, natomiast w 2002 r. wyniós∏ 74,6%. Nale˝y jednak zaznaczyç, ˝e jest to pozytywna ten-dencja.

2.1.3. Sieç punktów handlowo-us∏ugowych wyposa˝onych w elektroniczne terminale

W Polsce na koniec 2000 r. na 1 mln mieszkaƒców przypada∏o 1.158 elektronicznych termi-nali akceptujàcych p∏atnoÊci kartami. W porównaniu z bardziej rozwini´tymi rynkami w krajach UniiEuropejskiej by∏ to bardzo s∏aby wynik, co prezentuje wykres 9.

Wykres 9 Liczba elektronicznych terminali akceptujàcych p∏atnoÊci kartami na 1 mln miesz-kaƒców w Polsce i w krajach Unii Europejskiej (stan na koniec 2000 r.)


Bioràc pod uwag´ ten wskaênik, Polska bardzo s∏abo wypada na tle paƒstw Unii Europejskiej– do krajów, które cechuje bardzo dobra dost´pnoÊç do urzàdzeƒ akceptujàcych karty, polski rynekdzieli olbrzymi dystans. W Hiszpanii na 1 mln mieszkaƒców w 2000 r. przypada∏o 20 tys. urzàdzeƒakceptujàcych karty, w Danii 14,6 tys., we Francji 13,8 tys., w Luksemburgu 13,1 tys., a w WielkiejBrytanii 12,3 tys. Sytuacja polskiego rynku nie zmieni∏a si´ znaczàco w kolejnych latach. Na koniec2001 r. na 1 mln mieszkaƒców przypada∏o 1.660 urzàdzeƒ akceptujàcych p∏atnoÊci kartami,a w 2002 r. 1.750.

2.1.4. Sieç bankomatów

W Polsce na koniec 2000 r. na 1 mln mieszkaƒców przypada∏o 136 bankomatów. Na tle in-nych rynków w Unii Europejskiej jest to doÊç s∏aby wynik, co ilustruje wykres 10. Najbli˝ej pod tymwzgl´dem sytuuje si´ rynek fiƒski i szwedzki, gdzie na 1 mln mieszkaƒców przypada∏o 295 banko-matów. Ró˝nica dzielàca polski rynek od pozosta∏ych krajów Unii Europejskiej jest natomiast o wie-le wi´ksza. Mimo ˝e w Polsce od kilku lat stale wzrasta liczba bankomatów, to jednak przyrost ten

0

5 000

10 000

15 000

20 000

Hisz

pani

a

Dani

a

Fran

cja

Luks

embu

rg

Wie

lka B

ryta

nia

Finla

ndia

Belg

ia

W∏o

chy

Szw

ecja

Hola

ndia

Irlan

dia

Portu

galia

Niem

cy

Grec

ja

Aust

ria

Polsk

a

22

2



jest zbyt wolny i nierównomierny na terenie ca∏ego kraju. Na koniec 2001 r. na 1 mln mieszkaƒcówprzypada∏o w Polsce 168, a w 2002 r. 185 bankomatów.

Wykres 10 Liczba bankomatów przypadajàcych na 1 mln mieszkaƒców w Polsce i w krajachUnii Europejskiej (stan na koniec 2000 r.)


2.2. Polski rynek na tle rynków w krajach kandydujàcych do cz∏onkostwaw Unii Europejskiej

2.2.1. Karty w obiegu

W tej cz´Êci opracowania zostanie zaprezentowana analiza porównawcza polskiego rynkukart p∏atniczych z innymi rynkami krajów kandydujàcych do cz∏onkostwa w Unii Europejskiej, mia-nowicie Czech i W´gier. Wybrano akurat te dwa kraje, gdy˝ podobnie jak w Polsce, sà to rynki do-piero rozwijajàce si´, charakteryzujàce si´ podobnà historià i stanem rozwoju. Wp∏yw na wybórakurat tych dwóch krajów mia∏a tak˝e dost´pnoÊç danych analitycznych, gdy˝ w innych paƒstwachaspirujàcych do cz∏onkostwa w Unii Europejskiej dost´p do danych za okres do 2001 r. jest utrud-niony lub dane sà niekompletne.

W Polsce na koniec 2001 r. banki wyda∏y ponad 14,3 mln kart p∏atniczych, tymczasemna W´grzech w obiegu by∏o 3,8 mln kart p∏atniczych, a w Czechach 2,7 mln kart. Z porównanialiczby kart p∏atniczych oraz kredytowych przypadajàcych na 1 tysiàc mieszkaƒców na koniec 2001 r.wynika, ˝e rynek kart p∏atniczych w Polsce wypada gorzej ni˝ w Czechach i na W´grzech, co pre-zentuje tabela 3.

Tabela 3 Liczba kart przypadajàcych na 1 tys. mieszkaƒców (stan na koniec 2001 r.)

0 200 400 600 800 1000 1200

Hiszpania

Êrednia w Uniii Europejskiej:632 bankomaty

na 1 mln mieszkaƒców

1 123Portugalia 970

Luksemburg 737Austria 727Belgia 669

Francja 582Niemcy 582

Wielka Brytania 575W∏ochy 549

Dania 506Holandia 435

Irlandia 344Grecja 330

Szwecja 295Finlandia 295

Polska 136

KKaarr ttyy pp∏∏aattnniicczzee KKaarr ttyy kkrreeddyyttoowwee

W´gry 500 44,8

Czechy 444 5,2

PPooll sskkaa 337711 22 33

2



Najwićej kart na 1 tys. mieszkaƒców przypada∏o na W´grzech – 500 kart, nast´pnie w Cze-chach – 444 karty, w Polsce zaÊ 372 karty. Bioràc pod uwag´ liczb´ wydanych kart kredytowych,jest ich niewiele w Czechach (53,2 tys.); na zbli˝onym niskiem poziomie sà równie˝ w Polsce (601tys.) i na W´grzech (447,4 tys.) (z tà tylko ró˝nicà, ˝e na W´grzech karty kredytowe stanowi∏y oko-∏o 9% wszystkich kart, natomiast w Polsce niespe∏na 4,1%). Poza tym z porównania liczby kart kre-dytowych przypadajàcych na 1 tys. mieszkaƒców wynika, ˝e na W´grzech przypada prawie 2 razywićej tego rodzaju kart ni˝ w Polsce. Na koniec 2001 r. na W´grzech by∏o 45 kart kredytowychna 1 tys. mieszkaƒców, a w Polsce 23 karty.

2.2.2. Transakcje w bankomatach i punktach handlowo-us∏ugowych

Rozpatrujàc udzia∏ transakcji kartowych w bankomatach i punktach handlowo-us∏ugowychna tych rynkach, mo˝na zaobserwowaç bardzo podobne tendencje w analizowanych trzech kra-jach, co prezentuje wykres 11.

Wykres 11 Procentowy udzia∏ transakcji kartami w bankomatach i punktach handlowo-us∏u-gowych w 2001 r.


Okazuje si´, ˝e dominacja transakcji polegajàcych na wyp∏acie gotówki z bankomatów jestcechà wspólnà rozwijajàcych si´ rynków kart p∏atniczych. Wynika to m.in. z pewnych barier psycho-logicznych. Konsumenci muszà przywyknàç do nowego instrumentu p∏atniczego i na poczàtkutraktujà go g∏ównie jako u∏atwienie dost´pu do gotówki z rachunku w banku. Innà przyczynà ta-kiego stanu rzeczy mo˝e byç fakt, ˝e na tych rynkach doÊç wolno rozwijajà si´ sieci punktów ak-ceptujàcych p∏atnoÊci kartami. Na koniec 2001 r. w Czechach ponad 78% wszystkich transakcji kar-tami przypada∏o na transakcje w bankomatach, w Polsce 75%, a na W´grzech 69% transakcji.

Pod wzgl´dem liczby transakcji w bankomatach przypadajàcych na jednà kart´ w 2001 r.pierwsze miejsce zaj´∏y Czechy (22 transakcje na jednà kart´), nast´pne by∏y: Polska (20) oraz W´-gry (18). W tym przypadku dane w omawianych krajach ró˝nià si´ bardzo nieznacznie.

Z porównania liczby transakcji w punktach handlowo-us∏ugowych wynika, ˝e najwićej trans-akcji by∏o zrealizowanych w 2001 r. w Polsce. Nale˝y jednak pami´taç o przodujàcej pozycji Polskipod wzgl´dem liczby wydanych kart p∏atniczych, co wynika g∏ównie z ponad trzykrotnie wi´kszejliczby ludnoÊci ni˝ na W´grzech i w Czechach. W Polsce zrealizowano kartami ponad 95 mln trans-akcji w punktach handlowych, na W´grzech 40 mln, a w Czechach 27 mln transakcji. Jednakpod wzgl´dem liczby transakcji pojedynczà kartà w punktach handlowych w 2001 r. sytuacja przed-stawia si´ nieco inaczej. Najwićej transakcji pojedynczà kartà dokonano na W´grzech (8), nast´p-nie w Polsce (6,6) oraz w Czechach (6).

0

%

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

W´gry Polska Czechy

transakcje w bankomatach transakcje w punktach handlowo-us∏ugowych

24

3

Podsumowanie


3Podsumowanie

Od poczàtku lat 90. XX w. do koƒca 2002 r. rynek kart p∏atniczych w Polsce bardzo inten-sywnie si´ rozwija∏. W jego dotychczasowym rozwoju mo˝na zaobserwowaç kilka pozytywnychtendencji:

• do klientów skierowana jest bogata i ró˝norodna oferta banków w zakresie kart p∏atni-czych, które w coraz wi´kszym stopniu odpowiadajà oczekiwaniom rynku,

• karty cieszà si´ coraz wi´kszà popularnoÊcià wÊród klientów, czego przejawem jest stale ro-snàca liczba kart p∏atniczych i wolumen transakcji kartami,

• zdecydowana wi´kszoÊç oferowanych przez banki kart jest wyposa˝ona oprócz tradycyjnejfunkcji wyp∏aty gotówki z bankomatów lub kas banków równie˝ w funkcj´ p∏atniczà,

• systematycznie wzrasta liczba ró˝nego rodzaju placówek o charakterze handlowo-us∏ugo-wym honorujàcych p∏atnoÊci kartami,

• posiadacze kart majà dost´p do coraz wi´kszej liczby bankomatów, wÊród których sà urzà-dzenia wielofunkcyjne i dzia∏ajàce przez ca∏à dob´,

• intensywna konkurencja mi´dzy bankami wydajàcymi karty spowodowa∏a znaczne wzbo-gacenie proponowanej przez nie oferty; m.in. wiele banków oferuje klientom ubezpiecze-nia polegajàce na przej´ciu przez nie odpowiedzialnoÊci za transakcje dokonane utraconàkartà, na okreÊlony okres przed zg∏oszeniem przez klienta utraty karty.

Z bardziej szczegó∏owej analizy polskiego rynku, a zw∏aszcza porównania dotychczasowegostanu jego rozwoju z innymi krajami, wynika, ˝e rynek jest daleki od nasycenia, w szczególnoÊcipod wzgl´dem:

• Liczby kart wydanych przez banki

Mimo ˝e w Polsce stale wzrasta liczba kart wydanych przez banki, to pod wzgl´dem liczbykart przypadajàcych na 1 tys. mieszkaƒców polski rynek wypada s∏abo w porównaniu z rozwini´ty-mi rynkami w Unii Europejskiej, a tak˝e z W´grami i Czechami.

• Liczby kart kredytowych wydanych przez banki

Udzia∏ kart kredytowych w ogólnej liczbie kart wydanych przez banki wyniós∏ w Polsce na ko-niec 2002 r. zaledwie 4,8%. Mimo polepszenia si´ oferty banków w zakresie tego rodzaju kart na-dal nie spotykajà si´ one z du˝ym zainteresowaniem klientów. Wià˝e si´ to zw∏aszcza ze zbyt wy-sokim kosztem uzyskanego w ten sposób kredytu, a tak˝e wysokoÊcià op∏at za u˝ywanie tegorodzaju kart i op∏at dotyczàcych opóênieƒ w sp∏acie uzyskanego kredytu.

• Sieci placówek akceptujàcych p∏atnoÊci kartami

Wzrost punktów handlowo-us∏ugowych honorujàcych p∏atnoÊci kartami w Polsce jest zbytpowolny. Poza tym od kilku lat zauwa˝alna jest du˝a dysproporcja mi´dzy dynamikà wzrostu licz-by wydawanych przez banki kart a liczbà punktów honorujàcych p∏atnoÊci. Wp∏ywa to poÊredniona struktur´ p∏atnoÊci kartami na polskim rynku. Zdecydowanie przewa˝ajà transakcje polegajàcena wyp∏acie gotówki z bankomatów w stosunku do bezgotówkowo realizowanych p∏atnoÊciw punktach handlowych.

3

Podsumowanie


• Sieci bankomatów do dyspozycji posiadaczy kart

Rozmieszczenie bankomatów na terenie Polski jest nierównomierne i pozostawia jeszcze wie-le do ˝yczenia. Pod wzgl´dem liczby bankomatów przypadajàcych na 1 mln mieszkaƒców polskie-mu rynkowi jeszcze du˝o brakuje do rozwini´tych rynków w Unii Europejskiej.

• -Technologii kart elektronicznych

W Polsce zdecydowanie dominujà karty oparte na technologii paska magnetycznego. Jednakprawdopodobne jest, ˝e w perspektywie kilku lat banki bardziej zainteresujà si´ technologià kartprocesorowych. Nale˝y mieç nadziej´, ˝e w najbli˝szym okresie omówione powy˝ej s∏aboÊci pol-skiego rynku zostanà ograniczone dzi´ki spodziewanym du˝ym zmianom w polskim systemie praw-nym dotyczàcym zagadnieƒ zwiàzanych z rynkiem kart p∏atniczych. W 2002 r. Sejm uchwali∏ bo-wiem ustaw´ o elektronicznych instrumentach p∏atniczych, która wejdzie w ˝ycie z dniem 12paêdziernika 2003 r. Spowoduje to, ˝e rynek b´dzie mia∏ okreÊlone ramy prawne, w których b´dziefunkcjonowa∏, i ogólnie zwi´kszy si´ zaufanie klientów do kart p∏atniczych. Na podkreÊlenie zas∏u-gujà zw∏aszcza przepisy dotyczàce ochrony posiadaczy kart, w tym okreÊlenie maksymalnej kwoty,do jakiej posiadacz karty p∏atniczej ponosi odpowiedzialnoÊç wobec wydawcy. Obecnie poziomochrony posiadacza karty zale˝y w praktyce od uznania wydawcy, co jest szczególnie widoczneprzy okreÊlaniu terminu, od jakiego posiadacz karty nie odpowiada za transakcje po zg∏oszeniuutraty karty.

26

4

Aneks


4Aneks

Agent rozliczeniowy (acquier)

Bank bàdê inna osoba prawna zawierajàca z akceptantem umowy o przyjmowanie zap∏atyprzy u˝yciu kart p∏atniczych.

Akceptant

Podmiot handlowy lub us∏ugowy, który przyjmuje zap∏at´ za towary bàdê us∏ugi za poÊred-nictwem karty p∏atniczej w imieniu w∏asnym lub jako reprezentant swej sieci.

Bankomat

Urzàdzenie umo˝liwiajàce posiadaczowi lub u˝ytkownikowi karty p∏atniczej podejmowaniegotówki lub dodatkowo dokonywanie innych operacji.

Elektroniczny terminal

Urzàdzenie mechaniczne umo˝liwiajàce przeprowadzenie transakcji bezgotówkowych za po-Êrednictwem kart p∏atniczych.

Karta magnetyczna

Karta wyposa˝ona w pasek magnetyczny.

Karta procesorowa

Karta wyposa˝ona w mikroprocesor.

P∏atnoÊci detaliczne

Terminem tym okreÊla si´ wszystkie p∏atnoÊci, które nie mieszczà si´ w definicji p∏atnoÊci wy-sokokwotowych. P∏atnoÊci detaliczne sà g∏ównie p∏atnoÊciami dokonywanymi przez osoby fizycznei majà stosunkowo niskie wartoÊci i mniejszy status pilnoÊci.

Posiadacz

Ka˝da osoba, która na podstawie umowy o kart´ p∏atniczà dokonuje na swojà rzecz opera-cji okreÊlonych w umowie.

Rodzaje kart p∏atniczych

Karty p∏atnicze sà bezgotówkowym instrumentem p∏atnoÊci, inicjujàcym bezgotówkowytransfer p∏atnoÊci mi´dzy dwoma rachunkami bankowymi. Istnieje wiele rodzajów kart, które dzie-li si´ w zale˝noÊci od przyj´tego kryterium klasyfikacji. Podstawowym kryterium jest sposób regulo-wania p∏atnoÊci, który dzieli karty na: kredytowe, debetowe i obcià˝eniowe (z odroczonà p∏atno-Êcià, typu charge).

Karty kredytowe umo˝liwiajà posiadaczowi karty dokonywanie p∏atnoÊci bezgotówkowychna podstawie umowy kredytu bez koniecznoÊci posiadania bie˝àcych Êrodków na rachunku banko-wym. Zaciàgni´ty kredyt sp∏aca si´ na zasadach ustalonych wczeÊniej przez bank wydajàcy kart´(posiadacz karty mo˝e sp∏aciç najpierw cz´Êç kredytu, ale wtedy bank pobiera odsetki). Bank usta-la limit kredytowy, do którego wysokoÊci posiadacz karty mo˝e dokonywaç p∏atnoÊci w punktachhandlowo-us∏ugowych. Wydanie karty jest uzale˝nione od wysokoÊci dochodów konsumenta. Cz´-sto nie jest wymagane posiadanie przez klienta rachunku oszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowego w da-nym banku.

4

Aneks


Karty obcià˝eniowe sà to karty z odroczonym terminem p∏atnoÊci. Majà one podobne cechyco karty kredytowe, z tà tylko ró˝nicà ˝e zaciàgni´ty kredyt sp∏aca si´ w ca∏oÊci raz w miesiàcu (kre-dyt krótkoterminowy). Karty te najcz´Êciej wydaje si´ na podstawie istniejàcego rachunku banko-wego. Na podstawie iloÊci Êrodków przelewanych co miesiàc na ten rachunek bank ustala miesi´cz-ny limit wydatków. Na koniec ka˝dego miesiàca bank obcià˝a rachunek posiadacza kartyrównowartoÊcià wydanej kwoty.

Karty debetowe znacznie ró˝nià si´ od omawianych wy˝ej kart kredytowych i obcià˝enio-wych, gdy˝ w zasadzie nie umo˝liwiajà uzyskania kredytu. Dzia∏ajà one na podstawie istniejàcegorachunku bankowego, a posiadacze takich kart mogà si´ nimi pos∏ugiwaç tylko do wysokoÊci sal-da na rachunku. W przypadku przekroczenia tego salda bank pobiera wysokie odsetki karne.

Powy˝szy podzia∏ uwzgl´dnia jedynie karty p∏atnicze, które zazwyczaj sà dodatkowo wypo-sa˝one w funkcj´ wyp∏aty gotówki z bankomatu. Banki wydajà równie˝ karty s∏u˝àce wy∏àczniedo wyp∏aty gotówki z bankomatu-karty bankomatowe. Nie umo˝liwiajà one natomiast dokonywa-nia bezgotówkowych p∏atnoÊci w punktach handlowo-us∏ugowych.

Wydawca karty p∏atniczej

Bank lub inny podmiot przekazujàcy kart´ p∏atniczà w u˝ytkowanie upowa˝nionemu posia-daczowi.

28

5

Dane statystyczne


5Dane statystyczne

B. wg kryterium sposobu rozliczania transakcji

3.k a rty p ∏atn icz e b ez f unkcji wyp ∏aty z bank omatu18.83 90.526.0280.326.5890.232.4390.281.6950.52.karty p∏atnicze z funkcjà wyp∏aty gotówki z bankomatu2.189.06156.57.058.60685.110.743.16395.213.904.01595.216.405.66097.0B. Wg kryterium funkcji

1. Karty wy∏àcznie bankomatowe 1.667.732 43,0 1.205.404 14,5 521.372 4,6 452.349 429.043 2,5

2. Karty p∏atnicze z funkcjà wyp∏atygotówki z bankomatu 2.189.061 56,5 7.058.606 85,1 10.743.163 95,2 13.904.015 95,2 16.405.660 97,0

3. Karty p∏atnicze bez funkcjiwyp∏aty z bankomatu 18.839 0,5 26.028 0,3 26.589 0,2 32.439 0,2 81.695 0,5

RAZEM 3.875.632 100 8.290.038 100 11.291.124 100 14.388.803 100 16.916.396 100

B. Wg kryterium sposobu rozliczaniatransakcji

1. Karty debetowe 3.341.557 86,2 7.280.496 87,8 9.905.657 87,7 12.740.630 88,5 15.077.270 89,1

2. Karty obcià˝eniowe 442.720 11,4 829.221 10,0 1.009.807 8,9 1.047.086 7,3 1.028.578 6,1

3. Karty kredytowe 91.355 2,4 180.321 2,2 375.660 3,3 601.087 4,2 807.531 4,8

4. Karty przedp∏acone 3.017 0,0

RAZEM 3.875.632 100 8.290.038 100 11.291.124 100 14.388.803 100 16.916.396 100

C. Wg technologii zapisu danych

1. Karty wyposa˝one w pasekmagnetyczny 3.875.632 100,0 8.279.675 99,9 11.275.666 99,9 14.361.503 99,8 16.875.399 99,7

2. Karty wyposa˝one w pasekmagnetyczny i mikroprocesor 8.339 0,1 11.153 0,1 12.228 0,1 9.628 0,1

3. Karty wyposa˝onew mikroprocesor 2.024 0,0 4.305 0,0 13.492 0,1 24.412 0,1

4. Karty wirtualne 1.080 0,0 6.957 0,0

RAZEM 3.875.632 100 8.290.038 100 11.291.124 100 14.388.803 100 16.916.396 100

11999988

wwsszzttuukkaacchh

sstt rruukkttuurraa%%

11999999

wwsszzttuukkaacchh


22000000

wwsszzttuukkaacchh


22000011

wwsszzttuukkaacchh


22000022

wwsszzttuukkaacchh


PPooddzziiaa ∏∏ kkaarr tt

Tabela 1 Liczba wyemitowanych przez banki kart w Polsce w latach 1998–2002

5

Dane statystyczne


Tabela 2 Liczba transakcji poszczególnymi typami kart przeprowadzonych w Polsce w latach 1998–2002

B. Wg kryterium funkcji

1. Karty wy∏àcznie bankomatowe 32.693.919 50,2 49.633.544 31,4 17.822.748 6,3 4.559.886 1,2 4.541.678 1,0

2. Karty p∏atnicze z funkcjàwyp∏aty gotówki z bankomatu 32.225.334 49,4 107.949.018 68,2 261.364.769 92,9 384.193.004 97,2 454.789.667 97,6

3. Karty p∏atnicze bez funkcjiwyp∏aty z bankomatu 256.202 0,4 615.739 0,4 2.055.106 0,7 6.466.681 1,6 6.610.775 1,4

RAZEM 65.175.455 100 158.198.301 100 281.242.623 100 395.219.571 100 465.942.120 100

B. Wg kryterium sposoburozliczania transakcji

1. Karty debetowe 47.084.425 72,2 140.005.126 88,5 251.246.952 89,3 354.410.345 89,7 417.727.373 89,7

2. Karty obcià˝eniowe 16.276.581 25,0 12.235.065 7,7 19.170.186 6,8 22.889.198 5,8 25.153.598 5,4

3. Karty kredytowe 1.814.449 2,8 5.958.110 3,8 10.825.485 3,8 17.920.028 4,5 23.058.387 4,9


RAZEM 65.175.455 100 158.198.301 100 281.242.623 100 395.219.571 100 465.942.120 100


1. Karty wyposa˝one w pasekmagnetyczny 65.175.455 100,0 158.114.434 99,9 280.539.560 99,8 394.377.377 99,8 464.941.680 99,8

2. Karty wyposa˝one w pasekmagnetyczny i mikroprocesor 26.551 0,0 399.256 0,1 531.494 0,1 454.740 0,1

3. Karty wyposaêonew mikroprocesor 57.316 0,0 303.807 0,1 309.666 0,1 516.466 0,1

4. Karty wirtualne 1.034 0,0 29.234 0,0

RAZEM 65.175.455 100 158.198.301 100 281.242.623 100 395.219.571 100 465.942.120 100

11999988

wwsszzttuukkaacchh


11999999

wwsszzttuukkaacchh


22000000

wwsszzttuukkaacchh


22000011

wwsszzttuukkaacchh


22000022

wwsszzttuukkaacchh

PPooddzz iiaa¬¬ kkaarr ttss tt rruukkttuurraa

%%

30

5

Dane statystyczne


Tabela 3 WartoÊç transakcji dokonanych poszczególnymi typami kart w Polsce w latach 1998–2002


1. Karty wy∏àcznie bankomatowe 6.229.240.138 53,8 9.353.754.626 27,2 4.410.425.552 6,9 1.106.543.055 1,3 1.022.467.189 0,9

2. Karty p∏atnicze z funkcjàwyp∏aty gotówki z bankomatu 5.329.326.522 46,0 24.936.051.935 72,5 58.856.984.856 91,7 85.899.447.530 97,1 106.748.606.476 97,7

3. Karty p∏atnicze bez funkcjiwyp∏aty z bankomatu 30.446.239 0,3 95.184.675 0,3 944.161.371 1,5 1.459.672.788 1,6 1.543.288.874 1,4

RAZEM 11.589.012.899 100 34.384.991.236 100 64.211.571.779 100 88.465.663.373 100 109.314.362.539 100


1. Karty debetowe 9.488.298.123 81,9 29.442.559.430 85,6 55.486.448.859 86,4 76.608.418.797 86,6 96.463.876.850 88,2

2. Karty obcià˝eniowe 1.737.058.111 15,0 3.710.718.434 10,8 6.517.337.490 10,1 8.416.465.866 9,5 8.363.650.751 7,7

3. Karty kredytowe 363.656.665 3,1 1.231.713.372 3,6 2.207.785.430 3,4 3.440.778.710 3,9 4.486.197.782 4,1


RAZEM 11.589.012.899 100 34.384.991.236 100 64.211.571.779 100 88.465.663.373 100 109.314.362.539 100


1. Karty wyposa˝one w pasekmagnetyczny 11.589.012.899 100,0 34.362.171.009 99,9 64.034.842.269 99,7 88.249.836.893 99,8 109.054.739.336 99,8

2. Karty wyposa˝one w pasekmagnetyczny i mikroprocesor 6.071.836 0,0 89.527.315 0,1 122.322.882 0,1 101.439.106 0,1

3. Karty wyposaêonew mikroprocesor 16.748.391 0,0 87.202.195 0,1 93.342.061 0,1 153.039.825 0,1

4. Karty wirtualne 161.537 0,0 5.144.272 0,0

RAZEM 11.589.012.899 100 34.384.991.236 100 64.211.571.779 100 88.465.663.373 100 109.314.362.539 100

11999988PPooddzz iiaa¬¬ kkaarr tt

ww sszzttuukkaacchh %%

sstt rruukkttuurraa

11999999


sstt rruukkttuurraa

22000000


sstt rruukkttuurraa

22000011


sstt rruukkttuurraa

22000022


sstt rruukkttuurraa

rynek kart p∏atniczych w polsce

Documents