saqartvelos kanonmdeblobis evropuli kavsiris
TRANSCRIPT
saqarTvelos kanonmdeblobis evropuli
kavSiris kanonmdeblobasTan harmonizaciis erovnuli programa
(saxelmZRvanelo principebi samoqmedo gegmisaTvis)
Tbilisi, 2003 wlis seqtemberi
2
s a r C e v i
Sesavali........................................................................................................................... 3
soflis meurneoba........................................................................................................ 7 sakorporacio samarTali ...................................................................................... 21 sakonkurencio samarTali ...................................................................................... 41 momxmarebelTa uflebebis dacva ......................................................................... 58 sabaJo sfero ............................................................................................................... 66 garemos dacva .............................................................................................................. 79 finansuri momsaxureba ............................................................................................. 91
sabanko saqmianoba......................................................................................... 91 dazRveva ............................................................................................................. 98 fasiani qaRaldebi........................................................................................ 115 safinanso dawesebulebebis fulis gaTeTrebis miznebisaTvis
gamoyenebis aRkveTis RonisZiebebi ....................................................... 125 inteleqtualuri sakuTrebis uflebebi .......................................................... 135 Sromis kanonmdebloba........................................................................................... 147 sajaro Sesyidvebi.................................................................................................... 158 sagadasaxado sfero ................................................................................................ 169 teqnikuri wesebi da standartebi ..................................................................... 180 transporti ................................................................................................................ 191
3
Sesavali damoukideblobis mopovebis Semdeg, sawarmoo infrastruqturisa da
tradiciuli savaWro kavSirebis moSlis Sedegad qveyanaSi ganviTarebuli
ekonomikuri krizisis daZlevis mizniT saqarTvelos mTavrobam, megobari
qveynebisa da donori safinanso institutebis TanadgomiTa da daxmarebiT,
daiwyo ekonomikuri reformebisa da sabazro ekonomikis principebis
damkvidrebis procesi. swored zemoaRniSnuli reformebi gaxda
winapiroba saqarTvelos integraciisa msoflio ekonomikur sistemaSi,
rac damoukidebeli saxelmwifos mSeneblobis pirobebSi sasicocxlod
mniSvnelovan da aucilebel process warmoadgens.
sagareo politikis axali miznebis ganxorcielebam, maT Soris, iseT
saerTaSoriso organizaciebSi gawevrianebam, rogoricaa: evropis sabWo da
vaWrobis msoflio organizacia (vmo), mniSvnelovnad Seuwyo xeli
saqarTvelos samarTlebrivi sistemis ganviTarebas. am organizaciebSi
gawevrianebisaTvis aucilebeli moTxovnebis Sesruleba saqarTvelos
kanonmdeblobis evropulTan daaxloebis winapirobasac warmoadgenda.
`saqarTvelosa da evrogaerTianebebsa da mis wevr saxelmwifoebs Soris
dadebuli partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb~ SeTanxmebis
(SemdgomSi: SeTanxmeba)1 ZalaSi Sesvlam da mudmivi dialogis dawyebam
iseTi institutebis meSveobiT, rogoricaa TanamSromlobis sabWo da
komitetebi2, SesaZlebeli gaxada gardamaval periodSi saqarTvelos
prioritetebis dazusteba. gansakuTrebiT sayuradReboa is garemoeba, rom
mxareebi ekonomikuri kavSirebis ganmtkicebis da Semdgomi
TanamSromlobis gamyarebis erT-erT ZiriTad winapirobad saqarTvelos
kanonmdeblobis evropuli kavSiris kanonmdeblobasTan daaxloebas
miiCneven.
1997 wlis 2 seqtembers, saqarTvelos parlamentma miiRo # 828-Is
dadgenileba, romlis Tanaxmad `1998 wlis 1 seqtembridan saqarTvelos
parlamentis mier miRebuli yvela kanoni da sxva normatiuli aqti unda
Seesabamebodes evropis kavSiris mier dadgenil standartebsa da normebs~.
am dadgenilebis Sesruleba SeiZleba Sefasdes, rogorc saqarTvelos
samarTlebrivi sistemis evropulTan daaxloebisaken gadadgmuli
umniSvnelovanesi nabiji. aRniSnulis gansaxorcieleblad aucilebeli
gaxda kanonproeqtebisa da moqmedi kanonmdeblobis detaluri SedarebiTi
analizis Catareba, maTi evropuli kavSiris kanonmdeblobasTan
Sesabamisobis dadgenis mizniT.
kanonmdeblobis harmonizaciis ganxorcielebasTan dakavSirebiT,
evropulma kavSirma ikisra saqarTvelosTvis teqnikuri daxmarebis gawevis
valdebuleba SeTanxmebiT gansazRvrul sferoebSi. Sesabamisad, `jeplaki~,
1 `saqarTvelosa da evrogaerTianebebsa da mis wevr saxelmwifoebs Soris dadebuli
partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb~ SeTanxmeba ZalaSi Sevida 1999 wlis 1 ivliss,
parlamentis uwyebanis sakanonmdeblo rveuli, 18 seqtemberi, 1996, 13-51. 2 TanamSromlobis institutebis Seqmnis wesi da maTi funqciebi gansazRvrulia
SeTanxmebis 81-e da Semdgom muxlebSi.
4
rogorc `tasisis~ programis farglebSi Seqmnili sakonsultacio centri
saqarTveloSi samarTlebrivi da ekonomikuri reformebis ganxorcielebis
xelSemwyob mniSvnelovan instrumentad Camoyalibda.
2000 wlis meore naxevridan saqarTvelos mTavrobam gadadga qmediTi
nabijebi mimarTuli kanonmdeblobis harmonizaciis rTuli da xangrZlivi
procesis daCqarebisaken. `saqarTvelosa da evrokavSirs Soris
partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebis ganxorcielebis
xelSewyobis Taobaze~ saqarTvelos prezidentis 2000 wlis 24 ivlisis
#317 brZanebulebis safuZvelze Seiqmna saqarTvelosa da evrokavSirs
Soris partniorobisa da TanamSromlobis xelSemwyobi samTavrobo
komisia (SemdgomSi: samTavrobo komisia), saqarTvelos sagareo saqmeTa
ministris TavmjdomareobiT. samTavrobo komisiis funqciebs ganekuTvneba
saqarTvelos kanonmdeblobis evropuli kavSiris kanonmdeblobasTan
harmonizaciis xelSewyoba da SeTanxmebiT nakisri saerTaSoriso
valdebulebebis Sesrulebis kontroli. mas daevala evropul kavSirTan
integraciis procesis daCqarebis mizniT saqarTvelos strategiis
SemuSaveba.
`jeplaki~, romelic 1997 wlidan konsultaciebs uwevs saqarTvelos
saministroebsa da sxva samTavrobo uwyebebs, gaxda kanonmdeblobis
harmonizaciis procesis warmmarTveli erTiani makoordinirebeli
organos – samTavrobo komisiis – konsultanti. Sedegad, `jeplakma~
samTavrobo uwyebebTan mWidro TanamSromlobiT 2000 wlis bolosTvis
moamzada `rekomendaciebi saqarTvelos kanonmdeblobis
evrogaerTianebebis kanonmdeblobasTan harmonizaciis strategiisaTvis~.
`saqarTvelos kanonmdeblobis evrogaerTianebebis kanonmdeblobasTan
harmonizaciis strategiis SemuSavebis Sesaxeb~ saqarTvelos prezidentis
2000 wlis 31 dekembris #1422 gankargulebiT, Sesabamis saministroebsa da
uwyebebs daevalaT, moemzadebinaT SeniSvnebi da winadadebebi `jeplakis~
mier wardgenil rekomendaciebTan dakavSirebiT, xolo samTavrobo
komisias – strategiis proeqtis SemuSaveba. saqarTvelos kanonmdeblobis
evropul standartebTan SedarebiTi analizisa da kanonmdeblobis
daaxloebis ekonomikuri mizanSewonilobis Seswavlis safuZvelze,
strategiaSi ganisazRvra SeTanxmebiT gaTvaliswinebul sferoebSi
kanonmdeblobis harmonizaciis prioritetebi da gamoikveTa strategiis
ganxorcielebisaTvis erovnuli programis SemuSavebis aucilebloba.
Sedegad, `saqarTvelos kanonmdeblobis evrogaerTianebis
kanonmdeblobasTan harmonizaciis strategiis Sesaxeb~ saqarTvelos
prezidentis #613 da #644 gankargulebebiT, damtkicda strategia, xolo
samTavrobo komisias daevala kanonmdeblobis harmonizaciis gzaze
Semdgomi nabijis gadadgma - saqarTvelos kanonmdeblobis evropuli
kavSiris kanonmdeblobasTan harmonizaciis erovnuli programis
(SemdgomSi: erovnuli programa) SemuSaveba.
2001 wlis 19 oqtombers samTavrobo komisiam erovnuli programis
SemuSavebasTan dakavSirebuli saqmianobis gansaxorcieleblad Seqmna
5
uwyebaTaSorisi samuSao jgufi, romlis SemadgenlobaSic Sevidnen
ekonomikuri kanonmdeblobis harmonizaciis procesSi CarTuli yvela
saministrosa da uwyebis warmomadgenlebi3. samuSao jgufis muSaobaSi
monawileobis misaRebad aseve mowveul iqnen saqarTvelos parlamentis
sagareo urTierTobaTa, ekonomikuri politikis, iuridiul sakiTxTa,
kanonierebisa da administraciuli reformebis komitetebis
warmomadgenlebi.
`jeplakis~ qarTveli da evropeli eqspertebi warmoadgenen samuSao
jgufis konsultantebs erovnuli programis SemuSavebis procesSi,
romelic mniSvnelovnad emyareba kanonmdeblobis SedarebiT analizsa da
harmonizaciis procesis ekonomikuri mizanSewonilobis Seswavlas. 2001
wlis 10 dekembers samuSao jgufis pirvel sxdomaze `jeplakma~
gansaxilvelad waradgina erovnuli programis SemuSavebis gegma
(teqnikuri davaleba), romelic 2002 wlis 30 ianvars damtkicebul iqna
samTavrobo komisiis mier.
imis gaTvaliswinebiT, rom saqarTvelos kanonmdeblobis evropuli
kavSiris kanonmdeblobasTan etapobrivi daaxloeba unda ganxorcieldes
SeTanxmebis 43-e muxliT gansazRvrul erTmaneTTan mWidrod
dakavSirebul sferoebSi,4 samuSao jgufma gansazRvra seqtorebi,
romlebSic unda ganxorcieldes kanonmdeblobis harmonizaciis procesis
dagegmva. amasTan, samuSao jgufma gaiTvaliswina strategiis SemuSavebis
dros dagrovili gamocdileba da seqtorebis gansazRvrisas gamoiyena
ukve aprobirebuli midgoma.5
Sedegad, ganisazRvra erovnuli programis 13 damoukidebeli seqtori
Semdegi sferoebis maregulirebeli kanonmdeblobis mixedviT: soflis
meurneoba, sakorporacio, konkurencia, momxmarebelTa dacva, sabaJo,
garemos dacva, finansuri momsaxureba (aerTianebs sabankos, dazRvevasa da
fasian qaRaldebs), inteleqtualuri sakuTreba, Sroma, saxelmwifo
3 samuSao jgufis SemadgenlobaSi Sedian sagareo saqmeTa saministro; iusticiis
saministro; ekonomikis, mrewvelobisa da vaWrobis saministro; finansTa saministro;
Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro; sagadasaxado Semosavlebis
saministro; garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministro; transportisa da
kavSirgabmulobis saministro; soflis meurneobisa da sursaTis saministro; saxelmwifo
qonebis marTvis saministro; ganaTlebis saministro; erovnuli banki; saxelmwifo
antimonopoliuri samsaxuri; fasiani qaRaldebis erovnuli komisia; dazRvevis saxelmwifo
zedamxedvelobis samsaxuri; saxelmwifo Semosavlebis saministros sabaJo da
sagadasaxado departamentebi; saqstandarti; saqpatenti; saxelmwifo Sesyidvebis saagento;
telekomunikaciebis saxelmwifo komisia; energetikis maregulirebeli komisia. 4 SeTanxmebis 43-e muxliT gansazRvrul harmonizaciis prioritetul sferoebs
ganekuTvneba: `kanonebi da normebi, romlebic aregulirebs korporaciebis mier
investiciebis ganxorcielebas, sakorporacio samarTali, sabanko samarTali,
korporaciebis angariSebi da gadasaxadebi, inteleqtualuri sakuTreba, dasaqmebulTa
dacva samuSao adgilze, finansuri momsaxureba, konkurenciis maregulirebeli normebi,
saxelmwifo Sesyidvebi, adamianis sicocxlisa da janmrTelobis, cxovelTa da mcenareTa
dacva, garemosa da momxmarebelTa dacva, arapirdapiri gadasaxadebi, teqnikuri normebi da
standartebi, atomuri dargis maregulirebeli kanonebi da kanonqvemdebare aqtebi, da
transporti~. 5 erTaderTi gamonaklisia sfero `dasaqmebulTa dacva samuSao adgilze~, romelic
gafarTovda da axla moicavs mTel Sromis kanonmdeblobas.
6
Sesyidvebi, sagadasaxado, transporti, teqnikuri wesebi da standartebi.
TiToeul seqtorSi Seiqmna samuSao qvejgufi, romlis saqmianobasac
erToblivad warmarTavdnen gansaxorcielebel saqmianobaze
angariSvaldebuli uwyebis warmomadgeneli da koordinatorisa da
konsultantis funqciiT aRWurvili `jeplakis~ eqsperti.
aRniSnuli fazis bolos momzadda Sualeduri angariSi, romelmac moicva
TiToeul seqtorSi aucilebeli sakanonmdeblo cvlilebebisaTvis
teqnikuri rekomendaciebi. gansakuTrebuli yuradReba daeTmo gasatarebel
RonisZiebaTa prioritetulobas maTi ekonomikuri mizanSewonilobisa da
finansuri uzrunvelyofis gaTvaliswinebiT.
samTavrobo komisiam gadawyvita `jeplakis~ daxmarebiT gamarTuliyo
konsultaciebi rac SeiZleba meti dainteresebuli mxaris monawileobiT,
raTa, erovnuli programis Sualeduri variantis mimarT gamoTqmuli
SeniSvnebi asaxuliyo erovnul programaSi.
sakonsultacio fazis dros Catarda 11 samuSao Sexvedra. Sexvedrebi
miznad isaxavda ufro farTo auditoriis informirebas da SemuSavebuli
teqnikuri rekomendaciebis daxvewas. garda samuSaos msvlelobaSi
monawile saxelmwifo uwyebebisa, konsultaciebSi monawileoba miiRes
uzenaesi sasamarTlos mosamarTleebma, saxelmwifo universitetebis
profesor-maswavleblebma, savaWro palatebis, arasamTavrobo
organizaciebisa da sxva donori organizaciebis warmomadgenlebma.
konsultaciebSi aqtiur monawileobas iRebdnen aseve sagangebod
mowveuli evropeli eqspertebi.
erovnul programis amocanaa saqarTvelos kanonmdeblobis evropulTan
daaxloebis procesSi gasatarebel RonisZiebaTa prioritetulobis
gansazRvra. igi warmoadgens calkeuli saxelmwifo uwyebis mier
kanonmdeblobis harmonizaciis konkretuli samoqmedo gegmis SemuSavebis
instruments. igi calkeul ekonomikur Tu socialur seqtorSi reformis
gatarebis (maT Soris ekonomikuri ganviTarebisa da siRaribis daZlevis
programis ganxorcielebis) sakanonmdeblo berketad gvevlineba da am
procesSi evropuli kavSiris teqnikuri daxmarebis efeqtiani gamoyenebis
SesaZleblobas iZleva.
erovnuli programis ganxorcieleba miznad isaxavs:
saqarTvelos integraciis gaRrmavebas msoflio ekonomikaSi;
samewarmeo garemos gaumjobesebas, ekonomikur zrdasa da siRaribis
daZlevas;
administraciuli marTvis efeqtianobis amaRlebas.
qvemoT mocemulia saqarTvelosa da evrokavSirs Soris partniorobisa da
TanamSromlobis xelSekrulebis 43-e muxliT gaTvaliswinebul 13
seqtorSi arsebuli mdgomareobis detaluri analizi, TiToeul seqtorSi
sakanonmdeblo kuTxiT gasatarebeli RonisZiebebi da maTi
prioritetuloba ekonomikuri aspeqtebis gaTvaliswinebiT.
7
soflis meurneoba
soflis meurneobis seqtors tradiciulad mniSvnelovani roli eniWeba
saqarTvelos ekonomikaSi. miuxedavad imisa, rom seqtorSi reformebis
procesi dawyebulia, jer kidev gasatarebelia mTeli rigi RonisZiebebisa
evrokavSirsa da saqarTvelos Soris dadebuli partniorobisa da
TanamSromlobis Sesaxeb (PCA) xelSekrulebiT dakisrebuli
kanonmdeblobaTa harmonizaciis valdebulebebis Sesasruleblad.
amJamad, saqarTvelos kanonmdebloba orive mimarTulebiT - mcenareTa da
cxovelTa dacva - met-naklebad SesabamisobaSia saerTaSoriso
standartebTan, rac ganpirobebulia qveynis vaWrobis msoflio
organizaciaSi (vmo) gawevrianebiT. PCA-s 43-e muxlSi mocemuli soflis
meurneobasTan dakavSirebuli kanonmdeblobaTa daaxloebis valdebuleba
moiTxovs am seqtorSi arsebuli samarTlebrivi da ekonomikuri
mdgomareobis Sefasebasa da prioritetebis gansazRvras evrokavSiris
kanonmdeblobis Sesabamisad.
mcenareTa dacva
1. Sesavali
saqarTvelos teritoriis fitosanitaruli dacva warmoadgens qveynis
erovnuli usafrTxoebis sistemis Semadgenel nawils. igi moicavs
fitosanitarul sakarantino RonisZiebebis ganxorcielebas, riTac
Tavidan iqneba acilebuli saqarTvelos teritoriaze sazRvargareTis
qveynebidan mcenareuli produqciis, masalebis, satransporto
saSualebebis gziT sakarantino da sxva saSiSi mavneblebis, mcenareTa
daavadebebisa da sarevelebis Semotana-aklimatizacia, aseve saerTaSoriso
vaWrobis dros maTi qveynidan gatana, fitosanitariis sferoSi arsebuli
saerTaSoriso normebisa da moTxovnebis, saqarTvelos mier aRebuli
valdebulebebis Sesabamisad.
mcenareTa dacva aris qveynis sasursaTo usafrTxoebisa da
uzrunvelyofis mecnierulad dasabuTebul RonisZiebaTa kompleqsi,
romelzedac damokidebulia qveynis strategiuli mniSvnelobis sasoflo-
sameurneo kulturaTa mosavlianoba da xarisxi. qveynis SigniT mcenareTa
dacvis ZiriTadi mimarTulebebia gansakuTrebiT saSiSi mavne organizmebis
gamovlena, maTi masobrivi gavrcelebisa da sagangebo mdgomareobis
Tavidan acileba, lokalizaciisa da kerebis likvidaciis ganxorcieleba,
pesticidebis saxelmwifo registracia, pesticidebis Semotanis, Senaxvis,
transportirebis, realizaciis, gamoyenebis usafrTxo reglamentaciebis
dacva, soflis meurneobis produqtebSi pesticidebis narCenebze
kontroli, ekologiurad sufTa produqtebze saxelmwifo
fitosanitariuli kontroli da zedamxedveloba, mavne organizmebis
diagnostika, gavrceleba-ganviTarebis prognozi da signalizacia;
agrosistemebSi bunebrivi balansis SenarCuneba da sasargeblo
bioagentebis introduqcia, gamravleba da gaSveba; fermerTa
sainformacio-sakonsultacio daxmareba.
8
saqarTvelos geopolitikuri mdebareoba da is faqtori, rom saqarTvelo
evropa-kavkasia-aziis satransporto derefnis erT-erTi ZiriTadi,
dasavlur ekonomikaze orientirebuli satranzito qveyanaa,
gansakuTrebul aqtualobas aniWebs qveynis mcenareTa dacvisa da
karantinis sferos, saqmianobis mTlianad fitosanitaruli usafrTxoebis
donis amaRlebas, romelic Sesabamisad etapobrivad miiRweva aRniSnul
sferoSi qarTuli kanonmdeblobis saerTaSoriso da evropulTan
harmonizaciiT.
saqarTveloSi mcenareTa dacva da karantini regulirdeba saqarTvelos
Semdegi kanonmdeblobiT: saqarTvelos kanoni mavne organizmebisagan
mcenareTa dacvis Sesaxeb, saqarTvelos kanoni sasoflo-sameurneo
karantinis Sesaxeb, saqarTvelos kanoni pesticidebisa da agroqimikatebis
Sesaxeb, saqarTvelos kanoni ,,saregistracio mosakreblebis Sesaxeb”,
saqarTvelos kanoni ,,samewarmeo saqmianobis licenziisa da nebarTvis
gacemis safuZvlebis Sesaxeb”. aRsaniSnavia aseve is faqtic, rom
SemuSavebulia kanonqvemdebare aqti _ `pesticidebis Senaxvis,
transportirebis, realizaciis da gamoyenebis instruqcia”, romelis
SeTanxmebac mimdinareobs Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvisa
da garemosa da bunebrivi resursebis dacvis saministroebTan, samwuxarod
es procesi gaWianurda.
saerTaSoriso saqmianoba mcenareTa dacvisa da karantinis sferoSi
dReisaTvis regulirdeba sami ZiriTadi sabaziso dokumentiT, romlebic
gansazRvraven normatiul-samarTlebriv moTxovnebs fitosanitaruli-
sakarantino kontrolisaTvis msoflios yvela qveyanaSi. es moTxovnebi
warmoadgenen fundamentur principebs, romlebzec agebulia yvela
calkeuli qveynis erovnuli fitosanitaruli kanonmdebloba da
reglamentaciebi.
aseTi ZiriTadi dokumentebia:
mcenareTa dacvis saerTaSoriso konvencia (IPPC 1951, 1979, 1997w.) vaWrobis msoflio organizaciis SeTanxmeba sanitariuli da
fitosanitariuli zomebis gamoyenebis Sesaxeb (vmo-s SeTanxmeba WTO
SPS 1994w saqarTvelo miuerTda 2000 wels)
mcenareTa karantinis principebi dakavSirebuli saerTaSoriso
vaWrobasTan (fitosanitariuli zomebis saerTaSoriso standarti fsss_
ISPM #1 1995w).
2. rekomendaciebi
qvemoT gTavazobT evrokavSiris im direqtivebsa da reglamentebs,
romlebTanac uaxloes momavalSi unda moxdes qarTuli kanonmdeblobis
harmonizacia.
2000/29 EC direqtiva mcenareebisa da mcenareTa produqtebisaTvis mavne
organizmebis evrokavSiris farglebSi SemoWrisa da gavrcelebisagan
damcavi zomebis Sesaxeb.
9
es direqtiva daexmareba saqarTvelos sazRvargareTis qveynebidan
mcenareebis da mcenareTa produqtebisaTvis mavne organizmebis SemoWrisa
da gavrcelebis winaaRmdeg damcavi zomebis SemoRebis sakiTxebSi da
agreTve saqarTvelos kanonmdeblobiT gansazRvruli ganmaxorcielebuli
organos – mcenareTa dacvis samsaxuris _ institucionalur mowyobaSi
rogorc centralur, aseve adgilobriv doneze.
direqtivis gamoyenebiT da saTanado normatiuli aqtebis CamoyalibebiT
mcenareTa dacvis samsaxurs Seeqmneba SesaZlebloba Caataros mcenareTa
da mcenareuli produqciis oficialuri inspeqtireba saqarTveloSi
Semotanamde damzadebis, warmoebis adgilze gamomgzavn qveyanaSi, rac
efeqtur saSualebas warmoadgens mavne organizmebis qveyanaSi Semotanis
Tavidan acilebisa da saerTaSoriso vaWrobisaTvis naklebi barierebis
Seqmnis TvalsazrisiT.
2.2 1998 wlis 15 aprilis #98/22/EC direqtiva, romelic gansazRvravs
gaerTianebis teritoriaze Semowmebis punqtebze, garda daniSnulebis
adgilisa, mesame qveynebis warmoSobis mcenareebis, mcenareuli nawarmis an
sxva obieqtebis mcenareuli janmrTelobis Semowmebis ganxorcielebis
minimalur pirobebs.
direqtivis moTxovnebis SesrulebiT, Sesabamisi normatiuli aqtis
miRebiTa da finansuri mxardaWeriT, saqarTvelos sazRvarze
Camoyalibdeba Tanamedrove sistemebiTa da Semowmebis uaxlesi
saSualebebiT aRWurvili, kompetenturi personaliT dakompleqtebuli
punqtebi, rac xels Seuwyobs kontrolqvemdebare tvirTebisa da
satransporto saSualebebis Seuferxebel moZraobas sazRvris gadakveTis
procedurebis Catarebisas, amasTanave gaumjobesebuli iqneba qveynis
fitosanitariuli dacvis done.
2.3 1992 wlis 3 noembris #92/90/ECC direqtiva, romelic gansazRvravs
valdebulebebs mcenareTa, mcenareuli produqciis an sxva obieqtebis
mwarmoeblebisa da importiorebisaTvis da adgens maTi registraciis
detalebs.
dReisaTvis saqarTveloSi fitosanitariis sferoSi arsebuli
kanonmdebloba iTvaliswinebs (,,sasoflo-sameurneo karantinis Sesaxeb”
saqarTvelos kanoni) saxelmwifo kontrolis dawesebas sakarantino
wesebis ganxorcielebaze im iuridiuli da fizikuri pirebis mier,
romlebic ewevian mcenareuli warmoSobisa da sxva kontrolqvemdebare
produqciis moyvanas, Senaxvas, transportirebas, realizacias,
gadamuSavebas; magram aRniSnulis ganxorcieleba Zalze gaZnelebulia,
radgan ar arsebobs normatiuli baza, sadac zemoaRniSnuli direqtivis
Sesabamisad Camoyalibebuli iqneboda im iuridiuli da fizikuri pirebis
valdebulebebi, romlebic ewevian mcenareuli produqciis warmoebas,
gamoyenebas, gadamuSavebas, transportirebas, Senaxvasa da realizacias.
evrokomisiis #92/90/EEC direqtivis Sesabamisi normatiuli aqtis miRebiT,
Sesabamisi reestriT, dadgindeba zemoT aRniSnuli saqmianobis mimdevari
10
iuridiuli pirebi, daregulirdeba maTTan urTierToba, TanamSromloba,
rac saerTo jamSi mcenareuli produqciis import-eqsportiorebs xels
Seuwyobs organizebul saqmianobaSi saerTaSoriso da evropuli
standartebis Sesabamisad.
2.4. 1976 wlis 21 dekembris #77/93 evrosabWos direqtiva wevr qveynebSi
mcenareebSi an mcenareTa produqtebSi mavne organizmebis SeWris
sawinaaRmdego damcavi RonisZiebebis Sesaxeb
aRniSnuli direqtivis Sesabamisi normatiuli aqtis miRebiT, romelic
amJamad saqarTvelos ar gaaCnia, daregulirdeba da samarTlebrivi
safuZveli miecema fitosanitariuli kontrolqvemdebare tvirTebis
saerTaSoriso gadazidvebisas sertificirebas. qveynis fitosanitaruli
usafrTxoebisaTvis saWiro dasabuTebuli SezRudvebisa da akrZalvebis
miRebisaTvis Seiqmneba myari samarTlebrivi safuZveli, rac aseve
gamoricxavs gaumarTlebeli, dausabuTebeli, saerTaSoriso moTxovnebTan
Seusabamo akrZalvebisa da SezRudvebis miRebas.
pesticidebis efeqturi gamoyenebisa da usafrTxo moxmarebis sferoSi
sakanonmdeblo bazis srulyofisa, mcenareTa dacvis saqmianobis da
mTlianad fitosanitariuli usafrTxoebis donis amaRlebis mizniT
mizanSewonilad migvaCnia qarTul kanonmdeblobis etapobrivi harmonizeba
Semdeg evropul direqtivebTan:
umTvresi dokumenti _ sabWos 1991 wlis 15 ivlisis sabWos direqtiva
91/414/EEC exeba bazarze mcenareTa damcavi saSualebebis ganTavsebas.
SesamuSavebelia gamoyenebaSi arsebuli pesticidebis xelaxali Sefasebis
xangrZlivi etapobrivi programa 2000 wlis 28 Tebervlis # 451/2000
`sabWos direqtiva 91/414 muxl 8(2)-Si aRniSnuli meore da mesame
safexuris samuSao programis danergvisaTvis reglamentis
gaTvaliswinebiT."
miuxedavad imisa, rom mcenareTa dacvis samsaxuris mier SemuSavebulia
`pesticidebis markirebis wesi" fao-s rekomendaciebis safuZvelze,
mizanSewonilia 1967 wlis 27 ivnisis #67/548/EEC direqtivis ` im
kanonebis, reglamentebis da administraciuli wesebis dazustebaze,
romlebic dakavSirebuli arian saSiSi nivTierebebis klasificirebasTan,
SefuTvasTan da etiketirebasTan" da 1990 wlis 9 oqtombris # 90/517/EEC direqtivis `wina direqtivis SesabamisobaSi moyvana teqnikur progresTan~
moTxovnebis gaTvaliswinebiT pesticidebis klasifikaciis wesebisa da
agreTve usafrTxoebis furclis SemuSaveba.
daSvebuli pesticidebis axali katalogis Sedgenisas aucilebelia
agreTve 2000 wlis 20 dekembris # 2000/801/EC, 20 noembris # 2000/725/EC, 27
dekembris # 2000/816/EC da # 2000/817/EC, agreTve 1998 wlis 7 aprilis #
98/270/EC direqtivebis gaTvaliswineba da zogierTi moZvelebuli da
adamianisa da garemosaTvis sarisko pesticidis siidan amoReba. (mag:
11
permetrinis Semcvelebze 2000 wlis 27 dekembris komisiis gadawyvetileba
# 2000/817/EC).
saqarTvelos kanonmdeblobaSi aucilebelia gaTvaliswinebul iqnas
komisiis is direqtivebi, romlebic exeba pesticidebis maqsimalurad
dasaSvebi doneebis dadgenas marcvleulSi, simindSi, cxoveluri da
mcenareuli warmoSobis produqtebSi, maT Soris xilSi da bostneulSi.
esenia: 1998 wlis 27 oqtombris # 98/82/EC direqtiva; 2002 wlis 16
ivlisis 2002/66/EC; 2002 wlis 19 agvistos 2002/71/EC; 2002 wlis 6
seqtembris 2002/76/EC; 2002 wlis 2 oqtombris 2002/79/EC; 2002 wlis 16
dekembris 2002/97/EC; 2002 wlis 20 dekembris # 2002/100/EC direqtivebi
sxvadasxva aqtiuri qimiuri nivTierebebis Semcveli pesticidebis Sesaxeb.
aRniSnuli direqtivebi iTvaliswineben agreTve cvlilebebs Semdeg
direqtivebSi: #76/895/EEC, # 86/362/EEC, # 86/363/EEC da #90/642/EEC, romlebic safuZvlad daedo pesticidebis maqsimalurad dasaSvebi
doneebis Sesaxeb kanonmdeblobas.
pesticiduri narCenebis kontrolis mizniT mniSvnelovania agreTve
#76/895/EEC direqtivaSi ganxiluli siebis damtkiceba da # 93/57/EEC, #
93/58/EEC, # 94/30/EC direqtivebis msgavsi dokumentebis miReba.
garda amisa mniSvnelovania mcenareTa janmrTelobis mudmivi komitetis
9205/VI97 msgavsi dokumentis miReba pesticidebis narCenebis Sesaxeb
samuSao programis SemuSavebisaTvis 91/414/EEC direqtivis farglebSi.
cxovelTa dacva
1. Sesavali
saqarTveloSi dReisaTvis veterinariis sferoSi profesionaluri
saqmianoba regulirdeba saerTaSoriso veterinariuli kodeqsisa da
`veterinariis Sesaxeb~- saqarTvelos kanonis normebiT, moTxovnebiTa da
wesebiT.
aRsaniSnavia, rom saerTaSoriso doneze epizootiur situacias
aregulirebs epizootiis saerTaSoriso biuro (O.I.E.), romelic flobs
cxovelTa (epizootiuri, zoonozuri, zooanTropinozuri `a~, `b~ jgufisa
da sxva) sneulebis mimarT srul informacias da iZleva rekomendaciebs
cxovelTa, cxoveluri produqtebis import-eqsport-reeqsportTan da
tranzitul gadazidvebTan dakavSirebul sakiTxebze.
epizootiis saerTaSoriso biuro, rogorc cxovelTa janmrTelobasTan da
cxoveluri produqtebis keTilsaimedobasTan dakavSirebuli organo
aRiarebulia vaWrobis msoflio organizaciis mier.
cxovelTa epizootiuri, zoonozuri, zooanTroponozuri sneulebebis
mimarT saerTaSoriso doneze muSavdeba Sesabamisi RonisZiebebi, raTa
kontrolirdebodes cxovelTa da cxoveluri produqtebis moZraoba im
12
adgilebidan (qveynebidan), romlebic eqvemdebarebian SezRudvebs imis
gamo, rom arsebobs cxovelTa `a~ da `b~ jgufebis saSiSi, gadamdebi
sneulebebis kera.
amisTvis saqarTveloSi cxovelTa `a~ da `b~ jgufebis saSiSi, gadamdebi
sneulebebis mimarT SemuSavebuli da ganxorcielebuli RonisZiebebi unda
iyos msgavsi imisa, romelic moqmedebs evrokavSiris teritoriaze.
evrokavSiris teritoriaze cxovelTa janmrTelobisa (veterinariis) da
zooteqnikis sferoSi mareglamentirebul normatiul dokumentebs
warmoadgens evrokomisiis direqtivebi da reglamentebi. aRniSnuli
direqtivebi da reglamentebi muSavdeba saerTaSoriso veterinaruli
kodeqsisa da saerTaSoriso epizootiuri biuros moTxovnebisa da
rekomendaciebis safuZvelze.
unda aRiniSnos, rom 2001 wlis 20 oqtombers germaniaSi q. valsrideSi
saerTaSoriso epizootiuri biuros mier organizebulma konferenciam
ganixila sakiTxi `veterinariuli politikis harmonizaciis Taobaze
aRmosavleT da dasavleT evropaSi~. konferenciaSi monawileoba miiRo
msoflios 42 qveynis centraluri saxelmwifo veterinaruli
dawesebulebis warmomadgenlebma, evrokavSiris veterinariulma
samsaxurma, FAO-sa da saerTaSoriso epizootiuri biuros (OIE) warmomadgenlebma. konferenciaze ganxilul iqna sakiTxi evrokavSiris
kandidati qveynebisa da dsT-s qveynebis saxelmwifo veterinariuli
samsaxurebis kanonmdeblobis evrokavSiris kanonmdeblobasTan
harmonizaciis Taobaze.
konferenciam miiRo rekomendaciebi pirveli rigis amocanebis da
prioritetuli mimarTulebebis Sesaxeb veterinariis sferoSi.
konferenciam pirveli rigis prioritetul sakiTxebad miiCnia
saerTaSoriso veterinariuli kodeqsiT gansazRvrul `a~ zoonozuri da
zooanTroponozuri sneulebebis, saerTaSoriso vaWrobis dros
veterinarul-sanitaruli moTxovnebis, cxovelTa da cxoveluri
produqtebis identificirebis sakiTxebze saTanado sakanonmdeblo bazis
Seqmnis aucilebloba.
2. rekomendaciebi
yovelive aRniSnulidan gamomdinare, imis gaTvaliswinebiT rom
aucilebelia evrokomisiis direqtivebisa da reglamentebis safuZvelze
saTanado rekomendaciebis miReba da ganxilva saqarTvelos
kanonmdeblobis evrogaerTianebis kanonmdeblobasTan harmonizaciis
strategiiT gansazRvrul sakiTxebze, aRniSnuli kanonqvemdebare aqtebis
miRebamde mizanSewonilia saqarTvelos pirobebSi gamoyenebul iqnas
evrokomisiis Semdegi direqtivebi da reglamentebi, kerZod:
13
2.1 2002 wlis 27 ivnisis sabWos direqtiva #2002/60/EC romelic
iTvaliswinebs specifikur wesebs Roris afrikuli cieb-cxelebis (Wiris)
kontrolisaTvis
imis gaTvaliswinebiT, rom qveyanaSi saxelmwifo biujetis Tanxebis
simciris gamo ar aris SesaZlebeli gatardes Roris afrikuli cieb-
cxelebis (Wiri) pofilaqtikis srulmasStabiani (kompleqsuri imunizacia,
sakarantino, sagangebo, salikvidacio da sxva) RonisZiebebi, evrokomisiis
aRniSnuli direqtiviT gansazRvruli RonisZiebebi daexmareba
veterinarul samsaxurs Roris afrikuli cieb-cxelebis (Wiri)
profilaqtikis sakiTxebSi.
2.2 2002 wlis 30 ianvris komisiis direqtiva #2002/4/EC im sawarmoebis
registracia, sadac hyavT kvercxmdebi qaTmebi, romelic mocemulia sabWos
direqtivaSi #1999/74/EC.
saqarTveloSi saTanado kanonqvemdebare aqtiT dRemde ar aris
gansazRvruli mefrinveleobis fabrikebis (sawarmo) registraciis,
identifikaciis, miRebuli mefrinveleobis produqciis kodirebuli
markirebis sakiTxebi. ar aris daregulirebuli mefrinveleobis
fabrikebis mier saTanado organoebze informaciis miwodebis sakiTxi.
aRniSnuli sakiTxebis mouwesrigeblobis gareSe fabrika ver axdens
saTanado wesebis dacviT produqciis gatanas sarealizaciod.
amdenad evrokavSiris aRniSnuli direqtiva xels Seuwyobs qveyanaSi
mocemuli sakiTxis daregulirebas.
2.3 2001 wlis 29 ivnisis komisiis reglamenti #1326/2001, romelic awesebs
gardamaval RonisZiebebs, rac iZleva SesaZleblobas gamoyenebul iqnas
evroparlamentis reglamenti da sabWos #999/2001 dadgenili wesi
saqonlis (msxvilfexa rqosani pirutyvis) Rrublisebri encefalopatiis
acilebaze, kontrolsa da aRmofxvraze da aRniSnulze damatebebi VII da
XI am reglamentisaTvis
saqonlis Rrublisebri encefalopatia aris axali gamovlenili sneuleba,
romelic ganekuTvneba cxovelTa da adamianis saerTo saSiS
zooanTroponozur sneulebas. aRniSnuli sneulebis eTiologia jer kidev
ar aris srulad Seswavlili. is registrirebulia rig qveynebSi da am
sneulebis saqonelSi masiurad gaCenis gamo didi ekonomikuri zarali
ganicada didma britaneTma. saWiro materialur-teqnikuri bazis
uqonlobis gamo saqarTveloSi SeuZlebelia aRniSnuli sneulebis
laboratoriuli diagnostika. saqonlis Rrublisebri
enceofalopatiasTan dakavSirebiT saerTaSoriso doneze dawesebulia
mkacri SemzRudavi RonisZiebebi.
amdenad komisiis aRniSnuli reglamentiT dawesebuli gardamavali
RonisZiebebi SesaZlebels gaxdis saqarTvelom gamoiyenos
evroparlamentis da sabWos dadgenili wesi saqonlis Rrublisebri
enceofalopatiis acilebis mizniT.
14
2.4 2001 wlis 23 oqtombris sabWos direqtiva # 2001/89/EC sabWos (saerTo)
RonisZiebebze Roris klasikuri Wiris kontrolze.
Roris klasikuri Wiris profilaqtikas uaRresad didi mniSvneloba aqvs
saqarTvelos mosaxleobisaTvis. miuxedavad amisa, saTanado saxsrebis
uqonlobis gamo qveyanaSi ar tardeba sneulebis profilaqtikis (gegmuri
srulmaStabiani imunizacia, sakarantino SemzRudavi, salikvidacio)
RonisZiebebi. mosaxleobis mcire nawili axerxebs sakuTari saxsrebiT
SeZenili vaqciniT acrebis Catarebas, magram imunizaciis nawilobrivi
CatarebiT ver xerxdeba aRniSnuli sneulebis srulfasovani
profilaqtika. sneulebis gaCenis SemTxvevaSi sneulebaze saeWvo mTeli
suladoba eqvemdebareba ganadgurebas, magram es SeuZlebeli xdeba imis
gamo, rom mepatroneebs cxovelebi ara hyavT dazRveuli, maTi
ganadgurebis SemTxvevaSi mflobels ar unazRaurdeba zarali.
yovelive aRniSnulidan gamomdinare sabWos aRniSnuli direqtiviT
gaTvaliswinebuli RonisZiebebis gamoyeneba xels Seuwyobs sneulebis
profilaqtikis sakiTxebis daregulirebas
2.5 2000 wlis 25 agvistos komisiis reglamenti #1825/2000, romelic adgens
detalur wesebs, N1760/2000 evroparlamentisa da sabWos reglamentis
mimarTvisaTvis, romelic exeba saqonlis da saqonlis xorcis
produqtebis etiketirebas.
qveyanaSi ar aris mowesrigebuli cxovelTa da cxoveluri produqtebis
etiketirebis sakiTxebi. adreul periodSi cxovelebis etiketireba
qveyanaSi tardeboda mxolod sazogadoebriv meurneobebSi. dRes ki
sabazro ekonomikis pirobebSi da saerTaSoriso normebisa da wesebis
moTxovnaTa Sesabamisad aucilebloba moiTxovs moxdes qveynis mTel
teritoriaze yvela saxis cxovelis saTanado etiketireba. cxovelTa,
cxoveluri produqtebis mepatrones, mwarmoeblebs saWiroa gaaCndeT
saidentifikacio da maravalmxrivi saregistracio sistema cxovelTa,
cxoveluri produqtebis warmoebisa da realizaciis sxvadasxva
safexurze.
yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT komisiis aRniSnuli
reglamentis gamoyeneba xels Seuwyobs qveyanaSi cxovelTa, cxoveluri
produqtebis etiketirebis sakiTxebis mowesrigebas.
2.6 1997 wlis 29 dekembris komisiis reglamenti #2629/97, romelic adgens
detalur wesebs #820/97 sabWos reglamentis danergvisaTvis, romelic
exeba yuris Jetonebs (nomrebs), informaciis droebiT Senaxvis reestrebs
da pasportebis sistemis CarCoebSi, saqonlis identificirebisaTvis da
registraciisaTvis.
cxovelTa identifikacias, yuris Jetonebis (sanomre niSnebis) gamoyenebas,
informaciis droebiTi Senaxvis reestrebis da pasportebis sistemis
Seqmnas aqvs uaRresad didi mniSvneloba. cxovelebis saidentifikacio
nomrebis uqonlobis gamo qveyanaSi ar arsebobs sruli informacia
cxovelTa mTliani suladobis Taobaze, rac SeuZlebels xdis cxovelTa
15
sneulebebze profilaqtikis RonisZiebebze ganxorcieldes saTanado
kontroli.
amdenad komisiis aRniSnuli reglamentis gamoyeneba xels Seuwyobs
qveyanaSi cxovelTa identifikaciisa da registraciis sakiTxebis
mowesrigebas.
2.7 1994 wlis 14 dekembris #94/65/EC direqtiva adgens moTxovnebs dakepili
(farSirebuli) xorcisa da xorcis nawarmis warmoebasa da bazarze
moTavsebis Sesaxeb.
`veterinariis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis, saerTaSoriso veterinaruli
kodeqsis moTxovnaTa Sesabamisad qveynis veterinarul samsaxurs ar
gaaCnia saTanado kanonqvemdebare aqti, romelic ganszRvravs moTxovnebs
dakepili (farSirebuli) xorcisa da xorcis nawarmis warmoebasa da
bazarze maTi moTavsebis sakiTxebs.
yovelives gaTvaliswinebiT sabWos aRniSnuli direqtiva daxmarebas
gauwevs saqarTvelos soflis meurneobisa da sursaTis saministros
veterinariis departaments saTanado gadawyvetileba miiRos dakepili
(farSirebuli) xorcis nawarmis importTan da tranzitul gadazidvebTan
dakavSirebul sakiTxebze.
2.8 1993 wlis 24 ivnisis sabWos #93/53/ EEC direqtiva awesebs sabWos
minimalur zomebs gansazRvruli Tevzis daavadebebis kontrolisaTvis.
miuxedavad imisa, rom saqarTvelo ar awarmoebs Tevzisa da Tevzis
produqtebis eqsports, qveynis SigniT meTevzeobis seqtorisa da Tevzis
produqtebis warmoebisaTvis xelSewyobis mizniT aucileblobas
warmoadgens dawesebul iqnas mkacri veterinaruli kontroli
meTevzeobis meurneobebsa da sawarmoebSi myari epizootiuri
keTilsaimedobis SenarCunebis mizniT da Tevzis sneulebebis gaCenis
SemTxvevaSi gatardes mkacri sakarantino da samkurnalo-profilaqtikuri
RonisZiebebi, raTa Tavidan acilebul iqnas sneulebis gavrcelebis
saSiSroeba. dReisaTvis qveynis veterinarul samsaxurs ar gaaCnia
saTanado kanonqvemdebare aqti, romelic daaregulirebs Tevzis
sneulebaTa profilaqtikasa da sxva gasatarebel aucilebel
RonisZiebebs.
amdenad, sabWos aRniSnuli direqtiviT gansazRvruli moTxovnebis
gamoyenebas didi mniSvneloba gaaCnia qveynis veterinaruli
samsaxurisaTvis.
2.9 1992 wlis 14 ivlisis sabWos direqtiva #92/66/EEC sabWos zomebi
niukaslis daavadebis kontrolze.
saqarTveloSi, soflad mefrinveleoba warmoadgens mosaxleobis
Semosavlisa da frinvelis xorciT uzrunvelyofis mniSvnelovan wyaros.
qveyanaSi frinvelis niukaslis sneulebis afeTqebas SeuZlia gamoiwvios
16
epizootiuri situaciis garTuleba da mniSvnelovani ekonomikuri zarali
miayenos mosaxleobas. unda aRiniSnos, rom frinvelis niukaslis
sneulebis profilaqtikuri RonisZiebebi ar finansdeba saxelmwifos mier
centralizebulad da mosaxleobis mier sakuTari saxsrebiT gatarebuli
nawilobrivi RonisZiebebi ver uzrunvelyofs aRniSnuli sneulebis
profilaqtikis srulmaStabiani RonisZiebebis gatarebas. dReisaTvis
qveynis veterinarul samsaxurs ar gaaCna frinvelis niukaslis sneulebis
profilaqtikis sneulebaze saTanado kanonqvemdebare aqti.
yovelive aRniSnulis gaTvaliswinebiT sabWos direqtivas qveynis
veterinaruli samsaxurisaTvis didi praqtikuli gamoyenebiTi mniSvneloba
aqvs.
2.10 evrogaerTianebis 1992 wlis 17 dekembris 92/118/EEC direqtiva
evrogaerTianebaSi produqtebiT vaWrobisa da maTi importirebisas
cxovelTa da adamianis janmrTelobis usafrTxoebis mizniT sabWos mier
dawesebuli specialuri moTxovnebis dacvis Taobaze.
cxoveluri produqtebis keTilsaimedobis, am produqtebiT vaWrobisa da
maTi import-eqsportisa da tranzitul gadazidvebTan dakavSirebuli
sakiTxebi saqarTveloSi ZiriTadad regulirdeba `veterinariis Sesaxeb~
saqarTvelos kanoniT, magram kanonis moTxovnebisa da normebis
Sesabamisad jer kidev ar aris SemuSavebuli saTanado kanonqvemdebare
aqtebi, romlebic yovel konkretul SemTxvevaSi daaregulirebda
produqtebiT vaWrobisa da maTi import-eqsportisa da tranzitul
gadazidvebTan dakavSirebul sakiTxebs.
yovelive aRniSnulis gaTvaliswinebiT evrogaerTianebis aRniSnuli
direqtiva saWiroa saxelmZRvanelod gamoiyenos qveynis veterinarulma
samsaxurma.
2.11 evrogaerTianebis 1992 wlis 17 dekembris 92/116/EEC direqtiva,
romelsac Sesworeba Seaqvs keTilxarisxovnebis problemebTan
dakavSirebiT Sinauri frinvelis axali xorciT vaWrobis sakiTxebze
71/118/EEC direqtivaSi.
frinvelis axali xorciT vaWrobasTan dakavSirebuli normebis, wesebisa
da maT vaWrobasTan dakavSirebuli sxva sakiTxebi saqarTveloSi
dReisaTvis ar aris daregulirebuli saTnado kanoqvemdebare aqtiT.
yovelives gaTvaliswinebiT evrogaerTianebis aRniSnuli direqtiva
mniSvnelovan saxelmZRvanelo dokuments warmoadgens qveynis
veterinaruli samsaxurisaTvis.
2.12 sabWos 1991 wlis 29 ivlisis 91/498/EEC direqtiva pirobebze, romelic
iTvaliswinebs axali xorcis warmoebisas mis keTilsaimedobasa da
marketingTan dakavSirebuli specifikuri SemzRudav droebiT
RonisZiebebs.
17
axali xocis warmoebis, mis keTilsaimedobasTan da marketingTan
dakavSirebul specifikur RonisZiebebze qveyanas jerjerobiT ar aqvs
SemuSavebuli saTanado mareglamentirebeli dokumenti.
imis gaTvaliswinebiT, rom saqarTvelo awarmoebs qveyanaSi axali xorcis
imports, aucileblobas warmoadgens aRniSnuli direqtiva gamoyenebul
iqnas saxelmZRvanelod.
2.13 sabWos 1977 wlis 17 maisis 77/391/EEC direqtiva, romelic awesebs
gaerTianebaSi gasatarebel RonisZiebebs brucelozis, tuberkulozisa da
leikozis sneulebaTa aRmofxvris mizniT.
brucelozisa da tuberkulozis profialaqtikis sakiTxebze saxelmwifo
biujetis simciris gamo qveyanaSi ar xorcieldeba am sneulebebis
sawinaaRmdego srulmasStabiani programiT gaTvaliswinebuli
RonisZiebebi. amasTan aRsaniSnavia, rom brucelozi da tuberkulozi aris
cxovelTa da adamianis saerTo saSiSi qronikuli infeqciuri sneuleba da
misi profilaqtika erT-erT mniSvnelovan socialur sakiTxs warmoadgens
Cveni qveynisaTvis. am sneulebis profilaqtikis sakiTxebze qveyanaSi jer
kidev ar aris SemuSavebuli saTanado direqtiuli mareglamintirebeli
dokumenti. aqedan gamomdinare, sabWos aRniSnuli direqtiva aucilebelia
saxelmZRvanelod gamoiyenos qveynis saxelmwifo veterinarulma
samsaxurma.
2.14 sabWos 1964 wlis 26 ivnisis 64/432/EEC direqtiva cxovelTa
keTilsaimedobasTan dakavSirebuli problemebis Sesaxeb, romelic
moqmedebs evrogaerTianebis SigniT saqonliTa da RoriT vaWrobaze.
saqonliTa da RoriT vaWrobis sakiTxebze saqarTvelos saxelmwifo
veterinariuli samsaxuri iyenebs dsT-s sivrceSi SeTanxmebul normebsa
da wesebs, romelic nawilobriv Seesabameba saerTaSoriso moTxovnebiT
gaTvaliswinebul normebs.
aRniSnulis gaTvaliswinebiT komisiis reglamentis gamoyeneba xels
Seuwyobs qveyanaSi saqonliTa da RoriT vaWrobis sakiTxebis
mowesrigebas.
2.15 sabWos 1990 wlis 26 ivnisis 90/423/EEC direqtiva, romelsac
cvlilebebi Seaqvs direqtivebSi: Turqulis kontrolze gaerTianebaSi
gasatarebeli RonisZiebaTa Sesaxeb 85/511/EEC, cxovelTa
keTilsaimedobasTan dakavSirebuli problemebis Sesaxeb,
evrogaerTianebis SigniT saqonliTa da RoriT vaWrobaze 64/432/EEC da
veterinarul SemowmebebTan dakavSirebuli problemebis Sesaxeb saqonlis,
Roris, axali xorcisa da xorcis produqtebis mesame qveynidan
importirebis dros.
piris Rrusa da Cliqebis aftozuri (Turquli) sneulebis mimarT qveyanaSi
Seqmnilia arastabiluri epizootiuri situacia, saqonlis imunizacia
tardeba ZiriTadad saSiSroebis zonebSi saxelmwifo sazRvris mimdebare
18
teritoriebze, rac arasakmarisia, Sedegad sxvadasxva wlebSi metnaklebi
intensiurobiT adgili hqonda am sneulebis aRmocenebas. amasTan
aRsaniSnavia, rom Turqulis profilaqtikis sakiTxebze qveyanaSi ar aris
SemuSavebuli saTanado kanonqvemdebare aqti.
yovelives gaTvaliswinebiT, aucileblobas warmoadgens qveynis
saxelmwifo veterinarulma samsaxurma saxelmZRvanelod gamoiyenos
aRniSnuli direqtiva.
2.16 sabWos 1992 wlis 17 dekembris 92/117/EEC direqtiva, romelic exeba
cxovelTa da cxoveluri produqtebis zoonozuri kerebis da zoonozuri
sneulebebis aRmZvreli agentisagan dacvis RonisZiebebs, rac
uzrunvelyofs cxoveluri waroSobis produqtebiT gamowveuli
infeqciebisa da intoqsikaciebis Tavidan acilebas.
zoonozur da inficirebul kerebSi cxovelTa da cxoveluri
produqtebisagan infeqciis gavrcelebisa, intoqsikaciebis aRkveTis
sakiTxebTan dakavSirebuli srulmasStabiani RonisZiebebis
ganxorcielebas udidesi mniSvneloba aqvs cxovelTa da adamianis
janmrTelobis dacvis mizniT. amasTan, aRniSnuli sakiTxis
dasaregulireblad dReisaTvis ar aris SemuSavebuli saTanado
mareglamentirebuli dokumenti yovelives gaTvaliswinebiT aRniSnuli
direqtiva aucilebelia gamoyenebul iqnas saxelmZRvanelod.
2.17 sabWos 1991 wlis 29 ivlisis 91/493/EEC direqtiva awesebs
keTilxarisxovnebis pirobebs Tevzis produqtebis warmoebasa da mis
bazarze gatanaze.
Tevzis produqtebis warmoebasa da mis bazarze gatanasTan dakavSirebul
veterinarul keTilxarisxovnebis sakiTxebze qveyanas ar gaaCnia saTanado
direqtiuli dokumenti.
amdenad, aucileblobas warmoadgens qveynis saxelmwifo veterinarul
samsaxurs saxelmZRvanelod gaaCndes aRniSnuli direqtivis qarTuli
varianti.
2.18 sabWos 1992 wlis 19 maisis 92/40/EEC direqtiva awesebs frinvelis
maRalpaTogenur surgos (Wiri) kontrolisaTvis gaerTianebaSi
gasatarebel RonisZiebebs
Sinauri frinvelis maRalpaTogenuri surgos (Wiri) sneulebas imis
gaTvaliswinebiT, rom qveyanaSi saxelmwifo dafinansebiT ar xorcieldeba
Sinauri frinvelis Wiris profilaqtikis RonisZiebebi wlebis
ganmavlobaSi qveynis calkeul regionebSi adgili aqvs am sneulebis
sxvadasxva masStabiT gaCena-gavrcelebas, rasac mniSvnelovani
ekonomikuri zarali moaqvs agraruli seqtorisa da mosaxleobisaTvis.
Sinauri frinvelis Wiris profilaqtikisa da aRmkveTi RonisZiebebis
sakiTxebze qveyanas ar gaaCnia saTanado direqtiuli dokumenti.
19
aRniSnulis gaTvaliswinebiT aucilebelia qveynis saxelmwifo
veterinariul samsaxurs saxelmZRvanelod gaaCndes aRniSnuli direqtivis
qarTuli varianti
3. daskvna
qarTul kanonmdeblobis harmonizeba zemoT CamoTvlil evropul
direqtivebsa da reglamentebTan xels Seuwyobs saqarTveloSi soflis
meurneobis seqtoris ganviTarebas, upirveles yovlisa veterinariis da
fitosanitariis kuTxiT. harmonizebis procesi garkveulwilad Seavsebs im
`cariel adgilebs”, romelebic qarTul kanonmdeblobaSi arsebobs.
evropuli standartebis danergva gaamartivebs qarTul-evropul
urTierTobebs am sferoSi, Seqmnis xelsayrel garemos ucxouri
investiciebis mozidvisaTvis, gaaZlierebs agrarul seqtorSi monawileTa
konkurentunarianobas da Seamcirebs dabali xarisxis produqciis
SeRwevas bazarze.
aseve mniSvnelovan sakiTxs warmoadgens is problemebi, romlebic
aferxeben arsebuli wesebisa da procedurebis ganxorcielebas.
saqarTvelos sasoflo-sameurneo seqtori saWiroebs struqturul
cvlilebebs. finansuri siZneleebi negatiur zegavlenas axdenen am
seqtoris ganviTarebaze, da aqedan gamomdinare saqarTvelos sasoflo-
sameurneo seqtori naklebad mimzidveli xdeba investorebisaTvis.
aseve aRsaniSnavia is faqtic, rom vaWrobis msoflio organizaciis
winaSe aRebuli valdebulebebis Tanaxmad harmonizaciis procesi
grZeldeba im standartebTan mimarTebaSi, romelic damtkicebul iqna
Codex Alimentarius-is komisiis mier.
mTavari debulebebi biologiurad sufTa produqciis (Organic farming) warmoebis, gadamuSavebis, etiketirebis da marketingis Sesaxeb mocemulia
evrokavSiris reglamentSi #2091/91 da Codex Alimentarius-is standartebSi, romelic miRebulia 1991 wlis 24 ivniss (aseve mocemulia mis danarTebSi,
romlebic miRebulia mogvianebiT).
saqarTvelos soflis meurneobisa da sursaTis saministroSi aRniSnuli
reglamentis safuZvelze SemuSavda saqarTvelos kanonis proeqti
`biologiuri agrowarmoebis ganxorcielebisa da sertificirebis
Sesaxeb~. kanonproeqtma gaiara saqarTvelos samTavrobo dawesebulebebi
da wardgenilia saqarTvelos parlamentSi saboloo procedurebisaTvis.
kanonproeqtiT gaTvaliswinebulia evropuli standarti (EN) 45011 (1998),
`zogadi kriteriumi sertificirebis organoebisaTvis, romlebic
axorcileben produqtebis sertificirebas~.
am kanonis amoqmedebidan araugvianes eqvsi Tvisa, saqarTvelos soflis
meurneobisa da sursaTis saministro kanonmdeblobiT dadgenili wesiT
SeimuSavebs da saqarTvelos standartizaciis, metrologiisa da
20
sertifikaciis saxelmwifo departamentSi dasamtkiceblad waradgens
biologiuri agrowarmoebis, gadamuSavebis da etiketirebis standartebs;
saqarTvelos soflis meurneobisa da sursaTis ministrma am kanonis
miRebidan 6 Tvis vadaSi unda gamosces brZaneba `aucilebeli vaqcinaciisa
da zooteqnikuri RonisZiebebis Catarebis wesis Sesaxeb.”
Teslis marketingis Sesaxeb reglamentebis SemoReba ganamtkicebs
saqarTvelos kanons sasoflo-sameurneo kulturebis nairsaxeobis,
Teslebisa da sargavi masalebis gavrcelebisaTvis nebarTvis daSvebis
Sesaxeb da daicavs sertificirebul meTesles, gadamamuSavebels,
SemfuTvelsa da myidvels.
saqarTvelos soflis meurneobisa da sursaTis saministrom Teslis
standartebi da kanonmdebloba SesabamisobaSi unda moiyvanos
saerTaSoriso standartebTan.
SemoRebuli unda iqnas harmonizaciis Semdegi meTodebi:
wina sabaziso Teslis (super eliti) standartebi sul mcire iseTive
maRali unda iyos, rogorc evrokavSiris/ekonomikuri TanamSromlobisa da
ganviTarebis organizaciis standartebi da unda hqondes igive feris
etiketebi, anu _ TeTri mewamuri feris diagonaluri zoliT.
pirveli aRwarmoebis (pirveli reproduqciis) sabaziso Teslis
standartebi sul mcire iseTive maRali unda iyos, rogorc
evrokavSiris/ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis
pirveli aRwarmoebis sertificirebuli Teslis standartebi da unda
hqondes cisferi etiketebi.
meore aRwarmoebis (2 reproduqciis) sertificirebuli Teslis
standartebi sul mcire iseTive maRali unda iyos, rogorc
evrokavSiris/ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis
meore aRwarmoebis sertificirebuli Teslis standartebi da unda
hqondes wiTeli feris etiketebi.
Teslis standartebi - rekomendirebulia evrokavSiris/ekonomikuri
TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis standartebis
inkorporireba reglamentebSi, rac uzrunvelyofs imas, rom saqarTvelos
standarti yovelTvis aranakleb mkacri iqneba vidre
evrokavSiris/ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis
standartebi. rekomendirebulia standartebis garkveuli gamartiveba da
TiToeuli saxeobisTvis standartebis erTi kompleqtis arseboba.
21
sakorporacio samarTali Sesavali
evrokavSiris erT-erTi mTavari mizania “saerTo ekonomikuri da
socialuri sivrcis” Seqmna, rac aseve moicavs evrokavSiris farglebSi
Tavisufali savaWro zonis arsebobas. erTiani bazris efeqturi
funqcionireba garantirebulia im fundamenturi TavisuflebebiT,
romlebiTac evrogaerTianebis moqalaqeebi sargebloben. zogierTi am
TavisuflebaTagani xorcieldeba saqonlis, momsaxurebisa da kapitalis
Tavisufali gadaadgilebiT, rasac sargebloba moaqvs yvela ekonomiuri
monawilesaTvis, miuxedavad maTi iuridiuli Tu sxva warmoSobisa.
evrogaerTianebis SeTanxmebis 52-e da 58-e muxlebi iTvaliswineben pirTa
Tavisufal gadaadgilebas da kompaniebis SeuzRudavad daarsebas maTi
araTavdapirveli dafuZnebis adgilis qveynebSi. meore mTavari
aucilebeli koncefcia erTiani bazris CamoyalibebisaTvis mdgomareobs
arsebul kanomdeblobaTa daaxlovebaSi. evrokavSiris SeTanxmebis 43-e
muxli krZalavs evrokavSiris wevr qveynebis mier sxva wevri qveynis
moqalaqisaTvis dafuZnebis Tavisuflebis SezRudvas. amasTanave, 48–e
muxli iTvaliswinebs, rom gaerTianebis wevri qveynis kanonis Sesabamisad
Seqmnili kompaniebi, romlebsac registrirebuli ofisi, centraluri
administracia an saqmianobis ZiriTadi adgili gaaCniaT
evrogaerTianebaSi, isargebleben igive reJimiT, rogorc is fizikuri
pirebi, romlebic wevri qveynebis moqalaqeebi arian. sxva sityvebiT rom
iTqvas, evrogaerTianebis SeTanxmeba gulisxmobs aradiskriminaciuli
mopyrobis princips da kompaniebisaTvis iseTive reJimis daSvebas, rogorc
es evrokavSiris moqalaqeebTan mimarTebaSia.
rogorc is organizaciebi, romlebic arian Seqmnili da imarTebian
kanonis moTxovnebis Sesabamisad, kompaniebi moicaven monawileTa
sxvadasxva kategoriebs – aqcionerebs, daqiravebul TanamSromlebs,
kreditorebsa da mesame mxareebs. aRniSnul monawileTa interesebis
Tanabari dacva uzrunvelyofs kompaniebisaTvis prognozirebadi da
Sesafarisi samuSao garemos Seqmnas. amis miRweva ki mxolod wevri
qveynebis sakorporacio samarTlis normebis erTmaneTTan daaxlovebis
saSualebiT xdeba SesaZlebeli. evrogaerTianebis SeTanxmebis 95-e muxli
uzrunvelyofs gaerTianebis doneze sakorporacio samarTlis miaxloebis
an harmonizaciisaTvis saWiro zomebis miRebis saerTo uflebas.
saqarTvelosa da evrokavSirs Soris gaformebuli partniorobisa da
TanamSromlobis SeTanxmebis (PCA) 43-e muxli iTvaliswinebs saqarTvelos
arsebuli da momavali kanonmdeblobis harmoniazacias an daaxlovebas
evrokavSiris kanonmdeblobasTan. AAxsenebuli SeTanxmebiT Seqmnilma
samTavrobo komisiam am mizniT saqarTvelos mier partniorobisa da
TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebiT nakisri valdebulebis
Sesasruleblad Seqmna uwyebaTaSorisi samuSao jgufi, romelsac
erovnuli programis SemuSavebisaTvis saWiro qmedebebis xelmZRvaneloba
daevala. uwyebaTaSorisi jgufi Sedgeba yvela im saministros
22
warmomadgenelTa da im samTavrobo uwyebebis wevrTagan, romelnic
CarTulni arian ekonomikuri xasiaTis kanonmdeblobis harmonizaciis
procesSi.
saqarTvelosa da evropis Tanamegobrobis, aseve mis wevr saxelmwifoTa
Soris dadebuli xelSekrulebis (PCA) ZalaSi Sesvlis faqtma da iseT
instituciaTa Soris gamarTulma permanentulma dialogma, rogoricaa
TanamSromlobis sabWo da komitetebi, Seqmna gardamavali periodisaTvis
arsebul prioritetTa SemuSavebis SesaZlebloba.
imdenad, ramdenadac saqarTvelos kanonmdeblobis daaxloveba
evrokavSiris kanonmdeblobasTan PCA-s 43-e muxlis mixedviT
urTierTgadaWvulsa da erTmaneTTan axlo myof sferoebSi unda moxdes,
uwyebaTaSorisma samuSao jgufma gansazRvra is seqtorebi, romlebSic
kanonmdeblobaTa maqsimaluri daaxlovebis procesi unda
ganxorcieldes. amis Sedegad Camoyalibda cameti damoukidebeli seqtori,
romlis saqmianobasac erToblivad xelmZBBRvaneloben qvejgufis
saqmianobaze pasuxismgebeli saagentos warmomadgenlebi da GEPLAC-is
(ekonomikuri politikisa da samarTlebrivi sakiTxebis qarTul-evropuli
centri) eqpertebi, romlebsac sakoordinacio da mrCevelis funqciebi
daekisraT.
sakorporacio saqmianobis mTavari maregulirebeli da momwesrigebeli
instrumenti saqarTveloSi aris kanoni mewarmeTa Sesaxeb, romelic
saqarTvelos parlamentma 1994 wlis 28 oqtombers miiRo. misi miRebis
Semdgom, am kanonSi mravali Sesworeba iqna Setanili (yvelaze metad 1999
wlis ivlisSi, ramac mniSvnelovnad Secvala saaqcio sazogadoebis
marTvis meqanizmebi, rac am kanonis meoTxe nawilSia mocemuli).
rogorc es damaxasiaTebelia gardamaval fazaSi myof ekonomikur
sistemaTa umravlesobisTvis, saqarTvelos ekonomikis ganviTarebac
Seferxebulia sakmaod Zlieri gavlenis mqone araformaluri normebisa
da danergili Cvevebisagan, romelic saqarTvelos ekonomikis TiTqmis
yvela sferoSi gvxvdeba. arsebul situacias arTulebs xelSekrulebaTa
aRsrulebis efeqtiani sistemis ararsebobac; aseve gegmuri ekonomikuri
sistemis pirobebSi moqmed ekonomikur subieqtTaTvis damaxasiaTebeli
mentaliteti, rac gulisxmobs am subieqtTa mier ekonomikur sistemaSi
sakuTari rolisa da funqciis ufro metad “valdebulebebis” da ara
“uflebebis” WrilSi gagebas, rasac mosdevs samewarmeo iniciativaTa
daTrgunva da korufciuli urTierTobebis gavrceleba.
mewarmeTa Sesaxeb kanonis Seqmnis yvelaze aqtiuri monawileebi iyvnen
batonebi Tedo niniZe (iusticiis yofili ministri) da lado Wanturia
(uzenaesi sasamarTlos amJamindeli Tavmjdomare). am procesis
ganmavlobaSi ucxoeli mrCevlebi iyvnen GTZ-is warmomadgenlebi batonebi
rolf kniperi da hartmut fromi. l. Wanturias “mewarmeTa kanonis Sesaxeb
kanonis Kkomentari”-s mixedviT, es kanoni “emyareba kontinenturi evropis
samarTlebriv tradicias”.
23
samuSao qvejgufis mier gaweul samuSaoze pasuxismgebel samTavrobo
organos warmoadgens iusticiis saministro, rogorc es daadgina
uwyebaTaSorisma samuSao jgufma.
samuSao qvejgufi, romelic dakavebulia saqarTvelos sakorporacio
kanonmdeblobis (kerZod, kanoni mewarmeTa Sesaxeb, SemdgomSi xsenebuli
rogorc “kanoni”) evrogaerTianebis kanonmdeblobasTan daaxlovebiT,
warmodgenilia Semdeg monawileTa mier:
ekonomikis, mrewvelobisa da vaWrobis saministro (warmomadgeneli amiran
gabisonia
saxelmwifo qonebis marTvis saministro (warmomadgeneli giorgi
daviTaSvili)
fasiani qaRaldebis erovnuli komisia (amiran yasabaSvili)
GEPLAC -i (warmomadgeneli nikoloz rurua)
iusticiis saministro (warmomadgeneli zaza lorTqifaniZe)
imdenad ramdenadac evrogaerTianebis kanonebi sakorporacio samarTlis
mxolod garkveul sferoebs moicaven, harmonizaciisa da daaxlovebis
procesSi prioriteti saerTaSorisod aRiarebul standartebs mieniWa.
evrokavSiris standartebis saxiT harmonizaciisa da daaxlovebis
procesSi samuSao qvejgufma ixelmZRvanela evrokavSiris sakorporacio
samarTlis direqtivebiT da agreTve, gardamavali ekonomikis mqone
qveynebisaTvis ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis
organizaciis sakorporacio samarTlis ramdenime zogadi principiT.
samuSao qvejgufma imuSAAava informaciis gamoqveynebis, sawesdebo
kapitalis, mogebis ganawilebis, dividenduri politikis da sxva
sakiTxebze. qvemoT moyvanilia specialuri rekomendaciebi, romlebic
SemuSavda samuSao qvejgufis Sexvedrebisa da TanamSromlobis Sedegad.
rekomendaciebi da argumentacia sakanonmdeblo moqmedebisTvis
mewarmeTa Sesaxeb kanonis Sesabamisoba evrokavSiris sakorporacio
samarTlis direqtivebTan da gardamavali ekonomikis mqone qveynebisaTvis
ekonomikuri TanamSromlobis ganviTarebis organizaciis sakorporacio
samarTlis ramdenime zogad principTan:
kanonis gamoyenebis sfero
pirveli rekomendacia: an kanonis 1.2 muxlidan amoiSalos sityvebi
saxelovnebo, samecniero, samedicino, arqiteqturuli da iuridiuli
(saadvokato) saqmianoba, rogorc saqmianobis is tipebi, romlebic ar
CaiTvleba samewarmeo saqmianobad.
mewarmeTa Sesaxeb saqarTvelos kanonis 1.2 muxlis Tanaxmad samewarmeo
saqmianobad ar CaiTvleba fizikuri pirebis saxelovnebo, samecniero,
samedicino, arqiteqturuli, saadvokato da sanotaro, saaudito,
sakonsultacio (maT Soris sagadasaxado konsultantTa), sasoflo-
sameurneo an satyeo-sameurneo saqmianoba.
24
kanonis am muxlis mixedviT CamonaTvali profesiebis warmomadgenelTa
saqmianoba ar miiCneva samewarmeo saqmianobad; Tumca saqmianobaTa es sia
Cveni azriT arasrulia da Tavisi arsidan gamomdinare arc SeiZleba iyos
amomwuravi. amis samagaliTod da arsebuli normis arasrulyofilebis
demonstrirebisTvis moviyvanT ramdenime ganzraxulad eqstremalur
magaliTs, romelTa magvaris povnac sirTules ar warmoadgens:
magaliTad, winamdebare muxli arafers konkretuls ar ambobs imaze,
iTvleba Tu ara sagamomgoneblo saqmianoba samecniero saqmianobad; andac,
aris Tu ara sakonsultacio saqmianoba magaliTad, astrologis mier
gaweuli konsultacia (prognozebi), da Tu eqceva igi am formiT kanonis
mier arasamewarmeo saqmianobad miCneul profesiaTa sazRvrebSi? an aris,
Tu ara esa, Tu is e.w. artistuli studiis an piris mier organizebuli
“performansi” (romelic marTlzomieri da araerTjeradia, da mogebis
mizniT, damoukideblad da organizebulad xorcieldeba) saxelovnebo
saqmianoba? mewarmeTa Sesaxeb kanonis 1.2 muxli miTiTebas akeTebs
saxelovnebo saqmianobaze, ise, rom ar ganartavs Tu ra CaiTvleba aseT
saqmianobad (rac gasagebia, radgan metad rTulia esTetiuri Sefasebis
sagani sakanonmdeblo eniT ganmarto). saxelovnebo saqmianobis
gansamartad gamoiyeneba ara samarTlebrivi, aramed xelovnebis sxva,
Sesabamisi, saxelovnebaTmcodneo gansazRvrebebi. amasTan, ar unda
dagvaviwydes, rom xelovnebis nimuSi (`saxelovnebo~ saqmianobis Sedegi)
iqmneba mxolod am saqmianobis dasrulebis Semdeg, roca saTanado
Sesfaseba mohyveba mas, romelic aseve araerTgvarovani SeiZleba iyos.
rogorc es cnobilma iuristma sTqva, “is rac erTisaTvis vulgarulobas
warmoadgens, meorisaTvis, SesaZloa lirika iyos”.
amdenad, kanonis am muxlis arsebuli varianti sakuTari arsidan
gamomdinare misi interpretaciisaTvis subieqturi kriteriumebis
gamoyenebas moiTxovs, da ama Tu im saxelmwifo moxeles udaod
diskreciul uflebamosilebas aniWebs, rac aramizanSewonilad migvaCnia.
amasTanave, MmewarmeTa Sesaxeb kanonis 2.2 muxlis mixedviT individualuri
mewarme, rogorc individualuri sawarmos mflobeli, aris miCneuli
fizikuri pirad, rac 1.2 muxlSi CamoTvlil saqmianobaTa mimdevrebs,
kanonis arsebuli teqstis mixedviT, xels uSlis imaSi, rom es
ukanasknelni daregistrirdnen individualur mewarmeebad. Tumca,
mewarmeTa Sesaxeb kanonis komentari (mesame gamocema) mesame TavSi ambobs
rom es “kanoni amas ar krZalavs”, Znelia rom daveTanxmoT amas, radganac
kanonis komentari, rogorc aseTi, sakanonmdeblo aqtad ver CaiTvleba, da
misi saSualebiT TviT kanonSi arsebuli moTxovnis neitralizacia, TviT
kanonis teqstis Casworebis gareSe, SeuZlebel da arasakmaris
naxevarzomad migvaCnia.
ase rom, 1.2 muxlis dRevandeli versia, erTis mxriv garkveul
sagadasaxado upiratesobas aniWebs e.w. “Tavisufali profesiebis”
warmomadgenlebs, rac TavisTavad Seicavs arakonstituciuri
diskriminaciis elementebs (magaliTad, kanonis winaSe Tanasworobis
principis darRvevas), da meores mxriv ki zRudavs am muxlSi CamoTvlil
25
saqmianobaTa mimdevari fizikuri pirebis Sesabamisi survilis SemTxvevaSi
individualur mewarmeebad registrirebis SesaZleblobas.
metic, rogorc harmonizaciis erovnuli programis mier
evrogaerTianebidan mowveulma erT-erTma eqspertma (jozef makardelma)
aRniSna, yvelanair saerTaSoriso praqtikasTan winaaRmdegobaSia is, rom
sakorporacio kanonmdebloba efuZnebodes gaweuli saqmianobis tipebs, da
ara im samarTlebriv-organizaciul formebs, romlebzec am saqmeSi
monawileni erTmaneTTan, saxelmwifosTan, momxmarebelTan da mevaleebTan
urTierTobebis dafuZnebas gadawyveten.
amdenad, Cveni rCevaa, rom gauqmdes saqmianobis mixedviT fizikuri pirebis
kanonismieri diferenciacia mewarmeebad da aramewarmeebad, rogorc es
mewarmeTa Sesaxeb kanonis 1.2 muxlSia, da amis magier moxdes maTi
saqmianobis mowesrigeba im samarTlebrivi formebis mixedviT, romlebsac
isini airCeven, an romel formaTa qveSac maTi saqmianoba moxvdeba.
aseve Cveni rekomendaciaa, rom arc erTi fizikuri piris, da ara marto
CamoTvlili saqmianobis mimdevarTa, saqmianoba ar CaiTvalos mewarmeobad
Tu igi ar anxorcielebs marTlzomier da araerTjerad saqmianobas
damoukideblad da organizebulad, da garda im fizikuri pirebisa, vinc
sakuTari surviliT daregistrirdeba rogorc individualuri mewarme,
miuxedavad imisa iqneba igi G”Tavisufali profesiis” warmomadgeneli Tu
sxva saqmianobiT dakavebuli fizikuri piri.
mewarmeTa Sesaxeb saqarTvelos kanonSi aRniSnuli muxlis Semotana
germaneli iuristebis rekomendaciiT ganxorcielda, imdenad ramdenadac
saqarTveloSi ar arsebobs samarTlebrivi doqtrina, romelic
saqmianobaTa tipebis mixedviT aRniSnuli diferenciaciis safuZvlad
SeiZleba CaiTvalos. Tumca aRsaniSnavia, rom dResDdReisobiT germaniaSi
moqmedi savaWro kodeqsi msgavs debulebas ar iTvaliswinebs da igi
TeoriaSi arsebobs, rogorc samewarmeo saqmianobis damaxasiaTebeli
negatiuri winapiroba (anu, rogori saqmianoba ar CaiTvleba samewarmeo
saqmianobad). Tu germanul samarTalSi arsebul gamocdelebas
gaviziarebT, vnaxavT, rom germaniaSi kanoni (Partnerschaftsgesellschaftsgesetz-Part GG), romlis Tanxmad yvela Tavisufali profesiis warmomadgenels
TavianTi saqmianobis gansaxorcieleblad SeuZliaT gaerTiandnen e.w.
partniorul sazogadoebebSi, romlis mizani ar aris samewarmeo
saqmianoba. aRsaniSnavia, rom mocemuli kanoni ar ganmartavs e.w.
“Tavisufal profesiebs”, aramed Seicavs mxolod tipologiur
CamonaTvals profesiebisa, rac aseve garkveulwilad Riad tovebs
aRniSnul sakiTxs.
migvaCnia, rom msgavsi tipis axali samarTlebriv-organizaciuli formis
danergva qarTul samarTlebriv sivrceSi naadrevia, miT ufro rom igi
ver SeZlebs arsebuli sakiTxis Zireul mowesrigebas.
26
sawarmos dafuZnebis Rirebuleba
meore rekomendacia: Cveni rekomendaciaa, rom administraciuli aRricxvis
gadasaxadi saaqcio sazogadoebis registraciisaTvis Semcirdes 120
laramde, SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebis registraciisaTvis
ki - 50 laramde.
gardamavali ekonomikis mqone qveynebisaTvis ekonomikuri TanamSromlobis
ganviTarebis organizaciis sakorporacio samarTlis zogadi principebis
Tanaxmad, kompaniis dafuZnebis xarji dabali unda iyos (principi VII).
gardamavali ekonomikis erT-erT mTavar aspeqts warmoebis saSualebebisa
da resursebis axali samewarmeo gamoyenebisaTvis gadacema warmoadgens.
amdenad, gardamavali ekonomikis mqone qveynebma, xeli unda Seuwyon axali
biznesebis Seqmnas. saxelmwifo registraciis procesi unda iyos martivi
da swrafi, xolo saregistracio gadasaxdeli - dabali. sawarmos
wesdebis (da registraciisaTvis saWiro sxva dokumentebis) Semowmeba
saxelmwifo moxeleTa mier romelTac iuridiuli pirebis registracia
evalebaT, unda Semoifarglebodes mxolod im faqtis dadasturebiT, rom
warmodgenili dokumentacia Seicavs saWiro informacias da rom
Seesabameba kanonis umTavres moTxovnebs.
vinaidan saaqcio da SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebebis
registraciis xarjebi sakmaod maRalia (360 lari saaqcio
sazogadoebisTvis da 160 lari SezRuduli pasuxismgeblobis
sazogadoebisTvis, saregistracio mosakreblebis Sesaxeb kanonis
Sesabamisad, 1356-II), kanonSi Sesworebis Setana, romelic daawesebda ufro
dabal xarjebs, aseve Seamcirebda saxelmwifo reestrSi Sesworebis
Setanis xarjebsac.
sazogadoebis wesdebaSi Sesworebis Setana an sajaro reestrSi raime
cvlilebebis Setana saregistracio xarjis 25% Seadgens, rogorc saaqcio
aseve SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebisaTvis. amgvarad,
SemoTavazebuli Sesworeba aseve Seamcirebda sazogadoebis wesdebasa da
saxelmwifo reestrSi cvlilebebis Setanis xarjebsac, romlebic,
rogorc wesi, gardauvalia kompaniis arsebobis periodSi. SedarebisaTvis,
aRniSvnis Rirsia faqti, rom analogiuri sazogadoebis dafuZneba
evrokavSiris wevr qveyanaTa umetesobaSi daaxlovebiT 70-80 evros udris.
mesame rekomendacia: Cveni rekomendaciaa, rom kanonis 5.9 muxlSi
sasamarTlos mier sawarmos registraciisaTvis dawesebuli vada 7
samuSao dRis odenobiT Semcirebuli iqnes 5 samuSao dRemde. kanonis 5.9
muxlis meore winadadeba ki unda ikiTxebodes Semdegnairad:
“Tu saregistracio procedura ar ganxorcieldeba am vadaSi an
ganmcxadebels werilobiT ar ecnobeba registraciaze motivirebuli
uaris Sesaxeb, sawarmo CaiTvleba registrirebulad. sasamarTlo
valdebulia ganmcxadeblis moTxovnisTanave dauyovnebliv gasces
saregistracio mowmoba, xolo sawarmo aRniSnuli mowmobis gacemis
dRidanve iZens srul iuridiul uflebamosilebas da mas ekisreba yvela
27
is valdebuleba da eniWeba yvela is ufleba, rac dadgenili wesebis
sruli dacviT registrirebul sawarmos”.
kreditorebis da yvela im mesame mxaris dacvis mizniT, romelsac gaaCnia
kanonieri interesi am sawarmoSi, muxls unda daematos, agreTve, Semdegi
winadadeba:
“Tu wesdebaSi arsebuli Secdomebi, romelmac gamoiwvia registraciaze
uari, ganpirobebulia romelime damfuZneblis daudevrobiT an winaswari
ganzraxviT, mas ekisrebaT pasuxismgebloba kompaniis, sxva damfuZneblebis
an nebismieri im piris winaSe, romelmac ganicada zarali, agreTve, im
valebisTvis, romelic warmoiSva SecdomiT registraciis Semdeg”
mogvianebiT etapze sawarmos gauqmebam SeiZleba problemebi Seuqmnas mis
partniorebs an zarali miayenos kreditorebs. kanonis me-5.8 muxlidan
gaugebaria “gauqmeba” mxolod registracias exeba Tu ara, e.i. sawarmo
arsebobs xanmokle periodis ganmavlobaSi da Semdeg xdeba misi
likvidacia? Tu es imas niSnavs, rom kompania arasodes ar arsebobda. es
metad mniSvnelovani kiTxvebia da maTze pasuxebs garkveuli Sedegebis
motana SeuZlia Tavad sawarmosa da misi damfuZneblebisaTvis, vinaidan,
Tu registraciis gauqmeba niSnavs, rom sawarmo Tavidanve ar arsebobda,
sawarmosTan dadebuli yvela kontraqti da SeTanxmeba ganuxorcielebadi
iqneba da kreditorebi da investorebi aucileblad ganicdian zarals.
aseTi mdgomareobis Tavidan asacileblad me-5.8 muxls unda daematos
Semdegi Sinaarsis winadadeba:
“Tu wesdebaSi arsebuli Secdomebi, romelmac gamoiwvia registraciaze
uari, ganpirobebulia romelime damfuZneblis daudevrobiT an winaswari
ganzraxviT, mas ekisrebaT pasuxismgebloba sxva damfuZneblebis an
nebismieri im piris winaSe, romelmac ganicada zarali, agreTve, im
valebisTvis, romelic warmoiSva SecdomiT registraciis Semdeg”.
saqarTvelos sasamarTlo sistemis maRali datvirTvis da sxvadasxva
administraciuli Secdomebis gamo aucilebelia miRebuli iqnes
garkveuli dacviTi zomebi registraciasTan dakavSirebul aRmaSfoTebel
dagvianebebTan mimarTebiT; am mimarTebiT gamosavlad SeiAZleba
CaiTvalos avtomaturi registracia. rogorc zemoT aRiniSna, SecdomiT
daregistrirebuli sawarmos mogvianebiT gauqmebam SeiZleba problemebi
Seuqmnas mis partniorebs da zarali miayenos kreditorebs. amrigad,
SecdomiT registrirebuli sawarmos konkretuli mxarisaTvis
pasuxismgeblobis dakisreba Seqmnis kreditorebis interesebis dacvis
sakmaris safuZvels. zemoT SemoTavazebuli orive damateba uzrunvelyofs
yvela im piris an sawarmos dacvas, romelsac garkveuli urTierTobebi
aqvs aRniSnul sawarmosTan.
kreditorTa dacva/sawesdebo kapitali
meoTxe rekomendacia: Cveni rekomendaciaa Sesworebis Setana kanonis 3.3
muxlSi, im winadadebis damatebiT, romlis Tanaxmadac SezRuduli
pasuxismgeblobis da saaqcionero sazogadoebisaTvis “sawesdebo kapitali
28
SeiZleba Seiqmnas mxolod im resursebidan, romlebic eqvemdebareba
realur ekonomikur Sefasebas. momavalSi samuSaos ganxorcielebisa an
momsaxurebis gawevis nakisri valdebuleba ar SeiZleba Seadgendes
aRniSnuli resursebis nawils”.
kanonis 3.3 muxlis Tanaxmad, xelmowerili (sawesdebo) kapitali SeiZleba
Seiqmnas fuladi da arafuladi Senatanebis xarjze, romelic,
SezRuduli pasuxismgeblobis kompaniis SemTxvevaSi, Sefasebuli iqneba
damoukidebeli auditoris mier. Tumca, kanoni mkafiod ar gansazRvravs,
rom akrZalulia samuSaos ganxorcielebisa an momsaxurebis gawevis
valdebulebis gamoyeneba sawesebo kapitalis SemadgenlobaSi.
mesame mxareTa dacva
mexuTe rekomendacia: Cveni rekomendaciaa Seicvalos kanonis 9.5 muxlis
pirveli winadadeba SemdegiT: sawarmos mmarTvelo organoebis an
mmarTveli organoebis romelime wevris mier miRebuli normatiuli aqti
savaldebulo unda iyos sawarmosaTvis, miuxedavad imis, rom aRniSnuli
aqti SeiZleba ar Tavsdebodes wesdebiT gansazRvruli uflebamosilebis
farglebSi, im pirobiT, rom es aqtebi ar aRemateba uflebamosilebis im
farglebs, romelsac aniWebs es kanoni an romlis miniWebis uflebasac
igi iZleva mmarTvelo organoebisaTvis an maTi wevrebisaTvis, garda im
SemTxvevisa, rodesac sawarmos SeuZlia daamtkicos, rom Sesabamisma
mesame mxarem icoda, rom es aqti scildeboda misi uflebamosilebis
farglebs an arsebuli garemoebebidan gamomdinare, ar SeiZleba ar
codnoda amis Sesaxeb. is faqti, rom wesdeba SeiZleba xelmisawvdomi iyos
farTo sazogadoebisTvis ar warmoadgens aseTi informaciis flobis
sakmaris mtkicebulebas. sawarmos mmarTveli organoebis
uflebamosilebis farglebi, romlebic gamomdinareobs sawarmos
wesdebidan an kompetenturi organoebis gadawyvetilebebidan, arasodes ar
SeiZleba iqnes miCneuli safuZvlad mesame pirebTan mimarTebaSi maTi
gamJRavnebis SemTxvevaSic ki.
SemoTavazebuli rekomendacia nakarnaxevia rogorc kompaniis, aseve mesame
mxareTa interesebis dacvis aucileblobiT da Seesabameba pirveli
sakorporacio direqtivis me-8 muxls. kanonSi arsebuli debuleba, anu
punqtis 9.5 pirveli winadadeba, iTvaliswinebs rom Tu mesame
mxareebisaTvis cnobilia is faqti, rom kompaniis warmomadgenels hqonda
SezRuduli uflebaunarianoba an saerTod ar hqonda iuridiuli
uflebaunarianoba saxelSekrulebo urTierTobaSi kompaniis saxeliT
Sesasvlelad, kompanias ufleba aqvs gaauqmos xelSekruleba misi
gaformebidan 18 Tvis periodis ganmavlobaSi. marTebuli ar aris
mtkicebulebis tvirTis im pirebisaTvis dakisreba, romlebmac isargebles
kompaniis warmomadgenelTa Sesaxeb monacemebiT imis dasamtkiceblad, rom
maT ar icodnen, rom es monacemebi araswori iyo. upirveles yovlisa, maT
mouwevs e.w. negativis (anu imis mtkiceba, rom maT raRac ar icodnen, rac
yvelanair saerTaSoriso samarTlebriv praqtikasTan winaaRmdegobaSia)
mtkiceba, xolo meore mxriv, pirveli direqtivis me-8 muxlis Tanaxmad
mtkicebulebis aseTi tvirTi yovelTvis kompanias unda daekisros.
29
sazogadoebis Sesaxeb informaciis gamxela
meeqvse rekomendacia: amoiSalos kanonis 5.6 muxlidan bolo winadadeba,
romelic iTvaliswinebs rom saaqcio sazogadoebis partniorTa Secvla
ar moiTxovs Sesworebis Setanas saxelmwifo reestrSi. garda amisa,
kanonis imave muxls unda daematos Semdegi winadadeba: “sawarmos
mflobelobaSi nebismieri cvlileba Setanili unda iqnes aqcionerTa
reestrSi”. kidev erT SesaZleblobas warmoadgens uzrunvelyofa imisa,
rom yovelwliurad, rodesac xdeba reestrSi wliuri angariSis Setana,
mas Tan axldes sia yvela im aqcionerisa, romelic hyavs mocemul
sawarmos wliuri angariSis xelmoweris dRisaTvis. aRniSnuli iZleva
sawarmos aqcionerebis Taobaze Tundac daaxloebiTi warmodgenas Seqmnis
saSualebas. Cveni rekomendaciaa, agreTve, yvela aqcioneris Setana im
reestrSi, romelic inaxeba sawarmos registrirebul ofisSi. mocemuli
rekomendaciis Tanaxmad, aRniSnuli muxli unda moiTxovdes
Tavdapirvelad registrirebul yvela faqtTan dakavSirebiT momxdari
cvlilebisa da Sesworebebis aRricxvas, Tu icvleba partniori romelic
aqciebis 5%-s an mets flobs. mocemuli rekomendaciis miReba
uzrunvelyofs kompaniis SigniT momxdari cvlilebebis Sesaxeb
informaciis gamxelas saTanado doneze, rogorc amas moiTxovs pirveli
direqtiva (punqti I, informaciis gamxela, muxli 2.1 (d) (ii).
mewarmeTa Sesaxeb kanonis Tanaxmad, nebismieri sawarmosaTvis (garda
individualuri sawarmosi, romelic registrirebuli unda iyos
sagadasaxado organos mier, punqti 51, qvepunqti 1) aucilebelia sajaro
reestrSi registrireba. aRniSnuli moTxovnis Sesruleba xdeba
sasamarTlo sistemis mier, romelic awarmoebs reestrs. mewarmeTa Sesaxeb
kanonis Tanaxmad, mxolod saTanadod registraciis Semdeg sasamarTlos
gadawyvetilebis Sesabamisad, kompania xdeba kanonieri uflebebiT da
valdebulebebiT aRWurvili iuridiuli piri. (punqti 2.5). saregistracio
moTxovnebi uzrunvelyofs yvela saWiro dokumentebis CamonaTvals,
romlebic wardgenili unda iqnes im konkretuli sasamarTlosTvis, sadac
registraciis procedura unda ganxorcieldes.
kanonis 5.6 punqti iTvaliswinebs, rom yvela cvlileba an Sesworeba
saregistracio procesisaTvis aucilebel faqtebTan mimarTebaSi aseve
unda iqnes registrirebuli, ris Semdegac aseTi cvlilebebi da/an
Sesworebebi iuridiul Zalas iZenen. Tumca, kanonis amave punqtis bolo
winadadeba, anu ukanaskneli winadadeba 5.6 punqtisa, aRniSnavs rom
saaqcionero kompaniebis partniorTa Secvlis faqtis registracia
saxelmwifo reestrSi aucilebeli ar aris. Cveni azri, me- 5.6 muxli
winaaRmdegobaASia me-51.2 da me-51.3 muxlebTan. aRniSnuli aseve
ewinaaRmdegeba pirveli sakorporacio direqtivis moTxovnebs (punqti 1,
gamxela, muxli 2.1 (d) (ii), rom savaldebulo gamxela uzrunvelyofili
unda iyos inter alia im pirTa Tanamdebobaze daniSvnasa da Tanamdebobis
datovebis da maxasiaTeblebTan dakavSirebiT, romlebic “monawileobas
iReben kompaniis administraciaSi, meTvalyureobasa an kontrolSi”.
30
saaqcio sazogadoebis partniorebi (kanonis avtorebi iyeneben sityvas
“partniorebi” sityva “aqcionerebTan” monacvleobiT; es cxadi xdeba
mewarmeTa Sesaxeb kanonis komentarebidanac), romlebic figurireben
saxelmwifo reestrSi ar SeiZleba iyvnen igive pirebi, romelTac ukaviaT
aRniSnuli Tanamdeboba mocemul dros. aman SeiZleba gaugebrobaSi
Seiyvanos mesame mxareebi, iseve rogorc potenciuri investorebi da
Seqmnas garkveuli gaurkvevloba am ukanasknelisTvis, gansakuTrebiT
rodesac partniorebi arian is aqcionerebi, romlebic aqciaTa
sakontrolo paketebs floben.
komentari mewarmeTa Sesaxeb kanonTan iTvaliswinebs, rom sasamarTloSi
registracia saWiroa mxolod damfuZnebeli partniorebisTvis, anu
damfuZnebeli aqcionerebisTvis da, rom axali aqcionerebis registracia,
imis gamo rom maTi ricxvi SeiZleba aTasebs aRematebodes, aris
“praqtiulad SeuZlebeli”. Cven gTavazobT, rom registraciis moTxovna
savaldebulo gaxdes yvela im axali partniorebisTvis, romlebic
gamoSvebuli aqciebis 5%-s an mets mets floben. amasve moiTxovs kanoni
fasiani qaRaldebis bazris Sesaxeb. (muxli 14, punqti 2). nebismier
SemTxvevaSi maTi ricxvi arasodes ar SeiZleba aRematebodes 20-s. amrigad
kompaniis mflobelobasTan dakavSirebuli sakiTxebi ufro naTlad
iqneboda garkveuli.
amasTanave, Cveni winadadebaa, dawesebuli iqnes moTxovna reestrebis
SemoRebis Taobaze, romelTa warmoeba unda daevaloT Tavad sawarmoebs.
aqedan gamomdinare, Cveni rekomendaciaa kanonis 51-e muxlSi Setanili
iqnes Semdegi muxli:
1. sawarmoebma unda awarmoon reestrebi, sadac Setanili iqneba masTan
dakavSirebuli yvela informacia.
2. aseTi reestrebi unda inaxebodes sawarmos registrirebul ofisSi an
ZiriTadi saqmianobis adgilas da xelmisawvdomi unda iyos yvela
aqcionerisaTvis, kreditoris an sxva danteresebuli mxareisaTvis
Cveulebrivi samuSao saaTebis ganmavlobaSi, misi Semowmebis mizniT.
3. reestrebSi Setanili unda iyos Semdegi masalebi:
3.1. wesdeba, wesdebaSi Setanili cvlilebebi da damatebebi, damfuZnebeli
krebis gadawyvetileba sawarmos daarsebis Sesaxeb, sawarmos saxelmwifo
registraciis mowmoba;
3.2. kompaniis debuleba/Sinagawesi;
3.3. warmomadgenlobebisa da filialebis wesdebebi (aseTebis arsebobis
SemTxvevaSi);
3.4. dokumentebi, romlebic adastureben sawarmos mflobelobas da sxva
uflebebs qonebaze, qonebriv uflebeb da fuladi Rirebulebis mqone sxva
uflebebs, romlebic asaxulia balansSi;
3.5. saerTo krebis angariSebi;
3.6. direqtorTa krebebis angariSebi, direqtorTa krebebis yvela
gadawyvetileba, brZaneba da direqtiva;
3.7. sameTvalyureo sabWos sxdomebis angariSebi da gadawyvetilebebi;
3.8. sawarmos auditis angariSebi;
31
3.9. saerTo krebis momzadebisa da CatarebisaTvis saWiro yvela
dokumenti;
3.10. wliuri angariSebi;
3.11. sabuRaltro aRricxvis dokumentebi;
3.12. nebismieri dokumenti finansuri da sxva saxis angariSgebis Sesaxeb,
romlis Sesabamisi organoebisaTvis miwodebac evaleba sawarmos;
3.13. sawarmosTan dakavSirebuli iuridiuli pirebis sia maTi kuTvnili
aqciebis tipebis da odenobebis miTiTebiT;
3.14. sawarmos mier dadebuli xelSekrulebebi;
3.15. damfuZnebeli xelSekruleba;
3.16. damfuZneblebis mier sawarmos registraciamde urTierTSoris
dadebuli nebismieri sxva xelSekruleba;
3.17. detaluri informacia im dokumentebis Sesaxeb, romlebic
adastureben sawarmos valebisa da fuladi valdebulebebis arsebobas;
3.18. am kanoniT gaTvaliswinebuli sxva dokumentebi, sxva samarTlebrivi
aqtebi, wesdeba, debuleba, saerTo krebis, direqtorebis
gadawyvetilebebi.
4. direqtorebi niSnaven fizikur pirs, romelsac evaleba aRniSnuli
dokumentebis Senaxva da movla da maTi perioduli ganaxleba.
meSvide rekomendacia: gakeTdes Sesworeba mewarmeTa Sesaxeb kanonSi,
romelic moiTxovs rom SemoRebuli iqnes erTiani kompiuterizebuli
monacemTa baza pirdapiri SeRweviT, romelSic Setanili iqneba mTeli
informacia, romelsac Seicavs saxelmwifo reestrebi da aseve
saxelmwifo sagadasaxado organo (finansTa saministro) yvela
registrirebuli kompaniis maxasiaTebelebisa da dokumentebis Sesaxeb.
amas Sedegad unda mohyves saqarTvelos erTiani centraluri reestris
Seqmna, romelic iseve mniSvnelovania potenciuri investiciebis
mosazidad, rogorc gamxelis moTxovnebis SesrulebisaTvis. saWiroebis
SemTxvevaSi SesaZlebelia, rom Seiqmnas filialebi qveynis masStabiT;
zogierTi evropul qveyanaSi ki registratorebis funqcias savaWro
palatebi asruleben.
SemoTavazebuli Sesworeba gaamartivebs dainteresebuli mxareebisaTvis
konkretuli kompaniis Sesaxeb yvela saWiro informaciis mopovebas
erTiani wyarodan.
evropaSi korporaciuli regulatorebi iwyeben axali teqnologiebis
aTvisebas, romlebic xels Seuwyofs gamxelis proceduris, dokumentebis
registraciisa da aqciebis gadacemis ganxorcielebas. magaliTad, daniaSi,
Setyobinebebis gadacema axla internetuli kavSiris meSveobiT SeiZleba.
norvegiaSi, 1997 wels, SemoiRes aqciebis registraciis eleqtronuli
sistemebi da iyeneben centralur saxelmwifo reestrs. es asevea
holandiaSic.
merve rekomendacia: mewarmeTa Sesaxeb kanonma unda moiTxovos erTi
konkretuli erovnuli publikaciis daarseba, romelic sakmao tiraJiT
32
daibeWdeba da iqneba iolad xelmisawvdomi, (fasis mxrivac), sadac
gamoqveyndeba sajaro reestris Sinaarsi, da masSi Setanili cvlilebebi.
publikacias, romelic amJamad aris gamoyenebuli informaciis
gasamxelad, ewodeba “sakanonmdeblo macne” romelic gamoicema iusticiis
saministros mier. aRniSnuli publikacia arc iolad xelmisawvdomia da
arc sakmao tiraJiT ibeWdeba. amasTanave, igi arc iafia imisaTvis, rom
iqces informaciis xelsayrel wyarod yvela mxarisaTvis, romelic
dainteresebulia ama Tu im sawarmos saqmianobiT.
es warmoadgens pirveli sakorporacio direqtivis moTxovnas, romelic
iTvaliswinebs, rom “meore paragrafSi miTiTebuli dokumentebisa da
maxasiaTeblebis gamxela unda ganxorcieldes am miznisaTvis wevri
qveynis mier gamoyofil erovnul publikaciaSi (national gazette),
sruli an arasruli teqstis gamoqveynebiT an im dokumentis miTiTebis
meSveobiT, romelic Cakrulia saqmeSi an Setanilia reestrSi”.
mecxre rekomendacia: evrokavSiris meore sakorporacio direqtivis
(77/91/EEC13/12/1976, punqti 17) Sesabamisad, sawesdebo kapitalis seriozuli
danakargis SemTxvevaSi, kanoniT dadgenili vadis ganmavlobaSi mowveul
unda iqnes aqcionerTa saerTo kreba, kompaniis likvidaciisa Tu sxva
zomebis miRebis sakiTxis gansaxilvelad.
kanoni ar Seicavs raime debulebas, romelic aRniSnul situacias
sakmarisad amomwuravad aregulirebs. kanonis 54.1 muxlSi naxsenebia
mxolod riggareSe saerTo kreba, romelic SeiZleba mowveul iqnes
direqtorTa, sameTvalyureo sabWos wevrTa mier, an 53.3.3 muxlis Tanaxmad,
aqcionerebis mier. es nebayoflobiTi arCevania da ara savaldebulo
RonisZieba, rogorc amas meore sakorporacio direqtiva moiTxovs.
aqcionerTa, iseve rogorc kreditorTa interesebis dacvis mizniT, Cveni
rekomendaciaa, rom CarTuli iqnes aqcionerTa saerTo krebis mowvevis
moTxovna sawesdebo kapitalis seriozuli danakargis SemTxvevidan
konkretuli periodis ganmavlobaSi, kompaniis mier miRebi saTanado
zomebis gansaxilvelad.
xelmowerili saaqcionero kapitalis mniSvnelovani danakargis
SemTxvevaSi ara mxolod aAqcionerTa saerTo krebis mowveva unda iyos
savaldebulo:amasTanave, aucilebelia, rom mniSvnelovan danakargad
CaiTvalos xelmowerili saaqcionero kapitalis 50-%ze meti kleba.
meaTe rekomendacia: vinaidan kanonis muxli 51 ar gansazRvravs
minimaluri informaciis Sinaarss, romelic unda figurirebdes
sazogadoebis wesdebaSi, Cven gTavazobT Sinaarss, romelsac moiTxovs,
sul mcire, evrokavSiris meore sakorporacio direqtivis muxli 3
(7791/EEC 13/12/79).
damfuZnebel wesdebasa da sxva sadamfuZneblo dokumentebSi unda
figurirebdes da ganTavsebuli unda iyos centralur reestrSi, rogorc
33
mocemuli dokumentis mesame rekomendaciiT aris SemoTavazebuli, sul
mcire, Semdegi informacia: (a) daregistrirebuli ofisi; (b) xelmowerili
aqciebis nominaluri Rirebuleba da minimum, weliwadSi erTxel, maTi
raodenoba; (g) specialuri pirobebi, Tu ki aseTi pirobebi arsebobs,
romlebic aqciebis gadacemas zRudavs; (d) kompaniis inkorporirebis an
biznesis dawyebisaTvis nebarTvis daSvebisas, mTlianad gadaxdili
xelmowerili kapitali; (e) aqciebis nominaluri Rirebuleba,
angariSsworebis xasiaTi da im piris saxeli da gvari, romelic
uzrunvelyofs angariSsworebas; (v) fizikuri Tu iuridiuli pirebis an
kompaniebisa Tu firmebis vinaoba, romlis mier an romlis saxeliTac
xelmowerili iqna inkorporaciis wesdebebi an instrumenti an im
SemTxvevaSi, sadac kompania imave dros ar Seiqmna - aRniSnuli
dokumentebis proeqtebi; (z) kompaniis mier, misi daarsebis Sedegad
gadasaxdeli an maszed dakisrebuli valebisa da valdebulebebis saerTo
odenoba an Tundac Sefasebuli odenoba da rodesac es mizanSewonilia,
vidre kompaniaze gacemuli iqneba saqmianobis dawyebis nebarTva; (T)
kompaniis Seqmnis dros an vidre igi ar miiRebs nebarTvas saqmianobis
dawyebaze, gansakuTrebuli upiratesoba, romelic miniWebuli iyo
romelime pirisTvis, romelsac monawileoba aqvs miRebuli kompaniis
SeqmnaSi an garigebebSi, romlebsac Sedegad amgvari nebarTvis daSveba
mohyva.
amasTanave, Cveni rekomendaciaa kanons danarTis saxiT daematos da
yvelasaTvis xelmisawvdomi gaxdes sawarmos wesdebis standartuli
forma, sadac mocemuli iqneba ara mxolod savaldebulo debulebebi,
aramed SemoTavazebuli iqneba garkveuli arCevani damfuZneblebisaTvis,
raTa maT SesaZlebloba hqondeT miiRon axali wesebic. aseTi
standartuli forma mogvcems drois da saxsrebis dazogvis saSualebas
da did daxmarebas gauwevs am sferoSi warsuli gamocdilebis armqone
sawarmoebis damfuZneblebs. mas SeuZlia, agreTve Seasrulos
registratorTa samuSao, rodesac isini amowmeben axal wesdebas.
kreditorTa dacva
meTerTmete rekomendacia: evrokavSiris meore sakorporacio direqtiva
(77/91/EEC 13/12/1976, punqti 16) exeba dividendebis araswor ganawilebasa da
gacemas amave direqtivis me-15 punqtis darRveviT. aseTi ganawilebis
Sedegad aqcionerebis mier miRebuli dividendebi dabrunebuli unda iqnes,
Tu kompania daamtkicebs rom am aqcionerebma icodnen am Secdomis Sesaxeb
an garemoebebidan gamomdinare ar SeeZloT ar scodnodaT araswori
ganawilebis Sesaxeb.
Cveni winadadebaa 57.2 muxli Semoifarglos misi pirveli winadadebiT,
xolo kanons daematos 57.3 muxli Semdegi redaqciiT:
“1. dividendebi SeiZleba ganawilebuli iqnes mxolod mogebidan.
am kanonis debulebebis darRveviT ganawilebuli mogeba unda daabrunon
im aqcionerebma, romlebmac igi miiRes, Tu sawarmo daamtkicebs, rom
aqcionerebisTvis winaswar iyo cnobili ganawilebis arakanonierebis
34
Sesaxeb an garemoebebidan gamomdinare, maT ar SeiZleba ar scodnodaT
amis Sesaxeb.
garda im SemTxvevisa, rodesac xdeba xelmowerili kapitalis Semcireba,
dauSvebelia mogebis ganawileba Tu gasuli finansuri wlis bolo
dRisaTvis sawarmos wliur angariSSi dafiqsirebuli wminda mogeba
naklebia, an ganawilebis Semdeg SeiZleba naklebi aRmoCndes xelmowerili
saaqcio kapitalis odenobaze plius is rezervebi, romelic am kanonis an
wesdebis Sesabamisad ar SeiZleba ganawilebul iqnes.
aqcionerebs Soris gasanawilebeli Tanxa ar SeiZleba aRematebodes
gasuli finansuri wlis bolosaTvis dafiqsirebuli mogebis odenobas
minus gaweuli zarali da da kanonisa da wesdebis Sesabamisad rezervebSi
gadasaricxi Tanxa.
2. Tu nebadarTulia Sualeduri dividendebis gadaxda, daculi unda
iqnes, sul mcire, Semdegi pirobebi:
(a) Sedgenili unda iqnes Sualeduri balansi, sadac naCvenebi iqneba,
rom arsebobs sakmarisi Tanxa gasanawileblad,
(b) gasanawilebeli Tanxa ar SeiZleba aRematebodes mTlian mogebas,
romelic miRebuli iqna gasuli finansuri wlis bolodan, romlisTvisac
Sedgenilia wliuri angariSi, plius nebismieri mogeba da Tanxa am mizniT
Seqmnili rezervebidan misaRebi Tanxa, minus gaweuli zarali da kanonisa
da wesdebis Sesabamisad rezervebSi gadasaricxi Tanxa.”
Cveni rekomendaciaa, rom aRniSnuli moTxovna aisaxos kanonSi, romelic
ar Seicavs debulebas, romelic moawesrigebda aRniSnul situacias. es
gazrdida aqcionerTa winaSe kompaniis pasuxismgeblobis xarisxs
menejmentis mier SerCeul aqcionerTa Soris dividendebis TviTneburi
ganawilebis SemTxvevaSi. SemoTavazebuli Sesworeba, kompaniis finansuri
stabilurobis SenarCunebasTan erTad, aseve kreditorTa interesebsac
daicavs.
aqcionerTa dacva
meTormete rekomendacia: gakeTdes Casworeba kanonis 52-e muxlSi,
romelic waikiTxeba Semdegnairad: sazogadoebas ar SeuZlia TviTon
SeiZinos sakuTari sawarmos aqciebi pirveladi ganTavsebis dros. Tu
sazogadoebis aqciebi Sesyidulia sakuTari saxeliT moqmedi piris mier,
magram sawarmos (eminentis) davalebiT, maSin aqciebis gamomweris mier
aqciebis SeZena moxdeba uSualo myidvelis piradi angariSiT.
aRniSnuli Sesworeba nakarnaxevia sakorporacio samarTlis meore
direqtivis me-18 muxliT. SemoTavazebuli Sesworeba gaabaTilebs
sazogadoebis mmarTvelTa motivacias axali aqciebis gamoSvebisaTvis,
romelic gamiznulia gare aqcionerebis (romlebic kompaniaSi ar
muSaoben) mxridan sawarmoze kanonieri kontrolis Sesustebaze.
sazogadoebis aqciebis gamoSveba da gadacema
35
mecamete rekomendacia: Cveni rekomendaciaa rom aqciebis maqsimaluri
raodenoba, romelic SeiZleba sazogadoebis mier iqnes gamoSvebuli,
sazogadoebis wesdebaSi unda iyos gansazRvruli.
sakorporacio samarTlis ekonimiuri TanamSromlobis ganviTarebis meore
principis Tanaxmad, qveynebis umetesobaSi aqciebis maqsimaluri
raodenoba, romelic SeiZleba iqnes gamoSvebuli, gansazRvrulia
kompaniis wesdebaSi. (principi VII, punqti 73).
kanonis 52-e punqti aregulirebs sakiTxebs aqciebis sxvadasxva tipebis
gamoSvebasTan dakavSirebiT. Tumca, arc aRniSnuli punqti da arc kanonis
romelime sxva nawili ar aregulirebs sakiTxebs aqciebis maqsimalur
raodenobasTan dakavSirebiT, romelic SeiZleba gamoSvebuli iyos
sazogadoebis mier.
zogierTi qveyana iTvaliswinebs meqanizms, romliTac aqcionerebs
SeuZliaT neba darTon direqtorTa sabWos gamouSvas damatebiTi aqciebi,
gancxadebuli aqciebis raodenobis farglebSi, rac uzrunvelyofs
mniSvnelovan moqnilobas kompaniis dafinansebaSi. Tumca, amgvari uflebis
miniWeba aucilebels xdis aqcionerebisaTvis damatebiTi damcavi
meqanizmis SemoRebis aucileblobas axali aqciebis gamoSvebis periodSi,
rameTu Tavidan iqnes acilebuli aseTi aqciebis gadacema xelovnurad
dabal fasSi SerCeuli myidvelebisaTvis da imisaTvis rom damatebiTi
aqciebis gamoSvebas Sedegad ar mohyves konkretuli aqcionerebis an maTi
jgufebis kanonieri zegavlenis Semcireba sazogadoebaze.
meToTxmete rekomendacia: Cveni rekomendaciaa, rom Sesworebuli iqnes
kanonis 52.3 punqti, raTa xazi gaesvas imas, rom muxli 52.3 ar gamoiyeneba
sajaro saaqcio sazogadoebebTan mimarTebaSi (sazogadoebebi, romlis
aqciebis yidva-gayidva xdeba fasiani qaRaldebis bazarze), imisaTvis rom
SesaZlebeli gaxdes maTi aqciebis Tavisuflad gadacema (gayidva).
kanonis 52.3 punqtis Tanaxmad, sazogadoebis wesdeba SeiZleba zRudavdes
aqciebis Tavisufal gadacemas, aqciebis gadacemisaTvis sazogadoebis
Tanxmobis moTxovniT. magram, 1999 wlis Sesworebebma kanonSi Seamcires
sazogadoebis mmarTvelTa ufleba SezRudon aqciebis gadacema. rogorc
punqti 52.3 iTvaliswinebs, aqciebis gadacemaze dawesebuli SezRudvebi
gansazRvruli unda iyos sazogadoebis wesdebaSi da aRniSnul
SezRudvaze yvela aqcioneris mier gacemuli unda iyos werilobiTi
Tanxmoba. amasTan, gacemuli unda iyos sazogadoebis Tanxmoba, Tu
aqciebis gadacema an “safrTxes Seuqmnis sazogadoebis arsebiT
interesebs”. Tumca, fraza “sazogadoebis arsebiTi interesebi”, romelic
kargad ganmartebuli ar aris, Tavisi bundovani xasiaTidan gamomdinare,
SesaZleblobas miscems sazogadoebis mmarTvelebs aqciebis gadacemaze
nebarTva SerCeviTi da diskriminaciuli wesiT gascen.
aqciebis Sefaseba da gamosyidva
36
meTxuTmete rekomendacia: gardamavali ekonomikis mqone qveynebisTvis
sakorporacio samarTlis ekonomikuri TanamaSromlobis ganviTarebis
organizaciis zogadi principebis gaTvaliswinebiT, sakiTxebi romlebic
regulirdeba kodeqsis punqtiT 531 harmonizebuli unda iqnes ekonomikuri
TanamSromlobis ganviTarebis organizaciis mier SemoTavazebul
principebTan.
kerZod, muxli 53.1 Tanxmad, aqcioners SeuZlia mosTxovos kompanias rom
am ukanasknelma Seafasos da gamoisyidos misi aqciebi im SemTxvevaSi, Tu
aqcioneri ar eTanxmeba cvlilebebs, romlebic Setanil iqna kompaniis
wesdebaSi da romlebic arRvevs aqcioneris uflebebs.
Cveni winadadebaa zemoT xsenebul muxls daematos Semdegi Sinaarsis
teqsti:
“nebismieri aqcioneri, romelic gamoTqvams pretenzias, rom sawarmos
saqmeebis warmarTva, an rom sawarmos direqtorebis mier maTdami
miniWebuli uflebamosilebis ganxorcieleba iseTi saxiT xdeba, rom
aRniSnuli aqcioneri an sxva romelime aqcioneri (misi CaTvliT) Tavs
diskriminirebulad Tvlis an rom misi an maTi, rogorc wevrebis
interesebi ugulebelyofilia, uflebamosilia sarCeliT mimarTos
sasamarTlos. Tu sasamarYTlo CaTvlis, rom sawarmos saqmeebs warmarTva,
an rom sawarmos direqtorebis mier maTdami miniWebuli uflebamosilebis
zemoT xsenebuli saxiT xorcieleba, sasamarTlo uflebamosilia
arsebuli mdgomareobis aRkveTis mizniT gasces saTanado brZaneba,
romelic mas misaRebad miaCnia, rac SeiZleba gamoixatebodes garkveuli
qmedebis moiTxovnasa an aRkveTaSi, iqneba es sawarmos samomavlo
saqmianobis warmarTvis an sawarmos romelime wevris aqciebis sawarmos
sxva wevrebis mier SeZenis an Tavad sawarmos mier SeZenis mizniTmiRebuli
gadawyvebilebis SemTxvevaSi, an, sawarmos kapitalis Sesabamisad
Sesamcireblad nebismieri dadebuli garigebis gaauqmebisa an Secvlis
gadawyvetilebis miRebis an sxva SemTxvevaSi.
Tu am punqtis Sesabamisad gacemul brZanebas Sesworeba an damateba
Seaqvs nebismieri sawarmos wesdebaSi, sawarmo uflebamosili ar aris
sasamarTlos nebarTvis gareSe Seitanos Semdgomi Sesworeba an damateba
wesdebaSi, romelic ar Seesabameba brZanebis debulebebs.
sawarmom am punqtiT gaTvaliswinebuli nebismieri brZaneba, romelsac
cvlileba an damateba Seaqvs sawarmos wesdebaSi an iZleva cvlilebis an
damatebis Setanis nebarTvas misi gamotanidan 21 dRis ganmavlobaSi unda
miawodos reestrs misi registraciis mizniT.“
Cveni rekomendaciaa, umciresobaSi myof aqcionerTa interesebis ukeTesad
dacvis mizniT SemoRebul iqnes ufro zusti formulireba, romelic
gansazRvravs Tu raSi mdgomareobs aqcioneris uflebebis darRveva.
ekonomikuri TanamSromlobis ganviTarebis organizaciis principebis
Tanaxmad, aseT darRvevas Seadgens sawarmos profilis Secvla, aqciaTa
axali klasebis gamoSveba da a.S.
37
rac Seexeba aqciebis Rirebulebis Sefasebas, kanonis 53.1 punqtis Tanaxmad
sazogadoebis wesdeba “SeiZleba detalurad aregulirebdes” aqciebis
Sefasebisa da gamosyidvis sakiTxebs. ekonomikuri TanamSromlobis
ganviTarebis organizaciis principebis Tanaxmad, marTlebuli iqneba Tu
amgvari sakiTxebi mowesrigdeba sakanonmdeblo aqtiT, romelsac Sedegad
mohyveboda e.w. defolt-wesebis SemoReba. (anu im wesebis, romelTa
Secvla SesaZlebeli iqneboda sazogadoebis aqcionerTa mier, Sesabamisi
survilis arsebobis SemTxvevaSi, magram romelTa morCilebac, aqcionerTa
mxridan maTi Secvlis survilis ararsebobis SemTxvevaSi, aucilebelia).
es wesi unda moiTxovdes damoukidebeli eqspertis momsaxurebas, romelic
Seafasebda aqciebis Rirebulebas da vis eqspertizasac aRiarebs yvela
dainteresebuli mxare. amasTan, Tu sameTvalyureo sabWo, aqcionerebTan
erTad, Seafasebda potenciuri damoukidebeli eqspertis kandidaturas, es
xels Seuwyobda umciresobaSi myof aqcionerTa interesebis dacvas.
rogorc aRniSnulia zemoT, kanonis dRevandeli versiiT, es sakiTxi
eqvemdebareba sazogadoebis wesdebiT regulirebas, garda dabali
likvidurobis mqone aqciebis SemTxvevaSi, ra SemTxvevaSic Sefaseba
xorcieldeba sasamarTlos mier. es xangrZlivi da rTuli procesia.
amrigad, rekomendirebulia SemoTavazebuli standartuli wesis
Camoyalibeba.
meTeqvsmete rekomendacia: Cveni rCevaa, rom kanonis 531 punqtSi sabazro
Rirebulebis koncefcia gansazRvrul iqnes konkretulad, xolo
qvepunqtis danarCeni nawili waiSalos.
kanonis 531-e punqti aregulirebs gamosyidvis meqanizmebs da me-4
qvepunqtSi iTvaliswinebs, rom aqciebis gamosyidva sabazro fasad unda
moxdes.
ekonomikuri TanamSromlobis ganviTarebis organizaciis principebis
Tanaxmad, Tu kanoni apirebs sabazro Rirebulebis koncefciis gamoyenebas,
man unda gansazRvros kidec igi. sabazro Rirebuleba SeiZleba
gansazRvruli iyos rogorc “fasi, romlis mixedviTac gamyidveli da
myidveli Tanaxma iqnebian gayidon an iyidon aqciebi, im pirobiT, rom
isini floben srul informacias sakuTrebis Rirebulebis Sesaxeb
gayidvis an SeZenis dRisaTvis da amasTanave, aranairad ar arian
valdebulni, rom gayidon an iyidon isini.
aqcionerisa da kreditoris dacva dividendebis gadaxdis periodSi
meCvidmete rekomendacia: evroavSiris meore sakorporacio direqtivis
Tanaxmad (77/91/EEC 13/12/1976 punqti 15.1), ar SeiZleba aqcionerebisTvis
aranairi dividendebis gadaxda, rodesac finansuri wlis daxurvis dRes,
wminda aqtivebi naklebia, an SesaZloa naklebi gaxdes dividendebis
gadaxdis Semdeg, vidre sawarmos kapitali.
38
agreTve, punqti 15-s qvepunqti (c) nawilobrivad iTvaliswinebs, rom
gadaxdili dividendebis odenoba ar SeiZleba aRematebodes mogebis
odenobas ukanaskneli finansuri wlis bolos.
Cveni rekomendaciaa, rom zemoT mocemuli moTxovnebi Setanili iqnes
kanonis 57.1 muxlSi.
vinaidan kanoniT gaTvaliswinebuli ar aris specialuri muxlebi
rezervebis Taobaze, Cveni winadadebaa, kanonSi Setanili iqnes Semdegi
muxli:
“1. sawarmo yovelwliurad gadaricxavs misi wliuri wminda mogebis sul
mcire 5%-s kanonis Tanaxmad Seqmnil sarezervo fondSi.
2. zemoT xsenebuli fondis garda wesdebis safuZvelze SesaZlebelia
Seiqmnas sarezervo da sxva fondebi wesdebiT dadgenili wesiT da
odenobiT.
3. wesdebaSi aseTi debulebebis gaTvaliswinebis SemTxvevaSi, saerTo
krebas eZleva ufleba Seqmnas damatebiTi rezervebi, magram wminda
mogebis aseTi saxiT gamoyeneba SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu
wminda mogebis aseTi saxis gamoyeneba aucilebelia sawarmos finansuri
siZlieris da keTildReobis gansamtkiceblad da Tu saTanadod iqneba
gaTvaliswinebuli umciresobaSi myof aqcionerTa interesebi.
4. saerTo krebis umravlesoba uflebamosili ar aris miiRos
gadawyvetileba rezervebis ganusazRvreli odenobiT dagrovebis
Taobaze.”
interesTa konfliqti
meTvramete rekomendacia: kanonis 56-e muxlSi Setanil iqnes punqti
saaqcio sazogadoebis direqtorTa movaleobebis Sesaxeb. SemoTavazebuli
56.5 punqti waikiTxeba Semdegnairad: “1. direqtorebsa da sameTvalyureo
sabWos wevrebs ekrZalebaT:
1.1. iseTi xelSekrulebebis gaformeba sawarmosTan, romlebic miznad
isaxavs sawarmosagan qonebrivi interesis SeZenas (naCuqrobis, sesxis,
savaWro an saqonlis Tavisuflad gamoyenebis Sesaxeb xelSekrulebebis
CaTvliT) saerTo krebis Tanxmobis gareSEe;
1.2. sakomisios miReba sawarmosgan an mesame mxareebisgan aRniSnul mesame
mxareebsa da sawarmos Soris dadebuli xelSekrulebebisTvis;
1.3. mesame mxareebis saxeliT an maT interesebis dacviT moqmedeba mesame
mxareebis mier sawarmosTan saqmiani garigebebis dadebis dros;
1.4. iseTi samewarmeo saqmianobis ganxorcieleba, romelic konkurencias
uwevs sawarmos samewarmeo saqmianobas.
2. pirveli punqtiT dadgenili SezRudvebi gavrceldeba direqtorebis da
sameTvalyureo sabWos wevrebis meuRleebze, mSoblebze, Svilebze, da-
Zmebze, an ucxo mmarTvelo kompaniis SemTxvevaSi, am kompaniasTan
dakavSirebul pirebsa da sawarmoebze.”
garigebebi, romlis ganxorcielebiTac piradad aris dainteresebuli
direqtori, sameTvalyureo sabWos wevri an aqcioneri, romelic flobs
39
kapitalis 20%-is Rirebulebis aqciebs, ver daideba saerTo krebis
Tanxmobis gareSe.
direqtori, sameTvalwureo sabWos wevri an aqcioneri, romelic flobs
aqciebis 20%-ze mets iTvleba piradi interesis mqoned, Tu misi meuRle,
romelime mSobeli, Svili, da an Zma:
a) aris garigebis erT-EerT mxare an warmoadgens mesame mxaris
interesebs maT mier sawarmosTan dadebul garigebaSi;
b) flobs iseTi iuridiuli piris aqciebis 20 an met procents,
romelic aris garigebis erT-EerT mxare an warmoadgens sxva romelime
iuridiuli an fizikuri piris interesebs, romelic garigebis monawile
mxarea;
g) uWiravs im iuridiuli piris xelmZRvaneli Tanamdeboba, romelic
moqmedebs fizikuri piris saxiT da aris garigebis monawile mxare.
saerTo krebis gadawyvetileba zemoT miTiTebuli garigebebis damtkicebis
Taobaze damtkicebuli unda iqnes im aqcionerTa xmebis umravlesobiT,
romlebic piradad ar arian dainteresebuli garigebiT."
aRniSnuli Sesworeba nakarnaxevia meore sakorporacio direqtivis 11.1
muxliT da ganagebs interesTa konfliqtis sakiTxs. gardamavali
ekonomikis mqone qveynebSi Cveulebriv praqtikas warmoadgens is, rom
sazogadoebis mmarTvelebi an direqtorebi asxviseben TavianT aqtivebs
kompaniebze, romlebSic isini muSaoben, arakonkurentunarian fasebSi,
imisaTvis raTa piradi mogeba naxon kompaniisa da misi aqcionerebis
xarjze. SemoTavazebuli Sesworebis CarTvis Sedegad miRweuli iqneboda
gamWvirvalobis saWiro xarisxi, romelic xels SeuSlida aseTi praqtikis
ganxorcielebas an daakisrebda specialur gadasaxdelebs maT, vinc aseT
praqtikas axorcielebs.
damatebiTi rekomendaciebi
mecxramete rekomendacia: kanonis 14.2 punqtis mesame paragrafi saWiroebs
gamarTva gamoyenebuli iuridiuli terminologiis TvalsazrisiT da
saWiroebs “gakotrebis saqmeTa warmoebis Sesaxeb saqarTvelos kanonis”
mier gaTvaliswinebul normebTan SesabamisobaSi moyvanas. konkretulad,
Cven gTavazobT xsenebuli punqtis mesame paragrafis meore winadadebis
Secvlas SemdegiT: “gadaxdisuunarobis SemTxvevaSi gamoyenebuli iqneba
“gakotrebis saqmeTa warmoebis Sesaxeb saqarTvelos kanoniT”
gaTvaliswinebuli moqmedi normebi.
amasTan, mesame paragrafis meore winadadebis formulireba, kerZod ki
“vin unda aRZras saqme gakotrebis Sesaxeb sasamarTloSi” ar
Seesatyviseba “gakotrebis saqmeTa warmoebis Sesaxeb saqarTvelos
kanonis” meeqvse paragrafis mesame qvepunqtSi gamoyenebul terminologias,
romlis Tanaxmadac mosamarTles gadawyvetilebis miReba SeuZlia
mxolod sasamarTlo warmoebaSi gakotrebis Sesaxeb ganacxadis miRebis
Semdeg, ris Semdegac iwyeba gakotrebasTan dakavSirebiT sasamarTlo
ganxilva.
40
daskvnebi da damatebiTi SeniSvnebi
SemoTavazebuli qmedebebidan SesaZlebelia sakorporacio
kanonmdeblobaSi ramdenime dadebiTi Sedegis miRweva. uwinares yovlisa,
erTiani centraluri reestris Seqmna, romelSic SesaZlebeli iqneba
pirdapiri SeRweva, gaamartvebs sawarmoTa saregistracio process da
aseve ukve arsebuli sazogadoebebis da maTi finansuri da
organizaciuli maxasiaTeblebis Sesaxeb informaciis mopovebas. es aseve
daexmareba potenciur investorebs mocemuli momentisaTvis
korporaciuli saqmianobis nebismier konkretul dargSi saerTo suraTis
danaxvis saqmeSi. garda amisa, erTiani reestris Seqmna aseve Seamcirebs
sawarmos dafuZnebisas arsebuli barierebis efeqtianobas saregistracio
fazaSi. agreTve, am sawyis etapze es aRmofxvris meqrTameobisa da piradi
aramarTlzomieri sargebelis Ziebis praqtikas. miuxedavad imisa, rom
saaqcio an SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebis saregistracio
xarjebi mkafiod aris gansazRvruli kanoniT, sxvadasxva raionuli
sasamarTloebi, maT mier gaweuli momsaxurebisaTvis, sxvadasaxva
administraciuli xarjebis gadaxdas iTxoven. Cven daukavSirdiT
(telefonis saSualebiT) Tbilisis xuTive raionul sasamarTlos da
moviZieT cnobebi sawarmos registraciisa da wesdebaSi Sesworebebis
SetanisaTvis dawesebuli administraciuli xarjebis Sesaxeb. xuTidan
mxolod erTma sasamarTlom mogvawoda marTebuli informacia aRniSnuli
momsaxurebisTvis gadasaxdeli Tanxis Sesaxeb. danarCenma respodentebma
moiTxoves piradi Sexvedra imisaTvis rom daesaxelebinad Tu realurad
ra fasi aqvs sawarmos registraciisa da mis wesdebaSi Sesworebis
Setanas.
amrigad, SesaZloa rom sasamarTlo sistemis zogierTi warmomadgeneli
SeewinaaRmdegos erTiani reestris Seqmnis ideas, rac SeiZleba iyos
aRqmuli rogorc kompaniis dafuZnebis procesze maTTvis
administraciuli berketebis CamorTmeva. am rekomendaciis implementaciis
damatebiTi xarji dakavSirebuli iqneba komputeruli programis
SeqmnasTan, mis mudmiv momsaxurebasa da ganaxlebasTan.
im RonisZiebis gatarebisas, romelic uzrunvelyofda sazogadoebis
aqciebis Tavisuflad gadacemas (gayidvas), mosalodnelia garkveuli
winaaRmdegoba, imdenad ramdenadac amgvari cvlileba SeiZleba
interpretirebuli iqnes rogorc qmedeba romelic Seasustebs sawarmos
aqtivebze sawarmos mmarTvelTa kontrols da mmarTvelobis
gadawyvetilebebis miRebis Zalauflebas. warsulSi saxelmwifo
sakuTrebaSi arsebuli msxvili kompaniebis SemTxvevaSi, romlebic
mniSvnelovan zegavlenas axdenen saqarTvelos ekonomikaze, Cveulebriv,
umravlesobaSi myofi aqcioneri an erTaderTi aqcioneri aris sawarmos
direqtori, romelsac es Tanamdeboba kompaniis saxelmwifo sakuTrebaSi
yofnis periodSic ekava.
41
sakonkurencio samarTali 1. Sesavali
1.1 seqtoris mimoxilva
dinamiuri da konkuretuli garemo, romelsac safuZvels umagrebs
jansaRi sakonkurencio samarTali da politika, warmatebuli sabazro
ekonomikis ZiriTad maxasiaTebels warmoadgens. mravali ganviTarebadi da
gardamavali ekonomikis mqone qveyana, romelmac ganaxorciela sabazaro
ekonomikaze orientirebuli iseTi mniSvnelovani reformebi, rogoricaa
vaWrobis liberalizacia, privatizacia da deregulireba, amJamad
acnobierebs iseTi zomebis ganxorcielebis saWiroebas, romelic
uzrunvelyofda da daicavda konkurencias. 1990 wlidan moyolebuli 40-ze
metma ganviTarebadma da gardamavali ekonomikis mqone qveyanam SeimuSava
an sagrZnoblad ganaaxla sakonkurencio samarTali. konkurenciiT
ganpirobebul sargebels Soris unda aRiniSnos mzardi ekonomikuri
efeqtianoba, inovaciebis danergva da momxmarebelTa keTildReobis zrda.
sakonkurencio samarTlis efeqtian amoqmedebas da konkurenciis aqtiur
xelSewyobas SeuZlia mZlavri katalizatoris roli Seasrulos
ekonomikis warmatebuli restruqturizaciis procesSi. es ki Tavis mxriv
xels Seuwyobs resursebis moqnilobasa da mobilurobas, rac
Tanamedrove globalur biznes-garemoSi umniSvnelovanes elements
warmoadgens firmebis da sawarmoebis konkurentunarianobisTvis
saerTaSoriso bazarze.
garkveuli nabijebi axali sakonkurencio samarTlis Sesaqmnelad
saqarTvelomac gadadga da 1992 wlis 16 oqtombers saqarTvelos
saxelmwifo sabWom miiRo dekreti `saqarTvelos respublikaSi
monopoliuri saqmianobis SezRudvisa da konkurenciis ganviTarebis
Sesaxeb”. 1996 wlis 25 ivniss dekreti Secvala saqarTvelos kanonma
monopoliuri saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb. im evropuli da
saerTaSoriso standartebisagan gansxvavebiT, romlebzec saubari
mogvianebiT gveqneba, monopoliuri saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb
saqarTvelos kanonSi mocemulia sakmaod zedapiruli normebi
SeTanxmebuli qmedebebis, SemzRudveli SeTanxmebebis, dominirebuli
mdgomareobis da Serwymis kontrolis Sesaxeb, da, amave dros, masSi ar
aris gaTvaliswinebuli debulebebi jgufuri an individualuri
gamonaklisebis daSvebis Taobaze.
monopoliuri saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb kanonis aRsrulebaze
zedamxedveloba ekisreba ekonomikis, vaWrobis da mrewvelobis
saministrosTan arsebul saxelmwifo antimonopoliur samsaxurs.
saqarTvelos antimonopoliuri samsaxuris uflebamosilebas gansazRvravs
monopoliuri saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb kanoni da 2001 wlis 21
ivnisis debuleba antimonopoliuri samsaxurebis Sesaxeb. antimonopoliur
samsaxurs xelmZRvanelobs samsaxuris ufrosi, romelsac Tanamdebobaze
niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs saqarTvelos prezidenti,
ekonomikis, vaWrobisa da mrewvelobis ministris wardginebiT. samsaxuri
42
angariSvaldebulia saqarTvelos prezidentis winaSe da warudgens mas
wliur angariSs.
saxelmwifo antimonopoliuri samsaxuris ZiriTad funqciebSi Sedis
sasaqonlo bazarze konkurentuli garemos Sefaseba, dominirebuli
mdgomareobis mqone ekonomikuri agentebis gamovlena da maTi regulireba
dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis Tavidan acilebis
mizniT. unda aRiniSnos, rom sasaqonlo bazarze konkurentuli garemos
Sefasebis meTodologiuri saxelmZRvanelo principebi (1998w.) da
saqarTvelos sasaqonlo bazarze monopoliuri mdgomareobis mqone
ekonomikuri agentebis saxelmwifo reestris debuleba (2000w.)6, romlebic
zemoT xsenebuli saqmianobis safuZvels warmoadgens, gacilebiT ufro
zusti da daxvewilia, vidre kanoni monopoliuri saqmianobisa da
konkurenciis Sesaxeb. gasul wels saxelmwifo antimonopoliurma
samsaxurma Seiswavla daaxloebiT 26 sasaqonlo bazari da 8 maTganze
gamoavlina monopoliuri mdgomareobis mqone ekonomikuri agentebi, esenia:
Saqris, ludis, mineraluri wylebis, cementis, sawvavis, bananis, asanTis
da navTobis bazrebi. rac Seexeba bunebriv monopoliebs, aRniSnul
sakiTxs exeba mxolod prezidentis brZanebuleba bunebriv monopoliaTa
saxelmwifo reestris Sesaxeb. brZanebulebis Tanaxmad, erovnul
ekonomikaSi aris sferoebi, sadac Tavisufali faswarmoqmna ar unda
CaiTvalos optimalurad. aseT sferoebs, upirveles yovlisa, ganekuTvneba
bunebrivi monopoliebi, anu bazris segmentebi, romlebSic konkurenciis
ganviTareba teqnikurad SeuZlebelia, an kidev ekonomikurad
araefeqtiania. saxelmwifo politika im sawarmoebis mimarT, romlebic
moqmedeben bazarze rogorc bunebrivi monopoliebi, gamoixateba ara maTi
monopoliuri saqmianobis aRkveTiT, aramed am saqmianobis mudmivi
regulirebis pirobebis SeqmniT. dReisaTvis bunebrivi monopoliebi
arsebobs Semdeg sferoebSi: safosto kavSiriT momsaxureba; sixSireTa
speqtris ganawileba; sahaero sivrcis gamoyenebis samarSruto da
sadispetCero uzrunvelyofa; sarkinigzo xazi; gazis magistraluri
milsadeni; maRali Zabvis eleqtro gadamcemi sistema; baTumisa da foTis
sazRvao navsadgurebi.
1.2. arsebuli qarTuli normatiuli bazis da Sesabamisi evropuli da
saerTaSoriso standartebis Sedareba
winamdebare naSromis miznebisaTvis monopoliuri saqmianobisa da
konkurenciis Sesaxeb kanoni Sedarebulia evropuli gaerTianebis
konkurenciuli politikis ZiriTad pirncipebTan, romlebzec saubaria
evropuli gaerTianebis damfuZnebeli xelSekrulebis (`damfuZnebeli
xelSekrulebis~) 81-e da 82-e muxlebSi. 81-e muxli eZRvneba
antikonkurenciul qmedebebs, xolo 82-e muxli aregulirebs
dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebas. garda amisa,
6 saqarTvelos kanonSi monopoliuri saqmianobis Sesaxeb figurirebs termini
`monopoliuri mdgomareoba~ `dominirebuli mdgomareobis~ nacvlad. Tumca, unda
aRiniSnos, rom saxelmwifo sabWos dekretSi “saqarTvelos respublikaSi monopoliuri
saqmianobis SezRudvisa da konkurenciis ganviTarebis Sesaxeb” gamoyenebuli iyo termini
`dominirebuli mdgomareoba~.
43
damfuZnebeli xelSekrulebis 31-e, 81-e da 82-e muxlebSi mocemulia
debulebebi saxelmwifo monopoliebis, saxelmwifo sawarmoebis da
saxelmwifo daxmarebis Sesaxeb. arsebobs, agreTve mTeli rigi sxva
dokumentebisa, romlebic mxedvelobaSi unda iqnes miRebuli, esenia:
TeTri wigni centraluri evropis asocirebuli qveynebis evropul
kavSiris Sida bazarze integraciis momzadebis Sesaxeb, vaWrobis da
ganviTarebis gaeros konferenciis da ekonomikuri TanamSromlobisa da
ganviTarebis organizaciis modeluri kanonebi konkurenciis Taobaze.
monopoliuri saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb saqarTvelos kanoni
miRebuli iqna 1996 wlis 25 ivniss. vinaidan kanoni sakmaod axalia, masTan
dakavSirebiT jer kidev ar arsebobs daxvewili an srulad
Camoyalibebuli samarTlebrivi praqtika: Tumca 2002 wels Tbilisis
saolqo da raionulma sasamarTloebma ganixila daaxloebiT 200 saqme,
saqarTvelos sxvadasxva regionebSi igive maCvenebeli gacilebiT dabalia.
Tavidanve unda aRiniSnos, rom kanoni jerovnad ver awesrigebs
konkureciuli samarTlis iseT mniSvnelovan debulebebs, romlebic
uzrunvelyofs konkurenciis sistemis swor funqcionirebas da moiTxovs
konkurenciaze zedamxedveli organoebis gansakuTrebul yuradRebas. esaa
is debulebebi, romlebic exeba antikonkurenciuli SeTanxmebebis da
SeTanxmebuli moqmedebis, dominirebuli mdgomareobis borotad
gamoyenebis da antikonkurenciuli Serwymebis akrZalvas. Tu SevadarebT
damfuZnebeli xelSekrulebis Sesabamis debulebebs, vaWrobis da
ganviTarebis Taobaze gaeros konferenciis modelur kanons konkurenciis
Sesaxeb da ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis
rekomendaciebs, monopoliuri saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb
kanonSi mocemulia sakmaod zedapiruli normebi koordinirebuli
moqmedebis, SemzRudveli SeTanxmebebis, dominirebuli mdgomareobis da
Serwymis kontrolis Sesaxeb, da, amave dros, masSi ar aris
gaTvaliswinebuli debulebebi jgufuri an individualuri gamonaklisebis
daSvebis Taobaze.
am mimarTebiT karg magaliTs warmoadgens monopoliuri saqmianobisa da
konkurenciis Sesaxeb saqarTvelos kanonis me-8 muxli, romlis Tanaxmad,
konkurenciis SezRvdva ganisazRvreba, rogorc `iseTi xelSekrulebis
dadeba an iseTi gadawyvetilebis miReba, romelic iwvevs konkurenciis
SezRudvas~. imave muxlSi mocemulia konkurenciis SezRudvis formebi,
anu iseTi saqmianoba, rac: `1) zRudavs erT-erT mxares bazris, momaragebis
wyaros, mimwodeblis an momxmareblis SerCevaSi; 2) xelSekrulebaSi
monawile erT-erT partniors akisrebs valdebulebas, xelSekrulebiT
gansazRvruli saqonlis sanacvlod an damatebiT miawodos, Seisyidos
iseTi saqoneli, romelic arc sagnobrivad da arc vaWrobis wesiT
dakavSirebuli ar aris xelSekrulebiT gansazRvrul saqonelTan; 3)
arsebiTad zRudavs konkurencias urTierTSenacvlebadi saqonlis
bazarze”. mocemuli muxlis Sinaarsidan gaugebaria, Tu ra saxis
urTierTobebia mowesrigebuli. rogorc Cans, pirveli puqnti aregulirebs
vertikalur urTierTobebs (e.i. urTierTobebs mimwodebelsa da
distributorebs Soris), Tumca, unda aRiniSnos, rom am debulebas
mxolod maSin aqvs azri, Tu aseTi SeTanxmebis erT-erT mxares
44
monopoliuri mdgomareobis mqone agenti warmoadgens. aseTi saxis
uerTierTobebi eqceva me-13 muxlis moqmedebis sferoSi (monopoliuri
mdgomareobis borotad gamoyeneba). mesame punqti cdilobs moawesrigos
horizontaluri urTierTobebi (e.i. konkurent ekonomikur agentebs Soris
dadebuli SeTanxmebebi), magram isic metad zogadia, vinaidan iseTi
xelSekrulebis dadebis an iseTi gadawyvetilebis miRebis akrZalva,
romelic iwvevs konkurenciis SezRudvas bazarze, sakmarisi ar aris da
Semdgom ganmartebas saWiroebs. garkveulwilad me-8 muxlis mxolod
meore punqti asaxavs damfuZnebeli xelSekrulebis Sesabamis debulebas,
kerZod 81-e muxlis e) punqts da vaWrobis da ganviTarebis Taobaze
gaeros konferenciis konkurenciis Sesaxeb modelur kanonis da
ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis
rekomendaciebs. aseve unda aRiniSnos, rom saqarTvelos kanoni
sayovelTaod miRebuli praqtikisagan gansxvavebiT ar krZalavs
ekonomikuri agentebis iseT koordinirebul moqmedebas, romelic laxavs
konkurencias. aSkaraa, rom verc erTi SeTanxmeba da gadawyvetileba ver
iqneba miCneuli kanonis darRvevad, Tu igi ar eqceva antikonkurenciuli
SeTanxmebebisa da gadawyvetilebebis CamonaTvalis farglebSi. amrigad,
saqarTvelos kanoni ar krZalavs rig antikonkurenciul SeTanxmebebs,
romelsac evropuli gaerTianebis konkurenciuli samarTali, vaWrobis da
ganviTarebis Taobaze gaeros konferenciisa da ekonomikuri
TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis konkurenciis Sesaxeb
modeluri kanonebi arakanonierad miiCnevs. amasTanave, saqarTvelos kanoni
monopoliuri saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb ar iTvaliswinebs
gamonaklisebs antikonkurenciul qmedebaTa akrZalvidan (es SeiZleba im
faqtiT aixsnebodes, rom antikonkurenciuli SeTanxmebebis da
gadawyvetilebebis CamonaTvali metad zogadi, bundovani da moklea).
Sesabamisad, Tu mocemuli xelSekruleba Seicavs garkveul
`prokonkurenciul” aspeqtebs, magaliTad, Tu mas Sedegad moyveba bazarze
miwodebis pirobebis gaumjobeseba, rac mniSvnelovan sargebels moutans
momxmarebels, an gamoiwvevs warmoebis zrdas, warmoebisa da
distribuciis xarisxis gaumjobesebas, an xels Seuwyobs teqnikur da
teqnologiur progress, igi mainc antikonkurenciulad da, Sesabamisad,
baTilad iqneba miCneuli.
igive mdgomareobaa Serwymis regulirebasTan mimarTebaSic. zogierTi
Serwyma SeiZleba antikonkurenciuli xasiaTis iyos da miznad isaxavdes
konkurenciis aRkveTas da dominirebuli mdgomareobis xelovnurad da
ara ekonomikur saqmianobis safuZvelze miRwevas. meore mxriv, Serwymam
SeiZleba sakmarisad Seamciros konkurentebis raodenoba da saSualeba
misces darCenil firmebs saTanado koordinacia gauwion TavianT
saqmianobas. aqedan gamomdinare moqmedi kanoni konkurenciis Sesaxeb unda
moicavdes debulebebs aseTi Serwymis aRkveTis mizniT. am TvalsazrisiT,
SeiZleba iTqvas, rom monopoliuri saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb
saqarTvelos kanoni saTanadod ver aregulirebs Serwymas, rac
gaTvaliswinebulia saerTaSoriso dokumentebiT. monopoliuri
saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb saqarTvelos kanonis me-14 muxlis
Tanaxmad, monopoliuri mdgomareobis mqone ekonomikuri agenti, sxva
ekonomikur agentTan Serwymisas, valdebulia registraciisaTvis gaiaros
45
antimonopoliuri eqspertiza. imave muxlSi naTqvamia, rom
antimonopoliuri samsaxuris uaryofiTi daskvnis SemTxvevaSi,
sasamarTlo uars eubneba ekonomikur agents registraciaSi gatarebaze.
kanonis me-10 muxli iTvaliswinebs kidev erT debulebas Serwymis
kontrolis Sesaxeb, romlis Tanaxmadac saxelmwifo xelisuflebis yvela
organos ekrZaleba saxazino sawarmoebis gaerTianeba, Serwyma, kavSirebis,
asociaciebis, koncernebis, konsorciumebis, marTvis Sualeduri rgolebis,
dargTaSorisi regionaluri gaerTianebebis Seqmna, Tu es iwvevs
konkurenciis Sesustebas da SezRudvas. kanoni ar aregulirebs arc
aRniSnuli procesis calkeul etapebs: ra SemTxvevaSi da rogor unda
ganxorcieldes eqspertiza; ra saxis Setyobineba unda gaegzavnos
antimonopoliur samsaxurs; moTxovnil saqmianobaze Tanxmobis an uaris
safuZvlebi; Serwymis Sesaxeb moTxovnis Taobaze dadebiTi an uaryofiTi
gadawyvetilebis miRebis vadebi (Tu antimonopoliuri samsaxuri ver
miiRebs gadawyvetilebas dadgenil vadebSi, ekonomikurma agentma
avtomaturad unda miiRos dagegmili Serwymis ganxorcielebis ufleba).
kidev erT problemas warmoadgens is, rom kanoni monopoliuri
saqmianobis da konkurenciis Sesaxeb msoflioSi gavrcelebuli praqtikis
sapirispirod aregulirebs mxolod saxelmwifo sawarmoebis Serwymis
process an iseT Serwymas, sadac erT-erTi mxare monopoliuri
mdgomareobis mqone ekonomikuri agentia. TiTqmis yvela qveyanaSi
savaldebuloa konkurenciaze zedamxedvelobis organoebis Setyobineba
Serwymis Taobaze da maTi nebarTvis miReba, Tu Sesabamisi ekonomikuri
agentebis saerTo Semosavali aRemateba garkveul zRvrul maCvenebels da
Tu maT SeuZliaT uaryofiTi zegavlena iqonion bazarze, da sruliadac
ar aris savaldebulo, rom SerwymaSi monawile romelime mxares
monopoliuri mdgomareoba ekavos.
rac Seexeba monopoliuri mdgomareobis borotad gamoyenebas, kanoni
monopoliuri saqmianobis da konkurenciis Sesaxeb aRniSnul sakiTxs
msoflioSi damkvidrebuli praqtikis Sesabamisad aregulirebs.
akrZalulia mxolod monopoliuri mdgomareobis borotad gamoyeneba,
ramdenadac igi sazianoa ekonomikisaTvis. kanonis me-13 muxlis pirvel
punqtSi naTqvamia, rom `monopoliuri mdgomareobis mqone ekonomikur
agents ekrZaleba Tavisi mdgomareobis borotad gamoyeneba bazris sxva
monawileTa diskriminaciis mizniT”. aRniSnuli muxli gansazRvravs rig
qmedebebs, romelic SeiZleba CaiTvalos `borotad gamoyenebad”. Tumca, es
CamonaTvali amomwuravi ar aris. yuradsaRebia is faqti, rom kanoni ar
iZleva `Sesabamisi bazris~ gansazRvrebas, rac mniSvnelovan pirobas
warmoadgens `monopoliuri mdgomareobis~ gansazRvrisaTvis.
mizanSewonili iqneboda saqarTvelos kanonSi mocemuli iyos `Sesabamisi
bazris~, `sasaqonlo bazris~ da `geografiuli bazris~ gansazRvreba.7 am
mimarTebiT SeiZleba gamoyenebuli iqnes komisiis 1997 wlis 9 dekembris
Setyobineba Sesabamisi bazris gansazRvris Taobaze gaerTianebis
7 SedarebisTvis, saxelmwifo sabWos dekretSi “saqarTvelos respublikaSi monopoliuri
saqmianobis SezRudvisa da konkurenciis ganviTarebis Sesaxeb” mocemuli iyo
`respublikuri sasaqonlo bazris~ da `adgilobrivi sasaqonlo bazris~ gansazRvreba.
46
sakonkurencio samarTlis miznebisTvis, romelic gamoqveynebulia
oficialur JurnalSi: OJ C 372.
monopoliuri saqmianobis da konkurenciis Sesaxeb saqarTvelos kanonis
kidev erT mniSvnelovan xarvezs warmoadgens saxelmwifo daxmarebis
regulireba. saxelmwifo daxmareba, e.i. saxelmwifos mier an saxelmwifo
resursebidan gaweuli nebismieri saxis daxmareba, romelic rigi
ekonomikuri agentebisTvis upiratesobis miniWebiT zians ayenebs
konkurencias an qmnis misTvis zianis miyenebis saSiSroebas, saqarTvelos
kanonmdeblobiT arakanonierad iTvleba. kanonis me-10 muxlis b) punqtis
Tanaxmad, saxelmwifo xelisuflebis yvela organos ekrZaleba
ekonomikuri agentisTvis iseTi sagadasaxado an sxva SeRavaTebis daweseba,
romlebic konkurentebTan (an potenciur konkurentebTan) SedarebiT
upiratesobas aniWebs da iwvevs konkurenciis SezRudvas. kanoni ar
iTvaliswinebs am wesidan gamonakliss da Sesabamisad, es SeiZleba
miviCnioT rogorc subsidirebis de facto akrZalva.
kidev erTi sakiTxi, romelic gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs, aris
konkurenciaze zedamxedveli qmediTi organos Semqna, romelic aRWurvili
iqneboda saTanado uflebamosilebiT konkurenciuli wesebis efeqtiani
aRsrulebisTvis. am TvalsazrisiT unda gaZlierdes saxelmwifo
antimonopliuri samsaxuri resursebisa da kadrebis mxriv, xolo misi
uflebebi unda gafarTovdes kanonqvemdebare normatiuli aqtebis
gamocemis uflebamosilebis miniWebis meSveobiT.
igi unda iyos Zlieri da damoukidebeli organo, romelic SeZlebda
wesebis SemuSavebas am sferoSi efeqtianad da kompetenturad
daaregulirebda, daicavda da Caereoda samarTlebriv urTierTobebSi
konkurenciis dacvis sferoSi. am saxiT saxelmwifo antimonopliuri
samsaxuri gaaerTianebs evropuli gaerTianebis komisiis or ZiriTad
uflebamosilebas konkurenciis dacvis sferoSi – meoradi
kanonmdeblobis ganviTareba da Sesabamisi wesebis gamoyeneba konkurenciis
dacvis mizniT.
sakonkurencio samarTlis reformirebis da danergvis procesSi agreTve
yuradReba unda moeqcios Semdeg sakiTxebs: kanonis moqmedebis sfero,
sakonkurencio samarTlis gamoyeneba saxelmwifo sawarmoebis da
saxelmwifo monopoliebis mimarT, Semowmebis Catarebis procedurebi da
organoebi, institucionaluri RonisZiebebi, sasamarTlo dacvis
saSualebebi, Serwymis wina Setyobineba. winamdebare naSromSi ZiriTadi
yuradReba eTmoba sam pirvel samarTlebriv akrZalvas, warmoadgenilia ra
Sesabamisi samarTlebrivi aqtebis mokle mimoxilva da ZiriTadi aspeqtebi,
rac miznad isaxavs ekonomikurad dasabuTebuli zogadi rekomendaciebis
SemuSavebas.
2. rekomendaciebi da sakanonmdeblo cvlilebebis argumentacia
saqarTvelos sakonkurencio kanonmdeblobis daxvewisa da harmonizaciis
problema orwaxnagovania – mas rogorc samarTlebrivi ise ekonomikuri
47
safuZveli gaaCnia. samarTlebrivi TvalsazrisiT, saqarTvelosa da
evrogaerTianebasa da mis wevr saxelmwifoebs Soris dadebuli
partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebis 43-e muxlis
Tanaxmad saqarTvelo valdebulia arsebuli da samomavlo sakonkurencio
kanonmdebloba etapobrivad dauaxlovos evrogaerTianebis
kanonmdeblobas aRniSnul sferoSi. SeTanxmebis 44-e muxli warmoadgens
evrogaerTianebasa da saqarTvelos Soris konkurenciis sferoSi
TanamSromlobis safuZvels. masSi naTqvamia, rom evrogaerTianebam
saqarTvelos teqnikuri daxmareba unda gauwios sakonkurencio
kanonmdeblobis SemuSavebasa da ganxorcielebaSi. sakonkurencio
politikis konkretul sferoebs, romlebSic gaweuli iqneba teqnikuri
daxmareba, warmoadgens: `kompaniebs Soris SeTanxmebebi, gadawyvetilebebi
da SeTanxmebuli moqmedebebi, romelmac SesaZlebelia SezRudos an xeli
SeuSalos konkurencias, kompaniebis mier bazarze dominirebuli
mdgomareobis borotad gamoyeneba, saxelmwifo daxmareba, romelic xels
uSlis konkurencias, komerciuli xasiaTis saxelmwifo monopoliebi,
saxelmwifo kompaniebi da specialuri an eqskluziuri uflebebis mqone
sawarmoebi, sakonkurencio kanonebis gamoyenebis da masTan SesabamisobaSi
yofnis kontroli da zedamxedveloba”. aseTma teqnikurma daxmarebam unda
uzrunvelyos sakonkurencio wesebis miznebis gansazRvra da unda moicvas
maTi efeqturi gamoyeneba da aRsrulebis RonisZiebebi. 44-e muxlis me-2
punqtis Tanaxmad `mxareebi Tanxmdebian gamoiyenon TavianTi Sesabamisi
kanonmdebloba konkurenciis Sesaxeb rodesac maT Soris vaWroba
darRveulia”. amrigad, SeiZleba vivaraudoT, rom SeTanxmebuli moqmedebis
moTxovna xdeba mxolod im SemTxvevaSi, rodesac irRveva vaWroba mxareebs
Soris, da ara im SemTxvevaSi, rodesac sakonkurencio problemebi
warmoiSoba maT Sida bazrebze. Tumca, mxareebs Soris vaWroba SeiZleba
dairRves Tu maT ara aqvT efeqturi Sida sakonkurencio wesebi da,
amrigad, 44-e muxlis ganxorcieleba moiTxovs aseTi saxis wesebis miRebas.
aRniSnuli samarTlebrivi valdebulebebis garda, sakonkurencio
kanonmdeblobis gaumjobesebisa da daxvewis aucileblobas gaaCnia
ekonomikuri dasabuTebac – efeqturad funqcionirebadi sakonkurencio
sistemis gareSe SeuZlebelia jansaRi ekonomikuri garemos Seqmna, rac
saSualebas miscems momxmarebels isargeblos dabali fasebiT, farTo
arCevaniT da produqciis gaumjobesebuli xarisxiT. gasaTvaliswinebelia
isic, rom Tanamedrove globalur biznes-garemoSi efeqtur sakonkurencio
kanonmdeblobas sasicocxlo mniSvenloba aqvs saqarTvelos firmebisa da
sawarmoebis konkurentunarianobisaTvis saerTaSoriso bazarze.
aRniSnuli samarTlebrivi valdebulebis, iseve rogorc ekonomikuri
mosazrebebis Sedegad Seiqmna partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb
SeTanxmebis ganxorcielebaze pasuxismgebeli specialuri samTavrobo
komisia, romelic dayofilia samuSao jgufad da samuSao qvejgufebad,
romlebic muSaoben seqtorebis mixedviT daaxloebis procesze. samuSao
qvejgufebis fuqncias warmoadgens erovnuli programis, anu daaxloebis
procesSi saqarTvelos mTavrobis samuSao gegmis SemuSaveba. es jgufi,
romelic Sedgeba saxelmwifo antimonopoliuri samsaxuris, iusticiis
saministros, energetikis saxelmwifo maregulirebeli komisiis
48
warmomadgenlebisagan, asrulebs zemoT aRniSnul funqcias da
warmoadgens winadadebebs gansaxorcielebel RonisZiebebTan dakavSirebiT.
2.1 antikonkurenciuli SeTanxmebebi da dominirebuli mdgomareobiT
borotad sargebloba
2.1.1 misaRwevi miznebi
antikonkurenciul SeTanxmebebTan dakavSirebuli evrogaerTianebis
sistemis (evrogaerTianebis damfuZnebeli xelSekrulebis 81-e muxli)
damaaxasiaTebli niSania akrZalvis principi. konkurenciis SemzRudveli
SeTanxmebebi da sawarmoTa SemzRudveli saqmianobis sxva formebi,
romlebmac SeiZleba gavlena iqonion wevr saxelmwifoTa Soris
vaWrobaze, akrZalulia, baTilia da ar eqvemdebareba erovnul
sasamarTloebSi ganxilvas (evrogaerTianebis damfuZnebeli
xelSekrulebis 81-e muxli). mxolod im SemTxvevaSi, rodesac aseTi
SemzRudveli SeTanxmebebi akmayofileben iseT konkretul pirobebs,
romlebic, zogadad, uzrunvelyofen, rom SeTanxmebebidan gamomdinare
sargebeli gadawonis konkurenciis xelSemSlel garemoebebs, evrokomisiam
SeiZleba dauSvas individualuri gamonaklisi an, roca saqme exeba
SeTanxmebaTa kategoriebs, SeiZleba daSvebul iqnas jgufuri
gamonaklisebi. evrogaerTianebis damfuZnebeli xelSekrulebiT, aseve
OECD-sa da UNCTAD-s rekomendaciebiT gaTvaliswinebuli akrZalvebi
moicavs, zogadad, im SeTanxmebebs, romlebic adgenen fasebs da gayidvis
sxva pirobebs; kompaniaTa Soris faruli SeTanxmebebi tenderis pirobebis
Taobaze; bazris an momxmareblis danawileba; SezRudvebi produqciasa an
gayidvebze, maT Soris kvotebis meSveobiT; SeTanxmebuli uari SeZenaze;
SeTanxmebuli uari miwodebaze da sxv.
amasTanave, erTi an meti kompaniis mier erTian bazarze an mis
mniSvnelovan nawilze dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyeneba
ikrZaleba ramdenadac man SeiZleba gavlena iqonios wevr saxelmwifoebs
Soris vaWrobaze; am wesidan gamonaklisi ar arsebobs.
efeqturi proceduruli wesebis arseboba aucilebelia, raTa
uzrunvelyofil iqnas kanonebis swori aRsruleba da, Sedegad,
sakonkurencio politikis funqcionireba. es wesebi unda exebodes
rogorc konkurenciaze zedamxedveli organos uflebamosilebebs, aseve
sawarmoTa uflebebs. antimonopoliur organos unda gaaCndes Tavisi
funqciebis efeqtianad ganxorcielebisaTvis sakmarisi uflebamosileba.
es SeiZleba moicavdes savaraudo darRvevebis gamoZiebas, maT Soris
informaciis moTxovnis uflebas da adgilze Semowmebis Catarebis
uflebas, mocemuli kompaniis brunvis 10-%-mde odenobis jarimis dadebis
kompetencias, perioduli jarimis saxiT gadasaxadis dawesebis
kompetencias, droebiTi zomebis miRebas, pirobebis dawesebas da
konkretul qmedebaTa Sewyvetisa da aRkveTis brZanebebis gacemas. amave
dros daculi unda iqnas sawarmoTa uflebebi. evrogaerTianebaSi, es
dakavSirebulia Tavdacvis uflebebTan, romelic moicavs mosazrebis
gamoTqmis uflebas, mesame mxaris uflebebs, vadebis gansazRvris
49
debulebebs, komerciuli saidumloebis da konfidencialobis dacvas, da
aseve sasamarTlo kontrolis uflebas.
2.1.2 pirveli rekomendacia
aRniSnuli miznebis misaRwevad, sawyis etapze mniSvnelovania Semdegi
zomebis miReba:
`antikonkurenciul SeTnxmebebsa da SeTanxmebul qmedebebTan
dakavSirebuli muxli unda SemuSavdes evrogaerTianebis xelSekrulebis
81-e muxlis da/an UNCTAD-is da OECD-s modeluri sakonkurencio
kanonebis Sesabamisad da antikonkurenciuli SeTanxmebebis mniSvnelobaSi
unda gaerTiandes SeTanxmebuli qmedebebic. mizanSewonili iqneboda, Tu
kanonis debulebebi gavrceldeboda ekonomikis yvela seqtorsa da yvela
ekonomikur agentze, im saxelmwifo uwyebebis CaTvliT, romlebic
dakavebuli arian komerciuli saqmianobiT.
monopoliuri saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb saqarTvelos kanoni
ar iTvaliswinebs antikonkurenciuli qmedebis akrZalvidan aranair
gamonakliss. Sesabamisad, Tu mocemuli xelSekruleba Seicavs garkveul
prokonkurenciul aspeqtebs, magaliTad, Tu mas Sedegad moyveba bazarze
miwodebis pirobebis gaumjobeseba, rac mniSvnelovan sargebels moutans
momxmarebels an, kerZod, dakavSirebulia warmoebis zrdasTan, warmoebis
da ganawilebis xarisxis gaumjobesebasTan an teqnikur da teqnologiur
progresTan, igi mainc antikonkurentulad da baTilad iqneba miCneuli
mizanSewonili iqneboda, Tuki kanonSi Seva debuleba gamonaklisebis
Taobaze,romelic moicavs rogorc individualur aseve jgufur
gamonaklisebs. Cveni azriT, kanonSi gamonaklisebis gaTvaliswineba unda
ganxorcieldes antikonkurenciuli qmedebebis nusxis SesworebasTan
erTad. am konteqstSi mizanSewonili iqneba antimonopoliur samsaxurs
mieniWos ufleba, gansazRvros, eqceva Tu ara mocemuli SeTanxmeba
gamonaklisebSi.
saqarTvelos kanonSi mocemuli “monopoliuri mdgomareobis`
gansazRvreba arasrulia da ar moicavs “dominirebuli mdgomareobis`
evropuli cnebis yvela aspeqts. saqme imaSia, rom ekonomikuri agenti,
bazarze misi zegavlenis an misi saqmianobis bunebis miuxedavad, SeiZleba
ar iqnes miCneuli monopolistad da, Sesabamisad, damnaSaved
monopoliuri mdgomareobis borotad gamoyenebaSi, Tu misi wili Sesabamis
bazarze saxelmwifo antimonopoliuri samsaxuris mier dadgenil 35%-ze
dabalia. dominirebuli mdgomareobis gansazRvreba dasaxvewia..
gasaTvaliswinebelia asve iseTi situacia, rodesac bazarze
SeTanxmebulad moqmedi ekonomikuri agentebis erToblivi sabazro wili
aRemateba zRvrul maCvenebels. mizanSewonili iqneba aseve kanonSi iseTi
gansazRvrebebis Setana, rogoricaa `Sesabamisi bazari”, `sasaqonlo
bazari” da `geografiuli bazari”. am mizniT, saxelmRvanelod gamodgeba
komisiis Setyobineba gaerTianebis sakonkurencio samarTlis
miznebisaTvis Sesabamisi bazris gansazRvrebis Sesaxeb, romelic
gamoqveynebulia 9/12/1997 wlis oficialur JurnalSi.”
50
zemoT CamoTvlili zomebis gatareba xels Seuwyobs mdgradi
sakonkurencio sistemis Camoyalibebas (evrogaerTianebis xelSekrulebis
81-e, 82-e muxlebi da UNCTAD-is da OECD-s modeluri kanonebis Sesabamisi
debulebebi), xolo SemdgomSi unda moxdes misi daxvewa, evrokavSirisa da
saerTaSoriso gamocdilebis gaTvaliswinebiT. antikonkurenciul
qmedebebsa da dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebaze qmediTi
kontrolis uzrunvelyofis mizniT, gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba
saqarTvelos saxelmwifo antimonopoliuri samsaxuris gaZlierebas,
romelsac unda gaaCndes sakonkurencio wesebis efeqtiani
ganxorcielebisaTvis aucilebeli uflebamosileba, da am sferoSi
sworad funqcionirebadi sasamarTlo sistemis arseboba.
kanonmdeblobebis daaxloebis procesis paralelurad saWiro gaxdeba
saxelmwifo antimonopoliuri samsaxuris TanamSromelTa da
mosamarTleTa gadamzadebaSi teqnikuri daxmareba, sakonkurencio
kanonmdeblobis efeqtiani ganxorcielebis saqmeSi gamocdilebis miRebis
mizniT.
2.2. sawarmoTa Serwyma
2.2.3 misaRwevi miznebi
evrogaerTianebaSi sawarmoTa Serwymaze kontrols axorcielebs
evrokomisia. gaerTianebis sawarmoTa Serwymis maregulirebeli sistema,
romelic efuZneba #4064/89 (EEC) reglaments, xasiaTdeba garkveuli
ZiriTadi elementebiT, romlebic mniSvnelovan rols asruleben sistemis
Camoyalibebasa da funqcionirebisaTvis. sistema Seicavs rogorc arsebiT,
aseve procedurul elementebs.
sawarmoTa Serwymis maregulirebeli sistemis ZiriTadi maxasiaTeblebi
aris is kriteriumebi, romlebic exeba sawarmoTa Serwymis akrZalvasa Tu
daSvebas da sawarmoTa Serwymis cnebas. magaliTad, sawarmoTa Serwyma,
romelic iwvevs dominirebuli poziciis Seqmnas an gaZlierebas, ramac
Sedegad SeiZleba mniSvnelovnad SezRudos konkurencia erTian bazarze
an mis did nawilze, miCneuli iqneba aramarTlzomierad. unda arsebobdes
aseve sawarmoTa Serwymis cnebis mkafiod gansazRvruli koncefcia.
gaerTianebis kanoniT, aRniSnuli koncefcia, ZiriTadad, dafuZnebulia
kontrolis SeZenis cnebis xarisxobriv aspeqtze. efeqturi proceduruli
wesebis arseboba aucilebelia, raTa uzrunvelyofil iqnas Serwymebze
kontrolis swori aRsruleba da funqcionireba. aRniSnuli wesebi unda
exebodes im samsaxuris funqciebs, romelsac evaleba am wesebis
gamoyeneba, iseve rogorc sawarmoTa uflebebs. aRniSnul samsaxurs unda
mieniWos sakmarisi uflebebi raTa efeqturad ganaxorcielos mis winaSe
dasaxuli amocanebi. sawarmoTa Serwymis kontrolis dargSi es
gulisxmobs uwinares yovlisa mkafiod gansazRvruli kriteriumebis
arsebobas, romlebic safuZvels Seuqmnis kontrolis proceduras,
rogorc es gaTvaliswinebulia sawarmoTa Serwymis kontrolis
reglamentSi (magaliTad, SerwymaSi monawile kompaniebis brunva).
kontrolis proceduris amoqmedebisas aseve gaTvaliswinebuli unda iqnes
51
Serwymis SeCerebiTi efeqti, iseve rogorc mxolod ukanono Serwymis
gauqmebis uflebamosileba. Semdgom komisia ganagebs mniSvnelovan
funqciebs savaraudo darRvevebis gamoZiebasTan dakavSirebiT, maT Soris
informaciis moTxovnis da adgilze gamoZiebis uflebas, kompaniis saerTo
brunvis 10%-mde jarimis dawesebis uflebas, perioduli sajarimo
gadasaxdelebis dawesebis uflebas droebiTi zomebis miRebisa da
pirobebis SemoRebis uflebas. amave dros daculi unda iyos sawarmoTa
uflebebi. gaerTianebis sawarmoTa Serwymis kontroli eqvemdebareba
mkacr procedurul vadebs, imisaTvis rom kompaniebi uzrunvelyofili
iyvnen drouli samarTlebrivi dacviT. gaerTianebaSi es dakavSirebulia
dacvis uflebebTan, romlebic moicavs sakuTari mosazrebebis
wardmodgenis uflebas, mesame mxaris uflebebs, debulebebs
xandazmulobis vadebTan dakavSirebiT, sawarmoTa saidumlos dacvasa da
konfidencialurobas, iseve rogorc sasamarTlo ganxilvis uflebas.
OECD-s CarCo kanoni iyenebs TiTqmis igive midgomas. masSi naTqvamia, rom
sawarmoTa konkurenciis Sesaxeb sakanonmdeblo aqtebSi SerwymasTan
dakavSirebiT mocemuli debulebebi nebis damrTveli unda iyos.
sawarmoTa Serwyma daSvebuli unda iyos garda im SemTxvevebisa, rodesac
antimonopoliuri samsaxuri daamtkicebs rom es mniSvnelovnad SezRudavs
konkurencias. winaswari Setyobinebis moTxovnebs unda eqvemdebarebodes
mxolod iseTi msxvili Serwymebi, romlebmac SesaZloa realuri safrTxe
warmoadginon konkurenciisaTvis. Tumca, ufro mcire sawarmoebs, romelTa
Serwyma ar moiTxovs winaswar Setyobinebas, SesaZlo daSlis Sedegad
warmoqmnili gaurkvevlobis Tavidan asacileblad, unda gaaCndeT
winaswari Setyobinebis nebayobilobiT gakeTebis ufleba.
2.2.2 meore rekomendacia
aRniSnuli miznebis misaRwevad, pirvel etapze mniSvnelovania ZiriTadi
elementebis SemoRebis uzrunvelyofa, rogorc gamoyofilia punqtSi 2.2.1.
Tumca, ganxilvis sagani SeiZleba erTi gamonaklisi gaxdes. im
konkretuli situaciis gaTvaliswinebiT, romelic ganviTarda
saqarTveloSi rogorc gardamavali ekonomikis mqone qveyanaSi, albaT
winaswar unda gaviTvaliswinoT rom sawarmoTa Serwyma, maSinac ki
rodesac amas mohyveba dominirebuli poziciis Seqmna an gaZliereba,
SeiZleba daSvebuli iyos saxelmwifo interesebidan gamomdinare. Tumca,
kanonSi Cadebuli unda iqnes debulebebi, romlebic antikonkurenciuli
Serwymebis Tavidan acilebis saSualebas iZleva. amis winapirobas ki
Serwymebis winaswari Setyobinebis politika warmoadgens. gacilebiT
ufro efeqturi iqneba, Tuki antiminopoliur samsaxurs eqneba
uflebamosileba ar dauSvas antikonkurenciuli Serwyma, vidre gaauqmos
ukve moxdenili Serwyma. Serwymebi unda eqvemdebarebodes winaswar
Setyobinebas, Tuki SerwymaSi monawile mxareebis saerTo brunva aRemateba
kanoniT an antimonopoliuri samsaxuris ufrosis brZanebiT dadgenil
zRvrul maCveneblebs. amasTan dadgenili unda iyos sakiTxi ganxilvis
zusti da rac SeiZleba mokle proceduruli vadebi, raTa ar moxdes
ganxilvis usafuZvlo gaWianureba. winaswari Setyobinebis sitemasTan
erTad aseve unda iqnes SemoRebuli e.w. de minimis wesi.
52
aRniSnuli zomebis gatareba safuZvels Cauyris sawarmoTa Serwymis
qmediTunariani makontrolebeli sistemis Camoyalibebas. pirveli etapis
dasrulebis Semdeg, saWiro iqneba sistemis Semdgomi gaumjobesebeba,
evrokavSirisa da saerTaSoriso gamocdilebaze dayrdnobiT.
sawarmoTa Serwymis efeqturi makontrolebeli sistemis Seqmnis
garantirebisTvis, metad mniSvnelovania saqarTvelos saxelmwifo
antimonopoliuri samsaxuris gaZliereba sakonkurencio wesebis efeqturi
ganxorcielebisaTvis saWiro Zalauflebis miniWebis meSveobiT, da kargad
funqcionirebadi sasamarTlo sistema da amasTan, orive sakmaod
kompetenturi unda iyos am sferoSi., kanonmdeblobaTa miaxloebis
procesis paralelurad, es moiTxovs teqnikur daxmarebas saxelmwifo
antimonopoliuri samsaxuris TanamSromlebisa da mosamarTleebis
profesiuli momzadebisTvis, sakonkurencio samarTlis efeqturi
ganxorcielebisaTvis saWiro gamocdilebis donis misaRwevad.
2.3 saxelmwifo daxmarebebi
2.3.1 misaRwevi miznebi
gaerTianebis saxelmwifo daxmarebebis kontrolis sistema dafuZnebulia
evrogaerTianebis xelskrulebis 87-e da 88-e muxlebze. gaerTianebis
saxelmwifo daxmarebis kontrolis politikis gatarebaze pasuxs agebs
evrokomisia. sistema xasiaTdeba rigi ZiriTadi elementebiT, romlebic
metad mniSvnelovania misi Camoyalibebisa da funqcionirebisaTvis. igi
moicavs rogorc arsebiT, aseve procedurul elementebs.
am sferoSi evrogaerTianebis sistemis ZiriTadi maxasiaTebeli niSania
nebismieri saxis saxelmwifo daxmarebis akrZalvis principi, Tuki is
arRvevs konkurencias an qmnis misi darRvevis saSiSroebas garkveuli
sawarmoebis an garkveuli dasaxelebis produqciis warmoebisaTvis
upiratesobis miniWebis meSveobiT.Tumca xelSekrulebis 87-e muxlSi
mocemulia im gamonaklis SemTxvevaTa CamonaTvali, rodesac saxelmwifo
daxmareba dasaSvebad miiCneva saerToekonomikuri interesebidan
gamomdinare. sxva tipis saxelmwifo daxmareba, romelic arRvevs
konkurencias da ar gaaCnia Tanmdevi dadebiTi efeqti, dauSveblad
miiCneva. saxelmwifo daxmarebebis gawevis pirobebi mocemulia aseve
evrokomisiis mier miRebul direqtivebSi, saxelmZRvanelo miTiTebebSi da
sxva dokumentebSi, romlebic aseve unda ganixilebodes rogorc
evrogaerTianebis saxelmwifo daxmarebaTa kontrolis sistemis
Semadgeneli nawili.
efeqturi proceduruli wesebis arseboba aucilebelia saxelmwifo
daxmarebebis kontrolis sistemis sworad funqcionirebisaTvis. es wesebi
exeba rogorc im organos uflebamosilebas, romelic pasuxismgebelia
saxelmwifo daxmarebebze kontrolis ganxorcielebaze, aseve daxmarebis
mimReb sawarmoTa uflebebs. pasuxismgebel organos unda gaaCndes
sakmarisi uflebamosileba dakisrebuli funqciebis ganxorcielebisaTvis.
53
es moicavs, magaliTad, wevri saxelmwifoebis valdebulebas winaswar
Seatyobinon evrokomisias daxmarebis gawevis sqemebi da gegmebi da ar
ganaxorcielon isini komisiis mxridan dadebiTi gadawyvetilebis
miRebamde, da valdebulebas ukandaabrunon arakanonierad gacemuli
daxmareba. rac Seexeba im sawarmoTa uflebebs, rolebzec komisiis
gadawyvetileba uSualo zegavlenas axdens, maT aqvT saSualeba mimarTon
sasamarTlos saqmis gadasinjvis moTxovniT.
2.3.2 mesame rekomendacia
aRniSnuli miznebis misaRwevad, mniSvnelovani iqneba saqarTveloSi im
ZiriTadi principebis SemoRebis uzrunvelyofa, romlebzec saubaria 2..3.1
punqtSi, Tumca SesaZlebelia daSvebul iqnas garkveuli gamonaklisebi.
sawyis etapze ar aris aucilebeli rom saxelmwifo antimonopoliur
samsaxurs iseTive uflebebi mieniWos am sferoSi, rogoric gaaCnia
evrokomisias. sakmarisi iqneba, Tuki igi miiRebs yvela saWiro
informacias, raTa gamoitanos dasabuTebuli daskvna konkretuli
daxmarebis Sesabamisobaze procedurul wesebTan. rogorc pirveli nabiji
saxelmwifo dazmarebebis kontrolis sistemis CamoyalibebisaTvis
SeiZleba ganxilul iqnas saxelmwifo daxmarebebis reestris Seqmna da
warmoeba. rac Seexeba im proceduruli wesebis miRebas, romlebic
uzrunvelyofen saxelmwifo daxmarebaTa kontrolis sistemis
funqcionirebas, unda gvaxsovdes, rom saqarTvelo, rogorc gardamavali
ekonomikis mqone qveyana, SeiZleba ufro moqnili da liberaluri iyos.
xsenebuli zomebis gatareba safuZvels Cauyris saxelmwifo daxmarebis
kontrolis qmediTunariani sistemis Camoyalibebas. sawyisi etapis
dasrulebis Semdeg, saWiro iqneba sistemis Semdgomi gaumjobeseba
evrogaerTianebisa da saerTaSoriso gamocdilebaze dayrdnobiT.
2.4 saxelmwifo monopoliebi da saxelmwifo sawarmoebi
2.4.1 misaRwevi miznebi
gardamavali ekonomikis mqone qveynebSi sakonkurencio politika SeiZleba
ufro swrafad ganviTardes, Tuki saxelmwifo monopoliebi da sawarmoebi
sakonkurencio kanonis moqmedebis sferoSi iqnebian moqceuli. amgvar
midgomaze azrTa sxvadasxaoba arsebobs, da bevr qveyanas, romelsac
gaaCnia sakonkurencio kanoni, amgvari nabiji ar gadaudgams; Tumca amis
sapirispiro midgomac arsebobs. magaliTad, rac Seexeba saxelmwifo
sawarmoebs da sawarmoebs, romelTac wevrma qveynebma mianiWes specialuri
an eqskluziuri uflebebi, 86 (1) muxliT akrZalulia iseTi zomebis
miReba an SenarCuneba, romlebic ewinaaRmdegeba xelSekrulebiT dadgenil
normebs konkurenciis Taobaze, kerZod ki me-12 da 81-89-e muxlebiT
gaTvaliswinebul debulebebs. sawarmoebze, romelTac miniWebuli aqvT
saerTo ekonomikuri interesebidan gamomdinare momsaxurebis
ganxorcielebis uflebamosileba, vrceldeba sakonkurencio wesbi, Tu
aseTi wesebis gamoyeneba de facto da de jure ar uSlis xels maTze
54
dakisrebuli konkretuli amocanebis Sesrulebas. mocemuli muxlis
debulebebis ganxorcielebas evrokomisia uzrunvelyofs.
mocemuli muxlis Tanaxmad, evrogaerTianebis xelSekruleba principSi,
neitraluri rCeba saxelmwifo da kerZo kompaniebTan mimarTebaSi,
ramdenadac SezRuduli an darRveuli ar iqneba konkurencia. meore, igi
cnobs, rom arsebobs iseTi legitimuri SemTxvevebi (mag. socialuri
xarjebi da sargebeli) rodesac saerTo ekonomikuri interesebis mqone
momsaxureba ar SeiZleba srulad iqnes daqvemdebarebuli konkurenciis
wesebs. mesame, am muxlis meSveobiT gaerTianebas eZleva saSualeba
tradiciuli saxelmwifo sawarmoebis seqtorebSi (esenia
eleqtroenergiis, safosto momsaxurebisa da telekomunikaciis seqtorebi)
ganaviTaros deregulirebis (liberalizaciis) politika, raTa
dauqvemdebaros isini a sakonkurencio wesebs.
2.4.2 meoTxe rekomendacia
dReisaTvis, arsebul sferoSi, zedmetad migvaCnia konkurenciis Sesaxeb
saqarTvelos kanonmdeblobis evrokavSiris sakonkurencio wesebTan
SesabamisobaSi moyvana. garda amisa, msoflio savaWro organizaciaSi
gawevrianebisas mimdinare molaparakebebis dros, saqarTvelos mTavrobis
warmomadgenelma aRniSna, rom TiTqmis yvela saxelmwifo monopoliuri
sawarmo, romelic uzrunvelyofda saqonlisa da momsaxurebis miwodebas,
gauqmebul iqna da rom saqarTveloSi aRar arsebobs naxevrad saxelmwifo
an saxelmwifos daqvemdebarebuli kerZo seqtoris monopolisuri
sawarmoebi. darCenili saxelmwifo sawarmoebisaTvis preferenciuli
saxelmwifo dafinanseba ar xdeba da isini moqmedebdnen mxolod
komerciuli mosazrebebis safuZvelze aradiskriminaciuli wesiT,
romelic Seesabameba GATT 1994 -is XVII muxls.
Cveni rekomendaciaa, rom grZelvadian perspeqtivaSi, gaTvaliswinebuli
iqnes TeTr wignSi miTiTebuli RonisZiebebi,, romlebic kandidati qveynis
mier sawyis etapze unda gatardes, raTa Tavisi kanonmdebloba
SesabamisobaSi moiyvanos evrokavSiris kanonmdeblobasTan aRniSnuli
xelSekrulebis 86-e muxlTan dakavSirebiT.
2.5 saxelmwifo antimonopoliuri samsaxuris funqciebi
2.5.1. misaRwevi miznebi
konkurenciuli kanonmdeblobebis umravlesobaSi mocemulia
konkurenciaze zedamxedveli organoebis funqciebisa da
uflebamosilebaTa CamonaTvali, romelic uzrunvelyofs misi saqmianobis
zogad CarCoebs. konkurenciaze zedamxedveli organos funqciebi zogadad
aseTia:
a) Semowmebebisa da gamokvlevebis Catareba, rogorc sakuTari
iniciativiT, aseve sawarmoebisagan saCivrebis miRebis safuZvelze;
55
b) saWiro gadawyvetilebebis miReba, sanqciebis dawesebis CaTvliT, an
igiveze rekomendaciebis gaweva Sesabamisi saministroebisaTvis;
c) gamokvlevebis Catareba, angariSebis gamoqveyneba da sazogadoebis
informaciiT uzrunvelyofa;
d) SetyobinebebisTvis formebis gamocema da reestrebis warmoeba;
e) reglamentebis SemuSaveba da miReba;
f) monawileobis miReba sakonkurencio politikisa da sakonkurencio
kanonmdeblobis SemuSavebis, gadasinjvisa da damatebebis Setanis
saqmianobaSi;
g) informaciis gacvla ucxoeTis qveynebTan da saerTaSoriso
organizaciebTan.
unda aRiniSnos, rom yvela is funqcia, romelic dakavSirebulia
konkurencize zedamxedveli organos saqmianobasTan, SeiZleba
gafarToebul iqnas, iseve rogorc uflebamosilebebi, romlebic
Cveulebriv mis xelT aris am amocanebis ganxorcielebisaTvis. zogadi
maxasiaTebeli, romelsac xazi unda gaesvas aris is, rom organos
funqciebi unda dafuZnebuli iyos samarTalwarmoebis zogad principebze,
iseve rogorc gamWvirvalobaze.
2.5.2. mexuTe rekomendacia
saxelmwifo amtimonopoliuri samsaxuri unda gaZlierdes resursebisa da
personalis TvalsazrisiT da mas unda miekuTvnos kanonqvemdebare
normatiuli aqtebis gamocemis uflebamosileba. es unda iyos Zlieri da
damoukidebeli organo, romelsac SeuZlia wesebis SemuSaveba am sferoSi
da romelic efeqturad da kompetenturad daaregulirebs, warmarTavs
samarTlebriv urTereTobebs konkurenciis dacvis sferoSi. am gziT
saxelmwifo antimonopoliuri samsaxuri garkveulwilad miiRebs
evrokomisiis msgavs or ZiriTad uflebamosilebas konkurenciis dacvis
sferoSi – meoradi kanonmdeblobis SemuSaveba da ganviTareba da maTi
ganxorcieleba konkurenciis dacvis mizniT.
unda aRiniSnos, rom saqarTvelos saxelmwifo antimonopoliurma
samsaxurma SeimuSava kanonporeqti monopoliuri saqmianobisa da
konkurenciis Sesaxeb kanonSi cvlilebebis Setanis Taobaze, romelic
iTvaliswinebs saxelmwfo antimonopoliuri samsaxuris reformirebas.
SemoTavazebuli cvlilebebi mTlian SesabamisobaSi arian zemoaRniSnul
miznebsa da rekomendaciebTan da aqedan gamomdinare mocemuli
kanonporeqtis, rogorc saqarTvelos konkurenciuli kanonmdeblobis
evropuli gaerTianebis kanonmdeblobasTan harmonizaciis nawilis miRebas
udidesi mniSvneloba eniWeba.
3. daskvnebi da SeniSvnebi.
imisaTvis rom zustad Sefasdes, Tu ra zegavlenas iqoniebs saqarTvelos
ekonomikaze erovnuli kanonmdeblobis daaxloeba evrogaerTianebis
sakaonkurencio samarTlis ZiriTad principebTan da sxva saerTaSoriso
standartebTan, saWiroa detaluri ekonomikuri analizis gakeTeba.
56
arsebobs uamravi Teoriebi, romlebic xsnian sabazro konkurenciis
miznebs da yuradRebas amaxvileben zogierT maTganze, rogorc
gansakuTrebiT mniSvnelovanze. am TvalsazrisiT aseve arsebobs
sxvadasxva midgomebi gadawyvetilebaTa miRebasTan dakavSirebiT calkeul
sakiTxebze, romlebic Cveulebriv regulirdeba sabazro konkurenciis
wesebiT da normebiT. Cven ar SevecdebiT maT ufro detalurad axsnas da
amosaval wertilad viRebT im ubralo faqts, rom saqarTvelos sWirdeba
sakonkurencio kanonmdeblobis harmonizacia evropuli gaerTianebis
Sesabamis kanonmdeblobasTan. aqedan gamomdinare, es nawili miznad
isaxavs saqarTvelos mier partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb
SeTanxmebiT gaTvaliswinebuli, konkurenciasTan dakavSirebuli,
valdebulebebis SesrulebiT gamowveul mniSvnelovan zegavlenaze
ramodenime miniSnebis warmodgenas.
zogadad, yvela ekonomikuri agenti rodi eqvemdebareba debulebebs
konkurenciis Taobaze. es debulebebi Seiqmna im gonivruli midgomis
(gagebis) safuZvelze, rom konkurenciuli kanonmdebloba unda Seecados
aRmofxvras is darRvevebi, romlebsac gansakuTrebuli mniSvneloba aqvT
sakanonmdeblo TvalsazrisiT. aqedan gamomdinare, Sesabamisi debulebebi
ar gamoiyeneba konkurenciis iseTi darRvevebisas, romlebic moicaven
mwarmoeblebs, romelTa Semosavali an sabazro wili ar aris sakmarisi
imisaTvis, rom maT qmedebebs mniSvnelovani an mudmivi zegavlena hqondeT
sabazro konkurenciaze. amis miuxedavad, konkurenciis Sesaxeb
debulebebi, zogadad, yvela mwarmoeblisaTvisaa sargeblis momtani.
wesebi, romlebsac isini moicaven miznad isaxaven yvela mwarmoeblisaTvis
saerTo pirobebis Camoyalibebas bazarze, imisaTvis rom maTi warmateba
ZiriTadad maT mier mowodebuli produqciisa da momsaxurebis xarisxiT
iyos ganpirobebuli. isini aseve miznad isaxaven - SeaCeron zogierTi
mewarmis mier bazarze ukve mopovebuli mdgomareobis da maTi sabazro
siZlieris iseT gamoyeneba, romelic ara warmatebuli muSaobis, aramed
dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebisa magaliTia.
mosalodnelia, rom sabazro konkurencia mTlianobaSi da Sesabamisi
debulebebi sargebels moutans da dadebiT zegavlenas iqoniebs mcire da
saSualo sawarmoebze, romlebic jer kidev cdiloben bazarze ufro
mniSvnelovani adgilis dakavebas, iseve rogorc saqarTvelos bazarze
axladgamoCenl yvela sxva mewarmeze. am TvalsazrisiT, arsebobs
gavrcelebuli azri imis Taobaze, rom sakonkurencio kanonmdeblobis
ZiriTadi mizania mcire da saSualo sawarmoebis dacva. amgvari
sawarmoebis roli saqarTvelos ekonomikaSi sul unda izrdebodes. amis
Semdeg SeiZleba iTqvas, rom saqarTvelos sakonkurencio kanonmdeblobis
saerTaSoriso standartebTan SesabamisobaSi moyvanas dadebiTi gavlena
eqneba ekonomikis ganviTarebaze, radganac es mcire da saSualo
sawarmoebis xelSewyobis da bazarze maTi zegavlenis gaZlierebis
saSualebas iZleva. garda amisa, mxedvelobaSi unda iqnas miRebuli
saqarTvelos mier nakisri valdebuleba ar dauSvas diskriminacia
saqarTveloSi resident da ararezident kompaniebs Soris. saqarTvelos
bazarze ucxouri kompaniebis ricxvi im SemTxvevaSi gaizrdeba
sagrZnoblad Tu qarTul kompaniebs ar eqnebaT aranairi upiratesoba
57
gamomdinare Tavisi warmoSobidan. sakonkurencio wesebma unda Seqmnan is
pirobebi, romelTa safuZvelzec saqmianobis warmateba damokidebuli
iqneba maT mier warmoebuli produqciisa da momsaxureobis xarisxze da
ara maT warmoSobaze. mokled, rom vTqvaT konkurenciis reglamentebma
xeli unda Seuwyon saqarTvelos bazarze konkurentebis mzardi
raodenobis gamoCenas yvela mewarmeebisaTvis Tanabari samuSao pirobebis
uzrunvelyofis gziT.
xSirad xazgasmulia, rom konkurenciis maregulirebeli normebi
gansakuTrebuli sargeblobis momtania momxmareblisaTvis. Tu davuSvebT,
rom sakonkurencio wesebi qmnis bazarze axali konkurentebis gamoCenis
pirobebs, momxmareblisaTvis es niSnavs sxvadasxva sawarmoebis saqonlisa
an momsaxurebas Soris didi arCevanis SesaZleblobas. sakonkurencio
wesebis praqtikuli realizaciis procesSi mniSvnelovan rols unda
asrulebdnen momxmarebelTa dacvis asociaciebi. amgvar asociaciebs
SeuZliaT uzrunvelyon antimonopoliuri organoebi informaciiT,
romelic saWiroa reglamentebis Sesabamisi ganxorcielebisaTvis. es
monacemebi exeba konkurentebs bazarze, konkretuli sawarmoebis
saqmianobas da maT urTierTobas momxmareblebTan. aRniSnul asociaciebs,
rogorc nebismieri sxva dainteresbul pirs SeuZliaT momarTon TxovniT
konkurenciaze zedamxedvel organos - miiRos zomebi im sawarmoebis
winaaRmdeg, romlebic TavianTi qmedebiT arRveven sabazro konkurenciis
wesebs. miuxedavad amisa, sakonkurencio kanonmdeblobis Sesaxeb arsebuli
informaciis xelmisawvdomoba momxmareblisTis jer kidev SezRudulia.
evropuli gaerTianebis wevri qveynebis msgavsi sakonkurencio wesebis
amoqmedebas SesaZloa dadebiTi zegavlena hqondes saqarTveloSi ucxouri
investiciebis mozidvaze. Tu ki gacnobierebuli iqneba is faqti, rom
TiToeuli investorisaTvis aucilebelia icnobdes im wesebs, romlebic
unda iqnan gamoyenebuli qveyanaSi, romelSic is apirebs investirebis
gakeTebas da Tu es wesebi iqneba misi qveynis wesebis msgavsi, maSin
eWvgareSea is faqti, rom saerTaSoriso standartebTan SesabamisobaSi
mosuli qarTuli kanonmdebloba moizidavs ucxoel investorebs.
ucxouri investiciebis didi odenoba niSnavs konkurentebis ufro met
raodenobas bazarze, rasac dadebiTi gavlena eqneba bazarze myof
konkurentebze, romlebic unda Seecadon, rom gaaumjobeson TavianTi
produqciisa da momsaxureobis xarisxi, Zveli momxmareblebis
SenarCunebisa da axlebis mozidvisaTvis. es, Tavis mxriv, sargebels
moutans momxmarebelsac.
58
momxmarebelTa uflebebis dacva
1. Sesavali
saqarTveloSi momxmarebelTa uflebebis dacva garantirebulia
saqarTvelos konstituciis 30-e muxlis me-2 punqtiT. garda amisa,
momxmarebelTa dacvis Sesaxeb zogadi debulebebi mocemulia
saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis 336-e muxlSi momxmarebelTa
xelSekrulebebis Sesaxeb da 342-248 muxlebSi xelSekrulebis
standartuli pirobebis Sesaxeb. garda amisa, udidesi mniSvneloba eniWeba
kanonebs momxmarebelTa uflebebis dacvis da monopoliuri saqmianobisa
da konkurenciis Sesaxeb. amas garda, debulebebi, romelic gamoyenebadia
momxmarebelTa dacvasTan dakavSirebuli konkretuli sakiTxebis mimarT,
gaerTianebulia kanonSi reklamis Sesaxeb da kanonebSi fasebisa da
faswarmoqmnis safuZvlebis, produqciis da momsaxurebis sertifikaciis,
standartizaciis Sesaxeb da a.S.
kompetentur saxelmwifo organos am sferoSi warmoadgens saqarTvelos
antimonopoliuri samsaxuri, romelsac evaleba bazris zedamxedvelobis
ganxorcieleba da momxmarebelTaTvis konsultaciebis gaweva. garda amisa,
momxmarebelTa uflebebis dacvis ramodenime kerZo organizacia
awarmoebs produqciis Semowmebas da momxmarebelTa informirebas.
aRniSnulis gansakuTrebuli mniSvneloba ganpirobebulia saqarTvelos
samomxmareblo bazarze bevri dabali xarisxis produqciis mozRvavebiT.
miuxedavad amisa, am organizaciebs Zalian mcire saxsrebi gaaCniaT, rac
xels uSlis arsebuli mdgomareobis gaumjobesebas.
momxmarebelTa uflebebis dacvis sferoSi evrokavSiris kanonmdeblobis
safuZvels warmoadgens evrokavSiris xelSekrulebis me-3, 95-e da 153-e
muxlebi. evrokavSiris xelSekrulebis me-3 muxlis mixedviT, evrokavSiris
saqmianoba moicavs momxmarebelTa dacvis gaumjobesebis xelSewyobas.
zogadi mizani gansazRvrulia xelSekrulebis 153-e muxlSi, romlis
mixedviTac evrokavSiri valdebulebas kisrulobs waaxalisos
momxmarebelTa interesebi da uzrunvelyos momxmarebelTa dacvis maRali
done. 95-e muxlis me-3 nawilSi aRniSnulia, Sida bazris Camoyalibebis
procesSi dacul unda iqnas momxmarebelTa dacvis maRali donis
principi. xelSekrulebis am muxlebze dayrdnobiT, evrokavSirma
ganaviTara momxmarebelTa dacvis politika, romelic damyarebulia
sxvadasxva direqtivebis mTel rigze, romlebic aregulireben
momxmarebelTa trans-sasazRvro dacvis sakiTxebs da adgenen saerTo
minimalur standartebs. es direqtivebia:
- direqtiva 84/450 reklamis Sesaxeb;
- direqtiva 85/577 momxmareblis dacvis Sesaxeb araoficialur
viTarebaSi dadebuli xelSekrulebis dros;
- direqtiva 87/102 samomxmareblo kreditis Sesaxeb;
- direqtiva 90/314 samgzavro paketis Sesaxeb;
- direqtiva 92/13 samomxmareblo xelSekrulebebSi arasamarTliani
terminebis Sesaxeb;
59
- direqtiva 94/47 vadiani TanasakuTrebis Sesaxeb;
- direqtiva 97/7 Sor manZilze dadebuli xelSekrulebebis Sesaxeb;
- direqtiva 98/6 fasebis miTiTebis Sesaxeb;
- direqtiva 98/27 momxmarebelTa interesebis damcveli brZanebebis
Sesaxeb;
- direqtiva 99/44 samomxmareblo saqonlisa da dakavSirebuli
garantiebis yidvis zogierTi aspeqtebis Sesaxeb;
- direqtiva 2000/31 eleqtronuli vaWrobis Sesaxeb;
- direqtiva 92/59 produqtebis usafrTxoebaze;
- direqtiva 85/374 defeqtur produqtebze pasuxismgeblobis Sesaxeb.
direqtivebi produqtebis usafrTxoebisa da defeqtur produqtebze
pasuxismgeblobis Sesaxeb ganxilulia teqnikuri wesebisa da
standartebis seqtorSi.
1.1 harmonizaciis miznebi
saqarTvelosa da evropis gaerTianebas Soris partniorobisa da
TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebis 66-e muxliT, mxareebi valdebulebas
iReben mWidrod iTanamSromlon maTi momxmareblebis dacvis sistemebs
Soris Sesabamisobis misaRwevad. es TanamSromloba sxvadasxva
mimarTulebebs iTvaliswinebs, romelTa gansaxorcielebladac sawyis
etapze mniSvnelovania qarTuli kanonmdeblobis evropulTan harmonizacia
momxmarebelTa uflebebis dacvis sferoSi. amave SeTanxmebis 43-e muxliT
saqarTvelo valdebulebas iRebs moaxdinos Tavisi kanonmdeblobis
harmonizacia evropul kanonmdeblobasTan da sxva sferoebTan erTad
naxsenebia momxmarebelTa dacvac.
saqarTveloSi garkveulwilad warmatebiT ganxorcielda momxmarebelTa
dacvis Tanamedrove kanonmdeblobis miReba. magram am debulebebis
Sesruleba jer kidev ar xorcieldeba saTanado doneze. administraciuli
organoebi ar arian saTanadod momzadebuli da ar arsebobs struqturebi,
romlebic saWiroa kanonmdeblobis monitoringisa da aRsrulebisaTvis.
informaciis mopovebis, analizisa da masze reagirebis meqanizmi jer
kidev axalia da ar aris bolomde ganviTarebuli. mniSvnelovania
momxmarebelTa da mewarmeTa codnis donis amaRleba axal sakanonmdeblo
bazasTan dakavSirebiT.
1.2 qarTuli da evropuli Sesabamisi kanonmdeblobis Sedareba
momxmarebelTa uflebebis dacvis sferoSi evropuli da qarTuli
kanonmdeblobis Sedarebam gvaCvena, rom qarTuli kanonmdebloba sakmaod
karg donezea, Tumca jer kidev bevri ram aris gasakeTebeli. calkeul
direqtivasTan qarTuli kanonmdeblobis Sesabamisobis done Semdegnairad
gamoiyureba:
1. direqtiva 84/450 (moxda cvlilebebi 97/55 direqtiviT) reklamis Sesaxeb
– saqarTvelos kanoni reklamis Sesaxeb TiTqmis mTlianad iTvaliswinebs
60
direqtivis moTxovnebs. Cveni azriT, saqarTvelos kanons aucileblad
unda daematos SedarebiTi reklamis (direqtiva 97/55) gansazRvreba da
Sesabamisad misi regulireba unda moxdes.
2. direqtiva 85/577 momxmareblis dacvis Sesaxeb araoficialur
viTarebaSi dadebuli xelSekrulebis dros – Seesabameba samoqalaqo
kodeqsis 336-e, 342-348-e muxlebi. qarTul kanonmdeblobaSi unda
ganisazRvros:
- kontraqtis fasis zeda zRvari (60 evro direqtivis mixedviT), romlis
zeviTac dadebul xelSekrulebebze am direqtivis moTxovnebi ar
gavrceldeba (direqtivis mesame muxlis pirveli nawili).
- im xelSekrulebaTa formebi, romelTa mimarTac aRniSnuli direqtiva
ar gavrceldeba (direqtivis mesame muxlis meore nawili).
- gamyidvelis valdebuleba werilobiT acnobos momxmarebels, rom
Svidi dRis vadaSi momxmarebels ufleba aqvs gaauqmos xelSekruleba
(direqtivis meoTxe muxli).
3. direqtiva 87/102 samomxmareblo kreditis Sesaxeb – saqarTveloSi
specialuri kanonmdebloba am sferoSi ar arsebobs. igi nawilobriv
daregulirebulia samoqalaqo kodeqsis 867-873 muxlebiT. saqarTvelos
kanonmdeblobaSi unda ganisazRvros:
- sakredito xelSekrulebis forma da Sinaarsi, wliuri saprocento
ganakveTis gamoTvlis wesi (direqtivis pirveli da meore muxlebi),
- samomxmareblo kreditebTan dakavSirebuli sareklamo saqmianoba
(direqtivis mesame muxli);
- unda dadgindes, rom sakredito xelSekruleba aucileblad unda
gaformdes werilobiTi formiT da ganisazRvros misi Sinaarsi
(direqtivis me-4 muxli);
- momxmareblis uflebebis xelSeuxlebloba kreditoris uflebebis
mesame pirze gadacemis SemTxvevaSi (me-9 muxli);
- momxmareblis ufleba anazRaurebis moTxovnisa (me-11 muxli);
- saxelmwifos valdebuleba gascen nebarTvebi, awarmoon monitoringi
da kontroli kreditebis gamcem pirebze (muxli 12).
4. direqtiva 98/6 fasebis miTiTebis Sesaxeb – saqarTvelos kanoni
momxmarebelTa uflebebis dacvis Sesaxeb nawilobriv aregulirebs
aRniSnul sferos. saqarTvelos kanonmdeblobaSi unda ganisazRvros:
- sacalo da sabiTumo fasebis gamoyenebis wesebi da formebi
(direqtivis me-3 da me-4 muxlebi);
- gamonaklisebi fasebis miTiTebis valdebulebis zogadi wesebidan
(direqtivis me-5 muxli).
5. direqtiva 90/314 samgzavro paketis Sesaxeb – aRniSnuli sfero
zogadad mowesrigebulia saqarTvelos kanoniT turizmisa da kurortebis
Sesaxeb, saqarTvelos kanoniT momxmarebelTa uflebebis dacvis Sesaxeb
da samoqalaqo kodeqsiT. qarTul kanonmdeblobaSi unda daregulirdes
Semdegi sakiTxebi:
61
- arasaTanado informaciis miwodebis akrZalva momxmareblisTvis
(direqtivis me-3 muxlis pirveli punqti);
- detaluri informaciis miwodebis aucilebloba momxmareblisTvis
(direqtivis me-3 muxlis me-2 punqti);
- xelSekrulebaSi unda iyos dafiqsirebuli mgzavrobasTan
dakavSirebuli TiToeuli detali (direqtivis me-4 muxlis I da II
punqtebi);
- xelSekrulebaSi aRniSnuli paketis Tavdapirveli fasis Secvlis da
kalkulaciis wesebi da aseT SemTxvevebSi turis organizatoris
valdebulebebi (me-4 muxlis me-4 da me-5 punqtebi);
- momxmareblis uflebebi xelSekrulebis darRvevis SemTxvevaSi, Tu es
misi braliT ar moxda (me-4 muxlis me-6 punqti);
- organizatoris valdebuleba swrafi reagireba moaxdinos
momxmareblis saCivarze (me-6 muxli);
- organizatoris valdebuleba mtkice garantiebis wardgenisa
gakotrebis SemTxvevaSi momxmareblisTvis Tanxebis anazRaurebisTvis (me-7
muxli).
6. direqtiva 94/47 uZrav qonebaze vadiani TanasakuTrebis uflebis
SeZenis Sesaxeb – zogadad mowesrigebulia saqarTvelos samoqalaqo
kodeqsiT. Tumca qarTuli kanonmdebloba ar icnobs termins -@vadiani
TanasakuTreba uZrav qonebaze. saqarTvelos kanonmdeblobaSi unda moxdes
vadian TanasakuTrebasTan dakavSirebuli Semdegi sakiTxebis gansazRvra:
- xelSekrulebis Semadgeneli savaldebulo informacia (direqtivis me-3
da me-4 muxlebi);
- myidvelis ufleba xelSekrulebis gauqmebisa (direqtivis me-5 muxli);
- myidvelisTvis Tanxis winaswari gadaxdis moTxovnis dauSvebloba im
periodSi, rodesac mas xelSekrulebis gauqmebis ufleba aqvs (me-6 muxli);
7. direqtiva 97/7 Sor manZilze dadebuli xelSekrulebebis Sesaxeb
aregulirebs saxelSekrulebo urTierTobebs, rodesac mimwodebeli da
momxmarebeli fizikurad ar xvdebian erTmaneTs da teritoriulad
sxvadasxva adgilze imyofebian sagnis SeZenis momentSi. sfero
nawilobriv regulirdeba saqarTvelos kanoniT momxmarebelTa uflebebis
dacvis Sesaxeb da samoqalaqo kodeqsiT. qarTul kanonmdeblobaSi unda
ganisazRvros:
- ra saSualebebiT SeiZleba Sor manZilze xelSekrulebebis dadeba;
- ra tipis xelSekrulebebi SeiZleba daidos Sor manZilze;
- ramden xanSi unda Seasrulos mimwodebelma xelSekrulebiT
gaTvaliswinebuli pirobebi (direqtivis me-7 muxlis mixedviT, amisaTvis
maqsimum 30 dRea dadgenili);
- ramden xanSi unda aunazRauros mimwodebelma momxmarebels gadaxdili
Tanxa mimwodeblis mxridan xelSekrulebis pirobebis
SeusruleblobisTvis (30 dRe me-7 muxlis mixedviT);
- momxmareblis ufleba gaauqmos kontraqti yovelgvari dajarimebis
gareSe (7 dRis vadaSi, rodesac mimwodebelma Seasrula pirobebi da sami
62
Tvis vadaSi, rodesac mimwodebelma arasruli winaswari informacia
miawoda momxmarebels).
8. samomxmareblo xelSekrulebaSi arasamarTliani pirobebis Sesaxeb 93/13
direqtivis moTxovnebis didi nawili ukve asaxulia saqarTvelos
kanonmdeblobaSi. es sakiTxi mowesrigebulia samoqalaqo kodeqsis 342-348
muxlebiT. qarTulma kanonmdeblobam damatebiT unda gansazRvros Semdegi
sakiTxebi:
- mtkicebulebis tvirTi awevs gamyidvels an SemTavazebels, rodesac
sadao xdeba iyo Tu ara xelSekrulebis standartuli pirobebi
individualurad SeTanxmebuli mxareebs Soris (direqtivis me-3 muxlis me-
2 nawili);
- xelSekrulebaSi arasamarTliani pirobebis aRmoCenis dros ra
SemTxvevaSi rCeba ZalaSi xelSekrulebis danarCeni pirobebi an ra
SemTxvevaSi xdeba misi sruli anulireba (direqtvis me-6 muxlis pirveli
nawili);
- kanonmdeblobam unda uzrunvelyos xelSekrulebebSi arasamarTliani
pirobebis permanentuli gamoyenebis akrZalva da am procesSi
momxmarebelTa uflebebis damcveli pirebisa da organizaciebis
monawileoba (direqtivis me-7 muxli).
9. direqtiva 98/27 momxmarebelTa interesebis damcveli brZanebebis
Sesaxeb. am direqtivis mizania aRkveTos nebismieri qmedeba, romelic
kanonis darRvevad iTvleba da rac uaryofiT gavlenas axdens
momxmarebelTa uflebebis dacvaze. direqtivis mizania uzrunvelyos
momxmarebelTa koleqtiuri interesebis dacva, romelic maT gaaCniaT
yvela zemoT ganxiluli direqtivebis mixedviT. am interesebis dacvis
uzrunvelsayofad unda arsebobdes sasamarTlo an sxva kompetenturi
saxelmwifo organoebi. momxmarebelTa uflebebis darRvevis SemTxvevaSi
sazogadoebriv organizaciebs, romlebic momxmarebelTa interesebis
dacviT arian dakavebulni, ufleba aqvT mimarTon sasamarTlos an sxva
kompetentur organos reagirebisTvis. aRniSnul sakiTxebs saqarTvelos
kanonmdeblobaSi aregulirebs kanoni momxmarebelTa uflebebis dacvis
Sesaxeb.
2. argumentacia
Tanamedrove sabazro ekonomikis erT-erT umniSvnelovanes sferos
warmoadgens momxmarebelTa dacva. igi moicavs saqmianobaTa farTo
speqtrs: politikis, wesdebebis, reglamentebis, gamyidvelebisa da
momsaxurebis mimwodeblebis mier sakuTari politikis nebayoflobiTi
gatarebis CaTvliT. am saqmianobebis gamaerTianebel faqtors warmoadgens
maTi damcavi efeqti im pirebTan mimarTebaSi, romlebic yiduloben
saqonels an sargebloben momsaxurebiT piradi an saojaxo
moxmarebisaTvis saxlSi, dasvenebisas an mgzavrobisas.
momxmarebelTa dacvis aucilebloba ganpirobebulia Semdegi ori
garemoebiT: pirvel rigSi, igi xels uwyobs bazris gacilebiT efeqtian
muSaobas, momxmarebelTa da gamyidvelebs Soris warmoqmnili
63
uTanasworobis anazRaurebis gziT. momxmareblebi ZiriTadad
warmoadgenen individualur pirebs, romlebsac ar gaaCniaT realuri
saSualebebi da ise ar miuwvdebaT xeli urTierTobaze mTavrobasa da
sasamarTloebTan, rogorc biznes organizaciebsa da kompaniebs.
gamyidvelebi floben zust da uaxles informacias, romelTa
mopovebasTan dakavSirebuli saxsrebi momxmareblebisaTvis SeiZleba
SezRuduli iyos. garigebisas momxmareblebsa da gamyidvelebs Soris
arsebuli araTanabari mdgomareobis sakompensaciod momxmarebelTa
samarTlebrivi dacvis ararsebobis SemTxvevaSi, bazarze ver moxdeba
momxmareblis survilis gaTvaliswineba da SeiZleba saqme srul
qaosamdec ki mivides. am SemTxvevaSi, momxmarebelTa dacva ukavSirdeba
sakonkurencio kanonmdeblobas, romelic struqturulad aregulirebs
bazars Tavisufali bazris principebis dacvis mizniT.
momxmarebelTa dacvis aucileblobis ganmapirobebel meore garemoebas
warmoadgens sazogadoebrivi aRiareba momxmarebelTa im uflebisa, rom
iyvnen daculni janmrTelobisaTvis saSiSi saqonlisa da gamyidvelebis
mier momxmarebelTa susti poziciis ganzrax arakeTilsindisierad
gamoyenebisagan. momxmarebelTa mavne nivTierebebisgan (magaliTad,
gafuWebuli sakvebi da wamlebi) dacvis mizniT Seqmnilia samarTlebrivi
struqturebi. momxmarebelTa dacvis reJimi agreTve SeiZleba
iTvaliswinebdes momxmarebelTa dacvas produqtis an momsaxurebis
xarisxsa da vargisianobaze informaciis arqoniT ganpirobebuli Zviri da
saSiSi Secdomebis daSvebisgan. socialurad motivirebuli regulirebis
am formaTa mizans warmoadgens bazris usafrTxoebasa da
samarTlianobaSi momxmarebelTa ndobis xelSewyoba da arapirdapir,
socialuri viTarebis stabilurobis SenarCuneba.
momxmarebelTa dacvis miRweva SesaZlebelia sxvadasxva gziT da igi
moicavs samarTlebrivi Tu sazogadoebrivi sistemis bevr sferos. zRvrebi
dgindeba imis mixedviT, aris Tu ara momxmarebelTa dacvis konkretuli
sakiTxi samarTlebrivi sistemis meSveobiT dasaregulirebeli. magaliTad,
momxmarebelTa swavleba warmoadgens sasurvel saqmianobas, magram igi
Cveulebriv eqceva samomxmareblo samarTlis farglebs gareT. agreTve,
momxmarebelTa organizaciebi SeiZleba "dafuZndes" kanoniT, raTa dacul
iqnas momxmarebelTa interesebi, an isini SeiZleba warmoadgendnen
moxaliseTa organizaciebs, romelTa ZiriTadi funqcia momxmarebelTa
swavla da informirebulobis donis amaRlebaa.
3. rekomendaciebi da daskvna
evropuli direqtivebis moTxovnebis qarTul kanonmdeblobaSi asaxvisTvis
pirvel rigSi saWiroa moxdes am moTxovnebis prioritetulobis dadgena
saqarTveloSi arsebuli realobis gaTvaliswinebiT. Cveni azriT,
mizanSewonili iqneba qarTuli kanonmdeblobis daaxloebis procesi
evropul kanonmdeblobasTan momxmarebelTa uflebebis dacvis sferoSi
etapobrivad ganxorcieldes 2-4 wlis ganmavlobaSi. evropul
direqtivebTan sruli harmonizacia unda ganxorcieldes:
64
pirvel etapze:
- direqtiva 98/6 fasebis miTiTebis Sesaxeb – aRniSnul direqtivasTan
sruli harmonizacia xels Seuwyobs momxmareblisTvis informaciis
miwodebis da fasebis Sedarebis SesaZleblobis gaumjobesebas.
- direqtiva 87/102 damatebiT direqtiva 97/55 SedarebiTi reklamis
Sesaxeb – misi mizania momxmarebelTa ekonomikuri keTildReobis dacvis
gaumjobeseba da araswori reklamis arasamarTliani Sedegebis Tavidan
acileba;
- direqtiva 87/102 samomxmareblo kreditis Sesaxeb - kreditebis gamcemi
da mimRebi pirebis raodenobis zrdis gaTvaliswinebiT, aRniSnuli
sferos samarTlebrivi regulireba aucilebelia momxmarebelTa
arasamarTliani mopyrobis Tavidan asacileblad;
- direqtiva 98/27 momxmarebelTa uflebebis damcveli brZanebebis Sesaxeb
– am direqtivasTan sruli harmonizacia xels Seuwyobs momxmarebelTa
xelmisawvdomobas samarTalze, daaCqarebs momxmarebelTa interesebTan
dakavSirebiT warmoSobili davebis gadawyvetis proceduras da aamaRlebs
sazogadoebrivi organizaciebis rols momxmarebelTa dacvis sferoSi;
- direqtiva 93/13 samomxmareblo xelSekrulebaSi arasamarTliani
pirobebis Sesaxeb;
- direqtiva 90/134 samgzavro paketis Sesaxeb - saqarTveloSi, erTi mxriv,
turizmis ganviTarebis sakmaod kargi potenciali arsebobs da meore
mxriv, qarTveli mogzaurebis ricxvi sul ufro da ufro matulobs,
rogorc qveynis SigniT, ise mis farglebs gareT. am mimarTebiT,
sasurveli iqneba am sferoSi kanonmdeblobis daxvewa, raTa potenciuri
turisti ufro ukeT iyos daculi da samgzavro paketebi da turebi ufro
ukeT da maRal doneze organizebuli;
meore etapze:
- direqtiva 99/44 samomxmareblo saqonlisa da dakavSirebuli
garantiebis SeZenis zogierTi aspeqtis Sesaxeb – aZlierebs
momxmarebelTa fundamentalur uflebebs samomxmareblo
xelSekrulebebis dadebis dros.
mesame etapze:
- direqtiva 97/7 momxmarebelTa dacvis Sesaxeb Sor manZilze dadebuli
xelSekrulebebis dros – fostiT vaWrobis masStabebis gafarToebis
pirobebSi momxmareblebs unda hqondeT ufro meti garantiebi, raTa
ukeTesad iqnen daculni arasamarTliani biznes praqtikisgan.
- direqtiva 85/577 araoficialur viTarebaSi dadebuli xelSekrulebebis
Sesaxeb - aRniSnuli direqtivis sruli harmonizacia xels Seuwyobs
momxmarebelTa dacvis gaumjobesebas arasamarTliani biznes praqtikisgan.
- direqtiva 94/47 uZrav qonebaze vadiani TanasakuTrebis uflebis SeZenis
Sesaxeb.
saqarTveloSi sakanonmdeblo cvlilebebis konteqstSi SesaZloa
ganxilul iqnas momxmarebelTa uflebebis dacvasTan dakavSirebuli
yvela normatiuli aqtis erT dokumentad kodificirebis sakiTxi. es
SeiZleba iyos momxmarebelTa dacvis kodeqsi an momxmarebelTa dacvis
65
aqti. kodifikaciis procesi Sromatevadi iqneba da did drosac moiTxovs,
magram Sedegad yvela dainteresebuli mxare darCeboda mogebuli. erTi
dokumenti ufro efeqturad gamosayenebadi iqneboda praqtikaSi
saxelmwifo organoebis, sasamarTloebis, sazogadoebrivi organizaciebis
da momxmarebelTaTvis.
momxmarebelTa uflebebis dacvis sferoSi sakanonmdeblo cvlilebebis
ganxorcielebis garda mizanmimarTuli saqmianoba unda warimarTos
momxmarebelTa informaciuli uzrunvelyofis donis asamaRleblad. am
mimarTebiT koordinirebuli saqmianoba unda warmarTon, rogorc
saxelmwifo makontrolebelma organoebma, ise arasamTavrobo
organizaciebma. sainformacio kampaniis ZiriTadi mizani mimarTuli unda
iyos im ZiriTadi uflebebis da movaleobebis momxmareblisTvis
gacnobisken, rac maT kanonis mixedviT gaaCnia. momxmarebelma unda
gaiTviTcnobieros, rom kanoni uzrunvelyofs maTi ineteresebis dacvas
sxvadasxva situaciaSi gamyidvelTan an mwarmoebelTan urTierTobaSi da,
rom maT TavianTi ufleba unda gamoiyenon. Tavis mxriv, saxelmwifo
makontrolebelma organoebma ufro efeqturad unda uzrunvelyon
momxmarebelTa uflebebis dacva Sesabamisi kanonebis moTxovnaTa
praqtikulad amoqmedebiT. am miznis misaRwevad mizanSewonili iqneboda
saxelmwifo antimonopoliuri samsaxuris TanamSromelTa kvalifikaciis
amaRleba.
unda moxdes momxmarebelTa uflebebis dacvis sferoSi moRvawe
sazogadoebrivi organizaciebis waxaliseba maTi gaaqtiurebis mizniT.
unda Seiqmnas kvalificiuri sazogadoebrivi organizaciebis sia. es sia
xelmisawvdomi unda iyos yvela dainteresebuli mxarisTvis, raTa
saWiroebis SemTxvevaSi SesaZlebeli iyos maTTvis mimarTva.
mocemuli rekomendaciebis analizisas naTeli xdeba, rom maTi sruli
ganxorcieleba xels Seuwyobs momxmarebelTa dacvis samarTlis
ganviTarebas, rac erT-erTi mniSvnelovani kriteriumia normalurad
funqcionirebadi sabazro ekonomikisaTvis. amiT mogebuli darCeba yvela –
ubralo momxmareblebi, biznesmenebi, investorebi, sazogadoebrivi
organizaciebi, saxelmwifo.
zedmeti ar iqneba Tu aRvniSnavT, rom kanonmdeblobis sruli
harmonizacia da sxva rekomendaciebis ganxorcieleba moiTxovs finansur
mxardaWeras an saxelmwifo biujetidan an kidev saerTaSoriso donori
organizaciebidan. finansuri saxsrebi saWiroa Semdegi saqmianobebis
Casatareblad:
- kanonmdeblobis harmonizacia;
- sainformacio kampania;
- sazogadoebrivi organizaciebis waxaliseba;
- seminarebi saxelmwifo organoebis TanamSromlebisTvis.
66
sabaJo sfero
1. Sesavali
1.1 seqtoris mimoxilva:
sabaJo politika suverenuli qveynebis sagareo politikis erT-erTi
mTavari Semadgeneli nawilia. partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb
SeTanxmebis 43-e muxlis moTxovnaTa ganxorcieleba saSualebas aZlevs
saqarTvelos moaxdinos sabaJo kanonmdeblobis Semdgomi harmonizacia
evrokavSiris kanonmdeblobasTan, rac SesabamisobaSi moiyvans
saqarTvelos sabaJo administrirebis sistemas evrokavSiris wesebTan. es
xels Seuwyobs savaWro kavSirebis ganmtkicebas saqarTvelosa da
gaerTianebas Soris da aseve, saqonlis mozidvas qveyanaSi. mTavari uwyeba,
romelic aregulirebs sabaJo sakiTxbes saqarTveloSi aris finansTa
saministro da masTan arsebuli sabaJo departamenti. dadebiTi
cvlilebebis miuxedavad, sabaJo samsaxurma jer-kidev mravali seriozuli
da mniSvnelovani sirTule unda gadalaxos. sabaJo departamenti rTuli
amocanebis winaSe dgas Semdeg sferoebSi: kontrabanda – saqarTvelo,
romelic xmeleTiT esazRvreba oTx qveyanas da gasasvleli aqvs Sav
zRvaze, evraziis satransporto derefnis (TRACECA) mTavar rgols
warmoadgens; adamianTa resursebi da marTva – kadrebis rotacia maRalia,
dabali xelfasebi korupciis maRali donis mTavari mizezia. Sesabamisi
standartebis dasakmayofileblad saWiroa menejmentis sistemis reforma.
moqmedi sabaJo kodeqsi SemoRebul iqna 1997 wlis noemberSi. kodeqsis
Tanaxmad, saqarTvelos sabaJo politikis mTavari miznebia: saqarTvelos
ekonomikuri suverenitetisa da ekonomikuri usafrTxoebis dacva;
saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis stimulireba da Sida bazris
dacva; saqarTvelos saSinao da sagareo politikis sxva amocanebis
Sesruleba. sabaJo kodeqsis garda mniSvnelobani kanonebia `sabaJo
tarifebisa da gadasaxadis Sesaxeb~ da `sabaJo mosakreblebis Sesaxeb~.
aRsaniSnavia, rom 1997 wlis bolos (dResdReobiT arsebuli redaqciiT)
sabaJo kodeqsis miReba udavod warmoadgenda progresul nabijs, Tumca
damajereblad SeiZleba iTqvas, rom igi dRevandeli gadasaxedidan veRar
pasuxobs Sesabamis moTxovnebs, rogorc saxelmwifos suverenitetisa da
ekonomikuri usafrTxoebis kuTxiT, ise sagareo ekonomikuri
urTierTobebis gazrdili da mravalferovani urTierTobebis
samarTlebriv normebTan mimarTebaSi.
saqarTvelos sabaJo kanonmdeblobis evrokavSiris kanonmdeblobasTan
(prioritetuli debulebebi: sabWos 1992 wlis #2913/92 debulebiT
damtkicebuli Tanamegobrobis sabaJo kodeqsi; Tanamegobrobis 1993 wlis
#2454/93 debulebiT gansazRvruli Tanamegobrobis sabaJo kodeqsis
ganxorcielebis debulebebi; sabWos #3295/94 debulebiT mocemuli
RonisZiebebi, romelic gansazRvravs falsificirebuli da saavtoro
uflebebis darRveviT damzadebuli saqonlis Tavisufal mimoqcevaSi
gaSvebis, eqsportis, xelaxali eqsportis an sabaJoze droebiTi SeCerebis
67
akrZalvis zomebs; sabWos #1367/95 debulebiT gansazRvruli sabWos
#3295/94 debulebis ganxorcielebis debulebebi) harmonizaciis procesSi,
agreTve qveyanaSi Seqmnili realobidan gamomdinare, migvaCnia, rom
miRweul unda iqnes Semdegi miznebi:
a) Sesabamisoba;
b) gamWvirvaleoba;
g) gamartiveba;
d) usafrTxoeba.
1.2. Sesabamisi arsebuli qarTuli da evropuli kanonebis Sedareba
1.2.1 tranziti
aRsaniSnavia, rom msoflio ekonomikaSi saqarTvelos integracia da
TRACECA-s proeqtis ganxorcieleba, vfiqrobT, rom xels Seuwyobs
qveynis sabaJo teritoriis gavliT saqonlisa da maTi gadazidvisaTvis
saWiro satransporto saSualebebis moZraobis zrdas. aRniSnul
sakiTxTan dakavSirebiT, pirvel rigSi mniSvnelovania tranzitis sabaJo
reJimTan dakavSirebul sakiTxebis srulyoba, romlis zogad normebs
aregulirebs saqarTvelos sabaJo kodeqsis 15-19-e muxlebi.
aRsaniSnavia, rom moqmedi kanonmdeblobiT daregulirebuli sakiTxebi
mniSvnelovnad gansxvavdeba evrogaerTianebis sabaJo kanonmdeblobisagan
(Tanamegobrobis sabaJo kodeqsis 54-55-e, 91-97-e da 163-165-e muxlebi).
kerZod, moqmedi pirveladi kanonmdebloba ar aregulirebs Sida
tranzitis sakiTxebs, amasTan rac mTavaria calsaxad ar aris
Camoyalibebuli tranzitis sabaJo reJimis xelSemwyobi pirobebi
(gamartivebuli da gamWirvale sistema), Sesabamisi usafrTxoebis
garantiebiT.
1.2.2 sabaJo sawyobi
sabaJo sawyobTan dakavSirebul urTierTobebs aregulirebs: saqarTvelos
sabaJo kodeqsis me-6 Tavis 20 – 28-e muxlebi, romlebic sabaJo sawyobTan
mimarTebaSi gansazRvravs zogad normebs; da agreTve, sabaJo
departamentis Tavmjdomaris 1999 wlis 6 dekembris #235 brZanebiT
damtkicebuli debuleba `sabaJo sawyobis Sesaxeb~.
unda aRiniSnos, rom amJamad moqmedi rogorc pirveladi aseve meoradi
kanonmdebloba sabaJo sawyobTan mimarTebaSi evrogaerTianebis sabaJo
kanonmdeblobisagan mniSvnelovnad gansxvavdeba.
kerZod, sabaJo sawyobTan dakavSirebuli urTierTobebi sruladaa
Tavmoyrili gaerTianebis sabaJo kodeqsis 98 – 113-e muxlebSi, romelic
moicavs konkretul debulebebs dasawyobebis procedurebTan, sawyobis
saxeebTan, sawyobis SeqmnisaTvis nebarTvasTan, pasuxismgeblobasa da
uflebamosilebasTan, sawyobSi moTavsebuli saqonlis aRricxvasTan,
sawyobSi mosaTavsebel saqonelze Catarebul operaciebTan, saqonlis
68
moTavsebis vadebTan, sabaJo sawyobSi agraruli saqonlis moTavsebis
procedurebTan dakavSirebul sakiTxebs.
1.2.3 saqonlis importi (Tavisufali mimoqcevis sabaJo reJimi)
saqarTvelos sabaJo kodeqsis mesame Tavis 11-12-e muxlebi gansazRvravs
saqonlis Tavisufali mimoqcevis sabaJo reJimSi gaSvebasTan
dakavSirebul urTierTobebs.
unda aRiniSnos, rom evrogareTianebis sabaJo kodeqsi aRniSnul reJimTan
dakavSirebiT iTvaliswinebs radikalurad da mniSvnelovnad gansxvavebul
debulebebsa da normebs (Tanamegobrobis sabaJo kodeqsis 79-83-e muxlebi).
analogiur moTxovnebsa da normebs iTvaliwinebs estoneTis sabaJo
kodeqsic (115-120-e muxlebi). kerZod: SedarebiT SeRavaTiani ganakveTis
ganoyeneba; sasaqonlo partia, romelic Sedgeba sxvadasxva saqonlisagan;
gamonaklisebi, romlebic moqmedeben saqonlis SezRudvebTan da miznobriv
gamoyenebasTan da sxva.
1.2.4 eqsporti
saqonlis eqsportis sabaJo reJimTan dakavSirebul urTierTobebs
aregulirebs saqarTvelos sabaJo kodeqsis 58-60-e muxlebi. Tumca unda
aRiniSnos, rom rigi sabaJo reJimebi aseve iTvaliswinebs eqsportis
sabaJo reJimis Sesabamisad saqonlis qveynis gareT gatanas.
aRsaniSnavia, rom samuSao jgufis mier ganxiluli iqna eqstoneTis sabaJo
kodeqsi, romlis 196-197-e muxlebiT regulirdeba saqonlis eqsportTan
dakavSirebuli urTierTobebi, sadac sakmaod dakonkretebulia
eqsportTan dakavSirebuli proceduruli urTierTobebi.
1.2.5 saqonlis warmoSobis qveynis gansazRvris wesi
`sabaJo tarifebisa da gadasaxadebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-12-14
muxlebiT mocemulia saqonlis warmoSobis qveynis gansazRvris zogadi
normebi. amave kanonis me-12 muxlis Sesabamisad SemuSavebulia da sabaJo
departamentis Tavmjdomaris 1999 wlis 18 oqtombris #198 brZanebiT
damtkicebulia `saqarTveloSi importirebuli saqonlis warmoSobis
qveynis gansazRvris wesi~. aqve unda iTqvas, rom miuxedavad imisa, rom
aRniSnuli wesis SemuSavebisas gamoyenebul iqna vaWrobis msoflio
organizaciis (vmo) debulebebi `saqonlis warmoSobis gansazRvris
Sesaxeb~, misi debulebebi xSir SemTxvevaSi ar Seesabameba ara marto
evrogaerTianebis debulebebs (saqonlis warmoSoba Tavi 2), aramed TviT
vmo-s debulebebsac. aseTi gansxvavebebi daSvebulia debulebebSi,
romelic iTvaliswinebs `mocemul qveyanaSi mTlianad miRebuli an
warmoebuli saqonlis~ CamonaTvalSi, sadac amovardnilia rigi
mniSvnelovani momentebi.
amasTan, unda aRiniSnos, rom saqarTvelos sabaJo kanonmdebloba saerTod
ar iTvaliswinebs saqonlis preferenciuli da arapreferenciuli
69
warmoSobis debulebebs, Sesabamisad ar aris mocemuli da ganxiluli
SemTxvevebi, rodesac saqonlis dasamzadeblad gankuTvnili nedleuli da
masalebi warmoSobilia preferenciul qveyanaSi, aseve sxva SesaZlo
variantebi. migvaCnia, rom aRniSnuli sakiTxebis moqmedi kanonmdeblobiT
srulyofilad daregulireba, rac gamoixateba preferenciuli tarifebis
da sxva ekonomikuri RonisZiebebis samarTlian gamoyenebaSi,
uzrunvelyofs sabaJo sistemis usafrTxoebas.
1.2.6 saqonlis sabaJo Rirebulebis gansazRvris wesi
saqarTveloSi sabaJo sistemis usafrTxoebisa da konkurentuli garemos
uzrunvelyofis anu sabaJo Rirebulebis gansazRvra satarifo da
arasatarifo RonisZiebebis gamoyenebis mizniT mniSvnelovan problemas
warmoadgens sabaJo Rirebulebis xelovnuri Semcireba. aRniSnuli
sakiTxi, sxva rigi arapirdapiri faqtorebisa, pirvel rigSi
ganpirobebulia moqmedi kanonmdeblobis arasrulyofilobiT.
aRsaniSnavia, rom `sabaJo tarifisa da gadasaxdis Sesaxeb~ saqarTvelos
kanonis me-10-11 muxlebiT mocemulia saqonlis sabaJo Rirebulebis
ganmartebisa da deklarirebis zogadi principebi. amave kanonis me-10
muxlis Sesabamisad SemuSavebulia da sabaJo departamentis Tavmjdomaris
1999 wlis 4 noembris #186 brZanebulebiT damtkicebulia `saqarTveloSi
importirebuli saqonlis sabaJo Rirebulebis gansazRvris wesi~.
igi srulyofilad ar akmayofilebs vmo-s moTxovnebs, Sesabamisi
danarTebisa da ganmartebebis gareSe, romelic GATT-is wesebis
Sesabamisad unda warmoadgendes mis ganuyofel nawils, agreTve aris
gansxvavebebi evrogaerTianebis sabaJo kodeqsis analogiur debulebebTan
(28-36-e muxlebi).
kerZod, vmo-s debulebebi saqonlis sabaJo Rirebulebis gansazRvris
wesis Sesaxeb moicavs ara marto Rirebulebis gansazRvris wess, aramed
aRniSnul wesTan mimarTebaSi rig SeniSvnebsa da moTxovnebs, romelic
aseve warmoadgens ZiriTadi debulebebis ganuyofel nawils. Tumca, Cveni
kanonmdeblobiT, igi mTlianad ignorirebulia, agreTve arsebuli
debulebebi ar iTvaliswineben konsignaciis wesiT miwodebul
malfuWebadi saqonlis sabaJo Rirebulebis gansazRvris gamartivebul
wesebsa da procedurebs.
1.2.7 sabaJo vali
moqmedi saqarTvelos sabaJo kodeqsis Sesabamisad saerTod ar arsebobs
saerTaSoriso sabaJo samarTliT sayovelTaod cnobili `sabaJo valis~
definicia, rac vfiqrobT, Sesabamisi usafrTxoebis zomebis (garantiebis)
gaTvaliswinebiT, aucileblad unda iqnas asaxuli Sesabamisi
debulebebiTurT. aRniSnuli debulebebi mniSvnelovnad xels Seuwyobs
aramarto sagareo-ekonomikuri urTierTobebis gafarToebas, aramed
msxvili sainvesticio proeqtebis ganxorcielebas, rac qveynisaTvis
ZiriTadi prioritetia. unda aRiniSnos, rom es saqarTvelos
70
kanonmdeblobis is nawilia, romelic erT-erTi yvelaze ufro naklebad
Sesabamisia evrogaerTianebis sabaJo kanonmdeblobasTan (Tanamegobrobis
sabaJo kodeqsis kari VII sabaJo vali). miuxedavad imisa, rom saqarTvelos
moqmedi kanonmdebloba iTvaliswinebs rig debulebebs aRniSnulTan
dakavSirebiT:
- sabaJo valis dafarvis pirobebi (sabaJo kodeqsis 74-e da 104-e muxlebi,
sagadasaxado kodeqsis 244-e, 245-e da 251-e muxlebi, `sabaJo tarifisa da
gadasaxadis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 18-e muxli);
- sabaJo valis dakisrebis SemTxvevebis gansazRvra (sabaJo kodeqsis 18-e,
27-e, 32-e da 88-e muxlebi);
- sabaJo valis dafarvis pirobebi (sagadasaxado kodeqsis 250-e muxli);
- sabaJo gadasaxadis gadaxda da sabaJo gadasaxadis gadaxdisagan
gaTavisufleba (sabaJo kodeqsis 75-e muxli, sagadasaxado kodeqsis 240-e
muxli).
saqarTvelos sabaJo kanonmdebloba aseve ar moicavs sabaJo valis
warmoqmnis Sesaxeb debulebebs (igulisxmeba misi formebi da
gamovlinebebi), sabaJo valis warmoSobisas gadasaxadebis amoRebis
srulyofil procedurebs (magaliTad moqmedi sabaJo kanonmdebloba ar
iTvaliswinebs sabaJo gadasaxdelebis gadaxdis vadis gagrZelebas,
Sesabamisad aseT SemTxvevaSi misi aRricxvis saSualebebis gamoyenebas,
gadasaxdeli moculobis gadaxdis vadis gagrZelebis gamoTvlas,
Sesabamisad gagrZelebuli vadis gasvlamde gadasaxadebis gadaxdas),
sabaJo vadis (davalianebis) Sewyvetas (igulisxmeba misi formebi da
gamovlinebebi). aRniSnulis ararsebobis gamo moqmedi sabaJo
kanonmdebloba mis sxva nawilebTan mimarTebaSi aseve arasrulyofilad
gamoiyureba. magaliTad ar arsebobs Semotanil saqonelze gadasaxadebis
nawilobrivi etapobrivi dafarvis procedura.
1.2.8 usafrTxoeba
maSin, rodesac idgmeba nabijebi sabaJo kanonmdeblobis harmonizaciis
kuTxiT evrogaerTianebis sabaJo kanonmdeblobasTan da sabaJo
urTierTobebis sferoSi Semodis sabaJo valis, ATA carnet-is sistemis,
sabaJo Rirebulebis gansazRvris, saqonlis warmoSobis qveynis
gansazRvris, sxvadasxva sabaJo reJimebis srulyofili danergva-
amoqmedebis RonisZiebebi da es im fonze, rodesac yovelives Tan axlavs
rigi sabaJo procedurebis gamartiveba da gamWvirvaleobis uzrunvelyofa,
dRis wesrigSi dgeba sabaJo usafrTxoebis RonisZiebebis mkafio da
Camoyalibebuli meqanizmebiT uzrunvelyofa, raTa maqsimalurad iqnas
uzrunvelyofili, rogorc SesaZlo potenciuri Semosavlebis mobilizeba,
aseve minimumamde iqnas dayvanili gadasaxadebisagan Tavis aridebis,
rogorc mizanmimarTuli, ise uneblie qmedebebi.
rogorc avRniSneT, usafrTxoebis wesebis gamoyenebis obieqts sabaJo
valis garantirebuli gadaxda warmoadgens, rac saqarTveloSi metad
aqtualuria. moqmedi kanonmdeblobiT, sabaJo sferoSi usafrTxoebis
sakiTxebi regulirdeba: sabaJo kodeqsis 74-e da 104-e muxlebiT,
71
sagadasaxado kodeqsis 244-e, 245-e da 251-e muxlebiT da `sabaJo tarifisa
da gadasaxadis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-18 muxliT, romelic
srulad ar Seesabameba Tanamegobrobis sabaJo kodeqsiT gaTvaliswinebul
normebs (189-200-e muxlebi).
1.2.9 falsificirebuli da saavtoro uflebebis darRveviT damzadebuli
saqonlis Tavisufal mimoqcevaSi gaSvebis, eqsportis, xelaxali
eqsportis an sabaJoze droebiTi SeCerebis akrZalvis zomebi.
aRsaniSnavia, rom saqarTveloSi erT-erT ZiriTad problemas warmoadgens
falsifikacia da Sesabamisad saavtoro uflebebis darRveva, romelsac
specifikuri kanonebi (`inteleqtualur sakuTrebasTan dakavSirebul
sasazRvro RonisZiebaTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni) zogadad
aregulireben, magram es sakiTxi gansakuTrebiT specifikuria da
problematuria sabaJo sferoSi, rasac aucileblad mogvareba sWirdeba,
vinaidan arsebuli kanonmdeblobiT uflebis mflobeli, Sesabamisi
safuZvlis arsebobis SemTxvevaSi, axorcielebs sasarCelo procedurebs
sasamarTloSi, rac aramarto araviTari Sedegis momtania, aramed
sruliad SeusabamobaSia evrogaerTianebis kanonmdeblobasTan.
am mimarTulebiT, aRsaniSnavia saqarTvelos sabaJo kanonmdeblobis
harmonizacia evrosabWos 1994 wlis 22 dekembris #3295/94 reglamentTan,
romelic gansazRvravs falsificirebuli da saavtoro uflebebis
darRveviT damzadebuli saqonlis Tavisufal mimoqcevaSi gaSvebis,
eqsportis, xelaxali eqsportis an sabaJoze droebiTi SeCerebis
akrZalvis zomebs.
saqarTveloSi moqmed kanonmdeblobisgan gansxvavebiT, aRniSnuli
reglamenti adgens im pirobebs, romlebSic sabaJo organoebma unda
miiRon zomebi im SemTxvevaSi, Tu savaraudod falsificirebulia an
saavtoro uflebebis darRveviT damzadebulia saqoneli. amasTan, pirebs
ekisrebaT Semdegi valdebuleba:
- saqonlis sakmarisad detaluri aRwera, raTa sabaJo organoebs
SeeZloT maTi amocnoba;
- mtkicebulebis wardgena, rom ganmcxadebeli warmoadgens mocemul
saqonelze uflebis mflobels.
2. rekomendaciebi da argumentacia
2.1 tranziti
tranzitis sabaJo reJimTan dakavSirebiT, evrogaerTianebis
kanonmdeblobisa da evrogaerTianebis wevrobis kandidatis
gamocdilebidan gamomdinare8, mizanSewonilad migvaCnia, rom mkafiod
8 estoneTis sabaJo kodeqsis me-12 Tavi, 128-130-e muxlebi aregulireben tranzitis reJimTan
dakavSirebul urTierTobebs.
72
ganisazRvros Sida tranzitTan dakavSirebuli sakiTxebi, xolo gare
tranzitTan mimarTebaSi, Cveulebriv procedurasTan da TIR carnet-is (TIR-s
konvenciis) moTxovnebTan erTad, SemoRebul unda iqnas ATA carnet-s (ATA-s konvenciis) moTxovnebi alternatiuli reJimis (SesaZleblobis) saxiT.
ATA karnetis sistemis danergva ufro mimzidvels gaxdis saqarTvelos,
rogorc satranzito qveyanas da ueWvelad Seuwyofs xels saqarTvelos
teritoriaze satranzito gadazidvebis moculobis zrdas, qveyanaSi
gamofenebisa da saerTaSoriso bazrobebis gamarTvas. amave dros
maqsimalurad iqneba daculi qveynis ekonomikuri interesebi.
saqarTveloSi ATA karnetis sistema efeqturad SeiZleba iqnas
gamoyenebuli:
a) saqonlisaTvis, romelic droebiT aris Semotanili saqarTvelos
teritoriaze zemoaRniSnuli konvenciebis moqmedebis farglebSi –
saerTaSoriso gamofenebze, prezentaciebze warmosadgeni saqoneli,
profesiuli danadgarebi, maT Soris Zvirad Rirebuli samSeneblo-
samontaJo manqanebi da danadgarebi navTobsadenebis proeqtebis an
`trasekas~ proeqtiT gaTvaliswinebuli samuSaoebis Sesasruleblad.
b) saqonlis reeqsportis dros `sabaJo gadasaxadebis Sesaxeb~
saqarTvelos 1996 wlis 27 dekembris kanonis me-4 muxlis Sesabamisad
saqarTvelos teritoriaze Semotanisas reeqsportisaTvis gankuTvnil
saqonelze dawesebuli sabaJo gadasaxadi, an sabaJo organoebis mier
daitoveba sabanko garantia an Sesabamisi Rirebulebis saqoneli
garantiis saxiT, xolo saqarTvelos teritoriidan aRniSnuli saqonlis
gatanisas uqmdeba sabanko garantia, gadamxdels ubrundeba sabaJo
gadasaxadis gadaxdili Tanxa an garantiis saxiT datovebuli saqoneli
faqtiurad gatanili saqonlis Rirebulebis mixedviT. es procedura
moiTxovs damatebiT formalobebs da arTulebs saqonlis reeqsports.
ATA karnetis gamoyeneba saqonlis reeqsportisas gantvirTavs sabaJos
zedmeti formalobebisagan, amasTan ar mcirdeba (garkveuli mosazrebebiT
izrdeba kidec) sabaJo gadasaxadebis amoRebis SesaZlebloba.
g) saqarTvelos teritoriaze tranzitiT gamavali saqonlisaTvis
tranzitis nebarTvas iZleva saqonlis Semosvlis sabaJo organo saqonlis
mimarT ekonomikuri politikis RonisZiebaTa gamouyeneblad. calkeul
SemTxvevaSi, rogoricaa magaliTad aqcizuri saqonlis tranziti,
Semosvlis sabaJos SeuZlia tranzitis nebarTva misces sabaJo organos
depozitze giraos Tanxis Setanis an sabanko garantiis warmodgenis
Semdeg. procedura arTulebs satranzito tvirTebis sabaJo gaformebas
da amcirebs saqarTvelos rogorc satranzito qveynis mimzidvelobas.
tranzituli tvirTebisaTvis ATA karnetis gamoyeneba gaamartivebs aseTi
tvirTebis sabaJo gaformebas, minimumamde Seaferxebs tranzits. karnetis
gamcemi organizacia (saqarTvelos savaWro-samrewvelo palata), romlis
finansuri riski daculi iqneba sadazRvevo xelSekrulebiT, gascems ATA karnets yovelgvari damatebiTi garantiebis moTxovnis gareSe,
73
uzrunvelyofs tvirTebis gadaadgilebis kontrols sabaJo gadamzidvelis
meSveobiT, maTan aqtiuri TanamSromlobis saSualebiT.
2.2 sabaJo sawyobi
mizanSewonia amoRebul iqnas sabaJo kodeqsis 20-28-e muxlebi da gauqmdes
sabaJo departamentis Tavmjdomaris brZaneba `sabaJo sawyobis sabaJo
reJimis Sesaxeb~ da Sesabamisad miRebul iqnas gaerTianebis sabaJo
kodeqsis debulebebi sabaJo sawyobTan dakavSirebiT9, xolo meoradi
kanonmdeblobiT ganisazRvros sabaJo sawyobis gaxsnis nebarTvis
moswesrigebeli procedurebi, aseve saqonlis aRricxvasTan
dakavSirebuli teqnikuri xasiaTis detalebi.
2.3 saqonlis importi mizanSewonilia amoRebul iqnes saqarTvelos sabaJo
kodeqsis me-11-12 muxlebi da Sesabamisad asaxul iqnes gaerTianebis sabaJo
kodeqsis debulebebi Tavisufali mimoqcevis sabaJo reJimTan
dakavSirebiT (79-83-e muxlebi).
2.4 saqonlis eqsporti mizanSewonilia amoRebul iqnes saqarTvelos
sabaJo kodeqsis 58-60-e muxlebi da Sesabamisad asaxul iqnes gaerTianebis
sabaJo kodeqsis, an/da estoneTis sabaJo kodeqsis (196-197-e muxlebi)
debulebebi eqsportis sabaJo reJimTan dakavSirebiT. amasTan, meorad
kanonmdeblobaSi gaiweros eqsportis sabaJo reJimis gamoyenebis wesi.
2.5 saqonlis warmoSobis qveynis gansazRvris wesi saqonlis
adgilwarmoSoba aris misi `ekonomikuri erovneba~. adgilwarmoSobis
koncepcia gamoiyeneba rodesac sabaJo teritoriaze saqonlis
importirebisas saqonlisTvis reJimis daniSvna damokidebulia misi
warmoSobis qveyanaze. aq gamoiyeneba ori sxvadasxva tipis wesi,
konkretuli SemTxvevis gaTvaliswinebiT: saqonlis preferenciuli da
arapreferenciuli adgilwarmoSobis wesebi.
mizanSewonilia gauqmebul iqnes `sabaJo tarifisa gadasaxadis Sesaxeb~
saqarTvelos kanonis me-12-14 muxlebi; aseve sabaJo departamentis
Tavmjdomaris 1999 wlis 18 oqtombris #198 brZaneba. Sesabamisad saqonlis
warmoSobis debulebebi asaxul iqnas saqarTvelos sabaJo kodeqsSi
evrogaerTianebis sabaJo kanonmdeblobiT (Tavi 2 nawili 1 muxli 22-26,
nawili 2 muxli 27) gaTvaliswinebuli normebis Sesabamisad. aseve
pirvelad kanonmdeblobaSi srulyofilad iqnas asaxuli saqonlis
preferenciuli da arapreferenciuli warmoSobis debulebebi10, xolo
meoradi kanonmdebloba daeTmos warmoSobis sertifikatis formisa da
gacemis wesTan dakavSirebul teqnikur sakiTxebs.
9 aseTive saxiT aris sistematizirebuli estoneTis sabaJo kodeqsiT mocemuli debulebebi
(134 – 148-e muxlebi) sabaJo sawyobis Taobaze. 10 estoneTis sabaJo kodeqsis Tavi VI, 41-47-e muxlebi.
74
2.6 saqonlis sabaJo Rirebulebis gansazRvris wesi
saqarTvelos sagareo savaWro statistikis Sedgena xdeba sabaJo
Rirebulebis mixedviT. sabaJo gadasaxadebis umetesoba da dRg
deklarirebuli saqonlis Rirebulebis procentul gamosaxulebaSia
gamoxatuli. maSasadame, sabaJo Rirebulebis safuZvelze gadasaxadis
gasaangariSeblad saWiroa standartuli wesebis SemoReba. swored amitom,
saqarTvelos unda hqondes saerTaSorisod miRebuli sabaJo Rirebulebis
koncepcia. importirebuli saqonlis Rirebuleba aris `dabegvris~ erT-
erTi elementi, romelic uzrunvelyofs safuZvels sabaJos valis
SefasebisaTvis. es teqnikuri terminia, romelic aRniSnavs gadasaxadis
Sesabamis Tanxas.
sabaJo Sefasebis wesebi gamoiyeneba Tavisufal brunvaSi gaSvebul
saqonelTan mimarTebaSi misi importirebisas an saqonlis dasawyobebis an
gadamuSavebis Semdeg ekonomikuri sabaJo reJimis Tanaxmad. evrokavSiris
sabaJo kodeqsi iTvaliwinebs sabaJo Rirebulebebis gansazRvras mocemuli
reJimis ganxorcielebisas.
ramdenadac saqonlis sabaJo Rirebulebis gansazRvris momenti
warmoadgens erT-erT mniSvnelovan elements sabaJo sferoSi, Cveni azriT
igi aucileblobis wesiT asaxul unda iqnas saqarTvelos sabaJo kodeqsSi
srulyofilad da unda Seesabamebodes vmo-s sabaJo Rirebulebis
gansazRvris wessa da evrogaerTianebis (Tavi 3. muxlebi 28-36) sabaJo
kodeqsis normebs11. Sesabamisad gasauqmebelia `sabaJo tarifisa da
gadasaxadis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonSi da sabaJo departamentis
Tavmjdomaris brZanebiT damtkicebuli normebi da wesebi `sabaJo
Rirebulebis gansazRvris wesTan dakavSirebiT~.
amasTan, mizanSewonilia meorad kanonmdeblobaSi asaxul iqnas mxolod
procedualur nawilTan dakavSirebuli debulebebi (Tu igi aucilebelia).
2.7 sabaJo vali
saqarTvelos sabaJo kodeqsSi aucilebelia srulyofilad aisaxos sabaJo
valTan dakavSirebuli evrogaerTianebis sabaJo kanonmdeblobis normebi,
aseve aucilebelia saqarTvelos sabaJo kodeqsSi mieTiTos, rom sabaJo
validan gansazRvruli debulebebi aseve gavrceldeba importis dros
sagadasaxado kodeqsiT gansazRvruli gadasaxadebis gadaxdazec.
Sesabamisad saqarTvelos sabaJo kodeqsidan amosaRebia muxlebi 18, 27, 32,
74, 75, 88, 104 da mis nacvlad srulyofilad unda iqnas Camoyalibebuli
evrogaerTianebis sabaJo kodeqsis normebi kari VII sabaJo vali, muxlebi
189-242. aRsaniSnavia, rom aRniSnuli saxiT sabaJo valTan dakavSirebuli
sakiTxebi sistematizirebulia estoneTis sabaJo kanonmdeblobaSi12.
11 estoneTis sabaJo kodeqsis Tavi VII, 48-62-e muxlebi. 12 estoneTis sabaJo kodeqsis kari VIII, 22-26-e Tavebi, 230-281-e muxlebi.
75
2.8 usafrTxoeba
sabaJo usafrTxoebis mimarTulebiT, aucilebelia sabaJo sawyobSi
mimoqceuli saqonlis zusti aRricxvis warmoebis sistematuri
uzrunvelyofa da saWiroebis SemTxvevaSi, sabaJo sawyobSi moTavsebul
saqonelze, sabaJo sawyobis mflobelis mimarT Sesabamisi sagarantio
uzrunvelyofis moTxovnebis wayeneba.
usafrTxoebis mizniT (gaerTianebis sabaJo kodeqsi muxlebi, estoneTis
sabaJo kodeqsi Tavi 24, nawili 1, muxlebi 256-260, Tavi 25, muxlebi 261-271),
sabaJo samsaxurma agreTve unda uzrunvelyos, sabaJo validan
gamomdinare, sabaJo gadasaxdelebis amoRebisaken mimarTuli
Tanmimdevruli Semdegi RonisZiebebis ganxorcieleba:
- gadasaxdeli gadasaxadebis moculobaze aRricxvis warmoeba;
- gadasaxdeli gadasaxadebis moculobis koreqtireba;
- Canawerebis Tanmimdevruli warmoeba;
- gadasaxdeli moculobis Setyobinebis wesisa da vadebis gansazRvra;
- gadasaxdeli moculobis wesisa da vadebis gansazRvra;
- gadasaxdeli moculobis gadaxdis xerxebi;
- gadasaxdeli moculobis gadaxdis vadis gagrZelebis pirobebi;
- aRricxvis warmoebis meTodebis gamoyeneba;
- vadis gansazRvris meTodologia, ra moculobiTac xdeba gadasaxdeli
gadasaxadebis vadis gagrZeleba;
- gadasaxdeli gadasaxdelebis vadis gagrZeleba, dokumentebis ar
arsebobis pirobebSi;
- gadasaxdeli gadasaxdelebis gadis gasvlamde gadaxda;
- gadauxdeli gadasaxadebis moculobisa da procentebis amoReba.
garda sabaJo sawyobisa da sabaJo valis srulyofili danergvis
sakiTxebisa, sabaJo usafrTxoebis uzrunvelyofis mizniT mizanSewonilia
tranzitis, eqsportis, importis, gadamuSavebis reJimebis, aseve sabaJo
Rirebulebis, saqonlis warmoSobis qveynis wesebis gaerTianebis sabaJo
kodeqsiT gansazRvruli debulebebis Sesabamisad danergva. am kuTxiT,
agreTve mniSvnelovania saqonlis gadaadgilebisa da mimoqcevis sruli
kontrolis uzrunvelyofis mizniT Tanamedrove kompiuteruli
informaciuli gacvlis sistemis danergva, qveynebs Soris ormxrivi
SeTanxmebebis dadeba da mravalmxriv saerTaSoriso xelSekrulebebTan
mierTeba, romlebic iTvaliswineben informaciuli gacvlis,
TanamSromlobis, procedurebis harmonizaciisa da urTierTdaxmarebis
RonisZiebebs.
2.9 falsificirebuli da saavtoro uflebebis darRveviT damzadebuli
saqonlis Tavisufal mimoqcevaSi gaSvebis, eqsportis, xelaxali
eqsportis an sabaJoze droebiTi SeCerebis akrZalvis zomebi
2003 wels `inteleqtualur sakuTrebasTan dakavSirebul sasazRvro
RonisZiebaTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonSi cvlilebebisa da damatebebis
76
Setana, romelic srulad iqneba harmonizirebuli evrosabWos 1994 wlis 22
dekembris #3295/94 reglamentTan – `falsificirebuli da saavtoro
uflebebis darRveviT damzadebuli saqonlis Tavisufal mimoqcevaSi
gaSvebis, eqsportis, xelaxali eqsportis an sabaJoze droebiTi SeCerebis
akrZalvis zomebi~.
3. daskvnebi da damatebiTi SeniSvnebi
garda zemoT moyvanili mosazrebebisa da winadadebebisa agreTve
mniSvnelovani RonisZiebebia gansaxorcielebeli:
a) gamWvirvale sabaJo sistemis Sesaqmnelad:
- cnebebi da ZiriTadi gansazRvrebebi;
- sxvadasxva zogadi debulebebi, romlebic ukavSirdeba pirTa
uflebebsa da valdebulebebs sabaJo wesebTan mimarTebaSi;
- warmomadgenlobis ufleba;
- sabaJo wesebis gamoyenebasTan dakavSirebuli gadawyvetilebebi;
- informaciis miRebis pirobebi;
- -sabaJo organoebis movaleobebi sabaJo kontrolis ganxorcielebisas
da aseve aseT sabaJo kontrols daqvemdebarebul pirTa movaleobebi da
maTi pasuxismgebloba.
b) sabaJo procedurebis srulyofisaTvis:
- Cveulebrivi procedurebi;
- gamartivebuli procedurebi (gansakuTrebiT tranzitis reJimTan
mimarTebaSi);
- SezRudvis RonisZiebebi da ekonomikuri zemoqmedebis sabaJo
procedurebi.
yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinare, evrokavSiris teqnikuri
daxmarebis proeqtis - `sabaJo reglamentebisa da procedurebis
ganxorcieleba da saqarTvelos sabaJo samsaxuris saqmianobis Seswavla~
farglebSi da GEPLAC-is mxardaWeriT momzadda axali sabaJo kodeqsis
proeqti. aRniSnuli proeqti gadaecema saqarTvelos mTavroba a.w. me-4
kvartalSi.
mizanSewonilia, rom xelisuflebis mxridan daiwyos `sabaJo
procedurebis harmonizaciisa da gamartivebis saerTaSoriso
konvenciasTan~ (kiotos konvencia) saqarTvelos mierTebis sakiTxis
ganxilva da Sesabamisi procedurebis ganxorcieleba.
aRsaniSnavia, rom konvencia warmoadgens xelSemkvrel mxareTa Soris
sabaJo wesebisa da procedurebis arsebuli gansxvavebebis aRmofxvris
mizniT SemuSavebul dokuments, romelsac SeuZlia xeli Seuwyos
saerTaSoriso vaWrobisa da saerTaSoriso gacvliTi urTierTibebis
mravalmxriv da mravalferovan ganviTarebas.
77
konvencia iTvaliswinebs sabaJo wesebisa da procedurebis gamartivebisa
da harmonizaciis gziT Seitanos dadebiTi muxti saerTaSoriso
TanamSromlobis ganviTarebaSi. aseTi saxis harmonizacia da gamartiveba
konvenciis Sesabamisad SesaZlebelia miRweul iqnas Semdegi RonisZiebebis
gatarebiT:
- sabaJo wesebisa da procedurebis mudmivi srulyofisa da efeqtianobis
gazrdis mimarTulebiT Sesabamisi programebis ganxorcieleba;
- sabaJo wesebisa da procedurebis Tanmimdevruli, gamWvirvale
meqanizmebisa da principebis gamoyeneba;
- yvela dainteresebuli mxarisaTvis aucilebeli informaciis
(normatuli, samarTlebrivi da administraciuli aqtebis, romelic
uSualod deakavSirebulia sabaJo saqmesTan, sabaJo wesebTan da
procedurebTan) misawvdomlobis xarisxis gaumjobeseba;
- muSaobis Tanamedrove meTodebis (kontroli riskebis marTvis
safuZvelze da auditis meTodebi, aseve informaciuli teqnologiebis)
gamoyeneba;
- xelisuflebis organoebis sxva StoebTan, sxva qveynebis sabaJo
organoebTan da savaWro partniorebTan TanamSromlobis gaRrmaveba;
- Sesabamisi saerTaSoriso standartebis danergva;
- dainteresebul mxareTa daSvebis uzrunvelyofa administraciul an/da
sasamarTlo wesiT ganxilvis procedurebze winaaRmdegobis gareSe.
amasTan, konvencia sabaJo wesebisa da procedurebis harmonizaciis
gamartivebisaTvis monawile mxareebisaTvis iTvaliswinebs standartul
(yvelasaTvis savaldebulo), standartul - gardamavali periodiT,
sarekomendacio wesebs. aseve konvenciis generalur da specialur
danarTebs.
sabaJo sferoSi reformis gatareba aucilebelia saerTo da stabiluri
finansuri sistemis CamoyalibebisaTvis. am mizniT sabaJo
departamentSiYxorcieldeba evrokavSiris teqnikuri daxmarebis proeqti
`sabaJo reglamentebisa da procedurebis ganxorcieleba da saqarTvelos
sabaJo samsaxuris saqmianobis Seswavla~ (proeqtis biujeti: 850 000 evro).
aRniSnuli proeqti administraciul reformebTan da kadrebis
momzadebasTan erTad gansakuTrebuli mniSvnelobisaa, radganac 2003 wlis
me-4 kvartalSi dagegmilia axali sabaJo kodeqsis proeqtis wardgena
saqarTvelos mTavrobisTvis. mocemuli proeqtis farglebSi kontraqtori
daxmarebas gauwevs saqarTvelos sabaJo samsaxuris menejmentis sabWos
strategiuli kvlevis Sesrulebasa da biznesis ganviTarebis gegmis
SemuSavebaSi sabaJo samsaxuris modernizebisa da ganviTarebis mizniT
evrokavSiris standartebis Sesabamisad.
kanonmdeblobis srulyofa dafuZnebuli iqneba sxvadasxva sabaJo
seqtorebSi ganxorcielebul detalur analizebze da amis Sedegad
SemuSavdeba winadadebebi meoradi kanonmdeblobisaTvis aRniSnul
dargebSi.
78
aRsaniSnavia, rom informaciisa da marTvis avtomatizirebuli sistema
(ASYCUDA), aSS-s sabaJos materialuri mxardaWeriT, dResdReobiT
moqmedebs aRmosavleTis regionaluri sabaJos Tbilisis jgufSi, sabaJo
saguSago Tbilisis aeroportSi, qvemo qarTlis jgufSi (rusTavi),
afxazeTis a/r sabaJo sammarTveloSi da dasavleTis regionaluri sabaJos
quTaisis jgufSi. mimdinareobs sistema ASYCUDA-s danergva dasavleTis
regionaluri sabaJos foTis jgufSi da sabaJo gamSveb punqt `wiTel
xidze~, risTvisac ukve arsebobs kavSiri optikur-boWkovani kabelis
saSualebiT.
ukve SemuSavebulia proeqti da uaxloes momavalSi daiwyeba optikur-
boWkovani kabeliT kavSiris damyareba CrdiloeTis regionalur
sabaJosTan, aWaris a/r sabaJo sammarTvelosTan, rkinigzis regionalur
sabaJosTan, gardabnisa da sadaxlos gamSveb punqtebTan. aRniSnuli
proeqtis ganxorcielebisTanave moxdeba yvela am sabaJo punqtebSi
kompiuteruli sistema ASYCUDA-s danergva da amuSavdeba sistemaSi
arsebuli tranzituli moduli, rac saSualebas mogvcems gavaumjobesoT
tranzitulad gadaadgilebul tvirTebze kontrolis meqanizmi.
79
garemos dacva 1. Sesavali
garemos dacvis politika erovnuli ekonomikis mdgradi ganviTarebis
uzrunvelyofis erT-erTi umniSvnelovanesi komponentia. usafrTxo garemo
socialuri da ekonomikuri progresis ZiriTad elements warmoadgens.
dRes Tu garemos dacvas sanaTado yuradReba ar daeTmoba, swrafad
gaizrdeba ekonomikuri saqmianobis uaryofiTi zegavlena garemoze da
Sesabamisad, adamianis cxovrebis xarisxzec. saqarTvelos ekonomikuri
ganviTarebis ZiriTad prioritetebs Soris gansakuTrebuli roli eniWeba
turizmsa da soflis meurneobas. es seqtorebi mniSvnelovanwilad arian
damokidebuli ekologiur mdgomareobaze. satransporto seqtoris
swrafma zrdam, TRACECA-s proeqtis amoqmedebam da kaspiis zRvis energo resursebis qveynis teritoriis gavliT transportirebisaTvis navTobisa
da gazis milsadenebis mSeneblobis proeqtma ganapirobes saqarTveloSi
garemos dacvis problemebze yuradRebis gamaxvileba. miuxedavad imisa,
rom samrewvelo produqciis warmoebis mkveTrma vardnam Seamcira garemos
samrewvelo dabinZurebis done, uwesrigobam da samarTlebrivma
ganukiTxaobam, rac qveyanaSi wlebis manZilze grZeldeboda, seriozuli
ziani miayenes saqarTvelos bunebriv resursebs.
garemosdacviTi politika mniSvnelovan rols TamaSobs evrogaerTianebis
Sida bazris formirebis saqmeSi. Sida bazris Camoyalibeba TavisTavad
saboloo mizans ar warmoadgens, igi mTeli rigi miznebis miRwevis
saSualebaa da maT Sorisaa harmonizebuli da mdgradi ganviTareba
garemos dacvis sferoSi.
partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebis 43-e muxlis
Tanaxmad, garemos dacva erT-erT mniSvnelovan sferos warmoadgens
saqarTvelosa da evrogaerTianebebs Soris samarTlebrivi
TanamSromlobis sferoSi. partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb
SeTanxmebis 57-e muxlis Tanaxmad, garemos dacvis sferoSi mxareTa
TanamSromlobis erT-erT miznad ganisazRvra saxifaTo narCenebis
transsasazRvro gadazidvasa da maT ganTavsebaze kontrolis Sesaxeb
bazelis konvenciisa da transsasazRvro aspeqtSi garemoze zemoqmedebis
Sefasebis Sesaxeb espos konvenciis ganxorcieleba. amJamad saqarTvelo
aris mTeli rigi saerTaSoriso konvenciebis, maTi oqmebisa da
SeTanxmebebis monawile mxare. agreTve mimdinareobs mosamzadebeli
samuSaoebebi mTel rig axal konvenciebTan misaerTeblad. saqarTvelos
kanonmdeblobis evrogaerTianebis kanonmdeblobasTan harmonizacia xels
Seuwyobs im zogadi valdebulbebis ganxorcielebas, romlebic
ganpirobebulia saqarTvelos sxvadasxva saerTaSoriso konvenciebTan
mierTebiT.
amJamad, evrogaerTianebis garemosdacviTi kanonmdebloba 300-mde
sakanonmdeblo aqtisagan Sedgeba, romlebic Tavis mxriv moicaven
sxvadasxva seqtorebs, maT Soris wylisa da haeris dabinZurebas, narCeni
produqtebisa da qimiuri nivTierebebis marTva-gankargvas, radiaciul da
80
birTvul usafrTxoebas, bunebis dacvas da a.S. garda amisa, ganxorcielda
mTeli rigi (horizontaluri) zomebi garemoze sazogadoebrivi da kerZo
proeqtebis zegavlenisa da garemosdacviTi informaciis
xelmisawvdomobis uzrunvelyofis mxriv.
saqarTvelos kanonmdebloba garemos dacvis sferoSi moicavs
aTeulobiT kanons da kanonqvemdebare aqts. zogierTi maTgans bevri
saerTo aqvs evrogaerTianebis msgavsi xasiaTis kanonmdeblobasTan. Tumca
mTel rig SemTxvevebSi, arsebuli kanonmdebloba saWiroebs
kanonqvemdebare aqtebis miRebas. amasTanave, zogierTi norma sabWoTa
periodidan aris SemorCenili, zogierT sferoSi ki jer kidev ar
arsebobs ZiriTadi kanoni (mag., narCenebis gankargva, xmauriT dabinZureba,
genetikurad modificirebul organizmebze kontroli). garda amisa,
moqmedi kanonmdeblobis cxovrebaSi gatareba seriozul problemebs
awydeba, vinaidan laboratoriuli testirebisaTvis saWiro aparatura da
danadgarebi umeteswilad moZvelebulia, xolo dabinZurebis wyaroebis
monitoringi ki metad dabal doneze xorcieldeba. gadamwyveti roli
eniWeba agreTve kvalificiuri personalis arsebobas. maregulirebeli
organoebi sakmaod sustia, adgili aqvs funqciebis urTierTgadafarvas.
unda aRiniSnos, rom garemos dacvis sferoSi saqarTvelos kanonmdebloba
SedarebiT naklebad Seesabameba evrogaerTianebis kanonmdeblobas da rom
kanonmdeblobis daaxloeba upirveles prioritets warmoadgens.
garemos dacvis sferoSi evrogaerTianebis kanonmdebloba sakmaod farToa
da Tavisi xasiaTidan gamomdinare kavSirSia erovnuli ekonomikis
TiTqmis yvela seqtorTan. Tumca, evropuli kavSiris garemosdacviTi
direqtivebis moTxovnebi yovelTvis ar Seesabameba saqarTvelos
gadaudebel erovnul prioritetebs qveynis ganviTarebis am etapze.
amrigad, didi mniSvneloba eniWeba gasatarebel RonisZiebaTa
prioritetulobis gansazRvras.
2. rekomendaciebi gasatarebel samarTlebriv samarTlebrivi
RonisZiebebTan dakavSirebiT da maTi argumentireba
horizontaluri kanonmdebloba
pirveli rigis prioriteti
- 90/313/EEC informacia garemos dacvis Sesaxeb - 85/337/EEC da Sesworeba 97/11/EC garemoze zemoqmedebis Sefaseba - 2001/42/EC garemoze zemoqmedebis Sefaseba garemos dacvis sferoSi informaciis Taobaze direqtivis erovnul
kanonmdeblobaSi gadmotana uzrunvelyofs moqalaqeTa uflebebis dacvas
garemos dacviT informaciasTan Tavisufali daSvebis sferoSi, rac
saSualebas iZleva, rom gadawyvetilebis miRebis procesSi CarTuli iqnas
farTo sazogadoeba. garemoze zemoqmedebis Sefasebis direqtivebis
normebis gamoyeneba niSnavs, rom nebismieri proeqti, infrastruqturis
ganviTarebis proeqtebis CaTvliT, unda Sefasdes garemoze da adamianis
janmrTelobaze misi SesaZlo zegavlenis TvalsazrisiTac. im SemTxvevaSi
81
Tu arsebobs garemos dacvis TvalsazrisiT ufro xelsayreli
alternativa, is unda iqnas miRebuli mxedvelobaSi.
atmosferuli haeris dacva
pirveli rigis prioriteti
- 96/62/EC atmosferuli haeris xarisxis Sefasebisa da marTvis Sesaxeb
(CarCo direqtiva)
- 70/220/EEC motorizebul satransporto saSualebaTa gamonabolqviT
haeris dabinZurebis winaaRmdeg
- 72/306/EEC satrasnporto saSualebebSi gamoyenebisaTvis gamiznuli
dizelis Zravebidan damabinZurebel nivTierebaTa gamonafrqvevebis
winaaRmdeg
- 88/77/EEC dizelis Zravebidan airovan damabinZurebel nivTierebaTa
gamonafrqvevebis winaaRmdeg
- 96/96/EC motorizebul satransporto saSualebaTa da maTi
misabmelebis gzisaTvis vargisianobis Semowmebis Sesaxeb - 93/12/EEC garkveul saxeobis Txevad sawvavSi gogirdis Semcvelobis
Sesaxeb - 1990/30/EC atmosferul haerSi gogirdisa da azotis dioqsidis, azotis oqsidis, myari nawilakebis da tyviis zRvruli moculobis Sesaxeb.
- 2000/69/EEC atmosferul haerSi benzolisa da naxSirJangis
Semcvelobis zRvruli moculobis Sesaxeb
- 2002/3/EC atmosferul haerSi ozonis Sesaxeb
- 98/69/EC motorizebuli saavtomobilo saSualebebidan damabinZurebel
nivTierebaTa gamonafrqvevebis winaaRmdeg
- 1999/96/EC satransporto saSualebebSi gamoyenebuli dizelis
Zravebidan airovani da myari nawilakebis gamonafrqvevebisa da damWirxni
Zravebidan airovani damabinZurebeli nivTierebebis gamonafrqvevebis
winaaRmdeg
- 98/70/EC benzinisa da dizelis sawvavis xarisxis Sesaxeb
atmosferuli haeris dacvis Sesaxeb saqarTvelos kanonis erT-erTi
ZiriTadi mizania xeli Seuwyos atmosferuli haeris dacvis sferoSi
evrogaerTianebis kanonmdeblobiT dadgenili normebis ganxorcielebas
saqarTveloSi, kerZod is gulisxmobs evrogaerTianebis zogierTi
normatiuli aqtis moTxovnebis saqarTvelos kanonmdeblobaSi gadmotanas.
Sesabamisad, es direqtivebi miCneulia kanonmdeblobaTa daaxloebis
procesis pirvel prioritetad. 2001-2002 wlebSi evrokomisiis mxardaWeriT
saqarTveloSi ganxorcielda proeqti `teqnikuri daxmareba TbilisSi
haeris xarisxis marTvis gegmisa da janmrTelobaze zegavlenis Sefasebis
momzadebisTvis”. am proeqtis farglebSi ganxorcielda haeris xarisxis
analizi da Sefaseba evrokavSiris Sesabamisi direqtivebis moTxovnebis
mixedviT, romelic Semoifargla qalaq TbilisiT. proeqtis farglebSi
warmodgenili rekomendaciebi kanonmdeblobis daaxloebasTan
dakavSirebiT agreTve CarTulia erovnul programaSi, rogorc pirveli
rigis prioriteti.
82
birTvuli usafrTxoeba da radiaqtiuli narCenebi
pirveli rigis prioriteti
birTvuli da radiaciuli usafrTxoebis sferoSi moqmedi kanonmdeblobis
paralelurad aucilebelia specifikuri sakiTxebis mareglamentirebeli
kanonqvemdebare aqtebis SemuSaveba, romlebic ganmartaven da daadgenen
samedicino dasxivebis, radiaqtiuri nivTierebebis transportirebis,
mavnebeli gamosxivebis wyaroebTan muSaobisa da radiaqtiur narCenebTan
mopyrobis wesebs, agreTve, saxelmwifo zedamxedvelobis ganxorcielebis
meqanizmebs qveynis teritoriisa da mosaxleobis dasacavad. radiaciuli
narCenebis marTvasTan dakavSirebiT aucilebelia, rom saqarTveloSi
iyos erTiani centralizebuli sacavi, unda moxdes radiaciuli
narCenebis kategorizacia erovnuli standandartebis Sesabamisad da a. S.
saqarTvelos kanomdeblobiT ar aris dafaruli birTvuli medicina. am
miznebis gaTvalisiwnebiT pirveli rigis prioritetebs ganekuTvneba:
- 92/3/EURATOM radioaqtiuri narCenebis gadazidvaze zedamxedvelobisa
da kontrolis Sesaxeb
- 93/1493/EURATOM radioaqtiuri nivTierebebis gadazidvasTan
dakavSirebuli informaciis deklarirebisa da miwodebis Sesaxeb
- 97/43/EURATOM samedicino miznebisaTvis gamoyenebeuli
gamosxivebisagan dacva
meore rigis prioriteti
- 90/641/EURATOM muSakTa dacva radiaciuli zemoqmedebisagan.
saqarTvelos kanonmdebloba ar aris damuSavebuli sxvadasxva saxis
saqmianobisTan mimarTebaSi, mag., industriuli radiografia,
defeqtoskopia da sxv. direqtiva 90/641/EURATOM muSakTa dacva
radiaciuli zemoqmedebisagan _ meore rigis prioritetad unda iqnes
miCneuli, vinaidan am mimarTebiT harmonizirebisaTvis pirveli rigis
prioritetebis Sesabamisi sakanonmdeblo da teqnikuri baza unda Seiqmnas.
wylis resursebis dacva da marTva
pirveli rigis prioriteti
- 2000/60/EC wylis politikis sferoSi moqmedebebis Sesaxeb
- 85/337/EEC da 98/83/EC sasmeli wylis xarisxis Sesaxeb
- 76/160/EEC sarekriacio wylebis Sesaxeb
- 96/82/EC avariuli dabinZurebis Sesaxeb
- 96/61/EC dabinZurebis Tavidan acilebis integrirebuli kontrolis
Sesaxeb
- 91/271/EEC sakanalizacio gamwmendi nagebobebidan Camdinare wylebis
CaSvebis Sesaxeb
wylis resursebis marTvisa da dacvis sferoSi saqarTvelos
sakanonmdeblo bazis harmonizacia evrogaerTianebis kanonmdeblobasTan
aris garemos dacvis sferoSi pirveli rigis prioritets Soris. kerZod,
83
aucilebelia saqarTveloSi iseTi kanonqvemdebare normatiul-meToduri
dokumentebis Seqmna, romlebic iZlevian situaciis obieqturi Sefasebis
SesaZleblobas. evrodireqtiva 2000/60/EC wylis politikis sferoSi
moqmedebebis Sesaxeb, am sakiTxs aregulirebs da amdenad, pirveli rigis
prioritets ganekuTvneba. saqarTvelosaTvis erT-erT mniSvnelovan
problemas warmoadgens mosaxleobis momarageba sakmarisi raodenobisa da
xarisxis mqone sasmeli wyliT. qalaqebis, soflebisa da dasaxlebuli
punqtebis wyalmomaragebis centralizebuli sistemebiT arasakmarisi
uzrunvelyofa, wyalmomaragebis arsebuli sisitemebis amortizacia da
aradamakmayofilebeli sanitariul-teqnikuri mdgomareoba, ganapirobebs
wylis faqtorTan dakavSirebuli nawlavuri jgufis infeqciur
daavadebebs. amitom, aseve pirveli rigis prioritetebs ganekuTvneba
evrodireqtivebi: 85/337/EEC, 98/83/EC - sasmeli wylis xarisxis Sesaxeb.
gazrdil anTropogenur datvirTvasTan dakavSirebiT gansakuTrebul
arasasurvel cvlilebebs ganicdis sarekreacio wylis xarisxi, romelic
TiTqmis yvelgan mikrobuli dabinZurebiT xasiaTdeba. is wyalsatevebi,
romlebic garda sarekriacio miznebisa, gamoiyeneba sasmel-sameurneo
miznebisaTvisac da ganekuTvneba pirveli kategoriis wyalsatevebs (mag.;
Tbilisis zRva) gansakuTrebul zedamxedvelobas moiTxovs. am sferoSi
Sesabamisi normatiuli bazis Seqmnis aucileblobidan gamomdinare
direqtiva 76/160/EEC sarekreacio wylebis Sesaxeb - pirveli rigis
prioritetebs ganekuTvneba. aseve pirveli rigis prioritetebs miekuTvneba
direqtiva 91/271/EEC, romelic exeba qalaqebisa da dasaxlebuli punqtebis
Camdinare wylebis gawmendas da warmoadgens wylis obieqtebis
dabinZurebis erT-erTi mniSvnelovani wyaros, komunaluri Camdinare
wylebis Segrovebis, gawmendisa da CaSvebis pirobebs. evrosabWos
direqtiva 96/61/EEC, romelic exeba dabinZurebisagan dacvis
integrirebul kontrols wyalSi, atmosferul haersa da niadagSi,
agreTve ganxiluli unda iqnas, rogorc pirveli rigis prioriteti.
meore rigis prioriteti
- 76/464/EEC da misi Svilobili direqtivebi 82/176/EEC, 83/513/EEC, 84/156/EEC, 84/491/EEC, 86/280/EEC saSiS damabinZurebel nivTierebaTa
CaSvebis Sesaxeb
- 91/676/EEC nitratebiT dabinZurebis Sesaxeb
- 79/869/EEC sasmelis wylis moculobis gazomva da sinjis aReba
miuxedavad imisa, rom qveyanaSi sasmelad gamoyenebul wylebSi nitratebis
Semcveloba ar aRemateba dadgenil higienur normativs, sasmeli wylis
xarisxis sanitariuli kontrolis organizebis dros azotis formebisa
da maT Soris nitratebis gansazRvra aucilebelia, amitom evrodireqtiva 91/676/EEC- nitratebiT dabinZurebis Sesaxeb ganekuTvneba meore rigis
prioritetebs. evrodireqtivis - 98/83/EC wylis xarisxis Sesaxeb -
Sesabamisad wylis xarisxis analizuri Sefasebisas, efeqturi da
sarwmuno informaciis misaRebad wylis sinjebis sworad aRebasa da
jeradobis gansazRvras gadamwyveti mniSvneloba eniWeba, amitom
evrodireqtiva 79/869/EEC – sasmeli wylis moculobis gazomvisa da
sinjis aRebis Taobaze meore rigis prioritets warmoadgens. aseve meore
84
rigis prioritetebs miekuTvneba evrodireqtiva 76/464/ EEC, da misi
Svilobili direqtivebi 82/176/EEC, 83/513/EEC, 84/156/EEC, 84/491/EEC, 86/280/EEC saSiS damabinZurebel nivTierebaTa CaSvebis Sesaxeb, radgan
aseTi nivTierebebiT wylis obieqtebis dabinZureba zRudavs mis
gamoyenebas wyalmoxmarebisaTvis da saxifaToa mosaxleobis
janmrTelobisaTvis.
mesame rigis prioriteti
- 78/659/EEC Tevzsameurneo wylis obieqtebis Sesaxeb
- 86/278/EEC Camdinare wylebis naleqebis Sesaxeb
evrodireqtiva 78/659/EEC Tevzsameurneo wylis obieqtebis Sesaxeb da
86/278/EEC Camdinare wylebis naleqebis Sesaxeb miekuTvneba mesame rigis
prioritetebs, adamianis janmrTelobaze ara uSualod wyliT, aramed sxva
ekologiuri jaWviT (sakvebi) zemoqmedebis saSiSroebis gamo.
narCenebis marTva
pirveli rigis prioriteti
- 259/93/EEC reglamenti narCenebis transportirebaze zedamxedvelobisa
da kontrolis Sesaxeb
- 75/442/EEC direqtiva narCenebis Sesaxeb - 91/689/EEC direqtiva mavne narCenebis Sesaxeb - 2000/532/EC evrokomisiis gadawyvetileba narCenebis siis (narCenebis
evropuli katalogis) Sesaxeb
- 75/439/EEC navTobis narCenebis gankargvis Sesaxeb
- 1999/31/EEC narCenebis nagavsayrelis Sesaxeb
amJamad saqarTveloSi ar aris CarCo kanoni narCenebis marTvis Sesaxeb
(Tumca kanonproeqti ganxilvis stadiaSia) da aRniSnuli seqtoris
regulireba xorcieldeba sustad1. aqedan gamomdinare mniSvnelovania
iseTi sakanonmdeblo aqtebis miReba, romlebic SesabamisobaSi iqneba
zemoT CamoTvlil direqtivebTan. narCenebis marTvis sferoSi
evrokavSiris direqtivebTan harmonizacia gamoiwvevs mniSvnelovan
cvlilebebs saqarTveloSi narCenebis gadamuSavebisa da ganTavsebis
TvalsazrisiT. narCenebis Sesaxeb CarCo evrodireqtiva iTvaliswinebs
narCenebis nakadebis ukeTes marTvasa da monitorings. garda amisa,
konkretuli direqtivebiT gansazRvrulia ufro detaluri moTxovnebi
produqtebisa da narCenebis nakadebisTvis, rogoricaa, mag., saxifaTo
narCenebi, narCeni navTobproduqtebi. qveyanaSi narCenebis ganTavsebis
yvelaze gavrcelebul formas nagavsayrelebi warmoadgens. municipaluri
narCenebis ganTavsebis adgilebi da sawarmoo nagavsayrelebi zedapirul
wylebSi dabinZurebis gamavrceleblad iTvleba, vinaidan maT umetesobas
ar gaaCnia legalizebuli adgilmdebareoba. ZiriTadad ar xdeba saxifaTo
narCenebis sayofacxovrebo nagvisgan gamocalkeveba. nagavsayrelebis
1 narCenebis sazRvargadamkveT moZraobas aregulirebs saqarTvelos kanoni `saqarTvelos
teritoriaze narCenebis tranzitisa da importis Sesaxeb” (1997 w. 16 oqtomberi).
85
Sesaxeb direqtiva miznad isaxavs nagavsayrelebis garemoze uaryofiTi
zegavlenis Semcirebasa da nagavsayrelebis Sesaxeb teqnikuri
standartebis harmonizebas.
qimiuri nivTierebebi da genetikurad modificirebuli organizmebi
pirveli rigis prioriteti
- 2001/18/EC genetikurad modificirebuli organizmebis ganzrax
gaSvebis Sesaxeb
- direqtiva 67/548/EEC mavne nivTierebebis klasifikacias, SefuTvasa da
niSandebasTan dakavSirebiT kanonebis, reglamentebisa da admi-
nistraciuli debulebebis daaxloebis Sesaxeb
- sabWos 1992 wlis 30 aprilis 92/32/EEC direqtiva 67/548/EEC direqtivis meSvide Sesworeba
- komisiis 81/437/EEC gadawyvetileba im kriteriumebis Sesaxeb, romlis
mixedviT qimiuri nivTierebebis nusxasTan dakavSirebuli informaciis
miwodeba komisiisaTvis xdeba wevri saxelmwifoebis mier
- komisiis 85/71/EEC gadawyvetileba im qimiuri nivTierebebis
CamonaTvalTan dakavSirebiT, romlis Setyobineba xdeba sabWos 67/548/EEC
direqtivis safuZvelze
- komisiis 88/302/EEC direqtiva sabWos 67/548/EEC direqtivis teqnikur
progresTan SesabamisobaSi mecxred moyvanis Taobaze
- komisiis 90/C146A/01 Setyobineba sabWos 67/548/EEC direqtivis me-13
muxlis Tanaxmad
- komisiis 92/3/EEC gadawyvetileba 1981 wlis 18 seqtembramde yofili
germaniis demokratiuli respublikis bazarze arsebuli im qimiuri
nivTierebebis Setyobinebis maregulirebeli pirobebis Sesaxeb, romlebic
ar iyo mocemuli 67/548/EEC direqtivis me-13 muxliT gaTvaliswinebul
nusxaSi
- sabWos 793/93/EEC reglamenti arsebuli nivTierebebis adamianisa da
garemosaTvis riskebis Sefasebisa da kontrolis Sesaxeb
- sabWos reglamenti 2455/92/EC zogierTi saSiSi qimikatis eqsportsa da
importTan dakavSirebiT
- komisiis 1488/6/94/EC reglamenti 793/93 reglamentiT gaTvaliswinebuli
nivTierebebis riskis Sefasebis principebis Sesaxeb
saqarTvelos kanoni `saSiSi qimiuri nivTierebebis Sesaxeb" gansazRvravs
saSiSi qimiuri nivTierebebis saxelmwifo marTvis koordinaciis
principebs. gamomdinare iqedan, rom kanoni faqtiurad ar moqmedebs da
misaRebia am sferos maregulirebeli yvela kanonqvemdebare aqti, Zalze
didi mniSvneloba eniWeba evrogaerTianebis kanonmdeblobiT dadgenil
normebsa da saxelmwifo regulirebis principebs am sferoSi. amdenad,
saSiSi qimiuri nivTierebebis marTvasTan dakavSirebuli sakiTxebis
umravlesoba pirveli rigis prioritets warmoadgens. maT miekuTvneba
direqtiva 67/548/EEC saxifaTo qimiuri nivTierebebis klasifikaciis,
SefuTvis da niSandebis Sesaxeb. am direqtivas unda daefuZnos `saSiSi
qimiuri nivTierebebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad misaRebi
mTeli rigi normatiuli aqtebi saSiSi qimiuri nivTierebebis
86
klasifikaciis, SefuTvisa da niSandebis erTiani saxelmwifo reestris
warmoebisa da maTi registraciis, agreTve maTi gamoyenebis SezRudvis an
akrZlavis Sesaxeb. 67/548/EEC direqtivis VII da VIII damatebebSi
mocemulia moTxovnebi axali nivTierebebis gamocdasTan dakavSirebiT,
xolo aRniSnuli direqtivis 67/548/EEC me-7 Sesworeba (direqtiva
92/32/EEC) exeba axali qimiuri nivTierebis riskis Sefasebas.
mniSvnelovania 67/548/EEC direqtividan gamomdinare komisiis 81/437/ EEC da 85/71/EEC gadawyvetilebebi im kriteriumebis Sesaxeb, romlis
Tanaxmadac xdeba qimiuri nivTierebebis nusxis Sedgena da CamonaTvalis
Setyobineba wevri saxelmwifoebisaTvis, am sistemaSi saqarTvelos
CarTvis mizniT. am gadawyvetilebebis Sesabamisad unda SemuSavdes
Sesabamisi samarTlebrivi aqtebi. sabWos reglamenti 793/93/EEC exeba im
arsebuli nivTierbebis riskis Sefasebas, romlebic iyo bazarze 1981
wlamde da Sedioda komerciuli qimiuri nivTierbebis evropul nusxaSi
(Einecs).
meore rigis prioriteti
- komisiis 92/69/EEC direqtiva 67/548/EEC direqtivis teqnikur
progresTan SesabamisobaSi meCvidmeted moyvanis Taobaze
- komisiis 93/21/EEC direqtiva 67/548/EEC direqtivis teqnikur
progresTan SesabamisobaSi meTvrameted moyvanis Taobaze
- komisiis 93/C130/01 Setyobineba – ELINCS mesame gamocema - komisiis 93/C130/02 Setyobineba sabWos 67/548/EEC direqtivis Tanaxmad
Setyobinebuli qimiuri nivTierebebis nusxis Sesaxeb komisiis 85/71/EEC
gadawyvetilebis me-2 muxlis Tanaxmad
- komisiis 93/67/EEC direqtiva sabWos 67/548/EEC direqtivis safuZvelze
Setyobinebuli adamianisa da garemosaTvis nivTierebebis riskis Sefasebis
principebis Sesaxeb
- komisiis 93/72/EEC direqtiva sabWos 67/548/EEC direqtivis teqnikur
progresTan SesabamisobaSi mecxrameted moyvanis Taobaze
- komisiis 93/90/EEC direqtiva 67/548/EEC direqtiviT gaTvaliswinebuli
nivTierebaTa nusxis Sesaxeb
- komisiis 93/101/EC direqtiva sabWos 67/548/EEC direqtivis teqnikur
progresTan SesabamisobaSi meoced moyvanis Taobaze
- komisiis 93/112/EC direqtiva komisiis 91/55/EEC direqtivis Sesworebis
Sesaxeb, romelic gansazRvravs sabWos 88/379/EEC direqtivis me-10 muxlis
ganxorcielebisas saxifaTo preparatebTan dakavSirebuli specifiuri
informaciis sistemis detalur regulirebas
- komisiis 90/420/EEC gadawyvetileba Di2-eTiheqsilfalatis
klasifikaciisa da etiketirebis Sesaxeb 67/548/EEC direqtivis 23-e muxlis
Tanaxmad
meore rigis prioritetebis nusxaSi mocemuli evrodireqtivebi da
normatiuli aqtebi moicavs specifiur sakiTxebs, romelTa principebTan
harmonizacia saqarTvelosaTvis mxolod pirveli rigis prioritetebiT
gansazRvruli kanonmdeblobis Seqmnisa da amoqmedebis Semdom iqneba
SesaZlebeli, Tumca am etapze, ukve aucilebeblia Sesabamisi monacemTa
bazis warmoeba.
87
bunebrivi resursebi
pirveli rigis prioriteti
- 92/43/EEC florisa da faunis da gavrcelebis bunebrivi arealebis
SenarCunebis Sesaxeb da Sesabamisi gadawyvetileba 97/266/EC
- 79/409/EEC gareuli frinvelebis Sesaxeb, romelic Sesworebulia
81/854/EEC, 85/411/EEC, 91/244/EEC, 94/24/EC. - 1999/22/EC gareuli cxovelebis zooparkSi yofnis Sesaxeb;
- 338/97/EC safrTxis qveS myofi saxeobebis Sesaxeb, romelic
Sesworebulia reglamentebiT 938/97/EC da 2307/97/EC, romelic
xorcieldeba 939/97/EC da 2551/97/EC reglamentebis meSveobiT, romelic
Sesworebulia 767/98/EC reglamentiT
- EEC/3528/86 tyeebis dacva atmosferuli dabinZurebisagan, romelic
Sesworebulia EEC/1696/87, EEC/2157/92, EEC/926/93, EEC/836/94, EC/1091/94, EC/690/95, EC/1398/95 da 307/97/EC
- EEC/2158/92 tyeebis dacva xanZrisagan, romelic Sesworebulia
EEC/1170/93, EEC/804/94, EEC/308/97. - komisiis reglamenti (EC) 1808/2001 sabWos 338/97/EC reglamentis
ganxorcielebisaTvis detalizirebuli wesebis Sesaxeb
- komisiis reglamenti (EC) 1727/1999 tyeebis xanZrisagan dacvis Sesaxeb
sabWos (EEC) 2158/92 reglamentis gamoyenebisaTavis zogierTi
detalizirebuli wesebis Sesaxeb
- reglamenti (EC) 2494/2000 ganviTarebad qveynebSi tropikuli da sxva
tyeebis SenarCunebisa da marTvis Sesaxeb
- komisiis reglamenti (EC) 2087/2001 florisa da faunis zogierTi
saxeobis warmomadgenlis evrogaerTianebis teritoriaze
Semoyvanis SeCerebis Sesaxeb
saqarTvelos kanonmdebloba garemos dacvis sferoSi saWiroebs
saerTaSoriso konvenciebsa da xelSekrulebebTan harmonizacias.
saqarTvelo biomravalferovnebasTan dakavSirebuli oTxi konvenciis
wevria da awarmoebs `evropis veluri bunebisa da bunebrivi habitatebis
dacvis konvenciasTan~ mierTebisaTvis mosamzadebel samuSaoebs.
saqarTvelos garemosdacviTi kanonmdeblobis evrogaerTianebis
kanonmdeblobasTan miaxloeba uzrunvelyofs saqarTvelos
kanonmdeblobis daxvewas, rac agreTve xels Seuwyobs
biomravalferovnebis dacvis sferosadmi regionul doneze erTiani
midgomis Camoyalibebas. zemoT xsenebuli direqtivebis ganxorcieleba
dagvexmareba mTeli rigi problemebis daZlevaSi: kerZod, gareuli
faunisa da floris habitatebis dacvis uzrunvelyofis, tyeebis dacvisa
da konservaciis xarisxis gaumjobesebisa da gadaSenebis piras myofi
saxeobebis dacvisa da aRdgenis RonisZiebebis ganxorcielebaSi.
garemos xmaurisagan dacva
pirveli rigis prioriteti
- direqtiva 2002/49/EC _ garemoSi xmauris Sefasebisa da marTvis Sesaxeb.
88
- direqtiva 2000/14/EC _ Senobebs gareT (ara WerqveS) ganTavsebuli
mowyobiloba-danadgarebidan xmauris emisiis Sesaxeb.
- direqtiva 2002/30/EC _ gaerTianebis aeroportebSi xmaurTan
dakavSirebuli SezRudvebis SemoRebis wesebisa da procedurebis
dadgenis Sesaxeb.
direqtivaSi 2002/49/EC warmodgenilia zogadi debulebebi xmauris
Sefasebisa da marTvis Sesaxeb, romlebic wevri qveynebis mier
gaTvaliswinebuli unda iqnas Tavis kanonmdeblobaSi. direqtiva Seexeba
iseT sakiTxebs, rogoricaa xmauris maCveneblebi da maTi gamoyeneba,
xmauris Sefaseba, xmauris rukebi, moqmedebaTa gegmis Sedgena,
sazogadoebis informireba, qveynebisa da komisiis mier monacemebis
Segroveba da publikacia, angariSebis Sedgena evrokomiisaTvis da sxv.
saqarTveloSi mzaddeba kanonproeqti `aramaionebeli eleqtromagnituri
gamosxivebis, xmaurisa da vibraciis Sesaxeb”, romelic ganxilvis
stadiaSia. am kanonproeqtSi ganixileba xmauris Sefasebisa da
regulirebis sakiTxebi. mocemul direqtivaSi warmodgenili debulebebis
gaTvaliswineba saqarTvelos kanonmdeblobaSi metad mniSvnelovani iqneba.
direqtiva 2000/14/EC aregulirebs garemoSi xmauris emisiebis gazomvisa
da Sefasebis sakiTxebs im danadgarebisaTvis, romelTa gamoyeneba
gaTvaliswinebulia Senobebis gareT. am dokumentSi saubaria im erTiani
gazomvis meTodebisa da wesebis Sesaxeb, agreTve am gazomvebis Catarebisa
da Sedegebis gaformebis Sesaxeb, romelic unda gamoiyenos wevrma
qveyanam. direqtivaSi mocemulia saerTaSoriso standartebi. amJamad
saqarTveloSi sabWoTa kavSiridan memkvidreobiT miRebuli xuTi
standartia ZalaSi, romlebSic warmodgenilia manqana-danadgarebis
xmauris maxasiaTeblebis dadgenis wesebi da procedurebi.
saeraTaSoriso standartebTan TanxvedraSi moyvanis procesi
saqarTveloSi SeCerebulia daufinanseblobis gamo. aucilebelia
mocemuli direqtivis moTxovnebis gaTvaliswineba saqarTvelos
kanonmdeblobaSi da yvela Sesabamisi saerTaSoriso standartis qarTuli
analogebis SemuSaveba da damtkiceba. debuleba 2002/30/EC Seexeba
aeroportebSi xmaurTan dakavSirebul problemebs da warmoqmnili
xmauris SezRudvis erTiani wesebis SemoRebas aeroportebSi. msgavs
problemebs didi yuradReba eqceva evrokavSirSi da mniSvnelovania
saqarTvelosTvisac qveyanaSi turizmisa da sakurorto biznesis
ganviTarebis TvalsazrisiT. aeroportebisa da mimdebare teritoriebis
mSenebloba da rekonstruqcia, asafren-dasajdomi bilikebisa da
teritoriis dagegmareba aucileblad unda xorcieldebodes
dasaxlebuli punqtebis generaluri gegmebis Sesabamisad garkveul
moTxovnaTa gaTvaliswinebiT. Sesabamisad, aRniSnul direqtivaSi
warmodgenili moTxovnebi gaTvaliswinebuli unda iqnas erovnul
kanonmdeblobaSi.
meore rigis prioriteti
- 84/532/EEC samSeneblo mowyobilobebisa da danadgarebis Sesaxeb
- 79/113/EEC samSeneblo mowyobilobebiTa da danadgrebiT gamowveuli
xmauris emisiis Sesaxeb
89
- 70/157/EEC avtotransportis Sesaxeb SesworebebiT (73/350/EEC, 77/212/EEC, 81/334/EEC, 84/372/EEC, 84/424/EEC, 87/354/EEC, 89/491/EEC, 92/97/EEC da 96/20/EC).
direqtiva 79/113/EEC, romelic uSualo kavSirSia 84/532/EEC direqtivasTan, moicavs samSeneblo mowyobilobebiTa da danadgarebiT
gamowveuli gare xmaurisa da operatorebis samuSao adgilebze xmauris
gazomvis meTodebs, rac unda iqnes gaTvaliswinebuli saqarTvelos
kanonmdeblobaSi. mizanSewonilia agreTve 70/157/EEC direqtivis ganxilva
yvela momdevno SesworebebiT. dokumentebis es jgufi Seicavs
avtosatransporto saSualebebis gare xmauris gazomvis meTodebsa da
normatiul sidideebs. garda amisa, avtomobilebis gare xmauris gazomvis
meTodebi SeiZleba gamoyenebul iqnas eqspluataciaSi myofi
avtomobilebiT gamowveuli gare xmauris Sesafaseblad, rac agreTve
metad mniSvnelovania.
3. daskvnebi da damatebiTi SeniSvnebi
erovnuli kanonmdeblobis evrogaerTianebis garemos dacviT
kanonmdeblobasTan harmonizacias mniSvnelovani sargeblobis motana
SeuZlia2:
- mosaxleobis janmrTelobis gaumjobeseba dabinZurebis Semcirebis
Sedegad; respiratoruli daavadebebisa da mkvdradSobadobis
maCveneblebis Semcireba;
- tyeebis, mindvrebisa da Tevzis sarewebisTvis naklebi zianis miyeneba
dabinZurebis donis Semcirebis Sedegad;
- turizmis ganviTarebis xelSewyoba sufTa garemos SenarCunebis
Sedegad;
- wyliT gamowveuli daavadebis riskis Semcireba da wylis xarisxis
amaRleba;
- gazrdili ekonomikuri efeqtianoba da maRali produqtiuloba
Tanamedrove teqnologiebisa da sufTa wylis gamoyenebis Sedegad,
warmoebisa da teqnikuri momsaxurebis xarjebis Semcirebis gziT;
- nedleulis naklebi moxmareba ufro efeqtiani gamoyenebisa da
gadamuSavebis maRali donis Sedegad;
- bunebrivi ekosistemebis ukeTesi dacva.
kanonmdeblobis harmonizacia ara mxolod saqarTvelos moutans dadebiT
Sedegebs. dabinZurebis donis Semcireba iqoniebs mniSvnelovan trans-
sasazRvro da transerovnul efeqts.
garemos dacviTi kanonmdebloba erT-erTi yvelaze rTulia
xelisuflebisaTvis ganxorcielebisa da kerZo seqtorisTvis gamoyenebis
TvalsazrisiT. mocemuli kanonmdeblobis ganxorcieleba garkveul
xarjebTan aris dakavSirebuli. kerZod, evrogaerTianebis zogierTi
2 garemos dacviT kanonmdeblobasTan Sesabamisobis dadebiTi mxareebi kandidati
qveynebisTvis, ECOTEC 2001.
90
moTxovnis ganxorcieleba, xarjebs mxolod saxelmwifo seqtors
akisrebs. es ki marTvis efeqtiani sistemebis damkvidrebasTan aris
dakavSirebuli, romelic iseTi amocanebis gadawyvetas Seuwyobs xels,
rogoricaa nebarTvebis gacema, aRsruleba, monitoringi da angariSgeba.
zogierTi moTxovna ki uSualod kerZo seqtorze zemoqmedebs.
evrokomisiis mier Catarebuli gamoTvlebis Tanaxmad, momdevno ramdenime
wlis ganmavlobaSi evrogaerTianebaSi gawevrianebis kandidatma qveynebma
evrogaerTianebis moTxovnebis sruli ganxorcilebis mizniT
garemosdacviT investiciebze unda daxarjon mSp-s 2-dan 3%-mde3. Tumca,
saqarTvelom mniSvnelovani kapitaldabandebebi unda ganaxorcielos
garemos dacvis sferoSi evrogaerTianebis kanonmdeblobasTan erovnuli
kanonmdeblobis harmonizaciis gareSec. qveyanaSi mimdinare ekonomikuri
restruqturizaciis procesi iZleva iseTi ekonomikuri zrdis
ganxorcielebis SesaZleblobas, romelic emyareba axal da naklebad
damabinZurebel teqnologiebs da garemos dacvis sferos ukeTes marTvas.
3 gafarToeba da garemos dacva: kiTxvebi da pasuxebi, evrokomisia, generaluri
direqtorati garemos dacvis sakiTxebSi.
91
finansuri momsaxureba sabanko saqmianoba
1. Sesavali
1.1 saqarTvelos sabanko sistemis Camoyalibeba-ganviTareba ganxorcielda
gegmuri ekonomikidan sabazro ekonomikaze gadasvlis paralelurad. 90-
iani wlebis dasawyisSi saqarTveloSi daiwyo centralizirebul
principebze dafuZnebuli sabanko sistemis gadasvla sabazro ekonomikis
principebze. am periodSi ganxorcielda sabanko sistemis
institucionaluri reforma. 1991 wels saqarTveloSi miRebuli iqna
pirveli erovnuli sabanko kanonmdebloba, romlis Tanaxmadac or
safexuriani sabanko sistema Camoyalibda. sabanko sistemis zeda rgolad
ganisazRvra centraluri banki _ saqarTvelos erovnuli banki, romelic
Seiqmna yofili ssrk-s saxelmwifo bankis saqarTvelos respublikuri
bankis bazaze, xolo qveda rgolad _ saxelmwifo-komercili bankebi da
kerZo komerciuli bankebi.
sawyis etapze sabanko sistemis ganviTareba saqarTveloSi Zalze
araorganizebulad mimdinareobda. liberalurma sabanko politikam, rac
mcire kapitalis moTxovnebSi da licenzirebis martiv pirobebSi
gamoixateboda, ganapiroba komerciuli bankebis raodenobis swrafi zrda,
romelTa umravlesobis saqmianoba Semoifargleboda SezRuduli
momsaxurebebiTa da operaciebiT.
1995 wels wamowyebulma ekonomikurma reformebma da makroekonomikurma
stabilizaciam mniSvnelovnad Seuwyo xeli sabanko seqtoris Semdgomi
ganviTarebisaTvis sasurveli garemos Seqmnas. imavdroulad safuZveli
Caeyara axal sabanko kanonmdeblobas. 1994 wels miRebul iqna axali
kanoni `saqarTvelos erovnuli bankis” Sesaxeb, romlis mixedviTac
gaZlierda erovnuli bankis sazedamxedvelo uflebamosilebebi, romelmac
moicva komerciuli bankebis licenzirebis, gonivruli (prudential) standartebis dawesebis, Semowmebis, sanqciebis dakisrebis da sxva
uflebebi. `komerciuli bankebis saqmianobis Sesaxeb” 1996 wels miRebuli
kanoniT ganisazRvra komerciuli bankebis mier saqmianobis dawyebisa da
ganxorcilebis ZiriTadi pirobebi. sabanko sferos regulirebaSi
mniSvnelovan wingadadgmul nabijad SeiZleba CaiTvalos am kanonebSi
2001-2002 wlebSi ganxorcilebuli cvlilebebi, romliTac kidev ufro
gaZlierda da srulyofil iqna erovnuli bankis sazedamxedvelo-
maregulirebeli funqciebi, dawesda bankis administratorTa da
mniSvnelovani wilis mflobel aqcionerTa Sesaferisobis kriteriumebi,
SemoRebuli iqna SezRudvebi bankis mniSvnelovani wilis SeZenasa da
gasxvisebaze da sxva.
komerciuli bankebis finansuri stabilurobis uzrunvelyofis, maTi
kreditorebisa da meanabreebis interesTa dacvis mizniT saqarTvelos
erovnulma bankma saerTaSoriso safinanso organizaciebis mxardaWeriT
etapobrivad SeimuSava e.w. gonivruli maregulirebeli normebi. 1997 wels
92
saqarTvelos erovnulma bankma SemoiRo komerciuli bankebis finansuri
mdgomareobis Sefasebis sareitingo sistema – CAMEL-i (kapitali, aqtivebi,
menejmenti, aqcionerTa kapitali, likviduroba). bankebs daekisraT
valdebuleba dadgenili grafikis Tanaxmad etapobrivad gaezardaT
minimaluri Sevsebuli kapitali 5 milioni laris odenobamde.
saqarTvelos erovnuli bankis mier miRebuli kanonqvemdebare normatiuli
aqtebidan gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia komerciuli bankebis
licenzirebis wesebi, komerciuli bankebis saqmianobis zedamxedvelobisa
da regulirebis wesebi, aqtivebis klasifikaciisa da SesaZlo
danakargebis rezervebis Seqmnis axali sistema, administratorTa
Sesaferisobis kriteriumebi da sxv. 2001 wlidan komerciuli bankebi
gadavidnen sabuRaltro aRricxvis saerTaSoriso standartebze.
dResdReobiT, erovnuli bankis mier ganxorcielebuli sabanko reforma,
romelSic gaTvaliswinebuli iyo saerTaSoriso savaluto fondis
rekomendaciebi, miCneulia saqarTveloSi Catarebul erTerT warmatebul
seqtorul reofrmad, romelmac mniSvnelovnad Seuwyo xeli sabanko
sistemis gajansaRebisa da susti bankebis Tanmimdevruli likvidaciis
procesis dawyebas.
saqarTvelos sabanko kanonmdeblobis evrokavSiris kanonmdeblobasTan
harmonizaciis mizania saqarTveloSi damkviderebuli komerciuli bankebis
saqmianobis dawyebasa da ganxorcielebasTan dakavSirebuli normebis
evrokavSirSi aRiarebul normebTan SesabamisobaSi moyvana, raTa qveyanaSi
gaumjobesdes sabanko momsaxureba da uzrunvelyofil iqnes am seqtoris
Semdgomi gaZliereba da stabiluri funqcionireba, maqsimalurad
uzrunvelyofil iqnes sazogadoebis mier bankebSi ganTavsebuli
depozitebis saimedooba da usafrTxoeba, meanabreTa interesebis dacva,
rac Tavis mxriv ganapirobebs bankebisadmi ndobis gaRrmavebas.
1.2 finansuri momsaxurebis specifikuri xasiaTis gaTvaliswinebiT -
rodesac riskis qveS mosaxleobis fuladi danazogebi eqceva da
finansuri dawesebulebis warumateblobas maTi mniSvnelovani finansuri
danakargebi SeiZleba mohyves Sedegad - naTelia, rom finansur
dawesebulebebs esaWiroebaT gacilebiT ufro mkacri regulireba, vidre
sxva saxis momsaxurebis mimwodeblebs. swored amitom evrokavSiris
kanonmdebloba adgens gansakuTrebul minimalur moTxovnebs safinanso
bazarze kompaniebis daSvebis (licenzirebis pirobebis), saqmianobis
ganxorcielebis (e.w. gonivruli (prudenciuli) standartebis), licenziis
gauqmebis, reorganizaciisa da likvidaciis pirobebis mimarT.
samuSao qvejgufis (romelis SemadgenlobvaSic Sediodnen erovnuli
bankis, iusticiis samisnistros, ekonomikis, mrewvelobisa da vaWrobis
saministros, finansTa saministros warmomadgenlebis da GEPLAC-is
eqspertebi) mier Seswavlil iqna evrokavSiris sabanko kanonmdebloba da
masTan saqarTvelos sabanko kanonmdeblobis SedarebiTi analizis
safuZvelze samuSao jgufma daaskvna, rom saqrTvelos sabanko
kanonmdebloba metwilad Seesabameba evrokavSirSi dadgenil ZiriTad
standartebs, agreTve sabanko zedamxedvelobis bazelis komitetis mier
93
SemuSavebul principebs. kerZod, Seqmnilia sabanko seqtorze
zedamxedveli organo; sabanko saqmianobis dawyebisaTvis aucilebelia
licenziis miReba; salicenzio pirobebi iTvaliwinebs kapitalis
minimaluri odenobis arsebobas da direqtorTa da mniSvnelovani wilis
mflobel aqcionerTa Sesaferisobis kriteriumebs; dawesebulia
SezRudvebi mniSvnelovani wilis gasxvisebasTan dakavSirebiT;
SemuSavebulia gonivruli zedamxedvelobis standartebi da sxva. Tumca
rigi sakiTxebisa Semdgom sakanonmdeblo mowesrigebas saWiroebs.
saqarTvelos sabanko seqtoris ganviTarebis arsebuli donis
gaTvliswinebiT prioritetulad miCneul iqna sakredito dawesebulebebis
saqmianobis dawyebisa da saqmianobis ganxorcielebis Sesaxeb
evrogaerTianebis 2000/12/EC direqtiviT, depozitebis dazRvevis sqemebis
Sesaxeb evrogaerTianebis 94/19/EC direqtiviT da sagadamxdelo da fasiani
qaRaldebis saangariSsworebo sistemaSi Sesuli saangariSsworebo
davalebis ganxorcielebadobis ASesaxeb 98/26/EC direqtiviT
gaTvaliswinebuli debulebebis asaxva saqarTvelos kanonmdeblobaSi.
kerZod, etapobrivad unda gaizardos komerciuli bankebis kapitalis
minimaluri odenoba; zedamxedveli organos mier efeqturi
zedamxedvelobis ganxorcilebis uzrunvelyofisaTvis bankebis
licenzirebisas mxedvelobaSi unda iqnes miRebuli e.w. `mWidro
kavSirebis” arseboba; daxvewil unda iqnes e.w. `msxvili riskis”
regulireba; gaTvaliwinebul unda iqnes konsolidirebul safuZvelze
zedamxedvelobis principebi; SemoRebul unda iqnes depozitebis
dazRvevis sistema; Camoyalibebul unda iqnes wesebi, romlebic
minimumamde daiyvans sagadamxdelo sistemis funqcionirebis Seferxebas,
rac SeiZleba gamoiwvios misi monawilis mimarT gakotrebis saqmis
warmoebam.
2. rekomendaciebi da sakanonmdeblo cvlilebebis dasabuTeba
komerciuli bankis saqmianobis dawyebasa da ganxorcilebasTan
dakavSirebuli pirobebi
2.1 komerciuli bankebis kapitalis minimaluri odenoba etapobrivad unda
gaizardos 5 milioni evros eqvivalentur Tanxamde larebSi. (direqtivis
2000/12/EC muxli 5.1)
bankis kapitalis minimaluri odenobis gazrdis meSveobiT gaizrdeba
bankebis kapitalizaciis done, rac mTlianad sabanko sistemas, rogorc
finansuri momsaxurebis bazris erT erT segments, gaaZlierebs.
2.2 sabanko kanonmdeblobaSi gaTvaliswinebuli unda iyos sazedamxedvelo
organos uflebamosileba, romlis Tanaxmadac, komerciul banksa da sxva
fizikur an iuridiul pirs Soris `mWidro kavSirebis” (direqtivis
mniSvnelobiT) arsebobis SemTxvevaSi, zedamxedveli organo sabanko
saqmianobis licenzias gascems mxolod im SemTxvevaSi Tu es `mWidro
kavSirebi” xels ar SeuSlis mas sazedamxedvelo funqciebis efeqtian
ganxorcielebaSi. aseve zedamxedvelma organom ar unda gasces licenzia
94
im SemTxvevaSi, Tu sakredito dawesebulebas gaaCnia mWidro kavSiri iseTi
saxelmwifos iuridiul an fizikur pirTan, romlis kanonebi, sxva
normatiuli aqtebi an administraciuli debulebebi an maT
aRsrulebasTan dakavSirebuli sirTuleebi xels SeuSlis
sazedamxedvelo funqciebis efeqtian ganxorcielebas. (direqtivis
2000/12/EC muxli 7.3)
saqarTvelos sabanko kanonmdeblobaSi am normis SemoRebiT bankebis
saqmianobaze zedamxedvel organos miecema saSualeba, rom licenzirebis
etapze detalurad gaanalizos banksa da sxva fizikur da iuridiul
pirebs Soris arsebuli `mWidro kavSirebi”, vinaidan zedamxedveli
organo unda darwmundes, rom banki maqsimalurad daculia kriminaluri
samyaros pirdapiri Tu arapirdapiri gavlenisagan, banki ar iqneba
gamoyenebuli `fulis gaTeTrebis” da sxva arakanonieri miznebisaTvis,
sxva qveynis fizikur da iuridiuli pirebis bankTan `mWidro kavSirebis”
SemTxvevaSi am pirTa qveynis kanonmdebloba zedamxedvel organos xels
ar SeuSlis Sesabamisi informaciis mopovebasa da sxva aucilebeli
sazedamxedvelo RonisZiebebis gatarebaSi.
2.3 fizikurma da iuridiulma pirebma zedamxedvel organos unda acnobon
Tavisi ganzraxva gazardon TavianTi wili bankSi, romlis Sedegadac maTi
wili miaRwevs an gadaaWarbebs bankis kapitalis 20%-s, saqarTvelos
kanonmdeblobiT gaTvaliwinebuli wilis 25%-iani SezRudvis gauqmebis
SemTxvevaSi ki agreTve 33% an 50%-s, an gamoiwvevs bankis mis Svilobil
organizaciad gadaqcevas.
aseTma pirebma zedamxedvel organos aseve unda acnobon Tavisi ganzraxva
Seamciron TavianTi wili bankSi, romlis Sedegadac maTi wili
Semcirdeba bankis kapitalis 20%-mde, saqarTvelos kanonmdeblobiT
gaTvaliwinebuli wilis 25%-iani SezRudvis gauqmebis SemTxvevaSi ki
Semcirdeba 33% an 50%-ze metad an Tu banki Sewyvets mis Svilobil
organizaciad yofnas.
(direqtivis 2000/12/EC muxli 16)
wilis odenobis gazrdis/Semcirebis Setyobineba saWiroa imisaTvis, rom
zedamxedvelma organom winaswar gadaamowmos da aucileblobis
SemTxvevaSi gaataros Sesabamisi prevenciuli RonisZiebebi, raTa
aniSnulma cvlilebebma ar gamoiwvios bankis marTvis sistemis Sesusteba
an moSla, banki aqcionerebis mxridan maqsimalurad daculi iqnes
kriminaluri samyaros pirdapiri Tu arapirdapiri gavlenisagan, ar iqnes
gamoyenebuli `fulis gaTeTrebis” an sxva ukanono miznebisaTvis.
95
gonivruli regulirebis principebi da teqnikuri instrumentebi
gonivruli regulirebis teqnikuri instrumentebi
2.4 gaumjobesebul unda iqnes sabanko saqmianobis regulireba msxvil
sesxebTan dakavSirebiT. bankebis mier erT klientze an erTmaneTTan
dakavSirebul klientTa jgufze gacemuli sesxebis da sxva
valdebulebebis saerTo raodenoba, romelic Seadgens an aRemateba bankis
sakuTari saxsrebis 10%-s miCneul unda iqnes msxvil riskad. erTi
klientisaTvis dadgenili msxvili riskis limiti agreTve unda
gavrceldes erTmaneTTan dakavSirebul klientTa jgufze (direqtivis
mniSvnelobiT). bankebma zedamxedvel organoSi sul mcire weliwadSi
oTxjer unda waradginon angariSgeba msxvili riskebis Sesaxeb.
im klientis an erTmaneTTan dakavSirebuli klientebis jgufis mimarT,
romelic warmoadgens bankis saTao an Svilobil dawesebulebas da/an am
saTao dawesebulebis erT an met Svilobil dawesebulebas, unda
moqmedebdes msxvili riskis ufro mkacri limiti. msxvili riskebis
jamuri odenoba ar unda aRematebodes bankis sakuTari saxsrebis 800%-s.
(direqtivis 2000/12/EC muxlebi 48 da 49)
am rekomendaciis Sedegad bankebis mier gacemul msxvil sesxebTan da sxva
valdebulebebTan dakavSirebuli limitebis SemoRebiT, srulyofili
gaxdeba bankis dacvis meqanizmi erTi msxvili msesxeblis SesaZlo
gakotrebiT bankisaTvis mniSvnelovani zianis miyenebisagan, risi
albaTobac didia, roca ar arsebobs erT klientze gasacemi sesxis da
sxva valdebulebebis maqsimaluri zRvari.
zedamxedveloba konsolidirebul safuZvelze
2.5 bankis kapitalSi wilis 25%-iani SezRudvis gauqmebis SemTxvevaSi
kanonmdeblobaSi gaTvaliswinebul unda iqnes zedamxedveli organos
uflebamosileba konsolidirebuli zedamxedveloba gauwios safinanso
holdingur kompaniebs. (direqtivis 2000/12/EC muxlebi 52-56).
depozitebis dazRvevis sqema
2.6 unda Seiqmnas depozitebis dazRvevis sqema da yvela komerciul banks
daekisros am sqemaSi monawileobis valdebuleba. (direqtiva 94/19/EC).
depozitebis dazRvevis sqemis SemoRebiT gaizrdeba sazogadoebis ndoba
bankebisadmi, vinaidan bankis SesaZlo gakotrebis SemTxvevaSi bankis
meanabare garantirebuli iqneba depozitebis dazRvevis sqemiT dadgenili
minimaluri Tanxis anazRaurebaze. es ki Tavis mxriv xels Seuwyobs
bankebSi depozitebis matebas da bankebis mier finansuri Suamavlis
rolis gaaqtiurebas.
96
sagadamxdelo sistemaSi Sesuli davalebebis (angariSsworebebis)
ganxorcielebadoba
2.7 ix. fasiani qaRaldebisFnawli, rekomendacia 2.45.
3. daskvnebi da damatebiTi SeniSvnebi
saqarTvelos sabanko kanonmdebloba ZiriTadad Seesabameba sakredito
dawesebulebebis saqmianobis dawyebisa da saqmianobis ganxorcielebis
Sesaxeb evrogaerTianebis 2000/12/EC direqtiviT gaTvaliswinebul
moTxovnebs.
Tavdapirvelad, evrogaerTianebis mier finansuri momsaxurebis seqtoris
koordinaciis mizans warmoadgenda finansuri momsaxurebis erTiani
bazris Seqmna. im droisaTvis, rodesac evrokomisiam am sferosTan
dakavSirebuli koordinacia wamoiwyo, yvela wevr saxelmwifos ukve
kargad ganviTarebuli da saTanadod funqcionirebadi finansuri seqtori
gaaCnda. amgvarad, koordinaciis mTavar mizans ara finansuri seqtoris
Seqmna da ganviTareba, aramed, sxvadasxva qveynis finansuri
dawesebulebebisaTvis erTiani minimaluri moTxovnebisa da standartebis
daweseba warmoadgenda, rac evrogaerTianebis qveynebSi konkurenciis
Tanabar pirobebs Seqmnida. sxvadasxva direqtivebi Seicavs im elementebsa
da principebs, romelTa koordinaciac saWiro iyo Sesabamisi direqtivis
miRebis etapze. unda aRiniSnos, rom Tanmimdevroba, romliTac miRebul
iqna evrogaerTianebis direqtivebi finansuri momsaxurebis sferoSi da
sxvadasxva sakiTxebi, romelTa koordinaciac maT moaxdines, yovelTvis
ar asaxavs yvelaze logikur Tanmimdevrobas im qveynisaTvis, romelic
Tavidan iwyebs finansuri seqtoris Seqmnas da saqarTvelo ar aris
gamonaklisi. amitom, saqarTvelos sabanko kanondeblobis evrokavSiris
Sesabamis direqtivebTan harmonizaciis process SeiZleba araerTgvarovani
Sefaseba hqondes sabanko seqtoris sxvadasxva subieqtebis mxridan.
kapitalis gazrda 5 milion laramde amis naTeli magaliTia.
aRsaniSnavia, rom komerciuli bankebis kapitalizaciis Semdgom
gazrdasTan dakavSirebiT sakmaod dadebiTi ekonomikuri Sedegia
mosalodneli, kerZod gaumjobesdeba bankebis saimedooba, xeli Seewyoba
sabanko saqmianobaSi axali teqnologiebis danergvas, sabanko
momsaxurebis xarisxis gaumjobesebas, filialebis qselis gafarToebas.
kapitalis minimaluri odenobis gazrdiT saqarTvelos sabanko seqtori
daculi iqneba rezidenti Tu ararezidenti dabalkapitalizirebuli
bankebis saqarTvelos sabanko bazarze SeRwevisagan, xolo moqmedi
bankebisaTvis kapitalis gazrdis moTxovniT (gaTvaliswinebulia
kapitalis etapobrivad zrda, rac SesaZlebelia dasruldes 2007 wels),
aqtualuri gaxdeba dabalkapitalizirebul bankebSi axali investiciebis
mozidva da umTavresad maTi Serwyma-gaerTianeba, da bankebis raodenobis
Semcirebis paralelurad moxdeba darCenili bankebis gamsxvileba da
sabanko seqtorSi gaizrdeba Tanabari Zalis bankebis ricxvi, rac
gaaumjobesebs konkurentul garemos. Tumca komerciuli bankebis
sawesdebo kapitalis gazrdam SeiZleba garkveuli aRSfoTeba gamoiwvios
97
TviT komerciul bankebSi. swored mTliani sistemis da, Sesabamisad,
meanabreebis gakotrebisagan dacvis mizniT kapitalis gazrda etapobrivad
ramdenime weliwadSi unda ganaxorcieldes. amis magaliTi ukve arsebobs,
rodesac qarTuli komerciuli bankebis minimaluri kapitali
savaldebulo wesiT 1 milionidan 5 milion laramde TandaTanobiT
gaizarda 1998 wlidan 2000 wlis bolosaTvis.
saqarTvelos sabanko kanonmdeblobaSi zemoTaRniSnuli rekomendaciebis
ganxorcieleba Sinaarsobrivad ar gamoiwvevs kanonis seriozul
cvlilebebs, vinaidan TiToeul rekomendaciasTan dakavSirebuli sakiTxi
metnaklebad gaTvaliswinebulia moqmed sabanko kanonmdeblobaSi.
miuxedavad amisa, zemoaRniSnuli rekomendaciebis srulyofilad
gaTvaliswineba aucilebeli iqneba, raTa sabanko kanonmdebloba
Seesabamebodes Tanamedrove moTxovnebs da sabanko saqmianobis
zedamxedveloba iyos efeqtiani.
erT-erTi umTavresi Sinaarsobrivi sxvaoba sabanko saqmianobis saxeebSi
mdgomareobs. kerZod, qarTuli kanonmdeblobiT sabanko saqmianobis
saxeebSi ar aris gaTvaliswinebuli:
1. fasiani qaRaldebis gamoSvebaSi monawileoba da aseT gamoSvebasTan
dakavSirebuli momsaxurebis miwodeba;
2. dawesebulebebisaTvis konsultaciebis gacema kapitalis struqturis,
sawarmos strategiisa da Sesabamis sakiTxebTan dakavSirebiT da Serwymasa
da sawarmoebis SeZenasTan dakavSirebuli rCevebi da momsaxureba.
„fasiani qaRaldebis bazris Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis Sesabamisad es
saqmianoba mxolod fasiani qaRaldebis sabrokero kompaniebis
prepogativaa da igi eqvemdebareba licenzirebas saqarTvelos fasiani
qaRaldebis erovnuli komisiis mxridan. amdenad saqarTveloSi am saxis
saqmianoba ar rCeba zedamxedvelobis gareSe da amasTan dakavSirebiT
sabanko kanonmdeblobis cvlileba ar iqneba mizanSewonili, vinaidan
qveynis xelisuflebis mier finansuri seqtoris instituciuri mowyoba
gadawyvetilia im kuTxiT, rom komerciuli sabanko saqmianoba da
sainvesticio sabanko saqmianoba erTmaneTisgan iyos gamijnuli.
saqarTveloSi sabanko saqmianobasTan dakavSirebiT erT-erT seriozul
xarvezs warmoadgens depozitebis dazRvevis sistemis ar arseboba. es
TavisTavad meanabreTa dacvis meqanizmis ar arsebobaze miuTiTebs (Tu ar
gaviTvaliswinebT e.w. savaldebulo rezervebs). 2003 wels erovnul banks
dagegmili aqvs muSaobis dawyeba depozitebis dazRvevis sistemis
ZiriTadi safuZvlebisa da meqanizmebis Camoyalibebaze, risTvisac saWiro
iqneba sxvadasxva alternetiuli variantebis ganxilva. mTlianobaSi
depozitebis dazRvevis sistemis SeqmnisaTvis aucilebeli iqneba
seriozuli gamokvlevebis Catareba, am sferoSi evropaSi warmatebulad
funqcionirebadi depozitebis dazRvevis sistemis 4-5 qveynis modelis
Teoriuli da praqtikuli aspeqtebis Seswavla, risTvisac erovnuli banki
saWiroebs institucionaluri daxmarebis gawevas.
98
gasaTvaliswinebelia is faqtic rom, saerTaSoriso savaluto fondis
rekomendaciebSi13 aRniSnulia, rom depozitebis dazRvevis sqemis
danergvis winapirobaa jansaRi sabanko seqtoris arseboba da Zlieri
sazedamxedvelo reJimi. swored am miznebis miRwevas emsaxureba
winamdebare dokumentiT gaTvaliswinebuli rekomendaciebi
dazRveva
1. Sesavali
1.1 90-ian wlebSi dawyebulma ekonomikurma reformebma organulad
ganapiroba qveyanaSi Tanamedrove sabazro principebze dafuZnebuli
sadazRvevo sistemis Camoyalibebis aucilebloba. 1997 wlidan
moyolebuli saqarTveloSi mimdinareobs dazRvevis seqtoris reforma,
romelmac mTeli rigi institucionaluri da sakanonmdeblo nabijebi
moicva. miuxedavad imisa, rom sabanko sistemisagan gansxvavebiT
sadazRvevo bazari SedarebiT gvian amuSavda da neli tempiT viTardeba,
ukanasknel wlebSi SeimCneva am seqtorSi mimdinare dadebiTi tendenciebi:
yovelwliurad fiqsirdeba moziduli sadazRvevo premiebis stabiluri
zrda, damakmayofilebelia sadazRvevo kompaniebis gadaxdisunarianobis
maCveneblebi, izrdeba ucxouri sadazRvevo kompaniebis interesi qarTuli
sadazRvevo bazris mimarT.
sadazRvevo kanonmdeblobis Camoyalibebas safuZveli Caeyara 1997 wels,
rodesac miRebul iqna am sferos maregulirebeli ZiriTadi kanonebi.
kerZod, 1997 wlis maisSi mirebul iqna kanoni `dazRvevis Sesaxeb”,
romelmac moawesriga mTeli rigi sakiTxebisa: dazRvevis formebi,
sadazRvevo urTierTobebis subieqtebi, sadazRvevo kompaniebis
licenzireba, ekonomikuri limitebi da nortmativebi, gadazRvevis
principebi da sxva. amave kanoniT sadazRvevo bazris zedamxedveloba da
regulireba daevala dazRvevis saxelmwifo zedamxedvelobis samsaxurs,
romelic amJamad warmoadgens sajaro samarTlis iuridiul pirs,
romelic damoukidebelia Tavis saqmianobaSi da angariSvaldebulia
saqarTvelos prezidentis winaSe.
ameve periodSi miRebul iqna kanoni `samedicino dazRvevis” Sesaxeb (1997
wlis aprilSi). 1997 wlis ivnisSi `avtomototransportis mflobelTa
samoqalaqo pasuxismgeblobis savaldebulo dazRvevis Sesaxeb”
saqarTvelos kanonis miRebiT pirvelad saqrTveloSi SemoRebul iqna
savaldebulo dazRvevis meqanizmi. 1999 wlis TebervalSi miRebul iqna
kanoni `savaldebulo xanZarsawinaaRmdego dazRvevis Sesaxeb”.
saxelmwifo socialuri uzrunvelyofis sistemis funqcionirebasTan
dakavSirebulma seriozulma problemebma dRis wesrigSi daayena kerZo
sapensio sqemebis SemoRebis aucilebloba. dawyebul iqna saxelmwifo
sapensio sistemis reforma, ris Sedegadac 1998 wlis oqtomberSi miRebul
13 “Financial System Stability Assessment”. Prepared by the Monetary and Exchange Affairs and European II Departments. October 9, 2001. p.25
99
iqna kanoni `arasaxelmwifo sapensio dazRvevisa da uzrunvelyofis
Sesaxeb”. dResdReobiT saqarTveloSi dafuZnebulia sami kerZo sapensio
sqema.
gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba dazRvevis saxelmwifo
zedamxedvelobis samsaxuris mier SemuSavebul normatiul aqtebs,
romlebic sadazRvevo kompaniebis gadaxdisunarianobis da finansuri
mdgradobis uzrunvelyofas emsaxureba. kerZod, aRniSnuli normatiuli
aqtebi aregulireben moTxovnebs minimaluri Sevsebuli sawesdebo
kapitalisadmi, romlis odenobac Seadgens 500 000 laridan 1 000 000
laramde, dazRvevis saxeobis mixedviT; gansazRvraven sadazRvevo
rezervebis Seqmnis da maTi ganTavsebisa da investirebis wess; zRvrul
Tanafardobas sadazRvevo kompaniebis (garda sicocxlis dazRvevisa)
sakuTar kapitalsa da mozidul finansur saSualebebs Soris; sadazRvevo
kompaniebisa da sadazRvevo brokerebis angariSgebis wesebs da sxva.
saqarTvelos dazRvevis maregulierebeli normatiuli bazis evrokavSiris
kanonmdeblobasTan daaxlobis ZiriTadi mizania sadazRvevo sistemis
Semdgomi ganviTareba da sadazRvevo polisis mflobeTa interesebis
dacvis uzrunvelyofa. EvrokavSirSi damkvidrebuli dazRvevis
regulirebisa da zedamxedvelobis principebis gaTvaliswineba xels
Seuwyobs sadazRvevo kompaniebis finansuri simyarisa da
gadaxdisunarianobis gaumjobesebas da maTi sandoobis zrdas, rac
zogadad sadazRvevo bazris stabiluri funqcionirebis sawindaria.
1.2 samuSao qvejgufis (dazRvevis saxelmwifo zedamxedvelobis
samsaxuris, iusticiis samisnistros, ekonomikis, mrewvelobisa da
vaWrobis saministros, finansTa saministros warmomadgenlebisa da
GEPLAC-is eqspertebis SemadgenlobiT) mier Seswavlil da gaanalizebul
iqna evrokavSiris sadazRvevo kanonmdebloba, agreTve ekonomikuri
TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis (OECD) mier am sferoSi
SemuSavebuli principebi (dokumentebis krebuli `axlad warmoqmnili
ekonomikis qveynebisTavis dazRvevisa da kerZo sapensio uzrunvelrofis
saxelmZRvanelo”) da dazRvevis zedamxedvelebis saerTaSoriso
asociaciis (IAIS) rekomendaciebi. aRniSnuli dokumentebis moTxovnebTan
saqarTvelos kanonmdeblobis SedarebiTma analizma cxadyo, rom
zogierTi principi CvenTan ukve asaxulia, Tumca mTeli rigi sakiTxebisa
mowesrigebuli ar aris an maTi regulireba Semdgom daxvewas saWiroebs.
saqarTvelos sadazRvevo bazris ganviTarebis arsebuli donis
gaTvaliswinebiT samuSao qve-jgufis mier prioritetad iqna miCneuli
saqarTvelos kanonmdeblobis evropuli kavSiris Semdeg direqtivebTan
daaxloeba: sicocxlis dazRvevis direqtiva (2002/83/EC), arasicocxlis
dazRvevis pirveli direqtiva (73/239/EEC), arasicocxlis dazRvevis mesame
direqtivis (92/49/EEC) me-8, me-15 da me-16a muxlebi, sadazRvevo
dawesebulebis reorganizaciisa da likvidaciis Sesaxeb direqtivis
(2001/17/EEC) me-10 da me-13 muxlebi. kerZod ki harmonizaciis procesma unda
moicvas iseTi sakiTxebi, rogoricaa dazRvevis saxeobebis klasifikacia,
100
sadazRvevo kompaniebis organizaciul-samarTlebrivi forma, kompaniis
xelmZRvanelTa da mniSvnelovani wilis mflobel aqcionerTa/partniorTa
Sesaferisobis kriteriumebis daweseba, licenzirebisas warsadgeni
operaciaTa sqema (biznes gegma), e.w. `mWidro kavSirebis” regulireba,
sadazRvevo kompaniebis teqnikuri rezervebi da gadaxdisunarianobis
zRvari, sainvesticio politika, mniSvnelovani wilis SeZenisa da
gasxvisebis SezRudva, erTdroulad sicocxlisa da arasicocxlis
dazRvevis saxeobebSi licenzirebis akrZalva, kompetenturi organos
ufleba ganaxorcielos kompaniis dokumenturi da adgilze Semowmeba,
auditorebis valdebuleba miawodon informacia kompetentur organos,
sicocxlis dazRvevis xelSekrulebis pirobebi da sadazRvevo
moTxovnebisaTvis upiratesi dakmayofilebis uflebis miniWeba. 2. rekomendaciebi da sakanonmdeblo cvlilebebis argumentacia
dazRvevis saxeobebi
2.1 saqarTvelos kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli dazRvevis saxeobebis
klasifikacia SesabamisobaSi unda iqnes moyvanili direqtivis 2002/83/EC
danarTSi da 73/239/EEC danarTis A nawilSi mocemul klasifikaciasTan.
(warmoadgens Semdgomi msjelobis sagans). sadazRvevo riskebis swori klasifikacia mniSvnelovania imdenad,
ramdenadac dazRvevis TviToeul saxeobaze unda vrceldebodes
speciluri wesebi da Sesabamisad mzRvevli romelic dazRvevis
konkretul saxeobas axorcilebs, unda daeqvemdebaros am saxeobisaTvis
dadgenil regulirebasa da zedemxedvelobas. dazRvevis klasifikacia
mniSvnelovania agreTve sxvadasxva riskebisaTvis Sesabamisi sadazRvevo
ganakveTebis dadgenis TavalsazrisiTac.
bazarze daSvebis pirobebi
2.2 kanonmdebloba unda iTvaliswinebdes licenziis gacemis
SesaZleblobas dazRvevis ara mTel saxeobaze, aramed am saxeobas
mikuTvnebul erT an ramodenime riskze (ganmcxadeblis survilisamebr).
kompetentur organos ufleba unda hqondes dazRvevis konkretuli
saxeobisaTvis moTxovnili licenzia SezRudos mxolod im operaciebiT,
romlebic operaciaTa sqemaSia (biznes-gegmaSia) miTiTebuli. (direqtivis
2002/83/EC me-5 muxli da direqtivis 73/239/EEC me-7 muxli).
amasTan, arasicocxlis dazRvevis saxeobebis licenzirebasTan
dakavSirebiT kanonmdebloba unda iTvaliswinebdes licenziis gacemis
SesaZleblobas saxeobaTa jgufebze. saxeobebis jgufebSi gaerTianebis
wesebi da am jgufebis Sesabamisi saxelwodebebi SemuSavebul unda iqnes
73/239/EEC direqtivis danarTis B nawilis Sesabamisad. erT klasze an
klasebis jgufze gacemuli licenzia aseve unda moqmedebdes sxva klasSi
Semaval riskebze, Tu am riskebis dazRveva damatebiT xasiaTs atarebs.
riski CaiTvleba damatebiTad Tu igi dakavSirebulia ZiriTad riskTan;
101
exeba im obieqts, romelic dazRveulia ZiriTadi riskisagan da moculia
im xelSekrulebiT, romelic azRvevs ZiriTad risks (73/239/EEC direqtivis
danarTis C punqti).
winamdebare debuleba emyareba sadazRvevo riskebis mixedviT
licenzirebis princips da misi danergva xels Seuwyobs sadazRvevo
kompaniis saqminobasTan dakavSirebuli riskebis marTvis xarisxis
gaumjobesebas da polisis mflobelTa interesebis ukeT dacvas. amasTan
erTad amgvari midgoma kompaniis interesebis dacvas emsaxureba da
zedmetad ar amZimebs mas damatebiTi riskis dazRvevisaTvis licenziis
miRebis valdebulebiT.
2.3 sadazRvevo kompaniebi dafuZnebul unda iqnen saaqcio sazogadoebis
organizaciul samarTlebrivi formiT (direqtivis 2002/83/EC muxli 6.1(a) da direqtivis 73/239/EEC muxli 8.1(a)).
direqtivebi yvela wevri saxelwifosaTvis cal-calke gansazRvravs im
samarTlebriv formebs, romlebic nebadarTulia am wevr saxelwifoSi
dafuZnebuli sadazRvevo kompaniisaTvis. Tumca, unda aRiniSnos, rom am
kompaniaTa struqtura erTmaneTis msgavsia da, rogorc wesi, es aris
wiliT SezRuduli sazogadoeba an urTierTdazRvevis sazogadoeba.
mewarmeTa Sesaxeb saqarTvelos kanoniT dadgenil organizaciul-
samarTlebriv formaTagan saaqcio sazogadoeba yvelaze metad Seesabameba
direqtiviT gansazRvrul formebs. dazRvevis Sesaxeb kanonis Tanaxmad ki
sadazRvevo kompania garda saaqcio sazogadoebisa (ss) agreTve SeiZleba
dafuZnebul iqnes SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebis (Sps)
organizaciul-samarTlebrivi formiT. Sps-sTan SederebiT ss-is
organizaciul samarTlebrivi forma bevrad ufro rTuli da daxvewilia.
upirveles yovlisa, ss-is forma ufro morgebulia msxvili kapitaluri
tipis sazogadoebaze, xolo sadazRvevo kompania (Tu gaviTavliswinebT
kanoniT dadgenil moTxovnebs misi minimaluri sawesdebo kapitalis
odenobis mimarT) swored aseTs warmoadgens. ss-s kapitali gamoxatulia
aqciebSi, rac masze saxelmwifoebrivi kontrolis mravali formisa da
saSualebis gamoyenebas gulisxmobs. daxvewilia ss-s mmarTvelobis
organoTa sistema. sameTvalyureo sabWo ss-saTvis savaldebulo organos
warmoadgens maSin, roca Sps-saTvis igi fakultaturia. ss-saTvis agreTve
savaldebuloa yovelwliuri auditoruli Semowmebis Catereba. garda
amisa, ss-s mniSvnelovan Taviseburebas is geremoeba warmoadgens, rom arc-
erT aqcioners ar aqvs ufleba ukan moiTxovos sazogadoebaSi
ganxorcilebeuli Sesatani (garda kanoniT mkacrad gansazRvruli
gamonaklisi SemTxvevisa), rac sazogadoebis met finasur simyares
uzrunvelyofs. Sps-s momwesrigebeli normebi ufro dispoziciuria da met
damoukideblobas aniWebs sazogadoebas, vidre ss-is momwesrigebeli
normebi. yovelive amis gaTvliswinebiT, sadazRvevo kompaniisaTvis ss-s
organizaciul-samrTlebrivi formis daweseba ganapirobebs misi ufro
mkacri regulirebis CarCoebSi moqcevas, rac kompaniis marTvis
efeqtianobas Seuwyobs xels.
102
2.4 licenziis misaRebad sadazRevvo kompaniis mier warsadgeni operaciaTa
sqema (biznes gegma) unda asaxavdes kompaniis saqmianobas sul mcire
momavali sami wlisaTvis (direqtivis 2002/83/EC muxlebi 6.1(c) da 7 da
direqtivis 73/239/EEC muxlebi 8.1(c) da 9). aRniSnuli gegma damajereblad
unda asaxavdes kompaniis unars saqmianobis pirvel wlebSi SeinarCunos
finansuri mdgradoba da nebismier dros SeZlos nakisri valdebulebebis
Sesruleba. biznes-gegma unda moicavdes Semdeg informacias da
mtkicebulebas:
- valdebulebis im saxeebs, romlis aRebasac apirebs kompania
(sicocxlis dazRvevis SemTxveaSi) an riskebis saxeebi, romlis
dazRvevasac igi gegmavs (arasicocxlis dazRvevis SemTxvevSi)
aRniSnuli informacia gansakuTrebiT mniSvnelovania im finansuri
resursebis moculobis gansazRvrisTvis, romelsac unda flobdes
kompania saqmianobis sawyis etapze. informacia ar unda Semoifarglebodes
sadazRvevo klasebis aRniSvniT erovnuli kanonmdeblobiT dadgenili
klasifikaciis mixedviT. piriqiT, riskebis buneba da pirTa wre (samizne
jgufi), romelTanac kompania apirebs xelSekrulebebis dadebas,
maqsimalurad detalurad unda iyos aRwerili. biznes-gegma agreTve unda
Seicavdes informacias imis Taobaze, apirebs Tu ara kompania gadazRvevis
saqmianobis ganxorcielebas da, Tu apirebs, dazRvevis romel klasebSi.
- kompaniis gadazRvevis politikis ZiriTad principebs
kompaniam unda aRweros Tu ra meTodiTa da moculobiT ganxorcieldeba
savaraudo sadazRvevo xelSekrulebebis gadazRveva. windaxedul da
keTilgonier damfuZnebels ukve am etapze unda hqondes gavlili
winaswari konsultaciebi gadazRvevis kompaniebTan da unda SeeZlos
gadazRvevis programis warmodgena. zedamxedveli darwmunebuli unda
iyos, rom gadazRvevis kompania finansurad sakmarisad uzrunvelyofilia.
- saqmianobis dawyebasTan dakavSirebuli mosalodneli xarjebi da is
finansuri saSualebebi, romlebic am mizans moxmardeba
kompaniam unda aRweros Tu rogor Camoyalibdeba savaraudo kontraqtebis
portfelis marTvisaTvis saWiro struqtura da ra saSualebebiT (mag.
brokerebi, agentebi, sadistribucio qselebi) ganxorciledeba
SesaTavazebeli produqtebis distribucia. unda ganisazRvros saqmianobis
dagmemil ganviTarebasTan dakavSirebuli mosalodneli xarjebi. amave
dros, kompaniam unda daamtkicos im finansuri saSualebebis arseboba,
romlebic saqmianobis dawyebasTan dakavSirebuli xarjebis dafarvas
moxmardeba (saorganizacio fondis an misi eqvivalentis arseboba).
- saqmianobis dagegmili ganviTareba da gadaxdisunarianobis zRvari
kompaniam unda warmoadginos sul mcire pirveli sami wlisaTvis
saqmianobis savaraudo ganviTarebis sqema mogebis da zaralis angariSis
saxiT. gamartivebuli balansi da savaraudo likvidurobis done unda
103
ganisazRvros savaraudo saqmianobis moculobisa da struqturis,
premiebis, sakomisioebis, administraciuli da sadazRvevo
anazRaurebasTan dakavSirebuli xarjebis, investiciebidan miRebuli
Semosavalebisa da gadasaxadebis gaTvaliswinebiT.
kompetentur organos ufleba unda hqondes Seamowmos, Tu ramdenad
realuria warmodgenili informacia da saWiroebis SemTxvevaSi
mosTxovos kompanias zemoaRniSnuli savaraudo parametrebis gadasinjva,
saorganizacio fondis an misi eqvivalentis gazrda, premiebis gamoTvlis
gansxvavebuli meTodis gamoyeneba an gadazRvevis politikis Secvla. Tu
licenziis maZiebeli kompania ar gaiTvaliswinebs zedamxedvelis
SeniSvnebs, kompetentur organos ufleba unda hqondes uari Tqvas
licenziis gacemaze an gasces igi garkveuli pirobebiT (SezRudvebiT).
2.5 SedarebiT gviandel etapze sicocxlis damzRvevi kompaniis da
arasicocxlis damzRvevi kompaniis, romelic apirebs 73/239/EEC
direqtivis danarTSi mocemuli klasifikaciiT 10-15 punqtebs mikuTvnebul
saxeobebSi Semavali erTi an meti riskis dazRvevas, sagarantio fondis
minimaluri odenoba unda gaizardos 3 milioni evros eqvivalenturi
Tanxis odenobamde larebSi (direqtivis 2002/83/EC muxlebi 6.1(d) da 29(2)). yvela danarCeni arasicocxlis mzRvevlis sagarantio fondis minimaluri
odenoba unda Seadgendes 2 milioni evros eqvivalentur Tanxas larebSi
(direqtivis 73/239/EEC muxlebi 8.1(d) da 17.2). sadazRvevo kompaniis sagarantio fondis minimaluri odenobis gazrda
xels Seuwyobs sadazRvevo kompaniebis finansuri mdgradobisa da
usafrTxoebis ganmtkicebas. vinaidan sadazRvevo kompaniebis sagarantio
fondis gazrda gardauvali RonisZiebaa am seqtoris stabiluri
funqcionirebis uzrunvelsayofad da Tu gaviTvaliswinebT yvela im
obieqtur mizezs, romelmac SeiZleba es procesi Seaferxos, SesaZlebelia
sagarantio fondis zrda etapobrivad, dadgenili grafikis mixedviT
ganxorcieldes (risi gamocdilebac Cven sabanko seqtorSi gagvaCnia).
2.6 dawesebul unda iqnes sadazRvevo kompaniis xelmZRvanelTa
Sesaferisobis kriteriumebi. kompaniis saqmianobas unda warmarTavdnen
kargi reputaciis, saTanado profesiuli kvalifikaciis da gamocdilebis
mqone pirebi (direqtivis 2002/83/EC muxli 6.1(e) da direqtivis 73/239/EEC muxli 8.1(e)).
Sesaferisobis kriteriumi orgvaria: profesiuli Sesaferisoba da
pirovnuli (reputaciasTan dakavSirebuli) Sesaferisoba. profesiuli
kriteriumi moiTxovs sadazRvevo saqmis da agreTve menejmentis Teoriul
da praqtikul codnas. aRniSnuli moTxovna dakmayofilebulad CaiTvleba
Tu dadasturdeba kandidatis ramodenime wliani saqminoba igive zomisa
da tipis sadazRvevo kompaniaSi. Sesabamisi codnis SeZena SesaZlebelia
agreTve sadazRvevo industriis gareT, Tu kandidats gaaCnia menejeris
Tanamdebeobaze muSaobis gamocdileba. nebismier SemTxvevaSi moTxovnebi
unda gansxvavdebodes imisda mixedviT Tu kompaniis saqminobis romel
104
sferoze iqneba pasuxismgebeli Sesabamisi piri (mag. informaciis
gadamuSaveba, personali (kadrebi), saxsrebis marTava da sxv.).
kargi reputaciis kriteriumis mizania kandidatis patiosnebisa da
sandoobis Sefaseba. aRniSnuli kriteriumi ukavSirdeba kandidatis
pirovnul Tvisebebs (mis bunebas). am kriteriumiT piris Sefasebisas
zedamxedveli unda eyrdnobodes cnobil faqtebs da mtkicebulebebs.
licenziis gacemaze uaris Tqmis safuZvels warmoadgens zedamxedvelis
mier iseTi faqtebis codna, roemlTa safuZvelzec SesaZlebelia
gakeTebul iqnes daskva, rom Sesabamisi kandidati ver SeZlebs kompaniis
saTanado marTvas (nasamarTleoba gansakuTerbiT iseTi danaSaulisaTvis,
romelic Cadenilia finansur momsaxurebasTan dakavSirebiT; saeWvo
garigebebSi monawileoba; arakeTilsindisieri qmedebiT gamowveuli
gakotreba; gadasaxadebiasTavis Tavis arideba; kandidatisaTvis warsulSi
uaris Tqma safinanso saqmianobis ganxorcielebis licenziaze an aseTi
licenziis CamorTmeva; profesiul gaerTianebaSi gawevrianebaze uaris
Tqma an garicxva; safinanso momsaxurebis seqtoris sxva
maregulireblebis mier kandidatis mimarT gamoyenebuli sanqciebi;
warsuli saeWvo saqmianobebi da sxv.)
Sesaferisobis kriteriumebis daweseba xels Seuwyobs sadazRvevo
kompaniis marTvaSi iseTi pirebis mosvlas, romelTa profesiuli
ganaTleba, gamocdileba da saqmisadmi keTilsindisieri damokidebuleba
uzrunvelyofs kompaniis efeqtian, stabilur da momgebian funqcionirebas.
es ki Tavis mxriv ganapirobebs seqtorSi krizisebis Tavidan acilebas da
mosaxleobaSi sadazRvevo industriisadmi ndobis gaRrmavebas da mis
popularizacias.
2.7 sadazRvevo kompaniasa da sxva fizikur an iuridiul pirebs Soris
mWidro kavSirebis (direqtivis mniSvnelobiT) arsebobis SemTxvevaSi,
kompetenturma organom licenzia unda gasces mxolod im SemTxvevaSi Tu
es mWidro kavSirebi xels ar SeuSlis maTi sazedamxedvelo funqciebis
efeqtian ganxorcielebas.
kompetenturma organom ar unda gasces licenzia im SemTxvevaSi, Tu
arsebobs mWidro kavSiri iseTi saxelmwifos iuridiul an fizikur
pirTan, romlis kanonebi, sxva normatiuli aqtebi an administraciuli
debulebebi an maT aRsrulebasTan dakavSirebuli sirTuleebi xels
SeuSlis kompetentur organos sazedamxedvelo funqciebis efeqtian
SesrulebaSi.
kompetenturma organom unda mosTxovos sadazRvevo kompaniebs im
informaciis miwodeba, romelic saWiroa zemoaRniSnuli moTxovnebis
Sesrulebis monitoringisaTvis mudmiv safuZvelze.
(direqtivis 2002/83/EC muxli 6.2 da direqtivis 73/239/EEC muxli 8.1).
aRniSnuli debulebis saqarTvelos kanonmdeblobaSi gaTvaliswineba
saSualebas miscems zedamxedvel organos licenzirebis etapze
detalurad Seiswavlos sadazRvevo kompaniasa da sxva qveynis rezident
105
pirTa Soris arsebuli mWidro kavSirebi da Tu zedamxedveli aRmoaCens,
rom Sesabamisi qveynis kanonmdebloba ar uzrunvelyofs informaciis
sajaroobasa da saTanado gamWvirvalobas (rac SeuZlebels xdis
Sesabamisi pirebis Sesaxeb saWiro informaciis miRebas) uari Tqvas
licenziis gacemaze.
2.8 dawesebul unda iqnes sadazRevo kompaniis mniSvnelovani wilis
(romelic iZleva dawesebulebis marTvaze mniSvnelovani zegavlenis
saSualebas) mflobeli aqcionerebis Sesaferisobis kriteriumebi.
kompetentur organos, licenziis gacemamde, unda ecnobos im aqcionerTa
vinaoba, romelnic mniSvnelovan wils floben sadazRvevo kompaniaSi,
maTi kuTvnili wilis odenobis miTiTebiT. es moTxovna unda gavrceldes
rogorc pirdapir ise arapirdapir14 aqcionerebze, miuxedavad imisa isini
fizikur Tu iuridiul pirebs warmoadgenen. kompetenturma organom unda
Seafasos aqcionerebis Sesaferisoba da uari Tqvas licenziis gacemaze,
Tu miiCnevs, rom sadazRvevo kompaniebis mizanmimarTuli da gonivruli
marTvis uzrunvelyofis miznebidan gamomdinare, aRniSnuli pirebi ar
akmayofileben dadgenil moTxovnebs (direqtivis 2002/83/EC me-8 muxli da
direqtivis 92/49/EEC me-8 muxli).
mniSvnelovani wilis mflobeli aqcionerebisaTvis Sesaferisobis
kriteriumebis daweseba im garemoebiTaa ganpirobebuli, rom es
ukanasknelni, warmoadgenen kompaniis marTvis umaRllesi organos
wevrebs, zegavlenas axdenen kompaniis menejmentze da maT saqminobaze
mniSvnelovnad aris damokidebuli kompaniis warmatebuli funqcionireba.
zedamxedveli darwmunebuli unda iyos, rom aRniSnuli pirebi
akmayofileben im moTxovnebs, romelic aucilebelia kompaniis gonivruli
da efeqtiani marTvis interesebidan gamomdinare da rom isini sandoni
arian.
licenziis gacemaze SeiZleba uari iTqvas Tu arsebobs faqtebi, romelTa
safuZvelzec ivaraudeba, rom mniSvnelovani wilis mflobelebi:
- imyofebian rTul ekonomikur mdgomareobaSi;
- pirdapir an iribad monawileobdnen ukanono garigebebSi, romelic
eWvis qveS ayenebs maT Sesaferisobas, an ganzraxuli aqvT sadazRvevo
kompania gamoiyeneon danaSaulebrivi mizniT (mag. fulis gaTeTrebisaTvis);
da
- imdagvarad arian dakavSirebuli licenziis maZiebel kompaniasTan, rom
es xels SeuSlis an SeuZlebels gaxdis efeqtian zedamxedvelobas.
aqcioner fizikur pirTa mimarT gamoiyenebul unda iqnes kompaniis
xelmZRvanel pirTaTvis dadgenili reputaciasTan dakavSirebuli
Sesaferisobis kriteriumebi. aqcioner iuridiul pirebTan dakavSirebiT,
14 wilis arapirdapiri floba niSnavs wilis flobas mesame (Sualeduri) kompaniis
meSveobiT, romelsac mocemuli piri akontrolebs.
106
kompetentur organos ufleba unda hqondes moiTxovos auditoruli
angariSebis da savaWro reestridan amonawerebis warmodgena.
2.9 kanonmdeblobaSi mkafiod unda ganisazRvros moTxovna, romlis
Tanaxmadac kompetenturma organom winaswar unda daamtkicos da kompaniam
sistematurad unda acnobos polisis zogadi an specialuri pirobebi,
premiaTa ganakveTebi, formebi da sxva beWdviTi dokumentebi, romelTa
gamoyenebasac apirebs sadazRvevo kompania klientebTan garigebebSi, xolo
sicocxlis dazRvevis SemTxvevaSi agreTve, teqnikuri safuZveli, romelic
gamoiyeneba premiebis da teqnikuri rezervebis gamosaTvlelad.
miuxedavad imisa, rom direqtivis 2002/83/EC muxli 6.5 da direqtivis
73/239/EEC muxli 8.3 auqmebs moTxovnas, romlis Tanaxmadac kompetenturma
organom winaswar unda daamtkicos zemoaRniSnuli dokumentebi da
kompaniam sistematurad unda acnobos am sakiTxebis Taobaze, saqarTvelos
sadazRvevo bazris ganviTarebis donis gaTvliswinebiT mizanSewonili ar
iqneba am etapze direqtivis aRniSnuli debulebebis gaTvaliwienba. OECD-
is dokumentiT `oci saxelmZRvanelo principi dazRvevis regulirebisa da
zedamxedvelobisaTvis gardamavali ekonomikis qveynebSi”
rekomendirebulia zedmxedveli organosaTvis yvela zemoT aRniSnuli
dokumentis miwodeba maTi winaswari damtkicebis mizniT. gardamavali
ekonomikis qveynebisaTvis, rogorsac saqarTvelo warmoadgens, sadazRvevo
seqtoris ganviTarebis sawyis etapze mizanSewonilia, sapremio
ganakveTebis da dazRvevis produqtis zedamxedveli organosaTvis
wardgena winaswari damtkicebisaTvis. es metad efeqtiani saSualebaa
sadazRvevo kompaniebis finansuri stabilurobis uzruvelsayofad,
vinaidan sxva SemTxvevSi maT e.w. `saganakveTo omSi” CaTrevis realuri
safrTxe SeiZleba Seeqmnas, ramac Tavis mxriv kompaniaTa
gadaxdisunarianobaze SeiZleba iqonios zegavlena. meores mxriv,
zedmetad maRali ganakveTebi wamgebiani iqneba damzRvevTaTvis. garda
amisa, gardamavali ekonomikis qveynebSi dazRvevis marTvis gamocdilebis
simwirem iseTi bazisuri statistikuri monacemebis naklebobasTan erTad,
rogoricaa sadazRvevo SemTxvevebis sixSire da maTi moculoba, SeiZleba
rTuli, ufro metic, SeuZlebeli gaxados sapremio ganakveTebis
gaangariSeba realuri riskis safuZvelze.
mxedvelobaSi unda iqnes miRebuli agreTve is garemoeba, rom mzRvevelisa
da dazRveulisaTvis xelmisawvdomi informaciis asimetriulobis riski
bevrad ufro maRalia gardamavali ekonomikis mqone qveynebSi, sadazRvevo
kompaniebisa da produqtebis Taobaze informaciis arasakmarisi
gamJRavnebis gamo. swored amitom mizanSewonilia sazedamxedvelo
organos mier gasayidad SeTavazebuli dazRvevis produqtebis Semowmeba,
raTa momxmarebelma ar izaralos polisis arasaTanado pirobebiT.
2.10 SedarebiT gviandel etapzeEakrZalul unda iqnes kompaniaTa
licenzireba erTdroulad sicocxlis da arasicocxlis dazRvevaSi
(direqtivis 2002/83/EC muxli 18). sicocxlis dazRvevis kompaniebs ufleba
unda mieceT daazRvion arasicocxlis dazRvevas mikuTvnebuli mxolod
107
zogierTi riski, kerZod direqtivis 73/239/EEC danarTis A nawilis 1-l
(ubeduri SemTxveva) da me-2 (avadmyofoba) klasebSi miTiTebuli riskebi.
saqarTvelos kanonmdeblobiT daSvebuli sicocxlis da arasicocxlis
dazRvevis saqmianobis erTdrouli ganxorcielebis mizezs arasicocxlis
dazRvevis produqtebze mosaxleobis dabali moTxovna warmoadgens, rac
sadazRvevo kompaniebisaTvis mxolod sicocxlis dazRvevaSi
specializiacias aramomgebians xdis. Tumca, aseTi praqtika metad
sariskoa, vinaidan yovelTvis arsebobs imis safrTxe, rom erT
saqmianobasTan dakavSirebuli minimaluri finansuri valdebulebebi
(gadaxdisunarianobis maCvenebeli) meore saqmianobis xarjze Sesruldeba.
garda amisa, am ori saqmianobis gamijvna aucilebelia sicocxlis
damzRvevebis da ara sicocxlis damzRvevebis interesebis dacvis mizniT,
kerZod, raTa uzrunvelyofil iqnes, rom sicocxlis dazRvevidan
miRebuli mogeba xmardeba sicocxlis damzRvevebs, xolo arasicocxlis
dazRvevidan miRebuli mogeba ara sicocxlis damzRvevebs.
amrigad, sadazRvevo bazris ganviTarebisa da sicocxlis dazRvevaze
moTxovnis zrdis kvaldakval aikrZalos erTi da igive mzRvevlis
sicocxlis da arasicocxlis dazRvevis saxeobebSi erTdrouli
licenzireba, xolo ukve arsebul kompaniebs (romlebic erTdroulad
axorcieleben sicocxlis da arasicocxlis dazRvevas) SesaZloa
moeTxovos, rom maT gansazRvrul vadaSi moaxdinon TavianTi saqmianobis
specializacia sicocxlis an arasicocxlis dazRvevis mixedviT.
saqmianobis ganxorcielebis pirobebi
2.11 kompetentur organos unda hqondes uflebamosileba da saSualebebi,
romelic aucilebelia sadazRvevo kompaniebis saqminobis zedamxedvelobisaTvis.
aseTi uflebamosileba da RonisZiebebi saSualebas unda aZlevdes
kompetentur organos:
- detalurad Seamowmos sadazRvevo kompaniis mdgomareoba da mTlianad
misi saqminoba, rogorc infromaciis Segrovebis da dokumentebis
miwodebis moTxovnis, ise sadazRvevo kompaniis adgilze Semowmebis gziT;
- gamoiyenos zomebi kompaniis, misi dirqtorebis, menejerebis da
makontrolebeli pirebis mimarT, roemlic aucilebelia, raTa
uzrunvelyofil iqnes kompaniis saqminobis Sesabamisoba moqmed
kanonebTan, maregulirebel normebTan da administraciul debulebebTan;
- uzrunvelyos am zomebis ganxorcileba, Sesrulebis an sasamrTlo
meqanizmebis gziT.
(direqtivis 2002/83/EC muxli 13.3 da direqtivis 73/239/EEC muxli 19.3)
winamdebare debulebis mizania uzrunvelyos sadazRvevo kompaniebis
saTanado zedamxedveloba. aRniSnuli uflebamosilebebis ganxorcielebis
meSveobiT kompetenturma organom unda uzrunvelyos, rom sadazRvevo
kompania icavs yvela im sakanomdeblo normas, romelic masze vrceldeba.
kerZod ki zedamxedvelma unda uzrunvelyos, rom kompania (a) asrulebs
dazRveulis mimarT nakisr saxelSekrulebo valdebulebebs da (b) gaaCnia
108
saimedo finansuri mdgomareoba, raTa nebismier dros SeZlos nakisri
valdebulebebis Sesruleba.
aRniSnulis misaRwevad, zedamxedvelma unda Seamowmos ara marto
kompaniis finansuri mdgomareoba mocemul momentSi, aramed aseve misi
saoperacio (biznes) pirobebi, romlebic gansazRvravs mis momaval
finansur mdgomareobas. ufro metic, dazRvevis zedamxedvelobis mizania
ara imis Semowmeba iyo Tu ara kompania gadaxdisunariani misi bolo
finansuri angariSis TariRisaTvis, aramed Seafasos mis mier momavalSi
valdebulebebis Sesrulebis SesaZlebloba.
prevenciuli kontrolis ganxorcielebis mizniT, aucilebelia
sadazRvevo kompaniis xelmZRvanelobasTan regularuli kontaqti da
mzRvevelis operaciebis safuZvliani Seswavla. unda arsebobdes
angariSgebuli an gamJRavnebuli informaciis damoukidebeli da sando
gadamowmebis saSualebebi, kerZod teqnikuri rezervebisa da aqtivebis
Sefasebis adekvaturobisa. saqarTvelos bazrisaTvis, sadac buRaltruli
aRricxvisa da angariSgebis sistemebis naklovanebebi amcirebs
dokumeturi Semowmebis efeqtianobas, gansakuTrebul mniSvnelobas iZens
adgilze Semowmebis praqtika, vinaidan igi saSualebas aZlevs
zedamxedvels Seafasos kompaniis menejmentis efeqtianoba da misi
sazedamxedvelo standartebTan Sesabamisoba. adgilze Semowmebebi unda
moicavdes yvela im faqtors, romelmac SeiZleba, adre Tu gvian,
zegavlena iqonios sadazRvevo kompaniaze da Sesabamisad mis finansur
mdgomareobaze, anu gayidvebis qselis kontroli, sareitingo sistemis
politika, moTxovnebisa da Sedegebis aRricxva, riskis SerCeva,
administraciuli organizeba da sxv.
garda amisa, mniSvnelovania, rom zedamxedvelebs mieniWoT sanqciebis
gamoyenebis uflebamosileba mzRvevelis mier normatiuli aqtebis
moTxovnaTa Seusruleblobis SemTxvevaSi. zedamxedveli unda flobdes
sanqciaTa mTel speqtrs (da ara mxolod licenziis SeCerebis an
gauqmebis uflebas, romelic ukidures zomas unda warmoadgendes), raTa
moaxdinos drouli reagireba, gamoasworos problemuri situacia da amiT
Tavidan aicilos kompaniis krizisi.
sanqciebi SeiZleba moicavdes iseT RonisZiebebs, rogoricaa dajarimeba;
finansuri mdgradobis aRdgenis gegmis wardgenis valdebulebis
dakisreba; kompaniis aqtivebis Tavisufali gankargvis SezRudva;
speciluri auditoris daniSvna (detaluri SemowmebisaTvis); kompaniis
saqmianobis mTliani an nawilobrivi SezRudva – gansazRvruli
garigebebis dadebis akrZalva, moziduli premiebis moculobis
limitireba, gadazRvevis programis gadasinjvis valdebulebis dakisreba,
aqcionerebze dividendebis gacemis akrZalva, polisis mflobelTaTvis
kanoniT an xelSekrulebiT gaTvaliwinebulze zeviT (nameti) Tanxis
ganawileba da sxv; droebiTi administraciis reJimSi marTva da sxv.
zemoaRniSnuli zomebis ganxorcieleba sazedamxedvelo organos
SesaZleblobas miscems, uzrunvelyos ara mxolod kompaniebis
gadaxdisunarianoba, aramed, zogadad, xeli Seuwyos sazogadoebis ndobis
109
gaRrmavebas sadazRvevo industriis mimarT, romelmac jer kidev ver
moipova saTanado popularoba sazogadoebaSi.
2.12 iuridiulma Tu fizikurma pirma, romelic, pirdapir Tu arapirdapir,
apirebs sadazRvevo kompaniaSi mniSvnelovani wilis SeZenas, winaswar unda
acnobos amis Sesaxeb kompetentur organos, Sesabamisi wilis odenobis
miTiTebiT. aRniSnulma pirma aseve unda acnobos kompetentur organos
Tavisi ganzraxva gazardos kuTvnili wili sadazRvevo dawesebulebaSi,
ris Sedegadac misi xmis ufleba an mis sakuTrebaSi arsebuli kapitalis
odenoba miaRwevs an gadaaWarbebs sadazRvevo dawesebulebis kapitalis
20%, 33% an 50%-s an sadazRvevo dawesebulebas mis Svilobil
organizaciad aqcevs.
kompetentur organos ufleba unda hqondes, Setyobinebis miRebidan
maqsimum sami Tvis ganmavlobaSi, uari ganacxados aRniSnuli gegmis
ganxorcielebaze, Tu sadazRvevo kompaniis efeqtiani da mizanmimarTuli
marTvis uzrunvelyofis saWiroebidan gamomdinare, mas ar akmayofilebs
zemoT miTiTebuli piris Sesabamisoba. Tu kompetenturi organo
daeTanxmeba SemoTavazebul gegmas, mas ufleba unda hqondes daawesos
aRniSnuli gegmis ganxorcielebis maqsimaluri vada.
Tu mniSvnelovani wilis mflobeli piris zegavlenam SeiZleba
uaryofiTad imoqmedos kompaniis efeqtian an mizanmimarTul marTvaze,
kompetenturma organom unda miiRos Sesabamisi zomebi aseTi mdgomareobis
aRkveTis mizniT. aseTi zomebi SeiZleba moicavdes aRmkveT zomebs,
direqtorebis an menejerebis mimarT sanqciebis gamoyenebas, mocemuli
aqcionerebis an partniorebis sakuTrebaSi arsebul wilebTan
dakavSirebuli xmis uflebis SeCerebas.
msgavsi zomebi unda gamoiyenebodes im fizikuri Tu iuridiuli pirebis
mimarTac, romlebic ar Seasruleben informaciis miwodebis
valdebulebas mniSvnelovani wilis SeZenasa da gazrdasTan dakavSirebiT.
Tu mniSvnelovani wilis SeZena mainc ganxorcieldeba kompetenturi
organos uaris miuxedavad, kompetentur organos ufleba unda hqondes
SeaCeros an gaauqmos xmis ufleba.
(direqtivis 2002/83/EC muxli 15 da direqtivis 92/49/EEC muxli 15)
yvela es zoma imaeve miznebs emsaxureba, romlebic 2.8 rekomendaciaSia
miTiTebuli, anu _ kompaniis saimedo da gonivruli marTvis
uzrunvelyofas.
2.13 auditorebs, romlebic axorcieleben sadazRvevo kompaniis wliuri
angariSebis Semowmebas, unda daekisroT valdebuleba dauyovnebliv
acnobon kompetentur organos Sesabamis kompaniasTan dakavSirebuli im
faqtebisa da gadawyvetilebebis Sesaxeb, romelic maTTvis cnobili gaxda
auditoruli Semowmebisas da romelic:
- warmoadgens im kanonebis, maregulirebeli normebis da
administraciuli debulebebis arsebiT darRvevas, romlebic awesrigeben
110
sadazRvevo kompaniis licenzirebis da saqmianobis ganxorcilebis
pirobebs;
- zegavlenas iqoniebs kompaniis funqcionirebaze;
- gamoiwvevs angariSebis damowmebaze uaris Tqmas.
(direqtivis 2002/83/EC muxli 17 da direqtivis 92/49/EEC muxli 16a)
auditorebze zedamxedvelisaTvis iseTi faqtis droulad Setyobinebis
valdebulebis dakisreba, ramac SesaZloa uaryofiTi zegavlena iqonios
kompaniis finansur mdgradobaze, miznad isaxavs sadazRvevo kompaniis
gonivruli zedamxedvelobis gaZlierebas da damzRvevebis interesebis
dacvas.
2.14 teqnikuri rezervebi (warmoadgens Semdgomi msjelobis sagans).
2.15 gadaxdisunarianobis zRvari (warmoadgens Semdgomi msjelobis
sagans).
2.16 sainvesticio politika (warmoadgens Semdgomi msjelobis sagans).
saxelSekrulebo pirobebi
2.17 polisis mflobels, romelic debs sicocxlis dazRvevis
individulaur xelSekrulebas, ufleba unda hqondes moSalos
xelSekruleba 30 dRis vadaSi, mas Semdgom rac igi Seityobs
xelSekrulebis dadebis Sesaxeb.
xelSekrulebis moSlis Sesaxeb Setyobinebis gakeTeba anTavisuflebs
polisis mflobels xelSekrulebiT gaTvaliwienbuli yvela momavali
valdebulebisagan.
aRniSnuli moTxovna ar unda gavrceldes 6 Tvis an naklebi vadiT
dadebul xelSekrulebebze, agreTve Tu polisis mflobelis statusis an
im garemoebaTa gaTvaliwinebiT, romelSic daido xelSekruleba, polisis
mflobeli ar saWiroebs amgvar specialur dacvas.
(direqtivis 2002/83/EC muxli 35)
aRniSnuli normis mizania momxmarebelTa, polisis mflobelTa uflebebis
dacva. cxadia, rom polisis mflobeli araTanabar piroebeSi imyofeba
xelSekrulebis meore mxaresTan, sadazRvevo kompaniasTan. igi naklebad
informirebulia dazRvevis produqtebisa da sadazRvevo kompaniebis
Sesaxeb da mzRvevelma SesaZloa Tavs moaxvios mas xelSekrulebis
gaumarTlebeli pirobebi. imis gaTvaliswinebiT rom gardamavali
ekonomikis mqone qveynebSi, rogorsac saqarTvelo warmoadgens,
mzRvevelisa da polisis mflobelisaTvis xelmisawvdomi informaciis
asimetriulobis riski kidev ufro maRalia, polisis mflobeli
gaZlierebul dacvas saWiroebs. swored amitom mizanSewonilia
kanonmdeblobaSi asaxul iqnes momxmareblis dacvis damatebiTi meqanizmi,
111
romelic saSualebas miscems polisis mflobels xelSekrulebis dadebis
Semdgom, gansazRvrul vadaSi, xelaxala Seafasos xelSekrulebis
piroebebi da moSalos xelSekruleba ise, rom igi ganTavisuflebul
iqneba xelSekrulebiT nakisri valdebulebebis Sesrulebisagan.
2.18 sicocxlis dazRvevis xelSekrulebis dadebamde polisis mflobels
unda miewodos saul mcire is infromacia, romelic gaTvaliwienebulia
direqtivis 2002/83/EC danarTSi III (A). (direqtivis 2002/83/EC muxli 36.1)
xelSekrulebis moqmedebis ganmavlobaSi polisis mfloebls unda
ecnobos im infromaciasTan dakavSirebuli nebismieri cvlileba, roemlic
miTiTebulia direqtivis 2002/83/EC danarTSi III (B). (direqtivis 2002/83/EC
muxli 36.2)
am rekomendaciis mizani da argumentacia wina rekomendaciis (2.17)
analogiuria. igi icavs xelSekrulebis SedarebiT sust mxares da
inarCunebs balanss saxelSekrulebo urTierTobebSi, akisrebs ra
mzRvevels damzRvevisaTvis informaciis saTanado gamJRavnebis
valdebulebas.
licenziis gauqmeba
2.19 licenziis gauqmebis ufleba unda mieniWos licenziis gamcem organos.
licenziis gauqmebis safuZvels unda warmoadgendes Semdegi garemoebebi:
- sadazRvevo kompania ar sargeblobs licenziiT 12 Tvis ganmavlobaSi,
aSkarad acxadebs uars masze an wyvets saqmianobis ganxoriclebas eqvs
Tveze meti xniT, Tu am SemTxvevebSi wevri saxelmwifos kanonmdebloba ar
iTvalswinebs licenziis avtomatur gauqmebas;
- sadazRvevo kompania aRar akmayofilebs bazarze daSvebis pirobebs;
- sadazRvevo kompaniam dadgenil periodSi ver SeZlo aRdgenis gegmiT
an safinanso sqemiT gaTvalisiwnebuli zomebis ganxorcieleba;
- sadazRvevo kompania uxeSad arRvevs erovnuli kanonmdeblobiT masze
dakisrebul valdebulebebs.
licenziis gauqmebis Sesaxeb gadawyvetilebas Sesabamisi safuZvlebis
miTiTebiT unda ecnobos kompanias.
(direqtivis 2002/83/EC muxli 39 da direqtivis 73/239/EEC muxli 22)
uaRresad mniSvnelovania, licenziis gauqmebis uflebamosileba
sazedamxedvelo organos (da ara sasamarTlos) mieniWos. sazedamxedvelo
organos, romelic flobs kompaniis finansur mdgomareobasTan
dakavSirebul srul informacias, unda SeeZlos swrafi reagireba
kompaniaSi wamoWril problemebze da gamoiyenos nebismieri Sesabamisi
sanqcia, maT Soris licenziis gauqmeba.
rac Seexeba licenziis gauqmebis safuZvlebs, pirvel puqntSi aRniSnul
SemTxvevaSi, licenziis gauqmeba samarTlebriv sicxades emsaxureba da
112
ufro gamWvirvales xdis sadazRvevo bazars. Tavidan unda iqnes
acilebuli iseTi SemTxvevebi, rodesac kompaniebi licenzias iReben
`yoveli SemTxvevisTvis”, sadazRvevo saqmianobis ganxorcielebis mkafio
ganzraxvis gareSe. im SemTxvevaSi, rodesac sadazRvevo kompanias sakmaod
didi xania ar uwarmoebia saqmianoba an Sewyvita igi, arsebobs garkveuli
riski imisa, rom Seicvleba samarTlebrivi normebi an sabazro pirobebi.
direqtivebiT gaTvaliswinebuli `aRdgenis gegmis” debulebebis
gaTvaliswinebasTan erTad, mesame puqntSi miTiTebuli safuZveli
avtomaturad unda iqnes asaxuli saqarTvelos kanonmdeblobaSi. danarCen
or punqtSi mocemuli safuZvlebi vrceldeba, magaliTad, iseT
SemTxvevebze, rodesac xelmZRvaneloba veRar akmayofilebs Sesaferisobis
kriteriumebs, kompania sistematurad arRvevs sazedamxedvelo organos
brZanebebs, saxelSekrulebo samarTliT an momxmarebelTa dacvis Sesaxeb
kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul debulebebs da sxv.
sadazRvevo kompaniis likvidacia
2.20 sadazRvevo kompaniis likvidaciisas sadazRvevo moTxovnebs unda
mieniWos upiratesi dakmayofilebis ufleba sadazRvevo kompaniis mimarT
arsebul sxva moTxovnebTan SedarebiT qvemoT mocemuli erT-erTi an
orive meTodis mixedviT:
I. sadazRvevo kompaniis mimarT arsebul sxva moTxovnebTan SedarebiT im
aqtivebis mimarT, romlebic teqnikur rezervebs warmoadgens;
II. dazRvevasTan dakavSirebul moTxovnebs eniWeba upiratesi
dakmayofilebis absolituri ufleba sadzrvevo kompaniis mimarT arsebul
sxva moTxovnebTan SedarebiT sadazRvevo kompaniis mTeli aqtivebis
mimarT. gamonakliss SeiZleba warmoadgens mxolod:
1. SromiTi xelSekrulebis da SromiTi urTierTobis safuZvelze
warmoSobili daqiravebulTa moTxovnebi,
2. saxelmwifo sagadasaxado organoebis moTxovnebi,
3. socialuri uzrunvelyofis sistemis moTxovnebi,
4. moTxovnebi im aqtivebze, romelbzec mesame pirebs sakuTrebis an sxva
uflebebi gaaCniaT.
(direqtivis 2001/17/EC muxli 10.1)
miuxedavad yvela arsebuli sazedamxedvelo sqemebisa da sareabilitacio
RonisZiebebisa, sadazRvevo kompania SeiZleba gadaxdisuunaro gaxdes.
sadazRvevo kompaniis gadaxdisuunarobis SemTxvevaSi damzRvevebis
interesebis saTanado dacvis mizniT mniSvnelovania specialuri
maregulirebeli normebis daweseba, romelic uzrunvelyofs damzRvevebze
upiratersi xelSewyobis reJimis gavrcelebas. es mniSvnelovnad Seuwyobs
xels momxmareblebSi im rwmenis gamtkicebas, rom isini adekvaturad arian
daculni. moxmarebelebSi aseTi rwmenis gaRviveba ki Tavis mxriv
sadazRvevo industriis Semdgomi ganviTarebis winapirobaa.
2.21 Tu sadazRvevo moTxovnebs upiratesi dakmayofilebis ufleba
mieniWeba teqnikuri rezervebis mimarT, sadazRvevo kompaniebs unda
daekisros valdebuleba awarmoon aqtivebis specialuri reestri
113
(2001/17/EC direqtivis danarTis debulebebis Sesabamisad), romelic
gamoiyeneba teqnikuri rezervebis dasafarad (direqtivis 2001/17/EC muxli
10.3).
aseTi reestri metad sasargeblo instrumentia im aqtivebis
gansazRvrisaTvis romlebic aRniSnul moTxovnebs uzrunvelyofs.
2.22 kanonmdeblobiT mkafiod unda ganisazRvros moTxovna, romlis
Tanaxmadac likvidaciis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebas unda mohyves
sadazRvevo komapniis licenziis gauqmeba kanoniT dadgenili wesis
dacviT, Tuki licenziis gauqmeba manmade ar momxdara (direqtivis
2001/17/EC muxli 13.1).
licenziis gauqmebam xeli ar unda SeuSalos likvidators an
kompetenturi organos mier uflebamosil nebismier sxva pirs
ganaxorcielos sadazRvevo komapaniis zogeirTi saqmianoba, Tuki es
aucilebelia an mizanSewonilia likvidaciis miznebis misaRwevad. aseTi
saqmianoba unda ganxorciledes zedamxedveli organos TanxmobiT da misi
zedamxedvelobis qveS (direqtivis 2001/17/EC muxli 13.2).
3. daskvna da damatebiTi SeniSvnebi
dazRvevis saxeobebis klasifikaciis harmonizaciis sakiTxis ganxilvisas
ver uguleblyofT im faqts, rom saqarTveloSi dazRvevis bazris
ganviTarebis done jer ar Seesabameba evrokavSiris dones. anu,
saqarTvelos sadazRvevo kopmaniebi jer ar arian mzad gaswion
evrokavSiris bazarze arsebuli yvela tipis momsaxureba. aseve ar
arsebobs potenciuri investorebis moTxovna. Tumca, dazRvevis
saxelmwifo zedamxedvelobis samsaxurma gansakuTrebuli yuradReba unda
gaamaxvilos momsaxurebis axali saxeebis licenzirebis sakiTxze,
romlebsac bazarze sadazRvevo kompaniebi Tavazoben. saerTaSoriso
gamocdileba gviCvenebs, rom sadazRvevo momsaxurebis arsebuli
TiToeuli saxe unda dajgufdes da klasificirdes saTanadod. es
aucilebelia imisaTvis, rom aRiniSnos arsebuli gansxvaveba dazRvevis
obieqtebs, damzRvevebis saxeebsa da mzRvevelebis pasuxismgeblobas
Soris. es niSnavs, rom dazRvevis TiToeuli saxe sxvadasxva riskze
miuTiTebs. riskis minimumamde dayvanis mizniT sadazRvevo kompaniebma
unda Seqmnan rezervebi, romelic kompaniis kapitalis nawils
warmoadgenen da moiTxoven riskis analizs da marTvas.
rac Seexeba licenzirebis sakiTxs, igi aranakleb mniSvnelovania, vinaidan
misi mizania, rom sadazRvevo kompaniebma TiToeuli klasi saTanadod da
gancalkevebulad marTon. sadazRvevo saqmianobis dawyeba moiTxovs
kapitaliT uzrunvelyofas, specialur codnas, sando xelmZRvanelobas da
detalur biznes strategias. amitomac licenzirebis kontroli
warmoadgens zedamxedvelobis ZiriTad meqanizms, romelic icavs bazars
arasaimedo sadazRvevo kompaniebisagan. Sesabamisi evropuli direqtiviT
gaTvaliswinebuli licenzirebis moTxovna niSnavs licenzirebas riskis
mixedviT. misi mizania momxmarebelTa, kerZod fizikuri pirebis da e.w.
114
`mcire damzRvevTa” interesebis dacva. amitomac riskebis mixedviT
licenzireba saqarTvelos bazarisaTvis Zalze aqtualuria. dazRvevis
riskebis arasaTanado klasifikaciam SeiZleba xeli SeuSalos am
principis ganxorcielebas. garda amisa, moTxovnileba/miwodebis
SezRudvam SesaZloa garkveuli sirTuleebi Seuqmnas saqarTvelos
sadazRvevo kompaniebs. amis kargi magaliTia gadazRvevis saqmianoba.
miuxedavad gadazRvevis kompaniebis kapitalis mimarT moTxovnebisa,
romlebsac qarTuli kanonmdebloba gansazRvravs, mxlolod gadazRvevaze
specializirebuli kompania saqarTveloSi ar arsebobs. sadazRvevo
kompaniebi TviTonve axorcieleben gadazRvevis saqmianobas da maT ar
moeTxovebaT amisaTvis calke licenziis miReba. udavoa, rom zogierTi
moqmedi sadazRvevo kompaniisaTvis sirTules warmoadgenda gadazRvevisa
an dazRvevis sxva klasebisaTvis damatebiTi licenzirebis moTxovna.
Tumca, calke licenzireba aucilebelia damzRvevebisaTvis da mTlianad
dazRvevis bazris dasacavad kompaniebis gadaxdisuunarobisagan.
sadazRvevo kompaniebis samarTlebrivi statusis sakiTxic aseve
ukavSirdeba damzRvevebis dacvas da mTlianad seqtoris gamWvirvaleobasa
da finansur stabilurobas. saerTaSoriso gamocdileba gviCvenebs, rom
saaqcio sazogadoebis forma yvelaze naklebriskiania. saqarTvelos
kanonmdeblobiT sadazRvevo kompaniebisaTvis dadgenilia saaqcio
sazogadoebis (ss) an SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebis (Sps)
organizaciul-samarTlebrivi formebi. saaqcio sazogadoebis formaze
swrafma gadasvlam SesaZloa gamoiwvios finansuri problemebi
sadazRvevo kompaniebisa da damzRvevebisaTvis, vinaidan igi
dakavSirebulia kompaniebis kapitalis adekvaturobasTan. samarTlebrivi
statusis Secvlis procesi unda iyos etapobrivi da gaiTvaliswinos
sadazRvevo kompaniebis interesebi.
kapitalze moTxovnebis gazrda gamoiwvevs sadazRvevo kompaniebis
finansuri mdgradobis gaZlierebas, Tumca igi etapobrivad unda
ganxorcieldes. biznesebis Serwymis process yovelTvis Tan axlavs
kapitalis gazrdis procesi. sabanko seqtorSi miRweuli warmatebebi
amisaTvis saukeTeso magaliTia. amitomac, dadgenil vadebSi kapitalis
moTxovnebis gazrdisas bazars sakmarisi dro unda hqondes masze
reagirebisaTvis. mxolod am gziT gaxdeba SesaZlebeli sadazRvevo
kompaniebis masiuri gadaxdisuunarobis da valdebulebebis darRvevis
Tavidan acileba.
aRsaniSnavia, rom mWidro kavSirebis dadgena, iseve rogorc menejerebisa
da aqcionerebisaTvis Sesaferisobis kriteriumebis daweseba, sirTules
warmoadgens ganviTarebuli bazris mqone qveynebisaTvisac ki. rogorc am
qveynebis gamocdileba gviCvenebs, ar arsebobs sruli garantia imisa, rom
yvelanairi mWidro kavSiri dadgindeba da maTi gamoyeneba ar moxdeba
fulis gaTeTrebasa da ofSorul sqemebSi. igive qveynebis gamocdilebiT,
Sesaferisobis kriteriumebi ver gamoricxaven dabali ganaTlebis,
naklebad gamocdili xalxis an kriminalebis mier sadazRvevo
saqmianobaze gavlenis moxdenis yvelanair SesaZleblobas. es problemebi
saqarTvelosTvisac aqtualuri iqneba. amasTan, mWidro kavSirebis
115
dadgenis da Sesaferisobis kriteriumebis dawesebis mizania riskebis
minimumamde dayvana, ramac SeiZleba gamoiwvios kompaniebis
gadaxdisuunaroba da damzRvevebis fulis dakargva.
da bolos, sazedamxedvelo organos roli mniSvnelovania sakanonmdeblo
cvlilebebis ganxorcielebis procesSi, romlebic Setanilia
saqarTvelos dazRvevis kanonmdeblobis evrokavSiris kanonmdeblobasTan
harmonizaciis procesSi. zedamxedvelobis efeqtianoba (romelsac miznad
isaxavs rekomendaciebis umravlesoba) mniSvnelovnad aris damokidebuli
zedamxedvelobis organos kadrebze. kvalificirebuli kadrebis da
saTanadod ganviTarebis strategiebis, kargad organizebuli
zedamxedvelTa swavlebis sistemebis deficiti seriozuli problemaa
gardamavali ekonomikis qveynebisaTvis. swavleba unda moicavdes rogorc
Teoriul ise praqtikul nawils da rogorc sakanonmdeblo ise
zedamxedvelobis sakiTxebs. igi ar unda iyos erTjeradi movlena, aramed
regularulad unda tardebodes kargad organizebuli programebis
safuZvelze. specialuri swavleba sasargeblo iqneboda dazRvevis
saxelmwifo sazedamxedvelo samsaxuris TanamSromlebisaTvis, sadac isini
SeiZendnen specialur codnas da evrokavSiris wevri qveynebis
gamocdilebas biznesis dagegmvasTan, operaciul sqemebTan, tarifebis
politikasTan, teqnikur rezervebTan da sxva sakiTxebTan dakavSirebiT. es
ki gaaumjobesebda zedamxedvelobis xarisxs.
fasiani qaRaldebi
1. Sesavali
1.1 wilobrivi fasiani qaRaldebi saqarTveloSi pirvelad mimoqcevaSi 1991
wels, qveynis mier damoukideblobis mopovebisa da ekonomikis
liberalizaciis procesebis dawyebis Semdeg, Semovida. axlad
dafuZnebul saaqcio sazogadoebaTa umravlesobas ZiriTadad flobda
SedarebiT mcire raodenoba kerZo aqcionerebisa da vaWroba maTi
aqciebiT mciremasStabiani iyo. 1994 wels masobrivi privatizaciis
programis dawyebam axladaRmocenebuli kapitalis bazris ganviTarebas
damatebiTi biZgi misca. 1800-mde saxelmwifo sawarmo saaqcio
sazogadoebad gardaiqmna, ramac daaxloebiT naxevari milioni kerZo
aqcioneri warmoSva. im droisaTvis Sesabamisi samarTlebrivi bazisa da
fasiani qaRaldebis organizebuli bazris infrastruqturis srulyofili
institutebis uqonlobam seriozulad Seaferxa am aqciebiT meoradi
sabirJo vaWroba. amavdroulad adgili hqonda sakmarisad masStabur
araorganizebul arasabirJo vaWrobas.
ekonomikuri reformebis dawyebisa da makroekonomikuri stabilizaciis
paralelurad, dRis wesrigSi dadga kapitalis bazris reformis
sakiTxic, romlis umTavres mizans fasiani qaRaldebis bazris
sakanonmdeblo mowesrigeba, misi maregulirebeli da sazedamxedvelo
organos Seqmna da bazris infrastruqturis ganviTareba iyo. aRniSnuli
reformis ganxorcielebaSi mniSvnelovani roli iTamaSa aSS-s
116
saerTaSoriso ganviTarebis saagentos (USAID) mier dafinansebulma
`kapitalis bazris ganviTarebis” proeqtma, romlis farglebSic
SemuSavebul iqna „fasiani qaRaldebis bazris Sesaxeb”@kanonis proeqti.
aRniSnuli kanoni SemuSavda saerTaSoriso standartebisa da fasiani
qaRaldebis ganviTarebuli bazris mqone qveynebSi dagrovili
gamocdilebis gaTvaliswinebiT. 1998 wlis dekemberSi parlamentis mier
aRniSnuli kanonis miReba, udavod progresul nabijad unda CaiTvalos
saqarTvelos kapitalis bazris ganviTarebis saqmeSi. kanoniT mowesrigda
fasiani qaRaldebiT sajaro vaWroba, moTxovnebi emisiis prospeqtisadmi,
bazris regulirebad monawileTa (safondo birJa, centraluri
depozitari, fasiani qaRaldebis bazris Suamavali da fasiani qaRaldebis
registratori) licenzirebis sakiTxebi da sxva. kanonis Sesabamisad
safondo birJa (romelsac TviTregulirebis uflebamosileba mieniWa)
ganisazRvra, rogorc fasiani qaRaldebiT meoradi sajaro vaWrobis
erTaderTi organizatori saqarTveloSi.
`fasiani qaRaldebis bazris Sesaxeb”@kanonis Tanaxmad, fasiani
qaRaldebis bazris regulireba da zedamxedveloba daevala saqarTvelos
fasiani qaRaldebis erovnul komisias (komisia), romelic Camoyalibda
1999 wlis oqtomberSi. komisia warmoadgens sajaro samarTlis iuridiul
pirs, romelic Tavis saqmianobaSi damoukidebelia sxva saxelmwifo
uwyebebisa da organizaciebisagan. komisia Sedgeba 5 wevrisagan. komisiis
xuTive wevrs, agreTve maTgan erT-erTs komisiis Tavmjdomared
Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan anTavisuflebs saqarTvelos
prezidenti da amtkicebs saqarTvelos parlamenti uflebamosilebis xuTi
wlis vadiT. erTi da igive piri komisiis wevrad SeiZleba dainiSnos
mxolod ori vadiT.
komisiis dafuZnebis dRidan, mis mier miRebul iqna mTeli rigi
kanonqvemdebare normatiuli aqtebisa, romlebic sakiTxTa farTo wres
awesrigeben: sabrokero kompaniebis minimaluri kapitalis moTxovnebi,
kapitalis adekvaturoba, Canawerebi da buRaltruli davTrebi;
angariSvaldebuli sawarmos angariSebi; angariSvaldebuli sawarmos
fasiani qaRaldebis mniSvnelovani SenaZenisa da misi cvlilebebis
gansajaroeba; TviTregulirebadi organizaciis wesebis dadastureba da
gauqmeba da sxva.
1999 wels dafuZnebul iqna saqarTvelos safondo birJa (ssb). ssb
warmoadgens aramomgebian saaqcio sazogadoebas, romlis aqcionerebi
arian mxolod licenzirebuli sabrokero kompaniebi, romlebic amave
dros mis wevrebsac warmoadgenen. TviTregulirebis mandatis farglebSi
ssb-m miiRo mTeli rigi wesebisa (vaWrobis wesebi, eTikis kodeqsi,
disciplinaruli wesebi, saarbitraJo wesebi (kodeqsi) da a. S.). 2000 wlis
ianvarSi fasiani qaRaldebis erovnuli komisiis mier am wesebis
dadasturebis Semdeg ssb-s mieniWa safondo birJis licenzia da
oficialurad iqna aRiarebuli TviTregulirebad organizaciad.
saqarTvelos kapitalis bazaris maregulirebeli kanonmdeblobis
evropuli kavSiris kanonmdeblobasTan daaxloebis ZiriTadi mizania
117
seqtoris Semdgomi ganviTarebis xelSewyoba, bazris gamWvirvalobis
donis gazrda, investorebis interesebis dacva da sainvesticio fondebis
mimarT mosaxleobis ndobis gaRrmaveba.
1.2 fasiani qaRaldebis erovnuli komisiis, iusticiis saministros,
ekonomikis, mrewvelobisa da vaWrobis saministros, finansTa saministrosa
da GEPLAC-is warmomadgenlebisagan Semdgarma samuSao qve-jgufma
Seiswavla da gaaanaliza evropuli kavSiris fasiani qaRaldebis
kanonmdebloba (rogorc ZalaSi myofi aseve proeqtebi), kerZod:
- sabWos direqtiva 85/611/EEC gadacemad fasian qaRaldebSi koleqtiuri
investiciebis ganmaxorcielebeli dawesebulebebis maregulirebeli
kanonebis, sxva normatiuli aqtebis da administraciuli debulebebis
koordinaciis Sesaxeb (UCITS); - sabWos direqtiva 89/298/EEC fasiani qaRaldebis sajaro SeTavazebisas
gamosaqveynebeli prospeqtis SedgenasTan, Semowmebasa da gavrcelebasTan
dakavSirebuli moTxovnebis koordinaciis Sesaxeb;
- sabWos direqtiva 89/592/EEC insaideruli vaWrobis wesebis
koordinaciis Sesaxeb;
- sabWos direqtiva 93/6/EEC sainvesticio firmebis da sakredito
dawesebulebebis kapitalis adekvaturobis Sesaxeb;
- sabWos direqtiva 93/22/EEC fasiani qaRaldebis sferoSi sainvesticio
momsaxurebis Sesaxeb;
- sabWos direqtiva 97/9/EC investorTa sakompensacio sqemebis Sesaxeb;
- sabWos direqtiva 98/26/EC saboloo angariSsworeba sagadamxdelo da
fasiani qaRaldebis angariSsworebis sistemebSi;
- sabWos direqtiva 2001/34/EC, fasiani qaRaldebis oficialur sabirJo
listingze daSvebis pirobebis Sesaxeb; sabWos direqtiva 2000/47/EC finansur uzrunvelyofasTan dakavSirebuli RonisZiebebis Sesaxeb;
- evropuli parlamentisa da sabWos direqtivis proeqti fasiani
qaRaldebis sajaro SeTavazebisas an vaWrobaSi daSvebisas
gamosaqveynebeli prospeqtebis Sesaxeb da direqtivaSi 2001/34/EC cvlilebebis Setanis Taobaze;
- evropuli parlamentisa da sabWos direqtivis proeqti sainvesticio
momsaxurebisa da regulirebadi bazrebis Sesaxeb da sabWos direqtivebSi
93/6/EEC da 2000/12/EC cvlilebebis Setanis Taobaze; - 2003 wlis 28 ianvris evropuli parlamentisa da sabWos direqtiva
2003/6/EC, insaderuli vaWrobisa da bazriT manipulirebis (bazris
borotad gamoyenebis) Sesaxeb – romelic jer ar aris Sesuli ZalaSi;
- sabWos mier miRebuli 2002 wlis 5 noembris #62/2002 (evropuli
gaerTianebis) saerTo pozicia sapensio uzrunvelyofis dawesebulebebis
saqmianobisa da zedamxedvelobis Sesaxeb evropuli parlamentisa da
sabWos direqtivis miRebis mizniT.
samuSao qve-jgufis mier Catarebulma SedarebiTma analizma cxadyo, rom
saqarTvelos fasiani qaRaldebis maregulirebeli kanonmdebloba mTel
rig sferoebSi metwilad Seesabameba evropuli kavSiris aquis communautaire-s. miuxedavad amisa, zogierT sferoSi (gansakuTrebiT ki
118
sainvesticio momsaxurebis, UCITS fondebis da investorTa sakompensacio
sqemebis) Semdgomi sakanonmdeblo nabijebia ganasaxorcielebeli.
2. rekomendaciebi da sakanonmdeblo cvlilebebis argumentacia
direqtivebi 2002/34/EC da 89/298/EC fasiani qaRaldebis safondo birJis
listingze daSvebis wesebis, salistingo detalebis da prospeqtebis
Sesaxeb
2.1 fasiani qaRaldebis bazris meti gamWvirvalobis uzrunvelyofis
mizniT, unda gamoqveyndes informacia emitentis mier daSvebis
moTxovnebis Seusruleblobis mizeziT misi fasiani qaRaldebis safondo
birJis listingze ar daSvebis Sesaxeb.
2.2 safondo birJis listingze daSvebasTan dakavSirebiT gamosayenebeli
prospeqti unda iyos axali, arauZveles 9 Tvisa.
2.3 saSualo vadaSi SesaZlebelia daixvewos sajaro SeTavazebis cnebis
ganmsazRvreli kriteriumebi evropuli direqtivebis Sesabamisad (maT
Soris sajaro SeTavazebis cnebidan unda gamoiricxos SeTavazeba
institucionaluri investorebisaTvis, SeTavazeba garkveul zRvars zeviT
da a.S.).
2.4 SemuSavebul unda iqnes specialuri da detaluri wesebi sxvadasxva
tipis emitentebisa (sajaro emitenti, garantirebuli dawesebuleba,
emitenti, romelic xSirad axorcilebs emisias da a.S.) da fasiani
qaRaldebis (aqciebi, obligaciebi da sxva) emisiis prospeqtebis
SinaarsTan dakavSirebiT, romlebic prospeqtebis Sinaarsis
diferenciacias moaxdens.
2.5 saboloo prospeqtis mniSvnelobis xazgasmis mizniT, komisiis mier
prospeqtebis Sefasebis praqtikis Semdgomi ganviTarebis kvalobaze
gauqmebul unda iqnes prospeqtebis avtomaturad `damtkicebulad miCnevis”
wesi.
2.6 direqtivis 2001/34/EC 98-104 muxlebis Sesabamisad fasiani qaRaldebis
bazris Sesaxeb kanoni an safondo birJis wesebi unda iTvaliwinebdes
wess, romelic gansazRvravs prospeqtebis gamoqveynebis kanonier
saSualebebs (konkretuli gazeTis meSveobiT, xelmisawvdomoba emitentis
ofisebSi, internetis an sxva saSualebebiT).
2.7 miuxedavad imisa, rom winaswari prospeqtis cneba ar Seesabameba
direqtivebis moTxovnebs (aranairi gamoqveyneba damtkicebamde),
saqarTvelos fasiani qaRaldebis bazris ganviTarebis arsebuli donis da
imis gaTvaliwinebiT, rom kanoni aseT winaswar prospeqtebze moiTxovs
Sesabamisi warweris (gancxadebis) gakeTebas, romelic sakmaod mkafio
formulirebas Seicavs, am kuTxiT kanonmdeblobaSi cvlilebebis Setana
rekomendirebulia SedarebiT Soreul momavalSi.
119
2.8 prospeqtebis Sesaxeb evropuli gaerTianebis direqtivaSi 89/298/EEC
dagegemili cvlilebebis gaTvaliwinebiT, mizanSewonilia ganxilul iqnes
sakiTxi prospeqtis or dokumentad dayofis Sesaxeb _ romelTagan
pirveli Camoyalibdeba saregistracio dokumentis saxiT, romelic
gaaerTianebs informacias emitentis Sesaxeb (da romelic ganaxldeba
mxolod Sesabamisi cvlilebebis SemTxvevaSi), xolo meore ki fasiani
qaRaldebis Sesaxeb SeniSvnebis saxiT (romelic ganaxldeba yoveli axali
emisiis SemTxvevaSi). daskvniTi SeniSvnebis SemoReba saqarTvelos fasiani
qaRaldebis bazris specifiuri mdgomareobis gaTvaliwinebiT
rekomendirebuli ar aris.
2.9 unda Semcirdes mimdinare movlenaTa Sesaxeb angariSis wardgnis vada.
angariSvaldebul sawarmos aRniSnuli angariSis wardgena unda daevalos
SeZlebisdagvarad male, magram (saqarTvelos bazris Taviseburebebis
gaTvaliswinebiT) araugvianes Svidi dRisa.
2.10 angariSvaldebul sawarmos unda daekisros mimdinare movlenaTa
Sesaxeb (maT Soris mniSvnelovan wilSi cvlilebebis Sesaxeb)
sazogadoebis informirebis valdebuleba.
2.11 mniSvnelovani wilis SeZena-gasxvisebis Sesaxeb Setyobinebis vada unda
Semcirdes 7 dRemde.
2.12 sicxadisaTvs mizanSewonilia, rom fasiani qaRaldebis bazris Sesaxeb
kanoniT mkafiod ganisazRvros, rom Setyobinebis valdebuleba vrceldeba
rogorc mniSvnelovani wilis SeZenaze ise gasxvisebazec.
2.13 saSualo vadaSi, fasiani qaRaldebis bazris Sesaxeb kanonis me-14
muxlSi mocemuli beneficiaruli sakuTrebis cneba SesabamisobaSi iqnes
moyvanili direqtivis 2001/34/EC 85-e muxlis debulbebeTan pirdapiri da
arapirdapiri wilis Sesaxeb.
2.14 momavalSi fasiani qaRaldebis trans-sasazRvro emisiis xelSewyobis
mizniT, saSualo vadaSi, saqarTvelos fasiani qaRaldebis erovnulma
komisiam Sesabamis ucxour sazedamxedvelo organoebTan unda gaaformos
TanamSromlobisa da informaciis gacvlis memorandumi.
insaideruli vaWroba da bazriT manipulireba - direqtiva 89/592/EEC
2.15 `insaideruli infromaciis” cnebis ganmarteba unda gafarTovdes,
raTa moicvas Semdegi elementi:@`savaraudoa, rom igi mniSvnelovan
zegavlenas moaxdens gadacemadi fasiani qaRaldebis fasebze”. Tumca,
saqarTvelos safondo birJaze fasebis cvalebadobis gaTvaliwinebiT,
amgvari mniSvnelovani zegavlenis ganmsazRvreli konkretuli zRvari
dafiqsirebuli ar unda iqnes.
2.16 SemoRebul unda iqnes insaideruli informaciis gamoqveynebis
valdebuleba (riggareSe angariSis saxiT).
120
2.17 SemoRebul unda iyos sisxlis samarTlis pasuxismgebloba
insadireuli infomaciis borotad gamoyenebisaTvis (insaideruli
vaWrobisaTvis) da bazriT manipulirebisaTvis.
2.18 saqarTvelos fasiani qaRaldebis Sesaxeb kanonis 44-e muxli
gadasinjul unda iqnes bazris borotad gamoyenebis Sesaxeb axali
direqtivis ZalaSi Sesvlis kvalobaze, SemdgomSi Seusabamobebis Tavidan
acilebis mizniT.
sainvesticio firmebi da sainvesticio momsaxureba - direqtiva 1993./22/EC (ISD) 2.19 SedrebiT gviandel etapze unda SemuSavdes sainvesticio momsaxurebis
maregulirebeli detaluri da yovlismomcveli kanonmdebloba.
2.20 saSualo vadaSi, fasiani qaRaldebis bazris Sesaxeb kanonis 23-e
muxlSi CamoTvlil sabrokero kompaniebis saqmianobas SesaZloa
daematos `finansuri kvleva”. es cxads gaxdis sakiTxs imis Taobaze
eqceva Tu ara aRniSnuli saqmianoba kanonis moqmedebis sferoSi.
2.21 gakotrebis Sesaxeb kanoniSi Setanil unda iqnes debuleba sabrokero
kompaniis gakotrebis SemTxvevaSi investorTa sakuTrebis uflebis
upiratesobis Sesaxeb, romelic cxadad gansazRvravs investoris aqtivebis
xelSeuxeblobas sabrokero kompaniis gakotrebis saqmis warmoebisas.
2.22 kargi reputaciisa da gamocdilebis Sesaxeb moTxovna unda
gavrceldes rogorc sabrokero kompaniis mmarTveli organoebis yvela
wevrze, ise mis ZiriTad (mniSvnelovani wilis mqone) aqcionerebze ISD-is me-3 da me-4 muxlebis Sesabamisad.
2.23 mizanSewonilia `oTxi Tvalis” principis gamoyeneba sabrokero
kompaniis mmarTvelobis mimarT.
2.24 saSualo vadaSi, Camoyalibebul unda iqnes specialuri sistema,
romelic uzrunvelyofs sabrokero kompaniebis mier Sesabamisobis
funqciis ganxorcilebisaTvis saWiro yovlismomcveli meqanizmis Seqmnas,
raTa minimumamde iqnes dayvanili interesTa konfliqti da klientTa
riskebi. am miznisTvis mxedvelobaSi unda iqnes miRebuli samomavlo ISD-is axali wesebi, mag. iseTi rogoricaa `klientis saukeTeso interesi” da
sxva.
2.25 gafarToebul unda iqnes fasiani qaRaldebis bazris Sesaxeb kanonis
33-e (11) muxliT gansazRvruli saqmianobis warmoebis wesebis moqmedebis
sfero, romelmac unda moicvas ara marto safondo birJaze
ganxorcielebuli garigebebi, aramed sabrokero kompaniis mTeli
saqmianoba.
121
2.26 direqtiviT 97/9/EC gaTvaliwinebuli investorTa sakompensacio
sqemebis amoqmedebis kvalobaze, aRniSnulma sqemebma unda daazRvios im
sabrokero kompaniis riski, romelic wyvets saqmianobas.
2.27 droTa ganmavlobaSi (etapobrivad) savaWro wesebi fasebis
gamJRavnebis Sesaxeb gadasinjul unda iqnes ISD-is debulebebis
ganviTarebis Sesabamisad. kerZod, saqarTvelos safondo bazris Semdgomi
ganviTarebis kvalobaze SesaZlebelia mizanSewonili gaxdes wina-savaWro
gamWvirvalobis SemoReba.
2.28 saSualo vadaSi, SesaZloa komisiis mier safondo birJaze
zedamxedvelobis gaZliereba arakeTilsindisieri sabazro qmedebebis
efeqtiani gamovlenis mizniT.
sainvesticio firmebis kapitalis adekvaturoba - direqtiva 93/6/EC (CAD)
2.29 safondo birJaze market-maker-is funqciis warmoSobis kvalobaze
kapitalis adekvaturobis Sesaxeb wesSi unda ganisazRvros fasiani
qaRaldis fasis gansazRvris alternatiuli meTodi.
2.30 saqarTvelos fasiani qaRaldebis bazris potenciuri ganviTarebis
gaTvaliswinebiT, saSualo vadaSi, SemuSavebul unda iqnes gamoTvlis
specialuri principebi zogierT finansur instrumentTan, kerZod,
fiuCersebTan, ofcionebTan, svopebTan da varantebTan dakavSirebiT. amave
dros yuradReba unda mieqces riskis Semcirebis iseTi saSualebebis
ufro daxvewil gamoyenebas, rogoricaa: uzrunvelyofa, garantiebi, mark-to-market (Rirebulebis bazris maCveneblebTan Sejereba) da netting-i (CaTvlebi).
2.31 uzrunvelyofil iqnes konkretuli risk-faqtorebis mimarT dadgenili
mimdinare procentebis gadasinjva, yovel konkretul (Sesabemis) momentSi
bazris ganviTarebis mdgomareobis asaxvis mizniT.
2.32 kapitalis adekvaturobis Sesaxeb wesis moTxovnebTan sabrokero
kompaniebis Sesabamisobis uzrunvelyofis mizniT, saqarTvelos fasiani
qaRaldebis erovnulma komisiam SesaZloa SemoiRos sabrokero
kompaniebis aRniSnul wesTan Sesabamisobis regularuli Semowmebis sqema,
romelic agreTve micavs sabrokero kompaniebis adgilze Semowmebas.
sainvesticio fondebi – direqtiva 1985/611/EC (UCITS)
2.33 mcire investorebisaTvis UCITS-is tipis fondebis gansakuTrebuli
mniSvnelobis gaTvaliswinebiT (roemlic uzrunvelyofs investoris
dacvas diversifikaciis, adekvaturi zedamxedvelobis da sxva
saSualebebiT), mkacrad rekomendirebulia SemuSavebul iqnes
kanonmdebloba, romelic UCITS-is direqtivis principebze dayrdnobiT,
sul mcire, moawesrigebs im kompaniaTa licenzirebis, zedamxedvelobis,
122
struqturis, sainvesticio politikisa da saqmianobis sakiTxebs, romelic
eweva koleqtiur investirebas gadacemad fasian qaRaldebSi.
2.34 gakotrebis Sesaxeb kanonSi Setanil unda iqnes debuleba UCITS-is fondis menejeris gakotrebis SemTxvevaSi investorTa sakuTrebis
uflebis upiratesobis Sesaxeb, romelic mkafiod gansazRvravs
investoris aqtivebis xelSeuxeblobas UCITS-is fondis menejeris
gakotrebis saqmis warmoebisas.
2.35 direqtiviT 97/9/EC gaTvaliwinebuli investorTa sakompensacio
sqemebis amoqmedebis kvalobaze, aRniSnulma sqemebma unda daazRvios im
UCITS-is fondis menejeris riski, romelic wyvets saqmianobas.
2.36 UCITS-is direqtivis Sesabamisad, rogorc wesi, sainvesticio kompanias ekrZaleba sxva saqmianobis warmoeba garda koleqtiuri investirebisa
gadacemad fasian qaRaldebSi. am konteqstSi rekomendirebulia fasiani
qaRaldebis Sesaxeb kanonSi mkafiod ganisazRvros, rom sabrokero
kompania ar aris uflebamosili ganaxorcielos UCITS direqtiviT
gaTvaliswinebuli koleqtiuri investireba gadacemad fasian qaRaldebSi.
2.37 rac Seexeba sainvesticio kompaniebis mmarTvel organoebTan
dakavSirebul moTxovnebs yuradsaRebia `oTxi Tvalis principi” da kargi
reputaciisa da gamocdilebis moTxovna.
2.38 uzrunvelyofil unda iqnes depozitaris funqcionaluri
gancalkeveba sainvesticio kompaniisagan da masze adekvaturi
pasuxismgeblobis dakisreba. agreTve, misi mmarTveli organoebis wevrebis
mimarT dawesebul unda iqnes kargi reputaciisa da Sesabamisi
gamocdilebis moTxovna. im SemTxvevaSi Tu sabrokero kompaniebs an
bankebs mieniWeba depozitaris funqciebis ganxorcilebis
uflebamosileba, saWiro iqneba Sesabamisi (zemoT aRniSnuli) principebis
gavrceleba maT mimarT.
2.39 rac Seexeba riskis adekvaturi kontrolis RonisZiebebs, unda
aRiniSnos, rom saqarTvelos fasiani qaRaldebis bazris ganviTarebis
done ar iZleva UCITS direqtiviT gaTvaliwinebuli diversifikaciis
wesebis sruli moculobiT ganxorcielebis saSualebas. am kuTxiT
rekomendirebulia etapobrivi midgomis gamoyeneba, romlis mixedviTac
sawyis etapze dawesdeba ufro dabali standartebi, romelic gamkacrdeba
fasiani qaRaldebis bazris ganviTarebis kvaldakval.
2.40 unda ganisazRvros kompetenturi sazedamxedvelo organo da mas
yvela saWiro uflebamosilebebi mieniWos.
sapensio fondebi – fondebis Sesaxeb direqtivis proeqti
2.41 sapensio fondis direqtivis saboloo Sinaarsis gaTvaliswinebiT,
romelic savaraudod Camoayalibebs kompleqsur sainvesticio wesebs e.w
123
`gonieri adamianis wesze” (prudent person rule) dayrdnobiT, samomavlod
rekomendirebulia ara-saxelmwifo sapensio dazRvevisa da
uzrunvelyofis Sesaxeb saqarTvelos kanonis gadasinjva.
2.42 evropuli gaerTianebis sapensio fondebis Sesaxeb direqtivis
proeqtis mixedviT, fondis mmarTvel kompanias unda ekrZalebodes
nebismieri saqmianoba garda sapensio uzrunvelyofisa (sapensio fondebis
marTvisa).
am konteqstSi, sapensio fondebis Sesaxeb momavali direqtivis
moTxovnebTan Sesabamisobis mizniT, rekomendirebulia fasiani qaRaldebis
bazris Sesaxeb kanonSi mkafiod ganisazRvros, rom sabrokero kompanias
ar aaqvs ufleba ganaxorcielos sapensio fondebis marTva.
2.43 sapensio sqemebis mkacri da adekvaturi zedamxedvelobis
mniSvnelovanebidan gamomdinare, aucilebelia sapensio sqemebis
zedamxedvelobaze pasuxismgebeli organoebis kompetenciebis mkafio
gamijvna.
investorTa sakompensacio sqema – direqtiva 97/9/EC 2.44 dafuZnebul unda iqnes investorTa sakompensacio sqema direqtivis
97/7/EC debulebebis Sesabamisad, romelic daazRvevs sainvesticio
momsaxureobis ganmxorcielebeli dawesebulbebis, agreTve UCITS-is fondebis an sapensio fondebis mmarTveli kompaniebis mier saqmianobis
SewyvetasTan dakavSirebul risks.
investorTa sakompensacio sqemis Camoyalibeba xels Seuwyobs
investorebis ndobis gaRrmavebas saqarTvelos fasiani qaRaldebis
bazaris mimarT. aRniSnuli sqemebis SemoReba unda ganxorcieldes im
etapze, rodesac es praqtikuli gaxdeba. Tumca es dauyovnebliv unda
moyves UCITS fondebis maregulirebeli samarTlebrivi bazis Seqmnas.
gadaxdis sistemaSi saboloo angariSsworeba da fasiani qaRaldebis
angariSsworebis sistema _ direqtiva 98/26/EC
2.45 saSualo vadaSi SemoRebul unda iqnes angariSsworebis
ganxorcielebis uzrunvelmyofeli specialuri wesebi, romlebic
sistemuri riskisagan daicavs fasiani qaRaldebis saangariSsworebo
sistemebs. fasiani qaRaldebis bazarTan mimarTebaSi aRniSnuli wesebi
uzrunvelyofen, rom kontrahentis gakotrebis miuxedavad fasiani
qaRaldebis gadacemis davalebas iuridiuli Zala eqneba da igi
Sesruldeba, ganxorcieldeba mravalmxrivi CaTvlebi im sistemebSi,
romlebic CaTvlebis safuZvelze operireben da uzrunvelyofili iqneba
giravnobis sagnis daubrkolebeli realizacia.
finansur uzrunvelyofasTan dakavSirebuli RonisZiebebi – direqtiva
2000/47/EC
124
2.46 mocemuli direqtivis debulbebTan saqarTvelos kanonmdeblobis
SesabamisobaSi moyvana rekomendirebulia saSualo vadaSi. aRniSnulis
Sedegad unda aRmoifxvras uzrunvelyofis (giravnobis) xelSekrulebis
dadebasTan da giravnobis sagnis realizaciasTan dakavSierebuli
formalobebi, gakotrebis SemTxvevaSic ki. garda amisa aRiarebul unda
iqnes finansur kontraqtebTan dakavSirebuli riskis SemcirebisaTvis
aucilbeli iseTi samarTlebrivi meqanizmebi, rogoricaa Canacvleba,
marking-to-market (Rirebulebis bazris maCveneblebTan Sejereba) da
CaTvlebi.
3. daskvna da damatebiTi SeniSvnebi
saqarTvelos kanonmdeblobis evropul kanonmdeblobasTan harmonizaciis
procesSi, mxedvelobaSi unda iyos miRebuli is gansxvaveba, romelic
arsebobs saqarTvelos fasiani qaRaldebis bazris da evropuli qveynebis
fasiani qaRaldebis bazris ganviTarebis doneebs Soris. saqarTvelos
fasiani qaRaldebis bazari ganviTarebis sawyis etapze imyofeba. aqedan
gamomdinare saqarTvelos kompaniebis mier gamoSvebuli fasiani
qaRaldebi da investirebis SesaZleblobebi Zalian SezRudulia.
aRniSnuli damaxasiaTebeli Tvisebebi warmarTaven saqarTvelos fasiani
qaRaldebis kanonmdeblobis daaxloebas evropuli kavSiris Sesabamis
direqtivebTan. saqarTveloSi korporaciuli fasiani qaRaldebis
maregulirebeli kanonmdebloba miCneulia rogorc erT-erTi wamyvani
gardamavali ekonomikisaTvis. evrokavSiris direqtivebTan harmonizacia
xels Seuwyobs kanonmdeblobis Semdgom ganviTarebas maRali
gamWvirvalobis da investorTa interesebis dacvis principebze agebuli
evropuli gamocdilebis gaTvaliswinebiT. miuxedavad amisa, arsebobs
mTeli rigi konkretuli sakiTxebisa, romelTa gaTvaliswinebac
aucilebelia harmonizaciis procesSi.
investorTa sakompensacio sqemebis Seqmna miznad isaxavs bazarze mcire
investorebis minimaluri dacvis uzrunvelyofas. saerTaSoriso
praqtikaSi, faqtiurad, investorTa sakompensacio sqemebis ZiriTad
funqcias warmoadgens ara imdenad investorTa dacva aramed
investorebisaTvis sainvesticio firmis aqtivebis likvidaciiT
gamowveuli zaralis mTliani an nawilobrivi anazRaureba. es sqemebi
agebulia sainvesticio firmebis Senatanebze. Tumca qarTuli
sainvesticio firmebis gawevrianeba amgvar sakompensacio sqemebSi am
etapze naadrevad SeiZleba miviCnioT. amis mizezi imaSi mdgomareobs, rom
sqemaSi Senatanis gakeTeba gamoiwvevs firmis administraciuli xarjebis
gazrdas, xolo saqarTvelos ganuviTarebeli fasiani qaRaldebis bazris
pirobebSi amgvar firmebs mcire mogeba aqvT. miuxedavad amisa, momavalSi,
rodesac bazaris ganviTarebis done maT miscems mogebis gazrdis
saSualebas, aRniSnuli sqemebis Camoyalibeba gardauvali iqneba. es
meqanizmi iZleva mcire investoris minimaluri dacvis garantias
sainvesticio firmis warumateblobis SemTxvevaSi. aqedan gamomdinare es
125
gazrdis mosaxleobis ndobas fasiani qaRaldebis bazris mimarT da xels
Seuwyobs mis Semdgom ganviTarebas.
safondo birJis listingze fasiani qaRaldebis daSvebis wesebi,
salistingo detalebi da prospeqtebi miznad isaxaven gamWvirvalobis
donis amaRlebas adekvaturi da drouli angariSgebis saSualebiT.
saTanado angariSgebis meSveobiT, aseve xorcieldeba riskis kontroli.
dResdReobiT saWiro informaciis miiReba sajaro fasiani qaRaldebis
gamomSvebi kompaniisagan Znelia kompaniebSi angariSgebis dabali
disciplinis gamo. miuxedavad amisa, sazedamxedvelo organom unda
Caataros yvela saWiro RonisZieba (ZiriTadad axsna-ganmartebiTi)
saangariSgebo disciplinis donis amaRlebisaTvis, rac xels Seuwyobs
Sesabamisi kompaniebis zedamxedvelobis gaumjobesebas.
sabrokero kompaniebSi ori menejeris daniSvnasTan dakavSirebiT saWiroa
xazgasmiT aRiniSnos is faqti, rom es zomebi gazrdis sabrokero
firmebis administraciul xarjebs. aqedan gamomdinare, aRniSnuli, yovel
konkretul SemTxvevaSi, dakavSirebuli iqneba kompaniis finansur
mdgradobasTan. Tumca unda aRiniSnos isic, rom es gazrdis Sida
kontrolis dones sabrokero kompaniebSi. saerTaSoriso praqtikidan
gamomdinare, Sida kontroli aZlierebs nebismier finansur
maregulirebel meqanizms, Tumca aranairi maregulirebeli meTodologia
ar iZleva Sida kontrolis kraxisagan dacvis srul garantias.
investiciebi da kerZo sapensio fondebi axdenen mcire investorTa
Tanxebis akumulirebas. saqarTveloSi danazogebis done iseve rogorc
amgvari fondebis saimedooba dabalia. Sesabamisi kanonmdeblobis
Camoyalibebas, romelic moaxdens sainvesticio fondebis saqmianobis
regulirebas saqarTveloSi, SeuZlia mniSvnelovani roli iTamaSos
saimedoobis aRdgenaSi da sainvesticio fondebze moTxovnis
CamoyalibebaSi. danazogebis akumulireba, Tavis mxriv, xels Seuwyobs
saqarTvelos finansuri bazris saSualo da grZel-vadiani finansuri
instrumentebis ganviTarebas.
safinanso dawesebulebebis fulis gaTeTrebis miznebisaTvis gamoyenebis aRkveTis RonisZiebebi
1. Sesavali
1.1 bolo aTi wlis ganmavlobaSi saerTaSoriso safinanso institutebis
da wamyvani industriuli qveynebis gansakuTrebuli Zalisxmeva
mimarTulia ukanono saqmianobiT (iaraRiT, narkotikuri nivTierebebiT,
prostituciiT vaWrobiT da sxv.) miRebuli fuladi saxsrebis ara marto
damalvis, aramed am saxsrebiT danaSaulebrivi saqmianobis da terorizmis
dafinansebis winaaRmdeg brZolisaken. am viTarebaSi, saqarTveloSi e.w.
`fulis gaTeTrebis” aRkveTis Sesaxeb kanondeblobis SemuSavebis da
Sesabamisi RonisZiebebis gatarebis mcdeloba exmaureba msoflioSi
arsebul tendenciebs. garda amisa, Cvens qveyanaSi, sadac oficialuri
126
statistkis mixedviT Crdilovani ekonomikis wili daaxloebiT 60
procents Seadgens, ukanono Semosavlis legalizaciis winaaRmdeg
brZolis problemebze muSaoba Zalze aqtualuria. garada amisa,
saqarTvelo, misi geopolitikuri mdgomareobis gaTvaliwienbiT, erT-erT
`mimzidvel” adgilad SeiZleba iqces fulis `gamTeTreblebisTvis”. erTi
mxriv, saqarTvelo evropisa da aziis gadakveTaze mdebareobs da swored
am mimarTulebiT moZraobs iaraRis da narkotikebis nakadebi. meore mxriv,
saqarTvelos iurisdiqciaSi myofi afxazeTis avtonomiuri respublika da
e.w. samxreT oseTis regioni centraluri xelisuflebis kontrols ar
eqvemdebareba da amave dros kontrabandis keras warmoadgens. aseve sustia
kontrolis meqanizmebi qveynis danarCen teritoriaze.
saqarTvelos, rogorc evropis sabWos wevr qveyanas, romelic miuerTda
evropis sabWos 1990 wlis konvencias `fulis gaTeTrebis, danaSaulebrivi
saqmianobis Sedegad mopovebuli Semoasvlebis moZiebis, amoRebisa da
konfiskaciis Sesaxeb” (strasburgis konvencia), nakisri aqvs valdebuleba
Seqmnas ukanono Semosavlebis legalizaciis winaaRmdeg brZolis sferoSi
prevenciuli sakanondeblo baza da gaataros Sesabamisi RonisZiebebi.
aRniSnuli sakanonmdeblo bazis Seqmna agreTve saerTaSoriso savaluto
fondis rekomendaciaa (moTxovnaa).
aRniSnuli garemoebebis gaTvaliswinebiT Sesabamisi uwebaTaSorisi
komisiis mier momzadda kanonproeqti `ukanono Semosavlebis
legalizaciis aRkveTis Sesaxeb” da sakanonmdeblo cvlelebebis paketi.
kanonproeqtis SemuSavebisas nawilobriv gaTvaliswinebuli iyo, rogorc zemoaRniSnuli konvenciis debulebebi, ise FATF-is 40 rekomendacia da
1991 wlis 10 ivnisis 91/308/EEC direqtiva finansuri sistemebis fulis
gaTeTrebis mizniT gamoyenebis aRkveTis Sesaxeb.
1.2 seqtoruli qvejgufis mier, romelSic GEPLAC-is eqspertebTan erTad
monawileobdnen iusiticiis saministros, ekonomikis, mrewvelobisa da
vaWrobis saministros, finansTa saministros da erovnuli bankis
warmomadgenlebi, Seswavlil iqna direqtivis 91/308/EEC da strasburgis konvenciis moTxovnebi da momzadda kanonproeqtis aRniSnul aqtebTan
SedarebiTi analizi, romelmac kanonproeqtis mTeli rigi xarvezebi da
Seusabamobebi gamoavlina. am sferoSi saqarTvelos kanondeblobis
evropis kanondeblobasTan harmonizacia xels Seuwyobs fulis
gaTeTrebis winaaRmdeg brZolis meqanizmebis efeqtian amoqmedebas -
fulis gaTeTrebis yvela SesaZlo gzebis gadaketvas, gaTeTrebis
mcdelobis droul gamovlenas da aRkveTas da rac mTavaria, saSualebas
miscems Sesabamis organoebs ar dauSvan danaSaulebrivi gziT SeZenili
qonebis gankargva da uzrunvelyon misi saxelmwifosaTvis gadacema. xolo
am RonisZiebebis ufro masStaburi Sedegi ki is iqneba, rom moxdeba
Crdilovani seqtoridan fulis gadineba legalur seqtorSi.
2. rekomendaciebi da sakanonmdeblo cvlilebebis argumentacia
127
2.1 kanonproeqts cnebaTa ganmartebebis nawilSi daematos `arasabanko
safinanso dawesebulebis” cneba, romlis qveSac gaerTiandeba sadazRvevo
kompaniebi, fasiani qaRaldebis bazris regulirebadi monawileebi,
koleqtiuri sainvesticio dawesebulebebi (sainvesticio fondebi) da
dawesebulebebi, romelTa ZiriTad saqmianobas warmoadgens `komerciuli
bankebis saqmianobis Sesaxeb” kanonis me-20 muxlis 1 nawilis b-T da k
punqtebSi CamoTvlili erTi an meti saqmianoba an safinanso-salizingo
saqmianoba. (direqtivis 91/308/EEC muxli 1(b)).
finansuri monitoringis ganmaxorcilebeli pirebis CamonaTvalSi
gadamcvleli punqtebis, sadazRvevo kompaniebis da fasiani qaRaldebis
bazris regulirebadi monawileebis nacvlad dafiqsirdes arasabanko
safinanso dawesebuleba. (direqtivis 91/308/EEC muxli 2a(2))
imisaTvis, rom ukanono fulis legalizaciis aRkveTis RonisZiebebma
realuri da qmediTi Sedegi gamoiRos, metad mniSvnelovania sworad
ganisazRvros pirTa wre, romelzec kanonproeqtiT gaTvaliswinebuli
valdebulebebi gavrceldeba. Tanamedrove msoflioSi dagrovili
gamocdileba, gviCvenebs, rom safinanso institutebs fulis gaTeTrebis
miznebisaTvis gamoyenebis didi riski axasiaTebs. amasTan safinanso
institutis cneba garda bankebis, sadazRvevo konpaniebis da fasini
qaRladebis brokerebisa bevrad ufro farToa da mraval iseT instituts
moicavs, romelic kanonproeqtiT gaTvaiswinebuli ar aris, magaliTad:
koleqtiuri sainvesticio dawesebulebebi, safianso salizingo kompaniebi,
fuladi gzavnilebis dawesebulebebi da mravali sxva instituti, romlis
saqminobis ZiriTad sagans esa Tu is finansuri momsaxureba warmoadgens.
kanonproeqtis amgvari vakuumi gasagebicaa, vinaidan saqarTvelos
finansuri bazris ganviTareba ar Seesabamiseba evropis finansuri bazris
ganviTarebis dones, da kanonproeqti ar moicavs bazris ararsebul
subiqtebs. Tumca axlo momavalSi gamoricxuli ar aris bazarze aseTi
subieqtebis gamoCena (zogierTi maTgani ukve faqtiurad funqcionirebs
kidec mag. mikro da saSualo sesxebis gamcemi dawesebulebebi e.w.
lombardebi), xolo kanonproeqtSi arsebulma vakuuma isini SesaZloa
fulis gamTeTreblebis `TavSesafrad” aqcios.
2.2 finasuri monitroingis ganmaxorcielebli pirebis CamonaTvals
daematos auditorebi, damoukidebeli buRaltrebi, sagadasaxado
konsultantebi da iuridiuli profesiis damoukidebeli pirebi, rodesac
es ukanasknelni konsultacias uweven klientebs Semdeg sakiTxebTan
dakavSirebiT:
a. daxmarebas uweven TavianT klientebs garigebaTa dagegmvasa da
SesrulebaSi:
- uZravi qonebis an samewarmeo sazogadoebis yidva-gayidvasTan
dakavSirebiT;
- klientis fulis, fasiani qaRaldebis an sxva aqtivebis marTvasTan
dakavSirebiT;
- sabanko, Semnaxveli da fasiani qaRaldebis angariSebis gaxsnasa da
marTvasTan dakavSirebiT;
128
- kompaniis dafuZnebis, funqcionirebisa da marTvisTvis aucilebeli
Senatanebis organizebasTan dakavSirebiT;
- trastebis, kompaniebis an msgavsi struqturebis dafuZnebasTan,
funqcionirebasa da marTvasaTan dakavSirebiT.
b. an klientis saxeliT da mis interesebSi monawileoben raime finansur
an uZrav qonebasTan dakavSirebul garigebaSi. (direqtivis 91/308/EEC muxli
2a(3)(4)(5)).
fulis gaTeTrebis ukve Camoyalibebuli saerTaSoriso praqtika
cxadyofs, rom fulis gamTeTreblebi, finansuri konsultaciisaTvis _ Tu
rogor SeniRbon ukanono Semosavlebi _ rogorc wesi, zemoaRniSnuli
profesiis pirebs mimarTaven. amdenad, am saxis konsultantebi fulis
gaTeTrebis rTuli sqemebis aucilebel elementebs warmoadgenen.
SesaZloa, saqarTveloSi dRvandel etapze aRniSnuli profesiuli
saqmianoba fulis gaTeTrebis kuTxiT maRali riskis matarebeli ar iyos,
magram Tu gaviTvaliswinebT bazris swraf ganviTarebas, aRniSnuli
problema SesaZloa sul male dadges dRis wesrigSi.
2.3 kanoproeqtSi mkafiod unda iyos Camoyalibebuli moTxovna, romlis
Tanaxmadac monitoringis ganmaxorcielebelma dawesebulebam
klientis/xelSekrulebis mxaris identifikacia unda ganaxorcielos:
- masTan (grZelvadiani) saqmiani urTierTobebis damyarebisas;
- masTan erTjeradi garigebis dadebisas im SemTxvevaSi Tu garigebis
Tanxa dadgenil zRvars aRemateba (15 000 evros).
(direqtivis 91/308/EEC muxli 3(1)(2))
aRniSnuli debulebis arsi imaSi mdgomareobs, rom dawesebulebam
klientis identifikacia aucileblad unda moaxdinos masTan saqmiani
urTierTobebis damyarebisas, rac gulisxmobs grZelvadian, araerTjerad
urTierTobas, mag. sabanko angariSis gaxsna, sadazRvevo xelSekrulebis
gaformeba, fasiani qaRaldebis angariSis gaxsna da sxv. es debuleba
ganamtkicebs princips `icnobde sakuTar klients” (know your customer), romelsac unda icavdes monitoringis ganmaxorcielebeli dawesebuleba
(ZiriTadad es Seexeba sabanko da arasabanko safinanso dawesebulebebs da
sxvadasxva saxis konsultantebs). am principis dacva uzrunvelyofs
dawesebulebis mier iseTi finansuri operaciis amocnobas, romelic
mocemuli klientisaTvis damaxasiaTebeli (tipiuri) ar aris da
Sesabamisad saeWvod gamoiyureba da iqonios saWiro Canawerebi da
dokumntebi, romelic xels Seuwyobs gamoZiebis warmoebas.
rac Seexeba garigebis Tanxis odenobas, igi piris identifikaciis
valdebulebis warmoSobisaTvis ganmsazRvrelia mxolod erTjeradi
garigebis SemTxvevaSi, e.i. ara yvela eraTjeradi garigeba eqvemdebareba
identifikacias, aramed mxolod did TanxasTan dakavSirebuli (15 000
evros zeviT).
2.4 identifikaciis valdebulebidan SeiZleba daSvebul iqnes gamonaklisi
sadazRvevo kompaniis mier gacemul sadazRvevo polisebTan dakavSirebiT,
129
rodesac nebismieri wlisaTvis periodulad gadasaxdeli sadazRvevo
premiis Tanxa an Tanxebi ar aRemateba 1 000 evros an rodesac erTjeradi
premiis odenoba ar aRemateba 2 500 evros. Tu Sesabamisi wlisaTvis
periodulad gadasaxdeli premiis Tanxa imdenad gaizrdeba, rom
gadaaWarbebs dadgenil zRvars - 1000 evros, identifikaciis valdebuleba
gavrcelebul unda iqnes. (direqtivis 91/308/EEC muxli 3(3))
aRniSnuli gamonaklisi imiTaa ganpirobebuli, rom am odenobis premiebi
fulis gaTeTrebis TvalsazrisiT metad dabali riskis matarebelia da
vinaidan identifikaciis proceduris Catareba garkveul xarjebsa da
ZalisxmevasTanaa dakavSirebuli, gamarTlebuli ar iqneba maTi sruli
moculobiT gavrceleba aseT dabalriskian garigebebze.
2.5 identifikaciis valdebulebidan SeiZleba daSvebul iqnes gamonaklisi
agreTve sapensio sqemebis sadazRvevo polisiebTan dakavSirebiT,
romlebic gacemulia SromiTi xelSekrulebis an dazRveulis dasaqmebis
safuZvelze, im pirobiT rom aseTi polisebi ar Seicavs damzRvevis mier
xelSekrulebis vadamde Sewyvetis uflebas (surrender clause15) da ar
SeiZleba gamoyenebul iqnes, rogorc uzrunvelyofis saSualeba.
(direqtivis 91/308/EEC muxli 3(4)).
iseve rogorc me-3 punqtSi miTiTebuli sadazRvevo urTierToba
aRniSnuli saxis urTierTobac mcire riskis materebelia fulis
gaTeTrebis TvalsazrisiT da zedmeti xarjebis Tavidan asacileblad
mizanSewonili iqneba am gamonaklisis gaTvaliswineba kanonproeqtSi.
2.6 kazinoebma unda moaxdinon yvela klientis identifikacia, romelic
yidulobs an yidis 1000 evros (Sesabamisi ekvivalntis larebSi) da meti
Rirebulebis saTamaSo monetebs. (direqtivis 91/308/EEC muxli 3(5)).
kazino, TamaSebis intensiuri, swrafi da naRd fulze damyarebuli
xasiaTidan gamomdinare, agreTve kazinos mier klientisaTvis
SeTavazebuli finansuri momsaxurebebis farTo speqtris (sadepozito da
sakredito angariSebis gaxsna, saxsrebis gadaricxva da sxva)
gaTvaliwinebiT, gansakuTrebiT mimzidveli da daucvelia fulis
gaTeTrebis mizniT manipulirebisaTvis. swored amitom, evrogaerTianebis
bevr wevr–qveyanaSi kazinoebi eqvemdebareba saxelmwifo zedamxedvelobas,
romelic gulisxmobs yvela piris registraciasa da identifikacias,
romelic Sedis kazinoSi miuxedavad mis mier SeZenili monetebis
odenobisa. vinaidan saqarTveloSi aRniSnuli wesi ar moqmedebs,
mizanSewonilia identifikaciis valdebulebis dakisreba klientze,
romelic SeiZens an gayidis sul mcire 1000 evros (eqvivalentis larebSi)
Rirebulebis monetebs, rac Seexeba naklebi Rirebulebis monetebis
SeZenas fulis gaTeTrebis TavlsazrisiT is nakleb riskiania.
15 DgrZelvadiani sicocxlis dazRvevis xelSekrulebiT mxareebi SeiZleba SeTanxmdnen, rom
damzRvevis mier xelSekrulebis vadamde Sewyvetis SemTxvevaSi mas aunazRaurdeba
gadaxdili sadazRvevo Senatanebis rezervis nawili.
130
2.7 monitoringis ganmaxorcielbel pirebs identifikaciis valdebuleba
unda daekisroT im SemTxvevaSic, rodesac garigebis Tanxa zemoT
dadgenil zRvrebze naklebia, Tu arsebobs eWvi fulis gaTeTrebis
Sesaxeb. (direqtivis 91/308/EEC muxli 3(8)).
kanonproeqtis Tanaxmad monitoringis ganmaxorcielebl pirebs klientis
identifikaciis movaleoba ekisrebaT, mxolod im SemTxvevaSi Tu
monitorings daqvemdebarebuli garigebis Tanxa dadgenil zRvarze metia.
amdenad, miuxedavad imisa, rom garigeba SeiZleba aSkarad atarebdes
fulis gaTeTrebis niSnebs, monitoringis ganmaxorcielebl pirebs ar
evalebaT garigebis monawile pirTa identifikacia da Sesabamisad
finansuri monitoringis samsaxurisaTvis Setyobinebis miwodeba, Tu
garigebis Tanxa dadgenil zRvarze naklebia. aRniSnuli debuleba
mniSvnelovnad Seasustebs fulis gaTeTrebis winaaRmdeg brZolis
meqanizmebs, vinaidan saSualebas miscems fulis gamTeTreblebs sxvadasxva
xrikebis saSualebiT warmatebulad aaridon Tavi identifikaciis da
monitoringis RonisZiebebs, magaliTad uanono Semosavlebis danawevrebis
(structuring) da maTi sxadasxva dawesebulebebSi gadanawilebis gziT, ise
rom monitorings daqvemdebarebuli garigebisaTvis dadgenili zRvari
miRweuli ar iqneba.
2.8 monitoringis ganmaxorcielebeli pirebi ganTavisuflebul unda iqnen
iseTi klientis/xelSekrulebis mxaris identifikaciis valdebulebisagan,
romelic warmoadgens sabanko dawesebulebas. (direqtivis 91/308/EEC muxli
3(9))
vinaidan komerciuli bankebi eqvemdebarebian specilur regulirebasa da
zedamxedvelobas, rac moicavs maTze detaluri licenzirebis
procedurisa da fulis-gaTeTrebis sawinaaRmdego RonisZiebebis sruli
moculobiT gavrcelebas (yovelive es ki unda gamoricxavdes fulis
gaTeTrebis miznebisaTvis maTi gamoyebenis SesaZleblobas),
mizanSewonilia, rom maT, rogorc klintTa/garigebis mxareTa, mimarT
Sesabamisi identifikaciis procedurebi ar ganxorcieldes.
2.9 kanonproeqti unda uzrunvelyofdes, rom monitoringis
ganmaxorcilebeli pirebi gaatareben yvela saWiro da adekvatur
RonisZiebas, romelic aucilebelia im did riskis Tavidan
acilebisaTvis, romelic dakavSirebulia klientis fizikuri daswrebis
gareSe masTan saqmiani urTierTobebis damyarebasa Tu garigebis
dadebasTan (e.w. non face-to-face garigebebi). aseTma RonisZiebebma unda
uzrunvelyos momxmareblis vinaobis dadgena, magaliTad Semdegi
saSualebebiT: damatebiTi dokumenturi mtkicebulebis moTxovnis gziT;
damatebiTi RonisZiebebis gatarebiT, romlebic uzrunvelyofs
warmodgenili dokumentebis Semowmebas da dadasturebas; an imis
moTxovniT, rom garigebasTan dakavSirebuli pirveli angariSsworeba
ganxorcieldes sabanko dawesebulebaSi klientis saxelze gaxsnili
angariSis meSveobiT. (direqtivis 91/308/EEC muxli 3(11)).
131
safinanso seqtoris swrafi ganviTareba, rasac Tan erTvis mzardi
teqnologiuri progresi, saSualebas aZlevs dawesebulebebs gauwion
momxmareblebs momsaxureba, maTi fizikuri daswrebis gareSe, magaliTad,
internetis, bankomatis, satelefono sabanko momsaxurebis da sxva
saSualebebiT. aRniSnuli saxis momsaxurebebi sul ufro da ufro
masStabur saxes iZens, da vinaidan aseT avtomatizirebul da
dematerializirebul operaciebs gansakuTrebuli siswrafe, nebismieri
adgilidan xelmisawvdomoba da naklebi gamWvirvaloba axasiaTebs, es
fulis gaTeTrebis metad xelsayrel saSualebad SeiZleba iqces. swored
amitom gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba aseTi tipis garigebebs da
aucilebelia speciluri adeqvaturi zomebis miReba maTTan dakavSirebuli
fulis gaTeTrebis maRali riskis Tavidan acilebisaTvis. es zomebi
SeiZleba sxvadasxva saxis RonisZiebebSi gamoixatebodes, mag: yvela axali
klientisaTvis, romelic gansazRvrul kategoriaSi eqceva (magaliTad,
romlTa aqtivebic garkveul zRvars aRemateba an iseTi saxelmwifos
moqalaqeTaTvis, romelic fulis gaTeTrebis maRali riskis zonadaa
miCneuli) dawesdes identifikaciisaTvis maTi fizikuri daswrebis
moTxovna; SemuSavdes srulyofili kiTxvari angariSis gaxsnis
gancxadebis formiT, romelic saSualebas miscems dawesebulebas meti
informacia miiRos momxmareblis Sesaxeb da sxv.
2.10 erTmaneTisagan unda gaimijnos garigebasTan dakavSirebuli
mtkicebulebebis da klientis identifikaciasTan dakavSirebuli
mtkicebulebebis Senaxvis vada da am ukanasknelis Senaxvis vadis aTvla
klientTan urTierTobis Sewyvetis momentidan ganisazRvros (rogorc es
komeciuli bankebisaTvis aris dadgenili). (direqtivis 91/308/EEC me-4
muxli).
winamdebare dokumetis 2.3 punqtSi Camoyalibebuli rekomendaciis
gaTvaliwinebis SemTxvevaSi, romlis Tanaxmadac dawesebulebas klientis
identifikaciis valdebuleba daekisreba masTan grZelvadiani saqmiani
urTierTobebis damyarebisas, kanonproeqtSi avtomaturad unda
ganisazRvros moTxovna, romlis Tanaxmadac dokumentebis Senaxvis
xuTwliani vada aiTvleba am urTierTobis Sewyvetis momentidan.
2.11 notariusebi, iuridiuli profesiis damoukidebeli pirebi, auditorebi
da gare (damoukidebeli) buRaltrebi SeiZleba ganTavisuflebul iqnan
finansuri monitoringis samsaxurisaTvis im informaciis miwodebis
valdebulebisagan, romelic maT miiRes klientisagan an klientis Sesaxeb
misi samarTlebrivi mdgomareobis gamyarebisas an dacvis an
warmomadgenlobis uflebis ganxorcielebisas sasamrTlo warmoebaSi an
warmoebasaTan dakavSirebiT, maT Soris rCevis micemisas sasamrTlo
warmoebis dawyebasa Tu Tavis aridebasTan dakavSirebiT, miuxedavad imisa
informacia miRebul iqna warmoebis dawyebamde, misi msvlelobisas Tu
dasrulebis Semdgom. (direqtivis 91/308/EEC muxli 6(3)).
evrokavSiris mraval wevr-qveyanaSi damkvidrebuli profesiuli eTikis
normebis Tanaxmad notariusebis, advokatebis da sxva konsultantebis
mier klientis samarTlebrivi mdgomareobis gamyarebasa da sasamrTlo
132
warmoebaSi mis warmomadgenlobasTan dakavSirebiT miRebuli infromacia
warmoadgens profesiuli saidumloebis sagans. amdenad, am pirTa
profesiuli eTikis normebTan SeuTavsebelia maTTvis zemoaRniSnuli
informaciis miwodebis valdebulebis dakisreba, garda im SemTxvevisa,
rodesac maTTvis cnobilia, rom maTi momsaxureba (konsultacia) fulis
gaTeTrebis miznebs emsaxureba.
2.12 monitoringis ganmaxorcilebel pirebs unda daekisros movaleoba,
Tavi Seikavon garigebis ganxorcielebisagan, rodesac maTTvis cnobilia,
rom garigebas kavSiri aqvs ukanono Semosavlebis legalizaciasTan an
arsebobs amis eWvi, manam sanam isini Sesabamis informacias ar miawvdian
finansuri monitoringis samsaxurs; finansuri monitoringis samsaxurs
unda mieniWos ufleba, miTiTeba misces monitoringis ganmaxorcielebel
pirs ar ganaxorcielos (SeaCeros) garigeba; Tu garigebis
ganxorcielebisagan, romelic fulis gaTeTrebis eWvs iwvevs, Tavis
Sekaveba SeuZlebelia an aman SeiZleba CaSalos garigebis monawileTa
dakavebis RonisZieba, monitoringis ganmaxorcilebelma pirebma
Setyobineba finansuri monitoringis samsaxurSi unda gaakeTos
dauyovnebliv garigebis ganxorcielebis Semdgom. (direqtivis 91/308/EEC me-7 muxli).
direqtivis aRniSnuli moTxovnis asaxva kanonproeqtSi mizanSewonili
iqneba, vinaidan metad mniSvnelovania fulis gaTeTrebis mcdelobis
gamovlena da misi aRkveTa adreul etapze, manam, sanam garigeba ukve
ganxorcielda, vinaidan es mniSvnelovnad gaadvilebs ukanono
Semosavlebis CamorTmevasTan dakavSirebul RonisZebebs, rac garigebis
ganxorcielebis Semdgom SesaZloa SeuZlebelic ki gaxdes.
direqtivis imperatiuli moTxovnaa, rom saeWvo garigebis ganxorcieleba
Sesabamis organos Setyobinebamde nebadarTul iqnes mxolod gamonaklis
SemTxvevaSi, amasTan direqtiva iTxovs, rom aseT gamonaklis SemTxvevaSi
Setyobineba gakeTdes dauyovnebliv, garigebis ganxorcielebis Semdgom.
kanonproeqtis Tanaxmad ki Setyobineba unda gakeTdes garigebis
ganxorcielebidan 48 saaTis ganmavlobaSi, rac sakmaod xangrZlivi
periodia, rac udavod xels SeuSlis danaSaulis aRkveTis RonisZiebebis
operatiul da efeqtian ganxorcielebas.
2.13 monitoringis ganmaxorcielebel pirebs unda daekisros movaleoba ar
gaamJRavnon saeWvo garigebasTan dakavSirebiT finansuri monitoringis
samsaxurisaTvis Setyobinebis miwodeba ara marto garigebaSi monawile
pirebTan aramed nebismier mesame pirTan. (direqtivis 91/308/EEC muxli 8(1))
kanonproeqtSi aRniSnuli debulebis gaTvaliswineba Tavidan agvacilebs
mesame pirTa meSveobiT informaciis arasasurvel gamJRavnebas da
Sesabamisad xels Seuwyobs fulis gaTeTrebis saqmis gamoZiebis
warmatebul ganxorcilebas.
2.14 informaciis gaumJRavneblobis valdebulebisagan SeiZleba
ganTavisuflebul iqnan notariusebi da iuridiuli profesiis sxva
damoukidebeli pirebi. (direqtivis 91/308/EEC muxli 8(2)).
133
aRniSnuli gamonaklisi gamarTlebulia am pirTa profesiuli eTikis
normebis gaTvaliwinebiT.
2.15 kanonmdebloba unda iTvaliwinebdes danaSaulebrivi gziT miRebuli
Semoasvlis an misi Rirebulebis eqvivalenturi qonebis konfiskacias.
(strasburgis konvenciis muxli 2.1).
naTelia, rom fulis gaTeTrebis ZiriTadi arsi da mizani danaSaulebrivi
gziT SeZenili fuladi saxsrebis dagroveba da misi dakanonebaa.
saerTaSoriso savaluto fondis monacemebiT msoflioSi yovelwliurad
600 miliardidan 1.5 trilionamde aSS dolaris odenobis Tanxebi
TeTrdeba. Ggarda damnaSavis dakavebisa da dasjisa fulis gaTeTrebis
sawinaaRmdebo RonisZiebebi mniSvnelovan ekonomikur mizans emsaxureba,
kerZod danaSaulebrivi gziT SeZenili qonebis CamorTmevas da misi
saxelmwifosaTvis gadacemas. Sesabamisad, fulis gaTeTrebis
sawinaaRmdego sistemis danergva konfiskaciis meqanizmis damkvidrebis
gareSe mniSvnelovnad Seasustebs aRniSnuli sistemis efeqtianobas.
3. daskvnebi da damatebiTi SeniSvnebi
saqarTveloSi fulis gaTeTrebis Sesaxeb kanonis miRebam SesaZloa
winaaRmdegobis grZnoba gamoiwvios fulis gaTeTrebis procesSi Cabmul
yvela jgufSi (gansakuTrebiT ki im SemTxvevaSi, Tu gaTvaliswinebuli
iqneba evropuli kavSiris direqtivis Sesabamisi debulebebi, vinaidan
isini moicaven pirTa gacilebiT ufro farTo wres). im zRvaris donis
miuxedavad, romlis zemoTac ganxorcielebuli garigebebi kontrolis
qveS eqceva, axal kanons SeiZleba mowinaaRmdegeebi gamouCndes. fulis
gaTeTrebis winaaRmdeg mimarTuli sistemebis mqone saxelmwifoebis
gamocdileba adasturebs, rom yovelTvis rodia SesaZlebeli fulis
gaTeTrebis yvela SemTxvevis da ofSoruli maqinaciebis gamovlena da
gakontroleba. droTa ganmavlobaSi fulis gamTeTreblebma daamtkices,
rom uaRresad didi gamomgonebluri niWiT arian dajildovebulni, raTa
Tavi aaridon fulis gaTeTrebis winaaRmdeg mimarTul RonisZiebebs.
Sesabamis samarTlebriv safuZvelze agebuli fulis gaTeTrebis
winaaRmdeg mebrZoli infrastruqturis arseboba mniSvnelovnad amcirebs
aseTi garigebebis raodenobas.
saerTaSoriso gamocdileba gviCvenebs, rom aucilbelia aRniSnul
problemaze drouli reagireba, vinaidan rac ufro Seferxdeba fulis
gaTeTrebis sawinaaRmdego zomebis miReba, miT ufro metad moikrebs
Zalas organizebuli danaSauli. rodesac qveynis komerciuli da
finansuri seqtorebi organizebuli danaSaulis kontrolis sferod
aRiqmeba, zaraldeba calkeuli finansuri dawesebulebebi da mkveTrad
mcirdeba ucxouri pirdapiri investiciebis moculoba. danaSaulebrivi
dajgufebebis ekonomikurma da politikurma zegavlenam SeiZleba
Seasustos socialuri wyoba, koleqtiuri eTikuri normebi, xolo
sabolood ki sazogadoebis demokratiuli institutebi.
134
da bolos, unda aRiniSnos, rom fulis gaTeTrebis winaaRmdeg mimarTul
sistemas uaRresad didi roli eniWeba. mniSvnelovanma RonisZiebam,
romelsac mxars dauWers mTavroba, unda gaaerTianos
samarTaldamcvelebi, finansuri xelisufleba da kerZo seqtori, raTa
finansurma dawesebulebebma TavianTi roli Seasrulon problemis
daZlevaSi. es ki gulisxmobs Sesabamisi organoebis monawileobas
finansuri garigebebis Sesaxeb Setyobinebis da klientebis identifikaciis
sistemebis da Canawerebis warmoebis standartebis SeqmnaSi. am mimarTebiT
Sesabamisi qarTuli kadrebis swavleba-momzadeba (romlebsac realurad
aranairi gamocdileba ar gaaCniaT) erT-erTi mTavari amocanaa qveyanaSi
ukanono Semosavlebis legalizaciis winaaRmdeg mimarTuli sistemis
damkvidrebis procesSi.
135
inteleqtualuri sakuTrebis uflebebi
1. Sesavali
1.1 seqtoris mimoxilva
saqarTveloSi sakmaod warmatebulad Camoyalibda sakanonmdeblo baza
inteleqtualuri sakuTrebis uflebebis sferoSi mravalmxriv doneze
inteleqtualuri sakuTrebis msoflio organizaciis wevri qveynebisaTvis
gansazRvrul moTxovnebTan SesabamisobaSi. vaWrobasTan dakavSirebuli
inteleqtualuri sakuTrebis uflebebis (TRIPs) SeTanxmeba, romelic
warmoadgens vaWrobis msoflio organizaciasTan dadebuli SeTanxmebebis
nawils, ayalibebs minimalur moTxovnebs inteleqtualuri sakuTrebis
yvela uflebaze – saavtoro da momijnave uflebebze, sasaqonlo niSnebze,
geografiul aRniSvnebze, samrewvelo nimuSebze, patentebze da
integraluri mikrosqemebis topologiebze. SeTanxmebis Tanaxmad,
saerTaSoriso samarTlis ori fundamentaluri principi, erovnuli reJimi
da upiratesi xelSewyobis reJimi vrceldeba inteleqtualuri sakuTrebis
sferozec. 2000 wlis ivnisSi saqarTvelos vaWrobis msoflio
organizaciaSi gawevrianebis safuZvelze, qveynis kanonmdebloba
SesabamisobaSi unda iyos inteleqtualuri sakuTrebis sferoSi vaWrobis
msoflio organizaciis debulebebTan, msgavsad evrogaerTianebisa da
wevri saxelmwifoebisa, romlebmac es ganaxorcieles urugvais raundis
Semdgom SeTanxmebebis xelmoweris gziT.
evrokavSirTan vaWrobasa da vaWrobasTan dakavSirebuli sakiTxebis
Sesaxeb Sualeduri xelSekrulebisa da partniorobisa da
TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebis dadebis Semdeg, saqarTvelom
ganacxada mzadyofna inteleqtualuri sakuTrebis uflebebis sferoSi
Tavisi kanonmdeblobis harmonizaciisa evrokavSiris kanonmdeblobasTan,
xuTwliani drois monakveTSi, romelic amoiwura 2002 wlis agvistoSi.
amasTanave, imave drois monakveTisTvis, saqarTvelom aiRo
inteleqtualuri sakuTrebis uflebebTan dakavSirebul saerTaSoriso
SeTanxmebebsa da konvenciebSi gawevrianebis valdebuleba.
partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb xelSekrulebis me-2 danarTis
I paragrafSi CamoTvlilia mravalmxrivi konvenciebi, romlebsac
saqarTvelo valdebulia miuerTdes partniorobisa da TanamSromlobis
Sesaxeb SeTanxmebis 42-e muxlis me-2 paragrafis Sesabamisad.
amJamad, saqarTvelo Semdegi saerTaSoriso SeTanxmebebis monawilea:
1. samrewvelo sakuTrebis dacvis parizis konvencia (Paris Convention for the Protection of Industrial Property);
2. literaturuli da mxatvruli nawarmoebebis dacvis bernis
konvencia (Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Works); 3. niSnebis saerTaSoriso registraciis Sesaxeb madridis
SeTanxmebis protokoli (Protocol Relating to the Madrid Agreement Concerning the International Registration of Marks)
136
4. SeTanxmeba sapatento kooperaciis Sesaxeb (Patent Cooperation Treaty).
5. saavtoro uflebebis Sesaxeb ismo-s SeTanxmeba (WIPO Copyright Treaty)
6. Sesrulebebisa da fonogramebis Sesaxeb ismo-s SeTanxmeba (WIPO Performances and Phonograms Treaty).
7. niSnebis registraciisaTvis saqonlisa da momsaxurebis
saerTaSoriso klasifikaciasTan dakavSirebuli nicis SeTanxmeba (Nice Agreement Concerning the International Classification of Goods and Services for the Purposes of the Registration of Marks) – saqarTvelos parlamentis 2002 wlis 10
oqtombris dadgenileba.
8. samrewvelo nimuSebis saerTaSoriso deponirebis Sesaxeb haagis
SeTanxmeba (Hague Agreement Concerning the International Deposit of Industrial Designs) - saqarTvelos parlamentis 2002 wlis 22 noembris dadgenileba.
9. budapeStis SeTanxmeba sapatento procedurebisaTvis
mikroorganizmebis deponirebis aRiarebis Sesaxeb (Budapest Treaty on the International Recognition of the Deposit of Microorganisms for the Purposes of Patent Procedure).
10. Semsruleblebis, fonogramis damamzadeblebis da samauwyeblo
organizaciaTa dacvis romis konvencia (Rome Convention for the Protection of Performers, Producers of Phonograms and Broadcasting Organizations).
11. adgilwarmoSobis dasaxelebebis dacvisa da maTi saerTaSoriso
registraciis Sesaxeb lisabonis SeTanxmebasTan (Lisbon Agreement for the Protection of Appellations of Origin and their International Registration)
sruldeba Sidasaxelmwifoebrivi procedurebi saqarTvelos
misaerTeblad saerTaSoriso konvencisTan mcenareTa axali saxeobebis
dacvis Sesaxeb (The International Convention for the Protection of New Varieties of Plants (UPOV).
1.2 qarTuli da evropuli kanonmdeblobebis Sedareba
saqarTvelos kanonmdeblobis Tanaxmad, inteleqtualuri sakuTrebis
uflebebis SemoqmedebiTi saqmianobis da dacvis Tavisuflebas
aregulirebs konstituciis 23-e muxli. avtorTa uflebebis dacvas
aregulirebs 1999 wlis ivnisSi miRebuli kanoni `saavtoro da momijnave
uflebebis Sesaxeb~. sasaqonlo, momsaxurebisa da koleqtiuri niSnebis
registraciasa da dacvasTan, agreTve maT gamoyenebasTan dakavSirebuli
urTierTobebi regulirdeba 1999 wlis maisis kanoniT `sasaqonlo niSnebis
Sesaxeb~. gamogonebebis dacvasTan da patentebis gacemasTan dakavSirebiT,
da aseve sasargeblo modelebTan da samrewvelo nimuSebTan dakavSirebiT,
samarTlebriv safuZvlebs awesrigebs saqarTvelos 1999 wlis TebervalSi
miRebuli `sapatento kanoni~. 1999 wlis ivnisis kanoni `saqonlis
adgilwarmoSobis dasaxelebisa da geografiuli aRniSvnis Sesaxeb~
aregulirebs saqonlis (momsaxurebis) adgilwarmoSobis dasaxelebisa da
geografiuli aRniSvnis registraciasTan, dacvasTan da gamoyenebasTan
dakavSirebul urTierTobebs. kanoni `inteleqtualur sakuTrebasTan
137
dakavSirebul sasazRvro RonisZiebaTa Sesaxeb~, romelic miRebul iqna
1999 wlis ivnisSi, sabaJo organoebs aniWebs specialur sasazRvro
RonisZiebaTa gamoyenebis uflebamosilebas inteleqtualuri sakuTrebis
uflebaTa darRveviT warmoebuli produqciis importirebisas an
eqsportirebisas. 1999 wlis ivnisis kanoni `integraluri mikrosqemis
topologiis Sesaxeb~ aregulirebs integraluri mikrosqemis topologiis
registracias, gamoyenebas da dacvasTan dakavSirebul urTierTobebs.
kanoni `seleqciuri miRwevebis dacvis Sesaxeb~, romelic miRebulia 1996
wlis oqtomberSi, icavs seleqcionerTa uflebebs saqarTveloSi.
miuxedavad imisa, rom saqarTvelos kanonmdebloba inteleqtualuri
sakuTrebis uflebebis seqtorSi jer kidev saWiroebs Semdgom
harmonizacias evrokavSiris kanonmdeblobasTan, igi metwilad
SesabamisobaSia evrokavSiris samarTlebriv dokumentebTan, maT Soris:
sabWos 1986 wlis 16 dekembris 87/54/EEC direqtivas
naxevargamtarebis topografiebis samarTlebrivi dacvis Sesaxeb;
sabWos 1991 wlis 14 maisis 91/250/EEC direqtivas kompiuteruli
programebis samarTlebrivi dacvis Sesaxeb;
sabWos 1992 wlis 19 noembris 92/100/EEC direqtivas sasyidliani da
usasyidlo qiravnobis uflebebis da inteleqtualuri sakuTrebis sferos
saavtoro uflebebisa da zogierTi momijnave uflebis Sesaxeb;
sabWos 1993 wlis 19 noembris 93/98/EEC direqtivas saavtoro da
momijnave uflebebis dacvis vadebis harmonizaciis Sesaxeb;
evroparlamentisa da sabWos 2001 wlis 22 maisis direqtivas
2001/29/EC saavtoro da momijnave uflebebis rigi aspeqtebis harmonizacias
sainformacia sazogadoebaSi;
evroparlamentisa da sabWos 2001 wlis 27 seqtembris direqtivas
2001/84/EC, romelic exeba xelovnebis originaluri nawarmoebis avtoris
uflebas nawarmoebis Semdgomi gayidvisas anazRaurebis miRebaze;
sasaqonlo niSnebis sabWos 1988 wlis 21 dekembris pirvel
direqtivas 89/104/EEC wevri qveynebis sasaqonlo niSnebTan dakavSirebuli
kanonebis daaxloebis Sesaxeb;
sabWos 1993 wlis 27 seqtembris direqtiva 93/83/EEC satelituri
mauwyeblobisa da kabeluri gadacemis mimarT gamoyenebuli saavtoro da
momijnave uflebebis zogierTi wesis koordinaciis Sesaxeb;
evroparlamentisa da sabWos 1996 wlis 11 martis 96/9/EC direqtiva
monacemTa bazebis samarTlebrivi dacvis Sesaxeb;
1997 wlis 24 ivnisis mwvane wigni gaerTianebis sapatento da evropis
arsebuli sapatento sistemis Sesaxeb;
evroparlamentisa da sabWos 1998 wlis 13 oqtombris 98/71/EC direqtiva samrewvelo nimuSebis samarTlebrivi dacvis Sesaxeb;
sabWos 1992 wlis 14 ivlisis 2081/92 reglamenti (EEC) sasoflo-
sameurneo produqciis da kvebis produqtebis geografiuli aRniSvnebisa
da warmoSobis dasaxelebis dacvis Sesaxeb;
sabWos 1994 wlis 22 dekembris 3295/94 reglamenti (EC), sadac
Camoyalibebulia gayalbebuli da saavtoro uflebebis darRveviT
138
damzadebuli saqonlis Tavisufal mimoqcevaSi gaSvebis, eqsportis da
reeqsportis akrZalvis RonisZiebebi;
sabWos 1992 wlis 14 maisis gadawyvetileba saavtoro da momijnave
uflebebis gaZlierebuli dacvis Taobaze;
wevri saxelmwifoebis warmomadgenlebis 1984 wlis 24 ivlisis
gadawyvetileba audiovizualur sferoSi mekobreobasTan brZolis
RonisZiebebis Taobaze.
inteleqtualuri sakuTrebis uflebebis zogierTi sfero saqarTvelos
kanonmdeblobis evrokavSiris kanonmdeblobasTan harmonizaciis pirveli-
rigis prioritetad aris miCneuli.
2. rekomendaciebi da argumentebi sakanonmdeblo qmedebisaTvis
inteleqtualuri, sawarmoo da komerciuli sakuTrebis dacvas eZRvneba
partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebis VI Tavis 42-e
muxli, romelic saqarTvelos akisrebs valdebulebas - gaagrZelos
inteleqtualuri, samrewvelo da komerciuli sakuTrebis uflebebis
dacva, raTa partniorobisa da TanamSromlobis SeTanxmebis ZalaSi
Sesvlidan xuTi wlis dasasrulisaTvis uzrunvelyos dacvis iseTive
xarisxi, romelic msgavsi iqneba evrokavSirSi arsebulisa, amgvari
uflebebis aRsrulebis efeqturi saSualebebis CaTvliT. rogorc
vaWrobis msoflio organizaciis wevri, saqarTvelos TRIPS-is SeTanxmebiT
evaleba dauyonebliv Seasrulos partniorobisa da TanamSromlobis
Sesaxeb SeTanxmebiT inteleqtualuri sakuTrebis uflebebis sferoSi
gaTvaliswinebuli valdebulebebi.
aqve unda aRiniSnos, rom vmo-s wevri qveynebis, inteleqtualuri
sakuTrebis msoflio organizaciis (ismo) damatebiTi moTxovnebisa da
rekomendaciebis, evrodireqtivebTan Semdgomi harmonizaciis, axal
saerTaSoriso SeTanxmebebTan SeerTebis, agreTve `saqpatentSi~ wlebis
ganmavlobaSi dagrovebuli gamocdilebis gaTvaliswinebiT, saWiro gaxda
saqarTvelos kanonmdeblobaSi garkveuli cvlilebebisa da damatebebis
Setana.
rekomendacia 2.1
`saavtoro da momijnave uflebebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni Semdgom
harmonizacias moiTxovs evrokavSiris Semdeg samarTlebriv aqtebTan:
a) sabWos 1992 wlis 19 noembris #92/100/EEC direqtiva inteleqtualuri
sakuTrebis sferoSi daqiravebis, Txovebisa da saavtoro uflebebis
momijnave zogierTi uflebebis Sesaxeb
direqtivis 1.3 muxliT avtorebisaTvis (nawarmoebebis mimarT),
SemsruleblebisaTvis (Sesrulebis Canaweris mimarT), fonogramis
139
damamzadeblebisaTvis (fonogramebis mimarT), audiovizualuri
nawarmoebis produserebisaTvis (filmebis pirveli fiqsaciis
mimarT) specialurad aris gaTvaliswinebuli mflobelobis
gadacemis ufleba Txovebis formiT.
amasTan, direqtivis miznebisaTvis, arsebuli ganmartebis Sesabamisad
`filmebis~ qveS moiazreba videogramac, rac aseve gasaTvaliswinebelia.
zemoaRniSnuli pirebis mimarT kanoniT pirdapir gaTvaliswinebuli ar
aris Txovebis ufleba, Tumca SesaZlebelia amis gaTvaliswineba
kanonproeqtSi. unda aRiniSnos, rom es ufleba, iseve rogorc gaqiravebis
ufleba, ar unda amoiwurebodes nawarmoebis an fonogramis samoqalaqo
brunvaSi CarTvis Sedegad.
b) sabWos 1993 wlis 27 seqtembris 93/83/EEC direqtiva satelituri
mauwyeblobis da kabeliT translaciis maregulirebeli saavtoro
uflebebsa da saavtoro uflebebis momijnave uflebebTan dakavSirebuli
garkveuli wesebis koordinaciis Sesaxeb
direqtivis me-9 muxli adgens, rom kabeliT retranslaciis SemTxvevaSi
saavtoro da momijnave uflebebiT daculi obieqtebis gamoyenebisaTvis
honorari unda Segrovdes mxolod qonebrivi uflebebis koleqtiur
safuZvelze mmarTveli organizaciebis mier.
kanonidan am SemTxvevaSi, iseve rogorc sxva SemTxvevebSi, calsaxad ar
gamomdinareobs, rom sakabelo organizaciebis mier gadacemaTa
retranslaciis SemTxvevaSi saavtoro da momijnave uflebebi unda
ganxorcieldes koleqtiuri marTvis sazogadoebebis mier. Sesabamisad,
kanonis calsaxad ganmartebis mizniT, SesaZlebelia me-18 muxlSi aisaxos
direqtivis moTxovna.
direqtivis me-12 muxlis Sesabamisad, `wevrma saxelmwifoebma unda
uzrunvelyon samoqalaqo an administraciuli samarTlis meSveobiT,
saTanadod, rom mxareebma keTilsindisierad daiwyon da warmarTon
molaparakebebi kabeliT translaciis nebarTvaze da ar aRkveTon an xeli
ar SeuSalon molaparakebas misaRebi dasabuTebis gareSe~, rac
SesaZlebelia specialurad uflebamosili organosaTvis, mxareTa
SeuTanxmeblobis SemTxvevaSi.
kanonis 21-e muxlis me-6 punqtsa da 52-e muxlis me-3 punqtis Sinaarsis
gaTvaliswinebiT SesaZlebelia zemoaRniSnuli uflebamosileba mieniWos
`saqpatents~.
g) evroparlamentisa da sabWos 2001 wlis 22 maisis #2001/29/EC direqtiva sainformacio sazogadoebaSi saavtoro da momijnave uflebebis zogierTi
aspeqtis harmonizaciis Sesaxeb
direqtivis 3.1 da 3.2 muxlis Sesabamisad, `wevrma saxelmwifoebma
avtorebi unda uzrunvelyon maTi nawarmoebebis sazogadoebisaTvis
140
xelmisawvdomobis uzrunvelyofis licenzirebis an akrZalvis
eqskluziuri uflebiT, sakabelo an radio saSualebebiT ise, rom
sazogadoebas xeli miuwvdebodes maT mier piradad arCeuli adgilidan
da xelsayrel dros. kerZod:
(a) Semsruleblebi _ nawarmoebis Sesrulebaze;
(b) fonogramebis mwarmoeblebisaTvis _ fonogramebze;
(g) filmebis pirveladi mwarmoeblebisaTvis _ filmebis dednebsa
da aslebze;
(d) samauwyeblo organizaciebisaTvis _ gadacemul programebze
miuxedavaT imisa, Tu rogor awarmoeben translirebas (sakabelo,
saeTero, Tu satelituri translirebis gziT).~
zemoT CamoTvlili ar aris gaTvaliswinebuli moqmedi kanoniT, magram
asaxulia kanonproeqtSi `saavtoro da momijnave uflebebis Sesaxeb
kanonSi cvlilebebisa da damatebebis Setanis Taobaze~.
direqtivis me-6 muxli iTvaliswinebs aparaturis, saqonlis an
komponentebis damzadebis, importis, gavrcelebis, gayidvis, gaqiravebis,
gayidvisa an gaqiravebis mizniT reklamirebis, an komerciuli miznebiT
mflobelobisagan an momsaxurebis gawevisagan adekvaturi samarTlebrivi
dacva, romelTa:
(a) reklamireba an bazarze gatana xdeba Tavidan nebismieri
efeqturi teqnologiuri zomebis acilebis mizniT.
direqtivis es moTxovnebi asaxulia kanonproeqtSi `saavtoro da
momijnave uflebebis Sesaxeb kanonSi cvlilebebisa da damatebebis
Setanis Taobaze~.
d) evroparlamentisa da sabWos 2001 wlis 27 seqtembris 2001/84/EC direqtiva xelovnebis originaluri nawarmoebis avtoris sasargeblod
xelaxali gayidvis uflebis Sesaxeb
direqtivis 1.2 muxlis Sesabamisad avtori anazRaurebis miRebis uflebiT
sargeblobs im SemTxvevaSic, rodesac nawarmoebis gayidva xdeba
profesionali Suamavlis meSveobiT da aramxolod `auqcionis, samxatvro
salonis, saxviTi xelovnebis galereis, maRaziis saSualebiT~ (citata
kanonis 20.2 muxlidan). amdenad, kanoni `sajaro gayidvis~ cnebis qveS ar
moiazrebs profesionali Suamavlis (fizikuri piris) meSveobiT
ganxorcielebul gayidvas.
e) saavtoro uflebebis Sesaxeb da Sesrulebebisa da fonogramebis
Sesaxeb ismo-s SeTanxmebebTan saqarTvelos mierTebis Semdeg saWiroa
Setanili garkveuli cvlilebebi rogorc terminologiis, aseve axali
ganmartebebis damatebis TvalsazrisiT.
141
saavtoro da momijnave uflebebis sferos mowesrigeba unda ganisazRvros
rogorc erT-erTi umniSvnelovanesi prioriteti.
sazogadod unda aRiniSnos, rom saavtoro da momijnave uflebebis
sferos mowesrigebis erT-erTi mTavari winapirobaa uflebebis koleqtiur
safuZvelze marTvis sazogadoebebis saqmianobisaTvis srulyoflili
samarTlebrivi bazis Seqmna da maTi organizaciul-teqnikuri
uzrunvelyofa. saqarTveloSi saavtoro da momijnave uflebebis
totaluri ugulvelyofis fonze aucilebelia, rom am sazogadoebebis
meSveobiT realurad daiwyos saavtoro honoraris Segroveba sxvadasxva
kategoriis mosargeblebTagan, upirveles yovlisa ki – mauwyeblobis
organizaciebisgan (televizia, radio da sxva). winaaRmdeg SemTxvevaSi,
realurad ver ganxorcieldeba ara marto adgilobrivi, aramed ucxoeli
avtorebis uflebebic, rac saqarTvelos mier nakisri erT-erTi
mniSvnelovani valdebulebaa.
unda aRiniSnos, rom ukve daiwyo arsebuli situaciis TandaTanobiTi
gamosworebis procesi. mimdinareobs molaparakebebi yvelaze msxvil tele-
radio kompaniebTan saavtoro honoraris odenobisa da gadaxdis wesis
Sesaxeb. `kavSirgabmulobisa da fostis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonSi
Setanili cvlilebebis Sesabamisad saavtoro da momijnave uflebebis
darRveva SeiZleba gaxdes mauwyeblobis licenziis CamorTmevis
safuZveli. Tbilisis saolqo sasamarTloSi izrdeba im davaTa ricxvi,
romlebic dakavSirebulia inteleqtualur sakuTrebasTan da kerZod,
saavtoro da momijnave uflebebTan.
mZime situaciaa fonogramebisa da videogramebis gavrcelebis sferoSic,
rac Tavis mxriv Sedegia kontrabanduli produqciis ukontrolo
Semotanisa da agreTve, qveynis SigniT arsebuli falsificirebuli
produqciis aralegaluri warmoebis arsebobisa. Sesabamisad, saWiroa
ufro efeqturi da aqtiuri RonisZiebebis ganxorcieleba
samarTaldamcavi da administraciuli organoebis mxridan.
Tumca unda aRiniSnos, rom fonogramebis mwarmoebelTa saerTaSoriso
federaciis (IFPI) mier mowodebuli informaciiT, saqarTveloSi ukve
gamoCndnen pirveli oficialuri distributorebi, romlebmac daiwyes
licenzorebuli fonogramebisa da videogramebis gavrceleba da
Sesabamisad gamoTqves mzadyofna TaviaTi uflebebis dasacavad.
am sferos mowesrigebis SemTxvevaSi miviRebT mniSvnelovan ekonomikur
efeqts. erTi mxriv, Tu moxerxda ukanono mimoqcevaSi myofi produqciis
(ZiriTadad fonogramebi, videogramebi, saxelmZRvaneloebi da sxva)
legalizeba da kanonier CarCoebSi moqceva, gaizrdeba sabiujeto
Semosavlebic. meore mxriv, saavtoro da momijnave uflebebis
mosargeblebTagan (tele-radio kompaniebi, sakoncerto da kino darbazebi,
Teatrebi da sxva) uflebebis koleqtiur safuZvelze marTvis
sazogadoebebis mier honoraris Sekrebis SemTxvevaSi, gaumjobesdeba
mecnierebisa da xelovnebis sferoSi dasaqmebul pirTa socialuri
142
mdgomareoba (radgan es Tanxa unda gadanawildes nawarmoebis avtorebze),
radgan isini miiReben Tavisi inteleqtualuri Sromis Sesabamis
anazRaurebas.
rekomendacia 2.2
`saqarTvelos sapatento kanonSi~ saWiroa harmonizirebul iqnes
iZulebiTi da oficialuri licenziebis gacemasTan dakavSirebuli
normebi, rac amave dros vmo-s zogierTi wevri qveynis moTxovnacaa.
cvlilebebi exeba agreTve sapatento eqspertizis farglebs, kerZod,
proeqti iTvaliswinebs eqspertizis SesaZleblobas sasargeblo modelisa
da samrewvelo nimuSis ganacxadebze `saqpatentSi~ arsebuli ganacxadebis
mimarT.
samrewvelo sakuTrebis obieqtebze (gamogoneba, sasargeblo modeli,
samrewvelo nimuSi, sasaqonlo niSani) uflebebis mopovebis proceduris
gamartiveba da xelsayreli garemos Seqmna didad ganapirobebs rogorc
adgilobrivi, ise ucxoeli ganmcxadeblebis dainteresebas miiRon damcavi
dokumenti (patenti, mowmoba) saqarTvelos teritoriaze, rac Tavis mxriv
erT-erTi mTavari winapirobaa ucxouri investiciebis mozidvisa da
Sesabamisi Semosavlebis zrdisa, maT Soris uflebebis mopovebasTan
dakavSirebuli Semosavlebis CaTvliT.
rekomendacia 2.3
seriozuli cvlilebebia gaTvaliswinebuli kanonSi `inteleqtualur
sakuTrebasTan dakavSirebul sasazRvro RonisZiebaTa Sesaxeb~16.
saqarTvelos sabaJoze situaciis gamosworeba unda CaiTvalos erT-erT
prioritetul mimarTulebad. rogorc ganviTarebuli qveynebis
gamocdileba gviCvenebs, sabaJo RonisZiebebi Zalze efeqturia
inteleqtualur sakuTrebaze uflebebis darRveviT warmoebuli
produqciis gamovlenisa da misi gavrcelebis aRkveTis saqmeSi, radgan
gacilebiT iolia erTad Tavmoyrili falsificirebuli saqoneli daakavo
sazRvarze, vidre qveynis SigniT, rodesac es tvirTi gaibneva mTel
teritoriaze.
magram am miznis misaRwevad saWiroa Sesabamisi samarTlebrivi bazis
Seqmna da sabaJo departamentis organizaciul-teqnikuri uzrunvelyofa.
kanonproeqtiT gaTvaliswinebuli cvlilebis mixedviT sabaJo
departamentTan iqmneba inteleqtualuri sakuTrebis obieqtebis reestri,
sadac nebismier dainteresebul uflebamflobels SeeZleba
daaregistriros sakuTari obieqti, moTxovos sabaJos SeaCeros uflebebis
darRveviT warmoebuli saqoneli da Seadaros SeCerebuli saqonlis
nimuSi originalTan. gaTvaliswinebulia agreTve tvirTis mflobelis
interesebis dacvis meqanizmi.
16 ix. rekomendaciebi sabajos qveTavSi.
143
saqarTvelos parlamentis mier am cvlilebebis miRebis SemTxvevaSi, unda
damtkicdes rigi kanonqvemdebare aqtebisa, romlebis moawesrigeben
uflebebis darRveviT warmoebuli tvirTis SeCerebasTan, inspeqtirebasa
da ganadgurebasTan dakavSirebul sabaJo procedurebs.
rekomendacia 2.4
muSaoba `saqonlis adgilwarmoSobis dasaxelebisa da geografiuli
aRniSvnebis Sesaxeb~ kanonis aRsrulebisaTvis seriozuli RonisZiebebis
ganxorcielebas moiTxovs.
mniSvnelovani nabijebi gadaidga `saqonlis adgilwarmoSobis
dasaxelebisa da geografiuli aRniSvnebis Sesaxeb~ kanonis
implementaciis mizniT. 2002 wlis TebervalSi saqarTvelos prezidentis
#88 brZanebiT damtkicda saqarTvelos Rvinis, Rvinis brendisa da
mineraluri wylis adgilwarmoSobis dasaxelebebis pirveli CamonaTvali,
Sesabamisi sfecifikuri zonebis miTiTebiT.
`saqonlis adgilwarmoSobis dasaxelebisa da geografiuli aRniSvnebis
Sesaxeb~ kanonisa da agreTve, `vazisa da Rvinis Sesaxeb~ kanonis
srulyofilad amoqmedebis mizniT, soflis meurneobisa da sursaTis
saministros mier momzadebulia da uaxloes momavalSi damtkicdeba rigi
kanonqvemdebare aqtebisa, romlebic Seexeba adgilwarmoSobis dasaxelebis
Seswavlis, dadgenis da maTi gamoyenebis Semdgomi kontrolis wesebs.
amave dros, soflis meurneobisa da sursaTis saministroSi unda
Camoyalibdes vazisa da Rvinis sferos maregulerebeli axali organo,
romelmac dargis kompetentur samecniero-kvleviT institutebTan erTad
unda ganaxorcielos adgilwarmoSobis dasaxelebis dadgenasTan
dakavSirebuli samuSaoebi, ganaxorcielos permanentuli kontroli
warmoebis mTel procesze da gansazRvros im mewarmeTa wre, romlebsac
miecemaT ufleba am dasaxelebis gamoyenebisa.
analogiuri sqema praqtikulad ukve muSaobs mineralur wyalTan
dakavSirebiT da Sesabamisi procedurebis dasrulebis da kontrolis
meqanizmis Camoyalibebis Semdeg soflis meurneobisa da sursaTis
saministro daaregulirebs mineraluri wylis adgilwarmoSobis
dasaxelebebis gamoyenebasTan dakavSirebul urTierTobebs.
saqonlis adgilwarmoSobis dasaxelebisa da geografiuli aRniSvnebis
Sesaxeb` kanonis Seabamisad, monacemebi saqonlis adgilwarmoSobis
dasaxelebebisa da geografiuli aRniSvnebis registraciis Taobaze,
agreTve im pirTa Sesaxeb, romlebsac mieniWebaT am dasaxelebaTa
gamoyenebis ufleba, Sedis saqpatentis` reestrSi, sadac xdeba mTeli am
informaciis Tavmoyra da gadamuSaveba.
sayovelTaod cnobilia ukiduresad mZime situacia qarTuli saxelebiT
ukanonod niSandebuli saqonlis gavrcelebasTan dakavSirebiT,
144
gansakuTrebiT dsT-s sivrceze da yofil sabWoTa banakis qveynebSi, ris
gamoc saqarTvelo yovelwliurad kargavs uzarmazar Semosavlebs.
magram saerTaSoriso doneze saqarTvelos adgilwarmoSobis
dasaxelebebis dacvisaTvis konkretuli qmedebebis ganxorcielebamde,
Cveni upirvelesi amocanaa qveynis SigniT movawesrigoT am saxelebis
gamoyenebasTan dakavSirebuli urTierTobebi.
aRniSnuli sakiTxebis gadawyveta xels Seuwyobs maRalxarisxovani Rvinis,
brendisa da mineraluri wylis warmoebis ganviTarebas da saSualebas
mogvcems, upirveles yovlisa qveynis SigniT davadginoT, Tu vin aris
uflebamosili gamoiyenos adgilwarmoSobis dasaxelebebi da am
informaciis safuZvelze daviwyoT konkretuli qmedebebi sxva qveynebTan
urTierTobaSi Cveni dasaxelebebis samarTlebrivi dacvis TvalsazrisiT.
saqarTvelosTvis, rogorc Rvinis, brendisa da mineraluri wylis
mwarmoebeli qveynisTvis, sadac istoriulad Camoyalibda tradicia
saqonlis geografiuli adgilis saxeliT moniSvnisa, gansakuTrebuli
mniSvneloba aqvs adgilwarmoSobis dasaxelebisa da geografiuli
aRniSvnebis dacvis sistemis Camoyalibebas da Sesabamisi warmoebis
ganviTarebas.
imis gaTvaliswinebiT, rom adgilwarmoSobis dasaxelebis produqciis
warmoeba uSualod mibmulia Sesabamis geografiul adgilTan, iqmneba
yvela winapiroba regionebSi adgilobrivi warmoebis aRorZinebisa da
adgilobrivi mosaxleobis socialuri pirobebis gaumjobesebisa.
amasTan erTad, adgilwarmoSobis dasaxelebis dadgenisa da warmoebis
kontrolis sistemis Seqmna saSualebas mogvcems davakmayofiloT Rvinis
bazris saerTo organizaciis Sesaxeb sabWos 1999 wlis 17 maisis 1493/1999
(EC) direqtivis mier dadgenili moTxovnebi mesame qveynebisaTvis.
aqve unda aRiniSnos, rom `saqpatentis~ mier, saqarTvelos sagareo saqmeTa
saministrosTan erTad ukve gadaidga pirveli nabijebi raTa daiwyos
molaparakebebi saqarTvelosa da evrokavSirs Soris adgilwarmoSobis
dasaxelebebis urTierTaRiarebis Sesaxeb.
saqarTvelom mxari dauWira evrokavSiris winadadebas vaWrobis msoflio
organizaciis farglebSi geografiuli aRniSvnebis globaluri reestris
Seqmnisa da vaWrobasTan dakavSirebuli inteleqtualuri sakuTrebis
aspeqtebis Sesaxeb (TRIPS) SeTanxmebiT gaTvaliswinebuli dacvis
gafarToebis Taobaze sxva saqonelTan dakvSirebiT.
imis gaTvaliswinebiT, rom dsT-s qveynebis umravlesoba ar aris vmo-s
wevri, saqarTvelos prezidentis iniciativiT 1999 wlis 4 ivniss minskSi
dsT-s qveynebis mTavrobaTa meTaurebis mier xeli moewera SeTanxmebas
`yalbi sasaqonlo niSnebisa da geografiuli aRniSvnebis aRkveTis
RonisZiebebis Sesaxeb~, romelic ZiriTadad eyrdnoboda TRIPS-is normebs
145
da romlis mixedviTac dsT-s qveynebma aRiares geografiuli aRniSvna
rogorc dacvis obieqti.
amJamad, dsT-s qveynebis mier ganixileba aRniSnuli xelSekrulebis
safuZvelze saqarTvelos mier momzadebuli SeTanxmebis proeqti,
romelic iTvaliswinebs adgilwarmoSobis dasaxelebebis regionaluri
reestris Seqmnas.
rekomendacia 2.5
sasaqonlo niSnebis Sesaxeb kanonis aRsrulebis done unda gaumjobesdes.
miuxedavad imisa, rom sasaqonlo niSnebis Sesaxeb kanoni zogadad
SesabamisobaSia evrokavSiris samarTlebriv moTxovnebTan, am etapisaTvis
misi aRsrulebis done Zalze dabalia. amis Sedegad inteleqtualuri
sakuTrebis uflebebis darRveviT produqciis warmoebisa da gavrcelebis
SemTxvevebi sakmaod xSiria. sasaqonlo niSnebis Sesaxeb arsebuli kanonis
ganxorcielebisaTvis saWiroa administraciul kodeqssa da sisxlis
samarTlis kodeqsSi garkveuli cvlilebebis Setana.
2003 wlis ianvarSi mTeli rigi saerTaSoriso, qarTuli da
azerbaijanuli kompaniebis mier dafuZnda kavkasiis inteleqtualuri
sakuTrebis dacvis jgufi (Caucasian Brand Protection Group - BPG) raTa
winaaRmdegoba gaewia inteleqtualuri sakuTrebis uflebebis darRveviT
damzadebuli saqonlis warmoebisaTvis saqarTvelosa da azerbaijanSi.
BPG muSaobs arsebul kanonmdeblobaSi cvlilebebis Setanaze, raTa
gaaumjobesos gayalbebis winaaRmdeg mimarTuli RonisZiebebis sferoSi
samarTlebrivi praqtika. amJamad saqpatenti, antimonopoliuri samsaxuri
da iusticiis saministro, BPG-sTan erTad, muSaobs rekomendaciebze
sasaqonlo niSnebis Sesaxeb kanonis aRsrulebasTan dakavSirebuli
samarTlebrivi bazis Sesacvlelad saWiro rekomendaciebze.
sasaqonlo niSnebis Sesaxeb kanonis aRsrulebisa da gayalbebuli
saqonlis aRkveTis winaaRmdeg brZolis warumatebloba xels uwyobs
korufcias da kanonierad moqmed kompaniebs ar aZlevs investirebisa da
TavianTi saqmianobis ganviTarebis stimuls. es zarals ayenebs ara
mxolod cnobili sasaqonlo niSnebis, aramed qveynisa da misi
sainvesticio klimatis reputacias da saboloo jamSi gamoxatulebas
hpovebs sabiujeto Semosavlebis mniSvnelovani danakargebis saxiT1.
nawili 3. daskvnebi da damatebiTi SeniSvnebi
aRniSnul sferoSi saqarTvelos kanonmdeblobis Semdgomi harmonizacia,
misi aRsrulebis uzrunvelyofiT, Zalzed mniSvnelovania ekonomikuri
efeqturobisa da qveyanaSi sicocxlisunariani sainvesticio garemos
uzrunvelyofisaTvis. miuxedavad imisa, rom inteleqtualuri sakuTrebis
uflebebis sferoSi zogierTi kanonis arSesruleba xSirad xelsayrelia
1 BPG gegmavs ekonomikuri efeqtis Sefasebis mimoxilvis ganxorcielebas.
146
mcire biznesisa da TviT–dasaqmebisTvis, romlebic garkveulwilad
amsubuqeben ekonomikur siZneleebs dabalSemosavliani ojaxebisaTvis,
maTi wevrebisaTvis dasaqmebis uzrunvelyofiT, igi amave dros xels
uwyobs korufciasa da kanonebis darRvevas. erTi mxriv, jansaRi da
samarTliani konkurencia SeuZlebelia Tu ar iqneba gadadgmuli
nabijebi arsebuli kanonebis aRsrulebisTvis, im SemTxvevaSic ki, Tu
kanonSemoqmedebiTi procesi warmatebulia. meore mxriv ki, saxelmwifo
biujeti kargavs potenciuri Semosavlebis did odenobas, romelic
SesaZloa gamoyenebuli yofiliyo RaribebisaTvis ekonomikuri
mdgomareobis Semsubuqebaze gamiznuli socialuri programebis
dasafinanseblad da xels Seuwyobda mosaxleobis keTildReobis donis
amaRlebasa da saqarTvelos ganviTarebul saxelmwifod Camoyalibabas.
inteleqtualuri sakuTrebis uflebebis dacvis uzrunvelyofa xels
uwyobs qveynis biznes-garemos gaumjobesebasa da axali
sicocxlisunariani kompaniebis formirebas, qveyanaSi samarTliani
konkurenciuli garemos Camoyalibebasa da sagareo vaWrobis ganviTarebas.
147
Sromis kanonmdebloba
1. Sesavali
1.1 sferos mimoxilva
saqarTveloSi moqmedi Sromis kanonmdebloba, romelic ZiriTadad
sabWoTa periodSi miRebul kanonmdeblobas efuZneba, ar asaxavs
ukanaskneli aTwleulis ganmavlobaSi am sferoSi momxdar socialur
movlenebs. saqarTvelos realobam naTeli gaxada, rom gansakuTrebiT
mniSvnelovania iseTi samarTlebrivi wesebis miReba, romlebic
samarTlianad daabalansebda interesebs damqiraveblebsa da
daqiravebulebs Soris. am procesSi mniSvnelovania saqarTvelos Sromis
kanonmdeblobis ganviTarebis donis dadgena da im sferoebis gansazRvra,
romlebic daxvewas saWiroebs. am mizniT, unda dadgindes, Seesabameba Tu
ara saqarTvelos Sromis kanonmdebloba evrogaerTianebis Sromis
standartebs.
marTalia partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebis 43-e
muxliT saqarTvelos mTavrobisTvis dakisrebuli valdebuleba
iTvaliswinebs kanonmdelobis daaxloebas mxolod samuSao adgilebze
daqiravebulTa dacvis sferoSi, romelic Sromis kanonmdeblobis
mxolod erTi nawilia, Sesabamisi sakiTxebis detaluri analizis Semdeg
uwyebaTaSorisma samuSao jgufma gadawyvita, aerCia ufro zogadi midgoma
da Seqmna Sromis kanonmdeblobis samuSao qvejgufi.17 amdenad, samuSao
qvejgufis funqcia ar Semoifargleboda mxolod samuSao adgilebze
daqiravebulTa dacvis sferos SedarebiTi analiziT, aramed, zogadad,
saqarTvelos Sromis kanonmdeblobis am sferoSi evropul
kanonmdeblobasTan Sesabamisobis analizsac moicavda.
unda aRiniSnos, rom aseTi zogadi midgoma ar gulisxmobs Sromis
kanonmdeblobis maregulirebel yvela sakiTxis Seswavlas. dasawyisSive
cxadi iyo, rom samuSao qvejgufisTvis ara Tu SeuZlebeli, aramed,
saqarTvelos ekonomikuri mdgomareobis gaTvaliswinebiT,
mizanSeuwonelic iyo mocemul vadebSi Sromis kanonmdeblobasTan
dakavSirebuli yvela sakiTxis Seswavla. kerZod, realurad iqna miCneuli,
rom yuradReba gamaxvilebuli yofiliyo ZiriTadad im sakiTxebze,
romlebic pirdapir finansur problemebTan ar aris dakavSirebuli,
vinaidan praqtikaSi aseTi sakanonmdeblo aqtebis ganxorcieleba rTuli
iqneba. SerCeuli sferoebi, garda daqiravebulTa janmrTelobisa da
usafrTxoebis dacvis sferosi, SedarebiT mcire finansur danaxarjebs
iwvevs. miuxedavad imisa, rom saqarTvelos Sromis kanonmdeblobis
evropuli kavSiris am sferos samarTalTan daaxloeba seriozul
finansur problemebs gamoiwvevs, es ukanaskneli mainc miCneul iqna sxva
Sesaswavl sakiTxebs Soris pirveli rigis prioritetad.
17 Sromis kanonmdeblobis samuSao qvejgufi Sedgeboda Semdegi organizaciebis
warmomadgenlebisagan: Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro;
iusticiis saministro; ekonomikis, mrewvelobisa da vaWrobis saministro; saxelmwifo
qonebis marTvis saministro; ganaTlebis saministro da GEPLAC-i.
148
samuSao qvejgufis mizans warmoadgenda saqarTvelos Sromis
kanonmdeblobis evropul normebTan Sesabamisobis gansazRvra da
cvlilebebisa da Sesworebebis SeTavazeba saqarTvelos kanonmdeblobis
evropul Sromis normebTan SesabamisobaSi moyvanis mizniT.
samuSao qvejgufma gansazRvra Sromis kanonmdeblobis yvelaze
mniSvnelovani aspeqtebi, romlebic Seiswavla evropuli kavSiris
kanonmdeblobasTan maTi Sesabamisobis kuTxiT. jgufis mier
prioritetulad gansazRvrul sferoebSi Catarda SedarebiTi analizi
(SromiTi xelSekruleba; samuSao dro; axalgazrdebis dacva; sawarmoTa
restruqturizacia (gadacema); qalTa da mamakacTa Tanasworoba;
janmrTelobisa da usafrTxoebis dacva).
aRsaniSnavia, rom Sromis kanonmdeblobis samuSao qvejgufi rTul
mdgomareobaSi aRmoCnda, vinaidan am etapze SedarebiT analizs axlavs
rogorc dadebiTi, ise uaryofiTi mxareebi. erTi mxriv, jgufisaTvis
aSkarad pozitiuri momenti iyo saqarTveloSi moqmedi Sromis normebis
evropul normebTan Sesabamisobis Seswavla, vinaidan amJamad saqarTvelos
parlamentSi mimdinareobs saqarTvelos Sromis kodeqsis ganxilva.
bunebrivia, ufro advilia saqarTvelos kanonmdeblobasa da evropul
kanonmdeblobas Soris Seusabamobebis warmoCena saparlamento debatebis
dros da saqarTvelos Sromis kodeqsis evropuli kavSiris Sromis
standartebTan daaxloeba kanonproeqtis SemuSavebis procesSi. meore
mxriv, vinaidan axali Sromis kodeqsis miRebis Sesaxeb gadawyvetileba
ukve miRebulia, azri ara aqvs arsebuli Sromis kodeqsis Sedarebas
evropul Sromis normebTan radgan isini male Seicvleba. amave dros,
arsebobs axali Sromis kodeqsis mxolod proeqti, romelic SeiZleba
Seicvalos saparlamento debatebis dros.
aseT situaciaSi samuSao qvejgufma gadawyvita, ganesazRvra evropuli
kavSiris Sesabamisi direqtiviT gansazRvruli Sromis normebi da mieTiTa,
aisaxa da, Tu aisaxa, rogor isini Sromis kodeqsis proeqtSi (es,
ZiriTadad, exeba Sromis kodeqsis proeqtiT regulirebad sakiTxebs).
1.2 saqarTvelosa da evropuli kanonmdeblobis Sedareba
saqarTvelos Sromis kanonmdeblobis (da Sromis kodeqsis proeqtis)
evrogaerTianebis Sromis direqtivebTan Sesabamisobis analizma gviCvena,
rom saqarTvelos kanonmdebloba, ZiriTadad, SesabamisobaSia
evrogaerTianebis direqtivebTan. direqtivebis umravlesobis Seswavlis
Semdeg naTeli gaxda, rom saqarTvelos Sromis kanonmdebloba srul
SesabamisobaSia evropul direqtivebTan, xolo zogierT SemTxvevaSi,
evropul normebze ufro maRal standartebsac adgens.
qvemoT mocemulia Sromis samarTlis sxvadasxva sferois maregulirebeli
direqtivebi:
149
a) sabWos 1991 wlis 14 oqtombris 91/533 direqtiva SromiTi xelSekrulebis
an SromiTi urTierTobebis mimarT gamoyenebadi pirobebis Sesaxeb
damqiraveblis mier daqiravebulTa informirebis valdebulebis Taobaze;
b) sabWos 1977 wlis 14 Tebervlis 77/187 direqtiva sawarmoebis, kompaniebis
an kompaniaTa nawilebis gadacemis SemTxvevaSi daqiravebulTa uflebebis
dacvasTan dakavSirebuli wevri saxelmwifoebis kanonebis daaxloebis
Taobaze; sabWos 1998 wlis 20 ivlisis 98/59 direqtiva masobriv
daTxovnebTan dakavSirebuli wevri saxelmwifoebis kanonebis daaxloebis
Taobaze;
g) sabWos 1975 wlis 10 Tebervlis 75/117 direqtiva qalebisa da
mamakacebisaTvis Tanabari anazRaurebis principis gamoyenebasTan
dakavSirebuli wevri saxelmwifoebis kanonebis daaxloebis Taobaze;
sabWos 1976 wlis 9 Tebervlis 76/207 direqtiva dasaqmebis
xelmisawvdomobas, profesiul swavlebasa da dawinaurebasTan da samuSao
pirobebTan dakavSirebiT qalTa da mamakacTa Tanasworobis principis
danergvis Taobaze; sabWos 1978 wlis 19 dekembris 79/7 direqtiva
socuzrunvelyofis sakiTxebTan mimarTebiT qalTa da mamakacTa
Tanasworobis principis etapobrivi danergvis Taobaze; sabWos 1986 wlis
24 ivlisis 86/378 direqtiva, romelic Sesworebulia 1996 wlis 2 dekembris
96/97 direqtiviT, profesiuli socuzrunvelyofis sqemebSi qalTa da
mamakacTa Tanasworobis principis danergvis Taobaze; sabWos 2000 wlis 27
noembris 2000/78 direqtiva dasaqmebisa da Sromis sferoSi
Tanasworuflebianobis zogadi normebis Seqmnis Taobaze.
amasTanave aRsaniSnavia, rom samuSao qvejgufma saqarTvelos
kanonmdeblobis (da Sromis kodeqsis proeqtis) zogierTi debuleba
evropul kanonmdeblobasTan Seusabamod miiCnia. amave dros, jgufma
daadgina, rom saqarTvelos Sromis kanonmdeblobaSi arsebobs ramdenime
samarTlebrivi vakuumi, magaliTad, evrogaerTianebis Sromis direqtivebiT
regulirebadi samarTlebrivi urTierTobebi ar aris mowesrigebuli
saqarTvelos kanonmdeblobiT.
qvemoT mocemuli daskvnebi, ZiriTadad, Seexeba evrogaerTianebis Sromis
im direqtivebs, romlebTanac, samuSao qvejgufis azriT, Seusabamoa
saqarTvelos Sromis kanonmdebloba (Sromis kodeqsis proeqtis CaTvliT)
an romlebic saerTod ar aris gaTvaliswinebuli saqarTvelos
kanonmdeblobiT.
nawili 2. rekomendaciebi da sakanonmdeblo cvlilebebis dasabuTeba
2.1. rekomendacia #1 da misi dasabuTeba
2.1.1. sabWos 1994 wlis 22 ivnisis 94/33 direqtiva samuSao adgilebze
axalgazrdebis dacvis Sesaxeb
150
Sromis kodeqsis proeqtis analizi gviCvenebs, rom ZiriTadad, igi
SesabamisobaSia 94/33 direqtivasTan. Tumca, samuSao qvejgufma daadgina,
rom:
a) kulturis, xelovnebis, sportis an reklamis sferoSi monawileobis
miRebis mizniT bavSvis Sromis gamoyenebis sakiTxTan dakavSirebiT,
saqarTvelos Sromis kodeqsis proeqti ar iTvaliswinebs winaswari
nebarTvis sistemas, romelic unda gasces kompetenturma organom yovel
calkeul SemTxvevaSi, evropuli direqtivis me-5 muxlis Tanaxmad.
amasTan, aucilebelia Sromis kodeqsis proeqtSi Sevides specialuri
debuleba Sesabamisi SromiTi organizaciisaTvis (magaliTad, Sromis,
janmrTelobisa da socialuri dacvis saministros Sromis inspeqcia)
kulturis, xelovnebis, sportis an reklamis sferoSi monawileobis
miRebis mizniT bavSvis Sromis gamoyenebis Taobaze winaswari nebarTvis
gacemis uflebamosilebis miniWebis Sesaxeb;
b) rac Seexeba axalgazrdebis dacvas maT usafrTxoebas, janmrTelobasa
da ganviTarebasTan dakavSirebuli nebismieri riskisagan, miuxedavad
imisa, rom axalgazrdebis usafrTxoebisa da janmrTelobis dacvis
Taobaze ufro zusti debulebebi SeiZleba ganisazRvros kanonqvemdebare
aqtebSi, mocemuli sakiTxebis mniSvenlobidan gamomdinare, umjobesia
Sromis kodeqsis proeqtSi ufro srulad iasaxos Sesabamis direqtivaSi
gansazRvruli normebi.18
amrigad, Sromis kodeqsis proeqti unda Seswordes da masSi srulad unda
aisaxos axalgazrdebis Sromis gamoyenebis akrZalvasTan dakavSirebiT
direqtivaSi gansazRvruli normebi;
g) bavSvebis samuSao drosTan dakavSirebiT, Tumca Sromis kodeqsis
proeqtiT gansazRvruli samuSao drois xangrZlivoba ar aris Seusabamo
direqtiviT gansazRvrul samuSao drois xangrZlivobis normasTan,
aSkaraa, rom direqtiva ufro zustad gansazRvravs sxvadasxva SemTxvevas
(samuSao/treningis sqema/sawarmoo praqtikis gamocdilebis sqema; saskolo
periodi, skolaSi swavlisaTvis gankuTvnili saaTebis garda sxva
damatebiTi dro) gamoyenebadi samuSao drois xangrZlivobas.
direqtivisagan gansxvavebiT, Sromis kodeqsis proeqti ar iTvaliswinebs
maqsimalur samuSao drois xangrZlivobas erT dReze (Tumca igi
18 direqtivis mixedviT, wevrma saxelmwifoebma unda akrZalon axalgazrdebis dasaqmeba
samuSaoebze, romlebic
1. aSkarad aRemateba maT fizikur an gonebriv SesaZleblobebs;
2. dakavSirebulia iseTi toqsikuri, karcinogenuri agentebis mavne zemoqmedebasTan,
romlebic iwvevs memkvidreobiT genetikur darRvevebs an vnebs mucladmyof bavSvs
an romlebic sxvagvarad qronikulad azianebs adamianis janmrTelobas;
3. dakavSirebulia radiaciis mavne zemoqmedebasTan;
4. dakavSirebulia ubeduri SemTxvevebis riskTan, romlebsac axalgazrda,
savaraudod, ver Seicnobs an Tavidan ver aicilebs uyuradRebobis, gamoucdelobis
an profesiuli moumzadeblobis gamo; an
5. dakavSirebulia ukiduresi sicxe-siciviT an xmauriTa an vibraciiT gamowveul
janmrTelobis riskTan.
151
iTvaliswinebs maqsimalur samuSao dros erT kviraze). garda amisa,
proeqtSi ar aris gansazRvruli samuSao drois xangrZlivoba skolaSi
swavlis periodSi da dro, rodesac skolebSi swavla SeCerebulia.
SeiZleba davaskvnaT, rom marTalia Sromis kodeqsis proeqti
SesabamisobaSia direqtivasTan, umjobesia Sesworebebi Sevides kodeqsis
proeqtSi direqtiviT gansazRvruli konkretuli normebis asaxvis mizniT;
d) rac Seexeba dasvenebis dros, Tumca mozardebisaTvis (direqtivis
Tanaxmad, 15-dan 18 wlamde asakis piri) gansazRvruli dasvenebis dro
SesabamisobaSia, kodeqsis proeqti ar iTvaliswinebs konkretul wess imis
Taobaze, rom bavSvs (direqtivis Tanaxmad, 15 wlamde asakis piri) aqvs
zedized 14 saaTis odenobis dasvenebis ufleba.
amrigad, aucilebelia kodeqsis proeqtSi Sevides konkretuli debuleba,
romelSic aisaxeba direqtiviT gansazRvruli normebi dasvenebis drosTan
dakavSirebiT.
direqtivisagan gansxvavebiT, romelic 7 dRiani samuSao drois
SemTxvevaSi mozardebisTvis iTvaliswinebs, Tu SesaZlebelia zedized, 2
dRian (anu 48 saaTi) minimalur dasvenebis periods, proeqti
iTvaliswinebs mxolod aranakleb 40 saaTs. direqtivis mixedviT,
gamonaklis SemTxvevebSi minimaluri dasvenebis periodi SeiZleba
Semcirdes, Tumca arc erT SemTxvevaSi ar unda iyos zedized 36 saaTze
naklebi. marTalia aq miTiTebulia “aranakleb 40 saaTi”, magram mainc
rCeba samarTlebrivi normis araswori ganmartebis SesaZlebloba.
aqedan gamomdinare, aucilebelia Sromis kodeqsis proeqtSi Sevides
konkretuli debuleba, romelic asaxavda erTkvirian periodze gaTvlil
dasvenebis drosTan dakavSirebiT direqtiviT gansazRvrul normebs.
proeqtSi aseve gaTvaliswinebul unda iqnas gamonaklisi SemTxvevebi im
seqtorebisaTvis, romlebsac Sesabamisi dasvenebis dro miecemaT
kompensaciis saxiT.
2.1.2. sabWos 1993 wlis 23 noembris 93/104 direqtiva samuSao drois
organizebis zogierT aspeqtTan dakavSirebiT19
Sromis kodeqsis proeqtis analizma gviCvena, rom igi, ZiriTadad,
SesabamisobaSia mocemul direqtivasTan da zogierT SemTxvevaSi
SedarebiT mkacr samarTlebriv normebsac gansazRvravs.
da mainc, samuSao qvejgufma daadgina, rom direqtivisagan gansxvavebiT,
romelic iTvaliswinebs SeRavaTian pirobebs, romliTac Ramis samuSaoze
dasaqmebulebs, romlebsac aqvT: a) ufaso samedicino Semowmebis ufleba
samuSaos dawyebamde da Semdgom regularulad; b) janmrTelobis
19 Sesworebulia sabWos 2000 wlis 22 ivnisis 2000/34 direqtiviT, romelic exeba samuSao
drois organizebasTan dakavSirebul zogierT aspeqts im seqtorebsa da saqmianobebTan
dakavSirebiT, romlebsac ar aregulirebs 93/104 direqtiva.
152
problemebi, romlebic aSkarad dakavSirebulia Ramis samuSaos
SesrulebasTan, gadaiyvanebian SesaZleblobisamebr maTTvis Sesaferis
dRis samuSaoze, kodeqsis proeqtSi msgavsi norma ar aris gansazRvruli.
amrigad, mizanSewonili iqneba, Tu proeqtSi aisaxeba direqtivaSi
gansazRvruli aseTi SeRavaTiani pirobebi.
2.1.3. samuSao adgilebze dasaqmebulTa janmrTelobisa da usafrTxoebis
dacva
1. sabWos 1989 wlis 12 ivnisis 89/391 direqtiva samuSao adgilebze
usafrTxoebasa da janmrTelobis dacvis gaumjobesebasTan dakavSirebuli
zomebis SemoRebis Taobaze
saqarTvelos kanonmdebloba TiTqmis SesabamisobaSia direqtivis
debulebebsa da moTxovnebTan da gansazRvravs evropuli wesebis TiTqmis
identur zogad da saxelmZRvanelo principebsa da dacvis dones.
2. sabWos 89/654 direqtiva samuSao adgilebze janmrTelobis da
usafrTxoebis dacvis minimaluri moTxovnebis Sesaxeb
saqarTvelos kanonmdebloba TiTqmis SesabamisobaSia direqtivis
moTxovnebTan. Tumca, sruli suraTis Sesaqmnelad, aucilebelia yvela
arsebuli teqnikuri normativis detaluri analizi.
3. sabWos 89/655 direqtiva dasaqmebulTa mier samuSaoze samuSao
aparaturis gamoyenebisas janmrTelobis da usafrTxoebis dacvis
minimaluri moTxovnebis Sesaxeb
direqtivaSi mocemuli zogadi principebi nawilobriv asaxulia
saqarTvelos kanonmdeblobaSi. direqtivis danarTSi mocemul
usafrTxoebis minimalur moTxovnebs samuSao aparaturasTan dakavSirebiT
moicavs mravali specialuri savaldebulo standarti da sxva aqti, maTi
gamoyenebis sferos mixedviT. zogadad, saqarTvelos kanonmdebloba
ZiriTadad Seesabameba direqtiviT gansazRvrul standartebs.
4. sabWos 89/656 direqtiva dasaqmebulTa mier samuSao adgilebze damcavi
saSualebebis gamoyenebisas janmrTelobis da usafrTxoebis dacvis
minimaluri moTxovnebis Sesaxeb
zogadad, saqarTvelos kanonmdebloba met-naklebad Seesabameba
direqtivis moTxovnebs. aucilebelia specialuri teqnikuri wesebisa da
teqnikuri maxasiaTeblebis Semdgomi detaluri analizi, maTi
saerTaSoriso standartebTan daaxloebis procesSi.
5. sabWos direqtiva 90/269 tvirTis xeliT gadazidvis dros janmrTelobis
da usafrTxoebis dacvis minimaluri moTxovnebis Sesaxeb, roca arsebobs
dazianebis, kerZod ki muSebis zurgis dazianebis riski
153
saqarTvelos kanonmdebloba naklebad Seesabameba direqtivis moTxovnebs.
6. sabWos 90/270 direqtiva displeis ekranis mqone aparaturasTan
muSaobisas janmrTelobis da usafrTxoebis dacvis minimaluri
moTxovnebis Sesaxeb
samuSao adgilebze muSebisa da mosamsaxureebis dacvis wesebi gamoiyeneba
am sferos mimarTac. specialuri debulebis proeqti momzadda Sromis,
janmrTelobisa da socialuri dacvis saministros mier, romelSic
mocemulia direqtiviT gansazRvruli usafrTxoebis normebi, romlebic
moawesrigebs direqtiviT regulirebad sakiTxebs.
7. sabWos direqtiva 90/394 karcerogenebis zemoqmedebis riskisagan
dasaqmebulTa samuSao adgilebze dacvis Sesaxeb
saqarTveloSi zemoT aRniSnuli sferos maregulirebeli sakanonmdeblo
baza ukve arsebobs, Tumca igi naklebad Seesabameba direqtivas.
specialuri teqnikuri normebis analizi unda ganxorcieldes
saerTaSoriso standartebTan maTi teqnikuri Sesabamisobis kuTxiT.
8. sabWos 90/679 direqtiva biologiuri agentebis zemoqmedebis riskisagan
dasaqmebulTa samuSao adgilebze dacvis Sesaxeb
mTlianobaSi, saqarTvelos kanonmdebloba naklebad Seesabameba
direqtivis moTxovnebs.
9. sabWos 92/57 direqtiva janmrTelobis da usafrTxoebis dacvis
minimaluri moTxovnebis danergvis Sesaxeb droebiT da mobiluri
samSeneblo ubnebze
arsebobs uamravi standarti da sxva teqnikuri norma, romelic
saqarTveloSi aregulirebs usafrTxoebis dacvas moZrav samSeneblo
ubnebze. magram amis miuxedavad, ver moiZebna debuleba, romelic moicavda
damsaqmebels, damkveTs, samSeneblo ubnebze usafrTxoebaze
pasuxismgebeli pirebis da samSeneblo samuSaoebis sxvadasxva etapis
makontrolebeli pirebis urTierTobebis koordinaciasTan dakavSirebul
sakiTxebs. aseTi normebis ararsebobis SemTxvevaSi, maTi miReba miCneul
unda iqnas upirveles prioritetad kerZo samSeneblo kompaniebis da
TviTdasaqmebul muSa-mosamsaxureTa mzardi ricxvis gaTvaliswinebiT,
romlebmac Secvales adre arsebuli saxelmwifo samSeneblo firmebi.
10. sabWos 92/58 direqtiva samuSao adgilebze usafrTxoebis da/an
jandacvis niSnebiT aRWurvis minimaluri moTxovnebis Sesaxeb
saqarTveloSi am sferoSi ukve moqmedebs rigi debulebebisa da
normativebisa (magaliTad, gost 12.04.026-76 sasignalo niSnebisa da
gamafrTxilebeli niSnebis Sesaxeb). isini naklebad Seesabameba
direqtivas.
154
11. sabWos 92/85 direqtiva orsuli da axlad mologinebuli an meZuZuri
muSa-mosamsaxureebisTvis samuSao adgilebze usafrTxoebisa da
janmrTelobis dacvis pirobebis gasaumjobeseblad RonisZiebebis
gatarebis Sesaxeb
saqarTvelos kanonmdebloba Seesabameba direqtiviT gansazRvrul
standartebs. zogierT SemTxvevaSi am kategoriis dasaqmebulebis dacvis
standarti aRemateba direqtiviT moTxovnil standarts.
2.2. rekomendacia #2
2.2.1 sabWos 1994 wlis 22 ivnisis 94/33 direqtiva samuSao adgilebze
axalgazrdebis dacvis Sesaxeb
a) kulturis, xelovnebis, sportis an reklamis sferoSi monawileobis
miRebis mizniT bavSvis Sromis gamoyenebis sakiTxTan dakavSirebiT,
Sromis kodeqsis proeqtSi unda Sevides specialuri debuleba Sesabamisi
SromiTi organizaciisaTvis aRniSnuli miznebisTvis bavSvis Sromis
gamoyenebis Taobaze winaswari nebarTvis gacemis uflebamosilebis
miniWebis Sesaxeb.
gasatarebeli RonisZieba – Sesworeba Sromis kodeqsis proeqtSi (pirveli
rigis prioriteti)
b) rac Seexeba axalgazrdebis dacvas maT usafrTxoebas, janmrTelobasa
da ganviTarebasTan dakavSirebuli nebismieri riskisagan, Sromis kodeqsis
proeqtSi unda Sevides Sesworeba, raTa srulad iasaxos Sesabamis
direqtivaSi gansazRvruli normebi.
gasatarebeli RonisZieba – Sesworeba Sromis kodeqsis proeqtSi (pirveli
rigis prioriteti)
g) bavSvebis samuSao drosTan dakavSirebiT, aSkaraa, rom kodeqsis
proeqtTan SedarebiT direqtiva ufro zustad gansazRvravs sxvadasxva
SemTxvevebSi gamoyenebad samuSao drois xangrZlivobas. direqtivisagan
gansxvavebiT, Sromis kodeqsis proeqti ar iTvaliswinebs maqsimalur
samuSao drois xangrZlivobas erT dReze da arc samuSao drois
xangrZlivobas skolaSi swavlis periodSi da swavlis SeCerebis dros.
mizanSewonilia, Sesworebebi Sevides kodeqsis proeqtSi direqtiviT
gansazRvruli konkretuli normebis asaxvis mizniT.
gasatarebeli RonisZieba – Sesworeba Sromis kodeqsis proeqtSi (pirveli
rigis prioriteti)
d) rac Seexeba dasvenebis dros, kodeqsis proeqti ar iTvaliswinebs
konkretul wess imis Taobaze, rom bavSvs aqvs zedized 14 saaTis
odenobis dasvenebis ufleba. aqedan gamomdinare, aucilebelia kodeqsis
155
proeqtSi Sevides konkretuli debuleba, romelSic aisaxeba direqtiviT
gansazRvruli normebi dasvenebis drosTan dakavSirebiT.
direqtivisagan gansxvavebiT, romelic 7 dRiani samuSao drois
SemTxvevaSi mozardebisTvis iTvaliswinebs 2 dRian (anu 48 saaTi)
minimalur dasvenebis periods, proeqti iTvaliswinebs mxolod aranakleb
40 saaTs. direqtivis mixedviT, gamonaklis SemTxvevebSi minimaluri
dasvenebis periodi SeiZleba Semcirdes, Tumca arc erT SemTxvevaSi ar
unda iyos zedized 36 saaTze naklebi. marTalia aq miTiTebulia
“aranakleb 40 saaTi”, magram mainc rCeba samarTlebrivi normis araswori
ganmartebis SesaZlebloba.
aqedan gamomdinare, aucilebelia Sromis kodeqsis proeqtSi Sevides
konkretuli debuleba, romelic asaxavda erTkvirian periodze gaTvlil
dasvenebis drosTan dakavSirebiT direqtiviT gansazRvrul normebs
gasatarebeli RonisZieba – Sesworeba Sromis kodeqsis proeqtSi (pirveli
rigis prioriteti)
2.2.2. sabWos 1993 wlis 23 noembris 93/104 direqtiva samuSao drois
organizebis zogierT aspeqtTan dakavSirebiT
direqtivisagan gansxvavebiT, romelic iTvaliswinebs SeRavaTian pirobebs,
romliTac Ramis samuSaoze dasaqmebulebs, romlebsac aqvT: a) ufaso
samedicino Semowmebis ufleba samuSaos dawyebamde da Semdgom
regularulad; b) janmrTelobis problemebi, romlebic aSkarad
dakavSirebulia Ramis samuSaos SesrulebasTan, gadaiyvanebian
SesaZleblobisamebr maTTvis Sesaferis dRis samuSaoze, kodeqsis
proeqtSi msgavsi norma ar aris gansazRvruli.
mniSvnelovania, rom proeqtSi aisaxos direqtivaSi gansazRvruli aseTi
SeRavaTiani pirobebi.
gasatarebeli RonisZieba – Sesworeba Sromis kodeqsis proeqtSi (pirveli
rigis prioriteti)
im faqtis gamo, rom aRniSnul sakiTxebTan dakavSirebiT Sromis kodeqsis
proeqtSi mxolod mcire Sesworebebis Setana iqneba aucilebeli,
romelic parlamentSi male iqneba wardgenili, samuSao qvejguffma
aRniSnuli Sesworebebi pirveli rigis prioritetad miiCnia.
2.2.3. samuSao adgilebze dasaqmebulTa janmrTelobisa da usafrTxoebis
dacva
samuSao adgilebze dasaqmebulTa janmrTelobisa da usafrTxoebis
dacvasTan dakavSirebuli sabWoTa gost standartebis gauqmebis Semdeg am
sferoSi arsebuli mdgomareoba gansakuTrebiT mZimea. miuxedavad imisa,
rom ukve arsebobs rigi normebisa, seriozuli samuSaoa Casatarebeli
kanonqvemdebare aqtebis (debulebebi) SesamuSaveblad, romlebSic
evrogaerTianebis usafrTxoebis standartebi aisaxeba.
156
evropeli eqsperti, romelic 2003 wlis april-maisSi ewveva saqarTvelos,
daxmarebas gagviwevs samuSao adgilebze dasaqmebulTa janmrTelobisa da
usafrTxoebis dacvisa da usafrTxoebis normebis seqtorSi yvelaze
mniSvnelovani aspeqtebis gansazRvraSi, romlebic unda aisaxos
saqarTvelos kanonmdeblobaSi (kanonqvemdebare aqtebSi).
zogadad, pirveli rigis prioritetad iTvleba samuSao adgilebze
dasaqmebulTa janmrTelobisa da usafrTxoebis dacvasTan dakavSirebiT
evrogaerTianebis direqtivebis Sesabamisi debulebebis SemuSaveba.
nawili 3. daskvnebi
zogadad, SemoTavazebuli Sesworebebi miznad isaxavs damsaqmeblebisa da
dasaqmebulebis interesebis dabalansebas. es moiTxovs, rogorc
damsaqmeblebis, ise dasaqmebulebis mxridan garkveul daTmobebze
wasvlas. amasTan, warmodgenili cvlilebis amosavali wertili unda iyos
orive mxaris interesebis mxedvelobaSi miReba.
3.1 sabWos 1994 wlis 22 ivnisis 94/33 direqtiva samuSao adgilebze
axalgazrdebis dacvis Sesaxeb
a) kompetenturi organos mier kulturis, xelovnebis, sportis an
reklamis sferoSi monawileobis miRebis mizniT bavSvis Sromis
gamoyenebis Taobaze winaswari nebarTvis gacemis sistemis SemoReba
xelsayreli iqneba mocemuli miznobrivi jgufisaTvis, profesiuli da
muSa jgufebisaTvis, maSin rodesac SeiZleba wamgebiani iyos
damsaqmeblebisTvis, vinaidan aseT sferoebSi bavSvebis dasaqmeba moiTxovs
kompetenturi organos nebarTvas.
b) Sromis kodeqsis proeqtSi usafrTxoebas, janmrTelobasa da
ganviTarebasTan dakavSirebuli nebismieri riskisagan axalgazrdebis
dacvis valdebulebis Taobaze konkretuli debulebis gaTvaliswineba
gansakuTrebiT xelsayreli iqneba dasaqmebulebisaTvis, vinaidan
axalgazrdebis samuSaoze ayvanisas damsaqmeblebma unda uzrunvelyon
garkveuli usafrTxoebisa da janmrTelobis dacvis moTxovnebi.
g) Sromis kodeqsis proeqtis Sesworeba bavSvebis samuSao drosTan
mimarTebiT, romelic uzrunvelyofs sxvadasxva situaciaSi
(samuSao/treiningis sqema/sawarmoo praqtikis gamocdilebis sqema;
saskolo periodi, skolaSi swavlisaTvis gankuTvnili saaTebis garda
sxva damatebiTi dro) gamoyenebad samuSao drois xangrZlivobis ufro
zust normebs, gansakuTrebiT xelsayreli iqneba miznobrivi jgufisaTvis.
d) dasvenebis drosTan dakavSirebiT Sesworebis Setana kodeqsis proeqtSi
gansakuTrebiT daicavs damsaqmeblebis da profesiuli organoebis/samuSao
jgufebis interesebs.
3.2. sabWos 1993 wlis 23 noembris 93/104 direqtiva samuSao drois
organizebis zogierT aspeqtTan dakavSirebiT
157
Ramis samuSaoze dasaqmebulebisaTvis xelsayreli pirobebis
uzrunvelyofasTan dakavSirebuli Sesworeba dasaqmebulebis interesebSi
Sedis, radgan igi moiTxovs damsaqmeblebis mier miznobrivi jgufisaTvis
garkveuli SeRavaTebis dawesebas (ufaso samedicino Semowmeba; dRis
samuSaoze gadayvana Tu dasaqmebulebs janmrTelobis problemebi aqvT).
3.3 samuSao adgilebze dasaqmebulTa janmrTelobisa da usafrTxoebis
dacva
zogadad, dasaqmebulTa janmrTelobisa da usafrTxoebis normebis
SemuSaveba da miReba gansakuTrebiT xelsayreli iqneba
dasaqmebulebisaTvis, vinaidan damsaqmeblebi valdebuli iqnebian
dasaqmebulebi uzrunvelyon minimaluri usafrTxoebis normebiT.
rac Seexeba warmodgenili Sesworebebis ganxorcielebasTan dakavSirebul
xarjebs, kanonmdeblobis (Sromis kodeqsis proeqtis) Sesworeba 1994 wlis
22 ivnisis 94/33 direqtivasTan da 1993 wlis 23 noembris 93/104
direqtivasTan SesabamisobaSi moyvanis mizniT, did xarjebTan ar iqneba
dakavSirebuli, vinaidan igi ar moiTxovs Sromis sistemaSi mniSvnelovan
cvlilebebs.
amasTanave, unda aRiniSnos janmrTelobisa da usafrTxoebis dacvis
normebis SemoRebasTan dakavSirebuli finansuri mxare, romelic sakmaod
seriozul dafinansebas moiTxovs. finansuri xarjebis garda, igi aseve
ganapirobebs administraciuli xasiaTis reformasac. janmrTelobisa da
usafrTxoebis dacvis aRniSnul normebTan dakavSirebiT uzrunvelyofil
unda iqnas aseve specialuri treiningi.
158
sajaro Sesyidvebi
1. Sesavali
1.1 sajaro Sesyidvebis sferoSi saqarTvelos kanonmdeblobis
daaxlovebis mniSvneloba calke iqna xazgasmuli partniorobisa da
TanamSromlobis SeTanxmebis 43-e da 50-e muxlebSi. teqnikur wesebTan,
sabazro konkurenciasTan, inteleqtualur da samewarmeo sakuTrebasTan
da momxmarebelTa dacvasTan erTad, igi pirdapir aris dakavSirebuli
saerTo bazris CamoyalibebasTan.
ZiriTadi kanonmdebloba, romelic awesrigebs sajaro Sesyidvebs
saqarTveloSi Sedgeba 1998 wlis `saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb~
saqarTvelos kanonis, saxelmwifo Sesyidvebis ganxorcielebis wesis
Sesaxeb debulebisa da da saxelmwifo Sesyidvebis saagentos
debulebisagan.
saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb kanonis ZiriTadi amocanaa saxelmwifo
SesyidvebisaTvis gankuTvnili saxsrebis racionaluri xarjvis
uzrunvelyofa, jansaRi konkurenciis ganviTareba saxelmwifo
saWiroebisaTvis aucilebeli saqonlis warmoebis, samuSaoebis
Sesrulebis da momsaxurebis gawevis sferoSi; Sesyidvebis monawileTa
mimarT samarTliani da aradiskriminaciuli midgomis uzrunvelyofa
saxelmwifo Sesyidvebis ganxorcielebisas; saxelmwifo Sesyidvebis
gamWvirvaleobis uzrunvelyofa; saxelmwifo Sesyidvebis erTiani sistemis
Seqmna da mis mimarT sazogadoebrivi ndobis Camoyalibeba.
kanonis moqmedebis sfero moicavs saxelmwifo da adgilobrivi
biujetebis saxsrebiT ganxorcielebuli yvela saxis saqonlis,
momsaxurebis da samuSaoebis Sesyidvas, dawyebuli masalebis
Sesyidvebidan, damTavrebuli miznobrivi programebis realizaciiT, maT
Soris sakonsultacio da inteleqtualuri momsaxurebis, samecniero
kvlevebis da samSeneblo samuSaoebis Sesyidvebs. kanonis debulebebi ar
exeba mxolod saxelmwifo saidumloebasTan dakavSirebul saxelmwifo
Sesyidvebs.
saqarTvelos kanoni misdevs Sesyidvebis decentralizebul sistemas,
romlis Tanaxmad, saxelmwifos mier dafinansebulma nebismierma organom
damoukideblad unda ganaxorcielos saqonlis, momsaxurebisa da
samSeneblo samuSaoTa Sesyidvebi.
sajaro Sesyidvebis sferoSi kanonmdeblobis SesabamisobaSi moyvana unda
ganxorcieldes or etapad. pirveli etapi daiwyo saxelmwifo Sesyidvebis
Sesaxeb kanonisa da Sesabamisi kanonqvemdebare aqtebis miRebiT.
kanonmdeblobis SesabamisobaSi moyvanis meore etapi gulisxmobda
ekonomikis, vaWrobisa da mrewvelobis saministrosTan arsebuli
saxelmwifo Sesyidvebis departamentis institucionalur cvlilebas, mis
gardaqmnas sajaro Sesyidvebis damoukidebel samTavrobo uwyebad
(saxelmwifo Sesyidvebis saagento), da SemdgomSi moicavs rogorc
159
kanonqvemdebare normatiuli bazis ganviTarebas, aseve sakanonmdeblo
cvlilebebis gziT Tavad kanonis efeqtianobis amaRlebas. Semdgomi
nabijebi unda iqnes gadadgmuli saagentos modernizaciisa da misi
saqmianobis xarisxis gaumjobesebisaTvis.
SeTanxmebis moTxovnebis SesrulebasTan erTad, qvemoT mocemuli
rekomendaciebis ZiriTadi mizania SesabamisobaSi moiyvanos sakanonmdeblo
da institucionaluri sistema, raTa xeli Seewyos sabiujeto saxsrebis
efeqtur da ekonomiur gamoyenebas gamWvirvale satendero wesebis,
reklamirebis, sajaroobisa da tenderis monawileebis uflebebis dacvis
safuZvelze. Sesyidvebi ar unda Semoifarglebodes mxolod yvelze ufro
xelsayreli tenderis SerCeviT, aramed moicavs Sesyidvis mTlian
process, dagegmvidan, tenderidan, Sefasebidan da gamarjvebulis
gamovlenidan saxelSekrulebo valdebulebebis ganxorcielebamde.
1.2 evropuli kavSiris doneze sajaro Sesyidvis zogadi wesebi _
samarTliani, konkurentuli, gamWvirvale da aradiskriminaciuli procesi,
momdinareobs romis xelSekrulebidan. procedurul moTxovnebTan
dakavSirebiT aRniSnul normebs avseben direqtivebi, romlebic
iTvaliswinebs sajaro SesyidvebTan dakavSirebul saerTo wesebs.
aRniSnuli direqtivebi saWiroebs implementacias wevri saxelmwifoebis
doneze da maTi daniSnulebaa im procedurebis koordinacia, romlebic
unda daicvas evrogaerTianebis wevrma iseT xelSekrulebasTan
dakavSirebiT, romlis Rirebuleba aRemateba direqtivebiT dadgenil
zRvrul odenobas (ZviradRirebuli xelSekrulebebi). aRniSnul zRvrul
odenobaze dabali Rirebulebis xelSekrulebebisaTvis
Sidasaxelmwifoebrivi wesebi ar aris SezRuduli evrokavSiris
direqtivebiT, magram kvlav gamoiyeneba romis xelSekrulebis zogadi
normebi. dReisaTvis, dadgenil zRvrul maCveneblebze dabali
Rirebulebis xelSekrulebebis ganTavsebis maregulirebeli erovnuli
wesebi erTgvarovani ar aris da sajaro Sesyidvebis sferoSi TiToeul
wevr saxelmwifos gaaCnia Tavisi wesebi, romlebic unda Seesabamebodes
mxolod romis xelSekrulebaSi Camoyalibebuli zogad principebs –
kerZod, samarTliani da konkurentuli kanonmdebloba, romelic
uzrunvelyofs aradsikriminaciul midgomas saqonelisa da momsaxureobis
mimarT. amasTan, unda aRiniSnos, rom evropuli kanonmdeblobis erTi
nawili (direqtivebi) ganicdis mniSvnelovan cvlilebebs da direqtivebiT
ganmtkicebul konkretul wesebTan daaxloveba dReisaTvis ar aris
racionaluri. amgvari daaxloeba unda ganxorcieldes evropul kavSirSi
mimdinare procesebis paralelurad da erovnul doneze ekonomikuri
mizanSewonilobis gaTvaliswinebiT.
saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb kanonis, romelic metwilad efuZneba
saqonlis, mSeneblobisa da momsaxurebis sajaro Sesyidvebis Sesaxeb UNCITRAL-is modelur kanons, ZiriTadi wyaroebi Tavmoyrilia evropuli
gaerTianebis damfuZnebeli SeTanxmebis principebSi, sajaro Sesyidvebis
sferoSi evropul direqtivebSi da sajaro Sesyidvebze specializirebuli
160
saerTaSoriso institutebis sxva wesebSi, modelebsa da procedurebSi.
amgvarad, is ZiriTadad akmayofilebs Sesyidvebis sferoSi arsebul
Tanamedrove standartebs da exmaureba zemoaRniSnuli instrumentebis
mTavar principebs.
aRniSnulis miuxedavad, samTavrobo da saerTaSoriso organizaciebis
mier Catarebul sxvadasxva kvlevebze dafuZnebuli monacemebi cxadyofs,
rom Sesrulebis maCvenebeli srulad ar Seesatyviseba kanonis miznebs da
saWiroa Semdgomi reforma. sajaro Sesyidvebis sferoSi sakanonmdeblo
da institucionaluri cvlilebebi aseve ganpirobebulia, saerTaSoriso
urTierTobebSi arsebuli siaxleebiT, saerTaSoriso ekonomikur
procesebSi saqarTvelos integrirebis saWiroebiTa da im sirTuleebidan
gamomdinare romlebic gamowveulia kanonis mimarT arsebuli
winaaRmdegobriobebiTa da misi ganmartebis moTxovnilebiT.
2. rekomendaciebi:
2.1 saqarTvelos kanonSi saxelmwifo Sesyidvebis (sajaro)
Sesaxeb unda Sevides cvlilebebi, romlebiTac
uzrunvelyofili iqneba:
• sajaro Sesyidvebis moqmedebis sferosa da Semsyidveli
organizaciebis ufro detaluri gansazRvreba, rom sajaro
samarTlis pirebis (rogorc es gansazRvrulia saqarTvelos
kanoniT sajaro samarTlis iuridiuli pirebis Sesaxeb) garda,
kanonis moqmedeba gavrceldes aseve pirebze, romlebsac ar gaaCniaT
industriuli Tu samewarmeo daniSnuleba da finansdebian umetes
wilad saxelmwifos, saxelmwifo regionaluri an adgilobrivi
organoebis an sajaro samarTlis sxva iuridiuli pirebis mier; an
maTi marTva xdeba am organoebis zedamxedvelobiT; an Tu arsebobs
administraciuli, mmarTvelobiTi an sameTvalyureo sabWo, romlis
wevrebis naxevarze meti iniSneba saxelmwifos, regionaluri an
adgilobrivi organoebis, an sxva sajaro samarTlis pirebis mier.
• reklamirebis detaluri reglamentacia, rac uzrunvelyofs
maqsimalur gamWvirvalobasa da efeqturobas;
• calke debuleba “koluziuri” tenderis akrZalvisaTvis;
• erT pirTan molaparakebis Catarebis procesis detaluri
gansazRvra im TvalsazrisiT, rom molaparakebebis procesSi, an
misi warumateblobis SemTxvevaSi, igi ar gamoricxavs sxva
kandidatebTan molaparakebas;
• rom satendero mosakrebeli asaxavdes satendero dokumentaciis
momzadebisa da danawilebis xarjebs;
• SezRuduli (daxuruli) procedurebis da molaparakebiTi
procedurebis SemTxvevaSi Semsyidveli organizaciebis mier
dadgenili moTxovnebis miRebis vada SesyidvebSi monawileobis
Sesaxeb, ar unda iyos Setyobinebis gagzavnidan 37 dReze naklebi.
161
• rom SezRuduli da molaparakebiTi procedurebis dros, rodesac
Semsyidveli organizacia atarebs daxurul tenderis an awarmoebs
erT pirTan molaparakebas, unda gamoqveyndes Setyobineba
aRniSnulis Sesaxeb da sxva pirebs unda hqondeT TavianTi
dokumentaciis mowodebis ufleba.
kanonSi amJamad arsebuli gansazRvrebebi qmnian misi debulebebis
sxvadasxvagvari ganmartebis safuZvels. kanonis me-3 muxlSi mocemuli
gansazRvrebis miuxedavad, zogierTi sajaro samarTlis pirebi Tavs
arideben xolme kanonis moTxovnebis Sesrulebas maTi araswori
interpretaciis gziT. kanonis gansazRvreba unda efuZnebodes
organizaciis ara mxolod statuss, aramed mis administraciul
struqturas, saqmianobis xasiaTsa da dafinansebis wyaroebs. im kerZo
sawarmoebis praqtika, sadac saxelmwifo wili Warbobs da Sesabamisad
ganicdis saxelmwifos gavlenas gadawyvetilebebis miRebis dros,
araefeqturia da amgvari sawarmoebis umravlesoba aramomgebiania.
sajaro Sesyidvebis dros gaumarTlebeli da ukanono xarjebis arsebobis
riski Zalian maRalia gamWvirvalobisa da kontrolis ararsebobis gamo.
amgvari sawarmoebis biujeti ZiriTadad saxelmwifo fondebidan
finansdeba, administracia saxelmwifos mier iniSneba (pirdapir Tu
arapirdapir) da amdenad, sazogadoeba unda akontrolebdes mis mier
gaweuli xarjebis samarTlianobas, gamWvirvalobasa da
aradiskriminaciulobas.
kanonSi ar aris koluziuri tenderis amkrZalavi calke debuleba, rac
zrdis procesis warumateblobis risks. Semsyidveli organos uflebaa
awarmoos SezRuduli an molaparakebiTi Sesyidva, magram es ar unda
gamoricxavdes sxva daintersebuli pirebisa Tu zogadad sazogadoebis
uflebas - iyos informirebuli amis Taobaze. Semsyidvelma organizaciam
SesaZloa ar icodes im pirebis arsebobis Sesaxeb, romlebmac SesaZloa
ukeTesi pirobebi (samuSao, momsaxureba) SesTavazon vidre maT visac
miRebuli aqvT Setyobineba. amgvar pirebs unda hqondeT TavianTi
winadadebebis wardgenis saSualeba da biurokratiuli dabrkolebebis
miuxedavad, dawesebuli vada sakmarisi unda iyos saWiro dokumentaciis
SegrovebisaTvis.
2.2 unda SemuSavdes da miRebul iqnas kanonqvemdebare aqtebi,
romlebiTac uzrunvelyofili iqneba:
• Semsyidveli organizaciebis ganaxlebadi magram amomwuravi sia;
• Tanamedrove evropuli da saerTaSoriso standartebis Sesabamisi
modeluri dokumentebi (satendero dokumentebi, ganacxadebi...);
• momwodebleTa (maT Soris `Sav siaSi~ SetanilTa) reestris
organizeba;
• meTodologiuri instruqciebi, sajaro Sesyidvebis procedurebis
detalizaciiT, Sesyidvebis ganxorcielebis dros SesaZlo
problemebis aRweriT, reklamirebis dros gavrcelebuli
Secdomebis, diskriminaciuli meTodebis, ekonomikuri Tu finansuri
162
pirobebis miTiTebiT; da sadac mimoxiluli iqneba saerTaSoriso da
evrokavSiris kanonmdebloba;
• rom, yvela ganacxadi erTi wyaros SerCevis procedurisaTvis
dadgenili nixris maRla ZviradRirebul kontraqtebze, romelic
erTi wyaros SerCeviT xorcieldeba, winaswar unda SeuTanxmdes
saxelmwifo Sesyidvebis saagentos;
• molaparakebis wesebi erTi wyaros SerCevis dros samarTliani da
gamWvirvale procesisaTvis normatiuli bazis uzrunvelsayofad.
winaswari kvalifikacia moiTxovs damatebiT drosa da
administraciul procedurebs saxelmwifo Sesyidvebis dros da
gamarTlebulia mxolod msxvilmasStabiani kontraqtebis
SemTxvevebSi. amasTan, winaswari sakvalifikacio moTxovnebi
licenziebis, registraciis da sxva nebarTvebis Sesaxeb zogjer
gaurkvevladaa mocemuli da mravalricxovanma moTxovnebma
samTavrobo uwyebebidan SesaZloa gazardos qrTamebis aRebisa
da korufciis albaToba. amdenad, SesaZloa sasargebloa iyos
mcire zomis xelSekrulebebisaTvis kvalificirebuli
momwodeblebis/kontraqtorebis reestris Seqmna da warmoeba,
romelic Secvlis xangrZliv winasakvalifikacio proceduras.
amasTan, unda moxdes momwodeblis, kontraqtoris muSaobis
analitikuri Sefaseba da am informaciis safuZvelze winaswar-
kvalificirebuli momwodeblebis moqmedi siis ganaxldeba.
uzrunvelyofili unda iyos, axali momwodeblebis moTxovna
kvalifikaciis gavlis Sesaxeb.
teqnikuri monacemebi ZiriTadad moicaven sqemebs, romlebSic
detalurad aRwerilia gamosayenebeli masalebi, dokumentacia da
meTodika. sasargeblo iqneboda arsebuliyo, agreTve Sesasyidi
obieqtis funqcionaluri da saSemsruleblo monacemebi.
erTi wyaros SerCeviT Sesyidva daSvebulia (magram ara savaldebulo)
mcire kontraqtebis SemTxvevaSi, an Tu is gamarTlebulia saxelmwifo
Sesyidvebis kanoniT dadgenili pirobebidan gamomdinare. aseTma
midgomam gamoiwvia erTi wyaros SerCevis gziT ganxorcielebuli
Sesyidvebis gadaWarbebulad gamoyeneba, romelic ufro martivia
korufciuli praqtikisaTvis. am meTodis gamoyenebaze kontrolis
aRdgenisaTvis, saxelmwifo Sesyidvebis saagentosTan SeTanxmeba unda
iyos gardamavali zoma da Semsyidvelma pirebma unda iswavlon
saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb kanonis debulebebis sworad
gamoyeneba. garda amisa, raTa Tavidan acilebul iqnas saxelmwifo
Sesyidvebis Sesaxeb kanoniT dadgenili zRvaris gadacdena, saTanadod
unda sruldebodes saxelmwifo Sesyidvebis ganxorcielebis wesis
Sesaxeb debulebis me-5 (7) muxlis debulebebi, romlebic exeba
xelSekrulebis danawevrebis akrZalvas. erT momwodebelTan molaparakebis wesebi ar aris dakonkretebuli da damokidebulia
organizaciis xelmZRvanelis subieqtur mosazrebebze. erTi wyaros
163
SerCevis gziT ganxorcielebuli Sesyidvebi, romlebic dafuZnebulia
fasTa kotirebis wesiT arCeul kandidatTan molaparakebaze, ar aris
xelsayreli da iZleva erTi wyaros SerCevis meTodiT manipulaciis
SesaZleblobas.
2.3 miRebul unda iqnas Sesyidvis ganxorcielebis specialuri wesebi,
romlebic moawesrigebs uZravi qonebis SesyidvasTan dakavSirebul
gansakuTrebul pirobebs. (Sesabamisi miTiTeba unda gakeTdes
saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb saqarTvelos kanonSi).
saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb kanonSi arsebuli `saqonlis”
gansazRvreba moicavs Senobebis Sesyidvasac, riTac kanonis
moqmedebis sferoSi aqcevs uZravi qonebis Sesyidvas. vinaidan
Sesyidvis Sesaxeb kanonis Sesabamisad uZravi qonebis Sesyidva
gansakuTrebul SemTxvevas warmoadgens, mizanSewonilia specialuri
wesebis SemoReba an kanonSi saTanado miTiTebis gakeTeba.
2.4 saxelmwifo Sesyidvebis kanonSi asaxuli unda iqnes preferenciuli
Sesabamisi kriteriumebi SeRavaTis miniWebisaTvis, aseve
ganacxadebis Sefasebis dros am wesis gamoyenebis pirobebi.
saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb kanonSi mocemuli debulebebi preferenciuli SeRavaTis Sesaxeb bundovania da SesaZloa
uaryofiTi (damafrTxobeli) zegavlena iqonios ucxoel
momwodeblebze.
2.5 gansakuTrebiT mniSvnelovania, rom saxelmwifo Sesyidvebis
saagento saTanadod iyos dakompleqtebuli da teqnikurad
aRWurvili. personalis anazRaureba unda Seesabamebodes
saagentos mier ganxorcielebuli saqmianobis mniSvnelovnebas.
Sesyidvebze zedamxedvelobis garda, misi saqmianoba unda moicavdes
saimplementacio wesebis momzadebas, sazogadoebis informirebas am
wesebis Sesaxeb, specialistebis ganaTlebasa da damatebiT
swavlebas, momxmareblebisaTvis treiningebis momzadebasa da
Catarebas, saTanado garemos Seqmnas kanonis ganxorcielebisaTvis
da misi Semdgom popularizacias.
2.6 saxelmwifo Sesyidvebis saagentos unda hqondes oficialuri veb-
gverdi internetSi, romelic uzrunvelyofs mudmiv sainformacio
momsaxurebas erovnul da evrokavSiris doneze arsebuli wesebisa
da procedurebis Sesaxeb.
kanoniT aucilebel satendero gancxadebasa da kontraqtis
miniWebis Sesaxeb cnobasTan erTad, romlebic unda gamoqveyndes ama
Tu im gamocemaSi, sasargeblo iqneboda aseve Sesyidvebis saagentos
specialur damatebaSi da ufaso vebgverdze gamoqveynebuliyo
Sesyidvebis Sesaxeb sruli monacemebi. es xels Seuwyobda sajaro
Sesyidvebis reklamirebasa da koordinirebas, xelSekrulebebis,
164
davebze gamotanili gadawyvetilebebis, kriminaluri qmedebebis,
kontraqtorebis `Savi siisa” da sajaro Sesyidvebis saagentos
wliuri angariSis gamoqveynebas, aseve SesyidvebTan dakavSirebuli
standartuli dokumentebisa da swori saxelmwifo Sesyidvebis
magaliTebis gamoqveynebas. im faqtis gaTvaliswinebiT, rom
dReisaTvis interneti yvela regionisaTvis ar aris xelmisawvdomi,
paralelurad unda SenarCundes sagazeTo reklamirebac.
2.7 saxelmwifo Sesyidvebis saagentos unda mieniWos ufleba
gansazRvros is saswavlo dawesebulebebi, romlebsac SeuZliaT
partnioroba gauwion saswavlo RonisZiebebis koordinirebaSi
centralur da regionalur doneze, agreTve sxva institutebTan
erTad, programebis SemuSavebaSi yvela saxelmwifo centraluri da
adgilobrivi organoebis da dainteresebuli kerZo pirebis
swavlebisaTvis. saagentos aseve SeuZlia iTanamSromlos
Sesyidvebis Sesaxeb saswavlo programebis SemuSavebaSi, romlis
Sesabamisadac gaicema saxelmwifo Sesyidvebis sertifikatebi.
kvalificirebuli personalis aucilebloba aqtualuria TiTqmis
yvela Semsyidvel organizaciaSi. am pirobebSi sasargeblo iqneboda
maswavlebelTa da sxva personalis momzadeba evropuli kavSiris
mxardaWeriT, rogorc es SeTanxmebiT aris gaTvaliswinebuli.
saxelmwifo Sesyidvebis saagento aqtiurad unda iyos Cabmuli
amgvar saqmianobaSi. miT ufro rom, kerZo da sajaro seqtoris,
sajaro moxeleTa momzadeba prioritetuladaa miCneuli
SeTanxmebis mier (muxli 54).
2.8 mizanSewonilia sabiujeto asignebebis mravalwliani gegmis Seqmna,
romelSic Seva prognozireba gegmis damtkicebidan orwliani
periodisaTvis, rac SesaZlebels gaxdis grZlevadiani kontraqtebis
dagegmvasa da maT efeqtur ganxorcielebas. miRebul unda iqnas
saTanado normatiuli aqtebi.
2.9 konkretuli sajaro SesyidvebisaTvis Semsyidveli organizaciebis
gaerTianeba _ roca es SesaZlebelia, an msgavsi (erTgvarovani)
saqonlisa da momsaxureobis ZviradRirebuli Sesyidvebis dros;
institucionaluri mowyobis gamartiveba da TiToeul Semsyidvel
organizaciaSi Sesyidvebze pasuxismgebeli mudmivi danayofis (an
Tanamdebobebis) Seqmna.
satendero komisiis Seqmna, rogorc es gaTvaliswinebulia
saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb kanoniT, ar iZleva specialuri
teqnikuri eqspertizis gamoyenebis garantias. am ukanasknelis
gamoyeneba komisiis Tavmjdomaris gadawyvetilebazea damokidebuli.
amiT SesaZloa dazaraldes satendero winadadebebis teqnikuri
Sefasebis xarisxi. satendero komitetis aparati, misi droebiTi
xasiaTidan gamomdinare, ver uzrunvelyofs SesyidvebTan
dakavSirebuli codnisa da unar-Cvevebis ganviTarebas, rasac
165
SeuZlia wvlili Seitanos procedurebis gaumjobesebaSi miRebuli
gamocdilebis safuZvelze maTi daxvewis meSveobiT.
2.10 saagentos veb-gverze, misi daarsebis Semdeg, yvela satendero
gancxadeba unda ganTavsdes qarTul enaze da agreTve erT-erT
gavrcelebul ucxo enaze, magaliTad inglisurad; da Semsyidvel
organizaciebs unda moeTxovoT wliuri mimoxilvis gamoqveyneba
TiToeuli fiskaluri wlisaTvis dagegmili msxvili Sesyidvebis
Sesaxeb, raTa damdegi tenderisa da winaswari kvalifikaciis
Sesaxeb saqmiani wreebis gafrTxileba moxdes droulad.
miuxedavad imisa, rom kanoniT gaTvaliswinebuli moTxovnebi
reklamirebis Sesaxeb SesabamisobaSia saerTaSoriso praqtikasTan,
unda aRiniSnos, rom gancxadebebis gamoqveyneba saerTaSoriso
gazeTebSi fasiania da xSir SemTxvevebSi metad Zviria Semsyidveli
organizaciisaTvis. Sedegad ki, xSirad arasaTanadod xdeba
reklamis gavrceleba.
2.11 unda ganxorcieldes sakanonmdeblo cvlilebebi, raTa im
SemTxvevaSi, Tu saxelmwifo Semsyidvel saagentoSi warmodgenili
saCivrebi (pretenziebi) miCneulia samarTlianad da adgili aqvs
kanonis darRvevas, saagento valdebuli gaxdes moiTxovos kanonis
Sesruleba, rac Tavis mxriv unda dakmayofildes.
saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb kanonis 24' muxlis Sesabamisad,
saxelmwifo Semsyidveli saagento uflebamosilia gamoavlinos
darRvevebi da moaxdinos reagireba. magram amgvari formulireba
(`uflebamosilia”) niSnavs, rom saagentos ufleba aqvs miiRos
zomebi an Tavi Seikavos moqmedebisagan, rac arasworad asaxavs
kanonis Sinaarss da saagentos movaleobebs. saWiroa zustad
ganisazRvros, rom saxelmwifo Sesyidvebis saagento valdebulia
uzrunvelyos organizaciaTa qmedebebis kanonTan Sesabamisoba. es
problemas warmoadgens bevr kanonSi, roca araferia naTqvami imis
Taobaze Tu ra xdeba im SemTxvevaSi, rodesac Semsyidveli
organizaciebi arRveven kanons saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb.
magram arc is aris naTeli ekisreba Tu ara am problemis
mowesrigeba saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb kanons. saxelmwifo
Sesyidvebis saagento Tavisi yovelwliuri angariSiT
angariSvaldebulia prezidentis winaSe, magram mas aseve unda
SeeZlos, darRvevebis Sesaxeb Tavisi pretenziis (saCivris)
waradgena im samTavrobo organoSi, romelsac SeuZlia saTanado
zomebis miReba. ufro efeqturi iqneboda Tu kanoni
gaiTvaliswinebda saxelmwifo Sesyidvis saagentos
uflebamosilebas - kanonTan Seusabamobis an araswor qmedebebTan
dakavSirebuli sakiTxebi waredgina Sesabamisi departamentis
(saministros) an sxva uwyebis winaSe, raTa moxdes disciplinaruli
warmoebis dawyeba kanonis damrRvevebis winaaRmdeg. saCivrebTan da
kanonis darRvevebTan dakavSirebiT saagentosaTvis miniWebuli
166
uflebamosileba sakmarisi unda iyos imisaTvis, rom mas SeeZlos
Tavisi movaleobebis Sesruleba. saagentos saTanado
uflebamosilebiT aRWurvasTan erTad, kanondarRvevebis
gamosworebis gzebi unda iyos konkretuli da detaluri.
2.12 unda ganisazRvros saCivrebis ganxilvis formaluri da
samarTliani wesebi. arsebuli wesebi Tavmoyrili unda iqnas erTian
da advilad gasageb teqstSi, romelic gamoqveyndeba da
xelmisawvdomi iqneba yvela dainteresebuli pirisTvis.
kanoni saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb (muxli 24') ayalibebs
detalur procedurebs saxelmwifo Sesyidvebis saagentos mier
saCivrebis administraciuli ganxilvisaTvis, magram igi ar
gansazRvravs am saCivrebis mosmenisaTvis saWiro saxelmwifo
Sesyidvebis saagentosTan arsebul Sida struqturas. saagentos
gaaCnia Sida wesebi saCivrebis mosmenisaTvis, magram isini ar aris
unificirebuli da xelmisawvdomi mesame mxarisaTvis, kerZod ki -
tenderis im monawileebisaTvis, romlebsac surT gaasaCivron esa
Tu is sakiTxi. veb-gverdis Seqmnis Semdeg, aRniSnuli procedurebi
da saWiro formebi unda gaxdes xelmisawvdomi internetis
meSveobiT. Tundac sul mcire interesTa konfliqtis Tavidan
acilebis mizniT, saCivrebis ganmxilveli TanamSromlebi, ar
SeiZleba imavdoulad iyvnen ganyofilebaSi, romelic konsultacias
uwevs da aZlevs instruqciebs Sesyidvebis warmoebisas Semsyidvel
organizaciebs.
3 daskvnebi da damatebiTi SeniSvnebi
saxelmwifo seqtoris funqcionirebis gaumjobesebis saWiroebidan
gamomdinare, saqarTvelos xelisuflebis organoebi aRiareben saxelmwifo
Sesyidvebis Ria, gamWvirvale procesis sargeblianobas. erT-erTi
umTavresi dadebiTi mxarea is, rom SejibrobiTobis principiT
warmoebuli Sesyidvebi SeiZleba gaxdes konkurentunariani adgilobrivi
warmoebisa da momsaxureobis seqtoris formirebis winapiroba, rac
saqarTvelos daexmareba erovnuli ekonomikis ganviTarebasa da
globalur ekonomikaSi integraciaSi.
amas Tan erTvis ekonomikuri mniSvnelovneba, romelic axlavs sajaro
Sesyidvebs. saxelmwifo finansuri saxsrebis xarjvis odenobisa da im
seqtorebis mniSvnelobis gamo, sadac xdeba am Tanxebis xarjva, sajaro
kontraqtebis Sesaxeb gadawyvetilebebs uTuod didi gavlena aqvs
adgilobriv, erovnul da, zogierTi TvalsazrisiT, saxelmwifoTaSoriso ekonomikazec. imas Tu rodis, sad an visgan yiduloben saxelmwifo
uwyebebi, gadamwyveti mniSvneloba aqvs zogierTi ekonomikuri seqtoris
an regionis momgebianobis, arsebobisa Tu ganviTarebis TvalsazrisiT.
amdenad, saxelmwifo Sesyidvebis sajarooba marTlac relauri Sansia ara
mxolod saxelmwifo organoebisaTvis aramed im sawarmoebisTvisac
romlebic interess iCenen Ria SesyidvebSi. ekonomikuri urTierTobis
167
yvela wevris interesia, rom arsebobdes konkurencia sajaro SesyidvebiSi:
konkurentuli Sesyidva saSualebas aZlevs xelisuflebas ufro
efeqtianad gaswios xarjebi, met komerciul SesaZleblobebs sTavazobs
warmoebas, agreTve gadamxdelebs aZlevs imis garantias, rom saxelmwifo
organoebisaTvis gadacemuli saxsrebi efeqturad iqneba gamoyenebuli da
gaweuli momsaxureoba maRali xarisxis iqneba. mokled, sajaro Sesyidvebi
aris kompleqsuri sfero, romelic moicavs sxvadasxva ekonomikur,
politikur da samarTlebriv aspeqtebs.
zemoT mocemuli rekomendaciebi efuZneba evrogaerTianebis damfuZnebeli
SeTanxmebis ZiriTad principebs – samarTlianobas, konkurentulobas,
gamWvirvaleobasa da aradiskriminaciul midgomas, da garkveulwilad
evropul direqtivebs: 89/665/EEC, 92/50/EEC, 93/36/EEC, 93/37/EEC _ am
direqtivebSi Setanili cvlilebebisa da SemoTavazebuli direqtivebis
CON 2002/236, COM 2000/0115 (COD) gaTvaliswinebiT. miznad isaxavs ra
daaxloebis xarisxis amaRlebas, aseve gansakuTrebuli yuradReba eTmoba
RonisZiebebs mimarTuls implementaciis gaumjobesebisaTvis.
saqonlis, samuSaoebisa da momsaxurebis Sesyidvebis tradiciuli
direqtivebis moqmedebis sferodan gamoricxuli iyo komunaluri
momsaxurebis sferoSi moqmedi organizaciebis (wylis, eleqtroenergiis,
transportis da telekomunikaciebis sferoSi momuSave organizaciebis)
mier ganxorcielebuli Sesyidvebi. evrokavSiris SemTxvevaSi aRniSnuli
ganpirobebulia rigi politikuri, ekonomikuri, sawarmoo da
samarTlebrivi mosazrebebiT. zemoT xsenebul sferoSi momuSave
organizaciebi warmoadgenen sajaro da kerZo samarTlis subieqtebs.
93/38/EEC direqtiva iTvaliswinebs ra aRniSnuli organizaciebis
specifiur xasiaTs da evrokavSiris masStabiT maTi struqturuli
mowyobis mravalferovnebas, komunaluri momsaxurebis sferosTvis
ayalibebs tradiciul sferoebTan SedarebiT ufro moqnil samarTlebriv
safuZvels. telekomunikaciebis sferoSi ganxorcielebuli
liberalizaciisa da efeqtiani konkurenciis Sedegad, SeTavazebuli
direqtiva COM (2000) 276 FINAL aRniSnul seqtors gamoricxavs Tavisi
moqmedebis sferodan. msgavsi cvlilebebis molodinSi iseT sferoebSi,
rogoricaa energiis, eleqtroenergiis da wylis seqtori, sakanonmdeblo
paketi iTvaliswinebs maT gamoricxvas direqtivis moqmedebis sferodan
liberalizaciis da efeqtiani konkurenciis realobad qcevis Semdeg.
dReisaTvis saqarTveloSi komunaluri momsaxurebis sferoSi
ganxorcielda farTomasStabiani privatizacia, dagegmilia ufro meti
winsvla am mimarTulebiT. aqedan gamomdinare, da evrokavSiris axali
tendenciebze dayrdnobiT, kerZod, komunaluri momsaxurebis sferoSi
moqmedi organizaciebis Sesyidvebis maregulirebeli direqtivis sferodan
seqtorebis TandaTanobiTi gamoricxvis tendenciis gaTvaliswinebiT,
saqarTvelosTvis ar aris mizanSewonili SesabamisobaSi moiyvanos
erovnuli kanonmdebloba direqtivasTan #93/38/EEC (an SeTavazebul
direqtivasTan COM (2000) 276 FINAL).
168
rac Seexeba 89/665/EEC direqtivas sasaqonlo da momsaxurebis
xelSekrulebebTan dakavSirebiT samarTlebrivi dacvis saSualebebis
Sesaxeb, unda aRiniSnos, rom saqarTvelos kanonmdebloba Seesabameba
aRniSnuli direqtivis 1-l da me-2 muxlebs, romlebSic
gaTvaliswinebulia gasaCivrebis procedurebis ZiriTadi principebi.
89/665/EEC direqtivis danarCen nawilebTan (muxlebi 3, 4, 5 da 6) Semdgomi
daaxloeba ar aris aucilebeli, radgan maTi saWiroeba warmoiqmneba
mxolod evropul kavSirSi gawevrianebis SemTxvevaSi. miuxedavad amisa,
gaTvaliswinebulia rekomendaciebi samarTlebrivi debulebebis
ganxorcielebis gasaumjobeseblad.
SeTanxmebis ganxorcieleba ar unda iqnes gagebuli, rogorc
kanonmdeblobis mxolod formaluri daaxloeba. mTavari mizania Seiqmnas
iseTi samarTlebrivi garemo, romelic uzrunvelyofs evropuli
standartebis Sesabamis ekonomikur sivrcesTan miaxlovebas. aqedan
gamomdinare sakanonmdeblo RonisZiebebis Sesaxeb rekomendaciebi unda
moicavdes agreTve teqnikur da institucionalur srulyofasa
implementacias; amasTan, gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs adamianur
resursebs. sajaro mosamsaxureTa swavlebas, ufro moqnili da efeqturi
administraciuli sistemebis Camoyalibebasa da kanonis aRsrulebis donis
gaumjobesebas didi yuradreba eTmoba, agreTve, sajaro SesyidvebTan
garkveulwilad dakavSirebul, sxva dokumentebSic (saqarTveloSi
ekonomikuri ganviTarebisa da siRaribis daZlevis strategia; msoflio
bankis mier momzadebuli saxelmwifo Sesyidvebis Sefasebis angariSi). aseTi RonisZiebebi dakavSirebulia xarjebTan, romelTa moculobac
damokidebulia sxvadasxva faqtorze da unda gamoiTvalos TiToeul
konkretul SemTxvevisaTvis da arsebuli garemoebebis gaTvaliswinebiT,
magram nebismier SemTxvevaSi, unda aRiniSnos, rom amgvar zomebi
gaTvlilia grZelvadian Sedegze, romlis sargebelic (finansuri da
moraluri), Tundac drois mcire monakveTSi, investirebul Tanxebze
gacilebiT meti iqneba.
da kvlav, zemoT mocemulis Sejamebis mizniT, xazi unda gaesvas, rom
warmodgenili rekomendaciebi ganxilul unda iqnas erTobliobaSi,
romelTa efeqturoba mniSvnelovanwilad damokidebuli TiToeuli
rekomendirebuli RonisZiebis ganxorcielebaze.
169
sagadasaxado sfero
1 Sesavali
1.1. seqtoris mimoxilva
sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg saqarTvelos sagadasaxado sistemam
fundamenturi cvlilebebi ganicada. reformebis mizani iyo sagadasaxado
sistema sabazro ekonomikis funqcionirebisTvis Sesabamisi yofiliyo da
daecva neitralurobisa da samarTlianobis principebi. am reformebSi
ramodenime mimarTulebis gamoyofa SeiZleba. gaizarda moxmarebisa da
Semosavlebis dabegvra da upiratesoba eniWeba eniWeba iseT gadasaxadebs
romelTa administrirebac advilia (erT ganakveTiani dRg, individebis
dabegvra nacvlad ojaxebis dabegvrisa). am procesma didi dro daikava
da Sedegad moitana 1997 wels axali sagadasaxado kodeqsis miReba. amis
Semdeg sagadasaxado kodeqsma kidev mravali cvlileba ganicada magram
iTvleba rom am cvlilebebma kodeqsi ar gaaumjobesa da daarRvia misi
integruloba.
cvlilebaTa meore nawili exeba gadasaxadebis administrirebas rac
dResac didi problemaa. iseTi gadasaxadebis akrefac ki romelTa
administrireba advilia (dRg, aqcizi, sabaJo gadasaxadi) potenciurze
bevrad dabal donezea. amas kavSiri aqvs korufciasTan gadasaxadebis
administrirebaSi.
saqarTvelos sagadasaxado sistemis arastabiluroba da mis marTvasTan
dakavSirebuli sirTuleebi sistemis ZiriTad naklad iTvleba. xSiria
kanonSi cvlilebebi finansuri wlis ganmavlobaSi rasac samarTlebriv
gaurkvevlobamde mivyevarT da sakanonmdeblo xarvezebi kanonqvemdebare
aqtebiT, sagadasaxado organoebis ganmartebebiT da sasamarTlos
gadawyvetilebebiT kompensirdeba. garda amisa gadamxdelTa dabali
sagadasaxado kultura da disciplina sistemis kidev erTi susti mxarea.
1999 wlis pirvel ivliss partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb
xelSekrulebis ZalaSi Sesvlam saqarTvelos daakisra valdebuleba
moaxdinos Tavisi kanonmdeblobis evrokavSiris kanonmdeblobasTan
harmonizacia SeTanxmebis 43 muxlis Sesabamisad. TanamSromlobis erT-
erTi mniSvnelovani elementi da ekonomikuri kavSirebis gaZlierebis
winapirobaa saqarTvelos sagadasaxado kanonmdeblobis daaxloveba
evropul kanonmdeblobasTan.
kanonmdeblobaTa daaxloebis mimdinare muSaobis mizania xeli SevuwyoT
saqarTvelos mTavrobas imaSi rom saqarTvelos sagadasaxado
kanonmdebloba moeqces evrokavSiris direqtivebiT gansazRvrul
CarCoebSi. kanonmdeblobaTa daaxloebis samuSao Semoifargleba
arapirdapir gadasaxadebTan dakavSirebuli debulebebiT radgan
pirdapiri gadasaxadebi ar aris harmonizirebuli evrokavSiris doneze.
harmonizacia miznad isaxavs evrokavSirsa da saqarTvelos Soris
ekonomikuri kavSirebis gaZlierebas da saqarTvelos da evrokavSiris
sawarmoebis funqcionirebis xelSewyobas, msgavsi sakanonmdeblo garemos
170
Seqmnis da qarTul kanonmdeblobaSi arsebuli xarvezebis aRmofxvris
gziT. damatebuli Rirebulebis gadasaxadis sistemis harmonizacia
pirvel etapze prioritetulad CaiTvala aqcizTan SedarebiT Semdegi
mizezebis gamo:
- dRg aris farTo bazis mqone gadasaxadi da dRg-s sistema gavlenas
axdens ekonomikuri subieqtebis umetesobis ekonomikur gadawyvetilebebze.
diskriminaciulma an sustad daregulirebulma midgomam SesaZloa
moiwvios konkurenciis mniSvnelovani gamrudeba. dRg-s sistemis
gaumjobeseba dadebiT Sedegs moitans konkurenciis pirobebis
gaumjobesebis TvalsazrisiT da Sesabamisad aamaRlebs mTeli ekonomikis
efeqturobas.
- dRg-dan miRebuli Semosavlebi saqarTvelos centraluri biujetis
ZiriTadi Semosavlis wyaroa da dRg-s sistemis gaumjobesebas meti Sedegi
eqneba Semosavlebis TvalsazrisiT aqcizTan SedarebiT.
- dRg-s sistemis harmonizacia nakleb danaxarjebTan aris
dakavSirebuli aqcizTan SedarebiT radganac mxolod sakanonmdeblo
cvlilebebs moiTxovs maSin roca aqcizis harmonizacias esaWiroeba
specialuri sagadasaxado sawyobebis sistemis Seqmna.
dRg-s sistema mravali komponentisgan Sedgeba romelTagan zogi metad
aris relevanturi kanonmdeblobis daaxloebis muSaobasTan zogi ki
naklebad. Sesabamisad sagadasaxado sferoSi seqtoruli samuSao jgufis
midgoma iyo dRg-s qve-komponentebSi prioritetebis gamoyofa da am qve-
komponentebze detaluri muSaoba. Camoyalibda kriteriumebi romlebic
safuZvlad daedo prioritetebis gamoyofas:
ekonomikuri kriteriumi
konkurenciis darRvevebis prevenciis mizniT, is debulebebi romlebic
gavlenas axdens biznesebis farTo speqtrze prioritetulad CaiTvala im
debulebebTan SedarebiT romlebic exeba individebis an specifikuri
mcire moculobis biznesebis saqmianobas. am etapze samuSao ar faravs im
debulebebs romlebic ukavSirdeba “aramniSvnelovan” ekonomikur
subieqtebs (individualuri turistebi da maTTan dakavSirebuli importi,
mcire Rirebulebis saqoneli romelic ar gamoiyeneba biznesisTvis.). aseTi
midgoma mniSvnelovania agreTve sagadasaxado Semosavlebis SesaZlo
zrdis TvalsazrisiTac.
mniSvnelovneba saqarTvelos sagadasaxado sistemisTvis
dRg-s sistemis komponentebis harmonizacia romlebic saTanadod ar
funqcionerebs saqarTvelos sagadasaxado sistemaSi CaiTvala
prioritetad. am komponentebis harmonizacia, garda harmonizaciis
zogadi miznisa saqarTvelos ekonomikas miscems SesaZleblobas miiRos
damatebiTi dadebiTi efeqti rogorc gazrdili sagadasaxado
Semosavlebis TvalsazrisiT, aseve saqarTvelos bazarze momuSave
biznesebis funqcionirebisTvis barierebis gauqmebiT da jansaRi biznes
garemos SeqmniT.
171
struqturuli kriteriumi
dRg-s sistemis im komponentebis harmonizacia romlebic saqarTvelos
kanonmdeblobaSi saerTod ar aris magram evropuli kanonmdeblobis
ganuyofeli nawilia aseve CaiTvala prioritetulad. es ZiriTadad exeba
specialuri sqemebis gamoyenebas mcire biznesebisa da fermerebisTvis.
struqturuli kriteriumi aseve faravs im sferoebs sadac qarTuli da
evropuli kanonmdeblobiT gamoTvlili gadasaxadis odenoba erTmaneTs
emTxveva magram es sxvadasxva gzebiT miiRweva.
samuSao jgufis wevrebi
daviT arCvaZe finansTa saministro jgufis xelmZRvaneli
daviT lomiZe finansTa saministro
elza buTxuzi ekonomikis saministro
zurab gurgeniZe iusticiis saministro
erekle naTaZe jeplaki
zemoT aRwerili midgomis safuZvelze SemuSavebuli rekomendaciebi
moyvanilia meore TavSi qvemoT
1.1 Sesabamisi arsebuli qarTuli da evropuli kanonebis Sedareba:
ZiriTadi dokumenti romelsac efuZneba saqarTvelos sagadasaxado
sistema aris 1997 wels miRebuli sagadasaxado kodeqsi. saqarTvelos
sagadasaxado sistemis arastabiluroba da mis marTvasTan dakavSirebuli
siZneleebi sistemis ZiriTad sisusted iTvleba. kanonis xSiri cvlileba
da sagadasaxado urTierTobebis kanonqvemdebare aqtebiT da
instruqciebiT daregulireba sakanonmdeblo ganusazRvrelobas iwvevs da
upatiosno praqtikis gavrcelebis saSualebas iZleva. amJamad
saqarTvelos mTavroba muSaobs sagadasaxado kanonmdeblobis
gaumjobesebaze imisTvis rom gadaiWras zemoT aRwerili problemebi.
cvlilebebis ZiriTadi mimarTulebaa sagadasaxado sistemis gamartiveba,
sagadasaxado samsaxurebis muSaobis gamWvirvaloba da korufciis
aRmofxvra rac TavisTavad jansaRi konkurentuli garemos Camoyalibebis
winapirobaa.
pirdapiri gadasaxadebi ar aris harmonizirebuli evropul doneze. am
sferoSi evrokavSiris zomebi miznad isaxavs qveynebis sagadasaxado
organoebs Soris TanamSromlobis xelSewyobas da kompaniebis sxva wevr
saxelmwifoebSi muSaobisTvis barierebis gauqmebas. amis sapirispirod,
mniSvnelovani progresia miRweuli arapirdapiri gadasaxadebis
harmonizaciaSi, kerZod dRg da aqcizi. es sfero kritikulia Sida
bazris funqcionirebisaTvis radganac uzrunvelyofs konkurenciis
darRvevis prevencias da auqmebs barierebs saqonlisa da momsaxurebis
Tavisufali moZraobisaTvis evrokavSiris SigniT.
evropuli kanonmdebloba detalurad faravs damatebuli Rirebulebis
gadasaxadis sistemas da gadasaxadis Sefasebis safuZvels. am sistemis
ganxorcieleba da kanonis swored gamoyenebisTvis aucilebeli
172
institucionaluri mowyoba wevri saxelmwifoebis funqciaa da ar aris
harmonizirebuli evropul doneze. Tumca, imisTvis rom uzrunvelvyoT
saqarTveloSi kanonis swored gamoyeneba da arapirdapiri gadasaxadebis
sistemis efeqturi funqcionireba, saWiro iqneba sagadasaxado organoebis
administrirebis gaumjobeseba. ZiriTadi dokumenti romelsac evropuli
dRg-s sistema efuZneba aris 1977 wlis sabWos meeqvse direqtiva.
garkveuli progresi qarTuli da evropuli kanonmdeblobis
harmonizaciaSi ukve miRweulia. rogorc dRg aseve aqcizi romlebic
harmonizirebulia evropul doneze, qarTuli sagadasaxado sistemis
ganuyofeli nawilia da centraluri biujetis Semosavlebis ZiriTadi
wyaroa. sagadasaxado ganakveTebi dRg-sTvis da zogierTi aqcizuri
produqtisTvis im CarCoebSi jdeba romlebsac awesebs evropuli
kanonmdebloba. Tumca mniSvnelovani gansxvavebebia sagadasaxado
SeRavaTebsa da gadasaxadis gamoTvlis meTodebSi.
2 rekomendaciebi da argumentebi sakanonmdeblo zomasTan dakavSirebiT
2.1 mizanSewonilad migvaCnia dRg-s CaTvlis da dabrunebis sistemis
TanxmobaSi moyvana meeqvse direqtivis debulebebTan. es kavSirSia rogorc
CaTvlis procedurebTan aseve dRg-sgan ganTavisuflebul operaciebTan.
dRg-s CaTvlis da dabrunebis sistemis mowesrigeba xels Seuwyobs
aRricxvianobis gaumjobesebas da upatiosno praqtikis aRmofxvras. am
sistemis swori muSaoba aucilebelia imisTvis rom ganxorcieldes dRg-s
mTavari principi, gadasaxadi gadaxdil iqnes mxolod warmoebis
konkretul etapze Seqmnil damatebul Rirebulebaze yoveli aseTi
etapisTvis.
2.2 evropul da qarTul kanonmdeblobaSi ZiriTadi gansxvaveba imaSi
mdgomareobs rom qarTuli kanonmdebloba gulisxmobs dRg-s standartul
ganakveTs, nulovan ganakveTs da ganTavisuflebul operaciebs maSin roca
evropuli kanonmdebloba iTvaliswinebs standartul ganakveTs,
Semcirebul ganakveTs da ganTavisuflebul operaciebs. qarTuli
kanonmdebloba gadaxdili dRg-s CaTvlis uflebas iZleva mxolod
standartuli ganakveTiT an nulovani ganakveTiT dabegrili
miwodebisTvis maSin roca evropuli direqtivebi iTvaliswinebs dRg-s
CaTvlas zogierTi dRg-sgan ganTavisuflebuli operaciebisTvis.
mizanSewonilia saqarTvelos kanonmdeblobaSi Semotanil iqnes dRg-s
Semcirebuli ganakveTi meeqvse direqtivis 12 muxlis Sesabamisad imave
direqtivis H danarTSi gaTvaliswinebuli miwodebebisTvis. aseTi
cvlilebebi saSualebas miscems saqarTvelos mTavrobas gamoiyenos ufro
moqnili midgoma specifikuri sferoebis daregulirebaSi rogoricaa
naturaluri monopoliebi an garkveuli socialuri xasiaTis miwodebebSi.
Tumca unda aRiniSnos rom yoveli aseTi SeRavaTis dawesebas win unda
uswrebdes mkacri ekonomikuri prognozi radganac didia saxelmwifo
Semosavlebis klebis riski. magaliTisTvis bunebrivi airis an
eleqtroenergiis miwodeba SesaZloa daibegros Semcirebuli ganakveTiT.
173
2.3 saqarTvelos kanonmdebloba ar iTvaliswinebs gadaxdili dRg-s
gamoqviTvas Tu Sesyiduli produqcia an momsaxureba gamoiyeneba dRg-s
gan ganTavisuflebuli operaciisTvis. mizanSewonilia am debulebis
Secvla saqarTvelos sagadasaxado kodeqsis 114 muxlSi da CaTvlis
uflebis daweseba ganTavisuflebuli operaciebisTvis gamoyenebul
saqonelze meeqvse direqtivis 17 muxlis Sesabamisad. unda aRiniSnos rom
faqtiurad, saqarTvelos kanonmdeblobiT zogierT aseT operaciaze
(eqsporti, finansuri momsaxureba) gadamxdelebi iReben CaTvlas imitom
rom es operaciebi nulovani ganakveTiT ibegreba rasac ar iTvaliswinebs
evropuli kanonmdebloba.
2.4 terminologiis harmonizaciis mizniT, mizanSewonilad migvaCnia
nulovani ganakveTiT dabegrili operaciebis ganTavisufleba dRg-dan da
aseTi operaciebisTvis CaTvlis uflebis daweseba. CaTvlis uflebis
dawesebisas gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces meeqvse direqtivis 15
da 16 muxlis Tanaxmad ganTavisuflebul transaqciebs radganac isini
saerTaSoriso gadazidvebTan da iseT saqmianobasTan aris dakavSirebuli,
romelic Tavisi ekonomikuri arsiT saqonlisa da momsaxurebis eqsports
warmoadgens. es ukanaskneli xels Seuwyobs saqarTvelos
konkurentunarianobas saerTaSoriso bazarze, saqarTvelos satranzito
potencialis ganviTarebas da eqsportze orientirebuli warmoebis
ganviTarebas.
2.5 mizanSewonilia dRg-s CaTvlis ganxorcieleba SesaZlebeli iyos
maSinve roca CasaTvleli dRg-s gadaxdis valdebuleba gaCndeba
(evropuli midgoma) da ara am Tanxis biujetSi Setanis Semdeg, an Tundac
CasaTvleli dRg-s mimwodeblisTvis gadaxdis Semdeg (saqarTvelos
kanonmdebloba). arsebuli mdgomareoba arTulebs mewarmis mdgomareobas
radganac biujetSi Tanxis Setana masze ar aris damokidebuli, da is
iZulebulia samuSao kapitalSi meti Tanxa daabandos. aseTi iZulebiTi
zegavlena samuSao kapitalis marTvis politikaze iwvevs konkurenciis
damaxinjebas da ekonomikis efeqturobis SezRudvas. aRsaniSnavia rom
arsebuli norma qarTul kanonmdeblobaSi gaCnda arapatiosani praqtikis
aRmosafxvrelad magram migvaCnia rom amisTvis umjobesia sxva iseTi
zomebis miReba romlebic xels ar SeuSlis biznesebis normalur
funqcionirebas.
2.6 mniSvnelovania im operaciebis nusxis SeTanxmeba romelTa mimarT
gadaxdili an gadasaxdeli dRg eqvemdebareba CaTvlas. aq yuradReba unda
mieqces gadamxdelis mier araekonomikuri saqmianobisTvis an sakuTari
moxmarebisTvis gamoyenebul saqonelsa da momsaxurebas. qarTuli
kanonmdebloba am SemTxvevaSi iTvaliswinebs aseTi operaciis dabegvras
magram ar iTvaliswinebs Sesabamisi operaciisTvis SeZenil saqonelze
gadaxdili dRg-s CaTvlas rac arRvevs dRg-s neitralurobas da iwvevs
gadasaxadis kaskadirebas.
2.7 mizanSewonilia dRg-s gan ganTavisuflebuli operaciebis siis
Camoyalibeba meeqvse direqtivis 13,14,15,16, muxlebis Sesabamisad. garda
amisa mniSvnelovania kanonmdebloba asaxavdes SeRavaTebis dawesebis
174
mizezebsa, argumentacias, da pirobebs raTa uzrunvelyofil iqnes
aRniSnuli SeRavaTebis swori da mizanmimarTuli gamoyeneba da
gadasaxadebis SesaZlo dafarvis, Tavis aridebis an Tavidan acileba. 2.8 mizanSewonilia gadasaxadis gadamxdelis movaleobebTan
dakavSirebuli debulebebis harmonizacia (meeqvse direqtivis meTormete
Tavi) gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces sagadasaxado angariS-
faqturaSi aucileblad CasarTav informacias, sagadasaxado deklaraciis
wardgenis wesebs, da gadasaxadis gadaxdis periodTan dakavSirebul
debulebebs. dRg-s angariS-faqturebis harmonizacia aucilebelia
sawarmoTa sazRvris gareT saqmianobis xelSewyobisTvis radganac es
garkveulwilad winapirobaa imisTvis rom sagadasaxado organoebma
srulyofilad scnon sxva qveyanaSi gacemuli angariS-faqtura, dRg-s
deklaraciebis harmonizacia ki xels Seuwyobs TanamSromlobas
saqarTvelos da wevri saxelmwifoebis Sesabamis sagadasaxado
struqturebs Soris. meore mxriv zemoT CamoTvlili wesebi evropuli
kanonmdeblobis ganuyofeli nawilia, mniSvnelovan rols TamaSobs
kanonis debulebebis swored gamoyenebaSi da sagadasaxado organoebis
mier kontrolis ganxorcielebaSi da am wesebis harmonizacia
aucilebelia evropuli kanonmdeblobis sxva debulebebis SemoRebasTan
erTad. am zomis SemoRebam saqarTvelos kanonmdeblobaSi SesaZloa
Seamciros gadasaxadebis damalvasTan dakavSirebuli problemebi da
gaaumjobesos finansuri disciplina.
2.9 Zalian mniSvnelovania dasabegri Rirebulebis gansazRvrasTan
dakavSirebuli debulebebis harmonizacia. gansakuTrebiT sayuradReboa
is rom dasabegr RirebulebaSi evropuli kanonmdeblobis Tanaxmad ar
Sedis fasdaklebebi da diskontebi anazRaurebis droze adre
gadaxdisTvis. amis sapirispirod qarTuli kanonmdebloba awesebs
mizanSewonilia turistuli saagentoebisTvis specialuri sqemis SemoReba
meeqvse direqtivis 26 muxlis Sesabamisad. am SemTxvevaSi dasabegri Tanxa
ganisazRvreba rogorc gansxvaveba myidvelis (turistis) mier gadaxdil
safasurs (dRg-s gareSe) da turistuli agentis xarjebs Soris. aseTi
sqema idealuria saqarTvelos realobisTvis sadac mewarmeebs Zalian
uWirT dRg-s angariS-faqturis mopoveba mcire operaciebisTvis. SesaZloa
msgavsi sqema iqnes gamoyenebuli sxva specifikuri sferoebisTvis an mcire
biznesisTvis. es gaaneitralebs konkurenciis mniSvnelovan darRvevebs da
saSualebas miscems mewarmeebs Tavisi saqmianoba kanonis farglebSi
warmarTon.
2.10 mizanSewonilad migvaCnia dRg-s meeqvse direqtivis meoTxe muxlis
meoTxe punqtSi gaTvaliswinebuli SesaZleblobis gamoyeneba romelic
adgens rom SesaZlebelia iuridiulad damoukidebeli pirebi erT
gadamxdelad CaiTvalon Tu maT mWidro ekonomikuri finansuri an
organizaciuli kavSirebi aqvT. am SesaZleblobis gamoyenebis SemTxvevaSi
organizaciebis filialebi da aseve amxanagobebi SesaZloa CaiTvalon erT
gadamxdelad. es gaamartivebs dRg-s administrirebis procedurebs da
Tavidan agvacilebs saqarTveloSi amxanagobebis dabegvrasTan
dakavSirebul sirTuleebs.
175
2.11 mizanSewonilia saqonlis maT Soris axladaSenebuli Senobebis
erTjeradi miwodeba CaiTvalos dRg-Ti dasabegr operaciad meeqvse
direqtivis 4 muxlis 3 punqtis Sesabamisad. es norma unda gavrceldes
fizikur pirebzec rasac ar iTvaliswinebs qarTuli kanonmdebloba. dRg-s
gadamxdelad registraciis valdebuleba Cndeba mxolod im SemTxvevaSi
rodesac saqoneli SeZenilia an importirebulia da gankuTvnilia
miwodebisTvis. am normaSi ar jdeba axlad aSenebuli Senobis miwodeba.
aseTi mdgomareoba iwvevs bazris damaxinjebas da gadasaxadisgan Tavis
aridebis saSualebas iZleva. magaliTisTvis samSeneblo organizacia
aSenebs saxls romelic formdeba miwis mepatroneze da misi saxeliT
iyideba gadasaxadis gadaxdis gareSe. Sesabamisi cvlilebebi unda
Sevides sagadasaxado kodeqsis 92 muxlSi.
2.12 mizanSewonilia direqtivis meoTxe muxlis mexuTe punqtis Sesabamisad
dasabegr operaciad ar CaiTvalos sajaro samarTlis iuridiuli pirebis
mier gaweuli momsaxureba, Tu es safrTxes ar uqmnis konkurencias.
saqarTvelos kanonmdeblobaSi am mxriv vakuumia da mniSvnelovani
problemebia sajaro samarTlis iuridiuli pirebis (mag saxelmwifo
maregulirebeli organoebis saqmianobis dabegvrasTan dakavSirebiT.
danarTi d muxli 4. (5) kanonma gansakuTrebuli yuradReba unda
miaqcios imas rom sajaro samarTlis iuridiuli pirebis SemTxvevaSi
iseve rogorc saxelmwifo marTvis organoebis saqmianobasTan mimarTebaSi
maTi saqmianobis dRg-sgan ganTavisuflebam ar unda gamoiwvios
konkurenciis damaxinjeba.
2.13 mizanSewonilia meeqvse direqtivis 5 muxlis 4a punqtis Sesabamisad
saxelmwifo struqturis brZanebis an kanonis Sesabamisad kompensaciis
sanacvlod saqonlis gadacema CaiTvalos dasabegr operaciad. am sakiTxis
dauregulirebloba mniSvnelovan problemebs qmnis saxelmwifo
struqturis mier an sasamarTlos mier dayadaRebuli qonebis gayidvisas.
Tuki aseTi operacia ar daeqvemdebareba dRg-s es konkurenciis
damaxinjebas gamoiwvevs.
2.14 mizanSewonilia meeqvse direqtivis 5 muxlis 4b punqtis Sesabamisad
dRg-s daeqvemdebaros operaciebi sadac sakuTrebis iuridiuli uflebis
gadacema xdeba garkveuli pirobebis Sesrulebis Semdeg magram faqtiurad
sakuTrebas iyenebs momavali mepatrone. es saerTaSoriso finansuri
aRricxvis praqtikaSi aRiarebuli Sinaarsis formaze upiratesobis
principis ganxorcieleba iqneba.
2.15 mizanSewonilia meeqvse direqtivis 5 muxlis 4g punqtis Sesabamisad
kontraqtis safuZvelze gayidvis Semdeg sakomisios gadaxdis pirobiT
saqonlis gadacema CaiTvalos dasabegr operaciad. arsebuli
kanonmdebloba am sakiTxs saerTod ar exeba da Sedegad sagadasaxado
tvirTi mTlianad Suamavals awveba. evrokavSiris kanonmdeblobis
debulebebis gaziareba am tvirTs gaanawilebs gamyidvelsa da Suamavalze.
sakomisio maRaziaSi mitana CaiTvalos dasabegr operaciad.
176
2.16 mizanSewonilia saqoneli miwodebis adgili ganisazRvros meeqvse
direqtivis merve muxlis Sesabamisad radganac qarTuli kanonmdebloba
arasakmarisad detaluria am sakiTxSi. gansakuTrebuli yuradReba unda
mieqces saqonlis miwodebas romelic unda aiwyos da damontaJdes, aseve
gansakuTrebul yuradRebas saWiroebs gemebisTvis, TviTmfrinavebisaTvis
da sxva satransporto saSualebebisTvis saqonlis miwodebisas operaciis
adgilis gansazRvra.
2.17 mizanSewonilia momsaxurebis miwodebis adgili ganisazRvros meeqvse
direqtivis mecxre muxlis Sesabamisad radganac qarTuli kanonmdebloba
arasakmarisad detaluria am sakiTxSi. es debulebebi xSir SemTxvevaSi
aramarto gaugebrobebTan aris dakavSirebuli, aramed iZleva subieqturi
midgomis saSualebas xels uwyobs arapatiosan praqtikas. garda amisa
zogierTi tipis momsaxureba romelic specifiur midgomas moiTxovs
saerTod ar ifareba sagadasaxado kodeqsis debulebebiT. magaliTad
telekomunikaciebi, eleqtronuli saSualebebiT miwodebuli momsaxureba
da a.S.
2.18 mizanSewonilia rom sagadasaxado kodeqsSi ufro detalurad iqnes
formulirebuli gadasaxadis gadaxdis warmoSobis dro meeqvse
direqtivis meaTe muxlis Sesabamisad. gansakuTrebul yuradRebas
saWiroebs winaswar gadaxdis (avansis) SemTxveva rac araadeqvaturad aris
daregulirebuli qarTul kanonmdeblobaSi da dabegvras ar eqvemdebareba.
aseTi midgomis Sedegia konkurenciis damaxinjeba radganac zogierTi
biznesi sadac gadaxda ZiriTadad winaswar xdeba, sxvebTan SedarebiT
upirates mdgomareobaSia.
2.19 gadasaxads anazRaurebis dagvianebisTvis gaTvaliswinebul jarimaze.
es debuleba ewinaaRmdegeba operaciis arss radganac jarima
dagvianebisTvis aris ara saqonlis an momsaxurebis safasuri aramed
kapitalis safasuri (sesxis procenti) rac ar eqvemdebareba dRg-s.
2.20 Sereuli operaciebis dabegvra (gayiduli saqonlis nawili
ganTavisuflebulia dRg-sgan nawili ki ibegreba) da Sesabamisi
sagadasaxado CaTvla araadeqvaturad aris gansazRvruli qarTul
kanonmdeblobaSi. mizanSewonilia rom CasaTvleli Tanxa gamoiTvalos
meeqvse direqtivis mecxramete muxlis debulebebis Sesabamisad.
gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces periods romlis safuZvelzec
gamoiTvleba CasaTvleli proporcia rac qarTul kanonmdeblobaSi 1 Tvea.
arsebuli mdgomareoba gadamxdelis mier sagadasaxado deklaraciebiT
manipulirebis da gaumarTlebeli CaTvlebis miRebis saSualebas iZleva.
2.21 mizanSewonilia saqarTvelos sagadasaxado kanonmdeblobis ZiriTadi
terminologiis, definiciebis da struqturis harmonizacia maSinac ki
Tuki aseTi cvlilebebi gavlenas ar moaxdens dabegvras daqvemdebarebuli
Tanxis gamoTvlaze da sabolood gadaxdil gadasaxadze. am zomis
miRebiT saqarTvelos kanonmdeblobas eqneba ufro zusti mkafiod
gansazRvruli definiciebi, sagadasaxado kodeqsis struqtura
SesabamisobaSi iqneba mis SinaarsTan da ufro advilad aRsaqmeli iqneba
gamomyeneblisTivs. magaliTisTvis:
177
- mizanSewonilad migvaCnia, rom dRg-s dabegvras daqvemdebarebuli
nusxidan amoRebul iqnes `samuSao~, xolo saqonlisa da momsaxureobis
miwodeba ganisazRvros ise detalurad, rogorc meeqvse direqtivis 5-6
muxlebSia asaxuli. sayovelTaod miRebuli saerTaSoriso praqtikaa rom
operaciebi daiyos saqonlisa da momsaxurebis miwodebad. qarTul
kanonmdeblobaSi damatebiT samuSaoebis arseboba damabnevelia da
funqcias moklebulia radganac samuSaosa da momsaxurebis mimarT ar
aris raime specifikuri gansxvavebuli midgoma.
- saqonlis ganmartebaSi CarTuli unda iqnas miwa da amoRebuli iqnas
aramaterialuri qonebis miwodeba Sesabamisad aramaterialuri qonebis
gadacema unda moiazrebodes rogorc momsaxureba.
2.22 mizanSewonilad migvaCnia specialuri sqemis (flat rate scheme) SemoReba fermerebisaTvis dRg-s meeqvse direqtivis 25 muxlis Sesabamisad. es zoma saSualebas miscems fermerebs miiRon kompensacia im gadaxdili
gadasaxadisaTvis romelic Sedis maT mier sasoflo-sameurneo
warmoebisTvis SeZenili saqonlis fasSi. am zomis miRebiT sagadasaxado
sistema fermerebs ufro patiosnad moepyroba. am zomis SemoRebis
aucilebloba ganpirobebulia imiT rom saqarTveloSi, iseve rogorc sxva
qveynebSi fermeruli meurneobebis Semosavlebisa da xarjebis zusti
aRricxva dakavSirebulia administraciul sirTuleebTan da zog
SemTxvevaSi SeuZlebelia. saqarTveloSi mdgomareoba garTulebulia
imiT, rom aRricxvis dabali kulturis, da bazris Taviseburebebis gamo
fermerebi arc Sesyidul da arc gayidul produqciaze ar iReben angariS-
faqturas an raime sxva saaRricxvo dokuments. SemoTavazebuli sistemis
Tanaxmad kompensaciis ganakveTi dgindeba erovnuli angariSebis
safuZvelze da fermeri kompensacias iRebs gayiduli saqonlis
Rirebulebis proporciulad. rekomendirebulia kompensacia gadaixados
saxelmwifom da ar daekisros myidvels radganac es ar Seuwyobs xels
operaciebis saTanado aRricxvas. es zoma mniSvnelovnad Seuwyobs xels
fermeruli meurneobebis aRricxvis sferoSi moqcevas radganac fermerebs
gauCndebaT motivi oficialurad gaaformon operaciebi kompensaciis
miRebis mizniT. am zomas dadebiTi efeqti eqneba aseve soflis meurneobis
produqtebis momxmarebeli bisnesebis saqmianobis aRricxvaze.
garda amisa es zoma damatebiT sabrunav saSualebebs miscems fermerul
meurneobebs da xels Seuwyobs am meurneobebis ganviTarebas da aseve maT
gamsxvilebas. unda aRiniSnos rom saqarTvelos mSp-s 20 procenti soflis
meurneobaSi Seqmnili damatebuli Rirebulebaa romelic ZiriTadad mcire
(1-ha) meurnobebSia Seqmnili. am meurneobebis dabalteqnologiuri
meTodebi ar iZleva adeqvaturi efeqturobis miRwevis saSualebas.
gadaxdili gadasaxadis kompensacia xels Seuwyobs fermerebis mxridan
axali teqnologiebisa da investiciebis mozidvas.
3. daskvnebi da damatebiTi SeniSvnebi
SemoTavazebuli rekomendaciebi miznad isaxavs dRg-sTan dakavSirebuli
sakanonmdeblo garemo saqarTveloSi ufro srulyofili gaxdes da xeli
178
Seuwyos rogorc qarTuli aseve ucxouri (gansakuTrebiT evropuli)
kompaniebis funqcionirebas saqarTvelos bazarze. es miRweul unda iqnes
sayovelTaod miRebuli dRg-sTan dakavSirebuli evropuli normebis
SemotaniT qarTul kanonmdeblobaSi.
adgilobrivi gadasaxadebi moxmarebaze, ZiriTadad dRg, umetesi
sagadasaxado sistemebis umniSvnelovanesi komponentia. am wyarodan ivseba
sagadasaxado Semosavlebis 20-40 procenti sxvadasxva regionebSi. dRg-s
ZiriTadi daniSnulebaa daibegros saqonlisa da momsaxurebis farTo
bazis moxmareba dabali ganakveTiT, ise rom sagadasaxado tvirTi farTod
iyos ganawilebuli. efeqturoba miiRweva sxvadasxva seqtorisa da
aqtivobebis mimarT erTnairi midgomiT. mravalma qveyanam dRg bolo
wlebSi SemoiRo, gansakuTrebiT aRsaniSnavia gardamavali ekonomikis
qveynebi.
SemoTavazebuli sakanonmdeblo zomebze laparakisas ramodenime Sedegi
SegviZlia CamovayaliboT. yvelaze mniSvnelovani aris konkurentuli
garemos gaumjobeseba. rekomendaciebis umetesoba mimarTulia biznes
garemos gaumjobesebaze konkurenciis TvalsazrisiT. dRg-s CaTvlasTan
da dabrunebasTan dakavSirebuli rekomendaciebi dakavSirebulia dRg-s
arsTan rac imas gulisxmobs rom gadaxdili dRg-s CaTvla unda
moaxdinos yvelam garda saboloo momxmareblisa. es uzrunvelyofs dRg-s
neitralurobas. amave mizans emsaxureba rekomendaciebi romlebic
mowodebulia Seavsos arsebuli sakanonmdeblo vakuumi da kanonis
definiciebi ufro detaluri gaxados.
SemoTavazebuli cvlilebebis meore ZiriTad Sedegad SeiZleba CavTvaloT
is rom rekomendaciebi mimarTulia aRricxvis da finansuri disciplinis
gaumjobesebaze da Sesabamisad korufciisa da upatiosno praqtikis
aRmofxvraze. es miRweul unda iqnes sakanonmdeblo vakuumis SevsebiT,
kanonSi detaluri definiciebis SemoRebiT yoveli SesaZlo
SemTxvevisTvis, gadasaxadis gamoyenebisa da gamoTvlis meTodebis
detaluri gansazRvriT, gadamxdelebisTvis stimulis micemiT kanonis
Sesabamisad moqmedebisaTvis (fermerebisTvis kompensacia). Tumca unda
aRiniSnos rom es mxolod damatebiTi zomebia finansuri disciplinis
gasaumjobeseblad. ZiriTadi roli am SemTxvevaSi administraciulma
meTodebma da sagadasaxado organoebis saTanado muSaobam unda
Seasrulos. es sfero ki mimdinare kanonmdeblobis harmonizaciis
samuSaos farglebs gareT aris.
SemoTavazebuli cvlilebebi mimarTulia ucxoeli (evropeli)
investorebis saqmianobis xelSesawyobad saqarTveloSi evropulis
identuri sakanonmdeblo garemos Seqmnis gziT. es cvlilebebi aseve
xels Seuwyobs qarTuli da evropuli kompaniebis saqmianobas erTmaneTis
teritoriaze ormxrivad misaRebi angariS-faqturis standartis SemoRebiT.
es standartebi, sxva, registraciasTan da aRricxvasTan dakavSirebul
standartebTan erTad aucilebeli winapirobaa saqarTvelos da wevri
saxelmwifoebis sagadasaxado organoebis efeqturi TanamSromlobisTvis
sagadasaxado danaSaulis gamoZiebaSi.
179
unda aRiniSnos rom gadasaxadebi Zalian faqizi sferoa. SemoTavazebuli
cvlilebebis miReba unda efuZnebodes detalur ekonomikur prognozs
radganac maRalia saxelmwifo Semosavlebis dakargvis riski.
cvlilebebis miRebisas mniSvnelovania ar dairRves sagadasaxado
kanonmdeblobis integruloba. zogierTi zoma met Tavisuflebas an
sagadasaxado SeRavaTs aZlevs mewarmes maSin roca sxva zomebi
mimarTulia kanonis swored gamoyenebaze da konkurenciis damaxinjebis an
sagadasaxado danaSaulis Tavidan acilebaze.
180
teqnikuri wesebi da standartebi 1. Sesavali
1.1 zogadi nawili
vaWrobis msoflio organizaciaSi (vmo) saqarTvelos gawevrianebis
procesma safuZveli Cauyara standartebisa da teqnikuri wesebis sferoSi
qveynis sakanonmdeblo bazis SemuSavebas sabazro ekonomikis Tanamedrove
moTxovnebTan Sesabamisad. nebayoflobiTi standartizaciis sistema da
misi gamoyofa savaldebulo teqnikuri wesebisagan SemoRebul iqna 1999
wels vaWrobaSi teqnikuri barierebis Sesaxeb vmo-s SeTanxmebis ZiriTadi
moTxovnebis Sesrulebis mizniT. Tumca, savaldebulo „gostebis“ gamoyeneba saqarTveloSi gagrZeldeba vmo-Si gawevrianebidan samwliani
gardamavali periodis ganmavlobaSic. gardamavali periodis gasvlis
Semdeg, 2003 wlis 20 aprilisaTvis, yvela „gosstandarti“ dakargavs
savaldebulo Zalas.
nayofierad muSaobs telekomunikaciebis saxelmwifo maregulirebeli
komisia, romelic axdens telekomunikaciis seqtorSi standartizaciisa
da sertifikaciis saqmianobebis organizebas. igi 2001 wlis noembridan
evropis satelekomunikacio standartebis institutis wevria da ukve
gansazRvruli aqvs am organosTan TanamSromlobis prioritetebi.
struqturuli da sakanonmdeblo reorganizaciis specialur proeqts 2001
wlidan axorcielebs telekomunikaciebis maregulirebeli komisia
msoflio bankis dafinansebiT. proeqti sxva sakiTxebTan erTad muSaobs
standartebis SemuSavebaze, evropuli harmonizebuli standartebis
SemoRebaze da sertifikaciis meqanizmebis SemuSavebaze
satelekomunikacio produqciisaTvis. dagegmilia proeqtis meore faza,
romelic daeTmoba saqarTvelos satelekomunikacio qselebis evropuli
satelekomunikacio standartebis institutis standartebTan
SesabamisobaSi moyvanas.
vmo-Si gawevrianebasTan dakavSirebiT nakisri sakanonmdeblo bazis
ganviTarebis valdebulebis garda saqarTvelom ikisra kanonmdeblobis
etapobrivi daaxloeba evropuli kavSiris kanonmdeblobasTan, rac
gansazRvrulia 1996 wlis 22 aprils luqsemburgSi saqarTvelos, evropul
gaerTianebebsa da mis wevr saxelwmifoebs Soris dadebuli
partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebiT (PCA).
partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebiT gaTvaliswinebuli
moTxovnebis Sesrulebis koordinaciisa da xelSewyobis mizniT
Camoyalibda specialuri samTavrobo komisia. komisiasTan Seqmnilia
uwyebaTaSorisi samuSao jgufi, romelic seqtorebis mixedviT
dayofilia samuSao qvejgufebad. samuSao jgufebs evalebaT erovnuli
programis SemuSaveba.
181
teqnikuri wesebisa da standartebis sferos samuSao qvejgufis
SemadgenlobaSi Sedian saqstandartis, soflis meurneobis da sursaTis
saministros, garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministros,
telekomunikaciebis saxelmiwfo maregulirebeli komisiis da navTobis
saerTaSoriso korporaciis warmomadgenlebi. samuSao qvejgufma Tavisi
saqmianoba warmarTa saqarTvelos kanonmdeblobis evropuli kavSiris
kanonmdeblobasTan harmonizaciis strategiisaTvis SemuSavebuli
rekomendaciebis safuZvelze. ganisazRvra prioritetebi da ZiriTadi
aqcenti gadatanil iqna samarTliT regulirebad nawilze, anu
savaldebulo teqnikur wesebze, vinaidan arsebuli sistema moiTxovs
mniSvnelovan cvlilebebs evropuli kavSiris principebTan da vmo-s
moTxovnebTan SesabamisobaSi mosayvanad.
yvela es saerTaSoriso samarTlebrivi valdebuleba iTvaliswinebs
saqarTvelos arsebuli sakanonmdeblo bazis restruqturizacias
Tavisufali sabazro ekonomikis mqone qveynebSi aprobirebuli
Tanamedrove principebisa da midgomebis asaxviT. SesamuSavebeli
standartizaciis da teqnikuri wesebis sistema adgilobriv bazars da
momxmareblebs daicavs adgilobrivi warmoebis an importirebuli
saqonlidan da momsaxurebebidan momdinare safrTxisagan da, amave dros,
zedmetad ar SeuSlis xels vaWrobasa da samoqalaqo brunvas.
1.2 saqarTvelos kanonmdebloba
1.2.1 standartizacia
saqarTveloSi standartizaciis sferoSi arsebul ZiriTad samarTlebriv
aqts warmoadgens 1999 wlis ivnisSi miRebuli axali kanoni
standartizaciis Sesaxeb, romlis mixedviTac SemoRebul iqna
nebayoflobiTi standartizaciis sistema. igi iTvaliswinebs
mniSvnelovani organizaciuli cvlilebebs standartizaciis
institucionalur struqturaSi. Tumca, savaldebulo standartebis
kvlavac gamoyeneba damabnevelia momxmareblebisaTvis da jer kidev ar
aris SesabamisobaSi vmo-sa da evropuli kavSiris principebTan.
axali sistemis Tanaxmad, umTavres mizans warmoadgens standartebis
SemuSavebiT dainteresebuli mxareebis maqsimalurad mWidro
TanamSromloba, maSin rodesac teqnikuri reglamentebi uzrunvelyofs
usafrTxoebis moTxovnebis dacvas saxelmwifos kontrolis qveS yvela
dainteresebuli mxaris teqnikuri nou-haus gaziarebiT.
kanoni iTvaliswinebs zogadi samarTlebrivi regulirebis CarCos. Tumca,
es zogadi struqtura ar aris sakmarisi axlad Seqmnili sistemis
funqcionirebisaTvis da saWiroebs Semdgom daxvewas, maT Soris
sakanonmdeblo cvlilebebs.
1998 wlis 27 martis saqarTvelos prezidentis #179 brZanebulebiT (masSi
Setanilia cvlilebebi saqarTvelos prezidentis 2000 wlis 27 ianvris
#23 brZanebulebiT) damtkicebulia standartizaciis, sertifikaciisa da
182
metrologiis departamentis debuleba. dokumentis mixedviT, saqstandarti
aris damoukidebeli samTavrobo dawesebuleba, romelic axorcielebs
saxelmwifo zedamxedvelobas da kontrols standartizaciis,
sertifikaciisa da metrologiis sferoSi.
saqstandartis debulebaSi gansazRvrulia misi ZiriTadi amocanebi,
funqciebi, ufleba-movaleobani da organizaciuli struqtura. igi
moicavs Semdeg ZiriTad qvedanayofebs: standartizaciis, metrologiis,
sertifikaciis da akreditacia-licenzirebis sammarTveloebi.
mravali, kerZod ki, evropuli qveynebis gamocdilebis gaTvaliswinebiTa
da vmo-s SeTanxmebis Sesabamisi moTxovnis Sesrulebis mizniT,
saqstandartm Seqmna erovnuli sainformacio centri. sainformacio
centri emsaxureba saqarTvelosa da vmo-s wevrebs Soris informaciis
gacvlas. Tumca, unda aRiniSnos, rom finansuri da materialuri
saSualebebis naklebobis gamo, aRniSnuli centri jer efeqturad ver
muSaobs.
1.2.2 sertifikacia
produqciisa da momsaxurebis sertifikaciis Sesaxeb kanoni miRebul iqna
1996 wels. miRebis dRidan kanonSi ar Sesula arsebiTi cvlilebebi.
kanoni aregulirebs rogorc produqciis, aseve momsaxurebis
savaldebulo da nebayoflobiT sertifikacias da gansazRvravs am
procesSi monawile pirebis ZiriTad ufleba-movaleobebs. kanonis erT-
erTi mizania produqciis usafrTxoebaze kontrolis ganxorcieleba
adamianis sicocxlis, janmrTelobis, qonebis da garemos dacvis da
ZiriTad moTxovnebTan produqciis Sesabamisobaze damamzadeblis mier
deklarirebuli produqciis xarisxis maCveneblebis dadasturebis mizniT.
garda amisa, kanonSi gansazRvrulia savaldebulo sertifikaciis zogadi
wesebi da dadgenilia procesSi monawile sxvadasxva mxareebis rolebi.
dabolos, kanoni iTvaliswinebs nebayoflobiT sertifikaciasa da misi
organizebis gzebs.
kanoni ZiriTadad morgebulia sabWoTa sistemaze. kanoniT
gaTvaliswinebuli midgoma sakmarisad rTulia. kanoniT gansazRvruli
sertifikaciis sistema Sesaferisia mxolod `gosstandartebisTvis” da ar
Semoifargleba mxolod produqciis usafrTxoebis dacviTa da
mwarmoeblebisTvis teqnikuri moTxovnebis dawesebiT. es ki warmoadgens
vaWrobaSi zedmeti barierebis warmoqmnis seriozul wyaros.
saqarTvelos prezidentis 22.07.2002 wlis savaldebulo sertifikaciidan
nebayoflobiT sertifikaciaze etapobrivi gadasvlis RonisZiebebis
Sesaxeb #313 brZanebulebiT gansazRvrulia savaldebulodan
nebayoflobiT sertifikaciaze gadasvlis vada - 2003 wlis meore naxevari.
masSi aseve mocemulia savaldebulo sertifikacias daqvemdebarebuli
produqciis sarekomendacio nusxa (romelic wina nusxasTan SedarebiT
183
Semcirebulia). brZanebulebiT, Sesabamis organoebs evalebodaT
aRniSnuli nusxa mieRoT 2002 wlis 1 agvistomde.
standartizaciis, sertifikaciisa da metrologiis saxelmwifo
departamentis, transportisa da komunikaciebis saministros,
urbanizaciisa da mSeneblobis saministros, Sinagan saqmeTa saministros,
turizmisa da kurortebis saxelmwifo departamentis 08.08.2002 wlis #203
erToblivi brZanebiT miRebul iqna savaldebulo sertifikacias
daqvemdebarebuli produqciis nusxa. igi exeba zemoT aRniSnul
prezidentis brZanebulebas.
aRniSnul. nusxaSi mocemuli produqciisa da momsaxurebis ricxvi
Semcirebulia 62%-iT. amasTanave, danarCeni 10,8% eqvemdebareba ara
Sesabamisobis Sefasebis srul proceduras da sertifikacias, aramed
Sesabamisobis deklaracias momwodeblis mier warmodgenili
dokumentaciis safuZvelze. marTalia, erToblivi brZanebiT miRebuli
nusxa Semcirebulia, magram am etapze igi kvlavac saWiroebs Semcirebas.
savaldebulo gamocdas daqvemdebarebuli TiToeuli produqciis
gansazRvris aseTi midgoma ar Seesabameba evropul kavSirSi aprobirebul
(ZiriTadad, axali midgoma) msgavsi problemebis gadaWris logikas.
praqtikulad SeuZlebelia yvela im produqciis CamoTvla, romelic
saWiroebs Semowmebas, vinaidan bazarze SeiZleba Semovides axali saxis
produqcia, romelsac nusxa ar iTvaliswinebs magram axasiaTebdes
adamianis sicocxlis, janmrTelobisTvisa da garemosaTvis safrTxe,
kanonmdebeli ki, namdvilad, ver auwyobs fexs bazarze momxdar
cvlilebebs.
1.2.3 Sesabamisobis Sefaseba
2002 wlis 28 seqtembers miRebul iqna saxelmwifo ministris #75 brZaneba
saqarTveloSi Sesabamisobis dadasturebis sistemis Seqmnis strategiis
Taobaze. brZaneba iTvaliswinebs evropuli kavSiris Sesabamisobis
Sefasebis da xarisxis dadasturebis sistemis saqarTvelos
kanonmdeblobaSi danergvis axal koncefcias. igi gansazRvravs
saqstandartis mier misaRebi RonisZiebebis, maT Soris sakanonmdeblo
zomebs da maTi ganxorcielebis vadebs.
aRsaniSnavia, rom aRniSnuli samarTlebrivi aqti moicavs im principebs,
romlebsac efuZneba evropuli sistema da gansazRvravs ganviTarebis swor
mimarTulebas. Tumca, konkretuli zomebis misaRebad dadgenili vadebi
sakmaod mkacria da SesaZlebelia praqtikaSi rTulad gansaxorcielebeli
aRmoCndes.
1.2.4 akreditacia
akreditaciis sferoSi miRebulia mTeli rigi normatiuli dokumentebisa.
saqstandartis gancxadebiT, qvemoT CamoTvlili dokumentebi SemuSavda
EN 45000 seriis standartebis safuZvelze:
184
- SST 1003 - 98 „akreditaciis sistema. produqciisa da momsaxurebis
sertifikaciis organoebis akreditacia“
- SST 100,4 – 98 „akreditaciis sistema. sagamocdo da sertifikaciis
laboratoriebis (centrebis) akreditacia, zogadi moTxovnebi“;
- SST 100,5 – 98 „akreditaciis sistema. zogadi moTxovnebi sagamocdo da
dadasturebis laboratoriebis (centrebis) mimarT“
- SST 5.005 – 98 `akreditaciis saxelmwifo sistema. zogadi moTxovnebi
sertifikaciis organoebis mimarT“
- SD 20473172 – 025-99 `sazomi erTeulebis unifikaciis uzrunvelmyofi
saxelmwifo sistema. sazomi erTeulebi sazomi saSualebebis
damadasturebelTa mimarT, maTi treiningisa da testirebis wesebi“
- SD 20473172 – 026-99 `akreditaciis sistema. akreditirebuli
sertifikaciis organoebis, sagamocdo laboratoriebis (centrebis)
sainspeqcio kontrolis ganxorcielebis wesi.“
- SD 20473172 – 027-99 `sazomi erTeulebis unifikaciis uzrunvelmyofi
saxelmwifo sistema. iuridiul pirTa metrologiuri samsaxurebis
akreditaciis wesi sazomi saSualebebis dadasturebisaTvis.“
akreditaciis sistemas saqstandartSi emsaxureba specialuri sammarTvelo
CamoTvlili dokumentebis safuZvelze. standartebi registrirebulia
iusticiis saministroSi da maTi dasaxelebis – „standartis“ - miuxedavad
warmoadgens normatiul dokumentebs. es, faqtobrivad, ukve warmoadgens
terminis araswor gamoyenebas da standartis arsis ugulvebelyofas.
amrigad, igi Seusabamoa evropul kavSirSi funqcionirebad sistemasTan,
xolo es ukanaskneli efuZneba nebayoflobiTi xasiaTis EN da ISO wesebs.
2. rekomendaciebi da sakanonmdeblo cvlilebebis argumentacia
2.1 produqciis zogadi usafrTxoeba
gaTvaliswinebulia, rom dasruldes qarTul kanonmdeblobaSi
produqciis zogadi usafrTxoebis direqtivis yvela debulebis gadmotana.
produqciis usafrTxoebas aregulirebs kanoni momxmarebelTa dacvis
Sesaxeb, romelic miRebulia 1996 wlis 20 marts. samwuxarod, evropuli
direqtivis debulebani srul;ad ar aris gaTvaliswinebuli am kanonSi.
kerZod, gansazRvrebebi, „usafrTxo produqti“, „mwarmoebeli“,
"distributori“, „bazris zedamxedveloba“. kanoni ar moicavsaucilebel
procedurebs. garda amisa, kanoni jer ar aregulirebs Sesabamisi
saxelmwifo makontrolebeli organoebis pasuxismgeblobas; masSi aseve ar
aris warmodgenili adgilobriv da saerTaSoriso doneze informaciis
swrafi gacvlis sistema.
rekomendirebulia, arsebuli kanoni Seswordes da daematos Sesabamisi
debulebebi an momxmarebelTa uflebebis dacvis kanonidan amoRebul
iqnas produqciis zogad usafrTxoebasTan dakavSirebuli yvela debuleba
da momzaddes calke kanoni produqciis zogadi usafrTxoebis Sesaxeb. es
185
ukanaskneli ufro naTeli iqneba ucxoeli, kerZod evrpeli
importiorebisa da mwarmoeblebisaTvis.
bazris zedamxedveloba
SemoTavazebuli kanonmdebloba gulisxmobs bazris zedamxedvelobis
qarTuli sistemis reorganizacias. gansakuTrebiT mniSvnelovania,
erTmaneTisagan gaimijnos produqciis gamocdisa da sertifikaciis
Catareba Sesabamisobis Sefasebis procedurebiT da bazris
zedamxedvelobis procedurebiT.
informaciis swrafi gacvlis sistema
bazris zedamxedvelobis yvela regionalur organos Soris informaciis
gacvlis Tanamedrove sistema aucilebelia Sesaabamis organoebs Soris
informaciis dauyovnebliv miwodebisa da maTi inspeqtorebis mxridan
swrafi reagirebis uzrunvelsayofad bazridan saSiSi produqciis
amosaRebad, nebismieri gansaxorcielebeli zomis Sesaxeb momxmarebelTa
informirebisaTvis.
produqciis zogadi usafrTxoebis Sesaxeb kanonmdebloba warmoadgens
nabijs bazris zedamxedvelobis sistemaSi saxelmwifo makontrolebeli
meqanizmis saTanado sistemis Seqmnisaken, romlis mizania momxmarebelTa
dacva saSiSi produqciisagan. bazris zedamxedvelobisa da momxmarebelTa
dacvis msgavsi an analogiuri sistemebis arseboba xels Seuwyobs
adgilobrivi produqciis eqsports.
2.2 teqnikuri reglamentebi evropuli „axali midgomis“ mixedviT
pirveli rigis prioritetad unda CaiTvalos teqnikuri reglamentebis
miReba iseTi produqciisaTvis, romlebic sariskoa adamianis, cxovelebisa
da garemosaTvi: saTamaSoebi, manqana-danadgarebi, samedicino aparatura da
sxv.
saqstandartma da sxva Sesabamisma teqnikurma saministroebma unda
daiwyon axali midgomis direqtivebis safuZvelze teqnikuri
reglamentebis SemuSaveba. axali samarTlebrivi dokumentebi Secvlian
Sesabamis yofil sabWoTa standartebs, romlebic standartizaciis
Sesaxeb kanoniT gansazRvruli gardamavali periodis gamo droebiT
ZalaSi rCebian.
sasurvelia, „axali midgomis“ direqtivebis mTeli speqtris gadmotana,
Tumca, pirvel rigSi, prioriteti unda mieniWos Semdeg samarTlebriv
aqtebs:
- sabWos 89/336/EEC direqtiva (eleqtromagnituri Tavsebadoba)
- sabWos 1973 wlis 19 Tebervlis #73/23/EEC direqtiva (Zabvis dadgenil
farglebSi gamosayeneblad gansazRvrul eleqtro danadgarebi)
- sabWos 1998 wlis 22 ivnisis 98/37/EC direqtiva (manqana-danadgarebi)
186
- sabWos 1990 wlis 20 ivnisis 90/384/EEC direqtiva (meqanikuri asawoni
instrumentebi)
- sabWos 89/106/EEC direqtiva (samSeneblo produqcia)
- sabWos 90/396/EEC direqtiva (gazis mowyobilobebi)
- sabWos 87/404/EEC direqtiva (martivi wnevis rezervuarebi)
- sabWos 97/23/EC direqtiva (wnevis danadgarebi)
- sabWos 92/42/EEC direqtiva (cxeli wylis saqvabeebi)
- sabWos 88/378/EEC direqtivis (saTamaSoebis usafrTxoeba)
- sabWos 98/13/EC direqtiva (satelekomunikacio sadguris aRWurviloba)
- sabWos 1999/5/EC direqtiva (radio da satelekomunikacio sadguris
aRWurviloba)
evropuli tqnikuri kanonmdeblobis daaxloeba gaTvaliswinebuli iqna
partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmebiT (muxli 43).
direqtivebi prioritetebis mixedviT gansazRvrulia im ekonomikuri
seqtorebis safuZvelze, romlebic yvelaze metad ganviTarebulia da
saWiroebs saxelmwifos mxridan swor regulirebas. Semdgom etapze
rekomendirebulia yvela danarCeni axali midgomis direqtivis gadmotana.
savaldebulo “gosstandartebis sistemidan standartebis nebayoflobiTi
gamoyenebis evropul sistemaze gadasvlis Semdeg, potenciurad saSiSi
produqciis ZiriTadi moTxovnebi unda mowesrigdes teqnikuri
kanonmdeblobiT. es momenti yvelaze mniSvnelovania, Tumca igi unda
ganxorcieldes standartizaciis Sesaxeb saqarTvelos kanoniT
gansazRvrul gardamaval periodSi. rogorc ukve aRiniSna, gardamavali
periodi dasruldeba 2003 wlis 20 aprils. saqarTvelos bazrisaTvis
Zalian saSiSi iqneba, Tu “gos standartebi” saWiroebisamebr ar Seicvleba
saqarTvelos kanonmdeblobiT da, Sesabamisad, qarTuli standartebiT.
Tu evropuli axali midgomis teqnikuri kanonmdebloba iTvaliswinebs
mxolod ZiriTad moTxovnebs Sesabamisi produqciis usafrTxoebisaTvis,
evropuli standartebi anu harmonizebuli standartebi aregulirebs
mxolod teqnikur detalebs. aqedan gamomdinare, evropuli teqnikuri
kanonmdeblobois saqarTvelos kanonmdeblobaSi danergva niSnavs
paralelurad Sesabamisi harmonizebuli EN standartebis da im EN standartebis miRebas, romlebsac efuZneba harmonizebuli standartebi,
anu gansazRvraven gazomvis meTodebs, miRebis kriteriumebs an sagamocdo
aRWurvilobas.
axali teqnikuri reglamentebis da harmonizebuli standartebis mokle
vadebSi misaRebad, garkveuli moculobis biujetia aucilebelia
kvalificirebul mTargmenlTa jgufis Sesaqmnelad da personalis
treiningisaTvis teqnikuri terminologiis sworad gamoyenebisa da
Seswavlis mizniT.
187
2.3 Sesabamisobis Sefaseba
evropuli axali midgomis direqtivebis gadmotanasTan (ix. 2.2) erTad
aucilebelia evropis 93/465 gadawyvetilebis implementacia, romelic
exeba Sesabamisobis Sefasebis procedurebis sxvadasxva fazebisaTvis
gansazRvrul modulebs da CE Sesabamisobis niSnis datanisa da
gamoyenebis wesebs. es, ki niSnavs Sesabamisobis Sefasebis Sesaxeb kanonis
SemuSavebas.
saqarTvelos Sesabamisobis Sefasebis sistema, kerZod ki sertifikaciis
wesebi, nawilobriv regulirdeba kanoniT produqciisa da momsaxurebis
sertifikaciis Sesaxeb, romelic miRebulia 1996 wels. 1999 wlis ivnisis
standartizaciis Sesaxeb axali kanoniT gaTvaliswinebuil Sesworebebi
jer ar aris miRebuli. sertifikaciis, gamocdisa da Sesabamisobis
deklaraciis sistemaSi saxelmwifos Careva unda Semoifarglos im
produqciiT, romelic atarebs usafrTxoebasTan dakavSirebul garkveul
risks da pirveladi pasuxismgebloba ekisreba damamzadeblebs,
importiorebsa da distributorebs. Sesabamisobis Sefasebis proceduris
Catareba, arsebuli qarTuli kanonmdeblobis Tanaxmad, iwvevs vaWrobaSi
teqnikur barierebs da seriozulad uSlis xels qveyanaSi importsa da
eqsports.
Cveni rekomendaciaa, Sesabamisobis Sefasebis procedurebi mowesrigdes
evropuli axali midgomis Tanaxmad calke samarTlebrivi dokumentis
SemuSavebiT. EN 45000 da ISO/IEC 17000 stndartebis miReba mniSvnelovania,
vinaidan maTSi ganmartebulia pirobebi, romlebic laboratoriebma da
sertifikaciis organoebma unda daakmayofilon akreditaciis
mosapoveblad, miuxedavad im sferosi an produqciisa, romelzec isini
muSaoben. aseT SemTxvevaSi, sxva damatebiTi kanonmdebloba aRar gaxdeba
aucilebeli.
2.4 akreditacia
Sesabamisobis Sefasebis axali „modularuli" sistemis efeqturi
funqcionirebis mizniT aucilebelia Sesabamisi sertifikaciis organoebi.
amrigad, saWiroa saxelmwifo doneze akreditaciis funqcia daevalos
konkretul organos, Seiqmnas evropuli standartebis da evropis
akreditaciis sabWos rekomendaciis Sesabamisi saTanado akreditaciis
sistema. es gulisxmobs saTanado institucionalur mSeneblobas da
personalis treinings akreditaciis sxvadasxva sferoebSi: sagamocdo da
kalibraciis laboratoriebi, sertifikaciis organoebi (produqcia,
menejmentis sistemebi, kadrebi) da sainspeqcio organoebi.
akreditaciis saqmianoba saqarTveloSi jer ar aris harmonizebuli.
sxvadasxva saministroebsa da aseve saqstandartSi funqcionirebs
sakuTari akreditaciis departamentebi sakuTari akreditaciis
procedurebiT. es niSnavs, rom laboratoria, romelic muSaobs sakvebi
produqtebis seqtorSi, gansxvavebulad fasdeba vidre, magaliTad,
laboratoria, romelic cdis qimiur produqcias.
188
evropulis msgavsi akreditaciis sistemis misaRebad, akreditaciasTan
dakavSirebuli yvela saqmianobis organizeba unda moxdes erT organoSi,
romelic umokles droSi gaxdeba damoukidebeli organo. seqtorul
komitetebSi, romlebSic Sevlen eqspertebi saqstandartis da sxvadasxva
saministroebis akreditaciis departamentebidan, akreditaciis
procedurebi unda SemuSavdes evropuli standartebis Sesabamisad da
Semfaseblebma treiningi unda gaiaron sxvadasxva teqnikur sferoebSi,
romlebic, ZiriTadad, gare Semfaseblebi arian (romlebic muSaoben
saministroebSi, laboratoriebSi, sertifikaciisa da sainspeqcio
organoebSi).
samwuxarod, EN 45000 seriis standartebis nawili miRebul iqna rogorc
e.w. savaldebulo xasiaTis qarTuli erovnuli standarti.
rekomendirebulia, gauqmdes es „savaldebulo“ standartebi da SemoRebul
iqnes evropuli sistema.
2.5 seqtoruli kanonmdebloba
upirveles yovlisa mowesrigebas saWiroebs sakvebi produqtebis sfero.
seqtoruli midgomis yvela direqtiva, romelic exeba sakvebi produqtebis
SefuTvasa da etiketirebas, sakveb danamatebs, sakvebi produqtebis
higienas da sxv. gadmotanil unda iqnes erovnul kanonmdeblobaSi.
sakvebi produqtebis usafrTxoebas didi mniSvneloba eniWeba imis gamo,
rom mas pirdapiri gavlena aqvs adamianis sicocxlesa da janmrTelobaze.
saSiSma sakvebma SeiZleba didi ziani miayenos momxmareblebs. amasTan,
sakvebi produqtebis sferos evropuli teqnikuri reglamentebi unda
dainergos arsebuli kanonmdeblobis naklovanebebis Sesavsebad, romelic
yofili sabWoTa gostebiT aris gamowveuli da Secvalos isini, romlebic
gankuTvnilia calkeuli produqtebisaTvis da xSirad ver moicavs
bazarze Semosuli an Tundac adgilobrivad damzadebuli saqonlis mTel
speqtrs an asortiments.
aranakleb prioritetulia adamianis moxmarebisaTvis gankuTvnili
medikamentebis Sesaxeb direqtivebis gadmotana. daaxloebis Semdeg
etapebze mniSvnelovania aseve danarCeni ori seqtoric – qimiuri
produqcia da avtomoto satransporto saSualebebis mrewveloba –
dauxlovdes evropul kanonmdeblobas. amis mizezia is, rom es seqtorebi
swrafad ganviTarebadia. magaliTad, manqanaTwarmoebis qarxana quTaisSi
(dasavleT saqarTveloSi) da rusTavis azotis qarxana. aRniSnul sferoSi
axali teqnikuri kanonmdeblobis Semotana aucileblad Seuwyobs xels
ucxoeli investiciebis mozidvas da Sesabamisad, am industriebis zrdas.
2.6 standartizacia
rekomendirebulia standartizaciis Sesaxeb saqarTvelos kanonis
gadasinjva da qarTuli standartebis diferenciaciis Tavidan acileba.
189
nebayoflobiTi standartebis miReba mniSvnelovani wingadadgmuli nabiji
iyo saqarTvelos xarisxis infrastruqturis sistemis reformirebis
procesSi. Tumca, transformacia ar momxdara mis Sedegad da adgili
hqonda e.w. qarTuli erovnuli standartebis Seqmnas, romlebic
„savaldebulo“ standartebs warmoadgens. meores mxriv, arsebobs
qarTuli standartebi, romlebic evropulis msgavsad nebayoflobiTi
xasiaTisaa. es iwvevs gaugebrobas standartis momxmareblebs Soris da
SeusabamobaSia vmo-s SeTanxmebasa da standartizaciasTan dakavSirebul
evropul principebTan. mkacrad rekomendirebulia, teqnikuri
kanonmdebloba miRebul iqnas samarTlebrivi dokumentis, mag.
brZanebulebis saxiT.
standartizaciis saqmianoba moiTxovs seriozul dafinansebas,
gansakuTrebiT ki es Seexeba harmonizebuli standartebis teqstebis
SeZenas da maT miRebas erovnul standartebis saxiT, mTargmnelobiTi
samsaxuris Seqmnas, personalis treiningsa da gadamzadebas,
saqstandartis erovnul sainfomracio centris ukeTes aRWurvas.
3. daskvnebi da damatebiTi SeniSvnebi
aRniSnul sferoebSi saqarTvelos kanonmdeblobis ganviTareba
progresulad mimdinareobda 1999 wels, Tumca mas Semdeg es procesi
Senelebulia. saqarTvelos xarisxis infrastruqturis mTliani sistema
efeqturad imuSavebs mxolod akreditaciis, sertifikaciisa da gamocdis
Sesabamisi organoebis evropuli standartebis (EN 45000 da ISO/IEC 17000
seriis standartebi) safuZvelze Seqmnis Semdeg. Sesabamisobis Sefasebis
sistema produqciis usafrTxoebasTan mimarTebiT evropaSi Seiqmna wevr
saxelmwifoebs Soris vaWrobaSi teqnikuri barierebis Semcirebis mizniT.
saqarTvelosaTvis es niSnavs imas, rom standartizaciis, sertifikaciisa
da akreditaciis sferoebSi analogiuri sistemis SemoRebis Semdeg da
evropuli Sesabamisi teqnikuri kanonmdeblobis ganxorcielebis Semdeg,
saqarTvelos bazari ufro mimzidveli gaxdeba evrokavSiris wevri
saxelmwiofebisaTvis. teqnikuri kanonmdeblobis da Sesabamisi
Sesabamisobis an sertifikaciis procedurebis harmonizaciis Sedegad
ucxouri produqciis saqarTvelos bazarze daSvebis iseve, rogorc
qarTuli produqciis ucxour bazarze gatanis SesaZlebloba Seamcirebs
gamocdebisa da sertifikaciis xarjebs damamzadeblisa da
importiorisaTvis, rac gaaiafebs produqcias da import-eqsportis
procesebs ki daaCqarebs.
aRniSnuli struqturebis danergva aseve xels SeuSlis saSiSi da sarisko
produqciis qarTul bazarze advilad SeRwevas. adgilobrivi bazris
dacva sertifikaciis da gamocdebis gamWvirvale procedurebis, bazris
zedamxedvelobis funqcionirebadi sistemis paraleluri procesia,
romelic iwyeba sasazRvro kontroliT da moicavs momxmarebelTa dacvis
da informaciis miwodebis Zlier sistemas.
190
sazogadoebis ufro metad informirebam SesaZlebelia xeli Seuwyos
axali samarTlebrivi bazis ganxorcielebas. mizanSewonili iqneboda
socialuri sistemis Seqmna anu masobrivi informaciis saSualebebSi im
informaciis gamoqveynebas, romelic exeba kerZo monawileebs, axali
sistemiT gaTvaliswinebul maT uflebebsa, movaleobebs da axal
SesaZleblobebs. es SeiZleba ganxorcieldes rogorc kerZo, ise
saxelmwifo seqtoridan bazris zedamxedvelobis organoebis pirdapiri
monawileobiT.
191
transporti 1. Sesavali
transportis ganviTareba did wvlils Seitans saqarTvelos ekonomikuri
mdgomareobis gaumjobesebaSi, xolo kanonmdeblobaTa harmonizacia xels
Seuwyobs evropuli satransporto kompaniebis saqarTvelos teritoriaze
da saqarTvelos kompaniebis evropis masStabiT funqcionirebas.
saqarTvelos transportis seqtori sakmaod ganviTarebulia. arsebobs
rigi saxelmwifo da kerZo kompaniebisa, romlebic funqcionireben
transportis sxvadasxva dargSi. saqarTvelos transportis da
komunikaciebis saministros garda qveyanaSi funqcionirebs saavtomobilo
transportis administracia, samoqalaqo aviaciis administracia da
sazRvao transportis administracia. 1998 wlis bolos saqarTvelos
rkinigzis departamenti gardaiqmna SezRuduli pasuxismgeblobis
sawarmod `saqarTvelos rkinigza~, saoperacio da infrastruqturuli
saqmianobis erTmaneTisagan gamijvnis mizniT. sabWoTa periodSi
satransporto seqtoris saqmianoba ZiriTadad qveynis SigniT
funqcionirebaze iyo agebuli. sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg ki
satransporto seqtori saerTaSoriso bazarze gavida. TurqeTTan
sazRvris gaxsnam mkveTrad gazarda saavtomobilo transportis
saqmianobis masStabebi. saqarTvelo cdilobs momavalSi daimkvidros
satranzito qveynis statusi. evropa-kavkasia-aziis satransporto derefnis
(trasekas) proeqtSi monawileoba swored am miznis miRwevas emsaxureba.
saqarTveloSi satransporto saqmianobis maregulirebel ZiriTad
normatiul aqtebs warmoadgens konstitucia, saerTaSoriso
xelSekrulebebi, romelTa xelSemkvrel mxaresac warmoadgens
saqarTvelo, kanonebi transportisa da komunikaciebis sferos
saxelmwifo marTvisa da regulirebis wesis, saavtomobilo transportis,
sagzao moZraobis usafrTxoebis Sesaxeb, sarkinigzo kodeqsi, sahaero
kodeqsi, sazRvao kodeqsi, samoqalaqo kodeqsi, sagadasaxado kodeqsi da
sxva Sesabamisi normatiuli aqtebi. garda amisa, saqarTvelo miuerTda 30-
ze met saerTaSoriso konvencias transportis sferoSi. Tumca am
konvenciebiT gaTvaliswinebuli wesebi da normebi yovelTvis rodi
sruldeba. aqedan gamomdinare, gansakuTrebul mniSvnelobas iZens
garkveuli normatiuli aqtebis miReba da ganxorcieleba.
kanonmdeblobaTa harmonizaciis done transportis dargebis mixedviT
sxvadasxvaa.
qveynis mTavrobisTvis upirveles prioritets transportis sferosTvis
garkveuli garemos Seqmna warmoadgens, e.i. funqcionirebis Semaferxebeli
barierebis moxsna da saqarTvelos tranzitisTvis mimzidvel qveynad
gadaqceva. es ki konkurenciis xelSewyobas niSnavs, rac Seqmnis
operatorebis efeqturobis amaRlebis stimuls. mTavrobam unda
gaaumjobesos teqnikuri da usafrTxoebis kontroli.
saqarTveloSi transportis sferos Semdgomi ganviTarebis mizniT
SeiZleba gamoyenebuli iqnes evrogaerTianebis satransporto politikaSi
192
Semavali mravali direqtiva da reglamenti. transportis sferoSi
momuSave samuSao qvejgufis rekomendaciaa zogierTi maTganis gadmotana
saqarTvelos kanonmdeblobaSi.
2. rekomendaciebi da dasabuTeba
rkinigza
2.1 rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia
evrosabWos 1991 wlis 29 ivlisis 91/440/EEC direqtivasTan,
evrogaerTianebis rkinigzis ganviTarebis Sesaxeb.
saqarTvelos kanonmdeblobis aRniSnul direqtivasTan harmonizacia da
misi saboloo ganxorcieleba dadebiT Sedegebs moitans: Sesustdeba
saxelmwifos gavlena rkinigzis transportSi CarTuli kompaniebis mier
wamowyebul komerciul da sameurneo saqmianobaze, gaRrmavdeba yvela
operatorisaTvis rkinigzis infrastruqturiT sargeblobis saSualeba,
Camoyalibdeba sabazro principebze orientirebuli satarifo politikia,
ganisazRvreba infrastruqturis ekonomikurad gamarTlebuli
sagadasaxado principebi da misi ganviTarebis dafinanseba, moZravi
Semadgenlobis da infrastruqturis sertifikacia, romelic
usafrTxoebis uzrunvelyofis garantia iqneba. am RonisZiebebis
saSualebiT, gaizrdeba konkurencia aRniSnul sferoSi da sarkinigzo
transportis momsaxureba gaxdeba ufro efeqturi da konkurentunariani.
saqarTvelos rkinigza ufro mimzidveli gaxdeba satransporto
gadazidvebisaTvis ucxouri, gansakuTrebiT trasekas proeqtSi monawile
qveynebisaTvis.
aRsaniSnavia, rom operatorebis Tavisufali daSvebis TvalsazrisiT, rac
mTel rig ganviTarebul qveynebSi sarkinizgo transportis warmatebuli
funqcionirebis aprobirebuli formaa da momavalSi saqarTveloSic
gadaudeblad gvesaxeba, saWiroa gagrZeldes saqarTvelos rkinigzaSi
teqnikuri infrastruqturis Semdgomi ganviTarebis mimdinare procesebi,
saerTaSoriso standartebis gaTvaliswinebiT. sxvagvarad Zneli iqneba
msxvili saoperatoro kompaniebis daintereseba, romlebic mzad iqnebian
seriozuli investiciebi ganaxorcielon saoperatoro saqmianobis
warmarTvis mizniT, rac saboloo jamSi uzrunvelyofs infrastruqturis
menejmentisa da saoperatoro saqmianobis gamijvnas.
sazRvao transporti
2.2 rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia
evrosabWos 1986 wlis 22 dekembris 4055/86 reglamentTan, romelic
iTvaliswinebs momsaxurebis gawevis Tavisuflebis principis gamoyenebas
sazRvao transportis mimarT, rogorc wevr saxelmwifoebs, aseve wevr
saxelmwifoebsa da mesame qveynebs Soris.
193
aRniSnuli reglamenti dakavSirebulia tvirTebis Tavisufal tranzitTan
da trasekas derefnis politikidan gamomdinare saqarTvelosTvis
mniSvnelovani faqtori iqneba, romelic dadebiTad aisaxeba sazRvao
dargis Semdgom ganviTarebaze. gaizrdeba saqarTvelos navsadgurebSi
Semomavali gemebis raodenoba da mniSvnelovnad gaizrdeba tvirTbrunva.
aRniSnuli reglamentis ganxorcilebisaTvis aucilebeli iqneba
cvlilebebis Setana moqmed sabaJo da sagadasaxado kanonmdeblobaSi,
agreTve `sazRvris dacvis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonSi.
2.3. rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia
evrosabWos 1993 wlis 13 seqtembris 93/75/EEC direqtivisTan,
evrogaerTianebis portSi Semavali an gamomavali saxifaTo tvirTis
gadamzidavi gemebis mimarT minimaluri moTxovnebis Sesaxeb.
saqarTvelos kanonmdebloba faqtiurad ar iTvaliswinebs minimalur
moTxovnebs saqarTvelos portebSi Semavali an gamomavali saxifaTo
tvirTis gadamzidavi gemebisaTvis. aRniSnuli direqtivis ganxorcieleba
mniSvnelovani iqenba saqarTvelosTvis naosnobis usafrTxoebisa da
garemos dacvis TvalsazrisiT. romelTa uzrunvelyofac SesaZlebeli
gaxdeba, mocemul direqtivaSi Camoyalidebuli debulebebis, moqmed
normatiul bazaSi asaxvis Sedegad. am direqtivis srulyofilad
ganxorcilebisaTvis aucilebeli iqneba agreTve saqarTveloSi gemebis
moZraobis marTvisa da kontrolis sistemis (VTS) danergva, romlis
saSualebiTac gaadvildeba kontroli saxifaTo tvirTis gadamzidav
gemebze.
2.4. rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia
evrosabWos 1997 wlis 11 dekembris 97/70/EC direqtivasTan, romelic
ayalibebs harmonizirebuli usafrTxoebis reJims, TevzaobisaTvis
gankuTvnili, 24 metriani da meti sigrZis mqone gemebisaTvis.
am direqtivis mixedviT Seqmnili TevzmWeri gemebis naosnobis
harmonizirebuli sistema dReisaTvis CvenTvis seriozuli sakiTxia,
radganac saqarTveloSi TevzmWeri gemebis mimarT arsebuli normatiuli
baza sakmarisi ar aris. saqarTveloSi aseTi sistemis danergva
saSualebas mogvcems amaRldes TevzmWeri flotix naosnobis usafrTxoeba
da misi Sesabamisoba evrostrandartebTan. aRniSuli diretqivis
saqarTveloSi ganxorcieleba aamaRlebs TevzmWeri flotis
konkurentunarianobas saerTaSoriso arenaze. aRniSnuli direqtivis
gansaxorcieleblad mosamzadebeli iqneba agreTve Sesabamisi cvlilebebi
sazRvao kodeqsSi an calke normatiuli aqti.
sahaero transporti
2.5 rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia
evrosabWos 1992 wlis 23 ivlisis 2407/92/EEC reglamentTan, sahaero
gadamzidvelebis licenzirebis Sesaxeb.
194
amJamad, saqarTveloSi licenzirebis sakiTxebs aregulirebs kanoni
`licenziisa da nebarTvis gacemis safuZvlebis Sesaxeb~ (samewarmeo
saqmianobis licenzirebis Sesaxeb kanoni). am kanonis bazaze
transportisa da kavSirgabmulobis saministrom SeimuSava specialuri
kanonproeqti `samoqalaqo saaviacio saqmianobis licenziisa da nebarTvis
gacemis Sesaxeb~ da Seitana parlamentSi.
sxva sakiTxebTan erTad kanonproeqti aregulirebs:
a) licenziebis uvado gacemas – regularul sahaero gadayvana-
gadazidvaze;
b) nebarTvebis gacemas – araregularul sahaero gadayvana-gadazidvaze,
saaviacio samuSaoebis warmoebaze, agreTve saharo xomaldis samgzavro da
satvirTo tevadobebis realizaciaze.
1944 wlis Cikagos konvenciaze mierTebiT saqarTvelom aRiara
saerTaSoriso samoqalaqo aviaciis usafrTxo da mowesrigebuli
ganviTareba da saerTaSoriso standartebisa da rekomendirebuli
praqtikis danergva. amave dros saqarTvelo iswrafvis EKAK_Si gawevrianebaze ris Taobazec man ukve waradgina saTanado ganacxadi.
aRniSnul organizaciaSi gawevrianebiT saqarTvelo aiRebs Sesabamis
valdebulebebs evropis umaRlesi standartebis saqarTvelos samoqalaqo
aviaciaSi danergvaze. reglamentSi mocemuli debulebebis SemoReba
gaaunjobesebs momxmarebelTa interesebis dacvasa da saqarTveloSi
frenis usafrTxoebis da saaviacio uSiSroebis standartebs.
saqarTvelos samoqalaqo aviacia isargeblebs evropis samoqalaqo
aviaciis mowinave gamocdilebiT saaviacio bazris da saerTod samoqalaqo
aviaciis regulirebis saqmeSi.
2.6 rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia
evrosabWos 1992 wlis 23 ivlisis 2408/92/EEC reglamentiTan, gaerTianebis
sahaero gadamzidvelebisaTvis gaerTianebis SigniT sahaero xazebze
daSvebis Sesaxeb
saqarTvelos teritoriaze Sida sahaero gadazidvebi naklebad aris
ganviTarebuli. mis ganxorcielebas aferxebs Tanamedrove, mcire
tevadobis zeekonomiuri sahaero xomaldebis deficiti. reglamentis
debulebebis SemoReba xels Seuwyobs axali kompaniis Seqmnas da qveynis
Sida regularuli da araregularuli sahaero gadayvana-gadazidvebis
warmoebas. es gazrdis konkurencias da gamoacocxlebs samoqalaqo
aviacias dasavleT saqarTveloSi.
2.7. rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia
evrosabWos 1992 wlis 23 ivlisis 2409/92/EEC reglamentTan, saaviacio
momsaxurebisaTvis tarifebisa da ganakveTebis Sesaxeb.
saqarTveloSi tarifebi Sida gadazidvebze, araregularul saerTaSoriso
gadazidvebze da satvirTo gadazidvebze praqtikulad
195
liberalizirebulia. saerTaSoriso samgzavro gadazidvebis tarifebi
regulirdeba samTavrobaTaSoriso SeTanxmebebiT. am reglamentis
ganxorcieleba gaaumjobesebs momxmareblis interesebis dacvas.
mniSvnelovania is garemoeba rom reglamenti Seicavs zogadi garantiis
punqts, romlis Tanaxmadac wevr qveynebs, garkveul pirobebSi, SeuZliaT
gaauqmon zedmetad maRali tarifebi an SeaCeron tarifebis Semdgomi
vardna.
saavtomobilo transporti
2.8. rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia
saerTaSoriso transportisaTvis (saxmeleTo transportireba
daqiravebuli satransporto saSualebebiT an anazRaurebis sanacvlod)
zogierTi saerTo wesebis Camoyalibebis Sesaxeb evrosabWos pirvel
direqtivasTan, aRniSnuli direqtivis I da II danarTebSi mocemuli
transportirebis saxeebis gamijnvas da II danarTSi mocemuli
transportirebis saxeobebze nebarTvebis gacemas.
es direqtiva awesebs wevri saxelmwifoebisaTvis I da II danarTebSi
mocemuli tvirTebis saxmeleTo saerTaSoriso transportirebis
saxeobebis liberalizacias. saqarTvelos transportis ministris 1999
wlis #78 brZanebiT damtkicebul saerTaSoriso saavtomobilo satvirTo
gadazidvebis “nebarTvis” warmoebisa da gamoyenebis wesis me-5 muxlSi ki
mocemulia CamonaTvali im gadazidvebisa, romelTa Sesrulebisas
avtotransporti ar saWiroebs “nebarTvas”, romelSic ZiriTadad mciredi
gansxvavebebiT Tavmoyrilia mocemuli direqtivis I da II danarTebSi
mocemuli transportirebis saxeebi. Sesabamisad am normatiuli aqtebis
harmonizacia xels Seuwyobs saavtomobilo transportis funqcionirebas
da ekonomikuri TvalsazrisiT saxelmwifos damatebiT Semosavals
moutans.
2.9. rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia 1992
wlis 17 dekembris evrosabWos #3912/92 (EEC) reglamentTan, mesame
qveyanaSi registrirebuli da moxmarebaSi gaSvebuli sagzao da qveynis
Sida sawyalosno transportis satransporto saSualebebTan dakavSirebiT
evrogaerTianebaSi ganxorcielebuli Semowmebebis (kontrolis) Sesaxeb.
reglamentis debulebebi xels Seuwyobs satransporto saSualebebis
Tavisufal moZraobas qveynis farglebSi. Sida sazRvrebze Semowmebebis
gauqmeba transportirebas ufro efeqturs gaxdis drois TvalsazrisiT,
rac satransporto momsaxurebisaTvis Zalian mniSvnelovan aspeqts
warmoadgens. aseve saqarTvelo ufro mimzidveli gaxdeba
tranzitisaTvis, rac emTxveva trasekas iniciativis miznebs.
2.10 rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia 1989
wlis 21 dekembris evrosabWos #4058/89 reglamentTan - wevr
saxelmwifoebs Soris tvirTis transportirebisaTvis saWiro tarifebis
dadgenis Taobaze.
196
wevr saxelmwifoebs Soris tvirTis transportirebisaTvis saWiro
tarifebis dadgenis Taobaze reglamentis #4058/89 me-2 da me-3 muxlebis
moTxovnebi iTvaliswinebs imas, rom gadazidvebis Sesaxeb kontraqtis
monawile mxareebs Soris satransporto operaciebis tarifebi dadgindes
Tavisufali SeTanxmebis safuZvelze. satransporto kompaniebma,
eqspeditor agentebma, safraxto brokerebma da transportis sferos sxva
agentebma, TavianTi wevri saxelmwifos kompetentur organoebs, maTi
moTxovnis safuZvelze, unda miawodon informacia tvirTis saerTaSoriso
saxmeleTo transportirebis tarifebis Sesaxeb, satransporto bazris
sainformacio sistemis SemoRebisaTvis. am sakiTxSi kanonmdeblobis
harmonizacia xels Seuwyobs satransporto momsaxureobis sainformacio
bazis Camoyalibebas, srulyofas da momsaxurebis sferos Semdgom
ganviTarebas.
2.11. rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia
evrosabWos 1996 wlis 29 aprilis 96/26/EC direqtivasTan satvirTo –
saavtomobilo da samgzavro gadazidvebis ganxorcielebaze nebarTvis
gacemis da diplomebis, sertifikatebis da kvalifikaciis sxva
damadasturebeli oficialuri dokumentebis urTierTaRiarebis Sesaxeb.
es xels Seuwyobs standartebis srulyofas profesiuli saqmianobis
ganxorcielebis uflebis sakiTxSi da sami xarisxobrivi kriteriumis _
kargi reputaciis, finansuri stabilurobis da profesiuli
kompetenturobis, gamoyenebas. aRniSnuli gaaumjobesebs satransporto
sawarmoebis momsaxurebis xarisxis, aamaRlebs mZRolTa usafrTxoebas da
garemos dacvas. xolo diplomebis, sertifikatebis da kvalifikaciis
damadasturebeli sxva oficialuri dokumentebis urTierTaRiarebis
principi gauadvilebs erovnul gadamzidvels saerTaSoriso
saavtomobilo gadazidvebis ganxorcielebas. direqtivaSi aRniSnuli
debulebebi metnaklebad aris asaxuli moqmed kanonmdeblobaSi,
aRsaniSnavia is faqtic, rom debulebebi Cadebulia `saavtomobilo
transportis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonproeqtSic, da es kanoni
daaregulirebs sanebarTvo da salicenzio saqmianobasTan dakavSirebul
sakiTxebs.
2.12. rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia
evrosabWos 1996 wlis 25 ivlisis 96/53/EC direqtivasTan, erovnul da
saerTaSoriso mimosvlisas gaerTianebaSi moZravi zogierTi saxis
avtosatransporto saSualebebisaTvis maqsimalurad dasaSvebi zomebis da
saerTaSoriso mimosvlisas maqsimalurad dasaSvebi wonis gansazRvris
Sesaxeb.
direqtivaSi gaTvaliwinebuli debulebebis ganxorcielebis saSualebiT
moixsneba avtosatransporto saSualebebis wonisa da gabaritebis mimarT
gansxvavebuli satandartebis arsebobiT ganpirobebuli Tavisufali
gadaadgilebis xelisSemSleli barierebi. es gamoiwvevs erovnuli
gadamzidvelis Tavisufal gadaadgilebas saerTaSoriso mimosvlis dros
da aamaRlebs gzebze usafrTxoebis dones.
197
dRemde saqarTvelos kanonmdebloba calsaxad ar gansazRvravs
avtosatransporto saSualebebis dasaSveb wonasa da gabaritebs, am
TvalsazrisiT aRsaniSnavia saavtomobilo transportis kodeqsis proeqti,
romelic momzadebulia saqarTvelos transportisa da kavSirgabmulobis
saministros mier da romelSic Tavmoyrilia direqtivaSi aRniSnuli
moTxovnebis msgavsi moTxovnebi.
2.13 rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia sabWos
1985 wlis 20 dekembris 3821/85/EEC reglamentTan, sagzao transportis
moZraobis detalebis aRmricxavi mowyobilobis Sesaxeb.
reglamenti gansazRvravs aRmricxvel mowyobilobas, rogorc
avtotransportze dasamontaJebel mowyobilobas romelic aRricxavs da
aCvenebs avtomanqanis moZraobis detalebs da mZRolTaAsamuSao periodebs.
mowyobilobas unda SeeZlos aRricxos avtomanqanis mier gavlil manZili,
siCqare, mZRolis muSaobis da dasvenebis dro, yoveldRiuri dasvenebis
periodi. aRmricxavi mowyobilobis saSualebiT gaadvildeba mZRolTa
Sromisa da dasvenebis dacvis kontroli, rac xels Seuwyobs gzebze
moZraobis usafrTxoebis gaumjobesebas. saqarTvelos kanonmdebloba
dRemde ar iTvaliswinebda msgavs moTxovnebs sagzao transportis
moZraobis detalebis aRmricxvel mowyobilobebTan dakavSirebiT.
saavtomobilo transportis kodeqsis proeqtis me-4 Tavis me-11 muxli
gansazRvravs avtosatransporto saSualebebze specialur sakontrolo
mowyobilobis (taqografis) dayenebas an mZRolis piradi sakontrolo
wignakis gamoyenebas. reglamentis sabolood ganxorcielebisaTvis
saWiro iqneba Sesbamisi mowyobilobebis SeZena da damontaJeba
avtosatransporto saSualebebze.
2.14. rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia sabWos
1985 wlis 20 dekembris 3820/85/EC reglamentTan saavtomobilo
transportTan dakavSirebuli socialuri kanonmdeblobis harmonizaciis
Sesaxeb.
reglamentSi gansazRvruli debulebebi gaaumjobesebs gzebze
usafrTxoebas da mZRolis samuSao pirobebs, imiT rom dadgindeba
uwyveti marTvis dro, dRis ganmavlobaSi marTvis dro da dasvenebis
minimaluri periodi. mZRolebis samuSao pirobebis dadgeniT
gaumjobesdeba momsaxureba saavtomobilo transportis sferoSi da
mZRolTa uflebebis dacva. es aseve gazrdis gzebze usafrTxoebas.
aRniSnuli reglamentis ganxorcielebas xels Seuwyobs sagzao
transportze moZraobis detalebis aRmricxveli mowyobilobebis
SemoReba, romlis maregulirebeli reglamenti prioritedad aris
gansazRvruli saavtomobilo transportis dargSi.
mZRolTa Sromisa da dasvenebis reJimis Sesaxeb debulebebi
gaTvaliswinebulia saavtomobilo transportis kodeqsis proeqtSi,
romelic saSualebas mogvcems zemoaRniSnuli sakanonmdeblo aqtis
safuZvelze SemuSavdes Sesabamisi sakiTxebis maregulirebeli
kanonqvemdebare normatiuli aqtebi.
198
2.15 rekomendirebulia saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia sabWos
1996 wlis 20 dekembris 96/96/EEC direqtivasTan, avtosatransporto
saSualebebisa da maT misabmelebis gzisTvis vargisobaze testirebis
Sesaxeb.
direqtivaSi moyvanili debulebebis saqarTveloSi danergva, anu evropis
erTian teqnikur moTxovnebTan saqarTvelos kanonmdeblobis harmonizacia,
xels Seuwyobs saavtomobilo transportis dargSi moZraobisa da
ekologiuri usafrTxoebis gaumjobesebas, saqarTveloSi Catarebuli
gzisTvis vargisobaze testirebis Sedegebis aRiareba evrokavSirisa da
aRniSnul direqtivasTan mierTebuli qveynebis mxridan uzrunvelyofs
saqarTveloSi registrirebuli avtosatransporto saSualebebis
daubrkolebel gadaadgilebas evropul sivrceSi.
ekonomikuri TvalsazrisiT, direqtivisTan harmonizacia Seamcirebs
rezidenti gadamzidvelebis danaxarjebs evropis bazarze gasvlis
SemTxvevaSi, vinaidan ECMT (evropis transportis ministrTa konferenciis)
mravalmxrivi nebarTvebis misaRebad maT aRar dasWirdebaT gzisTvis
vargisobis testirebis damatebiTi proceduris gavla. direqtivis
debulebebis danergvis SemTxvevaSi pirvelive wels mogebaSi iqneba
erovnuli saerTaSoriso gadamzidveli vinaidan misi testirebis
procedurebis Catarebis danaxarjebi Semcirdeba daaxloebiT 55 evros
odenobiT TiToul avtosatransporto saSualebaze weliwadSi.
direqtivis debulebebis ganxorcielebas daWirdeba testirebis
(diagnostikuri) centrebis umniSvnelo teqnikuri gadaiaraReba da
momsaxure personalis specialuri momzadeba.
3. daskvnebi da damatebiTi SeniSvnebi
saqarTvelos kanonmdeblobis evropul kanonmdeblobasTan daaxloeba
ZiriTadad gaaumjobesebs transportis sferos funqcionirebis dones.
axali kanonebi da normatiuli aqtebi Seamcireben saxelmwifos Carevis
dones am seqtorSi. isini Seqmnian gacilebiT ukeTes garemos kerZo
seqtorisaTvis da xels Seuwyoben axladSeqmnili da ucxouri kompaniebis
bazarze daSvebas. bazarze daSveba gazrdis transportis sferoSi
konkurencias, rac aRniSnuli sferos operatorebisgan efeqturobis
amaRlebas da maRali donis momsaxurebis gawevas moiTxovs. es aamaRlebs
momxmarebelTa uflebebis dacvis dones. rekomendaciebSi asaxuli
harmonizacia moicavs usafrTxoebisa da socialur sakiTxebs. igi
dadebiT zegavlenas iqoniebs garemos dacvaze. mTavroba gaaumjobesebs
teqnikur da usafrTxoebis kontrols. harmonizebuli wesebi da
standartebi xelsayreli gaxdeba satranzito operatorebisTvis.
saqarTvelo satranzito moZraobis ufro mimzidvel marSrutad iqceva,
rac Seesabameba trasekas iniciativis mizans. ganviTarebuli seqtori
maRali tvirTbrunviT ucxour investiciebs moizidavs, Seqmnis damatebiT
samuSao adgilebs da saxelmwifos ufro maRal sagadasaxado
Semosavlebs moutans.
199
kanonmdeblobaTa daaxloebiT gamowveuli cvlilebebi zegavlenas
iqoniebs transportis sferoSi moqmed agentebze. zogierTi maTganisTvis
axali kanonmdebloba xelsayreli iqneba, xolo zogierTi ki izaralebs.
magaliTad, 2.12 da 2.13 rekomendaciebSi mocemuli moTxovnebi tvirTad
daawveba erovnul satransporto gadamzidvelebs, romlebic
saavtomobilo transportis sferoSi funqcionireben. maT daevalebaT
mowyobilobebis SeZena da maTi satransporto saSualebebis axal
standartebTan SesabamisobaSi moyvana. 2.11 rekomendaciaSi mocemuli
moTxovnebi aSkarad momxmareblebisa da eqsportze orientirebuli
operatorebisTvis iqneba xelsayreli, Tumca zogierTma erovnulma
operatorma SeiZleba ver daakmayofilos kanoniT dadgenili da
saxmeleTo satransporto gadamzidvelis rangSi funqcionirebisTvis
saWiro sami xarisxobrivi kriteriumi. sahaero transportis bazarze
Tavisufali daSveba da tarifebisa da gadasaxadebis liberalizacia
sargebels moutans momxmareblebs, magram erovnul sahaero
gadamzidvelebs mZime pirobebSi Caayenebs. saqarTvelos samoqalaqo
aviacias Zalian gauZneldeba gauZlos msxvil dasavlur aliansebTan
konkurencias da SeiZleba dakargos bazari. amis Sedegad ki am sferoSi
momuSave profesionalebi umuSevari darCebian.
zogierT SemTxvevaSi kanonmdeblobaTa daaxloeba nawilobriv ukve
ganxorcielebulia, magram procesis dasrulebas garkveulma
RonisZiebebma unda Seuwyos xeli. saqarTvelos rkinigzis SemTxvevaSi,
kerZo operatorebis bazarze daSvebas, upirveles yovlisa, win unda
uswrebdes sarkinigzo infrastruqturis teqnikuri mdgomareobis
gaumjobeseba. saqarTvelos rkinigzis prioritets infrastruqturis
saerTaSoriso standartebTan daaxlovebas warmoadgens, rac bunebrivad,
sarkinigzo infrastruqturis saoperacio saqmianobidan gamoyofas
gamoiwvevs da kerZo operatorebs miizidavs. sazRvao transportis
seqtorSi saWiro iqneba 2.3 rekomendaciaSi mocemuli moTxovnebis
Sesruleba, rac saqarTveloSi gemebis moZraobis marTvisa da kontrolis
sistemis (VTS) SemoRebas gulisxmobs. es xels Seuwyobs im gemebis
gakontrolebas, romlebic saSiSi tvirTebis gadazidvas ewevian. Sedegad,
saWiro gaxdeba Sesabamisi kadrebis momzadeba.
rekomendaciebSi asaxuli saqarTvelos kanonmdeblobis evropulTan
daaxloebis gansaxorcieleblad saWiro iqneba gaumjobesebuli kontroli
Sesabamisi organoebis da samarTaldamcvelebis mxridan, winaaRmdeg
SemTxvevaSi am sferoSi Zneli iqneba mniSvnelovani warmatebis miRweva.