shpyllëzimi; një tragjedi që s´duhet të përsëritet

8/6/2019 Shpyllzimi; nj tragjedi q sduhet t prsritet

1/20

Nr. 131 | 2011Botimperiodiki Qendrs rajonalet mjedisit (reC) - shQipri

Sektori i pyjeve;...nj prioritet kombtar, jothjesht nj problematik

Rehabilitimi i Pyjeve dheKullotave n nj projektt prbashkt

n brendsi


2/20

MJEDISI SOTsht nj botim periodik i Qendrs Rajonale t

Mjedisit (REC) Zyra n Shqipri. N kt botim

periodik do t gjeni informacion pr problememjedisore, lajme t przgjedhura, opinione e

komente pr shtje t mjedisit nga vendi dhe

rajoni, informacione pr aktivitete pr mjedisin

nga vendi dhe bota etj. Versionin elektronik

t ksaj reviste mund ta gjeni n faqet: http://

albania.rec.org dhe www.mjedisisot.info

Pr t marr Mjedisi Sot, e prditshme

elektronike, me post elektronike apo revistn

MJEDISI SOT (botim periodik), drgoni emrin

dhe adresn tuaj pran REC Shqipri, n:

[email protected] www.mjedisisot.info, ose

telefononi n Tel/Faks: (04) 2 23 29 28.

sht nj organizat ndrkombtare jopar-tizane, joavokate, jofitimprurse me misionmbshtetjen pr zgjidhjen e problemeve mje-disore n Europn Qendrore e Lindore (EQL).Qendra e prmbush misionin e saj duke nxiturbashkpunimin ndrmjet organizatave joqeveri-tare, qeverive, bizneseve dhe aktorve t tjermjedisor, si dhe duke mbshtetur shkmbimine lir t informacionit dhe pjesmarrjen e publi-kut n vendimmarrjen mjedisore.

REC sht krijuar n 1990 nga Shtetet e Bash-kuara, Komisioni Europian dhe Hungaria. SotREC bazohet ligjrisht n Kartn e REC, nnsh-

kruar nga 29 vende dhe Komisioni Europiandhe n nj marrveshje ndrkombtare meqeverin hungareze. REC ka zyrn qendrore nSzentendre, Hungari dhe zyrat e vendeve nsecilin prej 17 vendeve prfituese, t cilat jan:Shqipria, Bosnja-Hercegovina, Bullgaria, Kro-acia, Republika eke, Estonia, Hungaria, Leto-nia, Lituania, RIJ e Maqedonis, Polonia, Ruma-nia, Serbia, Mali i Zi, Sllovakia, Sllovenia dheTurqia.

Donatort m t fundit jan Komisioni Evropiandhe qeverit e Shqipris, Austris, Belgjiks,Bosnje-Hercegovins, Kanadas, Kroacis, Re-

publiks eke, Danimarks, Estonis, Finlands,Gjermanis, Hungaris, Italis, Japonis, Leton-is, Lituanis, RIJ t Maqedonis, Hollands,Norvegjis, Polonis, Serbi-Malit t Zi, Sllo-venis, Suedis, Zvicrs, Mbretris s Bashkuardhe Shteteve t Bashkuara, si dhe organizata ttjera ndrqeveritare dhe institucione private.

Numr 131 | 2011

Opinionet e shprehura n shkrimet e ksaj reviste

nuk paraqesin domosdoshmrisht opinionet e Qendrs Rajonale t Mjedisit (REC)

Kan kontribuar pr kt numr:

Arsen Proko Thimaq LakoGjon Fierza Malvina Shehi

Marilda Jane Haki Kola Zeqir

Taga Besnik Baka Genta Hoxha

Eduart Cani Jula Selmani

Stafi Editorial

Mihallaq Qirjo Eduart CaniBesnik Baka Genta Hoxha

Daniela Rui

EDITORIAL 3

Drejt luksit n dshprim...

NGA VENDI 3-4

Asgjesohen mbetjet spitalore n QSUT

Zaptimi i hapsirave publike, shtohen gjobat

Sarand, 1.5 mln euro projekte

Shqipri - Mali i Zi : Prcaktohen ndrhyrjet e prbashkta n Bun

Currilat, kapitullimi i perls mesdhetare

NGA REC 5-6

Programet e REC pr aktort mjedisor vendor,nj model funksional dhe efikas zhvillimi

Java e Pyjeve - Ndryshimi nis nga ndrgjegjsimi

Edukimi mjedisor nga klasa n komunitet

AKTUALITET 7

Dmtimi i mjedisit - parandalimi, mjeti m i mir

Tirana, qyteti ku dokush gjen biiklet

TEMA E NUMRIT 9-16

Sektori i pyjeve; ...nj prioritet kombtar,jo thjesht nj problematik

Mbarshtimi i pyjeve e kullotave komunale -...sfid pr pylltarin shqiptare

Rehabilitimi i Pyjeve dhe Kullotave n nj projekt t prbashkt

Shpyllzimi; nj tragjedi q sduhet t prsritetParku Rajonal Xibr Zon e Mbrojtur

PROFIL 17

SINPHONIE - Ndotja e ajrit t brendshmn shkolla dhe shndeti: Rrjet vzhgues n Evrop

NGA BOTA 18-19

Viti Ndrkombtar i Pyjeve 2011

Pluhuri n Tok, faktor n ndryshimin e klims

Groenlanda shkrihet n nivele rekord

Energjia e Rinovueshme,

BE tejkalon objektivin e 2020s

nktnumr

Ky botim prgatitet me mbshtetjen fnanciare t Bashkimit Europian

Pikpamjet e shprehura n kt botim nuk paraqesin n asnj

mnyr opinionin zyrtar t Bashkimit Europian


3/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 3

nga Vendi

Editorial

Ka

fshtBallsamosurannjrEstorantshqiPtar

-fotor

EC/E.Cani

Asgjesohen mbetjet spitaloren QSUT

Mbetjet spitalore n Tiran tashmdo t jen t padmshme. N QSUT shtinaguruar autoklava e re pr trajtimin embetjeve spitalore. Teknologjia e re sht

trsisht bashkkohore, e cila prdoret nspitalet m t mira europiane. Mbeturinat etrajtuara bhen 100 pr qind t padmshmedhe shndrrohen n mbeturina t zakonshmeurbane, pa u br rrezik ineksionesh,theksoi Petrit Vasili, ministr i Shndetsis.

Autoklava e re brenda 40 minutavetrajton rreth 60 kg mbetje t rrezikshmespitalore. do dit QSUT ka prarsishtrreth 2554 kg mbetje spitalore, nga t cilat15% e tyre jan mbetje t rrezikshme dheinektive. Vendosja e autoklavs s re sht

pjes e projektit pr modernizimin e sistemitshndetsor, me nancim t Banks Botrore,e cila do t pasohet nga t tjera autoklava nspitalet e vendit.

Zaptimi i hapsirave publike,shtohen gjobat

Sipas Policis Bashkiake t Fierit, gjatvitit q shkoi u dyshua numri i gjobave ndajqytetarve dhe subjekteve, q kan shkelurhapsirat publike dhe q me veprimtarin etyre kan rritur nivelin e ndotjes mjedisore.

She i ksaj policie, Bashkim Ymeraj, sqaronse gjobat e vna jan vjel n masn 90% dhese kjo ka ndikuar ndjeshm n t ardhurat epushtetit lokal.

Vjelja e gjobave pr vitin 2010 arritin 90%, kurse pr vitin 2009 mezi arritmt vilnim 50% t fetgjobave q ishin prer.M shum gjoba jan vn pr znien ehapsirave publike, pr ndotjen e mjedisit dhem pak kan pasur kundravajtjet n ushn eqarkullimit rrugor, - pohon Ymeraj.

Sarand, 1.5 mln euro projekteN kuadr t programit Interreg-4,

qyteti turistik i Sarands arrin t prtojnj ond 1.5 mln euro pr dy projektet rndsishme n ushn e ruajtjes sobjekteve kulturore dhe t prmirsimit tinrastrukturs turistike. Kjo sht vendosurgjat nj takimi t zhvilluar n Janin mepraqsues t 4 qarqeve - nga Koruzi prGreqin dhe nga qarku i Vlors, Gjirokastrse Kors pr Shqiprin. Sipas kryetarit tkshillit t qarkut Vlor, Ylli Piro, projektet eprtuara pr Sarandn jan pr nxjerrjen ngagjendja e rrezikut t disa prej monumentevet kulturs n Sarand dhe ndikimin npastrtin e ujrave detare ndrkutare mesSarands dhe Koruzit.

Drejt luksit ndshprim...Pas disa or udhtim n nj rrug t ngusht plot dbor dhe mjegull, arritm

n hotelin e premtuar. Nj shtpiz gjigande, e gjitha n dru, na mrekulloi. Luksidhe druri ishin ndrthurur mjat mir pr t t oruar komoditet t tepruar.Fasada e jashtme ishte veshur me dru si pr ti rezistuar t tohtit malor dhebors. Ndrkoh, mjedisi i brendshm ngjante si nj varrez pyjore ku mijrapem, t madhsive, ormave dhe llojeve t ndryshme, ishin sakatuar pr tshrbyer m pas si dekoracione, veshje, mobilje t ktij hoteli luksoz. Fillimishtndjehesh i entuziazmuar t prkdhelesh e t llastohesh n nj hotel t till, ku

pemt, guri dhe uji ndrthuren n nj natyr articiale brenda katr mureve.Por, pas pak astesh, knaqsia q t jep nj vend q ti se ke vizituar m

par, i sajuar bukur, pa u kursyer nga kostot dhe luksi, kalon, venitet, shuhet,pr tja ln vendin trishtimit. do gj t duket e pakuptimt... prse parajamund t shkatrroj e t prvetsoj pasurin natyrore, q t gjithve na prketn ormn e saj llestare, sa m pran natyrs. Kupton q ky nuk sht vendiq t prket... Luksi t neveritet dhe, dashur pa dashur, e ndien veten pjes tksaj masakre mjedisore.

E imagjinon se pronari i ktij hoteli, me siguri i krimbur n para, pa e vrarshum mendjen, ka shkatrruar pa mshir nj pyll t tr. Pemt e marranga pylli qndrojn si mumje t balsamosura ngado q hedh syt, disa nprmasa t mdha e t tjera t prera holl. Mallkon babzin e ktij pronari, qparat si mungojn, pr t ndrtuar nj pallat druri me pem 100 vjeare, qnatyra e toka me durim u kujdesn. Mendon pr zogjt pa shtpi, q cicrojnvajtueshm, pr tokn e shkretuar nga erozioni, pr forn e aunn e sharosur.T gjitha jan legjend e ksaj shtpie gjigande, t bukur e luksoze, q njerzite prostituojn me net. Klientt si ty dhe un jan viktima dhe, njkohsisht,kontribuesit e rradhs s ksaj katastroe ekologjike, duke shprblyer kriminme kuotn e caktuar (ku prshihet mngjesi dhe darka).


4/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 4

nga Vendi

Plani i thellimit konkret t Buns ishte n qendrt bisedimeve n nivel ministror, mes Malit t Zi dheShqipris. Ministri i Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimitt Ujrave z. Fatmir Mediu zhvilloi nj takim pune mehomologun Predrag Sekuli dhe Ministrin malazez tBujqsis z. Tarzan Milosevi, n lidhje me ndrhyrjetemergjente pr thellimin e lugins s Buns. Mediu i kanjohur autoritetet malazeze me situatn pas prmbytjeve,si dhe ecurin q kan pasur verikimet m t detajuara nraportin e prpiluar menjher pas prmbytjeve n qarkun eShkodrs, nga ekspertt shqiptare dhe hollandez t ujrave.N kt kuadr Mediu, i ka propozuar ministrit Milosevi

q t shikohet mundsia e aplikimit t t dy vendeve me njprojekt t prbashkt, pran organizmaveq orojn grantenancimi. Kjo ide gjeti angazhimin dhe mbshtetjen e palsmalazeze.

Pas takimit, u prcaktuan tre ndrhyrjet kryesore emergjente n basenin ujor t Shkodrs, me qllim q situata ejashtzakonshme, q u kalua n dhjetorin e vitit t kaluar, t mos prsritet m. S pari, do t ndrhyhet n argjinaturatprgjat rrjedhs s lumit Buna dhe Drin. Pika e dyt, ku do t ndrhyhet, sht kolektori i Murtenzs. Sipas specialistvet mjedisit, do t bhet hapja e kolektorit natyral t Mrtenzs, pasi shihet si mundsi shum e mir pr t eleminuarprmbytjet e ushave t ksaj zone. Dhe pika e tret, sht pastrimi i shtratit t lumit Buna, duke br ndrhyrje n tgjitha prurjet e ngurta n kt zon si jan urat e prishura, varkat e mbetura ndr vite, apo dhe ndrtimet e bra pakriter. Sipas akademikve t t dy vendeve, nuk ka koh m pr t pritur, ndaj ndrhyrjet n basenin e lumit Buna duhett nisin sa m par. N takim u pohua se brenda 3 muajve pritet t nis zbatimi, me qllim q vjeshta e 2011-s ti gjej

kto projekte t prunduara, duke minimizuar kshtu rrezikun e prmbytjeve n kt zon.

Shqipri - Mali i Zi : Prcaktohen ndrhyrjet eprbashkta n Bun

Currilat, kapitullimi iperls mesdhetare

Zeqir TagaSpecialist peshkimi

Ndotja dhe degradimi i vazhdueshm i plazhit tCurrilave, n Durrs, vazhdon t mbetet nj shtje seriozedhe ende e pazgjidhur. Dikur emblem e qytetit t Durrsit,ndrsa sot nj hapsir me shkall t lart ndotjeje, Currilatvizitohen vetm nga ata njerz, q nuk e perceptojn enderrezikun potencial, q mbart rra dhe uji i detit i ksajzone, pr shndetin.

N kt kuadr, vlen t theksohet n veanti dmi irnd mjedisor, q i sht shkaktuar bots s gjall ujore,bimore e shtazore. Rrshqitjet masive t dherave ngakodrat e zhveshura dhe depozitimet abuzive t inerteve egjithar mbeturinash, me qllim zgjerimin e territorevepr ndrtime n drejtim t detit, kan br q t zhduket

bimsia ujore, n veanti Posidonia Oceanica, UlvaLactuca, Acetabularia etj. Kto shrbejn si mjedise tdomosdoshme pr zhvillimin e bots s gjall shtazore,sidomos n azat e hershme t zhvillimit. Po ashtu, dmtimeserioze kan psuar, prve llojeve t ndryshme t peshkut,

edhe grupet e tjera t bots s gjall ujore si ekinodermatt,tunicatt, moluskt dhe krostacet. N bregun e detit nukhasen m molusqe t gjalla, si disa vite m par. Edheiriqt dhe aktiniet jan paksuar ndjeshm. Sot, n ktzon detare nuk gjenden m specie me vler t disa llojepeshqish autokton n bregdetin e art, q dikur ishin tzakonshme si crniet, spalcat, dentali, skoret, murena,oktapodt, etj.

Prgjat gjith ksaj zone, jan ndrtuar pa asnj

kriter dhe studim, disa pontile me zhavorre, inerte etj, tcilat kan dmtuar rnd mjedisin e domosdoshm prforn dhe aunn e zons bregdetare, duke prshpejtuarprocesin e eutrozimit t sipraqeve t tra ujore, pasi nto nuk qarkullojn m rrymat dhe korentet detare aq tdomosdoshme pr zhvillimin e organizmave ujore.

Pr t ndalur kt shkatrrim ekologjik, do t ishtee domosdoshme q t kryheshin studime t plota dhekomplekse, ku pjest hidroteknike, gjeologjike dheurbanistike, natyrisht, duhet t zen vend qendror pr ktzon t veant. Ndrkoh, edhe studimet me karaktermjedisor, ekologjik dhe biologjik duhet t thon jalne tyre, pr t sjell zgjidhje biologjikisht t arsyeshme.Ndrtimet, q parashikohen n t ardhmen n kt zon,duke prshir edhe autostradn n drejtim t Kallmit ePorto Romanos, do t ishin pa vler nse n Currila do tmungojn rra, uji i pastr dhe deti i pasur me forn dheaunn karakteristike mesdhetare.


5/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 5

aktiVitete reC

Dekada e undit ka njohurprparim t madh n zhvillimin esektorit t shoqris civile, dukeprshir ktu edhe organizatatmjedisore. Organizatat jotimprursejan br, gjithnj e m shum, nj

aktor prcaktues dhe nj orcaktive n ndrmarjen dhe zbatimin eprogrameve, q kan sjell rezultatepozitive n ushn e mjedisit. Ngaprvoja e deritanishme, sht bre qart se organizatat me bazkomunitare mund t bashkpunojnme autoritetet lokale dhe antart ekomunitetit n zbatimin praktik tparimeve t zhvillimit t qndrueshmdhe prmirsimit t mjedisit. N ktkuadr, programet e mparshmeq REC ka zbatuar n mbshtetjet autoriteteve lokale, shoqriscivile dhe komuniteteve lokale kanrezultuar t suksesshme.

N kuadr t ktyre aktiviteteve,si dhe me mbshtetjen e Ambasadss Mbretris s Vendeve t Ulta,Qendra Rajonale e Mjedisit (REC)Shqipri, pr periudhn 2008-2010,prgatiti dhe realizoi me suksesprogramin Mbshtetje pr ProjekteMjedisore me Nisma Vendore 2.Komponenti i par i ktij programi

ka ndjekur objektivin pr t uarprpara zhvillimin e shoqris civilen ushn e mjedisit, nprmjetnxitjes s standardeve pr mbrojtjene mjedisit dhe parimet e zhvillimitt qndrueshm n proesin etranzicionit dhe zhvillimit. Ndrkoh,komponenti i dyt Pr Forcimin dheNgritjen e Kapaciteteve, ka synuarrritjen e kapaciteteve individuale taktorve t interesuar, q punojnpr shtjet e mjedisit, si dhe pr t

mbshtetur zhvillimin e institucionevedhe programeve pr ngritjen ekapaciteteve n ushn e mjedisit.

Gjat periudhs s zbatimit tkomponentit t par, q prshin

zhvillimin e kapaciteteve t OJF-ve, jan mbajtur 20 workshope trajnuese,me tematika t ndryshme n lidhje me planikimin mjedisor, ruajtjen ebiodiversitetit, eciencn energjetike, trajtimin e ujrave t ndotura dhe tema ttjera konkrete, q kan t bjn me problemet jetike me t cilat ndeshet mjedisishqiptar. Nj numr i madh pjesmarrsish jan trajnuar n kto aktivitete;arsisht 180 praqsues t OJF-ve, 175 praqsues t pushtetit vendor dhe77 praqsues t organizatave apo institucioneve t tjera (media, universitete,ekspert, etj), duke e uar kshtu numrin e personave t trajnuar n 450.

Komponenti i dyt, q ka t bj me mbshtetjen e OJF-ve me grante,ishte edhe komponenti kryesor i ktij Programi. N kt proces u aktivizuanorganizata dhe struktura t interesuara lokale n prmirsimin e kushtevemjedisore. Projektet prkatse ndikuan pozitivisht n bashkpunimin mesaktorve t ndryshm lokal duke u prpjekur n t njjtn koh pr t rriturprshirjen e publikut n veprimtarit pr mbrojtjen e mjedisit. Me lvrimin

e granteve u arrit q aktort vendor t nisin zbatimin e projekteve tprbashkta, n prgjigje t problemeve mjedisore dhe sociale n nivel lokal.T gjitha grantet e dhna prmbushn kriteret pr t identikuar projektet, nprputhje me prioritetet e prcaktuara n strategjit e zhvillimit rajonal osekomunal.

Numri i granteve t dhna dhe t zbatuara, pr gjith periudhn e zhvillimitt programit, arriti n 71, me nj shtrirje t madhe gjeograke n t gjithShqiprin. Fushat e aplikimit ishin t ndryshme, duke prshir inrastrukturnurbane, eciencn energjetike, prmirsimin e sipraqeve t gjelbra,menaxhimin e mbetjeve, t cilat prbnin dhe problemet m t prekshme prkomunitetin, ku kto grante u zbatuan. Njkohsisht, pjesmarrja publike dhendrgjegjsimi pr shtjet e mjedisit, prbnte nj pjes tjetr t rndsishme

t tematikave t granteve t zbatuara. Modeli TF2 vazhdon t rezultoj nj program unksional dhe ekaszhvillimi, i cili arriti t mobilizonte dhe t lidhte aktor t ndryshm t shoqris.

Njsit e qeverisjes vendore e kan konsideruar TF2 si nj mundsi realepr t bashk-nancuar disa nga prioritetet kryesore t mjedisit n nivel lokal.

Programet e REC pr aktort mjedisor vendor,nj model unksional dhe efkas zhvillimi

Jula SelmaniQendra Rajonale e Mjedisit, Shqipri

53.6 M

42.2 M

9.6 M

14 27

20

T mdha T mesme T vogla

Nr. Granteve

Shuma e akorduar


6/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 6

aktiVitete reC

KonfErEnCaKomBtarE-fotor

EC

Mjediset e pyllzuara kan nj rndsi t veant, pasi orojn nj gamt gjer t prtimeve mjedisore, ekonomike dhe sociale. Jetike pr nj jetest shndetshme dhe, n t njjtn koh, pr ruajtjen e ekuilibrave natyror,hapsirat e pyllzuara marrin nj rndsi t veant pr nj shtet q ka detyrne menaxhimit dhe prdorimit t tyre. Shrbimet n mbrojtje t pyjeve janthelbsore pr zbutjen e atkeqsive natyrore, si prmbytjet, thatsirat dherrshkitjet e toks, q mund t ken pasoja pr popullsin. Nj prkuzim iprbashkt i menaxhimit t qndrueshm t pyjeve, do t thot administrimdhe prdorim i pyjeve dhe tokave pyjore, n nj mnyr q ruan biodiversitetin,produktivitetin, kapacitetin rigjenerues, vitalitetin dhe potencialin e tyre pr tprmbushur unksionet jetsore.

Nj kuptim i prbashkt i asaj q konsiderohet menaxhim i qndrueshm,

mund t arrihet vetm prmes bashkpunimit mes ministrive dhe autoritetevelokale. N kt rym, Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit tUjrave, promovoi pr her t par n Shqipri Javn e Pyjeve, si pjes ejavs europiane t pyjeve.

Qllimi i Javs s Pyjeve ishte nxitja e zhvillimit t qndrueshm t pasurivepyjore dhe kullosore, duke u okusuar n dy drejtime: pjesmarrjen aktive tPushtetit Vendor n ruajtjen, pasurimin dhe shrytzimin e qndrueshm tpasurive pyjore dhe kullosore; dhe n ndrgjegjsimin e komunitetit pr tubr pjes aktive e koncepteve t reja t prqasjes ndaj pasurive pyjore dhekullosore. N kuadr t ksaj jave, u organizua n Tiran Konerenca Kombtare- Reorma e Pyjeve, Prgjegjsit, Sdat dhe Zhvillimi, me pjesmarrjen eministrit t Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave, z. Fatmir Mediu,

kryetarit t Komisionit t Veprimtarive Prodhuese z. Jemin Gjana, praqsuest ministrive, donatorve, organizatave mbshtetse, praqsues t pushtetitvendor, punonjs t shrbimit pyjor dhe specialist t sektorit. Qllimi ikonerencs ishte prezantimi i zhvillimeve t reja t sektorit, pas lanimit treorms, prgjegjsit e pushtetit vendor si aktor i rndsishm n zhvillimin e

Java e PyjeveNdryshimi nis nga ndrgjegjsimi

Eduart CaniQendra Rajonale e Mjedisit, Shqipri

Java e Pyjeve ukonceptua si nxitse emtejshme e zhvillimit

t qndrueshm t

pasurive pyjore dhekullosore

qndrueshm t pyjeve dhe kullotavekomuale, msimet e deritanishme dhepritshmrit pr t ardhmen.

Si aktor bashkveprues dhebashkrendues, Ministria e Brendshme

dhe Ministria e Bujqsis prezantuannevojat, ecurin dhe mundsit prt ardhmen, pr ta uqizuar mtej kt sektor, pr t rritur m tejbashkpunimin me pushtetin vendor,zgjidhjen e problemeve legjislative eteknike dhe gjenerimin e ondeve.

Takimi vijoi me reerime tspecialistve, ekspertve dhekonsulentve, t cilt u ndaln mkonkretisht n element t ndryshmt zhvillimit t sektorit, si rritja endrgjegjsimit t vet aktorve dhe

opinionit t gjer mbi konceptet ereja t menaxhimit t pasurive pyjoredhe burimeve natyrore n trsi,prezantuar nga Qendra Rajonalee Mjedisit, si pjes e programit tndrgjegjsimit prgatitur prej saj.

Aktivitetet e javs s pyjeve umbshtetn nga Qendra Rajonale eMjedisit, n kuadr t Projektit tZhvillimit t Burimeve Natyrore, sipjes e komponentit t ndrgjegjsimitdhe komunikimit. Aktivitete t

ngjashme do t vazhdojn edhe gjatvitit 2011, si pjes e prshirjes naxhendn e Vitit Ndrkombtar tPyjeve dhe nevojave t adresuara ngaProgrami Kombtar i Ndrgjegjsimit.


7/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 7

aktiVitete reC

taKimiKomBtar

-fotor

EC

Edukimi, prve se nj e drejt themelore e njeriut, sht kusht paraprak prarritjen e zhvillimit t qndrueshm, si dhe nj mjet kryesor pr nj qeverisje tmir, inormim rreth vendim-marrjes dhe unksionim t demokracis. Edukimimjedisor pr nj zhvillim m t qndrueshm mund t ndihmoj pr ta brrealitet vizionin ton pr nj mjedis sa m cilsor.

Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), e mbshtetur nga Ministria e Arsimitdhe Shkencs dhe Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave,

prej m shum se katr vjetsh punon me Drejtorit Arsimore Rajonale dheZyrat Arsimore n prshirjen e edukimit mjedisor n programet msimore tshkolls son. Paketa e Gjelbr, tashm nj lnd e veant ekstra-kurrikulare nsistemin arsimor baz, ka qen nj mjet shum ekas i prdorur si nj kurrikule edukimit mjedisor n shkoll.

N kuadr t edukimit mjedisor dhe ngritjes s kapaciteteve t msuesveq trajtojn Paketn e Gjelbr n shkolla, REC ka zhvilluar 65 trajnime merreth 2000 msues n t gjith vendin. Vetm gjat vitit shkollor 2009-2010jan zhvilluar 18 trajnime katr ditore me rreth 600 msues.

Por, pr t arritur nj menaxhim m t suksesshm t mjedisit, REC mendonse shtrirja e ksaj nisme dhe n nivel komuniteti, sht thelbsore n garantimine qndrueshmris s edukimit mjedisor n vend.

Duke u bazuar te nevojat dhe mundsit aktuale t shtrirjes s edukimitmjedisor dhe n komunitet, REC organizoi nj takim kombtar me msues dheinspektor nga i gjith vendi, t angazhuar n procesin e edukimit mjedisor.Takimi ishte konceptuar si nj vshtrim mbi ecurin e deritanishme t procesit

Edukimi mjedisor ngaklasa n komunitet

Genta HoxhaQendra Rajonale e Mjedisit, Shqipri

Takim kombtar mbi Paketn e Gjelbr

dhe organizimin e aktiviteteve jasht-shkollore n veprimtarit ekstrakurrikulare

pr vitin msimor 2010-2011

t edukimit mjedisor n sisteminarsimor baz dhe nj parashtrim imundsive aktuale t mbshtetjes sveprimtarive ekstrakurrikulare n njnivel m t gjer se vetm shkolla, nkomunitet.

Mundsit q kan shkollat pr

kt vit akademik, pr t organizuraktivitete jashtshkollore n natyr,jan t okusuara te pyjet, kjo n kuadrt estimeve pr Vitin Ndrkombtar tPyjeve 2011. N takim, u prezantuanmodele t ndryshme veprimtarishkonkrete me nxnsit, duke eprqndruar vmendjen te aktivitetetndrgjegjsuese pr ruajtjen dheshtimin e sipraqeve t gjelbra, prminizimin e mbetjeve plastike, t cilatmund t shtrihen m tej n aktiviteteme komunitetin.

Takimi u organizua me mbshtetjene Fondit Italian t Besimit, n kuadrt programit t edukimit mjedisor,zbatuar nga REC Shqipri.


8/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 8

aktualitet

N rrethin e Elbasanit, nkomunn Labinot Mal ndodhetshati Guri i Zi. sht e uditshmerastsia q ka emri i shatit me atine tij, kjo nse i reerohesh tragjediss prditshme me t ciln prballenbanort. Ky shat vuan prej vitesh

problemet madhore q shkaktonerozioni dhe grryerja e ujravenntoksor e sipraqsore nkt zon. E thn n kt mnyr,nuk prbn asgj t veant nsei reerohemi zonave t tjera apon prgjithsi vendit ton, lidhurme problematikat e ndryshmeme t cilat prballet. Por, n aktsituata sht me t vrtet kritike,sepse banort n do dit t vititkrcnohen nga rrshqitjet masivet toks, q mund t ojn edhe nzhdukjen e shtpive t tyre. N ktmnyr, ata jetojn do dit meankthin e nj jete q mund t shuhetbrenda pak minutave. Dikush mundt mendoj se nga kndvshtriminjerzor, natyra n kt zon nuksht treguar shum bujare. Por,n akt mos jemi ne shkaktart eksaj gjendjeje, pasi e kemi dmtuarvet natyrn? Kto pyetje mund tjen ngacmuese pr cilindo q kandjeshmri ndaj temave mjedisore,

por jo vetm ata. Edhe personat mendjeshmri ndaj temave sociale do tprekeshin po njsoj. Kjo pr aktine thjesht se problemet mjedisore nmnyr t pashmangshme t ojndrejt problemeve sociale.

Prgjegjsit dhe ajet, si n dorast, askush si merr prsipr, por ajoq mbetet kur natyra shkatrrohet,jan problemet sociale me t cilatndeshen komunitetet lokale, t tilla

si jetgjatsia, strehimi, shndeti,varria, arsimi, transporti, etj.Shtetet sociale dhe me ekonomit zhvilluar, q n axhendat etyre kan n okus edhe politikat

mjedisore, do t ishin prpjekur prt mos ndrhyr n elementt bazt natyrs dhe mjedisit. M tej, nraste atkeqsish natyrore, do tkishin mbuluar me ndihma, shrbimee politika sociale pr njerzit nnevoj. Por, n rastin e venditton, shteti sht i pauqishm nzbatimin e ligjit dhe n parandalimine problemeve mjedisore e sociale,

duke br q gjrat t marrin njtjetr rrjedh. shtjet e pazgjidhuramjedisore, gjithmon e m shum,sjellin nj paundsi problematikasht lidhura ngusht me njra-tjetrn,saq do t ishte e vshtir t rendisjeat me nevoj primare pr ndrhyrje.N kt pik, ne mbetemi vetm tekkrkesat pr ndihm dhe tek ankesate prhershme, tashm drejtuarstrukturave shtetrore por edhenatyrs.

A nuk do t ishte m mir nraste t tilla, duke konsideruarkapacitetet natyrore e nanciare,t kontribuonim m shum pr

Dmtimi i mjedisit -parandalimi, mjeti m i mir

MA. Marilda Jane

mbrojtjen dhe parandalimin eproblemeve se sa pr zgjidhjen etyre? Sigurisht q kjo do t nakushtonte m pak n nj perspektivaatgjat. T gjith llojm t bjmautokritika sapo problemi shaqet, ense do t kishim nj tjetr mundsi,ndoshta do t ishim sjell ndryshendaj natyrs dhe t mirave q ajona ka dhuruar. Por, atkeqsisht kjo

ndodh rrall dhe pr nj periudht shkurtr kohore. Menjher saposituata e vshtir ka kaluar, jetajon llon t rimarr rutinn e saj tzakonshme shkatrruese.

Rasti i shatit Gur i Zi nuk shtas i vetmi e as m i rndsishmi, porai duhet t na shrbej si piknisjepr t respektuar natyrn dhe atoq ajo na oron pa abuzuar. Nse nevazhdojm t jemi egoist, nuk sht

udi q vet natyra t na e kthej met njjtn monedh, por ather do tjet shum von dhe kthimi prapa dot jet i pamundur.

rEsh

KitjEtoKEmEPasojshKatrruEsE-fotoi

lustruEsE


9/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 9

aktualitet

Tirana, qyteti kudokush gjen biiklet

PASS (Programi i Alternativave Stimuluese Sociale) pr her t parprezantoi n kryeqytet programin e stacioneve t biikletave publike nTiran, nj iniciativ unike pr Shqiprin dhe m gjer n rajon. Faza pilote projektit do t prshij vendosjen e 4 stacioneve t para t biikletavepublike n vende, q jan lehtsisht t arritshme nga qytetart; respektivishttek Parku Rinia, n hyrje t Parkut t Liqenit Articial; pran digs si dhe njstacion pritet t vendoset pran godins s Kryeministris. Ecovolis oronsistemin e par t stacioneve t biikletave publike, si nj transport alternativekologjik pr udhtimet n distanca t shkurtra, por edhe pr t kryer punt eprditshme. Stacionet e biikletave publike do t jen n shrbim t qytetarvedhe vizitorve, duke i ndihmuar n lvizjen e tyre, e gjithashtu, t kursejn para

teksa reduktojn lshimin e CO2 n ajr.

Sistemi Ecovolis oron mundsin q biikletat t mund t merren n dostacion t qytetit dhe t rikthehen n nj stacion tjetr t art, akt i cili ebn prdorimin e biikletave publike nj mnyr transporti mjat eektiv. Prshembull, nj qytetar q merr biikletn tek nj stacion n zonn e 21 Dhjetorit,mund t udhtoj drejt Liqenit, duke e ln biikletn tek nj stacion, i cilindodhet aty pran. Biikletat jan t prshtatshme pr transport publik nqytet, kan nj kosto t ult, si dhe jan n dispozicion 24 or pr qytetart.

Pr t prdorur shrbimin Ecovolis kushdo mund t marr me qera njbiiklet n nj nga stacionet e vendosura n vende, q jan lehtsisht tarritshme, duke kryer llimisht antarsimin. Rregjistrimi mund t bhet pran

do stacioni Ecovolis dhe pajisja mekartn prkatse prshin 30 minutate para alas. mimi i prdorimit tbiikletave publike sht i ult, sepseqllimi i tyre sht nxitja e lvizjes,duke prdorur biikletat.

Stacionet e biikletave publike Ecovolis do t orojn avore eprtime pr qytetin e Tirans, dukenisur q nga shtimi i alternativave pr

transportin e prditshm t qytetarvedhe vizitorve, deri n prmirsimin eshndetit. Nj program i stacionevet biikletave publike do t ndikonten krijimin e nj imazhi pozitiv dhet gjelbr t qytetit ton, i cili dot rezultonte n rritje e numrit tturistve dhe nj klim biznesi tqndrueshme.

Parashikohet q ky shrbim tkonsolidohet n vitin 2013, dukesynuar nj prdorim t prditshm tbiikletave publike nga qytetart.

ParKu

iBiCiKlEtav

EnECityParK,tiranE-fotoP

rojEKti


10/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 10

Pyje komunal n Komunn UlzFoto REC

...kur vullneti

ekziston...


11/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 11

temae numrit

Sektori i pyjeve;...nj prioritet kombtar, jo thjesht njproblematik

Intervist me Prof. Arsen Proko, Drejtor i Drejtoris s Pyjeve dhe Kullotave,Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Pyjeve

Si paraqitet situata n sektorin pyjor n trsi?Sektori i pyjeve sht nj ndr sektort m t rndsishm n vend. Ky

sektor mbulon rreth 60% t territorit dhe natyrisht plotson nj sr nevojashjetike pr ekonomin. Sektori i shrytzimit t pyjeve ka nj potencial prodhuest kuzuar t ekosistemit pyjor, ose ndryshe nj mundsi vjetore t kuzuar,kjo e prcaktuar nga kushtet ekologjike. Objektivi kryesor sht q prdorimii pyjeve mos t kaloj rritjen vjetore. D.m.th duhet t presim aq pyje sa jemi n

gjendje t rrisim, pr t arritur nj balanc. Fatkeqsisht, kjo balanc nuk shtarritur, prkundrazi bilanci ndr vite sht negativ. Kjo, pr shkak se prej viteshsht vjel nga pylli m tepr sesa kemi mundsin vjetore t prdorimit.

Pr t patur ecienc ekonomike dhe ekologjike n kt sektor, duhet qpylli t ket nj struktur normale. Pra, nevojitet nj sipraqe e prcaktuar prtu shrytzuar. Kt e ndajm sipas volumit, klasave dhe moshs, n mnyrq t sigurohet nj vazhdimsi prodhimi. Duhet t kemi pyje t pjekur, 100vjear, 80 vjear, 20 vjear e t rinj. Kjo struktur n vendin ton nukekziston. Kjo, sepse pr shum vite, sht shrytzuar m tepr material drusorse normat e lejuara, duke marr parasysh mundsin vjetore. Pr kt arsye, sotkemi pyje t rinj, por kemi pak pyje n moshn e shrytzueshmris. Pra, jemit pasur me pyje, por skemi shum material pr t vjel. N t njjtn koh,

pyjet n arsi t shatrave, prvese pr tu prdorur pr dru zjarri, prdorenedhe si kullota pr bagtit. Llogariten rreth 6 milion kok bagti, pr t cilatnevojiten kullota. Kjo e prkeqson bilancin negativ t materialit t nxjerrnga pylli.

Sa ka dhn rezultat transferimi i pyjeve dhe kullotave nnautoritetin e qeverisjes vendore?

Bazuar n kt situat, gjat viteve t undit jan ndrmarr nj srreormash. Ajo m kryesorja sht transerimi i nj pjese t ondit pyjor nadministrimin e qeverisjes vendore, sipas lozos q ...pylli menaxhohet mmir nga ata q e prdorin, pra, problemet zgjidhen m mir aty ku lindin.N kt kuadr, popullsia lokale sht m e interesuar pr ti mirmbajtur

kto pyje. Duke i transeruar rreth 45% t ondit pyjor qeverisjes vendore,ne krijojm kushtet pr nj mirmenaxhim t ktyre sipraqeve. Me ktpraktik, aktualisht po i transerojm komunitetit prtimet, por ende joprgjegjsit. Kjo, sepse, komuniteti ende nuk ka ndrtuar strukturat prkatsepr menaxhimin e pyjeve, i mungojn kapacitetet dhe njohurit e nevojshme,etj.

Pr t br eektiv kt proces, Drejtoria e Pyjeve dhe Kullotave, n MMPAUpo ngre grupet e shrbimit kshillimor, t cilat do t asistojn komunitetet prti inormuar dhe ndrgjegjsuar mbi procesin e transerimit t sipraqevepyjore nn menaxhimin e komunave. N kt kuadr, po bashkpunojm edheme REC dhe SNV.

Gjat ksaj periudhe do t prgatitet nj plan menaxhimi kombtar, nnkujdesin e nj grupi ekspertsh n bashkpunim me komunitetin e rajoneve

prkatse. N kt plan do t parashikohen t gjitha punimet dhe vjelja ematerialit drusor. N kt kuadr, vlersohet shumunksionaliteti i pyjeve, jovetm pr dru zjarri, por edhe pr kullot, bim medicinale, industri e drurit etj.

N lidhje me bashkpunimin me strukturat vendore, ne kemi eksperienca tndryshme, t mira dhe problematike.

Si mendohet t ndryshojsituata prsa i prket prerjeveilegale n sektorin pyjor?

Ajo q na shqetson m shumsht inormaliteti n pyje. I gjithmateriali drusor, q vilet nga pylli,duhet t evidentohet, ka realisht nuk

ndodh. Ktu prshihen, jo vetmprerjet ilegale, por edhe prerjet qkomuniteti realizon pr nevojat eveta, kryesisht pr dru zjarri. Ktuduhet t prshihen, prve prerjeveilegale pr prtim, edhe prerjet eshatarsis lokale pr ngrohje, tcilat, gjithashtu, nuk evidentohen.N t ardhmen, ne do t krkojmq shatarit ti njihet e drejta prt siguruar sasin e nevojshme prdru zjarri dhe si rrjedhoj t rrisim

ormalitetin n pyje, duke njohurminimumin jetik n ngrohje.

Ndrkoh, prsa i prket industriss shytzimit, aktualisht, me ondet edonatorve dhe t buxhetit t shtetit,po prpiqemi t zgjerojm projektin eBanks Botrore pr burimet natyroredhe zhvillimin e pylltaris komunale,duke nxitur konkurrencn n treg.Qllimi sht q komunat t shprehininteres pr shytzimin e pyjeve.M pas, bizneset q do t paraqesinprojektet m cilsore dhe gadishmripr t bashkpunuar, do t prtojn.Aktualisht jan rma t vogla qmarrin copa pyjesh n shytzim.N t ardhmen do t synojm tprzgjedhim kompani t uqishme,me mjete t prshtatshme pr prerjene pyjeve. Nj nga mundsit q do trealizohet sht dhnia me konensione sipraqeve t gjera pyjore. Kjo dot rriste cilsin e shrytzimit dheeciencn, zgjedhjen e rmave serioze,

t cilat, krahas shrytzimit, do trealizojn edhe pastrimin, vlersimine drurve t dmtuar, e njkohsishtedhe rehabilitimin dhe mbjelljen edrurve t rinj.


12/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 12

temae numrit

A sht e plot korniza ligjore n sektorin pyjor dhe sazbatohet?

Korniza ligjore, e rishikuar disa her, mund t quhet e plot, duke mosln mangsi ligjore n menaxhimin e pyjeve komunal. Por, duhet thn seniveli i zbatimit t ligjit nuk sht i knaqshm, prsa i prket strukturave tqeverisjes vendore. Po punohet q, n bashkpunim me strukturat e shrbimit

pyjor, t rrisim nivelin e ndrgjegjsimit, madje t asistojm n mbledhjen einormacionit pr pyjet, duke siguruar nj baz t dhnash mbi situatn.

Prsa i prket pyjeve shtetror, ne synojm t rrisim eciencn, dukeorcuar kontrollet pr zbatimin e ligjit, duke rritur perormancn e shrbimitpyjor dhe, natyrisht, duke bashkpunuar ngusht me biznesin.

N nj perspektiv m t gjer, mbrojtja e pyjeve dhe kullotave njihet edhen Strategjin Kombtare t Pyjeve, gjithashtu, edhe n Strategjin Kombtaret Zhvillimit Rural, si dhe n Strategjin Ndr-Sektoriale t Mjedisit.

Cilat jan hapat e mtejshm?Nj objektiv, q pritet t realizohet gjat viteve n vazhdim, sht reorma

institucionale ose ndryshe ndarja e prgjegjsive menaxhuese nga policia

pyjore, drejtorit e shrbimit pyjor, zonat e mbrojtura etj. Mendohet tndrtohen drejtorit rajonale t shrbimit pyjor, pra t kemi nj tjetr strukturt shrbimit pyjor m eciente, me kompetenca m t mdha pr t vepruar.Objektivi jon sht q sektori pyjor t jet prioritar n planet e qeveris. Sipasoj e inormalitetit, sektori pyjor nuk evidenton kontributin real q kan ekonomi. Nse rritet ormaliteti evidentohet roli i sektorit pyjor, duke urefektuar edhe n prioritetin e zhvillimit t ktij sektori. sht e nevojshme qsektori pyjor t marr meritn dhe ti njihet kontributi n ekonomi, n mnyrq t thith investimet e nevojshme.

Programi i ndrgjegjsimit tkomunitetit dhe plani i veprimit

Programi i ndrgjegjsimit tkomunitetit dhe Plani i Veprimit shtprgatitur nga Qendra Rajonale eMjedisit (REC) Shqipri, n kuadrt Projektit t Zhvillimit t BurimeveNatyrore, t menaxhuar nga Ministriae Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit tUjrave, si komponente e rndsishme ninormimin dhe ndrgjegjsimin publik,prmes adresimit t sjelljeve t reja mbi

burimet natyrore, me okus t veant tekmenaxhimi i pyjeve komunal.

Ky program i drejtohet disa niveleve,por veanrisht ajo i drejtohet edukimitdhe ndrgjegjsimit t prdoruesve tburimeve natyrore. Veanrisht ajo merrn konsiderat sjelljen e re, t okusuartek njeriu e nprmjet tij tek natyra, e cilasynon n nj menaxhim t qndrueshmdhe prtues t burimeve natyrore.

Programi sht i lidhur ngusht mekomponentt e tjer, t zbatuar nga

PZHBN, dhe nuk mund t shikohet e tzbatohet si i veuar prej tyre. Pr mtepr, kombinimi i puns ndrmjet ktyrekomponentve do t mundsoj zbatiminn koh dhe eektiv t ktij programi.Komponentt m t rndsishm, tkonsideruar si bashkveprues, jan ai ikalimit t pyjeve dhe kullotave n prdorimt pushtetit vendor, shrbimi i kshillimitn pyje dhe komponenti i sekuestrimit tkarbonit.

Dokumenti pritet ti shrbejautoriteteve qendrore dhe vendore, t ciltkan nj rol pr t luajtur n kt sektor.Harmonizimi i prpjekjeve t secilit aktorn zbatimin e ktij dokumenti sht i njrndsie jetsore pr vnien n unksionimt saj.


13/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 13

temae numrit

Mbarshtimi i pyjeve e kullotave komunale

...sfd pr pylltarin shqiptareMSc. Gjon FierzaShef i seksionit t menaxhimit n Drejtorin e Shrbimit Pyjor, Tiran

Nj nga reormat m kryesore t zbatuara n pylltarin shqiptare pasviteve 90, ishte transerimi i pyjeve dhe kullotave n pronsi t Njsivet Qeverisjes Vendore (NJQV). Ky proces ka synuar n trheqjen

e shatarsis n vendim-marrjen mbi pyllin e kullotn, si nj partner prruajtjen dhe prmirsimin e tyre. Kjo strategji ka sjell rezultate t mira aty kundrgjegjsimi sht kordinuar si nga shrbimi pyjor, ashtu edhe nga komunat,shkollat, konsulenca e huaj apo traditat e shatrave.

Sektori i pyjeve dhe kullotave sht ndr m t rndsishmit, duke paturparasysh se popullsia rurale prbn rreth 50% t popullsis n vend, n njkoh q 70% e banorve, q jetojn n zonat rurale, jan t punsuar naktivitetin bujqsor, prshir pyjet dhe kullotat. Si rrjedhoj, procesi i kalimitt pyjeve shtetrore n pronsi / prdorim t komunave sht nj proces qsynon, s pari, decentralizimin e qeverisjes s pasurive natyrore (pyje dhekullota) dhe kalimin e prgjegjsive dhe t drejtave pr qeverisjen e tyre, nnjsit e qeverisjes vendore dhe komunitetet lokale. Kjo pritet t sjell renimine degradimit dhe t shkrettirzimit t mtejshm t pasurive pyjore e kullosore,si dhe rimkmbjen e tyre. Komuniteti mund t konsiderohet si prtuesi idrejtprdrejt. Kjo do t ndikonte n zbutjen e varris n zonat rurale,nprmjet sigurimit t t ardhurave nga menaxhimi i qndrueshm i pasurivepyjore e kullosore. Nj risi, q reorma pritet t sjell, sht demokratizimii jets n komunitetet rurale, nprmjet pjesmarrjes aktive n procesin e

vendim-marrjes pr qeverisjen e pasurive natyrore.Mbarshtimi i pyjeve e kullotave komunale n vendin ton ka rilluar n vitin

1996, llimisht n tre komuna t rrethit t Elbasanit. Sipas planit, n periudhn1996-2004, rreth 140 komuna e bashki morn n prdorim sipraqet pyjore.N vitin 2008, me vendim t Kshillit t Ministrave u realizua kalimi i pyjeve/kullotave n pronsi dhe prdorim t rreth 300 njsive vendore. Si rrjedhoj,aktualisht jan transeruar drejt strukturave vendore rreth 624.985 ha pyje e142.280 ha kullot. Kjo prbn m shum se 50% t ondit pyjor dhe kullosort vendit.

Gjat viteve t undit, nprmjet programeve t ndryshme, sht synuarnxitja e zhvillimit t pyjeve. Projekti i zhvillimit t burimeve natyrore (PZHBN),i zbatuar n vitet 2005-2011, ka mbshtetur hartimin dhe rishikimin e planeve

t menaxhimit, dhe vazhdon nancimin e punimeve n zbatim n rreth 250NJQV. Vmendja m e madhe i sht drejtuar zonave n arsi t shatrave,ku pyjet jan tepr t degraduar, si rezultat i prerjeve pa kriter, mbikullotjes,shpyllzimeve pr toka t reja bujqsore, zjarreve, etj.

Duhet t kuptojm se procesi i transerimit sht i gjat dhe i komplikuar.Kjo nuk do t thot thjesht kalim i nj sipraqeje pyjore e kullosore nprdorim t shatrave e amiljeve, por edhe transerim t kompetencave dheprgjegjsive nga shteti (shrbimi pyjor) drejt pushtetit vendor (komun) dhekomunitetin lokal (shatart). Nj synim kryesor i transerimit duhet t jetkrijimi i besimit tek prdoruesit tradicional se ngastra e pyllit dhe e kullots iprket atij, dhe po kshtu edhe prtimet q vijn prej tyre.

Por, megjithat, situata n praktik nuk paraqitet pa probleme. Jan mpak se 10 komuna e bashki q kan br regjistrimin e pyjeve dhe kullotaven zyrat prkatse, t tjerat ende jo. Nj vendim i Kshillit t Ministrave, iundvitit 2010, prcakton se regjistrimi i pyjeve dhe kullotave komunale dot realizohet pa taria, me qllim nxitjen e kryetarve t strukturave vendorepr t br regjistrimin e pyjeve dhe kullotave. Por, m problematike paraqitet

situata e dhnies n shrytzim tpyjeve e kullotave nga komunat,duke u cilsuar si hallka m e dobte ksaj reorme. Edhe pse kan kaluar3 vjet, thuajse asnj kryetar komunenuk ka lluar t lidh kontratat sipasrregullave, dhe t legalizoj juridikishtprdoruesin tradicional t pyllit dhekullots.

Tashm, thuajse do NJQV kanj plan menaxhimi t pyjeve dhekullotave komunale, por nuk kanj specialist pyjesh, q t ndjekn terren zbatimin e ktij plani.Numri i pylltarve t punsuar, deritani, n komuna dhe bashki mbetetmjat i vogl. Edhe pse, n zbatim tplaneve t menaxhimit, jan kryerdhe vazhdojn t kryhen me qindraha pyllzime e qindra m3 sistemimemalore, askush nuk kujdeset pr

to. Sipraqet n pyllzim kulloten,dant dmtohen, duke e kthyer ngjendjen e mparshme - sipraqe tzhveshura, me erozion t lart.

Por, as rastet e suksesshme nukmungojn. Jan me mijra hektardushkaja t prmirsuara, dukelluar nga Dumreja, Dibra, Mati ederi n Has. Jan me qindra hektargshtenja t prmirsuara, ngaTropoja n Shkodr. Duket se, tashm,prdoruesit tradicional t ktyre

pyjeve, kan marr prgjegjsinpr prmirsim dhe prkujdesje tvazhdueshme ndaj tyre. Nj shembulli mir vjen nga komuna Ulz, nrrethin e Matit. Ajo, tashm, ka njnjsi t menaxhimit t pyjeve me dyspecialist, t cilt ndjekin zbatimine planit t menaxhimit t pyjevekomunal.

Viti 2011 sht shpallur nga OKBsi Viti Ndrkombtar i Pyjeve. Le tshrbej ky vit pr t ndrrmarrveprimeve konkrete pr prmirsimine pyjeve edhe n vendin ton. Prkt nevojitet nj prshirje sa me gjer e aktorve t ktij sektori:pushteti vendor, shoqatat e pyjeve dheshrbimit pyjor, donator etj.


14/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 14

temae numrit

Rehabilitimi i Pyjeve dhe Kullotaven nj projekt t prbashkt

Q prej vitit 2005 n Shqiprika nisur projekti pr sekuestrimin ekarbonit Mbshtetja e riprtritjesnatyrore n tokat e degraduara nShqipri. Ky projekt bazohet narritjet pozitive t Projektit Shqiptart Pyjeve (1996-2004), t nancuar

nga Qeveria Shqiptare, BankaBotrore e donator t tjer.

Projekti i sekuestrimit t karbonitMbshtetja e riprtritjes natyroren tokat e degraduara n Shqipri,prmes pyllzimit dhe ripyllzimit ttokave t degraduara, synon ruajtjendhe mbrojtjen e toks, pr t br tmundur riprtritjen natyrore, dukendikuar n shtimin e burimeve tjetess dhe t t ardhurave n zonat evarra rurale, prmirsimin e cilsiss ujit dhe ruajtjen e biodiversitetit.

Projekti ka pr qllim t krijoj njmbules pyjore n tokat e zhveshura,q kryesisht jan t degraduara.Kjo do t mund t arrihet prmesndalimit t kullotjes s kashvedhe prmes mbjelljes s danven terrene t degraduara. Presioninga kullotja pengon vegjetacioninekzistues drunor (shkurre), q trritet dhe t prodhoj ar. Mbjellja

e danve shoqrohet me ndalimine kullotjes dhe synohet q t arrihetplotsimi me dan i sipraqeve pabimsi. Kjo metod, e kombinuar,ruan biodiversitetin e pranishm n

zonn e projektit, prmes nxitjes srigjenerimit vegjetativ t llojeve lokale,dhe pasuron biodiversitetin atje kupresioni i kullotjes dhe menaxhimi idobt sjellin si pasoj degradimin eterrenit. Aktiviteti i projektit krijonkushtet pr prodhimin e ars n

zonn e projektit dhe stimulonprodhimin natyror t ars nga njeriu.

Projekti u mbshtet n metodnme pjesmarrje brenda komunitetit,pr t arritur n nj vendim tprbashkt pr zgjedhjen e hapsiravedhe mbrojtjen e tyre nga kullotja,si dhe planikimin dhe zbatimin endrhyrjeve t nevojshme.

Aktivitetet e projektit jan zbatuarn kuadr t Projektit t Zhvillimitt Burimeve Natyrore (PZHBN),nj projekt i nancuar nga BankaBotrore, q mbshteti aktivitetet ezbatimit pr 5 vitet e par. Ndrhyrjete nancuara nga PZHBN kanprshir: mbrojtjen e toks ngakullotja me an t rrethimit, dukenxitur burimet natyrore t aravepyjore dhe riprtritjen natyrore tpyllit; mbjelljen shtes me 200-500dan pr ha, me qllim pasurimine biodiversitetit dhe stabilizimin

e sipraqeve shum t eroduara;dhe punime silvikulturore baz(prmirsime pyjore pr t nxiturrritjen si ricungimi, pastrimi dherrallimi).

Aktivitetet e pyllzim/ripyllzimitdo t mbulojn 6.316,7 ha tshprndara n 5 qarqe me 24komuna, me nj nivel mesatar tvarris prej 42%. Nga zbatimi iprojektit do t prtojn m shumse 80.000 njerz, prmes punsimit

aat-shkurtr dhe aat-mesm, qgjenerohet nga ri-investimi i tardhurave nga shitjet e karbonit,paksimi i kostos s mirmbajtjes prinrastrukturn e ujitjes dhe kullimit,paksimin e kostove pr trajtimin eujit dhe minimizimin e rrezikut ngaprmbytjet.

Teknikat kryesore pr zbatimprshijn ndalimin e kullotjes nvendet e zgjedhura, ricungimin prt nxitur lastarimin e llojeve mevler n shkurret me dendsi t ultdhe mbjelljen e danve n vendet ezhveshura m t degraduara, dukeprdorur vetm punn e krahut dhepa prdorur plehrim kimik.

Nga zbatimi i projektitMbshtetja e riprtritjes natyroren tokat e degraduara n Shqiprimohet se do t ket nj reduktimprej 22,964 ton metrik ekuivalentCO2 n vit. Ndrkoh, nga shitja e

kredive t ertikuara t karbonitpr nj periudh 20 vjeare, pritett sigurohen t ardhura shtes nkomunat e prshira n projekt.

Thimaq LakoInxhinier Pyjesh


15/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 15

temae numrit

Shpyllzimi; nj tragjediq sduhet t prsritet

Haki KolaInxhinier pyjesh

Vrshimi i lumenjve n usha dhe prmbytjet e tyre kan qen nj ndrdukurit kryesore t jets shqiptare. Debati dhe prpjekja pr t shtruarproblemin ka qen gjithmon e mendjeve t nxehta, n kohn q uji kishte brpushtimin. M pas e zinte vendin rutina, e territori knetor zgjerohej, njerzitlinin ushn e i ngjiteshin malit. Administratat tona, nga rika e risive, duket sekan qen t interesuara pr ta mbyllur debatin prpara se t niste.

Ndrsa dgjohen shum zra q e krkojn n ush zgjidhjen, (t thellojmBunn, t bjm kanale kulluese), veset dhe parregullsit e Kirit, Gjadrit,Drinit, Osumit dhe e t gjith lumenjve ton, vijn nga zanallat e tyre malore.Kto vese varen nga prdorimi i toks n kto male e shpate, e veanrisht ngashpyllzimi i paarsyeshm q ka ndodhur e vazhdon t ndodh prej shume shum vitesh n gjith shpatmalet e Shqipris. Nj shpyllzim zhvat tzhvatim pasurin e t gjithve, e njkohsisht t askujt, drur t prer prnj deg t vetme, pyje t tra t sakatuara, e m pas djegur e ridjegur, pr tmaskuar e shehur aje t administrats.

Pas drurve iku edhe bari. I tejkullotur e i djegur her pas here, i menaxhuarsi mall i askujt, nn nepsin q secili t marr m tepr nga qinji i tij, ai u zhduke u zvendsua nga barra t pangrnshme nga blegtoria, t ciln natyra e sollit mbroj tokn, pasurin m t shtrenjt pr njeriun. Zjarret e njpasnjshmee bn q shum shpejt t dshtonte kjo tentativ mbrojtse e natyrs. Barinjtkrkojn me do kusht bar. Mjaton tua e tyre t kullos. Pas zjarreve, mbi

shpatet pa zot t maleve tona, shirat e dendur e t shpesht vijn her pas hereduke ngritur dheun, q pa asnj penges, i drgon lumit mijra tonelata tokt dobishme. Para se t arrijn lumin, rrket uten e pushtojn rrug e shtpi,duke mbytur usha t tra.

Toka e malit, n kt mnyr, sht holluar gradualisht. N pjesn mt madhe, shkmbi mbi t ciln ajo qndronte, ka dal n sipraqe e theketn diell. Malet shqiptare, n pjesn m t madhe t pjerrsive q jan arriturnga njeriu, e kan humbur shtresn e siprme t toks. Pa kt shtres, tokabhet tepr e ndjeshme ndaj do dukurie t natyrs. Ringjallja e ksaj toke tsmur krkon ndryshime radikale n politikat shtetrore pr tokat malore, tdestinuara pr t rritur pyje dhe kullota. Kto politika duhet t shoqrohen memarrveshje sociale, me edukim t popullsis dhe ndrgjegjsim t saj.

Alpet e Europs Qendrore e jetuan situatn e degradimit t pyjeve q mellimin e revolucionit industrial, duke e arritur kulmin n vitet 1840. N atsituat, zgjidhja u gjet, duke u shprndar malin e kullotn t gjith banorvet alpeve, duke u dhn atyre prgjegjsin e menaxhimit, dhe duke rregulluarnj kuadr ligjor q t pajtonte njerzit, qeverin dhe natyrn. Pas mse njshekulli e gjysm, banort i kan kthyer alpet n nj perl t Europs, t veshurme drur, plot biodiversitet, peizazhe t bukura e kulla t ujit, me inrastrukturmoderne. Fan Noli, n programin e reorms agrare, e propozoi nj skem tngjashme edhe pr malet e Shqipris, program q nuk arriti ta shtronte ezbatonte.

Nj model i ngjashm nisi t ndrtohet edhe n pyjet komunale gjatdekads s undit, duke synuar prshirjen e komuniteteve n menaxhimin etoks dhe pyllit. Megjithat, ende ka probleme n rregullimet prkatse ligjore

e institucionale. Prvoja ndrkombtare ka vrtetuar, q do grup q tenton tmenaxhoj burime t prbashkta (si pyje, sisteme juridike, kullota etj.), pr tarritur rezultat t qndrueshm, duhet t zgjidh nj sr problemesh, me qllimq t krijoj institucione pr veprime kolektive, si dhe t projektoj parimet

pr t krijuar t tilla institucione qmund t tejkalojn tragjedin e tprbashkts.

Parimet llojn q nga vendosjae kujve t qart, shoqruar me

rregulla pr t drejtat e detyrimetreciproke shtet-komunitet-amilje,q duhet t prputhen me kushtetdhe nevojat lokale. Individt q janpjes e ktyre marrveshjeve, duhet tiken rregulluar marrdhniet dhe tken t drejt t marrin pjes pr tirishikuar kto marrveshje. N anntjetr, autoritetet shtetrore duhet tarespektojn t drejtn e komuniteteven vendosjen e ktyre rregullave. Tgjitha kto duhet t shoqrohen me

nj sistem pr monitorim t sjelljes santarve, i cili duhet t ngrihet prejtyre e t jet unksional. Ndrkoh,nevojitet edhe nj sistem i pranuarsanksionesh pr shkelsit dhe prt zgjidhur konfiktet. Antart ekomunitetit duhet t ken mundsine arritjes s mekanizmave juridik mekosto t ult.

Njohja me kto parime, tpropozuara nga nobelistja ElinorOstrom, zbatimi i tyre me njmarrveshje sociale pr t pranuarproblemin e shtruar, mund t ishtehapi i par, pr t lluar largimin ngatragjedia q ka shekuj q na ndjekhap pas hapi.

Parimet fllojn qnga vendosja e kufjvet qart, shoqruar merregulla pr t drejtate detyrimet reciproke

shtet-komunitet-amilje, q duhet t

prputhen me kushtetdhe nevojat lokale


16/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 16

temae numrit

Parku Rajonal Xibr Zon e Mbrojtur

Malvina ShehiInxhiniere pyjesh

Komuna Xibr, pr shkak t shtrirjes dhe relievit t saj gjeograk, sht ngam t thellat n rrethin e Matit. Relievi i thyer, shatrat e ngulur n aqe tmaleve, luginat e thepisura, fasin m mir pr kt zon me vlera natyrore. Nprbrje t komuns jan gjasht shatra: Xibr - Muriz, Xibr - Han, Ket,

Shkall, Gur i Bardh dhe Petralb.Prej kohsh banort e zons ishin t shqetsuar pr prerjet e paligjshme qiu bheshin pyjeve n kt zon. Nisur nga ky problem, Kshilli i Komunskrkoi nj zgjidhje ekase pr t ardhmen e pyjeve dhe kullotave t zons.Duke par degradimin e pyjeve, t mbetur pron e shtetit n administrim tDrejtoris s Shrbimit Pyjor Mat, komuna Xibr vendosi shpalljen e ktijparku natyror rajonal Zon e mbrojtur. Kjo, edhe duke u mbshtetur nvendimin nr. 519 t Kshillit t Ministrave, ku prcaktoheshin Procedurate miratimit dhe rregullat e administrimit t parqeve natyrore rajonale. Kyvendim i jep kompetenca kshillave t komunave pr shpalljen e zonave tmbrojtura, q ndodhen n territorin e tyre.

N kuadr t transerimit t pyjeve e kullotave n prdorim e pronsi tkomunave, rreth 40% e sipraqes pyjore kaloi n prdorim komunal. Por,

sipas banorve t zons, kjo sipraqe ishte pjesa m e dobt e pyjeve, e cilandodhej m pran shatit. Disa her shatart e kishin ngritur zrin kundratyre q prisnin e shytzonin pyjet e Xibrit (pron e shtetit), por ishin tpauqishm pr ta penguar kt dukuri. Shptimi mund t vinte vetm duke emarr n mbrojtje Parkun Natyror Rajonal t Xibrit.

Nisma erdhi nga Shoqata Alen (Mjedisi Shqiptar), prmes zbatimit tprojektit pr shpalljen zon t mbrojtur - park rajonal t zons Xibr - Gurr.

Synimi ishte mbrojtja e burimeve natyrore t zons, duke shpallur nj pjest saj park rajonal; mbrojtja e disa llojeve t veanta t fors e auns dhe tbiodiversitetit n prgjithsi; shtimi i sipraqeve t zonave t mbrojtura nvend; zhvillimi i turizmit t gjelbr dhe atij amiljar; dhe lidhja e tre zonave tmbrojtura ndrmjet tyre: Parku Kombtar Dajt, Parku Kombtar Qa-Shtam

dhe peizazhi i mbrojtur Martanesh Biz Mali me Gropa.Gjithashtu, n okus do t ishte prshirja e komunitetit n procesin e

promovimit t zonave t mbrojtura, si dhe dhnia e nj shembulli t mir nqeverisjen vendore pr praktika t suksesshme t menaxhimit t burimevenatyrore dhe zhvillimit t turizmit.

Me shpalljen e zons park rajonal,komuna ka si qllim t sigurojzhvillimin e qndrueshm rajonal tzons. Nprmjet ktij parku, do tijepet prioritet aspekteve ekonomike,

ekologjike dhe sociale, do t mbrohentrashgimit e hershme kulturore dhedo t respektohen e ruhen objektivate zhvillimit t qndrueshm prekonomin rajonale brenda ksajzone tashm t mbrojtur. Deri tanipotenciali ekonomik i zons shti pazhvilluar, por oron mundsi tshumta pr zhvillimin e turizmit,prmes partneritetit publik-privat, prruajtjen dhe prmirsimin e natyrs.

N t njjtn koh, nga menaxhimii zons pritet t sigurohet mbrojtja e

llojeve dhe e habitateve t veanta dheatyre t rrezikuara. N kt kuadrzonat e mbrojtura luajn nj rol trndsishm n rivendosjen e llojeve trrezikuara t fors dhe auns, t cilatparaqesin rndsi lokale, kombtaredhe ndrkombtare.

Komuna e Xibrit sht e para qmori nismn pr t shpallur Zont Mbrojtur kt park natyror.Shpresojm q shembulli i saj tndiqet edhe nga komuna t tjera n

vend. Sigurisht q ky proces nukpretendon t ndaloj trsisht prerjete paligjshme, por me siguri do tizvogloj ato. Disa sy t komunitetitjan m shum se nj sy i shtetit

Prfitimet kryesore nga

zona e mbrojtur:

Mirqnienshndetinebanorve

EdukimMjedisor Turizmiqndrueshm Bujqsi,pylltaridhegjuetie

qndrueshme Zhvillimiqndrueshmi

zons rurale Zhvillimitregtisrajonale Zhvillimiintegruarizons Punsimikomunitetit Zbavitjedheargtimpr

komunitetin dhe turistt


17/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 17

profil projekti

Objektivi i prgjithshm:

Prgatitja e udhzimeve mbi masat prmirsuese nmjedisin e shkolls pr ti paraprir situatave nga m tndryshmet dhe shprndarja e ktyre udhzimeve aktorveprkats pr t marr masa konkrete.

Objektivat specike, q do t mundsojn arritjen e ktijobjektivi t prgjithshm, jan:

- Shqyrtimi i studimeve europiane (dhe atyre joeuropiane) mbi eektet e ndikimit n shndet t ajritt brendshm dhe ekspozimi ndaj ndotsve n ajrine brendshm n shkolla;

- Vlersimi i karakteristikave t ndrtesave dhe ikushteve t prdorimit t prditshm t klass;

- Matja e parametrave zik dhe i ndotsve kimike biologjik t ajrit t brendshm n shkolla dhekopshte n t gjith Europn;

- Vlersimi i ndikimit t elementve t jashtmn shkolla, si traku dhe eektet e ndryshimeveklimatike;

- Vlersimi i ndikimit t karakteristikave t ndrtesave,produkteve t pastrimit dhe sistemit t ventilimit;

- Vlersimi i ndikimit t masave pr paksimin endotsve t ajrit n mjedisin e jashtm;

- Vlersimi i ndikimit t ndotsve t przier n ajrin ebrendshm te shaqja e ndotsve t rinj, shkaktuar

nga ndrveprimet kimike e biokimike;- Realizimi i nj burimi sistematik shprndars

t ndotsve t ajrit t brendshm n mjedisetshkollore, n terma sasior;

- Marrja e t dhnave mbi gjendjen shndetsore tmijve, prmes pyetsorve, si dhe nga kontrolletklinike, okusuar te azma, smundjet respiratore etj;

- Vlersimi i ndikimit t ajrit t brendshm n klasan shndetin e mijve dhe n perormancn e tyreme qllim prcaktimin e prioriteteve pr zhvillimine politikave;

- Vlersimi i eektivitetit t ventilimit t duhur prreduktimin e ndotjes s ajrit n mjedis n shkolla;

- Prgatitja e udhzimeve pr masat prmirsuese nmjedisin e shkolls.

Ndotja e ajrit t brendshm n shkolla dhe shndeti: Rrjet vzhgues n Evrop

Cilsia e ajrit n shkolla dhe parametrat e kujdesit tmijve

Shtrirja gjeografke: Evrop - Shqipri dhe 28 vende t tjeraKohzgjatja: 2 vjet (2010-2012)

Cilsia e ajrit t brendshm ndikon n mirqnien e individitdhe ka nj sr eektesh shndetsore, si pasoj e pranis sdisa ndotsve t veant t brendshm, q vijn nga shkaqedhe burime t ndryshme. Shkolla prbn nj mjedis tbrendshm delikat, pasi mijt e shkollave praqsojn njgrup t veant t ndjeshm t popullats.

N Evrop, m shum se 71 milion nxns dhe rreth 4.5milion msues kalojn nj pjes t madhe t dits s tyre nmjediset e brendshme t shkollave parashkollore, elementaredhe 9-vjeare. Fmijt shpenzojn m shum koh nshkoll sesa n mjedise t tjera, prve shtpis. Prhapja e

shqetsimeve, si rrjedhoj e ndotsve n mjedisin e shkolls,mund t ndikoj shndetin dhe rritjen e tyre, perormancne t msuarit si dhe zhvillimin e tyre social dhe kulturor.Gjat dekads s undit, n vendet e industrializuara, shtdokumentuar nj rritje e prevalencs s azms bronkiale,prshir dhe Evropn. Fmijt azmatik njihen si tepr tndjeshm ndaj eekteve t ajrit t ndotur. Pr m shum,mijt n shkoll jan jasht kontrollit t prindrve dhekujdesit t amiljes. Shkollat, si rrjedhim, jan nj mjedisi veant kritik pr ekspozimin e ktij grupi t ndjeshmpopullate.

Objektivi fnal:

E drejta pr t thithur ajr tpastr n shkolla duhet t njihet sinj e drejt thelbsore shndetsoren t gjitha nivelet.


18/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 18

nga Bota

Lajmet e kqiaRreth 13 milion hektar pyjeve vazhdojn t humbin do vit dhe do dit ne jemi duke humbur

rreth 200 kilometra katror pyje Shpyllzimi dhe degradimi i pyjeve jan prgjegjse pr rreth17,4% t t gjitha shkarkimeve t gazrave ser Shpyllzimi i pyjeve t mbyllura tropikale mundt oj n humbjen e m shum se 100 llojeve n dit Pr t plotsuar krkesn n rritje prenergji, po shytzohen gjithnj e m shum burimet pyjore dhe pyjet priten pr t'i hapur rrugprodhimit t biokarburanteve

Lajmet e mira1. Mbi 1 miliard hektar toka pyjore t humbura ose t degraduara n mbar botn mund trikthehen. Kjo shir mund t rritet n 1.5 miliard hektar, pothuajse sa madhsia e Rusis, nseprshihen zonat boreale, mbrojtja pyjore e lumenjve dhe parandalimi i erozionit n tokat embjella.2. Firmat e sigurimit dhe kompanit e transportit jan duke fnancuar nj projekt 25 vjear pr tgjeneruar ekosistemet pyjore prgjat Kanalit t Panamas. Si rezultat i shpyllzimit, transporti

ujor sht duke u penguar gjithnj e m shum nga prmbytjet, urnizimet e rregullta ujore.Prpjekjet pr rigjenerim jan nje ftore e ndrsjellt pr mjedisin, pr ekonomin dhe pr njerzitlokal.3. Bashkimi Europian dhe shtetet arikane jan duke zbatuar nj projekt t madh pr t ndrtuarnj mur t gjelbrt pemsh prgjat Saharas, pr t zbrapsur shkrettirzimin dhe pr tsiguruar bujqsin dhe jetesn n zon.4. N und t shekullit t 19-t, Franca kishte reduktuar ondin pyjor t saj deri nn 10 prqind.Rrshqitjet n zonat malore shkaktuan mijra t vdekur, duke nxitur qeverin t nis projektemasive pr pyllzime, ndrkoh q Shteti flloi promovimin racional t menaxhimit t pyjeve.Nj shekull m von, mbulimi pyjor ishte rreth 30% me nj rritje vjetore prej 30.000 ha. Francarradhitet mes 10 shteteve me eksportin m t lart t drurit5. N 2008, qeveria Braziliane njotoi zgjerimin e nj rrjeti zonash t mbrojtura, q do t mbulojnrreth 600.000 kilometra katror t Amazons n vitin 2016. Qeveria, gjithashtu, ka njotuar

krijimin e nj ondi prej 21 miliard dollar amerikan, t quajtur Fondi i Amazons, pr hartimine projekteve pr t parandaluar shpyllzimin, mbshtetur ruajtjen dhe zhvillimin e qndrueshmt rajonit t Amazons.6. Fushata Miliarda pem, e lanuar nga UNEP dhe Qendra Botrore e Agropyjeve n vitin2006, mbolli m shum se 2 miliard pem n 18 muaj, dhe ka caktuar qllimin e saj pr tmbjell 7 miliard pem.

Viti Ndrkombtar iPyjeve 2011

Pyjet mbrojn pellgjet tona ujore dhe ruajn tokn ton. Ato ndihmojn prt lutuar ndryshimet klimatike, duke thithur dhe ruajtur sasi t mdha karboni,sigurojn ushqim, materiale ndrtimi dhe medikamente, dhe jan shtpia e 80prqind t biodiversitetit n bot.

Asambleja e Prgjithshme e Kombeve t Bashkuara ka shpalllur 2011-nsi Viti Ndrkombtar i Pyjeve (Pyjet 2011). Pyjet pr Njerzit sht temakryesore e Vitit. Ajo thekson lidhjen dinamike mes pyjeve dhe njerzve qe varennga ato.

Pyjet 2011 synojn t rrisin ndrgjegjsimin e publikut mbi rolin kryesorq luajn pyjet n ndrtimin e nj t ardhme t gjelbr, t drejt dhe m tqndrueshme.

Nj seri aktivitetesh, t planikuara t zhvillohen prgjat gjith vititn mbar botn, n nivel rajonal, kombtar dhe lokal, synojn t nxisinpjesmarrjen e gjer t publikut n shtje q lidhen me pyjet. Aktivitetetprshijn mbjelljen e pemve, prpjekjet pr ripyllzime, panaire pr pyllin,konerenca dhe konkurse otogrash e pikturash pr pyjet. Aktivitete t tjeraprshijn publikime librash, materiale edukuese, shpallje pr shrbime publikedhe ushata mediatike.

Ceremonia zyrtare e eljes s Vitit Ndrkombtar t Pyjeve u zhvillua nselin e Kombeve t Bashkuara n Nju Jork, m 2 Shkurt 2011, gjat takimit tForumit t Kombeve t Bashkuara pr Pyjet.

pylli pr njeriun

A e dinit se1. Jetesa e mbi 1.6 miliard njerzve varet

nga pyjet2. Pyjet jan shtpia e 80% tbiodiversitetit toksor3. Pyjet jan shtpia e 300 milion njerzven mbar botn4. Pyjet mbulojn 31% t sipraqes sprgjithshme globale toksore5. 30% e pyjeve prdoren pr prodhimin edrurit dhe t nn produkteve t drurit6. Mbi 40% e oksigjenit n bot prodhohetnga pyjet tropikal7. M shum se nj e katrta e ilaeve

moderne, n vler 108 miliard dollar, ekan origjinn nga bimt e pyjeve tropikal8. Karboni n pyje e kalon sasine karbonit q gjendet aktualisht natmoser. Pyjet dhe tokat pyjoredepozitojn m shum se 1 trilion tonkarbon9. Zonat pyjore, t cilsuara si nnmenaxhim t qndrueshm, jan rriturndjeshm gjat 10 viteve t undit, por atoende mbulojn vetm 7.6% t pyjeve nbot

Prse kemi nevoj pr pyjet?1. Pyjet luajn nj rol t rndsishm njetesn dhe mirqnien e nj numri tpaund njerzish, si n vendet e zhvilluaradhe ato n zhvillim; nga banort urban,q bjn shtitje lodhse n nj pyllt art e deti te gjuetart e izoluar, qjetojn brenda apo jasht pyjeve.2. Prmes thithjes s ujit dhe mbajtjess toks pa rrshkitur, pyjet reduktojnrrezikun e prmbytjeve dhe t rrshkitjeve,pasoj e enomeneve natyrore si trmetet

apo uragant.3. Pyjet mbrojn burimet ujore, qsigurojn me uj t pastr lumenjt burim i rndsishm pr ujin e pijshm.


19/20

Mjedisi SOT 131 | 2011 | 19

nga Bota

Energjia e Rinovueshme,

BE tejkalon objektivin e 2020s

Megjith dshtimin e Konerencs sKopenhagen-it pr Klimn, pr t ln njgjurm n politikn globale pr mjedisin,vendet e BE-s vazhdojn prpjekjet prt prmbushur objektivin e sigurimit 20%t energjis s konsumuar nga burime trinovueshme deri n vitin 2020. N akt,shum vende europiane kan lluar tashmta tejkalojn kt objektiv!

Sipas Planit Kombtar t Veprimit prEnergjin e Rinovueshme, sht vlersuarq deri n vitin 2020 nj mesatare prej34% e t gjith energjis s BE-s do tvij nga burime t rinovueshme. Disa vendeantare, jo vetm q jan n rrugn e duhurpr t prmbushur objektivin prej 20% derin 2020, por e kan tejkaluar tashm at,duke vendosur qllime m ambicioze pr tardhmen. Shoqata Europiane pr Energjine Ers vlerson se, mesatarisht, kontinentisht duke prodhuar 14% t energjis srinovueshme nga era.

Finlanda, e cila aktualisht prodhon

30% t energjis s saj nga burime trinovueshme, mendon pr nj objektiv tri prej 38% deri n vitin 2020. Aktualisht,suedezt jan n pararoj, duke arritur tsigurojn 42% t energjis s tyre nprmjetburimeve t gjelbra dhe synojn pr 50%deri n 2020. Shtetet e utura s undmi nBE, si Rumania dhe Sllovenia, synojn pr24% dhe 25% t energjis s rinovueshmederi n 2020.

Sigurisht, kjo nuk do t thot se e gjithEvropa sht n rrugn e duhur. Pavarsisht

rrezeve t shumta t diellit q bien mbisipraqen e saj, Malta prdor pothuajse100% energji t mundsuar nga nata. Kadyshime nse do t mund t arrij qotedhe objektivin 10% deri n vitin 2020.Ndrkoh, edhe Luksemburgu aktualishtprdor vetm 11% t energjis ngaburime t rinovueshme. Situata paraqitete ngjashme edhe pr vendet e ish-bllokutlindor si Republika eke dhe Hungaria,t cilat kan objektiva t reduktuara prej13%, pr shkak t vshtirsive t ndryshme.Pavarsisht ksaj, blloku europian po

njeh arritje n objektivat e energjis srinovueshme.

Groenlanda shkrihet n nivele rekord

Viti 2010 vendosi rekord t ri pr shkrirjen e shtress s akullit t Groenlands, duke ubr kontribuesi m i madh n rritjen e nivelit t detit n dekadat e ardhshme.

Ky sezon q kaloi ishte i jashtzakonshm, me shkrirje n disa zona q zgjatn derin 50 dit m shum se mesatarja, u shpreh Dr. Marco Tedesco, Drejtor i Laboratorit tProceseve t Kriosers, n Kolegjin e Nju Jorkut, i cili po drejton nj projekt q studionvariablat q ndikojn n shkrirjen e shtress s akullit.

Studimi, i mbshtetur nga WWF, Fondacioni Kombtar i SHBA-s pr Shkencndhe NASA, shqyrtoi anomalit e temperaturs s sipraqes mbi shtresn e akullit tGroenlands, dhe vlersoi shkrirjen e sipraqes nga t dhnat satelitore, nga vzhgimet nterren dhe modelet e ndryshme.

Studiuesit vun re se n vitin 2010, temperaturat e vers ishin deri n 3 grad C mbimesataren, duke u kombinuar me paksimin e rnies s bors. Kryeqyteti i Groenlands,Nuuk, prjetoi pranvern dhe vern m t ngroht q nga llimi i regjistrimit t t dhnaven vitin 1873.

Pluhuri n Tok, faktor n ndryshimin e klims

Sasia e pluhurit n atmosern e Toks sht dyshuar gjat shekullit t kaluar dherritja dramatike e tij ndikon n klimn dhe ekologjin e gjith bots. N kt prundim kadal studimi, i udhhequr nga Natalie Mahowald, proesoresh e asociuar pr shkencat

e toks dhe ato atmoserike. Studimi u bazua n modele kompjuterike dhe t dhnat mbledhura pr t vlersuar sasin e pluhurit t shkrettirs, ose grimcat e toks natmoser, prgjat shekullit t 20-t. Ky sht studimi i par q gjurmon luhatjen esubstancave aerosole natyrore (jo t shkaktuara nga njeriu), n gjith botn gjat njshekulli.

Si rrjedhoj, pluhuri i shkrettirs dhe klima ndikojn te njri-tjetri n mnyr direktedhe indirekte, prmes nj mori sistemesh t ndrthurura. Pluhuri kuzon sasin e rrezatimitdiellor q arrin n Tok, nj aktor q mund t maskoj eektet ngrohse t rritjes sdioksidit t karbonit atmoserik. Ai, gjithashtu, mund t ndikoj te ret dhe reshjet, qojn n thatsira, t cilat, nga ana tjetr, ojn n shkrettirzim dhe akoma m shumpluhur.

Kimia e oqeanit sht, gjithashtu, e prshir n mnyr t ndrthurur. Pluhuri sht

burim i madh hekuri, i cili sht jetik pr planktonin dhe organizmat e tjera q thithinkarbonin nga atmosera.Pr t matur luhatjet e grimcave t pluhurit t shkrettirs prgjat shekullit, studiuesit

mblodhn t dhna ekzistuese nga brthama e akullit, sedimentet e liqeneve dhe koralet,t cilat prmbajn inormacion n lidhje me prqndrimet n t kaluarn t pluhurit tshkrettirs n rajon.


20/20

KJO SHTORA E TOKS,SHKO PRTEJSAJ.

Pasi t kni dritat prOrn e Toks, far tjetrdo t bnit pr t sjellndryshim?S bashku veprimet tonashtohen.

E SHTUN 26 MARS

20:30 - 21:30

earthhour.org

shpyllëzimi; një tragjedi që s´duhet të përsëritet

Documents