simsa kasa journal | vol. 1, issue 2

KARAI KASANG

ANHTE A AWNG PADANG

YEHOWAJune 9, 2011 ya shani akajawng sha byin hpang wa

ai hpyen majan a majaw Laiza Buga Hkalup hpung

kaw na mung, Mungmasa a matu laja lana akyu hpyi

garum nga ai lam hpe chye lu ai. Hkying hkum 24

tup laiza muklum kata nga ai lawk hte lawk lit la let

Behtela kyuhpyi gawk

hta akyu hpyi shakut

ya nga ai hpe chye lu ai.

Ndai kyuhpyi hpawng

hpe July shata 10 ya

shani kaw na hpang wa

ai re.

Ndai kyuhpyi hpawng hte seng nna, Laiza Buga

Hkalup hpung Sr. Sumlut Gun Seng kaw nna tsun

sanglang dan ai lam ni gaw: -

1. Mungmasa Hpyenmasa lam ni hta anhte

Wunpawng mungdan shanglawt lu na matu,

2. Kamsham ai hpung masha ni mung Karai

Kasang hte matut mahkai ai lam grau ni wa nna,

wenyi lam hta n-gun lu, myit simsa ai lam lu la na

matu.

3. Shawng lam de nga ai myutsaw mungtsaw

share shagan ni mung kamsham ai hpung shawa ni

kaw na kyuhpyi garum ya ai hpe na chye nna n-gun

lu la mu ga ngu yaw shada ai.

Kyuhpyi hpawng hpe matut manoi galaw

sa wa na lam hta aten masa hta hkan nna, kyuhpyi

ten galai mat wa na re. Kamsham ai hpung masha

ni mung kyuhpyi ai hte wenyi majan hta dangdi

dangdep ai made shanglawm mat wa na re ai hpe

matut sanglang dan ai.

JJJJuuuu

aaaiiii

kkkkaaaa

gggaaaa

tttuuuupup

NNNNNd

HHHHHk

ssaaaan

11..

WWWWW

22..

KKKKKKKa

wwwwwwee

mmmmma

333..

sssshhha

kkkkkaaa

llluuuu

sssaaaa

tttteeeeen

nnnnii

ddddddddaa

m

ttttuuuup

2 0 1 1 n i n g S e p t e m b e r s h a t a p r a w ( 2 ) y a k a w n a s h a p r a w a i.

Seng Nu Ja

Mahte Laika 7:7

NI TIM, TSAN NGA AI SIMSA LAM HPE GANG

KAYEP LA GA...........

Kachin hta prat ningnan kasat gala majan gaw April 1, 1898 kaw nna nga wa sai. British hpyen magam bungli gun hpang mat wa ai kaw nna kasat gala shayan mat wa ai gaw daini duhkra rai taw nga sai. Nde shawng shawng de ginru ginsa majan ni, duwa shadada kasat hkat ai matai dawk chyinghkraw galu majan ni (gsd. Daihpa-Pisa majan), Kachin wuhpung kata hta shaning aten galu bumba batba shara shagu shadada sat, kasat hkat ai “gumlau-gumsa majan” ni nga lai wa saga ai. British colony prat (2nd Mungkan majan n du shi ai shaloi) hta British hpyela galaw ai Kachin marai (852) du nga sai. British Kachin hpyenla ni British akyu ara matu sansan, Kachin duwa ni hpe kasat sat ai majan, Mesopotamia majan, Kurds majan, India Malabar majan, Malaysia zunlawng majan, Saya,San hkailu hkaisha rawt malan ninghkap shamu shamawt (1930), Wa amyusha majan (1933-4) …. ni hpe kasat shazim lai wa sai. Japan Fascist majan prat hta mung British Kachin Levy, American Kachin Ranger ngu nna Kachin mungshawa dawwa dawtsa kasat lai wa sai. Munghpawm Myen mungdan shanglawt lu wa ai hte mungdan dinghku majan bai byin shayan wa ai hta mung Myen hte alakmi, Karen hte hpanmi rai kasat chyi hkat lai wa sai. Lahpai Naw Seng (PNDF) hpung ni hte Kachin hpyendap ni shadada nut kasat hkat lai wa sai. Shanglawt rawt malan prat (50 yrs, half century) hta mung matut nna ashawng ahpang, kade nde hkum sumhpa kasat shayan hkrat mat wa sai. Kade nde, ashawng ahpang yawng hte kasat gala hkringzim ai, ngu ai gaw 1994-2010 (16 yrs) lapran hta, rai lai wa sai. Ndai ni gaw lai mat wa sai shaning (100) laman na kasat gala majan ni hpe bai myitdum alai yu ai, rai nga ai. India Singpho masha jahpan gaw 20,000 (+) jan nga nhtawm, Miwa Wunpawng jahpan gaw 120,000 grupyin nga shajang ai. Myen Mung ting na Kachin gaw 1,000,000 grupyin re ai hpe, tsun nga ma ai. Ndai hta maigan de pru hkawm mat ai Kachin jahpan ni mung lawm nga ai. Raiyang, mungkan ting na Kachin jahpan gaw sen shi-langai hte mun mali grupyin rai nga ai. 1994 hta shapraw ai Myen Mung ting na makam masham jahpan hpe yu yang Buddhist (83%), Christan (12%), Muslim(4%) hte Natjaw htunghking makam (1%) rai shajang nga ai. Education hte Occupation Project masing hku sawk sagawn shapraw ai “hpaji graph masat madun” hta Myen Mung ting na amyusha ni hte shingdaw dan ai kaw, Kachin gaw hpang jahtum madang e madun shakap tawn ai. Mungdaw asuya magam bungli rung kaba ni hkan mung Kachin masha hpe mu yak wa nga ai. British yuptung jahpan 1891, 1901, 1911, 1921, 1931, 1941 ni

Edita Nsen

Edita HpungExecutive Editors:

B.D. MaranShawnghtawk Tsing PanDumsa LawtAwng

Reporters: Designers

Shagawng Brang A Ba Awng Nang Zin A Gu AwngSeng Nu JaA HtungZen MyatA Ba Li

Slg. La Rip (RANIR Coordinator - 1)Tel: +86 189 8823 4653Kareng Awng (In-Charge D&M)A Ba Awng (Deputy In-Charge D&M)Shong Shong (Administrator D&M)Nbwi Sam (Manager)

Matut mahkai hkringdat

Documentation & Media DeskRelief Action Network for IDP andRefugee (RANIR)Email: [email protected]: +86 153 8882 1215

HPYEN-YEN LAKAWN LANAWN JINGHKRI

hte U Nu prat, Tawlan-ye Council prat, MSL, SLORC, SPDC prat ni hkan na yuptung masha jahpan ni hpe shingdaw yu yang, Kachin masha jahpan gaw lanyan htum kaw lawm nga ai. Tsalam masat shadang hku tsun yang loi jat dat, yawm dat, maren dingyang byin dat rai nga ai. Sam, Palawng, Hkang, Rahkine jahpan gaw shawng de kagat nga ai. Galawlu galawsha lam hta mung Kachin gaw Sam, Myen, Wa hte shingdaw yang hpang hkrat nga ai. Shaning (100) ning grupyin laman Kachin kata galu kaba lam graph madun tsaw lung wa ai nga tim, rau nga rau hpawng kaga amyusha ni hte shingdaw yang, graph madun nem hkrat nga ai hpe, mu lu nga ai. Galai shai lawan taw ai globalization branglang mungkan prat mung rai mat nga ai. 2050AD hta, mungkan e masha amyu nkau kahtap nna mat ma wa na re, ngu scholar ni sawn tawn ma ai. Ndai category hta angbang nga ai jahpan law nga ai. Yaq-daini gaw masha amyu ningnan, aga ningnan kahtap pru wa ai ngu, n nga sai. Moi, ginru ginsa prat hta gaw nga ai. Daini gaw, ginchyup gumhpawm mat wa ai hkrang hkrai rai mat nga ai. N dum shami, dum nga ninglen shi hkrai hkrai byin nga ai hkrang, rai nga ai. Kachin amyusha ni lawt lu lam hta mung hpyen hpan hkum sumhpa kaw na shalawt la ra nga ai zawn, tinang hpe hkang abat shayak dauyin shangun ai tinang concept, arawn alai, htunghking jasat jasa nkau, ngasa jasat, hkamla ai ningmu satlawat na hkawt gram shalawt la ra nga sai.

SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya

Laiza mare Hpyen-yen kaw na hpyen-yen jawngma marai (30) jan hpe Kahtawlik Nawku hpung kaw na Wajau Joseph Nbwi Naw kawn tsawra myit hte woi lakawn nga ai lam chye lu ai. Ndai Hpyen-yen jawng-ma ni hta kanu/kawa n lawm ai Hpyen-yen jawngma ni mung lawm nga ai. Shingbyi shara hte shat malu masha ni hpe shawng nnan daw de Wajau Joseph Nbwi Naw hku nna woi awn let lajang ya nga ai hpe mung chye lu ai. July shata praw de na gaw Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya kaw nna shat malu masha ni hpe garum madi shadaw ya nga ai hpe ma chyelu ga ai. Ya na zawn jawngma ni hpe lakawn ai lam byin hpang wa ai hte seng nna Wajau hte hkrum shaga yu yang: - “June shata (10) ya jan hkan e Namsan Yang mare kaw na Lazum Pri Lum ngu ai asak (13) ning daram re ai num kasha langai, kanu kawa ni mung n lawm ai shi hkrai hkum kaw

TSAWRA MYIT HTE

kap ai labu palawng hte sha du pru wa ai. Dai ma hpe matsan dum ai hte atsawm sha hkap la nhtawm nga shara lajang ya, labu palawng mari ya, jawng shalung ya rai nna lakawn la hpang wa sai. Dai hpang kanu kawa ni nan sa ap ai. Nkau mi gaw ma shada da tsun dan hkat nna, ma ni shanhte hkrai shanhte sa wa ai. Dai hpang gaungwi ngwi masha law wa nna marai (50) jan daram du wa sai. Ya chyawm, ma nkau mi gaw kanu kawa ni

hte Hpumlum Yang Dabang, Je Yang Dabang de htawt mat ai majaw jawngma marai (34) sha nga sai re. Shat malu masha hte seng nna Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya jaw sha taw ai majaw, yakhkak ai lam n nga ai. Raitim, nshung ta du wa yang na matu panep nba n law ai, yakhkak ai lam ni gaw nga ai.” nga nna ya na zawn tsun sang lang dan ai.

W O I L A K A W N L A N A W N

RELIEF ACTION NETWORK FOR IDP AND REFUGEE

Shagawng Brang

HPYEN-YEN SHIGA

Yinjang Nawku Hpung Ni

Seng + Zin

Yinjang Nawku hpung ni hpyen-yen ni hpe buhpun palawng, sha sau hte garum ningtum gumhpraw

garum jaw ai lam chye lu ai. Laiwa sai 27. 8. 2011 ya shani hta mung yang-yi, kahkum, shakau

hpraw, nga jahkraw hte buhpun palawng ni garum jaw sai lam hpe chye lu ai. Ndai zawn garum ai

lam hpe Hpyen-yen Lakawn Lanawn Komiti (IRRC) kaw nna kabu gara hkap la lu sai hte garan ya

sai lam hpe chye lu ai.

Laiza-12.9.2011

Buhpun Palawng hte Sha Sau Matut Garum


Maga Yang Hpyen-yen dabang gaw Maga

yang mare kata kaw nga ai dabang langai

rai nga ai. Miwa Mung Hka Shang mare a

lawu maga U Ra mare hte jarit mung rai

nga ai. Dabang de hpyen-yen du wa ai masha 1200/1300 jan

ram rai nga sai. Mare (18) kaw nna htinggaw 300 jan yen du

wa ai dabang langai mung rai nga ai.

Maga Yang mare gaw “yang” ngu shamying tim,

bum kaba ni a lapran kaw re. Shawoi dai

shara gaw htinggaw (5) dang sha nga ai

kaw hpyen-yen ni du wa nhtawm hpyen-

yen dabang galaw byin wa ai re. Hkawm

sa hkawm wa hkrunlam grai yak ai shara

re ai hta n ga, Si maw si mai tamlu tamsha

mari lu mari sha na mung yak la ai shara,

kawng marawn re majaw htingra jahkrat

nna n’ta gap na mung grai yak ai shara

langai mi re. Htinggaw langai n’ta lan-

gai rai nna nga ai zawn barak hku mung

matsut nga ra ai. Hpaji jawng hpe Ma

shalet jawng, jawng kaji kaw nna tsang

(6) du hkra hpaw tawn ai raitim, arung

arai yakhkak ai sha n ga tsang (6) a lahta

jawngma ni jawng n lu lung ai mung law

law rai nga ai.

Grau nna lusha hpe Miwa Gumsan

mungdan kaw nna htaw bang la ra ai hta

Miwa Asuya a mung masa galai shai wa

chye ai lam ni gaw Maga Yang Hpyen-

yen dabang a lusha hparan ai lam hpe a

htu hkra shangun ya lu nga ai.

HPUN HTAW MAWDAW LANGAI GALAULaiza 30.8.2011 ya shani Manau Wang hpyen-yen dabang a matu ju

-hpun sa htaw la ai mawdaw langai

Lama Yang mare makau kaw galau

mat ai lam hpe chye lu ai.

Hpyen-yen masha ni hpe shadu

jaw na ju-hpun a matu mawdaw la Zau

Ban gau ai “TungHpung” mawdaw hte

Maisak Pa de hpun sa htaw la ngut nna

wa ai hta Lama Yang mare lai kaw na

kawng gadawng hta mawdaw “tailawt”

daw nna htingnut hkrat wa nhtawm

galau mat ai rai nga ai. Ndai mawdaw

kaw hpun hta sa na matu hpyen-yen

masha marai (28) hkan lawm ai kaw na


A Htung

HPYEN-YEN SHIGA

marai (6) gaw hpa n byin ai raitim, marai (22) gaw

hkala nba kaji kajaw hkrum sha ma ai hpe chye lu

ai. Shagawng Brang

MAGA YANGHPYEN-YEN DABANG


Hpyen-Yen Lakawn Lanawn komiti lit la nhtawm, Laiza Mungshawa Tsi Rung hta shangai nga ai hpyen-yen masha mahkum nu num ni marai (68) tup rai sai.Laiza gaiwang kata kaw shanu shingbyi nga ai hpyen-yen ni hta ma hkum hte re ai nu num ni mung, law law wa lawm nga ai. Yawng rai yang ya nga ai marai (162) tup rai sai. Shangai ngut sai ni gaw, June 22 ya shani kawn september 11 ya laman, Manau Wang dabang hta na marai (17), Wunli Gawknu dabang hta marai (9), Masat Masum Gat dabang hta marai (5), Woichyai dabang hta na marai (25), Hpumlum Yang dabang hta marai (5), Je Yang dabang hta na marai (6) yawng rai yang marai (67) tup re ai. Shangai ai ma ni kaw na la kasha (38) hte num kasha (31) rai sai hpe September 11, 2011 ya shani na Hkamja Dap jahpan hpe mahta nna chye lu ai. Ma shangai


HPYEN-YEN SHIGA

Shagawng Brang

MARAI 67 RAISAI

ai kanu num ni hta ma marun shangai ai marai lahkawng lawm ai. Ndai mahkum kanu ni hte shangai ngut ai machyangai kanu ni hpe Hkamja Dap, Myu Shayi Komiti hte kaga NGOs hpung ni kaw nna n-gun wa ai hpan malu masha jaw sha ya ai, makawp maga tsi htu ya ai hte laksan hku nna Ginjaw Myu Shayi Komiti ni gaw shangai ngut ai hpang shata mi n hpring shi ai ma kanu ni hpe nga shara hkyen lajang ya ai ladat ni hte gawn lajang ya nga ai re.

Akajawng sha byin

wa ai majan a majaw

mare masha ni shim-

lum ai shara de

hprawng yen hkawm ra nga ai.

Ndai zawn hpyen yen hkawm nga

ai mare masha ni gaw Manmaw

hta mung law law nga nga ai.

Manmaw de hprawng yen wa

ai mare masha ni hpe Manmaw

Buga hpung kaw na hkap lakawn

la ai lam chye lu ai. Hpyen-yen

MANMAW BUGA HTA HPYEN-YEN MASHA LAW LAW NGA

masha ni hpe Nawku Jawng wang hta n’ta galaw nna lakawn da ai

lam hpe chye lu ai. Hpyen-yen masha ni hpe Metta, Kayuna hte LDO

(Local Deveploment Oganization) ni kaw nna madung dat let madi

shadaw nga ai hte makau grup-ying kaw na hpung masha ni mung

garum madi shadaw nga ai. Hpyen-yen masha yawng htinggaw (106)

rai nna masha yawng (524) tup nga ai lam hpe Manmaw ginwang

Ramma ningbaw Sr, La Roi kaw nna chye lu ai. Ndai hpyen-yen

masha ni hpe matsan dum myit hte tinang Amyu tinang hpung

masha re ai majaw hkap lakawn la ai lam re, Myen Asuya ni a matu

masha gahkyin ya ai lam n re ai hpe mung chye na shangun mayu ai

lam hpe chye lu ai. Nang Zin



SAN/HTAI

San: :Hpyen-yen Lakawn Lanawn Komiti byin pru wa ai labau hpe tsun dan ya rit?Htai: :2009 ning hta anhte hpe

Myen hpyen asuya kaw nna BGF

galaw na matu shadut ai. Ndai

BGF galaw na shadut ai lam hpe

n hkap la ai dingdung Sammung

na “Kokang” laknak lang hpung

ni hpe August shata hta a

kajawng sha gasat zing la kau ai

hte, anhte kata de mung byin wa

yang na matu nga nna yaw shada

let ginjaw kaw nna ndai Hpyen-

yen Komiti hpe hpaw hpang wa

ai lam rai sai.

San: :Hpyen-yen Lakawn Lanawn Komiti gaw hpyen-yen masha ni hpe garum ningtum jaw ya nga ai lam ni hpe tsun dan ya rit?Htai: :Shawng de gaw garum

ningtum jaw na matu tau shajin

da ai lam gaw n nga ai. Raitim

daining 2011 June 20 ya maga

kaw nna hpyen-yen masha ni du

pru wa ai hte nnan e gaw shara

hkap madun ai. Hpang e gaw

malu masha n-gu hte si mai kaji

kajaw hkap garan ya ai re.

San: :Ginjaw Ginra Ginwang Ginjaw sha n ga, kaga Ginwang

Ginjaw ni hta mung lakawn lanawn rung ni nga ai lam chye lu ai. Gara hku lata gindun nna bungli galaw ai lam hpe tsun dan ya rit?Htai: :Shanhte kaw na hpyen-

yen masha ni a lam, gara hku

gawn lajang hkat ai ngu ai hpe

rung laika (messages) hte matut

mahkai galaw hkat ai.

San: :NGO/INGO ni hte makam masham hpung ni kaw nna garum ningtum jaw ya ai kade daram rai sai kun?Htai: :Garum ningtum jaw ai

ngu ai hta lam amyu myu nga

ai. Dai ni hpe anhte ni matsing

ningting galaw da ai lam gaw

nga ai. Raitim yawng gumhpawn

nna tsun ga nga yang, mying n

kam shapraw ai NGO hpung

langai mi kaw nna garum ya

ai ja-gumhpraw gaw Miwa

gumhpraw yuan sen (25) rai sai.

Dai kaw kaga nawku makam

masham hpung ni hte buga amyu

htunghking hpung ni garum ya

ai arung arai ja gumhpraw yawng

hpe, gumhpraw hte sawn ga nga

yang gaw Miwa gumhpraw yuan

sen (50) n yawm na daram anhte

hkap lu la saga ai.

San: :Hpyen-yen ni hpe garum gawn lajang ya taw ai hta, dai ja-gumhpraw ni hte law ai kun? Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya kaw na garum ya ai ja-gumhpraw gade daram rai sai kun?Htai: :Dai ni hkrai gaw madung

n re. Anhte ndai 2011 June 16 ya

shani kaw nna Hpyen-yen Komiti

ngu ai hpe hpaw hpang wa ai.

June 17 kaw nna bungli shang

HPYEN-YEN LAKAWN LANAWN KOMITI NINGBAW

hpang wa sai. Dai kaw asuya

gumhpraw lap sen Kyat (30) jai

lang hpang wa sai. Dai hpang

August shata htum September

shata n du ai ten du hkra rai yang

gaw lap sen Kyat (2200) hte

Miwa gumhpraw yuan sen (2) rai

sai.

San: :Hpyen-yen ni hpe matut nna garum ningtum jaw lu na matu fund tam ai lam ni nga ai kun? Htai: :Ndai fund tam lam hte

seng nna gaw anhte aja awa tam

ai lam gaw garai n nga shi ai.

Garum jaw mayu ai ni hpe anhte

n’gup aga hte hpyi lajin ai lam

ni gaw nga ai. Raitim mung grai

wa masan sa hkra galaw lu ai lam

gaw n nga shi ai.

San: :Malu masha hte seng nna ya aten du hkra kade daram garum ya sai kun?Htai: :Masha langai mi hpe lani

mi n-gu kawk lahkawng masat

da ai. Shat mai hte seng nna

gaw, garum ningtum jaw ai ni

shat mai atawng apa sa jaw da ai

lam nga ai. Dai ni hpe garan ya

ai. Anhte komiti kaw nna mung

lani mi marai langai hpe shatmai

gumhpraw lap Kyat (200) masat

nna gumhpraw shale ya ai. Bai

nkau mi hpe gaw si mai mari nna

hpran jaw ai.

San: :Hkamja lam hte seng nna gara hku garum ya ai kun?Htai: :Hpyen-yen masha ni

a hkamja lam hte seng nna,

shanhte hpe aten tup tsi gawn

lajang lu na matu Hpyen-yen

dabang shagu hta tsi gawk ni

hte tsi sara/num ni hpe lit jaw

Salang Kaba Doi Pyi Sa Hte San Htai



SAN/HTAI

Shagawng Brang

Seng + Zin

Dai tsi-jaw-gawk ni gaw tsirung

de shadu ra ai ni hpe tsi-jaw-

gawk mahkrun hte tsirung de

shadu nhtawm gawn lajang ai

lam ni nga ai. Shanhte hpe gaw

manu jahpu n la ai sha tsi ya ai.

Anhte Hpyen-yen Komiti ni

kaw nna Ginjaw Hkamja Dap de

gumhpraw bai gayin lajang ya ai

ladat hte galaw nga ai re.

San: :Hpaji lam hte seng nna gara hku garum ya ai kun?Htai: : June 20 jan hta hpyen-

yen ni du bang wa ai hte gaw

jawngma ni mung lawm chyalu

rai na hpe anhte ni myit sawn lu

ai. Dai majaw jawngma ni hpe

kaga jawng htawt lekmat mi n

ra ai sha, jawng hkap la na matu

hpaji dap ni hte jahkrup nna laiza

muklum kata, Lahtang Tsang

Jawng, Lapran Tsang Jawng,

Lawu Tsang Jawng, ndai jawng

ni hta shawng hkap la hpang mat

wa ai. Kanu kawa n lawm wa ai

jawngma marai latsa jan hpe gaw,

nga shara a matu boarder shara

masum lajang nna garan tawn da

ai. Dai hpang Hpunlum Yang hte

Je Yang hka makau na dabang

ni hta gaw laika sharin jawng ni

hpe dasang gawgap la nna, jawng

lung nga ai jawngma ni, jawng

lung dumhprut mat ai lam n nga

hkra lajang ya nga ai re.

San: :Hpyen-yen ni hte seng nna aten galu a matu gara baw mahkyen ni sawn da ai kun? IRRC kaw nna matut ja-gumhpraw madi shadaw sa wa na kun? Htai: :Aten galu hta gaw

mungmasa, hpyenmasa hta hkan

nna byin wa chye ai baw she re

majaw, anhte ginra hta shimlam

naw nga yang hpyen-yen mung

shawa ni hpe jarit n lai shangun

ai sha anhte ginra kata kaw mai

byin ai ladat hte makawp maga

da na ngu sawn da ai.

Aten galu hta ra gadawn

wa na garum ningtum ni hte seng

nna, anhte langai hte sha gaw n

mai byin, n galaw lu na re. Dai

majaw myit lawm ai mungkan

gara kaw na raitim garum

ningtum jaw mayu ai ni hpe ladat

tam, shanhte hpe garum hpyi ai

lam ni galaw sa wa ai sha n rai

yang gaw, ndai bungli kaba hpe

hparan lu na matu grai lit kaba ai

ngu nna mu mada ai.

San: :Hpyen majan grau sawng wa jang, masha grau jat wa na. Shing rai yang nga shara naw nga ai kun? Gara hku hkyen lajang da ai kun?Htai: :Anhte a ginra hta

hpyenmasa hta hkan nna anhte

makawp maga da lu ai shara ni

hta, mai byin ai jarit mayan hkan

e, mungshawa hpe shara madun

nna woi nga na, shara ni chyawm

gaw nga ai ngu mai tsun ai.

San: :Hpyen-yen Jan hkrum lai wa ai Hpyen-hprawng mahkrum matup hpe tsun dan ya rit?Htai: :Shawng de Sam Mung mare

Munggyi Namhku Pa naw nga ai

ten (1978/79) lapran (Kunmyunite)

prat hta byin ai majan a majaw

jawng atsawm n lu lung let nam de

chyu hprawng hkawm ai re. Dai kaw

na 2011 June-9 hta bai byin hpang

HPYEN-YEN NI A NSENWoichyai hpyen-yen dabang kaw shingbyi nga ai, Maisak Pa mare na htawt yen wa ai, Maran Hkawn Rawng asak (40) a hkamsha lam.

ai majan majaw ya ndai kalang bai

hprawng ra ai re.

San: :Majan n byin shi ai ten na tinang galaw lu galaw sha ai lam hpe naw tsun dan ya rit?Htai: :Yi, Sun, Hkauna hpe angwi

apyaw hte sha galaw lu galaw sha

nga ai re. Raitim Maisak Pa Mare

hta gaw htawt wa ai n na shi ai ma-

jaw, bungli hpe mi na hta gaw grai

shakut sha ra ai le i.! bungli galaw

ai hta tinang Yi galaw yang gaw

Gumhpraw n lu mat, Gumhpraw ai

matu masha ni kaw sa chyang yang

gaw tinang na bungli bai hprai mat

rai na grai shakut sha ra ai.

San: :Tinang a mare hpe tawn kau da nna hprawng yen wa ai lam

hta gara hku hkam sha ai kun?Htai: :Grai myit n pyaw ai. Dain-

ing gaw Yi, Sun, Hkauna galaw

yang maning na hta n yak na sai,

kachyi mi gaw lu sha na sai, ngu she

myit mada da yang; ya na zawn bai

hprawng yen hkawm ra mat ai hpe

grai myit n pyaw dik ai re. Ma ni a

hpaji lam hta mung tang du hkra n

lu shakut ya mat ai. Hpaji lam hta

dumhprut mat ai lam ni nga ai.

San: :Shawng de hpa baw galaw sa wa na ngu myit da ai kun?Htai: :Mungdan ngwi pyaw simsa

jang gaw mi na zawn Yi, Sun, Hkauna

hpe atsawm sha bai wa galaw let ma

ni a hpaji lam hpe mung bai shakut ya

mat wa na ngu nna myit da ai.



SUMROI

“Ngasaunggyan” majan gaw 1277 AD hta rai lai

wa sai. Yuan dynasty (1271-1369AD) gaw Mongol

amyusha hkawhkam ni Miwa mungdan hpe up mat

wa ai aten rai nga ai. Mongol prat hta Myen Mung

hpe mungdaw langai hku “Cheng Mien”(Burma

province) mung, ngu lai wa ai. 832 AD hta Pyu

(Tircul, P`iao, Tu-lo-chu) mare mungdan htenrun

mat wa ai mung Yunnan Wong hpyenla ni shang

kasat ai majaw rai nga ai.

Munghpawm Myen mungdan shanglawt lu

na wandum shani (January 3, 1948) hta mung Miwa

mungdan dinghku hkringmang (the Ministry of

Interior) kaw nna dampa 77,000 square mile nga

ai Myitkyina lahta maga ni hte Hukawng ginra

duhkra lawm ai lamuga gaw Miwa mungdan hta

lawm ai, Miwa hte seng ai, Miwa madu ai gamung

ni hpe dup wa ai. Dai majaw 2nd mungkan majan

ngut ai hpang, Miwa hpyenhpung ni Myikyina

gaiwang nkau achyen hpe shangzing ka-up tawn

ai. Miwa hpyenhpung ni hpe htingnut na matu

British ni hpyi shadut tim, Miwa ni n madat ya

nga ma ai. British ni Singapore kaw nga ai British

bawm jahkrat nbungli ni (bombers) hpe htet shaga

shinggyin tawn nhtawm Miwa hpyendap hpe gasat

hkyen wa yang she, Miwa hpyenhpung ni htingnut

pru mat wa ya nga ai. Myen mungdan de Japan

majan shang wa ai shaloi mung, Dr. Fu Chio-chin

(Territiorial Commissioner, Interior Ministry of

China) tsun ai gaw, “Kala-Myen-Miwa lamuga

masum brum hkrum ai shara ni hkan kaw nna

matut manoi nga mat wa ai shara ni gaw T’ang

hkawseng prat (7th century AD, T’ang dynasty)

hta Miwa hkawhkam ni hpe akawk hkanse htaq

jaw ai tinang mungdaw ginra (a tributary state)

re”, ngu madi madun tsun shaga wa sai. Ndai shara

hte matut ai India–Arunachal Pradesh de Jawahalal

Nehru Prat hta Miwa hpyenla ni shang gasat lai wa

masai.

Moi gaw shara grai dampa ai zawn nga ai.

Daini dai dampa ai lamuga gaw grai gyip kaji mat

wa nga sai. Mungsang lamuga jarit madin shakum

gaw galai shai mat wa ai masa satlawat ni hpe n

lu shingdang ya nga sai. Jarit mayan duhkra Miwa

hkran kata de lamlamaw kaba ni kahtap gala shajin

galaw tawn ngut wa masai. Dumbung jarit duhkra

mung Miwa highway lamlamaw kaba galaw

shagreng tawn ngut sai. Manmaw-Myitkyina

mawdaw lam hte matut lu na matu, Numlang Tali

Yeloi lahta ang e, lam nyep nlung ga jak dabang

kaba galaw tawn nga ai. Southeast Asia mungdan

ni hte matut ginrawn na wanleng lam ni mung

galaw dingyang rai nga ai. Manmaw lawu Wakam

Hkumlai Mali hkaqrap mahkrai mung galaw

dingyang, rai nga ai. Miwa gaw jarit mayan shara

hta grau nna Southeast Asia Region Supremacy

tingnyang de lahkam lung ai, rai nga ai. Rakhine

hkaq senghpaw daru kaba masing hte Miwa hkaq

hkyendap shara jahkrat galaw tawn na masing ni

mung ndai hta kapyawn nga ai. Rakhine–Shweli

Miwa wanleng lam kaba masing galaw wa ai.

Nhprang nammim sau jahku, nhprang salu (gas)

ni hpe mung pyun paik hku Rakhine kaw nna

Shweli de ginlen shalai la na hpe laja lana lawan

ladan galaw nga ai. Ndai sutmasa hpe ra jang, ra

ai hku shang makawp maga lu na hte Miwa hkran

jarit hpyendap kaba hpe mung Munggo Miwa

hkran jarit de shachyaw galaw jahkrat tawn nga sai.

Ningdung hte htumpa lahkawng maga wangtep

hku, jum matep tawn ai hkrang mung rai nga ai.

Miwa gaw mungdan dinghku kata majan (civil

war, pyi-twin-sit) ajet ruk-ruk byin nga ai Libya

hta pyi hpang jahtum duhkra shang gare ai, rai nga

ai. India Northeast & Northwest ginra rawt malan

hpung ni na majan hpe India kaw “India civil war”

n ngu nga ai. Ndai hpe “internal con! ict” ngu ma

ai. India hta East Pakistan hte West Pakistan garan

pru majan ni hpe gaw India civil war (pyitwinsit)

ngu tawn ma ai. U Nu prat hta, “Rangoon Asuya”

ngu hkrum ai aten gaw Civil War (Pyitwinsit) rai

nga ai. Lachyum gaw bumba batba shara shagu byin

ai national issue kaba hkrang rai lai wa sai. Miwa

gaw civil war, internal con! ict ni hpe pyi ahkyak n

tawn, n sawn nga ai majaw wanleng lam, gas pyun

shalai bungli, Tanghpre Mali hkaq hkaqzup madim

hydro-power masing ni … hpe jahkrat tawn ai

project aten masing chyarang hkrang hte maren,

aten dep bai galaw hpang wa nga sai. Laga masing

ni hpe mung shi matut nna hkrang shapraw galaw

nga ai. ASEAN mungdan ni chyawm jahkrat tawn

ai ASEAN regional development hta Miwa mung

shi mungdan (grau nna Yunnan mungdaw) hte

hkrangshaw galaw wa ai, rai nga ai. Ndai masing

lahkam hta hkawnhkra rai lu na matu Yunnan hta

hydro-power ahkyak nga ai. Yunnan hpe Shanhai

zawn jakrung jakrai galaw shara kaba (industrial

zone) galaw mayu nga ai. Miwa de na gunrai hpaga

yamga, jakrung jakrai, electronic matut mahkai,

ja-gumhpraw arang kaba, hpaji hparat arang kaba,

masha ninggun kaba, hkailu hkaisha, hkaq wanjak

masing bungli kaba ni, htawwa htawsa lamlamaw

ni, ginlen shalai masing kaba ni gaw kalup kaput

Shingdu makawp matut.......



KUNRAI HTAW

GUMHPRAW GALAI MANU

GUNRAI MANU

by:- Hkawn

Laiza-Myitkyina hte Laiza-Manmaw lam

de hkawm sa na hkrunlam mayak a ma-

jaw ya aten hta kunrai htaw ai mawdaw

ni gaw tinang ladat hte tinang lai di nga

ma ai. Mahkrai daw hten ai shara hkan mahkrai

htan na matu hpun-pyen ni hpe tinang a mawdaw

hte htaw nna mahkrai kaw du yang dai hpun-py-

en hte mahkrai hkrai nhtawm lai nga ai lam chye

lu ai. Tinang a mawdaw lai ngut jang gaw dai

hpun-pyen ni hpe bai gun nna hkrunlam matut

ra ai re lam chye lu ai.

Dai hte maren mawdaw sengke carry

galaw sha ai mungshawa ni mung mawdaw sen-

gke langai a ntsa langai hpe bai mara nhtawm

htaw shalai sha nga ai lam chye lu ai. Hkrunlam

hta sadi maja ra ai lam ni nga tim, kanbau magam

bungli a majaw shakut shaja nga ai lam chye lu ai.

BUGA SHIGA

MAWDAW LA NI A HKRUNLAM

WUNPAWNG SHINGNI

MYITRUM MANANG

Wunpawng Shingni myitrum manang ni kaw

nna, tsin-yam hkrum myu sha ni a matu, alu tam

gat dut poi lamang hpe 2011 August 8 ya shani

Yangon e galaw lai wa sai lam chye lu ai. Ndai

lamang hta Yungwi shingni shayi shadang ni sha

n-ga, hkrangpan, sumla hkrung, fashion designer

ni mung n-gun mi alu shang lawm lai wa masai.

Sa du n-gun jaw ai amyu sha ni mung, wu

wu di di rai, n-gun jaw, alu bang lai wa sai lam chye

lu ai.

Wunpawng Shingni Myitrum Manang ni

kaw nna, Jawng laika buk dozen (360) tup hpe

Hpyen-yen Jawngma ni a matu garum jaw ya sai

lam chye lu ai.

shang wa ai Miwa sutmasa hkaqleng kaba ni rai

nga ai. Munghpawm Myen mungdan de chyai

shang wa ai Miwa sutmasa potential power

hkaqleng grai kaba nga ai. Ndai hpe lit nga ai

mungdan asuya kaba pyi shingdang lu ai atsam

n nga nga ai. Miwa mung shi na masing bungli

ni hpe jahten sharun hkam na n rai nga ai. Ndai

gaw shanhte amyusha masing kaba bungli rai nga

ai. Aten dep shachyut galaw hkrangshaw shangut

ra ai masing ni re ai majaw, aten galu bungli pat

jahkring tawn na satlawat hpe n rasharawng nga

ai. Shanhte matu gaw mungkan de shingjawng

lahkam ai masing ni hkrai rai mat nga ai. Lam

lapran na ayak ahkak kaji kaba yawng hpe, tawtlai

nga ma ai. Sinpraw de na Baren Numraw sutmasa

colony masing gaw hurricane nbung laru kaba

zawn lahta de na lawu de bung shang hpang nga

sai. N law ai Kachin amyusha ni mung ndai hpe

koiyen n lu nga sai.

Mung Ra

2011 September 24 ya

2011 September 24 ya



Madung dat yaw shada ai lam madang gaw –

Padang hkrun lam majan masing lawan ladan awng dang nna Awndawm shanglawt lu na matu.

KIO kaw nna woi awn sa wa ai masing ni yawng awng dang na matu.

Magam gun kaji kaba ni yawng ngwi pyaw, hkam kaja nga na matu.

Hpyen-yen nna myit kaji garen hkrum nga ai Mungchying masha ni yawng a matu.

KIO gaiwang kata na kyuhpyi la ra ai lam ni yawng rai nga ai.

Ndai lamang hta tingyang up hku nna Sara Lasang Tu San, Misa ap akyu hpyi hte mungga hpe Wa-

jau Johsep Nbwi Naw, hkumtsup akyu hpyi hpe Wajau Johsep Zinwa Du ni kaw nna woi awn let galaw

lai wa ai.

U-DANG SHAGRAU

MASAT POI

BUGA SHIGA

Seng & Zin

Seng & Zin

Mung masa n ngwi n pyaw wa ai a ma-jaw buga mare shara shagu na mung mare masha ni Laiza muklum kata de hprawng shingbyi shang wa ai. Ndai zawn law la ai

KARA ZEN SARA A TSAWRA MYITH T O I S A N K A R A Z E N S E N G , L A I Z A L A W K ( 2 )

hpyen-yen masha ni hpe lakawn lanawn na matu buga shagu na ramma ni mung apnawng let du sa nga ai. Ndai zawn apnawng ai hta tinang chye ai kara zen hpaji hte apnawng na matu myit daw-dan da ai Htoi San kara zen seng madu Nangzing Htoi San mung lawm nga ai. Shawng de mung amyu shayi ni woi awn let hpyen-yen dabang ni hta manu jahpu n la ai sha hpyen-yen ma kaji ni hte dinggai dingla ni hpe kara zen ya ai lam nga ai. Ndai zawn matsan mayan hkrumhkra nga ai anhte amyu shada hpe matut nna mung dangdi ai daram apnawng mat wa na hte ndai zawn shan-glawm lu ai majaw myit hta kabu ai lam Nangz-ing Htoi San kaw nna tsun sanglang mat wa ai.

U-dang shagrau masat

nhtoi hpe 14.9.2011 ya shani

hpyen-yen masha ni hte rau

galaw la ngut sai lam chye

lu ai. Ndai nhtoi hpe shawoi

shaning na hta grau laklai ai

hte wu wu di di galaw la lu

sai. Ndai zawn laklai ai lam

gaw anhte mung dan kata

hta n ngwi n pyaw ai majaw,

KIO Ginjaw Komiti ni kaw

nna ahkang lu ai hte myusha

dawnghkawn hpe sharawt let

Akyu hpyi garum ai lam re.

Ndai poi gaw mungkan ting

myit dum galaw ai poi mung

rai nga ai. Laiza muklum kata

mung 2002 ning kaw nna

galaw hpang wa sai lam chye

lu ai. Ndai lamang a yaw shada

lam madung hpe Hkahtawlik

Nawku hpung ningbaw Duk-

aba Nhpang Naw Bu kaw nna

tsun sang lang dan mat wa ai.



SUMRAI

“Daw Anan ngu ai ndai nta kaw nga a ni?” “Nga ai law”“Shi hte hkrum mayu ga ai.”“Ning Nan! nang hte hkrum mayu ai manam law!”Shinggan e ndai zawn, nye kaning hte manam ni Myen ga hte tsun shaga hkat ai ningsen ni hpe Shat-gawk e, ma ni hte shat sha nga ai ngai na dat nngai. Shat sha ngut sai hte maren ngai mung, “E-law” ngu, htan let rawt nna n-gup ka-lang sha garu lang rai, dawdap de pru wa ni ai. Myen salang ni marai 6, 7 wa she tsap marawng taw nga ma hka! Shanhte ngai hpe mu ai hte rau,laklai ai masha hpe yu ai zawn jawm yu ma ai. Ngai chye ai langai mi mung n lawm ai. Nye a kaning gaw, dai manam ni kadai re ai hpe chye sam ai. Shanhte hpe yu nna, myiman hten taw nga lu ai. Shanhte kadai re ai hpe n chye ai ngai gaw, myit hta hpa mung laklai nna hkam sha ai lam n nga ai hku re. “Daw Anan ngu ai myitsu jan nang rai nni?”Asak 40 daram re ai salang kaji langai mi ngai hpe yu azi let, si mani ga hte san dat ai. Ngai mung yumaya ningsen hte sha, “Rai nngai law” ngu, shi hpe gwi gwi yu let, htan dat nngai. “Daw Anan nang, video Sumrai hte hkrang shala matsun ka nni?”“Ka nngai,” yumaya ningsen hte sha bai htan dat nngai. Shaloi daiwa gaw, ya she ba mai mat ni ai; nga ai zawn, makau na dung punghkum hta dung dat nhtawm, grai kabu myit pyaw ai ningsam rau, hkuhkau chyalu ningsen hte bai tsun dat ai.,

TENG BYIN AIMAHKRUM MADUP

Shawnghtawk Tsing Pan

“Daw Anan nang hte bawngban mayu ai lam nga ai; dai kaw dung u” nga nna shi a makau na dung punghkum hta shara madun wu ai. Dai ten du hkra, ngam nga ai salang ni ka-dai mung, shara la n dung ai sha, tinang tsap nga ai shara kaw na, ngai hpe laklai ai masha lan-gai zawn yu tsap dingngam rai nga ma ai. Shingrai timung nye myit hta, hkrit tsang ai baw mi n shadu , “Ndai Myen salang ni, ndai Mogawng mare na salang kaba ni rai sam ai; Shanhte fund tam mayu ai majaw, video sumla hkrung kayet na matu, ngai hpe sumrai hkrang shala matsun ka shangun mayu sam ang ma ai.

Ngai chye ka ai ngu, ka-dai wa tsun dan ai kun?” ngu she, myit la nhtawm myit hta lagu kabu let, shi madun ai dung punghkum hta dung dat nngai.““Galoi Mi She” video sumrai hkrang shala matsun ka ai Daw Anan nang re ai i?” Dai gabaw na dat ai hte she, ndai ni kadai ni re ai i? Hpa-rai, ndai gabaw san wa ai i? ngu, n tsen ai myit loi mi rawng wa li ai. Raitim, ngai n ningdang ai sha, “Re, ngai ka nngai” ngu, hkam la dat nngai. “Dai rai jang gaw Daw Anan nang hte san htai loi mi galaw mayu ga ai. Chyeju hte anhte hte jahkring mi naw hkan

nang rit ngu saw lajin mayu ai law.” Dai salang kaji wa ngai hpe yu nna bai tsun ai. Ngai mung , “Mai ai le, ngai hka naw shin la na” ngu, tsun let rawt tsap dat ai shaloi, asak grau kaba ai marai masum gaw shat gawk de shawng shang bang mat wa ma ai. Ngai shatgwak hte yep re ai hka shin gawk de sa wa jang kaga salang kaji ni gaw nye hpang htep hkan nang sam ai. Ngai hka shin gawk de du ai hte chyinghka la hkyen yang, marai langai mi, “Chying hka hkum la” nga nna aming jaw dat ai. Shaloi she, Oh! nanhte ngai hpe wang da ai hku i? ngu myit dum la ai hte chyinghka n mai la yang gaw hka mung hkum shin nga ai ga rai sai majaw wan set man myit lagaw latsha shin la nna bai pru wa ni ai. Dai salang kaji mung nye a hpang htep htep bai hkan nang pru wa nhtawm, nye a yup gawk de tam bang wa nu ai. Ngai mung labu palawng tsammari she lu galai la kau dat sai. “Ndai kaw Galoi Mi She video lahkaw ningnan langai mi lu la sai; kaga naw nga a ni?” Anhte nta masha ni yu ai dingsa langai mi ntsa htap kaw nga ai”ngu tsun dan yang dai salang kaji gaw chyinghka lam e mau tsap nga ai nye kaning hpe nta ntsa htap na wa la ya na mat-sun dat wu ai.

DAW (I)

“ C h y i n g h k a hkum la!” nga nna aming jaw dat ai. Shaloi she, Oh! nanhte ngai hpe wang da ai hku i?

Daw (II) hpe October shata

kaw bai matut hti ga.



SHIGA MARAM

SHIGA MARAM

Wunpawng amyusha ni hte seng ai shi-laika re majaw W.P amyu sha ni a mabyin masa hta la-kap nna dinglun sawn yu ra sai. Amyu mungdan langai galu kaba gawgap sa wa na rai yang hpaji jawng ahkyak ai zawn, shi-laika mung grai ahkyak nga ai. Shi-laika ngu ai gaw shawa myit hpe gang ya lu ai lachyum rai nga ai. Dai majaw shi-laika ngu ai mung shingni (Arts) langai mi re ai hte maren, ka ai shaloi ga-si, ga-ngau, ga-yan ni hpe htap htuk hkra chye lang na mung grai ahkyak nga ai. Shi-laika ka ai shaloi “VIEW” lahkawng nga ai, Optimists view (naw mahtai tam shakut mayu ai myit) hte, (Pessimists view (tinang myit ai hku ginchyum dat mayu ai myit). Ndai “VIEW” lahkawng gaw mabyin masa a sumtang tang shana ai lam hpe n tsun mayu ai. Raitim, dai mabyin masa a lam ni hpe shi-laika hti shawa masha ni hpe gara hku ga-si, ga-ngau, ga-yan lam ni hte chye na hkamsha hkra htawng madun lu ai ngu ai gaw grai ahkyak ai. Hpa majaw nga yang byin ai mabyin masa lam nkau mi hpe adingtawk tsun n manu ai daw ni nga ai. Shi-laika ngu ai gaw byin nga masa hpe sha tsun nga ai n rai, byin wa na masa hpe mung tsun dinglun ai lam mung lawm nga ai rai nga ai. Adingtawk tsun n manu ai hpe gumwai ga, mahkawn ga, Hkrangpan sumla hku tsun shadum ra ai. Dai majaw, ga-si, ga-ngau, ga-yan ni hpe htauli htaula, gayin gaye di nna mung chye lang ra nga ai. Ga shd., hkalem ai ga raitim grai tsawm htuk manu ai hku ka shanyam dat jang hti pyaw, madat pyaw shangun nga ai, na hku hta shang ai. Hti ai wa hpe myit shamu shamawt di shangun lu ai. “Cleverly worded makes harmless public statements.” Byin mayu ai hpe sha madung dat tsun nga ai hku n re ai sha, dai byin mayu ai hpe shawa ni mung myit hkrum madi shadaw lawm wa hkra gara hku hkam sha shangun na grai ahkyak ai.

Shiga magam bungli a yak hkak, n hkum zup shangun wa lu ai lam;-(i) Kata lam tsun n manu ai daw ni hpe sadi ra ai.(ii) Dinglun n hkam ai.(iii) Tengman, tatut byin ai lam ni hpe branglang tsun na ahkaw ahkang n nga ai.(iv) Resource person (quali! ed) taw ai.(v) Buga shara n kau (law malawng) hkan hkrunlam yak ai. (du hkawm sa na n loi ai)(vi) Buga shara shagu de matut mahkai (electricity, internet, TV, phone) lam n nga ai. (dut dang ai lam law law nga ai)(vii) Shabrai sha amu gun n re ai sha apnawng (volunteer) hku shanglawm galaw ai.(viii) Aten kadun laman shi-laika hpe dingyang lu shapraw na shiga ni hpe dam lada wanglu wanglang hta shinggyin lu ai makau grupyin rai ra ai.(ix) Lapran gaq nna shiga ni hpe lang ra mat ai.(x) Shiga lu tim shi-laika ni hpe dam lada hkra buga shara

shagu de chyam bra du wa lu na matu n mai byin taw ai.(xi) Hpa baw magam bungli raitim aten masat nna tawk hprut dawdan lu ai makau grupyin n rai taw ai. (ga shd., mungmasa ngang kang ai lam n nga ai, grin ai lam n nga ai) Dai majaw hpang jahtum hkamsha ai shiga namchyim gaw “Missing the meaning beyond the words” (shi-laika ka shabra shakut ai hte hkra wa ai(effect) namnak lachyum shai mat ai, tang n du mat ai). Lachyum gaw lahta e tsun lai wa sai hte maren ga baw (xi) a majaw shi-laika tang n du mat, n hkumtsup lu ai lam rai nga ai.Shi-laika shapraw ai ngu ai gaw masat masa nga ai. Amyu langai, wuhpung wuhpawng langai shing n rai, mungdaw mungdan langai a kata e dinghku langai mi zawn byin shangun nna ra ai lam ni hpe myit dum hprang shangun let galu kaba wa na mahkau mahkri shawn htinglu htinglai ya ai magam bungli langai rai nga ai. Dinghku langai mi a kata ra ai lam hpe dumhprut kau, n chye na kau ai rai yang kahpu/kanau lapran rai yang manawn masham lam byin wa ai. Dinghku ting a lam hte seng ai rai yang hpanghkrat wa shangun ai.

Shi-laika a matu mabyin masa;- Sahte wa a mabyin masa hte matsan wa a mabyin masa gaw shai nga ai zawn, shi-laika langai mi hpe hti yu dat ai shaloi dai mungdan hte dai amyu ni a madang hpe hka kata na nga(! sh) mu ai hpa asan sha tum paw hkren mu mada lu ai. Shawng daw tsun lai wa sai hte maren, amyu mungdan langai galu kaba wa na matu hpaji jawng ahkyak ai zawn, shi-laika mung grai ahkayak nga ai. W.P amyu sha ni galaw shapraw ai shi-laika langai mi mung daini du hkra grin ai lam n nga ai. Jahkring jahkra galaw yu sai lam ni sha nga lai wa sai. Amyu sha langai mi a galu kaba shamu shamawt sa wa ai lam hta shi-laika hpung ngu ai gaw shingnyip shingna zawn kapyawn hkan nang ra ai bungli re. Anhte W.P amyu sha ni hta akyang langai mi nga ai, “kajawng kaja byin ai lam n nga jang hpa mung n pru wa ai,” “kajawng kaja byin ai lam n nga jang myit mung n rawt ai.” Dai majaw hpa baw bungli raitim dai hta mahta ai rai yang hkawn hkra (" uently and smoothly) n byin lu ai, aku aka re ai lam ni law law nga wa ai. Shiga ngu ai gaw lani mi, hkying hkum mi hpang hkrat jang shiga n tai lu ai. Inglik hku“NEWs” ngu ai lachyum mung ningnan ngu ai rai nga. “Periodical publications” shani shagu mi nrai tim man-man masat da ai ten lu shapraw na grai ahkyak ai. Dai hku lu shapraw jang she machye machyang lam hta dingyang ndut nhka matut ya lu nna “lai wa sai mabyin masa” hte “byin nga ai mabyin masa” lahkawng a lapran dinghkren machye machyang ningmu jat wa shangun lu ai.Mabyin masa ngu ai mung lahta e tsun lai wa sai hte maren “Sahte wa a mabyin masa hte matsan wa a mabyin masa” madang n bung ai;

Dumsa Lawt Awng



SHIGA MARAM

Manmaw Dakkasu Jawngma ni

June 9, 2011 ya shani byin hpang ai majan ai majaw mung-

masa n ngwi n pyaw wa nna, Man matsat hkan nga ai mare

Buga na kanu/kawa ni hpyen-yen hkawm mat wa ra ai. Ndai

zawn hpyen-yen hkawm mat wa ai kanu/kawa ni hta kaga

mare Buga de Dakkasu jawng lung hkawm ai kashu/kasha ni

mung nga ai. Dakkasu lung nga ai kashu kasha ni hpe kanu

kawa ni kaw na n lu madi shadaw mat ai. Ndai zawn kanu

kawa madi shadaw ai lam n lu la mat ai Manmaw Dakkasu

hta lung nga ai kashu kasha ni hta mayak mahkak law law

wa hkrum sha nga ai. Jawng matut lung na zawn, nta wa na

zawn rai, yakhkak nga ai lam chye lu ai . Yakhkak hkrum

nga ai jawngma ni hpe karum na matu ManmawDakkasu hta

magam gun nga ai Sr. Gum Ja Naw gaw Nawku hpung de

garum hpyi ai lam galaw ai. Ya aten hta yakhkak hkrum nga

ai jawngma ni hpe Manmaw Buga Hkalup Hpung kaw nna

madung dat let madi shadaw nga ai lam hpe chye lu ga ai.

Yakhkak jamjau hkrum nga ai Jawngma ni yawng (59) tup

rai nna, Mare (13) kaw na jawngma ni rai nga ai. Jawngma

ni hpe shara mi hta sha tawn da ai lam n nga ai sha, mi kaw

na shan hte nga ai shara hta sha tawn da ai. Ndai jawngma

ni hpe Nawku hpung kaw na masing jahkrat let woi zinlum

nga ai lam chyelu ai.

Ya k h k a k H k r u m n g a

Seng + zin

SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya Shawa a machye machyang lam hta hpa akyu n jaw lu ai shiga mabyin masa. Ga shd., shani shagu byin chye ai mabyin masa kaji kajaw ni amyu myu.. Shawa a matu machye machyang jat ya lu ai, bawnu garang shangun ai shiga lam ni. Madat ra, chye ra ai mabyin masa. Ga shd., mungshawa hte seng ai gawgap lam ni, ahkying aten nhtoi hte seng ai lam ni amyu myu..W.P amyu sha ni hta shi-laika a matu mabyin masa hpe shapraw ya lu ai makau grupyin yi-ngam hta sawk sagawn yu yang grai wa laklai ai lam ni, myit sawn yu hpa lam ni ka shalawm tang madun na lam ni grai naw gyip gyeng nga ai. Grai naw ningra nga ai. Laika man n jahpring n mai hku ka jahpring na lam sha nga ai. Hpa majaw nga yang anhte a mabyin masa madang gaw “Intellectual Activities” hpaji machye machyang hpe mahta ai magam bungli shamu shamawt lam n nga ai. Tsun ga nga yang mungdan a sari sadang hpe sharawt ya lu ai tatut machye machyang shamu shamawt ai magam bungli n nga ai. Lachyum gaw “Beyond the common activities” hpe sha mu lu ai. Sung sung myit atsam dat nna sawn sumru n hkam ai. Ra ai hpe sha mu mada ai, mu mada ai hpe dai kaw du lu hkra hpa baw ra nga ai hpe n chye jahkum la taw ai. Lachyum gaw “Intellectual Activities” hta madang yawm nga ai majaw shi-laika hpe mung madang shayawm ya ai lam byin wa sai. “Job Zone” shiga mabyin masa la shara sha-it uhpung uhpawng kaji taw nga ai. Shiga ngu ai gaw tatut hpe hkam sha shangun ai lam rai nga ai. Shadum jahprang ai “hkrung ai ga” (spoken words) rai nga ai. Shawa masha ni gara hku shamu shamawt nga ai hpe htinglu htinglai ya nga ai. Shawa masha ni hpa baw myit maju jung nga ai. Shawa masha ni hta ra ahkyak ai lam hpa baw rai nga ai.Ndai lam ni hpe interview, photograph amyu myu hku nna shawa hpe shiga chye shangun ai lam rai nga ai. Dai lam ni hpe matut nna T.V, Radio, Internet, Newspaper hku ginlen htawn shabra ya nga ai. Raitim lahta e tsun lai wa sai hte maren W.P buga shara shagu hta ndai madang hku du lu na matu n loi nga ai.

Shinggyin la ai shiga ni hpe Journalists (commentators, columnists) ni hku nna shawa hpe grau sanglang hkra tinang a ningmu hte ga tsun shaga chyai (dialogue, discussion) hku nna jahpra dan ai.Madang nga akyu jaw ai hku shiga kakyin ai bungli daw hta mabyin masa ni n bung ai. Sports, politics, health, consumer affairs, science, religion, entertainment etc. etc,.Lahta e tsun lai wa sai shiga ni hpe lu la na matu nhtoi hku, bat hku sawk sagawn hkawm ra ma ai. Dai hpung hta bungli galaw shanglawm ai ni gaw reporter, photographer, graphic artist, hte editor hte kaga garum n-tum ni lawm ra nga ai. Shiga kahkyin ai lam hta asak du hkra sadi tsang ra ai lam ni mung nga ai. Nsin nhtoi n ginhka ai sha mabyin masa gaw madung rai nga ai. Dai majaw prat madang hta hkan nna shiga madang, laili laika madang ni mung rawt jat wa ra sai. Nam kahtawng mare na mabyin masa kaji kajaw shiga kaw sha noi

nga na kun? Prat dep ai lamu ganghkau myo-mare kaba na shiga kaw mahtang madang dep lu hkra shiga hte hpring ai shi-laika hpe myit mada nga na kun? Myit sawn sumru yu ra sai. Miwa mung na nambat langai shawng ningnan na shi-laika shapraw hpang ai gaw Beijing Mare kaba kaw nna 8th century hta hpang sai. Myo mare shagu de lata hte ka nna shi-laika shabra hpang ai gaw German mung kaw nna 15th century kaw nna hpang sai. Htangdip gawng hpe mungkan de dut shabra hpang ai gaw (1430-50) shaning hta rai sai.Shi-laika shingnrai shiga ngu ai gaw dai amyu sha ni kade daram madang kaw kri tsap nga ai ngu ai manu hpe htawng madun ai lam rai nga ai.“Gumhpraw n lu ai shiga hta gumhpraw manu yawm nga ai shiga gaw myi man naw pa nga ai.”


SUMLA SHIGA

Maga Yang Hpyen-yen dabang

Masha atsam hte lamuga shara

Lusha hte lakawn, Myu shayi ni hpe shakawn

Hpyen-yen masha kata Ma ni law

malawng machyi makaw hkrum

Je Yang Hpyen-yen dabang

Sarama galoi du wa na?

Maga Yang Hpyen-yen dabang

Sanseng lam gaw

Hkamja lam a npawt

Kawa ginsum hpe Jawng shatai let

Laika hpaji hpe shachyut


na Ma yannau


na bungli garum nga ai

Dwi La

Mani sumsai myiman hte Adwi

SUMLA SHIGA

N dang n la arai hte hpyen-

hprawng ra ai ma ni a prat



GA SHAGAWP

GINRA SHAGU NA HPYEN-YEN MASHA JAHPAN 18/9/2011 ya shani du hkra na Jahpan Ginchyum

Matsan mayan annau ni;

Kaji kadun ai amyu tai. Mare kata zim sha n

lu nga, Aw htawt nang sit, dumbru dumra.

Ma mung dun, tsupni shadawn mung gun.

Ruyak jamjau hkrum la sai, Raitim galoi

myit n kaji ai, Karai tsaw ai amyu ni tai.

Hpawt de ngu ai nhtoi hta, Pyaw dik simsa

mungdan kata, Shanu shingbyin pra lu hkra,

Akyu hpyi lam hta shaja ga.

Hpraw ai chyang ai gayau gaya, Diplu dip-

sha gashun gashe. Dai zawn myit rawng ai

ni hpe, Anhte shara hta n tawn da. Sungdik

krung de gau bang lu hkra, Rau ta hkindun

let shakut ga.

Tsawra hkuhkau garum shingtau, Nangshoi

nangsha, nang ngai n nga, Myit hkrum man-

grum rau myitdun, Ngwi pyaw mungdan de

lu hkra, Akyu hpyi lam hta n lagawn ga.

“MYIT HKRUM GA”

Myitsu Ai MaShaga madat ma myitsu, n jaw ai rai hkum lagu,

Manang a rai nang mu hta, ap ya ra ai sarama.

San Seng Ra AiShat sha mahka ta kashin, ayan daw u ta lamyin

San seng ai kun yu azi, yat tsu ai gaw kan machyi..

Htam Shi AluHtam shi hta na htam langai, hpan Karai a sutgan rai,

Shawang myit hte jaw ya ai, Karai Kasang tsawra ai,

Lap shi lu yang lap mi jaw, dum u htam shi alu jaw..

Latup N-gu Alu Shadu mahka latup la, yam tit kasha kaw bang da,

Jiwoi makam hkringhtawng rai, hkan sa nga ga hkum gah-

prai, shadu shagu hkum malap, Karai shaman jaw kahtap..

Nu A ChyejuNgai ma chyangai Nu chyu jaw, Liha kan sa ngai jit

hkaw; Shat sha chye hkra woi shaman,

ginsup shakung ai laksan;

Ga tsun shaga chye wa na, nye Nu nan she sharin ya,

Yesu ra ai ma tai hkra, tut tut akyu hpyi ya

Ngai machyi aten n yup ai, Nu a chyeju kaba sai.

Sinlum Bum Dau Hkawng

K.T.C Nawng Nang

MA KAJI GA SHAGAWP

Washa Htu San


Daini na Myen-Miwa Mungsang

lamuga jarit madin gaw kilometre

(2180) ram galu nga ai. Ndai lamuga

hta Kachin state mung matut shayan lawm nga

ai. Miwa gaw Han dynasty (25AD-220) prat

kaw nna Yunnan ginra Yungsh’ang (Paoshan)

e 69AD hta uphkang shara langai hpaw wa

ai. Ndai shara gaw mungsang lamuga jarit

kaw nna deng (70) tsan-gang nga ai. Yunnan

hte jarit mayan uphkang daju ginra rai lai wa

sai. 1766AD aten hta Manmaw de htim gasat

shang wa ai Miwa hpyenhpung ni gaw “Taping

(Tahkaw, Hkaqmut)-Sanggang” Hkaqlam

hkan hkrat wa ai, rai nga ai. Ndai majan mung

Manmaw gatlawk na hpang wa ai majan rai nga

ai. Hpang jahtum “Kawngtung myithkrum

gashaka” hte December 13, 1769 hta Miwa-

Myen majan hpe shangut la ma ai. 1765, 1766,

1767, 1769 duhkra mali lang kasat hkrat wa ai

majan mahpang rai lai wa sai. 1767 hta gaw

Ava makau na Sin-gaung Wetwun shara duhkra

htim kasat hkrat wa ai. 1769 hta Manchu

Sinpraw De Na Shamawt Dap Wa Ai

BAREN NUMRAW KABAhkawhkam Ch’ienlun gaw mali lang dabat ai hta

hpyenman masum hte htim kasat shangun lai wa sai.

Miwa mungdan na Qing hkawseng prat (1644-1911)

gaw Manchu amyusha hkawhkam ni up mat wa ai

prat rai nga ai. Taping (Tahkaw)-Sanggang hkaqlam

hku Miwa Wong hpyenla ni htim kasat shang wa

ai shaloi, Myen Sinphyushin hkawhkam hpyenla ni

Ayudaya (Siam) hkawhkam hkaw hpe shang kasat

nna shata (14) Ayudaya hpe wang shakin tawn ai aten

rai nga malu ai. Ndai Myen-Ayudaya majan mung

Tavey (Tawe) manghkang majaw rai lai wa sai. Daini

Tavey Yenet daru shara hta Thailand kaw nna panglai

sanghpaw daru kaba masing jahkrat nna galaw hpang

wa ai shara gaw Tavey rai nga ai. Yudaya ni ya sha

myit lawm ai n rai, moi kaw nna myit lawm hkrat

wa ai shara rai nga malu ai. Miwa Wong hpyenla ni

gaw 1412, 1413, 1442, 1449 ning ni hkan mung

Myen hkawhkam ni hpang de htim kasat bang wa

masai. Pagan hkawseng prat hta mung, Mongol

Tartar Wong hpyenla ni 1277, 1283, 1284 hta htim

shang kasat hkrat wa masai. Laika Man (8) de......

Simsa Kasa Journal de sumrai, sumroi, hkrangpan (cartoon), ga shagawp, mani hpa, laika ngau ni

shagun ya mai ai.

1. Majan a majaw tsinyam jamjau hkrum nga ai hpyen-yen ni a nsen hte, buga shara

shagu na Wunpawng myusha ni a shiga ni hpe mungkan shara shagu kaw nga ai myusha ni

chye lu na matu yaw shada let Simsa Kasa Shilaika hpe dip shabra ai re.

2. Manu jahpu la nna dut shabra ai lam hpe n galaw ai sha, laika hti shawa ni aten dep lu

hti hkra galaw lajang sa wa nga ai re majaw, nu wa hpu nau yawng a madi shadaw lam amyu

myu ra nga ai re.

3. Madi shadaw mai ai ladat ni:

• Garum gumhpraw jaw bang ai lam (Fund Donation)

• Buga Kahtawng langai a matu shilaika hpe kumhpa jaw ai ladat (Simsa Kasa Journal

as a love Gift to friends)

• Shilaika a matu ka-ngau shagun ya ai lam (Article Contribution)

• Shilaika shabra ya ai lam (Distribution)

Ndau shana laika

□ □

□ □

(

□ □

□ □

Htingnan Mare masha ni (Htinggaw 70)

Htingnan Mare, Dingdung Ginwang Ginjaw (Mali Hkrang Walawng)

Uma Brang Seng

Dallas, Texas, United States of America

US$ 270

70

70 X 6 = 420

simsa kasa journal | vol. 1, issue 2

Documents