SU HAVZALARININ BÜTÜNLEŞİK YÖNETİMİ

Prof. Dr. Ayşegül TANIK

İTÜ İnşaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ve SU YÖNETİMİ SEMPOZYUMU

8 OCAK 2020

Küresel Su Yönetiminin Tarihsel Gelişimi

80’lere kadar

• Su Temini Odaklı• Su Miktarı ön planda• Spesifik amaçlara yönelik

sınırlı ölçekte planlama• Tekil sorunlara

Tekil çözümler üretme

80’lerden sonra

• Bütünleyici• Çok sayıda probleme geniş

ölçekte çözüm getirme• Uluslararası İlkeler • Yeni Kavramlar

– SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK– PAYDAŞLARIN KATILIMI– BÜTÜNLEŞİK (ENTEGRE)

ANLAYIŞ ve YÖNETİME GEÇİŞ

Var olan su ve toprak kaynaklarınınsürdürülebilir kullanımının teşvikedilmesi

Su ekosistemlerinin ve bunlarabağlı diğer ekosistemleriniyileştirilmesi ve tahribatınınönlenmesi

•Hızlı nüfus artışı •Kentleşme •Artan Su İhtiyacı•Su Kirliliği•Kuraklık/Taşkınlar•Çölleşme•Ormansızlaşma•Kirletici kaynaklar (Noktasal, Yayılı, doğal, vs.) •Ekosistemlerin Bozulması•İklim Değişikliği

Bütünleşik Havza Yönetimi

• Bütünleşik Havza Yönetimi; su, toprak ve ilgili tüm doğalkaynakların sürdürülebilir bir biçimde yönetimi için uluslararasıalanda kabul gören bir yaklaşımdır.

• Su, toprak ve ilgili tüm doğal kaynakların havza sınırlarıiçerisinde tüm paydaşların katılımı ile koordineli bir biçimde,

• Geliştirilmesi• Planlanması• Yönetilmesi• Kullanılmasıdır.

Havza Nedir? Bir akarsuyun kaynağıyla sonlandığı yer arasında kalan ve ona su veren

tüm alanı kapsamaktadır. Nehir havzaları idari ya da politik gibi yapay ayrımlara değil tamamen

doğal, hidrolojik sınırlara dayanır. Doğal kaynakların korunması ve sürdürülebilir kullanımlarının ekosistem

bütünlüğünde planlanmasının sağlanması için en elverişli birim veuygun bir ölçek olarak kabul edilir.

Türkiye Nehir Havzaları

Havza Sınırları ile İl Sınırlarının Çakışmaması Veri Toplamada Sorun

Her bir HAVZA kendine özgü• Doğal özelliklere

– jeolojik, – jeomorfolojik, – hidrolojik, – iklim, – bitki örtüsü, – yaban yaşamı

• Sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklere– arazi kullanımı, – ulaşım, – idari yapı, – nüfus yapısı (mevcut durum ve gelecek için nüfus projeksiyonu), – alt yapı durumu (AAT, kanalizasyon, su temini, düzenli/düzensiz katı

atık depoları, vs.)– sosyo-ekonomik yapı, – çevre kalitesi

• çeşitli ekosistemlere sahip olan karmaşık bir sistemdir.

Entegrasyon Çevresel Ortamların Entegrasyonu (Hava, Su, Toprak, Yüzeysel Sular,

Yeraltı Suları, Arazi Kullanımı, Erozyon, Sulak Alanlar, Kıyılar vs. vebunlar arasındaki etkileşim)

Çevresel faktörler ile sosyal, ekonomik, kurumsal ve yasal unsurlarınentegrasyonu (Sürdürülebilirlik)

Disiplinlerin entegrasyonu

Aktörlerin entegrasyonu (Koordinasyon)

Mali kaynakların entegrasyonu

Yönetim araçlarının entegrasyonu (Karar destek sistemleri- veritabanları, modeller, CBS, uzman sistemler)

İklim değişikliği ve riskler

Havza Bazında Bütünleşik Yönetim

• Farklı sektörlerin ve kaynak kullanıcılarının bir arada düşünülmesine• Tehdit ve olanakların uzun vadeli değerlendirilmesine • Havza içindeki bir alana yapılan müdahalenin yarattığı olumlu ve

olumsuz etkilerin izlenilmesine olanak sağlar. Karmaşık havza sisteminin;• ekolojik dengeyi gözeten, • sürdürülebilirlik hedefleri taşıyan, • akılcı, gerçekçi, kaliteli bir yönetim ile yönetilmesini hedefler.

Bütünleşik Havza Yönetiminin Aşamaları

TANILAMA

HAVZA BİLGİ SİSTEMİ

KARAR DESTEK SİSTEMİ

UYGULAMA

İRDELEME

Aktörlerin ve Yönetim Amaçlarının Belirlenmesi

Havza Sisteminin Tanılanması

Ölçüm Ağı İyileştirilmesi

Veri Güvenilirliği

Veri TabanlarınınOluşturulması

Veri Analizleri

Online Veri Aktarımı

Havza Modellemesi

Kararların Sınanması ve Etki Değerlendirmesi Karar Modelleri

Yönetim Kararlarının Belirlenmesi

Uygulama ve İzleme

Aktörlerin, Yönetim Amaçlarının ve Önerilen Yönetim Planının Sorgulanması

Senaryo Üretimi

Havza B

ilgi Sistemi

Karar D

estek Sistemi

Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi• AB su politikasının “anayasası” olarak kabul edilen Su Çerçeve Direktifi

(SÇD)" (2000/60/EC) Aralık 2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

• Direktif, AB sınırları içerisindeki tüm su kaynaklarının sadece miktarolarak değil, kalite yönünden de korunmasını ve kontrol edilmesinihedeflemektedir.

• Direktifin temel amacı, 4. maddede ifade edildiği üzere tüm Avrupasularının ‘iyi durum” a getirilmesidir.

• “Bütünleşik Nehir Havzası Yönetimi Yaklaşımı” Direktifinuygulanmasında araç olarak benimsenmiştir.• NE BEKLİYOR?

• I. Havza bölgelerinin belirlenmesi• II. Uzman kuruluşların oluşturulması• III. Havza planlarının yapılması

SÇD’NİN Temel Hedefleri

Sucul ekosistemlerin ileri düzeyde korunmasının sağlanması ve iyileştirilmesi

Su kaynaklarının uzun vadeli

korunmasıyla sürdürülebilir

su kullanımının sağlanması

Su kaynaklarının

daha fazla tahrip

olmasının engellenmesi, korunması ve iyileştirilmesi,

Yeraltı sularında kirliliğin

azaltılması ve daha fazla

kirlenmesinin engellenmesi

Taşkın ve kuraklık

etkilerinin azaltılması

Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi

Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi

Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi

I. Havza Bölgelerinin Belirlenmesi• Bir nehir havzası ya da birden fazla nehir havzasının

bir araya getirilmesi ileII. Uzman Kuruluşların Oluşturulması• Havza bölgeleri bazında (her bir havza bölgesi için),• Ulusal bazda,• Varsa sınıraşan sulara yönelik olarak uluslar arası bazda.

Yöntem;Mevcut bir uzman kuruluş & görevlerinin revizyonu ile,İlgili bakanlıkların içinde yer aldığı bir komisyon tasarımı

ileMevcutta var olan kurum & kuruşlardan bağımsız, yeni

bir yapının tanımlanması ile olabilmektedir.III. Nehir Havzası Yönetim Planlarının (NHYP) Hazırlanması

Çevresel Hedefler

Tedbirler / Muafiyetler

Maliyetlerin Karşılanması

Su kaynaklarının kalite ve miktarınınkorunması,

Su kaynaklarında iyi su durumunun sağlanması,

Koruma- kullanma dengesinin sağlanması

Çevresel maliyetler ve su hizmetlerinin toplam maliyetinin karşılanması,

Belirlenen çevresel hedeflere ulaşmak için tedbirler programının oluşturulması,

Çevresel hedeflere ulaşılamama durumu için gerekçelerin ve muafiyetlerin belirlenmesi,

NHYP Amacı

NHYP’nın Temel Adımları

1. Nehir Havzasının karakterizasyonu; 2. İnsan aktivitelerinin önemli baskı ve etkileri; 3. Koruma alanlarının belirlenmesi ve haritalanması; 4. İzleme ağının haritalanması; 5. Çevresel hedeflerin listelenmesi; 6. Ekonomik analiz; 7. Önlemler Programının oluşturulması; 8. Özetin de içinde olduğu çok daha detaylı planların hazırlanması; 9. Kamuoyu bilgilendirme ve danışma önlemlerinin özetlenmesi;10. Havza yönetiminde yetkili otoritelerin listelenmesi; 11. Kamuoyundan bilgi ve yorum alabilmek için iletişim noktaları ve

iletişim prosedürünün belirlenmesi.

NHYP Hazırlanması Öncesi: Havza Koruma Eylem Planları

• 2004 yılında yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği'nin 5.maddesinde, “Havza Koruma Eylem Planları, DSİ Genel Müdürlüğü veilgili kuruluşların görüşleri alınarak Çevre ve Orman Bakanlığınca yapılırve/veya yaptırılır.” ifadesi yer almaktadır.

• Havza Koruma Eylem Planları, bütünleşik havza yönetimiçalışmalarının temelini oluşturmaktadır.

• Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) tabanlı haritaların oluşturulması ve verientegrasyonu ilk kez gerçekleştirildi.

• Havza Koruma Eylem Planları TÜBİTAK-MAM tarafından hazırlanmıştır(2010-2013).

• Bazı içme ve kullanma suyu rezervuarlarında SKKY ilgili hükümlerininuygulanmasına rağmen su kaynağının mevcut su kalitesininkorunmasında sıkıntılar yaşandığından Özel Hüküm BelirlemeÇalışmaları yapılmaya başlanmıştır. Bu çalışmalar yerel yönetimlertarafından üstlenilmektedir.

NHYP’larının Hazırlanması

• Türkiye’nin 25 nehir havzası için Nehir Havza Yönetim Planları (NHYP)ilgili Yönetmelik uyarınca hazırlanmaktadır.

• Aralık 2019 itibariyle 6 havzanın planları (Gediz, Meriç-Ergene, BüyükMenderes, Konya Kapalı, Susurluk ve Küçük Menderes Havzaları)tamamlanmış, kamuya duyurulmuş ve uygulamaya konulmuştur.

• Yönetim Planları hazırlanmakta olanlar ise; Kuzey Ege, Burdur Kapalı,Akarçay, Batı Akdeniz ve Yeşilırmak havzalarıdır.

• 2020 yılı içerisinde ihale edilmesi planlanan 6 havza bulunmaktadır.

• 8 havza ile ilgili gelinen durum itibariyle bir hazırlık bulunmamaktadır.

• Ülkemizde ilk kez böylelikle NHYP’ları 2023 yılına kadar hazırlanmışolması hedeflenmektedir.

NHYP’ların Diğer Projelerle olan İlişkisi• Kalkınma Planları,

• Bölge Planları,

• Çevre Düzeni Planları,

• Arazi Kullanım Planları,

• Taşkın Yönetim Planları,

• Havza Rehabilitasyon Planları,

• Sulak Alan Yönetim Planları,

• Korunan Alanlarda YönetimPlanları,

• Uzun Devreli Gelişim Planları,

• İçme Suyu Havzası KorumaPlanları,

• Kuraklık Yönetim Planları,

• Havza Master Planları

Karşılıklı etkileşim içerisindedir. Bu nedenle NHYP hedeflerinin diğerplanların hedefleri ile uyumlu olacak şekilde belirlenmesi veya su yönetimikonusunda diğer planların NHYP’nı esas almaları beklenmektedir.

Bu bağlamda NHYP’larının önemi büyüktür.

Havzalarda Baskı Unsurları• NHYP’ı havzalarda noktasal kirlilik kaynakları, yayılı kirlilik kaynakları,

hidromorfolojik baskılar ve miktar üzerindeki baskıların su kaynaklarıüzerinde oluşturduğu etkileri önlemek için geliştirilen tedbirlerprogramını kapsamaktadır.

• Plan ile çevre sorunları arasındaki etkileşimlerin ilk analizi için, bubaskılar göz önüne alınmaktadır.

Gelecek dönem iklim

analizi

Hava Kalitesi

Jeoloji, arazi ve toprak

YÜS & YAS

Biyo-

çeşitlilik

Korunan Alanlar

Kültürel miras

Sosyal boyutlar ve

insan sağlığı

Noktasal Kirlilik

Yayılı Kirlilik

Hidromorfoloji

İklim değişikliği

Etkileşim Yok Zayıf Güçlü

Önerilen Uyum Faaliyetleri

Sektör Bazlı Uyum Faaliyetleri

İÇME ve KULLANMA SUYU

Kayıp/Kaçak Oranlarının

Düşürülmesi

Yağmur Suyu Hasadı

Evsel Atıksuların

Geri Kazanımı

SANAYİ

Tesis İçi Kontrol

Temiz Üretim

Endüstriyel Atıksuların Geri

Kazanımı

TARIM

İklim Değişikliğine Uygun Ürün

Deseni

Verimli Sulama

Teknikleri

Organik (Ekolojik)

Tarım

Sektör Bazlı Uyum Faaliyetleri

Önerilen Uyum Faaliyetleri için

Yöntem önerileriMaliyet yaklaşımlarıAvantaj ve dezavantajlar

ele alınmalıdır.

Önerilen Uyum Faaliyetleri

Teşekkürler…

tanika@itu.edu.tr