26.12.2015

1

TEK KATLI ZARLA ÇEVRİLİ ORGANELLERENDOPLAZMİK RETİKULUM, GOLGİ, LİZOZOM VE PEROKSİZOMENDOPLAZMİK RETİKULUM (1845)

• Çekirdek zarı ile bağlantılı durumda bulunan,tek katlı zarla çevrilmiş geniş, yassı kesecik vekanalcıklardan oluşmuş kapalı bir sistemdir.Endoplazmik retikulumu bir kargo sisteminebenzetilebilir. Hücre içinde ve hücre dışınaproteinleri taşımayı sağlar.• Granüllü ve düz olmak üzere iki tipi vardır.• Granüllü ER üzerinde ribozomlar bulunur.Protein sentezinin fazla oluğu bölgelerdegranüllü ER bulunur. Sentezlenen proteinlertomurcuklarla taşınır.• Düz ER ribozom taşımaz. Enzimler yardımı ilelipit sentezler, karbonhidrat metabolizmasınıdüzenler. Sarkoplazmik retikulum.

6

1

2

Granüllü endoplazmik retikulum zarı üzerinde ribozomlar bulundurur. Bu nedenle protein sentezi ve işlenmesinde görevlidir. Transmembran proteinleri… detay protein sentezinde.

Düz endoplazmikretikulum Ribozomlar Granüllü endoplazmikretikulum

26.12.2015

2

3

Granülsüz (düz) endoplazmik retikulum, lipidsentezinde görevli hücrelerde bulunur. Membranüzerinde ribozomlar bulunmaz. Bir nevi paketleme ve taşıma görevi üstlenen bu organelbazı maddelerin hücre içinde dağılmasını sağlar. Birçok metabolik reaksiyonda, karaciğerdeki metabolik reaksiyonlarda, steroid yapılı hormonların sentezinde, fosfolipid sentezinde, lipid taşımasında, karaciğerdeki metabolikreaksiyonlarda görev alır.

Sarkoplazmik retikulum (Yunanca sarks, "et" demektir) düz ve çizgili kaslarda bulunan özel bir tip granülsüzendoplazmik retikulumdur. Aradaki fark, sarkoplazmik retikulumda (SR) bulunan proteinlerin kalsiyum depolamaya ve pompalamaya yaramalarıdır. Kas uyarılınca SR'dedepolanan kalsiyum salınır, bu da kasın kasılmasına neden olur.

Düz endoplazmikretikulum Ribozomlar Granüllü endoplazmikretikulum

GOLGİ (1897) 6

4

• 1897'de, Golgi aygıtı isminin kaynağı olan, İtalyan tabipCamillo Golgi tarafından keşfedilmiştir. apparatoreticolare interno (Türkçe: dahili ağsı aygıt)• Endoplazmik Retikulumdan ayrılan tomurcukların çoğugolgi aygıtına gelir. Organel, diktiyosom denen keseciklerhalinde organize olmuştur. Burada ürünlerin paketlenmesive olgunlaşması gerçekleştirilir. Camillo Golgi (7 Temmuz 1843 - 21 Ocak 1926)

26.12.2015

3

5

CIS TRANS(DIŞ) (İÇ)GER’de sentezlenen proteinler lümende birikir, şeker birimleri eklenir (Glikozilasyon)GLİKOPROTEİNLER)Taşıyıcı keseler oluşurGlikozilasyon/hidroliz

Medial bölgede fosforilasyon ve sülfatasyongerçekleşir. Olgunlaşma fazı.

Taşıyıcı keseler oluşur

1) Sürekli salgı pathway: membrantamiratı ya da sürekli salgılar2) Lizozom salgı pathway: protein sindirimi için enzimler3) Denentlenmiş pathway: hormon salınımı, nöron salgıları, sindirim enzimi (pankreas gibi) salınımı.

sisterna

LİZOZOM (1955) (1974 Nobel! / Christian de Duve)Memeli alyuvarları hariç tüm ökaryotlarda bulunan, tek katlı zarla çevrili ,yuvarlak ve çapları 0,2-0,8 mikron arasında değişen organellerdir. Görevlerisitoplazma içi sindirimi gerçekleştirmek olan bu organeller içerdikleri hidrolitikenzimler ile bunu gerçekleştirirler. Akyuvar ve makrofajlarda bolca bulunurlar.

6

6

26.12.2015

4

7

PrimerSekonder

Artık cisimler

Asit fosfatazRibonükleaz, deoksiribonükleaz,proteaz, sülfataz,Lipaz,Glikozidaz,FosfolipazBeta-glukonidaz

Zimogen granülüAsidik pH, proton pompasıH iyonu organel içine alınır.

8

PEROKSİZOM (1967) (Christian de Duve)• 0.3-0.5 mikron çapında ve tek kat zar ile çevrili organellerdir.• Böbrek ve karaciğer hücrelerinde izlenen, mitokondri gibi oksijen kullanan organeldir. Ancak ATP sentezi yapmazlar .• Peroksizomun esas görevi spesifik organik substratlarıokside etmektir. Hidrojen peroksit ve tehlikeli diğer peroksit bileşikleri, katalaz ve peroksidaz gibi enzimleri içeren bu organelde parçalanır ve böylece verecekleri zararlı etki ortadan kaldırılır.• Peroksizom ayrıca ilaçların ve bazı toksik moleküllerin karaciğer ve böbrekte yıkımından da sorumludur. • Etil alkol kullanan kişilerde alınan alkolün yarısı asetaldehite peroksizomlarda çevrilmektedir. • Uzun zincirli yağ asidleri mitokondri iç zarından taşınamazlar. Peroksizomlar bu nedenle uzun zincirli (18 Karbondan uzun) yağ asidlerinin okside edilip daha küçük fragmanlara parçalanmasını sağlar. • Peroksizomal enzimler stoplazmadaki serbest ribozomlar tarafından sentezlenirler.

Glioksizom adı verilen özelleşmiş peroksizomlar, bitki tohumlarının yağ depolayan dokularında yer alır.Bu organelyağ asitlerini şekere dönüştürmek için gereken başlangıç enzimlerinin içerir.Filizlenmekte olan tohum, oluşan bu şekeri enerji ve karbon kaynağı olarak kullanır. Böylece filizlenmekte olan bitki , fotosentez ,ile kendi üretene kadar, bu depoyu kullanır.

6. Hafta son

26.12.2015

5

ZARSIZ ORGANELLER RİBOZOM VE SENTROZOM.RİBOZOM

Granüllü EndoplazmikRetikulum’un dış zar yüzeyinde, çekirdek dış zarı yüzeyinde ve sitoplazmada serbest halde bulunabilirler. Protein ve rRNA’dan oluşmuşlardır. Biri büyük diğeri küçük olan iki alt birimden meydana gelmişlerdir. mRNA’dan Protein sentezinde görev alırlar.

6

9

10

BÜYÜK ALT BİRİMPROKARYOT ÖKARYOT

50 S 60 S23 S, 5 S 28 S, 5.8 S, 5 S

34 PROTEİN 45 PROTEİN

KÜÇÜK ALT BİRİMPROKARYOT ÖKARYOT

30 S 40 S16 S 18 S

21 PROTEİN 30 PROTEİN

RİBOZOMPROKARYOT ÖKARYOT

70 S 80 S

26.12.2015

6

11

A(Amino Açil)

mRNAbağlanma bölgesi

Mg ve K iyonlarının katkısı

P(Peptidil)

E(Exit)

12

RİBOZOMLARIN OLUŞTURULMASINÜKLEOLUS External transcribed spacerUç transkripsiyon alanları

Internal transcribed spacerAra transkripsiyon alanları

26.12.2015

7

13

14

TRANSKRİPSİYON:

DNA'yı oluşturan nükleotitdizisinin RNApolimeraz enzimi tarafındanbir mRNA dizisi olarakkopyalanması sürecidir.Başka bir deyişle, DNA'danRNA'ya genetik bilgininaktarımıdır.

ÖKARYOTLARDA ÇEKİRDEKTE….

26.12.2015

8

15

• BAŞLAMA: Ökaryotlardaki TATA kutusuna önce TATA Bağlanma Proteini (TBP)bağlanır. Bu başlama kompleksi, RNA polimerazı promotöre bağlanmasına sebepolur ve polimerazın kalıp zincir üzerinden transkripsiyon sürecini başlatmasınısağlar.

16

• UZAMA: Upolimeraz DNA’yı açarak ilerler, yeni uzayan RNA zincirini 5’ 3’ yönündeuzatır. RNA zincirinin 3' ucuna nükleotitler eklenir. Yani, gelen nükleotidin5' fosfat grubu ile RNA zincirindeki 3' hidroksil grubu arasında bir fosfodiester bağıoluşur.

Rna polimeraz : 5’3’5’

26.12.2015

9

17

• SONLANMA: RNA polimeraz bir sonlanma sinyaline rastlayınca RNA sentezi sonaerer. Prokaryotik genlerde iki tip sonlanma vardır: "rho" adı verilen sonlanmaproteininin gerekli olup olmadığına göre, rho'ya bağlı ve rho'dan bağımsız sonlanma.Bunların sinyalleri farklıdır. Rho'dan bağımsız sonlanmada sık G/C nükleotitli birbölgeyi izleyen sık A/T'li bir bölge bulunur. G/C'li kısım RNA'ya yazılınca, oradakinükleotitler firkete görünümlü bir şekil alırlar ve bu RNA polimerazı yavaşlatır. Bunuizleyen sık A/T'li kısımda ise polimeraz duraklar ve DNA'dan kopar.

18

ÖKARYOTLARDA SİTOPLAZMADA….TRANSLASYON: Translasyon,transkripsiyon sonucu oluşanmRNA'lardaki koda uygun olarakribozomlarda gerçekleştirilen amino asitzinciri veya polipeptit sentezi sürecidir,daha sonra üretilen amino asit zinciri veyapolipeptit uygun bir şekilde katlanarak etkinbir protein haline gelmektedir. Translasyon,protein biyosentezinin ilk aşamasıdır.mRNA, kromozomlardan aldığı genetikbilgiyi ribonükleotid diziliminde kodlanmışolarak ribozomlara taşır. Ribonükleotitler,kodon olarak adlandırılan nükleotid üçlüleridizisi olarak "okunur". Her üçlü, belirli biramino asidin kodlanmasını sağlar.

Ribozomda tRNA molekülleri için üç bağlanma yeri vardır: A ('aminoasil'), P ('peptidil') ve E (İngilizce'exit', yani "çıkış") konumları. Translasyon sırasında A konumuna, o anda bulunan kodon tarafındanbelirlenen şekilde, bir aminoasil-tRNA bağlanır. Bu kodon büyümekte olan peptit zincirinebağlanacak olan bir sonraki amino asidi belirler. A konumu ancak P konumuna ilk aminoasil-tRNAbağlandıktan sonra çalışır. Birden çok amino asidin bir zincir halinde birbirine bağlı olduğu birpeptidil-tRNA molekülü, P konumunda bulunan kodona bağlıdır. Aminoasil tRNA'ya ilk bağlanan yer,P konumudur. P oknumunda bulunan bu tRNA sentezlenmiş olan amino asit zincirini taşır. Ekonumunda ise, ribozomu terk etmek üzere olan boş tRNA yer alır.

26.12.2015

10

ZARSIZ ORGANELLER RİBOZOM VE SENTROZOM.SENTROZOM

Hayvan hücrelerinde bulunan sentriyoller Yüksek organizasyonlu bitki hücrelerinde , olgun sinir, kas ve yumurta hücrelerinde bulunmaz. Hücre bölünmesinde görevlidirler

19

20

0,2µm

0,5µm

12

3

456

7

8

9A B C

γ tubulin

26.12.2015

11

21

prosentriyol

HÜCRE DÖNGÜSÜ:HÜCRE BÖLÜNMESİ ÜREME, BÜYÜME VE TAMİRDE GÖREVLİDİR.

• Hücre bölünmesi, tek hücrelicanlıların çoğalması, çok hücrelicanlıların büyümesi, erkek ve dişieşey hücrelerinin meydanagelmesi için gerekli biyolojikolaydır. Bir hücreninbölünebilmesi için belirli birbüyüklüğe ulaşması ve nükleikasitlere sahip olmasıgerekmektedir.• Amitoz (Amitozis), Mitoz(Mitozis), Mayoz (Meiosis) olmaküzere üç farklı tip bölünme vardır.

6

22

26.12.2015

12

23

PROKARYOTLAR: binary fission

24

ÖKARYOTLAR: amitoz

Saccharomyces cerevisiae

26.12.2015

13

25

İNTERFAZ EVRESİG1 (gap 1): Hücre, bölünmeye hazırlanır (sentez yapılır); hacmi artar, DNA sentezi için ön hazırlık… ATP sentezi, organel sayısı ve protein sentezi artarS : Sentez aşaması. DNA sentezi (eşlemesi) yapılır.G2 (gap 2): Sentez ve mitoz arası aşama. Hücre hacimsel büyümeye devam eder.MİTOTİK EVREM: Mitoz, sitokinez.

ÖKARYOTLAR: mitoz

Hızlı çoğalan bir insan hücresinde hücre döngüsü 24 saattetamamlanırken embriyo hücresinde 30 dakikadan az, mayahücresinde 90 dakika, bakteri hücresinde 20 dakika gibi kısa süredetamamlanabilir.

26

İnterfazda eşlenmiş durumdaki kromatinler

kısalıp kalınlaşarak kromozoma dönüşürler.

Sentromerlerbelirginleşir.

İnterfazdakromatinler ve

sentriyollereşlerini

oluştururlar.

Çekirdek zarı, çekirdekçik eriyerek tamamen kaybolur.

Kromozomlar sitoplazmaya dağılır

ve ile ekvatoral bölgeye hareket

etmeye başlarlar. iğ iplikleri uzamaya

devam eder.

Kardeş kromotitlerekvatoral düzlemde

dizilirler ve sentrozomlar

interfazdaoluşturmuş olduğu iğ

ipliklerini kromozomlara doğru göndermeye başlar.

İğ iplikleri kardeş kromatitlere tutunur. Kromozomların en

net görüldüğü safhadır.

26.12.2015

14

27

• Kinetokor mikrotübülleri: Kromozomların kinetokorlarına bağlanırlar. • Polar mikrotübülleri: Sentrozomlardan çıkıp hücrenin ortasında karşılıklı duran mikrotübüller. Kromozom hareketinde görevli değiller. Hücreyi gergin tutma görevi var.• Yıldızsı mikrotübüller: Sentrozomlardan çıkıp zara yönelimliler. Kutupları birbirinden ayrıma görevliler.

28

Kromozomlardaki sentromerlerin aynı anda ikiye

bölünmesiyle kardeş kromatitler tam olarak

birbirinden ayrılır. Kardeş kromatitler sentromerleriyle iğ

ipliklerine tutunarak zıt kutuplara doğru harekete

geçer. Anafaz evresi kardeş kromatitlerin zıt kutuplara ulaşmasıyla tamamlanır.

Profaz evresinde eriyen çekirdek zarı, çekirdekçik

ve organeller yeniden oluşmaya

başlar.Kutuplara çekilen kromatitler çekirdek

zarının içine girerler.Kısaca bu evrede Profazda olan her şeyin

tam tersi olur.Bu evreden sonra sitoplazma

bölünmesi gerçekleşir.

Çekirdekbölünmesi gerçekleştikten sonra hayvan hücreleri ortadan boğumlanarak, bitki ve diğer çeperli ökaryotik hücreler ise orta lamel (ara lamel) ile bölünerek iki yeni hücre oluşturur.

26.12.2015

15

29

Hayvan hücresindeki sitoplazmabölünmesi: Hücrenin ekvator bölgesindedıştan içe doğru meydana gelen birboğumlanma ile başlar. Bu boğumlanmasitoplazmayı ikiye ayırıncaya kadardevam eder. Yeni hücreler eşit veya eşitolmayan büyüklüktedir. Fakat genetikmateryal bakımından her iki hücre deaynı genetik yapıya sahip, kromozomsayıları eşittir.

Bitki hücresindeki sitoplazma bölünmesi:Bitki hücresinde hücre çeperi bulunduğundanboğumlanma görülmez. Hücrenin ortasında ortalamel (ara lamel) denilen ara plak oluşumubaşlar. Orta lamel hücrenin çeperine ulaşıncayakadar büyür ve kalınlaşır. Böylece sitoplazmaiçindeki yapılar hemen hemen eşit olacakşekilde ikiye ayrılır. Zamanla orta lamel iki yavruhücrenin faaliyeti sonunda normal hücre çeperihalini alır. Sitoplazmanın da bölünmesiyle aynıgenetik bilgiye sahip iki yavru hücre oluşur.

30

Kromatinin kısalıp kalınlaşmaya başlaması ile başlar. Bu evre sınırları kesin olmayan 5 evreye ayrılıp incelenir. Bu evreler;

Profaz I

Leptoten: Kromozomların mikroskopla seçilebildikleri andan itibaren başlar. DNA replike olur, İki eş kromatit birbirine sarılı halde bulunur. Ayrıca kromatinler üzerinde kromomer denilen ve koyu boyanan bölgeler fark edilir. Nükleus zarı mevcut.Zigoten: DNA kısalmaya başlar. Biri anneden diğeri babadan gelen ve birbirlerine benzeyen homolog kromozomlar yan yana gelerek eşleşmeye başlarlar. Bu eşleşme bir uçtan diğer uca doğru devam eder. Bu evrede her biri iki kromatit taşıyan iki kromozomun yan yana durmasıyla sanki canlı n sayıda kromozom taşıyormuş gibi görülür. Görülen bu yapıya tetrat denir.Pakiten: Homolog kromozomların eşleşmesi tamamlanır ancak kromozomlar kısalmaya devam eder. Ayrıca bu evrede mitozdan farklı olarak tetratlar arasında genetik madde alışverişi olur. Buna krossing-over denir. Bu olay homolog kromozomların birbiri üzerine çakışan (kiyazma "chiasma") kısmında gerçekleşir. En uzun evre.

Interfaz I

26.12.2015

16

31

Kromatinin kısalıp kalınlaşmaya başlaması ile başlar. Bu evre sınırları kesin olmayan 5 evreye ayrılıp incelenir. Bu evreler;

Profaz I Diploten: Kromozomların sentromerleri ayrılmamıştır. Dört kromatitiçin iki sentromer vardır. Tetrat'taki homolog kromozomlar birbirinden ayrılmaya başlar. Ancak kiyazma bölgelerinde ayrılma olmaz ve kiyazmalar uca doğru kaymaya başlar.Diakinez: Kromozomlar son halini alır. Çekirdekçik kaybolur. Çekirdek zarı parçalanır.

Prometafaz I Çekirdek zarı, çekirdekçik

eriyerek tamamen kaybolur. Kromozomlar sitoplazmaya

dağılır ve ile ekvatoral bölgeye hareket etmeye başlarlar. iğ

iplikleri uzamaya devam eder.

32

Tetratları oluşturan homolog kromozomlar

karşılıklı olarak hücrenin ekvatoral düzlemine dizilir.Homolog kromozom çiftleri hücrenin ekvator düzlemine

rastgele dizilir.

Metafaz I

Homolog kromozomlar

birbirinden ayrılarak zıt kutuplara ilerler. Kromozom sayısı

yarıya inmiştir. Korssing-overgerçekleşmiş

olduğundan genler yeniden organize

olmuşlardır.

Anafaz I Telofaz I

Hücrenin iki kutbunda bulunan kromozomlar uzayıp incelmeye başlar. Etraflarında çekirdek zarı oluşur. Sitoplazmanın boğumlanması ve bölünmesiyle da haploid sayıda kromozoma sahip iki yavru hücre oluşur

26.12.2015

17

33

İnterkinez Profaz II

Birinci bölünmenin telofazıile ikinci bölünme arasında bir dinlenme devresi olmadan çekirdek zarı parçalanır. Birinci iğ iplikçiklerinin doğrultusuna dik yeni iğ iplikçikleri oluşur.

Metafaz II

Her yavru hücrenin haploid (n) kromozomu ekvatoral düzlem üzerinde dizilir.

34

Anafaz II

Kromatidlerkutuplara çekilmeye başlar.

Telofaz II

Kromatinler oluşmaya başlar. Çekirdek zarları oluşur sitoplazma bölünür. Böylece bir hücreden 4 tane haploidhücre meydana gelir

Sitokinez

26.12.2015

18

35

Sekonderspermatosit

Sekonderoosit

Kutup hücresi

Ootid

Kutup hücreleri8. Hafta son

36

HÜCRE ZARININ MODİFİKASYONLARI

• Mikrovilluslar• StereosillerMajör fonksiyonu;yüzey artırımı, absorbsiyon ve transportu kolaylaştırmaktır.

Apikal, lateral, bazal bölge.

• Siller• KamçıHücreye hareketlilik kazandır

Apikal:

26.12.2015

19

37

Mikrovillus (çoğul=Mikrovili)• Hücrenin üst yüzeyinde bulunan parmaksı uzantılardır.• 0,5 µm çap, 1-2 µm uzunluğunda silindirik yapılar.• Hücre yüzeyini genişletmek. Barsak ve böbrek epitelinde1mm2 de 3000-4000 adet…

38

Çizgi kenar

Fırça kenar

26.12.2015

20

39

Miyozin II, spectrin ve tropomiyozin

~30 adet

Plazma membranına bağlantı

Aktinler arası bağlantı

40

Stereosiller• Mikrovilusa benzerler. • Şekilleri farklı, düzensiz boyutlular.• Hareketsizler.• Aktin filamentleri.•

26.12.2015

21

41

Siller• Hücre hareketi ya da mukus hareketi için görevliler.• 7-10 µm uzunluğunda, 0,2 µm çapındalar. • Sayıları 300e varabilir.• Hücreden çıktığı yerin altındaki bazal cisimcikten (kinetozom) köken alırlar.

42

A BC Kinetozomda 9 mikrotübül tripleti

Silde 9 çift mikrotübül ve 2 adet merkezi mikrotübülAksonem’i oluşturur.C altbirimi kaybolmuş.A yuvarlak, B yarımay şeklinde.A 13 tubulin, B 10 tubulinA’dan bir çift kol çıkar. Dinein’den oluşur.Çevresel miktotübüller Neksin ile birbirine bağlanır.

26.12.2015

22

43

Kamçı

Flagellin

44

26.12.2015

23

45

HÜCRELER ARASI BAĞLANTILAR1-Hücrelerin birbirleriyle kaynaşmasını sağlayan bağlantılara) Sıkı bağlantı (Zonula occludens) (tight junctions) (Omurgalılarda)b) Bölmeli bağlantı (Omurgasızlarda)2- Hücrelerin birbirleriyle kenetlenmesini sağlayan bağlantılara) Aktin filamentlerin tutunma yerine görei) Hücre-hücre bağlantıları (Kemer bağlantı) (Zonula adherens)ii) Hücre-matriks bağlantıları (Fokal bağlantı) (hücre-bazal lamina)b) Ara filamentlerin tutunma yerine görei) Hücre-hücre bağlantıları (Desmozomlar) (Makula adherens)ii) Hücre-matriks bağlantıları (Hemidesmozomlar)3- Hücreler arası iletişimi sağlayan bağlantılara) Geçit bölgeleri (Neksuslar) (Gap junctions)b) Kimyasal sinapslarc) Plazmodesma (Bitkilerde)

46

Sıkı bağlantı Kemer bağlantıDesmozomlar

Neksuslar

26.12.2015

24

47

1-Hücrelerin birbirleriyle kaynaşmasını sağlayan bağlantılara) Sıkı bağlantı (Zonula occludens) (tight junctions) Epitel hücrelerin yan yüzlerinin en üst kısmındakibağlaşmadır. Hücrelerin yan yüz zarlarının dış yüzlerikaynaşmıştır. Hücreler arası aralık yoktur. Sıkıbağlantıların iki işlevi vardır:1- Zar proteinlerinin apikalden bazolateral bölüme hareketini önler 2- Suda çözünen moleküllerin hücreler arasından geçişini önler3 transmembran proteini rol oynar.Occludin, Claudin ve bağlantı yapıştırma molekülü (JAM)

48

2- Hücrelerin birbirleriyle kenetlenmesini sağlayan bağlantılara) Aktin filamentlerin tutunma yerine görei) Hücre-hücre bağlantıları (Kemer bağlantı)(Zonula adherens)Sıkı bağlantıların hemen bazalinde yerleşmişbağlaşmalardır. Sıkı bağlantılar gibi hücreyiçevrelerler. Hücre zarlarını birbirine bağlamaklakalmaz, aynı zamanda da transmembran bağlayıcıproteinler aracılığıyla iki hücrenin iskeletini bağlarZonula adherensin yapısında, (transmembran)adezyon molekülü olan E – kadherin . E –kadherinin bir ucu, sitoplazmik tarafta katenindenilen bir başka moleküle bağlanır. Kadherinlekatenin arasındaki bu bağlantı neticesindemeydana gelen kompleks, daha sonra vinküline vealfa aktinine bağlanır ve bu bağlantı, kadherinmoleküllerinin hücre iskeletinin yapısında bulunanaktin filamentleriyle olan etkileşimi için gereklidir.

26.12.2015

25

49

2- Hücrelerin birbirleriyle kenetlenmesini sağlayan bağlantılara) Aktin filamentlerin tutunma yerine görei) Hücre-hücre bağlantıları (Kemer bağlantı)(Zonula adherens)E – kadherin moleküllerinin hücre dışınauzanan kısımları ise, ya kalsiyum iyonlarıyla veyahücre dışı bölgede yer alan diğer ek bağlantıproteinleriyle temastadır. Dolayısıyla zonulaadherensin biçimsel ve işlevsel bütünlüğü,kalsiyumun varlığına bağlıdır. Kalsiyumun ortamdanuzaklaştırılması, E – kadherin moleküllerininayrışmasına ve komşu hücreler arasındakibağlantının da kesilmesine yol açar. Adheren(tutturucu, yapıştırıcı) bağlantılar epitelhücrelerinde, fibroblastlarda, kalp kasıhücrelerindeki interkalar disklerde ve düz kashücrelerinin arasında bulunur

50

2- Hücrelerin birbirleriyle kenetlenmesini sağlayan bağlantılarb) Ara filamentlerin tutunma yerine görei) Hücre-hücre bağlantıları (Desmozomlar) (Makula adherens)İlk iki bağlantıdan geride hücrenin altbölümüne yakın bulunurlar. İki komşu hücreyibirer yarımı karşılıklı yüzeylerde yer alandüğmecik biçimindeki oluşumlarla birbirinetutundururlar. Her yarım desmozomdan çıkantonofilamanlar karşılıklı hücrelerinsitoplazmaları içine doğru yayılırlar.

26.12.2015

26

51Transmembran proteinidesmoglein and desmocollin

52

2- Hücrelerin birbirleriyle kenetlenmesini sağlayan bağlantılarb) Ara filamentlerin tutunma yerine göreii) Hücre-matriks bağlantıları (Hemidesmozomlar)

Desmozomların birer yarımlarınasahiptirler. Hemidesmozomlar hemhücre iskeletinin bazaldeki tutunmayerleri olarak görev yaparlar, hem debazal yüzde hücre membranının altakibazal laminaya bağlanmalarınısağlarlar. Transmembran bağlayıcıproteinlerin sitoplazmik kısmı, plağabağlanır. İntegrinler,hemidesmozomların transmembranbağlayıcı proteinleridir .

26.12.2015

27

53

3- Hücreler arası iletişimi sağlayan bağlantılara) Geçit bölgeleri (Neksuslar) (Gap junctions)Desmozomlarda olduğugibi, odaklar halinde olan gapjunction’lar komşu hücrelerinmembranları, aralarında sadece2-4 nm’lik bir aralık bırakacakşekilde birbirine yaklaşırlar. Gapjunction’ların geçirgenlikderecesini Ca iyonları ayarlar.Düz kaslardaki ve kalp kasındakioluklu bağlantılar, genellikle“neksus” olarak adlandırılır.Küçük, suda eriyebilirmaddelerin geçişine izin verirler.6 tane Konneksin monomeri 1Konnekson’u oluşturur.

54

3- Hücreler arası iletişimi sağlayan bağlantılarb) Kimyasal sinapslar

26.12.2015

28

55

3- Hücreler arası iletişimi sağlayan bağlantılarc) Plazmodesma

9. Hafta son

56

Epitel Hücrelerinin Alt Yüz ÖzellikleriBazal KatlanmalarEpitel hücrelerinin bazal yüzeylerinde 3 önemliyapı dikkati çeker. Bunlar plazma membrankatlantıları, bazal lamina ve hücre zarını bazallaminaya tutturan hemidesmosomlardır.

Bazal katlantıların görevi hücre zarı alanını genişleterek su ve elektrolitlerin epitelden daha çabuk geri emilmesini sağlamaktır.

26.12.2015

29

57

Hücredışı madde (Ekstraselüler matriks, ECM)Ekstraselüler matriks; hücreler arasını dolduran, çeşitliprotein ve polisakkaritlerden oluşmuş hücrelerin bulunduğuortamdır.Dokulara destek sağlayan, hücrelerin şekil vefonksiyonunda, gelişiminde, çoğalmasında canlılığınısürdürmesinde ve göçünde görev yapmaktadır. Hücrelerindokuları oluşturmasında görev yapmaktadır.ECM’nin fiziksel yapısı hücreden hücreye değişir.

KemiktesertKıkırdak ve bağ dokuda yumşakKandasıvıdır.

58

Hücredışı madde (Ekstraselüler matriks, ECM)1) Glikozaminoglikanlar(GAG)

2)Fibröz proteinlerKollajenElastinFibronektinLaminin vb.

26.12.2015

30

59

GAG lar proteinlerle birleşerek proteoglikanları oluştururlar. içerdikleri şekerlere,şekerler arasındaki bağlantı tipine göre, sülfat gruplarının sayısına ve sülfatgruplarının lokalizasyonuna göre4 gruba ayrılır.1. Hyaluronon: sülfat grubu yoktur. Dokularda sıkıştırıcı kuvvetlere karşı direnç rolüvardır. Embriyonik gelişim sırasında da hücreler arası alanı doldurur.2. Kondroitin sülfat ve dermatan sülfat3. Heperan sülfat ve heparin4. Keratan sülfathidrate bir jel ortamı oluştururlar.Besinlerin, artık maddelerin ve sinyal moleküllerin hızlı difizyonunusağlayarak yapısal destek olarak görev yaparlar.

GAG’lar

60

Fibröz ProteinlerBağ dokuda yer alan glikozaminglikanlar ve proteoglikanlar su ile karışmış halde jelbenzeri yapılarken fibröz proteinler bunun içine gömülmüş yapıdaki proteinyapılardır. Bunlar Kollajen, Elastin, Fibronektin, Laminin’dir.Kollajen: üç adet alfa zinciri sarmal yaparak oluşturur.

26.12.2015

31

61

Ehler-Danlos sendromu

Kırılgan deriye sahip olma, kolaycadoku zedelenmesi ve yaralarıniyileşmesinde gecikme ile eklemlerinnormalden fazla gevşek olması gibi ortaközellikleri olan, kalıtımsal bir hastalıktır.

Edward Ehlers ve Alexandre Danlosisimli alman ve fransız dermatologların 1901ve 1908'de yaptıkları keşifler ve araştırmalarsonucunda bu hastalığa isimleri verilmiştir.Bilinen 7 genetik tipi vardır.

62

Bazal laminaEpitel hücrelerinin altında, ya düz kas,iskelet kası, kalp kası gibihücrelerin etrafını kuşatan ya da böbrek glomerulusu ve akciğeralveolleri gibi bölgelerde iki hücre tabakası arasında yer alan esnek,ince yapılı ekstraselüler matriksin özelleşmiş şeklidir. Bulunanmoleküller tip lV kollajen,laminin,fibronektin,perlekan,tenaskin veproteoglikanlar vardır.

1) Lamina lucida (lamina rara)2) Lamina densa

• Filtre görevi• Hücre polaritesinin (kutupluluğu) belirleme• Hücre metabolizmasını etkiler• Hücre göçünde etkili

26.12.2015

32

63

Hücrelerin birbirine ve matrikse yapışmasını sağlayan moleküller[hücre yapışma (adezyon) molekülleri]

Ca2+ bağımlı olanlar• Cadherin (diğer hücre ile bağlantı)• SelektinCa2+ bağımlı olmayanlar• İntegrin (ekstraselüler ortamla bağlantı)• N-CAM(nöral cell adhesion molecule) • NCAM (nöral-cell adhesion molecule)• I-CAM-1 ve I-CAM-2 (intercellular CAM)• VCAM

Adezyon molekülleri, hücrelerin özgül olarak dokularayönlenmelerinde, birbirlerini tanımalarında, embriyogenez, hücrebüyümesi, hücre farklılaması ve inflamasyon gibi olgularındüzenlenmesinde görev alırlar(

64

Cadherin (diğer hücre ile bağlantı)

Tümör oluşumunda, kaderinlerin azaldığı belirlenmitir. Tümör hücrelerinin düzensiz davranışı nedeniyle hücre-hücre ilişkisi tümörlerde bozulmuştur. Cadherinlerin ve/veya Cateninlerinortadan kalkması metastaza neden olur.

26.12.2015

33

65

Selektin (diğer hücre ile bağlantı)Lökositlerin endotele yapışarak yuvarlanmasında rol alır. P-selektineksikliği olutuşrulan farede lökositler normal kan damarları üzerindeyuvarlanma yeteneğini yitirirken, inflamasyon alanında yuvarlanırlar.E-selektinden yoksun farede ise büyük bir değişim saptanmamasınarağmen, aynı anda E- ve P-selektin kaybı inflamatuvar alandakiyuvarlanma işleminin de kaybolmasına neden olur.

66

Dolaşımdaki lökositlerin damarendoteline tutunup yapıştıktan sonra,inflamatuvar reaksiyonun bulunduğualana göç etmelerinde rol alırlar.İntegrinler, hücre iskeletiniekstraselüler matrikse bağladığındantransmembran bağlayıcılar olarak daadlandırılırlar.

İntegrinler (ekstraselüler ortamla bağlantı)

Embriyolojik gelişim,hemostazis, trombosis, yaraiyileşmesi, immün veimmün-olmayan savunmamekanizmaları gibi birçokfizyolojik olayda hücre-hücre ve hücre-matriksadezyonuna katılırlar.10. Hafta son

26.12.2015

34

67

68

Asetoorsein / AsetokarmenAsetik asitSaf su Karmen ya da Orsein