taŞkÖmÜrÜ sektÖr raporu - taskomuru.gov.tr · i ĠÇĠndekĠler dÜnyada ve ÜlkemĠzde...

0

2016 TTK Sektör Raporu

TAŞKÖMÜRÜ SEKTÖR RAPORU TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU

i

ĠÇĠNDEKĠLER

DÜNYADA VE ÜLKEMĠZDE TAġKÖMÜRÜ 1

KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI 1

DÜNYADA TAġKÖMÜRÜ 3

Genel 3

Dünya TaĢkömürü Rezervleri 3

Dünya Kömür Üretimi 6

Dünya TaĢkömürü Tüketimi 10

Dünya TaĢkömürü Ticareti 13

Dünya‟ da TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı 17

Dünya‟ da TaĢkömürü Sektöründe Son Yıllardaki GeliĢmeler 19

TaĢkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar 21

TÜRKĠYE‟DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ 24

TaĢkömürü Rezervleri 24

TaĢkömürü Üretimi 26

Ülkemizin TaĢkömürü Tüketimi 27

Ülkemizde TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı 30

TaĢkömürü Fiyatları 34

TTK‟NIN SEKTÖR ĠÇĠNDEKĠ YERĠ 39

Üretim Yönünden 39

Tüketimi KarĢılama Açısından 39

TEġEBBÜSÜN YERLĠ VE ULUSLARARASI RAKĠPLERĠYLE KARġILAġTIRILMASI 42

Üretim 42

Maliyetler 42

1. SONUÇ 44

KAYNAK 47

ii

TABLOLAR DĠZĠNĠ

TABLO 1. ULUSLARARASI GENEL KÖMÜR SINIFLANDIRMASI .............................................................. 2

TABLO 2. GENEL SINIFLANDIRMADA YER ALAN KÖMÜRLERĠN TANITICI ÖZELLĠKLERĠ .............. 2

TABLO 3. DÜNYA GÖRÜNÜR KÖMÜR REZERVĠNĠN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI VE TÜKENME

ÖMÜRLERĠ (2014 SONU) ............................................................................................................................ 4

TABLO 4. KÖMÜR REZERVLERĠNĠN KALĠTESĠNE VE BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI(MĠLYON TON)

........................................................................................................................................................................ 5

TABLO 5. FOSĠL YAKITLARIN TÜKENME ÖMÜRLERĠ(YIL) ...................................................................... 6

TABLO 6. DÜNYA KÖMÜR ÜRETĠMĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (BĠN TON) ................................... 6

TABLO 7. ÜLKELERĠN TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMLERĠ (MĠLYON TON) ........................................................ 7

TABLO 8. KOKLAġABĠLĠR ÜRETĠMDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI (MĠLYON

TON) .............................................................................................................................................................. 8

TABLO 9. TERMAL TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI

(MĠLYON TON) ............................................................................................................................................ 9

TABLO 10. ÖNEMLĠ LĠNYĠT ÜRETĠCĠSĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI (MĠLYON TON) .......... 9

TABLO 11. TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE TÜKETĠM MĠKTARLARI (MĠLYON

TON) ............................................................................................................................................................ 10

TABLO 12. ÜLKELERĠN LĠNYĠT TÜKETĠMLERĠ (MĠLYON TON) ............................................................. 11

TABLO 13. DÜNYA KÖMÜR TÜKETĠMĠNĠN ÇEġĠTLERE GÖRE DAĞILIMI (MĠLYON TON) ............... 11

TABLO 14. ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠM BÖLGELERĠ VE ÜLKELERĠ (MTKE) ............................. 12

TABLO 15. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ ĠHRACATININ YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (MĠLYON TON) ........ 14

TABLO 16. DENĠZ YOLU ĠLE TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNĠN GELĠġĠMĠ ..................................................... 14

TABLO 17. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELERĠN ĠHRACAT MĠKTARLARI

(MĠLYON TON) .......................................................................................................................................... 16

TABLO 18. ÖNEMLĠ KÖMÜR ĠTHALATÇISI ÜLKELERĠN CĠNSLERE GÖRE KÖMÜR ĠTHALAT

MĠKTARLARI (MĠLYON TON) ................................................................................................................ 16

TABLO 19. DÜNYADA PCI KÖMÜRLERĠN MADEN ERGĠTME OCAKLARINDA KULLANIM

MĠKTARLARI(BĠN TON) .......................................................................................................................... 18

TABLO 20. TAġKÖMÜRÜ KULLANIMINDAKĠ DEĞĠġMELER ................................................................... 19

TABLO 21. HĠNDĠSTAN‟IN BAZI ÜLKELERDEKĠ KÖMÜR SAHALARINA YAPTIĞI YATIRIMLAR ... 20

TABLO 22. ENDONEZYA VE MOĞOLĠSTAN‟IN ĠHRACAT RAKAMLARI (MĠLYON TON) .................. 21

TABLO 23. CO2 EMĠSYONLARININ DÜNYADAKĠ DAĞILIMI (2013) ........................................................ 22

TABLO 24. OECD ÜLKELERĠNDE PETROL, DOĞAL GAZ VE KÖMÜRE BAĞLI CO2 EMĠSYONLARI 23

TABLO 25. TÜRKĠYE‟DEKĠ TAġKÖMÜRÜ REZERVLERĠ (TON) ............................................................... 24

TABLO 26. TTK TAġKÖMÜRLERĠNĠN KARAKTERĠSTĠK ÖZELLĠKLERĠ ................................................ 25

TABLO 27. 2000-2014 YILLARI HAVZA TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMĠ .............................................................. 27

TABLO 28. TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠM TÜKETĠM VE ĠTHALAT DENGESĠ (BĠN TON) .............. 28

TABLO 29. ÜLKEMĠZĠN KÖMÜR TÜKETĠM PROJEKSĠYONU (BĠN TON) .............................................. 30

TABLO 30. SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠ (X 1.000 TON) .................................... 31

TABLO 31. ÇĠMENTO SEKTÖRÜNDE KULLANILAN YAKITLARIN MĠKTARI....................................... 31

TABLO 32. 2014 YILI ELEKTRĠK ÜRETĠMĠ VE KURULU GÜÇ KAPASĠTELERĠ ..................................... 32

TABLO 33. EPDK‟DAN ALINAN ENERJĠ ÜRETĠM LĠSANS DURUMU ...................................................... 34

TABLO 34. 2015 YILI ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ SEVKĠYAT LĠMANLARINDAKĠ BUHAR KÖMÜRÜ

FĠYATLARI ($) ........................................................................................................................................... 35

TABLO 35. 2015 YILI ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ SEVKĠYAT LĠMANLARINDAKĠ KOKLAġABĠLĠR

KÖMÜR FĠYATLARI ($) ........................................................................................................................... 35

TABLO 36. JAPONYA TAġKÖMÜRÜ ĠTHALAT FĠYATLARININ YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ .............. 36

TABLO 37. TTK DEMĠR-ÇELĠK SEKTÖRÜ ORTALAMA SATIġ FĠYATLARI ........................................... 37

TABLO 38. TÜRKĠYE‟NĠN TAġKÖMÜRÜ ĠTHALAT FĠYATLARI (US$/TCE) ........................................... 37

TABLO 39. GLOBAL PĠYASA ORTALAMA KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR FĠYAT TAHMĠNLERĠ ............... 38

iii

TABLO 40. GLOBAL PĠYASA ORTALAMA BUHAR KÖMÜRÜ FĠYAT TAHMĠNLERĠ............................ 38

TABLO 41. 2008-2015 YILLARI SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE SATIġLAR ..................................................... 40

TABLO 42. KARDEMĠR VE ERDEMĠR‟E YAPILAN KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ SATIġLARI ........ 41

TABLO 43. DÜNYANIN BÜYÜK TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠCĠ ġĠRKETLERĠ VE ÜRETĠM

MĠKTARLARI(MT) .................................................................................................................................... 42

TABLO 44. 2010-2015 YILLARI TĠCARĠ MALĠYETLER (BĠN TL) ............................................................... 43

ġEKĠLLER DĠZĠNĠ

ġEKĠL 1. DÜNYA KÖMÜR REZERVLERĠNĠN BÖLGELER ĠTĠBARĠ ĠLE DAĞILIMI .................................. 5

ġEKĠL 2. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠNĠN BÖLGELER ĠTĠBARĠYLE DAĞILIMI (MTKE) ........... 12

ġEKĠL 3. DÜNYA KÖMÜR TÜKETĠM PROJEKSĠYONU (KATRĠLYON BTU) .......................................... 13

ġEKĠL 4. 2013 DÜNYA DENĠZYOLUYLA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠ .......................................................... 15

ġEKĠL 5. ELEKTRĠK ÜRETĠMLERĠNDE KÖMÜRE DAYALI ÜLKELER VE KÖMÜRÜN PAYLARI ...... 18

ġEKĠL 6. KOKLAġMA ÖZELLĠKLERĠNE GÖRE HAVZA REZERVLERĠ .................................................... 25

ġEKĠL 7. 1942-2014 YILLARI TTK VE ÖZEL SEKTÖR ÜRETĠMLERĠ ........................................................ 26

ġEKĠL 8. 2013 YILI TÜRKĠYE KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ ĠTHALATI* ............................................. 29

ġEKĠL 9. 2013 YILINDA TÜRKĠYE‟NĠN BUHAR KÖMÜRÜ ĠTHALATI YAPTIĞI ÜLKELER* ............... 29

ġEKĠL 10. TÜRKĠYE‟DE BĠRĠNCĠL ENERJĠ ARZINDA KULLANILAN YAKITLARIN % DAĞILIMI ..... 32

ġEKĠL 11. ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KURULU GÜÇ .................................................................................... 33

ġEKĠL 12. ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KAYNAKLARIN KULLANIMI ......................................................... 33

ġEKĠL 13. YILLARA GÖRE KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR FĠYATLARINDAKĠ DEĞĠġĠM (ORTA UÇUCU) 36

ġEKĠL 14. TTK SEKTÖREL TAġKÖMÜRÜ SATIġLARI ................................................................................ 40

iv

SĠMGELER ve KISALTMALAR

TTK Türkiye TaĢkömürü Kurumu

BP British Petroleum

CIF Maliyet, Sigorta and Nakliye

ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

IEA Uluslararası Enerji Ajansı

TÜİK Türkiye Ġstatistik Kurumu

BMİDÇS BirleĢmiĢ Milletler; Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesi

R/P Rezerv/Üretim Oranı (yıl)

USD ABD Doları

MTKE Milyon Ton Kömür EĢdeğeri

TTK Sektör Raporu

1

DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE TAŞKÖMÜRÜ

KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI

Kömür; çoğunlukla karbon, hidrojen ve oksijenden oluĢan az miktarda kükürt ve nitro-

jen içeren, kimyasal ve fiziksel olarak farklı yapıya sahip maden ve kayaçtır. Diğer içerikleri

ise kül teĢkil eden inorganik bileĢikler ve mineral maddelerdir. Bazı kömürler ısıtılınca ergir

ve plastik hale gelirler. ĠĢlemler sonucunda katran, likör ve çeĢitli gazlar elde edilebilmekte-

dir.

KömürleĢme süreci ve yataklanma, nem içeriği, kül ve uçucu madde içeriği, sabit kar-

bon miktarı, kükürt ve mineral madde içeriklerinin yanı sıra jeolojik, petrografik, fiziksel,

kimyasal ve termik özellikler yönünden kömürler çok çeĢitlilik gösterirler. Bu durum birçok

ülkede kömürlerin birbirine benzer özellikler ve yakın değerler temelinde sınıflandırılmasını

zorunlu kılmıĢtır.

Kömür üretimi, kullanımı ve teknolojisinde ileri ülkeler öncelikle kendi kömürlerinin

özelliklerine göre bir sınıflama yaptıkları gibi uluslararası genel bir sınıflama için ortak stan-

dartlar da geliĢtirmiĢlerdir. DeğiĢik tipte kömürlerin kullanım amaçlarına göre uluslararası

sınıflandırılmasında; ilk olarak 1957 yılında çeĢitli ülkelerden üyelerin oluĢturduğu Uluslara-

rası Kömür Kurulunca birçok ülkeden temin edilen numuneler üzerinde yapılan çalıĢmalar,

Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) tarafından da desteklenerek genel bir sınıflama yapıl-

mıĢtır. Bu sınıflamada; kalorifik değer, uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, koklaĢma

ve kekleĢme özellikleri temel alınarak sert (taĢkömürü) ve kahverengi (alt-bitümlü ve linyit)

kömürler olarak iki ayrı sınıfa ayrılmıĢtır:

1- Sert Kömürler (Taşkömürü-Hard Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg (5700

kcal/kg) üzerinde kalorifik değere haiz olan kömürdür. Uçucu madde içeriği, kalorifik değer

ve koklaĢma özelliklerine göre alt sınıflara ayrılır.

2- Kahverengi kömürler (Brown Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg (5700

kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür. Toplam nem içeriği ve kalorifik değere

göre alt sınıflara ayrılırlar

Kömür üretimi ve ticaretinde IEA/OECD tarafından bu iki kategori kullanılmaktadır.

IEA/OECD kömür istatistiklerinde 1978 yılından itibaren kömür pazar analizleri ve tahminle-

rinde bu iki kategori alt sınıflara bölünmektedir.

Taşkömürü:

- Koklaşabilir Kömür: Yüksek fırınlarda kullanılabilir kalitede koklaĢma özelliğine

sahiptir. Metalürjik kömür olarak da adlandırılır.

- Diğer bitümlü kömürler ve antrasit: KoklaĢabilir kömür olarak sınıflandırılmayan

taĢ kömürdür. Buhar kömürü (steam coal) olarak da adlandırılır. ġlam, mikst ve düĢük kalite-

de diğer ürünler de bu sınıfa dâhildir.

1 IEA/OECD COAL INFORMATİON REPORT, 1983 (DPT 2001, VIII. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI KÖMÜR ÖİK RAPORU’NDAN

ALINMIŞTIR.

TTK Sektör Raporu

2

Kahverengi kömürler (Brown Coal):

- Yarı bitümlü kömür 17-24 MJ/kg (4.165-5.700 kcal/kg) arasında kalorifik değere haiz

olan kömürdür.

- Linyit 17 MJ/kg (4165 kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür.

Uluslararası genel kömür sınıflandırması Tablo 1‟de, genel sınıflamada yer alan kömürlerin

tanıtıcı özellikleri Tablo 2‟de verilmiĢtir.

Tablo 1. Uluslararası Genel Kömür Sınıflandırması

A. TAŞKÖMÜRÜ

(HARD COAL)

B. KAHVERENGİ KÖMÜRLER (BROWN COALS)

1. KOKLAġABĠLĠR KÖMÜRLER (Yüksek fırınlarda kullanıma uygun kok

üretimine izin veren kalitede)

1. ALT BĠTÜMLÜ KÖMÜRLER (4.165-5.700 kcal/kg arasında kalorifik değerde olup topaklaĢma

özelliği göstermez)

2. KOKLAġMAYAN KÖMÜRLER

a. Bitümlü Kömürler

b. Antrasit

2. LĠNYĠT ( 4.165 kcal/kg‟ın altında ısıl değerde olup topaklaĢma özelliği

göstermez)

Kaynak: IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. Beş yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖİK Raporu’ndan alınmıştır)

Tablo 2. Genel Sınıflandırmada Yer Alan Kömürlerin Tanıtıcı Özellikleri

KAHVERENGİ KÖMÜRLER TAŞKÖMÜRÜ

LİNYİT ALT BİTÜMLÜ BİTÜMLÜ ANTRASİT

Kahverengi Siyah Koyu siyah Parlak siyah

Kırılgan, çabuk toz halinde

ufalanma

Oksidasyonla veya ku-

rutma sonucunda ince

parçalar ve toz halinde

ufalanma

Blok Ģeklinde kırılma Merceksi kırılma

Masif, odunsu veya üni-

form kilsi doku

Masif Bantlı ve kompakt Sert ve dayanıklı

Isıl Değer: 4610 kcal/kg‟ın

altında

Isıl Değer: 4610-6390

kcal/kg arasında

Isıl Değer: 5390-7700

kcal/kg arasında

Isıl Değer: 7.000

kcal/kg‟ın üstünde

Uçucu madde miktarı ve

nem içeriği yüksek

Uçucu madde ve nem

içerikleri bitümlü kö-

mürlerden daha yüksek

Uçucu madde miktarı ve

nem içeriği düĢük

Uçucu madde mikta-

rı ve nem içeriği

düĢük

DüĢük karbon içeriği Sabit karbon içeriği

bitümlü kömürlerden

düĢük

Sabit karbon içeriği yük-

sek

Sabit karbon içeriği

yüksek

Kaynak: Mervit RD., Coal Exploration, Mine Planning and Development (DPT 2001, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Kömür ÖİK Rapo-

rundan alınmıştır)

TTK Sektör Raporu

3

DÜNYADA TAŞKÖMÜRÜ

Genel

Kömür, fosil kaynaklı yakıt olarak, yüzlerce yıldır enerji kaynağı olarak kullanılmak-

tadır. Roma Ġmparatorluğu döneminde uluslararası kömür ticaretinin yapıldığı bilinmektedir.

Kömür sadece 19. Yüzyılda sanayi devrimini ateĢlemekle kalmamıĢ, 20. Yüzyılda elektrik

çağını baĢlatmıĢtır. 1960‟lı yıllara kadar kömür dünyanın birincil enerji kaynağı olarak öne-

mini korumuĢ, 1960‟lı yılların sonuna doğru yerini petrole bırakmıĢ, ancak kömürün elektrik

üretimindeki önemi anlaĢılınca tekrar dünya enerji gündemindeki önemli konumunu kazan-

mıĢtır. Diğer taraftan petrol, doğal gaz gibi diğer fosil yakıtların, nükleer ve yenilenebilir

enerji kaynakları gibi diğer alternatif kaynakların önemi de ihmal edilemez. Ancak günümüz-

de bu alternatif enerji kaynaklarının hiç birisi sorunsuz değildir ve uzun vadeli temin güven-

cesini sağlamamaktadır.

Artan dünya nüfusu ve yaĢam standartlarının yükselmesi enerjiye olan talebi de arttır-

maktadır. Kömürün dünya genelinde yaygın ve büyük miktarlarda bulunması, artan enerji

talebini karĢılamak için emniyetli ve ekonomik fosil yakıt olması; kömürün önemini arttır-

makta ve uluslararası piyasada büyük miktarlarda ticarete konu olan kaynak konumunu koru-

maktadır.

Dünya Taşkömürü Rezervleri

Dünya toplam antrasit-bitümlü, alt-bitümlü kömürler ve linyit rezervlerinin 891 milyar

ton olduğu ve bu rezerv toplamının 403 milyar tonunun antrasit-bitümlü kömür (taĢkömürü)

rezervleri olduğu belirtilmektedir (Tablo 3).

Kömür rezervlerinin miktar olarak çokluğu yanında en önemli özelliği ise, coğrafi olarak he-

men hemen dünyanın bütün bölgelerinde 100‟den fazla ülkeye yayılmıĢ ve 50‟den fazla ülke-

de üretiliyor olmasıdır (ġekil 1).

Kömür rezervleri birçok ülkede bulunmasına rağmen dünya kömür rezervlerinin % 75‟i dört

ülkede bulunmaktadır. En fazla rezerve % 29,1 payla ABD sahiptir. Bunu %17,6 payla Rus-

ya, % 12,8 ile Çin, % 8,6 ile Avustralya ve % 6,8 payla Hindistan izlemektedir.

Tablo 3‟de dünya kömür rezervlerinin dağılımı Tablo 4‟te ekonomik olarak iĢletilebilir dünya

kömür rezervlerinin bölgeler itibariyle dağılımı verilmektedir.

TTK Sektör Raporu

4

Tablo 3. Dünya Görünür Kömür Rezervinin Ülkelere Göre Dağılımı ve Tükenme

Ömürleri (2014 sonu)

Ülke/Bölge Antrasit ve

Bitümlü

(Mt)

Subbitümlü

ve Linyit

(Mt)

Toplam

(Mt)

% Ömür R/P

(yıl)

ABD 108.501 128.794 237.295 26,6 262

Kanada 3.474 3.108 6.582 0,7 96

Meksika 860 351 1.211 0,1 87

Toplam Kuzey Amerika 112.835 132.253 245.088 27,5 248

Brezilya - 6.630 6.630 0,7 *

Kolombiya 6.746 - 6.746 0,8 76

Venezüella 479 - 479 0,1 189

Diğer Güney ve Orta Amerika 57 729 786 0,1 234

Toplam Güney &Orta Amerika 7.282 7.359 14.641 1,6 142

Bulgaristan 2 2.364 2.366 0,3 76

Çek Cumhuriyeti 181 871 1.052 0,1 22

Almanya 48 40.500 40.548 4,5 218

Yunanistan - 3.020 3.020 0,3 61

Macaristan 13 1.647 1.660 0,2 174

Kazakistan 21.500 12.100 33.600 3,8 309

Polonya 4.178 1.287 5.465 0,6 40

Romanya 10 281 291 ♦ 12

Rusya Federasyonu 49.088 107.922 157.010 17,6 441

Ġspanya 200 330 530 0,1 136

Türkiye 322 8.380 8.702 1 125

Ukrayna 15.351 18.522 33.873 3,8 *

Ġngiltere 228 - 228 ♦ 20

Özbekistan 47 1.853 1.900 0,2 432

Diğer Avrupa & Avrasya 1.389 18.904 20.293 2,3 337

Total Avrupa & Avrasya 92.557 217.981 310.538 34,8 268

Güney Afrika Cum. 30.156 - 30.156 3,4 116

Zimbabve 502 - 502 0,1 120

Diğer Afrika 942 214 1.156 0,1 379

Ortadoğu 1.122 - 1.122 0,1 *

Toplam Ortadoğu ve Afrika 32.722 214 32.936 3,7 122

Avustralya 37.100 39.300 76.400 8,6 155

Çin 62.200 52.300 114.500 12,8 30

Hindistan 56.100 4.500 60.600 6,8 94

Endonezya - 28.017 28.017 3,1 61

Japonya 337 10 347 ♦ 265

Yeni Zelanda 33 538 571 0,1 143

Kuzey Kore 300 300 600 0,1 19

Pakistan - 2.070 2.070 0,2 *

Güney Kore - 126 126 ♦ 72

Tayland - 1239 1.239 0,1 69

Vietnam 150 - 150 ♦ 4

Diğer Asya Pasifik 1.583 2.125 3.708 0,4 97

Toplam Asya Pasifik 157.803 130.525 288.328 32,3 51

Dünya 403.199 488.332 891.531 100,0 110

of which: OECD 155.494 229.321 384.815 43,2 191

Non-OECD 247.705 259.011 506.716 56,8 83

Avrupa Birliği 4.883 51.199 56.082 6,3 111

Eski Sovyetler Birliği 86.725 141.309 228.034 25,6 428

Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2015

*500 yıldan fazla , ♦%0,05‟ten küçük

TTK Sektör Raporu

5

Tablo 4. Kömür Rezervlerinin Kalitesine ve Bölgelere Göre Dağılımı(Milyon Ton)

TaĢkömürü Linyit Toplam Yüzde

(%)

Ömür

(Yıl)

Kuzey Amerika 112.835 132.253 245.088 27,5 248

Orta ve Güney Amerika 7.282 7.359 14.641 1,6 142

Avrupa-Avrasya 92.557 217.981 310.538 34,8 268

Ortadoğu-Afrika 32.722 214 32.936 3,7 122

Asya-Pasifik 157.803 130.525 288.328 32,3 51

Dünya 403.199 488.332 891.531 100,0 110

Şekil 1. Dünya Kömür Rezervlerinin Bölgeler İtibari İle Dağılımı

Ülkelerin mevcut rezerv miktarları dikkate alındığında; son yıllarda Dünya kömür üre-

timinde önemli paya sahip olan Endonezya‟nın aynı üretim hızıyla devam etmesi halinde 61

yıllık bir ömre sahip olduğu görülmektedir. Endonezya kadar önemli bir kömür üreticisi ol-

masa da Vietnam için bu süre 4 yıldır.

Dünya kömür rezervlerinin %32,3‟ü Asya-Pasifik‟te, %27,5‟i Kuzey Amerika‟da,

%3,7‟si Ortadoğu ve Afrika‟da, %17,6‟sı Rusya‟da bulunmaktadır.

Rezerv miktarının çokluğu, kömürün uzun vadeli yeterliliğini beraberinde getirmekte-

dir. Mevcut üretim seviyeleri ile dünya görünür kömür rezervlerinin ortalama 110 yıllık bir

sürede tüketileceği tahmin edilmektedir. Buna karĢılık görünür petrol ve doğal gaz rezervleri-

nin tükenme ömürlerinin mevcut üretim seviyeleri ile sırasıyla 53 ve 54 yıl süreceği tahmin

edilmektedir. Bölgeler itibari ile fosil yakıtların tükenme ömürleri Tablo 5‟te verilmiĢtir.

0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

Subbitümlü

ve Linyit

Antrasit ve Bitümlü

M

i

l

y

o

n

T

o

n


TTK Sektör Raporu

6

Tablo 5. Fosil Yakıtların Tükenme Ömürleri(yıl)

Bölge Petrol Doğal Gaz Kömür

Kuzey Amerika 34,0 12,8 248,0

Orta ve Güney Amerika 100< 43,8 142,0

Avrupa&Asya 24,7 57,9 268,0

Ortadoğu 77,8 100< 122,0

Afrika 42,8 69,8

Asya&Pasifik 14,1 28,7 51,0

TOPLAM DÜNYA 52,5 54,1 110,0

Avrupa Birliği 11,2 11,3 111,0

OECD 30,3 15,6 191,0

Eski Sovyet Ülkeleri 28,2 71,8 428,0

Dünya Kömür Üretimi

Dünya kömür üretiminin türlere göre dağılımına bakıldığında taĢkömürü üretiminin

2013 yılına kadar artan talebe bağlı olarak sürekli arttığı son iki yılda önemli bir değiĢim gös-

termediği, linyit üretiminde ise küçük miktarda azalma meydana geldiği görülmektedir.1990

yılında 3,49 milyar ton olan taĢkömürü üretimi %106 artıĢla 2014 yılında 7,2 milyar ton ol-

muĢtur. Tablo 6„da Dünya kömür üretiminin türlere ve yıllara göre değiĢimi verilmiĢtir.

Tablo 6. Dünya Kömür Üretiminin Yıllara Göre Değişimi (Bin Ton)

Taşkömürü Linyit

Koklaşabilir Termal Toplam

1990 539.360 2.898.349 3.497.198 1.181.373

2000 480.327 3.127.707 3.608.034 906.809

2007 787.519 4.653.979 5.441.498 953.628

2008 793.776 5.000.191 5.793.967 964.797

2009 793.794 5.195.743 5.989.537 913.280

2010 861.000 5.437.300 6.298.300 861.000

2011 911.000 5.726.600 6.637.600 911.000

2012 987.226 5.918.430 6.905.656 888.803

2013 1.037.600 6.203.100 7.240.700 834.700

2014* 1.064.800 6.147.200 7.212.000 810.500

*2014 Tahmini Değerler alınmıştır.

Kaynak: Coal Information, 2015


TTK Sektör Raporu

7

Ülkeler bazında incelendiğinde 2014 yılında Çin 3,75 milyar ton üretimiyle dünya taĢ-

kömürü üretiminin %52‟sini tek baĢına gerçekleĢtirmiĢtir. Diğer önemli taĢkömürü üreticile-

rinden; ABD %11,7‟sini, Hindistan %8,6‟sını, Avustralya %6‟sını, Endonezya %6,5‟ini, Gü-

ney Afrika Cumhuriyeti %3,5‟ini, Rusya %3,7‟sini gerçekleĢtirmiĢtir. Bu 7 ülke Dünya taĢ-

kömürü üretiminin %92‟sini gerçekleĢtirmektedir. Tablo 7„de önemli taĢkömürü üreticisi ül-

kelerin yıllara göre taĢkömürü üretimleri koklaĢabilir ve termal (buhar kömürü) olarak veril-

miĢtir.

Tablo 7. Ülkelerin Taşkömürü üretimleri (Milyon ton)

2012 2013 2014*

Ülkeler KoklaĢa-

bilir

Termal Top-

lam

KoklaĢa-

bilir

Termal Top-

lam

KoklaĢa-

bilir

Termal Top-

lam

Avustral-

ya

146,9 212,4 359,3 159,5 236,6 396,1 184,8 245,7 430,5

A.B.D 81,3 779,3 860,6 77,9 755,7 833,6 75,0 769,2 844,2

Hindistan 43,4 513,9 557,3 49,6 516,1 565,7 51,4 569,9 621,3

G.Afr. Cum. 1,5 257,0 258,5 3,4 252,9 256,3 2,6 250,6 253,2

Endonezya 3,0 440,8 443,8 3,6 484,1 487,7 2,7 468,1 470,8

Çin 515,6 3.016,7 3.532,3 561,6 3.282,0 3.843,6 567,9 3.179,6 3.747,5

Rusya 72,7 205,5 278,2 73,8 178,5 252,3 75,0 189,5 264,5

Diğer 122,8 492,80 615,6 108,2 497,2 605,4 105,4 474,6 580,0

Dünya 987,2 5.918,4 6.905,6 1.037,6 6.203,1 7.240,7 1.064,8 6.147,2 7.212,0

*2014 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2015

Demir-Çelik Sanayisinde kullanılan, Dünya koklaĢabilir özellikteki taĢkömürü üretimi

2014 yılında 1064,8 milyon tondur. Bunun 567,9 milyon tonunu %53,3 ile Çin tek baĢına

gerçekleĢtirmiĢtir. Avustralya %17,4, Rusya %7, ABD %7, Hindistan %4,8 payları ile dünya

koklaĢabilir kömür üretimlerindeki önemli ülkelerdir. Bu 5 ülke koklaĢabilir üretimin

%89,8‟ini üretmektedir. Genel taĢkömürü üretimindeki payı düĢük olmasına rağmen Kanada

da önemli bir koklaĢabilir kömür üreticisidir. Dünya koklaĢabilir üretimini gerçekleĢtiren ül-

keler ve yıllara göre üretim miktarındaki değiĢimler Tablo 8„ de verilmiĢtir.

TTK Sektör Raporu

8

Tablo 8. Koklaşabilir Üretimde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton)

Ülkeler 2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014*

Avustralya 103,7 140,1 130,6 162,9 146,7 146,9 159,5 184,8

Kanada 28,1 28,3 22,9 28,2 29,5 31 34,1 30,6

Çek Cumhu-riyeti

8,1 7,5 5,9 6 5,2 5 4,6 4,6

Almanya 18,8 10,5 9 7,1 7,3 6,3 4,8 4,8

Polonya 17,2 12 8,5 11,7 11,4 11,7 12,1 12,3

A.B.D 54,2 57,3 46,5 68,6 81,7 81,3 77,9 75

Hindistan 22 25,3 32,1 41,4 44,3 43,4 49,6 51,4

Endonezya 2,5 2,9 2,9 2,2 2,8 3 3,6 2,7

Çin 123,7 384,9 412,3 459,5 509,5 515,7 561,6 567,9

Kazakistan 10,6 14 12,7 11,9 12,4 12,9 13 15,3

Rusya 51 54,4 55,9 66,9 65,4 72,7 73,8 75

Ukrayna 27,8 19,7 18,2 17,7 19,8 20,8 19,7 12,8

Diğer 10,3 45,7 15 27,7 33,9 36,5 23,3 27,6

Dünya 480,3 793,7 793,7 911,8 969,9 987,2 1037,6 1064,8

Termik santrallerde, elektrik üretiminde, sanayi sektöründe ısıl amaçlı ve konutlarda

ısınma amaçlı olarak kullanılan termal taĢkömüründe de Çin 3.179,60 milyon ton üretimiyle

2014 yılında dünya üretiminin % 51,7‟sini gerçekleĢtirmiĢtir. Çin‟i %12,5 payla ABD, %9,3

ile Hindistan, %7,6 ile Endonezya, %4,1 ile Güney Afrika Cumhuriyeti,%4 ile Avustralya ve

%3,1 payla Rusya izlemiĢtir. Bu yedi ülke dünya üretiminin %92,3‟ünü üretmiĢtir. Termal

kömürde önemli üretici ülkeler ve üretim değerleri Tablo 9„da verilmiĢtir.


TTK Sektör Raporu

9

Tablo 9. Termal Taşkömürü Üretiminde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon

ton)


Elektrik üretiminde ve ısınma amaçlı kullanılan linyitte dünya genelinde üretim 2013

yılında %5,9‟luk düĢüĢle 834,7 milyon ton olurken 2014 yılında %2,9‟luk bir düĢüĢle 810.5

milyon tona düĢmüĢtür. Almanya 178,2 milyon tonluk üretimiyle 1. sırayı almıĢtır. Ülkemiz

de önemli linyit üreticisi ülkelerden biri olup, 2014 yılında 61,5 milyon ton üretim gerçekleĢ-

tirmiĢtir. Tablo 10„da Dünya linyit üretimi ve önemli linyit üreticisi ülkelerin üretim miktarla-

rı verilmiĢtir.

Tablo 10. Önemli Linyit Üreticisi Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton)

Ülkeler 2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014*

Avustralya 135,6 185,2 204,6 189,4 184,5 212,4 236,6 245,7

Polonya 86,1 72,3 69,4 65,1 65 68 64,9 61

A.B.D 839,6 949,8 872,1 856,5 850,7 779,3 755,7 769,2

G.Afr. Cum.

220,9 250,6 245,6 252,7 251,1 257 252,9 250,6

Kolombiya 37,6 72,9 72,3 70,5 81,8 84,5 81,3 83,5

Hindistan 289,3 463,2 493,9 491,3 495,6 513,9 516,1 569,9

Endonezya 58,6 205,6 233,8 322,8 357,5 440,8 484,1 468,1

Kuzey Kore 22,5 25 28,5 32 39,1 30,2 36,3 35,2

Vietnam 11,6 38,8 42,1 44,8 44,5 42,3 41 35,8

Çin 1.107,30 2.349,40 2.559,00 2.680,70 2.909,30 3.016,70 3.282,00 3.179,60

Kazakistan 64,1 92,1 83,4 91,7 95,7 99,8 99,9 93,5

Rusya 101,5 168 172,6 178,7 179,9 205,5 178,5 189,5

Ukrayna 33,7 39,6 36,5 40 49,9 46,8 49,1 31,9

Diğer 118,6 87 81,1 121,1 122 121,2 124,70 133,70

Dünya 3.127,70 5.000,10 5.195,70 5.437,30 5.726,60 5.918,40 6.203,10 6.147,20

Ülkeler 2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Avustralya 67,2 72,4 64 72,1 71 71,3 62,8 60,7

Çek Cum. 50,3 47,5 45,4 43,8 46,6 43,5 40,4 38,2

Almanya 167,6 175,3 169,8 169,4 176,5 185,4 182,7 178,2

Yunanistan 63,8 65,7 64,7 56,5 58,7 62,9 53,9 48

Polonya 59,4 59,6 57,1 56,5 62,8 64,2 65,8 63,9

Türkiye 77,6 68,6 65,7 69,7 72,6 68,1 57,5 61,5

ABD 77,6 68,6 65,7 71 73,6 71,6 70,1 72,1

Rusya 87,7 82,5 68,1 76,1 76,4 77,3 73,7 69,6

Diğer 255,1 324,3 312,5 245,9 272,8 244,5 115,2 112,2

Dünya 906,8 964,7 913,2 861 911 888,8 834,7 810,5


TTK Sektör Raporu

10

Dünya Taşkömürü Tüketimi

TaĢkömürü olarak bakıldığında, 1990 yılında 3,47 milyar ton, 2000 yılında 3,71 mil-

yar ton ve 2011 yılında 6,61 milyar ton olan dünya toplam taĢkömürü tüketiminin 2013 yılın-

da 7,03 milyar ton seviyesine çıktığı görülmektedir.

Tablo 11. Taşkömürü tüketiminde Önemli Ülkeler ve Tüketim Miktarları (Milyon ton)

2012 2013 2014*

Buhar Kok-

la-

Ģabi-

lir

Toplam Buhar Kok-

la-

Ģabilir

Toplam Buhar Kok-

la-

Ģabilir

Toplam

Çin 3.126,30 559,3 3.685,60 3.399,80 626,4 4.026,20 3.279,90 629,5 3.909,40

ABD 729,1 19 748,1 750,8 19,4 770,20 746,6 18,7 765,30

Hindis-

tan

647,8 81,1 728,9 666,7 93,2 759,90 757,3 102,1 859,40

Japonya 131,5 52,2 183,7 141,8 53,9 195,70 137 50,7 187,70

Kore 94,7 31,7 126,4 98,5 29,4 127,90 100,3 32,9 133,20

Rusya 119,1 56,9 176 84,6 52,5 137,10 77,2 54,8 132,00

Polonya 64,4 11,6 76 66,1 12,6 78,70 60,8 12,4 73,20

Kazakis-

tan

67,1 12,6 79,7 67,1 12,7 79,80 67,1 15 82,10

Almanya 42 18,3 60,3 50,2 12,5 62,70 45,6 13,5 59,10

Türkiye 25,7 6,5 32,2 23,8 6,5 30,30 24,36 7,1 31,46

Diğer 776,8 97,1 873,9 799,30 96,50 895,80 790,04 95,40 885,44

Dünya 5.850,90 951 6.801,90 6.148,70 1015,6 7.164,30 6.086,20 1032,1 7.118,30

2014 Dünya koklaĢabilir taĢkömürü tüketiminin % 0,69‟u ülkemizde gerçekleĢmekte-

dir. Çin 629,5 milyon ton koklaĢabilir kömür tüketimiyle (%60,99) en önemli tüketici pozis-

yonundadır. Hindistan (%9,8), Japonya (%4,9) ve Rusya (%5,3) payları ile önemli koklaĢabi-

lir kömür tüketicisi ülkelerdir. Çin ve Hindistan tüketim eğilimleri yılara göre sürekli artarak

devam etmektedir (Tablo 11) .

Dünya termal kömür tüketiminin %77,7‟sini Çin, ABD ve Hindistan gerçekleĢtirmiĢ-

tir.(Tablo 11).

Dünya linyit tüketiminde Almanya ön plana çıkmakta olup 1990 yılındaki tüketimi

%30 iken 2000 yılındaki tüketimi %18,35‟ e düĢmüĢ ancak 2014 yılında %3,65‟ lik artıĢla bu

oran %22 olmuĢtur. Ülkemiz önemli linyit üreticisi olmakla birlikte aynı zamanda önemli

linyit tüketicisidir. Tablo 12‟de Önemli Linyit tüketicisi ülkeler verilmiĢtir.


TTK Sektör Raporu

11

Tablo 12. Ülkelerin Linyit Tüketimleri (Milyon ton)

Ülkeler 2000 2010 2011 2012 2013 2014*

Avustralya 67,2 72,1 71 71,3 62,8 60,7

Kanada 40,4 10,1 9,6 9,3 8,9 8,4

Çek Cum. 50,3 43,7 44,1 42,5 38,9 38,7

Almanya 169,9 169,5 176,7 185,1 182,5 177

Yunanistan 64,5 57,7 60 61,9 54,4 47,1

Polonya 59,4 56,6 62,7 64,1 65,9 63,8

Türkiye 64,4 69,2 73,9 68,4 55,3 61,5

ABD 74,2 68,3 74,8 72,1 69,7 70,1

Hindistan 24,8 37,7 41,9 45,9 43,9 47,2

Endonezya 13,7 - - - - -

Romanya 29,3 30,8 37,1 33,8 25 23,9

Sırbistan 37,1 37,5 42,1 38,6 40,3 30,2

Rusya 88,2 76,3 77,6 77,5 73,3 69,3

Diğer 141,5 125,6 142,3 114,8 109,9 106,9

Dünya 925,6 855,1 913,8 885,3 830,8 804,8

2000 yılından itibaren kömür tüketimine bakıldığında TaĢkömürü tüketiminde artıĢ ol-

duğu linyit tüketiminde ise az da olsa bir düĢüĢ yaĢandığı görülmektedir. Tablo 13‟de 2000-

2014 yılları dünya kömür tüketimi verilmiĢtir.

Tablo 13. Dünya Kömür Tüketiminin Çeşitlere Göre Dağılımı (Milyon ton)

2000 2009 2010 2011 2012 2013 2014*

TaĢkömürü(KoklaĢabilir) 475,2 761,3 880,7 936,2 951 1015,6 1032,1

TaĢkömürü(Buhar) 3.235,20 5.162,90 5.411,30 5.676,70 5.850,90 6.148,70 6.086,20

Toplam 3.710,40 5.924,20 6.292,00 6.612,90 6.801,90 7.164,30 7.118,30

Linyit 925,6 909,2 855,1 913,8 885,3 830,8 804,8



TTK Sektör Raporu

12

Tablo 14. Önemli Taşkömürü Tüketim Bölgeleri ve Ülkeleri (MTKE)

Ülkeler 2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014**

Avrupa 370,7 356,2 309,6 395,4 404,5 414,3 401,3 373,2

Kuzey

Amerika

914,6 963,6 864 718,2 683,9 646,4 660,1 658,6

Pasifik

(OECD)*

282,3 360,9 345,6 339,6 336,8 340,2 349,1 343,4

Çin 1.214,70 2.683,10 3.085,50 2.430,10 2.665,50 2.809,60 2.920,10 2.836,00

Hindistan 338,7 545,3 591,7 442,2 463,7 504,2 483,8 550,5

G. Afr.

Cum.

157,1 182 180,5 144,2 140,7 138,6 136,3 132,7

Rusya 142,2 148,7 135,9 165,8 167,5 192 156,5 149,5

Diğer 289,8 420,9 411 505,8 533,8 480,3 486,1 500,4

Dünya 3.710,40 5.661,10 5.924,20 5.141,30 5.396,40 5.525,60 5.593,30 5.544,30

*Japonya, Güney Kore, Avustralya, **2014 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2015

Bölgeler itibari ile dünya kömür taleplerine bakıldığında 2014 yılında Çin‟de 84,1

milyon tonluk kömür talebinde azalıĢ olmasına karĢın Hindistan‟da kömür talebinde 66,7 mil-

yon tonluk bir artıĢ yaĢanmıĢtır. ġekil 2‟de zamana ve bölgelere göre taĢkömürü tüketimi ve-

rilmiĢtir.

Şekil 2. Dünya Taşkömürü Tüketiminin Bölgeler İtibariyle Dağılımı (MTKE)

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014**

Mil

yo

n T

on

Kö

mü

r E

şdeğ

eri

Dünya

Çin

Kuzey Amerika

Hindistan

Diğer

Avrupa

Pasifik(OECD)*

Rusya

G. Afr. Cum.

TTK Sektör Raporu

13

Şekil 3. Dünya Kömür Tüketim Projeksiyonu (Katrilyon Btu)

Kaynak: International Energy Outlook 2013

Dünya kömür tüketim projeksiyonlarına bakıldığında 2015-2040 yılları arasında kö-

mür tüketimindeki artıĢ oranının ortalama %1,16 olacağı öngörülmektedir. 2010 yılında dün-

ya genelinde 147 Katrilyon BTU olan kömür tüketimi 2020 yılında 180 katrilyon BTU ve

2040 yılında 220 katrilyon BTU değerine ulaĢacağı tahmin edilmektedir. Kömür tüketiminin

OECD ülkelerinde artıĢ göstermeyeceği, bununla birlikte geliĢmekte olan ve az geliĢmiĢ ülke-

lerin taleplerine bağlı olarak 2040 yılında, 2010 yılına göre %50‟lik bir artıĢ olması öngörül-

mekle beraber OECD ülkelerinin kömür taleplerinin 2010 yılı rakamları seviyesinde devam

edeceği tahmin edilmektedir.

Dünya Taşkömürü Ticareti

Birçok ülkede taĢkömürü yerel pazarların ihtiyacını karĢılamak amacıyla üretilmekte-

dir. Toplam dünya taĢkömürü üretiminin(7.212 MT) yaklaĢık %19‟u ( 2014 yılında

1.374milyon ton) uluslararası piyasada ticarete konu olmuĢtur. 2014 yılında uluslararası piya-

saya sunulan taĢkömürünün 1.053 milyon tonu buhar kömürü 321 milyon tonu ise koklaĢabi-

lir kömürdür.

TaĢkömürü ticaretinde en önemli kullanıcı sektörler Termik Elektrik Santralleri (buhar

kömürü) ve Demir-Çelik Fabrikalarıdır (koklaĢabilir kömür). 2008 ve 2014 yıllarında yapılan

dünya taĢkömürü ihracat verileri Tablo 15‟de gösterilmiĢtir.

0

50

100

150

200

250

1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040

Ka

tril

yo

n B

TU

Yıllar

Önceki Yıllar 2010 Tahminler

OECD

Non-OECD

Total

TTK Sektör Raporu

14

Tablo 15. Dünya Taşkömürü İhracatının Yıllara Göre Değişimi (Milyon ton)

Buhar Koklaşabilir Toplam

2008 676 262 938

2009 716 232 940

2010 788 283 1.069

2011 861 276 1.134

2012 978 293 1.271

2013 1.072 296 1.368

2014* 1.053 321 1.374



2008 yılından itibaren uluslararası taĢkömürü ticareti % 46‟ lık artıĢ göstermiĢtir.

Uluslararası taĢkömürü ticaretinde son 14 yıl içerisinde denizyolu taĢımacılığı, buhar kömü-

ründe 355,6 milyon tondan 944,8 milyon tona, koklaĢabilir kömürde 167,7 milyon tondan

282,2 milyon tona çıkmıĢtır. 2000 yılında ticarete konu olan taĢkömürü taĢımacılığında deniz-

yolu payı %86 iken 2014 yılında %89‟e ulaĢmıĢtır. Linyit Kalori/Navlun oranının düĢüklü-

ğünden dolayı uluslararası ticareti yok denecek kadar azdır. Denizyoluyla taĢkömürü ticareti-

nin geliĢimi Tablo 16‟da verilmiĢtir. ġekil 4„de ise harita üzerinde taĢkömürü ticaretindeki

sirkülasyon gösterilmiĢtir.

Tablo 16. Deniz yolu ile taşkömürü ticaretinin Gelişimi

Buhar Kömürü Koklaşabilir Toplam Taşkömürü

Deniz Toplam Deniz Toplam Deniz Toplam

2000 355,6 424,1 167,7 183,3 523,3 607,4

2007 602,8 681,5 225,6 246,8 828,4 928,3

2008 613,1 704,2 211,6 234,2 824,7 938,4

2009 670,4 749,4 190,4 210,2 860,8 959,6

2010 699,3 784,6 247,1 281,2 946,4 1.065,8

2011 774,5 853,5 243,0 281,2 1.017,5 1.134,7

2012 894,9 978,6 253,4 293,7 1.148,7 1.279,2

2013 959,5 1.072,2 262,2 295,9 1.223,7 1.374,7

2014* 944,8 1.053,8 282,9 321,8 1.232,2 1,383,2


Milyon Ton

TTK Sektör Raporu

15

Şekil 4. 2013 Dünya Denizyoluyla Taşkömürü Ticareti

Uluslararası kömür ticaretinde önemli yeri olan kömür ihraç eden ülkelerin 2012, 2013

ve 2014 yılları metalürjik ve termal kömür ihracat miktarları Tablo 17‟de verilmiĢtir. Tablo

18‟de ise kömür ithalatında önemli paya sahip ülkelerin termal ve metalürjik kömür ithalat

miktarları verilmiĢtir. Kömür ihracatında uzun yıllar boyunca en büyük ihracatçı olan Avust-

ralya bu konudaki liderliğini son yıllarda sürekli üretim ve ihracat artıĢları kaydeden Endo-

nezya ya bıraktı. Yalnız Avustralya metalürjik kömür ihracının en önemli ülkesi olma özelli-

ğini sürdürmektedir. Avustralya, 2014 yılında yapılan 321,8 milyon ton metalürjik kömür

ihracatının 180,5 milyon tonunu tek baĢına gerçekleĢtirerek % 56 paya sahip olmuĢtur. Çin

tarafından yatırım yapılan ülkede Çin‟ in artan koklaĢabilir kömür ihtiyacını karĢılamada

önemli bir yer tutmaktadır. Bu sayede Çin kaynaklı koklaĢabilir kömür piyasasında denge

sağlamaktadır. Aynı etkiyi üretimini ve ihracatını sürekli artıran Endonezya buhar kömüründe

sağlamaktadır.

Kaynak: VDKI, 2013 preliminary

TTK Sektör Raporu

16

Tablo 17. Dünya Taşkömürü Ticaretinde Önemli Ülkelerin İhracat Miktarları (Milyon

ton)

Ülkeler 2012 2013 2014*

Buhar

Kömü-

rü

Koklaşa-

bilir

Top-

lam

Buhar

Kömü-

rü

Koklaşa-

bilir

Top-

lam

Buhar

Kömü-

rü

Koklaşa-

bilir

Top-

lam

Endo-

nezya

384,3 3 387,3 424,3 3,6 427,9 408,2 2,7 410,9

Avust-

ralya

159,1 142,3 301,4 182,1 154 336,1 194,6 180,5 375,1

Rusya

Fed.

112,5 17,7 130,2 117,5 21,5 139 132 21,1 153,1

ABD 50,6 63,3 113,9 47,1 59,6 106,7 31,1 57,2 88,3

Kolom-

biya

81,7 1,5 83,2 79 1,2 80,2 78,8 1,5 80,3

G:Afrika

C.

75,3 0,7 76 74 0,6 74,6 76 0,4 76,4

Hollanda 13,7 0 13,7 31,9 0 31,9 33,1 5,6 38,7

Kanada 3,9 30,7 34,6 4,1 35 39,1 3,4 31,1 34,5

Kazakis-

tan

30 0,3 30,3 31,4 2,4 33,8 26,5 2,4 28,9

Diğer 67,5 34,1 101,6 80,8 18 98,8 70,1 19,3 89,4

Dünya 978,6 293,6 1.272,

20

1.072,2

0

295,90 1.368,

10

1.053,8

0

321,80 1.375,

60 *2014 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2015

Kömür ithal eden ülkeler arasında Çin H. Cum. 291,5 milyon tonla ilk sıralarda yer

almaktadır. Ayrıca Dünya ticaretine konu metalürjik kömürünün %21,3‟ ünü Çin H. Cum. tek

baĢına ithal etmektedir. Ülkemiz ise ticarete konu koklaĢabilir kömürün 2012 yılında

%2,1‟ini, 2013 yılında %2,03‟ünü ve 2014 yılında %2,1‟ini ithal ederek önemli metalürjik

kömür ithalatçısı ülkeler içinde yerini almıĢtır.

Tablo 18. Önemli Kömür İthalatçısı Ülkelerin Cinslere Göre Kömür İthalat Miktarları

(Milyon ton)

Ülkeler 2012 2013 2014*

Buhar

Kömürü

KoklaĢa-

bilir

Toplam Buhar

Kömürü

KoklaĢa-

bilir

Toplam Buhar

Kömürü

KoklaĢa-

bilir

Toplam

Çin 235,2 53,6 288,8 251,8 75,4 327,2 229,1 62,4 291,5

Hindistan 128,8 34,6 163,4 146,9 41,9 188,8 188,7 50,7 239,4

Japonya 131,6 52,2 183,8 141,8 53,9 195,7 137 50,7 187,7

Kore 92,7 31,5 124,2 96,3 30,2 126,5 97,1 33,8 130,9

Tayvan 92,7 5,5 98,2 96,3 6,7 103 97,1 7,3 104,4

Almanya 39,8 9,3 49,1 46,5 7,8 54,3 47,3 9,7 57

Hollanda 20,3 4,1 24,4 42,5 4,2 46,7 44,5 10,1 54,6

Ġngiltere 39,7 5,1 44,8 43,2 6,2 49,4 34,3 6,3 40,6

Türkiye 23,7 5,5 29,2 20,9 5,8 26,7 23,6 6,3 29,9

Diğer 339,7 70,5 410,2 215,90 53,60 269,50 226,60 56,20 282,80

Dünya 1031,2 262,3 1.293,50 1.102,10 285,7 1387,8 1.125,30 293,5 1418,8 *2014 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2015

TTK Sektör Raporu

17

Çin H. Cumhuriyeti dünya taĢkömürü ithalatında ilk sırada yer almaktadır. 2012 yılın-

da 235,2 milyon ton buhar ve 53,6 milyon ton koklaĢabilir kömür ithalatıyla toplam 288,8

milyon ton taĢkömürü ithal ederken 2013 yılında toplam taĢkömürü ithalatını 327,2 milyon

tona çıkarmıĢtır. 2014 yılında Çin H. Cumhuriyetinin taĢ kömürü ithalatında %11‟lik bir dü-

ĢüĢ yaĢanmıĢ ve toplam ithalatı 291,5 milyon ton olmuĢtur.

Dünya’ da Taşkömürünün Sektörel Kullanımı

Toplam taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %14‟ü hali hazırda Demir-Çelik sektöründe

kullanılmaktadır. Elektrik ark ocaklı demir çelik fabrikalarındaki önemli geliĢmelere rağmen,

dünya çelik üretiminin %70‟i kömüre bağımlıdır. Ark ocaklarında kullanılan elektriğin önemli

bir kısmı kömürden üretilmektedir. Dünyada üretilen koklaĢabilir taĢkömürünün %88‟i ham

çelik için pik demir üretiminde kullanılmaktadır. Dünya koklaĢabilir kömür tüketiminin %28‟i

ithal kömürdür.

Son yıllarda uluslararası kömür ticaretinde demir-çelik sektöründe kullanılan PCI kö-

mürleri de önemli bir yer edinmiĢtir. 1979 yılında yaĢanan ikinci petrol krizi sırasında yüksek

fırınlarda fuel-oil enjeksiyonu yerine kullanılmaya baĢlanan pulverize kömür enjeksiyonu

(PCI) yöntemi ile 1,4 ton koklaĢabilir kömür yerine 0,9 ton kömür enjekte edilebilmektedir.

PCI kömürlerde koklaĢma özelliği aranmamakta, düĢük impürite içeriğine sahip olma-

sı istenmektedir. KoklaĢabilir kömüre göre daha düĢük fiyattan satılan PCI kömürüne olan

talep, demir-çelik sektörünün hammadde fiyatlarını düĢürme istekleri doğrultusunda artmak-

tadır.

PCI kömür kullanımı 2013 yılında %1,7 artıĢ göstermiĢ olup en fazla tüketimin yapıl-

dığı ülke olan Japonya‟da bu artıĢ 0,9 milyon ton olmuĢtur. Türkiye ise 2012 yılında 676 bin

ton olan PCI kömür kullanımını 2013 yılında 744 bin tona çıkarmıĢtır. Dünya PCI kömür tü-

ketimi Tablo-19‟da verilmiĢtir.

TTK Sektör Raporu

18

Tablo 19. Dünyada PCI Kömürlerin Maden Ergitme Ocaklarında Kullanım Miktarla-

rı(Bin Ton)

Ülkeler 2011 2012 2013

Japonya 12.689 13.816 14.681

Kore 9.414 9.286 9.092

Almanya 3.772 4.157 4.460

Rusya 4.605 3.885 3.831

Hindistan 2.860 3.023 3.037

Fransa 2.309 2.284 2.598

ABD 2.046 1.423 1.461

İngiltere 995 987 1.411

Hollanda 1.284 1.436 1.303

Tayvan 1.379 1.020 1.111

Belçika 892 1.066 1.087

İtalya 1.328 1.856 815

İspanya 708 617 759

Türkiye 459 676 744

Diğer 1.699 1.844 1.812

Dünya 46.439 47.376 48.202 Kaynak: Coal Information, 2015

Kömürün elektrik üretiminde de vazgeçilmez bir yeri vardır. Elektrik üretimleri ağır-

lıklı olarak kömüre dayalı ülkeler ve kömürün elektrik üretimlerindeki payları ġekil-5‟te ve-

rilmiĢtir. Elektrik üretiminin yaklaĢık %92‟sini kömürden sağlayan Polonya ve yine aynı

oranla Güney Afrika Cumhuriyeti elektrik üretiminde kömür kullanan ülkeler arasında baĢı

çekmektedirler.

Şekil 5. Elektrik Üretimlerinde Kömüre Dayalı Ülkeler ve Kömürün Payları

38 21

2

64 53 59

2

27

4

93

54

58 78 71 70 66

7

53 48

21

35

0102030405060708090

100

TaĢkömürü

Linyit

TTK Sektör Raporu

19

Kömürün sektörel kullanım oranlarına bakıldığında 1990 yılında elektrik ve ısınma

üretiminde %52,2 olan kömür kullanım payı, 2012 yılında %62,0 olarak gerçekleĢmiĢtir.

Demir-Çelik endüstrisindeki kömür kullanımı 1990 yılında % 1,2 iken 2012 yılında %2,8

olarak gerçekleĢmiĢtir. Tablo 20‟de ise taĢkömürünün zamana bağlı olarak kullanımındaki

değiĢmeler verilmiĢtir.

Tablo 20. Taşkömürü Kullanımındaki Değişmeler

1990 2012

Milyar Ton % Milyar Ton %

Elektrik ve Isınma 1,83 52,2 4,21 62,0

Demir - Çelik Endüstrisi 0,04 1,2 0,19 2,8

Kimya Endüstrisi 0,06 1,7 0,10 1,5

Diğer Endüstri 0,48 13,6 0,61 8,9

Diğer Sektörler 1,10 31,3 1,69 24,8

Toplam 3,51 100,0 6,80 100,0


Dünya’ da Taşkömürü Sektöründe Son Yıllardaki Gelişmeler

2008’ in son çeyreğinde başlayan küresel kriz sonrası 2009 yılında 2008’e göre %50 dolayında gerileyen taşkömürü fiyatları 2010 yılında talebe bağlı olarak yükseliş trendine girmiştir. Küresel krizin tam etkilerinin sürmesine rağmen Çin ve Hindistan gibi gelişmekte olan ülkelerin büyümeye bağlı enerji ve çelik ihtiyaçları nedeniyle termal ve koklaşabilir kömüre taleplerinin sürmesi beklenmektedir. Dünya koklaşabilir kömür madenciliği için en önemli gelişmelerden biri de Dünya’nın en büyük kömür üreticisi ve tüketicisi Çin’in komşusu Moğolistan’ın koklaşabilir kömür ithalatına yönelmesidir. Daha önce kömür piyasasında varlığı olmayan Moğolistan yaklaşık 6 milyar ton koklaşabilir kömür rezerviyle önümüzdeki yıllarda adından söz ettirecektir. Diğer bir keşif ise Mozambik’tir. Özellikle Japonya ve Hindistan’ın odak noktalarıdır. Hindistan, Çin ve Japonya’nın Avustralya’daki kömür sahalarındaki yatı-rımları ve kömür şirketlerinden pay alma rekabeti sürmektedir. Altyapı da içeren bu yatırımların Avustralya’nın ihracatına olumlu yansıması beklenmektedir. Tablo 21’de Hindistan tarafından değişik ülkelerdeki kömür sahalarına yapılan yatırımlar verilmiş-tir.

TTK Sektör Raporu

20

Tablo 21. Hindistan’ın Bazı Ülkelerdeki Kömür Sahalarına Yaptığı Yatırımlar

Çin küçük ölçekli ocaklarını kapatarak konsantrasyon çalıĢmalarını sürdürmektedir. Özellikle

önümüzdeki dönemde taĢkömürü tüketiminin artacağı ve fiyatların ise yüksek seviyede de-

vam edeceği tahmin edilmektedir. Sektöre yönelik olumlu beklentiler tüm kuruluĢlarca belir-

tilmektedir. Bu doğrultuda taĢkömürü yatırımlarının 6-10 yıllık bir dönemde yer alması nede-

niyle global krizin etkilerinin azalmasıyla daha da hareketleneceği beklenmektedir. DüĢen

navlun fiyatlarının ve talep sonrasında, nakliye firmaları verdikleri gemi sipariĢlerinin büyük

bir kısmını iptal etmiĢlerdir. Dünya kömür satıĢ fiyatları maliyet fiyatlarına yaklaĢmıĢtır. Kri-

zin etkisinin azalmasıyla birlikte ise fiyatlarda küçük miktarlarda artıĢ yaĢanması beklenmek-

tedir.

Kömür üretiminde Maden ocaklarına yapılan yatırımların yanında liman, demiryolu, taĢı-

ma ve yükleme gibi alt yapı yatırımları da önem arz etmektedir. Önemli kömür ihracatçıların-

dan Endonezya ve Kolombiya 2007 ve 2008 yıllarındaki talep yükseliĢlerinde, altyapı yatı-

rımları açısından kapasitelerinin sonuna yaklaĢmıĢlardır. Bu açıdan Avustralya ve Çin Kömür

madenciliğindeki konsantrasyon çalıĢmalarının yanında bu ülkelerin, oluĢacak talep artıĢlarına

yönelik alt yapı yatırımlarını tamamlaması piyasanın dengelenmesi yönünde önem arz etmek-

tedir. Önemli taĢkömürü ithalatçısı Japonya‟daki tsunaminin taĢkömürü piyasasına etkisi ola-

cağı beklenmelidir. Japonya‟nın kısa süreli küçülmesinden sonra, devre dıĢı kalan nükleer

santralden kaynaklanan enerji açığının giderilmesi açısından termal kömüre, yıkımların yeni-

den inĢası için koklaĢabilir kömüre talebin artabileceği beklenmelidir. Her ne kadar yenilebilir

enerji sürekli olarak gündemde yerini korusa da enerji içindeki paylarında önemli bir artıĢ

görülmemektedir. Bu oranlarda önemli bir değiĢikliğin olması da beklenmemektedir. Ayrıca

nükleer enerjinin payında da önemli bir artıĢ beklenmemektedir. Son dönemlerde Avrupa ül-

kelerinin etkisi ile doğalgazdan elde edilen enerjinin payında küçük ölçekli artıĢlar mevcuttur.

Tablo 22‟de buhar kömüründe son yıllardaki artıĢlarla dikkat çeken Endonezya ve kokla-

Ģabilir kömür ihracatı ile dikkatleri çeken Moğolistan‟ın ihracat rakamlarındaki değiĢim ve-

rilmiĢtir. Moğolistan kömürü Çin‟e ihraç etmekte olup Çin kaynaklı koklaĢabilir kömür tale-

bini dengeleyen bir ülkedir. Moğolistan‟ın ihracatının artarak devam etmesi beklenmektedir.

Ülke Yatırım Sayısı

Rezerv

(milyon ton)

Yatırım Miktarı

(milyon $)

Avustralya 9 17.138 7.612

Endonezya 28 6.271 4.526

Güney Afrika Cum. 4 377 3.300

ABD 3 348 820

Toplam 44 24.134 16.258

TTK Sektör Raporu

21

Tablo 22. Endonezya ve Moğolistan’ın ihracat rakamları (Milyon ton)

Ülke/yıl 2012 2013 2014*

Endonezya (buhar kömürü) 384,3 424,3 408,2

Moğolistan(koklaşabilir) 10,9 7,7 10,1



Taşkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar

Dünya enerji tedariki ile ilgili yapılmıĢ tüm senaryoların ortak özelliği, 21. yüzyıl bo-

yunca enerjiye olan talebin artacağı öngörüsüdür. Normal Ģartlar altında 2050 yılına kadar

enerji ihtiyacının bugünkü seviyesinin en az iki katına çıkacağı tahmin edilmektedir. Enerji

talebindeki artıĢın nedeni gayet açıktır. SanayileĢmiĢ ülkelerde enerji temin güvencesi üreti-

min ve hizmetlerin devamlılığı için bir ön Ģarttır. Özet olarak artan dünya enerji talebi, dünya

nüfusunun büyük bir kısmının ekonomik ve sosyal refah seviyelerinin geliĢmesine olan arzu-

larını yansıtmaktadır. Dünya birincil enerji arzının yaklaĢık %25‟ni ve elektrik üretiminin

yaklaĢık %40‟nı oluĢturan kömür artan enerji ihtiyacı karĢısında bugünkü enerji endüstrisinin

karar mekanizmasında önemli bir ayak olarak yerini korumaktadır. 2050‟li yıllarda güneĢ

enerjisi kullanımının çok ileri düzeyde artacağını ön gören oldukça iddialı projeksiyonlarda

bile kömür, bugünkü oranlardan düĢük olsa da, enerji çeĢitliliği içerisinde yer almaktadır.

Kömür enerji kaynağı olarak çok çeĢitli avantajlara sahiptir. Dünya fosil kaynaklı

enerji kaynaklarının tükenme ömürlerine bakıldığında petrol 50-60 yıl, doğal gaz 50-60 yıl,

kömür 100-120 yıl olarak görülmektedir. Rezervlerinin çokluğu yanında, kömürün geniĢ bir

coğrafyaya yayılmıĢ 50‟den fazla ülkede üretiliyor olması, kömür kaynaklarının, petrol ve

doğal gaza nazaran, politik ve yönetim açısından daha istikrarlı bölgelerde yer alması ve üreti-

liyor olması kömüre hammadde olarak ayrı bir önem katmaktadır. Ayrıca dünyanın önemli bir

kesiminde kömür madenciliğinde geliĢmiĢ teknolojilerin uygulanması sonucunda düĢük üre-

tim maliyetlerinin oluĢması, artan bir Ģekilde serbestleĢen elektrik piyasasında kömürün ucuz

bir yakıt olarak önemini korumasını sağlamaktadır.

Kömürün iki önemli kullanım alanı demir-çelik endüstrisi ve termik santrallerdir. Kal-

kınmanın temeli olarak devam edecek ve bu açıdan bakıldığında kömürün olumlu bir gelece-

ğe sahip olduğu görülecektir. Fakat bu olumlu gelecek, günümüzdeki teknolojik araĢtırmalara

ve bu araĢtırmalar sonucunda geliĢtirilen yeniliklerin dünya çapında uygulamaya konulmasına

bağımlıdır.

Kömürün üretiminden tüketimine kadar olan aĢamalarda (kömür zinciri) çevresel hu-

susların dikkate alınması yönünde artan bir politik talep vardır. Kömür; SOx, NOx, CH4, CO2

ve partikül emisyonları açısından artan bir çevresel baskı altındadır. Bu konuların çoğu için

bilinen çözüm yöntemleri mevcut iken bunların karıĢımının oluĢturduğu “sera gazı etkisi”

TTK Sektör Raporu

22

üzerinde yoğun bir kamuoyu duyarlılığı oluĢmaktadır.

1992 yılında yapılan Rio Yerküre Toplantısıyla baĢlayan süreç; 1997 yılında, yine

BMĠDÇK‟ u tarafından düzenlenen konferansta, Kyoto Protokol‟ünün kabul edilmesiyle uy-

gulama aĢamasına gelmiĢtir. Bu protokolünün Ek-B listesinde yer alan tarafların (yürürlülüğe

girme Ģartı olarak, 55 ülkenin onaylaması ve onaylayan ülkelerin salınımlarının Ek-1 deki

ülkelerin salınımlarının en az % 55 olması) onaylaması ile yürürlülüğe girecek ve 2008-2012

yıllarını kapsayan 5 yıllık dönemde sera gazı emisyonlarının 1990 seviyelerinin % 5,2 altına

indirmeleri yasal olarak bağlayıcılığı olan yükümlülük haline geleceği belirtilmiĢtir.

55 ülke Ģartı 2002‟de Ġzlanda‟nın antlaĢmayı kabul etmesiyle, %55 Ģartı da Rusya‟nın

antlaĢmayı 2004‟te imzalamasıyla oluĢmuĢ ve antlaĢma, 16 ġubat 2005 tarihinde yürürlüğe

girmiĢtir.

Türkiye 2001 yılında MarakeĢ‟te ki BMĠDÇS 7 Taraflar Konferansın da 26 no lu kara-

rın ardından sözleĢmeye katılmıĢtır. Türkiye Ek-1 Ülkelerinden farklı olarak 2008-2012 dö-

neminde yükümlülüğü bulunmamaktadır. Türkiye 24 Mayıs 2004 tarihinde BMĠDÇS‟ ne ka-

tılmıĢtır. Katılmakla birlikte daha önce müzakerelerde söz hakkı bulunmayan Türkiye, Ant-

laĢmanın 5 ġubat 2009 tarihinde TBMM‟sinde kabul edilip onaylanması ve resmi gazetede

yayınlanarak yürürlüğe girmesi sonucu, bundan sonra yapılacak toplantılarda görüĢ ve öneri-

leri müzakere edebilecektir. ġu anda herhangi bir yükümlülüğü bulunmayan ülkemizin yü-

kümlülüğüne iliĢkin sorumluluklar ileride yapılacak toplantılardaki müzakereler sonucu belir-

lenecektir.

2009 Aralık ayında Danimarka‟ da 2012 sonrasının belirlenmesine yönelik toplantılar

sonucunda ülkeleri bağlayıcı bir karar alınmamakla birlikte küresel ısınmanın 2 Cº‟de tutul-

ması ve bunun için 2020 yılına kadar 100 milyar $ yardım yapılması öngörülmüĢtür. Ġleriki

toplantılarda sera gazlarının emisyonu konusunda kısıtlamaların yaygınlaĢacağı bir gerçektir.

Kömür, ülkemiz ve dünya için birincil enerji kaynağı olma özelliğini sürdürecektir.

Tablo-23‟de görüldüğü üzere Türkiye‟nin kiĢi baĢı CO2 emisyonları düĢük olmakla birlikte

1990 sera gazı salınımı ile günümüz arasında büyük fark vardır. Tablo-24‟de değiĢik OECD

ülkelerdeki CO2 emisyonları verilmektedir.

Tablo 23. CO2 Emisyonlarının Dünyadaki Dağılımı (2013)

CO2 Emisyonları

(Milyon ton CO2)

Kişi Başına CO2

(Ton CO2/Kişi)

CO2/Toplam Birincil

Enerji Arzı

(Ton CO2/TEP)

CO2/GSMH

(kg CO2/2005$)

Türkiye 283,80 3,75 2,44 0,43

Çin 8.977,10 6,60 2,98 1,85

Dünya 32.189,70 4,52 2,38 0,57

Fransa 315,60 4,79 1,25 0,13

İngiltere 448,70 7,00 2,35 0,17

Almanya 759,60 9,25 2,39 0,24

Rusya 1.543,10 10,79 2,11 1,55

OECD 12.037,70 9,55 2,27 0,30

ABD 5.119,70 16,18 2,34 0,35

Kaynak: IEA, CO2 Emissions From Fuel Combustion Highlights , 2015

TTK Sektör Raporu

23

Tablo 24. OECD Ülkelerinde Petrol, Doğal Gaz Ve Kömüre Bağlı CO2 Emisyonları

TPES

(Mtce)

CO2 Emisyonu( Milyon Ton) Kömürün

Payı(%)

Enerji

Kaynaklı

C02 /insan

(tCO2/kişi)

Kömür Petrol Gaz Diğer Toplam

Çek.

Cum. 60 65,8 18,3 15,8 1,2 101,1 65,0840752 9,62

Kanada 361,7143 81 256,4 197,9 1 536,3 15,1034869 15,26

Fransa 361,8571 42,4 180 88,1 5,1 315,6 13,4347275 4,79

Almanya 453,8571 329,3 248,2 163,8 18,3 759,6 43,3517641 9,25

Japonya 649,5714 463,4 501,4 260,2 10,1 1.235,10 37,5192292 9,7

Meksika 273,2857 53,1 257,3 140,5 0,9 451,8 11,752988 3,82

Türkiye 166,4286 119,9 76 87,8 0,1 283,8 42,248062 3,75

İngiltere 272,8571 140,4 152,5 152,3 3,5 448,7 31,2903945 7

ABD 3.126,29 1.705,00 1.989,60 1.398,50 26,6 5.119,70 33,3027326 16,18

OECD

Toplam 7.570,86 4.040,00 4.738,10 3.146,70 112,9 12.037,70 33,5612285 9,55

Kaynak: IEA, CO2 Emissions From Fuel Combustion Highlights , 2015

Ülkemiz kalkınmakta olan bir devlet olduğu için enerjiye ihtiyacı diğer ülkelere göre

daha fazla olacaktır. Bu nedenle emisyonların azaltılmasını ve yanma verimini artıran yön-

temlerin uygulanması, araĢtırılması ve geliĢtirilmesi ülkemiz için de önem arz etmektedir.

Dünyada emisyonları azaltmak için zenginleĢtirilmiĢ kömür kullanımının yanında emisyonla-

rın baca ortamında ayrılması ve değiĢik yakma teknolojileri kullanarak yakma verimini artırıcı

yöntemler uygulanmakta ve geliĢtirilmeye çalıĢılmaktadır. Böylece hem emisyonlar azalmak-

ta hem de birim miktar kömürden elde edilen enerji artırılmaktadır. Baca emisyonlarını önle-

meye yönelik olarak yanma sonrası;

Aktif karbon enjeksiyonu,

Elektro statik tutucular kullanılması,

Bez Filtrelerin kullanılması,

Baca gazı sülfür giderme iĢleminin uygulanması,

Seçimli katalitik ve katalitik olmayan indirgenmenin kullanılması,

YaĢ tanecik gaz temizleyicilerin kullanılması yoluyla çok düĢük emisyonlu sonuçlar elde

edilmektedir.

Pulverize kömür yakma, AkıĢkan yatakta yakma, çevrimli akıĢkan yatakta yakma ve basınçlı

akıĢkan yatakta yakma yöntemlerini kullanarak %40‟ın üzerinde net verim ve emisyonlarda

(NOx, SOx, CO2 ve partikül) düĢüĢler sağlanmaktadır. Bu nedenle önemli aĢamalar kat edilen

TTK Sektör Raporu

24

kömür yakma teknolojilerinin ve Entegre GazlaĢtırma Kombine Çevrim Teknolojilerinin

(IGCC) ülkemizde yeni tesislerde uygulanması, teknolojinin elde edilmesi ve geliĢtirilmesine

yönelik çalıĢmalar teĢvik edilmelidir. Bu sayede BMĠDÇS kapsamında ülkemizin karĢılaĢabi-

leceği sorunlar en aza indirgenmiĢ olacaktır.

TÜRKİYE’DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ

Taşkömürü Rezervleri

Ülkemizde en önemli taĢkömürü rezervleri Zonguldak Havzasında bulunmaktadır.

Havzada bugüne kadar yapılan rezerv arama çalıĢmalarında, -1200 m derinliğe kadar tespit

edilmiĢ toplam Jeolojik rezerv 1,30 Milyar ton olup, bunun %38‟i (yaklaĢık 503 Milyon ton)

görünür rezerv olarak kabul edilmektedir.

Dünya genelinde rezerv tanımlamaları yapılırken, mevcut madencilik teknolojisi ile ekonomik

olarak iĢletilebilir rezervler dikkate alınmaktadır. Havza bazında rezervler –1200 m derinliğe

kadar yapılmıĢ sondajlardan elde edilmiĢ verilerden hesaplanmıĢtır.

Tablo 25. Türkiye’deki Taşkömürü Rezervleri (ton)

REZERV

TÜRÜ

KoklaĢmaz Y.KoklaĢabilir KoklaĢabilir Toplam

TTK

Amasra Armutçuk Kozlu Üzülmez Karadon

Hazır 423840 1.579.607 2.794.854 399455 2.366.331 7.564.087

Görünür 169.014.724 6.874.821 64.276.173 134.507.782 129.184.308 503.857.808

Muhtemel 115.052.000 15.859.636 40.539.000 94.342.000 159.162.000 424.954.636

Mümkün 121.535.000 7.883.164 47.975.000 74.020.000 119.034.000 370.447.164

TOPLAM 406.025.564 32.197.228 155.585.027 303.269.237 409.746.639 1.306.823.695

Havzada KoklaĢabilir rezervler Kozlu, Üzülmez ve Karadon bölgelerinde yer almak-

tadır. KoklaĢabilir taĢkömürü rezervlerinin toplam rezervler içerisindeki payı yaklaĢık

%67‟dir. Armutçuk bölgesinde yer alan rezervler; yarı-koklaĢma özelliği, yüksek ısıl değer ve

düĢük bünye külü içeriği ile hem koklaĢabilir kömürlerle harmanlanarak hem de pulverize

enjeksiyon (PCI) kömürü olarak demir-çelik fabrikalarında kullanıma uygun niteliktedir.

Amasra bölgesi kömürlerinin koklaĢma özelliği bulunmamakla birlikte, belirli oranlarda me-

talürjik kömürler ile harmanlandığında koklaĢma özelliğini bozmamaktadır.

TTK Sektör Raporu

25

Şekil 6. Koklaşma Özelliklerine Göre Havza Rezervleri

Havza kömürlerinin kalorifik değeri 6.200 - 7.250 kcal/kg (AID) arasında değiĢmekte-

dir. Lavvarlar bazında üretilen satılabilir taĢkömürlerinin özellikleri Tablo 26 ‟da verilmiĢtir.

Tablo 26. TTK Taşkömürlerinin Karakteristik Özellikleri

NİTELİKLER

ARMUTÇUK KOZLU-ÜZÜLMEZ KARADON AMASRA

ARMUTÇUK

LAVVARI

KOZLU-ÜZÜLMEZ

LAVVARLARI

ÇATALAĞZI

LAVVARI

AMASRA

LAVVARI

Rutubet (ar) % 2-14 2-14 2-14 3-14

Kül (ar) % 9 11-13 12-13 14-15

Uçucu Madde (ar) % 29-34 25-27 25-27 32-35

Sabit Karbon (ar) % 47-54 52-57 51-56 41-47

Üst Isı Değeri (ar)

Kcal/kg

6.250-7.250 6.500-7.150 6.400-7.150 5.650-6.050

Alt Isı Değeri (ar)

Kcal/kg

6.050-7.050 6.400-6.950 6.200-6.950 5.450-6.050

Uçucu Madde (daf) % 38 32 32 43±2

Sabit Karbon (daf) % 61±1 60-67 67±1 56±2

Üst Isı Değeri (daf)

Kcal/kg

8150 8400 6200-6950 7600

Karbon C (ad) % 75±2 73-76 75±2 70±3

Hidrojen H (ad) % 4+1 4+1 4+1 4+1

Kükürt S (ad) %

Max

0,9 0,8 0,8 1,5

Azot N (ad) % 1,1±0,3 1±0,2 1±0,2 1,2±0,4

Kül Ergime

Noktası

Min 0C 1270 1350 1350 1270

ISO KoklaĢma Değeri Orta-Zayıf Orta-Ġyi Çok-Ġyi Pek Zayıf

ISO Kod No 622 533-534 534 711

ISO Sınıf VIA VC-VD VC VII

ASTM Rank Grubu hvAb HvAb hvAb hvBb

ASTM Rank Skalası 62-148 68-154 69-155 58-139

ASTM Rank Sınıfı II-Bitümlü II-Bitümlü II-Bitümlü II-Bitümlü ar- orijinal numunude, daf- kuru külsüz, ad- havada kurutulmuş, ISO- Ulusl arası Standartlar Organizasyonu, ASTM- Amerikan Standart

KoklaĢmaz

31%

Yarı KoklaĢabilir

2%

KoklaĢabilir

67%

TTK Sektör Raporu

26

Taşkömürü Üretimi

Ülkemizde taĢkömürü madenciliği Zonguldak TaĢkömürü Havzasında TTK tarafından

ve TTK‟nın imtiyaz sahasında rödevans usulü ile çalıĢan özel sektör firmalarınca gerçekleĢti-

rilmektedir. Derin yer altı kömür madenciliği yapılan Zonguldak TaĢkömürü Havzasının kar-

maĢık jeolojik yapısı tam mekanizasyona gidilmesini engellemekte, taĢkömürü üretimi ağır-

lıklı olarak insan gücüne dayalı emek-yoğun bir Ģekilde gerçekleĢtirilmektedir. Ancak son

yıllarda havza Ģartlarına uygun mekanize kazı teçhizatı ile pilot çapta uygulama yapılmıĢ ve

baĢarılı sonuçlar elde edilmiĢtir. Bu tür teçhizatların havza çapında yaygınlaĢtırılmasına yöne-

lik çalıĢmalar devam etmektedir.

1965 yılından itibaren havzadaki taĢkömürü üretimi seyri ġekil 7‟de verilmiĢtir. Hav-

za, sağlıklı kayıtların mümkün olduğu 1942 yılından günümüze kadar 246 milyon ton (1865

yılından günümüze kadar yaklaĢık 400 milyon ton) taĢkömürü üretimi ile ülke kalkınmasında

önemli bir yer almıĢtır.

Havza tarihi boyunca maksimum tüvenan üretim 1974 yılında 8,5 milyon ton, satılabi-

lir üretim ise 1967 ve 1974 yıllarında 5 milyon ton olarak gerçekleĢtirilmiĢtir. 1974 yılındaki

maksimum 5 milyon ton satılabilir üretim değerine kadar, zaman zaman düĢüĢler gözlense de,

önemli bir üretim artıĢ trendi yakalanmıĢ olan havzada, ulaĢılan üretim değeri korunamamıĢ,

1982 yılından sonra 4 milyon ton‟un altına inmiĢtir. 1991 yılında baĢlayan rödövans uygula-

ması, 2004 yılından itibaren TTK tarafından iĢletilemeyen rezervlerin, hukuku TTK uhdesin-

de kalmak kaydıyla, rödövans karĢılığı özel firmalara iĢlettirilmesi uygulaması baĢlatılmıĢtır.

2000-2015 yılları havza taĢkömürü üretimi Tablo 27‟de verilmiĢtir.

Şekil 7. 1942-2014 Yılları TTK ve Özel Sektör Üretimleri

0

1.000.000

2.000.000

3.000.000

4.000.000

5.000.000

6.000.000

196

5

196

7

196

9

197

1

197

3

197

5

197

7

197

9

198

1

198

3

198

5

198

7

198

9

199

1

199

3

199

5

199

7

199

9

200

1

200

3

200

5

200

7

200

9

201

1

201

3

201

5

TTK Özel Sektör

TTK Sektör Raporu

27

Tablo 27. 2000-2014 Yılları Havza Taşkömürü Üretimi

Ülkemizin Taşkömürü Tüketimi

Kömür ithalatının ivme kazanmaya baĢladığı 1980‟li yılların baĢında ülke toplam taĢ-

kömürü tüketiminin %80‟i, sonlarına doğru ise %45‟i yerli kaynaklardan karĢılanırken, 2014

yılında 31.464.000 ton olarak gerçekleĢen taĢkömürü tüketiminin sadece %5,8‟i yerli kaynak-

lardan (TTK ve havza üretiminden) karĢılanmıĢtır. Ülkemizin 2000-2014 yılları arası üretim,

ithalat ve toplam tüketim miktarları Tablo 28‟de verilmiĢtir.

Yıllar TTK Üretimi

(Ton)

Özel Sektör Üretimi (Ton) Havza Toplamı

(Ton)

2000 2.259.227 114.046 2.373.273

2001 2.356.865 230.540 2.587.405

2002 2.244.372 487.799 2.732.171

2003 2.011.178 53.044 2.064.222

2004 1.879.411 149.625 2.029.036

2005 1.665.324 837.719 2.503.043

2006 1.522.421 869.586 2.392.007

2007 1.675.373 839.298 2.514.671

2008 1.586.532 1.031.712 2.618.244

2009 1.879.630 1.003.760 2.883.390

2010 1.708.844 883.074 2.591.918

2011 1.592.515 1.026.732 2.619.247

2012 1.457.104 835.157 2.292.261

2013 1.369.921 590.343 1.960.264

2014 1.300.154 519.924 1.820.078

2015 948.573 486.314 1.434.887

TTK Sektör Raporu

28

Tablo 28. Türkiye Taşkömürü Üretim Tüketim ve İthalat Dengesi (Bin ton)

YILLAR ÜRETİM İTHALAT TOPLAM

TÜKETİM

2000 2.259 12.990 15.393

2001 2.357 8.028 11.039

2002 2.319 11.693 13.830

2003 2.425 16.166 17.535

2004 2.070 16.427 18.904

2005 1.900 17.360 19.421

2006 2.319 20.286 22.798

2007 2.492 22.946 25.224

2008 2.601 19.489 22.720

2009 2.863 20.364 23.698

2010 2.524 21.333 25.569

2011 2.528 23.679 26.228

2012 2.292 29.195 31.460

2013 1.968 26.633 33.831

2014 1.833 29.816 31.464 Kaynak: ETKB

Ülkeler ve ödenen döviz miktarları bazında bakıldığında ülkemizin kömür ithalatında;

Rusya, Kolombiya, Güney Afrika, Avustralya ve ABD‟nin önemli payları olduğu görülmek-

tedir.

Kömür ithalatına; 2002 yılında 749 milyon $, 2003 yılında ise 986 milyon $ ödenmiĢ-

tir. 2002-2006 ithalat gerçekleĢmelerine bakıldığında, kömür ithalatına ödenen döviz mikta-

rında % 174‟lük bir artıĢın olduğu görülmektedir. 2008 “Madencilik Ürünleri” ihracatımız ise

3.200 milyon $ olmuĢtur. Görüldüğü gibi madencilik ihracatı gelirlerimiz 3,2 milyar $ olarak

gerçekleĢirken sadece kömür ithalatına 3.411 milyon $ ödenmiĢtir.

Ülkemiz demir-çelik sanayisini dünyada ticarete konu olan koklaĢabilir taĢkömürünün

% 2‟sini ithal etmektedir. Bu da ülkemizin önemli bir koklaĢabilir kömür ithalatçısı olduğunu

göstermektedir. Ülkemiz Termal kömürde de önemli bir kömür ithalatçısıdır.

TTK Sektör Raporu

29

Şekil 8. 2013 Yılı Türkiye Koklaşabilir Taşkömürü İthalatı*

Kaynak: IEA, Coal Informaiton,2014

2013 yılında Türkiye'nin buhar kömürü ithalatı yaptığı ülkelerin dağılımı aĢağıdaki gibidir.

Şekil 9. 2013 Yılında Türkiye’nin Buhar Kömürü İthalatı Yaptığı Ülkeler*

Kaynak: IEA, Coal Informaiton,2014

Ülkemiz 2014 yılı TaĢkömürü tüketiminin %4,1‟i TTK, %1,6‟sı rödevanslı sahalar-

dan olmak üzere %5,7‟si havzadan karĢılanmaktadır.

Ülkeler kendileri için öneme sahip ürünlerin çeĢitli girdilerini göz önüne alarak talep

ve arz projeksiyonlarını yapmaktadırlar. Bu projeksiyonlar, dünyadaki konjonktürel değiĢim-

lerden etkilenebilmekle beraber gelecekteki taleplere ıĢık tutması açısından önem arz etmek-

tedir.

Ülkemizin kömür tüketimine yönelik olarak ETKB‟ ce hazırlanan projeksiyonlarda

taĢkömürü tüketiminin ve linyit tüketiminin artan bir trend izleyeceği beklenmektedir. Tablo

29‟da yıllara bağlı kömür tüketim projeksiyonu verilmiĢtir.

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500B

in t

on

KoklaĢabilir Kömür

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

8.000

9.000

Bin

To

n

Buhar Kömürü

TTK Sektör Raporu

30

Tablo 29. Ülkemizin Kömür Tüketim Projeksiyonu (Bin Ton)

Yıllar TaĢkömürü Linyit Yıllar TaĢkömürü Linyit

2008 22.864 98.630 2015 45.366 151.659

2009 25.523 101.488 2016 49.117 162.701

2010 29.688 102.705 2017 54.573 174.559

2011 31.374 113.932 2018 61.733 191.189

2012 35.013 119.233 2019 69.968 202.334

2013 38.451 130.382 2020 81.038

2014 41.814 140.657

Kaynak: ETKB

Ülkemizde Taşkömürünün Sektörel Kullanımı

Ülkemizde taĢkömürü tüketimi sektörler itibari ile Tablo 30‟de verilmiĢtir. 2014 yılın-

da Türkiye‟de taĢ kömürü tüketiminde en büyük pay %45‟lik oranla elektrik santrallerinde

olmuĢtur. Geriye kalan tüketim oranları ise %18 Kok Fabrikaları, %17 diğer sanayi , %2 iç

tüketim ve kayıp, Ģeklinde gerçekleĢmiĢtir. Konut sektörünün ağırlıklı olarak kullandığı diğer

sektörlerde taĢ kömürü kullanımının oranı ise %18 olmuĢtur.

1970 yılında 1,8 milyon ton olan kok fabrikaları (demir-çelik tesisleri) taĢkömürü tü-

ketimi, 1990 yılında 4,7 milyon ton seviyesine kadar çıkmıĢ, 2000‟li yıllarda ise 4 milyon

ton/yıl seviyelerinin üzerinde seyretmiĢtir. Demir-çelik sektöründe 2014 yılı taĢkömürü tüke-

timi 5.722 bin tonu kok fabrikalarında olmak üzere toplam 6. 664 bin ton olarak gerçekleĢ-

miĢtir.

Çimento sektöründe ise 1970‟li yıllarda 40-50 bin ton/yıl seviyelerinde olan taĢkömü-

rü tüketimi sürekli artan bir trendle 2014 yılında 2.791 bin ton (Tablo 31) düzeyine kadar

çıkmıĢtır.

TTK Sektör Raporu

31

Tablo 30. Sektörler İtibariyle Taşkömürü Tüketimi (X 1.000 ton)

Kaynak: ETKB

Tablo 31. Çimento Sektöründe Kullanılan Yakıtların Miktarı

Yıllar T.kömürü

(bin ton)

Linyit

(bin ton)

Petrokok

(bin ton)

Petrol

(bin ton)

Doğalgaz

106Sm³

2006 2.215 1.876 1.946 - -

2007 2.666 1.513 1.471 - -

2008 2.495 2.199 1.862 582

2009 2.566 1.565 2.328 31 22

2010 3.027 1.609 2.156 26 16

2011 2.285 3.145 2.248 35 101

2012 2.283 2.682 2.864 47 169

2013 2.769 2.012 2.885 24 61

2014 2.791 1687 3.540 25 101

2014 yılı itibariyle Türkiye‟deki birincil enerji arzında doğalgaz ve petrolden sonra %16‟lık

payla taĢkömürü kullanılmaktadır. TaĢkömürünü takiben %12‟lik oranla linyit kullanılmakta-

dır. Bu oranlar Türkiye‟de birincil enerji arzında kullanılan yakıtların enerji arzındaki TEB

cinsinden değerleri alınarak hesaplanmıĢtır.(ġekil 10)

TÜKETİCİLER 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Elektrik Sant. 6.197 6.361 7.582 10.116 11.854 11.777 14.044

Kok Fab. 5.526 4.900 5.322 5.200 5.392 5.571 5.722

Ġç Kayıp 46 179 47 33 51 429 643

Toplam 11.769 1.144 12.951 15.349 17.297 17.777 20.409

Demir-Çelik 713 928 1.528 1.468 143 972 942

Kimya-Petrokimya 1 72 84 127 121 134 104

Çimento 2.495 2.566 3.027 2.285 2.283 2.769 2.791

ġeker 9 6 74 22 13 4 5

Demir DıĢı Metaller -- -- -- 18 19 62 8

Diğer Sanayi 1.217 1.346 375 165 37 780 1.572

Diğer sektörler-konut 6.516 7.337 7.527 6.773 1.026 5.680 5.633

Toplam 10.951 12.258 12.615 10.858 14.163 10.401 11.055

TOPLAM 2.272 23.698 25.566 26.207 31.460 28.178 31.464

Kaynak: ETKB

TTK Sektör Raporu

32

Şekil 10. Türkiye’de Birincil Enerji Arzında Kullanılan Yakıtların % Dağılımı

2014 yılında Türkiye elektrik enerjisi üretiminin %80‟lik kısmı termik santrallerden;

%16‟lık kısmı hidroelektrik santrallerinden sağlanmıĢ olup, rüzgâr ve diğer yenilenebilir ener-

ji kaynaklarına dayalı santrallerin toplam üretime katkısı %4 olarak gerçekleĢmiĢtir.

2014 yılında gerçekleĢtirilen elektrik enerjisi üretiminin %16‟sı hidrolik, %48‟i doğal

gaz, %30‟u kömürden sağlanmıĢtır. Tablo 32‟de ülkemizde 2014 yılı elektrik üretiminde kul-

lanılan yakıt türlerine göre, MW cinsinden kurulu güç kapasiteleri ve GWS cinsinden elektrik

üretim değerleri verilmiĢtir. ġekil 11‟de elektrik üretimindeki kurulu güç kapasiteleri, ġekil

12‟de elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımı verilmiĢtir.

Tablo 32. 2014 Yılı Elektrik Üretimi ve Kurulu Güç Kapasiteleri

Enerji

Kaynak Türleri

Elektrik Enerjisi Üretimi Kurulu Güç Kapasitesi

GWH % MW %

Taşkömürü 38.693 15 6.398 9

Linyit 36.615 15 8.281 12

Asfaltit 954 0 135 0

Hay.Bit.Art. 1.433 1 299 0

Petrol 2.145 1 1.058 2

Doğalgaz 120.576 48 25.631 37

Hidrolik 40.645 16 23.643 34

Rüzgar 8.520 3 3.630 5

Jeo.Isı -D. 2.364 1 405 1

Güneş 17 0 40 0

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Birincil Enerji Arzı

Doğalgaz

Petrol

TaĢ Kömürü

Linyit

Jeo.Isı-D.

Hidrolik

Petro Kok

Diğer

Diğer kaynaklar: Asfaltit, kok, odun, hayvan bitki artıkları, bioyakıt, rüzgar, elektrik, güneş

TTK Sektör Raporu

33

Şekil 11. Elektrik üretiminde Kurulu Güç

Şekil 12. Elektrik Üretiminde Kaynakların Kullanımı

Kaynak: T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Tablo 33‟de EPDK na kömür kullanarak elektrik üretmeye yönelik lisans baĢvuruları

verilmiĢtir. Bu veriler dikkate alındığında dıĢa bağımlı olduğumuz taĢkömüründe ithalat mik-

tarının daha da artacağı görülmektedir. Ġthal Kömür ve ithal fosil yakıtlardan elektrik üretmek

otoprodüktör Ģirketler için kısa vadeli karlı bir seçenek olmasına rağmen ülkemizin uzun va-

deli yerli kaynakların payını artıran enerjilere yönelmesi önem arz etmektedir.

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Kuru

lu G

üç

Kap

asit

esi Doğalgaz

Hidrolik

TaĢkömürü

Linyit

Rüzgar

Jeo.Isı -D.

Petrol

Diğer

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Ele

ktr

ik E

ner

jisi

Üre

tim

i

Doğalgaz

Hidrolik

TaĢkömürü

Linyit

Rüzgar

Jeo.Isı -D.

Petrol

Diğer

TTK Sektör Raporu

34

Tablo 33. EPDK’dan Alınan Enerji Üretim Lisans Durumu

Yakıt Başvuru

Aşaması

İnceleme ve

Değerlendirme

Uygun

Bulma

Lisans

Verildi

Toplam

Proje

Adedi

Kurulu

Güç

Toplamı

(MW) Adet Kurulu

Güç

(MW)

Adet Kurulu

Güç

(MW)

Adet Kurulu

Güç

(MW)

Adet Kurulu

Güç

(MW)

Ġthal Kö-

mür

6 3.874 16 10.062 36 3.908 10 5.079 36 22.923

Linyit 1 30.6 - - 32 306 30 1.649 32 1986

Diğer

Kömür

- - 3 832 7 - 4 478 7 1.311

TaĢkömürü - - 1 500 3 - 2 51 - 551

Kaynak: DEKTMK

Taşkömürü Fiyatları

1980‟li yılların ikinci yarısından itibaren, kömür piyasasında baĢlayan rekabet ortamı-

nın etkisiyle, sürekli bir düĢüĢ trendine giren kömür fiyatları 1990‟lı yıllarda 40 $/ton bandına

oturmuĢtur. Uluslararası petrol karteli konumundaki firmaların kömür piyasasından çekilme-

leri, tedarikçi firmaların çeĢitlenmesi sonucu oluĢan daha rekabetçi bir pazar yapısının etkisiy-

le 1995 yılından itibaren yeniden düĢüĢ trendine giren kömür fiyatları 1999 yılında 27-30

$/ton seviyelerine kadar gerilemiĢ, 2000-2001 yıllarında yaĢanan talep artıĢı nedeniyle tekrar

40 $/ton seviyesine kadar çıkmıĢtır. Özellikle 2003 yılından itibaren koklaĢabilir kömür fiyat-

ları hızla artmıĢtır.

2005 yılında ise koklaĢabilir taĢkömürü fiyatları, FOB, 100$/Ton‟ un üzerinde seyret-

miĢ 2006 yılında bu fiyat kendini korumuĢtur.

Ancak 2007 yılının son üç ayında petrol fiyatlarının artması ve nakliye fiyatlarının

yükselmesi ile kömüre fazla talebin olması fiyatların FOB 15-20 dolar artmasına sebep ol-

muĢtur.2007 yılında fiyat artıĢları çok daha çarpıtıcıdır. Güney Afrika buhar kömürlerinin

6000 kcal/kg Richard Bay limanı FOB teslim fiyatı 111,25 ABD doları/ton düzeyine kadar

çıkmıĢtır.

Dünyanın en büyük kömür ihracatçılarından biri olan Avustralya ile en büyük ithalat-

çılarından biri olan Japonya arasındaki 2008 yılı görüĢmelerinde yeni sözleĢme ile koklaĢabi-

lir 0-10 mm. kömürlerin 2008 yılı için satıĢ fiyatı 325 $/ton fiyatlara kadar yükselmiĢtir.

Ancak, 2008 yılının son üç ayı içinde dünyada meydana gelen mali kriz nedeni ile pet-

rol fiyatları 150 $/ton fiyatlardan 40 $/ton fiyatlara kadar gerilemiĢ ve navlun fiyatları aĢırı

düĢmüĢtür. Ekonomik ve mali kriz nedeni ile tüketimin azalması birçok sektörde üretimi kısıt-

lamaya hatta üretimin durmasına vesile olmuĢtur.

Global krizin etkilerinin sona ermemesine rağmen 2009 yılında 170-190 $/ton

(FOB)‟a kadar düĢen kömür fiyatları 2010 yılında 190-210 $/ton (FOB) arasında gerçekleĢmiĢ

TTK Sektör Raporu

35

2011 yılının ilk çeyreğinde oluĢan sözleĢmelerde ise 225 $/ton olarak gerçekleĢmiĢtir.

Avustralya çıkıĢlı Termal kömürde ise 2010 yılı fiyatları 100-120 $/ton (FOB) ve 2011

yılı ilk çeyreğinde 130 $/ton (FOB olarak gerçekleĢirken Güney Afrika Richard Bay Lima-

nından ihraç edilen buhar kömürünün 2010 yılı 100-110 $/ton(CIF) ve 2011 yılı 125-130

$/ton(CIF) fiyatları oluĢmuĢtur. Spot piyasada ise bu rakamların çok üstünde fiyatlar oluĢ-

maktadır.

2011 yılı için ABD‟nin kısıtlı imkânlarını tam kapasiteye yakın kullanması koklaĢabi-

lir kömür piyasasının emniyet vanası olarak görülmektedir. Ayrıca Çin‟in koklaĢabilir kömür

açıklarının bir kısmını Moğolistan‟dan karĢılamaya baĢlaması denge unsurlarından biridir.

Kömür ticaretinde önemli maliyetlerden biri olan navlun ücretleri kriz öncesi 40-60$

seviyelerinden 20-40$ seviyelerine daha sonra ise 15-25$ seviyelerine düĢmüĢtür. Tablo 34 ve

Tablo 35‟de 2015 yılı önemli taĢkömürü sevkiyat limanlarındaki ortalama buhar kömürü ve

koklaĢabilir kömür fiyatları verilmiĢtir. 2016 yılının ilk üç ayında düĢük uçucu madde mikta-

rına sahip koklaĢabilir ortalama kömür fiyatları ise Avustralya 76,62$/t(fob), US Coast

76,17$/t(fob) Ģeklindedir. 2016 yılı ortalamasının bu rakamların üzerinde geçekleĢmesi bek-

lenmektedir.

Tablo 34. 2015 Yılı Önemli Taşkömürü Sevkiyat Limanlarındaki Buhar Kömürü

Fiyatları ($)

Cif ARA

(6.000 k.cal)

Fob Richards

Bay (6.000 k.cal)

Cif Marmara

(6.000 k.cal)

Cif İskenderun

(6.000 k.cal)

Ortalama

Fiyat 56,59 57,24 75,53 66,31

Tablo 35. 2015 Yılı Önemli Taşkömürü Sevkiyat Limanlarındaki Koklaşabilir Kömür

Fiyatları ($)

Fob Avustralya

(Düşük Uçucu)

Cfr Çin

(Düşük Uçucu)

Cfr Hindistan

(Düşük Uçucu)

Fob US Coast

(Düşük Uçucu)

Ortalama Fiyat 87,43 94,99 96,88 95,65

TTK Sektör Raporu

36

Şekil 13. Yıllara Göre Koklaşabilir Kömür Fiyatlarındaki Değişim (Orta uçucu)

Önemli kömür ithalatçılarından Japonya‟nın koklaĢabilir ve termal kömür ithalat fiyat-

ları yıllara göre Tablo-36‟da verilmiĢtir.

Tablo 36. Japonya Taşkömürü İthalat Fiyatlarının Yıllara Göre Değişimi

Yıl Japonya Koklaşabilir Kömür İthalat Fiyatı (Cif $/t)

Japonya Termal Kömür İthalat Fiyatı (Cif $/t)

1987 53,44 41,28

2000 39,69 34,58

2001 41,33 37,96

2002 42,01 36,90

2003 41,57 34,74

2004 60,96 51,34

2005 89,33 62,91

2006 93,46 63,04

2007 88,24 69,86

2008 179,03 122,81

2009 167,82 110,11

2010 158,95 105,19

2011 229,12 136,21

2012 191,46 133,61

2013 140,45 111,16

2014 114,41 97,65 Kaynak: BP Statistical Review of World Energy 2015

KoklaĢabilir kömür fiyatlarının son dönemde hızla arttığı süreçte Kurumumuz

Havzamıza yakın Erdemir ve Kardemir‟e sağladığı koklaĢabilir kömür fiyatında makul ve

tedrici bir politika izlemiĢtir. Fiyatların 200 $/ton‟u aĢtığı ve kömür tedarikinde sıkıntı

yaĢandığı dönemlerde artıĢ makul bir trend biçiminde olmuĢtur.

$0,00

$50,00

$100,00

$150,00

$200,00

$250,00

2012 2013 2014 2015

Fob Avustralya Cfr Çin Cfr Hindistan

TTK Sektör Raporu

37

Kurumumuz tarafından demir-çelik üreticileri Kardemir ve Erdemir‟e yapılan kokla-

Ģabilir kömürün fiyatları Tablo 37‟da verilmiĢtir.

Tablo 37. TTK Demir-Çelik Sektörü Ortalama Satış Fiyatları

Yıllar KARDEMĠR ERDEMĠR

2007 110 $/ton 108 $/ton

2008 165 $/ton 186 $/ton

2009 158 $/ton 172$/ton

2010 136 $/ton 121 $/ton

2011 184 $/ton 172 $/ton

2012 165 $/ton 128,5 $/ton

2013 146 $/ton 109 $/ton

2014 134 $/ton 103 $/ton

2015 110 $/ton 87 $/ton

Kurumumuz üretimi kömürlerin satıĢ fiyatları satıcı ve nakliye masrafları dâhil edildi-

ğinde dünya kömür fiyatları ile örtüĢmektedir. Tablo 38‟da Ülkemizin taĢkömürü ithalatında

oluĢan fiyatlar (US$/tce) olarak verilmiĢtir.

Tablo 38. Türkiye’nin Taşkömürü İthalat Fiyatları (US$/tce)

TÜRKĠYE 1990 2000 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Termal(elektrik) 31,85 50,45 86,87 97,12 113,22 112,43 127,32 131,08 135,91

Termal (sanayi) 79,67 53,26 79,99 115,02 152,51 139,04 137,83 142,56 161,45

KoklaĢabilir 82,07 80,19 161,57 200,52 258,70 269,73 272,13 254,23 268,97

Kaynak: IEA

TTK Sektör Raporu

38

Avustralya FOB fiyatlarına göre global piyasa koklaĢabilir taĢkömürü fiyat tahminleri

Tablo 39‟da verilmiĢtir.

Tablo 39. Global Piyasa Ortalama Koklaşabilir Kömür Fiyat Tahminleri

2016

2015 2016 2017 2018 2020 1. Çey-rek

2. Çey-rek

3. Çey-rek

4. Çey-rek

Ortalama Tahmin

89 90 92 92 91 100 111 92 131

Maksimum Tahmin

97 100 100 93 99 110 128 93 170

Minimum Tahmin

85 85 88 91 87 93 100 91 100

Kaynak: Metal Expert Consulting

Avustralya FOB fiyatlarına göre global piyasa buhar kömürü (6.000 kcal/kg) fiyat tahminleri

Tablo 40‟da verilmiĢtir.

Tablo 40. Global Piyasa Ortalama Buhar Kömürü Fiyat Tahminleri

2016

2015 2016 2017 2018 2020 1. Çey-rek

2. Çey-rek

3. Çey-rek

4. Çey-rek

Ortalama Tahmin

62 60 60 60 61 60 61 64 74

Maksimum Tahmin

68 64 64 64 63 65 67 75 90

Minimum Tahmin

52 52 52 52 60 52 52 54 58

Kaynak: Metal Expert Consulting

TTK Sektör Raporu

39

TTK’NIN SEKTÖR İÇİNDEKİ YERİ

Üretim Yönünden

Kömür ithalatının ivme kazanmaya baĢladığı 1980‟li yılların baĢında ülke toplam taĢkömürü

tüketiminin %80‟i, sonlarına doğru ise %45‟i yerli kaynaklardan karĢılanırken, 2014 yılı so-

nunda 31.464.000 ton olarak gerçekleĢen taĢkömürü tüketiminin sadece %5,8‟i yerli kaynak-

lardan (TTK ve havza üretiminden) karĢılanmıĢtır.

Tüketimi Karşılama Açısından

TTK taĢkömürü satıĢlarında, kullanıcı profillerinde ve satıĢ miktarlarında önemli değiĢimler

olmuĢtur. 1960‟lı yıllarda önemli taĢkömürü tüketicileri; demir-çelik tesisleri, Çatalağzı Ter-

mik Elektrik Santrali (ÇATES) ve hava gazı fabrikalarının birlikte değerlendirildiği enerji

sektörü, demiryolu ve denizyolu iĢletmelerine yapılan satıĢların yer aldığı ulaĢtırma sektörü

olarak sıralanmaktadır.

TTK taĢkömürü satıĢlarında iki önemli pazar olan demir-çelik ve enerji sektörüne yapılan

satıĢlarda da önemli değiĢim yaĢanmıĢtır. ġekil 14‟de verilen grafik izlendiğinde, 1965-1989

yılları arasında demir-çelik sektörüne yapılan satıĢların 1,5-2 milyon ton/yıl arasında seyretti-

ği görülmektedir.

TTK Sektör Raporu

40

Şekil 14. TTK Sektörel Taşkömürü Satışları

1982 yılından sonra, demir-çelik fabrikalarında yaĢanan kapasite artıĢı ve paralelinde

ortaya çıkan koklaĢabilir kömür talebinin TTK tarafından karĢılanamaması sonucu ithal kö-

müre yönelinmesi, bu sektöre yapılan satıĢların azalmasına neden olmuĢtur.

1998 yılında 189 bin ton‟a kadar gerileyen demir-çelik sektörüne yapılan satıĢlar, özel-

likle KARDEMĠR Aġ‟nin artan talebi doğrultusunda, 2015 yılında 316 bin ton olmuĢtur.

Tablo 41. 2008-2015 Yılları Sektörler İtibariyle Satışlar

SEKTÖRLER 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Demir-Çelik

(Kardemir,Erdemir)

TTK 419.139 498.640 429.126 416.418 431.864 455.964 316.162

Rödevans -- -- -- -- -- -- --

Toplam 419.139 498.640 429.126 416.418 431.864 455.964 316.162

Enerji (ÇATES) TTK 1.108.615 1.023.558 947.215 835.061 750.086 730.326 521.164

Rödevans 60.181 -- -- -- -- -- --

Toplam 1.168.796 1.023.558 947.215 835.061 750.086 730.326 521.164

Muhtelif-Teshin TTK 228.023 246.714 185.731 157.191 132.428 125.236 78.604

Rödevans -- -- -- -- -- -- --

Toplam 228.023 246.714 185.731 157.191 132.428 125.236 78.604

TOPLAM TTK 1.755.777 1.768.912 1.562.072 1.408.670 1.314.378 1.311.527 915.931

Rödevans 60.180 -- -- -- -- -- --

Toplam 1.815.957 1.768.912 1.562.072 1.408.670 1.314.378 1.311.527 915.931

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

4.000.000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

To

n

Toplam Muhtelif-Teshin Demir Çelik Çates

TTK Sektör Raporu

41

Tablo 42. Kardemir ve Erdemir’e Yapılan Koklaşabilir Taşkömürü Satışları

Yıllar KARDEMİR ERDEMİR TOPLAM

(Ton) (Ton) (Ton)

2007 350.315 48.427 398.742

2008 336.037 23.881 359.918

2009 418.139 1.000 419.139

2010 451.981 46.659 498.639

2011 388.751 40.374 429.126

2012 360.644 55.774 416.418

2013 367.530 64.335 431.864

2014 395.690 60.274 455.964

2015 271.920 44.243 316.163

1990 yılında Demir-Çelik sektörüne yılda 1,3 milyon ton kömür satılırken 1995 yılın-

da 650 bin tona, 2000 yılında 350 bin tona, 2008 yılında ise 300 bin tonun altına düĢmüĢtür.

2013 yılında ise 431 bin ton olup 2015 yılında 316 bin ton satıĢ gerçekleĢmiĢtir.

Bilindiği üzere ülkemiz demir- çelik sektörünün yıllık 5-5,5 milyon ton kömür ihtiya-

cının önemli bir kısmı 1-1,2 milyar $ döviz ödenerek ithal yolu ile karĢılanmaktadır. Mevcut

durumda Kurumumuzca üretilen koklaĢabilir taĢkömürünün ülkemizdeki pazar payı % 8-10

civarında olup oldukça düĢüktür.

Son dönemde dünya kömür fiyatlarındaki önemli artıĢlar TTK kömürünü daha cazip

hale getirmiĢtir Türkiye TaĢkömürü Kurumu lehine değiĢen bu konjonktüre göre pazarlama

politikalarında değiĢiklikler öngörülmüĢtür. Kurumun hedef üretimindeki Pazar politikası

ağırlıklı olarak demir-çelik sektörüne yöneliktir.

TTK‟ da üretimi artırma çalıĢmalarına paralel olarak yürütülen kömür hazırlama tesis-

leri ile ilgili çalıĢmaların hayata geçirilmesi ile baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, taĢkö-

mürü kullanıcılarının aradıkları niteliklerde kömür üretmek mümkün olacaktır. Kurum yeni

kömür yıkama modelini hizmet alımı yoluyla gerçekleĢtirmektedir. Bu kapsamda 3 büyük

müessesemiz olan Karadon, Kozlu ve Üzülmez TĠM tüvenan kömürlerinin bu müesseselerde

kurulan lavvarlarda hizmet alımı yolu ile yıkattırılmasına baĢlanmıĢtır. Böylece yıkama mali-

yetlerinin düĢürülmesi yanında, lavvar randımanlarının arttırılması, piyasanın istediği nitelik-

lerde ve özellikle metalürjik kömür üretimine yönelik ürün elde edilmesi sağlanmıĢtır. Yapı-

lan bu çalıĢmalar ile üretilen taĢkömürlerinin büyük bir kısmı demir-çelik sektöründe değer-

lendirilecektir.

TTK Sektör Raporu

42

TEŞEBBÜSÜN YERLİ VE ULUSLARARASI RAKİPLERİYLE KARŞILAŞTI-

RILMASI

Üretim

Dünya taĢkömürü üretiminin %17sini 9 büyük Ģirket gerçekleĢtirmektedir. 2014 yılın-

da dünya taĢkömürü üretiminin % 0,025‟i TTK ve TTK‟nın imtiyaz sahasında rödevans usulü

ile çalıĢan özel sektör tarafından gerçekleĢtirilmiĢ olup kurumumuz 1.3 milyon tonluk taĢkö-

mürü üretimi ile dünya taĢkömürü üretiminin % 0,018‟ini gerçekleĢtirmiĢtir. Dünyadaki

önemli taĢkömürü üreticileri Tablo 43‟de verilmiĢtir.

Tablo 43. Dünyanın Büyük Taşkömürü Üretici Şirketleri ve Üretim Miktarları(Mt)

Şirket Adı Üretim Miktarı (mt) Yılı

Coal İndia Ltd. 48,916 * 2014

China Shenhua Energy Com. Ltd.

318,100 2013

Peabody Energy Co. 227,200 2014

Datong Coal Mine Group Co. Ltd.

193,000 2011

BHP Billiton Ltd. 118,600 2014

China Coal Energy Com. Ltd.

109,000 2013

Arc Coal Inc. 98,751 2014

Siberian Coal Energy Com. 96,500 2013

Rio Tinto Ltd. 32,57 2014 *413,506 mt linyit üretimi yapılmaktadır.

Kaynak: Şirketlerin yıllık raporlarından derlenmiştir.

Maliyetler

Kurumumuz maliyetleri jeolojik Ģartların tam mekanizasyona izin vermemesi ve yo-

ğun iĢgücü ihtiyacından dolayı yüksek olmaktadır. Maliyetler içindeki en önemli payı iĢçilik

oluĢturmaktadır. Önümüzdeki dönemde ĠĢgücünün rehabilitasyonu, randımanı artırıcı çalıĢ-

malar ve modernizasyon çalıĢmalarının tamamlanması sonucu üretimin artırılması ve maliyet-

lerin düĢürülmesi hedeflenmektedir. Diğer taraftan Kurumda havza Ģartlarına uygun baĢlan-

gıçta dik damarlarda olmak üzere pilot çapta üretimde mekanizasyona yönelik çalıĢmalar baĢ-

latılmıĢ ve baĢarılı olunmuĢtur. Havza çapında yaygınlaĢtırılması planlanmıĢ olup bu çalıĢma-

lar ile maliyetlerin düĢürülmesi hedeflenmiĢtir. Birbirine bağlı bu çalıĢmaların tamamlanması

ile Kurumun hazineye olan yükünün kademeli olarak azaltılarak maliyetlerle satıĢ fiyatlarının

baĢa baĢnoktasına ulaĢması hedeflenmektedir. Tablo 44‟de Kurumumuz 2010-2015 yılları

gerçekleĢen ticari maliyetleri verilmiĢtir.

TTK Sektör Raporu

43

Tablo 44. 2010-2015 Yılları Ticari Maliyetler (Bin TL)

Giderler 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Gerçekleşen Gerçekleşen Gerçekleşen Gerçekleşen Gerçekleşen Gerçekleşen

Tutar % Tutar % Tutar % Tutar % Tutar % Tutar %

Malzeme 68.664 9,48 72.454 9,60 78.227 9,73 70.587 8,67 67.598 7,86 76.214 7,97

Hizmet

Alımı

39.837 5,50 15.137 2,01 17.848 2,22 22.633 2,78 48.780 5,67 29.165 3,05

ĠĢçilik 471.504 65,1

1

497.18

0

65,8

7

519.20

7

64,5

8

503.07

1

61,8

0

517.38

4

60,1

6

568.10

0

59,4

4

Memur 63.278 8,74 69.657 9,23 55.796 6,94 79.380 9,75 94.803 11,0

2

89.660 9,38

Elektrik 30.460 4,21 26.963 3,57 32.159 4,00 34.113 4,19 33.518 3,90 34.163 3,57

Amortisman 23.094 3,19 27.287 3,62 39.475 4,91 40.056 4,92 45.807 5,33 52.417 5,48

Diğer 9.960 1,38 22.498 2,98 19.135 2,38 33.136 4,06 14.418 1,68 20.872 2,18

Olağan ve

OlağandıĢı

Gelir Gider

Farkı

17.445 2,39 23.633 3,13 42.128 5,24 31.182 3,83 37.768 4,39 85.147 8,91

Toplam 723.934 100 754.809 100 803.975 100 814.163 100 860.076 100 955.738 100

TTK Sektör Raporu

44

1. SONUÇ

Ülkelerin geliĢmesinde, insan yaĢamında ve enerji hammaddeleri içerisinde önemli bir yere

sahip olan kömür, dünya üzerinde geniĢ bir coğrafyaya yayılmıĢ büyük rezervlere ve geniĢ

tüketim alanlarına sahiptir. Bir trilyon ton civarında olduğu tahmin edilen dünya görünür kö-

mür rezervlerinin yaklaĢık % 45‟i (403,199 milyar ton) taĢkömürü rezervidir. Rezervlerin

yaygın olmasının yanı sıra, kömür elliden fazla ülkede üretilmektedir.

2014 yılı sonu itibari ile dünyada üretilen toplam taĢkömürü miktarı 7,2 milyar ton olup, bu

toplamın 1.064,8 milyon tonu koklaĢabilir taĢkömürü, 6.147,2 milyon tonu ısıl amaçlı olarak

kullanılmaktadır. Üretilen taĢkömürünün büyük bir kısmı üretildiği ülkelerde tüketilmekte,

dünya toplam taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %19,07‟si (2014 yılında 1.375,6 milyon ton)

uluslararası piyasada ticarete konu olmaktadır. 2014 yılında uluslararası piyasaya sunulan

taĢkömürünün %77‟si buhar kömürü, %23‟ü ise koklaĢabilir kömürdür. Dünyada üretilen

koklaĢabilir taĢkömürünün % 30‟u ticarete konu olmakta ve ülkemizde bu miktar içinde itha-

latıyla %2 paya sahiptir.

Kömürün;

- Dünya üzerinde yaygın olarak bulunması ve üretilmesi,

- Kullanım-depolama ve taĢıma açısından emniyetli yakıt olması,

- GeliĢen temiz kömür teknolojileri ile çevresel etkilerinin en aza indirilmesi,

- Diğer fosil yakıtlara (petrol ve doğal gaz) göre politik çekiĢmelerden uzak daha az

riskli bölgelerde üretiliyor ve tükenme ömürleri açısından daha fazla ömre sahip olması vaz-

geçilmez bir enerji kaynağı olduğu sonucunu doğurmaktadır.

Gerek üretimi ve hazırlanması aĢamasında yarattığı ekonomik değer ve istihdam imkânları ve

gerekse ticareti, taĢınması ve tüketilmesi aĢamalarında yarattığı katma değer ile kömür dünya

ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Özellikle yarattığı istihdam imkânları ve tedarik gü-

venliği açısından kömür madenciliği, ekonomik iĢletmecilik yapılamayan ve üretim maliyetle-

ri uluslararası kömür fiyatlarıyla rekabet etme Ģansı olmayan ülkelerde, devlet desteği (süb-

vansiyonlar) ile sürdürülmektedir.

Dünya taĢkömürü madenciliğinde önemli yeri olan ve taĢkömürü üretimini sübvansiyonlarla

sürdüren Çin, Polonya, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler, sübvansiyonları azaltmak veya tamamen

kaldırmak amacıyla taĢkömürü sektöründe yeniden yapılanma çalıĢmalarını hızla sürdürmek-

tedirler. Yeniden yapılanma çalıĢmaları; Çin‟de, iĢ güvenliği açısından emniyetli olmayan

ufak yerel ocakların kapatılarak devlet kontrolünde büyük ve mekanize üretim iĢletmelerine

konsantre olunması, diğer ülkelerde ise devlet eliyle üretim yapılan sektörün özelleĢtirme alt-

yapısının oluĢturulması Ģeklinde sürdürülmektedir.

GeliĢmiĢ ülkeler açısından bakıldığında; Japonya bir Ar-Ge ocağı dıĢında tüm ocaklarını ka-

patarak üretim faaliyetlerini durdurmuĢ, bu araĢtırma ocağındaki yıllık 700 bin ton civarındaki

üretimi ocak yakınındaki termik santral da değerlendirerek sübvanse etmektedir. AB ülkeleri

rezervlere eriĢimi ve arz güvenliğini sağlamak amacıyla, birlik fonlarından sağladıkları yar-

dımlarla, bir plan dâhilinde azaltarak taĢkömürü üretimlerini sürdürmektedirler.

GeliĢmiĢ ülkelerde zarar eden iĢletmelerde kömür üretiminin ısrarla sürdürülmesinin bir baĢka

nedeni ise bu ülkelerin (Almanya, Ġngiltere, Japonya örneklerinde olduğu gibi) ileri düzeyde

TTK Sektör Raporu

45

geliĢmiĢ maden ekipman ve makineleri endüstrisine sahip olmalarıdır. Avustralya, Kolombi-

ya, G. Afrika ve Endonezya gibi ülkelerde kömür önemli bir “ihraç malı” olarak ekonomileri-

ne olumlu katkıda bulunurken, çoğu geliĢmekte olan ülkelerde kömür madenciliği yarattığı

geniĢ, doğrudan ve dolaylı istihdam imkânları nedeni ile kırsal kesimlerde yaĢanan iĢsizlik ve

yoksullukla mücadele için önemli bir kaynak olarak kullanılmaktadır.

Hem geliĢmiĢ hem de geliĢmekte olan ülkelerde, elektrik enerjisi ve çelik üretimindeki vazge-

çilmez konumu nedeniyle kömür, sürdürülebilir kalkınma planlarında ve enerji planlamala-

rında önemli bir yer almaktadır.

Ülkemiz açısından bakıldığında, toplam taĢkömürü rezervlerimiz dünya taĢkömürü rezervleri

ile kıyaslandığında %0.13‟lük bir payla önemsiz miktardadır. Toplam taĢkömürü rezervleri-

miz Çin‟in bir yıllık üretiminden az olmakla birlikte, ülkemizin mevcut ve muhtemel taĢkö-

mürü tüketim değerleri dikkate alındığında, taĢkömürü varlığımızın azımsanacak bir değerde

olmadığı görülmektedir.

1980‟li yıllara kadar, baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, ülkemiz taĢkömürü ihtiyacının

tamamına yakınını karĢılayan havza, artan ülke taĢkömürü talebi karĢısında gerekli üretim

yapısının oluĢturulamaması sonucunda, ülke ihtiyacına cevap veremez hale gelmiĢtir. Günü-

müzde ülke taĢkömürü ihtiyacının yalnızca %4,1‟i havza üretiminden karĢılanabilmektedir.

1973 yılında 16 bin ton gibi sembolik bir miktarla baĢlayan taĢkömürü ithalatı, 10 yıllık bir

süreçte 1.5 milyon ton/yıl seviyesinin üzerine çıkmıĢ, hızlı bir artıĢ trendi ile 2009 yılında

20,3 milyon ton seviyelerine kadar ulaĢmıĢtır. Kömür ithalatına ödenen döviz miktarı ise

2006‟da 2.027 milyon $, 2007‟de 2.049 milyon $ olmuĢtur.

Ülkemizin baĢta petrol olmak üzere fosil enerji kaynaklarında dıĢa bağımlılığı sürekli artmak-

ta, toplam ülke ithalatı içerisinde en önemli pay bu kaynaklara ayrılmaktadır. Ġzlenen enerji

politikaları neticesinde ülkemizin enerji tüketiminde dıĢa bağımlılık payı %70‟ler seviyesine

kadar çıkmıĢtır. Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesinin “Ülkemizin en büyük sorunla-

rından birisi, enerjide dıĢa bağımlılığımızın sürekli artmasıdır. 2007 yılında enerji talebinin

karĢılanmasında %90 oranında fosil yakıtlar kullanılmıĢtır. Fosil kaynaklarda doğal gazda

%98, petrolde %94 kömürde %49 oranında dıĢa bağımlı durumdayız. Yerli kaynaklarımızdan

en fazla kömür kaynağına sahip olduğumuz ve kaynaklarımızın daha düĢük kalori ve yüksek

nem ve kül içeriğine sahip linyitlerden oluĢtuğu dikkate alındığında kendi kaynaklarımızın

özelliklerine uygun verimli, çevre dostu ekonomik temiz kömür teknolojilerinin geliĢtirilmesi,

bu alanda yetiĢmiĢ insan gücü ve finans kaynaklarının artırılmasının önemini ortaya çıkar-

maktadır.” Tespit- önerilerinin yanında yenilenebilir enerjideki potansiyelimizin (hidrolik ve

rüzgar) kullanımının programlı Ģekilde artırılması çevresel faktörlerin yanında enerji maliyet-

leri, dıĢa bağımlılık ve enerji istikrarı konularında yararlı olacaktır.

Yerli üretim ve ithalat bir ikilem olarak görülmemektedir. Artan talebin yerli üretimle karĢıla-

namaması, doğal olarak, taĢkömürü tüketicilerini ithal kömüre yönlendirmektedir. Ancak, son

iki yıl içerisinde uluslararası kömür pazarında yaĢanan geliĢmeler, tedarik güçlükleri ve aĢırı

yükselen kömür fiyatları yerli üretimin önemini bir kez daha ön plana çıkartmıĢtır.

Enerji, çimento ve diğer sanayi sektöründe kömüre alternatif bulmak kolay iken, entegre de-

mir-çelik tesislerinde kömür alternatifsiz hammadde konumunu korumaktadır. Bu nedenle

yerli demir-çelik endüstrisinin koklaĢabilir ve PCI kömür ihtiyacının tamamı olmasa bile

önemli kısmının yerli kaynaklardan karĢılanması önem arz etmektedir. Konjonktürel geliĢme-

lere uyum sağlayabilmek için Zonguldak TaĢkömürü Havzası‟nda üretim faaliyetleri, AB ül-

kelerinde olduğu gibi “rezervlere eriĢim” ve “arz güvenliği” konularına önem verilerek ve

TTK Sektör Raporu

46

gerekli yatırımlar yapılarak sürdürülmeli ve teĢvik edilmelidir.

Son yıllarda derin kuyu projelerinin hayata geçirilmesi ile “rezervlere eriĢim” konusunda

önemli adımlar atılmıĢtır. GecikmiĢ ana kat hazırlıklarının müteahhit marifetiyle sürdürülmesi

uygulamasının baĢlatılması ile ele alınan rezervler kısa süre içerisinde üretime alınabilecektir.

Üretim artırma çalıĢmalarına paralel olarak yürütülen kömür hazırlama tesisleri ile ilgili ça-

lıĢmaların hayata geçirilmesi ile baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, taĢkömürü kullanıcı-

larının aradıkları niteliklerde kömür yıkamak mümkün olacaktır.

TTK‟ nın yüksek ticari maliyeti içerisindeki en önemli payın iĢçilik giderlerine ait olması,

zararın azaltılması çalıĢmalarında iĢçilik verimlerinin arttırılması ve Kurumun asli görevi olan

kömür üretimi dıĢındaki faaliyetlerde hizmet alımı uygulamasının yaygınlaĢtırılması önem arz

etmektedir.

Kurumda devam eden ve hazırlık aĢamasındaki projelerin gerçekleĢtirilmesi ile

1) Devreye alınan derin kuyular ve sürdürülmekte olan ana kat hazırlıklarının tamam-

lanması ile ana alt yapı hazırlıkları gelecek 30 yıl hizmet verecektir.

2) TTK tarafından 5 milyon ton, özel sektörce 5 milyon ton olmak üzere, toplam 10 mil-

yon ton/yıl üretim gerçekleĢtirilecektir.

3) 4 milyon tonun üzerinde koklaĢabilir kömür üretilerek ülkemiz Demir-Çelik sektörü

ihtiyacının büyük bir kısmı havzadan karĢılanabilecek ve bu sektörde dıĢa bağımlılık

azaltılacaktır.

4) Yeniden yapılandırma çalıĢmaları birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Tüm bu çalıĢma-

lar sonucunda Hazineye olan yükümüz azaltılarak baĢa baĢ noktasına ulaĢılacaktır.

TTK Sektör Raporu

47

KAYNAK

BP (British Petroleum). 2014. Statistical Review of World Energy. June 2014.

ETKB (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) 2013 Yılı Genel Enerji Dengesi.

IEA (International Energy Agency). 2014c. Coal Information 2014. Paris.

IEA, Key World Energy Statistics,2014

TÜĠK (Türkiye Ġstatistik Kurumu). 2013.

YPK (Yüksek Planlama Kurulu). 2009. Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji

Belgesi, Mayıs 2009.

IEA/OECD Coal Ġnfarmation Report,1983(DPT 2001 VIII. 5 Yıllık Kalkınma Planı, ÖĠK

Raporu)

Mervit RD, Coal Exploration, Mine Planing and Development(DPT 2001 VIII. 5 Yıllık Kal-

kınma Planı, ÖĠK Raporu)

World Coal Org

VDKI

World Market for Hard Coal

TTK Verileri

Abare.gov.au-ABARE data

DEKTMK

TEĠAġ

taŞkÖmÜrÜ sektÖr raporu - taskomuru.gov.tr · i ĠÇĠndekĠler dÜnyada ve ÜlkemĠzde...

Documents