Terzani Tiziano

Nic nie zdarza si przypadkiem

Z woskiego przeoya

Anna Osmlska-Mtrak

wiat Ksiki

Tytu oryginau UN ALTRO GIRO DI GIOSTRA

Konsultacja Joanna Popioek

Redaktor prowadzcy Tomasz Jendryczko

Redakcja Jerzy Lewiski

Redakcja techniczna Lidia Lamparska

Korekta Boenna Burzyska

Wszystkie prawa zastrzeone Longanesi 1 C. 2004 - Milano Copyright for the Polish dition by

Bertelsmann Media sp. z o.o., Warszawa 2008

wiat Ksiki Warszawa 2011

Weltbild Polska Sp. z o.o. 02-103 Warszawa, ul. Hankiewicza 2

Ksigarnia internetowa: Weltbild.pl Skad i amanie

wagIk.

Druk i oprawa Finidr, Sowacja

ISBN 978-83-7799-566-2 Nr 90086489

WYJAZD

Droga bez skrtw

Wiadomo, zdarza si to wielu ludziom, ale nigdy si nie myli, e moe si to przytrafi wanie nam.

Taka te bya zawsze moja postawa. Tak wic gdy mnie to dotkno, byem jak wszyscy

nieprzygotowany. W pierwszej chwili zdawao mi si, i rzeczywicie dotyczy to kogo innego.

- Panie Terzani, ma pan raka - powiedzia lekarz, ale miaem wraenie, e nie zwraca si do mnie.

Prawd mwic - spostrzegem to od razu z niejakim zdumieniem - nie rozpaczaem ani si nie

przejem, jakby w gruncie rzeczy ta sprawa mnie nie dotyczya.

By moe ta pocztkowa obojtno bya tylko instynktown form obrony, sposobem zachowania

powcigliwego dystansu, ale pomoga. Umiejtno spojrzenia na siebie z zewntrz jest zawsze

poyteczna. I mona si tego nauczy.

Spdziem w szpitalu jeszcze jedn samotn noc. Rozmylaem. Wyobraaem sobie tych wszystkich,

ktrzy przede mn, w tych samych pokojach, dostali podobne wiadomoci, i towarzystwo to w jaki

sposb dodao mi otuchy. Byem w Bolonii. Dotarem tam po pokonaniu kolejnych etapw, z ktrych

kady sam w sobie wydawa si bez znaczenia. Zoyy si one jednak, jak wiele rzeczy w yciu, w

pewn logiczn cao: uporczywa biegunka, ktra zacza si w Kalkucie, rne badania w Instytucie

Chorb Tropikalnych w Paryu, inne badania majce wykry przyczyn niewytumaczalnej anemii. A

wreszcie pewien przezorny woski lekarz, nie zadowalajc si najbardziej oczywistymi wyjanieniami,

postanowi - za pomoc dziwnego przyrzdu, gumowego wyka ze wieccym oczkiem - zajrze do

najbardziej ukrytych zakamarkw mojego ciaa i, w oparciu o wieloletnie dowiadczenie, natychmiast

rozpozna to, co stanowio dla niego chleb powszedni.

Byem mu wdziczny za fachowo i szczero. Dziki temu mogem ze spokojem, a teraz take

naprawd rozsdnie, dokona obrachunkw, ustali priorytety i podj konieczne decyzje. Zbliay si

moje pidziesite dziewite urodziny i nadszed czas, eby spojrze za siebie, jak to si robi na

szczycie gry, kiedy z satysfakcj oceniamy tras naszej wspinaczki. Jakie byo moje ycie do tej pory?

Wspaniae! Jedna przygoda za drug, wielka mio, nic, czego trzeba by aowa, i nic wanego, co

pozostaoby jeszcze do zrobienia. Gdybym jako chopak postawi sobie za cel to, do czego dy tak

wielu, czyli posadzi drzewo, spodzi syna i napisa wiersz", to mniej wicej go osignem. I to

niemal mimochodem, bez wysiku, a jeszcze po drodze niele si przy tym bawic.

W ciszy, zakcanej tylko szumem k samochodw przejedajcych po mokrym asfalcie i odgosem

krokw sistr suncych po linoleum korytarza, stan mi przed oczami obraz, ktry od tamtej pory mi

towarzyszy. Wydawao mi si, e cale moje ycie przebiego jakby na karuzeli: od samego pocztku

przypad mi w udziale biay ko; to na nim si obracaem i bujaem do woli, i nikt nigdy - wtedy po raz

pierwszy zdaem sobie z tego spraw - nawet nie przyszed zapyta, czy mam bilet. A tak naprawd

go nie miaem. Cae ycie jedziem na gap! Teraz jednak przechodzi kontroler, paciem naleno i

- jeli wszystko poszoby dobrze - moe udaoby mi si zrobi... jeszcze jeden obrt na karuzeli.

Nastpny dzie zacz si jak kady inny. Nic wok mnie si nie zmienio i nic nie odzwierciedlao

wielkiej burzy myli w mojej gowie. W Porretta Terme, gdzie miaem przesiadk na pocig do

Pracchi, a stamtd do Orsigni, przypomniaem sobie nawet, eby odebra z pralni bielizn, ktr

zostawiem tam kilka dni wczeniej. Kiedy dotarem do domu, zaproponowaem czekajcej tam na

mnie Angeli spacer do lasu. Po prawie czterdziestu latach wsplnego ycia zarwno rozmowa, jak i

milczenie byy dla nas proste. Obiecaem jej, e bd si stara z tego wyj, i by to - jak sdz -

jedyny moment, kiedy si wzruszyem.

Chodzio o to, eby jak najszybciej zdecydowa, co robi. Pierwszym instynktownym odruchem bya

reakcja zranionego zwierzcia: schroni si w jamie. Nagle mi si wydao, e mam mao si i e

powinienem je maksymalnie zebra w sobie. Postanowiem nic nikomu nie mwi - poza dziemi i

tymi przyjacimi, ktrzy uznaliby za niezrozumiae moje nage zniknicie. Chciaem wyostrzy swj

umys, eby nikt i nic mnie nie rozpraszao.

Przede wszystkim musiaem postanowi, gdzie, a szczeglnie -jak si leczy. Chemioterapia,

radioterapia, chirurgia, ze wszystkimi swoimi szkodliwymi - jak si mwi - konsekwencjami, przestay

by jedyn moliwoci. Dzisiaj, kiedy wszystko podawane jest w wtpliwo, kiedy patrzy si

podejrzliwie na to, co oficjalne, kiedy wszelkie autorytety straciy presti, a kady czuje si

uprawniony, bez adnych zahamowa, ocenia wszystko i wszystkich, wrcz coraz modniejsze staje

si krytykowanie medycyny klasycznej i wychwalanie metod alternatywnych".

Ju same nazwy wydaj si bardziej pocigajce: ajurweda, energoterapia, akupunktura, joga,

homeopatia, chiskie zioa, reiki i - czemu nie - uzdrawiacze, czy to filipiscy, czy inni. S zawsze jakie

pogoski, jest jaka osoba, o ktrej kto opowiada, jaka historia, ktra wydaje si wprost idealna, by

w ni uwierzy i by dawaa nadziej na pomylny efekt jednej z tych coraz liczniejszych kuracji".

Nawet przez chwil nie braem ich na powanie.

A przecie wiele z tych praktyk pochodzi z Azji, gdzie spdziem trzydzieci lat; niektre maj swoje

korzenie w Indiach, gdzie mam dom! Sam w przeszoci nie miaem adnych zahamowa, eby si do

nich ucieka: w Chinach oddaem mojego syna Folca, wwczas jedenastoletniego, w rce

uzdrowiciela stosujcego akupunktur, ktry wyleczy go z astmy, a zaledwie rok przed podjciem

decyzji we wasnej sprawie zaprowadziem mojego francuskiego przyjaciela Leopolda do osobistego

lekarza dalajlamy, do Instytutu Medyczno-Astrologicznego (tak, to wanie takie zestawienie) w

Dharamsali, eby zmierzy jego siedemnacie pulsw i przepisa mu na zapalenie wtroby - bardzo

skuteczne, jak si zdaje - czarne piguki, przypominajce owcze bobki. Poza tym sam mwiem i

pisaem, e czowiek Zachodu, wkraczajc na autostrad nauki, zbyt atwo zapomnia o ciekach swej

dawnej mdroci i teraz, podbijajc ze swoim modelem nowoczesnoci Azj, ryzykuje, e rwnie tam

doprowadzi do zniknicia ogromnej czci wiedzy zwizanej z miejscowymi tradycjami!

Nie zmieniem pogldw, ale kiedy chodzio o moje przeycie, nie zawahaem si nawet przez chwil;

musiaem zawierzy temu, co byo mi blisze: nauce, zachodniemu rozumowi. Nie bya to tylko

kwestia czasu, a w tych przypadkach nie ma go zbyt wiele do stracenia, biorc pod uwag fakt, e

wszystkie tak zwane metody alternatywne, jeli ju dziaaj, to dugoterminowo. Chodzio o to, e w

gruncie rzeczy im nie ufaem. A mie zaufanie do leczenia i do osoby, ktra je zaleca, jest w procesie

zdrowienia czynnikiem niezwykle wanym, wrcz podstawowym.

Szczcie w yciu pomaga, a ja go miaem zazwyczaj wrcz w nadmiarze. Rwnie tym razem fortuna

mi sprzyjaa, a przynajmniej tak to czuem, co w sumie na jedno wychodzi. Wrd moich kolegw

dziennikarzy, weteranw z Azji, by korespondent New York Timesa", dwukrotny laureat Nagrody

Pulitzera. czya nas przyja zrodzona ze wsplnych dowiadcze: obydwaj zostalimy aresztowani i

wydaleni z Chin; obydwaj, wbrew wszelkiej logice robienia kariery, po pobycie na duo

waniejszych" placwkach jako miejsce pracy wybralimy Indie. Teraz pojawia si jeszcze jedna

zbieno losw: kilka lat wczeniej mj przyjaciel cierpia na takie samo schorzenie i przey.

Odwiedziem go wic w Delhi i poprosiem o rad.

Ci, ktrzy wyprowadzili go na prost - nazywa ich fixers - byli jego zdaniem najlepsi na rynku.

Zaufaem mu. Kilka rozmw telefonicznych, jeden faks i po kilku dniach byem w Nowym Jorku, w

Memorial Sloan-Kettering Cancer Center, albo raczej w MSKCC, jak si zaleca wpisywa t nazw na

czekach, aby swj pobyt w tej instytucji zachowa w dyskrecji rwnie wobec wasnego banku. W

kadym razie orodek ten zajmowa osiemnaste miejsce na licie instytutw stosujcych najnowsz,

eksperymentaln metod leczenia, a zatem by w czubie prawdopodobnie najbardziej

zaawansowanych bada w dziedzinie nowoczesnej, zachodniej medycyny.

Po ukazaniu si ksiki Un indovino mi disse (Powiedzia mi jasnowidz) pytano, mnie, o czym bdzie

nastpna. Odpowiadaem, e ksiki s jak dzieci i e trzeba by przynajmniej brzemiennym, aby

myle o wydaniu ich na wiat. Mwiem te, e jeli nadarzyaby si taka okazja, to po wielu latach

spdzonych na Dalekim Wschodzie chtnie odbybym wielk podr po najdalszych rubieach

Zachodu, eby na nowo odkry Stany Zjednoczone. Pod pretekstem, e wyjechaem do Ameryki, aby

sprbowa si zapodni", zdoaem odwrci od siebie uwag.

W rubryce ogosze New York Timesa" znalazem informacj o kawalerce do wynajcia przy Central

Parku, poszedem j obejrze i natychmiast wziem. Tych niewiele metrw kwadratowych szarej

wykadziny, oywionej czym prdzej kilkoma indonezyjskimi tkaninami i maym chiskim Budd z

brzu, postawionym na parapecie duego, niskiego okna, stao si na kilka miesicy moj kryjwk.

Poza Angel i ludmi z MSKCC nikt nie wiedzia, gdzie jestem. Telefon milcza, nikt nie dzwoni do

drzwi; jedyn otwart drog komunikowania si ze wiatem pozostaa poczta elektroniczna ze

swoimi listami w butelce, wyrzucanymi od czasu do czasu na cybernetyczn pla mojego komputera,

ktra moga znajdowa si wszdzie. Wedug mnie jest to w tej chwili najbardziej dyskretny, najmniej

natrtny, najlepszy sposb kontaktowania si, jeli uywa si go wtedy, kiedy naprawd ma si co

do powiedzenia, jeli nie popada si w niechlujstwo jzykowe wywoane popiechem i jeli si

drukuje, eby mc potem jeszcze raz przeczyta wszystkie dobre rzeczy, ktre do nas przychodz.

Sytuacja bya doskonaa, taka, o jakiej od dawna marzyem: cae dnie miaem wolne, adnych zaj,

adnych obowizkw i niesamowite uczucie swobodnego biegu myli, bez adnych przerw, bez

nieustannego wraenia - ktre kiedy byo wrcz obsesj - e musz co zrobi. Po tak dugim okresie

zgieku cieszyem si w kocu wielk cisz. Przez wiele lat, zajty wojnami, rewolucjami, powodziami,

trzsieniami ziemi, wielkimi przemianami w Azji, staem si namitnym obserwatorem zagroonych,

unicestwionych lub - czciej - zmarnowanych wielu cudzych istnie. Teraz przygldaem si po

prostu temu, ktre dotyczyo mnie najbardziej: wasnemu.

A byo co obserwowa. Po kolejnych badaniach i zwyczajowej sekwencji zda: Jest jaki cie, ktry

budzi nasze wtpliwoci", Potrzebne bdzie jeszcze jedno badanie", Prosz przyj w przyszym

tygodniu", Przykro mi, ale mam dla pana z nowin...", odkryto, e chodzi nie o jedno, ale o trzy

schorzenia o rnych cechach, z ktrych kade naleao podda innemu rodzajowi terapii. Tak wic,

nie wtpic ani przez chwil w ich skuteczno, a wrcz dodajc jeszcze za kadym razem moje

psychologiczne przekonanie, e wszystko jest waciwe i najlepsze z tego, czego mog sprbowa,

poddaem si dowiadczeniu chemioterapii, chirurgii i radioterapii.

Nigdy wczeniej w takim stopniu nie czuem, e zbudowany jestem z materii; nigdy nie musiaam z

tak bliska obserwowa wasnego ciaa, a przede wszystkim nauczy si zachowa nad nim kontrol,

pozosta jego panem, nie pozwoli zdominowa si przez jego dania, ble, koatania i ataki torsji.

Zdaem sobie spraw, e dopki pracowaem dla tygodnika, mj rytm biologiczny i stan ducha

uzalenione byy od terminu - i zwizanego z tym czsto niepokoju - napisania kolejnego artykuu:

wielka rado sobt i niedziel, kiedy wiat mg si wali, ale gazeta bya ju gotowa i nie miaem nic

do dodania; poniedziakowa obojtno, kiedy planowano nastpny numer; napicie we wtorki i w

rody, kiedy musiaem myle nad nowym tematem i zaczynaem robi notatki; post i koncentracja w

czwartki, dzie skadania artykuu; w pitki czujna ulga na wypadek koniecznoci wprowadzenia

poprawek; i potem wszystko od nowa, tydzie po tygodniu, z wojennego frontu, ze stolicy, w ktrej

mia miejsce zamach stanu, z podry przez kolejny kraj w poszukiwaniu jego duszy albo zagubionego

wtku jakiej historii. Teraz wszystkie dni tygodnia byy jednakowe, bez wzlotw i upadkw; po

prostu, cudownie paskie. I nikt niczego ode mnie nie chcia.

Tak jak kada pora roku rodzi swoje owoce, tak samo mj etap dziennikarski wyda swoje. Coraz

czciej zdarzay mi si sytuacje, w jakich ju si kiedy znalazem, problemy, z jakimi ju wczeniej

miaem do czynienia. A co gorsza, piszc, syszaem echo historii i sw zapisanych ju przed

dwudziestoma laty. Poza tym fakty, za ktrymi podaem kiedy z pasj psa myliwskiego, ju mnie

tak nie zajmoway. Z biegiem lat zaczynaem rozumie, e nie stanowi one nigdy caej prawdy i e

poza nimi kryje si co jeszcze - jaki inny poziom rzeczywistoci - co, czego nie potrafiem uchwyci,

wiedziaem jednak, i nie ley to w obszarze zainteresowa dziennikarstwa, szczeglnie

wspczesnego. Gdybym kontynuowa karier w tym zawodzie, co najwyej mgbym sprbowa

pozosta taki, jaki ju byem. Rak stworzy dobr okazj, eby si nie powtarza.

Ale nie tylko to. Stopniowo zauwaaem, e rak sta si te rodzajem tarczy, za ktr mogem si

schroni, obron przeciwko temu wszystkiemu, co wczeniej mnie atakowao, czym na ksztat

bastionu, w ktrym mogem si ukry przed banaem codziennoci, obowizkami ycia

towarzyskiego, koniecznoci prowadzenia rozmw. Da mi prawo, ebym nie czu si ju do niczego

zobowizany i nie mia adnego poczucia winy. Wreszcie byem wolny. Cakowicie. Moe si to wyda

dziwne - i czasami sam te tak to odbieraem - ale byem szczliwy.

Czy to moliwe, e trzeba zapa na raka, by si cieszy yciem?" - napisa mj stary angielski

przyjaciel. Dowiedzia si, e zniknem, wic przysa mi maila z pytaniem o nowiny.

Odpowiedziaem, e ta nowina" jest moj sensacj dziennikarsk i e przeywam jeli nie

najpikniejszy, to na pewno najbardziej interesujcy okres w yciu. Podrowanie byo dla mnie

zawsze sposobem ycia i teraz potraktowaem chorob jako kolejn podr: niedobrowoln,

nieprzewidzian, bez map, do ktrej w aden sposb si nie przygotowaem, ale ktra ze wszystkich

dotychczasowych wymagaa najwikszego zaangaowania i dostarczaa najbardziej intensywnych

przey. Wszystko, co si wydarzao, dotyczyo mnie bezporednio. Napisaem mu, aby si cieszy, e

nie ma raka, ale gdyby chcia przeprowadzi ciekawe dowiadczenie, niech przez jeden dzie sobie

wyobrazi, e jest inaczej, i zastanowi si nad tym, jak nie tylko ycie, ale wszystkie osoby i rzeczy

wyleczy. Miaem te jednak co wanego do powiedzenia: przecie jestem take umysem, moe

rwnie dusz, a ju na pewno zbiorem nagromadzonych historii, dowiadcze, uczu, myli i emocji,

ktre z moj chorob miay prawdopodobnie wiele wsplnego! Nikt nie zdawa si chcie - czy te

mc - wzi tego pod uwag. Nawet podczas terapii. Zwalczano raka, chorob dobrze opisan w

podrcznikach, ze swoimi statystykami wystpowania i procentami wyleczonych przypadkw, ktra

moe dotkn kadego. Ale nie mnie!

Naukowe i racjonalne podejcie do choroby powodowao, e mj problem zdrowotny mona byo

przyrwna do zepsutego samochodu, ktry zupenie obojtny wobec perspektywy czy to

zomowania, czy naprawy, powierzony zostaje mechanikowi, a nie do strapienia osoby, ktra

wiadomie, si caej swojej woli, zamierza zosta przywrcona do sprawnoci.

Ode mnie jako osoby znakomici lekarze-naprawiacze wymagali niewiele albo zgoa nic. Wystarczyo,

eby moje ciao stawiao si na spotkania, ktre oni mu wyznaczali, aby podda je rnym

zabiegom".

Czy przynajmniej wiadomo, co powoduje, e komrka w ciele zaczyna wariowa? Co kae jej porzuci

funkcj yciow i przeobrazi si w zagroenie dla ycia?

Poszedem zapyta o to modziutkiego szefa pionu badawczego MSKCC, o ktrym przeczytaem, e

nie do, i zna odpowied na moje pytania, to jeszcze znajdowa si u progu wanego odkrycia:

klucza do kodu, ktry niczym przecznik powoduje, e zdrowa komrka staje si chor i na odwrt.

- Jestemy na dobrej drodze, ale osignicie celu wydaje si operacj bardziej skomplikowan ni

wysanie czowieka na Ksiyc - wyjani mi.

To, co zdoaem poj, byo fascynujce. Czystym zbiegiem okolicznoci w mody czowiek

specjalizowa si w moim typie schorzenia. Im duej go suchaem, tym wyraniej jednak zdawaem

sobie spraw, e eksploracja tajemniczego wiata ycia oddalaa szefa pionu badawczego MSKCC nie

tylko ode mnie jako integralnej osoby, ale te ode mnie jako ciaa.

Drc i analizujc najdrobniejsze szczegy, dotar do wntrza jednego z milionw kodw zawartych

w DNA jednej z miliardw komrek ciaa. Ale gdzie w tym wszystkim byem ja? Chyba miaem jaki

udzia w tym, e ten mj przecznik le zadziaa?

- Nie. Nie byo w tym adnego paskiego udziau. Wszystko zostao ju zawarte w paskim kodzie i

wkrtce bdziemy w stanie na nowo zaprogramowa t cz, ktra u pana szwankuje - odpar.

Wniosek by pocieszajcy, cho odchodzc, pomylaem, e on i jego koledzy udzili si: gdyby ju

znaleli klucz do tych drzwi, wnet spostrzegliby, e za nimi znajduj si kolejne drzwi, a jeszcze dalej

nastpne i jeszcze jedne - kade z wasnym kluczem. Bo w gruncie rzeczy tym, do czego starali si

dotrze moi drodzy uczeni, by klucz wszystkich kluczy, kombinacja kombinacji: kod Boga". Jak zatem

mogli si spodziewa, e go odkryj?

Nigdy nie straciem zaufania do lekarzy, ktrym powierzyem swoje zdrowie. Wrcz przeciwnie. Ale

im lepiej ich poznawaem, tym wyraniej czuem, e s niczym skrzypce. ktrym brakuje struny. Sami

wpadli w puapk mechanicyzmu w postrzeganiu problemu, a zatem take sposobu ;ego

rozwizywania. Niektrzy dostrzegali moj niepewno i niektre moje uwagi ich bawiy. Na przykad:

Dlaczego nie przyjrze si na nowo stosowanemu sownictwu? Mogoby to by poyteczne -

mwiem. Jzyk, ktrym obudowana jest ta choroba, to jzyk wojny i ja sam pocztkowo te go

uywaem. Rak jest wrogiem", ktrego naley pokona"; terapia to bro", a kada faza leczenia to

bitwa". ..Choroba" postrzegana jest zawsze jako co obcego, co wdziera si do naszego wntrza,

eby narobi tam kopotw, powinna by zatem zniszczona, wyeliminowana, usunita. Ju po kilku

tygodniach obcowania z rakiem wizja ta przestaa mi si podoba, przestaa mi odpowiada.

Ze wzgldu na konieczno wspistnienia czuem, e ten wewntrzny go sta si czci mnie

samego, tak jak rce, nogi i gowa, na ktrej w wyniku chemioterapii nie miaem ju nawet jednego

wosa. Bardziej ni rzuci si na tego raka w jego rnych wcieleniach, wolaem z nim porozmawia,

zaprzyjani si; gwnie dlatego, e zrozumiaem, i tak czy owak on ju tam zostanie, by moe w

upieniu, eby towarzyszy mi przez ca reszt drogi.

- Kiedy rano wstajecie, umiechnijcie si do waszego serca, do waszego odka, do waszych puc, do

waszej wtroby. Tak naprawd wiele od nich zaley - usyszaem od Thich Nhat Hanha, synnego

wietnamskiego mnicha buddyjskiego, ktry przyjecha kiedy do Delhi, aby mwi

medytacji. Nie wiedziaem jeszcze wtedy, jak bardzo ta rada mi si przyda. A teraz kady dzie

zaczynaem od umiechu do gocia, ktrego miaem w rodku.

Im duej pozostawaem po stronie nauki i rozsdku, tym silniej rozbudzaa si we mnie ciekawo

wobec magii

szalestwa metod alternatywnych", ktre na samym pocztku odrzuciem. Na pewno nie dlatego, e

uznaem, i pomyliem drog (podpowiedziabym wszystkim, eby wzili j pod uwag jako pierwsz),

ale poniewa czuem, e cho prawdopodobnie jest najlepsza, ma swoje ograniczenia. Gdzie indziej,

podajc innymi szlakami, mgbym znale co innego: zapewne nie alternatywnego", ale by

moe uzupeniajcego.

Tak wic kiedy tylko lekarze-naprawiacze z Nowego Jorku powiedzieli mi, e zakoczyli swoje

reperacje" i e przez kolejne trzy miesice nie chc mnie widzie - trzy miesice! zdaway mi si

wiecznoci - podyem w nowym kierunku.

Po tych wszystkich ciosach, jakie zadaem mojemu ciau, musiaem pozwoli mu troch odetchn -

oczyci je ze wszystkich trucizn, jakie mu zaaplikowaem w ramach kuracji, a przede wszystkim

przygotowa mj umys, przywyky ju do samotnoci, na ponowny kontakt ze wiatem. Najbardziej

oczywistym sposobem urzeczywistnienia tego celu wydao mi si podrowanie. Ruszyem wic w

drog z zamiarem przyjrzenia si wszystkim innym odmianom medycyny, kuracji i cudw, ktre

ewentualnie mgbym wykorzysta.

Postanowiem najpierw wrci do Indii, gdzie ycie jest zawsze bardziej naturalne, gdzie

spoeczestwo pozostaje wci niezwykle zrnicowane, gdzie czas si wydua, gdzie stare egzystuje

obok nowego, gdzie ycie i umieranie wydaj si bardziej ni gdziekolwiek indziej na wiecie

pierwotnym dowiadczeniem.

Nie byo mnie w Delhi prawie rok. Kiedy wszedem do sklepu starego jubilera z Sundar Nagaru,

ktrego zastaem przy nawlekaniu na naszyjnik niezwykle pachncych kwiatw jaminu, aby

udekorowa nim obraz Kryszny, ten zapyta, co si ze mn dziao.

Kryem po szpitalach. Mam raka - powiedziaem sam z siebie, jak nie uczynibym wobec nikogo

innego.

Musia to by najbardziej boski okres w paskim yciu - odpar cakowicie naturalnie.

Istotnie tak byo. Ale skd on mg o tym wiedzie?

Nie zna pan historii muzumanina, ktry wyrzucony z meczetu, stacza si po schodach?

Nie, nie znam.

Na kadym stopniu, w ktry uderza, czu bl; cierpia i myla o Bogu. A kiedy w kocu znalaz si na

samym dole, aowa, e nie ma wicej schodkw. Wyobraam sobie, e z panem byo tak samo.

Czy istnia lepszy sposb, aby odkupi proste trzymado do banknotw, jakie zgubiem w Nowym

Jorku? I czy mogem dosta lepszy wiatyk na podr, ktr podjem w poszukiwaniu czego, czego

istoty sam dokadnie nie znaem?

Przemieszczajc si z miejsca na miejsce, z przerwami co trzy miesice na wizyty kontrolne w Nowym

Jorku, byem w nieustannym ruchu, cay czas ledzc jaki wtek, zaspokajajc ciekawo lub

prbujc sprawdzi jak zasyszan opowie.

Tak wic spdziem tydzie na samym kracu Indii, w starym i prymitywnym orodku

ajurwedycznym, kierowanym przez modego lekarza, ktry zna na pami wszystkie wite pisma

tradycyjnej medycyny, jako e nauczy si ich od dziadka, a temu z kolei przekaza je jego ojciec, i tak

dalej. Miejsce byo przepikne, pord pl ryowych, obok bardzo starej, dzisiaj zrujnowanej

wityni. Wedug legendy zostaa ona wzniesiona przez Ram, kiedy przejeda tamtdy w drodze

do Lanki, aby z pomoc map odzyska porwan on.

Rwnie w Indiach zrobiem kurs reiki, z ktrego uzyskaem dyplom. Natomiast w Tajlandii pociem

przez siedem dni w orodku specjalizujcym si w bardzo dzi modnej metodzie leczenia:

oczyszczaniu jelita grubego.

Na pnocy Filipin, w przeddzie otwarcia orodka, byem pierwszym pacjentem Piramidy Azji,

zbudowanej jako wiatowe Centrum Zdrowia przez najsynniejszego uzdrowiciela, ktry

poprzedniego wieczora mnie operowa".

Wiele dni spdziem w maej wiosce w rodkowych Indiach u lekarza-maga", ktry przygotowywa

dla mnie z wizek zi i gazi specjalne, cuchnce, zielone mikstury. Duo czasu przebywaem te w

najsynniejszym tradycyjnym szpitalu w Kerali, gdzie - jak wszyscy pozostali pacjenci - nie mogem

zmruy oka, bo na dziedzicu rycza so i rozbrzmieway bardzo dziwne trby orkiestry, ktra

przybya tam z trup aktorsk, eby od zmroku do witu celebrowa uroczystoci ku czci

opiekuczego bstwa ajurwedy.

Za modym, byym chirurgiem woskim dotarem a do Bostonu, gdzie prowadzi kurs dotyczcy

lekarstw morskich". Odkd zosta homeopat, w starej, wyremontowanej zagrodzie, zagubionej

pord nizinnych terenw Emilii. prbuje potwierdzi naukow wiarygodno swojej praktyki, w

ktrej - jak sam przyznaje - zawiera si element magii. A ja odczuem jej pozytywne rezultaty na

wasnej skrze!

Wybraem si do Hongkongu na spotkanie ze starym Chiczykiem, miliarderem i filantropem, ktry,

chcc przed mierci pozostawi w darze ludzkoci lek na raka, zainwestowa cz swojego majtku

w badania, a teraz w produkcj ekstraktu z grzyba, od zawsze uznawanego przez tradycj chisk za

cudotwrczy".

W Chiang Mai, na pnocy Tajlandii, odnalazem starego przyjaciela Dana Reida, znawc taoizmu i

qigong, i kadego ranka, aby zgromadzi energi kosmiczn", wykonywaem pod jego kierunkiem

stare chiskie wiczenia,

ktrych Dan wanie skoczy pisa swoj now ksik.

W odizolowanym i wietrznym kompleksie starych budynkw, zawieszonym nad skalistym wybrzeem

Kalifornii, z widokiem na ocean, ktry wypenia dusz poczuciem bezmiaru, uczestniczyem w

seminarium majcym na celu wsparcie chorych na raka. Byo nas dziewicioro

o kadej z tych osb mam wzruszajce i zabawne wspomnienia. Zaraz po tym przyczyem si do

wielkiego mistrza jogi i do pewnego muzyka - obydwaj byli Hindusami - ktrzy zorganizowali bardzo

specjalny kurs. Jego zasadnicza idea polegaa na tym, e po przyjciu rnych pozycji jogi oraz

otwarciu kanaw" muzyka miaa zosta przefiltrowana do tkanek i komrek ciaa, stymulujc ich

funkcje yciowe. Na pewno zrobia mi dobrze... jeli tam dotara! W kadym razie naleaa do tych,

ktre trafiaj bezporednio do serca.

W Indiach prbowaem si te zobaczy z Sai Bab, jednym ze witych, ktremu przypisuje si

bardzo wiele cudw, ale kiedy dotarem do aramu guru, akurat go nie zastaem, uznaem wic to za

znak, e nasze spotkanie nie byo konieczne.

Po drodze odwiedzaem wite miejsca buddyzmu. Wiele dni spdziem w Benares, gdzie Hindusi

jad umrze, eby unikn koniecznoci ponownych narodzin.

Ale jak to zawsze bywa, szukajc jednej rzeczy, znajdujesz inn. I tak do bogatej ju kolekcji lekarzy,

specjalistw i uzdrowicieli doczali stopniowo rni wici ebracy, stary jezuita - psycholog i

hipnotyzer, mnich od dziecistwa zakochany w pewnym posgu oraz inne dziwne i pikne postaci.

Wszdzie, czasami wyprbowujc rwnie niektre z lekarstw", ktre mi proponowano, zbieraem

przypadki cudownych" uzdrowie, wylecze za spraw jakiej mikstury albo innej dziwnej metody,

ale take wiele historii ludzi, ktrzy po odrzuceniu normalnych terapii, oferowanych przez klasyczn

medycyn zachodni, poddali si jakiej alternatywnej kuracji i umarli.

Jeli mylaem, e aby wyleczy si z choroby spowodowanej - moim zdaniem - stylem ycia, jakie

prowadziem wczeniej, powinienem zerwa z przeszoci i rozpocz wszystko cakiem od nowa, to

byem na dobrej drodze: stykaem si z zupenie innymi ludmi, mierzyem si z innymi problemami,

miaem inne myli. Sam si staem, nie tylko fizycznie, inny. W tym momencie nie pozostawao mi nic

innego, jak zrobi nastpny krok, przekroczy kolejny prg: rwnie ten ju wycznie indyjski.

Tak wic postanowiem spdzi trzy miesice w asramie, studiujc troch sanskryt i rozmylajc nad

jedynym, wielkim pytaniem, jakie czowiek zawsze sobie stawia i ktre stanowi samo serce wedanty,

kocowej czci Wed, sedno filozoficzne witych pism Indii: Kim jestem? Poniewa odpowiedzi na

pewno nie byo: Jestem dziennikarzem takiej to a takiej gazety, autorem jakiej ksiki czy te

chorym na tak to a tak chorob", sprbowaem, rwnie formalnie, przesta by tym, kim byem

wczeniej, nie nazywa si duej tak jak dotychczas, nie mie adnej przeszoci i sta si po prostu

Anamem", Bezimiennym. To imi wydao mi si najwaciwsze, aby zakoczy ycie strawione w

caoci na prbach wyrobienia sobie renomy!

To dziwny eksperyment: przesta by tym, do kogo przywyklimy, nie mc odwoa si do tego, kim

bylimy, czego dokonalimy, do miejsca, gdzie si urodzilimy, albo do osb, ktre znamy, aby

dokona identyfikacji, samo- okrelenia i ustanowi nowe stosunki, nawet najbardziej podstawowe, z

osobami, ktre spotykamy na naszej drodze. Jest to wiczenie, ktrego warto sprbowa, choby na

wakacjach!

I tak, krok po kroku, powoli, za kadym razem miejc si z samego siebie i umiechajc do tego, co

mi si przytrafiao, przeszedem od leczenia mnie jako ciaa chorego na raka w jednym z najlepszych

szpitali wiata do leczenia mnie jako ciaa plus tego wszystkiego, co - jak mi si zdawao - za tym si

kryo, w spartaskich warunkach asramu, studiowania klasykw hinduizmu, piewania hymnw

wedyjskich i jedzenia rkami z metalowej miski. Nie stosowaem adnej z diet, ktre tak starannie

dobrano mi w Nowym Jorku, ale spoywaem to, co akurat byo, przewanie gotowan ciecierzyc.

A wic rozmawiae z Bogiem? - zapyta mnie stary przyjaciel, kiedy odwiedziem go, przejedajc

przez Pary.

eby z nim porozmawia, musiabym go spotka - odparem... aby unikn odpowiedzi.

Prawdopodobnie rwnie on myla, e ze wzgldu na pobyt w Indiach w jaki sposb si zagubiem.

Nic z tych rzeczy. Nie staem si ani hinduist, ani buddyst, nie jestem wyznawc adnego guru ani

nie powrciem do mojej rodzimej religii, cho na nowo odkryem przyjemno przesiadywania w

ciszy w piknym kociele, wypenionym dawn wiar, jak na przykad we florenckim San Miniato al

Monte.

Nale do tych, ktrzy bez specjalnych uprzedze, bez strachu przed nowym czy miesznym,

poszukuj. Moe wic, poszukujc, znalazem doskonae remedium na mojego raka? Na pewno nie,

ale teraz przynajmniej jestem pewny, e takie lekarstwo nie istnieje, poniewa donikd nie ma drogi

na skrty: ani do zdrowia, ani do szczcia, ani do mdroci. adna z tych rzeczy nie moe by

natychmiastowa. Kady musi ich szuka na swj sposb, przej wasn drog, gdy to samo miejsce

moe znaczy co innego, zalenie od tego, kto tam przybywa. To, co moe by dla jednego

lekarstwem, dla drugiego niczym albo wrcz trucizn - szczeglnie, jeli porzuca si na swj sposb

sprawdzone pole nauki i zapuszcza na gsto ju zaludnione tereny metod" alternatywnych, pene

kombinatorw, szarlatanw i sprzedawcw wszelkich komunaw.

Czy po tak dugiej podry wrciem do punktu wyjcia? Do wycznej wiary w nauk i rozum? Do

pogldu, e zachodni sposb mierzenia si z problemami jest najlepszy? Nic z tych rzeczy. Dzisiaj

bardziej ni kiedykolwiek wierz, e niczego nie naley wyklucza z gry i e zawsze mona znale

kogo albo co cennego w najbardziej nieprzewidzianych miejscach i okolicznociach. Cuda?

Oczywicie, e istniej, ale uwaam, i kady powinien by sprawc swojego wasnego cudu. Przede

wszystkim jestem przewiadczony, e nasza znajomo wiata i nas samych pozostaje wci mocno

ograniczona i e za pozorami, za faktami, ukrywa si prawda, ktra nam umyka, poniewa jest

nieuchwytna dla sieci naszych zmysw, dla kryteriw naszej wiedzy i naszego tak zwanego rozumu.

Bez wtpienia Zachd dokona wielkiego postpu w dziedzinie poznawania ludzkiego ciaa, cho

wci wprawia mnie w zakopotanie fakt, e u rde naszej medycyny jest anatomia, nauka

opierajca si na sekcji zwok, i zastanawiam si, jak mona zrozumie tajemnic ycia, wychodzc od

badania zmarych. Jednak Zachd nie zrobi adnego kroku naprzd, a wrcz by moe si cofn, jeli

chodzi o znajomo tego wszystkiego, co niewidzialne, niewymierne, nieuchwytne, a co si kryje w

ciele i poza nim, co je podtrzymuje i czy ze wszystkimi innymi formami ycia, czynic je czci

przyrody. Psychoanaliza i psychologia wci si poruszaj tylko po powierzchni tego niewidzialnego,

jakby czuy si zawstydzone w obliczu wielkiej tajemnicy, ktrej adna nauka, wanie ze wzgldu na

swj charakter, nigdy nie bdzie moga stawi czoa.

Dlatego wanie badania medyczne nie maj innego wyboru - musz si zajmowa coraz bardziej

szczegowymi zagadnieniami. Czy jednak jakie inne studia, niekoniecznie naukowe, nie powinny

pj w odwrotnym kierunku: od szczegu do spraw oglnych?

By moe dlatego, e podwiadomie chciaem ujrze mj problem rwnie w innym wymiarze - nie

tylko jako oszala komrk - i znale inne wyjanienie ni zepsuty przecznik w kodzie mojego

DNA, trafiem do pooonego w Himalajach maego domu z kamienia i bota. I tam, z sercem lejszym

ni kiedykolwiek, bez pragnie, bez de, przepeniony wielkim spokojem, ujrzaem pierwszy

wschd soca nowego tysiclecia, jakby to by pocztek Stworzenia, podczas gdy niektre z

najwyszych szczytw wiata wyaniay si z kosmicznej ciemnoci, rozpalajc si rowym wiatem,

jakby miay przywrci nadziej na wieczno w narodzinach i umieraniu. Nigdy wczeniej nie czuem

tak bliskiej obecnoci bogw.

Przez wiele tygodni - raz w promieniach wiosennego soca, kiedy indziej wrd wysokiego na metr

niegu, w otoczeniu dbw i rododendronw przypominajcych nieruchome, lodowe olbrzymy -

byem gociem ponad- osiemdziesicioletniego, bardzo wyksztaconego Hindusa. W swoim yciu nie

robi on nic innego poza rozmylaniem nad sensem egzystencji, a spotkawszy w przeszoci

wszystkich wielkich mistrzw swoich czasw, mieszka teraz sam, przekonany, e jedynym,

prawdziwym Mistrzem jest ten, ktrego kady z nas ma w sobie. Nocami, kiedy cisza zdaje si a

hucze w uszach, wstaje, zapala wiec i siedzi przed ni przez par godzin. Po co?

- eby sprbowa by sob - odpar. - eby usysze melodi.

Czasami, po popoudniowym spacerze po lesie ladami lamparta, ktry ktrej nocy poar mu psa

obronnego, wchodzi do mnie po drewnianych schodach, a ja na maej maszynce gazowej

podgrzewaem wod z pobliskiego rda, eby przygotowa dwie filianki chiskiej herbaty, ktr

zawsze ze sob wo.

Wszystkie moce, te widzialne i niewidzialne, te namacalne i nienamacalne, mskie i eskie,

negatywne i pozytywne, wszystkie moce wiata zjednoczyy si, abymy mogli obaj teraz siedzie przy

tym ogniu i pi herbat - mawia, wybuchajc miechem, ktry sam w sobie by radoci. A potem,

cytujc Plotyna i Boecjusza, upaniszady, jaki wers z Bhagawadgity, z Williama Blake'a albo jakiego

mistyka sufi, snu bardzo osobiste teorie na temat sztuki i muzyki albo spowiada si ze swojego

grzechu pierworodnego": tego, e zawsze uwaa by" za co o wiele waniejszego ni robi".

A melodia? - zapytaem ktrego dnia.

To nieatwe. Trzeba si przygotowa i czasami j sycha: jest to melodia ycia wewntrznego, ktre

podtrzymuje wszystkie inne, gdzie wszystko ma swoje miejsce i wszystko jest zczone: dobro i zo,

zdrowie i choroba - ycie wewntrzne, w ktrym nie ma ani narodzin, ani mierci.

Wraz z upywem dni, kontemplujc w samotnoci majestat gr, wci tam pozostajcych,

nieruchomych, symbolizujcych najwiksz stao, a przecie take nieustannie si zmieniajcych i

nietrwaych, jak wszystko na tym wiecie, czujc gdzie w tle obecno tej piknej, starej duszy

napotkanej przypadkiem, poczuem, e moja duga i krta podr, zapocztkowana w szpitalu w

Bolonii, dobiega koca.

Postanowiem to wszystko opowiedzie, przede wszystkim dlatego, e wiem, jak bardzo krzepice

jest dowiadczenie osoby, ktra pokonaa ju kawaek drogi, dla kogo, kto ma j dopiero przed sob.

A take ze wzgldu na to, e jeli dobrze si zastanowi, po pewnym czasie ta podr w poszukiwaniu

lekarstwa na mojego raka przeksztacia si w poszukiwanie leku na chorob nas wszystkich:

nieuchronno mierci.

Ale czy to naprawd choroba"? Czy to co, czego naley si obawia, zo", od ktrego trzeba

trzyma si z daleka? Chyba nie.

- Pomyl, jak zatoczony byby wiat, gdybymy byli niemiertelni i musieli wci po nim kry, a wraz

z nami wszyscy nasi poprzednicy na przestrzeni wszystkich wiekw! - powiedzia kiedy mj stary

kompan podczas wsplnego spaceru po lesie. - Chodzi o to, by zrozumie, e ycie i mier to dwa

aspekty tej samej rzeczy.

Dojcie do tego wniosku to by moe jedyny prawdziwy cel podry, ktr wszyscy podejmujemy,

przychodzc na wiat. Sam o niej niewiele wiem, poza tym, e - jestem teraz o tym przekonany -

prowadzi ona od zewntrz do wntrza i od tego, co mae, coraz bardziej ku temu, co wielkie.

Kolejne stronice s opowieci o moich niepewnych krokach na tej drodze.

NOWY JORK

Czyje odbicie w lustrze

Sytuacja wygldaa tak jak w akwarium. A ja byem ryb. Z wybauszonymi oczami, oddychajc przez

otwarte usta, w ciszy, odgrodzony od niepogody, nafaszerowany antybiotykami, zaszczepiony nawet

przeciw ewentualnemu przezibieniu, ktre w moim przypadku mogo by wedug lekarzy grone,

pozostawaem sam w bezpiecznym miejscu - w moim zbiorniku - czasami przez wiele godzin bez

ruchu i obserwowaem wiat, ktry kbi si tu za szklan cian: Nowy Jork.

Mieszkanie znajdowao si na pitym pitrze: wystarczajco nisko, aby wci mie widok na ulic z jej

nieprzerwanym teatrem ycia, i na tyle wysoko, eby w obramowaniu wielkiego okna w caoci

wychodzcego na pnoc pojawiy si drzewa Central Parku, a w ich tle sylwetki drapaczy chmur.

Podobnie jak musi si jawi rybie ten dziwny wiat po drugiej stronie szyby, ze swoimi haasami,

ktre docieraj przytumione i wyciszone, mnie rwnie wydawa si odlegy i absurdalny. Czuem

pustk w gowie; byem niezdolny do precyzyjnego mylenia; miaem zdrtwiae koci i pozbawione

siy koczyny, a owo przebieranie nogami ludzi za oknem, ktrzy spotykali si, potrcali, witali i biegli

dalej, zdawao mi si tak bardzo nie przystawa do mojego rytmu, e czasami wybuchaem

miechem, jakbym by widzem starego, niemego filmu Charliego Chaplina.

Nawet naturalna cykliczno soca, ktre wstawao i zachodzio z pokrzepiajc punktualnoci po

dwch przeciwnych stronach tego akwarium, zdawaa si nie pokrywa z rytmem mojego ciaa.

Czsto zdarzao mi si spa w rodku dnia i czuwa w nocy, kiedy wycie syren samochodw

policyjnych, straackich i ambulansw stawao si coraz bardziej obsesyjne, przyoblekajc ciemno

caunem trwogi.

Przez wiele miesicy owo okno byo moim towarzystwem: przez nie widziaem biegncych

maratoczykw i nieg pokrywajcy sw biel miasto; obserwowaem wiewirki, ganiajce si

najpierw po ogooconych drzewach, a potem znikajce w zielonym, wiosennym listowiu. Stamtd

ledziem losy kilku sympatycznych wczgw, ktrzy - siedzc na awkach wrd tobokw i

plastikowych toreb - rozkoszowali si socem jak aden z wielu mijajcych ich w popiechu i

roztargnieniu ludzi interesu. Patrzc z tamtego okna, wyobraaem sobie los pewnej dziewczyny,

ktra przyjechaa autobusem z prowincji z kilkoma ciuchami w wielkiej, czarnej torbie, przewieszonej

przez rami, i z mas planw. Stamtd przygldaem si dziwnym relacjom, panujcym midzy psami

a ich wacicielami, a take - czasami nawet dziwniejszym - wzajemnym stosunkom midzy

wacicielami psw. To zdumiewajce, jak wiele mona si nauczy, wygldajc przez okno, i ile

fantazji na temat cudzego ycia da si snu, wychodzc od obserwacji jakiego szczegu czy gestu.

Nawet takie zwyke, anonimowe miejsce moe sta si domem". Wielokrotnie, wracajc ze spaceru i

czujc spywajce mi po plecach krople zimnego potu, liczyem kroki, ktre mi jeszcze pozostay, jak

gdybym z gry si cieszy, e za chwil otworz metalowe drzwi do mieszkania 5/C i poczuj w

zapach wynajmowanego pokoju, ktry daremnie prbowaem usun, zapalajc kadzideka z drzewa

sandaowego.

Kiedy tylko si wprowadziem, zasoniem kolorowymi, indonezyjskimi batikami wszystkie lustra,

ktre jaki dekorator kaza zainstalowa na cianach, aby stworzy iluzj, e pokj jest wikszy ni w

rzeczywistoci. Pozostawiem tylko jedno nad umywalk i za kadym razem, kiedy wchodziem do

azienki, widziaem w nim jakiego opuchnitego, tego i ysego osobnika, ktry patrzy na mnie i

robi miny, jakbym go zna. Ja za naprawd nigdy wczeniej nie spotkaem tego typa. A przecie

kiedy tylko otwieraem drzwi, wci by w tym lustrze. Czasami posya mi nawet umieszki, ktre

czyniy go jeszcze bardziej odpychajcym. Ale on si nie zniechca i na swj sposb wci ze mn

rozmawia. Mwi, e znamy si od prawie szedziesiciu lat, e ten tam w lustrze to ja. Tak wic do

tego nowego mnie - grubego, bladego i bez jednego wosa - zaczem powoli przywyka.

Chiczycy sztuk piknego starzenia si doskonalili przez cae wieki i ja, ktry przeyem wrd nich

wiele lat, udziem si, e j troch przyswoiem i odoyem na bok, aby poczekaa, a nadejdzie mj

czas. Podobaa mi si myl, e zestarzej si z siwymi wosami i moe z gstymi, piknymi brwiami,

podobnymi do brwi Zhou Enlaia, ktre wykwintny premier Mao Zedonga zapewne bardzo pracowicie

hodowa. Postanowiem nie mierzy si z chemioterapi. Ale ona te mnie nie dopada! eby unikn

recydywy wypadajcych garciami wosw, kilka dni przed rozpoczciem pierwszego cyklu poszedem

do Angela, majcego zakad fryzjerski na rogu, i pod pretekstem zmiany wizerunku poprosiem, eby

ogoli na zero wosy, ktre w owym czasie opaday mi ju niemal na ramiona.

- Wanie zamykam. Niech pan si zastanowi przez noc i przyjdzie jutro - powiedzia Angelo. - Nie

chciabym, eby potem podpali mi pan zakad!

Nazajutrz Angelo wykona swoje zadanie, ale co do wsw pozosta niewzruszony i musiaem obci

je sobie sam. Nosiem je od 1968 roku, kiedy Richard Nixon wygra w wyborach prezydenckich, a ja,

wwczas student Columbia University, przegraem zakad. Przez prawie trzydzieci lat stay si one

czci mnie, tego, jakim si widziaem, wic zdumiaem si, e w cigu jednej chwili zdoaem si ich

pozby.

Mj stary szkolny kolega Alberto Baroni, ktry zosta potem znanym florenckim gerontologiem,

powiedzia kiedy:

Starzy ludzie, ktrzy przez cae ycie przywizywali wielk wag do swojego wizerunku, najbardziej

cierpi i najtrudniej im doj do siebie, kiedy zawa serca, parali albo jaka inna choroba zmieniaj

ich wygld.

Ja chciaem, eby mi si udao. Warto wic byo pochowa tego dawnego mnie - z jego wosami i

wsami.

Ostatni dzie by szczeglny. Jeszcze z moj zwyk twarz - eby urzdnicy mogli mnie rozpozna i

nie mieli problemw z przyjciem czeku - udaem si do Woskiego Banku Handlowego przy Wall

Street podj may plik pienidzy, ktre bd trzyma w domu. Drog powrotn postanowiem odby

pieszo: bardzo dugi spacer. wiecio soce, wia wiatr, a ja - wci jeszcze ja - ubrany na biao, cigle

jeszcze peen energii, z dugimi wosami i wsami, szedem przez Manhattan wzdu Pitej Ulicy,

przegldajc si w witrynach. Po kilku godzinach miaem ju nie by taki sam. Myl o tym, e stan si

kim innym, nawet mnie bawia. Przez lata poznaem rne osoby, o ktrych wiedziaem, e

prowadz podwjne, a czasem nawet potrjne ycie. Te miabym na to ochot, ale nigdy nie byem

do tego zdolny. Teraz mogem przynajmniej myle, e mam dwa rne ycia: to drugie miao

nastpi po pierwszym. By moe.

Ej Tiziano, co robisz w Nowym Jorku? - Na wysokoci sklepu Walta Disneya stary francuski kolega z

Libration, z on u boku, stan przede mn z otwartymi na powitanie ramionami. - Co za

niespodzianka widzie ci tutaj. Zawsze na biao. Poznalimy ci z daleka. Zjemy dzi wieczorem

razem kolacj? - Ostatnim razem spotkalimy si w Uan Bator i powiedzia mi wtedy, e pisze

powie historyczn, ktrej akcja toczy si wanie tam, w Mongolii.

Skoczye ksik? - zapytaem.

Ale skd. Napisaem ju ponad tysic stron, ale wci si rozrasta. To gorsze od raka! Ronie, ronie,

wic cigle pisz.

Zaczem si mia, ale ani on, ani ona, drobna, pena wdziku Laotanka, nie zrozumieli, dlaczego.

Czy to ja niewiadomie podsunem mu to skojarzenie? Wybkaem jak wymwk, eby nie i z

nimi na kolacj, i uciekem.

Przed spotkaniem z Angelem musiaem jeszcze odwiey moj garderob lub raczej zdecydowa, jak

ubra tego nowego mnie. W tej kwestii nie miaem wtpliwoci: Jeli chciaem poradzi sobie z

chorob, nie powinienem niczego opakiwa, nie powinienem tskni za przeszoci, a przede

wszystkim nie powinienem si udzi, czy te ywi nadziei, e - nawet jeli mi si uda - kiedykolwiek

bd taki jak przedtem. Tak wic naleao skoczy z tamtym mn: ekstrawertycznym, pragncym

zawsze budzi sympati, lekko aroganckim, towarzyskim i ubranym na biao. W sumie by to obraz

tego, ktrego komrki zwarioway. A dlaczego zwarioway? Moe wanie z powodu tamtej

tosamoci! Naleao j zatem zmieni, zerwa z dawnym sposobem ycia, przyzwyczajeniami,

ulubionymi przez tamtego mnie kolorami. Nie chodzi o to, e wierzyem dokadnie w to, co mylaa

moja gowa, ale obserwujc j, pozwalaem jej myle.

W Nowym Jorku jest zawsze czas wyprzeday". Ostatnim wynalazkiem, majcym zachci ludzi do

coraz wikszej konsumpcji i kupowania tego, czego absolutnie nie potrzebuj, jest oferta Dwa w

cenie jednego". Przy jednej z ulic, ktrymi przechodziem, prbujc codziennie zmienia tras z domu

do szpitala, odkryem wielki sklep, ktrego nazwa zdawaa si stworzona specjalnie dla zaspokojenia

moich gustw: Duffy's cheap clothes for millionaires. Nigdy nie byem milionerem, ale zawsze si nim

czuem. Jeli chodzi o ubrania, kupowaem je po niskiej cenie, bo pjcie do eleganckiego sklepu i

nabycie drogiej odziey nie wydawao mi si niczym wielkim. Natomiast tam, wrd odrzutw z

wielkich firm i rzeczy, ktre wyszy z mody, mona byo dokona wielkich odkry. W krtkim czasie, za

niewielk sum, zdoaem zgromadzi wszystkie elementy mojego nowego umundurowania: dwie

pary sportowych dresw, jedne granatowe, jedne czarne; teniswki, skarpety, rkawiczki i dwa

pikne, weniane berety, jeden czarny i jeden fioletowy, eby zakry bilardow kul, ktr wkrtce

miaa si sta moja gowa.

Idea chemioterapii jest prosta: komrki rakowe maj swoj zoliw cech, polegajc na tym, e si

podwajaj i mno. Chemioterapia jest mieszank - nazywan eufemistycznie koktajlem" - bardzo

silnych skadnikw chemicznych, ktre - po wprowadzeniu do krwiobiegu - kr po organizmie i

niszcz wszystkie tego typu komrki. Problem polega na tym, e komrki rakowe nie s jedynymi,

ktre maj t cech. Komrki wosw, podniebienia, jzyka i innych powierzchni luzowych, jak te

wewntrz jelita, s tego samego typu i dlatego rwnie one, cho potrzebne i zdrowe, atakowane s

w taki sam sposb jak te chore.

- W sumie to tak, jakby bombardowa napalmem dungl i niszczy tysice drzew, prbujc zabi

map przycupnit na jednej z palm - powiedziaem do pielgniarki, szykujcej si pieczoowicie do

przyrzdzenia pierwszego koktajlu, ktrym miaa mnie zbombardowa.

Powiedziaem: mapa, ale w rzeczywistoci pomylaem o Vietcongu i o tym, jak podczas wojny w

Wietnamie Amerykanie ogaacali z lici cae lasy i niszczyli rozlege tereny zieleni tylko po to, aby

uniemoliwi partyzantom znalezienie bezpiecznej kryjwki. Logika bya taka sama. W Wietnamie jej

nienawidziem, ale teraz poddawaem si jej, szukajc ocalenia. Ju od pierwszych pomiennie

czerwonych kropli, ktre obserwowaem, jak jedna po drugiej kapi z przezroczystej torebki,

przepywaj przez plastikow rurk i przedostaj si do moich y za porednictwem igy wbitej w

grzbiet lewej doni, wydawao mi si, e to dziaa.

Efekt by natychmiastowy i wstrzsajcy: usta wypeni mi bardzo silny smak elaza, gowa si

rozpalia, jakby ogarnita powiewem napalmu, i poczuem, jak pomie ten dociera do wszystkich

zakamarkw ciaa, do koniuszka kadego palca. Siedziaem w wygodnym fotelu, ktry przypomina

wyposaenie statku kosmicznego, na parapecie okna staa doniczka z kwiatami, skromnymi, ale

ywymi, a ja suchaem kochanej, modej pielgniarki, ktra opowiadaa mi o swoim marzeniu, eby

pojecha do Kalifornii i zamieszka w domu nad oceanem. Byem spokojny, czuem, e jestem w

dobrych rkach; podoba mi si ten mocny, prawie fosforyzujcy kolor pynu, ktry przenika do

mojego ciaa - wydawa mi si znakiem jego skutecznoci. Poczuem si gorzej, kiedy po oprnieniu

pierwszej torebki dziewczyna podczya do urzdzenia nastpn, zawierajc ostatni skadnik

koktajlu, jak bezbarwn jak woda ciecz, ktra - jak sobie wyobraaem - w aden sposb nie moga

mi pomc. Zasugerowaem, eby zabarwili ten nijaki pyn na pikn, szmaragdow ziele albo na

fioletowo, aby do jego dziaania chemicznego doda moc psychologiczn. Dziewczyna si zamiaa:

Dobry pomys! - stwierdzia.

Bya spostrzegawcza. Obserwowaa pacjentw i zauwaya, e kady z nich ma wasny sposb

podejcia do chemioterapii. Jedni poddaj si jej, medytujc, inni przynosz ze sob walkmana, eby

w tym czasie sucha ulubionej muzyki, jeszcze inni s niespokojni, cierpi jak na torturach, poniewa

nie postrzegaj jej psychicznie jako kuracji, a przede wszystkim nie akceptuj jej negatywnych

konsekwencji, skutkw ubocznych, ktre - jak wiadomo - musz si pojawi.

Pan robi wraenie, jakby si bawi - powiedziaa.

Nie miaem wyboru i robienie dobrej miny do zej gry"

wydawao mi si naturalne.

Dla mnie chemia stanowia pierwsz faz strategii", ktr - po tygodniach analiz, bada kontrolnych,

konsultacji ze specjalistami na rnych pitrach tej ogromnej instytucji, jak jest MSKCC - uznaem za

najlepsz, eby przey. Jako taka przedstawiona mi zostaa przez stanowcz i zasadnicz lekark,

ktra miaa zajmowa si moim przypadkiem: pidziesit lat, ylasta, prosta jak wieca, twarda i

maomwna, cho czasem z cieniem lekkiego umiechu na ustach. Ju przy pierwszym spotkaniu

poczuem, e mog jej zaufa, i bez namysu zaufaem. Po chemii - koktajl odpowiedni dla mojego

przypadku, powiedziaa, zosta przygotowany przez grup mediolaskich lekarzy, dla ktrych miaa

wielki szacunek - czekaa mnie operacja. Po zagojeniu si rany miaem zosta poddany radioterapii,

przeprowadzanej wedug systemu pozostajcego jeszcze w fazie eksperymentu, a opracowanego

przez lekarza z Izraela, ktry zosta szefem oddziau radiologii tutejszego szpitala.

Niski, krpy radiolog, z brdk jak Freud, ciekaw rwnie tego wszystkiego, co si dziao poza

medycyn, zdawa si promieniowa nadziej wyleczenia nawet bez swoich urzdze. Przynajmniej

takie byo moje pierwsze wraenie, wic bezzwocznie postanowiem zosta elementem jego

eksperymentu". Byem osiemnastym pacjentem.

A pozostaych siedemnastu? - zapytaem.

Wszyscy przeyli.

Jak dugo?

Dwa lata... Ale dopiero od dwch lat stosujemy nasz terapi.

Od tamtej pory zawsze nazywaem go Irradiatorem.

Chirurg pojawi si przede mn w spodniach w kolorze khaki i dinsowej koszuli. By niskim, grubym

blondynem o brzuchu niemieckiego piwosza. Takie zreszt musiao by jego pochodzenie. Jego

nazwisko znaczyo Pan". Od razu uderzyy mnie jego bkitne, nieruchome oczy i malekie donie o

cienkich i ostrych palcach. Pomylaem sobie, e gdybym mia by Ludwikiem XVI i musia pj na

gilotyn, lepiej, aby gow mi cina kto precyzyjny. On robi takie wraenie: by absolutnie pewny

swojego zadania, tego, co ma usun, a co zostawi w rodku po wykonaniu cicia, ktre poprowadzi

znad ppka a do plecw. Nie powiedzia mi tylko, e w czasie swojej pracy pozbawi mnie take

jednego ebra.

Szansa na przeycie? - zapytaem.

Znakomita, pod warunkiem e przeyje pan drugiego raka.

C, lepsze to, ni nic. Poza tym powiedzia to on, Pan, The Lord - jak ju go w duchu ochrzciem!

Kada z tych faz miaa zosta poprzedzona zabiegiem Speleologa", bardzo modego eksperta

endoskopii, zdolnego dotrze ze swoj minikamer tam, gdzie trzeba, eby pobra tkanki do analizy.

Staem si obiektem jego zej do jam mojego ciaa przynajmniej dziesiciokrotnie i nikt - jak sdz -

nie moe twierdzi, e zna mnie lepiej od rodka ni on.

W przyblieniu caa praca naprawiaczy" miaa zaj sze do siedmiu miesicy. Z lekark

koordynujc ca reperacj" prbowaem si targowa, pewne rzeczy skrci w czasie, inne fazy

odwlec.

Czy nie mgbym poczeka rok na przeprowadzenie operacji? - zapytaem. Ale ona, patrzc mi prosto

w oczy, odcia wszelkie drogi ucieczki:

Mister Terzani, you wait - you die.

Jeli czekanie byoby rwnoznaczne z kocem na tym wiecie, nie miaem wyboru i zaprzestaem

wszelkich dyskusji.

Dlatego chemia mi si podobaa i przywizywaem si do niej jak do liny, ktr kto rzuci, eby ocali

mnie przed tygrysem prcym si nade mn i urwiskiem, ktre miaem pod sob. Zamierzaem wic

si jej poddawa, majc wiadomo kadej wpywajcej we mnie kropli, obserwujc efekty,

uczestniczc w jej dziaaniu z pen koncentracj. Chemioterapia bya pocztkiem jeszcze jednego,

moliwego fragmentu ycia, jeszcze jednego obrotu na karuzeli. Podobao mi si te, e w szpitalnym

slangu dzie wstrzyknicia nazywano Day One, i e poczynajc od niego, ustalano terminy rnych

bada oraz innych koniecznych zabiegw. Rwnie dla mnie by to pierwszy dzie"... nowej ery,

mojego drugiego ycia.

Kiedy po paru godzinach dziewczyna pomoga mi wsta, poczuem si bardzo zmczony, koci mnie

bolay jak po okadaniu kijem, ale zostaem o tym uprzedzony, wic zdobyem si na wysiek, eby

wrci do domu pieszo przez Central Park. Zazwyczaj jest to pgodzinny spacer. Tym razem zaj mi

godzin. Miaem wraenie, e szybuj, jakbym by pod wpywem narkotykw, ale odczuwaem

satysfakcj, e daj rad. Lekarka zachcaa mnie, ebym nie przerywa, jeli to moliwe, codziennej

rutyny owej gimnastyki i jazdy motocyklem. Pord wielu innych rzeczy, ktre powinienem robi lub

nie, poprosia te, bym jak najwicej pi - nawet trzy, cztery litry wody dziennie - eby wydala

komrki zabite przez chemi. Pilnie stosowaem si do wszystkich zalece.

W tej wierze w lekarzy, w stosowaniu si do ich wskazwek, byo co pocieszajcego. Miaem

wraenie, e jest mi to bardzo pomocne. Bez wtpienia jak modlitwa. Tego jednak nie potrafiem

robi, a w kadym razie wydawaoby mi si mieszne fatygowa Pana Boga czy kogo tam w jego

imieniu, eby zajmowa si moj chorob i pord tylu rzeczy na wiecie, o ktre musia si troszczy,

spowodowa take moje wyzdrowienie.

Midzy jednym koktajlem a drugim nastpoway dwa tygodnie przerwy, podczas ktrych miaem

zaywa o cisych porach rne leki. Musiaem take robi sobie sam, wbijajc ig maej strzykawki

w tuszcz brzucha, zastrzyki ze steroidw. Miay mi one pomc w odbudowie biaych, krwinek,

wywoyway jednak bl w kociach, szczeglnie

miednicy i mostka. Dwutygodniowa przerwa miaa przede wszystkim zagodzi skutki

bombardowania i przywrci organizm do jakiej takiej normalnoci, eby mc mu powtrnie

przyoy.

Ciao. Ciao. Ciao. To ciekawe, jak na co dzie, kiedy jestemy zdrowi, prawie nie zdajemy sobie

sprawy, e je mamy, a jego funkcje uznajemy za oczywiste. Wystarczy jednak zachorowa i caa nasza

uwaga zaczyna si na nim skupia; zwyke oddychanie, oddawanie moczu czy wyprnianie staj si

najwaniejszymi czynnociami, ktre determinuj rado lub cierpienie, wywouj ulg lub niepokj.

Zgodnie ze wskazwkami, jakie otrzymaem, ledziem kad funkcj mojego ciaa i korygowaem

stopniowo wszystkie nieregularnoci, jednak czynic tak, z kadym dniem coraz wyraniej zdawaem

sobie spraw, jak bardzo jestem od niego zaleny, jak silnie jego nastrj wpywa na mj i jak wielki

wysiek musz wkada (mj umys, moja wiadomo, sowem ten drugi ja), eby nie sta si jego

niewolnikiem.

Zawsze uwaaem za przekonujc ide, e dziki silnej woli mona czu si wolnym nawet w

wizieniu. Jednym z najpikniejszych przykadw jest ten niedawny, dotyczcy Paldena Gyatso,

tybetaskiego mnicha, ktry zdoa przey trzydzieci trzy lata tortur i odosobnienia w chiskich

wizieniach, pozostajc wolny duchem. Ale w jakim stopniu mona by wolnym, bdc winiem

wasnego ciaa? I czyme jest ta bogosawiona wolno, o ktrej wszyscy tak wiele prawimy? W Azji

odpowied na te pytania mona znale w znanej od wiekw historii:

Pewien czowiek udaje si do syncego z wielkiej mdroci krla i pyta:

Panie, powiedz, prosz, czy w yciu istnieje wolno?

Oczywicie - odpowiada tamten. - Ile masz ng?

Czowiek patrzy na niego, zdziwiony pytaniem.

Dwie, mj Panie.

A zdolny jeste sta na jednej?

Oczywicie.

Sprbuj wic. Zdecyduj, na ktrej.

Czowiek zastanawia si przez chwil, po czym podnosi do gry lew nog, opierajc cay ciar ciaa

na prawej.

Dobrze - rzecze krl. - A teraz podnie rwnie t drug.

Jake to? To niemoliwe, mj Panie!

Widzisz? To jest wolno. Jeste wolny, ale tylko wtedy, gdy podejmujesz pierwsz decyzj. Potem ju

nie.

A jaki ja miaem wybr? Do jakiego miejsca byem te moim ciaem? Jaki by midzy nami stosunek? I

czy naprawd byo nas dwoje? Czy te moe mj umys, z ktrym jako ja wolaem si identyfikowa,

to tylko jedna z wielu funkcji owego ciaa, a zatem cakowicie jest z nim zwizany? Zadawanie sobie

tych pyta, w obliczu mierci coraz bardziej obecnej jako realna moliwo, w obliczu blu,

przeraenia, melancholii, ktrym naleao stawi czoo, miao wielki sens, cho oczywicie nie

znajdowaem odpowiedzi.

Podobaa mi si myl, e moje ciao jest kostiumem, ktry rodzc si, poyczyem, i prdzej czy

pniej bd musia zwrci - bez obawy, e pozostan nagi. Ale czy rzeczywicie tak si miao sta?

Jedno byo pewne: Ja jako umys byem wiadomy swojego ciaa, ale czy ono byo wiadome mnie?

No wic, oby byo, oby uznao moje istnienie i to, e nie moe robi cigle tego, na co ma ochot!

Chemia natychmiast dziaaa na odek, ktry pozbawiony autokontroli, na swj sposb prbowa

pozby si tego, co susznie wydawao mu si trucizn. Aby tego unikn, w szpitalu dano mi fiolk z

bardzo drogimi pastylkami na wypadek, gdybym nie zdoa wytrzyma. Udao mi si nie zay nawet

jednej. Kiedy tylko czuem, e odek zamierza narzuci mi swoje obrzydliwe reakcje, siadaem na

ziemi ze skrzyowanymi nogami naprzeciw maego Buddy z brzu, ktry sta na parapecie okna.

Zamykaem oczy i koncentrowaem si cakowicie na odku. Wyobraaem sobie, e go gaszcz,

przemawiaem do niego i si uspokaja. Przynajmniej takie odnosiem wraenie. By moe miaem po

prostu szczcie i oczywicie nie okamywaem sam siebie, mylc, e to, czego si nauczyem kilka lat

wczeniej od Johna Colemana na kursie medytacji vippasana w Tajlandii, mogoby zastpi moich

lekarzy, ich pastylki, a tym bardziej w jednoczenie szkodliwy i dobroczynny, czerwony,

fosforyzujcy pyn. Jednak sama koncentracja bardzo mi pomoga.

Mimo moich aspiracji, eby by czym wicej ni tylko ciaem, czym moe mniej materialnym, mniej

podatnym na zmiany i rozkad, ciaem byem i ciaem pozostawaem. Naleao zatem bardziej uwaa

na to, co podtrzymywao funkcje tego ciaa, od ktrego wszystko zdawao si teraz zalee.

Dziewidziesit siedem procent tego, czym jestemy, stanowi to, co zjadamy - oznajmia mi tytuem

wstpu moda dietetyczka z MSKCC, do ktrej mnie wysano, aby podpowiedziaa mi diet pomocn

w atwiejszym znoszeniu chemioterapii. - Uprzemysowienie w produkcji poywienia spowodowao

ogromne zachwianie rwnowagi w naszym organizmie i powanie zagraa naszemu zdrowiu. Dlatego

prosz odywia si w sposb jak najbardziej naturalny.

Jeli chciaem pomc mojemu ciau, miaem pi wiele naparw zioowych, unika mleka krowiego, bo

zbyt tuste, i zadowala si sojowym. Mogem je chudy jogurt i duo owocw. Jeli upieraem si,

by pozosta wegetarianinem, jakim staem si na zasadzie osmozy, mieszkajc w Indiach,

powinienem je duo rnych orzechw, migdaw i ziaren - najlepiej pestek dyni i sonecznika - byle

nie byy zbyt sone.

Prosz si stara, eby na paskim talerzu byo bardzo kolorowo, ka obok siebie warzywa

czerwone, te, zielone, czarne. Prosz je duo brokuw, porw i do woli czosnku. Dwa lub trzy

razy dziennie prosz sobie robi koktajle i wkada do nich wszystko: marchewk, jabka, szpinak i

wszelkie owoce lene, szczeglnie jagody. Z pomaraczy i grejpfrutw prosz zjada take bia cz.

Wszystko, co zawiera bonnik, jest dobre w paskim przypadku i pozwala regulowa prac jelit -

powiedziaa, a ja, jakbym by wci jeszcze mn dziennikarzem, robiem notatki.

Ja, ktry nigdy w yciu nie zwracaem zbytniej uwagi na to, co przeykaem, i nie przejmowaem si

tym, czy potrawa stojca przede mn bya posolona, czy nie, czy zostaa ugotowana, czy usmaona,

szybko staem si niezwykle wiadomy wszystkiego, co wkadaem do ust. Zaczem gorliwie

odwiedza sklepy z produktami ekologicznymi i uwanie czyta wszystko, co napisane byo na

opakowaniach. Nauczyem si nie wierzy etykietom z rysunkami jezior i gr, ktrych jedynym

zamysem byo nabranie kupujcego, natomiast skrupulatnie studiowaem to, co zgodnie z prawem

wytwrcy powinni podawa jako skadniki swoich produktw. Nie dotykaem niczego, co zawierao

konserwanty, sztuczne barwniki czy dodatki smakowe lub zapachowe. Ogarna mnie naga obsesja

groby zjedzenia czego skaonego. Pozbyem si wszystkich teflonowych garnkw i patelni, jakie

znalazem w mieszkaniu, kupiem naczynia ze stali i wkadaem wiele troski w to, by kady posiek

przyrzdza w sposb moliwie prosty i naturalny.

Tym, co instynktownie najbardziej mnie odrzucao, byo poywienie zmodyfikowane genetycznie. Czy

szefostwa wielkich, szkodliwych zakadw przetwrczych, ktre rzuciy si na olep na ten rodzaj

manipulowania natur, by czerpa z tego ogromne zyski, zastanawiay si, jakie skutki dla organizmu

ludzkiego i dla rodowiska moe mie ta ich zabawa w Boga? Tymczasem te produkty s w sprzeday,

ludzie je jedz i nikt nie wie, jakie diabelstwa mog z tego wynikn. Pewnego dnia zdamy sobie z

tego spraw i dla wielu bdzie ju za pno.

Jeli to prawda, e ciao jest w duym stopniu tym, co zjada, by moe rwnie rak, ktry sta si

czci mojego organizmu, spowodowany zosta tym, co zjadem. Cae rozumowanie byo bez zarzutu

i z przeraeniem przypominaem sobie lata spoywania cudownych chiskich potraw, pochodzcych z

niechlujnych i cuchncych kuchni, zup zjadanych na ulicy w Indochinach, tysicy rzeczy, ktre z godu,

z nudw albo dla towarzystwa pochonem przez cae ycie. A te niedomyte miski i talerze, z ktrych

si jado? Albo z kolei te lnice naczynia w wielkich hotelach, myte i polerowane nie bardzo

zdrowym popioem, jak za czasw naszych babek, ale przy uyciu najrniejszych detergentw

szkodliwych dla zdrowia?

W Indiach s grupy osb - na przykad najbardziej ortodoksyjni bramini - ktre jedz tylko to, co same

ugotoway, w naczyniach, ktre same umyy; inni uwaaj wybr kucharza za kwesti duchow, a nie

praktyczn. Bramini myl, e ten, kto przygotowuje posiek, nawet niewiadomie wywiera na niego

swj wpyw. Jeli kucharz jest osob niskiego ducha, wprowadzi do swoich da negatywn energi,

ktra nieuchronnie przeniesie si na osob jedzc. Z naukowego punktu widzenia to absurd,

poniewa adna nauka nie jest w stanie zweryfikowa istnienia takiej negatywnej energii, jak rwnie

zmierzy jej nasilenia, ale to nie z tego powodu pewne osoby mniej w ni wierz. Nie z tego powodu

ta energia nie istnieje.

Lekarze byli rozbawieni, suchajc tych moich rozwaa midzy jednym a drugim badaniem, ale

aden z nich nie zastanowi si, e by moe take w tym odmiennym sposobie postrzegania wiata

kryje si jaka prawda. Co, co wymyka si nauce. Poza tym rwnie ta ich - nasza - jake wychwalana

nauka pozostawia wiele do yczenia, szczeglnie w takich dziedzinach, jak ywienie czy zdrowie.

Przez cae lata wszystkie badania naukowe potwierdzay wielk warto witamin w leczeniu wielu

chorb. Teraz jednak podawane s do wiadomoci wyniki nowych analiz, ktre wykazuj ich

niewielk albo wrcz adn przydatno. Przez prawie dwadziecia lat bylimy przekonani, e sl jest

szkodliwa w diecie chorych na serce. Teraz okazuje si, e nie jest to taka oczywista prawda. Przez

wiele lat lekarze wmawiali nam, e dieta bogata w bonnik znakomicie przeciwdziaa rakowi

okrnicy. Teraz wychodzi na jaw, e wcale tak nie jest.

Niemal codziennie ukazywa si w prasie amerykaskiej jaki artyku, ktry - cytujc badania

przeprowadzone przez taki czy inny uniwersytet - udowadnia, dlaczego to czy inne warzywo jest

skuteczniejsze od innych w zwalczaniu raka: raz bya to cebula, innym razem brukselka, jeszcze innym

marchewka, pomidory czy te kieki brokuw, ale nie starsze ni... trzydniowe. Takich samych odkry

dokonywano w stosunku do owocw (bardzo wane liwki i jagody) i przypraw (przede wszystkim

kurkuma i kmin). Jeli spojrze z perspektywy lat, wszystkie te badania nie wytrzymuj prby czasu i

staj si po prostu mieszne, jak to, o ktrym przeczytaem ktrego dnia w New York Timesie":

osoby zestresowane s duo bardziej podatne na... przezibienie ni niezestresowane.

A zatem? Czy fakt, e nauka nie potrafi - przynajmniej na razie - wykaza dobrego czy te zego

wpywu, jaki moe mie kucharz na przyrzdzane jedzenie, jest wystarczajcy, aby wykluczy, e on

istnieje? Dlaczego nie mona myle, e rdem choroby wciekych krw jest to, i przez cae lata

zmuszalimy najbardziej wegetariaskie ze wszystkich stworze, z natury niegwatowne i dlatego

najwitsze w oczach Hindusw, do codziennego ywienia si pasz, skadajc si midzy innymi z

misa i koci innych zwierzt? Z naukowego punktu widzenia moe to by argument bez wartoci, ale

wedug mnie jest bardzo przekonujcy: przeuwanie przetworzonych zwok innych zabitych istot

doprowadzio krow do szalestwa. To proste. A czy my, ludzie, nie ryzykowalibymy tym samym,

gdybymy pewnego dnia odkryli, e poranna kawa przygotowana zostaa z palonych szkieletw

naszych krewnych albo e befsztyk na talerzu pochodzi z uda zamordowanego syna naszego ssiada?

Jak krowy si zorientoway? C, to rwnie pytanie, na ktre nauka nie potrafi oczywicie -

przynajmniej chwilowo - odpowiedzie, co nie znaczy, e nie naley go sobie stawia. Czy moe

zrozumielimy naukowo, dlaczego psy s tak bardzo przywizane do czowieka albo dlaczego ososie

po latach spdzonych na penym oceanie potrafi odnale ujcie rzeki, gdzie si urodziy, dopyn

tam, aby zoy ikr i umrze? A jak to si dziao, e krlice, trzymane w klatce na statku, wiedziay, e

w zanurzonej odzi podwodnej ich dzieci, krliczki, byy zabijane zawsze w nierwnych odstpach

czasu. Eksperyment ten przeprowadzano jeszcze w czasach Zwizku Radzieckiego wanie po to, by

wykaza, e mier kadego krliczka wywouje reakcj matki.

Te moje swobodne przemylenia najbardziej bawiy pani doktor-naprawiaczk. Ale oczywicie nie

dawaa si zapa w puapk. Zreszt nie byo to moim celem; na pewno nie chciaem, eby przyznaa,

i rwnie jej nauka jest wzgldna, a caa historia wiedzy to wiele prawd, ktre w krtkim czasie

okazuj si bdami w wietle nowych faktw i nowych prawd. Nie, nie! Bawio mnie po prostu

snucie domysw, ale w gbi duszy chciaem ufa tej nauce, bo wanie j obstawiem; tym numerem

chciaem wygra.

- Panie Terzani, syszaam, e nada pan przezwiska wszystkim swoim lekarzom. Jak mnie pan nazwa?

- zapytaa mnie ktrego dnia moja lekarka. Na szczcie nie musiaem kama. Bawic si jej

nazwiskiem i zmieniajc jedn samogosk, nazwaem j Bringluck - Przynoszc Szczcie.

Jeli ciao skada si w duym stopniu z tego, co do niego wkadamy, przede wszystkim musiaem si

zajmowa jedzeniem, drug wan kwesti byo na pewno powietrze. Bez jedzenia ciao moe

wytrzyma wiele dni - i od czasu do czasu robi mu to nawet dobrze - ale bez dopywu powietrza nie

przetrwa wicej ni kilka minut. Poniewa nie mogem wybra jakoci powietrza, ktrym

oddychaem, postanowiem przynajmniej si nauczy, jak oddycha lepiej.

Pomys przyszed mi do gowy po przeczytaniu ogoszenia reklamowego w gazecie: pewien chiski

mistrz" mia poprowadzi w weekend seminarium dotyczce qigong (dosownie praca powietrza").

Mogy w nim uczestniczy osoby w kadym wieku, niezalenie od stanu fizycznego". Zapisaem si,

zapaciem i w sobot o dziewitej znalazem si w obszernym pomieszczeniu z drewnian podog

oraz metalowymi kolumnami w jednym z wielkich, postindustrialnych budynkw Bowery -

sympatycznej i modnej dzi dzielnicy Nowego Jorku. Stare fabryki wkiennicze i magazyny o

piknych fasadach, pochodzce z pierwszej poowy dwudziestego wieku, mieszcz teraz wielkie

sklepy z mod, gwnie modzieow, galerie sztuki i centra kultury alternatywnej", stanowic scen

najrniejszych dziaa i interesw zwizanych z New Age.

Seminarium prowadzone przez Mastera Hu byo znakomitym przykadem tego nowego typu

konsumizmu. Miejsce setek wieo przybyych imigrantek - posadzonych przy tylu maszynach do

szycia - ktre niegdy w tych fabrykach potu" stworzyy potg amerykaskiego przemysu

konfekcyjnego, zajmowao tu teraz okoo pidziesiciu kobiet, modych i w rednim wieku - ja i

jeszcze jeden facet stanowilimy wyjtek. Gotowe one byy sucha Mastera Hu, ktry bardzo prost

angielszczyzn tumaczy Jedn z najstarszych tajemnic Chin", wspomagany uzupeniajcymi

komentarzami swojego asystenta i piewcy. Po akcencie rozpoznaem, e asystent jest Wochem;

koreaska dziewczyna w kasie bya jego partnerk.

Qigong, podobnie jak praktykowana w Indiach pranajama, to sztuka kontrolowania wasnego

oddechu i kierowania jego siy witalnej do rnych czci ciaa - oczywicie poza pucami. Jako e

przez wiele lat yem wrd Chiczykw, widywaem o wicie w ogrodach publicznych wiele osb,

szczeglnie starszych, ktre wykonyway w wielkim skupieniu te powolne ruchy i syszaem o ich

wielkich zaletach terapeutycznych. W Pekinie jedna z przyjaciek Angeli po przebyciu operacji na

raka zostaa wysana przez swj zakad pracy na kurs igong i opowiadaa, e przynioso jej to

ogromn korzy.

Tu przed moim aresztowaniem, a nastpnie wydaleniem z Chin zaczem bra lekcje tej pradawnej

gimnastyki ciaa i duszy. Kurs prowadzi stary robotnik, ktry praktykowa t sztuk przez cae ycie, i

aowaem, e nie mogem zosta do koca jego uczniem. Teraz, w samym rodku Nowego Jorku,

musiaem wysuchiwa banaw wypowiadanych przez Mastera Hu, ktry perorowa:

Jeli qigong, ktrego was ucz, wykonywany jest we waciwy sposb, zmieni wasz charakter, uczyni

was milszymi, a w przypadku kobiet zdecydowanie uatwi im znalezienie ma.

Biedny Master Hu: by w Ameryce od niedawna i nie zorientowa si jeszcze, e tam takie

rozumowanie si nie sprawdza, a wrcz jest politycznie niepoprawne".

Cay dzie uczyem si rnych wicze: jedne miay nam uwiadomi, e si oddycha, poniewa

rozszerzaj si piersi, a nie odwrotnie; inne - nauczy nas, jak oddycha, nie tylko otwierajc klatk

piersiow, ale take brzuch i podbrzusze. Jedno szczeglne wiczenie polegao na tym, eby sta z

lekko ugitymi kolanami, na stopach rozczonych tak, aby tworzyy jedn lini z ramionami, i

trzyma wyimaginowan kul energii w nieruchomych rkach na wysokoci ppka. Gdzie po

dziesiciu minutach naleao sobie wyobrazi, e kula przekrca si najpierw w jedn, a potem w

drug stron.

Teraz sprbujcie rozdzieli donie i zobaczycie, jakie to trudne - powiedzia Master Hu.

Niektre kobiety przyznay entuzjastycznie, i rzeczywicie tak jest. Ich rce zostay unieruchomione

w polu magnetycznym". Moje nie.

Wykonujc ostatnie wiczenie, trzeba byo zamkn oczy i - wci na lekko ugitych kolanach -

wyobrazi sobie, e stoimy nogami na ziemi, natomiast gow mamy wysoko w powietrzu. Bardzo mi

si to podobao, by to bowiem mj idea spenionego czowieka: stojcego twardo na ziemi, a

jednoczenie marzyciela.

Na zakoczenie pierwszego dnia przedstawiem si Mistrzowi, poprosiem, by opowiedzia mi swoj

histori, i wkrtce staem si czci jego wity - obok woskiego piewcy i Koreanki - w

wegetariaskiej restauracji. Po drodze asystent opowiedzia mi, e przyjecha do Stanw zaraz po

zakoczeniu suby wojskowej szuka pracy jako zotnik. Bez powodzenia, przy okazji jednak odkry,

jak sam powiedzia, e zawd uzdrowiciela jest o wiele ciekawszy". By oczywicie rwnie atwiejszy

i bardziej dochodowy. Uczszcza na rne kursy sztuk walki, od kung fu po judo, od aikido po

taijiquan. Pniej spotka Mastera Hu, stworzyli spk i wzajemnie si wspierali. Nastpnie doczya

do nich Koreanka. Wanie zostaa zwolniona z firmy farmaceutycznej i teraz rwnie ona zamierzaa

zosta uzdrowicielk.

Asystent duo rozprawia o cudach" Mistrza. Powiedzia mi, e potrafi porusza przedmioty na

odlego, unosi kartki papieru i inne rzeczy wycznie za pomoc swojej energii.

- Ja nauczyem si zaledwie leczy bl gowy, ale on umie wszystko - zakoczy.

Leczenie raka byo oczywicie jedn z najbardziej chlubnych specjalnoci Mistrza i jego asystent

przysig, e sam widzia, jak ju przy pierwszej wizycie objto pewnych guzw poddanych dziaaniu

energii" Mastera Hu zmniejszaa si o poow. Mistrz - cigle wedug opinii asystenta - byby w

stanie wyleczy chorob Parkinsona, na ktr cierpia papie. Problem polega na tym, jak

zawiadomi Watykan. Master Hu by take przekonany, e moe pomc Giovanniemu Agnellemu,

ktry wanie w owym czasie przebywa w nowojorskim MSKCC, nie wiedzia jednak, jak si z nim

skontaktowa. Ugryzem si w jzyk i nie powiedziaem, e ja te jestem klientem tej instytucji i e

jaki bardzo dziwny przypadek zrzdzi, i znalazem si z modym Agnellim - po naszym przemiym

spotkaniu-wywiadzie w Indiach i po caej serii trudnych do wyjanienia zbiegw okolicznoci - pod

tym samym dachem, z podobn dolegliwoci, w rkach tych samych naprawiaczy.

Mistrz i jego wita szukali najwyraniej okazji, eby zdoby saw; potrzebny by im cud" albo te

chcieli cudownie" uzdrowi kogo znanego, dziki komu zyskaliby presti. Czy mogem mie im to za

ze? W zasadzie cay wiat funkcjonuje ju w ten sposb: jedyne, co si liczy, to rynek, jedyn

moralnoci jest zysk i kady zmaga si, jak moe, eby przey w tej dungli. Na razie niemoliwa

zdaje si zmiana czegokolwiek. Mog tylko powiedzie, e to mi si nie podoba.

W gruncie rzeczy historia Mastera Hu bya pikna i patetyczna. Urodzony w prowincji Gansu, jednym

z najbardziej peryferyjnych i ubogich regionw Chin, wyrs w wiosce, gdzie jego rodzina od wiekw

jako wizaa koniec z kocem dziki swojej tajemnicy": lekarstwu na oparzenia. Sekret by prosty:

obierali skr z melonw i wkadali j do glinianych naczy. Szczelnie zamknite naczynia wdroway

trzy metry pod ziemi i miesicami tam leakoway. Wytworzony w ten sposb pyn mia

cudotwrcz moc. Wystarczyo posmarowa nim poparzon skr i ta si goia.

Wyobraam sobie drog w starej, typowej chiskiej wiosce: niskie domy z upkowymi dachami i

klepiska z ubitej ziemi, przechodzcy chopi; ci z poparzeniami przybywaj z daleka, eby si wyleczy.

Wszystko to miao sens, wszystko byo na miar czowieka i na swj sposb magiczne. A teraz

globalizacja, wolny rynek, swobodny przepyw myli i pragnie uczyniy z modego Hu Mastera Hu" i

pchny go na wiatowe targowisko, by sprzedawa na nim najbardziej podany towar: nadziej.

Nadziej na wyleczenie poparze? Oczywicie nie. Na te s ju maci w kadej aptece. Nadziej na

wyleczenie raka, przeciwko ktremu nie wynaleziono jeszcze adnego w peni skutecznego rodka.

- Czy zauway pan t kobiet w gbi sali, tu obok pana? - zapyta mnie asystent. - Nie chce, eby o

tym wiedziano, ale mog panu powiedzie: ona ma raka piersi. Postanowia nie poddawa si

operacji ani chemioterapii i zda si na leczenie Mastera Hu.

Oczywicie, e j widziaem: blada, wystraszona. W porze obiadu usiada na ziemi oparta o cian,

sama. Wyja z torby miseczk z jak zielonkaw zupk, prawdopodobnie wytworem jakiej innej

chiskiej albo makrobiotycznej mdroci, i w milczeniu, bez przyjemnoci, zacza j sczy. Co za

wiat!

Mody woski asystent by moe byby dobrym jubilerem w swoim kraju, mody Hu mgby

kontynuowa tradycj rodzinn, koreaska dziewczyna urzdziaby si moe szczliwie w swojej

Korei. Tymczasem straszny wiatr historii wyrzuci ich tutaj jak rozbitkw na dalekiej play i poczy na

chwil. Usiowali przey, obiecujc zote gry w jakim nowojorskim lofcie i stwarzajc biednej,

samotnej kobiecie iluzj, e ich szarlataneria jest lepsza od chemii i od tego wszystkiego, co

zachodnia nauka - nawet przy swoich ograniczeniach - moga jej zaoferowa.

Drugiego dnia powtarzalimy wiczenia z pierwszego, a potem obserwowalimy niektre z cudw"

Mistrza, zapowiedzianych przez jego woskiego asystenta. Master Hu sadza ktr z osb na krzele i

mierzy jej cinienie. Nastpnie stawa za ni, wykonywa swoje wiczenia, przekazywa jej swoj

energi i znw mierzy cinienie, aby pokaza, e si obniyo.

Nie mogem oderwa oczu od niskiej, chudej i bladej kobiety w rogu sali, niezbyt oddalonej ode mnie,

ledzcej jak w transie kady gest Mistrza, w ktrego rce zoya swoje ycie. To byo jej ycie i miaa

prawo wybra, jak przez nie przej lub je zakoczy, ale czy bya wolna? Gdyby nie miaa tej

moliwoci, tej alternatywy", na pewno poszaby do chirurga, poddaaby si chemioterapii i by

moe teraz znw biegaaby po parku.

Czy to wina qigong? Oczywicie nie. Qigong jest mdre. Widz co zdrowego, prawdziwego,

pradawnego w tym zapanowaniu nad wasnym oddechem, w wiczeniu z kul", w wyobraaniu

sobie, e ma si gow w chmurach, a by moe nawet w tej prbie niesienia komu pomocy poprzez

przekazanie mu wasnej energii czy te po prostu uspokojenie go. Nieznone, przynajmniej dla mnie,

byo to, i to wszystko odbywao si nie na swoim miejscu, zostao przeszczepione z jednego wiata

do innego, pozbawione kontekstu, e stao si towarem na sprzeda, opatrzonym hasem

reklamowym i pen list chorb ostrych i przewlekych", ktre Master Hu obiecywa za pomoc

swojego qigong z powodzeniem wyleczy.

W Pekinie, w Parku na Tarasie Nieba, owe gesty, wykonywane o wschodzie soca przez starych

Chiczykw w kapciach z filcu, przy piewie ich sowikw w piknych klatkach zawieszonych na

wierzbach paczcych, miay sens; w nowojorskim lofcie - adnego. Tam nawet Master Hu wyglda,

jakby czu si nieswojo.

Wszystkie staroytne cywilizacje baday moc oddechu" i dostrzegy zwizek midzy oddechem a

umysem, a moe nawet dusz. Niektre z nich, jak hinduska, uwaay, e w ten sposb mona

uwiadomi sobie istnienie owej siy, ktra podtrzymuje cay wiat, a jej najprostszym przejawem jest

wanie oddech. Kiedy jogowie zauwayli, e niektre zwierzta potrafice oddycha powoli, jak so

czy w, yj o wiele duej od oddychajcych szybko, jak pies czy mapa, powicili cae lata na

obmylenie specjalnych wicze, majcych na celu spowolnienie rytmu ich wasnego oddychania.

Dziki temu mieli nadziej przeduy swoje ycie do stu pidziesiciu, dwustu lat.

Wedug innego pogldu, rwnie bardzo hinduskiego, czasu wyznaczonego nam przez los nie mierzy

si w latach, dniach i godzinach - s to nasze wymysy - ale w oddechach. Innymi sowy, mielibymy

si rodzi nie z policzonymi dniami, ale oddechami. A poniewa czowiek oddycha normalnie

dwadziecia jeden tysicy razy dziennie, szeset trzydzieci tysicy razy miesicznie i okoo siedmiu i

p miliona razy w cigu roku, zwolnienie tego rytmu oznaczaoby przeduenie ycia. Wystarczyoby

to wywiczy.

Sedno jednak w tym, e praktyki te, jeli maj jak warto, to tylko wtedy, gdy s trudne,

ezoteryczne, nieosigalne dla zwykych miertelnikw, a rezultat uzyskuje si kosztem wielkich

powice i cakowitego oddania. Kiedy tylko staj si dostpne dla wszystkich, trac swoje

znaczenie, a wraz z nim ca skuteczno. eby zachowa moc, tajemnica musi pozosta tajemnic, a

sekret sekretem.

Niemniej qigong podoba mi si.

Gdy wychodziem, usyszaem entuzjastyczne gosy kilku dziewczt:

- Uprawiaam jog i reiki, ale dopiero teraz, po raz pierwszy, naprawd co odczuwam - owiadczya

jedna z nich.

Za lad obok drzwi sta asystent z Koreank i sprzedawali koszulki z symbolem jin i jang, kasety wideo

z nagranymi lekcjami i fiolki z solami Mistrza, ktre po wsypaniu do wanny leczyy przezibienie i

stres. Natomiast gratis byy cae sterty ulotek, ktre zapowiaday otwarcie gabinetu Mastera Hu w

SoHo na Manhattanie. Konsultacja - sto pidziesit dolarw.

Cieszyem si, e mam okoo szedziesiciu ulic do przejcia na piechot (rednio jeden blok na

minut) i e nazajutrz znw oddam si w rce moich lekarzy, ktrzy nie twierdzili, e cokolwiek

wylecz, a tylko sprbuj.

Konieczno poddania si przeze mnie chemioterapii wynikaa z tego, e pierwotne schorzenie,

ktrego komrki reprodukoway si powoli i ktrego natura nie bya szczeglnie agresywna, przeszo

nag mutacj" i w swojej nowej wersji stao si bardzo szybkie i agresywne. Chemia miaa

powstrzyma t mutacj. Problem polega na tym, e jednoczenie chemia mutowaa" mnie.

Po kilku tygodniach leczenia moje ciao przestao by tym, ktre znaem, i kadego dnia zauwaaem

co, co si zmieniao - najpierw niepostrzeenie, pniej coraz wyraniej. Stawaem si mutantem jak

bohater jakiego banalnego filmu science fiction. Moje zmysy straciy swoje waciwoci:

upoledzeniu ulego czucie w palcach, podobnie jak zdolno odczuwania smaku i zapachu. Donie

wydaway mi si kruche i nietrwae - jak ze szka. Paznokcie nie byy ju w stanie przebi skrki

pomaraczy. Wkrtce zbrzowiay jak paznokcie fotografw z dawnych lat. Zby poky, a dzisa

stay si tak wraliwe, e nawet najbardziej mikka szczoteczka wywoywaa efekt tarki. Palce stp

czsto cierpy, a czasami traciy czucie. Jeden zacz si dziwnie wygina. Paznokcie duych palcw

poczerniay, a nastpnie odpady. Twarz miaem wci opuchnit; podobnie wyglda brzuch.

Najgorzej byo z gow; odnosiem wraenie, e ju nie funkcjonuje, e nie jest w stanie myle. Nigdy

nie uwaaem si za szczeglnie inteligentnego i zawsze podziwiaem osoby, ktre wok jednego

tematu albo myli potrafiy zrobi cztery-pi przewrotek, podczas gdy ja mogem wykona gra

dwie. Jednak teraz moja gowa nie bya zdolna do najprostszych czynnoci: pamitaniu o wyjciu

klucza z zamka, niezostawianiu zapalonego ognia pod pustym garnkiem czy wypiciu ciepego

rumianku, ktry zaparzyem przed pjciem do ka, a nastpnego ranka znajdowaem zimny w

nietknitej szklance.

Czasem miaem wraenie, e znajduj si w jakim transie; sdziem, e co mocno ciskam,

tymczasem wypadao mi to z rk. Ucierpiao na tym wiele talerzy i misek. Mylaem, e odlego

midzy kanap a kuchni to trzy kroki, tymczasem eby je zrobi, potrzebowaem trzech minut.

Cae moje ciao stao si wolniejsze i jakby utracio poczucie rwnowagi. Czsto czuem, jakbym

unosi si na wodzie, nie za sta twardo na ziemi. Mieszkaem na niewiele ponad czterdziestu

metrach, a nieustannie gubiem dugopis i okulary.

Okulary: cieszyem si, e mam par, w ktrej mog czyta, lec na tapczanie. Myl, e mgbym je

utraci, staa si prawdziw obsesj. Ze wszystkich rzeczy, ktre zgromadziem przez cae ycie -

dywanw, mebli, posgw, chiskich kaligrafii, obrazw - jedyn, na ktrej zaleao mi teraz bardziej

ni na czymkolwiek innym, stay si okulary. Czsto zdarzao mi si myle - nie wiedzie czemu - o

starym, wychudzonym pustelniku, wyznawcy dalajlamy, ktrego odwiedzilimy kiedy z Folkiem w

grach pnocnych Indii. Spdza czas samotnie i pogodnie w malekiej, kamiennej chatce, czytajc

wite pisma, wycignity w drewnianej skrzyni, ktra suya mu za ko, a potem miaa si sta

jego trumn. A gdyby zabrako mu okularw? By moe ktrego dnia jaki mody mnich zszedby do

Dharamsali, eby wzi dla niego drug par. Ale stary pustelnik musiaby czeka tygodniami, moe

miesicami - niewykluczone, e nawet do koca zimy, kiedy spod zwaw niegu znw ukazuj si

cieki - nie ulegajc pragnieniu, nie trapic si, akceptujc fakt, e wszystko jest nietrwae i

przejciowe. Miesice oczekiwania, eby znw mie okulary i mc z radoci czyta swoje ksigi

poke od upywu czasu i dymu.

Patrzyem na moje okulary i wydaway mi si skarbem. Duo czytaem, ale nie przetrawiajc lektury,

bez zapamitywania. Wycznie dla przyjemnoci chwili. Czytaem zbiory poezji i - jak wtedy, kiedy

majc osiemnacie lat, spdzaem czas w sanatorium w towarzystwie Czarodziejskiej gry - tak teraz

czytaem opowieci o chorobach: William Styron i jego depresja, Norman Cousins i jego

zesztywnienie staww, ktre leczy za pomoc wasnej terapii, opartej na miechu i duych dawkach

witaminy C.

Soce. Przez cae ycie kochaem przebywanie na socu, na szczytach gr, nad morzem, w tropikach

czy nad brzegami Mekongu. W tej chwili, idc ulic, automatycznie wybieraem chodnik po

zacienionej stronie. Unikaem soca jak dumy. Moja naprawiaczka, doktor Przynoszca Szczcie,

tumaczc, e chemioterapia nieodwracalnie zniszczy system pigmentacji mojej skry, nie zostawiaa

w tym wzgldzie miejsca na adne wtpliwoci:

- Ju nigdy w yciu nie bdzie pan si mg opala. - Umiechnem si, a ona, mylc, e chc przez

to powiedzie: - Dobrze. Zobaczymy, jak bdzie - dodaa w ten swj pozornie sadystyczny, ale w

gruncie rzeczy troskliwy sposb: - Panie Terzani, niech pan pobdzie na socu, a paski mzg si

usmay.

Najdziwniejsze, e wydawao mi si, i rwnie mj charakter si zmienia. Staem si chwiejny w

podejmowaniu decyzji, czuem si kruchy, naraony na zranienie. Te wszystkie aplikowane mi pyny

miay moc wpywania na stan mojego ducha. Przez cae ycie - na przekr Angeli, ktra ich

nienawidzia - zawsze wietnie si bawiem, ogldajc horrory, z ich trzeszczcymi drzwiami i

mordercami czyhajcymi w zamkach zamieszkanych przez duchy. Wraz z chemioterapi ta

przyjemno si skoczya: teraz budziy we mnie strach. Nie byem w stanie oglda adnego nawet

przez kilka minut.

Mj umys stawa si coraz bardziej otpiay, ale te - co mnie cieszyo - spokojniejszy. Na pocztku

terapii byem bardzo rozstrojony psychicznie: negatywna myl, ktra przychodzia mi do gowy,

przeradzaa si szybko w burz, kady gos zdawa mi si krzykiem, pokonanie schodka jawio si

rwnie trudne jak wspinaczka na szczyt gry. Zwyka rozmowa bywaa dla mnie wstrzsem - nie z

powodu tego, co zostao powiedziane, ale poniewa miaem wraenie, jakbym by beczk wypenion

do poowy: po jednym dotkniciu cigle co si we mnie przelewao i przelewao.

Dziki medytacji nauczyem si, e dla uspokojenia umysu najwaniejsze nie jest opieranie si

napywajcym mylom, ale uwiadomienie ich sobie, zaakceptowanie ich istnienia: atwiej nas wtedy

opuszczaj, ni kiedy prbujemy je odepchn. Pragnem uczyni to samo z moim pocztkowym

stanem ducha i powoli - by moe rwnie za spraw opadnicia z si fizycznych - zdoaem odnale

dziwn, tymczasow, ale bardzo przyjemn rwnowag. Nawet moje sny stay si lekkie i spokojne -

podobnie zreszt jak ja sam.

Czasami, budzc si rano, czuem przyczajony cie depresji. Ale bya to tylko ciemna smuga, ktra

szybko znikaa, a nie ta straszna czarna dziura, w jak zdawao mi si wpada kadego dnia w Japonii,

ani ten ciar caego wiata dwiganego na grzbiecie, owa obsesja bezuytecznoci. Teraz zmienio si

to raczej w poczucie dystansu, ktre czynio wiat niewanym, nie na tyle interesujcym, by chcie w

nim przebywa. Dziki temu nawet rak przesta by dramatem. Pewnego dnia w jakim filmie

telewizyjnym usyszaem zdanie, na ktre poprzednio wcale nie zwrcibym uwagi:

Wiem, e umr, ale nie mam pojcia kiedy, i to mnie zabija.

Umiechnem si. Bya to inna wersja synnej kwestii Woody'ego Allena:

Umrze? Nie przejmuj si tym. Chciabym tylko, eby mnie tam nie byo, kiedy to si stanie.

Innym ciekawym aspektem tego nowego stanu by mj odmienny zwizek z czasem. Zawsze

zafascynowany pewnoci przeszoci z caym jej bogactwem i zagubiony w obliczu niepewnej

przyszoci z jej zbyt wieloma moliwociami, traktowaem teraniejszo wycznie jako materia,

ktrym bd mg si cieszy, gdy tylko stanie si przeszoci. W ten sposb teraniejszo zawsze

mi umykaa. Teraz ju nie. Cieszyem si teraniejszoci, godzina po godzinie, dzie po dniu, bez

nadmiernych oczekiwa, bez planw