1

PGS. TS. VÕ ��I QUANG

�

�

�

�

�

M�T S� PH��NG TI�N

BI�U ��T NGHA TÌNH THÁI TRONG TING ANH VÀ TING VI�T

�

(Sách chuyên kh�o ph�c v� ào t�o �i h�c và sau �i h�c)

�

�

�

�

�

�

�

�

NHÀ XU�T B�N ��I H�C QU�C GIA HÀ N�I

2

NGÔN NG� LÀ QUY�N L�C

(LANGUAGE IS POWER)

Angela Carter (1940-1992)

N� nhà báo và v�n s� Anh

TRI TH�C LÀ QUY�N L�C

(KNOWLEDGE IS POWER)

Françis Bacon (1561-1626)

Nhà tri�t hc, lun thuy�t gia

và chính khách Anh �

�

�

3

M�C L�C

L�i gi�i thi�u .............................................................................. 5

Ch��ng 1. PH�N M� �U....................................................... 7

1.1. Tính c�p thi�t c�a �� tài chuyên kh�o��������������������������� ��

1.2. M�c �ích nghiên c�u ���������������������������������������������������� ��

1.3. M�c tiêu nghiên c�u ����������������������������������������������������� ��

1.4. Ph�m vi nghiên c�u ������������������������������������������������������ ��

1.5. Ph��ng pháp nghiên c�u ���������������������������������������������� ��

Ch��ng 2. C� S� LÝ LU�N................................................... 12

2.1. M�t s� quan �i�m v� tình thái c�a các nhà nghiên c�u .............................................. ���

2.2. Tình thái và n�i dung m�nh �� ����������������������������������� ���

2.3. Ch� th� giao ti�p, n�i dung m�nh �� và tình thái ������� ���

2.4. Các ph��ng th�c chuy�n t�i ngh�a tình thái trong ngôn ng� ����������������������������������������������������������� ���

2.5. Khái ni�m hành vi ngôn ng� và s� khu bi�t gi�a câu và phát ngôn������������������������������������������������� ��

Ch��ng 3. PH��NG TI N TÌNH THÁI TI!NG ANH CHI PH"I PH#N �NG NGÔN T$ TRONG C#NH HU"NG GIAO TI!P VÀ CÁC BI%U TH�C T��NG ��NG TRONG TI!NG VI T: NH�NG T��NG &NG VÀ KHÁC BI T................ 33

3.1. Các ph��ng ti�n tình thái cung c�p thông tin v� các �'c �i�m c�a c�nh hu�ng giao ti�p ����������������� �

3.2. Các ph��ng ti�n th�(ng ��)c s* d�ng �� c�u trúc hóa ph�n �ng c�a ng�(i ��i tho�i ������������������������������ ��

4

3.3. Ti�u k�t ����������������������������������������������������������������������� ���

Ch��ng 4. PH��NG TI N TÌNH THÁI V+I VAI GIAO TI!P TRONG TI!NG ANH VÀ CÁC CÁCH DI,N -T T��NG ��NG TRONG TI!NGVI T: NH�NG T��NG &NG VÀ KHÁC BI T................ 82

4.1. C�u trúc cú pháp ��������������������������������������������������������� ���

4.2. Thành ph.n hô gi / hô ng� (vocatives) ��������������������� ���

4.3. Tr) ��ng t/ t/ tình thái����������������������������������������������� ���

4.4. Ti�u k�t ��������������������������������������������������������������������� ����

Ch��ng 5. M0T S" K!T LU�N........................................... 112

5.1. Các lun �i�m ��)c xác lp trong phân tích ��i chi�u câu h1i chính danh ti�ng Anh và ti�ng Vi�t ��� ����

5.2. T��ng quan ��i chi�u gi�a các ki�u lo�i câu h1i chính danh ti�ng Anh và ti�ng Vi�t 2 ph��ng di�n bi�u ��t ngh�a tình thái ��)c xác lp trong công trình������������������������������������������������������������������ ����

5.3. Nh�ng t��ng �3ng và khác bi�t v� các ph��ng ti�n bi�u hi�n và ki�u lo�i thông tin tình thái th�(ng g'p trong câu h1i chính danh ti�ng Anh và ti�ng Vi�t���� ����

5.4. Kh� n�ng chuy�n t�i ngh�a tình thái c�a các tr�ng ng� tình thái tùy chn (TNTTTC) trong câu t�(ng thut ����������������������������������������������� ����

5.5. Nh�ng v�n �� liên quan ��n �� tài c�a công trình c.n ��)c ti�p t�c nghiên c�u������������������������������������ ����

Tài li�u tham kh�o chính................................................... 121 Ph� l�c ................................................................................ 138

Action Research: An Overview...................................... 139 Critical applied linguistics: concerns and domains ........ 149 Tình thái trong câu - phát ngôn: M�t s� v�n �� lý lun c� b�n ............................................................................ 184

5

L�I GI�I THI�U

Ngôn ng� t�i ngh�a. M�t trong nh�ng lo�i ngh�a n4i tr�i ��)c truy�n báo trong ngôn ng� nh� m�t công c� c�a giao ti�p liên nhân là ngh�a tình thái. Ngh�a tình thái quy chi�u t5i các cung bc khác nhau trong tình c�m và nhn th�c c�a con ng�(i. ây là m�t �6a h�t nghiên c�u ph�c t�p trong ngôn ng� hc lý lun và ngôn ng� hc �ng d�ng. V5i s� hi�u bi�t sâu s7c các v�n �� lý lun c�a ngh�a hc và d�ng hc hi�n ��i, v5i ph��ng pháp nghiên c�u phù h)p, PGS. TS. Võ �i Quang - tác gi� c�a chuyên kh�o “M�t s� ph��ng ti�n bi�u ��t ngha tình thái trong ting Anh và ting Vi�t” �ã cung c�p m�t b�c tranh �a di�n, �a t.ng, �a chi�u v� nh�ng phu�ng th�c và ph��ng ti�n c� th� chuy�n t�i ngh�a tình thái trong hai ngôn ng� Anh và Vi�t.

T/ ph�i c�nh giao ti�p - tri nhn, PGS. TS. Võ �i Quang �ã ��a ra nh�ng lun gi�i, nh�ng minh ch�ng h�t s�c thuy�t ph�c v� n�ng l�c hành ch�c c�a các ki�u lo�i ph��ng ti�n bi�u ��t ngh�a liên nhân g7n v5i c�nh hu�ng giao ti�p c� th� và v5i vai trò c�a các tham th� giao ti�p trong t��ng tác ngôn t/: ph��ng ti�n t/ v�ng, ph��ng ti�n ng� pháp và ph��ng ti�n ngôn �i�u. Tôi có �n t�)ng �'c bi�t ��i v5i ph.n miêu t�, nh�ng t� bi�n tinh t� c�a tác gi� (v5i t� cách là m�t nhà Anh ng� hc) v� các ph��ng ti�n

6

ngôn �i�u chuy�n t�i ngh�a tình thái trong ti�ng Anh. Ng�(i �c c8ng có th� thu nhn t/ chuyên kh�o này nh�ng thông tin �ã ��)c cp nht, ��)c h� th�ng hoá m�t cách h)p lý, súc tích, d9 hi�u v� nh�ng v�n �� lý lun c.n y�u có th� ��)c s* d�ng trong các nghiên c�u ngôn ng� 2 tr�ng thái ho�t ��ng.

:ng sau ngôn t/ là d�u �n v�n hóa c�a c�ng �3ng ngôn ng�. Nh�ng t��ng �3ng và khác bi�t gi�a ti�ng Anh và ti�ng Vi�t nh� nh�ng h� th�ng ký hi�u �'c bi�t ��)c xác lp trong ph�m vi nghiên c�u c�a chuyên kh�o 2 c� bình di�n hình th�c và n�i dung s; r�t h�u d�ng trong l�nh v�c gi�ng d�y ti�ng Anh và Vi�t nh� nh�ng ngo�i ng�.

V5i s� �ánh giá cao lao ��ng khoa hc c�a tác gi�, giá tr6 lý lun và ý ngh�a th�c ti9n c�a công trình, chúng tôi trân trng gi5i thi�u t5i các nhà nghiên c�u, các nhà giáo, nghiên c�u sinh, hc viên cao hc, sinh viên các chuyên ngành ngôn ng� - ngo�i ng� và b�n �c quan tâm chuyên kh�o “M�t s� ph��ng ti�n bi�u ��t ngha tình thái trong ting Anh và ting Vi�t” c�a PGS. TS. Võ �i Quang.

Hà N�i, ngày 18 tháng 10 n�m 2009

Ng��i gi�i thi�u

NGND. GS. TS. Nguy�n Thi�n Giáp

7

Ch��ng 1

PH�N M� ��U

1.1. Tính c�p thi�t c a ! tài chuyên kh�o

- Nhu c.u hc thut: Tình thái là m�t trong nh�ng lo�i hình ngh�a c� b�n c�a ngôn ng� v5i t� cách là m�t công c� giao ti�p. :ng sau ngôn t/ là các cung bc tình c�m, thái �� khác nhau c�a ng�(i nói ��i v5i n�i dung c�a phát ngôn và ��i v5i ��i t�)ng giao ti�p. Nói cách khác, tình c�m, thái �� c�a ng�(i nói ��)c mã hóa theo các ph��ng th�c khác nhau trong các ký hi�u ngôn ng�. Trong ngôn ng� hc hi�n th(i t3n t�i nh�ng cách hi�u khác nhau v� n�i hàm c�a khái ni�m tình thái, v� cách phân lo�i tình thái. Do vy, vi�c �i sâu nghiên c�u v� tình thái có t.m quan trng �'c bi�t trong giáo d�c ngôn ng� nói chung và trong d�y ngo�i ng� nói riêng.

- Nhu c.u th�c ti9n: Cho ��n nay �ã có m�t s� công trình nghiên c�u v� ngh�a tình thái trong ti�ng Anh và ti�ng Vi�t. Nh�ng, các công trình này ch< d/ng 2 m�c miêu t� ��n ng� ho'c ��i chi�u song ng� v� ngh�a tình

8

thái 2 khuôn kh4 các ph��ng ti�n ��n l=, ch�a có công trình nào nghiên c�u ��i chi�u m�t cách h� th�ng các lo�i hình ph��ng ti�n bi�u ��t ngh�a tình thái trong ti�ng Anh và ti�ng Vi�t. Công trình này ��)c th�c hi�n nh:m �áp �ng nhu c.u �ó.

1.2. M�c ích nghiên c"u

Chuyên kh�o này ��)c th�c hi�n nh:m cung c�p cho các cán b� làm công tác gi�ng d�y và hc viên ti�ng Anh m�t b�c tranh khái quát v�:

- Nh�ng �'c �i�m cú pháp - ng� ngh�a - ng� d�ng c�a m�t s� ph��ng ti�n bi�u ��t ngh�a tình thái trong ti�ng Anh.

- Nh�ng t��ng �3ng và d6 bi�t n4i tr�i c�a m�t s� ph��ng ti�n bi�u ��t ngh�a tình thái n4i tr�i trong ti�ng Anh và nh�ng cách di9n ��t t��ng ���ng trong ti�ng Vi�t.

- M�t s� g)i ý nh� nh�ng gi�i pháp trong gi�ng d�y cho các chuy�n di tiêu c�c có c�n nguyên t/ nh�ng d6 bi�t gi�a hai th� ti�ng trong ph�m vi nghiên c�u.

1.3. M�c tiêu nghiên c"u

- Kh�o sát, h� th�ng hóa nh�ng �'c �i�m cú pháp - ng� ngh�a - ng� d�ng c�a nh�ng ph��ng ti�n bi�u ��t ngh�a tình thái c�a ti�ng Anh trong ph�m vi quan tâm c�a chuyên kh�o.

- Xác lp nh�ng t��ng �3ng, khác bi�t gi�a ti�ng Anh và Vi�t gi�a các ph��ng ti�n tình thái ��)c xác �6nh là ��i

9

t�)ng nghiên c�u và các cách di9n ��t t��ng ���ng trong ti�ng Vi�t.

- Nghiên c�u tìm gi�i pháp kh7c ph�c nh�ng l>i ng�(i Vi�t hc ti�ng Anh th�(ng m7c 2 các giai �o�n khác nhau c�a quá trình th� �7c ti�ng Anh.

1.4. Ph�m vi nghiên c"u

Bình di�n cú pháp - ng� ngh�a - ng� d�ng c�a các ph��ng ti�n sau �ây trong câu nghi v�n và câu t�(ng thut:

- Ph��ng ti�n t/ v�ng: t/ tình thái, h� th�ng tr) ��ng t/ tình thái, các bi�u th�c rào �ón (hedges).

- Ph��ng ti�n ng� pháp: th�c (mood) nh� m�t ph�m trù ng� pháp c�a ��ng t/, hô ng� (vocative) nh� m�t thành ph.n câu.

- Ph��ng ti�n ngôn �i�u: ng� �i�u và thanh �i�u v5i các tham s� nh� cao �� (pitch), âm v�c (pitch range), t�c �� (tempo), �� vang (loudness), trng âm t��ng ph�n (tonic syllable),...

1.5. Ph��ng pháp nghiên c"u

1.5.1. Ph��ng h��ng nghiên c�u: Nghiên c�u ��i chi�u

- M>i phát ngôn có th� là m�t câu trn v?n ho'c là m�t câu không �.y ��. M�t phát ngôn c8ng có th� là m�t chi�t �o�n c�a l(i nói bao g3m nhi�u câu. Vi�c nghiên c�u ��i chi�u trong công trình này ��)c th�c hi�n trong khuôn kh4

10

câu v5i t� cách là phát ngôn và �ó là lý do c�a vi�c s* d�ng cách di9n ��t “câu - phát ngôn” trong tên �� tài.

- Lo�i hình ��i chi�u trong công trình này là ��i chi�u song ng�. Ti�ng Anh ��)c l�a chn là ngôn ng� công c� và ti�ng Vi�t ��)c xác �6nh là ngôn ng� �ích.

1.5.2. Ph��ng pháp nghiên c�u ch� �o và b tr�

- Ph��ng pháp ch� ��o: phân tích ��i chi�u song ng�. Vi�c ��i chi�u các ph��ng ti�n tình thái ti�ng Anh v5i ti�ng Vi�t ��)c th�c hi�n theo ��(ng h�5ng tích h)p: c�u trúc - ng� ngh�a - ng� d�ng. � th�c hi�n ��)c vi�c phân tích ��i chi�u công trình này s; s* d�ng k�t qu� c�a các ph��ng pháp b4 tr) d�5i �ây.

- Ph��ng pháp b4 tr): miêu t�, h� th�ng hóa, ph�m trù hóa.

Các ph��ng ti�n tình thái trong ti�ng Anh và Vi�t ��)c miêu t� 2 c� tr�ng thái t�nh trong mô hình c�u trúc ngh�a câu (Ms = F (S, R, I, T)) và tr�ng thái ��ng trong mô hình c�u trúc ngh�a phát ngôn (Mu = F (p) = F (r, p)) �� xác �6nh các hàm ngh�a. 3ng th(i v5i vi�c miêu t� là thao tác h� th�ng hóa, ph�m trù hóa các ph��ng ti�n tình thái thành các h� th�ng và ti�u lo�i d�a theo các tiêu chí kh� d�ng ��i v5i vi�c phân tích ��i chi�u.

1.5.3. Các v�n � liên quan ��n ng� li�u

- Ngu3n ng� li�u:

[i] B�ng ghi âm các cu�c tho�i c�a ng�(i b�n ng� (Anh và Vi�t).

11

[ii] M�t s� truy�n ng7n ti�ng Anh và Vi�t.

- Lo�i hình ng� li�u: câu - phát ngôn trong các cu�c tho�i. Chi ti�t v� c�nh hu�ng s* d�ng s; ��)c tóm l�)c khi c.n thi�t.

- Cách th�c x* lý ng� li�u:

[i] Các ph��ng ti�n tình thái ��)c phân thành nhóm theo tiêu chí ph��ng th�c mã hóa (coding): t/ v�ng hóa, ng� pháp hóa và ngôn �i�u hóa.

[ii] Chia các nhóm ph��ng ti�n trong ti�ng Anh thành các ti�u h� th�ng. Sau �ó, kh�o sát �'c �i�m c�a t/ng ph��ng ti�n c� th� trong các ti�u h� th�ng b:ng th� pháp quan sát, th* �úng - sai, �o ��c và quy n�p.

[iii] Th�c hi�n thao tác chuy�n d6ch các ph��ng ti�n tình thái ti�ng Anh sang các bi�u th�c t��ng ���ng trong ti�ng Vi�t. S* d�ng th� pháp n�i quan (introspection) �� phát hi�n nh�ng t��ng �3ng và khác bi�t gi�a hai th� ti�ng trên ng� li�u �ang ��)c phân tích.

[iv] H� th�ng hóa nh�ng t��ng �3ng và khác bi�t gi�a các lo�i hình ph��ng ti�n tình thái ti�ng Anh và Vi�t trên c� s2 các ph��ng ti�n c� th� �ã ��)c kh�o sát và ��i chi�u.

12

Ch��ng 2

C� S� LÝ LU#N

2.1. M$t s% quan i&m v! tình thái c a các nhà nghiên c"u

O. Jespersen (1949), khi bàn v� tình thái, �ã nhn xét v� các th�c t�(ng gi�i / tr�c thuy�t, gi� �6nh và c.u khi�n trong cu�n “A Modern English Grammar on Historical Principles I - IV, London and Copenhagen” nh� sau: “Chúng bi�u th6 nh�ng thái �� nh�t �6nh c�a ng�(i nói h�5ng v� n�i dung c�a câu, dù r:ng, trong m�t s� tr�(ng h)p, s� l�a chn th�c ��)c quy�t �6nh không ph�i b2i thái �� c�a ng�(i nói mà b2i �'c �i�m c�a b�n thân m�nh �� và m�i quan h� c�a nó v5i chu>i (m�nh ��) liên h� chính mà nó l� thu�c vào” [D@n theo 138, 9]. Theo nhn xét c�a F. Palmer, nh�ng �� xu�t c�a O. Jesperson là ít quan trng v� m't lý thuy�t, ngo�i tr/ nhn th�c c�a ông v� hai lo�i “th�c”: (1) Bao g3m y�u t� ý chí; (2). Không bao g3m g3m y�u t� ý chí (Th�c ra, O. Jespersen c8ng �ã ch< rõ “th�c” là m�t s� phân lo�i c�a ng� pháp).

13

V. Wright (1951), trong m�t công trình có tính khai sáng v� logic tình thái, �ã phân chia tình thái thành b�n lo�i: a/- Tình thái hi�n th�c (the alethic modes); b/- Tình thái nhn th�c (the epistemic modes); c/- Tình thái trách nhi�m (the deontic modes); d/- Tình thái t3n t�i (the existential modes). i�u �áng l�u ý 2 �ây là s� phân bi�t gi�a tình thái nhn th�c và tình thái trách nhi�m. S� phân bi�t này có th� ��)c minh ha b:ng s� so sánh c'p �ôi các cách s* d�ng “may” và “must” trong ti�ng Anh nh�: a1. John may be there by now (Có l� lúc này John �ang �ó); a2. You may come in now (Bây gi� anh có th� vào ���c); b1. John must be there by now (John ch�c là �ã �ó lúc này); b2. You must come in now (Bây gi� anh ph�i vào). Tuy “may” bi�u th6 kh� n�ng, nh�ng “may” 2 a2 còn di9n t� ý ngh�a “��)c phép”, “cho phép” (làm m�t vi�c gì). T��ng t�, “must” 2 b1 khác v5i “must” 2 b2 2 ch> trong khi “must” 2 b1 di9n t� kh� n�ng (possibility) hay có s� suy �oán logic thì “must” 2 b2 mang hàm ngh�a b7t bu�c. Do �ó “may” a1 và “must” b1 bi�u th6 tình thái nhn th�c, còn “may” a2 và “must” b2 bi�u th6 tình thái trách nhi�m. Hai lo�i tình thái trên �ây ��)c coi là quan trng và ph4 bi�n trong các ngôn ng� khác nhau nên h.u nh� công trình nào nghiên c�u v� tình thái sau này ��u �� cp và phân tích v� chúng m�t cách khá chi ti�t.

N. Rescher (1968), trong gi5i h�n c�a khung logic ��)c trình bày trong cu�n “Topics in philosophical logic”, �ã �� ngh6 m�t h� th�ng m2 v� tình thái. Nh�ng nhn xét c�a ông v� các lo�i tình thái ��)c m2 �.u b:ng câu: “M�t phán �oán ��)c trình bày b:ng m�t câu t�(ng thut. Cái

14

mà ��)c nhn th�c nh� m�t t4ng th�, s; là �úng ho'c sai”. Ví d�: The cat is on the mat (Con mèo trên t�m th�m). Và khi m�t phán �oán nh� vy tham gia vào m�t k�t c�u l5n h�n cùng lo�i m�t l.n n�a t� nó là m�t phán �oán, thì k�t c�u l5n h�n này ��)c xem nh� ��i di�n cho m�t tình thái ��i v5i phán �oán g�c nh�: X believes “the cat... mat”. Cách hi�u nh� vy v� tình thái t�o ra nhi�u v�n �� v� m't lý lun. Bên c�nh các lo�i tình thái hi�n th�c, nhn th�c, trách nhi�m, ông �� cp ��n các lo�i tình thái bi�u th(i (temporal), tình thái vng c�m (boulomaic), tình thái �ánh giá (evaluative), tình thái nguyên nhân (causal) và tình thái �i�u ki�n (conditional).

J.R. Searle (1979) là ng�(i �ã phát tri�n n�i hàm khái ni�m tình thái lên m�t b�5c m5i. S� ti�p cn c�a Searle h�5ng ��n v�n �� hành vi ngôn ng�. S� ti�p cn này cung c�p m�t khung ng� ngh�a h�u ích cho vi�c th�o lun v� tình thái. Lý thuy�t hành vi ngôn ng� quan tâm t5i m�i quan h� gi�a ng�(i nói và cái mà anh ta nói. M�i quan h� này, nh� �ã bi�t, ch�a ��ng r�t nhi�u v�n �� n�i dung tình thái. ChAng h�n, hành vi khAng �6nh (assertive) ��)c mô t� theo ph��ng di�n lòng tin (belief). Nh�ng, m�c �� c�a “lòng tin” có th� 2 m�c zero. N�i dung này liên quan ��n tình thái nhn th�c. Hay, lo�i chi ph�i (directive) có s� t��ng �ng r�t l5n v5i tình thái trách nhi�m. Có th� nói r:ng, cái mà Searle gi là “khAng �6nh” và “chi ph�i” th�c s� là trung tâm c�a b�t kB s� th�o lun nào v� tình thái. �i v5i ba lo�i còn l�i thì lo�i cam k�t (commissive) không có s� phân bi�t rõ ràng v5i lo�i chi ph�i (directive) vì chúng ��u có khuynh h�5ng “s; th�c hi�n m�t cái gì �ó”.

15

Lo�i này ch< khác v5i lo�i trên 2 ch> là ng�(i nói “cam k�t” làm, còn lo�i d�5i là ng�(i nghe “ph�i” làm. Do vy, hai lo�i này cùng n:m trong ph�m vi tình thái trách nhi�m. Lo�i bi�u c�m (expressive) t��ng �ng v5i ph�m trù tình thái �ánh giá (evaluative) c�a Rescher. Có r�t nhi�u nhà nghiên c�u cho r:ng �ánh giá là m�t ph�m trù tình thái. ChAng h�n Volf, E.M. (1985) �ã nhn xét r:ng “có th� xem �ánh giá nh� là m�t trong nh�ng d�ng c�a tình thái, t�c là cái ��)c �'t ch3ng thêm cho m�t n�i dung mô t� trong s� th� hi�n b:ng ngôn ng�”. Theo Arutiunova (1988), thì “�ánh giá ��)c coi là bi�u hi�n rõ ràng nh�t c�a ngh�a ng� d�ng” [1, 62]. Lo�i tuyên b� (declaration) t��ng ��i gi�ng lo�i khAng �6nh v� ph��ng di�n hi�u l�c t�i l(i. Nói tóm l�i, qua h� th�ng phân lo�i các hành vi t�i l(i c�a Searle, có th� nhn th�y r:ng có m�t s� t��ng h)p gi�a các hành vi t�i l(i v5i các ph�m trù tình thái. i�u này t�o ra nh�ng ti�n �� lý thuy�t cho vi�c nghiên c�u v� khung tình thái trong m�i t��ng quan v5i n�i dung m�nh ��, m�t m�i t��ng quan có tính th�ng nh�t và tính phân lo�i.

T. Givón (1993) di9n ��t quan ni�m c�a ông v� tình thái khá ng7n gn: “Tình thái bi�u th6 thái �� c�a ng�(i nói ��i v5i phát ngôn”. Theo ông, thái �� bao g3m hai lo�i �ánh giá c�a ng�(i nói v� thông tin c�a phát ngôn ��)c chuy�n t�i qua n�i dung m�nh ��: a/- Nh�ng �ánh giá nhn th�c v� tính hi�n th�c, kh� n�ng, lòng tin, s� ch7c ch7n hay b:ng ch�ng; b/- Nh�ng �ánh giá giá tr6 v� �5c mu�n, s� �a thích, ý �6nh, n�ng l�c, s� ràng bu�c hay s� �i�u khi�n. C8ng theo T. Givón, b�n ti�u lo�i chính c�a tình thái nhn th�c sau �ây ��)c th� hi�n rõ nét nh�t trong

16

ngôn ng� c�a nhân lo�i: - Ti�n gi� �6nh (presupposition); - Xác nhn hi�n th�c (realis assertion); - Xác nhn phi hi�n th�c (irrealis assertion); - Xác nhn ph� �6nh (negative assertion) [113 (tp 1), 171]. Theo W. Frawley (1992), “Ph�m vi ng� ngh�a liên quan ��n v6 th� hi�n th�c c�a phát ngôn là tình thái” [110, 382]. Tình thái �nh h�2ng t5i toàn b� n�i dung c�a m�t s� di9n ��t nào �ó. Và nh� vy, nó liên quan ��n toàn b� phán �oán. Tình thái g)i lên không ch< các m�c �� nhn th�c khách quan v� hi�n th�c, mà c� các thái �� và s� �6nh h�5ng ch� quan ��i v5i n�i dung c�a s� bi�u ��t. Frawley cho r:ng “hi�n th�c” (realis) và “phi hi�n th�c” (irrealis) là hai thu�c tính c� b�n c�a tình thái, t��ng t� nh� nhn xét c�a M.A.K. Halliday. Ông c8ng cho r:ng, ba l5p tình thái th�(ng ��)c nói t5i trong t�t c� các ngôn ng� là: - S� ph� �6nh (tình thái ph� �6nh) ��)c c�u thành b2i s� tách r(i gi�a th� gi5i ��)c bi�u ��t và th� gi5i tham chi�u (the expressed world and the reference world); - Tình thái nhn th�c bao g3m s� h�i nhp ti�m tàng gi�a th� gi5i ��)c bi�u ��t và th� gi5i tham chi�u; - Tình thái trách nhi�m quan tâm ��n s� h�i nhp b7t bu�c gi�a th� gi5i bi�u th6 và th� gi5i tham chi�u.

F. Palmer [138] là ng�(i �ã kh�o c�u m�t cách c� th�, v5i t� li�u có ��)c t/ r�t nhi�u ngôn ng� khác nhau, v� các n�i dung c�a tình thái. Sau �ây, chúng tôi �i�m qua m�t s� lun �i�m ��)c coi là quan trng nh�t. Theo Palmer, tình thái là m�t hi�n t�)ng ng� ngh�a còn th�c (mood) là m�t hi�n t�)ng ng� pháp. S� khác bi�t gi�a chúng c8ng gi�ng nh� s� khác bi�t gi�a th(i gian (time) và thì (tense), gi�a gi5i tính (sex) và gi�ng (gender). Palmer

17

�ã �6nh ngh�a tình thái nh� là thông tin ng� ngh�a g7n k�t v5i thái �� và ý ki�n c�a ng�(i nói v� n�i dung ��)c nói. Các n�i dung tình thái ��)c Palmer �� cp r�t �a d�ng. Nh�ng trng tâm v@n là tình thái nhn th�c và tình thái trách nhi�m. Theo Palmer, tình thái nhn th�c ��)c chia thành hai l5p c� b�n: �ánh giá (judgement) và b:ng ch�ng (evidence). Tình thái �ánh giá g3m t�t c� các khái ni�m nhn th�c, tính kh� n�ng và s� c.n thi�t. Ông còn phân l5p tình thái �ánh giá d�a vào m�c �� tin t�2ng mà ng�(i nói có trong khi khAng �6nh thành hai ti�u l5p: �ánh giá s� c.n thi�t và �ánh giá kh� n�ng. M>i ti�u lo�i trên, theo th� t�, d�a vào suy lun (inference) và xác tín hay �ánh giá m�nh y�u. Ông cho r:ng, các ngôn ng�, xét v� ki�u d�ng, có th� là thiên v� �ánh giá, thiên v� b:ng ch�ng, ho'c pha tr�n c� hai. ChAng h�n, ti�ng Anh là ngôn ng� c� b�n thiên v� �ánh giá. Trong khi tình thái nhn th�c ��)c liên h� v5i lòng tin, tri th�c, s� tht trong m�i quan h� v5i phát ngôn, thì tình thái trách nhi�m l�i ��)c liên h� v5i hành ��ng. Tình thái trách nhi�m th�(ng có m�t thu�c tính quan trng, �ó là tính phi th�c h�u (non-factual). F. Palmer c8ng �ã �� xu�t m�t lo�i tình thái th� ba là tình thái “dynamic” (có th� t�m d6ch là tình thái ��ng, tình thái linh ho�t ho'c tình thái tr�ng hu�ng) nh� là m�t d�ng trung gian gi�a tình thái nhn th�c và tình thái trách nhi�m, m�t d�ng tình thái có tính “tình hu�ng”. Ví d�: - You must come here at once (Anh ph�i �n �ây ngay); - You must go now if you wish to catch the bus (Anh ph�i �n ngay nu anh mu�n �ón ���c chuyn xe buýt). � ví d� th� hai, ng�(i nói �� cp ��n vi�c ng�(i nghe ph�i làm m�t vi�c,

18

nh�ng vi�c �ó có tính b7t bu�c hay không l�i tùy thu�c vào ng�(i nghe. “ i” hay “không �i” 2 �ây ��)c �'t vào trong m�t tình hu�ng liên quan v5i vi�c n�i dung m�nh �� �i sau có mang tính hi�n th�c hay không.

2.2. Tình thái và n$i dung m�nh !

Nh�ng n�i dung trình bày 2 trên cho th�y, khái ni�m tình thái t1 ra khá m� h3 và �ang còn �� ng1 cho m�t lo�t các �6nh ngh�a có th� có, nh�ng vi�c xác �6nh r:ng nó là m�t cái gì �ó ph�n ánh “thái ��” hay “ý ki�n” c�a ng�(i nói d�(ng nh� ��)c tán �3ng h�n c�. Gi�a tình thái và n�i dung m�nh �� phát ngôn có m�i quan h� nh�t �6nh. Tuy tình thái có th� ��)c xem nh� là nh�ng thông tin �i kèm v5i n�i dung m�nh �� nh�ng ph�m vi �nh h�2ng c�a nó liên quan, bao ch�a toàn b� m�nh ��. Nó l�y n�i dung m�nh �� làm ch> d�a �� th�c hi�n ch�c n�ng c�a mình (�ánh giá, nhn xét). Trong nh�ng ý ki�n trình bày v� m�i quan h� này, cách hình dung c�a T. Givón là c� th� và d9 hi�u h�n c�. Ông vi�t: “Tình thái phát ngôn k�t h)p v5i m�nh �� có th� gi�ng nh� m�t cái v1 �c bao ch�a ru�t �c (m�nh ��) nh�ng không qu�y nhi9u ��n ph.n c�t lõi bên trong. Khung phát ngôn c�a các m�nh �� - các tham t�, ki�u lo�i ��ng t/, tính chi ph�i - c8ng nh� các y�u t� t/ v�ng dùng �� l�p �.y các v6 trí khác nhau c�a khung m�nh �� v@n không ch6u nhi�u �nh h�2ng c�a tình thái bao bc quanh nó” [113, 170]. Cách di9n ��t này khi�n ta ngh� ��n m�t t��ng quan có tính Cn d� khác là, n�u không có s� che ch2 bao bc c�a v1 �c, thì b�n thân con �c c8ng không th�

19

t3n t�i nh� m�t c� th� s�ng ��)c. N�i dung m�nh �� c.n có s� che ch2, bao bc c�a tình thái �� có th� t3n t�i nh� là m�t phát ngôn s�ng ��ng trong ho�t ��ng giao ti�p. Vì vy, luôn có xu h�5ng xem tình thái nh� là m�t y�u t� c.n thi�t �� cho m�t ��n v6 thông tin c�a ngôn ng� có th� xu�t hi�n v5i t� cách là m�t phát ngôn. Sau �ây, chúng tôi s; bàn ��n các thành t� c�a khung tình thái trong câu h1i.

2.3. Ch th& giao ti�p, n$i dung m�nh ! và tình thái

Ng�(i nói ��)c xem nh� là ch� th� tình thái g7n li�n v5i ho�t ��ng nói n�ng. Tình thái ��)c xác lp b2i ng�(i nói và nó luôn ph�n ánh v� b�n thân ng�(i nói: v6 th�, m�c �ích, ý �6nh nói n�ng, v�n tri th�c n�n, nh�ng �'c �i�m tâm lý - xã h�i c� h�u hay t�m th(i trong lúc nói, cách th�c �ánh giá, quan ni�m c� th� ��i v5i n�i dung m�nh �� trong phát ngôn. V5i t� cách là ch� th� c�a hành vi phát ngôn, ng�(i nói luôn “hi�n di�n” trong câu, dù s� hi�n di�n �ó là t�(ng minh (c� th� qua ��i t/ 2 ngôi th� nh�t, các ��ng t/ ng� vi) hay ng.m Cn.

Bi�u th�c ngôn ng� v� thái ��, ý ki�n c�a ng�(i h1i ��i v5i n�i dung m�nh ��, ��i v5i ng�(i ��)c h1i, gi� vai trò nh� là v6 t/ tình thái trong khung tình thái. V6 t/ tình thái trong hành vi h1i th�(ng ��)c th� hi�n qua nh�ng tr�ng thái, s� �ánh giá khác nhau c�a ng�(i h1i g7n v5i m�c �ích (h1i) c�a phát ngôn: Ng�(i h1i th� hi�n nhu c.u mu�n thu nhn thông tin và s� �ánh giá nh�t �6nh ��i v5i n�i dung m�nh �� nh�: tin t�2ng, hoài nghi, ng�c nhiên,... V6 t/ tình thái c8ng ��)c th� hi�n qua ki�u tác ��ng ��n

20

ng�(i nói, cách th�c �� cp ��n n�i dung m�nh �� c�a phát ngôn. ChAng h�n, khi h1i, ý �3, m�c �ích h1i có th� ��)c th� hi�n m�t cách l6ch s�, nh? nhàng, không b7t bu�c, b7t bu�c, ch�t v�n, thô l>, xúc ph�m,... �i t�)ng giao ti�p - t�c ng�(i ��)c h1i - c8ng ��)c xem nh� là m�t thành t� trong khung tình thái c�a hành vi h1i. C8ng nh� ch� th� giao ti�p, ��i t�)ng giao ti�p có th� ��)c �� cp ��n m�t cách t�(ng minh ho'c ng.m Cn trong phát ngôn h1i. Ng�(i ��)c h1i luôn “hi�n di�n” trong phát ngôn v5i t� cách là m�t trong s� các ��i t�)ng c�a tình thái �ánh giá, tác ��ng. Trong khung tình thái còn có r�t nhi�u y�u t� khác nh� không gian, th(i gian v5i nh�ng vai trò nh�t �6nh. Không gian giao ti�p, kho�ng cách gi�a các ��i t�)ng giao ti�p có nh�ng tác ��ng nh�t �6nh ��n cu�c tho�i, ��n các y�u t� �6nh v6 không gian ��)c s* d�ng trong phát ngôn.

Gi�a khung tình thái, khung m�nh �� và c�u trúc thông báo c�a câu - phát ngôn h1i và tr� l(i có s� th�ng nh�t. Vi�c x* lý t�t nh�ng thành t� liên quan trong khung tình thái có vai trò nh� là y�u t� quy�t �6nh s� thành công c�a hành vi h1i. Vi�c x* lý không t�t nh�ng thành t� này có th� ph��ng h�i ��n s� thành công c�a hành vi h1i. M't khác, n�u xem xét m�i quan h� gi�a khung tình thái c�a hành vi h1i và khung tình thái c�a hành vi tr� l(i, ta s; th�y gi�a chúng có s� t��ng h)p, th�ng nh�t r�t ch't ch;.

Trong ��i tho�i, �ích tác ��ng c�a hành vi h1i là ch� th� tr� l(i, và �ích tác ��ng c�a hành vi tr� l(i là ch� th� h1i. Nh� vy, s� t��ng h)p v� m't ch� th� tình thái và

21

�ích hành vi là r�t rõ ràng. Gi�a h1i và tr� l(i luôn có m�t quy t7c chi ph�i. ó là h1i cái gì thì tr� l(i cái �ó. M�t khi câu tr� l(i ��)c ��a ra, ng�(i tr� l(i �ã m'c nhiên ch�p nhn t�t c� các thông tin tình thái ��)c th� hi�n trong câu h1i. Trong tr�(ng h)p không ch�p nhn, ng�(i tr� l(i có th� ph�n bác l�i thông tin tình thái �ó. Nói chung, câu tr� l(i th�c th� s; không ��)c ��a ra, n�u ng�(i ��)c h1i không ch�p nhn nh�ng thông tin tình thái 2 trong câu h1i. “Các v6 t/ tình thái luôn có s� ��i lp t��ng �ng: Không bi�t / bi�t; Mu�n ��)c bi�t / mu�n �áp �ng mong mu�n ��)c bi�t; Nói �� ��)c ng�(i ��i tho�i làm cho bi�t / nói �� làm cho ng�(i ��i tho�i ��)c bi�t theo mong mu�n” [31, 19]. Các y�u t� khác nh� không gian, th(i gian c8ng có s� t��ng �ng mang tính �3ng nh�t: Câu tr� l(i bao gi( c8ng ��)c th�c hi�n sau câu h1i. N�i dung m�nh ��, v5i t� cách là ch> d�a c�a thông tin tình thái, c8ng có s� th�ng nh�t t��ng �ng v5i thông tin tình thái.

Trên �ây �ã �� cp ��n nguyên t7c: h1i cái gì thì tr� l(i cái ��y. i�u này có ngh�a là câu tr� l(i ph�i h�5ng ��n cùng m�t s� tình, m�t phân �o�n th�c t�i v5i câu h1i. ây c8ng chính là lý do khi�n S. Dick (1978) xem lo�i câu h1i có s* d�ng t/ h1i c�a ti�ng Anh nh� m�t hình th�c m2 (open form). ChAng h�n, câu h1i Where is John going? (John �ang �i �âu?), ��)c Dick chuy�n thành: - John is going to...................... (Please, fill in the blank) [107, 279]. Cùng h�5ng ��n m�t s� tình, m�t phân �o�n th�c t�i c8ng có ngh�a là m'c nhiên ch�p nhn nh�ng thành t� v� hoàn c�nh, nh�ng m�i quan h� có tính quy chi�u, �6nh v6 liên quan ��n hành vi h1i và hành vi tr� l(i. Hay nói cách khác,

22

khi h1i, ng�(i h1i v/a t� xác �6nh cho hành vi h1i v/a �n �6nh luôn cho hành vi tr� l(i t�t c� nh�ng cái �ã �� cp 2 trên. Ng�(i tr� l(i ph�i ch�p nhn t�t c� nh�ng cái �ó, n�u anh ta mu�n ��m b�o r:ng nh�ng thông tin mà anh ta cung c�p �úng là thông tin mà ng�(i h1i c.n. ây là lý do khi�n ng�(i tr� l(i có th� ch< c.n cung c�p b� phn / phân �o�n thông tin c.n thi�t mà thôi. ChAng h�n, tr2 l�i ví d� trên, �� tr� l(i câu: - Where is John going? Câu tr� l(i có th� ch< là: - To the market. T�t c� nh�ng cái �ó chính là m�t d�ng s* d�ng có tính phân bi�t tri�t �� gi�a thông tin c8 và thông tin m5i trong vi�c x* lý, cung c�p thông tin, theo nguyên t7c thông tin c8 có th� ��)c l�)c b1. Tr�(ng h)p ng�)c l�i, không có s� t��ng h)p v� n�i dung m�nh ��, s; d@n ��n tình tr�ng “ông nói gà, bà nói v6t”. S� t��ng h)p trên b� m't n�i dung m�nh �� không ph�i là nhân t� h�u hi�u �� ng�n c�n tình tr�ng “ông nói gà, bà nói v6t”. Ví d�: (Ng� c�nh: Th.y giáo �ang gi�ng bài, th�y có cu hc sinh l� �ãng quay m't ra ��(ng. B�c quá, th.y b�5c xu�ng véo tai cu và h1i): - Tai này �� làm gì h�? - D�, �� �eo kính �! [165, 18]. Các câu h1i không ph�i bao gi( c8ng cung c�p �� các thông tin quy chi�u, �6nh v6 liên quan ��n trng tâm thông báo c�a câu. Do vy, ng�(i ��)c h1i, n�u mu�n c�ng tác giao ti�p th�c s�, thì s; h1i l�i nh:m xác �6nh rõ quy chi�u. Ví d�: - Cái nhà ông em ông ch� còn tr��ng này không? - Ông nào? - Ông em ông ch� t�c là cái c�u l�i �ây tháng tr��c mà ông ph�i d�n phòng �y mà; - D�n lên ph� ���c m�t tu�n r�i. [31, 21]. Trong tr�(ng h)p ng�(i ��)c h1i, tuy mu�n c�ng tác nh�ng m7c l>i trong s� xác �6nh trng tâm thông báo, thì s; có câu tr� l(i l�ch

23

h�5ng. �i v5i tr�(ng h)p c� tình vi ph�m s� t��ng h)p n�i dung m�nh �� thì, tuy câu tr� l(i có v= phù h)p trên b� m't n�i dung m�nh ��, nh�ng chAng �n nhp gì v5i s� tình, phân �o�n th�c t�i mà câu h1i �ang h�5ng ��n. Do nh�ng thông tin tình thái th�(ng có tính ng.m Cn nên c8ng có tr�(ng h)p ng�(i ta vin vào �ó �� lý s� cùn, �� b7t b=, ho'c �� ng�y bi�n.

Khái ni�m c�u trúc thông báo là khái ni�m có tính d�ng hc. Nói c� th� h�n, m�t c�u trúc m�nh �� có th� có nhi�u c�u trúc thông báo khác nhau khi nó ��)c hi�n th�c hóa trong các phát ngôn. i�u này ch� y�u tùy thu�c vào vi�c trng tâm thông báo n:m 2 b� phn, chi�t �o�n nào trong c�u trúc m�nh ��. Ví d�: i�m nh�n có th� r�i vào b�t c� t/ nào trong câu sau v5i nh�ng hàm ngh�a khác nhau: Did John kill the goat? [113 (tp 2), 248]. Ng�(i ta c8ng th�(ng hay �� cp ��n tr�(ng h)p cùng m�t câu nói 2 d�ng t�(ng thut có th� dùng �� tr� l(i cho nh�ng câu h1i khác nhau, tùy thu�c vào t/ng ng� c�nh c� th�. Trong tr�(ng h)p �ó, ng�(i ta s; có nh�ng c�u trúc thông báo khác nhau và �3ng th(i có nh�ng cách tr� l(i rút gn khác nhau tùy thu�c vào vi�c �i�m h1i r�i vào b� phn nào c�a c�u trúc m�nh ��. ChAng h�n, v5i s� tình: Yesterday Mary sneakily gave a kiss to John in her father's barn (Hôm qua, Mary �ã lên t�ng cho John m�t n� hôn trong kho lúa c�a b� cô ta), ng�(i ta có th� �'t nh�ng câu h1i nh�: a- Who gave John a kiss? (Ai �ã t�ng cho John n� hôn?); b- What did Mary give to John? (Mary �ã t�ng cho John cái gì?); c- To whom did Mary give a kiss? (Mary �ã t�ng cho ai m�t n� hôn?); d- How did Mary give John a kiss? (Mary

24

�ã hôn John nh� th nào?); e- When did Mary give John a kiss? (Mary �ã hôn John khi nào?); f- Where did Mary give John a kiss? (Mary �ã hôn John �âu?); g- Whose barn was it? (Kho lúa c�a ai?). T��ng �ng v5i các câu h1i này, nh�ng câu tr� l(i rút gn có th� là: a'- Mary; b'- A kiss (m�t n� hôn); c'- John; d'- Sneakily (m�t cách th�m lén / v�ng tr�m); e'- Yesterday (ngày hôm qua); f'- In the barn (trong kho lúa); g'- Mary's father's (B� c�a Mary). Vi�c quan sát các câu trên cho th�y r:ng, h9 �i�m h1i c�a câu h1i r�i vào b� phn nào trong c�u trúc c�a s� tình thì câu tr� l(i cho b� phn �ó s; có th� tr2 thành câu tr� l(i rút gn t��ng �ng. Ngay c� trong tr�(ng h)p ��a ra câu tr� l(i �.y ��, thì b� phn t��ng �ng v5i �i�m h1i c8ng v@n là trng tâm thông báo c�a câu và không th� b6 l�)c b1. Câu h1i, nh� m�t hành vi kích thích, là �i�m xu�t phát �� hình thành nên câu tr� l(i. Ng�(i h1i bao gi( c8ng ��m nhi�m vai trò h�5ng �ích v� m't trng tâm thông báo. Ng�(i tr� l(i bao gi( c8ng ��)c cho bi�t tr�5c �i�u này tr�5c khi tr� l(i. C�u trúc thông báo ��)c xác lp trong câu h1i �ã �n �6nh, c�u trúc hóa tr�5c thông tin c�a câu tr� l(i. Nh�ng ví d� nêu trên là �� minh ha cho các tr�(ng h)p mà câu h1i có s� tp trung �i�m h1i vào m�t b� phn nào �ó c�a c�u trúc m�nh �� s� tình �ang ��)c nói ��n. Trong tr�(ng h)p câu h1i không có m�t �i�m h1i c� th� thì thông tin (��)c yêu c.u gi�i �áp) có giá tr6 thông báo ��)c phân b� trên toàn b� các b� phn c�a c�u trúc m�nh ��, và, ng�(i tr� l(i không th� tr� l(i theo cách rút gn. Ví d�: - What happened? (Chuy�n gì th / �ã x�y ra chuy�n gì?); - Yesterday Mary sneakily gave a kiss to John in her father's

25

barn (Hôm qua, Mary �ã lén t�ng cho John m�t n� hôn trong nhà kho c�a b� cô ta). Gi�a câu h1i và câu tr� l(i luôn có s� t��ng �ng ch't ch; v� c�u trúc thông báo. M�t câu tr� l(i không có c�u trúc thông báo t��ng �ng v5i câu h1i s; không ph�i là m�t câu tr� l(i th�c s�, mà s; là m�t câu tr� l(i l�ch h�5ng, l�c �� hay m�t hi�n t�)ng b�t th�(ng, ho'c ��n gi�n ch< là m�t câu �áp.

2.4. Các ph��ng th"c chuy&n t�i ngh'a tình thái trong ngôn ng(

Tình thái có th� ��)c chuy�n t�i b:ng ph��ng ti�n ngôn ng� thông qua con ��(ng t/ v�ng hóa (lexicalisation), ng� pháp hóa (grammaticalisation) và ngôn �i�u hóa (prosodifcation). S�n phCm c�a quá trình t/ v�ng hóa s; cung c�p cho ng�(i s* d�ng ngôn ng� các t/ / ng� tình thái. Trong ti�ng Anh t3n t�i nhi�u t/ tình thái thu�c các t/ lo�i khác nhau, nhi�u bi�u th�c rào �ón (hedges) và m�t h� th�ng 13 tr) ��ng t/ tình thái có th� ��)c s* d�ng nh� nh�ng ph��ng ti�n tình thái chuyên d�ng.

Tình thái ��)c tích h)p trong các ti�u lo�i th�c (mood) nh� m�t ph�m trù ng� pháp c�a ��ng t/. Th�c ch< �6nh (indicative mood) bi�u th6 thái �� khAng �6nh c�a ng�(i nói v� �i�u ��)c phát ngôn. Th�c m�nh l�nh (imperative mood) th� hi�n thái �� áp �'t c�a ng�(i nói ��i v5i ��i tác mà l(i nói h�5ng t5i. Th�c gi� �6nh (subjunctive mood) bi�u hi�n s� mong mu�n, s� nhn th�c c�a ng�(i nói liên quan ��n th� gi5i t�2ng t�)ng ho'c kh� h�u nào �ó.

26

Trong các ph��ng ti�n ngôn �i�u c�a ngôn ng� thì ngh�a tình thái ��)c truy�n báo ch� y�u qua con ��(ng ng� �i�u và thanh �i�u v5i các tham s� rõ nét nh�t là âm v�c ��)c s* d�ng (key), �� vang và t�c �� l(i nói. Ng� �i�u �i xu�ng (the Glide-down) bi�u th6 s� ch7c ch7n c�a ng�(i nói v� n�i dung ��)c phát ngôn. Ng� �i�u �i lên (the Glide-up) bi�u th6 thái �� hoài nghi. Ng� �i�u giáng-th�ng (the Dive) bi�u hi�n s� l�Dng l�, dè d't ho'c m<a mai c�a ng�(i nói. Ng� �i�u �i lên ��t ng�t (the Take-off) di9n ��t thái �� b�c b�i, t�c gin c�a ng�(i nói. � vang (loudness) c8ng là m�t trong nh�ng tham s� h�u hi�u bi�u ��t ngh�a liên nhân trong ngôn ng�.

2.5. Khái ni�m hành vi ngôn ng( và s) khu bi�t gi(a câu và phát ngôn

2.5.1. Vài nét v l�ch s� v�n �

“Ngôn ng� là ph��ng ti�n giao ti�p quan trng nh�t c�a xã h�i loài ng�(i” (V. Lênin). Vi�c quan ni�m ngôn ng� tr�5c h�t là m�t ph��ng ti�n �� th�c hi�n ho�t ��ng h�5ng �ích nào �ó �ã khi�n chúng ta ph�i quan tâm t5i nh�ng kh� n�ng làm công c� c�a các phát ngôn. Quan ni�m này �ã mang ��n cho các phát ngôn ý ngh�a có tính “hành vi”. Thut ng� “hành vi ngôn ng�” l.n �.u tiên ��)c �� cp trong các công trình nghiên c�u c�a J. Austin (1961) và �ã ��)c nhi�u nhà ngôn ng� hc theo tr�(ng phái ch�c n�ng s* d�ng. � giai �o�n nh�ng n�m 1960, logic hc v@n có s� �nh h�2ng r�t l5n ��i v5i ngôn ng� hc. �n v6 câu th�(ng ��)c �ánh giá theo logic l�Dng tr6

27

(�úng / sai), và vi�c phân tích cú pháp câu ch� y�u ��)c d�a vào các khái ni�m thành ph.n câu nh� ch� ng�, v6 ng�, b4 ng�, tr�ng ng�. Trong tình hình �ó, vi�c xem xét các ho�t ��ng c�a l(i nói theo thuy�t hành vi ngôn ng� cho phép phát hi�n b�n ch�t c�a nhi�u hi�n t�)ng ngôn ng� mà cho t5i lúc �ó v@n còn b6 xem nh?. Cho ��n nay, có nhi�u cách phân lo�i v� hành vi ngôn ng� nh�ng cách phân lo�i c�a J. Searle [146], J. Austin [98], [157] và A.Wierzbicka [155] ��)c chú ý nh�t. ây là nh�ng cách phân lo�i d�a vào bi�u th�c ng� vi và ��ng t/ ng� vi. Hành vi ngôn ng� h1i là m�t lo�i hành vi �i�n hình trong b�ng phân lo�i c�a các tác gi� trên. B�n ch�t c�a hành vi h1i là lo�i ho�t ��ng b:ng l(i v5i �ích ng� d�ng ch� y�u là thu nhn thông tin ho'c gây ra các ph�n �ng h3i �áp khác nhau t/ ti�p th� / ch� th� ti�p nhn (recipient / affected participant). Thành phCm c�a hành vi ngôn ng� h1i là các “câu-phát ngôn” h1i. Câu h1i chính danh th�(ng là s�n phCm c�a hành vi h1i v5i m�c �ích thu nhn thông tin. Câu t�(ng thut là s�n phCn c�a hành vi bi�u hi�n (representative).

Thuy�t hành vi ngôn ng�, khi ��)c áp d�ng vào nghiên c�u, �ã d@n ��n s� thay �4i l5n trong quan ni�m v� ý ngh�a. Ý ngh�a, xét trong t��ng quan v5i hành vi ngôn ng�, ��)c coi nh� là thành ph.n quan h� nguyên nhân trong mô hình có tính bi�u t�)ng và ��n gi�n hóa c�a hành vi lun: “kích thích-ph�n �ng”. D�5i góc �� này, ý ngh�a ��)c xem xét d�a vào kh� n�ng tác ��ng c�a nó ��n ng�(i ti�p nhn và gây nên m�t ph�n �ng h3i �áp (hành ��ng - tâm lý) nào �ó. ó là quá trình d�ng hc hóa ý ngh�a. Quá trình này là h� qu� v� m't nhn th�c c�a vi�c vn d�ng

28

khái ni�m hành vi ngôn ng� vào nghiên c�u ng� ngh�a. Thông qua khái ni�m này, ng�(i ta th�y rõ tính b6 kh�ng ch� (s� l� thu�c vào các quy t7c, quy �5c s* d�ng) và tính có m�c �ích rõ nét c�a ngôn ng�. T/ �ó, ý ngh�a ��)c g7n v5i quy t7c s* d�ng. Nói cách khác, ý ngh�a ��)c ng� pháp hóa. S� d�ng hc hóa ý ngh�a này �ã d@n ��n nh�ng h� qu� có tính th�c ti9n sâu s7c. Ý ngh�a c�a các phát ngôn ngày càng ��)c xem nh� không th� tách kh1i ng� c�nh d�ng hc. “Còn ý ngh�a c�a nhi�u t/ thì b7t �.u ��)c xác �6nh qua vi�c ch< ra m�c �ích giao ti�p c�a hành vi ngôn ng�” [1, 6].

2.5.2. Tính h��ng �ích c�a hành vi ngôn ng�

Hành vi ngôn ng� bao gi( c8ng có tính h�5ng �ích. Hay nói cách khác, m�c �ích là thu�c tính c�a hành vi ngôn ng�. Trong mô hình “kích thích-ph�n �ng”, có th� xem “ph�n �ng” chính là m�c �ích 2 d�ng ��)c hi�n th�c hóa. Tuy nhiên, m�c �ích c8ng là do con ng�(i �'t ra và có th� b6 thay �4i. Hành vi ngôn ng� v5i toàn b� ph4 m�c �ích c�a nó ��)c th� hi�n trong ��i tho�i thông qua các phát ngôn. �i tho�i luôn l� thu�c vào tâm lý liên cá nhân (liên nhân). Nó c8ng ph� thu�c tr�c ti�p vào các nhân t� xã h�i. Nh�ng ng�(i tham gia giao ti�p ��i tho�i �óng nh�ng vai nh�t �6nh quy �6nh các mô hình hành vi ngôn ng�. Vì vy, có th� xem chính hình th�c t3n t�i này c�a ngôn ng� là t� li�u �� t/ �ó rút ra các quy t7c c�a giao ti�p. S� �i ch�ch kh1i các quy t7c m�t cách có ch� ý s; t�o ra các hàm ý h�i tho�i (Conversational implicature). Ví d�: A - Ng��i �n chay có �n th�t b�m viên không? B- Gà

29

có môi không? [157]. Trong mCu tho�i này, vi�c B không tr� l(i tr�c ti�p vào câu h1i c�a A mà ��a ra m�t câu h1i khác có th� ��)c xem nh� là s� �i ch�ch kh1i quy t7c h1i - tr� l(i, vi ph�m ph��ng châm quan h� (relation maxim [157]) trong h�i tho�i m�t cách có ch� ý. Các nhân t� phi quy �5c trong ý ngh�a c�a hành vi ngôn ng� là r�t �áng quan tâm ��i v5i d�ng hc. Vì vy, trong cách hi�u h?p v� nhi�m v� c�a d�ng hc, ng�(i ta th�(ng gi5i h�n ��i t�)ng nghiên c�u c�a nó trong ph�m vi các hàm ngôn c� th� hóa (particularised implicature).

2.5.3. Khái ni�m ch� th� phát ngôn

Liên quan tr�c ti�p ��n khái ni�m hành vi ngôn ng� là khái ni�m ch� th� phát ngôn (speaker). Khái ni�m này bao ch�a nhi�u nh�t nh�ng v�n �� c.n y�u c�a d�ng hc. Ch� th� phát ngôn, dù có th� ch6u s� chi ph�i, ch6u �nh h�2ng b2i nhi�u nhân t�, t/ nhi�u phía khác nhau, nh�ng luôn gi� vai trò quy�t �6nh tr�c ti�p ��i v5i hành vi ngôn ng�. Ch� th� phát ngôn là trung tâm c�a hành vi ngôn ng�. Vi�c h�5ng t5i ch� th� phát ngôn trong nghiên c�u ngôn ng� là bi�u hi�n c�a s� chuy�n bi�n t/ vi�c phân tích ý ngh�a t�nh sang n�i dung bi�n ��ng c�a phát ngôn. V5i s� chuy�n h� này, con ng�(i nh� m�t ph�c th� tâm lý, �ã tr2 thành trung tâm t4 ch�c c�a “không gian ng� ngh�a” [1].

2.5.4. Phân loi hành vi ngôn ng�

Phát ngôn là s� hi�n th�c hóa hành vi ngôn ng�. Theo Austin, trong m�t phát ngôn có ba lo�i hành vi ngôn ng�: hành vi t�o l(i (locutionary act), hành vi t�i l(i

30

(illocutionary act) và hành vi m�)n l(i (perlocutionary act). J. Searle �ã có nh�ng �óng góp quan trng v� thuy�t hành vi ngôn ng�. M�t trong nh�ng �óng góp quan trng nh�t c�a Searle liên quan ��n thuy�t hành vi ngôn ng� là vi�c ��a ra khái ni�m hành vi ngôn ng� gián ti�p (indirect speech act) [146] cùng v5i vi�c phân tích c� th� v� c� ch� hình thành lo�i hành vi này. ây là m�t v�n �� h�p d@n, lý thú vì nó �� cp ��n m�t ph�m vi th� hi�n r�t nhi�u các �'c �i�m ng� ngh�a - ng� d�ng khác nhau c�a phát ngôn. Hành vi t�i l(i (HVTL) th�(ng ��)c các tác gi� phân ra thành các lo�i hành vi khác nhau. Có hai h�5ng phân lo�i chính, �ó là h�5ng phân lo�i c�a Austin và h�5ng phân lo�i c�a Searle. D�a vào các ��ng t/ ng� vi, J. Austin phân lo�i các hành vi t�i l(i thành n�m l5p l5n: phán xét (verdictive), hành x* (exercitive), cam k�t (commissive), �ng x* (behabitive), bày t1 (expositive). Searle, d�a vào bi�u th�c ng� vi, phân lo�i các hành vi t�i l(i thành n�m l5p l5n: t�(ng gi�i / bi�u hi�n (representative), chi ph�i / �i�u khi�n (directive), cam k�t (commissive), bi�u c�m (expressive), tuyên b� (declaration / declarative) [146], [157]. Hành vi h1i thu�c l5p “chi ph�i” c�a Searle. � ph�m vi chúng ta quan tâm thì n�m lo�i hành vi ngôn ng� ch� y�u trong s� liên quan ��n vi�c phân chia các lo�i câu theo m�c �ích nói n�ng c�a ng� pháp truy�n th�ng, th�(ng ��)c ghi nhn v� m't ng� pháp m�t cách phân bi�t và th�(ng xuyên nh�t trong các ngôn ng� c�a nhân lo�i. Theo T. Givón, các “nguyên m@u / �i�n d�ng” hành vi ngôn ng� (speech act prototypes) bao g3m: a/- Tuyên b� (declarative); b/- C.u khi�n (imperative); c/- Nghi v�n

31

(interrogative). Thành phCm c�a �i�n d�ng nghi v�n là: [i] câu h1i có/không (Yes/No question); [ii] câu h1i có ��i t/ nghi v�n (Wh question). � ti�n cho vi�c phân tích ��i chi�u, chúng tôi d�a vào cách phân lo�i c�a T. Givón. D�a vào h� th�ng khái ni�m c�a ng� pháp ch�c n�ng, hành vi ngôn ng� b�5c �.u ��)c phân thành: - Tuyên b� (declarative); - Phi tuyên b� (non-declarative). Lo�i phi tuyên b� l�i ��)c phân thành: C.u khi�n (imperative), Nghi v�n (interrogative). Lo�i nghi v�n l�i phân thành: [i] Yes /No question; [ii] Wh question.

2.5.5. Câu (sentence) và phát ngôn (utterance)

Theo cách hi�u truy�n th�ng, câu là ��n v6 cú pháp l5n nh�t c�a ngôn ng�. Thành phCm c�a hành vi h1i là câu nghi v�n và thành phCm c�a hành vi bi�u hi�n là câu k�. Khi ��n v6 câu ��)c �em ra ph�c v� giao ti�p, ��)c g7n v5i m�t m�c �ích giao ti�p c� th� thì nó là m�t phát ngôn. M�t phát ngôn có th� là m�t câu hoàn ch<nh, m�t ph.n c�a câu ho'c nhi�u câu. � t�o ra m�t phát ngôn, ch� th� giao ti�p ph�i th�c hi�n ba hành vi liên quan ��n nhau: t�o l(i (locutionary act), t�i l(i (illocutionary act) và m�)n l(i hay còn ��)c gi là sau l(i (perlocutionary act). Hành vi t�o l(i bao ch�a ba ti�u hành vi là hành vi t�o âm (phonic act), t�o ng� �o�n (phatic) và ngôn c�nh hóa (rhectic). Hành vi t�i l(i là hành vi g7n phát ngôn v5i ý �6nh giao ti�p c� th� c�a ch� th� phát ngôn. Phát ngôn có th� t�o ra �nh h�2ng, tác ��ng trên ��i t�)ng giao ti�p nh� mong mu�n ho'c không nh� mong mu�n. Hi�u qu� nh� vy c�a phát ngôn ��)c gi là hi�u qu� sau l(i. Cách di9n ��t “câu

32

- phát ngôn” trong công trình này quy chi�u t5i hi�n t�)ng phát ngôn ��)c c�u trúc hóa d�5i d�ng câu hoàn ch<nh. Vi�c nghiên c�u câu - phát ngôn �òi h1i ph�i nghiên c�u câu trong hoàn c�nh giao ti�p, trong �i�u ki�n hành ch�c c� th�. Và nh� vy, ��(ng h�5ng nghiên c�u tích h)p c�u trúc - ng� ngh�a - ng� d�ng s; là ��(ng h�5ng kh� d�ng giúp làm b�c l� �.y �� các �'c �i�m c�a ��i t�)ng “câu - phát ngôn”.

33

Ch��ng 3

PH��NG TI�N TÌNH THÁI TING ANH

CHI PH�I PH�N *NG NGÔN T+ TRONG C�NH

HU�NG GIAO TIP VÀ CÁC BI�U TH*C

T��NG ���NG TRONG TING VI�T:

NH,NG T��NG �-NG VÀ KHÁC BI�T

3.1. Các ph��ng ti�n tình thái cung c�p thông tin v! các .c i&m c a c�nh hu%ng giao ti�p

3.1.1. Khái ni�m “c�nh hu�ng”

“C�nh hu�ng” ��)c hi�u là m�i quan h� c�a câu - phát ngôn v5i ch� th� phát ngôn, ch� th� ti�p nhn, không gian và th(i gian di9n ra ho�t ��ng giao ti�p. “C�u trúc chung c�a ki�u thông tin này là:

H1i (X), ng�(i h1i h�5ng t5i m�t s� vi�c, hi�n t�)ng có �'c �i�m (P) trong m�i quan h� v5i hoàn c�nh ho'c ng� c�nh; có th� kèm theo �ánh giá (Y) v� hoàn c�nh, ng� c�nh” [31].

3.1.2. Các ti�u t� tình thái trong ti�ng Vi�t: ph��ng

ti�n th� hi�n thông tin v c�nh hu�ng

Ph��ng ti�n r�t thông d�ng truy�n t�i ki�u thông tin v� nh�ng �'c �i�m c�a c�nh hu�ng trong ti�ng Vi�t là: th�;

34

th� này; th� kia; ��y; �y; c� / kia; nh� / �y nh�. � ti�n vi�c theo dõi và ��i chi�u, chúng tôi xin trích d@n tóm t7t ngh�a và cách dùng c�a nh�ng t/ này trong ti�ng Vi�t �ã ��)c khAng �6nh trong công trình c�a Lê ông [31]:

1. Th� (xu�t hi�n 2 cu�i câu d�ng không l�a chn và l�a chn hi�n ngôn) = Ng�(i h1i h�5ng t5i m�t hi�n t�)ng, m�t s� ki�n xác �6nh, tuy còn ch�a bi�t c� th�, nh�ng �ã có nh�ng bi�u hi�n, d�u hi�u t3n t�i hi�n th�c mà vào lúc nói và n�i nói, ng�(i nói và ng�(i ��i tho�i ��u �ã bi�t, ��u �6nh h�5ng ��)c; ng�(i h1i cho r:ng, có gì �ó ít nhi�u không bình th�(ng, ít nhi�u �áng ng�c nhiên, chú ý. Ví d�: Cái gì th anh? (What do you think it is?) [31,88].

2. Th� này (dùng 2 cu�i câu h1i không l�a chn và l�a chn hi�n ngôn) = ng�(i h1i h�5ng t5i m�t s� ki�n, hi�n t�)ng �ang t3n t�i, di9n ti�n vào lúc và n�i giao ti�p, 2 g.n ng�(i nói, trong s� quan sát ch�ng ki�n tr�c ti�p c�a ng�(i nói và ng�(i ��i tho�i. Ng�(i h1i cho r:ng, hi�n t�)ng �ó có gì b�t th�(ng, �áng ng�c nhiên. Ví d�: (Hà s�ng s�) L�i cái gì n�a th này? (Ha was amased) What’s more now? [31, 88].

3. Th� kia (nh� th� này nh�ng s� ki�n, hi�n t�)ng 2 xa ng�(i h1i). Ví d�: - Cô Thi�n �i �âu th kia? (Where are you going, Miss Thi�n?); - Mang n��c lên cho các anh. (Carrying you water up here.) [31,89].

4. ��y = Ng�(i h1i h�5ng t5i m�t s� ki�n, hi�n t�)ng nh�t �6nh, th�(ng là 2 xa ng�(i nói và là cái mà 2 vào lúc và n�i giao ti�p, c� ng�(i nói và ng�(i nghe ��u �ã bi�t,

35

��u có th� �6nh h�5ng t5i ��)c, xác �6nh ��)c. Ví d�: (Cái H�ng �i �âu r�i? H�ng tái mét m�t, ch�y v� sân: - D�, con �ây �!) - L�i l�n �i ch�i ��y ph�i không? (Where are you, Hong? Hong‘s coming back, her face turning pale: Its’ me here, Dad!) - Sneakily out for play?) [31, 89].

5. �y (trong k�t h)p �y à, �y �, �y h�) = gi� �6nh s� t3n t�i c�a m�t phát ngôn có tr�5c, bi�u th6 s� trích d@n và ch< xu�t siêu ngôn ng� �� h1i l�i = Anh (ng�(i ��i tho�i v5i tôi) v/a nói hay mu�n nói t5i m�t �i�u gì �ó; Theo c�m nhn ch� quan c�a tôi, thì �i�u anh v/a nói hay mu�n nói t5i là (x), chính �i�u �y ch� không ph�i cái gì khác (ph�i không?).

6. C� / kia (trong các câu h1i không l�a chn) = gi� �6nh s� t3n t�i c�a m�t phát ngôn có tr�5c, bi�u th6 ý h1i l�i. Ng�(i h1i yêu c.u cung c�p thêm thông tin c� th� hóa, chính xác hóa �i�u ng�(i ��i tho�i �ã nói ra tr�5c �ó. Vi�c tr� l(i câu h1i, cung c�p thêm thông tin là �i�u ki�n ph�i th1a mãn �� �i�u ng�(i ��i tho�i �ã nói có m�t giá tr6 thông báo xác �6nh, �� cu�c tho�i ��)c di9n ti�n bình th�(ng. Phân bi�t v5i C� trong câu h1i l�a chn ng.m Cn k�t h)p v5i à, �, h bi�u th6 s� �ánh giá v� tính b�t th�(ng, v�)t ra ngoài s� ch( �)i, khi�n ph�i ng�c nhiên c�a �i�u ��)c nói t5i: Cháu nó �ã h�c l�p n�m r�i c� à? (He‘s already in the fifth form?);- M mày ra ngoài �y làm gì, h!? Cht tao r�i! - B� b�o gì c� �? - Cht là tao v"a nói láo v�i m mày... (What is your Mum out there for, huh? It ‘s no good for me! - What did you say, Dad? - No good for me because I did tell her lies) [31, 90].

36

7. Nh�, �y nh� (dùng trong câu h1i không l�a chn ho'c l�a chn hi�n ngôn) = Ng�(i h1i h�5ng t5i m�t s� ki�n, hi�n t�)ng mà: [i] Ho'c là �ã bi�t, �ã rõ t/ tr�5c so v5i lúc nói, nh�ng 2 vào lúc nói không nh5, không khôi ph�c ��)c thông tin �ã bi�t v� s� ki�n; ho'c có gì �ó mâu thu@n, khác l�, khó hi�u, khó gi�i thích ��)c trên c� s2 tri th�c �ã bi�t, �ã có; [ii] Ng�(i h1i h1i ng�(i ��i tho�i, nh�ng �3ng th(i, vào lúc nói, ng�(i h1i c8ng �ang 2 tr�ng thái phân vân, th7c m7c, t� tìm ki�m lý gi�i trên c� s2 nh�ng c� li�u �ã có, �ã bi�t. Ví d�:

- À, mày h� gì �y nh#? (Ah, What ‘s your family name?); - H� Tr�n... Tr�n Giáp mà mày không nh� sao? (Tr�n... Tr�n Giáp..., Don’t you remember it?); - $ �... nh� r�i (Ah huh... got it now) [31, 92].

Trong ti�ng Anh không t3n t�i l5p t/ t��ng �ng v5i nh�ng t/ tình thái này c�a ti�ng Vi�t. Nh�ng thông tin tình thái này ��)c bi�u th6 ch� y�u b:ng ph��ng ti�n �i�u tính. Quan sát các ví d� trên, s; th�y r:ng, có nh�ng �i�m t��ng �3ng và khác bi�t gi�a hai lo�i ph��ng ti�n này trong ti�ng Anh và Vi�t:

+ T��ng /ng

[i] Hai lo�i ph��ng ti�n này trong ti�ng Vi�t và Anh ��u cùng tham gia vào nh�ng khuôn h1i nh� nhau.

[ii] Chúng ��u có kh� n�ng giúp gi�i thuy�t n�i dung c.n ��)c truy�n báo v5i �� chính xác x�p x< t��ng ���ng.

[iii] � m�c �� nh�t �6nh, gi�ng nh� ti�ng Anh, ng� �i�u ti�ng Vi�t c8ng góp ph.n chuy�n t�i thông tin v� quan

37

h� liên nhân. Kh� n�ng này c�a ti�ng Vi�t, cho ��n nay, ch�a ��)c nghiên c�u m�t cách có h� th�ng.

+ Khác bi�t

[i] Trong ti�ng Anh, nh� �ã �� cp 2 trên, không t3n t�i ki�u lo�i ti�u t/ tình thái nh� nh�ng tác t* tình thái bi�u ��t ki�u lo�i thông tin liên nhân này. Ph��ng ti�n bi�u ��t thông tin này trong ti�ng Anh ��)c th� hi�n ch� y�u b:ng con ��(ng ngôn �i�u, b:ng s� th�ng h)p gi�a ng� �i�u, âm s7c, âm l�)ng, t/ tình thái, n�i dung m�nh ��.

[ii] Các ti�u t/ tình thái ti�ng Vi�t có kh� n�ng bi�u th6 s� �6nh v6 v� không gian, th(i gian giao ti�p phong phú, uy�n chuy�n h�n ph��ng ti�n ng� �i�u ti�ng Anh. � mô t�, di9n gi�i s� phong phú, uy�n chuy�n này, ti�ng Anh ph�i s* d�ng ph��ng ti�n t/ v�ng ho'c ph��ng ti�n cú pháp nh� các �o�n ng� (phrase) và cú (clause).

Trong ti�ng Anh, có m�t s� tr�ng t/ mang ngh�a tình thái nh�n m�nh, khAng �6nh (emphasizers) [141] và g7n v5i n�i dung m�nh �� ho'c g7n v5i phong cách truy�n ��t thông tin c�a ng�(i h1i. D�a vào �'c �i�m ng� ngh�a và kh� n�ng k�t h)p, có th� phân chia nh�ng t/ này thành hai nhóm nh� sau [141]:

Nhóm A: actually, certainly, clearly, definitely, indeed, obviously, plainly, really, surely, for certain, for

sure, of course;

Nhóm B: frankly, honestly, literally, simly, fairly

(BrE), just.

38

Ví d�: Do you honestly know what he wants? (Anh có th%c s% bit anh ta mu�n gì không?); Did he actually sit next to her? (Có �úng là anh ta ng�i g�n ch� �y không?)

��c �i�m:

- Nh�ng t/ thu�c nhóm A có kh� n�ng k�t h)p v5i b�t c� ��ng t/ nào. Nh�ng t/ thu�c nhóm B có xu h�5ng xu�t hi�n cùng v5i ��ng t/ th� hi�n thái �� ho'c nhn th�c (attitude or cognition). Ví d�: Do they honestly admire her courage? (Anh có th%c tâm ng�&ng m� s% d'ng c�m c�a ch� �y không?); Does he honestly believe their accusation? (Anh �y có th%c lòng tin vào l�i bu�c t�i c�a h� không?).

- H.u h�t các t/ 2 c� hai nhóm này th�(ng ��ng tr�5c t/ mà chúng nh�n m�nh. “for certain” và “for sure” là tr�(ng h)p ngo�i l� v5i v6 trí cu�i câu: Do you know it for sure? (Anh có bit ch�c �i�u �ó không?).

Sau �ây, chúng tôi s; ��i chi�u m�t s� cách nói c� th� th�(ng g'p trong ti�ng Anh và ti�ng Vi�t:

[i] Ph��ng ti�n: Ti�ng Anh: “Frankly speaking,”.....

Ti�ng Vi�t: “(Tôi) h�i / nói th�t,”.....

Ví d�:

Frankly speaking, do you quite understand what he says?

Tôi h(i / nói th�t, anh có hi�u nh�ng �i�u ông �y nói không?

Hàm ngh�a:

39

i�u mà tôi h1i là t� nh6. L; ra tôi không nên h1i thAng nh�ng vì chân tình nên tôi v@n h1i. Tôi mong nhn ��)c s� tr� l(i thành tht.

[ii] Ph��ng ti�n:

Ti�ng Anh: “Excuse me if there’s anything (that’s)

not as it should be”

Ti�ng Vi�t: “Tôi h�i (khí) không ph�i”

Ví d�:

Excuse me if there’s anything that’s not as it should be, why didn’t you come a bit earlier?

Tôi h(i khí không ph�i, sao ch� không �n s�m h�n m�t chút?

Hàm ngh�a:

i�u tôi s7p h1i h�i trái v5i phép l6ch s�. Mong anh b1 qua và tr� l(i câu h1i c�a tôi. Cách nói này trong ti�ng Anh ít thông d�ng h�n trong ti�ng Vi�t.

[iii] Ph��ng ti�n: Ti�ng Anh: “If…”

Ti�ng Vi�t: “Li�u...”

Ví d�:

I don’t know if he can help her.

Tôi không bit li�u anh �y có th� giúp ���c ch� �y không?

40

Hàm ngh�a:

Theo �ánh giá c�a ng�(i h1i, ch�a có �� �i�u ki�n �� tr� l(i chính xác câu h1i ��)c �'t ra. Vì vy, ng�(i h1i �� ngh6 ng�(i ��)c h1i tr� l(i theo �oán �6nh ch� quan. Ki�u h1i này áp d�ng cho câu h1i l�a chn.

[iv] Ph��ng ti�n: Ti�ng Anh: “Now”

Ti�ng Vi�t: “Bây gi�”

Ví d�:

What can we do now?

Bit làm gì bây gi�?

Hàm ngh�a:

Ng�(i h1i �ang lúng túng ch�a bi�t ph�i x* s� nh� th� nào trong hoàn c�nh b�c bách, �òi h1i ph�i s5m có m�t quy�t �6nh �úng �7n.

[v] Ph��ng ti�n: Ti�ng Anh: “then”

Ti�ng Vi�t: “�ây”

Ví d�:

How should I cut your hair then, young man?

C�t ki�u tóc nào �ây, anh b�n tr�?

Hàm ngh�a:

Thông tin nghi v�n trong câu h1i là m�t nhu c.u, c.n ��)c làm sáng t1. Ng�(i h1i ch( �)i câu tr� l(i �� nhanh chóng có hành ��ng phù h)p. Hành ��ng ch�a ��)c th�c

41

hi�n vào lúc nói. Ph��ng ti�n này dùng trong câu h1i không l�a chn và l�a chn hi�n ngôn.

[vi] Ph��ng ti�n: Ti�ng Anh: “then”

Ti�ng Vi�t: “nào”

Ví d�:

What’s the difficulty then? Tell us, please.

Khó kh�n gì nào? Nói cho chúng tôi bit �i.

Hàm ngh�a:

SEn sàng ch( �)i câu tr� l(i �� giúp �D ho'c tìm gi�i pháp thích h)p.

Trong ti�ng Vi�t, “nào” th�(ng ��)c dùng khi ng�(i ��)c h1i là ng�(i có v6 th� th�p h�n ho'c ngang hàng v5i ng�(i h1i. Trong nh�ng tr�(ng h)p khác “nào” có th� bi�u th6 s� thách th�c.Ví d�: “Mày dám làm gì tao nào?”.

Trong ti�ng Anh, “then” ch< có ch�c n�ng thúc gi�c, �ôi khi th� hi�n thái �� h�i k= c� c�a ng�(i h1i. Ng� �i�u �i kèm v5i “then” th�(ng là ng� �i�u Glide-up.

[vii] Ph��ng ti�n: Ti�ng Anh: “As (x)”

Ti�ng Vi�t: “Là (x)”

Ví d�:

As head of the delegation, what do you think we should do in this situation?

Là tr� ng �oàn, ông ngh là chúng ta nên làm gì trong hoàn c�nh này?

42

Hàm ngh�a:

Yêu c.u ng�(i ��i tho�i xu�t phát t/ c��ng v6, trách nhi�m c�a mình �� ��a ra câu tr� l(i.

[viii] Ph��ng ti�n:

Ti�ng Anh: “(Please), tell me,”...

Ti�ng Vi�t: “Hãy nói (cho tôi bi�t) / Tôi h�i (anh)”...

Ví d�:

Tell me, Did you stay there at 5 p.m. yesterday?

Hãy nói cho tôi bit, anh có l�i �ó lúc 5 gi� chi�u hôm qua không?

Hàm ngh�a:

Ng�(i nghe có ý ch�t v�n, �òi h1i ng�(i ��)c h1i không ��)c né tránh câu h1i mà ph�i ��a ra câu tr� l(i.

Nhn xét: Trong ph�m vi ng� ngh�a c� th� (hàm ngh�a) �ã �� cp 2 trên, ti�ng Anh và ti�ng Vi�t có nh�ng t��ng �3ng và khác bi�t sau:

+ T��ng ��ng

- �u có ph��ng ti�n bi�u ��t riêng hàm ch�a nh�ng ki�u thông tin ng� d�ng b4 tr) gi�ng nhau.

- Các ph��ng ti�n tình thái b4 tr) �ó r�t thông d�ng trong c� hai th� ti�ng.

+ Khác bi�t: S� khác bi�t ch� y�u n:m 2 các �'c �i�m ngôn �i�u. Trong ti�ng Anh, �i kèm v5i các ph��ng ti�n hình th�c trên là nh�ng ng� �i�u �'c thù cho t/ng ph��ng ti�n ho'c t/ng ki�u ph��ng ti�n v5i các y�u t� nh� âm ti�t mang ng� �i�u trng tâm (tonic syllable), trng âm

43

(stress), cung (key), ch�t ging (voice quality),... PhCm ch�t ngôn �i�u �i kèm v5i các ph��ng ti�n ng� d�ng b4 tr) th� hi�n nh�ng s7c thái ng� ngh�a tinh t� �a d�ng. Chúng tôi s; kh�o sát kF v� ng� �i�u nh� m�t ph��ng ti�n ng� d�ng b4 tr) trong ti�ng Anh 2 ph.n ti�p theo.

3.2. Các ph��ng ti�n th��ng �0c s1 d�ng & c�u trúc hóa ph�n "ng c a ng��i %i tho�i

3.2.1. Ng� �i�u: Ph��ng ti�n t�o ra tác ��ng �6nh h�5ng ��i v5i ng�(i ��)c h1i.

3.2.1.1. Các ng� �i�u c� b�n trong ti�ng Anh:

Trong ti�ng Anh, có b�n ng� �i�u c� b�n. ó là:

[i] Ng� �i�u giáng / �i xu�ng (the Glide-down / the Fall): 2 hình th�c ��n gi�n nh�t, ng� �i�u giáng b7t �.u t/ n�t t��ng ��i cao (fairly high note) và r�i xu�ng n�t th�p (low note). Trong tr�(ng h)p có nhi�u âm ti�t, âm ti�t có trng âm �.u tiên ��)c phát âm v5i n�t t��ng ��i cao. Âm ti�t có trng âm th� hai ��)c �c th�p h�n m�t chút so v5i âm ti�t có trng âm th� nh�t. Âm ti�t có trng âm th� ba th�p h�n n�a cho ��n âm ti�t có trng âm cu�i cùng. �(ng nét ng� �i�u r�i 2 âm ti�t tiêu �i�m / trng tâm (tonic syllable). T�t c� các âm ti�t không có trng âm �.u tiên trong câu ��)c �c v5i n�t th�p và ngang b:ng. Nh�ng âm ti�t không có trng âm ��ng sau âm ti�t có trng âm ��)c �c 2 cùng n�t v5i âm ti�t có trng âm ��ng ngay phía tr�5c chúng. Ví d�:

Mary broke the vase yesterday morning.

/mæri br∂uk �∂ veiz jest∂dei mo:niη /

44

____________________________________________ • • • •

______________________________________ • ___

[ii] Ng� �i�u th�ng / ng� �i�u �i lên ki�u 1 (the Glide- up / the first rising tune): Ng� �i�u th�ng, 2 hình th�c ��n gi�n nh�t, b7t �.u t/ n�t t��ng ��i th�p và k�t thúc 2 n�t cao h�n m�c trung bình c�a ging nói (a little above the middle of the voice). Trong tr�(ng h)p có nhi�u âm ti�t thì ng� �i�u th�ng có ��(ng nét gi�ng ng� �i�u giáng và ch< khác 2 ch>: ng� �i�u th�ng b7t �.u 2 âm ti�t tiêu �i�m / trng tâm (tonic syllable), kéo cao h�n m�c trung bình c�a ging nói m�t chút. T�t c� nh�ng âm ti�t ��ng sau âm ti�t tiêu �i�m (tonic syllable) ��u n:m trong ��(ng nét �i lên c�a ng� �i�u. Quan sát:

Can you lift this table?

/ kæn ju: lift �is teibl / ____________________________

• • •

____________________________

[iii] Ng� �i�u giáng - th�ng (The Dive / The Fall - Rise): Ng� �i�u giáng - th�ng b7t �.u t/ n�t t��ng ��i cao, r�i xu�ng th�p và sau �ó l�i lên cao h�n m�c trung bình c�a

45

ging nói m�t chút. Ng� �i�u này có th� ch< r�i vào m�t âm ti�t và c8ng có th� tr�i dài trên nhi�u âm ti�t. Ví d�:

He may come late.

/hi: mei k∧m leit / ___________________________

•

[iv] Ng� �i�u th�ng / ng� �i�u �i lên ki�u 2 (The Take - off / The second Rising Tune): T�t c� các âm ti�t trong ng� �i�u giáng - th�ng ��u ��)c phát âm 2 n�t th�p và ngang b:ng nh� nhau và ng� �i�u lên 2 âm ti�t trng tâm. � âm ti�t này, ng� �i�u lên cao h�n m�c trung bình c�a ging nói. Quan sát:

He was late again yesterday.

/ hi: w∂z leit ∂gen jest∂dei /

•

•

• • •

M>i câu nói ��u s* d�ng m�t trong nh�ng ng� �i�u c� b�n trên �ây ho'c là s� k�t h)p c�a nh�ng ng� �i�u c� b�n này.

3.2.1.2. Ch�c n�ng c�a ng� �i�u

Trong ti�ng Anh, ng� �i�u th�c hi�n nhi�u ch�c n�ng khác nhau. Sau �ây là nh�ng ch�c n�ng chính:

46

[i] Ng� �i�u cho phép th� hi�n tình c�m, thái �� c�a ng�(i nói. Nó giúp chuy�n t�i m�t lo�i ngh�a �'c bi�t trong khi h1i và tr� l(i. Ch�c n�ng này ��)c gi là ch"c n2ng bi&u th3 thái $ (attitudinal function). C� th� là:

- Ng� �i�u giáng / �i xu�ng bi�u th6 s� khAng �6nh trong câu t�(ng thut (categoric statements). Trong câu h1i tách bi�t, ng� �i�u này th� hi�n s� áp �'t, thúc gi�c ng�(i ��)c h1i �3ng ý v5i ng�(i h1i v� thông tin ��)c ��a ra trong câu h1i (questions intended to be forceful statements):

She is a clever girl, \isn’t she?

/Si w∂z ∂ klev∂ g∂:l iznt Si / __________________________

• •

• • • • __________________________

- Ng� �i�u giáng - th�ng (Dive) bi�u th6 thái �� không ch7c ch7n, l�Dng l�, dè d't ho'c m<a mai c�a ng�(i nói:

Will She be late again vtoday?

/ wil Si bi leit ∂gen t∂dei /

• • • •

47

- Ng� �i�u th�ng / �i lên ki�u 2 (The Take - off) th�(ng bi�u th6 thái �� khó ch6u, b�c mình ho'c t�c gin c�a ng�(i nói:

Don’t you think she ‘ll be late again today?

/d∂unt ju: θiηk Sil bi leit ∂gen t∂dei /

• • • • •

- Ng� �i�u th�ng / �i lên ki�u 1 (The Glide-up) có xu h�5ng chuy�n t�i ngh�a nghi v�n. Nó có th� là ph��ng ti�n b4 tr) chuy�n �4i câu t�(ng thut thành câu h1i. i�u này có ngh�a là khi h1i d�5i hình th�c này, ng�(i nói �ã t�o ra m�t hành vi ngôn ng� gián ti�p. Lo�i câu h1i này (declarative question), v� m't ng� ngh�a - ng� d�ng, khác v5i ki�u câu h1i nh� là hành vi ngôn ng� tr�c ti�p 2 tính ng@u nhiên (casualness) c�a phát ngôn.

[ii] Vi�c �'t trng âm thanh �i�u (tonic stress) vào m�t âm ti�t c� th� nào �ó là d�u hi�u ch< ra r:ng t/ ch�a âm ti�t này ��)c coi là t/ quan trng nh�t trong ��n v6 ng� �i�u (tone unit). Ch�c n�ng này ��)c gi là ch"c n2ng nh�n m�nh (accentual function) c�a ng� �i�u. V6 trí thông th�(ng nh�t c�a t/ ��)c nh�n m�nh là t/ mang ngh�a t/ v�ng 2 cu�i câu. M't khác, b�t c� t/ nào trong câu c8ng

48

có th� ��)c nh�n m�nh và t/ ��)c nh�n m�nh nh�t luôn luôn ch�a “âm ti�t - �i�m nh�n” (tonic syllable). Ví d�:

Did Mary break the vase yesterday morning?

/ did mæri breik �∂ veiz jest∂dei mo:niη / _________________________________________

• • • •

_________________________________________

V6 trí thông th�(ng nh�t c�a t/ tiêu �i�m (focus) là “morning”. Tiêu �i�m (focus) r�i vào các t/ khác nhau thì s; d@n ��n s� gi�i thuy�t khác nhau v� ngh�a c�a câu. Các kh� n�ng có th� là: N�u tiêu �i�m (focus) r�i vào “Mary” thì câu có ngh�a là: “Mary hay ai khác �ã �ánh vD chi�c bình?”. N�u t/ “break” ��)c coi là tiêu �i�m thì câu l�i có ngh�a: “Có ph�i Mary �ã làm vD hay làm vi�c gì khác v5i chi�c bình?”. N�u tiêu �i�m r�i vào “vase” thì câu l�i có ngh�a: “Mary �ã làm vD cái bình hay cái gì khác?”. Tiêu �i�m h1i 2 “yesterday” s; d@n ��n gi�i thuy�t: “Mary làm vD chi�c bình ngày hôm qua hay vào ngày khác?”.

[iii] Ng�(i nghe có th� nhn bi�t ��)c c�u trúc cú pháp c�a hình th�c ngôn ng� �ang ��)c chuy�n t�i b:ng cách gi�i thuy�t thông tin hàm ch�a trong ng� �i�u: s�

49

�6nh v6 ranh gi5i gi�a các c�m t/, m�nh �� và câu, s� khác nhau gi�a câu t�(ng thut và câu h1i, quan h� ph� thu�c v� ng� pháp,... T�t c� nh�ng kh� n�ng �ó là ch"c n2ng ng( pháp c�a ng� �i�u. Có nh�ng câu h1i mà s� mp m( v� ngh�a 2 hình th�c ch� vi�t ch< có th� ��)c làm sáng t1 b:ng ng� �i�u trong h�i tho�i. Quan sát ví d�:

a) Did those who sold vquickly make \profit?.

/ did �∂uz hu; s∂uld kwikli meik a profit / ______________________________________

• • •

•

________________________________________

b) Did those who vsold quickly make a \profit?. / did �∂uz hu: s∂uld kwikli meik ∂ profit /

_________________________________________ • • • •

_________________________________________

Vi�c phân c7t câu thành nh�ng nhóm ng� �i�u khác nhau và vi�c s* d�ng nh�ng ng� �i�u khác nhau trong

50

t/ng nhóm �ã d@n ��n s� gi�i thuy�t khác nhau v� ngh�a c�a câu trên: a/ Was a profit made by those who sold quickly? b/ Was a profit quickly made by those who sold? Vi�c phân �6nh ranh gi5i nhóm ng� �i�u c8ng giúp ng�(i nghe phân gi�i c�u trúc ng� pháp c�a câu h1i. Ví d�:

a) Are the Conservatives who vlike the proposal pleased? (= Are some Conservatives pleased?)

/a: �∂ k∂ns∂:v∂tivz hu: laik �∂ pr∂p∂uz∂l / pli:zd / ____________________________________________

• •

• • • •

•

•

____________________________________________

b) Are the vConservatives who vlike the proposal pleased?

(= Are all Conservatives pleased?)

/ /a: �∂ k∂ns∂:v∂tivz / hu: laik �∂ pr∂p∂uz∂l / pli:zd /

____________________________________________

• •

• •

• •

•

_____________________•____________________

51

Trong câu trên, ng� �i�u giúp làm sáng rõ s� khác nhau trong n�i dung ng� ngh�a c�a câu v5i m�nh �� quan h� xác �6nh (restrictive relative clause) và không xác �6nh (nonrestrictive relative clause) trong ch�c n�ng b4 t� (postmodifier) trong danh ng�.

M�t trong nh�ng thành t� c�a ng� �i�u ��)c coi là có

ý ngh�a v� m't ng� pháp là ��(ng nét ngôn �i�u (contour) 2 âm ti�t t�i ng� �i�u trng tâm (tonic syllable). Ng� �i�u �'c tr�ng c�a câu h1i Yes - No question trong ti�ng Anh là ng� �i�u �i lên và, trong câu h1i có t/ h1i là ng� �i�u �i xu�ng. Nh�ng, ng� �i�u �i xu�ng có th� ��)c s* d�ng v5i câu h1i không có t/ h1i (Yes - No question) khi câu h1i này ��)c dùng �� bu�c ng�(i ��i tho�i �3ng ý v5i ng�(i nói, và, ng� �i�u �i lên có th� ��)c dùng v5i câu h1i có t/ h1i (Wh-question) khi ng�(i h1i nóng lòng mu�n thu nhn thông tin. Ng� �i�u th�ng trong câu h1i tách bi�t (tag

question / disjunctive question) có ch�c n�ng nh� m�t l(i �� ngh6 ng�(i ��)c h1i cung c�p thông tin. C8ng lo�i câu h1i này, n�u ��)c dùng v5i ng� �i�u �i xu�ng, s; có hàm ngh�a: Ng�(i nói �ã tin r:ng thông tin nghi v�n trong câu h1i là �úng v5i th�c t�, và khi h1i, ng�(i h1i ch( �)i s� khAng �6nh t/ ng�(i ��)c h1i. Quan sát:

a) They.are.coming on \Tuesday, \aren’t they?

(like a forceful statement).

/ �ei a: k∧miη on tju:zdei / a:nt �ei /

52

• •

• • • •

b) They.are.coming on \Tuesday, /aren’t they?

(seeking information).

/ �ei a: k∧miη on tju:zdei / a:nt �ei /

• •

•

• • •

Trong ti�ng Anh, trong nhi�u tr�(ng h)p, ng� �i�u là ph��ng ti�n hình th�c duy nh�t �� phân bi�t gi�a câu h1i và câu t�(ng thut. Ng� �i�u “b�t th�(ng” trong câu h1i là d�u hi�u ng� vi (IFID) c�a m�t hành vi ngôn ng� gián ti�p và luôn kèm theo thông tin ng� d�ng b4 tr). ChAng h�n:

- Vi�c xu�ng ging 2 câu h1i, �ôi khi, trong ng� c�nh c� th�, di9n t� s� th�t vng.

Ví d�: You sold that lovely bracelet, did you?

(I am sorry you did).

53

- Ng� �i�u Take - off 2 tag - questions, ngoài cách dùng thông th�(ng mang tính trung hòa là tìm ki�m s� xác nhn ph� �6nh ho'c xác nhn khAng �6nh n�i dung ��)c ��a ra trong câu tr.n thut thì, trong nh�ng hoàn c�nh nh�t �6nh, có th� truy�n ��t s� không tin t�2ng, nghi ng(, thm chí �e da t/ phía ng�(i nói thay vì tìm ki�m m�t câu tr� l(i. Ví d�: You call this day’s work, do you? (I certainly don’t); I’ll get my money back, will I? (I don’t believe it).

T/ nh�ng ví d� 2 trên, s; có lý n�u nói r:ng, s� khác nhau v� ngh�a ��)c chuy�n t�i b:ng ng� �i�u là ch> ti�p n�i, ch> g�i lên nhau gi�a ch�c n�ng bi�u th6 thái �� và ch�c n�ng ng� pháp c�a ng� �i�u, �'c bi�t là trong các lo�i câu h1i.

[iv] Xem xét l(i nói 2 ph�i c�nh r�ng h�n, chúng ta có th� th�y r:ng ng� �i�u giúp ng�(i nghe xác �6nh ��)c thông tin �ã bi�t (given information) c8ng nh� thông tin m5i (new information). Trong h�i tho�i, ng� �i�u có th� chuy�n t�i ��n ng�(i nghe thông tin v� s� ch( �)i c�a ng�(i h1i, �6nh h�5ng ph�n �ng c�a ng�(i ��)c h1i ��i v5i câu h1i. Ng� �i�u là m�t trong nh�ng ph��ng ti�n �6nh h�5ng cho ng�(i nghe chú ý vào nh�ng thông tin ��)c cho là quan trng trong thông �i�p (attention focusing). Ng� �i�u c8ng ��)c s* d�ng �� liên k�t các phát ngôn, các câu trong m�t cu�c tho�i, hay nói cách khác, là �i�u ch<nh hành vi cu�c tho�i (regulation of conversational behaviour). Nh�ng ch�c n�ng nh� vy là ch"c n2ng di�n ngôn (discourse function) c�a ng� �i�u.

54

Ph�m vi g�i lên nhau gi�a ch�c n�ng nh�n m�nh, ch�c n�ng ng( pháp và ch�c n�ng di�n ngôn là kh� n�ng c�a ng� �i�u ch< ra m�i quan h� gi�a m�t y�u t� ngôn ng� và c�nh hu�ng mà trong �ó nó xu�t hi�n. Quan h� �ó ��)c gi là quan h� ng( o�n (syntagmatic relationship).

3.2.1.3. Ch�c n�ng �6nh h�5ng s� chú ý ��i v5i ng�(i nghe c�a ng� �i�u ti�ng Anh trong di9n ngôn ��)c th� hi�n 2 nh�ng �'c �i�m sau:

- Vi�c �'t v6 trí c�a trng âm t�i ng� �i�u (tonic stress) vào âm ti�t thích h)p c�a m�t t/ c� th� trong ��n v6 ng� ng� �i�u (tone unit). Ví d�:

She went to \Scotland.

/Si went tu: skotl∂nd /

__________________

•

_•____________•____

- Kh� n�ng bi�u th6 thông tin �ã bi�t và thông tin m5i c�a ng� �i�u trong nhóm ng� �i�u. Quan sát:

Since the vlast time we metwhen we had that huge vdinnerI ‘ve been on a /\diet

/sins �∂ la:st taim wi met / wen wi hæd �æt hjud3 din∂ / aiv bi:n on ∂ dai∂t /

55

_____________________________________________

•

•

• •

•

• • • • • • •

_____________________________________________

Hai nhóm ng� �i�u �.u ��a ra thông tin có liên quan nh�ng không ph�i là thông tin m5i ��i v5i ng�(i nghe. Nhóm ng� �i�u cu�i là nhóm cung c�p thông tin m5i. Có th� nói r:ng, trong ti�ng Anh, 2 m�t ph�m vi nh�t �6nh, ng( i�u i xu%ng là ng( i�u cung c�p thông tin m�i và ng( i�u i lên (Glide-up), ng( i�u giáng - th2ng (Dive) cung c�p thông tin ã �0c bi�t (shared / given information).

- M�t ph��ng th�c �6nh h�5ng thông tin khác c�a ng� �i�u là quan h� ph� thu�c (intonational subordination). Ph��ng th�c này có th� ��)c di9n gi�i nh� sau: Khi m�t nhóm ng� �i�u (tone unit) c� th� nào �ó ��)c coi là ít quan trng h�n so v5i các nhóm khác trong câu thì, nh� là h� qu�, nh�ng ��n v6 ng� �i�u ��ng bên c�nh s; có t.m quan trng l5n h�n trong m�i t��ng quan so sánh v5i nhóm ng� �i�u ít quan trng t��ng �ng. Ví d�:

56

a) As I expect you ‘ve \heard they are only

admitting e \mergency cases.

/æz ai ikspekt ju:v h∂:d / �ei a: ∂unli ∂dmitiη im∂:d3∂nsi keisiz/ _____________________________________________

• • •

• • • • • • • • • _____________________________________________

b) The Japa vnese for some reason or /other drive on

the \left like \us.

/ �∂ d3æp∂ni:z / fo: s∧m ri:zn o: ∧�∂ / draiv on �∂ left / laik ∧s / _____________________________________________

• • • •

•

•

• • • • • _____________________________________________

Quan sát các câu trên trong h�i tho�i có th� th�y r:ng: Nhóm ng� �i�u th� nh�t c�a (a), nhóm th� hai và th� t� c�a (b) có th� ��)c coi nh� là nh�ng nhóm ng� �i�u ph�. 'c �i�m ngôn �i�u trong nh�ng nhóm này là:

- Có s� chuy�n d6ch sang cao �� / cung th�p h�n (lower pitch range / low key).

- T�c �� t�ng d.n (increased speed).

57

- Biên �� (ph�m vi cao ��) h?p h�n (narrower range of pitch).

- � vang (âm l�)ng) th�p h�n (lower loudness), so v5i nh�ng nhóm ng� �i�u không ph� thu�c (non-subordinate tone units).

3.2.1.4. Ch�c n�ng �6nh h�5ng tr� l(i trong vi�c �i�u ti�t hành vi cu�c tho�i:

Ng�(i nói s* d�ng các thành t� �i�u tính (prosodic components) khác nhau �� ch< ra cho ng�(i khác th�y r:ng ng�(i nói �ã k�t thúc l�)t l(i và ch( �)i ph�n �ng c�a ng�(i ��i tho�i. Các ng� �i�u khác nhau s; �òi h1i ng�(i ��i tho�i có nh�ng ph�n �ng khác nhau. ChAng h�n, ng� �i�u �i xu�ng 2 câu h1i tách bi�t �òi h1i ng�(i ��)c h1i �3ng ý v5i ng�(i h1i. Ng� �i�u �i lên trong lo�i câu h1i này yêu c.u ng�(i ��)c h1i xác nhn thông tin nghi v�n theo h�5ng khAng �6nh ho'c ph� �6nh. Ng� v�c ��)c s* d�ng là y�u t� quan trng trong vi�c ��a ra thông tin v� s� t��ng tác h�i tho�i. Ng� �i�u cùng v5i ngôn ng� c* ch< (body language) có kh� n�ng xác lp, khAng �6nh v6 th� (status) ti�ng c�a nh�ng ng�(i tham gia ��i tho�i, h> tr) cho cu�c tho�i di9n ti�n thành công.

Ng� �i�u Vi�t ch�a ��)c nghiên c�u nhi�u [49]. Theo nhn xét c�a Thompson, L.C., có b�n ng� �i�u c� b�n:

- Ng� �i�u y�u: Trên ch� vi�t, ng� �i�u y�u khi 2 cu�i ng� �o�n ��)c th� hi�n b:ng d�u (,) ho'c b:ng ba ch�m l*ng (...). Ví d�:

58

Nu anh không giúp, tôi ���c... (If you can’t help me....).

Ng� �i�u này ��)c dùng khi ng�(i nói ch�a nói xong �i�u c.n nói vì b6 ng7t l(i, ho'c c.n th(i gian �� suy ngh� thêm cho nên �� l*ng câu nói c�a mình. Ng� �i�u này ít xu�t hi�n trong câu h1i ti�ng Vi�t.

- Ng� �i�u m�nh: Ng� �i�u này �ôi khi có th� r�i 2 gi�a câu nh�ng th�(ng r�i vào nh�ng âm ti�t cu�i câu và ��)c dùng trong câu c�m thán, câu m�nh l�nh, hay câu h1i mà ng�(i h1i ít chú ý ��n câu tr� l(i. Trong ti�ng Anh, ng� �i�u c�a câu h1i lo�i này là ng� �i�u �i xu�ng (the Glide-down) nh� �ã trình bày 2 trên. ây là �i�m v/a t��ng �3ng v/a khác bi�t gi�a ti�ng Anh và ti�ng Vi�t. T��ng ��ng 2 ch> là cùng m�t ki�u lo�i n�i dung ng� ngh�a ��u có th� ��)c chuy�n t�i b:ng ph��ng ti�n ng� �i�u trong c� hai th� ti�ng. Khác bi�t 2 ch>: hình th�c th� hi�n trên v�n t� trong ti�ng Anh là d�u h1i (?). Trong khi �ó, 2 ti�ng Vi�t, câu h1i ki�u này “th�(ng ��)c ghi b:ng d�u than (!) trong ch� vi�t” [49,109]. Ví d�: \What do you want to know? (Mu�n h(i ov� chuy�n gì!).

- Ng� �i�u i xu%ng: Ng� �i�u này xu�t hi�n 2 cu�i câu, cho bi�t r:ng ng�(i nói tin ch7c vào hi�u qu� l(i nói c�a mình và �6nh h�5ng tr�5c ph�n �ng c�a ng�(i nghe, �'c bi�t là trong câu h1i. Ví d�:

Anh ocó bit không? H�n l�i thi tr��t.

Do you \know? He failed the exam again.

Do you /know? He failed the exam again.

59

Khác v�i ti�ng Vi�t, trong ti�ng Anh, nh�ng câu h1i lo�i này có th� ��)c s* d�ng v5i hai ki�u ng� �i�u khác nhau là ng� �i�u �i lên (the Glide-up) ho'c ng� �i�u �i xu�ng (the Glide-down), tùy thu�c vào thái �� c�a ng�(i nói. N�u câu h1i có vai trò nh� là thành ph.n chêm, nh� là y�u t� kh2i �.u c�a m�t thông báo (initiator of a new

message) thì ng� �i�u ��)c dùng là ng� �i�u �i xu�ng. N�u ng�(i nói mu�n tìm ki�m s� xác nhn t/ phía ng�(i ��)c h1i thì ng� �i�u th�(ng dùng là ng� �i�u �i lên (the

Glide-up) 2 cu�i câu.

- Ng� �i�u treo: ây là ng� �i�u mà ging nói lên cao

2 cu�i câu, dùng trong tr�(ng h)p ng�(i nói không �oán

tr�5c ��)c k�t qu� l(i nói c�a mình. Ng� �i�u này th�(ng

th�y 2 nh�ng câu t�(ng thut h3 nghi, nh�ng m�nh l�nh

không qu� quy�t và nh�ng câu h1i �� thông báo. Xét 2

ph��ng di�n hình th�c và n�i dung tình thái c�a câu h1i,

�i�m t��ng ��ng gi�a ti�ng Anh và Vi�t 2 �ây là 2 trong

ti�ng Vi�t, câu h1i s* d�ng ng� �i�u này c8ng k�t thúc

b:ng d�u h1i (?) và ��u ��)c dùng �� bày t1 thái �� c�a

ng�(i nói. i�m khác bi�t 2 �ây là: Trong ti�ng Vi�t, ng�

�i�u th�(ng lên cao 2 cu�i câu, còn trong ti�ng Anh thì

trng tâm �i�u tính th�(ng r�i vào trng tâm thông báo.

Quan sát: `When are you leaving for \London? (Ch"ng nào

thì anh �i Luân )ôn?); Will you sit for the /exam? (Anh s�

d% thi och�?).

60

3.2.2. Nhn xét v� t��ng quan so sánh gi�a ng� �i�u ti�ng Anh và ti�ng Vi�t:

- Ng� �i�u ti�ng Anh nh� m�t ph��ng ti�n chuy�n t�i thông tin tình thái r�t �a d�ng, phong phú, có kh� n�ng chuy�n t�i nh�ng s7c thái ng� ngh�a tinh t� làm nguyên li�u xây d�ng các hàm ý trong giao ti�p ��i tho�i. Ng� �i�u ti�ng Anh chuy�n t�i nh�ng thông tin tình thái, mà trong ti�ng Vi�t, nh�ng thông tin này th�(ng ��)c th� hi�n b:ng các ti�u t/ tình thái k�t h)p v5i các khuôn h1i.

- Trong ti�ng Vi�t, ng� �i�u ch�a ��)c lp th�c b:ng các ký hi�u chuyên môn m�t cách xác �6nh. Ch�a có nhi�u công trình nghiên c�u v� ng� �i�u ti�ng Vi�t. Do vy, �n t�)ng v� s� hành ch�c c�a ng� �i�u trong vi�c phân lo�i câu, trong vi�c bi�u ��t các s7c thái thông tin ng� ngh�a - ng� d�ng b4 tr) t3n t�i trong câu h1i không rõ nét so v5i ti�ng Anh. C.n ph�i có nhi�u công trình nghiên c�u ng� �i�u ti�ng Vi�t h�n n�a �� làm c� s2 cho vi�c ��i chi�u.

3.2.2.1. “Bi�u th�c rào �ón” (hedges) nh� là ph��ng ti�n tình thái chuyên d�ng chuy�n t�i thông tin v� quan h� gi�a các tham th� giao ti�p.

3.2.2.1.1. Khái ni�m “bi�u th�c rào �ón”

Trong c� ti�ng Anh và Vi�t ��u t3n t�i nh�ng cách nói, nh�ng bi�u th�c ngôn ng� ��)c gi là các “bi�u th�c rào �ón” (hedges) nh� là nh�ng ph��ng ti�n chuyên bi�t chuy�n t�i thông tin ng� d�ng b4 tr) bi�u th6 s� �ánh giá, nhn xét c�a ch� th� h1i liên quan ��n n�i dung m�nh �� (dictum) câu h1i và hoàn c�nh giao ti�p. N�i dung bi�u

61

hi�n (representational meaning) trong nh�ng bi�u th�c này th�(ng liên quan ��n ý th�c, s� tôn trng c�a ng�(i nói ��i v5i các quy t7c, ph��ng châm trong giao ti�p ��i tho�i nh� nguyên t7c luân phiên l�)t l(i, nguyên t7c liên k�t h�i tho�i, nguyên t7c tôn trng th� di�n (face) c�a nh�ng ng�(i tham gia h�i tho�i và nguyên t7c h)p tác h�i tho�i. Nguyên t7c h)p tác h�i tho�i ��)c c� th� hóa b:ng các ph��ng châm l�)ng, ch�t, quan h� và cách th�c.

3.2.2.1.2. “Bi�u th�c rào �ón” (hedges) trong ti�ng Anh, ti�ng Vi�t và các ph��ng châm h�i tho�i.

T.m quan trng c�a ph��ng châm ch�t (quality maxim) có th� ��)c xác �6nh b:ng các bi�u th�c th�(ng dùng �� bi�u th6 r:ng thông tin mà ng�(i h1i ��a ra có th� không hoàn toàn chính xác. Nh�ng bi�u th�c �ó trong ti�ng Anh và Vi�t là: As far as I know (Theo nh� tôi ���c

bi�t); I may be mistaken, but... (Có th� tôi nh�m,

nh�ng...); I am not sure if this is right, but... (Tôi không

dám ch�c �i u này có �úng không, nh�ng ...); I guess (Tôi �oán / Tôi ngh�),... Ví d� [173]: As far as I know, Tom didn’t go to the party, is it right? (Theo nh� tôi bit, Tom không t�i b�a ti�c, có �úng không?); I may be mistaken, but should we treat them that way? (Có th� là tôi nh�m, nh�ng chúng ta có nên ��i x! v�i h� nh� v�y không?); I am not sure if this is right, but it was a secret ceremony, wasn’t it? (Tôi không dám ch�c là có �úng không, nh�ng ��y là nghi l* bí m�t, ph�i v�y không?); He couldn’t live without her, I guess. Do you think so? (Anh ta

62

không th� s�ng thiu ch� �y, tôi �oán v�y. Anh có ngh nh� v�y không?).

Các “bi�u th�c rào �ón” ph�n ánh ý th�c c�a ng�(i nói v� “ph��ng châm l�)ng” (quantity maxim) trong giao ti�p ��i tho�i. Nh�ng bi�u th�c này chuy�n t�i các thông tin v� s� cCn trng c�a ng�(i nói ��i v5i dung l�)ng thông tin ��)c truy�n báo g7n v5i hoàn c�nh nói n�ng: As you

probably know (Có l anh �ã bi�t); So, to cut a long story

short / In short (Nói tóm li); I won’t bore you with all

the details, but... (Tôi s không làm anh phát chán v các

chi ti�t, nh�ng...),...

Các ph��ng ti�n hình th�c g7n v5i �6nh h�5ng c�a ng�(i h1i v� nh�ng thông tin liên quan ��n ch� �� c�a cu�c tho�i th�(ng xu�t hi�n 2 gi�a tham tho�i c�a ng�(i �ang gi� l�)t l(i. Các ph��ng ti�n này ch< ra r:ng ng�(i nói có th� chuy�n cu�c tho�i sang m�t �� tài ít liên quan ho'c không liên quan ��n �� tài hi�n h�u: Anyway / well, anyway (dù

sao �i n�a); I don’t know if this is important, but... (Tôi

không bi�t �i u này có quan tr!ng hay không nh�ng...); This may sound like a dumb question, but... (Câu h�i này

có v" ng� ng#n, nh�ng...); Not to change the subject, but... (C� ti�p t$c câu chuy�n, nh�ng...) [157]. Ví d�: I don’t know if this is important, but are some of the men missing? (Tôi không bit �i�u này có quan tr�ng hay không, nh�ng có ph�i vài ng��i trong s� nh�ng ng��i �àn ông �ó b� m�t tích không?); This may sound like a dumb question, but whose handwriting is this? (Câu h(i này có v� ng� ng+n nh�ng �ây là ch� c�a ai?); Not to change the subject, but is this related

63

to the budget? (C� tip t�c câu chuy�n nh�ng vi�c �ó có liên quan �n ngân sách không?).

Nh�ng ph��ng ti�n th�(ng g'p bi�u th6 ý th�c c�a ng�(i nói v� ph��ng châm cách th�c trong h�i tho�i (manner maxim) là: This may be a bit confused, but...

(�i u này có th� h�i nh�m l%n nh�ng...); I am not sure if

this makes sense, but... (Tôi không ch�c là �i u này có ý

ngh�a gì không nh�ng...); I don’t know if this is clear at

all, but... (Tôi không bi�t �i u này có rõ chút nào không

nh�ng...). Ví d�: This may be a bit confused, but do you remember being in a car? [157] ()i�u này có th� là h�i nh�m l,n nh�ng anh có nh� là �ã trong m�t chic xe h�i không?); I am not sure if this makes sense, but did the car have any lights? [157] (Tôi không ch�c ch�n �i�u này có ý ngha gì không nh�ng chic xe h�i �ó có �èn không?); I don’t know if this is clear at all, but was the car reversing? [157] (Tôi không bit �i�u này có rõ ràng chút nào không nh�ng có ph�i lúc �ó xe ô tô kia �ang quay ��u không?).

3.2.2.2. Nh�ng t��ng �3ng và khác bi�t gi�a các bi�u th�c rào �ón trong ti�ng Anh và ti�ng Vi�t.

Quan sát kF các ví d� trên, có th� th�y nh�ng t��ng �3ng và khác bi�t gi�a ti�ng Anh và Vi�t nh� sau:

+ T��ng /ng

[i] T�t c� nh�ng ví d� trên ��u ch< ra m�t cách rõ nét r:ng các “bi�u th�c rào �ón” ph�n ánh ý th�c, s� tôn trng

64

các ph��ng châm h�i tho�i c�a ng�(i nói. Thông qua các hình th�c ngôn ng� này, ng�(i nói mu�n bày t1 s� h)p tác h�i tho�i t5i ng�(i ��)c h1i.

[ii] N�i dung t�(ng gi�i g7n v5i m�c �ích s* d�ng trong các bi�u th�c này c�a hai th� ti�ng là �3ng nh�t và th�(ng liên quan ��n m�c �� chính xác c�a thông tin ��)c ��a ra trong câu h1i.

[iii] Nh�ng bi�u th�c này c�a hai th� ti�ng ��u có th� xu�t hi�n 2 nh�ng v6 trí nh� nhau trong c�u trúc cú pháp c�a câu h1i. V6 trí �a dùng là �.u câu. V6 trí này ph�n ánh �ích ng� d�ng c�a hành vi ngôn ng� �ang ��)c th�c hi�n, ph�n ánh mong mu�n th� hi�n s� tôn trng nguyên t7c h)p tác h�i tho�i c�a ng�(i h1i tr�5c khi ��a ra n�i dung c.n h1i.

[iv] V� c�u trúc, nh�ng bi�u th�c này có th� t3n t�i 2 hình th�c m�nh �� có thành ph.n ��ng t/ chia theo ngôi và s� c�a thành ph.n ch� ng� (finite clause) ho'c 2 hình th�c c�m ��ng t/ có ��ng t/ trung tâm không bi�n �4i hình th�c theo ngôi và s� c�a ch� ng� (nonfinite verb phrase).

[v] Ph��ng ti�n I guess / I think (Tôi �oán / Tôi ngh�) trong c� ti�ng Anh và Vi�t ��u th�(ng xu�t bi�n trong câu ��ng tr�5c câu h1i, t�o v�n c�nh (co-text) phù h)p cho s� xu�t hi�n c�a câu h1i.

+ Khác bi�t

[i] Trong ti�ng Anh, trên v�n t�, tr�5c ch� “but” luôn có d�u phCy (,). Quy �5c này không nghiêm ng't trong ti�ng Vi�t.

65

[ii] Trong câu h1i ti�ng Vi�t ch�a ��ng các ph��ng ti�n này, th�(ng xu�t hi�n các ti�u t/ tình thái bi�u th6 s� phân bi�t tinh t� c�a ng�(i h1i ��i v5i hi�u l�c t�i l(i và m�)n l(i c�a hành vi ngôn ng� h1i. Trong ti�ng Anh, s� phân bi�t này ��)c hi�n th�c hóa b:ng ngôn �i�u.

Ki�u lo�i thông tin tình thái b4 tr) nói chung là ph�c t�p, �a d�ng và có tính �'c thù riêng cho t/ng ngôn ng�. N�u không có c�m th�c b�n ng� thì không th� nhn bi�t ��)c nh�ng nét khác bi�t tinh t� c�a cùng m�t hình th�c ngôn ng� trong nh�ng hoàn c�nh nói n�ng khác nhau. C.n ph�i có các công trình nghiên c�u, kh�o sát c� th� v� l�nh v�c này trong t/ng ngôn ng� t�o �i�u ki�n thun l)i, t�o c� s2 cho vi�c ��i chi�u song ng� Anh - Vi�t trong ph�m vi �ang xét v5i hi�u qu� mong mu�n. Nh�ng v�n �� và nh�ng k�t qu� mà chúng tôi v/a trình bày, có th� nói, là s� c� g7ng, là nh�ng b�5c �i th* nghi�m �.u tiên trong �6a h�t này.

3.2.3. Tính b�t th�(ng v� các quy t7c ng� pháp

Quan sát nh�ng ví d� sau có th� th�y r:ng, trong nhi�u tr�(ng h)p, s� b�t th�(ng v� ng� pháp c8ng hàm ch�a nh�ng thông tin tình thái b4 tr) nh�t �6nh. Ví d�:

So, she’s getting married, is she?

(Theo �úng qui t7c thì th�(ng s* d�ng “isn’t”).

Hình th�c này ��)c dùng �� chuy�n t�i ý ngh�a: ngoài vi�c yêu c.u xác nhn, nó còn th� hi�n s� suy ý (inference) c�a ng�(i h1i d�a trên nh�ng thông tin �ã ��)c cung c�p

66

tr�5c �ó ho'c s� nh5 l�i nh�ng thông tin có liên quan [141]. Do �ó, m�t câu tr� l(i “h)p th�c” có th� là:

Yes, She’s got engaged to a doctor. The wedding’s in June...

C8ng có khi không ch< nh� vy mà còn có th� thay �4i c� tr) ��ng t/ trong câu h1i. Ví d�:

A: What do you reckon would be good for a five - year - old kid?

B: She’ll like fairy tales, does she?

(Will - does, 2 hình th�c khAng �6nh).

Trong tr�(ng h)p này, B (ng�(i bán hàng) mu�n nói r:ng “Tôi ngh� r:ng cháu có l; thích nh�ng chuy�n th.n tiên, �ó là chuy�n �áng quan tâm ph�i không? N�u B nói: She‘ll like fairy tales, will she? thì s; ng� ý r:ng “Tôi ngh� là có l; cháu thích nh�ng chy�n th.n tiên, anh / ch6 có �3ng ý nh� vy không?” (Ví d� d@n theo [158]).

3.2.4. TNTTTC ch< tính phân c�c và tình thái trong ti�ng Anh:

3.2.4.1. TNTTTC phân c�c: not, yes, no, so

a. Not (không)

Xét 2 ph��ng di�n ngh�a liên nhân, not bi�u ��t thái �� c�a ng�(i nói trong nh�ng tr�(ng h)p sau:

[i] Not bi�u ��t vi�c ng�(i nói không th�c hi�n vi�c c.n / ph�i làm.

I haven't done it yet.

67

[ii] Not bi�u ��t s� ��i lp gi�a hai m�nh �� trong câu:

It 's not a large room but it's comfortable.

Nó không ph�i là c�n phòng r�ng nh�ng tho�i mái.

b. Yes (vâng/có)

Yes bi�u ��t s� �3n ý, ch�p thun ��i v5i l(i h1i, s� xin phép, l(i �� ngh6 hay c.u khi�n:

Would you mind opening the window? - Yes.

Anh có vui lòng �óng c!a s.? - Vâng.

c. No (không)

[i] No ��)c s* d�ng �� ph� �6nh ho'c bác b1.

Are you going there now? No, I am not.

Anh có k ho�ch �n �ó lúc này? Không, tôi không ��nh nh� v�y.

[ii] No ��)c s* d�ng �� bi�u ��t cái gì �ó không t3n t�i.

She has no such an intention.

Ch� �y không có d% ��nh �ó.

d. So (do vy)

So bi�u ��t m�t s� vi�c nào �ó x�y ra nh� là h� qu� c�a m�t s� vi�c khác.

He came late, so he missed the train.

Anh �y �n mu�n, do v�y anh �y nh& tàu.

68

3.2.4.2. Tr�ng ng� ch< xác su�t: probably, possibly, certainly, perhaps, maybe,...

a. Probably (có kh� n�ng là)

[i] Probably ch< kh� n�ng x�y ra 2 m�c �� cao (theo d� �oán c�a ng�(i nói).

The forseen event will probably be taking place soon.

S� ki�n ��)c d� báo tr�5c có kh� n�ng s; nhanh chóng x�y ra.

[ii] Probably di9n ��t lòng tin vào kh� n�ng x�y ra c�a s� vi�c ��)c �� cp trong câu.

Tom's disease may probably be cured.

B�nh c�a Tom có kh� n�ng s� ch�a ���c.

b. Possibly (có th�)

[i] Possibly bi�u th6 s� d� �oán c�a ng�(i nói v� kh� n�ng x�y ra c�a m�t s� vi�c nào �ó 2 m�c �� th�p vì ng�(i nói không �� thông tin �� khAng �6nh.

She might have probably killed him.

Có th� bà �y �ã git cht h�n ta.

[ii]Possibly bi�u th6 hành ��ng nào �ó có kh� n�ng th�c hi�n.

She can posibly do it.

R�t có th� ch� �y có kh� n�ng làm vi�c �ó.

69

c. Certainly (ch7c ch7n)

Certainly di9n ��t ni�m tin ch7c ch7n v� thông tin ��)c nói ra.

I certainly didn't mean to hurt you.

Ch�c ch�n là tôi không có ý ��nh làm anh b� t.n th��ng.

d. Perhaps (có l;)

[i] Perhaps bi�u ��t nhn xét c�a ng�(i nói v5i ��)c phát ngôn v5i �� tin cy th�p.

Perhaps you are right.

Có l� là anh �úng.

[ii] Perhaps th� hi�n s� lich s� khi ng�(i nói ��a m�t l(i �� ngh6.

Perhaps you should say something now.

Nên ch�ng anh c�n nói m�t �i�u gì �ó lúc này.

[iii] Perhaps ��)c dùng khi ng�(i nói d� �oán v� kh� n�ng x�y ra c�a m�t s� vi�c 2 m�c �� th�p.

Perhaps it may turn cold tonight.

Có th� �êm nay tr�i tr l�nh.

e. Maybe (có th� �ã / s; là)

Maybe bi�u th6 s� không ch7c ch7n v� s� vi�c ��)c nói ��n.

Maybe there has been an accident.

70

Có th� �ã x�y ra tai n�n.

3.2.4.3. Tr�ng ng� ch< t.n su�t: uasully, sometimes, always, seldom, never, rarely,...

a. Usually (th�(ng là)

[i]Usually bi�u ��t t.n su�t trung bình.

Tom usually gets home from work early.

Tom luôn v� nhà s�m t" n�i làm vi�c.

[ii]Usually bi�u ��t s� quen thu�c c�a s� vi�c ��)c nói t5í trong câu.

He usually helps us in case of need.

Anh �y th��ng giúp �& chúng tôi trong tr��ng h�p c�n thit.

b. Always (luôn luôn)

[i] Always bi�u ��t thang �� cao nh�t c�a t.n su�t.

You are always welcome here, Tom.

Anh luôn ���c �ón m"ng �ây, Tom.

[ii] Always nh�n m�nh tính b�n v�ng c�a s� vi�c ��)c nói ��n.

I will always remember the first day to school.

Tôi luôn nh� mãi ngày ��u tiên t�i tr��ng.

c. Sometimes (th<nh tho�ng)

Sometimes di9n ��t s� vi�c x�y ra không th�(ng xuyên.

71

She is sometimes forgetful.

Th#nh tho�ng ch� �y hay quên.

d. Seldom (hi�m khi)

Seldom di9n ��t t.n su�t th�p c�a s� vi�c.

We seldom go out.

Chúng tôi ít khi ra ngoài.

e. Rarely (ít khi)

Rarely di9n ��t t.n su�t r�t th�p c�a s� vi�c.

They rarely talk to each other.

H� r�t ít nói chuy�n v�i nhau.

3.2.4.4. Tr�ng ng� ch< m�c �� sEn sàng: willingly, readily, gladly, certainly,...

a. Willingly (vui lòng, t� nguy�n)

Willingly bi�u th� s% t% nguy�n.

He willingly helped her.

Anh ta t% nguy�n giúp �& ch� �y.

b. Readily (sEn sàng)

Readily bi�u th6 s� sEn sàng ho'c ��)c chuCn b6 �� th�c hi�n vi�c gì �ó.

They readily agreed to help us.

H� s/n sàng ��ng ý giúp chúng tôi.

72

3.2.4.5. Tr�ng ng� ch< ngh�a v�: definitely, absolutely,

possibly, at all costs, by all means

a. Definitely (nh�t thi�t là)

Definitely di9n ��t s� ch7c ch7n, không th� khác ��)c v� �i�u ��)c nói ��n trong câu.

He definitely has to come.

Nh�t thit là anh �y ph�i �n.

b. Absolutely (tuy�t ��i ph�i là)

Absolutely di9n ��t m�c �� tuy�t ��i ��i v5i �i�u ��)c nói ��n trong câu.

We had to absolutely engage low gear.

Chúng ta nh�t thit ph�i v� s� th�p.

c. Possibly (có th� ph�i)

Possibly di9n ��t s� b7t bu�c 2 m�c �� trung bình.

She could possibly have to go

Có th� ch� �y ph�i �i..

d. At all costs (b:ng mi giá)

At all costs di9n ��t s� b7t bu�c 2 m�c �� cao.

We must win at all costs.

Chúng ta ph�i chin th�ng b0ng m�i giá.

73

e. By all means (b:ng mi cách)

By all means mang ngh�a nh� At all costs nh�ng nh�n m�nh bi�n pháp th�c hi�n.

We must persuade him by all means.

B0ng m�i cách chúng ta ph�i thuyt ph�c anh �y.

3.2.5. TNTTTC bi�u th(i trong ti�ng Anh

3.2.5.1. Gia ng� ch< th(i gian: yet, still, already, once, soon, just,...

a. Yet (v@n ch�a)

Yet di9n ��t tình tr�ng ch�a x�y ra c�a s� vi�c ��)c nói ��n trong câu, xét theo th(i �i�m xác �6nh trong câu.

By 5 pm We hadn't done the work yet.

Vào lúc 5 gi� chi�u chúng tôi v,n ch�a làm xong vi�c.

b. Still (v@n còn)

Still bi�u ��t s� duy trì s� vi�c hay tình tr�ng ��)c nói ��n trong câu.

We still visited the pagoda before it was demolished.

Chúng tôi v,n th�m ngôi chùa �ó tr��c khi nó b� phá b(.

c. Already (�ã)

Already bi�u ��t tình tr�ng �ã x�y ra tr�5c th(i �i�m nói.

He had already left by the time I came.

Anh �y �ã �i khi chúng tôi �n.

74

d. Once (�ã t/ng)

Once di9n ��t s� vi�c �ã t/ng x�y ra trong quá kh�.

We once had a heated discussion about that.

Chúng tôi �ã có l�n có cu�c th�o lu�n sôi n.i v� v�n �� �ó.

e. Soon (nhanh chóng)

Soon bi�u ��t s� x�y ra nhanh chóng c�a s� vi�c ��)c nói ��n trong câu.

He soon went to sleep then.

Sau �ó anh ta nhanh chóng chìm vào gi�c ng�.

f. Just (v/a m5i)

Just bi�u ��t tình tr�ng v/a m5i k�t thúc c�a s� vi�c.

We have just finished the work.

Chúng tôi v"a m�i kt thúc công vi�c.

3.2.5.2. Tr�ng ng� tùy chn ch< tính �i�n hình: occasionally, generally, regularly, mainly, for the most part,...

a. Occasionally (�ôi khi)

Occasionally bi�u ��t t.n su�t th�p, không xác �6nh.

We occasionally met each other.

)ôi khi chúng tôi có g�p nhau.

b. Generally (nhìn chung)

Generally di9n ��t cái nhìn khái quát, không �i vào chi ti�t.

75

Verbs in English can generally be classified in accordance with types of complementation.

Nhìn chung ��ng t" ting Anh có th� ���c phân lo�i theo ki�u lo�i b. ngha.

c. Regularly (��u �'n)

Regularly bi�u ��t s� xu�t hi�n ��u �'n c�a s� ki�n.

She attends the class regularly.

Ch� �y �i h�c ��u ��n.

d. Mainly (ch� y�u)

Mainly nh�n m�nh t.m quan trng c�a s� vi�c ��)c nói ��n.

Whether she will succeed or not mainly depends on her academic ability.

Vi�c ch� �y có thành công hay không ch� yu ph� thu�c vào kh� n�ng h�c thu�t c�a chi �y.

e. For the most part (ph.n l5n)

For the most part nh�n m�nh tính ph4 bi�n c�a hành ��ng.

For the most part, legal procedures are strictly followed in such cases.

Ph�n l�n là các th� t�c pháp lý ���c tuân th� ch�t ch� trong nh�ng tr��ng h�p nh� v�y.

76

3.2.6. TNTTTC ch< th�c

3.2.6.1. TNTTTC ch< tính ch�t hi�n nhiên: of course, surely, obviously, clearly.

a. Of course (t�t nhiên)

[i] Of course có th� ��)c s* d�ng �� tr� l(i khAng �6nh ho'c ph� �6nh lo�i câu h1i có / không (yes/no questions).

Do you like Jane? - Of course yes (ho'c Of course not).

Anh có thích Jane không? - T�t nhiên ()��ng nhiên là không).

[ii] Of course có th� ��)c s* d�ng �� xác nhn tính xác th�c c�a s� vi�c.

Ten years have passed and of course he can't remember it.

M��i n�m �ã trôi qua và ch�c ch�n là anh �y không nh� ���c �i�u �ó.

[iii] Of course bi�u ��t s� d�t khoát c�a ng�(i nói v� quy�t �6nh c�a mình.

Of course you will have to do it.

D�t khoát là anh s� ph�i làm vi�c �ó.

b. Surely (ch7c ch7n)

Surely bi�u th6 s� ch7c ch7n c�a ng�(i nói v� �i�u ��)c nói ra.

Surely he 's not working over there now.

77

Ch�c ch�n là ch� �y không làm vi�c �ó lúc này.

c. Obviously (hi�n nhiên)

[i] Obviously bi�u �at tính ch�t d9 nhn bi�t c�a s� vi�c.

They were obviously doing nothing about it at that time.

Rõ ràng là h� không làm gì vào th�i gian �ó.

[ii] Obviously bi�u th6 tính xác th�c.

That piece of work was obviously a hard nut to crack.

Ph�n vi�c �ó ch�c ch�n là không d* làm.

d. Clearly (rõ ràng)

Clearly bi�u ��t tính ch�t d9 nhn bi�t ho'c d9 hi�u.

Clearly, Tom's not a happy man.

Rõ ràng Tom không ph�i là ng��i h�nh phúc.

3.2.6.2. TNTTTC ch< c�(ng ��: just, simply, merly, only, etc.

a. Just (ch< m5i)

Just bi�u ��t s� gi�m nh? �� làm t�ng m�c �� l6ch s� khi ��a ra yêu c.u, khi c7t ngang l(i c�a ng�(i khác ho'c khi mu�n thay �4i ch� �� cu�c tho�i.

I just want to finish the work as soon as possible.

Tôi ch# mu�n kt thúc công vi�c càng s�m càng t�t.

b. Simply (��n gi�n ch< là)

78

Simply nh�n m�nh, thu hút s� chú ý vào ý �6nh c�a ng�(i nói.

I did it simply because of compassion.

Tôi làm �i�u �ó ��n gi�n ch# vì lòng tr�c +n.

c. Merely (thu.n túy ch<)

[i] Merely di9n ��t m�c �ích ��n nh�t mà vì nó s� vi�c x�y ra.

It was merely a joke.

)i�u �ó ��n gi�n ch# là chuy�n �ùa thôi.

[ii] Merely nh�n m�nh tính ch�t ngo�i l� c�a s� vi�c.

It was merely an exceptional case.

)i�u �ó ch# là tr��ng h�p ngo�i l� thôi.

3.2.6.3. TNTTTC ch< m�c ��

Tr�ng ng� ch< m�c �� g3m: quite, almost, nearly, etc.

a. Quite

[i] Quite bi�u ��t m�c �� g.n m�c tuy�t ��i.

Mary has quite recovered from the illness.

Mary �ã g�n nh� hoàn toàn bình ph�c sau ��t �m.

[ii] Quite bi�u ��t s� nh�n m�nh.

Quite right. No more comments.

Hoàn toàn �úng. Không bình lu�n thêm.

b. Almost (h.u nh�)

79

Almost bi�u ��t m�c �� g.n thái c�c.

She almost fainted but luckily the doctor came in time.

Ch� �y g�n nh� s�p ng�t nh�ng th�t may bác s �ã �n k�p.

c. Nearly (g.n nh�, suýt)

Nearly di9n ��t cn �i�m trên thang ��.

The car nearly ran out of petrol at that time.

Vào lúc �ó ô tô g�n nh� �ã ht x�ng.

3.3. Ti&u k�t

3.3.1. Thông tin tình thái trong câu - phát ngôn, trong nhi�u tr�(ng h)p, ��)c bi�u hi�n b:ng các tác t* chuyên d�ng nh� là nh�ng ph��ng ti�n �� ng�(i h1i chính xác hoá ý �3 giao ti�p, chính xác hóa vi�c g7n câu h1i v5i hoàn c�nh ��i tho�i c� th� và �6nh h�5ng x* lý thông tin 2 ng�(i ��i tho�i.

3.3.2. Trong câu - phát ngôn c�a ti�ng Anh và ti�ng Vi�t ��u có các ph��ng ti�n �a d�ng chuy�n t�i các lo�i thông tin tình thái v� vai trò c�a nh�ng ng�(i tham gia giao ti�p; thông tin �6nh h�5ng tr� l(i; thông tin v� các �'c �i�m c�a c�nh hu�ng (chu t�). Các “bi�u th�c che ch7n” (hedges) nh� là ph��ng ti�n tình thái cung c�p thông tin v� m�i liên h� gi�a ch� th� phát ngôn và n�i dung ��)c truy�n báo 2 câu - phát ngôn trong m�i t��ng quan v5i hoàn c�nh giao ti�p là hi�n t�)ng lý thú t3n t�i 2 c� ti�ng Anh và ti�ng Vi�t v5i nhi�u �i�m t��ng �3ng h�n là khác

80

bi�t v� ki�u lo�i ph��ng ti�n bi�u hi�n, ph��ng th�c và m�c �� g7n k�t v5i n�i dung c.n ��)c truy�n báo, v5i ý th�c c�a ch� th� phát ngôn trong h)p tác h�i tho�i và, 2 m�t m�c �� nh�t �6nh, th� hi�n s� tôn trng th� di�n (face) c�a nh�ng ng�(i tham gia ��i tho�i.

3.3.3. S) khác bi�t l5n nh�t gi�a câu - phát ngôn ti�ng Anh và ti�ng Vi�t 2 ph��ng di�n các ph��ng ti�n bi�u th6 thông tin tình thái b4 tr) là:

+ Trong ti�ng Vi�t, thông tin tình thái b4 tr) th�(ng ��)c chuy�n t�i ch� y�u b:ng các ti�u t/ tình thái �óng ch�c n�ng nh� nh�ng tác t* tình thái b4 tr). Các tác t* này mang nh�ng s7c thái ng� ngh�a - ng� d�ng tinh t�, �a d�ng, uy�n chuy�n và là nét �'c thù c�a ti�ng Vi�t.

+ Trong ti�ng Anh, không có nh�ng ti�u t/ tình thái t��ng �ng. Nh�ng s7c thái ng� ngh�a - ng� d�ng này, trong ti�ng Anh, ��)c bi�u th6 m�t cách th�ng h)p b:ng con ��(ng chính là ngôn �i�u, k�t h)p v5i các t/ tình thái, thành ph.n hô gi, s� b�t th�(ng v� quy t7c ng� pháp và s� vi ph�m các nguyên t7c h�i tho�i.

3.3.4. B:ng s� kh�o sát các nét ngh�a liên nhân ��)c truy�n báo thông qua các tr�ng ng� tình thái tùy chn 2 câu t�(ng thut trong ti�ng Anh và các cách di9n ��t t��ng ���ng trong ti�ng Vi�t, d�a vào th� pháp quan sát và ��i chi�u có th� có nh�ng nhn xét sau �ây:

[i]Trong c� ti�ng Anh và Vi�t ��u t3n t�i nh�ng tr�ng ng� tình thái tùy chn có kh� n�ng nh� nhau trong vi�c di9n ��t các nét ngh�a liên nhân có �� tinh t� cao.

81

[ii] Trong nhi�u tr�(ng h)p không có ��(ng ranh gi5i rõ nét gi�a các ph��ng ti�n tình thái tùy chn ho'c gi�a các nhóm tr�ng ng� này trong vi�c bi�u ��t các ngh�a tình thái. Cùng m�t ngh�a liên nhân có th� ��)c di9n ��t b2i m�t ho'c nhi�u h�n m�t tr�ng ng� tình thái tùy chn v5i nh�ng khác bi�t r�t tinh t�. M�c �� tinh t� này ch< có th� phân bi�t ��)c thông qua ng� c�m cá nhân.

[iii] M�t s� tr�ng ng� tình thái tùy chn trong ti�ng Anh và Vi�t có kh� n�ng bi�u ��t nhi�u ngh�a tình thái. Và, m�t s� ngh�a tình thái c8ng có th� ��)c bi�u ��t b:ng cùng m�t tr�ng ng� tình thái tùy chn v5i s� khác bi�t ch< có th� ��)c xác lp trong ng� c�nh s* d�ng c� th�.

[iv] Trong ch��ng này, cách dùng m�t s� tr�ng ng� tình thái tùy chn �� di9n ��t ngh�a liên nhân �ã ��)c h� th�ng hóa m�t cách súc tích, ti�n d�ng cho ng�(i d�y và ng�(i hc ti�ng Anh nh� m�t ngo�i ng�, và, �ó c8ng là m�t trong nh�ng giá tr6 th�c ti9n c�a công trình này.

82

�

Ch��ng 4

PH��NG TI�N TÌNH THÁI V�I VAI GIAO TIP TRONG TING ANH

VÀ CÁC CÁCH DI4N ��T T��NG ���NG TRONG TINGVI�T:

NH,NG T��NG �-NG VÀ KHÁC BI�T

4.1. C�u trúc cú pháp

Câu �.y ��, câu t<nh l�)c trong ti�ng Anh và các cách di9n ��t t��ng ���ng trong ti�ng Vi�t.

V� c�u trúc ng� pháp c�a câu - phát ngôn, th�(ng có s� phân bi�t gi�a: câu �.y ��, câu t<nh l�)c, và quy t7c k�t h)p t/ tình thái:

- Câu �.y ��, c� trong ti�ng Anh và Vi�t, th�(ng ��)c ng�(i d�5i s* d�ng �� h1i ng�(i trên ho'c ng�(i cùng v6 th�. Ví d�: Would you mind if I open this window? (Cháu m c!a s. thì có làm phi�n bác không �?); Do you mind if I open this window? (Tôi m c!a s. có làm phi�n anh

83

không?). Ti�u t/ tình thái “” trong ti�ng Vi�t là ph��ng ti�n th�(ng g'p nh�t trong câu h1i �� th� hi�n thái �� kính trng c�a ng�(i h1i ��i v5i ng�(i ��i tho�i. ây là nét khác bi�t r�t l5n gi�a ti�ng Anh và ti�ng Vi�t. Trong ti�ng Anh, không có t/ t��ng ���ng v5i t/ “�”. S7c thái ng� ngh�a - ng� d�ng c�a t/ “�” trong ti�ng Vi�t ��)c chuy�n t�i b:ng con ��(ng ngôn �i�u: ng� �i�u, âm s7c, âm l�)ng,... Câu “Would you mind if I open the window?”, n�u ��)c s* d�ng nh� m�t câu h1i chính danh, luôn ��)c s* d�ng v5i ng� �i�u �i lên (the Glide-up) [142]. C8ng câu này, khi ��)c dùng 2 các m�c �ích phát ngôn khác và v5i nh�ng thái �� khác nhau c�a ng�(i nói, có th� ��)c nói v5i nh�ng ng� �i�u khác. ChAng h�n, n�u �ó là m�t l(i �� ngh6 l6ch s� thì ng� �i�u có th� s* d�ng là ng� �i�u �i xu�ng (the Glide-down) và, n�u ��)c nói v5i thái �� cáu bAn, b�c b�i thì ng� �i�u là ng� �i�u �i lên cao (the Take-off). S� l�Dng l�, thi�u d�t khoát c�a ng�(i nói khi ��a ra l(i �� ngh6 ��)c chuy�n t�i b:ng ng� �i�u giáng - th�ng (the Dive). �(ng nét ng� �i�u có th� ��)c mô t� nh� sau:

°Would you °mind if I °open the /window? / wud ju: maind if ai ∂up∂n �∂ windou /

(Tôi m c!a s. có làm phi�n anh không?) (Genuine Yes - No question)

• • • • • •

84

°Would you °mind if I °open the \ window? / wud ju: maind if ai ∂up∂n �∂ windou /

(Polite request) • • •

• • •

°Would you °mind if I °open the /window?

/ wud ju: maind if ai ∂up∂n �∂ windou /

(Request said with annoyance or anger)

•

• • • • •

°Would you °mind if I vopen the window?

/ wud ju: maind if ai ∂up∂n �∂ windou /

(Request said with hesitation / uncertainty)

•

• • •

•

•

85

Tiêu �i�m h1i có th� r�i vào b�t c� t/ nào trong câu. Khác v5i ti�ng Vi�t, tiêu �i�m này th�(ng ��)c hi�n th�c hóa b:ng t/ ch�a âm ti�t tiêu �i�m / trng tâm (tonic syllable). �(ng nét ng� �i�u s; thay �4i cùng v5i các v6 trí khác nhau c�a tiêu �i�m thông báo.

- i�m t��ng �3ng gi�a ti�ng Anh và Vi�t là: ki�u câu t<nh l�)c th�(ng ��)c ng�(i có v6 th� cao h�n s* d�ng �� h1i ng�(i có v6 th� th�p h�n ho'c ng�(i cùng v6 th�. C�u trúc câu này, cùng v5i các �'c �i�m ngôn �i�u khác, chuy�n t�i nh�ng thái �� khác nhau c�a ng�(i h1i. C�nh hu�ng và v�n c�nh s; giúp ng�(i ti�p nhn (ng�(i gi�i thuy�t) xác �6nh câu h1i ��)c dùng v5i thái �� nào: thân mt, su3ng sã, hách d6ch,... S� khuy�t thi�u ch� ng� trong c�u trúc cú pháp c�a câu, trong s� t��ng thích gi�a ng�(i phát v�n, ng�(i ti�p nhn và hoàn c�nh nói n�ng, có th� ��)c coi là ph��ng ti�n ng� ngh�a - ng� d�ng b4 tr) th� hi�n nh�ng thái �� khác nhau �ó. Và nh� vy, ph��ng ti�n này �ã giúp ng�(i gi�i thuy�t phát ngôn xác �6nh v6 th� c�a ng�(i nói. Ví d�: Mind if I open the window? (Tôi m c!a s. ���c ch�?).

4.2. Thành ph5n hô g�i / hô ng( (vocatives)

Các v6 trí xu�t hi�n và ng� �i�u �'c tr�ng.

- Thành ph.n hô gi / hô ng� là thành ph.n danh tính (nominal element) ��)c thêm vào trong câu �� th�c hi�n ch�c n�ng thu hút s� chú ý c�a ng�(i ��)c gi và �� bày t1 thái �� c�a ng�(i nói ��i v5i ng�(i ��i tho�i.

86

- Cách s* d�ng hô ng� nh� m�t lo�i ph��ng ti�n chuy�n t�i thông tin ng� d�ng b4 tr) trong ti�ng Anh và ti�ng Vi�t có nhi�u nét t��ng �3ng h�n là khác bi�t.

[i] V� hình th�c

S� t��ng �3ng v� hô ng� trong câu h1i ti�ng Anh và Vi�t là: �u có th� t3n t�i d�5i d�ng danh ng� ho'c m�nh �� danh tính. Hô ng� trong ti�ng Anh t3n t�i 2 nh�ng hình th�c sau [141]:

(1) Tên ng�(i có ho'c không có t�5c hi�u �i kèm: John, Mrs Johnson, Dr Smith.

(2) �i t/ nhân x�ng “you” (r�t không l6ch s�) / �i t/ b�t �6nh (indefinite pronoun): “Get me a pen, somebody”.

(3a) T/ ch< quan h� gia �ình: mother, father, uncle, mom(my) (AmE), mum(my) (BrE), dad(dy), auntie.

(3b) T/ ch< ngh� nghi�p ho'c �6a v6: doctor; Mr/Madam Chairman; Mr President; (Mr) Prime Minister; Father (for priest); Bishop

(4) M�nh �� danh tính (ít dùng).

(5) Các t/ 2 (1), (2), (3) trên �ây �i kèm v5i các b4 t� (modifiers) ho'c các y�u t� �3ng v6 ng� thu�c các lo�i khác nhau: My dear Mrs Jonson; young John; You with the red hair; you over there (không l6ch s�). Không nghi th�c (informal) nh�ng không m�t l6ch s�: you boys; you (young) fellows; you guys (AmE): Old man / fellow (thân mt); young man / woman. Sau �ây là m�t vài ví d�: M (�i), con �n kem ���c không? (Mum, can I eat icecream?);

87

Th0ng nào nói th, dám ra �ây �ánh nhau không? (Whoever said that, dare you come out here and fight?).

Trong ti�ng Vi�t, h� th�ng t/ hô gi g3m các ��i t/ nh� mày, bay,...; các t/ ch< quan h� thân t�c nh� anh, ch6, b�, m?, ông, bà,...; các t/ ch< ngh� nghi�p nh� giáo viên, k1 s�, bác s,... các t/ ch< ch�c v� nh� b� tr� ng, giám ��c, bí th�,... và tên riêng.

[ii] V� ch�c n�ng

i�m t��ng ��ng gi�a ti�ng Anh và ti�ng Vi�t là: Hô ng� ��)c dùng r�t ph4 bi�n �� thu hút s� chú ý c�a ng�(i ��)c gi và �� th� hi�n các ki�u lo�i thái �� c�a ng�(i h1i: kính trng, thân mt, su3ng sã,... Thành ph.n hô ng� c8ng giúp xác �6nh, nhn di�n v6 th� xã h�i c�a nh�ng ng�(i tham gia ��i tho�i. Trong giao ti�p, có hai nguyên t7c th�(ng ��)c s* d�ng �� xác �6nh v6 th� trong giao ti�p là nguyên t7c ng�(i nói l�y mình làm trung tâm và nguyên t7c l�y ng�(i khác làm trung tâm �� hô gi. Trong c� ti�ng Anh và Vi�t, vi�c s* d�ng t/ hô gi b6 quy �6nh b2i quan h� liên cá nhân. Nói ��n quan h� liên cá nhân là nói ��n quan h� ngang / quan h� kho�ng cách (distance) và quan h� dc / quan h� v6 th� hay quan h� trên d�5i, quan h� quy�n uy (power) gi�a nh�ng ng�(i tham gia giao ti�p. Mu�n s* d�ng �úng t/ hô gi, ng�(i nói ph�i xác �6nh ��)c m�i quan h� gi�a mình và ng�(i ��i tho�i n:m 2 v6 trí nào trên hai tr�c này.

Khác v5i ti�ng Anh, trong ti�ng Vi�t, ch�c n�ng hô gi ��)c nh�n m�nh thêm b:ng ph� t/ tình thái “�i”. Vi�c s* d�ng ti�u t/ “�” ho'c thành ph.n hô gi theo chuCn

88

m�c x�ng hô thích h)p là �i�u b7t bu�c. Khi �'t câu h1i h�5ng t5i nh�ng ng�(i có �6a v6 cao h�n v� m't xã h�i mà ng�(i h1i c.n ph�i gi� thái �� kính trng thì không th� s* d�ng câu h1i tr�ng không (không có hô ng�). Ví d�: hc sinh không ��)c phép h1i th.y giáo: “)i �âu ��y?” mà ph�i h1i: “(Th�a th�y), Th�y �i �âu ��y �?”. Khi ng�(i h1i h�5ng t5i ng�(i nghe có �6a v6 th�p h�n, thì vi�c s* d�ng thành ph.n hô gi thích h)p có th� mang s7c thái tình c�m �'c bi�t nh� s� g.n g8i, thân mt, âu y�m,... Ví d�: M làm gì ��y, h m ?; M �i, con �i ch�i ���c không?

Qua nh�ng ví d� trên, có th� th�y r:ng, thành ph�n hô g�i trong ting Vi�t không nh�ng giúp xác l�p và duy trì quan h� giao tip mà còn mang ch�c n�ng gia t�ng s�c thái thúc gi�c ng��i ��i tho�i tr� l�i. Trong ting Anh, ch�c n�ng này ���c th� hi�n b0ng ph��ng ti�n ng� �i�u ��c tr�ng.

[iii] V� v6 trí

Hô ng� trong câu h(i ting Vi�t ���c �a dùng v� trí ��u câu ho�c cu�i câu. Hô ng� trong câu h(i ting Anh r�t linh ho�t: có th� xu�t hi�n ��u câu, gi�a câu ho�c cu�i câu. V6 trí �.u câu là v6 trí tr�5c ch� ng�: Mary, can you help me now? [173].

V6 trí cu�i câu là nh�ng v6 trí sau thành ph.n nòng c�t c�a câu. Ví d�:

Can you, Mary, pay for the book? (ít dùng); Can I pay for the book, Mary?

89

� gi�a câu, trong câu t�(ng thut, hô ng� th�(ng xu�t hi�n trong hai v6 trí:

V6 trí 1: 1a. Tr�5c tr) ��ng t/ �.u tiên ho'c tr�5c th�c t/ “be” (lexical “be”);

1b. Gi�a hai tr) ��ng t/ ho'c gi�a tr) ��ng t/ và th�c t/ “be”.

V6 trí 2: 2a. Tr�5c ��ng t/ mang ngh�a t/ v�ng;

2b. Tr�5c b4 ng�, trong tr�(ng h)p “be” là th�c t/.

Các v� trí khác nhau c�a hô ng�, m�c �� nh�t ��nh, mang s�c thái ng� d�ng bi�u th� s% phân b� m�c �� quan tâm c�a ng��i h(i ��i v�i ng��i ��i tho�i và n�i dung c�n di*n ��t. C� th� là, v6 trí �.u câu c�a hô ng� ��)c dùng khi s� chú ý c�a ng�(i nói tr�5c h�t tp trung vào ��i t�)ng mà thông �i�p c.n chuy�n ��n. V6 trí cu�i câu là b:ng ch�ng th� hi�n r:ng s� �u tiên trong giao ti�p ��)c dành cho n�i dung thông �i�p. V6 trí gi�a câu th� hi�n s� ng@u nhiên, s� gián �o�n, nhu c.u c.n thêm th(i gian �� di9n ��t chính xác h�n n�i dung c�a thông �i�p...

[iv] Ng� �i�u: Ng� �i�u �'c tr�ng c�a hô ng� ti�ng Anh là:

Dive (fall - rise) ��)c dùng v5i hô ng� ��ng �.u câu h1i.

Glide - up (rise) ��)c dùng v5i hô ng� 2 v6 trí gi�a câu và cu�i câu.

Ví d�: Tom, can you help me now? [173]

(Hô ng� “Tom” ��ng �.u câu h1i)

90

/ tom kæn ju: help mi nau /

•

•

Can you help me now, Tom? [173]

(Hô ng� ��ng cu�i câu h1i)

/ kæn ju: help mi nau tom /

•

Can you help me now, Tom, and we can leave early? [173]

(Hô ng� ��ng gi�a câu h1i) / kæn ju: help mi nau /tom /∂n wi k∂n li:v ∂:li /

• • • • • • •

91

i�m t��ng /ng trong vi�c s* d�ng thành ph.n hô gi 2 câu h1i c�a hai th� ti�ng là thành ph.n này th�(ng t�o thành m�t ��n v6 ng� �i�u riêng bi�t tách kh1i ph.n còn l�i c�a câu và ��)c phát âm kéo dài �� thu hút s� chú ý c�a ng�(i ��)c gi.

i�m khác bi�t v� m't ngôn �i�u gi�a hai th� ti�ng là: Trong ti�ng Anh, hô ng� 2 v6 trí cu�i câu, �'c bi�t là trong câu h1i không có t/ h1i (Yes - No question), có th� là m�t ph.n c�u thành trong ��(ng nét ng� �i�u (intonation contour) c�a toàn câu và không nh�t thi�t t�o thành m�t ��n v6 ng� �i�u ��c lp. Ví d�:

M có th� giúp con không, m ?

(Can you help me, Mum?)

/ kæn ju: help mi / m∧m /

•

•

4.3. Tr0 $ng t6 t6 tình thái

13 tr) ��ng t/ ti�ng Anh và các cách di9n ��t t��ng ���ng trong ti�ng Vi�t.

4.3.1. H� th�ng t/ tình thái trong ti�ng Anh và Vi�t:

Trong ti�ng Vi�t, h� th�ng ti�u t" tình thái nh� nh�ng tác t! tình thái trong câu h(i �ã ��)c kh�o sát kF l�Dng trong công trình c�a Lê ông [31].

92

Trong ti�ng Anh, thông tin ng� d�ng b. tr� ��)c th�c hi�n ch� y�u b:ng con ��(ng ngôn �i�u (ng� �i�u, âm l��ng, �i�m nh�n,...) kt h�p v�i v� trí và hàm ngha c�a các tr� ��ng t" tình thái. Ti�ng Anh có 10 tr) ��ng t/ tình thái và 3 ��ng t/ v/a có th� ��)c s* d�ng nh� nh�ng ��ng t/ mang ngh�a t/ v�ng (lexical verbs) v/a có th� �óng vai trò là tr) ��ng t/ (auxiliaries): can, could, may, might, will, would, shall, should, must, ought to, used to, need, dare. Nh�ng ��ng t/ này chuy�n t�i các ngh�a tình thái �a d�ng và uy�n chuy�n. Sau �ây, chúng tôi s; trình bày v� �'c �i�m ng� ngh�a - ng� d�ng c�a t/ng tr) ��ng t/ tình thái trong ti�ng Anh. 3ng th(i, chúng tôi c8ng trình bày các cách di9n ��t t��ng �ng trong ti�ng Vi�t �� làm c� s2 ��i chi�u nh:m tìm ra nh�ng nét t��ng �3ng và khác bi�t gi�a hai th� ti�ng trong ph�m vi c� th� này [141].

CAN

(1) Ch< kh� n�ng, n�ng l�c (ability):

Can you speak English?

Anh có th� nói ting Anh không?

(2) Ch< s� cho phép (permission):

Can I smoke in here?

Tôi có th� /(���c phép) hút thu�c �ây ch�?

(3) Ch< kh� n�ng có th� x�y ra theo lý thuy�t (theoretical possibility):

The road can be blocked (= It is possible to block the road)

93

Có th� ch�n ���ng �ó ���c.

COULD

(1) Ch< kh� n�ng, n�ng l�c trong quá kh� (past ability):

I never could play the banjo.

Tr��c �ây, tôi không bit ch�i �àn b�ng giô.

(2) S� cho phép 2 hi�n t�i ho'c t��ng lai (present or

future permission):

Could I smoke in here?

Tôi hút thu�c �ây ���c ch�?

(3) Ch< kh� n�ng có th� x�y ra kèm theo ho'c n�ng l�c trong �i�u ki�n không có trong th�c t�i (contingent

possibility or ability in unreal conditions):

If We had more money, we could buy a car.

Nu chúng tôi có nhi�u ti�n h�n thì chúng tôi có th�

mua m�t chic xe h�i.

C.n l�u ý:

a. Ý ngh�a “n�ng l�c” có th� d@n ��n hàm ngh�a “t� nguy�n” (willingness), �'c bi�t là trong ngôn ng� nói (spoken English).

Can / could you do me a favour?

Anh có th� / s/n lòng giúp tôi ���c ch�?

94

b. ôi khi, “could” có th� ��)c dùng �� ch< s� cho phép trong quá kh�.

This used to be the children’s room but they couldn’t make a noise there because of the neighbours.

Tr��c �ây c�n phòng này là c�a b�n tr� nh�ng chúng không ���c phép làm �n vì còn có hàng xóm.

Thông th�(ng, s� cho phép trong quá kh� ��)c di9n ��t theo m@u:

could have + past participle

c. V5i m�t s� ��ng t/ ch< s� tri nhn (perception verbs), c�u trúc “can + verb” t��ng �ng v5i hình th�c th� ti�p di9n “be + Ving” c�a ��ng t/ ��ng tính (dynamic verbs).

MAY

(1) Ch< s� cho phép (permision).

Khi ��)c dùng 2 ngh�a này, “may” mang tính nghi th�c (formal) h�n “can”. D�ng th�c “mustn’t” th�(ng ��)c dùng 2 hình th�c ph� �6nh �� bi�u th6 s� ng�n c�m thay cho d�ng “may not/mayn’t”: You may borrow my car if you want (Anh có th� / (���c phép) m��n xe c�a tôi nu anh mu�n); You mustn’t / may not / are not allowed to borrow my car (Anh không ���c phép m��n xe c�a tôi).

(2) Ch< kh� n�ng có th� x�y ra trên th�c t� (factual posibility):

95

The road may be blocked (= It is possible that the road is blocked; less probably: It is possible to block the road)

Có th� ���ng �ó b� ch�n ���ng r�i.

MIGHT

(1) Ch< s� cho phép (permision). T/ “might” ít ��)c dùng 2 ngh�a này (rare): Might I smoke in here? (Tôi có th� / (���c phép) hút thu�c ch�?).

(2) Kh� n�ng có th� x�y ra theo lý thuy�t ho'c trên th�c t� (theoretical or factual possibility): We might go to the concert. (Chúng ta có th� �i xem hòa nh�c.); What you say might be true. (Nh�ng �i�u anh nói có th� �úng.).

C.n l�u ý r:ng “may” và “might” là nh�ng ��ng t/ tình thái n:m trong s� nh�ng tr) ��ng t/ tình thái mà ngh�a c�a chúng b6 thay �4i, khi chuy�n t/ hình th�c câu khAng �6nh sang câu nghi v�n ho'c câu ph� �6nh. Vi�c t�o câu h1i “Yes - No question” ch�a tr) ��ng t/ tình thái nh� là tác t* t�o câu h1i ph�i tuân theo m�t s� quy t7c và có s� chuy�n d6ch v� ngh�a. Ngh�a tình thái “cho phép” (“may”, �'c bi�t là trong ti�ng Anh dùng 2 n�5c Anh, và “can”) và ngh�a tình thái “ngh�a v�” (“must”, �'c bi�t là trong ti�ng Anh s* d�ng 2 n�5c Anh, và “have to”) hàm ch�a uy th� (authority) c�a ng�(i nói trong câu t�(ng thut và uy th� c�a ng�(i nghe trong câu h1i. Ví d�: A- May / can I leave now? (Will you permit me...) (Tôi có th� �i bây gi� ch�?); B- Yes, you may / can (I will permit you...) (Vâng, anh có

96

th� (�i)); A- Must I / do I have to leave now? (Are you telling me...) (Tôi ph�i �i bây gi� ch�?); B- Yes, you must / you have to. (I am telling you...) (Vâng, anh ph�i �i. (Tôi �ang nói v�i anh nh� v�y...)).

Tr) ��ng t/ tình thái “shall” khi ��)c s* d�ng v5i ngh�a ch< ý mu�n (volition), �'c bi�t là trong ti�ng Anh dùng 2 n�5c Anh (BrE), bi�u th6 ý mu�n c�a ng�(i nói trong câu t�(ng thut và ý mu�n c�a ng�(i nghe trong câu h1i: You shall suffer for this! (I intend to make you suffer...!) (Tôi s� b�t anh ph�i ch�u �%ng v� chuy�n này); Shall I switch off the television? (Do you want me to...?) (Anh mu�n tôi t�t máy thu hình à?).

Vi�c s* d�ng “shall” trong câu h1i tr�c ti�p h.u nh� ch< gi5i h�n trong ph�m vi ch� ng� 2 ngôi th� nh�t. Khi “shall” ��)c dùng v5i ch� ng� là “we” thì quy chi�u c�a nó có th� bao g3m ho'c không bao g3m ng�(i ��i tho�i (inclusive and exclusive senses): Shall we carry your suitcases?(Would you like us to...) (Anh mu�n chúng tôi xách va li cho anh ch�?); Shall we have dinner? (Would you like us [including you] to...?) (Chúng ta �n t�i ch�?).

“May”, v5i ngh�a ch< kh� n�ng có th� x�y ra (possibility), không xu�t hi�n trong câu h1i. Thay vào �ó là tr) ��ng t/ tình thái “can” ho'c “could”, �'c bi�t là trong ti�ng Anh dùng 2 MF (AmE): A: Can / could they have missed the bus? (Có th� h� �ã b� nh& xe?) B: Yes, they may / might have (Vâng, có th�).

97

Trong ti�ng Anh dùng 2 Anh (BrE), “need”, khi là tr) ��ng t/, ��)c dùng trong câu ph� �6nh ho'c câu h1i. Trong câu khAng �6nh t��ng �ng, tr) t/ tình thái “must” thay th� v6 trí c�a “need”: A- Need it happen? (Does it need / have to happen?) (Chuy�n �ó có c�n thit ph�i x�y ra không?) B- Yes, it must / has to (Vâng, nh�t thit).

Trong câu h1i c�a vai A 2 trên, n�u thay “need” b:ng “must”, thì câu h1i l�i mang �6nh h�5ng khAng �6nh (positive orientation): “Is it a fact that it must happen?” Hãy so sánh hai câu sau s; th�y rõ �'c �i�m �6nh h�5ng khAng �6nh c�a t/ “must”, có ngh�a là, �i kèm v5i nó là hình th�c khAng �6nh (assertive form) “always” trong khi �i kèm v5i “need” là m�t d�ng th�c không khAng �6nh (non - asertive form) “ever”: Need it ever happen? ()i�u �ó �ã t"ng x�y ra ch�a?); Must it always happen? (Chuy�n �ó có nh�t thit luôn luôn x�y ra không?).

SHALL

(1) Ch< s� t� nguy�n (willingness) c�a ng�(i nói khi ch� ng� c�a câu 2 ngôi th� hai và ngôi th� ba. Cách dùng này r�t h�n ch�: He shall get his money (Anh �y s� ���c nh�n ti�n c�a mình); You shall do exactly as you wish (Anh s� ���c làm �úng nh�ng �i�u anh mong mu�n).

(2) Ch< ý �6nh (intention) c�a ng�(i nói và ch< dùng 2 ngôi th� nh�t: I shan’t be long (Tôi s� không �� anh ch� lâu �âu); We shall let you know our decision (Chúng tôi s�

98

cho anh bit quyt ��nh c�a chúng tôi); We shall overcome (Chúng ta s� v��t qua).

(3a) Mang hàm ngh�a “kiên trì / kiên quy�t / kh�ng kh�ng” (insistence) v5i ph�m vi dùng h�n ch� (rare): You shall do as I say (Anh s� ph�i làm nh� tôi nói); He shall be punished (Anh ta s� ph�i b� tr"ng ph�t).

(3b) Dùng trong các ch< th6 pháp lý (legal and quasi-legal injunctions): The vendor shall maintain the equipment in good repair (Bên bán tài s�n ph�i gi� thit b� tình tr�ng ���c s!a ch�a t�t).

Trong ba ngh�a v/a trình bày trên �ây thì ngh�a ch< d� �6nh (intention) là ��)c s* d�ng r�ng rãi trong ti�ng Anh ���ng ��i. So v5i các tr) t/ “should”, “will” và “would” thì t/ “shall” có t.n s� s* d�ng không cao và ph�m vi s* d�ng h�n ch�. “Shall” th�(ng ��)c dùng v5i ch� ng� 2 ngôi th� nh�t. “Will” th�(ng ��)c dùng thay cho “shall” trong các tr�(ng h)p khác: Shall / * will I come at once? (Tôi s� �n ngay ch�?); What shall / will we drink? (Chúng ta u�ng gì bây gi�?). “Shall” th�(ng ��)c dùng trong câu h1i tìm ki�m s� h�5ng d@n, ch< th6. “Will” ��)c dùng �� bi�u th6 m�t s� tình 2 trong t��ng lai không g7n v5i m�t thái �� xác �6nh c�a ng�(i nói, �'c bi�t là trong ti�ng Anh dùng 2 MF (AmE). D�ng th�c “Will I / will we” �ã tr2 nên thông d�ng không ch< trong ng� c�nh, mà trong �ó, s� tình 2 t��ng lai không g7n v5i ý �6nh c�a ng�(i nói. D�ng th�c này còn ��)c dùng trong nh�ng câu ch< s� b�t

99

l�c (helplessness) ho'c s� b�i r�i / nan gi�i (perplexity): How will I get there? (Tôi �n ���c �ó b0ng cách nào �ây?); What will I do? (Tôi s� làm gì �ây?); Which will I take? (Tôi s� c�m cái nào �ây?).

SHOULD

(1) Ch< ngh�a v� và s� c.n thi�t theo logic (obligation and logical necessity): Should you do as he says? (Anh có nên làm nh� anh �y nói không?); Should they be home by now? (H� có c�n thit ph�i nhà gi� này không?).

(2) Bi�u th6 tính nghi th�c / trang trng trong m�nh �� tr�ng ng� ch< �i�u ki�n có th� x�y ra (in rather formal real conditions): Will you let us know if you should change your mind? (Anh cho chúng tôi bit trong tr��ng h�p anh thay �.i ý ��nh ch�?).

(3) Bi�u th6 tính ph� thu�c vào ngo�i c�nh c�a hành ��ng ��)c di9n ��t b2i ��ng t/ trong m�nh �� chính (contingent use). Cách dùng này ch< áp d�ng cho ngôi th� nh�t, �'c bi�t là trong ti�ng Anh dùng 2 Anh (BrE): We should love to go abroad (if we had the chance) (Chúng tôi luôn mu�n �i ra n��c ngoài).

(4) Mang hàm ngh�a “suy �6nh” (putative) trong nh�ng tr�(ng h)p sau:

a. Trong m�t s� thành ng� và m�t s� câu h1i mang tính �'c ng�: How should I know? (Làm sao mà chúng tôi bit ���c?); Why should he be resigning? (T�i sao ông �y nên v� h�u?); Who should come in but the mayor himself? (Ai s� �n nu không ph�i là chính ông th� tr� ng?); Is it

100

odd that you should say this to me? (Anh nói �i�u �ó v�i tôi thì có khác th��ng không?); Are you sorry that this should have happened? (Anh có l�y làm tic là vi�c �ó �ã x�y ra không?); Is it a pity that they should do it? (H� làm �i�u �ó có ph�i là �i�u �áng tic không?); Are you surprised that he should say such things? (Anh có ng�c nhiên khi h� nói nh�ng �i�u nh� v�y không?).

b. Tr) t/ tình thái “Should” ��)c dùng r�ng rãi trong “that - clauses” �� bi�u th6 không ph�i là s� t�(ng thut ph� thêm v� s� ki�n mà là di9n t� m�t ý t�2ng suy �6nh (putative idea): Are you surprised that he should feel lonely (= he feels)? (Anh có ng�c nhiên nu anh �y c�m th�y cô ��n không?); Are you told that he feels lonely (he should feel)? (Anh có ���c cho bit là anh �y cô ��n không?). Câu trên có hàm ý coi s� t�(ng trình trong m�nh �� ph� nh� là vi�c c.n ��)c ki�m ch�ng. Câu d�5i ch�p nhn s� t�(ng trình nh� m�t th�c t�.

c. “Should”, khi mang ngh�a suy �6nh (putative), có th� xu�t hi�n trong m�nh �� �óng ch�c n�ng tân ng� trong câu có ��ng t/ 2 m�nh �� chính mang ngh�a bi�u th6 tình c�m, thái �� (emotive verb) ho'c ��ng t/ này di9n ��t m�t ý mu�n, m�t m�nh l�nh gián ti�p (volitional verb): Do you regret that she should worry about it? (Anh có h�i h�n nu ch� �y lo l�ng v� vi�c �ó không?); Did you propose that he should admit all applicants? (Có ph�i anh �� ngh� r0ng anh �y nên tip nh�n t�t c� nh�ng ng��i xin vi�c không?).

d. Tr) ��ng t/ “Should” th�(ng ��)c dùng trong m�nh �� có hình th�c ��ng t/ phù h)p v5i ngôi và s� c�a

101

ch� ng� trong m�nh �� (finite clauses) 2 vai trò là thành t� �óng ch�c n�ng b4 ng� (complement) cho tính ng� (complementation of adjective phrases). Tính t/ trong nh�ng tr�(ng h)p này là lo�i tính t/ ch< tình c�m, thái �� (emotive adjectives) ho'c ch< ý mu�n (volitional adjectives): Is he angry that they should be late? (Anh �y s� t�c gi�n khi h� �n mu�n à?); Are you amazed that he should have got the post? (Anh s� ng�c nhiên nu anh �y �ã nh�n ch�c v� �ó ch�?); Was he keen / insistent that they should be present? (Có ph�i anh �y kiên quyt yêu c�u là h� ph�i có m�t?).

Tr) t/ “should”, cùng v5i các thành t� khác trong m�nh �� b4 ngh�a cho tính t/, th�(ng bi�u th6 nguyên nhân. 'c �i�m ng� ngh�a này ��)c th�y rõ trong tr�(ng h)p tính t/ ch< thái �� có ngu3n g�c là tính ��ng t/: He is angry that they should be late ~ That they should be late made him angry. (Anh �y t�c gi�n vì h� �n mu�n); I am amazed that he got the post ~ That he got the post amazes me. (Tôi th%c s% ng�c nhiên vì h�n ta �ã ���c ��m ���ng ch�c v� �ó).

WILL

(1) Ch< s� t� nguy�n (willingness). Dùng trong l(i �� ngh6 l6ch s�: Will you have another cup of tea? (Anh u�ng m�t tách trà n�a nhé?); Will you open the window? (Anh m giúp c!a s. ���c ch�?).

(2) Di9n ��t ý �6nh (intention). Ch� y�u ��)c dùng v5i ngôi th� nh�t và 2 d�ng rút gn “I’ll”: I’ll write as soon as I

102

can. (Tôi s� vit ngay khi tôi có th�); We won’t stay longer than two hours. (Chúng tôi s� không l�i quá hai ting).

(3) Ch< s� kiên quy�t, kh�ng kh�ng (insistence). � cách dùng này, “Will” th�(ng ��)c �ánh trng âm và do vy, không dùng 2 d�ng rút gn: - He will do it, whatever you say (He insists on doing it...) (Dù anh nói gì �i n�a thì anh �y v,n c� làm vi�c �ó); - He will keep interrupting me. (H�n ta c� c�t ngang l�i tôi).

(4) Ch< s� �oán �6nh (prediction):

a. S� d� �oán trong nh�ng hoàn c�nh c� th�: The game will / must / should be finished by now. (Trò ch�i s� kt thúc bây gi� thôi).

b. S� d� �oán luôn �úng 2 mi th(i gian: Oil will float on water. (D�u luôn n.i trên n��c).

c. S� d� �oán d�a vào thói quen c�a ��i t�)ng ��)c nói t5i: He‘ll (always) talk for hours if you give him the chance. (Anh �y luôn nói chuy�n hàng gi� nu anh cho anh �y c� h�i).

WOULD

(1) Ch< s� t� nguy�n (willingness): Would you excuse me? (Anh vui lòng ch�?).

(2) Ch< s� kiên trì, kh�ng kh�ng (insistence): It‘s your own fault; you would take the baby with you ()�y là l2i c�a riêng anh; anh luôn mang ��a tr� theo).

(3) Ch< ho�t ��ng l'p �i l'p l�i, có tính �'c tr�ng trong quá kh� (characteristic activity in the past): Every morning

103

he would go for a long walk (ie “it was customary”) (Tr��c �ây, các bu.i sáng anh �y th��ng �i d�o lâu); - John would make a mess of it (informal: it was typical) (Tr��c �ây John lúc nào c'ng làm nó r�i tung lên).

(4) Ch< cách dùng có �i�u ki�n (contingent use) 2 m�nh �� chính có câu �i�u ki�n: He would smoke too much if I didn’t stop him. (Anh �y s� hút thu�c quá nhi�u nu tôi không ng�n c�n).

(5) Ch< s� ph1ng �oán, kh� n�ng có th� x�y ra (probability): That would be his mother ()�y ch�c là m anh �y).

Tr) ��ng t/ tình thái “would” k�t h)p v5i “rather / sooner” bi�u th6 s� l�a chn trong câu h1i th� hi�n ý mu�n (volition) c�a ng�(i nói: A: Would you like tea or would you have coffee? (Anh mu�n u�ng chè hay anh mu�n u�ng cà phê?); B: I think I‘d rather have tea (Tôi ngh là tôi nên u�ng chè thì t�t h�n).

Cách nói “would sooner” mang tính thông t�c (informal).

MUST

(1) Ch< ngh�a v� ho'c s� b7t bu�c (obligation or compulsion) 2 th(i hi�n t�i. Hình th�c quá kh� c�a “must” là “had to”. Khi dùng 2 ngh�a ph� �6nh, có hai s7c thái ngh�a c.n ��)c phân bi�t:

[i] Không c.n thi�t, hoàn c�nh không b7t bu�c (not be obliged to: needn’t, don’t have to);

104

[ii] Không b7t bu�c (be obliged not to: mustn’t): - You must be back by 10 o’clock (Anh nh�t thit ph�i tr l�i lúc 10 gi�); - Yesterday you had to be back by 10 o’clock (Hôm qua anh ph�i tr l�i lúc 10 gi�); - Yesterday you said you had to / must be back by 10 o’clock (Hôm qua anh nói là anh ph�i tr l�i lúc 10 gi�); - You needn’t / don’t have to / are not obliged to be back by 10 o’clock (Anh không nh�t thit ph�i tr l�i lúc 10 gi�).

(2) Ch< s� c.n thi�t theo logic (logical necessity): � ngh�a này,“must” không xu�t hi�n trong câu h1i ho'c câu ph� �6nh. “Can” ��)c dùng thay th� cho “must”: There must be a mistake (Ch�c ch�n là có m�t l2i nào �ó); Can there be a mistake? (Có kh� n�ng là có l2i ch�ng?); * Must there be a mistake?

M�t �'c �i�m c�a tr) t/ tình thái “must” khi dùng 2 ngh�a này là, khi xu�t hi�n trong câu h1i, nó �ã hàm ý m�t câu tr� l(i (an answer - assuming question): Mustn’t there be another reason for his behaviour? (Không có l� là có m�t lý do khác v� hành vi c�a anh ta �?).

OUGHT TO

Tr) ��ng t/ tình thái “ought to” ch< ngh�a v�; s� c.n thi�t theo logích ho'c s� trông �)i (expectation): You ought to start at once (Anh nên b�t ��u ngay); They ought to be here by now (H� c�n �ây lúc này).

“Ought to” và “should” ��u bi�u th6 ngh�a tình thái “ngh�a v�” ho'c “s� c.n thi�t theo logic” nh�ng m�c �� áp �'t, �� m�nh không b:ng “must” và “have to”. Trong

105

nh�ng câu có s� hoán v6 trt t� t/ (inversion) thì “should” ��)c �a dùng h�n. Khi c.n bi�u th6 s� áp �'t nh? nhàng h�n m�c �� ��)c bi�u th6 b2i “ought to”, có th� dùng hình th�c “had/’d better / best”: A- Must you go? (Anh nh�t thit ph�i �i à?); B- Well, I don’t have to, but I think I‘d better (go) (À, không b�t bu�c, nh�ng tôi ngh là tôi nên �i thì h�n).

Trong ti�ng Vi�t, ��ng t/ tình thái không có kh� n�ng bi�u ��t th(i gian. R�t khác v5i ti�ng Vi�t, hình th�c c�a m�t s� ��ng t/ tình thái ti�ng Anh có kh� n�ng bi�u th6 th(i gian. Sau �ây là d�ng th�c hi�n t�i và quá kh� t��ng �ng c�a các ��ng t/ �ó: can - could; may - could (might); shall - should; will - would; must - (had to); dare - dared.

“May” khi mang ngh�a “s� cho phép trong qua kh�” ��)c thay b:ng “could”: Today, we can / may stay the whole afternoon (Hôm nay chúng tôi ���c phép l�i c� bu.i chi�u); Yesterday, we could only stay for a few minutes (Hôm qua chúng tôi ch# ���c phép l�i vài phút).

Nh�ng ��ng t/ sau �ây không xu�t hi�n 2 th(i quá kh� tr/ khi ��)c dùng trong l�i nói gián ti�p: “must”, “ought to” and “need”. Hình th�c quá kh� c�a “must” và “have to” là “had to”. Ví d�: He must / has to leave now (Anh �y ph�i �i lúc này); He * must / had to leave in a hurry yesterday (Anh �y ph�i ra �i m�t cách v�i vàng ngày hôm qua); Yesterday the children * must / * ought to / needn’t /? daren’t / dared not / did not dare go out and play (Hôm qua nh�ng ��a tr� �ó không dám ra ngoài ch�i); He said the children must / ought to/ needn’t /

106

daren’t / dared not/ didn’t dare go out and play (Anh �y nói r0ng nh�ng ��a tr� �ó ph�i / nên / không c�n thit / không dám ra ngoài ch�i).

Trong ti�ng Anh, t3n t�i m�t s� ��ng t/ v/a có th� ��)c s* d�ng nh� là tr) ��ng t/ tình thái v/a có th� ��)c s* d�ng nh� là ��ng t/ th�c ngh�a (lexical verbs): “need” và “dare”. V5i t� cách là tr) ��ng t/ tình thái, nh�ng ��ng t/ này th�(ng xu�t hi�n trong câu h1i và câu ph� �6nh: Need he go now? (Anh �y có c�n thit �i bây gi� không?); Needn’t he go now? (Anh �y không c�n thit �i bây gi� à?); * He need go now.

�ng t/ “dare” là ��ng t/ t��ng ��i �'c bi�t trong ti�ng Anh 2 �'c �i�m có th� �óng vai trò v/a nh� tr) ��ng t/ v/a nh� ��ng t/ th�c ngh�a trong cùng m�t hình th�c (blend of the two constructions in a linguistic form). Ví d�: We do not dare speak (Chúng tôi không dám nói).

4.3.2. S� t��ng �3ng và khác bi�t gi�a ti�ng Anh và Vi�t trong vi�c s* d�ng t/ tình thái nh� là ph��ng ti�n th� hi�n vai trò, v6 th� c�a ng�(i nói:

+ T��ng /ng

- T/ mang ngh�a tình thái trong c� hai th� ti�ng ��u có th� xu�t hi�n trong các lo�i câu h1i khác nhau: câu h1i l�a chn hi�n ngôn, câu h1i l�a chn ng.m Cn và câu h1i không l�a chn.

- T/ tình thái c�a c� ti�ng Anh và Vi�t ��u có kh� n�ng gi�ng nhau trong vi�c chuy�n t�i ý ngh�a tình thái b4 tr) g7n v5i vai trò, v6 th� c�a nh�ng ng�(i tham gia giao ti�p.

107

C� th� là nh�ng t/ bi�u th6 ý mu�n (volition), uy quy�n / s� cho phép (authority / permission), ý nguy�n (willingness): CAN, COULD, MAY, MIGHT, SHOULD, SHALL,...

+ Khác bi�t

V6 trí:

- Trong ti�ng Vi�t, ti�u t/ tình thái �óng ch�c n�ng tác t* ng� d�ng chuy�n t�i các ki�u thông tin ng� d�ng b4 tr) tinh t�, �a d�ng, uy�n chuy�n ��)c �'t cu�i câu.

- Trong ti�ng Anh, nh�ng thông tin ng� d�ng b4 tr) này ��)c th� hi�n ch� y�u b:ng con ��(ng ngôn �i�u k�t h)p v5i v6 trí và ngh�a c�a các tr) ��ng t/ tình thái trong ch�c n�ng tác t* c�u trúc - tình thái. Các tr) ��ng t/ tình thái nh� là nh�ng tác t* tình thái - c�u trúc này xu�t hi�n 2 nh�ng v6 trí sau:

[i] V6 trí �.u câu trong câu h1i không có t/ h1i (Yes - No questions / tag questions / declarative questions) và câu h1i l�a chn hi�n ngôn (Explicit alternative questions): Can’t you help me now? (Anh không th� giúp tôi bây gi� �?); Anh có th� hay không th� giúp tôi lúc này nào? (Can you or can’t you help me now? / Can you help me now or not?); H� không th� �n �úng gi�, �úng v�y à? (They can’t come on time, can they?).

[ii] Sau t/ h1i trong câu h1i có t/ h1i (Wh - question): What can I do for you now? (Tôi có th� làm gì cho anh bây

gi� �?).

108

Ngoài các tr) ��ng t/ tình thái, ngh�a tình thái trong ti�ng Anh ��)c chuy�n t�i trong các t/ lo�i và k�t c�u khác nh� tr�ng t/, ng� �i�u,... V6 trí c�a nh�ng ph� t/ tình thái này khá linh ho�t và nh�ng t/ này th�(ng là tiêu �i�m h1i. Ví d�: They‘ve got there by now, probably? They‘ve probably got there by now? Probably, they‘ve got there by now? (Có l� h� �ã �n �ó vào lúc này?).

Hình thái:

- Tr) ��ng t/ tình thái ti�ng Anh có kh� n�ng bi�n �4i v� hình thái �� bi�u th6 th(i gian c�a hành ��ng. Ví d�: can (hi�n t�i), could (quá kh�).

- Khác v5i ti�ng Anh, s� khu bi�t v� th(i gian c�a hành ��ng trong ti�ng Vi�t ��)c th� hi�n b:ng con ��(ng t/ v�ng. Các t/ tình thái ti�ng Vi�t không có kh� n�ng bi�n �4i hình thái �� bi�u th6 th(i gian.

Ch�c n�ng:

+ Nh� �ã trình bày 2 ph.n trên, vi�c s* d�ng ti�u t/ tình thái ti�ng Vi�t nh� m�t ph��ng ti�n ng� d�ng có kh� n�ng chuy�n t�i nh�ng s7c thái ngh�a sinh ��ng, �a d�ng, uy�n chuy�n là nét �'c thù c�a ti�ng Vi�t.

+ Trong ti�ng Anh, ch�c n�ng truy�n t�i nh�ng thông tin v� quan h� liên nhân ch� y�u ��)c th�c hi�n b:ng con ��(ng ngôn �i�u k�t h)p v5i v6 trí và ngh�a c�a các tr) ��ng t/ tình thái. ây là �i�m khác bi�t r�t l5n gi�a hai th� ti�ng.

109

4.4. Ti&u k�t

4.4.1. Hô ng�, các ki�u câu (câu t<nh l�)c, câu h1i tu t/,...) và các t/ tình thái thu�c các t/ lo�i khác nhau �'c bi�t là h� th�ng tr) ��ng t/ tình thái là nh�ng ph��ng ti�n n4i tr�i truy�n báo ngh�a liên nhân trong ti�ng Anh c8ng nh� ti�ng Vi�t liên quan ��n vai trò, v6 th� c�a các tham th� giao ti�p.

4.4.2. S� t��ng �3ng và khác bi�t gi�a ti�ng Anh và Vi�t trong vi�c s* d�ng t/ tình thái nh� là ph��ng ti�n bi�u ��t ngh�a liên nhân th� hi�n vai trò, v6 th� c�a ng�(i h1i trong câu h1i:

+ T��ng /ng

- T/ mang ngh�a tình thái trong c� hai th� ti�ng ��u có th� xu�t hi�n trong các lo�i câu h1i khác nhau: câu h1i l�a chn hi�n ngôn, câu h1i l�a chn ng.m Cn và câu h1i không l�a chn.

- T/ tình thái c�a c� ti�ng Anh và Vi�t ��u có kh� n�ng gi�ng nhau trong vi�c chuy�n t�i ngh�a liên nhân g7n v5i vai trò, v6 th� c�a nh�ng ng�(i tham gia giao ti�p. C� th� là nh�ng t/ bi�u th6 ý mu�n (volition), uy quy�n / s� cho phép (authority / permission), ý nguy�n (willingness): CAN, COULD, MAY, MIGHT, SHOULD, SHALL,...

+ Khác bi�t

V6 trí:

- Trong ti�ng Vi�t, ti�u t/ tình thái �óng ch�c n�ng tác t* ng� d�ng chuy�n t�i các ki�u thông tin ng� d�ng b4 tr) tinh t�, �a d�ng, uy�n chuy�n ��)c �'t cu�i câu.

110

- Trong ti�ng Anh, nh�ng thông tin v� quan h� liên nhân này ��)c th� hi�n ch� y�u b:ng con ��(ng ngôn �i�u k�t h)p v5i v6 trí và ngh�a c�a các tr) ��ng t/ tình thái trong ch�c n�ng tác t* c�u trúc - tình thái. Các tr) ��ng t/ tình thái nh� là nh�ng tác t* tình thái - c�u trúc này xu�t hi�n 2 nh�ng v6 trí sau:

[i] V6 trí �.u câu trong câu h1i không có t/ h1i (Yes - No questions / tag questions / declarative questions) và câu h1i l�a chn hi�n ngôn (Explicit alternative questions): Can’t you help me now? (Anh không th� giúp tôi bây gi�

�?); Anh có th� hay không th� giúp tôi lúc này nào? (Can

you or can’t you help me now? / Can you help me now or

not?); H� không th� �n �úng gi�, �úng v�y à? (They can’t

come on time, can they?).

[ii] Sau t/ h1i trong câu h1i có t/ h1i (Wh - question): What can I do for you now? (Tôi có th� làm gì cho anh bây

gi� �?).

Ngoài ph��ng ti�n các tr) ��ng t/ tình thái, ngh�a liên nhân trong ti�ng Anh còn ��)c chuy�n t�i trong các t/ lo�i và k�t c�u khác nh� tr�ng t/, ng� �i�u,... V6 trí c�a nh�ng ph� t/ tình thái này khá linh ho�t và nh�ng t/ này th�(ng là tiêu �i�m h1i. Ví d�: They‘ve got there by

now, probably? They‘ve probably got there by now?

Probably, they‘ve got there by now? (Có l� h� �ã �n �ó

vào lúc này?).

111

Hình thái:

- Tr) ��ng t/ tình thái ti�ng Anh có kh� n�ng bi�n �4i v� hình thái �� bi�u th6 th(i gian c�a hành ��ng. Ví d�: can (hi�n t�i), could (quá kh�).

- Khác v5i ti�ng Anh, s� khu bi�t v� th(i gian c�a hành ��ng trong ti�ng Vi�t ��)c th� hi�n b:ng con ��(ng t/ v�ng. Các t/ tình thái ti�ng Vi�t không có kh� n�ng bi�n �4i hình thái �� bi�u th6 th(i gian.

Ch�c n�ng:

+ Nh� �ã trình bày 2 ph.n trên, vi�c s* d�ng ti�u t/ tình thái ti�ng Vi�t nh� m�t ph��ng ti�n ng� d�ng có kh� n�ng chuy�n t�i nh�ng s7c thái ngh�a sinh ��ng, �a d�ng, uy�n chuy�n là nét �'c thù c�a ti�ng Vi�t.

+ Trong ti�ng Anh, ch�c n�ng truy�n t�i nh�ng thông tin tình thái ch� y�u ��)c th�c hi�n b:ng con ��(ng ngôn �i�u k�t h)p v5i v6 trí và ngh�a c�a các tr) ��ng t/ tình thái. ây là �i�m khác bi�t r�t l5n gi�a hai th� ti�ng.

112

Ch��ng 5

M�T S� KT LU#N

5.1. Các lu7n i&m �0c xác l7p trong phân tích %i chi�u câu h8i chính danh ti�ng Anh và ti�ng Vi�t

5.1.1. D�a vào các tài li�u tham kh�o và quan sát c�a cá nhân tác gi�, công trình này �ã xác �6nh ��)c nh�ng v�n �� lý lun �'t ra cho vi�c ��i chi�u 2 ph�m vi quan tâm. Nh�ng lun �i�m này có vai trò �6nh h�5ng trong vi�c ti�p cn ��i t�)ng nghiên c�u.

Vi�c phân tích ��i chi�u câu nghi v�n và câu t�(ng thut c�a ti�ng Anh và ti�ng Vi�t v� m't ng� ngh�a - ng� d�ng cho th�y rõ tính ph4 quát c�a hành vi h1i (directive) và hành vi bi�u hi�n (representative) ��)c th� hi�n 2 cách th�c hình thành câu h1i, câu t�(ng thut, l�c ngôn trung (illocutionary force) và các �'c tr�ng ng� ngh�a - ng� d�ng c� b�n.

5.1.2. Các �'c tr�ng ng� ngh�a - ng� d�ng trong câu nghi v�n và câu t�(ng thut ch6u s� chi ph�i có tính quy�t

113

�6nh c�a ti�n gi� �6nh và thông tin ch�a bi�t, c.n bi�t. Ti�n gi� �6nh là c� s2 có tính ti�n �� cho vi�c xây d�ng chi�n l�)c h1i c8ng nh� tr� l(i. Ti�n gi� �6nh và thông tin ch�a bi�t, c.n bi�t là tr�c ng� ngh�a - ng� d�ng c� b�n c�a câu h1i. Do vy, m�t trong nh�ng c� s2 �� ti�n hành mô t�, phân lo�i, ��i chi�u câu nghi v�n c�a ti�ng Anh và Vi�t theo �6nh h�5ng ng� d�ng hc là d�a vào thông tin ch�a bi�t, c.n bi�t trong câu - phát ngôn. Vi�c nghiên c�u ��i chi�u v� ph��ng ti�n bi�u hi�n, ph�m vi, dung l�)ng c�a b� phn h1i và b� phn tiêu �i�m (focus) 2 câu t�(ng thut trong s� t��ng thích v5i ng� c�nh th� hi�n 2 các khung ng� ngh�a - ng� d�ng trong câu h1i và câu k� nh� khung n�i dung m�nh ��, khung ti�n gi� �6nh, khung tình thái, là c�t lõi c�a công trình này.

5.1.3. H1i và �áp là m�t th� th�ng nh�t bi�n ch�ng c�a hai m't ��i lp. Tính th�ng nh�t bi�n ch�ng này ��)c th� hi�n trên các bình di�n: c�u trúc - ch�c n�ng, ng� ngh�a - ng� d�ng, khung tình thái, n�i dung m�nh ��. M�i quan h� này không nh�ng quy �6nh các �'c tr�ng ch� y�u v� c�u trúc, ng� ngh�a, ch�c n�ng mà còn quy �6nh các ki�u lo�i thông tin tình thái trong câu h1i. Nói cách khác, quan h� liên nhân trong giao ti�p ��i tho�i ��)c ph�n ánh rõ nét trong c�u trúc ng� ngh�a - ng� d�ng c�a câu nghi v�n và câu t�(ng thut. Vì vy, c'p tho�i (exchange) là v�n c�nh (co-text) t�i thi�u và thi�t y�u trong nghiên c�u v� câu h1i.

5.1.4. Câu h1i, v5i t� cách là phát ngôn trong giao ti�p ��i tho�i, c.n ��)c mô t�, ��i chi�u d�5i ánh sáng

114

c�a lý thuy�t hành vi ngôn ng�, lý thuy�t h�i tho�i, lý thuy�t lp lun. M�i liên h� gi�a các m�nh �� ngh�a trong câu nghi v�n c8ng nh� câu t�(ng thut có th� ��)c t�(ng minh hóa, c�u trúc hóa khi vn d�ng các lun �i�m c�a lý thuy�t lp lun.

5.2. T��ng quan %i chi�u gi(a các ki&u lo�i câu h8i chính danh ti�ng Anh và ti�ng Vi�t 9 ph��ng di�n bi&u �t ngh'a tình thái �0c xác l7p trong công trình

5.2.1. Tiêu chí phân lo�i:

Tiêu chí ��)c dùng �� phân lo�i các câu h1i chính danh v� m't ng� ngh�a - ng� d�ng là các �'c tính c�u trúc, �'c tính c�a n�i dung ng� ngh�a, c�a thông tin ch�a bi�t - c.n bi�t 2 câu h1i trong ho�t ��ng hành ch�c nh� n�i dung m�nh ��, n�i dung tình thái và n�i dung ti�n gi� �6nh. Nh�ng �'c tr�ng �ó, 2 góc �� nhn th�c, t3n t�i d�5i d�ng các ph�m trù: l�a chn - không l�a chn, hi�n ngôn - ng.m Cn, có lun c� - không có lun c�.

5.2.2. Các ki�u lo�i câu h1i và nh�ng t��ng �3ng, khác bi�t gi�a ti�ng Anh và ti�ng Vi�t:

D�a vào tiêu chí trên, các câu h1i chính danh ti�ng Anh và Vi�t ��)c phân thành các ki�u lo�i: Câu h1i l�a chn hi�n ngôn, câu h1i l�a chn ng.m Cn và câu h1i không l�a chn. Công trình này �ã xác �6nh ��)c nh�ng nét t��ng �3ng và khác bi�t v� m't ng� ngh�a - ng� d�ng c�a các ki�u lo�i câu h1i này trong ti�ng Anh và ti�ng Vi�t, theo �6nh h�5ng ��)c trình bày trong m�c (2.1.)

115

trên �ây c�a ph.n k�t lun. ó là nh�ng t��ng �3ng và khác bi�t v� ph��ng ti�n bi�u hi�n (khuôn h1i, ph��ng ti�n t/ v�ng, ph��ng ti�n ng� âm, s� b�t th�(ng v� quy t7c ng� pháp và các d�u hi�u ng� vi khác), v� c�u trúc ng� ngh�a - ng� d�ng, quan h� gi�a các thành t� ngh�a trong câu h1i, s� t��ng thích gi�a câu h1i và hoàn c�nh nói n�ng, v.v... Nh�ng t��ng �3ng và khác bi�t �ó có th� ��)c tóm t7t nh� sau:

5.2.2.1. Câu h1i l�a chn hi�n ngôn

V� hình th�c, câu h1i l�a chn hi�n ngôn ti�ng Anh t3n t�i d�5i d�ng câu h1i Yes - No question có �i�m nh�n 2 m�t b� phn trong câu h1i, câu h1i tách bi�t (tag question) và câu h1i s* d�ng t/ ho'c gi�a các b� phn ��)c ��a ra �� l�a chn. Trong ti�ng Vi�t, các khuôn h1i l�a chn hi�n ngôn là: có... không?, �ã... ch�a? (có) ph�i... không? và các câu h1i s* d�ng t/ hay / hay là. Ki�u lo�i câu h1i này trong ti�ng Anh và ti�ng Vi�t có nhi�u nét t��ng �3ng v� c�u trúc thông báo, kh� n�ng �6nh h�5ng nhn th�c, và �'c bi�t là s� t3n t�i c�a tiêu �i�m nghi v�n. Nh�ng khác bi�t gi�a hai th� ti�ng trong ph�m vi c� th� này n:m 2 vai trò c�a các ph��ng ti�n h1i, ph��ng ti�n t�o lp tiêu �i�m nghi v�n, ph�m vi c�a �i�m h1i, dung l�)ng nghi v�n c�a b� phn h1i (question element), v6 trí c�a các tác t* h1i trong câu h1i và ph��ng ti�n, ph��ng th�c truy�n báo ngh�a tình thái trong câu h1i. Trong ti�ng Vi�t, ngh�a tình thái th�(ng ��)c chuy�n t�i b:ng ph��ng ti�n t/ v�ng là l5p tr) t/ tình thái. Trong ti�ng Anh, thành t�

116

ngh�a này ��)c th� hi�n ch� y�u b:ng ph��ng th�c �i�u tính (prosodic properties).

5.2.2.2. Câu h1i l�a chn ng.m Cn

Câu h1i l�a chn ng.m Cn trong ti�ng Anh t3n t�i d�5i hình th�c câu h1i t�(ng thut Declarative question và câu h1i Yes - No question. Câu h1i l�a chn ng.m Cn ti�ng Anh t��ng �3ng v5i ti�ng Vi�t 2 c�u trúc ng� ngh�a c�a câu, c� ch� hình thành n�i dung m�nh ��, thang �� ng� ngh�a c�a các thông tin lun c�, ch�c n�ng, hi�u l�c t�i l(i c�a câu h1i trong di9n ngôn v5i t� cách là phát ngôn - thành phCm c�a các hành vi ngôn ng� tr�c ti�p ho'c hành vi ngôn ng� gián ti�p. Khác v5i ti�ng Vi�t, trong câu h1i l�a chn ng.m Cn ti�ng Anh, không t3n t�i l5p tr) t/ tình thái �u)c s* d�ng 2 v6 trí cu�i câu h1i nh� là ph��ng ti�n chuy�n t�i các s7c thái ngh�a tình thái �a d�ng, tinh t�, uy�n chuy�n v�n là nh�ng hàm ngh�a (conventional implicature) t��ng ��i 4n �6nh trong c�u trúc ng� ngh�a c�a nh�ng t/ này trong ti�ng Vi�t. Các s7c thái ng� ngh�a này, trong ti�ng Anh, v� c� b�n, ch< có th� ��)c truy�n báo b:ng con ��(ng ngôn �i�u.

5.2.2.3. Câu h1i không l�a chn

Câu h1i không l�a chn trong c� ti�ng Anh và ti�ng Vi�t là lo�i câu h1i s* d�ng các ��i t/ nghi v�n nh� là tiêu �i�m nghi v�n trong c�u trúc thông báo - cú pháp c�a câu. S� t��ng �3ng c�a ki�u câu h1i này trong ti�ng Anh và ti�ng Vi�t n:m 2 khuôn h1i, c�u trúc thông báo, kh� n�ng t3n t�i 2 chi�t �o�n t�i thi�u, ý ngh�a ph�m trù c�a các ��i

117

t/ nghi v�n, và các nhân t� tác ��ng ��n dung l�)ng ng� ngh�a c�a các ��i t/ nghi v�n. S� khác bi�t gi�a câu h1i không l�a chn c�a hai th� ti�ng ch� y�u là 2 ph�m vi nghi v�n c� th� c�a các ��i t/ nghi v�n v5i t� cách là thành t� trung tâm trong b� phn h1i (question element). Có nhi�u �i�m khác bi�t gi�a hai th� ti�ng v� ph��ng th�c t4 ch�c ki�u câu h1i này: V6 trí c�a t/ h1i, b� phn h1i, tác t* c�u trúc ho'c tác t* c�u trúc - tình thái t�o câu h1i, v6 trí c�a các thành ph.n câu trong c�u trúc cú pháp c�a ki�u câu h1i này 2 hai th� ti�ng, trên ��i th�, là khác nhau.

5.3. Nh(ng t��ng /ng và khác bi�t v! các ph��ng ti�n bi&u hi�n và ki&u lo�i thông tin tình thái th��ng g.p trong câu h8i chính danh ti�ng Anh và ti�ng Vi�t

Công trình này �ã c� g7ng kh�o sát, trình bày m�t cách m�ch l�c 2 m�c �� có th�, nh�ng t��ng �3ng và khác bi�t v� các ph��ng ti�n và ki�u lo�i thông tin tình thái t3n t�i trong câu h1i chính danh ti�ng Anh và ti�ng Vi�t. S� t��ng �3ng gi�a ti�ng Anh và Vi�t ch� y�u n:m 2 ch�c n�ng c�a các ph��ng ti�n c8ng nh� �6nh h�5ng nhn th�c, các kh� n�ng cho s� gi�i thuy�t c�a nh�ng ng�(i tham gia giao ti�p ��)c ph�n ánh trong các ph��ng ti�n tình thái. Các lo�i hình thông tin v� quan h� liên nhân th�(ng g'p trong câu h1i chính danh ti�ng Anh và ti�ng Vi�t là: thông tin v� vai trò, v6 th� c�a nh�ng ng�(i tham gia giao ti�p; thông tin �6nh h�5ng tr� l(i; thông tin v� các �'c �i�m c�a c�nh hu�ng (chu t� - circumstances). Trong c� ti�ng Anh

118

và ti�ng Vi�t ��u t3n t�i các “bi�u th�c rào �ón” (hedges) nh� là ph��ng ti�n ng� d�ng cung c�p thông tin v� m�i liên h� gi�a ch� th� phát ngôn (speaker) và n�i dung ��oc chuy�n t�i 2 câu h1i chính danh trong t��ng quan v5i hoàn c�nh giao ti�p. Lo�i ph��ng ti�n này, trong c� hai th� ti�ng, ph�n ánh rõ nét ý th�c h)p tác h�i tho�i c�a ch� th� phát ngôn và s� tôn trng th� di�n ��i v5i nh�ng ng�(i tham gia ��i tho�i. Khung lý thuy�t v� nguyên t7c h)p tác h�i tho�i (co-operative principle), nguyên t7c tôn trng th� di�n (face - saving) c�a nh�ng ng�(i tham gia ��i tho�i, nguyên t7c khiêm t�n (modesty principle) do H.P. Grice, J. Searle, J. Austin kh2i x�5ng �ã t1 rõ hi�u l�c trong vi�c gi�i thích, phát hi�n, mô t� m�i liên h� gi�a h� th�ng ký hi�u ngôn ng� và nh�ng ng�(i s* d�ng ký hi�u �ó trong s� t��ng thích v5i hoàn c�nh c�a s� t��ng tác b:ng l(i (verbal interaction) mà trong �ó ngh�a tình thái c.n ��)c coi là y�u t� ng� d�ng quan y�u trong phân tích h�i tho�i.

S� khác bi�t n4i bt nh�t gi�a hai th� ti�ng 2 ph�m vi này là 2 b�n thân các ph��ng ti�n chuy�n t�i ngh�a tình thái: Trong ti�ng Vi�t, t3n t�i l5p tr) t/ tình thái có kh� n�ng th� hi�n các s7c thái ng� ngh�a - ng� d�ng tinh t�, uy�n chuy�n. Trong ti�ng Anh, ngoài s� l�)ng r�t h�u h�n các y�u t� t/ v�ng ho'c k�t c�u cú pháp, các s7c thái ngh�a �ó th�(ng ��)c th� hi�n b:ng con ��(ng ngôn �i�u, b:ng s� th�ng h)p gi�a ngôn �i�u, tr) t/ tình thái, thành ph.n hô gi, s� b�t th�(ng v� quy t7c ng� pháp và s� vi ph�m các nguyên t7c h�i tho�i m�t cách có ch� �ích.

119

5.4. Kh� n2ng chuy&n t�i ngh'a tình thái c a các tr�ng ng( tình thái tùy ch�n (TNTTTC) trong câu t��ng thu7t

Tr�ng ng� tình thái tùy chn là m�t lo�i hình ph��ng ti�n t3n t�i ph4 bi�n trong c� ti�ng Anh và ti�ng Vi�t. V� m't cú pháp, lo�i ph��ng ti�n này có th� t3n t�i 2 các v6 trí khác nhau trong câu 2 ph.n th�c, xét theo mô hình c�u trúc câu c�a ng� pháp ch�c n�ng - h� th�ng. V� m't ng� ngh�a, TNTTTC có kh� n�ng bi�u ��t các nét ngh�a tình thái tinh t� g7n v5i ph��ng th�c truy�n báo thông tin c�a ng�(i nói ho'c v5i n�i dung m�nh �� phát ngôn (propositional content). Do vy, v� m't ng� d�ng, lo�i ph��ng ti�n này giúp t�o các hàm ngôn d�ng hc ch� y�u theo c� ch� vi ph�m ph��ng châm l�)ng (quantity maxim) trong lý thuy�t h�i tho�i c�a H.P. Grice vì s� v7ng m't c�a lo�i ph��ng ti�n này trong câu không gây ph��ng h�i ��n t4 ch�c cú pháp c�a câu.

5.5. Nh(ng v�n ! liên quan �n ! tài c a công trình c5n �0c ti�p t�c nghiên c"u

5.5.1. Ng� �i�u là ki�u lo�i ph��ng ti�n chuy�n t�i ngh�a tình thái khá n4i tr�i trong ti�ng Anh. � m�c �� nh�t �6nh, ng� �i�u ti�ng Vi�t c8ng là m�t trong nh�ng lo�i hình d�u hi�u ng� vi (Illocutionary Force Indicating Devices - IFIDs) bi�u ��t ngh�a liên nhân. Ph�m vi này trong ti�ng Vi�t, cho ��n nay, ch�a ��)c kh�o sát m�t cách có h� th�ng. C.n có nhi�u h�n n�a các công trình kh�o c�u (��i chi�u bên trong) ng� �i�u ti�ng Vi�t �� t�o c� s2 cho vi�c so sánh ��i chi�u (��i chi�u bên ngoài) gi�a ti�ng Vi�t v5i

120

ti�ng Anh và các ngôn ng� khác nh:m ph�c v� các m�c �ích th�c ti9n �a d�ng.

5.5.2. H1i và tr� l(i là m�i quan h� tr�c ti�p quy �6nh c�u trúc ng� ngh�a - ng� d�ng c�a câu h1i. Câu h1i, trong giao ti�p ��i tho�i, là thành phCm c�a hành vi ngôn ng� h1i, ch6u s� tác ��ng c�a các chi�n l�)c giao ti�p, ý �3 giao ti�p (intention) luôn vn ��ng, thay �4i. Tham gia vào ��i tho�i, câu h1i luôn là thành t� c�a t.ng bc các k�t c�u “cú pháp h�i tho�i” nh� hành vi ngôn ng� (speech act), tham tho�i (move), c'p tho�i (exchange), �o�n tho�i (transaction) và cu�c tho�i (interaction). Các k�t c�u này b6 quy �6nh, và �3ng th(i ph�n ánh các m�i quan h� �a d�ng, �a t.ng, �a chi�u trong s� t��ng tác b:ng l(i (verbal interaction) gi�a các ch� th� giao ti�p và gi�a các ch� th� v5i th�c t�i ��)c ph�n ánh. S� t��ng tác b:ng l(i t3n t�i d�5i các hình th�c ��c tho�i, �a tho�i (song tho�i, tam tho�i,...) và mang tính ch�t ��n tho�i ho'c song tho�i. Vi�c so sánh ��i chi�u 2 các ph�m vi c� th� này gi�a ti�ng Anh và ti�ng Vi�t là nh�ng �� tài r�t h�u ích v� nhi�u m't c.n ��)c ti�p t�c nghiên c�u, �'c bi�t là vai trò c�a câu h1i 2 ph��ng di�n lp lun và liên k�t trong ��i tho�i.

5.5.3. Công trình này �ã b�5c �.u kh�o sát, h� th�ng hóa các nét ngh�a tình thái thông d�ng trong câu t�(ng thut ti�ng Anh, có liên h� v5i ti�ng Vi�t. M�t m�ng tr�ng khác c.n ��)c ti�p t�c nghiên c�u là vai trò c�a các TNTTTC trong các ki�u câu khác nh� câu m�nh l�nh, c�m thán 2 c� ti�ng Anh và Vi�t.

121

TÀI LI�U THAM KH�O CHÍNH

TING VI�T

1. Arutjunova, N.D., Paducheva, E.V. Ngu�n g�c, v�n �� và ph�m trù c�a ng� d�ng h�c. Nguy9n �c T3n d6ch. Lý Toàn Th7ng hi�u �ính. Phòng thông tin Ngôn ng� hc - Vi�n Ngôn ng� hc. Hà N�i, 1997.

2. Di�p Quang Ban. Bàn góp v� quan h� ch� v� và quan h� ph�n �� - ph�n thuyt. Ngôn ng� s� 4/1992, tr. 51-56.

3. Di�p Quang Ban & Hoàng V�n Thung (1996). Ng� pháp ting Vi�t. Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

4. D��ng H�u Biên (2000). Giáo trình Ng� ngha h�c th%c hành ting Vi�t. Nxb V�n hóa - Thông tin.

5. Lê Cn, Cù ình Tú, Hoàng Tu� (1962). Giáo trình Vi�t ng� (tp 1). Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

6. Nguy9n Tài CCn (1996). Ng� pháp ting Vi�t. Nxb HQG Hà N�i.

7. > H�u Châu. Cách x! lý nh�ng hi�n t��ng trung gian trong ngôn ng�. Ngôn ng� s� 1/1979, tr. 20- 31.

8. > H�u Châu. Các yu t� d�ng h�c c�a ting Vi�t. Ngôn ng� s� 3/1985, tr. 15-16.

122

9. > H�u Châu. Ng� pháp ch�c n�ng d��i ánh sáng c�a d�ng h�c hi�n nay. Ngôn ng� s� 1/1992, tr. 1-12 và Ngôn ng� s� 2/1992, tr. 6-13.

10. > H�u Châu (1998). C� s ngha h�c t" v%ng. Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

11. > H�u Châu (1995). Giáo trình gi�n yu v� Ng� d�ng h�c. Nxb Giáo d�c. Hu�.

12. > H�u Châu (1996). T" v%ng - ng� ngha ting Vi�t. Nxb HQGHN.

13. Nguy9n V�n Chi�n (1992). Ngôn ng� ��i chiu và ��i chiu các ngôn ng� )ông Nam Á. Tr�(ng HSPNN xu�t b�n. Hà N�i.

14. Tr��ng V�n Chình & Nguy9n Hi�n Lê (1963). Kh�o lu�n v� ng� pháp Vi�t Nam. Vi�n �i hc Hu�.

15. Mai Ngc Ch/, V8 �c Nghi�u, Hoàng Trng Phi�n (1992). C� s ngôn ng� h�c và ting Vi�t. Nxb H&THCN, Hà N�i.

16. Hoàng Cao C��ng. B��c ��u nh�n xét v� ��c �i�m ng� �i�u ting Vi�t. Ngôn ng� s� 3/1985.

17. Nguy9n �c Dân (1987). Logic - ng� ngha - cú pháp. Nxb H & THCN. Hà N�i.

18. Nguy9n �c Dân (1998). Ng� d�ng h�c (tp 1). NxbGD. Hà N�i.

19. Nguy9n �c Dân (1998). Lôgích và ting Vi�t. Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

123

20. Tr.n Trí Dõi. Ngôn ng� h�c so sánh l�ch s! (Bài gi�ng cho hc viên các l5p sau ��i hc ngành Ngôn ng� hc - HKHXH&NV)

21. Nguy9n Cao àm (1998). )�n v� t�o câu và thành ph�n câu ��n trong ting Vi�t (Trong “Nh�ng v�n �� ng� pháp ti�ng Vi�t”), Nxb KHXH. Hà N�i.

22. V��ng T�t �t (1998). Lôgic h�c. Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

23. Nguy9n H�u �t (1999). Ngôn ng� trong giao tip. Nxb KHXH.

24. H�u �t - Tr.n Trí Dõi - Thanh Lan (2000). C� s ting Vi�t. Nxb V�n hoá - Thông tin. Hà N�i.

25. Lê ông (1985). Câu tr� l�i và câu �áp c�a câu h(i. Ngôn ng� (s� ph�).

26. Lê ông. Ng� ngha - ng� d�ng các h� t" ting Vi�t. ý ngha �ánh giá c�a các h� t". Ngôn ng� s� 2/1991, tr. 15-23.

27. Lê ông. Ng� ngha - ng� d�ng c�a các h� t": Siêu ngôn ng� và các h� t" ting Vi�t. Ngôn ng� s� 2/1992, tr. 45-51.

28. Lê ông. M�t vài khía c�nh ng� d�ng h�c có th� góp ph�n nghiên c�u xung quanh c�u trúc )� - Thuyt. Ngôn ng� s� 1/1993, tr 54- 60.

29. Lê ông. Vai trò c�a ti�n gi� ��nh trong c�u trúc ng� ngha - ng� d�ng c�a câu h(i. Ngôn ng� s� 2/1994, tr. 41-47.

124

30. Lê ông & Hùng Vi�t. Nh�n m�nh nh� m�t hi�n t��ng ng� ngha - ng� d�ng. Ngôn ng� s� 2/1995, tr. 11-17.

31. Lê ông (1996). Ng� ngha - ng� d�ng câu h(i chính danh (trên ng� li�u ting Vi�t). Lun án PTS Ngôn ng� hc. Hà N�i.

32. inh V�n �c (1986). Ng� pháp ting Vi�t: t" lo�i. Nxb H&THCN. Hà N�i.

33. Nguy9n Thi�n Giáp (ch� biên), oàn Thi�n Thut, Nguy9n Minh Thuy�t (1996). D,n lu�n ngôn ng�. Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

34. Nguy9n Thi�n Giáp (1996). T" và nh�n di�n t" ting Vi�t. Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

35. Nguy9n Thi�n Giáp (1998). C� s Ngôn ng� h�c. Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

36. Halliday, M.A.K. Khái ni�m ng� c�nh trong giáo d�c ngôn ng�. Ngôn ng� s� 4/1991, tr.19-33.

37. Cao Xuân H�o (1991). Ting Vi�t. S� th�o ng� pháp ch�c n�ng. Tp 1. Nxb.KHXH. Hà N�i.

38. Cao Xuân H�o (ch� biên), Hoàng Xuân Tâm, Nguy9n V�n B:ng, Bùi T�t T��m (1992). Ng� pháp ch�c n�ng ting Vi�t (quy�n 1: Câu trong ti�ng Vi�t: C�u trúc - ngh�a - công d�ng). Nxb. Giáo d�c. Hà N�i.

39. Cao Xuân H�o (1997). M�y v�n �� ng� âm, ng� pháp, ng� ngha ting Vi�t. Vi�n Khoa hc Xã h�i t�i Thành ph� H3 Chí Minh.

125

40. H�i Ngôn ng� hc Vi�t Nam. Nh�ng v�n �� Ng� d�ng h�c (KG y�u h�i th�o khoa hc “Ng� d�ng hc” L.n th� nh�t). Hà N�i, 1999.

41. Nguy9n Hoà (1998). Giáo trình d,n lu�n phân tích di*n ngôn (Dùng cho sinh viên Khoa Ngôn ng� và V�n hoá Anh - MF). HNN - HQGHN.

42. Nguy9n Hoà (1998). Introduction to Semantics (Dùng cho sinh viên khoa Ngôn ng� và V�n hoá Anh - MF). HNN - HQGHN.

43. Nguy9n Quang H3ng (1994). Âm tit và lo�i hình ngôn ng�. Nxb KHXH. Hà N�i.

44. Tr.n Trng Kim, Bùi KG, Ph�m Duy Khiêm. Vi�t Nam v�n ph�m. Nhà sách Tân Vi�t xu�t b�n.

45. inh Trng L�c (1964). Giáo trình Vi�t ng�. Tp 3: Tu t/ hc. Nxb. Giáo d�c. Hà N�i.

46. inh Trng L�c (1966). 99 Ph��ng ti�n và bi�n pháp tu t" ting Vi�t. Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

47. Nguy9n Lai (1994). V� m�i quan h� gi�a ph�m trù ng� ngha và ph�m trù ng� pháp (Trong “Nh�ng v�n �� ng� pháp ti�ng Vi�t hi�n ��i”), Nxb KHXH. Hà N�i.

48. H3 Lê. Tìm hi�u n�i dung h(i và cách th�c th� hi�n nó trong ting Vi�t hi�n ��i. Ngôn ng� s� 2/1979, tr. 26-33.

49. V��ng H�u L9, oàn D8ng (1994). Ng� âm ting Vi�t. Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

126

50. Lyons, J. Nh�p môn Ngôn ng� h�c lý thuyt (Ng�(i d6ch: V��ng H�u L9). Nxb Giáo d�c. Hà N�i, 1996.

51. Lê V�n Lý (1968). S� th�o ng� pháp Vi�t Nam. B� giáo d�c Sài Gòn. Trung tâm hc li�u.

52. Tr.n H�u M�nh. V� khái ni�m ng� d�ng h�c và vi�c d�y - h�c ting Anh b�c ��i h�c. Ngo�i ng� (N�i san HNN - HQGHN s� 5/1999, tr.7). Hà N�i.

53. Moskalskaja, O.I. (1966). Ng� pháp v�n b�n (Tr.n Ngc Thêm d6ch). Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

54. Nunan, D. (1997). D,n nh�p phân tích di*n ngôn (Trúc Thanh và tp th� dich gi�). Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

55. Hoàng Phê. Ng� ngha c�a l�i. Ngôn ng� s� 3 và 4/1981, tr. 3-24.

56. Hoàng Phê. Lôgíc c�a ngôn ng� t% nhiên (qua ng� ngha c�a m�t s� t" th��ng dùng). Ngôn ng� s� 4/1982, tr. 35-43.

57. Hoàng Phê. Ti�n gi� ��nh và hàm ngôn trong ng� ngha c�a t". Ngôn ng� s� 2/1982, tr. 49-51.

58. Hoàng Phê. Lôgíc c�a ngôn ng� t% nhiên. Toán t! lôgíc tình thái (qua c� li�u ting Vi�t). Ngôn ng� s� 4/1984, tr. 5-21.

59. Hoàng Trng Phi�n (1980). Ng� pháp ting Vi�t: Câu. Nxb H và THCN. Hà N�i.

60. Nguy9n Phú Phong. Vô ��nh, nghi v�n và ph� ��nh. Ngôn ng� s� 2/1994, tr. 8-13.

127

61. Võ �i Quang. )�c �i�m c�u trúc - ng� ngha c�a Tính ��ng t" trong ting Anh. Lun v�n t�t nghi�p �i hc chuyên ngành gi�ng d�y ti�ng Anh, HSPNN. Hà N�i, 1978.

62. Võ �i Quang. M�t s� nh�n xét v� hình th�c và cách dùng d�ng b� ��ng trong ting Anh. Báo cáo khoa hc. HSPNN, 1980.

63. Võ �i Quang. Tìm hi�u v� ��n v� câu trong cách lý gi�i c�a các khuynh h��ng cú pháp khác nhau. Báo cáo khoa hc, HSPNN. Hà N�i, 1982.

64. Võ �i Quang. C�u trúc - ch�c n�ng Danh ng� ting Anh. Lun án Th�c s� Anh ng� hc. Hà N�i, 1989.

65. Võ �i Quang. V�n �� Ti�n gi� ��nh trong vi�c xây d%ng lý thuyt h(i, xét bình di�n ng� ngha - ng� d�ng. Báo cáo khoa hc, HNN- HQGHN, 1999.

66. Võ �i Quang. B��c ��u tìm hi�u: Ng� d�ng h�c và nh�ng c� s lý thuyt chung c�a vi�c ��i chiu hành vi ngôn ng� h(i trong ting Anh và ting Vi�t. KG y�u H�i ngh6 khoa hc n�m hc 1998-1999. HNN - HQGHN. Hà N�i, 1999.

67. Võ �i Quang. M�t s� ��c �i�m t� duy - v�n hoá ���c ph�n ánh trong các ki�u lo�i câu h(i ting Anh và Vi�t. H�i th�o khoa hc toàn qu�c “Thành t� v�n hoá trong d�y-hc ngo�i ng�”. Hà N�i, 22/1/2000.

128

68. Võ �i Quang. M�t s� ��c �i�m ng� ngha - ng� d�ng c�a ki�u lo�i câu h(i không l%a ch�n trong ting Anh và ting Vi�t. Ngôn ng� s� 3/2000.

69. Võ �i Quang. M�t s� ��c �i�m ng� ngha - ng� d�ng c�a ki�u lo�i câu h(i l%a ch�n trong ting Anh và ting Vi�t. Ngôn ng� s� 4/2000.

70. Nguy9n V�n Quang. M�t s� khác bi�t giao tip l�i nói Vi�t - M1 trong cách th�c khen và tip nh�n l�i khen. Lun án Ti�n s� Khoa hc Ng� v�n. Hà N�i, 1999.

71. Nguy9n Anh Qu� (1989). H� t" trong ting Vi�t. Nxb KHXH. Hà N�i.

72. H�u QuBnh (1980). Ng� pháp ting Vi�t hi�n ��i. Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

73. Stankievich, N.V. (1982). Lo�i hình các ngôn ng�. Nxb H và THCN. Hà N�i.

74. Lê Xuân Th�i. V� vi�c hi�n th%c hoá ti�n gi� ��nh và t. h�p c�a ��ng t" và tính t" (trên c� li�u ting Vi�t). Ngôn ng� s� 3/1984.

75. Nguy9n Kim Th�n (1963, 1964). Nghiên c�u v� ng� pháp ting Vi�t. Tp 1 và 2. NxbKH. Hà N�i.

76. Nguy9n Th6 Vi�t Thanh (1999). H� th�ng liên kt l�i nói ting Vi�t. Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

77. Lý Toàn Th7ng. Gi�i thi�u lý thuyt phân �o�n th%c t�i câu. Ngôn ng� s� 2/1981, tr. 46-54.

129

78. Tr.n Ngc Thêm. Ng� d�ng h�c và v�n hoá - ngôn ng� h�c (Trong “Nh�ng v�n �� Ng� d�ng hc” - KG y�u H�i th�o khoa hc “Ng� d�ng hc” l.n th� nh�t, tr.7). Hà N�i, 1999.

79. Tr.n Ngc Thêm (1999). H� th�ng liên kt v�n b�n ting Vi�t. Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

80. Lê Quang Thiêm. V� vai trò c�a nhân t� ng� pháp trong s% phân ��nh các bin th� t" v%ng - ng� ngha (trong “Nh�ng v�n �� ng� pháp ti�ng Vi�t”). Nxb KHXH. Hà N�i, 1986, tr. 314- 323.

81. Lê Quang Thiêm (1989). Nghiên c�u ��i chiu các ngôn ng�. Nxb H&THCN. Hà N�i.

82. Chu Bích Thu. Thành ph�n �ánh giá ng� ngha m�t s� tính t". Ngôn ng� s� 1 & 2/1989, tr. 56-63.

83. oàn Thi�n Thut (1977). Ng� âm ting Vi�t. Nxb H&THCN, Hà N�i.

84. oàn Thi�n Thut (2000). Ng� âm ting Vi�t. Nxb HQGHN.

85. Nguy9n Minh Thuy�t. Th�o lu�n v� v�n �� xác ��nh h� t" trong ting Vi�t. Ngôn ng� s� 4/1984, tr. 37-38.

86. Nguy9n Minh Thuy�t. Các ti�n phó t" ch# th�i - th� trong ting Vi�t. Ngôn ng� s� 2/1985, tr. 1-10.

87. Nguy9n Minh Thuy�t. Th�o lu�n v� v�n �� xác ��nh h� t" trong ting Vi�t. Ngôn ng� s� 2/1996, tr. 39-43.

88. Lê Hùng Ti�n. M�t s� ��c �i�m c�a ngôn ng� lu�t pháp ting Vi�t. Lun án Ti�n s� Khoa hc Ng� v�n. Hà N�i, 1999.

130

89. Nguy9n �c T3n. Chin l��c so sánh - liên t� ng trong giao tip c�a ng��i Vi�t Nam. Ngôn ng� s� 3/1990.

90. Nguy9n Ngc Trâm. V� m�t nhóm ��ng t" thái �� m�nh �� trong ting Vi�t. Ngôn ng� s� 3/1990, tr. 19-24.

91. Cù ình Tú (1983). Phong cách h�c và ��c �i�m tu t" ting Vi�t. Nxb H và THCN. Hà N�i.

92. Hoàng V�n Vân. Tìm hi�u b��c ��u v� b�n ch�t c�a +n d� ng� pháp. T�p chí khoa hc - HQGHN, 1999.

93. Ph�m Hùng Vi�t. M�t s� ��c �i�m ch�c n�ng c�a tr� ��ng t" ting Vi�t hi�n ��i. Lun án Phó ti�n s� khoa hc ng� v�n. Hà N�i, 1996.

94. Xtepanov, Iu. (1977). Nh�ng c� s ngôn ng� h�c ��i c��ng. Nxb H và THCN. Hà N�i.

95. Z�vêghinsev, V.A. Ti�n gi� ��nh. Hoàng Trng Phi�n d6ch.

TING ANH

96. Allwood, J.S. (1981). On the distinctions between semantics and pragmatics (in “Crossing the boundaries in linguistics”). Dordrecht. Reidel. p.187. 82/76.

97. Asher, R.A. (1994) (editor-in-chief). Encyclopedia of language and linguistics. Pergamon Press. Sections: - Modality

- Questions

131

- Attitude Surveys: question - answer process.

98. Austin, J. (1961). Other minds (in “Austin, J. Philosophical papers”). Oxford Clarendon Press.

99. Bollinger, D. (1972). Degree words. The Hague- Paris.

100. Bollinger, D. (1978). Yes/No questions are not alternative questions (in H. Hiz (ed) Questiona). Dordrecht. Reidel.

101. Brickerton, D. (1979). Where presupposition comes from? (in “Syntax and semantics”, volume 11). New York.

102. Brown, G.; G. Yule, G. (1989). Discourse analysis. Cambrige University Press.

103. Cann, R. (1993). Formal Semantics. Cambridge University Press.

104. Coulthard, M. (1990). An Introduction to Discourse Analysis. Longman.

105. Cutterplan, S. (1994). The language of logic: An Introduction to Formal Logic. Blackwell Oxford UK & Cambridger UBA (reprinted, 1994).

106. Davenport, M. & S.J. Hannahs, S.J. (1998). Introducing Phonetics and Phonology. Arnold.

107. Dik, S. (1978). Functional Grammar. Amsterdam: North Holland.

108. Dik, S. (1989). The Theory of Functional Grammar. Foris Publications, Dordrecht - Holland/ Providence RI - U.S.A..

132

109. Fillmore, Ch.J. (1971). How to know whether you are coming or going. (in “Linguistics”). Athnaun (p.p.369-379)

110. Frawley, W. (1992). Linguistic Semantics. Lawrence Erlbaum Associates Publishers.

111. Gazdar, G. (1979). Pragmatics, implicature, presupposition and logical form. New York.

112. Givãn, T. (1989). Mind, Code and Context: Essays in pragmatics. Hillsdale. NJ: Erlbaum.

113. Givãn, T. (1987). English Grammar: A function - based Introduction. Volume 1 and Volume 2. John Benjamins PC. Amsterdam/Philadelphia. 1993. Cambridge U.P.

114. Green, G.M. (1987). Pragmatics and Natural Language Understanding. Lawrence Erlbaum Associates Publishers.

115. Grice, H.P. (1957). Meaning (in “The philosophical review”. Volume 66.). N03.

116. Halliday, M.A.K. (1985). An Introduction to Functional Grammar. Edward Arnold. (7th) 1997.

117. Halliday, M.A.K. (1985). Spoken and Written Language. Deakin University.

118. Hare, R.M. (1972). The language of morals. London.

119. Harmer, J. (1990). The Practice of English Language Teaching. Longman.

133

120. Herring, S.C. (1991). The grammaticalisation of rhetorical questions in Tamil. (in Approaches to Grammaticalization).John Benjamins P.C Amsterdam/Philadelphia. (pp. 253-284)

121. Hirst, G. (1987). Semantic interpretation and the resolution of ambiguity. Cambrige U.P.

122. Jackondoff, R. (1985). Semantics and Cognition. The MIT Press.

123. James, C. (1980). Contrastive Analysis. Longman Group Ltd. Colchester and London.

124. Keenan, E.; Filmore, Ch.; Langendoen, D. (eds) (1974). Two kinds of presupposition in natural language in “Studies in linguistics semantics”. New York.

125. Kempson, R.M. (1975). Presupposition and the delimitation of semantics. Cambridge. Cambridge U.P.

126. Kenworthy, J. (1999). Teaching English Pronunciation. Longman.

127. Kiefer, F. (1977). Some semantic and pragmatic properties of Wh- questions and the corresponding answers. (in “SMIL”). N03.

128. Ladd, D.R. (1977). Intonational phonology. Cambridge University Press.

129. Leech, G. (1978). Semantics. Penguin books.

130. Leech, G.N. (1983). Principles of Pragmatics. London - New York.

134

131. Levison, S.T. (1983). Pragmatics. Cambridge, Cambridge UP. London-New York.

132. Liefrink, F. (1973). Semantico - Syntax. Modality Longman.

133. Lycan, W.G. (1994). Modality and meaning. Kluwer Academic Publisher.

134. Lyons, J. (1978). Semantics. Cambridge, Cambridge UP.

135. Lewis, D. (1972). General sematics (in “Semantics of natural language”). Dordrecht- Holland. Reidel.

136. Malcolm, N. (1977). Thought and knowledge (Essays). Ithaca-London Conell UP.

137. McCarthy, M. (1996). Discourse analysis for language teachers. Cambrige University Press.

138. Palmer, F. (1986). Mood and modality. Cambridge, Cambridge. UP.

139. Pierce, Ch.S. (1960). How to make our ideas clear (in “Collected Papers of Ch.S. Pierce” Volume 5). Cambridge. (p.258)

140. Pierce, Ch.S. (1960). Pragmatism: the normative Science (in “Collected papers of Ch.S. Pierce” Volume 5). Cambridge. (p. 13-18).

141. Quirk, R.; S. Greenbaum, S. (1973). A University Grammar of English. Longman Group UK Limited.

135

142. Roach, P. (1988). English Phonetics and Phonology. Cambrige University Press.

143. Sadock, J. (1974). Towards a linguistic theory of speech acts. New York AP.

144. Schachter, P. Focus and relativization. Langguage N 047.

145. Schiebe, T. (1979). On presupposition in complex sentences. (in “Syntax and semantics”, Volume 11) New york. (p.p.127-154).

146. Searle, J. (1969). Speech acts. Cambridge: Cambridge UP.

147. Searlr, J.R. (1979). Expression and meaning. Cambridge (Mass).

148. Skinner, B.J. (1957). Verbal bebavior. New York.

149. Spolsky, B. (1998). Sociolinguistics. Oxford University Press.

150. Stevenson, Ch. (1963). Facts and values. New Haven.

151. Susuma Kumo & Ken-ichi Takami (1999). Grammar and Discourse Principles: Functional Syntax and GB Theory. The University of Chicago Press.

152. Syder, F. and A. Pawley, A. (1974) The reduction principle in Conversation. N.Z. Auckland: Anthoropogy Dept. Auckland University (ms).

153. Thomas. J. (1998) Meaning in Interaction. Longman House, Burnt Mill.

154. Thompson, S.A. & A. Mulac. A. (1991) A quantitative perspective on the grammaticalization

136

epistemic parentheticals in English (in Approaches to grammaticalization. Volume 2). John Benjamins.

155. Wierzbicka, A. (1987) English speech act verbs. Academic Press. Australia.

156. Wright, L. & J. Hope, J. (1996) Stylistics. ITP. London and New York.

157. Yule, G. (1997). Pragmatics. Oxford University Press.

NGU-N TRÍCH D:N VÍ D�

158. Agatha Christie (1984). The Golden balls and other stories. Berkley Books, New York.

159. Alexander, L.G. English Grammar. Longman Group LTD. (Song ng� Anh - Vi�t).

160. Conrad, J. (1983). Lord Jim. Oxford University Press.

161. Crichton, Ch. (1994). Disclosure. The Library Guild, U.S.A..

162. Dostoyevsky, F. (1957). The Brothes Karamazov translated by Constant Garrett. The New American Library, U.S.A.

163. Green, G. (1980). The Quiet American. The New American Library, U.S.A.

164. Hailey, A. (1997). Detective. The Library Guild, U.S.A.

165. Hill, L.A. (1989). N� c��i n��c Anh (T� sách song ng�). Nxb Thanh niên. Nguy9n Qu�c Hùng d6ch và biên so�n.

137

166. H�i Ngôn ng� hc Vi�t Nam. Ngôn ng� & ��i s�ng ( 'c san xuân Canh Thìn). Hà N�i, 2000.

167. Jerome K. Jerome. (1992). Three men in a boat. Longman Group Limited, London.

168. R. Murphy, R. English Grammar in Use. Cambrige University Press

169. Nxb Thanh niên. Ng��i ch�ng lý t� ng (Tuy�n tp k6ch song ng� Anh - Vi�t). Hà N�i, 1998.

170. Oxford University Press. Advanced Learner’s Dictionary. 1995.

171. Thomson, A.J. (1994). A Practical English Grammar. Oxford University.

172. Tr.n Th6 Th7ng (1977). Ngõ quê. (Trong “Nh�ng truy�n ng7n hay g.n �ây”). Nxb H�i Nhà v�n. Hà N�i.

173. Truy�n ng�n (h�i tho�i) trong các giáo trình d�y ting Anh (song ng� Anh - Vi�t)

174. Vendler, Z. (1997). Adjectives and nominalizations. The Hague.

175. Vi�n Ngôn ng� hc (2000). T" �i�n ting Vi�t. Hà N�i - à NEng.

176. H.G. Widdowson, H.G. (1997). Linguistics. Oxford University Press.

177. Wallace Chafe, L. (1998). Ý ngha và c�u trúc c�a ngôn ng� (Nguy9n V�n Lai d6ch). Nxb Giáo d�c. Hà N�i.

138

PH� L�C

M$t s% bài báo khoa h�c liên quan �n chuyên kh�o

139

Action Research: An Overview*

Assoc. Prof. Dr. Võ �i Quang

Director, Research and Development Office

Article issued on Journal of Science - Vietnam National University, Hanoi; Vol. 24, No 4-2008

Tel: 0903410341 / (04)37547042; E-mail: vodaiquang@yahoo.com University of Languages and International Studies - Vietnam National University, Hanoi --------------------------------------------------------------------

Summary: ‘Action research’ is a research type of great practical value and high frequency of usage in language teaching. An insightful look into the nature and sequence of investigation in this approach is essential for teachers and research workers. On the basis of collected data from different sources, with a high level of conciseness and lucidity, this article provides coherently expressed ideas comprehensible to readers on the following issues:

(i) What is ‘Action research’?

(ii) The purposes of action research

140

(iii) The importance of action research

(iv) The effects of action research

(v) Differences between action research and formal

research

(vi) Steps for classroom action research

WHAT IS “ACTION RESEARCH”?

Action research is deliberate, solution-oriented investigation that is collectively or personally owned and conducted. It is characterized by spiraling cycles of problem identification, systematic data collection, reflection, analysis, data-driven action taken, and, finally, problem redefinition. The linking of the terms “action” and “research” highlights the essential features of this method: trying out ideas in practice as a means of increasing knowledge about and / or improving curriculum, teaching, and learning.

The concept of action research can be traced back to the early works of John Dewey in the 1920s and Kurt Lewin in the 1940s. It is Stephen Corey and others at Teachers College of Columbia University who introduced the term action research to the educational community in 1949. Corey (1953) defined action research as the process through which practitioners study their own practice to solve their personal practical problems.

Very often action research is a collaborative activity where practitioners work together to help one another design and carry out investigations in their classrooms. According to

141

John Elliott, teacher action research is “concerned with the everyday practical problems experienced by teachers, rather than the “theoretical problems” defined by pure researchers within a discipline of knowledge” (Elliott, cited in Nixon, 1987). Research is designed, conducted, and implemented by the teachers themselves to improve teaching in their own classrooms, sometimes becoming a staff development project in which teachers establish expertise in curriculum development and reflective teaching.

The prevailing focus of teacher research is to expand the teacher's role as inquirer about teaching and learning through systematic classroom research. This approach is naturalistic, using participant-observation techniques of ethnographic research. It is generally collaborative, and includes characteristics of case study methodology.

The research team provides support and a forum for sharing questions, concerns, and results. Teachers advise each other and comment on the progress of individual efforts. Participating in collaborative action research helps eliminate the isolation that has long characterized teaching, as it gives asn impetus to professional dialogue and thus, creates a more professional culture in schools.

142

WHAT ARE THE PURPOSES OF TEACHER ACTION RESEARCH?

Teacher Action Research is research designed to help a teacher find out what is happening in his or her classroom, and to use that information to make wise decisions for the future. Methods can be qualitative or quantitative, descriptive or experimental.

Action research has been employed for various purposes: for school-based curriculum development, as a professional development strategy, in preservice and graduate courses in education, and in systems planning and policy development. Some scholars advocate an action research approach for school restructuring. Action research can be used as an evaluative tool, which can assist in self-evaluation whether the "self" be an individual or an institution.

WHY IS TEACHER RESEARCH IMPORTANT?

School restructuring movement has site-based, shared decision-making at its core. With the newly acquired autonomy, come up new responsibilities. Teachers, local schools, and school districts are accountable to all stakeholders for the policies, programs, and practices they implement. It is not enough for teachers merely to make decisions; they will be called upon to make informed decisions, decisions which are data driven. Therefore, it is

143

necessary for teachers to be much more deliberate in documenting and evaluating their efforts. Action research is one means to that end. It is very likely the emergence of site-based decisionmaking has precipitated the resurgence of action research; the two seem to be complementary. Action research assists practitioners and other stakeholders in identifying the needs, assessing the development processes, and evaluating the outcomes of the changes they define, design, and implement. The self-evaluation aspect of action research is congruent with the philosophies contained in the Total Quality Education and Outcomes Based Education movements currently being advanced in many educational institutions.

WHAT ARE THE EFFECTS OF ACTION RESEARCH?

There is a growing amount of evidence of the positive personal and professional effects that engaging in action research has on the practitioner. Action research provides teachers with the opportunity to gain knowledge and skill in research methods and applications and also to become more conscious of the options and possibilities for change. Teachers participating in action research become more critical and reflective about their own practice. Teachers doing action research attend more carefully to their methods, their perceptions and understandings, and their whole approach to the teaching process.

144

It is teachers who, in the end, will change the world of the school by understanding it. As teachers engage in action research they are increasing their understanding of the schooling process. What they are learning will have great impact on what happens in classrooms, schools, and districts in the future. The future directions of staff development programs, teacher preparation curricula, as well as school improvement initiatives, will be impacted by the things teachers learn through the critical inquiry and rigorous examination of their own practice and their school programs that action research requires.

Teachers' action research questions emerge from areas they consider problematic, from discrepancies between what is intended and what actually occurs. The unique feature of teachers' questions is that they emanate solely neither from theory nor from practice, but from critical reflection on the intersection of the two. Teacher research will force the re-evaluation of current theories and will significantly influence what is known about teaching, learning, and schooling.

It is often said that teachers often leave a mark on their students, but they seldom leave a mark on their profession. Through the process and products of action research teachers will do both.

145

DIFFERENCES BETWEEN ACTION RESEARCH AND FORMAL RESEARCH

ASPECTS FORMAL

RESEARCH ACTION RESEARCH

Training needed by researcher

Extensive On own or with consultation

Goals of research

Knowledge that is generalizable

Knowledge to apply to the local situation

Method of identifying the problem to be studied

Review of previous research

Problems or goals currently faced

Procedure for literature review

Extensive, using primary sources

More cursory, using secondary sources

Sampling approach

Random or representative sampling

Students or clients with whom they work

Research design

Rigorous control, long time frame

Looser procedures, change during study; quick time frame; control through triangulation

Measurement procedures

Evaluatative and pretesting measures

Convenient measures or standardized tests

Data analysis Statistical tests; qualitative techniques

Focus on practical, not statistical significance; present raw data

Application of results

Emphasis on theoretical significance

Emphasis on practical significance

146

STEPS FOR CLASSROOM ACTION RESEARCH �

• Decide on a question considered meaningful and important to you.

• Read literature on your topic • Plan your overall research strategy and data collection

strategies • Collect data (refine methods as needed) • Make sense of the data (qualitative and /or quantitative) • Reach conclusions about your question. What is the

practical significance of your findings? • Take action based on your conclusions • Share your findings with others

These steps are not always completed in this sequence and you may loop back through some steps several times.

REFERENCES [1] Corey, S. (1953). Action research to improve school

practice. New York: Teachers College, Columbia University.

[2] Kemmis, S., & McTaggart, R. (1982). The action

research planner. Victoria, Australia: Deakin University Press.

[3] Lieberman, A. (Ed.). (1988). Building a professional

culture in schools. New York: Teachers College Press. ED 300 877

147

[4] Nixon, J. (1989, Winter). The teacher as researcher: Contradictions and continuities. Peabody Journal of Education, 64(2), 20-32. EJ 395 998

[5] Oja, S. N., & Smulyan, L. (1989). Collaborative action research: A developmental approach. Philadelphia: The Falmer Press.

[6] Rudduck, J. (1988). Changing the world of the classroom by understanding it: A review of some aspects of the work of Lawrence Stenhouse. Journal of Curriculum and Supervision, 4(1), 30-42. EJ 378 725

[7] Sagor, R. D. (1992, April). Collaborative action research: A cultural mechanism for school development and professional restructuring. Paper presented at the annual meeting of the American Educational Research Association, San Francisco.

148

TÓM T;T

Nghiên c"u tìm gi�i pháp: M$t cách nhìn t<ng quan

PGS. TS. Võ ��i Quang Tr�2ng phòng, Phòng Khoa hc - Công ngh�

Tr�(ng �i hc Ngo�i ng� - �i hc Qu�c gia Hà N�i

--------------------------------------------------------------------

Nghiên c�u tìm gi�i pháp (action research) là m�t lo�i hình nghiên c�u ph4 d�ng, có ý ngh�a th�c ti9n cao trong d�y ti�ng (language teaching). Vi�c hi�u th�u �áo b�n ch�t và quy trình th�c hi�n các nghiên c�u theo ��(ng h�5ng này là h�t s�c c.n thi�t trong gi�ng d�y và nghiên c�u. Trên kh�i li�u t/ nhi�u ngu3n khác nhau, v5i cách trình bày d9 hi�u, cô �ng và m�ch l�c, bài vi�t này cung c�p m�t cái nhìn t4ng quan v� các v�n �� sau: (i) Th� nào là “Nghiên c�u tìm gi�i pháp” (ii) M�c �ích c�a nghiên c�u tìm gi�i pháp (iii) T.m quan trng c�a nghiên c�u tìm gi�i pháp (iv) Hi�u qu� c�a nghiên c�u tìm gi�i pháp (v) Nh�ng khác bi�t gi�a nghiên c�u tìm gi�i pháp và

nghiên c�u theo quy th�c (formal research) (vi) Các b�5c ti�n hành m�t nghiên c�u tìm gi�i pháp

�

149

�

�

�

Critical applied linguistics: concerns and domains

Assoc. Prof. Dr. VO DAI QUANG 1

Director, Office for Research and Development,

CFL - VNU, Hanoi

Tel: 0903410341; E-mail: vodaiquang@yahoo.com

------------------------------------------------------------------

INTRODUCTION

Critical applied linguistics is not yet a term that has wide currency. What is Critical Applied Linguistics? Is it an approach, a theory or a discipline? Simply put, it is a critical approach to applied linguistics. Such an understanding, however, leads to several further questions: What is applied linguistics? What is meant by “critical”? Is critical applied linguistics merely the addition of a critical approach to applied linguistics? Or is it something more? These questions are still left open for different interpretations.

�������������������������������������������������1 Article issued on Journal of Science - VNU, T.XXIII, No 1, 2007

150

With a view to providing tentative answers to these questions, this article is designed as a sketch of of what is meant by critical applied linguistics. A number of important concerns and questions that can bring us closer to an understanding of what is taken to be critical applied linguistics will be raised. These concerns have to do with:

• The scope and coverage of applied linguistics • The notion of praxis as a way of going beyond a

dichotomous relation between theory and practice • Different ways of understanding the notion “critical” • The importance of relating micro - relations of applied

linguistics to macro - relations of society • The need for a critical form of social inquiry • The role of critical theory • Critical applied linguistics as a constant questioning of

assumptions • The importance of an element of self reflexivity in

critical work • The role of ethically argued preferred futures • An understanding of critical applied linguistics as far

more than the sum of its parts.

Critical applied linguistics concerns

Applied Linguistics

To start with, to the extent that critical applied linguistics

is seen as a critical approach to applied linguistics, it needs

151

to operate with a broad view of applied linguistics.

Applied linguistics, however, has been a hard domain to

define. The Longman Dictionary of Applied Linguistics

gives us two definitions: “the study of second and foreign

language learning and teaching” and “the study of

language and linguistics in relation to practical problems,

such as lexicography, translation, speech pathology, etc.”

From this point of view, then, we have two different

domains, the first to do with second or foreign language

teaching (but, not, significantly, first language education),

the second to do with language - related problems in

various areas in which language plays a major role. This

first version of applied linguistics is by and large a result

historically of its emergence from applying linguistic

theory to contexts of second language pedagogy in the

United States in the 1940s. It is also worth observing that

this focus on language teaching has also been massively

oriented toward teaching English as a second language.

The second version is a more recent broadening of the

field, although it is certainly not accepted by applied

linguists such as Widdowson (1999), who continue to

argue that applied linguistics mediate between linguistic

theory and language teaching.

In addition, there is a further question as to whether we are dealing with the application of linguistics to applied

152

domains - what Widdowson (1980) termed linguistics applied – or whether applied linguistics has a more autonomous status. Markee (1990) termed these the strong and the weak versions of applied linguistics, respectively. As a Beaugrande (1997) and Markee (1990) argue, it is the so-called strong version - linguistics applied – that has predominated, from the classic British tradition encapsulated in Corder’s (1973) and Widdowson’s (1980) work through to the parallel North American version encapsulated in the second language acquisition studies of writers such as Krashen (1981). Reversing Markee’s (1990) labels, I would argue that this might be more usefully seen as the weak version because it renders applied linguistics little more than an application of a parent domain of knowledge (linguistics) to different contexts (mainly language teaching). The applied linguistics that critical applied linguistics deals with, by contrast, is a strong version marked by breadth of coverage, interdisciplinarity, and a degree of autonomy. From this point of view, applied linguistics is an area of work that deals with language use in professional setting, translation, speech pathology, literacy, and language education; and it is not merely the application of linguistic knowledge to such settings but is a semi-autonomous and interdisciplinary domain of work that draws on but is not dependent on areas such as sociology, education,

153

anthropology, cultural studies, and psychology. Critical applied linguistics adds many new domains to this.

PRAXIS

A second concern of applied linguistics in general, and

one that critical applied linguistics also needs to address,

is the distinction between theory and practice. There is

often a problematic tendency to engage in applied

linguistic research and theorizing and then to suggest

pedagogical or other applications that are not grounded in

particular contexts of practice. This is a common

orientation in the linguistics-applied-to-language-teaching

approach to applied linguistics. There is also, on the other

hand, a tendency to dismiss applied linguistic theory as

not about the real world. I want to resist both versions of

applied linguistics in all its contexts as a constant

reciprocal relation between theory and practice, or

preferably, as “that continuous reflexive integration of

thought, desire and action sometimes referred to as

‘praxis’ (Simon,1992: 49). Discourse analysis is a

practice that implies a theory, as a research into second

language acquisition, translation and teaching. Thus, we

prefer to avoid the theory-into-practice direction and

instead see these as more complexly intermingled. This is

why it is possible to suggest that critical applied

154

linguistics is a way of thinking and doing, a “continuous

reflexive integration of thought, desire and action.”

BEING CRITICAL

If the scope and coverage of applied linguistics needs

careful consideration, so too does the notion what it means

to be critical or to do critical work. Apart from some

general uses of the term such as “Don’t be so critical”- one

of the most common uses is in the sense of critical thinking

or literacy criticism. Critical thinking is used to describe a

way of bringing more rigorous analysis to problem solving

or textual understanding, a way of developing more critical

distance as it is sometimes called. This form of “skilled

critical questioning” (Brookfield, 1987: 92), which has

recently gained some currency in applied linguistics, can be

broken down into a set of thinking skills, a set of rules for

thinking that can be taught to students. Similarly, while the

sense of critical reading in literacy criticism usually adds an

aesthetic dimension of textual appreciation, many versions

of literacy criticism have attempted to create the same sort

of “critical distance” by developing “objective” methods of

textual analysis. Much work that is done in “critical

thinking - a site in which one might expect students to learn

ways of evaluating the “uses” of text and the implications of

taking up one reading position over another - simply

155

assumes an objectivist view of knowledge and instructs

students to evaluate texts’ “credibility”, “purpose,” and

“bias”, as if these were transcendent qualities.

It is this sense of “critical” that has been given some space

by many applied linguists (e.g Widdowson,1999) who argue

that critical applied linguistics should operate with this form

of critical distance and objectivist evaluation rather than a

more politicized version of critical applied linguistics.

Although there is of course much to be said for such an

ability to analyze and criticize, there are two other major

themes in critical work that sit in opposition to this

approach. The first may accept the possibility that critical

distance and objectivity are important and achievable but

argues that the most significant aspect of critical work is an

engagement with political critiques of social relations. Such

a position insists that critical inquiry can remain objective

and is no less so because of its engagement with social

critique. The second argument is one that also insists on the

notion of “critical” as always engaging with questions of

power and inequality, but it differs from the first in terms of

its rejection of any possibility of critical distance or

objectivity. For the moment let us call them the modernist-

emancipatory position and the postmodern-problematizing

position (see Table1).

156

TABLE 1

Three Approaches to Critical Work

Critical

thinking Emancipatory

modernism Problematizing

practice

Politics Liberalism Neo-Marxism Feminism,

Postcolonialism,

Queer theory,etc. Theoretical base Humanism Critical theory Poststructualism Goals Questioning Ideology critique Discursive

mapping skills

MICRO AND MACRO RELATIONS

Whichever of these two positions we take, however, it is clear that rather than basing critical applied linguistics on a notion of teachable critical thinking skills, or critical distance from social and political relations, critical applied linguistics has tways of relating aspects of applied linguistics to broader social, cultural, and political domains. One of the shortcomings of work in applied linguistics generally has been a tendency to operate with what is elsewhere called decontextualised contexts. It is common to view applied linguistics as concerned with language in context, but the conceptualization of context is frequently one that is limited to an overlocalized and undertheorized view of social relations. One of the key challenges for critical applied linguistics, therefore, is to find ways of mapping micro and macro relations, ways of understanding

157

a relation between concepts of society, ideology, global capitalism, colonialism, education, gender, racism, sexuality, class and classroom utterances, translations, conversions, genres, second language acquisition, media texts. Whether it is critical applied linguistics as a critique of mainstream applied linguistics, or as a form of critical text analysis, or as an approach to understanding the politics of translation, or as an attempt to understand implications of the global spread of English, a central issue always concerns how the classroom, text, or conversation is related to broader social cultural and political relations.

CRITICAL SOCIAL INQUIRY

It is not enough, however, merely to draw connections between micro-relations of language in context and macro-relations of social inquiry. Rather, such connections need to be drawn within a critical approach to social relations. That is to say, critical applied linguistics is concerned not merely with relating language contexts to social contexts but rather does so from a point of view that views social relations as problematic. Although a great deal of work in sociolinguistics, for example, has tended to map language onto a rather static view of society; critical sociolinguistics is concerned with a critique of ways in which language perpetuates inequitable social relations. From the point of view of studies of language and gender, the issue is not

158

merely to describe how language is used differently along gendered lines but to use such an analysis as part of social critique and transformation. A central element of critical applied linguistics, therefore, is a way of exploring language in social contexts that goes beyond mere correlations between language and society and instead raises more critical questions to do with access, power, disparity, desire, difference, and resistance. It also insists on a historical understanding of how social relations came to be the way they are.

CRITICAL THEORY

One way of taking up such questions has been through the work known as Critical Theory, a tradition of work linked to Frankfurt School and such thinkers as Adorno, Horkheimer, Walter Benjamin, Erich Fromm, Herbert Marcuse, and currently Jürgen Habermas. A great deal of critical social theory, at least in the Western tradition, has drawn in various ways on this reworking of Marxist theory to include more complex understandings of, for example, ways in which the Marxist concept of ideology relates to psychoanalytic understandings of subconscious, how aspects of popular culture are related to forms of political control, and how particular forms of positivism and rationalism have come to dominate other possible ways of thinking. At the very least, this body of work reminds us that critical applied linguistics needs at some level to

159

engage with the long legacy of Marxism, Neo-Marxism, and its many counterarguments. Critical work in this sense has to engage with questions of inequality, injustice, rights, and wrongs.

Looking more broadly at the implications of this line of thinking, we might say that “critical” here means taking social inequality and social transformation as central to one’s work. Marc Poster (1989: 3) suggests that “critical theory springs from an assumption that we live amid a world of pain, that much can be done to alleviate that pain, and that theory has a crucial role to play in that process”.

Taking up Poster’s (1989) terms, critical applied linguistics is an approach to language-related questions that spring from an assumption that we live amid a world of pain and that applied linguistics may have an important role in either the production or the alleviation of some of that pain. But it is also a view that insists not merely on the alleviation of pain but also the possibility of change.

PROBLEMATIZING GIVENS

While the sense of critical thinking as discussed earlier – a set of thinking skills - attempts almost by definition to remain isolated from political questions, from issues of power, disparity, difference, or desire, the sense of “critical” that is to be made central to critical applied linguistics is one that takes these as the sine qua non of our work. Critical applied linguistics is not about developing a set of skills that

160

will make the doing of applied linguistics more politically accountable. Nevertheless, there are quite divergent strands within critical thought. As Dean (1994) suggests, the version of critical theory that tends to critique ”modernist narratives in terms of the one-sided, pathological, advance of technocratic or instrumental reason they celebrate” only to offer “an alternative, higher version of rationality” in their place (Dean,1994: 3). A great deal of the work currently being done in critical domains related to critical applied linguistics often falls into this category of emancipatory modernism, developing a critique of social and political formations but offering only a version of an alternative truth in its place. This version of critical modernism, with its emphasis on emancipation and rationality, has a number of limitations.

In place of Critical Theory, Dean (1994: 4) goes on to propose what he calls a problematizing practice. This, he suggests, is a critical practice because” it is unwilling to accept the taken-for-granted components of our reality and the ‘official’ accounts of how they came to be the way they are”. Thus, a crucial component of critical work is always turning a skeptical eye toward assumptions, ideas that have become “naturalized”, notions that are no longer questioned. Dean (1994: 4) describes such pratice as “the restive problematization of the given”. Drawing on work in areas such as feminism, antiracism, postcolonialism, postmodernism, or queer theory, this approach to the critical

161

seeks not so much the stable ground of an alternative truth but rather the constant questioning of all categories. From this point of view, critical applied linguistics is not only about relating micro - relations of applied linguistics to macro - relations of social and political power; neither is it only concerned with relating such questions to a prior critical analysis of inequality. Rather, it is also concerned with questioning what is meant by and what is maintained by many of the everyday categories of applied linguistics: language learning, communication, difference, context, text, culture, meaning, translation, writing, literacy, assessment, and so on.

SELF-REFLEXIVITY

Such a problematizing stance leads to another significant element that needs to be made part of any critical applied linguistics. If critical applied linguistics needs to retain a constant skepticism, a constant questioning of the givens of applied linguistics, this problematizing stance must also be turned on itself. The notion of ‘critical’ also needs to imply an awareness “of the limits of knowing”. One of the problems with emancipatory-modernism is its assurity about its own rightness, its belief that an adequate critique of social and political inequality can lead to an alternative reality. A postmodern problematizing stance, however, needs to maintain a greater sense of humility and difference and to raise questions about the limits of its own knowing.

162

This self-reflexive position also suggests that critical applied linguistics is not concerned with producing itself as a new orthodoxy, with prescribing new models and procedures for doing applied linguistics. Rather, it is concerned with raising a host of new and difficult questions about knowledge, politics, and ethics.

Preferred Futures

Critical applied linguistics also needs to operate with some sort of vision of what is preferable. Critical work has often been criticized for doing little more than criticize things, for offering nothing but a bleak and pessimistic vision of social relations. Various forms of critical work, particularly, in areas such as education, have sought to avoid this trap by articulating ‘utopian’ visions of alternative realities, by stressing the ‘transformative’ mission of critical work or the potential for change through awareness and emancipation. While such goals at least present a direction for reconstruction, they also echo with a rather troubling modernist grandiosity. Perhaps the notion of preferred futures offers us a slightly more restrained and plural view of where we might want to head.

Such preferred futures, however, need to be grounded in ethical arguments for why alternative possibilities may be better. For this reason, ethics has to become a key building block for critical applied linguistics, although, as with my later discussion of politics, this is not a normative or moralistic code of practice but a recognition that these are

163

ethical concerns with which we need to deal. And this notion suggests that it is not only a language of critique that is being developed here but rather an ethics of compassion and a model of hope and possibility.

CRITICAL APPLIED LINGUISTICS AS HETEROSIS

Using Street’s (1984) distinction between autonomous and ideological approaches to literacy, Rampton (1995b) argues that applied linguistics in Britain has started to shift from its “autonomous ” view of research with connections to pedagogy, linguistics, and psychology to a more “ideological” model with connections to media studies and a more grounded understanding of social processes. Critical applied linguistics opens the door for such change even wider by drawing on yet another range of “outside” work (critical theory, feminism, postcolonialism, poststructuralism, antiracist pedagogy)” that both challenges and greatly enriches the possibilities for doing applied linguistics. This means not only that critical applied linguistics implies a hybrid model of research and praxis but also that it generates something that is far more dynamic. The notion of heterosis hereby understood as the creative expansion of possibilities resulting from hybridity. Put more simply, my point here is that critical applied linguistics is far more than the addition of a critical dimension to applied linguistics; rather, it opens up a whole new array of questions and concerns, issues such as identity, sexuality, or

164

the reproduction of Otherness that have hitherto not been considered as concerns related to applied linguistics.

The notion of heterosis helps deal with a final concern, the question of normativity. It might be objected that what is being sketched out here is a problematically normative approach: by defining what is mean by critical and critical applied linguistics, An approach that already has a predefined political stance and mode of analysis is being set up. There is a certain tension here: an overdefined version of critical applied linguistics that demands adherence to a particular form of politics is a project that is already limited; but we also cannot envision a version of critical applied linguistics that can accept any political viewpoint. The way forward here is this: On the one hand, we are arguing that critical applied linguistics must necessarily take up certain positions and stances; its view of language cannot be an autonomous one that backs away from connecting language to broader political concerns, and furthermore, its focus on such politics must be accountable to broader political and ethical visions that put inequality, oppression, and compassion to the fore. On the other hand, we do not want to suggest a narrow and normative vision of how those politics work. The notion of heterosis, however, opens up the possibility that critical applied linguistics is indeed not about the mapping of a fixed politics onto a static body of knowledge but rather is about creating something new. These critical applied linguistics concerns are summarized in Table 2.

165

TABLE 2

Critical Applied Linguistics Concerns Critical applied

linguistics (CALx) concerns

Centered on the following In opposition to

mainstream applied linguistics (ALx)

↓ ↓ ↓ A strong view of Applied linguistics (ALx)

Breadth of coverage, interdisciplinarity, and Alx linguistic autonomy

The weak version of theory applied to language teaching

A view of praxis Thought, desire, and action integrated as praxis and its application to different contexts

A hierarchy of theory

Being critical Critical work engaged with social change

Critical thinking as an apolitical set of skills

Micro and macro relations

Relating aspects of applied linguistics to broader social, cultural, and political domains

Viewing classroom, texts, and so on as isolated and autonomous

Critical social inquiry

Questions of access, power, disparity, desire, difference, and resistance

Mapping language onto a static model of society

Critical theory Questions of inequality, injustice, rights, wrongs, and compassion

A view of social relations as largely equitable

Problematizing givens

The restive problematization of the canon of received given

Acceptance of the norms and ideas

Self-reflexivity Constant questions of itself Lack of awareness of its own assumption

Preferred futures Grounded ethical arguments for alternatives

View that applied linguistics should not aim for change

Heterosis The sum is greater than the parts and creates new schemas of politicization

The notion that: Politics + Alx = CALx

166

Domains of critical applied linguistics

Critical applied linguistics, then, is more than just a critical

dimension added onto applied linguistics: It involves a

constant skepticism, a constant questioning of the normative

assumptions of applied linguistics. It demands a restive

problematization of the givens of applied linguistics and

presents a way of doing applied linguistics that seeks to

connect it to questions of gender, class, sexuality, race,

ethnicity, culture, identity, politics, ideology, and discourse.

And crucially, it becomes a dynamic opening up of new

questions that emerge from this conjunction. In this second

part a rough overview is given of domains seen as

comprising critical applied linguistics. This list is neither

exhaustive nor definitive of the areas mentioned in this

article. But taken in conjunction with the issues raised earlier,

it presents us with two principal ways of conceiving of

critical applied linguistics - various underlying principal

ways and various domains of coverage. The areas

summarized briefly in this article are critical discourse

analysis and critical literacy, critical approaches to

translation, language teaching, language testing, language

planning and language rights, literacy, and workplace

settings.

167

Critical Discourse Analysis and Critical Literacy

It might be tempting to consider critical applied linguistics

as an amalgam of other critical domains. From this view

point, critical applied linguistics would either be made up of

or constitute the intersection of, areas such as critical

linguistics, critical discourse analysis (CDA), critical

language awareness, critical pedagogy, critical

sociolinguistics, and critical literacy. Such a formulation is

unsatisfactory for several reasons. First, the coverage of

such domains is rather different from that of critical applied

linguistics; critical pedagogy, for example, is used broadly

across many areas of education. Second, there are many

other domains - feminism, queer theory, postcolonialism, to

name but a few - that do not operate under an explicit

critical label but that clearly have a great deal of importance

for the area. Third, it seems more constructive to view

critical applied linguistics not merely as an amalgam of

different parts or a metacategory or critical work but rather

in more dynamic and productive terms. And finally,

crucially, part of developing critical applied linguistics is

developing a critical stance toward other areas of work,

including other critical domains. Critical applied linguistics

may borrow and use work from these other areas, but it

should certainly only do so critically.

168

Nevertheless, there are clearly major affinities and overlaps

between critical applied linguistics and other named critical

areas such as critical literacy and critical discourse analysis.

Critical literacy has less often been considered in applied

linguistics, largely because of its greater orientation towards

first language literacy, which has often not fallen within the

perceived scope of applied linguistics. It is possible,

however, to see critical literacy in terms of the pedagogical

application of critical discourse analysis and therefore a

quite central concern for critical applied linguistics. Critical

Discourse Analysis (CDA) and critical literacy are

sometimes also combined under the rubric of critical

language awareness (CLA) since the aim of this work is to

empower learners by providing them a critical analytical

framework to help them reflect on their own language

experiences and practices and on the language practices of

others in the institutions of which they are a part and in the

wider society within which they live.

Critical approaches to literacy are characterized by a

commitment to reshape literacy education in the interests of

marginalized groups of learners, who on the basis of gender,

cultural and socio-economic background have been

excluded from access to the discourses and texts of

dominant economies and cultures.

169

Although critical literacy does not stand for a unitary approach, it marks out a coalition of educational interests committed to engaging with possibilities that the technologies of writing and other modes of inscription offer for social change, cultural diversity, economic equity, and political enfranchisement.

Thus, as Luke (1997a) argues, although critical approaches to literacy share an orientation toward understanding literacy (or literacies) as social practices related to broader social and political concerns, there are a number of different orientations to critical literacy, including Freirean-based critical pedagogy, feminist and poststructuralist approaches, and text analytic approaches. Critical Discourse Analysis would generally fall into this last category, aimed as it is at providing tools for the critical analysis of texts in context.

Unlike discourse analysis or text linguistics with their descriptive goals, CDA has the larger political aim of putting the forms of texts, the processes of the production of texts, and the process of reading, together with the structures of power that have given rise to them, into analysis. CDA aims to show how “linguistic-discursive practices” are linked to “the wider socio-political structures of power and domination”. Van Dijk (1993:249) explains CDA as a focus on “the role of discourse in the (re)production and challenge of dominance”. And Fairclough (1995:132) explains that critical discourse analysis

170

aims to systematically explore often opaque relationships of

causality and determination between (a) discursive

practices, events and texts, and (b) wider social and

cultural structures, relations and processes; to investigate

how such practices, events and texts arise out of and are

ideologically shaped by relations of power and struggles

over power.

Clearly, CDA will be an important tool for critical applied linguistics.

Critical Approaches to Translation

Other domains of textual analysis to critical applied linguistics include critical approaches to translation. Such an approach would not be concerned so much with issues such as mistranslation in itself but rather the politics of translation, the way in which translating and interpreting are related to concerns such as class, gender, difference, ideology and social context.

Looking more broadly at translation as a political activity, Venuti (1997: 6) argues that the tendencies of translation to domesticate foreign cultures, the insistence on the possibility of value - free translation, the challenges to the notion of authorship posed by translation, the dominance of translation from English into other languages rather than in the other direction, and the need to unsettle local cultural hegemonies through the challenges of translation

171

all point to the need for an approach to translation based on an ethics of difference. Such as stance, on the one hand, ”urges that translations be written, read, and evaluated with greater respect for linguistic and cultural differences”. On he other hand, it aims at “minoritizing the standard dialect and dominant cultural forms in American English” in part as “an opposition to the global hegemony of English”. Such as stance clearly matches closely the forms of critical applied linguistics that has been outlined so far: it is based on an ethics of difference, and tries in its practice to move toward change.

Work on translation and colonial and postcolonial studies is also of interests for critical applied linguistics. Translation as a practice shapes, and takes shapes within, the asymmetrical relations of power that operate under colonialism. In forming a certain kind of subject, in presenting particular versions of colonized, translation brings into being overarching concepts of reality, knowledge, and representation. These concepts, and what they allow us to assume, completely occlude the violence which accompanies the construction of the colonial subject.

Postcolonial translation studies, then, are able to shed light on the processes by which translation, and the massive body of Orientalist, Aboriginalist, and other studies and translations of the Other, were so clearly complicit with the large colonial project (Spivak,1993). Once again, such work

172

clearly has an important role to play in the development of critical applied linguistics.

Language Teaching

Language teaching has been a domain that has often been considered the principal concern of applied linguistics.

Questions of gender, sexuality and sexual identity, different configurations of power and inequality have been taken as focus in many researches. Bilingualism has also been an element that needs consideration in language education. Critical bilingualism can be seen as the ability to not just speak two languages, but to be conscious of the socio-cultural, political and ideological contexts in which the languages (and therefore the speakers) are positioned and function, and the multiple meanings that are fostered in each.

Currently, there is an increasing amount of much needed critical analysis of the interests and ideologies underlying the construction and interpretation of textbooks (see Dendrinos, 1992). There is critical analysis of curriculum design and needs analysis, including a proposal for doing “critical needs analysis” that assumes that institutions are hierarchical and that those at the bottom are often entitled to more power than they have. It seeks areas where greater equality might be achieved.

The use of critical ethnography to explore how students and teachers in the periphery resist an appropriate English

173

and English teaching methods sheds important light on classroom processes in reaction to dominant linguistic and pedagogical forms: It is important to understand the extent to which classroom resistance may play a significant role in large transformations in the social sphere. Diverse as these CAL studies are, they all show an interweaving of the themes discussed herein with a range of concerns to do with language teaching.

Language Testing

As a fairly closely defined and practically autonomous domain of applied linguistics and one that has generally adhered to positivist approaches to research and knowledge, language testing has long been fairly resistant to critical challenges. Critical language testing (CLT) starts with the assumption that the act of language testing is not neutral. Rather, it is a product and agent of cultural, social, political, educational and ideological agendas that shape the lives of individual participants, teachers and learners.

Test takers are seen as “political subject in a political context”. Tests are deeply embedded in cultural, educational and political arenas where different ideological social forms are in struggle. On account of this, it is impossible to consider that a test is just a test; CLT asks whose agendas are implemented through tests; it demands that language testers ask what vision of society tests presuppose; it asks

174

whose knowledge the test is based on and whether this knowledge is negotiable; it considers the meaning of test scores and the extent to which this is open to interpretation; and it challenges psychometric traditions of language testing (and supports “interpretive” approaches). Such a view of language testing signifies an important paradigm shift and puts many new criteria for understanding validity into play: consequential, systemic, interpretive, and ethical, all of which have more to do with the effects of tests than with criteria of internal validity.

Language testing is always political. We need to become increasingly aware of the effects (consequential validity) of tests, and that the way forward is to develop more “democratic” tests in which test takers and other local bodies are given greater involvement. Thus, there is a demand to see a domain of applied linguistics, from classrooms to texts and tests, as inherently bound up with large social, cultural and political contexts. This ties in the concerns about different possible interpretations of texts in tests and the question of whose reading is acknowledged: If test makers are drawn from a particular class, a particular race, and a particular gender, then test takers who share these characteristics will be at an advantage relative to other test takers. There is a critique of positivism and psychometric testing with their emphasis on blend measurement rather than situated forms of knowledge.

175

There is a demand to establish what a preferred vision of society is and a call to make one’s applied linguistics practice accountable to such a vision. And there are suggestions for different practices that might start to change how testing is done. All these are clearly aspects of CLT that bring it comfortably within the ambit of critical applied linguistics.

Language Planning and Language Rights

One domain of applied linguistics that might be assumed to fall easily into the scope of critical applied linguistics is work such as language policy and planning since it would appear from the outset to operate with a political view of language. Yet, as suggested in the previous section, it is not enough merely to draw connections between language and the social world; a critical approach to social relations is also required. There is nothing inherently critical about language policy. Indeed, part of the problem, has been precisely the way in which language policy has been uncritically developed and implemented. While maintaining a “veneer of scientific objectivity,” language planning has tended to avoid directly addressing large social and political matters within which language change, use and development, and indeed language planning itself are embedded.

More generally, socioliguistics has been severely critiqued by critical social theorists for its use of a static, liberal view

176

of society and thus its inability to deal with questions of social justice.. As Mey (1985:342) suggests, by avoiding questions of social inequality in class terms and instead correlating language variation with superficial measures of social stratification, traditional sociolinguistics fails to “establish a connection between people’s place in the societal hierarchy, and the linguistic and other kinds of oppression that they are subjected to at different levels”. Cameron (1995:15-16) has also pointed to the need to develop a view of language and society that goes beyond a view that language reflects society.

Critical applied linguistics would need to incorporate views of language, society, and power that are capable of dealing with questions of access, power, disparity, and difference and that see language as playing a crucial role in the construction of difference.

Two significant domains of sociolinguistics that have developed broad critical analysis are first work on language and gender and second work on language rights. Questions about the dominance of certain languages over others have been raised by Phillipson (1992) through his notion of (English) linguistic imperialism and his argument that English has been spread for economic and political purposes, and poses a major threat to other languages.

The other side of this argument has been taken up through arguments for language rights. We are still living with

177

linguistic wrongs that are a product of the belief in the normality monolingualism and the dangers of multilingualism to the security of the nation state. Both are dangerous myths. What is proposed, then, is that the right to identify with, to maintain and to fully develop one’s mother tongue(s)” should be acknowledged as “a self-evident, fundamental individual linguistic human right”. Critical applied linguistics, then, would include work in the areas of sociolinguistics and language planning and policy that takes up an overt political agenda to establish or to argue for policy along lines that focus centrally on issues of social justice.

Language, Literacy, and Workplace Settings

Another domain of work in applied linguistics that has been taken up with a critical focus has been the work on uses of language and literacy in various workplace and professional settings. Moving beyond work that attempts only to describe the patterns of communication or genres of interaction between people in medical, legal, or other workplace settings, critical applied linguistics approaches to these contexts of communication focus far more on questions of access, power, disparity, and difference. Such approaches also attempt to move toward active engagement with and change in these contexts.

It has been observed that there are connections between workplace uses of language and relations of power at the

178

institutional and broader social levels. Recently, the rapid changes in workplace practices and changing needs of new forms of literacy have attracted considerable attention. Gee, Hull, and Lankshear (1996), for example, look at the effects of the new work order under new capitalism on language and literacy practices in the workplace. Poynton (1993b), meanwhile, draws attention to the danger that “workplace restruturing” may “exacerbate the marginalised status of many women” not only because of the challenge of changing workplace skills and technologies but also because of the failure to acknowledge in language the character and value of women’s skills. Women’s interactive oral skills as well as their literacy skills have often failed to be acknowledged in workplaces.

One thing that emerges here is the way in which critical concerns are intertwined. Not only are the framing issues discussed in the previous section ever present here, but also both the domains described in this section - critical approaches to discourse, translation, bilingualism, language policy, pedagogy - and the underlying social relations of race, class, gender, and other constructions of difference are all at work together. The interrelation between the concerns (discussed earlier) and the domains (discussed here) of critical applied linguistics are outlined in the following figure:

179

CALx concern CALx domains

A strong view of applied linguistics

A view of praxis

Ways of being critical

Micro and macro relations

Critical social inquiry

Critical theory

Problematizing givens

Self-reflexivity

Preferred futures

Heterosis

Critical discourse analysis and critical literacy

Critical approaches to translation

Critical approaches to Language Teaching

Critical approaches to

Language Testing

Critical approaches to Language planning and

Language rights.

Critical approaches to Language, literacy and

workplace settings

Critical Applied Linguistics

180

Concerns and domains of critical applied linguistics

Conclusion

[i] The two main strands of this article - different concerns

and domains of critical applied linguistics - have helped

bring about a broad overview of critical applied linguistics.

This list, however, is neither complete nor discrete: It is by

no means exhaustive, and the categories established overlap

with each other in a number of ways. A number of general

concerns already emerge from the aforementioned aspects

and domains: How do we understand relations between

language and power? How can people resist power in and

through language? How do we understand questions of

difference in relation to language, education, or literacy?

How does ideology operate in relation to discourse? We,

therefore, have to deal with the politics of language, the

politics of texts, the politics of pedagogy, and the politics of

difference.

Surely, an approach to issues in language education,

communication in the workplace, translation, and literacy

that focus on questions of power, difference, access, and

domination ought to be central to our concerns.

[ii] Two last meanings of critical that can also be given some space here are: (a) critical as important or crucial: a

181

crucial moment, a critical time in one’s life, a critical illness and (b) critical as used in maths and physics to suggest the point that marks the change from one state to an other. In the version of applied linguistics being presented here, the notion of “critical” may lead to the understanding that critical applied linguistics deals with some of the central issues in language use to the extent that it may also signal a point at which applied linguistics may finally move into a new state of being.

These senses of critical also need to be included in an understanding of critical applied linguistics.

[iii] Discussing the broader social and political issues to do with literacy and language education, language teachers are offered a choice: either to “cooperate in their own marginalization by seeing themselves as ‘language teachers’ with no connection to such social and political issues” or to accept that they are involved in a crucial domain of political work. Given the significance of the even broader domain we are interested in here - language, literacy, communication, translation, bilingualism, and pedagogy - and the particular concerns to do with the global role of languages, multilingualism, power, and possibilities for the creation of difference - it would not seem too far-fetched to suggest that critical applied linguistics may at least give us ways of dealing with some of the most crucial educational, cultural, and political issues of our time.

182

References

Cameron, D. (1990). Demythologizing sociolinguistics: Why language does not reflect society. InJ. Joseph & T. Taylor (Eds.), Ideologies of language (pp. 79-96). London: Routledge.

Corder, S P (1973) Introducing Applied Linguistics. Harmonsworth: Penguin.

Corder, S P (1981) Error Analysis and Interlanguage. Oxford: OUP.

Corder, S. (1973). Introducing applied linguistics. Harmondsworth: Penguin.

Dean, M. (1994). Critical and effective histories: Foucault's methods and historical sociology. London: Routledge.

de Beaugrande, R. (1997).Theory and practice in applied linguisticS: Disconnection, conflict or dialectic? Applied Linguistics, 18, 279-313.

Fairclough, N. (1989). Language and power. London: Longman. Fairclough, N. (1992c). Introduction. In N. Fairclough (Ed.),

Critical language awareness (pp. 1-29). London: Longman. Foucault, M. (1974) Human nature: Justice versus power

[Discussion with N.Chomsky]. In F. Elder (Ed.), Reflexive water: The basic concerns of mankind (pp. 133-198). London: Souvenir Press.

Fowler,R. (1996). On critical linguistics. In C. R. Caldas-Couthard & M. Coulthard (Eds.), Texts and practices: Readings in critical discourse analysis (pp. 3-14). London: Routledge.

183

Fowler, R., Kress, G., Hodge, R., & Trew, T. (Eds.). (1979). Language and control. London: Routledge.

Hatim, B., & Mason, I. (1997). The translator as communicator. London: Routledge.

Ibrahim, A. (1999). Becoming Black: Rap and hip-hop, race, gender; identity and the politics of ESL learning. TESOL Quarterly, 33, 349-369.

Kress, G., & Hodge, R. (1979). Language as ideology. London: Routledge.

Lee, A. (1996). Gender; literacy, curriculum: Rewriting school geography. London: Taylor & Francis.

Markee, N. (1990). Applied linguistics: What's that? System, 18, 315-324.

Usher, R., & Edwards, R. (1994). Postmodernism and education. London: Routledge.

van Dijk, T. A. (1993b). Principles of critical discourse analysis. Discourse and Society, 4(2), 249-283.

Widdowson (1979), H G. Explorations in Applied Linguistics. Oxford: OUP

�

184

Tình thái trong câu - phát ngôn: M$t s% v�n ! lý lu7n c� b�n *

PGS - TS Võ ��i Quang Tr�2ng phòng, Phòng Khoa hc - Công ngh�, Tr�(ng �i hc Ngo�i ng� - �i hc Qu�c gia

Hà N�i, 01-Ph�m V�n 3ng, C.u Gi�y, Hà N�i, Vi�t Nam

T: 0903410341; E-mail: vodaiquang@yahoo.com

Tóm t=t. Bài báo này tp trung bàn v� nh�ng v�n �� sau: - Tình thái nh� là m�t trong b�n lo�i hình thông tin

c� b�n trong câu - phát ngôn. - M�i quan h� gi�a tình thái và n�i dung m�nh ��

ngh�a. - Lý thuy�t hành vi ngôn ng� (hành ��ng l(i nói) và

s� khu bi�t gi�a câu và phát ngôn. - S� khác bi�t gi�a tình thái ng� ngh�a và tình thái

ng� d�ng.

185

1. �.t v�n !*

Trong m>i phát ngôn luôn t3n t�i ít nh�t b�n lo�i thông tin: n�i dung m�nh �� (lõi thông tin), thông tin ti�n gi� �6nh, thông tin v� thái �� c�a ng�(i nói ��i v5i n�i dung c�a phát ngôn hay còn gi là thông tin tình thái và thông tin v� l�c ngôn trung (illocutionary force). Nh�ng hi�u bi�t �.y �� v� các lo�i thông tin ng� ngh�a �ó trong các phát ngôn là h�t s�c c.n thi�t trong d�y-hc và s* d�ng ngôn ng�. V5i nhn th�c nh� vy, bài vi�t này ��)c th�c hi�n nh:m cung c�p m�t b�c tranh khái quát v� m�i liên h� gi�a tình thái và các thành t� ng� ngh�a khác trong phát ngôn và v� nh�ng v�n ��, nh�ng y�u t� c.n y�u trong nghiên c�u v� tình thái c�a ��n v6 “câu” (sentence) v5i t� cách là nh�ng phát ngôn (utterances) trong giao ti�p liên nhân.

2. Hành vi ngôn ng( và s) khu bi�t gi(a câu và phát ngôn

2.1. Vài nét v l�ch s� v�n �

“Ngôn ng� là ph��ng ti�n giao ti�p quan trng nh�t c�a xã h�i loài ng�(i” (V. Lênin). Vi�c quan ni�m ngôn ng� tr�5c h�t là m�t ph��ng ti�n �� th�c hi�n ho�t ��ng h�5ng �ích nào �ó �ã khi�n chúng ta ph�i quan tâm t5i nh�ng kh� n�ng làm công c� c�a các phát ngôn. Quan ni�m này �ã mang ��n cho các phát ngôn ý ngh�a có tính “hành vi”.

�������������������������������������������������

* Bài ��ng trên T�p chí Khoa h�c - HQGHN, Tp 23, S� 3, 2007

186

Thut ng� “hành vi ngôn ng�” l.n �.u tiên ��)c �� cp trong các công trình nghiên c�u c�a J. Austin [1] và �ã ��)c nhi�u nhà ngôn ng� hc theo tr�(ng phái ch�c n�ng s* d�ng. � giai �o�n nh�ng n�m 1960, lôgíc hc v@n có s� �nh h�2ng r�t l5n ��i v5i ngôn ng� hc. �n v6 câu th�(ng ��)c �ánh giá theo lôgíc l�Dng tr6 (�úng/sai), và vi�c phân tích cú pháp câu ch� y�u ��)c d�a vào các khái ni�m thành ph.n câu nh� ch� ng�, v6 ng�, b4 ng�, tr�ng ng�. Trong tình hình �ó, vi�c xem xét các ho�t ��ng c�a l(i nói theo thuy�t hành vi ngôn ng� cho phép phát hi�n b�n ch�t c�a nhi�u hi�n t�)ng ngôn ng� mà cho t5i lúc �ó v@n còn b6 xem nh?. Cho ��n nay, có nhi�u cách phân lo�i v� hành vi ngôn ng� nh�ng cách phân lo�i c�a J. Searle [2], J. Austin [1], và A.Wierzbicka [3] ��)c chú ý nh�t. ây là nh�ng cách phân lo�i d�a vào bi�u th�c ng� vi và ��ng t/ ng� vi. Hành vi ngôn ng� h1i là m�t lo�i hành vi �i�n hình trong b�ng phân lo�i c�a các tác gi� trên. B�n ch�t c�a hành vi h1i là lo�i ho�t ��ng b:ng l(i v5i �ích ng� d�ng ch� y�u là thu nhn thông tin ho'c gây ra các ph�n �ng h3i �áp khác nhau t/ ti�p th� / ch� th� ti�p nhn (recipient / affected participant). Thành phCm c�a hành vi ngôn ng� h1i là các “câu-phát ngôn” h1i. Câu h1i chính danh th�(ng là s�n phCm c�a hành vi h1i v5i m�c �ích thu nhn thông tin. Câu t�(ng thut là s�n phCm c�a hành vi bi�u hi�n (representative).

Thuy�t hành vi ngôn ng�, khi ��)c áp d�ng vào nghiên c�u, �ã d@n ��n s� thay �4i l5n trong quan ni�m v� ý ngh�a.

187

Ý ngh�a, xét trong t��ng quan v5i hành vi ngôn ng�, ��)c coi nh� là thành ph.n quan h� nguyên nhân trong mô hình có tính bi�u t�)ng và ��n gi�n hoá c�a hành vi lun: “kích thích - ph�n �ng”. D�5i góc �� này, ý ngh�a ��)c xem xét d�a vào kh� n�ng tác ��ng c�a nó ��n ng�(i ti�p nhn và gây nên m�t ph�n �ng h3i �áp (hành ��ng - tâm lý) nào �ó. ó là quá trình d�ng hc hoá ý ngh�a. Quá trình này là h� qu� v� m't nhn th�c c�a vi�c vn d�ng khái ni�m hành vi ngôn ng� vào nghiên c�u ng� ngh�a. Thông qua khái ni�m này, ng�(i ta th�y rõ tính b6 kh�ng ch� (s� l� thu�c vào các quy t7c, quy �5c s* d�ng) và tính có m�c �ích rõ nét c�a ngôn ng�. T/ �ó, ý ngh�a ��)c g7n v5i quy t7c s* d�ng. Nói cách khác, ý ngh�a ��)c ng� pháp hoá. S� d�ng hc hoá ý ngh�a này �ã d@n ��n nh�ng h� qu� có tính th�c ti9n sâu s7c. Ý ngh�a c�a các phát ngôn ngày càng ��)c xem nh� không th� tách kh1i ng� c�nh d�ng hc. “Còn ý ngh�a c�a nhi�u t/ thì b7t �.u ��)c xác �6nh qua vi�c ch< ra m�c �ích giao ti�p c�a hành vi ngôn ng� ” [4, 5].

2.2. Tính h��ng �ích c�a hành vi ngôn ng�

Hành vi ngôn ng� bao gi( c8ng có tính h�5ng �ích. Hay nói cách khác, m�c �ích là thu�c tính c�a hành vi ngôn ng�. Trong mô hình “kích thích - ph�n �ng”, có th� xem "ph�n �ng" chính là m�c �ích 2 d�ng ��)c hi�n th�c hoá. Tuy nhiên, m�c �ích c8ng là do con ng�(i �'t ra và có th� b6 thay �4i. Hành vi ngôn ng� v5i toàn b� ph4 m�c �ích c�a nó ��)c th� hi�n trong ��i tho�i thông qua các phát ngôn. �i tho�i luôn l� thu�c vào tâm lý liên cá nhân (liên nhân).

188

Nó c8ng ph� thu�c tr�c ti�p vào các nhân t� xã h�i. Nh�ng ng�(i tham gia giao ti�p ��i tho�i �óng nh�ng vai nh�t �6nh quy �6nh các mô hình hành vi ngôn ng�. Vì vy, có th� xem chính hình th�c t3n t�i này c�a ngôn ng� là t� li�u �� t/ �ó rút ra các quy t7c c�a giao ti�p. S� �i ch�ch kh1i các quy t7c m�t cách có ch� ý s; t�o ra các hàm ý h�i tho�i (Conversational implicature). Ví d�: A - Ng��i �n chay có �n th�t b�m viên không? B- Gà có môi không? [6]. Trong mCu tho�i này, vi�c B không tr� l(i tr�c ti�p vào câu h1i c�a A mà ��a ra m�t câu h1i khác có th� ��)c xem nh� là s� �i ch�ch kh1i quy t7c h1i - tr� l(i, vi ph�m ph��ng châm quan h� (relation maxim [6]) trong h�i tho�i m�t cách có ch� ý. Các nhân t� phi quy �5c trong ý ngh�a c�a hành vi ngôn ng� là r�t �áng quan tâm ��i v5i d�ng hc. Vì vy, trong cách hi�u h?p v� nhi�m v� c�a d�ng hc, ng�(i ta th�(ng gi5i h�n ��i t�)ng nghiên c�u c�a nó trong ph�m vi các hàm ngôn c� th� hoá (particularised implicature).

2.3. Khái ni�m ch� th� phát ngôn

Liên quan tr�c ti�p ��n khái ni�m hành vi ngôn ng� là khái ni�m ch� th� phát ngôn (speaker). Khái ni�m này bao ch�a nhi�u nh�t nh�ng v�n �� c.n y�u c�a d�ng hc. Ch� th� phát ngôn, dù có th� ch6u s� chi ph�i, ch6u �nh h�2ng b2i nhi�u nhân t�, t/ nhi�u phía khác nhau, nh�ng luôn gi� vai trò quy�t �6nh tr�c ti�p ��i v5i hành vi ngôn ng�. Ch� th� phát ngôn là trung tâm c�a hành vi ngôn ng�. Vi�c h�5ng t5i ch� th� phát ngôn trong nghiên c�u ngôn ng� là bi�u hi�n c�a s� chuy�n bi�n t/ vi�c phân tích ý ngh�a t�nh

189

sang n�i dung bi�n ��ng c�a phát ngôn. V5i s� chuy�n h� này, con ng�(i nh� m�t ph�c th� tâm lý, �ã tr2 thành trung tâm t4 ch�c c�a “không gian ng� ngh�a” [4].

2.4. Phân loi hành vi ngôn ng�

Phát ngôn là s� hi�n th�c hoá hành vi ngôn ng�. Theo Austin, trong m�t phát ngôn có ba lo�i hành vi ngôn ng�: hành vi t�o l(i (locutionary act), hành vi t�i l(i (illocutionary act) và hành vi m�)n l(i (perlocutionary act). J. Searle �ã có nh�ng �óng góp quan trng v� thuy�t hành vi ngôn ng�. M�t trong nh�ng �óng góp quan trng nh�t c�a Searle liên quan ��n thuy�t hành vi ngôn ng� là vi�c ��a ra khái ni�m hành vi ngôn ng� gián ti�p (indirect speech act) cùng v5i vi�c phân tích c� th� v� c� ch� hình thành lo�i hành vi này. ây là m�t v�n �� h�p d@n, lý thú vì nó �� cp ��n m�t ph�m vi th� hi�n r�t nhi�u các �'c �i�m ng� ngh�a - ng� d�ng khác nhau c�a phát ngôn. Hành vi t�i l(i (HVTL) th�(ng ��)c các tác gi� phân ra thành các lo�i hành vi khác nhau. Có hai h�5ng phân lo�i chính, �ó là h�5ng phân lo�i c�a Austin và h�5ng phân lo�i c�a Searle. D�a vào các ��ng t/ ng� vi, J. Austin phân lo�i các hành vi t�i l(i thành n�m l5p l5n: phán xét (verdictive), hành x* (exercitive), cam k�t (commissive), �ng x* (behabitive), bày t1 (expositive). Searle, d�a vào bi�u th�c ng� vi, phân lo�i các hành vi t�i l(i thành n�m l5p l5n: t�(ng gi�i/bi�u hi�n (representative), chi ph�i/�i�u khi�n (directive), cam k�t (commissive), bi�u c�m (expressive), tuyên b� (declaration/ declarative) [6, 8]. Hành vi h1i thu�c l5p “chi

190

ph�i” c�a Searle. � ph�m vi chúng ta quan tâm thì n�m lo�i hành vi ngôn ng� ch� y�u trong s� liên quan ��n vi�c phân chia các lo�i câu theo m�c �ích nói n�ng c�a ng� pháp truy�n th�ng, th�(ng ��)c ghi nhn v� m't ng� pháp m�t cách phân bi�t và th�(ng xuyên nh�t trong các ngôn ng� c�a nhân lo�i. Theo T. Givón, các “nguyên m@u/�i�n d�ng” hành vi ngôn ng� (speech act prototypes) bao g3m: a. Tuyên b� (declarative); b. C.u khi�n (imperative); c. Nghi v�n (interrogative). Thành phCm c�a �i�n d�ng nghi v�n là: (i) câu h1i có/không (Yes/No question); (ii) câu h1i có ��i t/ nghi v�n (Wh question). � ti�n cho vi�c phân tích ��i chi�u, chúng tôi d�a vào cách phân lo�i c�a T. Givón. D�a vào h� th�ng khái ni�m c�a ng� pháp ch�c n�ng, hành vi ngôn ng� b�5c �.u ��)c phân thành: - Tuyên b� (declarative); - Phi tuyên b� (non-declarative). Lo�i phi tuyên b� l�i ��)c phân thành: C.u khi�n (imperative), Nghi v�n (interrogative). Lo�i nghi v�n l�i phân thành: (i) Yes /No question; (ii) Wh question.

2.5. Câu (sentence) và phát ngôn (utterance)

Theo cách hi�u truy�n th�ng, câu là ��n v6 cú pháp l5n nh�t c�a ngôn ng�. Thành phCm c�a hành vi h1i là câu nghi v�n và thành phCm c�a hành vi bi�u hi�n là câu k�. Khi ��n v6 câu ��)c �em ra ph�c v� giao ti�p, ��)c g7n v5i m�t m�c �ích giao ti�p c� th� thì nó là m�t phát ngôn. M�t phát ngôn có th� là m�t câu hoàn ch<nh, m�t ph.n c�a câu ho'c nhi�u câu. � t�o ra m�t phát ngôn, ch� th� giao ti�p ph�i th�c hi�n ba hành vi liên quan ��n nhau: t�o l(i (locutionary

191

act), t�i l(i (illocutionary act) và m�)n l(i hay còn ��)c gi là sau l(i (perlocutionary act). Hành vi t�o l(i bao ch�a ba ti�u hành vi là hành vi t�o âm (phonic act), t�o ng� �o�n (phatic) và ngôn c�nh hoá (rhectic). Hành vi t�i l(i là hành vi g7n phát ngôn v5i ý �6nh giao ti�p c� th� c�a ch� th� phát ngôn. Phát ngôn có th� t�o ra �nh h�2ng, tác ��ng trên ��i t�)ng giao ti�p nh� mong mu�n ho'c không ��)c nh� mong mu�n. Hi�u qu� nh� vy c�a phát ngôn ��)c gi là hi�u qu� sau l(i. Cách di9n ��t “câu - phát ngôn” trong công trình này quy chi�u t5i hi�n t�)ng phát ngôn ��)c c�u trúc hóa d�5i d�ng câu hoàn ch<nh. Vi�c nghiên c�u câu - phát ngôn �òi h1i ph�i nghiên c�u câu trong hoàn c�nh giao ti�p, trong �i�u ki�n hành ch�c c� th�. Và nh� vy, ��(ng h�5ng nghiên c�u tích h)p c�u trúc - ng� ngh�a - ng� d�ng s; là ��(ng h�5ng kh� d�ng giúp làm b�c l� �.y �� các �'c �i�m c�a ��i t�)ng “câu - phát ngôn”.

3. M$t s% quan i&m v! tình thái c a các nhà nghiên c"u

O. Jespersen (1949), khi bàn v� tình thái, �ã nhn xét v� các th�c t�(ng gi�i/tr�c thuy�t, gi� �6nh và c.u khi�n trong cu�n “A Modern English Grammar on Historical Principles I-IV, London and Copenhagen” nh� sau: “Chúng bi�u th6 nh�ng thái �� nh�t �6nh c�a ng�(i nói h�5ng v� n�i dung c�a câu, dù r:ng, trong m�t s� tr�(ng h)p, s� l�a chn th�c ��)c quy�t �6nh không ph�i b2i thái �� c�a ng�(i nói mà b2i �'c �i�m c�a b�n thân m�nh �� và m�i quan h� c�a nó v5i chu>i (m�nh ��) liên h� chính mà nó l� thu�c vào” [8, 9].

192

Theo nhn xét c�a F. Palmer, nh�ng �� xu�t c�a O. Jesperson là ít quan trng v� m't lý thuy�t, ngo�i tr/ nhn th�c c�a ông v� hai lo�i “th�c”: (1) Bao g3m y�u t� ý chí; (2). Không bao g3m y�u t� ý chí (th�c ra, O. Jespersen c8ng �ã ch< rõ “th�c” là m�t s� phân lo�i c�a ng� pháp).

V. Wright (1951), trong m�t công trình có tính khai sáng v� lôgíc tình thái, �ã phân chia tình thái thành b�n lo�i: a. Tình thái hi�n th�c (the alethic modes); b. Tình thái nhn th�c (the epistemic modes); c. Tình thái trách nhi�m (the deontic modes); d. Tình thái t3n t�i (the existential modes). i�u �áng l�u ý 2 �ây là s� phân bi�t gi�a tình thái nhn th�c và tình thái trách nhi�m. S� phân bi�t này có th� ��)c minh ho� b:ng s� so sánh c'p �ôi các cách s* d�ng “may” và “must” trong ti�ng Anh nh�: a1. John may be there by now (Có l� lúc này John �ang �ó); a2. You may come in now (Bây gi� anh có th� vào ���c); b1. John must be there by now (John ch�c là �ã �ó lúc này); b2. You must come in now (bây gi� anh ph�i vào). Tuy “may” bi�u th6 kh� n�ng, nh�ng “may” 2 a2 còn di9n t� ý ngh�a “��)c phép”, “cho phép” (làm m�t vi�c gì). T��ng t�, “must” 2 b1 khác v5i “must” 2 b2 2 ch> trong khi “must” 2 b1 di9n t� kh� n�ng (possibility) hay có s� suy �oán logíc thì “must” 2 b2 mang hàm ngh�a b7t bu�c. Do �ó “may” a1 và “must” b1 bi�u th6 tình thái nhn th�c, còn “may” a2 và “must” b2 bi�u th6 tình thái trách nhi�m. Hai lo�i tình thái trên �ây ��)c coi là quan trng và ph4 bi�n trong các ngôn ng� khác nhau nên

193

h.u nh� công trình nào nghiên c�u v� tình thái sau này ��u �� cp và phân tích v� chúng m�t cách khá chi ti�t.

N. Rescher (1968), trong gi5i h�n c�a khung lôgíc ��)c trình bày trong cu�n “Topics in philosophical logíc”, �ã �� ngh6 m�t h� th�ng m2 v� tình thái. Nh�ng nhn xét c�a ông v� các lo�i tình thái ��)c m2 �.u b:ng câu: “M�t phán �oán ��)c trình bày b:ng m�t câu t�(ng thut. Cái mà ��)c nhn th�c nh� m�t t4ng th�, s; là �úng ho'c sai”. Ví d�: The cat is on the mat (Con mèo trên t�m th�m). Và khi m�t phán �oán nh� vy tham gia vào m�t k�t c�u l5n h�n cùng lo�i m�t l.n n�a t� nó là m�t phán �oán, thì k�t c�u l5n h�n này ��)c xem nh� ��i di�n cho m�t tình thái ��i v5i phán �oán g�c nh�: X believes “the cat... mat”. Cách hi�u nh� vy v� tình thái t�o ra nhi�u v�n �� v� m't lý lun. Bên c�nh các lo�i tình thái hi�n th�c, nhn th�c, trách nhi�m, ông �� cp ��n các lo�i tình thái bi�u th(i (temporal), tình thái vng c�m (boulomaic), tình thái �ánh giá (evaluative), tình thái nguyên nhân (causal) và tình thái �i�u ki�n (conditional).

J.R. Searle (1979) là ng�(i �ã phát tri�n n�i hàm khái ni�m tình thái lên m�t b�5c m5i. S� ti�p cn c�a Searle h�5ng ��n v�n �� hành vi ngôn ng�. S� ti�p cn này cung c�p m�t khung ng� ngh�a h�u ích cho vi�c th�o lun v� tình thái. Lý thuy�t hành vi ngôn ng� quan tâm t5i m�i quan h� gi�a ng�(i nói và cái mà anh ta nói. M�i quan h� này, nh� �ã bi�t, ch�a ��ng r�t nhi�u v�n �� n�i dung tình thái. ChAng h�n, hành vi khAng �6nh (assertive) ��)c mô t� theo ph��ng di�n lòng tin (belief). Nh�ng, m�c �� c�a “lòng

194

tin” có th� 2 m�c zero. N�i dung này liên quan ��n tình thái nhn th�c. Hay, lo�i chi ph�i (directive) có s� t��ng �ng r�t l5n v5i tình thái trách nhi�m. Có th� nói r:ng, cái mà Searle gi là “khAng �6nh” và “chi ph�i” th�c s� là trung tâm c�a b�t kB s� th�o lun nào v� tình thái. �i v5i ba lo�i còn l�i thì lo�i cam k�t (commissive) không có s� phân bi�t rõ ràng v5i lo�i chi ph�i (directive) vì chúng ��u có khuynh h�5ng “s; th�c hi�n m�t cái gì �ó”. Lo�i này ch< khác v5i lo�i trên 2 ch> là ng�(i nói “cam k�t” làm, còn lo�i d�5i là ng�(i nghe “ph�i” làm. Do vy, hai lo�i này cùng n:m trong ph�m vi tình thái trách nhi�m. Lo�i bi�u c�m (expressive) t��ng �ng v5i ph�m trù tình thái �ánh giá (evaluative) c�a Rescher. Có r�t nhi�u nhà nghiên c�u cho r:ng �ánh giá là m�t ph�m trù tình thái. ChAng h�n E.M. Volf (1985) �ã nhn xét r:ng “có th� xem �ánh giá nh� là m�t trong nh�ng d�ng c�a tình thái, t�c là cái ��)c �'t ch3ng thêm cho m�t n�i dung mô t� trong s� th� hi�n b:ng ngôn ng�”. Theo Arutiunova (1988), thì “�ánh giá” ��)c coi là bi�u hi�n rõ ràng nh�t c�a ngh�a ng� d�ng” [4]. Lo�i tuyên b� (declaration) t��ng ��i gi�ng lo�i khAng �6nh v� ph��ng di�n hi�u l�c t�i l(i. Nói tóm l�i, qua h� th�ng phân lo�i các hành vi t�i l(i c�a Searle, có th� nhn th�y r:ng có m�t s� t��ng h)p gi�a các hành vi t�i l(i v5i các ph�m trù tình thái. i�u này t�o ra nh�ng ti�n �� lý thuy�t cho vi�c nghiên c�u v� khung tình thái trong m�i t��ng quan v5i n�i dung m�nh ��, m�t m�i t��ng quan có tính th�ng nh�t và tính phân lo�i.

195

F. Palmer [9] là ng�(i �ã kh�o c�u m�t cách c� th�, v5i t� li�u có ��)c t/ r�t nhi�u ngôn ng� khác nhau, v� các n�i dung c�a tình thái. Sau �ây, chúng tôi �i�m qua m�t s� lun �i�m ��)c coi là quan trng nh�t. Theo Palmer, tình thái là m�t hi�n t�)ng ng� ngh�a còn th�c (mood) là m�t hi�n t�)ng ng� pháp. S� khác bi�t gi�a chúng c8ng gi�ng nh� s� khác bi�t gi�a th(i gian (time) và thì (tense), gi�a gi5i tính (sex) và gi�ng (gender). Palmer �ã �6nh ngh�a tình thái nh� là thông tin ng� ngh�a g7n k�t v5i thái �� và ý ki�n c�a ng�(i nói v� n�i dung ��)c nói. Các n�i dung tình thái ��)c Palmer �� cp r�t �a d�ng. Nh�ng trng tâm v@n là tình thái nhn th�c và tình thái trách nhi�m. Theo Palmer, tình thái nhn th�c ��)c chia thành hai l5p c� b�n: �ánh giá (judgement) và b:ng ch�ng (evidence). Tình thái �ánh giá g3m t�t c� các khái ni�m nhn th�c, tính kh� n�ng và s� c.n thi�t. Ông còn phân l5p tình thái �ánh giá d�a vào m�c �� tin t�2ng mà ng�(i nói có trong khi khAng �6nh thành hai ti�u l5p: �ánh giá s� c.n thi�t và �ánh giá kh� n�ng. M>i ti�u lo�i trên, theo th� t�, d�a vào suy lun (inference) và xác tín hay �ánh giá m�nh y�u. Ông cho r:ng, các ngôn ng�, xét v� ki�u d�ng, có th� là thiên v� �ánh giá, thiên v� b:ng ch�ng, ho'c pha tr�n c� hai. ChAng h�n, ti�ng Anh là ngôn ng� c� b�n thiên v� �ánh giá. Trong khi tình thái nhn th�c ��)c liên h� v5i lòng tin, tri th�c, s� tht trong m�i quan h� v5i phát ngôn, thì tình thái trách nhi�m l�i ��)c liên h� v5i hành ��ng. Tình thái trách nhi�m th�(ng có m�t thu�c tính quan trng, �ó là tính phi th�c h�u (non -

196

factual). F. Palmer c8ng �ã �� xu�t m�t lo�i tình thái th� ba là tình thái “dynamic” (có th� t�m d6ch là tình thái ��ng, tình thái linh ho�t ho'c tình thái tr�ng hu�ng) nh� là m�t d�ng trung gian gi�a tình thái nhn th�c và tình thái trách nhi�m, m�t d�ng tình thái có tính “tình hu�ng”. Ví d�: - You must come here at once (Anh ph�i �n �ây ngay); - You must go now if you wish to catch the bus (Anh ph�i �n ngay nu anh mu�n �ón ���c chuyn xe buýt). � ví d� th� hai, ng�(i nói �� cp ��n vi�c ng�(i nghe ph�i làm m�t vi�c, nh�ng vi�c �ó có tính b7t bu�c hay không l�i tuB thu�c vào ng�(i nghe. “ i” hay “không �i” 2 �ây ��)c �'t vào trong m�t tình hu�ng liên quan v5i vi�c n�i dung m�nh �� �i sau có mang tính hi�n th�c hay không.

T. Givón (1993) di9n ��t quan ni�m c�a ông v� tình thái khá ng7n gn: “Tình thái bi�u th6 thái �� c�a ng�(i nói ��i v5i phát ngôn”. Theo ông, thái �� bao g3m hai lo�i �ánh giá c�a ng�(i nói v� thông tin c�a phát ngôn ��)c chuy�n t�i qua n�i dung m�nh ��: a. Nh�ng �ánh giá nhn th�c v� tính hi�n th�c, kh� n�ng, lòng tin, s� ch7c ch7n hay b:ng ch�ng; b. Nh�ng �ánh giá giá tr6 v� �5c mu�n, s� �a thích, ý �6nh, n�ng l�c, s� ràng bu�c hay s� �i�u khi�n. C8ng theo T. Givón, b�n ti�u lo�i chính c�a tình thái nhn th�c sau �ây ��)c th� hi�n rõ nét nh�t trong ngôn ng� c�a nhân lo�i: - Ti�n gi� �6nh (presupposition); - Xác nhn hi�n th�c (realis assertion); - Xác nhn phi hi�n th�c (irrealis assertion); - Xác nhn ph� �6nh (negative assertion) [5]. Theo W. Frawley (1992), “Ph�m vi ng� ngh�a liên quan ��n

197

v6 th� hi�n th�c c�a phát ngôn là tình thái” [10]. Tình thái �nh h�2ng t5i toàn b� n�i dung c�a m�t s� di9n ��t nào �ó. Và nh� vy, nó liên quan ��n toàn b� phán �oán. Tình thái g)i lên không ch< các m�c �� nhn th�c khách quan v� hi�n th�c, mà c� các thái �� và s� �6nh h�5ng ch� quan ��i v5i n�i dung c�a s� bi�u ��t. Frawley cho r:ng “hi�n th�c” (realis) và “phi hi�n th�c” (irrealis) là hai thu�c tính c� b�n c�a tình thái, t��ng t� nh� nhn xét c�a M.A.K. Halliday. Ông c8ng cho r:ng, ba l5p tình thái th�(ng ��)c nói t5i trong t�t c� các ngôn ng� là: - S� ph� �6nh (tình thái ph� �6nh) ��)c c�u thành b2i s� tách r(i gi�a th� gi5i ��)c bi�u ��t và th� gi5i tham chi�u (the expressed world and the reference world); - Tình thái nhn th�c bao g3m s� h�i nhp ti�m tàng gi�a th� gi5i ��)c bi�u ��t và th� gi5i tham chi�u; - Tình thái trách nhi�m quan tâm ��n s� h�i nhp b7t bu�c gi�a th� gi5i bi�u th6 và th� gi5i tham chi�u.

4. Tình thái (modality) và n$i dung m�nh ! (propositional content)

Nh�ng n�i dung trình bày 2 trên cho th�y, khái ni�m tình thái t1 ra khá m� h3 và �ang còn �� ng1 cho m�t lo�t các �6nh ngh�a có th� có, nh�ng vi�c xác �6nh r:ng nó là m�t cái gì �ó ph�n ánh “thái ��” hay “ý ki�n” c�a ng�(i nói d�(ng nh� ��)c tán �3ng h�n c�. Gi�a tình thái và n�i dung m�nh �� phát ngôn có m�i quan h� nh�t �6nh. Tuy tình thái có th� ��)c xem nh� là nh�ng thông tin �i kèm v5i n�i dung m�nh �� nh�ng ph�m vi �nh h�2ng c�a nó liên quan, bao ch�a toàn b� m�nh ��. Nó l�y n�i dung m�nh �� làm

198

ch> d�a �� th�c hi�n ch�c n�ng c�a mình (�ánh giá, nhn xét). Trong nh�ng ý ki�n trình bày v� m�i quan h� này, cách hình dung c�a T. Givón là c� th� và d9 hi�u h�n c�. Ông vi�t: “Tình thái phát ngôn k�t h)p v5i m�nh �� có th� gi�ng nh� m�t cái v1 �c bao ch�a ru�t �c (m�nh ��) nh�ng không qu�y nhi9u ��n ph.n c�t lõi bên trong. Khung phát ngôn c�a các m�nh �� - các tham t�, ki�u lo�i ��ng t/, tính chi ph�i - c8ng nh� các y�u t� t/ v�ng dùng �� l�p �.y các v6 trí khác nhau c�a khung m�nh �� v@n không ch6u nhi�u �nh h�2ng c�a tình thái bao bc quanh nó”. Cách di9n ��t này khi�n ta ngh� ��n m�t t��ng quan có tính Cn d� khác là, n�u không có s� che ch2 bao bc c�a v1 �c, thì b�n thân con �c c8ng không th� t3n t�i nh� m�t c� th� s�ng ��)c. N�i dung m�nh �� c.n có s� che ch2, bao bc c�a tình thái �� có th� t3n t�i nh� là m�t phát ngôn s�ng ��ng trong ho�t ��ng giao ti�p. Vì vy, luôn có xu h�5ng xem tình thái nh� là m�t y�u t� c.n thi�t �� cho m�t ��n v6 thông tin c�a ngôn ng� có th� xu�t hi�n v5i t� cách là m�t phát ngôn. Sau �ây, chúng tôi s; bàn ��n các thành t� c�a khung tình thái trong câu h1i.

5. Ch th& giao ti�p, n$i dung m�nh ! và tình thái

Ng�(i nói ��)c xem nh� là ch� th� tình thái g7n li�n v5i ho�t ��ng nói n�ng. Tình thái ��)c xác lp b2i ng�(i nói và nó luôn ph�n ánh v� b�n thân ng�(i nói: v6 th�, m�c �ích, ý �6nh nói n�ng, v�n tri th�c n�n, nh�ng �'c �i�m tâm lý - xã h�i c� h�u hay t�m th(i trong lúc nói, cách th�c �ánh giá, quan ni�m c� th� ��i v5i n�i dung m�nh �� trong phát ngôn. V5i t� cách là ch� th� c�a hành vi phát ngôn,

199

ng�(i nói luôn “hi�n di�n” trong câu, dù s� hi�n di�n �ó là t�(ng minh (c� th� qua ��i t/ 2 ngôi th� nh�t, các ��ng t/ ng� vi) hay ng.m Cn.

Bi�u th�c ngôn ng� v� thái ��, ý ki�n c�a ng�(i h1i ��i v5i n�i dung m�nh ��, ��i v5i ng�(i ��)c h1i, gi� vai trò nh� là v6 t/ tình thái trong khung tình thái. V6 t/ tình thái trong hành vi h1i th�(ng ��)c th� hi�n qua nh�ng tr�ng thái, s� �ánh giá khác nhau c�a ng�(i h1i g7n v5i m�c �ích (h1i) c�a phát ngôn: Ng�(i h1i th� hi�n nhu c.u mu�n thu nhn thông tin và s� �ánh giá nh�t �6nh ��i v5i n�i dung m�nh �� nh�: tin t�2ng, hoài nghi, ng�c nhiên,... V6 t/ tình thái c8ng ��)c th� hi�n qua ki�u tác ��ng ��n ng�(i nói, cách th�c �� cp ��n n�i dung m�nh �� c�a phát ngôn. ChAng h�n, khi h1i, ý �3, m�c �ích h1i có th� ��)c th� hi�n m�t cách l6ch s�, nh? nhàng, không b7t bu�c, b7t bu�c, ch�t v�n, thô l>, xúc ph�m,... �i t�)ng giao ti�p - t�c ng�(i ��)c h1i - c8ng ��)c xem nh� là m�t thành t� trong khung tình thái c�a hành vi h1i. C8ng nh� ch� th� giao ti�p, ��i t�)ng giao ti�p có th� ��)c �� cp ��n m�t cách t�(ng minh ho'c ng.m Cn trong phát ngôn h1i. Ng�(i ��)c h1i luôn “hi�n di�n” trong phát ngôn v5i t� cách là m�t trong s� các ��i t�)ng c�a tình thái �ánh giá, tác ��ng. Trong khung tình thái còn có r�t nhi�u y�u t� khác nh� không gian, th(i gian v5i nh�ng vai trò nh�t �6nh. Không gian giao ti�p, kho�ng cách gi�a các ��i t�)ng giao ti�p có nh�ng tác ��ng nh�t �6nh ��n cu�c tho�i, ��n các y�u t� �6nh v6 không gian ��)c s* d�ng trong phát ngôn.

200

Gi�a khung tình thái, khung m�nh �� và c�u trúc thông báo c�a câu-phát ngôn h1i và tr� l(i có s� th�ng nh�t. Vi�c x* lý t�t nh�ng thành t� liên quan trong khung tình thái có vai trò nh� là y�u t� quy�t �6nh s� thành công c�a hành vi h1i. Vi�c x* lý không t�t nh�ng thành t� này có th� ph��ng h�i ��n s� thành công c�a hành vi h1i. M't khác, n�u xem xét m�i quan h� gi�a khung tình thái c�a hành vi h1i và khung tình thái c�a hành vi tr� l(i, ta s; th�y gi�a chúng có s� t��ng h)p, th�ng nh�t r�t ch't ch;.

Trong ��i tho�i, �ích tác ��ng c�a hành vi h1i là ch� th� tr� l(i, và �ích tác ��ng c�a hành vi tr� l(i là ch� th� h1i. Nh� vy, s� t��ng h)p v� m't ch� th� tình thái và �ích hành vi là r�t rõ ràng. Gi�a h1i và tr� l(i luôn có m�t quy t7c chi ph�i. ó là h1i cái gì thì tr� l(i cái �ó. M�t khi câu tr� l(i ��)c ��a ra, ng�(i tr� l(i �ã m'c nhiên ch�p nhn t�t c� các thông tin tình thái ��)c th� hi�n trong câu h1i. Trong tr�(ng h)p không ch�p nhn, ng�(i tr� l(i có th� ph�n bác l�i thông tin tình thái �ó. Nói chung, câu tr� l(i th�c th� s; không ��)c ��a ra, n�u ng�(i ��)c h1i không ch�p nhn nh�ng thông tin tình thái 2 trong câu h1i. “Các v6 t/ tình thái luôn có s� ��i lp t��ng �ng: Không bi�t/bi�t; Mu�n ��)c bi�t/mu�n �áp �ng mong mu�n ��)c bi�t; Nói �� ��)c ng�(i ��i tho�i làm cho bi�t/nói �� làm cho ng�(i ��i tho�i ��)c bi�t theo mong mu�n” [7]. Các y�u t� khác nh� không gian, th(i gian c8ng có s� t��ng �ng mang tính �3ng nh�t: Câu tr� l(i bao gi( c8ng ��)c th�c hi�n sau câu h1i. N�i dung m�nh ��,

201

v5i t� cách là ch> d�a c�a thông tin tình thái, c8ng có s� th�ng nh�t t��ng �ng v5i thông tin tình thái.

Trên �ây �ã �� cp ��n nguyên t7c: h1i cái gì thì tr� l(i cái ��y. i�u này có ngh�a là câu tr� l(i ph�i h�5ng ��n cùng m�t s� tình, m�t phân �o�n th�c t�i v5i câu h1i. ây c8ng chính là lý do khi�n S. Dick (1978) xem lo�i câu h1i có s* d�ng t/ h1i c�a ti�ng Anh nh� m�t hình th�c m2 (open form). ChAng h�n, câu h1i Where is John going? (John �ang �i �âu?), ��)c Dick chuy�n thành: - John is going to... (Please, fill in the blank) [11]. Cùng h�5ng ��n m�t s� tình, m�t phân �o�n th�c t�i c8ng có ngh�a là m'c nhiên ch�p nhn nh�ng thành t� v� hoàn c�nh, nh�ng m�i quan h� có tính quy chi�u, �6nh v6 liên quan ��n hành vi h1i và hành vi tr� l(i. Hay nói cách khác, khi h1i, ng�(i h1i v/a t� xác �6nh cho hành vi h1i v/a �n �6nh luôn cho hành vi tr� l(i t�t c� nh�ng cái �ã �� cp 2 trên. Ng�(i tr� l(i ph�i ch�p nhn t�t c� nh�ng cái �ó, n�u anh ta mu�n ��m b�o r:ng nh�ng thông tin mà anh ta cung c�p �úng là thông tin mà ng�(i h1i c.n. ây là lý do khi�n ng�(i tr� l(i có th� ch< c.n cung c�p b� phn/phân �o�n thông tin c.n thi�t mà thôi. ChAng h�n, tr2 l�i ví d� trên, �� tr� l(i câu: - Where is John going? Câu tr� l(i có th� ch< là: - To the market. T�t c� nh�ng cái �ó chính là m�t d�ng s* d�ng có tính phân bi�t tri�t �� gi�a thông tin c8 và thông tin m5i trong vi�c x* lý, cung c�p thông tin, theo nguyên t7c thông tin c8 có th� ��)c l�)c b1. Tr�(ng h)p ng�)c l�i, không có s� t��ng h)p v� n�i dung m�nh ��, s; d@n ��n tình tr�ng “ông nói gà, bà nói v6t”. S� t��ng h)p trên b� m't n�i dung m�nh �� không ph�i là nhân t� h�u hi�u ��

202

ng�n c�n tình tr�ng “ông nói gà, bà nói v6t”. Ví d�: (Ng� c�nh: Th.y giáo �ang gi�ng bài, th�y có cu hc sinh l� �ãng quay m't ra ��(ng. B�c quá, th.y b�5c xu�ng véo tai cu và h1i): - Tai này �� làm gì h�? - D�, �� �eo kính �! [12]. Các câu h1i không ph�i bao gi( c8ng cung c�p �� các thông tin quy chi�u, �6nh v6 liên quan ��n trng tâm thông báo c�a câu. Do vy, ng�(i ��)c h1i, n�u mu�n c�ng tác giao ti�p th�c s�, thì s; h1i l�i nh:m xác �6nh rõ quy chi�u. Ví d�: - Cái nhà ông em ông ch� còn tr��ng này không? - Ông nào? - Ông em ông ch� t�c là cái c�u l�i �ây tháng tr��c mà ông ph�i d�n phòng �y mà; - D�n lên ph� ���c m�t tu�n r�i. Trong tr�(ng h)p ng�(i ��)c h1i, tuy mu�n c�ng tác nh�ng m7c l>i trong s� xác �6nh trng tâm thông báo, thì s; có câu tr� l(i l�ch h�5ng. �i v5i tr�(ng h)p c� tình vi ph�m s� t��ng h)p n�i dung m�nh �� thì, tuy câu tr� l(i có v= phù h)p trên b� m't n�i dung m�nh ��, nh�ng chAng �n nhp gì v5i s� tình, phân �o�n th�c t�i mà câu h1i �ang h�5ng ��n. Do nh�ng thông tin tình thái th�(ng có tính ng.m Cn nên c8ng có tr�(ng h)p ng�(i ta vin vào �ó �� lý s� cùn, �� b7t b=, ho'c �� ng�y bi�n.

Khái ni�m c�u trúc thông báo là khái ni�m có tính d�ng hc. Nói c� th� h�n, m�t c�u trúc m�nh �� có th� có nhi�u c�u trúc thông báo khác nhau khi nó ��)c hi�n th�c hoá trong các phát ngôn. i�u này ch� y�u tuB thu�c vào vi�c trng tâm thông báo n:m 2 b� phn, chi�t �o�n nào trong c�u trúc m�nh ��. Ví d�: i�m nh�n có th� r�i vào b�t c� t/ nào trong câu sau v5i nh�ng hàm ngh�a khác nhau: Did John kill the goat? [5]. Ng�(i ta c8ng th�(ng

203

hay �� cp ��n tr�(ng h)p cùng m�t câu nói 2 d�ng t�(ng thut có th� dùng �� tr� l(i cho nh�ng câu h1i khác nhau, tuB thu�c vào t/ng ng� c�nh c� th�. Trong tr�(ng h)p �ó, ng�(i ta s; có nh�ng c�u trúc thông báo khác nhau và �3ng th(i có nh�ng cách tr� l(i rút gn khác nhau tuB thu�c vào vi�c �i�m h1i r�i vào b� phn nào c�a c�u trúc m�nh ��. ChAng h�n, v5i s� tình: "Yesterday Mary sneakily gave a kiss to John in her father's barn" (Hôm qua, Mary �ã lên t�ng cho John m�t n� hôn trong kho lúa c�a b� cô ta), ng�(i ta có th� �'t nh�ng câu h1i nh�: a - Who gave John a kiss? (Ai �ã t�ng cho John n� hôn?); b - What did Mary give to John? (Mary �ã t�ng cho John cái gì?); c - To whom did Mary give a kiss? (Mary �ã t�ng cho ai m�t n� hôn?); d - How did Mary give John a kiss? (Mary �ã hôn John nh� th nào?); e - When did Mary give John a kiss? (Mary �ã hôn John khi nào?); f - Where did Mary give John a kiss? (Mary �ã hôn John �âu?); g - Whose barn was it? (Kho lúa c�a ai?). T��ng �ng v5i các câu h1i này, nh�ng câu tr� l(i rút gn có th� là: a' - Mary; b' - A kiss (m�t n� hôn); c' - John; d' - Sneakily (m�t cách th�m lén/v�ng tr�m); e' - Yesterday (ngày hôm qua); f' - In the barn (trong kho lúa); g' - Mary's father's (B� c�a Mary). Vi�c quan sát các câu trên cho th�y r:ng, h9 �i�m h1i c�a câu h1i r�i vào b� phn nào trong c�u trúc c�a s� tình thì câu tr� l(i cho b� phn �ó s; có th� tr2 thành câu tr� l(i rút gn t��ng �ng. Ngay c� trong tr�(ng h)p ��a ra câu tr� l(i �.y ��, thì b� phn t��ng �ng v5i �i�m h1i c8ng v@n là trng tâm thông báo c�a câu và không th� b6

204

l�)c b1. Câu h1i, nh� m�t hành vi kích thích, là �i�m xu�t phát �� hình thành nên câu tr� l(i. Ng�(i h1i bao gi( c8ng ��m nhi�m vai trò h�5ng �ích v� m't trng tâm thông báo. Ng�(i tr� l(i bao gi( c8ng ��)c cho bi�t tr�5c �i�u này tr�5c khi tr� l(i. C�u trúc thông báo ��)c xác lp trong câu h1i �ã �n �6nh, c�u trúc hoá tr�5c thông tin c�a câu tr� l(i. Nh�ng ví d� nêu trên là �� minh ho� cho các tr�(ng h)p mà câu h1i có s� tp trung �i�m h1i vào m�t b� phn nào �ó c�a c�u trúc m�nh �� s� tình �ang ��)c nói ��n. Trong tr�(ng h)p câu h1i không có m�t �i�m h1i c� th� thì thông tin (��)c yêu c.u gi�i �áp) có giá tr6 thông báo ��)c phân b� trên toàn b� các b� phn c�a c�u trúc m�nh ��, và, ng�(i tr� l(i không th� tr� l(i theo cách rút gn. Ví d�: - What happened? (Chuy�n gì th/ �ã x�y ra chuy�n gì?); - Yesterday Mary sneakily gave a kiss to John in her father's barn (Hôm qua, Mary �ã lén t�ng cho John m�t n� hôn trong nhà kho c�a b� cô ta). Gi�a câu h1i và câu tr� l(i luôn có s� t��ng �ng ch't ch; v� c�u trúc thông báo. M�t câu tr� l(i không có c�u trúc thông báo t��ng �ng v5i câu h1i s; không ph�i là m�t câu tr� l(i th�c s�, mà s; là m�t câu tr� l(i l�ch h�5ng, l�c �� hay m�t hi�n t�)ng b�t th�(ng, ho'c ��n gi�n ch< là m�t câu �áp.

6. Các ph��ng th"c chuy&n t�i ngh'a tình thái trong ngôn ng(

Tình thái có th� ��)c chuy�n t�i b:ng ph��ng ti�n ngôn ng� thông qua con ��(ng t/ v�ng hoá (lexicalisation), ng� pháp hoá (grammaticalisation) và ngôn �i�u hoá

205

(prosodifcation). S�n phCm c�a quá trình t/ v�ng hoá s; cung c�p cho ng�(i s* d�ng ngôn ng� các t//ng� tình thái. Trong ti�ng Anh t3n t�i nhi�u t/ tình thái thu�c các t/ lo�i khác nhau, nhi�u bi�u th�c rào �ón (hedges) và m�t h� th�ng 13 tr) ��ng t/ tình thái có th� ��)c s* d�ng nh� nh�ng ph��ng ti�n tình thái chuyên d�ng.

Tình thái ��)c tích h)p trong các ti�u lo�i th�c (mood) nh� m�t ph�m trù ng� pháp c�a ��ng t/. Th�c ch< �6nh (indicative mood) bi�u th6 thái �� khAng �6nh c�a ng�(i nói v� �i�u ��)c phát ngôn. Th�c m�nh l�nh (imperative mood) th� hi�n thái �� áp �'t c�a ng�(i nói ��i v5i ��i tác mà l(i nói h�5ng t5i. Th�c gi� �6nh (subjunctive mood) bi�u hi�n s� mong mu�n, s� nhn th�c c�a ng�(i nói liên quan ��n th� gi5i t�2ng t�)ng ho'c kh� h�u nào �ó.

Trong các ph��ng ti�n ngôn �i�u c�a ngôn ng� thì ngh�a tình thái ��)c truy�n báo ch� y�u qua con ��(ng ng� �i�u và thanh �i�u v5i các tham s� rõ nét nh�t là âm v�c ��)c s* d�ng (key), �� vang và t�c �� l(i nói. Ng� �i�u �i xu�ng (the Glide-down) bi�u th6 s� ch7c ch7n c�a ng�(i nói v� n�i dung ��)c phát ngôn. Ng� �i�u �i lên (the Glide-up) bi�u th6 thái �� hoài nghi. Ng� �i�u giáng-th�ng (the Dive) bi�u hi�n s� l�Dng l�, dè d't ho'c m<a mai c�a ng�(i nói. Ng� �i�u �i lên ��t ng�t (the Take-off) di9n ��t thái �� b�c b�i, t�c gin c�a ng�(i nói. � vang (loudness) c8ng là m�t trong nh�ng tham s� h�u hi�u bi�u ��t ngh�a tình thái trong ngôn ng�.

206

7. K�t lu7n

[i] T/ nh�ng �i�u ��)c trình bày trên �ây, có th� ��a ra nhn xét r:ng có s� ��i lp gi�a tình thái ng� ngh�a và tình thái ng� d�ng. Tình thái ng� ngh�a là m�t trong nh�ng thành t� trong c�u trúc ng� ngh�a c�a câu 2 giai �o�n “ti�n ng� d�ng” và tình thái ng� d�ng là lo�i thông tin ng� ngh�a g7n k�t và ��)c tích h)p vào thông tin v� l�c ngôn trung c�a phát ngôn.

[ii] Nhn xét trên �ây �ã ti�n gi� �6nh r:ng vi�c nghiên c�u v� tình thái trong c�u trúc ngh�a c�a câu - phát ngôn không th� tách r(i lý lun v� hành vi ngôn ng� (speech act theory). Lý thuy�t này giúp t�(ng minh hoá nh�ng v�n �� liên quan ��n m�i quan h� gi�a ngôn ng� nh� m�t h� th�ng ký hi�u �'c bi�t và ngôn ng� nh� m�t công c� �� tác ��ng lên tình c�m, nhn th�c c�a các tham th� giao ti�p.

[iii] Các cung bc c�a nhn th�c, c�a tình c�m con ng�(i ��)c mã hoá trong ngôn ng� theo con ��(ng âm thanh (prosodic properties), con ��(ng t/ v�ng (lexical items) và trong c� các quan h� ng� pháp tr/u t�)ng (grammatical relations). S�n phCm c�a quá trình mã hoá �ó chính là các ph��ng ti�n tình thái; và do vy, vi�c hc và s* d�ng chuCn xác các ph��ng ti�n tình thái s; giúp ích r�t nhi�u trong vi�c duy trì và c�i thi�n quan h� liên nhân trong các hoàn c�nh giao ti�p c� th� b:ng ngôn t/.

207

TÀI LI�U THAM KH�O [1] J. Austin, Other minds, In “Austin, J. Philosophical

papers”, Oxford Clarendon Press, 1961. [2] J.R. Searle, Expression and meaning, Cambridge

(Mass), 1979. [3] A.Wierzbicka, English speech act verbs, Academic

Press, Australia, 1987. [4] N.D. Arutjunova, E.V. Paducheva, Ngu�n g�c, v�n ��

và ph�m trù c�a ng� d�ng h�c, Nguy9n �c T3n d6ch, Lý Toàn Th7ng hi�u �ính, Phòng thông tin Ngôn ng� hc - Vi�n Ngôn ng� hc, Hà N�i, 1997.

[5] T. Givón, English Grammar: A function - based Introduction, Volume 1 and Volume 2, P.C. John Benjamins, Amsterdam/ Philadelphia, 1993, Cambridge U.P, 1987.

[6] G. Yule, Pragmatics, Oxford University Press, 1997. [7] Lê ông, Ng� ngha - ng� d�ng câu h(i chính danh

(trên ng� li�u ting Vi�t), Lun án PTS Ngôn ng� hc, Hà N�i, 1996.

[8] T. Schiebe, On presupposition in complex sentences, (in “Syntax and semantics”, Volume 11) New york, 1979. (p.p.127-154).10. J. Searle Speech acts, Cambridge: Cambridge UP, 1969.

208

[9] F. Palmer, Mood and modality, Cambridge, C UP, 1986.

[10] W. Frawley, Linguistic Semantics, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 1992..

[11] S. Dik, Functional Grammar, Amsterdam: North Holland, 1978.

[12] L.A. Hill, N� c�(i N�5c Anh (T� sách song ng�), NXB Thanh niên, 1989.

209

Modality in the sentence – utterance: Some basic theoretical issues

Assoc. Prof. Dr. Vo Dai Quang

Director, Research and Development Office

VNU University of Languages and International Studies;

01- Pham Van Dong, Cau Giay, Hanoi, Vietnam

This article is focused on the following issues: - Modality as one of the four basic types of core

information in the sentence-utterance - Relationships between modality and propositional

content - Speech act theory and the distinction between the

sentence and the utterance - Semantic modality vs pragmatic modality

�