tr dort mezhep imaminin itikadi

1436

DRT MEZHEP MAMININ TKADI

Yazan

Dr. Muhammed el-Humeyyis

eviren

Mehmet Emn Akn

Tashih

Muhammed ahin

NDEKLER

1

YAYINCININ NSZ .............................................................................................. 3

YAZARIN NSZ .................................................................................................. 6

1. BLM ................................................................................................................ 8

Drt mezhep imamnn, mn konusu dnda, dnin esaslar konusunda

itikatlarnn ayn olduunun aklamas: ................................................................. 8

2. BLM ............................................................................................................. 10

mam Ebu Hanife'nin Akdesi ............................................................................... 10

a) mam Ebu Hanife'nin tevhd hakkndaki grleri: ........................................ 10 1. Tevhd hakkndaki akdesi, er' (ciz) tevekkln aklamas ve bid'at

tevessln geersiz klnmas konusundaki grleri: .........................................10 2. mam Ebu Hanife'nin, Allah Tel'nn sfatlarnn isbt hakkndaki grleri

ve Cehmiyye'ye verdii cevaplar: ........................................................................12 b) Ebu Hanife'nin kader hakkndaki grleri: ....................................................17 c) Ebu Hanife'nin mn hakkndaki grleri: ......................................................21 d) Ebu Hanife'nin sahbe hakkndaki grleri: .................................................22 e) Ebu Hanife'nin, kelm ve dnde tartmay yasaklamas: .............................23

3. BLM ..............................................................................................................26

mam Mlik b. Enes'in Akdesi .............................................................................26 a) mam Mlik b. Enes'in tevhd hakkndaki grleri: .......................................26 b) mam Mlik b. Enes'in kader hakkndaki grleri: .......................................30 c) mam Mlik b. Enes'in mn hakkndaki grleri: ..........................................32 d) mam Mlik b. Enes'in kelmdan ve dnde tartmalardan sakndrmas: ....37

4. BLM ..............................................................................................................40

mam fi'nin akdesi ...........................................................................................40 a) mam fi'nin tevhd hakkndaki grleri: ....................................................40 b) mam fi'nin kader hakkndaki grleri: .....................................................50 c) mam fi'nin mn hakkndaki grleri: .......................................................53 e) mam fi'nin kelm ve dnde tartmay yasaklamas: ...............................68

2

5. BLM ............................................................................................................. 69

mam Ahmed b. Hanbel'in akdesi .......................................................................69 a) mam Ahmed b. Hanbel'in Tevhd hakkndaki grleri: ...............................69 b) mam Ahmed b. Hanbel'in kader hakkndaki grleri: .................................73 c) mam Ahmed b. Hanbel'in mn hakkndaki grleri: ...................................75 d) mam Ahmed b. Hanbel'in sahbe hakkndaki grleri: ..............................76 e) mam Ahmed b. Hanbel'in kelmdan ve dnde tartmadan sakndrmas: ..78

SONU ...................................................................................................................80

3

YAYINCININ NSZ

lemlerin Rabbi olan Allah'a hamd, O'nun elisine, ile halkna,

ashbna ve onu dost edinenlere salt ve selm ederiz.

Allah Tel yle buyurmaktadr:

: [23 ]

"(Ey Nebi!) De ki: Allah'a ve elisine itaat edin.Eer yz evirirlerse,

phesiz ki Allah, kfirleri sevmez."1

: [56 ]

"Hayr, yle deil. Rabbine andolsun ki, aralarnda ekitikleri zaman

seni hakem klp sonra verdiin hkme, ilerinde hibir sknt duymadan,tam bir

teslimiyetle teslim olmadka mn etmi olmazlar."2

Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem- de yle buyurmaktadr:

(( : .

)).

: ] [

"mmetim yetmi frkaya ayrlacaktr.lerinden bir frka dnda, dier

hepsi cehennemdedir.

Sahbe: Ey Allah'n elisi! Bu kurtulan frka kimdir?" diye sordular.

1 l-i mrn Sresi: 32 2 Nis Sresi: 65

4

Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem- u cevab verdi:

-Onlar, benim ve ashbmn gittii yol zere olanlardr." 1

((

.

.

] [ )).

"Size Allah'tan korkmanz vasiyet ediyorum. Ba zm tanesi gibi siyah

bir kle banza emir olarak tayin edilse bile, ona itaat edin. Benden sonra

yaayanlar birok ihtilaflar greceklerdir. Dine sonradan sokulan eylerden

iddetle kann. nk onlar dallettir.inizden o gnlere ulaanlar, benim ve

rid halifelerimin snnetine yapsn, az dileriyle tutunurcasna ona

sarlsn."2

)).

((

] [

"Ben, gecesi de gndz gibi olan tertemiz eriat size

brakyorum.Benden sonra o yoldan sapan helak olur."3

)).

(( ] [

"nsanlarn en hayrls, benim asrmda yaayanlardr.Sonra ondan sonra

yaayanlar (tbin), sonra da ondan sonra yaayanlar (etbut-tbin)'dir."1

1 Tirmiz, hadis sahihtir. 2 Tirmiz, hadis sahihtir. 3 mam Ahmed ve bn-i Mce, hadis sahihtir.

5

Yukardaki yet ve hadisler bize, Allah Tel ve elisinin emirlerine

uymann farz olduunu gstermektedir. O halde Raslullah -sallallahu aleyhi

ve sellem-'in snnetine, tpk az dilerimizle skarcasna sarlmak ve onlara

gre hareket etmek gibi, rid halifelerin snnetine uymak da farzdr. Yine, Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in asr da tezkiye ettiini

gryoruz. Bunlar sahbe, tbin, drt mezhep imam ve hatta snen sahipleri

Buhr, Mslim, Eb Dvd, Tirmiz, Nes, bn-i Mce ve dierlerini barndan

karm hayr asrlardr.

Bu nedenle bizim iin, btn ilerimizde ve zellikle de akdeye ilikin

meselelerde, o gzide ahsiyetlerin hak yoluna uymak gerekir. nk onlar

derece derece sadet asrna yakn olan ahsiyetlerdi ve ilk kaynaktan

beslenmilerdi.

Artk bundan sonra, nbvvet pnarn terkedip de, akln naklin nne

alan mantk, felsefeci ve kelmclarn peinde gitmek nasl ciz olabilir? nk

btn bu gruplar dni zorlatrm ve iinden klmaz girift bir duruma

sokmulardr.

te elinizdeki bu kitap, Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in vd

bir asrda yaayan, mslmanlar arasnda nemli bir yere sahip olan drt

imamn kimler olduunu ve akdelerini konu edinmektedir. phesiz fkhta

taklit ettiimiz bu mstesn ahsiyetleri, akdede de taklid etmemiz gerekir.

te "Drt Mezhep mamnn tikad" adndaki bu eseri, nerdiimiz akdeyi

renmek iin yaymlyoruz.

Bu eserin Trkiye'de yaymlanmas iin izin ve yardmlarn esirgemeyen

yazara ve onun yayncsna burada teekkr etmeyi bir bor biliyoruz.

Son sz olarak, Kur'an'a sarlmay ve Snnet'i yaamay,gn geldiinde

yeryznde hkmnn hakim klndn grmenizi nasip etmesini Allah

Tel'dan diliyoruz.

1 Buhr ve Mslim

6

YAZARIN NSZ

Hamd, Allah'adr. O'na hamdeder, O'ndan yardm diler, O'ndan hidyet

ister ve O'ndan balanma dileriz. Nefislerimizin errinden ve amellerimizin

ktlklerinden Allah'a snrz. Allah kimi hidyete erdirirse, onu saptracak

yoktur, kimi de saptrrsa, ona hidyet edecek yoktur.

Ben, Allah'tan baka hak ilahn olmadna, O'nun bir olduuna ve O'nun

hibir orta bulunmadna ve Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-'in

O'nun kulu ve elisi olduuna ehdet ederim.

Allah Tel buyuruyor ki:

: [203 ] "Ey mn edenler! Allah'tan gerektii gibi korkun ve ancak mslmanlar

olarak ln."1

: [2 ]

"Ey insanlar! Sizi tek bir nefisten yaratan ve ondan da eini yaratp

ikisinden birok erkek ve kadnlar var eden Rabbinizden korkun. Adna

1 l-i mrn Sresi: 102

7

birbirinizden dilekte bulunduunuz Allah'tan ve akrabalk balarn

koparmaktan saknn. Allah sizin zerinizde gzetleyicidir." 1

: [00-02 ]

"Ey mn edenler! Allah'tan korkun ve doru sz syleyin ki, Allah

ilerinizi dzeltsin ve gnahlarnz balasn.Kim, Allah'a ve elisine itaat

ederse, phesiz o byk bir kurtulua ermitir."2

Ebu Hanife'ye -Allah ona rahmet etsin- gre dnin esaslar konusunu

aratrmak iin geni bir doktora tezi hazrladm. Bu tezin giriine dier

imamn (Mlik, fi ve Ahmed b. Hanbel) akdelerinin bir zetini koydum. Baz

fazilet ehli dostlar, bu imamn akdesini ayr bir kitap halinde dzenleyip

drt imamn akdesini tamamlamam istediler. Ben de bu vesileyle, mam Ebu

Hanife'nin tevhid, kader, mn ve sahbe hakkndaki akdesi ile kelm

hakkndaki grlerini genie ele almama ramen, bu kitapa eklemeyi

uygun grdm. Bu amelin, Allah Tel'nn vechi kermine uygun olmasn,

O'nun kitabnn yolunda ve elisi Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-'in

snneti zere yaamada hepimizi muvaffak klmasn Allah Tel'dan dilerim.

Allah Tel, her niyeti hakkyla bilendir. Allah Tel (dost olarak) bize

yeter. O, ne gzel vekildir.

Dularmzn sonu; hamd ancak lemlerin Rabbi olan Allah'adr.

Muhammed b. Abdurrahman el-Humeyyis

1 Nis Sresi: 1 2 Ahzb Sresi:70-71

8

1. BLM

Drt mezhep imamnn, mn konusu dnda, dnin esaslar

konusunda itikatlarnn ayn olduunun aklamas:

Drt mezhep imamnn (Ebu Hanife, Mlik, fi ve Ahmed b. Hanbel)

itikad, Kitap ve Snnet ile gelen, sahbe ve onlara gzellikle uyan tbin'in

itikaddr. Allah'a hamdolsun, drt imam arasnda dnin esaslarnda hibir ihtilaf

yoktur. Aksine onlar, Allah'n sfatlarna, Kur'an'n, Allah'n kelm olduuna ve

yaratlm (mahluk) olmadna mn etme ve mnn da kalp ile dilin tasdiki

olmas gerektii konusunda ittifak etmilerdir. Hatta onlar, kelmclardan ve

Yunan felsefesinden etkilenen Cehmiyye ve kelmc ekolleri reddetmilerdir.

bn-i Teymiye -Allah ona rahmet etsin- bu konuda yle der:

"...Allah'n kullarna olan rahmetiyle, drt imam ve bakalar gibi, ehl-i

snnet imamlar, bu mmetin sadk bir dili olmulard. Bu imamlar, Cehmiyye ve

benzeri kelmclarn Kur'an, mn ve Allah'n sfatlar hakkndaki grlerini

reddediyorlard.Onlar,selefin inand gibi,Allah'n hirette grlecei,Kur'an'n

Allah'n kelm olduu ve mahluk olmad, mnda kalp ile dilin tasdikinin

olmas gerektii hususunda ittifak etmilerdir." 1

bn-i Teymiye -Allah ona rahmet etsin- yine yle der:

1 Kitbu'l-mn; sayfa:350-351, Tlik: Muhammed Herrs

9

"Mehur imamlarn hepsi, Allah Tel'nn sfatlar olduunu kabul

ederek yle demilerdir: Kur'an Allah'n kelmdr, mahlk deildir

(yaratlmamtr). Allah hirette grlecektir. Bu, sahbe, tabin, ehl-i beyt ve

Mlik b. Enes, Sevr, Leys b. Sa'd, Evz, Ebu Hanife, fi ve Ahmed b. Hanbel

gibi onlara uyan imamlarn mezhebidir." 1

eyhulislm bn-i Teymiye'ye, mam fi'nin itikad hakknda

sorulduunda, o u cevab vermitir:

"fi ve Mlik, Sevr, Evz, bn-i Mbrek, Ahmed b. Hanbel ve shak b.

Rahaveyh gibi mmetin ilk mslmanlarnn itikad, Fudayl b. yd, Ebu

Sleyman ed-Drn, Sehl b. Abdullah et-Tesettr ve bakalar gibi, rnek

alnan ve kendilerine uyulan limlerin itikaddr. Zir imamlar ve benzerleri

arasnda dnin esaslar konusunda hibir anlamazlk yoktur. Ayn ekilde mam

Ebu Hanife'nin tevhd, kader ve bu gibi konulardaki itikad, bu imamlarn

itikad ile ayndr. Bu imamlarn itikad ise, sahbe ve tabinin zerinde

bulunduu, Kitap ve Snnet ile sbit olan itikattr." 2

Byk lim Sddk Hasan Han da bu gr tercih etmi ve yle

demitir:

"Bizim mezhebimiz, selefin mezhebi olan, Allah'n sfatlarn tebihsiz

kabul etmek ve boa karmakszn tenzih etmektir.Bu, slm imamlar olan

Mlik, fi, Sevr, bn-i Mbrek ve Ahmed b. Hanbel gibi imamlarn

mezhebidir. Zir dnin esaslar konusunda onlar arasnda hibir anlamazlk

yoktur. Ayn ekilde mam Ebu Hanife hakknda mehur olan; dier imamlarn

1 Minhcu's-Sunne, c: 2, sh: 106 2 Mecmu'l-Fetv, c:5, sh: 256

10

itikad gibi, O'nun itikadnn da Kur'an ve Snnette sabit olan itikad

olduudur."1

imdi de Ebu Hanife, Mlik, fi ve Ahmed b. Hanbel gibi kendilerine

uyulan imamlarn dnin esaslaryla ilgili meselelerdeki grleriyle kelm ilmine

kar tutumlarn onlarn szlerinden sizlere aktaralm.

2. BLM

mam Ebu Hanife'nin Akdesi

a) mam Ebu Hanife'nin tevhd hakkndaki grleri:

1. Tevhd hakkndaki akdesi, er' (ciz) tevekkln

aklamas ve bid'at tevessln geersiz klnmas konusundaki

grleri:

1. Ebu Hanfe demitir ki:

"Allah'n isimleri dnda baka bir isimle Allah'a du etmek ciz deildir.

Ciz olup emredilen du, Allah Tel'nn u szyle sbittir:

: [280 ]

"En gzel isimler, Allah'ndr. O halde O'na o isimlerle du edin

(yalvarn). O'nun isimleri hakknda eri yola gidenleri brakn. Onlar, yapmakta

olduklarnn cezsn greceklerdir."1

1 Katfu's-Semer sh: 47-48

11

2. Ebu Hanfe demitir ki: "Du edenin: "Falancann hakk iin" veya "Nebilerin ve elilerin hakk iin"

ya da "Kbe'nin ve Me'ar-i Haram'n (Mzdelife'nin) hakk iin" gibi szlerle

Allah'a yalvarmas mekruhtur." 2


"Bir kimsenin Allah'tan bakasyla du etmesi doru deildir. "Senin

arnn tutunduu izzet dm hrmetine"3 veya "yarattklarnn hakk iin" gibi

szlerin kullanlmasn irkin gryorum." 4

1 A'rf Sresi: 180 ( ed-Durru'l-Muhtr c: 6, sh: 396-397.) 2 el-Akidetu't Tahaviye erhi sh:234. thafu's-Sadeti'l-Muttekn c:2,sh:288.Fkh Ekber erhi

sh:198. 3 mam Ebu Hanife ve Muhammed b.Hasan, kiinin dusnda "Allahm! Senin arnn izzet

dm hrmetine" diye du etmeyi, hakknda bir nas olmad iin kerih grmlerdi. Ebu

Yusuf un szn ettii hadiste Allah Rasl -sallallahu aleyhi ve sellem- yle du etmitir:

"Allahm! Ben, senden arnn izzet dmlerinden, kitabndaki sonsuz rahmetle Sen'den

isterim."

Bu hadisi el-Beyhak "ed-Deavtu'l-Kebra" adl kitabnda rivyet etmitir. el-Binye'de de

(9/382) zikri geer. Nasbu'r-Rye (4/272)

Fakat bu hadisin isnadnda kusur vardr:

1. Dvd b. Eb sm, bn-i Mes'uddan hadisi iitmemitir.

2. Abdlmelik b. Cureyc, mdellis ve hadisleri mrseldir.

3. Amr b. Harun yalanclkla sulanmtr. Bundan dolay bn-i Cevzi'nin -el-Binye'de

(9/382) dedii gibi-: phe yok ki bu hadis, uydurmadr. snad da grdn gibi boa gitmi"

demitir.Bknz: Tehzbu't-Tehzb (3/189), (6/405), (7/501). 4 et-Tevessl ve'l-Vesle, sh:82, El-Fkhu'l-Ekber erhi, sh:198

12

2. mam Ebu Hanife'nin, Allah Tel'nn sfatlarnn isbt

hakkndaki grleri ve Cehmiyye'ye verdii cevaplar:


"Allah Tel, yaratlmlarn sfatlaryla vasfedilemez. Gazab ve rzs,

O'nun iki sfatdr. Keyfiyeti bilinemez. Bu, Ehl-i snnet ve'l-cemaatin grdr.

Allah, gazap da eder, rz (honut) da olur. O'nun gazab, cezalandrmasdr,

rzs ise sevbdr' denilemez. O kendisini, Bir'dir, Samed'dir, domamtr,

dourulmamtr, O'nun hibir dengi yoktur, Hayy'dr, Kdir'dir, Sem'dir,

Basr'dir, lim'dir. Allah'n eli, onlarn ellerinin zerindedir, fakat O'nun eli,

yarattklarnn elleri gibi deildir, yz de yarattklarnn yzleri gibi deildir,

eklinde nasl vasfetmise, biz de O'nu yle vasfederiz." 1


"Allah Tel'nn Kur'an'da zikrettii gibi, O'nun eli, yz ve nefsi vardr.

Allah Tel'nn, kitabnda zikretmi olduu yz, el, nefis, O'nun, keyfiyeti

bilinmeyen sfatlarndandr.Elinden maksat,kudretidir veya nimetidir denilemez.

1 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 56

13

nk bu durumda, Allah'n sfatlarn boa karma sz konusu olur ki bu,

Kaderiye ve Mu'tezile'nin grdr." 1


"Hi kimse, Allah Tel'nn zat hakknda bir ey diyemez. Aksine O'nu,

kendisini nasl vasflandrmsa, yle vasflandrmaldr.Allah Tel hakknda

kendi grne gre bir ey sylememelidir. lemlerin Rabbi olan Allah Tel,

trl kusur ve noksanlktan mnezzehtir." 2

7. Ebu Hanife'ye 'Allah'n nuzl' hakknda sorulduu zaman: "Allah,

keyfiyetsiz olarak nzl eder" demitir. 3


"Allah Tel'dan bir ey istenirken, yukardan istenir, aadan deil.

nk Rubbiyet ve Ulhiyet vasflarndan aa diye hibir ey yoktur." 4


''O,gazaba da gelir, rz da olur.O'nun gazab cezalandrmasdr, rzs

da sevabdr, denilemez." 5


"O, hibir eye benzemedii gibi, yarattklarndan hibir ey de O'na

benzemez. O, dim isim ve sfatlarnn sahibidir." 6


1 el-Fkhu'1-Ekber, sh: 302 2 el-Akidetu't-Tahviye erhi, c: 2, sh: 427, Tahkik: Dr. Abdullah et-Turki, Celu'l-Ayneyn,

sh: 368. 3 Akidetu's-Selef ve Ashbi'l-Hadis sh: 42, (Dru's-Selefiye basks), Beyhak'nin: el-Esma

ve's-Sfat, sh: 456, Kevser bu konuda susmutur. el-Akidetu't-Tahviye erhi, sh: 245, Tahric:

Elbn. Molla el-Kr'nin; el-Fkhu'l-Ekber erhi, sh: 60 4 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 51 5 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 56. Kitab tahkik eden Kevser bu konuda susmutur. 6 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 301

14

"O'nun sfatlar, yarattklarnn sfatlarnn aksinedir. O'nun bilmesi,

bizim bilmemiz gibi deildir. Kudretinin yetmesi, bizim kudretimizin yetmesi gibi

deildir. Grmesi, bizim grmemiz gibi deildir. itmesi, bizim iitmemiz gibi

deildir. Konumas, bizim konumamz gibi deildir." 1


"Allah Tel, yaratlmlarn sfatlaryla vasflandrlamaz." 2


"Kim Allah',insanln tanmlarndan bir tanmla vasflandrrsa, kfir

olur." 3


"O'nun sfatlar zti ve fiildir. Zt sfatlar: Hayat, kudret, ilim, kelm

(konuma), sem' (iitme), basar (grme) ve irdedir. Fiil sfatlar: Yaratma,

rzk verme, in, ibd' ve sun'dur.Bunun dnda ne kadar fiil sfat varsa,

dim hem onlarn, hem de sfatlarnn sahibidir." 4


"Allah, halihazrda, fiil sahibidir. Fiil ezelden beri, O'nun sfatdr. Fil,

Allah Tel'dr.Fiil, ezel bir sfattr. Mef'ul, mahluktur (yaratlmtr). Allah

Tel'nn fiili, mahluk (yaratlm) deildir." 5


"Bir kimse: 'Rabbim gkte midir, yoksa yerde midir? Bilmiyorum' derse

kfir olur."

1 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302 2 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 56 3 el-Akidetu't-Tahviye sh: 25, Tlik: Elbn. 4 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 301 5 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 301

15

Yine: "O, arnn zerindedir. Fakat ar gkte midir, yoksa yerde

midir? bilmiyorum' diyen kimse de kfir olur." 1

17. Ebu Hanife, kendisine:

"bdet ettiin ilhn nerededir?" diye soran kadna:

"Allah Subhnehu ve Tel yerde deil, gktedir" cevabn verdi.

Bunun zerine adamn birisi:

"Peki, Allah Tel'nn: 'O sizinle beraberdir"2 szne ne dersin?" deyince:

"Bu, senin bir kimseye, mektup yazp, onun yannda olmadn halde

'Ben seninle beraberim' demen gibidir" cevabn vermitir.3


"Allah'n eli, m'minlerin ellerinin zerindedir. Fakat bu el, kullarn elleri

gibi deildir." 4


"Allah Tel yerde deil, gktedir." Bunun zerine adamn birisi:

"Peki,Allah Tel'nn: "O sizinle beraberdir"5 szne ne dersin?" deyince: "Bu,

1 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 46.eyhul-slm bn-i Teymiyye, "Mecmu'l-Fetv" adl eserinde

(c:5, sh:48), bn-i Kayyim, "ctimau'l-Cuyi'l-slmiyye' adl eserinde (sh:139), Zeheb, 'Uluv'

adl eserinde (sh:101-102), bn-i Kudme, 'Uluv' adl eserinde (sh:116), bn-i Ebi'l-zz,

'erhu'l-Akdetu't-Tahviyye' adl eserinde (sh:301) bu gibi eyler nakletmilerdir. 2 Hadd Sresi: 4. 3 el-Esma ve's-Sfat, sh: 429. 4 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 56 5 Hadd Sresi: 4.

16

senin bir kimseye, mektup yazp, onun yannda olmadn halde, 'Ben

seninle beraberim' demen gibidir" cevabn vermitir. 1


"Allah Tel, Musa ile konumadan nce de konuan(mtekellim) idi." 2


"Allah, kendi kelmyla konuur. Kelm O'nun ezeli sfatdr."3


"Allah Tel konuur, fakat bizim konumamz gibi deildir." 4


"Musa -aleyhisselm- Allah Tel'nn kelmn iitmitir.

Nitekim Allah Tel bu konuda yle buyurmutur:

"Allah, Musa ile gerekten (aracsz) konutu." 5

Allah Tel, Musa ile konumadan nce de konuan (mtekellim) idi."6


"Kur'an, mushaflarda yazlm, kalplerde korunmu, dillerde okunmu ve

Nebi -sallallahu aleyhi ve sellem-'e indirilmi olan Allah Tel'nn kelmdr." 7


1 el-Esma ve's-Sfat, c: 2, sh: 170. 2 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 3 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 301. 4 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 5 Nis Sresi: 164. 6 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 7 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 301.

17

"Kur'an, yaratlm (mahluk) deildir." 1

b) Ebu Hanife'nin kader hakkndaki grleri:

1. Adamn birisi Ebu Hanife'ye gelerek onunla kader hakknda tartmaya

balad.

Ebu Hanife ona:

1 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 301.

18

"Kadere ok dalan, tpk gnein iine baktka aknl artan kimse

gibi olduunu bilmez misin?" dedi.1

2. Ebu Hanife der ki:

"Allah Tel, daha olmadan nce var olacak eyleri ezelde bilir." 2


"Allah Tel, olmayan eyi olmad halinde de bilir. Onu var ettii

zaman onun nasl olacan da bilir. Allah Tel var olan eyi, varl halinde

bildii gibi, onun nasl yok olacan da bilir." 3

4. Ebu Hanfe der ki:

"Allah Tel'nn (yazd) kader, Levh-i Mahfuz'dadr." 4


"Biz, Allah Tel'nn:

: [63-62 ]

"Yaptklar her ey kitaptadr. Kk-byk, her ey yazlmtr." 5 Emri gerei; "Allah Tel'nn kaleme yazmasn emrettiini, kalemin de: -Ne yazaym ya Rab? dediini, Allah Tel'nn:

-Kymet gnne kadar olacaklar yaz" dediini ikrar ederiz."6

1 Kalidu Ukdi'l-kyn, (K-77-B) 2 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302-303. 3 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302-303. 4 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 5 Kamer Sresi: 52-53. 6 el-Vasiyye erhi, sh:21.

19


"Dnya ve hirette her ey, ancak O'nun dilemesi ile olur." 1


"Allah Tel, eyay yoktan yaratmtr." 2


"Allah Tel yaratmadan nce de yaratcdr." 3


"Kulun ameli, ikrar ve bilgisiyle "mahluk/yaratlm" olduunu ikrar ederiz.

Fil mahluk olunca, fiillerinin de mahluk (yaratlm) olmas daha uygundur." 4


"Kullarn, hareket ve duru gibi btn fiilleri onlarn kesbidir. O fiilleri

yaratan ise,Allah Tel'dr.Onlarn hepsi, Allah Tel'nn dilemesi, ilmi, kaza

ve kaderi iledir." 5


"Kullarn, davran ve duru gibi, btn fiilleri gerekte onlarn kesbidir.

Onlar yaratan Allah Tel'dr. Onlarn hepsi Allah Tel'nn dilemesi, ilmi,

kaza ve kaderi iledir. taat saylan amellerin hepsi, Allah Tel'nn emri,

muhabbeti, rzas, ilmi, dilemesi, kazas ve takdiri iledir. Gnahlar ise, hepsi

O'nun ilmi, kazas, takdiri ve dilemesi ile olup, sevmesi, rz olmas ve

emretmesi ile deildir." 6

1 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 2 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 3 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 304. 4 el-Vasiyye erhi, sh:14. 5 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 303. 6 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 303.

20


"Allah Tel insanlar, kfr ve mndan uzak bir ekilde yaratt.1 Sonra

onlara hitap ederek emredeceini emretmi ve yasaklayacan da

yasaklamtr. Kfir, Allah Tel'nn kendisini yzst brakmas sebebi ile

kendi fiili ile hakk reddedip inkar etmi ve kfir olmutur. mn eden ise, kendi

fiili, ikrar ve Allah Tel'nn muvaffakiyeti ve yardm ile mn etmitir." 2


"Allah Tel insanlar,Adem -aleyhisselm-'n sulbnden zerrecikler

halinde karm, sonra onlara akl vermi ve kendilerine hitap ederek onlara

mn etmelerini emretmi ve inkr etmekten onlar yasaklamtr. Onlar da

Allah Tel'nn Rubbiyetini ikrar etmilerdir. Bu ise, onlarn Allah'a olan

mnlar idi. Onlar bu ftrat zere doarlar. Kim, bundan sonra inkr ederse,

verdii sz deitirmitir. Kim de mn edip tasdik ederse, bu mn zere

sebt gsterir ve yle devam eder."3


"Her eyi takdir edip onlara birer l tayin eden Allah Tel'dr. Dnya

ve hirette olan her ey, ancak O'nun dilemesi, ilmi, kazas, kaderi, ilmi ve

Levh-i Mahfuz'da yazmas iledir." 4


"Allah Tel, kullarndan hibirini ne kfre, ne de mna zorlamtr. Fakat

onlar ahslar olarak yaratmtr. Kfr ve mn, kullarnn fiilleridir. Allah Tel

1 Doru olan, Allah Tel insanlar slm ftrat zere yaratmtr. Nitekim Ebu Hanife ileride

gelecek olan sznde bunu aklayacaktr. 2 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302-303. 3 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302. 4 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 302.

21

kfre girenin kfre girdii anda kfir olduunu bilir. Eer bundan sonra

mn ederse, Allah Tel onu m'min olarak bilir ve ilmi deimeksizin onu

sever." 1

c) Ebu Hanife'nin mn hakkndaki grleri:

l. Ebu Hanfe demitir ki:

"mn, ikrar ve tasdiktir." 2


"mn, dil ile ikrar, azalar ile tasdiktir. krar, yalnz bana mn olmaz." 3

Tahv, bunu Ebu Hanife, Muhammed ve Ebu Yusuf'tan nakletmitir.4


"mn, ne artar, ne de eksilir." 5

Dedim ki:6

"Ebu Hanife'nin mnn artmayp eksilmeyeceine dir bu sz ile mnn

tanm konusundaki sz ve mnn azalarla tasdiki, dil ile ikrardan ibret

olmas ve amelin mn hakikatinden saylmamas, Ebu Hanife'nin akdesi ile

Mlik, fi, Ahmed b. Hanbel, shk b. Rahaveyh, Buhr ve benzeri slm

limlerinin akdeleri arasndaki fark, ite bu noktadadr. Doru, onlarla beraber

olmu, Ebu Hanife'nin bu sz ise, dorudan uzaktr. Fakat her iki halde de

1 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 303. 2 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 304. 3 el-Vasiyye erhi, sh:2. 4 el-Akdetu't-Tahviyye erhi, sh:360. 5 el-Vasiyye erhi, sh:3. 6 Bu sz yazara ittir.

22

kendisi ecir kazanmtr. bn-i Abdilber ve bn-i Ebil-zz, Ebu Hanife'nin bu

grnden dndn belirtmilerdir. Allah Tel en iyi bilendir." 1

d) Ebu Hanife'nin sahbe hakkndaki grleri:


"Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in ashbn ancak hayrla yd

ederiz." 2


"Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in ashbndan olan hi kimseden

uzaklamayz, Hibirisini dierinden daha fazla sevmeyiz (hepsini ayn

severiz)." 3


"Onlardan, Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem- ile bir saat beraber

olan birisinin derecesi, bizden herhangi birisinin -mr ne kadar uzun olursa

olsun- mr boyu yapm olduu amelden daha hayrldr." 4


1 et-Temhid, bn-i Abdilber, c: 9, sh: 247, el-Akdetu't-Tahviyye erhi, sh: 395. 2 el-Fkhu'l-Ekber, sh: 304. 3 el-Fkhu'l-Ebsat, sh: 40 4 Menkibu Eb Hanife, el-Mekk sh:76

23

"Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem- sonra bu mmetin en

hayrllarnn Ebu Bekir, sonra mer, sonra Osman, daha sonra da Ali -

Allah onlardan rz olsun- olduuna hitlik ederiz." 1


"Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'den sonra insanlarn en

faziletlilerinin Ebu Bekir, mer, Osman ve Ali olduuna inanrz. Raslullah

-sallallahu aleyhi ve sellem-'in btn ashbn, gzel bir ekilde yd ederiz."2

e) Ebu Hanife'nin, kelm ve dnde tartmay

yasaklamas:


"Basra'da hev ehli oktur. Belki oraya yirmiden fazla gittim. Bazen bir

yl, bazen de daha fazla kaldm. Bu esnada kelm ilmini, ilimlerin en hayrls

zannederdim." 3


"Ben kelm ilmi ile o kadar uratm ki, nihayet parmakla gsterilir hle

geldim. Biz, Hammad b. Eb Sleyman'n meclisine yakn bir yerde oturuyorduk.

Bu arada bir kadn gelip:

-Bir adam var. Criyesini snnete gre boamak istiyor. Ne yapmal? diye

sordu. Ne diyeceimi bilemedim. Kadnn bunu Hammad'a sormasn, sonra da

Hammad'n ona ne cevap verdiini gelip bana sylemesini istedim. Kadn ayn

soruyu Hammad'a sorunca, Hammad'n ona:

1 el-Vasiyye erhi, sh:14 2 en-Nru'l-Lmi' (k 119 -b) 3 Menkibu Eb Hanife, el-Kurd, sh:137

24

-Cariyeyi temizken (hayzl deilken) ve onunla birlemeden onu bir

talakla boar. Sonra o criye iki defa det olur da detten temizlenip

ykanrsa, baka bir erkekle evlenebilir" dediini bana haber verdi. Bunun

zerine ben:

-Kelm ilmine ihtiyacm yok dedim ve ayakkabm alp Hammad'n ilim

meclisine katldm." 1


"Allah, Amr b. Ubeyd'e lnet etsin. O, insanlara faydas olmayan kelma

giden yolu at." 2

Bir adam Ebu Hanife'ye:

"nsanlardan bazlarnn 'Araz' (asl olmayan ve zden kaynaklanma-yan

ey) ve "Ecsam' (akl delil) konusunda ihdas ettikleri szlere ne dersin?" diye

sorunca, Ebu Hanife:

-Bunlar felsefecilerin szleridir. Sen hadis ehlinin ve selefin yolunu tut.

Dnde sonradan uydurulan btn yeniliklerden sakn. nk onlar, bid'attir"

dedi. 3

4. Ebu Hanife'nin olu Hammad demitir ki:

"Babam,kelmclardan bazlar yanmda iken bir gn yanma geldi.

Aramzda bir konuyu tarttmzdan dolay seslerimiz ykselmiti. Onun eve

girdiini sezince yanna gittim.

Bana:

-Hammad! Yannda kim var? dedi.

-Ben de:

1 Badad'n Tarihi, 13/333 2 Zemmu'l-Kelm, el-Herav, sh: 28-31 3 Zemmu'l-Kelm, el-Herav, (194 /b)

25

-Falan, falan ve falan" diyerek yanmda olanlarn isimlerini syledim.

Peki neyi tartyorsunuz? dedi.

Ben de u u konular tartyoruz dedim.

Bana:

-Ey Hammad! Kelm brak, dedi.

Hammad diyor ki:

-Ben, babamn byle karma kark ilerle uratn, onun bir eyi nce

emredip sonra ondan yasakladn hi grmedim.

Ona:

-Babacm! Sen daha nceleri bana kelm ilmini renmemi emretmiyor

muydun? dedim.

O da:

-Evet olum. Fakat bugn seni bundan yasaklyorum, dedi.

Ben:

-Niin? diye sordum.

-Ey olum, dedi.

Bugn bir konuda birbirlerine aykr olarak grdn bu insanlar daha

nceleri bir tek sz ve bir dn zere idiler. Daha sonra eytan onlarn arasndan

bunu skp ald ve onun yerine aralarnda dmanl ve ayrlk tohumlarn

yayd ve birbirlerine ihtilaf etmeye baladlar." 1

5. Ebu Hanife, Ebu Yusuf'a yle demitir:

"Sakn ha! Halka dnlerinin asln retirken kelmdan sz etme. Zira

onlar seni taklid eden bir topluluktur. Sonra bununla urarlar." 2

1 Menkibu Eb Hanife, el-Mekk, sh:183-184 2 Menkibu Eb Hanife, el-Mekk sh: 373

26

Bu saylanlar, Ebu Hanife'nin -Allah ona rahmet etsin- dnin esaslar

ile ilgili meselelerde inand, kelm ilmi ve kelmclar hakkndaki tutumunu

gsteren baz szleridir.

3. BLM

mam Mlik b. Enes'in Akdesi

a) mam Mlik b. Enes'in tevhd hakkndaki grleri:

1. el-Herav'nin mam fi'den yapt bir rivyete gre, mam Mlik'e

kelm ve tevhid hakknda sorulunca, yle cevap vermitir:

"Nebi -sallallahu aleyhi ve sellem-'in, mmetine istincay retip de

tevhdi retmemi olmas imknszdr. Tevhd, Nebi -sallallahu aleyhi ve

sellem-'in:

-nsanlarla (mriklerle) 'l ilhe illallah' deyinceye kadar savamakla

emrolundum" dedii szdr: 1

1 Buhr, 'Kitbu'z-Zekt, Zektn farz oluu bab c.3, sh: 262 hadis:1399, Mslim, Kitbu'l-

mn, L ilahe illallah, Muhammedun Raslullah deyinceye kadar insanlarla savamay

emretmenin gerektii bab, c:1, sh: 51 hadis: 324, Nes, Kitabuz'-Zekt, Zekt engelleyen

27

"Mal ve can ancak tevhdin hakikati ile korunabilir." 1

2. Drekutn'nin Velid b. Mslim'den yapt rivyette, Velid der ki:

"Mlik'e; Sevr, Evz ve Leys b. Sa'd'a sfatlar hakkndaki haberleri

sordum.

Dediler ki:

-Sfatlar olduu gibi kabul edin." 2

3. bn-i Abdilber der ki:

"Mlik'e:

-Allah hirette grlr m? Diye sordular.

Mlik:

-Evet, dedi.

Nitekim Allah -azze ve celle- bu konuda yle buyuruyor:

: [33-32]

"O gn Rablerine bakan prl prl parlayan yzler vardr."3

Baka bir topluluk iin ise yle demitir:

: [26 ]

"Hayr, o gn onlar (kfirler) Rablerini gremeyeceklerdir." 4, 1

bab c:5, sh:14 hadis: 2443. Btn rivyetler, Ubeydullah b. Abdullah b. Utbe b. Mes'ud ve

Ebu Hureyre'den rivyet edilmitir. Ebu Dvd, 'Kitbu'l-Cihd', Mriklerle sava edilir bab',

c: 3, sh: 101, hadis: 2640 Ebu Slih, Ebu Hureyre'den rivyet etmitir. 1 Zemmu'l-Kelm, el-Herav, (210-k) 2 Bu eseri Drekutn 'Sfatlar' asl eserinde rivyet etmitir. sh:75, curr 'erat' adl

eserinde rivyet etmitir. sh:314, Beyhak 'tikad' adl eserinde rivyet etmitir. Sh: 118, bn-i

Abdilber ise 'Temhd' adl eserinde rivyet etmitir. c: 7, sh: 149

3 Kyme Sresi: 22-23 4 Mutaffifn Sresi: 15

28

Kad yd, 'Tertibu'l-Medrik' adl eserinde2 bn-i Nfi'3 ve

yle rivyet etmitir: "Biri dierine geiyor ey Abdullah'n babas!" dediler. "O gn Rablerine

bakan prl prl parlayan yzler vardr." 5 Allah'a bakarlar m?" Mlik: "Evet. Bu

iki gzleriyle bakarlar" dedi. Ona dedim ki: Baz kimseler: Onlar Allah'a

bakamazlar.yette geen "nzirah" (bakan) sz,Rablerinin sevabn bekleyen

anlamndadr, diyorlar. Bunun zerine Malik: "Onlar yalan sylyorlar" dedi.

"Musa -aleyhisselm-'n szn duymadn m? O, Rabbine: "Ey Rabbim! Bana

gster, sana bakaym"6 demedi mi? Sen Musa'nn, Rabbine, olmas mmkn

olmayan bir eyi mi sorduunu zannediyorsun? Allah Tel ona: "Beni asla

gremeyeceksin"7 derken, yani dnyada gremeyeceksin. nk dnya hayat

fnidir. Bki olana, fani olan ile baklmaz. Bek yurdu olan hirete gittiklerinde

bki kalacak olan ile bki olana bakarlar.

Nitekim Allah Tela yle buyurmaktadr:

: [26 ]

"Hayr, o gn onlar (kfirler) Rablerini gremeyeceklerdir." 8

1 el-ntik, sh: 36 2 c.2, sh: 42 3 mam Malik'ten bn-i Nfi' adyla rivyette bulunan iki kii vardr. Biricisi Abdullah b. Nfi'

b. Sbit ez-Zubeyr Ebu Bekr el-Meden'dir. bn-i Hacer onun hakknda yle der: 'Sadk (ok

doru szldr). Hicretin. 216. ylnda vefat etmitir.Dieri ise Abdullah b. Nf b. Ebi Nf el-

Mahzm onlar klesi olan Ebu Abdullah el-Medeni'dir. bn-i Hacer onun hakknda yle der:

"Sikadr. Hicretin 206. ylnda veft etmitir." Takrbu't-Tehzb, c:1, sh: 455-456 ve Tehzibu't-

Tehzib, c:6, sh: 50-51 4 Eheb b. Abdlaziz b. Davud el-Kaysi Ebu mer et-Msri'dir. bn-i Hacer onun hakknda

yle demitir: "Sika ve fakihtir, hicretin 204. ylnda veft etmitir." Takrbu't-Tehzb, c:1, sh: 80

ve Tehzibu't-Tehzib, c: 1, sh: 359. 5 Kymet Sresi: 22-23 6 A'rf Sresi: 143 7 A'rf Sresi: 143 8 Mutaffifn Sresi: 15

29

4. Ebu Nuaym, Ca'fer b. Abdullah'tan yle rivyet etmitir: "Biz, Malik b. Enes'in yanndaydk.Bir adam gelip: Ey Abdullah'n babas!

'Rahman ar zere istiv etti' ne demektir? Allah ara nasl istiv eder?" diye

sordu, mam Malik bu soru zerine ok fkelendi. Yere bakarak elindeki bir

ple yeri eelemeye balad. Ter ierisinde kalmt. Sonra ban kaldrarak

elindeki p att ve: stivnn nasl olduuna akl erdirilemez, istiv Allah iin

malumdur. Buna mn farz, hakknda soru sormak ise bid'attir. Seni de bir

bid'at sahibi olarak gryorum' dedi. Daha sonra da adamn huzurundan

karlmasn emretti ve adam huzurundan karld."1

5. Ebu Nuaym, Yahya b. Rbi'den yle rivyet etmitir:

"Ben Mlik b. Enes'in yanndaydm.

Bir adam gelip:

-Ey Abdullah'n babas! 'Kur'an yaratlmtr' diyenler hakknda ne

dersin?" diye sordu.

Mlik:

-O zndktr. Onu ldrn, dedi.

Adam:

-Ey Abdullah'n babas! Ben yalnzca duyduum bir sz sylyorum,

deyince Malik:

-Ben, bu sz senden baka hi kimseden duymadm, diyerek onun

szn ok byk gnah olarak yorumlad." 2

1 el-Hilye, c: 6, sh: 325-326. es-Sbuni, Akidetu's-Selef Ashbi'l-Hadis'te, sh: 17-18 Cafer

b. Abdulah yoluyla, Malik'ten ve bn-i Abdilber, Temhid'de, c: 7, sh: 151, Abdullah b. Nfi'

yoluyla Malik'ten, Beyhaki, el-Esma ves-Sfat'ta, sh: 408 Abdullah b.Vehb yoluyla mam

Malik'ten, bn-i Hacer, Fethu'l-Br'de, c: 13, sh: 406-407, snad ceyyid (iyi)dir. mam Zeheb

de el-Uluvv, s: 103'de sahih olduunu belirtmitir. 2 el-Hilye, c: 6, sh: 325

el-Lleki, Usul 'tikadi Ehli's-Snneti ve'1-Cemaati erhi. c: l, sh: 249 Ebu Muhammed

Yahya b. Halef yoluyla imam Malik'ten rivyet etmitir.

30

6. bn-i Abdilber, Abdullah b. Nfi'den yle rivyet etmitir:

"Malik b. Enes diyordu ki:

-Kim Kur'an yaratlm (mahluk) derse, dvlr ve tevbe edinceye kadar

hapsedilir." 1

7. Ebu Davud, Abdullah b. Nfi'den yle rivyet etmitir:

"Mlik: Allah semdadr, ilmi ise her yerdedir, derdi." 2

b) mam Mlik b. Enes'in kader hakkndaki grleri:

1. Ebu Nuaym, bn-i Vehb'den3 yle rivyet etmitir:

Kad yd, Tertibu'l-Medrik, c: 2, sh: 44 1 el-ntika, sh: 35 2 Ebu Davud, 'Mesilu'l-mam Ahmed', sh: 263'de, mam Ahmed'in olu Abdullah 'es-

Snneh', (eski bask) s: 11'de ve bn-i Abdilber 'et-Temhd', c: 7, sh: 138 rivyet etmilerdir. 3 Abdullah b. Vehb el-Kura, Kurey kabilesinin Msrl bir klesidir.bn-i Hacer onun

hakknda yle demitir: "Fakih ve sika, hfz ve biddir.Hcretin 197. ylnda vefat etmitir.

Takrbu't-Tehzb, c: 1, sh: 138

31

"Mlik'i bir adama yle derken iittim: 'Dn bana kader hakknda

sormutun.'

Adam:

-Evet dedi.

Bunun zerine Mlik:

: [22 ]

"Eer dileseydik her nefse hidyetini verirdik. Fakat hem cinlerden ve hem

de insanlardan bir ksmyla topluca cehennemi dolduracam' diye benden

kesin sz kmtr."1

yetini okudu ve: "Allah'n dedii mutlaka olacaktr, dedi."2 2. Kad yd yle demitir:

"mam Mlik'e, Kaderye'nin kimler olduu sorulduunda: 'Allah gnahlar

yaratmamtr' diyenlerdir, dedi. Baka bir defasnda yine Kaderiye hakknda

sorulduunda: 'Onlar, g ve kudretin kendilerinde olduunu, dilerlerse itaat

edeceklerini ve dilerlerse de Allah'a isyan edebileceklerini syleyenlerdir,'

dedi." 3

3. bn-i Eb sm, Said b. Abdulcebbar'dan yle rivyet etmitir:

"Mlik b.Enes'i yle derken iitim:Kaderciler hakkndaki grm; tevbe

etmeleri dilenir.Tevbe etmedikleri takdirde ise ldrlrler." 4

4. bn-i Abdilber yle demitir:

1 Secde Sresi: 13 2 el-Hilye, c: 6, sh: 326. 3 Kad yad, Tertibu'l-Medarik, c: 2, sh: 48.Usulu 'tikdi Ehlis-Snneti ve'l-Cemaa, c: 2, sh:

701'e baknz. 4 bn-i Eb sm, es-Sunne, c: 1,sh:87-88. Ebu Nuaym, el-Hilye,c: 6, sh: 326

32

"Mlik: Kadercilerden baka samalayan, tutarsz davranan ve aptal

hi kimseyi grmedim, derdi." 1

5.bn-i Eb sm, Mervan b. Muhammed et-Ttar'den yle rivyet

etmitir:

"Mlik b. Enes'e m'min bir kadnn Kaderiye frkasna mensup birisiyle

evlendirilmesi hakknda sorulduunda,Malik: 'M'min bir kle, mrikten

mutlaka daha hayrldr'2 yetini okudu." 3

6. Kad yad yle demitir:

"Mlik: Bid'atna aran Kadernin, Hricnin ve Rfiznin hitlii ciz

deildir, demitir." 4

7. Kad yd yle demitir:

"Mlik'e: Kaderciler hakknda, onlarn szlerinden uzak duralm m? diye

sorulduunda, yle cevap vermitir: Bir kimsenin kaderiye mensubu olduunu

bilirse, onun sznden uzak durur."

Baka bir rivyette yle demitir:

"Onlarn arkasnda namaz klnmaz,onlardan hadis kabul edilmez. Eer

onlar bir gedikte bulursanz, onlar oradan karn." 5

c) mam Mlik b. Enes'in mn hakkndaki grleri:

1 el-lntik, sh: 34. 2 Bakara Sresi: 221 3 bn-i Eb sm, es-Sunne c: 1, sh: 88, el-Hilye, c: 6, sh: 326 4 Kad yad, Tertibu'l-Medrik, c: 2, sn: 47 5 Kad yad, Tertibu'l-Medrik, c: 2, sn: 47

33

1. bn-i Abdilber, Abdurrezzak b. Hemmam'dan yle rivyet etmitir:

"bn-i Cureyc1, Sfyan- Sevri, Ma'mer b.Rid,Sfyan b.Uyeyne ve Mlik

b. Enes'i: 'mn, sz ve ameldir, artar ve eksilir' derlerken iittim." 2

2. Ebu Nuaym, Abdullah b. Nfi'den yle rivyet etmitir:

"mam Mlik b. Enes: 'mn, sz ve ameldir', derdi." 3

3. bn-i Abdilber, Ehed b. Abdlaziz'den yle rivyet etmitir:

"Mlik dedi ki: Sahbe, on alt ay Beytu'l-Makdis'e doru namaz kldlar.

Sonra Kbe'ye ynelmekle emrolundular. Allah Tel onlarn klm olduklar

namaz iin: 'Allah sizin mnnz zyi edecek deildir'4 yetini indirdi.Yani;

Beytu'l-Makdis'e doru kldnz namaz zyi edecek deildir, buyurdu. Mlik

ardndan yle dedi: Ben bununla Mrcie frkasnn 'namaz, mndan deildir'

szn hatrlyorum." 5

1 Abdullah b. Abdulaziz b. Cureyc er-Rm el-Emevdir. Mekkeli klesidir.

mam Zeheb onun hakknda yle demitir: "mam, hfz ve Harem'n fakhidir.Knyesi:

Ebu'l-Velid'dir.Hicretin 150. ylnda vefat etmitir. Tezkiratu'l-Huffz, c: 1, sh: 169. Badad'n

Tarihi, c:10, sh: 400'e baknz. 2 el-lntik, sh: 34 3 el-Hilye, c: 6, sh: 327 4 Bakara Sresi: 143 5 el-lntik, sh: 34

34

d) mam Mlik b. Enes'in sahbe hakkndaki grleri:

1. Ebu Nuaym, Abdullah el-Anber'den yle rivyet etmitir:

"Mlik b. Enes demitir ki:

-Kim, Allah'n elisinin ashbndan birisini hor grr veya kalbinde onlara

kar bir kin duyarsa, o kimse iin mslmanlarn eline geen ganimetten hibir

hakk yoktur. Sonra u yeti okudu:

: [20]

"Onlarn (Ensr ve Muhcirlerin) arkasndan gelen (m'min)ler, ey

Rabbimiz! Bizi ve mnda bizi geen kardelerimizi bala. Kalplerimizde mn

edenlere kar hibir kin (ve haset) brakma. Ey Rabbimiz! phesiz sen

(kullarna) ok efkatlisin, (onlara) ok merhametlisin, derler."1

2. Ebu Nuaym, Zubeyr b. Avvm'n oullarndan2 birisinden yle rivyet

etmitir: "Biz, mam Mlik'in yanndaydk.Raslullah'n ashbn hor gren ve

kmseyen birinden sz ettiler. Bunun zerine o u yeti okudu:

1 Har Sresi: 10 2 Zubeyr b. Avvm'n oullarndan mam Mlik'ten ders alan ve ondan iiten kimse,

Abdullah b. Nfi' b. Sbit b. Abdullah b. Zubeyr b. Avvm'dr. Bu ahsn biyografisi daha nce

gemiti. Mus'ab b. Abdullah b. Mus'ab'n biyografisi ise ileride gelecektir.

35

: [32 ]

"Muhammed, Allahn elisidir. Beraberinde olanlar da kfirlere kar

etin,kendi aralarnda merhametlidirler.Onlar, (namazlarnda) rkya varrken,

secde ederken grrsn. Onlar, Allahtan bir ltuf ve honutluk mit ederler.

(Allah'a itaatlerinin) belirtileri, yzlerindeki secde izindendir.Onlarn Tevrattaki

vasflar budur. ncildeki vasflar da yledir: Onlar, filizini yarp karm,

gittike onu kuvvetlendirerek kalnlam, gvdesi zerine dikilmi bir ekine

benzer ki bu, ekicilerin de houna gider. Allah, bylelikle onlar (m'minleri)

oaltp kuvvetlendirmekle kfirleri fkelendirir. "1

Ardndan mam Mlik yle dedi:

-Kalbinde Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in ashbndan

herhangi birisine kin besleyen kimseye, bu yetin hkm isbet etmitir." 2 3. Kad yad, Eheb b. Abdlaziz'den yle rivyet etmitir:

"Biz, Mlik'in yannda oturuyorduk. Bir de baktm ki Alevlerden bir adam

onun yan bana gelip dikildi. Alevler onun meclisine gelirlerdi.

Adam:

-Ey Abdullah'n babas! dedi.

Mlik sesin geldii yne dnd. Biri onu ardnda genellikle ban

evirerek ona bakard.

Adam ona dedi ki:

-Ben seni kendimle Allah arasnda hccet klmak istiyorum. Yarn O'nun

huzuruna ktmda bunu bana Mlik syledi diyeceim, dedi.

Bunun zerine Malik ona:

1 Fetih Sresi: 29 2 el-Hilye, c: 6, sh: 327

36

-Konu, dedi.

Adam:

-Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'den sonra insanlarn en hayrls

kimdir? dedi.

Mlik:

-Ebu Bekir, dedi.

Alev:

-Sonra kim? dedi.

Mlik:

-Sonra mer, dedi.

Alev:

-Daha sonra kim? dedi.

Mlik:

-Mazlum olarak ldrlen Osman, dedi.

Bunun zerine Alev:

-Allah'a yemin olsun ki seninle asla bir mecliste oturmayacam, dedi.

Malik de ona:

-Sen bilirsin, diye karlk verdi." 1

1 Kad yad, Tertibu'l-Medrik, c: 2, sn: 44-45

37

d) mam Mlik b. Enes'in kelmdan ve dnde

tartmalardan sakndrmas:

1. bn-i Abdilber, Mus'ab b. Abdullah ez-Zubeyri'den1 yle rivyet

etmitir:

"Mlik b. Enes yle derdi:

-Dnde kelmdan nefret ederim. Belde halkmz da Cehmiyye, Kaderiye

ve onlara benzeyen kimselerin fikirleri gibi, kelmdan nefret etmeye ve

insanlar kelmdan alkoymaya devam etmilerdir. Ameli gerektirmeyen bir

eyin konuulmas gereksizdir.Allah'n dninde ve Allah -azze ve celle-

hakknda kelm ihdas etmek yerine bu konuda konumamak benim iin daha

sevimlidir.nk benim bulunduum belde halk, dnde yarar olmayan

szlerden insanlar alkoyduklarn grdm." 2

2. Ebu Nuaym, Abdullah b. Nfi'den yle rivyet etmitir:

"Mlik'i yle derken iittim:

-Bir kimse Allah'a ortak komann dnda btn byk gnahlar ilese,

sonra bu hev ve bid'atlarn hepsinden vazgeerse, (bu arada kelm da

sayd) cennete girer." 3

3. el-Herevi, shak b. sa'dan4 yle rivyet etmitir:

"Mlik yle demitir:

1 Medine'li Esed oullar kabilesinden, sonra Badat'a yerleen, Zbeyr b. Avvm'n olu,

Abdullah'n olu, Sbit'in olu, Mus'ab'n olu, Abdullah'n olu Mus'ab'dr. bn-i Hacer onun

hakknda yle demitir: 'Sadk (ok doru szl) ve neseb ilminde lim birisidir.Hicretin 236.

ylnda vefat etmitir.Takrbu't-Tehzb, c:2,sh:252, Biyografisi iin bknz: Tehzbu't-Tehzb,

c:10,sh:162. 2 Camiu Beyani'l-lmi ve Fadlihi, sh: 415. 3 el-Hilye c. 6, sh. 325. 4 O, Badatl Nech olu, sa olu, shak'tr.bn-i Hacer onun hakknda yle demitir:

'Sadktur.Hicretin 214.ylnda vefat etmitir. Takrbu't-Tehzb, c:1,sh:60 Biyografisi iin bknz:

Tehzbu't-Tehzb, c:1,sh:245

38

-Kim, kelm ile dni renmek isterse, zndk olur. Kim, kimya ile mal

sahibi olmak isterse, iflas eder. Kim de hadisin garibini elde etmek isterse,

yalanc olur." 1

4. el-Hatib, shak b. sa'dan yle rivyet etmitir:

"Mlik'in dnde tartmay ayplarken yle dediini iittim:

-Bize ne kadar tartmac kimse geldiyse, bizden, Cebril'in, Nebi -

sallallahu aleyhi ve sellem-'e getirmi olduu eye geri evirmemizi

istemitir." 2

5. el-Herevi, Abdurrahman b. Mehd'den yle rivyet etmitir:

"Mlik'in huzuruna girdiimde bir adam ona soru soruyordu. Mlik ona:

-Herhalde sen Amr b. Ubeyd'in adamlarndansn. Allah, Amr b. Ubeyd'e

lnet etsin. O, dnde kelm bid'atini icd etti. Eer kelm bir ilim olsayd,

sahbe, dnin hkmleri hakknda konutuklar gibi, bu konuda da

konuurlard." 3

6. el-Herevi, Eheb b. Abdulaziz'den yle rivyet etmitir:

"Mlik'i yle derken iittim:

-Bid'atlardan saknn.

Bunun zerine:

-Ey Abdullah'n babas! Bid'atlar nelerdir? diye sordular.

Bunun zerine o yle dedi:

1 Zemmu'l-Kelm, K 173 -A 2 erefu Ashbi'l-Hadis, sh: 5 3 Zemmu'l-Kelm, K 173 -B

39

-Bid'at ehli, Allah'n isimleri ve sfatlar, kelm, ilmi ve kudreti

hakknda konuup sahbe ve onlara gzellikle uyanlarn sustuklar konularda

susmayanlardr." 1

7. Ebu Nuaym, fi'den yle rivyet etmitir:

"Mlik'e hev ehlinden baz kimseler geldii zaman onlara yle demiti.

-Ben, Rabbim ve dnim konusunda apak bir delil zere deil miyim? Sen

ise, dninde phe sahibisin. O halde dnde phe sahibi birisinin yanna git

ve onunla tart." 2

8. bn-i Abdilber, Msrl Mlik mezhebi mensubu Ahmed b. Huveyz b.

Mindaz'dan rivyet ettiine gre, o Kitabu'l-crt'n Hilf blmnde yle

demitir:

"Mlik dedi ki:

-Hev, bid'at ve yldz falclarnn kitaplarnn kiralk verilmesi ciz deildir.

Hev ve bid'at ehlinin kitaplar, bizim ashbmzn yannda Mu'tezile ve

benzerleri kelmclarn kitaplardr. Bu kitaplar kiraya verilmise, kira akdi

feshedilir." 3

1 Zemmu'l-Kelm, K 173 -A 2 el-Hilye c. 6, sh. 324 3 Cmiu Beyni'l-lmi ve fadlihi, sh: 416-417.

40

4. BLM

mam fi'nin akdesi

a) mam fi'nin tevhd hakkndaki grleri:

l. Beyhak, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:

"fi dedi ki:

-Kim, Allah'n isimlerinden birisiyle yemin eder de daha sonra yeminin-

den dnerse, kendisine keffret gerekir.Allah'tan baka bir eye yemin

ederse, mesel bir adam Kbe veya babas zerine, eer yle yle olursa

diyerek yemin eder de sonra yeminden dnerse,kendisine keffret gerekmez."

Hayatm zerine yemn ederim ki..." demesi de byledir. Allah'tan bakasyla

yemin mekruhtur.

nk Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem- yle buyurmutur:

((

] [ )).

"Dikkat edin! Allah, size babalarnzn adna yemn etmenizi yasaklamak-

tadr. Kim, yemin etmek isterse, Allah'n adyla yemin etsin ya da sussun!"1,2

1 Buhr, 'Yemnler ve adaklar kitab, Babalarnzn zerine yemn etmeyin blm': 11/530,

Mslim, Yemnler kitab, Allah'tan bakas adna yemn etmenin yasak oluu blm: 3/1266

hadis: 1646 2 mam fi'nin Menkbeleri, c: 1, sh: 405

41

mam fi bununla Allah'n isimlerinin yaratlm (mahluk) olmadn

aklamak istemitir. Kim, Allah Tel'nn adyla yemin eder de sonra bu

yemininden dnerse, keffret vermesi gerekir.1 2. bn-i Kayyim, ctimu'l-Cuyi'l-slmiyye'de fi'den onun yle

dediini rivyet etmitir:

"Benim zerinde bulunduum yol ile ashbmzn zerinde bulunduu-nu

grdm yol, kendilerinden hadis aldm Sfyn ve Mlik gibilerinin

yoludur. Buna gre; Allah'tan baka hak ilah yoktur ve Muhammed -sallallahu

aleyhi ve sellem-'in O'nun elisi olduunu, Allah Tel'nn gkte kendi arnn

zerinde olduunu, kullarna diledii gibi yaklatn ve Allah Tel'nn

diledii gibi dnya semsna indiini ikrar etmektir." 2

3. Zeheb, Muzen'den yle rivyet etmitir:

"Eer benim iimde Tevhd hakknda bir dnceyi karacak olan birisi

varsa, o da fi'dir. Onu grmek iin Msr'a gittiimde, o bir mescitte idi.

Karsna oturduumda iimden kendi kendime Tevhd ile ilgili bir meseleyi

tartyordum. Kendisine:

-Bunun ilmine senden baka birisinin sahip olduunu zannetmiyorum,

bana diyecein bir ey var m? diye sordum.

Bunun zerine fi bana kzarak:

-Sen, nerede olduunu biliyor musun? dedi.

Ben de:

-Evet, dedim.

Sonra bana:

1 bn-i Eb Htim , dbu'-fi'de, sh: 193, Ebu Nuaym el-Hilye'de c:9, sh: 112-113,

Beyhak Sunen'ul-Kubr c:10, sh: 28 ve el-Esma ve's-Sfat'ta. sh: 255-256, Beav erhu's-

Sunne'de c: 1, sh: 188. Bknz: el-Uluvv, sh: 121 ve onun muhtasar sh: 77 2 ctimau'l-Cuyu'il-slmiyye, sh:165, sbtu Sfati'l-Uluvv, sh: 124. Bknz: bn-i Teymiyye

Klliyt, c:4, sh:181-183, Zeheb'nin Uluvv Rislesi, sh: 120 ile Elbn'nin zetledii bu

kitabn muhtasar sh: 176

42

-Sen Allah'n, Firavun'u denizde boduu yerdesin. Raslullah -

sallallahu aleyhi ve sellem-'in bu konuda soru sormay emrettiine dir bir ey

biliyor musun? dedi.

Ben:

-Hayr, dedim.

Devamla:

-Peki sahbe bu konuda buna benzer bir ey konutu mu? Dedi.

Ben yine:

-Hayr, dedim.

Sonra bana yle sordu:

-Gkteki yldzlarn says ne kadardr biliyor musun?

Ben:

-Hayr, dedim.

-Gezegenlerin cinsini, doularn, batlarn ve neden yaratldklarn

biliyor musun? diye sordu.

Ben:

-Hayr,dedim.

Bunun zerine:

-Buna ramen gznle grdn yaratlanlar bilemiyorsun da, onlarn

yaratcs olan Allah'n ilmi hakknda nasl olur da konuursun? dedi.

Daha sonra bana abdest hakknda bir meseleyi sordu. Hatal cevap

verince, o meseleyi drt ksma ayrd, ama yine de hi birisine doru cevap

veremedim.

Bunun zerine bana yle dedi:

-Gnde be kez ihtiyacn olan eyin ilmini brakyor da, iinden Allah'n

ilmi hakknda bir eyler geirip kendini bunu bilmeye zorluyorsun. u yete

dnp dnsene:

43

[

:252 ]

"(Ey insanlar!) Sizin ilhnz bir tek ilh olan Allah'tr. O'ndan baka hak

ilh yoktur. O Rahmn ve Rahm'dir."1 Yaratlmlardan yola karak, onlar yaratann varlna delil getir. Aklnn

ermedii eyin bilgisini elde etmek iin bouna urama." 2 4. bn-i Abdilber, Yunus b. Abdula'la'dan3 yle rivyet etmitir:

"fi'yi yle derken iittim:

-Sen bir kimseyi: isim, isimlendirilenin gayrsdr veya ey, eyin

gayrsdr, derken duyarsan, onun zndk olduuna hit ol." 4

5.mam fi, Risle adl kitabnda yle demitir:

"Kullarnn kendisini vasflandrmalarnn zerinde kendisini vasfeden

Allah'a hamdolsun." 5

6. Zeheb, mam fi'nin yle dediini rivyet etmitir:

"Kur'an ve snnette gelen sfatlar ispat (kabul) eder, Allah'n

kendisinden tebihi u yette reddettii gibi, biz de tebihi reddederiz.

... : [22 ]

1 Bakara Sresi: 163 2 Siyeru A'lmi'n-Nubel, c: 10, sh: 31. 3 Yunus b. Abdula'la b. Meysera es-Sadef es-Samr'dir. bn-i Hacer onun hakknda yle

demitir: "Sikadr ve onuncu devrenin kk rvilerindendir.Hicretin 264.ylnda vefat etmitir.

Takrbu't-Tehzb, c:2, sh: 385. Biyografisi iin bknz: ezertu'z-Zeheb, c:2, sh:149, bn-i

Hidye, Tabektu'-fiyye, sh: 28 4 el-ntik, sh: 79, bn-i Teymiyye Klliyt, c:6, sh:187 5 Risle, sh: 7-8

44

"O'nun benzeri hibir ey yoktur.O,hakkyla iiten ve grendir."1,2 7. bn-i Abdilber, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir: "afi'nin, Allah -azze ve celle-'nin:

: [26 ]

"Hayr, o gn onlar (kfirler) Rablerini gremeyeceklerdir."3

Sz hakknda yle dediini iittim: Biz bununla anlyoruz ki, bir topluluk

(m'minler), hirette Rablerine bakacaklar ve O'nu grmekte birbirlerini

sktrmayacaklardr." 4 8. el-Llk, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:

"Muhammed b. dris e-fi'nin yanna gitmitim. O srada kendisine -

Msr'n- Sad blgesinden bir mektup gelmiti. O mektupta unlar yazlyd:

Allah Tel'nn:

: [26 ]

"Hayr, o gn onlar (kfirler) Rablerini gremeyeceklerdir." 5

Sz hakknda ne dersin? fi bu soruya yle cevap verdi:

-O insanlar, gazaba getirdikleri iin Allah' grmekten alkonulunca, bu,

O'nu rz eden dierlerinin -m'minlerin- O'nu greceine delildir. Bunun

zerine Rabi':

-Ey Abdullah'n babas! Sen de mi bu grtesin? Deyince fi:

1 r Sresi: 11 2 Siyeru A'lmi'n-Nubel, c:20, sh:341 3 Mutaffifn Sresi: 15 4 el-ntik, sh: 79 5 Mutaffifn Sresi: 15

45

-Evet, ben de Allah'a byle inanyorum, dedi." 1

9. bn-i Abdilber, Crd'den2 yle rivyet etmitir:

"fi'nin yannda brahim b. smail b. Aliyye3 ad anld.

fi:

-Ben ona her konuda muhalifim, dedi.

Sonra:

-Ben, La ilahe illallah sznde de onun syledii gibi sylemem. Ben

perdenin ardndan Musa ile konuan La ilahe illallah'a inanrm. O ise, perde

ardndan Musa'ya iittirdii kelm yaratan La ilahe illallah'a inandn

sylyor."4

10. el-Llk, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:

"fi: Kim,'Kur'an mahluktur (yaratlmtr)' derse kfir olur, derdi."5

11. Beyhak'nin Ebu Muhammed ez-Zubeyr'den yle rivyet etmitir:

"Adamn birisi fi'ye:

-Bana Kur'an'dan haber verir misin? O yaratc mdr? diye sordu.

1 erhu Usli i'tikdi Ehlis-Sunneti ve'l-Cemaa, c:2, sh: 506 2 Bu kimse, sanrm Musa b. Eb'l-Crd'dur. mam Nevev onun hakknda yle

demitir:"mam fi'nin ashbndan ve kendisinden ilim alanlardandr. Ondan da bakalar ilim almtr."

bn-i Hibetullah onun hakknda yle demitir: "Mekke'de mm fi'nin mezhebi zere fetv verirdi. lm tarihi bilinmemektedir." Tehzbu'l-Esmi ve'llut, c:2, sh:120, bn-i Hidye, Tabektu'-fiiyye, sh: 29

3 brahim b. smail b. Aliyye'dir.Zeheb onun hakknda yle demitir: "Helk olas Cehmiyye mezhebine mensup birisiydi.nsanlarla tarttr ve Kur'an'n mahluk olduunu sylerdi. Hicretin 218. ylnda lmtr." Mznu'l-'tidl, c:1, sh:20, Biyografisi iin bknz: Lisnu'l-Mzn, c: 1, sh:34-35

4 el-ntik, sh:79, Bu kssay, Hfz bn-i Hacer, Beyhak'nin fi'nin Menkbeleri adl

kitabnda zikretmitir. Lisnu'l-Mzn, c:1, sh:35 5 erhu Usli 'tikdi Ehlis-Sunneti ve'l-Cemaa, c:1, sh: 252

46

fi:

-Hayr, diye cevap verdi.

Adam:

-Peki, o yaratlm mdr? dedi.

fi:

-Hayr, dedi.

Bunun zerine adam:

-O yaratlmamtr deil mi? deyince fi:

-Evet, dedi.

Adam:

-yleyse mahluk olmadna delil nedir?

fi ban kaldrp yle dedi:

-Kur'an'n Allah kelm olduunu ikrar ediyor musun?

Adam:

-Evet, dedi.

fi sonra yle devam etti:

-u sz, Allah'n dedii gibi, tm szleri gemitir:

: [5 ]

"(Ey Nebi!) Mriklerden birisi sana snmak isterse, Allah'n kelmn

(Kur'an- Kerim'i) iitip dinleyinceye kadar onu emniyet altna al. Sonra onu

47

gven iinde geldii yere ulatr. te bu, onlarn (slm'n hakikatini)

bilmeyen bir topluluk olmalarndan dolaydr."1

... : [254 ]

"Allah, Musa ile de bizzat (aracsz) konutu"2

Daha sonra fi adama: -Sen Allah'n varlna ve kelmnn olduuna m inanyorsun, yoksa

Allah'n varolup kelmnn olmadna m inanyorsun? diye sordu.

Adam:

-Allah vardr, kelm da vardr, dedi.

Bunun zerine fi tebessm ederek:

-Ey Kfeliler! Siz Allah'n her eyden nce olduunu ve O'nun kelm

olduunu ikrar ettiiniz halde 'kelm' ile cedel etmeniz ne kadar byk bir

hatadr. Kelm Allah mdr veya kelm, Allah'tan bakas mdr, yoksa Allah'n

dnda mdr, yoksa nedir? deyince adam sustu, bir daha konumad ve dar

kt." 3

12. mam fi'ye nisbet edilen bir akde rislesinde (Ebu Talib el-

ri'nin4 rivyetinden):

"fi'ye, Allah -azze ve celle-'nin sfatlar ve Allah'a nasl mn edilmesi

gerektii konusunda soruldu.

fi:

1 Tevbe Sresi: 6 2 Nis Sresi: 164 3 fi'nin Menkbeleri, c:1, sh: 407-408 4 Muhammed b. Ali el-r'dir. Sadk olarak bilinen birisidir. Bkz. Zeheb, Miznu'l i'tidl. C.

3 sh. 656.

48

-Allah Tel'nn isimleri ve sfatlar vardr. Bu, Kur'an ve Snnette

mmete bildirilmitir. Kur'an'n Allah katndan indirildii konusunda kendisine

bilgi ulaan ve yine Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in bir sz sahih

olarak kendisine sabit olan kimsenin bunlarn hilfna konumas, onu kfre

gtrr.Ancak kendisine hccet ulamadan nce, delil olmadndan,

cehletinden dolay ma'zur saylr. nk bunun ilmi ne akl, ne rivyet, ne de

tefekkr ile elde edilir. Allah -azze ve celle-'nin haber verdii gibi, O hakkyla

iitendir. O'nun eli vardr.

Nitekim bu konuda yle buyurmutur:

... ... [: 54 ]

"Hayr, O'nun iki eli de aktr." 1

Allah -azze ve celle-'nin sa eli vardr. Nitekim bu konuda yle buyurmutur:

... ... : [50 ]

"Gkler, O'nun sa elinde drlm olacaktr." 2

Allah -azze ve celle-'nin yz vardr. Nitekim bu konuda yle buyurmutur:

... ... : [88 ]

"Onun vechi (yz) dnda her ey yok olacaktr."3

: [30 ]

1 Mide Sresi: 64 2 Zmer Sresi: 67 3 Kasas Sresi: 88

49

"Cell ve ikram sahibi olan Rabbinin vechi (yz) kalcdr." 1

Nebi -sallallahu aleyhi ve sellem-'in u szyle Allah -azze ve celle-'nin

aya vardr:

"Rab -azze ve celle- ayan cehennemin zerine koyuncaya kadar."2

Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in Allah yolunda ldrlen sahbi

iin:

"O, Allah -azze ve celle-'ye glerken kavutu'3 demesi ve yine Raslullah

-sallallahu aleyhi ve sellem-'in, Allah -azze ve celle-'nin her gece dnya

semsna indiini haber vermesi, Deccal'den bahsederken: "Onun bir gz

krdr. Biliniz ki Rabbiniz bir gz kr deildir"4 demesi de byledir..."

M'minler cennette, tpk dolunay gzleriyle grdkleri gibi Rablerini

greceklerdir. Yine Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in buyurduu gibi,

Allah -azze ve celle-'nin parma vardr: "Hibir kalp yoktur ki o, Allah -azze ve

celle-'nin iki parma arasnda olmasn.' 5

Bu anlamlarn hepsi, Allah ve elisinin vasflandrmalardr ki, bunlarn

hakikati tefekkr ve rivyet ile anlalamaz. Bunun hakikatini bilmeyen

kimseler, kendilerine haber ulamadan tekfir edilemezler. Bu konuda bize

ulaan haber, duymakla mhede yerine gemi olsa bile, inanp sanki

Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'den duymuuz gibi tasdik etmemiz

1 Rahman Sresi: 27 2 Buhari, Kitabu't-Tefsir c: 8, sh: 594, hadis:4848. Mslim, Kitabul-Cenneh c: 4, sh: 2187,

hadis:2848. Her iki rivyet de Katde yoluyla Enes b. Mlik'ten. 3 Buhari; Kitabu'l-Cihad, c:6, sh:39, hadis: 2826, Mslim; Kitabu'l-mre. C:3,sh:1505,

hadis: 1890, Her iki rivyet de el-A'rac yoluyla Ebu Hureyre'den. 4 Buhari; Kitabu'l-Fiten c: 13, sh: 91, hadis:7131. Mslim; Kitabu'l-Fiten ve Ertu's-Saat c:

4, sh: 2248, hadis: 2933. Her iki rivayet de Katade yoluyla Enes'ten. 5 Ahmed b. Hanbel, Msned c: 4, sh: 182. bn-i Mce, Mukaddime l, sh: 72 hadis:109, el-

curri, e-eria, sh: 317. Hakim, el-Mstedrek bn-i Mende Fi'r-Raddi Alel Cehmiyye, Hkim

Mslimin artna gre sahihdir, demi, fakat onu tahri etmemitir. Zehebi de ona mutabk

kalmtr.

50

gerekir. Bununla birlikte tebihi reddedip, Allah Tel'nn kendisini yle

vasflandrd gibi, O'nu vasflandrrz.

... [:22 ]

"O'nun benzeri hibir ey yoktur.O,hakkyla iiten ve grendir."1

b) mam fi'nin kader hakkndaki grleri:

1. Beyhak Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:

"fi'ye kader hakknda sorulduunda, o u beyitle cevap vermitir:

"(Allah'm) Senin dilediin olmutur... Ben istemesem bile.

Dilediini dilersen yapmazsn...Kullar bildiin ekilde yarattn.

1 r Sresi: 11

51

lminde icra olur gen ve yal iin... Kimisini nimetinle ondurursun.

Kimisini yardmdan mahrum edersin... Buna yardm eder, dierine

etmezsin.

Onlarn kimisi cehennemlik, kimisi cennetlik.. Onlarn kiminin ameli gzel,

kimisinin de irkindir."1

2. Beyhaki,Menkbu'-fi'de onun yle dediini rivyet eder:

"Kullarn dilemesi, Allah Tel'nn dilemesiyledir.lemlerin Rabbi olan

Allah dilemeden kullar dileyemezler.nsanlar amellerini kendileri yaratmam-

lardr. Kullarn amellerini Allah Tel yaratmtr.Kaderin hayr ve errini de Allah

-azze ve celle- yaratmtr.Kabir azab, kabir sorgusu, yeniden dirili (ba'as),

hesap,cennet ve cehennem haktr.Bunun dnda snnette gelen eyler de

haktr."2

3. el-Llk Mzen'den yle rivyet etmitir:

"mam fi yle demitir:

-Kaderci kimdir biliyor musun? O; bir ey yaplmadan,Allah onu yaratmaz,

diyendir." 3

4. Beyhak, fi'den yle dediini rivyet etmitir:

1 Menkbu'-af, c:1,sh:412-413,erhu 'tikdi Ehli's-Snneti ve'l-Cemaa, c:2, sh:702 2 Menkbu'-af, c: 1, sh: 415. 3 erhu 'tikdi Ehli's-Snneti ve'l-Cemaa, c:2, sh:701

52

"Kaderciler hakknda Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-: 'Onlar

bu mmetin mecsileridir'1 demitir. Onlar; gnahlarn, ilenmedike Allah

tarafndan bilinmediini syleyenlerdir." 2

5. Beyhak, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:

"fi, kaderci birisinin arkasnda namaz klmaktan holanmazd." 3

1 Ebu Davud; Kitabu's-Sunne, c:5, sh: 66, hadis: 4691, Hakim; el-Mstedrek, c:1, sh: 85

her iki rivyet de Ebu Hzim yoluyla bn-i mer'den. Hkim: "Ebu Hzim'in, bn-i mer'den

iittii doru ise, bu hadis, Buhr ve Mslim'in artna gre gre sahihtir, Fakat Buhr ve

Mslim bu hadisi tahri etmemilerdir", demi. Zeheb de bunu tasdik etmitir. 2 Menkbu'-fi, c. 1. sh. 413. 3 Menkbu'-fi, c. 1. sh. 413.

53

c) mam fi'nin mn hakkndaki grleri:

1. bn-i Abdilber, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:


mn; sz, amel ve kalp ile inanmaktr. Sen, Allah Tel'nn u szn

iitmiyor musun?

... ... : [242 ]

"Allah, sizin mnnz zyi edecek deildir." 1

Yani; Beyt'l-Makdis'e doru klm olduunuz namazlar boa karc

deildir diyerek, namaz mn olarak adlandrmtr. O halde namaz, sz, amel

ve niyettir."2

2. Beyhak, Rab' b. Sleyman'dan onun yle dediini rivyet etmitir:

"mam fi'yi yle derken iittim.mn; sz ve ameldir.Artar ve eksilir."3

3. Beyhak, Ebu Muhammed ez-Zubeyri'den yle rivyet etmitir:

"Adamn biri fi'ye:

-Allah katnda hangi ameller daha faziletlidir? diye sordu.

fi:

-O olmadan hibir ameli kabul etmeyecei eydir, dedi.

Adam:

-Nedir o? Diye sordu.

fi:

1 Bakara Sresi: 143 2 el-ntik, sh: 81 3 Menkbu'-fi, c. 1. sh. 413.

54

-O'ndan baka hak ilah olmayan Allah Tel'ya mndr, dedi. Bu,

amellerin en yksek derecesi, mertebe olarak en ereflisi, nasibi de en bol

olandr" diye karlk verdi.

Bu sefer adam:

-Bana mndan haber verir misin? mn; sz ve amel midir, yoksa amelsiz

sz mdr?" diye sordu.

fi yle cevap verdi:

-mn; Allah iin ameldir. Sz bunun bir ksmdr.

Adam:

-Anlamam iin bana bunu biraz daha aklar msn? dedi.

fi:

-mnn halleri, dereceleri ve tabakalar vardr. Bu mann bazs kamil

manada tamamna ermitir. Bazs da eksik olduu aka belli olandr. Fazla

(artan) mn hayr fazla olandr, dedi.

Adam:

-mn tamam olmadan artp eksiliyor mu? deyince afi:

-Evet, dedi.

Adam:

-Bunun delili nedir? diye sordu.

fi:

-Allah Tel mn insanolunun azalar zerine farz kld ve bunu azalarn

zerine taksim etti. nsanolunun mnn dnda olan hibir azas yoktur,

mnla mkellef olan azalar amelle mkellef olanlardan fazladr.Bu azalarndan

birisi olan kalbi ile akl eder ve onunla anlar.Kalp insan bedeninin emiri gibidir.

Btn organlar onun emrindedir.

55

Bu azalardan bazlar unlardr: Onlarla bakt iki gzdr. Onlarla

iittii iki kuladr.Onlarla i grd iki elidir.Onlarla yrd iki

ayadr.ehvetini giderdii fercidir. Konutuu dilidir. Yznn bulunduu

kafasdr.

Kalbe farz klnan, dile farz klnandan, kulaa farz klnan, iki gze farz

klnandan, iki ele farz klnan, iki ayaa farz klnandan farkldr. nsann fercine

farz klnan, yzne farz klnandan farkldr.

Kalbe farz klnanlara gelince: Allah Tel'dan baka hak ilahn

olmadn, O'nun bir olduunu, hibir ortann bulunmadn, Allah Tel'nn

e ve evlat edinmediini ve Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-'in O'nun

kulu ve elisi olduunu kabul etmek, bilmek, niyet etmek, rz olmak ve buna

teslim olmak, mndandr. Allah katndan gelen eliler ve kitaplar kabul etmek

de Allah Tel'nn kalbe farz kld amellerdendir.

Nitekim Allah Tel yle buyurmaktadr:

: [205 ]

"Kim mn ettikten sonra inkr ederse, -kalbi mn ile dolu olduu halde

inkra zorlanan bunun dndadr-, fakat kalbini kfre aarsa (dnden

dnerse),ite Allahn (etin) gazab, bunlarn zerinedir. (Dnya hayatn,

hiret hayatna tercih ettiklerinden dolay) onlara byk bir azap vardr."1

...

: [38 ]

"Dikkat edin! Kalpler ancak Allah' anmakla huzur bulur."2

...

...

1 Nahl Sresi:106 2 Ra'd Sresi: 28

56

[:42 ]

"Kalpleri mn etmedikleri halde azlar (dilleri) ile mn ettik

diyenlerden (mnfklardan)..." 1

...

...

: [384 ]

"inizdekileri aa vursanz da, gizleseniz de, ondan dolay Allah sizi

hesaba ekecektir." 2 te o da, Allah'n kalbe farz kld mn ve kalbin amelidir.Bu ise, mnn

badr. Allah Tel dile, sylemeyi ve kalbin niyet ve ikrar ettiini ifde etmeyi

farz klmtr.


... : [225 ]

"Allah'a mn ettik, deyin." 3

Sonra da yle buyurmutur:

... ... : [82 ]

"nsanlara gzel sz syleyin"4

Bu da undan dolaydr:

Allah Tel dile, kalpte olan syleme ve ifde etme grevini farz

klmtr. Bu, kalbin amelidir, ona farz klnan da mndandr.

1 Mide Sresi: 41 2 Bakara Sresi: 284 3 Bakara Sresi: 136 4 Bakara Sresi: 83

57

Allah Tel kulaa, haram kld eylerden uzak durmasn ve yasak

kld eyleri dinlemekten kanmay farz klarak bu konuda yle buyurmutur:

...

: [240 ]

"(Ey m'minler! Rabbinizin) Kitabnda size u emir indirildi: Allah'n

yetleri inkr edildiini ve onlarla alay edildiini iittiinizde, baka bir sze

dalncaya (konuya geinceye) kadar (alayc) kfirlerle beraber oturmayn. Aksi

takdirde (onlarla beraber oturursanz, onlarn kfrne ve Allah'n yetleriyle

alay etmelerine rz olduunuzdan dolay) siz de onlar gibi olursunuz."1

Sonra Allah Tel unutkanl bunun dnda tutarak yle buyurmutur:

...

: [58 ]

"-Eer eytan sana unutturur da onlarla birlikte oturursan baka-Kur'an

sana hatrlatc olarak geldikten sonra zlim (mrik) olan toplulukla beraber

oturma."2

: [20- 28 ]

1 Nis Sresi: 140 2 En'am Sresi: 68

58

"Tt'a kulluk etmekten kanp, Allah'a ynelenlere mjde

vardr.(Ey Nebi!)Dinleyip szn en gzeline uyan kullarm mjdele.te Allah'n

doru yola ilettii kimseler, onlardr. Gerek akl sahipleri de onlardr." 1

: [2-4 ]

"Gerekten m'minler kurtulua ermilerdir.Onlar ki, namazlarnda hu

iindedirler. Onlar ki, bo ve faydasz eylerden yz evirirler. Onlar ki zekt

verirler."2

... : [66 ]

"Onlar, bo ve yararsz szleri iitince, ondan yz evirirler."3

: [03 ]

"Onlar ki, yalan yere hitlik etmezler, bo ve yararsz szlerle

karlatklarnda vakar ile oradan geip giderler."4 Bu, Allah'n kulaa kendisine hell olmayan eyi iitmekten uzak

durmasn farz kld grevdir. Bu da mndan olan kulan amelidir.

Allah Tel, iki gze haram kld eylere bakmamay ve yasaklad

eylerden saknmasn farz klmtr.


1 Zmer Sresi: 17-18 2 M'minn Sresi: 1-4 3 Kasas Sresi: 55 4 Furkan Sresi: 72

59

: [20-22 ]

"(Ey Nebi!) M'min erkeklere, gzlerini haramdan saknmalarn ve

rzlarn (zindan) korumalarn syle. nk bu, kendileri iin daha temiz bir

davrantr. phesiz Allah, onlarn yapmakta olduklarndan (kendilerine

emrettii ve yasaklad eylerden) haberdrdr. Mmin kadnlara syle:

Gzlerini (harama bakmaktan) esirgesinler ve rzlarn (Allahn haram kld

eylerden) korusunlar. Grnen ksm mstesn olmak zere, ziynetlerini

(yabanc erkeklere) gstermesinler. Bartlerini, (balarndan) gslerinin

zerine (kadar) rtsnler. Kocalar, babalar, kocalarnn babalar, kendi

oullar, kocalarnn oullar, erkek kardeleri, erkek kardelerinin oullar, kz

kardelerinin oullar, kendi (mmin) kadnlar, ellerinin altnda bulunanlar

(kleleri), erkeklerden ilenin kadnna ehvet duymayan (bakalarnn

yardmna muhta olan saf kimseler gibi) tbi kimseler veya henz kadnlarn

kadnlk hallerinin farknda olmayan (ehvet duymayan) ocuklardan

bakasna (gizli) ziynetlerini gstermesinler. (Yolda yrrken) gizlemekte

olduklar ziynetleri anlalsn diye ayaklarn yere vurmasnlar. Ey mminler!

(Size emretmi olduu bu gzel sfatlara ve vlen hasletlere, O'na itaat

etmek sretiyle) toptan Allah'a dnn (ve chiliye toplumunun zerinde

60

bulunduu kt ahlk ve sfatlar terk edin) ki (dnya ve hirette) kurtulua

eresiniz."1

Yani, hi kimse ne kardeinin avret yerine baksn, ne de bakasna avret

yerini gstersin. Allah'n kitabnda geen "ferci korumak" ile, "ferci zindan

korumak" kastedilir. Ancak yukardaki yet bunun dndadr. Bu yette "gzleri

harama bakmaktan korumak" kastedilir. Onun iindir ki Allah Tel, gzlere,

harama bakmaktan saknmalarn farz klmtr ki bu, mndan olan gzlerin

amelidir. Allah Tel, daha sonra kalbe, kulaa ve gze farz kldklarn bir arada

zikrederek yle buyurmutur:

: [25 ]

"Hakknda bilgin olmayan eyin ardna dme. nk kulak, gz, ve kalp,

ite bunlarn hepsi ondan sorumludur."2

Allah Tel'nn ferce farz klmas demek; Allah Tel'nn haram kld

ekilde rza leke srmemesidir.

Nitekim yle buyurmutur:

: [6 ]

"Onlar ki ferclerini (rzlarn) korurlar." 3

: [33 ]

1 Nr Sresi: 30-31 2 sr Sresi: 36 3 M'minn Sresi: 5

61

"Siz (gnahlar ilerken) kulaklarnzn, gzlerinizin ve derilerinizin

aleyhinize hitlik etmesinden ekinmiyordunuz.Yaptklarnzn ounu Allah'n

bilmediini sanyordunuz."1

yette geen "deriler"den kast; fercler ve baldrlardr.Bunun iindir ki

Allah Tel ferclere, hell olmayan eylerden kendisini korumay farz klmtr

ki, bu da ferclerin amelidir.

Allah Tel'nn ellere farz klmasndan kast; Allah Tel'nn haram kld

eyleri ilememesi, aksine sadaka vermek, sla-i rahimde bulunmak, Allah

yolunda cihad etmek ve namazlar iin abdest almak gibi, Allah Tel'nn

kendisine emrettii eyleri ilemesidir.

Nitekim yle buyurmutur:

: [5 ]

"Ey mn edenler! Namaz klmak istediinizde -abdestsiz iseniz-

yzlerinizi, dirseklerle beraber ellerinizi ykayn, banz meshedin ve ayaklarnz da ak kemikleriyle beraber (ykayn). Eer cnp iseniz, boy

abdesti aln (ykann).Hasta veya yolculuk halinde iseniz veyahut da biriniz

tuvletten gelirse yahut da kadnlarnzla cinsel ilikide bulunmusanz ve bu

hallerde su bulamamsanz, temiz toprakla teyemmm edin, yznz ve

ellerinizi onunla meshedin. Allah size herhangi bir zorluk karmak istemez,

1 Fussilet Sresi: 22

62

fakat sizi tertemiz klmak ve size ihsan ettii nimetini tamamlamak ister,

umulur ki kredersiniz."1

: [4 ]

"(Savata) kfirlerle karlatnzda boyunlarn vurun. Nihayet onlara

iyice vurup sindirince ba skca balayn (onlar esir aln). Sava sona erince

de artk ya karlksz brakr, ya da fidye karl salverin. Durum u ki, Allah

dileseydi onlardan intikam alrd. Fakat sizi birbirinizle denemek ister.Allah

yolunda ldrlenlere gelince, Allah onlarn yaptklarn boa

karmayacaktr."2

nk vurmak, sava, sla-i rahim ve sadaka, elin ilacdr. Allah Tel ayaklara, onlarla haram kld eylere yrmemesini

emretmitir.


: [20 ]

"Yeryznde kibirlenerek yrme. nk sen, ne dalar delip geebilir,

ne de ykseklikte dalara eriebilirsin."3

1 Mide Sresi: 6 2 Muhammed Sresi: 4 3 sr Sresi: 37

63

Allah Tel yze, gece-gndz ve namaz vakitlerinde kendisine

secde etmesini emretmitir.


: [00 ]

"Ey mn edenler! Rk ve secde edin. Rabbinize ibdet edin ve hayr

ileyin.Umulur ki kurtulua erersiniz."1

: [28 ]

"Mescidler Allah'a aittir. O halde sakn Allah ile beraber bakasna

ibdet etmeyin."2

yette geen "Mescitler"den kast; dem olunun zerine secde ettii

aln gibi uzuvlardr. te bunlar, Allah Tel'nn uzuvlara farz kld grevlerdir.

Allah Tel, elisi Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-'in yzn,

namazda iken Beyt'l-Makdis'ten Kbe'ye evirmesini emrettii zaman, kitab

Kur'an- Kerim'de abdest ve namaz mn olarak adlandrmtr. Mslmanlar

on alt ay boyunca Beytu'l-Makdis'e doru namaz klmlard.

Sahbe -Allah onlardan rz olsun-, Raslullah -sallallahu aleyhi ve

sellem-'e:

"Ey Allah'n elisi! Beytl-Makdis'e doru klmakta olduumuz

namazlarmz hakknda ne dersin? O namazlar ve bizim halimiz nicedir? Diye

sordular.

Bunun zerine Allah Tel u yeti indirdi:

1 Hac Sresi: 77 2 Cin Sresi: 18

64

...

: [242 ]

"Allah, sizin mnnz zyi edecek deildir. Zir Allah, insanlara kar ok

efkatli ve merhametlidir."1 Allah Tel bu yette namaz mn olarak adlandrmtr. Kim, Allah Tel'nn emrine uyarak namazlarn ve zlarn korumu ve

btn zlar ile O'nun emrettii ve farz kldn yerine getirmi bir halde

kymet gn Allah Tel'nn huzuruna gelirse, mn tam ve cennetlik olarak

O'nun huzuruna gelir. Kim de, Allah Tel'nn bu emrettii ve farz kld

eylerden birisini kasten terkederse, Allah Tel'nn huzuruna eksik mnl

olarak gelir."

Bunun zerine o adam fi'ye:

"Ben, mnn tamam veya eksik olmas nedir, anladm. Peki mnn

artmas da nereden geldi?" diye sordu.

fi ona yle cevap verdi:

"Allah Tel bu konuda yle buyurmutur:

: [234-236 ]

"(Kur'an'dan) bir sre indirildii zaman, onlardan (mnfklardan) bir

ksm (alayl bir ekilde): 'Bu (sre), sizin hanginizin mnn artrd? der. mn

edenlere gelince, (bu sre) onlarn mnlarn artrr ve onlar (Allah'n

1 Bakara Sresi: 143

65

kendilerine bahettii mn nimeti ile) sevinirler. Kalplerinde hastalk

(nifak) olanlara gelince, inkrlar nedeniyle bu sre onlarn pisliklerini (nifak ve

phe hastalklarn) kat kat artrr ve onlar artk kfir olarak lrler."1

... : [22 ]

"phesiz ki onlar Rablerine mn eden genlerdi. Ve biz onlarn

hidyetini (ve hak zere sebtn) artrdk."2 mam fi yle devam etti:

"Eer mnn tamam,eksilmesi ve artmas olmasa ve bir olsayd, hi

kimsenin mn asndan dierine kar bir stnl sz konusu olmazd ve

insanlarn hepsi mn konusunda ayn olurlard.Bylelikle stnlk meselesi de

ortadan kalkm olurdu. Fakat m'minler, mnn tam olmas sebebiyle cennete

girecekler, mnn birbirinden fazla olmasyla da Allah katndaki makamlar

birbirinden stn olacak,mnn noksan olmas sebebiyle de gnahkrlar,

cehenneme gireceklerdir.

Allah Tel, tpk atlarn yart gibi, kullar arasnda bir yar

balatmtr.stelik onlar, yartaki derecesine gredir. Allah Tel herkesi

yarta elde ettii derecesine gre ayarlamtr. Bu yarta hi kimsenin hakk

eksiltilmez.Yarta geilenler, geenlerden ne alnmazlar. Fazlet ynnden

stn olanlar,kendilerinden daha stn olanlardan ne alnmazlar. Bu

yzdendir ki Allah Tel, bu mmetin ilk mslmanlarn, onlardan sonra

gelenlerden daha stn klmtr. Eer mnda ncelik sahibi olanlarn, mnda

geri olanlara herhangi bir stnl olmasayd, bu mmetin sonradan

gelenleri, mnda stnlk ynnden ilk mslmanlara yetimi olurlard." 3

1 Tevbe Sresi: 124-125 2 Kehf Sresi: 13 3 Menkbu'-f, c: l, sh: 387-393.

66

d) mam fi'nin sahbe hakkndaki grleri:

1. Beyhak, fi'den yle rivyet etmitir:

"Allah Tebreke ve Tel, elisinin ashbn, Kur'an, Tevrat ve ncil'de

vmtr. Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem- fazlet ynnden onlar

vd kadar, hi kimseyi vmemitir.Bundan dolay Allah Tel onlara rahmet

etmi, onlar sddklarn, ehitlerin ve salihlerin derecelerine ykseltmitir.

Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in snnetini bize onlar ulatrmlar ve

vahyin ona iniine hit onlar olmulardr. Bu yzden Allah'n kendilerinden

dilediinin genel ve zel olann, kendilerinden azimetle istediini ve

kendilerini hangi yola irad ettiini en iyi onlar bilmilerdir. Onlar, Raslullah -

sallallahu aleyhi ve sellem-'in snnetleri iinden bizim bilmediimizi onlar

bilmilerdir.Onlar,her trl ilim,ictihad,takva ve aklda bizden daha stndrler.

Anladmz ve idrak edip de ictihadla hkm kardmz her konuda onlarn

67

grleri bize yol gstermitir.Onlarn grleri, bizim grlerimizden daha

fazla vgye layktr. Dorusunu Allah bilir." 1

2. Beyhak, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:


-Fazilet ynnden nce Ebu Bekr, sonra mer, sonra Osman, sonra Ali

gelir." 2

3. Beyhak, Muhammed b. Abdullah b. Abdulhakem'den yle rivyet

etmitir:


-Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'den sonra insanlarn en

fazletlisi, Ebu Bekir, sonra mer, sonra Osman, sonra Ali'dir -Allah onlardan

raz olsun-."3

4. Herev, Yusuf b. Yahya el-Buveyti'den yle rivyet etmitir:

"fi'ye:

-Rfz imamn ardnda namaz klaym m? diye sordum.

O:

-Hayr.Ne Rfiz'nin,ne Kaderci'nin ve ne de Mrcie'lerin ardnda namaz

kl, dedi.

Ben:

-Onlar bana anlatr msn? diye sorduumda yle cevap verdi:

1 Menkbu'-f, c: l, sh: 442 2 Menkbu'-f, c: l, sh: 442 3 Menkbu'-f, c: l, sh: 443

68

-man, szden ibrettir diyen Mrcie'dir. Ebu Bekir ve mer imam

deildir diyen, Rfz'dir. Meeti kendisine aittir diyen kimse ise, Kadercidir." 1

e) mam fi'nin kelm ve dnde tartmay yasaklamas:

1. Herev, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:


-Eer bir kimse baka birisi iin ilim kitaplarn vasiyet etse ve bu kitaplar

iinde de kelm kitaplar varsa, bu kitaplar vasiyete dahil edilemez. Zira

kelm, ilim deildir." 2

2. Herev, Hasan ez-Za'feran'den yle rivyet etmitir:


1 Zemmu'l-Kelm, K-215 Zehebi, Siyeru A'lami'n-Nubel, c: 10, sh: 31. 2 Zemmu'l-Kelm, K-215 Zehebi, Siyeru A'lami'n-Nubel, c: 10, sh: 30.

69

-Kelm konusunda bir kez mnazarada bulundum.Bundan dolay da

Allah'a istifarda bulunuyorum." 1

3. Herev, Rab' b. Sleyman'dan yle rivyet etmitir:

"fi dedi ki:

-Her muhalife kar cevap niteliinde byk bir kitap yazmak isteseydim,

bunu yapabilirdim. Fakat 'kelm' benim iim deil, ben kelmdan hibir eyin

bana nisbet edilmesini istemiyorum." 2

4. bn-i Batta, Ebu Sevr'den yle rivyet etmitir:

"fi bana:

-Kelm elbisesi giyip de kurtulan hi kimse grmedim, dedi." 3

5. Herevi, Yunus el-Msr'den yle rivyet etmitir:

"fi dedi ki:

-Allah'n bir kimseyi irkin dndaki bir gnahla imtihan etmesi, kelm ile

imtihan etmesinden daha hayrldr." 4

Bunlar, fi'nin dnin esaslar hakkndaki szleri ve kelm ilmine kar

taknd tavrdr.

5. BLM

mam Ahmed b. Hanbel'in akdesi

a) mam Ahmed b. Hanbel'in Tevhd hakkndaki grleri:

1. Tabektu'l-Hanbile'de yle denir:

"mam Ahmed'e tevekkl hakknda soruldu.

O:

1 Zemmu'l-Kelm, K-213 2 Zemmu'l-Kelm, K-215 3 el-bnetu'l-Kubr, sh: 535-536 4 bn-i Eb Htim, Menkbu'-f, sh: 182

70

-nsanlardan gelecek olandan midini kesmektir, diye cevap verdi." 1

2. el-Mihne2 adl kitapta mam Ahmed yle demitir:

"Allah Tel halihazrda mtekellimdir. Kur'an, Allah Tel'nn kelm

olup, mahluk (yaratlm) deildir. Hibir ynden yanl olarak vasfedilemez.

Allah Tel, kendisini vasfettiinden fazla bir eyle vasfedilemez." 3

3. bn-i Eb Ya'l, Ebu Bekr el-Mervez'den yle rivyet etmitir:

"Ahmed b. Hanbel'e Cehmiye'nin sfatlar, kymet gnnde Allah' grme,

sr ve ar hakknda inkr ettikleri hadisleri sordum. Bu hadislerin sahih

olduklarn syledikten sonra yle dedi:

-mmet, bu haberleri bize geldii gibi kabul etmilerdir." 4

4. Ahmed b. Hanbel'in olu Abdullah, es-Sunne adl kitapta yle rivyet

etmitir:

"Ahmed dedi ki:

-Kim, Allah Tel'nn konumadn iddi ederse, o kfirdir. Biz bu

konudaki hadisleri olduu gibi rivyet ederiz." 5

5. el-Llk, Hanbel'den6 rivyet ettiine gre, o mam Ahmed'e kymet

gn Allah' grme hakknda sormu, mam Ahmed ona:

1 Tabektu'l-Hanbile, c: l, sh: 416 2 el-Mihne kitab, sh: 68 3 Tabektu'l-Hanbile, c: l, sh: 56 4 Tabektu'l-Hanbile, c: l, sh: 56 5 es-Sunne, sh: 71 6 eybn kabilesinden Ebu Ali, Esed b. Hill b. Hanbel b. shak b. Hanbel'dir. mam Ahmed

b. Hanbel'in amcasnn oludur. El-Hatb onun hakknda yle demitir: "Sikadr, sebt'tir."

Hicretin 273. ylnda veft etmitir. Badad'n Tarihi, c: 8, sh: 286-287. Biyografisi iin bknz:

'Tabektu'l-Hanbile', c:1, sh: 143

71

-Sahih hadislere mn ve ikrar ederiz. Nebi -sallallahu aleyhi ve

sellem-'den rivyet olunan ve senedleri iyi olan her eye mn ve ikrar ederiz."1

6. bn-i Cevz, mam Ahmed b. Hanbel'in Musedded'e2 yle yazdn

rivyet etmitir:

"Allah', O'nun kendisini vasfettii gibi vasfedin. Allah'n kendisi hakknda

reddettiini, siz de reddedin..." 3

7. mam Ahmed "er-Raddu ale'l-Cehmiyye" adl kitabnda yle demitir:

"Cehm b. Safvan; Allah', kendisini kitabnda ve elisinin snnetinde

vasfettii gibi vasfeden kimsenin, kfir ve Mebbihe'den olduunu iddi

etmitir." 4

8. bn-i Teymiye, "Der'u Terudi'l-Akli ve'n-Nakl" adl kitabnda mam

Ahmed'in yle rivyet etmitir:

"Biz, Allah Tel'nn, ar zerinde, diledii gibi, diledii ekilde, snrsz,

tm vasfedicilerin vasfnn ulaamayaca ve hi kimsenin ona snr

izemeyecei bir halde olduuna mn ederiz. Allah'n sfatlar O'ndandr ve

O'na ittir.O, kendisini vasfettii gibidir.O'nu gzler idrak edemez." 5

9. bn-i Eb Ya'l, mam Ahmed'in yle dediini rivyet eder:

"Kim, Allah Tel'nn hirette grlmeyeceini iddi ederse, O, Kur'an'

yalanlayan bir kfirdir." 6

1 erhu 'tikadi Ehli's-Snneti ve'l-Cemaa, c: 2, sh: 507 2 Biyografisi iin bknz: 'Tehzbu't-,Tehzb', c:10, sh: 107 3 Menkbu'l-mam Ahmed, sh: 221 4 er-Raddu ale'l-Cehmiyye, sh: 104. 5 Der'u Terudi'l-Akli ve'n-Nakl, c:2, sh: 30 6 Tabektu'l-Hanbile, c: l, sh: 59, 145

72

10. bn-i Eb Ya'l, Abdullah b. Ahmed'den yle dediini rivyet

etmitir:

"Babama:

-Allah, Musa'ya ses ile konumad' diyen topluluk hakkndaki grn

sordum.

Bana:

-Allah Musa ile sesli konumutur. Biz, bu hadisleri, bize geldii gibi

rivyet ediyoruz, dedi." 1

11. el-Llk, Abds b. Mlik el-Attr'dan yle dediini rivyet etmitir:

"Ahmed b. Hanbel'i yle derken iittim:

-Kur'an, Allah'n kelmdr. Mahluk deildir. Sakn mahluk deildir

demekten ciz kalma. Zira Allah'n kelm O'ndandr. O'ndan olan hibir ey

de mahluk deildir." 2

1 Tabektu'l-Hanbile, c: l, sh: 185 2 erhu 'tikadi Ehli's-Snneti ve'l-Cemaa, c: 1, sh: 157

73

b) mam Ahmed b.Hanbel'in kader hakkndaki grleri:

1. bn-i Cevz, Ahmed b. Hanbel'in Msedded'e yle yazdn rivyet

etmitir:

"Kaderin hayrna, errine, tatlsna ve acsna mn eder..." 1

2- el-Halll, Ebu Bekr el-Mervez'den yle rivyet etmitir:

"Ebu Abdullah'a (Ahmed b.Hanbel'e) kader hakknda soruldu.

O:

-Hayr ve er, kullarn zerine takdir edilmitir, dedi.

Hayr ve erri, Allah m yaratmtr? diye sorulunca da o:

-Evet, Allah takdir etmitir, dedi."

3. mam Ahmed'in "es-Sunne" adl kitabnda onun yle dedii rivyet

edilmitir:

"Kaderin hayr ve erri, az ve ou, a ve gizlisi, tatls ve acs,

sevimlisi ve sevimsizi, iyisi ve kts, ilki ve sonu,Allah'n hkm iledir.

Kullarnn zerine takdir etmitir. Hi kimse, Allah Tel'nn meetini

(dilemesini) geemez ve O'nun kazasn aamaz."2

4. el-Halll, Muhammed b. Eb Harun ve Ebu'l Hris'ten yle rivyet

etmitir:

"Ebu Abdullah' (Ahmed b. Hanbel'i) yle derken iittim:

1 Menkbu'l-mam Ahmed, sh: 221 2 es-Sunne, sh: 68

74

-Allah Tel, itaati ve gnahlar takdir ettii gibi, hayr ve erri de

takdir etmitir. Kim, Allah katnda cennetlik olarak yazlmsa, o cennetliktir. Kim

de cehennemlik olarak yazlmsa, o cehennemliktir." 1

5. mam Ahmed'in olu Abdullah yle demitir:

"Ali b. Cehm, babama kader hakknda konuan kimsenin kfir olup

olmadn sordu. Babam da:

-Eer ilmi inkr eder ve Allah, yaratncaya kadar 'lim' deildi derse,

Allah'n ilmini inkr etmi olduundan dolay kfir olur."2

6. mam Ahmed'in olu Abdullah yle demitir:

"Bir defasnda babama, kadercinin arkasnda namaz klnp

klnmayacan sordum.

Bana:

-Eer bunun iin insanlarla tartyor ve ona dvet ediyorsa, onun

arkasnda namaz klma! dedi." 3

1 el-Halll; es-Sunne, K-85 2 Abdullah b. Ahmed; es-Sunne, sh: 119 3 Abdullah b. Ahmed; es-Sunne, c:1, sh: 384

tr dort mezhep imaminin itikadi

Documents