Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

1

TÜRKİYE AKILCI İLAÇ KULLANIMI BÜLTENİ

CİLT: 6 SAYI: 2 ŞUBAT 2019

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

2

EDİTÖR

Uzm. Dr. Fatma İŞLİ

ÇEVİRMEN

Ecz. Özgecan Gül HIZAL

DÜZELTMEN

Uzm. Dr. Fatma İŞLİ

YAYIN KURULU

Dr. Hakkı GÜRSÖZ

Dr. Ali ALKAN

Ecz. Mesil AKSOY

Dr. Dyt. Pınar GÖBEL

Uzm. Ecz. Şerife BEKMEZCİ

İletişim Adresi: Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Söğütözü Mahallesi 2176. Sok. No:5 06520 Çankaya/ANKARA Telefon: +90 (312) 218 30 00 Fax: +90 (312) 218 34 60

Soru ve önerilerinizi akilci.ilac@titck.gov.tr e-posta adresine gönderebilirsiniz.

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

3

İÇİNDEKİLER Editörün Önsözü 4 Yaygın Bakteriyel Enfeksiyonlarında Antimikrobiyallerin Optimal Kullanım Süresi 5 Heather L Wilson, Kathryn Daveson, Christopher B Del Mar (Aust Prescr Volume 42: Number: 1 February 2019)

İletişim Adresi: Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Söğütözü Mahallesi 2176. Sok. No:5 06520 Çankaya/ANKARA Telefon: +90 (312) 218 30 00 Fax: +90 (312) 218 34 60

Soru ve önerilerinizi akilci.ilac@titck.gov.tr e-posta adresine gönderebilirsiniz.

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

4

EDİTÖRÜN ÖNSÖZÜ

Avustralya'daki antibiyotik kullanımının çoğu reçeteli kullanımdan kaynaklanmaktadır. Ancak antibiyotikler tamamen zararsız değildir ve uzun süreli kullanımı bireylerde/toplumda toksisite, alerji (anaflaksi dâhil), Candida, Clostridium difficile enfeksiyonu ve antimikrobiyal direnç gibi advers olayların görülme sıklığını arttırır. Tedavi için antibiyotik kullanımına karar verildiğinde, kısa süreli tedavilerin de sık görülen enfeksiyonlar için standart tedaviler kadar etkili olduğu bilinmektedir. Antimikrobiyallerin kısa süreli kullanımlarının; advers etkilerini azalttığına dair kanıtlar da mevuttur. Bu konuda farkındalığın sağlanması ve antibiyotik kullanımının azaltılmasında aile hekimleri önemli role sahiptir. Sistematik çalışmalar yaygın birçok enfeksiyonda kısa ve uzun süreli tedavilerdeki klinik başarının benzer olduğu sonucuna ulaşmıştır. Antibiyotiklerin yüksek reçetelenme oranları göz önüne alındığında, uygun olduğunda kısa süreli tedaviyi reçete ederek antimikrobiyal kullanımını azaltmada herkesin önemli rol oynayabileceği düşünülmektedir. Bu konuya dikkat çekmek amacıyla Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni’nin Şubat ayı sayısında “Yaygın Bakteriyel Enfeksiyonlarında Antimikrobiyallerin Optimal Kullanım Süresi” konulu makalenin çevirisine yer verilmiştir.

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

5

Yaygın Bakteriyel Enfeksiyonlar için Optimal Antimikrobiyal Süresi

ÖZET:

Avustralya'daki antibiyotik kullanımının çoğu reçeteli kullanımdan kaynaklanmaktadır.

Direnç dâhil olmak üzere antibiyotik ile ilişkili advers olayların görülme riski tedavi süresinin uzaması ile artar.

Tedavi için antibiyotik kullanımına karar verildiğinde, kısa süreli tedavilerin de sık görülen enfeksiyonlar için standart tedaviler kadar etkili olduğu bilinmektedir.

Antibiyotik Tedavi Rehberi ( Therapeutic Guidelines: Antibiotic ) Avustralya'daki antimikrobiyal reçeteleri için önemli bir referanstır. Aile hekimleri antibiyotik kullanımının azaltılmasında anahtar rol oynamaktadır. GİRİŞ:

Antibiyotiklerin sıkça reçete edildiği toplumlarda reçetelenme oranlarının optimize edilmesi önemlidir. 2015 yılında aile hekimlerine başvuran hastaların reçetesinin %30’unda antibiyotik yer almaktadır. (Ç.N.: Reçete Bilgi Sistemi verilerine göre 2015 yılında Türkiye’de ise aile hekimleri tarafından oluşturulan e-reçetelerin %31, 07’sinde antibiyotik yer almaktadır.) Bunların büyük bir kısmını akut solunum yolu enfeksiyonları oluşturmaktadır ve bu oran Avustralya kılavuzlarında önerilen orandan yüksektir.2 Aşırı antibiyotik kullanımının bir nedeni olarak tekrarlanan reçeteler vurgulanmıştır.1

Ancak antibiyotikler tamamen zararsız değildir. Kullanımları bireylerde/toplumda toksisite, alerji (anaflaksi dâhil), Candida, Clostridium difficile enfeksiyonu ve antimikrobiyal direnç gibi olaylara sebep olabilmektedir. 3-6 Ne kadar çok kullanılırlarsa, direnç de dâhil olmak üzere olumsuz olayların görülme olasılığı aynı oranda artmaktadır.4-7 Hekimlerin özellikle yaygın görülen enfeksiyonlar için kullanılan en güncel ve en uygun antibiyotiği takip etmeleri önemlidir (Tablo). Avustralya’da antibiyotiklerin reçetelenmesi Antibiyotik Terapötik Kılavuzu ile uyumludur.8 Avustralya İlaç El Kitabı gibi diğer kaynaklar yaygın olarak kullanılsa da, antibiyotik reçetesi için klinik endikasyonlar ve antibiyotik önerileri seçimi dozu ve süreleri hakkında kapsamlı bilgiyi Terapötik Kılavuz sunmaktadır. Bu kılavuz ayrıca yerel kılavuzların olmadığı durumlarda da Avustralya Sağlık Bakımının Kalitesi ve Güvenliği Komisyonu tarafından tercih edilen bir kaynaktır. Antimikrobiyaller Her Zaman Gerekli Değildir Akut rinosinüzit, akut farenjit ve akut otitis media gibi çoğu akut enfeksiyonda antibiyotik kullanımı gerekli değildir. Bunun nedeni yalnızca bu enfeksiyonların çoğunun viral olması değil, enfeksiyon bakteriyel olduğunda bile bazı durumlarda hasta için antibiyotik tedavisinin olumsuz etkilerinin yararlı etkilerinden daha ağır basmasıdır.9-12 Avustralya Kılavuzu ve yerel kılavuzlar, bu koşullar için ne zaman antimikrobiyal tedavinin kullanılması gerektiği konusunda tavsiyeler sunmaktadır.

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

6

Yapılacaklar

Özellikle neden olan mikroorganizmayı tahmin etmenin zor olduğu durumlarda (Ör: Tekrarlayan/tedaviye yanıt vermeyen enfeksiyonlarda, denizaşırı seyahatlerde) mikrobiyolojik testleri göz önünde bulundurun. (Ör: Üriner sistem enfeksiyonu, Apse)

Antibiyotik Tedavi Kılavuzu’nun güncel versiyonunu veya mevcut yerel kılavuzu kullanın.

Neden antibiyotik yazdığınızı bilin. (Reçetede endikasyonu ve tedavi süresini belirtin.)

En kısa tedavi süresini (en az tablet sayısını) reçete edin. (Antibiyotik paketlerinin bölünerek hastaya sunulması anlamına gelse bile.)

Yapılmayacaklar

Potansiyel olsa dahi her enfeksiyona kültür yapılması (Özellikle yaşlı bakım evlerinde idrar kültürü )

Uygun olmayan endikasyonlarda antibiyotik reçetelenmesi

Rutin olarak reçete tekrarı

Antibiyotik Reçetelenmesini Optimize Etmenin Pratik Yönleri Hastalarda akut solunum yolu enfeksiyonu ile ciddi bakteriyel enfeksiyonun erken bir evresini, özellikle çocuklarda, klinik olarak ayırt etmek zor olabilir.14 ‘’İzle & Bekle’’ yöntemini kullanmak ve klinik tabloda herhangi bir bozulma olduğunda hastalardan geri dönüş beklemek bir seçenek olabilir. Diğer bir alternatif ise antibiyotiğin reçete edilmesi ancak hastaya spesifik semptomlar ortaya çıkmadıkça ilacı kullanmamasını tavsiye etmektir. Akut solunum yolu enfeksiyonunun tedavisinde, hasta memnuniyetini azaltmadan ve komplikasyonlarda herhangi bir artışa yol açmadan antibiyotik kullanımının %50 azaltıldığı gösterilmiştir.15 Antibiyotik reçetelendiğinde tedavi süresi (veya tablet sayısı) reçetede belirtilmelidir. Bu eczacının aşırı antibiyotik kullanımından kaçınarak hastaya gereken tablet/kapsül miktarını vermesine olanak sağlar. (Antibiyotik paketlerinin bölünerek hastaya sunulması gerekse bile.) Aynı ilacın yeniden reçetelenmesi çoğu durumda gerekmez. Teknik olarak uygunsa elektronik reçete yazılımında varsayılan ayarın ‘’tekrar edilemez ’’ olarak değiştirilmesi ve böylece gereksiz antibiyotik kullanımının önüne geçilmesi önerilir. Yaygın Enfeksiyonlar için Antibiyotik Süreleri Şimdiye kadar antibiyotik tedavisi süresi için öneriler büyük ölçüde keyfi olmuştur. Teorik prensipler, enfekte olunan organizmayı elimine etmek ve direnç gelişimini önlemek için yeterli antibiyotik kullanımını savunmaktaydı. Ancak deneysel kanıtlar bunu desteklememektedir- kısa süreli tedaviler çoğu zaman standart tedaviler kadar etkilidir-.16 Ayrıca, antibiyotik kullanım süresi uzadıkça kommensal bakterilerde antibiyotiğe karşı büyük ölçüde direnç gelişebilir ve bu durum zaman içinde ciddi bir enfeksiyona neden olabilir. 6,17 Yaygın görülen bakteriyel enfeksiyonlarda önerilen antibiyotik seçimi ve tedavi süresi tabloda gösterilmektedir. Tabloda yetişkinler için kullanılması önerilen tablet sayıları da yer almaktadır.

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

7

Kısa Süreli Antimiktobiyal Tedavi için Bulgular Kısa süreli antibiyotik tedavisini destekleyen kanıtlar vardır. Akut Rinosinüzit 12 çalışmanın sistematik incelenmesi sonucunda akut bakteriyel sinüzitte 3-7 günlük tedaviye karşın 6-10 günlük antibiyotik tedavisinin klinik başarı oranları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır.16

Akut Tonsillofarenjit

Kısa süreli antibiyotik tedavisi (5-7 güne karşın standart 10 günlük tedavi) akut tonsillofarenjitte eşdeğer klinik kür oranları ile ilişkilidir. Düşük bakteriyolojik eradikasyon görülmekte ancak bunun klinik önemi bilinmemektedir. Kısa süreli tedavinin süpüratif olmayan komplikasyon riskini (akut romatizmal ateş ve glomerülonefrit) azaltıp azaltmadığı da bilinmemektedir. Özellikle yüksek riskli popülasyonlarda bu komplikasyonları önlemek için hâlâ 10 günlük tedavi süresi önerilmektedir. Akut Otitis Media Akut otitis media geçiren çocuklarda uzun süreli tedaviye karşı kısa süreli tedavinin (<7 gün) sistematik bir çalışması yapılmış; kısa süreli tedavinin klinik başarısının uzun süreli tedaviden daha düşük olmadığı ve gastrointestinal advers olaylarda önemli bir azalma ile ilişkili olduğu sonucuna varılmıştır.19

Toplumsal Kökenli Pnömoni Avustralya’da yapılan çalışmalar penisilin ve doksisiklinin ( veya makrolid) toplumsal kökenli pnömoni tanısı almış hastaların çoğunda etkili ve güvenli olduğunu göstermiştir.20 Monoterapi, hastanın 48 saat sonra gözden geçirmeyi sağlayan hafif şiddetteki enfeksiyonlarda önerilmektedir.8 Yetişkinlerde 5-7 gün antibiyotik kullanımı önerilmektedir. Bu öneri, 7 gün veya daha uzun süre ile 3-7 gün kullanımının sonuçları arasında anlamlı bir fark olmadığını gösteren sistematik bir çalışma ile desteklenmektedir.16 Çocuklarda ciddi olmayan pnömonide 3 ve 5 günlük antibiyotik tedavisi arasında herhangi bir fark bulunmamaktadır.21

Antibiyotik Tedavi rehberinde oral antibiyotiklerin 5 gün kullanılması önerilmektedir. 8 Ancak Avustralya ve Yeni Zelanda Pediatrik Enfeksiyon Hastalıkları Grubu gibi diğer uzmanlar tarafından 3 günlük tedavi uygun bulunmaktadır.22

Akut Üriner Sistem Enfeksiyonu Üriner sistem enfeksiyonlarında antibiyotik kullanım süresine ilişkin veriler akut solunum yolu enfeksiyonlarına göre daha azdır. Kadınlarda komplike olmayan üriner sistem enfeksiyonları için klinik tedavi oranlarında anlamlı bir fark yoktur ve 3 gün antibiyotik kullananlarda 5 gün veya daha uzun süre kullananlara göre advers olayların meydana gelme oranı daha azdır. Bununla birlikte, daha kısa süre kullanan kadınlarda bakteriyolojik başarısızlık riski daha yüksektir. İdrardan bakteriyel eliminasyonun hamile olan, tekrarlayan ve ağrılı üriner sistem enfeksiyonları yaşayan veya idrar yolu protezi materyali (Ör: stent veya kateter) olan kadınlar için daha uygun olması muhtemeldir.

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

8

Yaygın Bakteriyel Enfeksiyonlarda Önerilen Antibiyotik Reçetelenmesi ҉

Teşhis Antibiyotik tedavisi için göstergeler

İlk seçenek antibiyotik Tedavi Süresi

Tablet (Yetişkin Maksima Doz)

Akut Tonsillofarenjit

2-25 yaş, Akut romatoid ateş, Romatoid kalp hastalığı riskinin yüksek olması, Kızıl hastalığı riski

Fenoksimetilpenisilin

12 saatte 1 10 gün*

20 x 500 mg

Akut Rinosinüzit

Semptomların görülme süresi > 7 gün veya 3 günden uzun süren yüksek ateş veya bifazik hastalık

Amoksisilin 8 saatte 1

5 gün*

15 x 500 mg

Akut Otitis Media

<6 ay Sistemik semptomlar

5 gün*

7 gün*

20 x 500 mg 28 x 500 mg

Toplum Kökenli Pnömoni

Yetişkin:

Amoksisilin 8 saatte 1 veya Doksisiklin 12

saatte 1 Çocuklarda:

*1-3 ay: Azitromisin günde 1

*3ay – 5 yaş:Amoksisilin 8 saatte 1

*5 yaş + : Amoksisilin 8 saatte 1 §

5-7 gün#

3-5 gün

3-5 gün*

3-5 gün*

30 x 500 mg/10 x

100 mg -

-

-

Akut Üriner Sistem Enfeksiyonu

Kadınlarda: Trimetoprim günde 1

Hamilelerde: Sefalexin veya Nitrofurantoin 12

saatte 1

Erkeklerde: Trimetoprim

Günde 1

1 aydan büyük çocuklarda :

Trimetoprim/ Sulfametaksazol

12 saatte 1

3 gün

5 gün

7 gün

3-5 gün¶

3 x 300 mg

10 x 500 mg/10 x 100 mg

7 x 300 mg

-

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

9

Selülit ( orta / düşük riskli MRSA)

Dikloksasilin veya

Flukloksasilin 6 saatte 1

Fenoksimetilpenisilin

6 saatte 1α

5 gün**

5 gün*,**

20 x 500 mg

20 x 500 mg

İmpetigo

Lokalize lezyonlarda :

Topikal Mupirosin Multipl/Rekürrent

lezyonlarda: 6 saatte 1 Dikloksasilin veya

Flukloksasilin

Trimetoprim / Sulfametoksazol 12 saatte 1

İntramuskuler Benzatin Penisilin

7 gün

3-10 günΩ

5 gün

Tek doz

-

40 x 500 mg

10 x 160/ 800 mg -

Abse Yaygın selülit Sistemik semptomlar Geniş lezyonlar / kritik alan

Dikloksasilin veya

Flukloksasilin 6 saatte 1

5 gün

20 x 500 mg

҉ : Antibiyotik Tedavi Rehberi tarafından önerilir. * : Sadece büyük çocuklar için sıvı formülasyon kullanıyorsanız reçete tekrarı yapın.

# : Bu yaş grubunda ateşsiz geçiren hastalarda Chlamydia trachomatis etken olabilir. § : Mycoplasma pneumoniae veya başka bir atipik patojenden şüpheleniliyorsa ‘’Doksisiklin’’, ‘’Azitromisin’’ veya ‘’Klaritromisin’’ kullanımı önerilir. 8 yaş altı çocuklarda ‘’Doksisiklin’’ kullanılmamalıdır. # : Yalnızca ‘’Amoksisilin’’ kullanıldığı durumlarda reçete tekrarı yapın.

¶ : 1 yaşından küçük çocuklarda 5 gün, 1 yaşından büyüklerde 3 gün α : Streptococcus pyogenes şüphesi varsa veya kültürden izole edilmişse

** : Selülit çok ciddiyse tedavi süresi 10 güne kadar çıkabilir. Ω : Enfeksiyonun ortadan kalkması halinde 10 günden önce tedaviyi sonlandırın.

Hamile kadınlar için 5 günlük tedavi, hamile olmayan kadınlarda ise ikinci seçenek ilaçlar hâlen önerilmektedir.8 Hamile olmayan kadınlarda ilk gün üç günlük trimetoprim önerisi, bu durum için trimetoprim'e eşdeğer kabul edilen bir ilaç olan trimetoprim sulfametoksazol kombinasyonu verilerinden elde edilmiştir.24

Kısa süreli tedavi erkeklerde yeterince değerlendirilmemiştir, bu nedenle önerilmemektedir. Çocukluk çağı üriner sistem enfeksiyonu ile ilgili yapılan bir Cochrane çalışmasında, 7-14 günlük oral antibiyotik tedavisi ile 2-4 günlük tedavi karşılaştırıldığında persistan bakteriüri veya nüks açısından anlamlı bir fark bulunmamıştır.25

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

10

Avustralya’da 12 yaşın üzerindeki bayanlarda akut üriner sistem enfeksiyonları için tek dozluk oral fosfomisin tedavisi kullanılmaktadır. Ancak bu antibiyotik genellikle dirençli organizmalar için tercih edilmektedir.

Cilt ve Yumuşak Doku Enfeksiyonları

Deri ve yumuşak doku enfeksiyonu için kısa süreli tedaviye rehberlik edecek bir sistematik derleme verisi bulunmamaktadır. Yumuşak doku apseleri için birincil tedavi yöntemi insizyon ve drenajdır. Kısa süre önce yayınlanan sistematik bir gözden geçirme, komplike olmayan apseler için, yardımcı antibiyotik tedavisinin, tedavi başarısı ve nüksün önlenmesi açısından kısmi bir fayda sağladığını, ancak bunun advers olay riskindeki artışa karşı dengelenmesi gerektiğini buldu. Antibiyotik tedavi süreleri 3-14 gün arasındadır ve süre konusunda öneride bulunulmamıştır.26 Avustralya’da yapılan randomize kontrollü bir çalışma, 3-5 günlük kısa süreli oral trimetoprim ve sulfametoksazol kombinasyonunun impetigo için etkili olduğunu ve intramüsküler benzatin penisilin ile eşdeğer olduğunu göstermiştir.27

Planlanan Tedavi Süresinden Önce Antibiyotiğin Bırakılması Yaygın olarak görülen pek çok enfeksiyon kendiliğinden remisyona girdiğinden, antibiyotik kullanımı çoğu zaman isteğe bağlıdır. Antibiyotik kullanımının daha önce durdurulması için çok sayıda görüş yayınlanmıştır. 28-30

Toplumda antibiyotik kullanımını optimize etmek için, hastalara mikrobiyolojik sonuçların bakteriyel kökenli olmadığı sonucuna varılırsa (örneğin negatif idrar kültürü veya viral akut solunum yolu enfeksiyonu) antibiyotiklerin erken kesilmesinin güvenli olduğu anlatılmalı ve antibiyotiğin yararının az olduğu/ hastaların kendilerini iyi hissettiği durumlarda (Ör: Akut Solunum Yolu Enfeksiyonları) gereksiz antibiyotik kullanmamaları konusunda eğitim verilmelidir. Hastalara, kalan antibiyotiklerin depolaması (gelecekte uygunsuz kullanımı tehlikeye sokan) veya onları genel evsel atıklarla (çevresel kirlenmeyi tehlikeye atarak) birlikte atmaları yerine güvenli atık için eczaneye geri getirmesi tavsiye edilmelidir. SONUÇ Antimikrobiyallerin kısa süreli kullanımlarının; advers etkilerini azalttığına dair kanıtlar mevuttur. Ayrıca sistematik çalışmalar yaygın birçok enfeksiyonda kısa ve uzun süreli tedavilerdeki klinik başarının benzer olduğu sonucuna ulaşmıştır. Avustralya’nın nispeten yüksek reçeteleme oranları göz önüne alındığında, uygun olduğunda kısa süreli tedaviyi reçete ederek ve belirtilmediğinde reçeteleri sınırlandırarak uygunsuz antimikrobiyal kullanımını azaltmada herkesin önemli rol oynayabileceği düşünülmektedir.

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

11

KAYNAKLAR

1. Australian Commission on Safety and Quality in Health Care (ACSQHC). AURA 2017: second

Australian report on antimicrobial use and resistance in human health. Sydney: ACSQHC; 2017. https://www.safetyandquality.gov.au/antimicrobial-use-and-resistance-inaustralia/resourcespage [cited 2019 Jan 3]

2. McCullough AR, Pollack AJ, Plejdrup Hansen M, Glasziou PP, Looke DF, Britt HC, et al. Antibiotics for acute respiratory infections in general practice: comparison of prescribing rates with guideline recommendations. Med J Aust 2017; 207:65-9. https://doi.org/10.5694/mja16.01042

3. Gillies M, Ranakusuma A, Hoffmann T, Thorning S, McGuire T, Glasziou P, et al. Common harms from amoxicillin: a systematic review and meta-analysis of randomized placebo-controlled trials for any indication. CMAJ 2015; 187:E21-31. https://doi.org/10.1503/cmaj.140848

4. Ironmonger D, Edeghere O, Verlander NQ, Gossain S, Hopkins S, Hilton B, et al. Effect of general practice characteristics and antibiotic prescribing on Escherichia coli antibiotic non-suceptiblity in the West Midlands region of England: a 4 year ecological study. J Antimicrob Chemother 2018; 73:787-94. https://doi.org/10.1093/jac/dkx465

5. Stevens V, Dumyati G, Fine LS, Fisher SG, van Wijngaarden E. Cumulative antibiotic exposures over time and the risk of Clostridium difficile infection. Clin Infect Dis 2011; 53:42-8. https://doi.org/10.1093/cid/cir301

6. Costelloe C, Metcalfe C, Lovering A, Mant D, Hay AD. Effect of antibiotic prescribing in primary care on antimicrobial resistance in individual patients: systematic review and meta-analysis. BMJ 2010; 340:c2096. https://doi.org/10.1136/bmj.c2096

7. Katchman EA, Milo G, Paul M, Christiaens T, Baerheim A, Leibovici L. Three-day vs longer duration of antibiotic treatment for cystitis in women: systematic review and meta-analysis. Am J Med 2005; 118:1196-207. https://doi.org/10.1016/j.amjmed.2005.02.005

8. eTG complete (Internet). Melbourne: Therapeutic Guidelines Limited: 2018. www.tg.org.au [cited 2019 Jan 3]

9. Lemiengre MB, van Driel ML, Merenstein D, Young J,De Sutter AI. Antibiotics for clinically diagnosed acute rhinosinusitis in adults. Cochrane Database Syst Rev 2012; 10:CD006089. https://doi.org/10.1002/14651858.CD006089.pub4

10. Smith MJ. Evidence for the diagnosis and treatment of acute uncomplicated sinusitis in children: a systematic review. Pediatrics 2013; 132:e284-96. https://doi.org/10.1542/peds.2013-1072

11. Spinks A, Glasziou PP, Del Mar CB. Antibiotics for sore throat. Cochrane Database Syst Rev 2013; 11:CD000023. https://doi.org/10.1002/14651858.CD000023.pub4

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

12

12. Venekamp RP, Sanders SL, Glasziou PP, Del Mar CB, Rovers MM. Antibiotics for acute otitis media in children. Cochrane Database Syst Rev 2015; 6:CD000219. https://doi.org/10.1002/14651858.CD000219.pub4

13. Remote Primary Health Care Manuals. CARPA standard treatment manual: a clinical manual for primary health care practitioners in remote and indigenous health services in central and northern Australia. 7th ed. Alice Springs: Centre for Remote Health; 2017. https://www.crh.org.au/the-manuals/carpa-standard-treatment-manual-7th-edition[cited 2019 Jan 3]

14. Craig JC, Williams GJ, Jones M, Codarini M, Macaskill P, Hayen A, et al. The accuracy of clinical symptoms and signs for the diagnosis of serious bacterial infection in young febrile children: prospective cohort study of 15 781 febrile illnesses. BMJ 2010; 340:c1594. https://doi.org/10.1136/bmj.c1594

15. Spurling GK, Del Mar CB, Dooley L, Foxlee R, Farley R. Delayed antibiotic prescriptions for respiratory infections. Cochrane Database Syst Rev 2017; 9:CD004417. https://doi.org/10.1002/14651858.CD004417.pub5

16. Dawson-Hahn EE, Mickan S, Onakpoya I, Roberts N, Kronman M, Butler CC, et al. Short-course versus longcourse oral antibiotic treatment for infections treated in outpatient settings: a review of systematic reviews. Fam Pract 2017; 34:511-9. https://doi.org/10.1093/fampra/cmx037

17. Chastre J, Wolff M, Fagon JY, Chevret S, Thomas F, Wermert D, et al.; PneumA Trial Group. Comparison of 8 vs 15 days of antibiotic therapy for ventilatorassociated pneumonia in adults: a randomized trial. JAMA 2003; 290:2588-98. https://doi.org/10.1001/jama.290.19.2588

18. Falagas ME, Vouloumanou EK, Matthaiou DK, Kapaskelis AM, Karageorgopoulos DE. Effectiveness and safety of shortcourse vs long-course antibiotic therapy for group A β‑hemolytic streptococcal tonsillopharyngitis: a metaanalysis of randomized trials. Mayo Clin Proc 2008; 83:880-9. https://doi.org/10.1016/S0025-6196(11)60764-7

19. Kozyrskyj A, Klassen TP, Moffatt M, Harvey K. Short-course antibiotics for acute otitis media. Cochrane Database Syst Rev 2010; 9:CD001095. https://doi.org/10.1002/14651858.CD001095.pub2

20. Charles PG, Whitby M, Fuller AJ, Stirling R, Wright AA, Korman TM, et al.; Australian CAP Study Collaboration. The etiology of community-acquired pneumonia in Australia: why penicillin plus doxycycline or a macrolide is the most appropriate therapy. Clin Infect Dis 2008;46:1513-21. https://doi.org/10.1086/586749

21. Haider BA, Saeed MA, Bhutta ZA. Short-course versus long-course antibiotic therapy for non-severe community acquired pneumonia in children aged 2 months to 59 months. Cochrane Database Syst Rev 2008; 2:CD005976. https://doi.org/10.1002/14651858.CD005976.pub2

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt: 6 Sayı: 2 Şubat 2019

13

22. McMullan BJ, Andresen D, Blyth CC, Avent ML, Bowen AC, Britton PN, et al.; ANZPID-ASAP group.

Antibiotic duration and timing of the switch from intravenous to oral route for bacterial infections in children: systematic review and guidelines. Lancet Infect Dis 2016; 16:e139-52. https://doi.org/10.1016/S1473-3099(16)30024-X

23. Milo G, Katchman EA, Paul M, Christiaens T, Baerheim A, Leibovici L. Duration of antibacterial treatment for uncomplicated urinary tract infection in women. Cochrane Database Syst Rev 2005; 2:CD004682. https://doi.org/10.1002/14651858.CD004682.pub2

24. Gupta K, Hooton TM, Naber KG, Wullt B, Colgan R, Miller LG, et al.; Infectious Diseases Society of America; European Society for Microbiology and Infectious Diseases. International clinical practice guidelines for the treatment of acute uncomplicated cystitis and pyelonephritis in women: a 2010 update by the Infectious Diseases Society of America and the European Society for Microbiology and Infectious Diseases. Clin Infect Dis 2011; 52:e103-20. https://doi.org/ 10.1093/cid/ciq257

25. Michael M, Hodson EM, Craig JC, Martin S, Moyer VA. Short versus standard duration oral antibiotic therapy for acute urinary tract infection in children. Cochrane Database Syst Rev 2003; 1:CD003966. https://doi.org/10.1002/14651858.CD003966

26. Wang W, Chen W, Liu Y, Siemieniuk RA, Li L, Martínez JP, et al. Antibiotics for uncomplicated skin abscesses: systematic review and network meta-analysis. BMJ Open 2018; 8:e020991. https://doi.org/10.1136/ bmjopen-2017-020991

27. Bowen AC, Tong SY, Andrews RM, O’Meara IM, McDonald MI, Chatfield MD, et al. Short-course oral co-trimoxazole versus intramuscular benzathine benzylpenicillin for impetigo in a highly endemic region: an open-label, randomised, controlled, non-inferiority trial. Lancet 2014; 384:2132-40. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(14)60841-2

28. Spellberg B. The new antibiotic mantra – ‘shorter is better’. JAMA Intern Med 2016; 176:1254-5. https://doi.org/10.1001/ jamainternmed.2016.3646

29. Llewelyn MJ, Fitzpatrick JM, Darwin E, Tonkin-Crine S, Gorton C, Paul J, et al. The antibiotic course has had its day. BMJ 2017; 358:j3418. https://doi.org/10.1136/bmj.j3418

30. Del Mar C, Looke DF. Should we abandon “finishing the course” of antimicrobials? BMJ 2017; 358:j4170. https://doi.org/10.1136/bmj.j4170