turk ceza hukukunda iskence sucu 5237 sayili turk ceza kanunu nun 94 ve 95 maddeleri torture crime...
TRANSCRIPT
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
1/163
i
STANBUL NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSKAMU HUKUKU ANABLM DALI
Yksek Lisans Tezi
TRK CEZA HUKUKUNDA KENCE SUU
(5237 SAYILI TRK CEZA KANUNUNUN 94 VE95. MADDELER)
Hazrlayan: Abdulhalim YILMAZ
renci No: 2501990244
Danman: Do. Dr. Fatih Selami MAHMUTOLU
stanbul 2007
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
2/163
ii
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
3/163
iii
Z
Trk Ceza Hukukunda kence Suu
(5237 Sayl Trk Ceza Kanununun 94. Ve 95. Maddeleri)
Abdulhalim YILMAZ
Maddi ve manevi mahiyette ar ac ve strap anlamna gelen ikence, tarih boyunca vegnmze kadar bir sorgulama ve cezalandrma yntemi olarak ska kullanlmtr.kenceyi meru gren hibir kanun yoktur. Sava ve olaanst durumlar da dahil olmakzere hangi sebeple olursa olsun, ikence istisnasz olarak yasaktr. Trk hukuku bakmndanikence Anayasal olarak yasaklanm ve Trk Ceza Kanununu kapsamnda su olarakdzenlenmitir. Trk ceza hukuku asndan 765 sayl eski Trk Ceza Kanunu (ETCK) 243.maddesi ve 1 Haziran 2005 tarihinde yrrle giren 5237 sayl yeni Trk Ceza Kanunu(YTCK) 94 ve 95. maddeleri kence suunu dzenlemektedir. Her iki kanunda yer alan sutipleri birbirinden nemli farkllklar gstermektedir. YTCKda ikence suunun tanmyaplm ve suun faili, maduru, tipiklii bakmndan nemli deiiklikler ve yenilikleryaplmtr. Bu almada, nce kavram olarak ikence irdelenmi, bir insan haklar sorunuolarak ve uluslar aras boyutuyla deerlendirilmitir. Ardndan tarihsel geliimi, Trk hukuktarihindeki yeri ve nihayet YTCK m.94te tanmlanan su tm unsurlaryla ele alnmtr.almada, Yargtay itihatlar, Uluslar aras Szlemeler ve yarg organlarnn (zelliklensan Haklar Avrupa Mahkemesi) kararlarndan faydalanlmtr. 5237 sayl TCKdadzenlenen ikence suu, genel olarak, 765 sayl kanundaki dzenlemeye gre, daha adave ileri bir dzenleme olup uluslararas szlemelere de uygun dmektedir.
Anahtar kelimeler: kence, Kt Muamele, Onur krc, Aalama, nsan Haklar, 5237
sayl Trk Ceza Kanunu, 765 sayl Trk Ceza Kanunu.
ABSTRACTSubject: Torture Crime in Turkish Criminal Law ( Article 94-95 of Turkish Penal Code-Law No:5237)Torture is punished in scope of Turkish Criminal Code as a crime type that exists in nationalcodes, international treaties and decisions of judicial organs. In Turkish Criminal Law,article 243 of Turkish Criminal Code numbered 765 that entered into force in 1.3.1926 andarticle 94 and 95 of Turkish Criminal Code numbered 5237 that entered into force as per of 1June 2005 regulate torture crime. There are significant differences between crime typesdefined in the two codes. New criminal code makes definition of torture crime and brings
about important differences in terms of offender, victim and typology (legality component)of the crime. Formulation of torture crime in new criminal code is more modern and
progressive than former criminal code and it is also compatible with international treaties. Inthis work, firstly torture has been explicated as concept and has been assessed as a matter ofhuman rights taking into consideration its international character. After, its historicaldevelopment, its position in history of Turk law and all components defined in article 94 of
New criminal code has been discussed. In this work, Supreme Court of Appeals caselaws,international treaties and decisions of judicial organs has been also used.
Keywords: Torture, Ill treatment, Corporal, Mental or Degrading Punishment, HumanRights, Turkish Penal Code (Law no: 5237), Turkish Penal Code (Former-Law no:765)
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
4/163
iv
NSZ
Gnlk hayatta ska duyduumuz ikence, Trk Ceza Hukukunda su olarak
dzenlenmitir. Anayasa kimseye eziyet ve ikence yaplamayacan belirtmi, bu
dorultuda Trk Ceza Kanununun da ikence suu dzenlenmitir.
Yrrlkten kalkan, fakat fail lehine hkmler barndrd iin hala
uygulama imkan bulabilen 765 sayl eski Trk Ceza Kanunu (ETCK) 243. maddesi
ve 1 Haziran 2005 tarihi itibariyle yrrle giren 5237 sayl yeni Trk Ceza
Kanunu (YTCK) 94 ve 95. maddelerinde dzenlenen ikence su tiplerini birlikte ele
alma ihtiyac vardr. Yakn bir tarihte yrrle giren YTCKda ikence suu ile
ilgili bilimsel eserlerin snrl olmasnn yannda, konuyla ilgili Yargtay itihatlar
henz temin edilememitir.
kence suu tipinde YTCK ve ETCK arasnda byk farkllklar vardr. Bu
dzenlemeler arasndaki benzerlik ve farkllklar ile Trkiyenin taraf olduu
konuyla ilgili uluslararas szlemeler ve uluslararas yarg mekanizmalarnn verdii
kararlarnda deerlendirmesi ihtiyac vardr.
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
5/163
v
NDEKLERAIKLAMA................................................................................................................ii
Z ...............................................................................................................................iiiNSZ ....................................................................................................................... ivNDEKLER ............................................................................................................ vKISALTMALAR......................................................................................................viiiGR ........................................................................................................................... 1
BRNC BLMKENCE KAVRAMI, BRNSAN HAKLARI SORUNU OLARAKKENCE
VE ULUSLARARASI BOYUTU
I KENCENN TANIMI, KANUNLARIMIZDA KENCE SUUNUNDZENLENEKL VE KENCENN HUKUK NTEL VE KENCESUU........................................................................................................................... 3
A kencenin Tanm........................................................................................... 3B Kanunlarmzda kence Suunun Dzenleniekli....................................... 8C kencenin Hukuki Nitelii ........................................................................... 11D kence Suu ................................................................................................. 14
II BRNSAN HAKLARI SORUNU OLARAKKENCE................................. 18A - Genel Olarak.................................................................................................. 18B kence Yasa .............................................................................................. 19
III KENCE SUUNUN ULUSLARARASI BOYUTU ..................................... 21
A Genel olarak.................................................................................................. 21B - Uluslararas Szlemelerin Trk Hukukundaki Yeri................................. 22C Uluslararas Szlemelerde VeYarg Mekanizmalarnda kence Kavram . 27
KNC BLMKENCE OLGUSUNUN TARH GELM TRK HUKUK TARHNDE
KENCE, CEZA KANUNU TASARILARINDAKENCE SUUI - KENCE OLGUSUNUN TARH GELM ................................................... 31
A - Genel Olarak.................................................................................................. 31B lkel Toplumlarda.......................................................................................... 31C Bat Hukuk Tarihinde.................................................................................... 32
1- Eski Yunan ve Romada............................................................................ 322- Ortaa Avrupa Hukukunda...................................................................... 343 Mterek Ceza Hukuku Dneminde........................................................ 384 Aydnlanma Dneminde .......................................................................... 395 - kencenin Yasaklanma Sreci................................................................. 40
II TRK HUKUK TARHNDE KENCE.......................................................... 41A slamiyetin Kabulnden nce ..................................................................... 41B slamiyetin Kabulnden Sonra..................................................................... 42
1 slam Hukukunda................................................................................... 422 Osmanl Dneminde .............................................................................. 46
a - Genel Olarak.................................................................................... 46
b - Sened-i ttifak ................................................................................... 47c - Tanzimat Ferman ............................................................................. 48
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
6/163
vi
d Islahat Ferman ................................................................................ 49e Merutiyet Dnemi .......................................................................... 49
C Cumhuriyet Dneminde................................................................................ 501 - Genel Olarak............................................................................................. 502 - 1924 Anayasas......................................................................................... 513 - 1961 Anayasas......................................................................................... 514 - 1982 Anayasas......................................................................................... 51
III CEZA KANUNU............................................................................................... 52A - Genel Olarak.................................................................................................. 52B 765 Sayl TCKda 1999 Ylnda Yaplan Deiiklik ................................... 55C - TCK Tasarlarnda kence Suu ................................................................... 56
1 1958 Tasars............................................................................................ 562 1987 TCK n Tasars ............................................................................. 573 1989 TCK n Tasars ............................................................................. 574 - 1997 n Tasars....................................................................................... 585 - TCK 2000 Tasars ................................................................................... 63
NC BLM5237 SAYILI TRK CEZA KANUNUNDA KENCE SUU
I GENEL OLARAK ................................................................................................ 66II - KENCE SUUNUN BENZER SULARDAN FARKI ................................. 70
A Genel Olarak............................................................................................... 70
B Kasten Yaralama Suu (YTCK m. 86) ....................................................... 70C - Eziyet Suu (YTCK m.96)........................................................................... 71D - Kt Muamele Suu (YTCK m.232) .......................................................... 74E - Zor Kullanma Yetkisine likin Snrn Almas (YTCK m.256)............... 75F - Grevi Ktye Kullanma (m.257) ............................................................... 76
III - KORUNAN HUKUK YARAR ........................................................................ 77A - Genel Olarak................................................................................................ 77B Kii Dokunulmazl ................................................................................... 79C nsan Onuru................................................................................................. 79D rade zgrl .......................................................................................... 80E - Adil Yarglanma Hakk ................................................................................ 81
F Kamu daresine Olan Gvenilirlik .............................................................. 83IV FAL VE MADUR ......................................................................................... 84A Fail .............................................................................................................. 84B Madur ........................................................................................................ 90
V - SUUN YAPISAL UNSURLARI...................................................................... 94A Genel Olarak............................................................................................... 94B Tipe Uygun Eylem ...................................................................................... 94
1 Genel Olarak.......................................................................................... 942 Fiilin nsan Onuruyla Badamamas.................................................... 993 Fiilin Bedensel Ve Ruhsal Ynden Ac ekmesine Neden Olmas .... 1014 - Alglama Ve rade Yeteneini Etkileme .............................................. 103
5 - Aalanmaya Yol Aacak Davranlar Gerekletirme..................... 104C Kusurluluk................................................................................................. 105
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
7/163
vii
D Hukuka Aykrlk ...................................................................................... 1081 Genel Olarak........................................................................................ 108
2 - Kanun Hkmn Yerine Getirme (TCK m.24/1)................................ 1093 - Yetkili Merciin Emrini Yerine Getirme (TCK m.24/2) ....................... 1114 Zorunluluk Hali (TCK m.25/2)............................................................ 1125 Madurun Rzas(TCK m.26/2).......................................................... 114
VI - KENCE SUUNUN ZEL OLUUM BMLER .................................. 117A - Sua Teebbs ........................................................................................... 117B tirak......................................................................................................... 120C tima......................................................................................................... 123
1 Grnte tima.................................................................................. 1242 Bileik Su........................................................................................... 1253 - Fikri tima ........................................................................................... 1254 - Zincirleme Su...................................................................................... 126
VII - SUA TESR EDEN SEBEPLER.................................................................. 128A Genel Olarak............................................................................................. 128B Madurun zelliine Cezann Artrlmasn Gerektiren Nitelikli Haller . 129C Fiilin leniekli Bakmndan Cezann Arttrlmasn Gerektiren.......... 130D Neticesi Sebebiyle Arlam Haller ....................................................... 130
VIII - KENCE SUUNUN KOVUTURMA USUL VE YAPTIRIM............ 135A - Kovuturma Usul..................................................................................... 135B Yaptrm .................................................................................................... 140
SONU.................................................................................................................... 141
KAYNAKA........................................................................................................... 145
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
8/163
viii
KISALTMALARAB : Avrupa Birliia.e. : Ayn eser / yerACK : Askeri Ceza KanunuAHM : Avrupa nsan Haklar MahkemesiAHS: Avrupa nsan Haklar SzlemesiAHF : Ankara niversitesi Hukuk FakltesiAEHF : Atatrk niversitesi Erzincan Hukuk FakltesiASBF : Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler FakltesiAY : AnayasaAYM : Anayasa MahkemesiBkz : BaknzBM : Birlemi MilletlerC. : Cilt
CCB : Constitutio Criminalis BambergenisCCC : Constitutio Criminalis CarolinaCD : Ceza Dairesi (Yargtay)CGTHK: 5275 sayl Ceza Ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda KanunCMK : 5271 sayl Ceza Muhakemesi KanunuCMUK : 1412 sayl Ceza Muhakemeleri Usul Kanunuev. : evirenDEHF : Dokuz Eyll niversitesi Hukuk FakltesiDGM : Devlet Gvenlik MahkemesiDMK : 657 sayl Devlet Memurlar KanunuE. : Esas NoEd. : EditrETCK : (765 sayl) Eski Trk Ceza KanunuHEB : nsan Haklar Evrensel BildirisiHY : nsan Haklar YllHF : stanbul niversitesi Hukuk FakltesiHFM : stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi MecmuasK. : Karar noKHF : Kocaeli niversitesi Hukuk Fakltesim. : MaddePVSK : 2559 Sayl Polis Vazife ve Selahiyetleri KanunuRG : Resmi GazeteS. : Says. : SayfaSHFD : Seluk niversitesi Hukuk Fakltesi DergisiTBB : Trkiye Barolar BirliiTBBD : Trkiye Barolar Birlii DergisiTBMM : Trkiye Byk Millet Meclisit.y. : Basm tarihi yokTCK : 5237 Sayl Trk Ceza KanunuTHV : Trkiye nsan Haklar VakfTODAE: Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstitsvs. : ve saireYay. : YaynY. : YargtayYKD : Yargtay Kararlar DergisiYTCK : (5237 sayl) Yeni Trk Ceza KanunuYCGK : Yargtay Ceza Genel Kuruluv.d. : ve dierlerivd. : ve devam
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
9/163
1
GR
kence, dnyada ve lkemizde ska iittiimiz, insan onurunu ve kiiliini
aalayan, ar bedensel ve ruhsal aclara sebebiyet veren muameleleri ifade
etmektedir. Genel bir kavram olarak ac ve strap veren fiilleri iermektedir.
Hukuki bir kavram olarak ikence ise, zerinde uzlalm bir tanm
olmamakla birlikte, kamu grevlileri tarafndan kastl olarak ilenebilen, kiiye
insan onuruyla badamayan fiziksel veya ruhsal ac verilmesidir. zellikle ceza
yarglamas asndan da sann iradesini etkilemek bakmndan ceza
yarglamasnda zel bir nem arz eden ve yasak bir sorgu yntemi olan ikence,
ulusal kanunlarda ve uluslararas szleme metinlerinde ve yarg kararlarnda insan
haklarn ihlal eden ar bir su olarak nitelendirilmektedir. Anayasa ve kanunlarda
ikence yasaklanmasna ramen ska gndeme gelebilmektedir.
lkemizde 1 Haziran 2005 tarihi itibariyle 765 sayl Trk Ceza Kanunu
(ETCK) yrrlkten kalkm ve 5237 sayl Trk Ceza Kanunu (YTCK) yrrle
girmitir. Her iki kanunda yer alan ikence su tipi birbirinden ok farkldr.Deiiklii yakn bir tarihte olmas ve sank lehine olan kanunun uygulanmas temel
bir ceza prensibi olduundan her iki kanun asndan konuyu incelemeye ve
karlatrmaya ihtiya vardr.
YTCKda ikence kavram baka baz sular iinde de (insanla kar sular
gibi) kullanlmtr. Eylem bakmndan ayn olan fakat fail ynnden farkllk
gsteren eziyet suu da ikence suuyla yakndan ilgilidir.
kence suunu hem YTCK a
s
ndan hem de ETCK a
s
ndan inceleyen bualma blmden olumaktadr. lk blmnde genel olarak ikence kavram,
hukuki nitelii, insan haklar ile ilikisi ve ikencenin uluslararas boyutu asndan
incelenmitir.
kinci Blmde dnya genelinde ikence suunun genel tarihi geliimi, Trk
Hukuk Tarihinde kence suu, Trk Ceza hukukunda ikence suunun tarihsel
geliimi ve Ceza Kanunlar ve Tasarlarda ikence suu ele alnmtr.
almann son blmnde ise 5237 Sayl Trk Ceza Kanununun 94 ve 95.
maddelerde yer alan ikence suunun benzer sulardan fark, korunan hukuki
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
10/163
2
yararlar, suun fail ve maduru, yapsal unsurlar, suun zel oluum biimleri, sua
tesir eden sebepler zerinde durulmu, ayr
ca suun kovuturma usul ve yapt
r
m daele alnmtr. almada Yargtay kararlar ile nsan Haklar Avrupa Mahkemesi
itihatlarndan yararlanlmtr. YTCKnn yeni bir kanun olmas ve nispeten az
sayda eser olmas ve ETCKnn da yakn bir tarihte yrrlkten kaldrlm olmas
nedeniyle her iki kanun birlikte ele alnm ve iki kanuna ilikin eserlerden
faydalanlmtr.
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
11/163
3
BRNC BLM
KENCE KAVRAMI, BRNSAN HAKLARI SORUNU
OLARAKKENCE VE ULUSLARARASI BOYUTU
I KENCENN TANIMI, KANUNLARIMIZDA KENCE
SUUNUN DZENLENEKL VE KENCENN HUKUKNTEL VE KENCE SUU
A kencenin Tanm
kence kavram genel olarak ar eziyet etme1, maddi ve manevi mahiyette
eza verici hareket2, iddetli eziyet,3 zulm, herhangi bir amala birisine maddi veya
manevi byk ac (cismen eza) verici harekette bulunmak,4 bir kimseye eitli
yntemlerle uygulanan bedensel eziyet veya ektirilen ruhsal ac5
gibi anlamlarasahiptir. Farsa kkenli ikence (ikenc, ikence)6 bir kimseye bireyi syletme ya
da yaptrma amacyla maddi ya da psikolojik yntemlerle ac ektirerek uygulanan
bask ya da eziyettir7. Genel anlamdaki bu tr tanmlamalarn ortak noktas
herhangi bir sebeple, maddi ve/veya manevi kuvvetli ac ve strap vermektir.8
kenceyi bir su olarak dzenleyen ve yasaklayan ulusal ve uluslararas
metinlerde ortak bir tanm yoktur. Bu nedenle ikence kavramnn ierii, daha ok
yarg
kararlar
yla somutlat
r
lmaya al
lmaktad
r.
9
1 ZCAN, Hseyin. Ansiklopedik Hukuk Szl, 6. Bas, Sekin Yay. Ankara 1985 s.3882 GZBYK, Abdullah Pulat, Trk Ceza Kanunu Aklamas, Sevin Matbaas, C.III, Ankara1970 s.2643 DOAN, D. Mehmet, Byk Trke Szlk, Pnar Yaynlar, 19. bask, 2005 stanbul s.6464Meydan Larousse, Byk Lugat ve Ansiklopedi, C.10 Sabah Gazetesi Armaan (t.y.) YILMAZ,Prof. Dr. Ejder. Hukuk Szl, 5. Bask, Yetkin Yay. Ankara 1996 s.4135 BADATLI, Selahattin. Hukuk Szl, Derin Yaynlar, stanbul 2002 s.3416KN, Ziya. Farsa - Trke Lugat, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1984 s.13187Ana Britannica Ansiklopedisi, C.12, stanbul 1988 s.1178
NAL, Nihat. Adli Tp ve Ekonomik Terimli Hukuk Szl, Ankara 2003 s.4579 GEMALMAZ, Prof. Dr. Mehmet Semih. kence Karsnda Ulusal Yarg AmazMlkiyelilerBirlii Dergisi, Ankara, Mays 1988, C.XII, S:95 s.8
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
12/163
4
Doal olarak yasaklanan bir hareketin (veya hareketlerin) net bir ekilde
tan
mlanm
olmas
konuya ilikin standartlar
n ortaya konmas
n
kolaylat
racakt
r.Ayn ekilde ikence kavramnn tanmlarnn yaplmasyla, standartlar
belirginleecek ve bununla balantl olarak suu / yasa dzenleyen ulusal
dzenlemeler ve uluslararas insan haklar hukuku standartlarna ve bunlarn pratikte
somutlam kapsamna gei mmkn olabilecektir.10
kence kavramn tanmlamak, hangi hareketlerin ikence saylp
saylamayacan belirlemek, fiilin uygulaycs, maduru, yntemi, derecesi,
yaygnl ve amalarnn eitlilii bakmndan olduka zordur. nk yaplacak
her bir tanm denemesinin, bu elerden birinin ieriini eksiltme tehlikesi her
zaman mevcuttur.11
kencenin tanmlanmasnda dier bir sorun da hangi hareketlerin ikence
saylmas gerektii konusunda deiik kltrler zerinde ykselen hukuk sistemleri
arasndaki farkl yaklamlardr. nk kltrel farkllklar, bir ok davranta
olduu gibi, ikence kavramnn da farkl deerlendirilmesine neden
olabilmektedir.12 Bunun sonucu olarak dnyann bir yerinde aka ikence olarak
grlen bir fiil, baka bir kltrde doal bir davran olarak karlanabilmektedir.13
Her ne kadar ikence fiili ac ve eziyet veren, zalimce, insan onuruna aykr bir
davran olmas nedeniyle genel geer bir yasak olarak nitelendirilebilirse de insan
haklar standartlarnn devaml gelime gstermesi ve belli bir tanmn ortaya
kmaya balamas ile birlikte bu farkllklar ortaya kmtr. rnein slam
Hukukunun ksmen yrrlkte olduu lkelerde ceza yarglamas sonucunda hkm
olarak krbalama cezas verilebilmektedir. Ya da bir kltrde ac veya eziyet
saylabilecek davran -snnet gibi- bir baka kltrde doal hayatn paras ve
10 GEMALMAZ, Mehmet Semih. Trkiye Yargsnn kence Karsnda Tavr, nsan HaklarYll, TODAE nsan Haklar Aratrma ve Derleme Merkezi, C.14 Yl:1992 Ankara s.9211 BALKIZ, Neval Oan. Uluslararas Belgelerdeki kence Kavramnn Yaratt sorunlar veTrkiyede kence Sorununa Hukuksal Bir Yaklam Denemesi neriler-, Ankara BarosuDergisi, Say 2001-4 s.101; SCOTT, George Ryley. kencenin Tarihi, Dost Yay. Ankara 2001 s. 1712 ZLMEZ, lhan. Trk Hukukunda kence Crm (TCKnun 4449 Sayl Kanunla Deiik
243. Maddesi) Yaynlanmam doktora tezi, stanbul 2001 s.10 (ZLMEZ, kence Crm)13 ZLMEZ, lhan. Trk Ceza Hukukunda kence Suu, Turhan Kitabevi, Ankara 2003 s.10(ZLMEZ, TCKda kence Suu)
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
13/163
5
olaan kabul edilebilmektedir.14 Kuzey Amerika yerlilerinde, kabul trenleri veya
dayan
kl
l
k deneylerinde uygulanan ac
ve dehet verici uygulamalar iin de ayn
durum geerlidir.15
Sadece ikenceyi deil, genel olaraknsan haklar kavramn ele aldmzda,
her ne kadar evrensel bir nitelik tayorsa da, haklarn ortaya kmasnda ve
somutlamasnda kltrel grecelilik (rlativizm) inkar edilemez bir gerekliktir.16
Bundan hareketle, bir ok lkede bedensel ceza aka yasakland halde, BM
kenceye Kar Szlemede bedensel ceza, bir baka ifadeyle yasal
meyyideden17 doan ac ve strabn Szlemenin 1. maddesinin 1. fkrasnn 2.
bendinde ifade edildii gibi ikence olarak nitelendirilmemesi doktrinde eletirilere
neden olmutur.18
BM kencenin nlenmesi Szlemesinin 1. maddesinde tanmland
ekilde, ikence eklindeki bir ceza, kanun ile dzenlenmi olsa dahi, insan onuruna
aykr olduundan kabul edilemez. Kanunda belirtilmi olan ceza tr, ar ac ve
strap vermesi durumunda, (acnn fiziki veya ruhsal olduuna baklmakszn)
ikence kapsamnda deerlendirilecektir.19
14 Geri, snnetin ocua ya da ergene yaplsn ikence olarak nitelenmesi gtr, fakat Avustralya, Polinezya, Borneo ve dier yerliler tarafndan yaygn olarak uygulanan biimde acekme sresi, baka bir szckle tanmlanamayacak kadar uzatlr. Avustralyal zencilerin mikaoperasyonu, erkek cinsel organn yarmaktan ibarettir, penis bandan testislere kadar idrar yolunu
yarp aarlar. Operasyon ergenlie geite yaplr ve anestetik kullanlmaz. ou rkta kzlara dauygulanan snnet zalimce ve barbarcadr. (SCOTT, s. 54)15 Bkz. SCOTT, s. 56-5716 DONNELLY, Jack. Teoride ve Uygulamada Evrensel nsan Haklar, ev: Mustafa Erdoan Levent Korkut, Yetkin Yaynlar, Ankara 1995 s.119-13217 10 Austos 1988 tarih ve 1895 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Szlemenin resmi evirisinde
1. maddenin 1. fkras 2. bentte yasal meyyidelerin uygulanmasndan doan, tabiatnda olan veyaarzi olarak husule gelen ac ve zdrab iermez eklinde evrilmitir. Resmi Trke eviride yeralan yasal meyyide ifadesinin kullanlmas doktrinde eletirilmitir. Orijinal metindeki ifadenin(Lawful sanctions) Trkeye hukuka uygun yaptrm eklinde evrilmesi gerektii iddiaedilmektedir. Bkz. GEMALMAZ Mehmet Semih, Yaam Hakk ve kence Yasa, Kavram Yay.stanbul 1993 s.311 Ayn ynde, AKILLIOLU, Tekin. kencenin, nsanlkd, Aalayc,Zalimce Davranlarn ve Cezalarn nlenmesi, nsan Haklar Yll, c.10-11, 1988-1989 s.46-47 ;DORU ise Szlemenin evirisinde kanuni yaptrm ifadesini kullanmtr. Bkz. DORU, nsanHaklar Uluslararas Mevzuat, s.119; Resmi eviri hakkndaki eletiriler iin bkz. ZGEN Eralp,kence ve nsanlk D Davranlara Kar Birlemi Milletler Andlamas, Trkiye BarolarBirlii Dergisi. 1988, S.2 s. 214 dipnot:16;18 Bkz. GEMALMAZ Mehmet Semih, Yaam Hakk ve kence Yasa, Kavram Yay. stanbul 1993s.310-312;19
EL, Prof. Dr. Kayhan- SOKULLU-AKINCI, Prof.Dr. Fsun - ZGEN, Dr. zzet SZER,Dr. Adem MAHMUTOLU, Dr. Fatih Selami NVER, Dr. Yener, el Yaptrm Teorisi, 3.Kitap, Beta Yay. stanbul 2000 s.20
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
14/163
6
Buna benzer bir dier sorun da bizzat nsan Haklar kavramnn kendisinden,
daha doru bir ifadeyle insan haklar
n
n dinamik zellie sahip olmas
ndankaynaklanmaktadr. nsan Haklar kavram btn kavramlarda olduu gibi olay ve
olgulardaki anlayla deiim ve evrime uramakta ve bu sre halen devam
etmektedir.20 Dier yandan hangi hareketlerin ikence sayl p saylmayaca hem
ulusal hem de uluslararas yarg kararlarnda zaman iinde deiiklik
gsterebilmektedir. rnein, AHM uygulamasnda be teknik21 olarak
isimlendirilen fiilleri Komisyon ikence olarak nitelendirdii halde, daha sonra
Divan nsanlk d Muamele olarak nitelendirmitir.22
Trk Anayasa Mahkemesi (AYM), tutuklu sann gerektiinde demire
(prangaya) vurulmasn ngren Ceza Muhakemeleri Usul Kanununun (CMUK)
116. maddesinin ikinci fkras hkmnn Anayasa'nn kence ve eziyetin yasak
olduunu dzenleyen 14. maddesine aykr bulunduu ve demire vurmann ikence
ve eziyet niteliinde olduu gerekesiyle ilgili madde hkmn iptal etmitir.23 Buna
karlk Askeri Ceza Kanunundaki (ACK) haftaya kadar katksz hapis (sadece su
ve yeteri kadar ekmek) verilmesinin insan onuruna aykr olmadn ve dolaysyla
ikence veya eziyet saylamayacana karar vermitir.24 Konu ile ilgili kararda,
Askeri Ceza Kanunundaki katksz hapis cezasnn insan onuruna, yani
Anayasadaki insan haysiyetiyle badamayan ceza konulamaz ilkesine aykr
olmad sonucuna oyokluuyla varlmtr.
20 KABOLU, brahim . zgrlkler Hukuku, 3. Bask, Afa Yay. stanbul 1993 s.271-272;DONNELLY, s.36-3721
Derin Sorgulama Yntemi olarak da isimlendirilen be teknik kavram iinde yer alanhareketlerunlardr: Sann dikey ekilde duvara dayal olarak uzun sre ayakta tutulmas, sorgulamadndaki sre zarfnda kafasna koyu renk bir torba geirilmesi, uyutmama, yiyecek ve ieceinazaltlmas, grltye maruz brakma. Bkz. KARATA, Hseyin. Ceza Muhakemesi HukukundaSann Sorgusu ve kence Yasa, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2000 s.189,dipnot 727; Ayrca be teknik uygulamasn insanlkd ve onur krc muamele sayan AHMrlanda - Birleik Krallk davas iin bkz. DORU, Osman. nsan Haklar Avrupa MahkemesiKararlar Rehberi (1960-1994), stanbul Barosu Yaynlar, stanbul 1999 s.11-13, Kararn tam metniiin DORU, Osman. nsan Haklar Avrupa tihatlar, Beta Yay. stanbul 1997 s.75-14022 KARATA, s.18923 AYMnin 15.6.1967 Tarih ve 1966 E. 1967 K. Sayl karar. http://www.anayasa.gov.tr/eskisite/KARARLAR/ IPTALITIRAZ/K1965/K1965-65.htm (17.9.2006)24 AYMnin 27.12.1965 tarih ve 1963/57 E 1965/65 K.; ayn tarihli 1965/41 E 1965/66 K.; ve
28.6.1966 Tarihli 1963/132 E 1966/29 K. Nolu kararlar iin Bkz: http://www.anayasa.gov.tr/general/karar bilgibank.asp (17.9.2006)
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
15/163
7
Kanunlar
somut olaya uygulamakla grevli olan yerel ve yksekmahkemelerin ikence kavram ile ilgili itihatlar da tanmlama asndan nemlidir.
rnein, Yargtay bir kararnda ikenceyi Bir kimseye crmn syletmek iin onun
cismine ynelik maddi ve manevi nitelikte eza verici hareket eklinde
tanmlamtr25.
Dnya Tabipler Birliinin yaynlad Tokyo Bildirgesinde, ikence, kendi
balarna ya da herhangi bir otoritenin emri ile hareket eden bir ya da birden ok
kiinin, bir dier kiiyi bilgi vermeye, bir itirafta bulunmaya ya da dier herhangi bir
nedenle zorlamak iin kastl , sistematik ya da nedensiz olarak gerekletirdii
fiziksel ya da mental ac26eklinde ifade edilmitir.
Uluslararas insan haklar belgelerinde de ikencenin tanm yaplmtr. BM
kenceye Kar Bildiride27 ikence, bir kii zerinde kastl biimde uygulanan ve
o kiiden ya da nc kiiden bilgi edinmek yahut itiraf elde etmek; o kiinin
gerekletirdii yahut gerekletirdiinden phelenilen eylemden tr onu
cezalandrmak; ya da o kiiyi ya da baka kiileri korkutmak iin bir kamu grevlisi
tarafndan bizzat yahut tevikiyle suretiyle yaplan ve gerek fiziksel gerekse manevi
ar ac ve zdrap veren herhangi bir eylem olarak tanmlanmtr.28
10 Aralk 1984 tarihliBirlemi Milletlerkence ve Dier Zalimane, nsanlk
d veya Onur Krc Muamele veya Cezaya Kar Szlemede (Ksaca BM
kenceye Kar Szleme olarak anlacak) yer alan ikence tanm ise, yaplan en
kapsaml ve ayrntl tanmdr. Szlemenin 1. maddesinin 1. fkras ikenceyi yle
tanmlamaktadr: Bu Szlemenin amac bakmndan, ikence terimi, bir kimseye
kendisinden itiraf almak veya nc kii hakknda bilgi edinmek, kendisinin veya
nc kiinin yapt veya yaptndan kukulanlan bir eylem nedeniyle
cezalandrmak, veya kendisini veya nc kiiyi korkutmak veya zorlamak amacyla
25 Y.C.G.K. 4.4.1983 64/156 Sayl Karar; aktaran MALKO, smail GLER, Mahmut.Uygulamada Trk Ceza Kanunu, C.2, Adil Yay. Ankara 1996 s.183526 GLTA, Veysel. nsan Haklar Odanda kence, Bilge Yaynevi, Ankara 2005 s.54-5527 Bildirinin tam ad Tm Kiilerin kenceye ve Dier Zalimane, nsanlkd Ya da AalaycMuamele Ya da Cezaya Maruz Braklmasna Kar Korunmas Bildirisidir. BM Genel Kurulutarafndan 9 Aralk 1975 tarih ve 3452 (XXX) sayl karar ile kabul edilmitir. Bkz: GEMALMAZ
Mehmet Semih, kence Yasana likin Ulusalst Belgeler, stanbul Barosu Yay. stanbul 2002s.28-3028 GEMALMAZ, kence Yasana likin Ulusalst Belgeler, s.28
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
16/163
8
veya ayrmcla dayanan herhangi bir sebeple, bir kamu grevlisi veya resmi sfatla
hareket eden bir baka kii tarafndan veya bu grevlinin veya kiinin teviki veyarzas veya muvafakatiyle ilenen ve ilendii kimseye fiziksel veya ruhsal olarak ar
ac veya strap veren herhangi bir fiildir29.
kence kavram ile ilgili olarak uluslararas hukuk mekanizmalarnn
tanmlamalar, zellikle insan haklar hukuku asndan nem arz etmektedir.30nsan
Haklar Avrupa Komisyonu ikence kavramn Yunanistan davasnda yle
tanmlamtr: kence kelimesi genellikle, bilgi almak veya ceza vermek amacyla
yaplan ar gayr insani muameleyi ifade etmek zere kullanlr, bilinli olarak
bedensel veya ruhsaliddetli ac vermek ve ilgili durumda hukuka uygun olmamak
koullarn ieren bir kavramdr.31
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM) itihatlarnda BM kenceye Kar
Szlemedeki tanm gz nnde tutmaktadr. Bu erevede ikence; (1) Fiziksel
veya ruhsal ar ac ve strap veren bir fiil olmal (maddi unsur), (2) bu fiil kasten
ilenmeli (manevi unsur) ve (3) fiili ileyen resmi sfatla hareket eden bir kii ya da
bunun bilgisi veya onay dahilinde nc kiiler tarafndan (fail) ilenmi
olmaldr.32
B Kanunlarmzda kence Suunun Dzenleniekli
1 Haziran 2005 tarihinde yrrle giren 5237 sayl yeni Trk Ceza
Kanununun (YTCK) ikinci ksmn oluturan Kiilere Kar Sularn nc
Blm kence ve Eziyet sularn dzenlemitir (m.94-96). YTCK m.94 ve
devamnda dzenlenen maddeler Anayasann 17. maddesinde yer alan kii
dokunulmazl ile ikence ve eziyet yasann yaptrmdr. YTCK ile ikencesuunda bir ok yenilik getirilmi, bu kapsamda ikencenin tanm yaplm, kapsam
geniletilmitir.
29 DORU, Osman. nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, 1. Bas, Beta Y. stanbul 1998 s.11930 kence yasann uluslararas insan haklar hukuku asnda normatif erevesi asndan bkz.GEMALMAZ, Mehmet Semih. Avrupa nsan Haklar Szlemesi (Madde 3/ kence Yasa)Analizi, Ankara Barosu Yay. Ankara 2006 s.21 vd.31 NUHOLU, Aye. kence Yasa ve kence Suu, . Prof. Dr. Sahir Ermana Armaan,
HF Eitim, retim ve Yardmlama Vakf, Yayn No:8 stanbul 1999 s. 53432 DORU, Osman. nsan Haklar Avrupa Szlemesi Hukukunda kence ve Kt MuameleYasa, Legal Yay. stanbul 1998 s.18
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
17/163
9
Her ne kadar 1 Haziran 2005 tarihi itibari ile 765 Sayl eski Trk Ceza
Kanunu (ETCK) yrrlkten kald
r
lm
olsa da, bir ok konuda failin lehine olanhususlar ierdiinden ve yeni kanunun yrrle girmesinden nce ilenmi sulara
uygulanacandan almamzda, ETCKya da yer vereceiz.
YTCKnn 94. maddesine gre Bir kiiye kar insan onuruyla badamayan
ve bedensel veya ruhsal ynden ac ekmesine, alglama veya irade yeteneinin
etkilenmesine, aalanmasna yol aacak davranlar(n) gereklemesi halinde
ikence suu gereklemi olur. Bunun yannda YTCKda dzenlenen yeni sulardan
olan nsanla Kar Sular dzenleyen 77. maddede baz fiillerin, siyasal,
felsefi, rki veya dini saiklerle toplumun bir kesimine kar bir plan dorultusunda
sistemli olarak ilenmesi halinde suun gerekleeceini belirtmi, (c) fkrasnda
ikencenin de bu fillerden olduu belirtilmitir.
ETCK 243. maddesinde ikence suu yer almt; buna gre Bir kimseye
crmlerini syletmek, madurun, ahsi davacnn, davaya katlan kimsenin veya bir
tann olaylar bildirmesini engellemek, ikayet ve ihbarda bulunmas engellemek
iin yahutikayet veya ihbarda bulunmas veya tanklk etmesi sebebiyle veya
herhangi bir sebeple ikence etmek sutur. ETCK madde 450/3te adam ldrme
fiilinin Canavarca bir his zevki ile veya ikence ve tazip ile ika edilmesi hali
dzenlenmiti. Buradaki ikence, adam ldrme fiilinin icras srasnda maktul
zerinde lm neticesini meydana getirme asndan zorunluluk olmad halde,
maktule ac ve zdrap vermek amacyla yaplan vahiyane hareketler anlamna
gelmektedir33.
Askeri Ceza Kanunu (ACK) m. 127/3te de Yaraly soymak kastiyle ikence
eden kiilerin iledii cezalandrlaca belirtilmitir. Bu madde sava halinde
yarallarn mallarna tecavz edenleri ve hrszlk amacyla ikence yapmay
cezalandrmaktadr.34
ETCK m. 450/3 ile ACK m. 127/3te, bu sularn ilenmesi srasnda zorunlu
olmad halde, ac ve zdrap verme niteliindeki hareketler ikence olarak kabul
33 ZLMEZ, kence Crm, s.7; EREM, Faruk. TCKerhi, C.3. Sekin Yaynlar Ankara 1993
s.200434 ELEN, Orhan. Askeri Ceza Kanunu - En son itihatl, notlu, aklamal, ek ve rnekli. Ankara2001 s.521-522
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
18/163
10
edilmi ve suun cezasnn arlatrma nedeni olarak dzenlenmitir.35 ETCK m.
243te ise phelilerden itiraf almak, ifadelerini belli bir ynde verdirmek ve benzeriherhangi bir sebeple yaplan ikence suu zel olarak dzenlenmitir. YTCK m. 94-
95te ikence suuna daha kapsaml dzenleme getirilmi, dar ve teknik anlamndan
vazgeilerek ikence suu geni anlamda kullanlmtr. Yeni kanuna gre failin
kamu grevlisi olmas yeterli olup, hangi amala ve kime kar bu fiili ilediinin bir
nemi yoktur.
1412 Sayl Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda (CMUK), 3842 sayl yasa
ile 18.11.1992 ylnda yaplan deiiklikte Yasak sorgu yntemleri balkl 135/a
maddesine gre fade verenin ve sann beyan zgr iradesine dayanmaldr.
Bunu engelleyici nitelikte kt davranma, ikence,zorla ila verme, yorma, aldatma,
bedensel cebir veiddette bulunma, baz aralar uygulama gibi iradeyi bozan bedeni
veya ruhi mdahaleler yaplamaz. Yukardaki fkralarda belirtilen yasak
yntemlerle elde edilen ifadeler r za olsa dahi delil olarak deerlendirilemez.
fadeleri eklenmitir. Bu deiiklik ile ceza yarglamasnda ikencenin bir sorgu
yntemi olarak kullanlmas aka yasaklanm, ikence ve benzeri iradeyi bozan
mdahaleler sonucu elde edilen ifadelerin delil olarak deerlendirilemeyecei ifade
edilmitir.36
CMUKu ilga eden 4.12.2004 tarihli 5271 sayl Ceza Muhakemesi
Kanununun (CMK) 148. maddesi de ikenceyi yasak sorgu yntemleri bal
altnda ele almtr. Buna gre (m.148-1) phelinin ve sann beyan zgr
iradesine dayanmaldr. Bunu engelleyici nitelikte kt davranma, ikence, il
verme, yorma, aldatma, cebir veya tehditte bulunma, baz aralar kullanma gibi
bedensel veya ruhsal mdahaleler yaplamaz. Ayrca, CMK m. 100/3 e gre
ikence suu tutuklama nedenleri arasnda saylmtr.
5275 sayl Ceza Ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanunun
(CGTHK) 46. maddesine gre ocuk hkmller ile ilgili olarak grevlilere, dier
ocuklara ikence yapmak veya yaptrmak disiplin cezas ile yaptrma balanmtr.
35
ZLMEZ, kence Crm, s.836 Bkz. DOAN, Y. Hakk. Uygulamada ve Teoride Hazrlk Soruturmasnda Savunma, KazancYay. stanbul 1994 s.91-94
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
19/163
11
C kencenin Hukuki Nitelii
Hukuki bir kavram olarak ikence, kamu grevlileri tarafndan, insan onurunaaykr bir biimde, genellikle bir yarglama faaliyeti erevesinde su isnat edilen
kiinin (pheli veya sann) itiraf etmesini salamak ve iradesini etkilemek
amacyla yaplan maddi ve manevi basklar, ar bedensel, ruhsal veya zihinsel ac
veya zdrap veren hareketleri ifade eder.37
kence ve benzeri sularn tanm ve niteliini belirlemede karlalan
sorunlara ramen, genel olarak, ikencenin herhangi bir biimde zgrl devlet
taraf
ndan k
s
tlananlara (gzalt
na alma, tutuklama gibi) uyguland
grhakimdir. Tarihi ve siyasi anlam iinde deerlendirildii zaman ikence, devlet
otoritesini kullananlar tarafndan korkutmak, yldrmak, itiraf almak veya
cezalandrmak gibi amalarla kullanlmtr.38 Bu fiiller, bireyin beden btnln,
biyolojik, toplumsal ve kamusal zgrlklerini inemektedir. Ksacas ikence ile
kastedilen ey, genellikle bir kiinin, devlet grevlilerinin elinde bulunduu srada,
bu grevliler tarafndan belirli bir amala ve bilinli bir ekilde bu kii zerinde
uygulanan ac ve strap douran hareketlerdir.39
Yukardaki anlatmlar gz nne aldmzda ikence suunda genel olarak
temel zellik gze arpmaktadr:
1- Fiziksel veya ruhsal olarak ar ac veya strap vermek;2- Kamu grevlilerinin rzas veya muvafakatiyle yaplmak;3- Bilgi almak, cezalandrmak ya da korkutmak gibi spesifik bir amala
yaplmak.40
Bu ama, ikence gren kiiden veya nc kiiden bilgi alma, ifadesini
bask altnda tutma, onu cezalandrma gibi bir hususu iermelidir.41
Bu unsura gre ikence kavramna, kiinin fizik olarak resmi kiilerin eli
altnda bulunduu, bu kiilere bizzat veya bir bakas vastasyla iddetli birekilde
37 ZLMEZ, kence Crm s.538OR, Yaar. Yargtay ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlarnda kence, YksekLisans Tezi. Polis Akademisi Gvenlik Bilimleri Akademisi, 2005 s.1339 ZLMEZ, lhan. Trk Ceza Hukukunda kence Suu, Turhan Kitabevi, Ankara 2003 s.5(ZLMEZ, TCKda kence Suu)40
GFFARD, Camille. kencenin Rapor Edilmesi El Kitab, ev: Orhan Kemal Cengiz, Essexniversitesi nsan Haklar Merkezi, Egetan Basm Yay. 1. Bas, zmir, 2001 s.4541 NUHOLU, s.530
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
20/163
12
ac ve strap verme suretiyle uygulad btn hakimiyet ilikileri dahil edilmitir.
Sz konusu ac
ve
st
rap, devlet gcn elinde bulunduranlar
n hakimiyetleriniarttrmalar amacyla uygulanmaktadr. 42
kence fiillerinin ou ortak olarak aadaki unsurlar ierir:
1-kencede, kuvvetli ac, strap, kt davran veya insan onuruna aykr bedensel (fiziksel) veya ruhsal (manevi) bir bask sz konusudur. Bilim ve
teknolojideki gelimelerden yararlanlarak, kii zerinde belirgin bir ac
dourmayan, fakat kiinin bedensel veya ruhsal btnlne tecavz niteliinde
olan, onun zgr iradesini etkileyen, insan onuruna aykr kontrol teknikleri gz
nne alndnda, ac vermede mutlak bir l aramak yerine insan onurunun
dokunulmazl ve korunmas zerinde temellendirmek gerekecektir.43
2-kenceye maruz kalan kii, devlet korumas altnda, belirli amala ve bilinlibir ekilde, ar bedensel veya ruhsal ac, strap ve insan onuruna yakmayan bir
uygulamaya tabi tutulmaktadr. Burada, kiinin zgr iradesini etkilemek veya
ortadan kaldrmak amacyla bedensel veya ruhsal dayanma gc ve direnci ortadan
kaldrlmaya allmaktadr. Bu nedenle kii devletin elinde bulunduu srada
aresizlik ve imkanszlk ierisinde olup, iradesine ynelik etkilerin ve haklarnn
inenmesinin nne geememektedir. kence fiilinde, kiinin onuru inenmekte,
kiinin zgveni ortadan kaldrlmakta ve egemen g/otorite karsnda boyun
eerek teslim olmas salanmaktadr.44
3-kence gren kii devaml veya geici olarak bir nc kiinin himayesialtndadr. Bu nc kii bir devlet organ veya devletin izni ile kuvvet kullanmaya
yetkili bir organdr. Bu nedenle ikence suunun faili resmi sfatla hareket eden bir
kii veya bu kiinin tevik veya tahrikiyle hareket edendir.45kence suu failinin bir
kamu grevlisi ya da resmi sfatla hareket eden bir kimse olmas ikencenin nemli
ayrt edici vasflarndandr. Bu sutaki fail-madur ilikisi znde birey-devlet
ilikisi olarak kavranmtr.46 kence ile ilgili raporlarda ortak nokta, ikencenin
42 NUHOLU, s.53043 MAHMUTOLU, Fatih Selami. nsan Haklar Asndan Tutuklama ve Trk Hukuku, NurullahKuntere Armaan, stanbul 1998 s.156; ZLMEZ, kence Crm s.1144
ZLMEZ, kence Crm, s.11; NUHOLU, s.52945 ZLMEZ, kence Crm s.11; NUHOLU, s.52946 GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.310
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
21/163
13
madura tutuklulukta veya devletin elinde bulunduu srada kamu organlarnn izni
veya gz yummas
yla gerekletirdiidir.47
Dolay
s
yla kamu grevlisi olmayanahslarn yapt ikence fiili, genellikle ikence suu kapsamna girmemektedir.
Ancak, ikence suu ile ilgili tanmlarda kamu grevlisinin fiili dorudan uygulama
art aranmad iin bir kamu grevlisinin tevik, tahrik, onay, muvafakati, rzas
veya araclyla ilenmesi halinde suun oluaca genel olarak kabul
edilmektedir.48
Genel olarak, ikencenin bilinli ve kastl yaplmas, failin kendi iradesini dikte
ettirerek, bilgi almak veya cezalandrmak veya korkutmak ya da ayrmcla dayal
veya benzeri bir saikle gereklemesi gerekir. YTCKda bu saike de gerek yoktur.
ETCKda ise daha dar bir ereve ierisinde deerlendirilerek, kiinin iradesinin aksi
ynde etkilenmesi, madur, ahsi davac, mdahil veya tann ikayet ve ihbarda
bulunmasn nlemek veya cezalandrmak veya benzer bir sebeple yaplmas saik
aranmtr.49 kence suunun nemi, sadiste yaplan bir eylem olmasndan deil,
daha ok sana suunu itiraf amacyla yapldndan, ikence ile bir bakma
vcudun kendi kendisine ihaneti salanmaya allmaktadr.50 Sonuta ac insan
konuturur. Ama bu, acnn konuturduu kiinin mutlak gerei syledii anlamna
gelmez. Ac nedeniyle insan doru veya yalan failin istedii ekilde konuacaktr.51
Bir kiinin sulu olup olmad henz tam olarak belli olmamken, henz
sadece pheli olan kiiye ikence yaplmas, daha bata o kiinin sulu olduunu
kabul etmek ve cezalandrmak anlamna gelir. Bu durum hukukun genel bir ilkesi
olan masumiyet karinesinin52 aka ihlali anlamna gelir.53
47 ZLMEZ, kence Crm s.11-12 dipnot:40; nsan haklar kurulularnn ikence ile ilgiliraporlamalar iin bkz. www.ihd.org.tr, www.tihv.org.tr, www.mazlumder.org, www.amnesty.org.tr .48 BM kenceye Kar Bildirinin ve Szlemenin 1. Maddeleri iin bkz. DORU, Osman. nsanHaklar Uluslararas Mevzuat, Beta Yay. stanbul 1998 s.119; Sivil kiilerce yaplan ikenceeylemlerinin ikence suu kapsamna alnmamas eletirilmitir. Bilindii gibi dnyann bir okyerinde yaygn olan ocuklara kar iddet uygulanmas, hizmetilere ve alanlara kt muamele,kadnlarn dvlmesi ve sadiste eylemlerin ikence suu kapsamna girmemesi zaaf olarakdeerlendirilmitir. Bkz. GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.31049 ZLMEZ, kence Crm s.1250 ERTURUL, Metin. kence ve tesi, zgrln Bedeli, Yargtay Dergisi, Ekim 1975, say 4s. 12351 EREM Faruk, kence TBB Dergisi. 1988, S.2 s.19852
TC (1982) Anayasas madde:38/453 DNMEZER, Sulhi. Susuzluk Karinesi zerine Dnceler, Nurullah Kuntere Armaan,stanbul 1998 s.67-74
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
22/163
14
D kence Suu
kence suu tanmlarna baktmzda, sadece suunu itiraf ettirmek
maksadyla yaplan dar tanmlamadan, herkesin herhangi bir amala bu suu
ileyebileceini ngren tanmlara kadar farkl tanmlarn yapld grlmektedir.
rnein, en dar tanmyla ikence suu, ifade alma ve sorgu yapmaya yetkili
memurlarn sana suunu itiraf ettirmek, ifadesindeki elikileri dzeltmek, su
delillerini ya da ortaklarn ele geirmek gibi amalarla pheli ya da sana bedensel
veya ruhsal zarar vermeleri, zalimane, insanlk d veya onur krc muamele
yapmalardr54. 1999 ylnda 4449 sayl kanun ile yaplan deiiklikten nceki
ETCK m. 243te tanmlanan crmn itiraf ettirmek maksadyla" sana ikence
yapmak dar anlamda ikence suunu oluturur. Bu tanma gre ikence suu ancak
ceza yarglamas srasnda ilenebilir ve maduru da sadece sank olabilir.
kence suu teknik / hukuki olarak ele alndnda, genel bir kavram olan
ikence kavramndan daha dar yorumlanabilmektedir. Bu daraltmann ikence
suunun adliye ve adaletle ilikili olmasndan kaynaklanmakta olduu ifade
edilmektedir.55 Bu anlamyla ikence, kiilere kar adli amalar dnda yaplan kt
muamele ile cezann infaznn hkmlde yaratt ac ve zdraptan ayrlmaktadr.
Adli amalar dnda yaplan ikenceye ACKnn 127. maddesi (yaraly soymak
kastyla ikence yapmak) ve ETCKnn 450/3 maddesi (ikence ve tazip ile adam
ldrmek) rnek olarak verilebilir.
Nitekim nceki kanuni dzenlemeye uygun olarak Yargtay 1981 tarihli bir
kararnda ETCK m. 243 yorumlarken ikence suunun iki esi olduunubelirtmitir. Bu karara gre; TCKnun 243. maddesinde yazl suun olumas iin
zorunlu eler iseunlardr:
1-Hakknda ceza kovuturmasna giriilmi sulu bir sank bulunacaktr.
54 DEMRBA, Timur. 1997 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu AsndanDeerlendirilmesi, Av. Dr. Faruk Ereme Armaan, TBB Yay. Ankara 1999 s.207; DEMRBA
Timur, Trk Ceza Hukukunda kence Suu, Dokuz Eyll ni. Hukuk Fakltesi Dner Sermayeletmesi Yay. Ankara 1992 s.5-655 ZLMEZ, kence s.15
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
23/163
15
2-Bu sana mahkeme bakan veya yelerinden veya hkmet
memurlarndan biri sana suunu syletmek iin ona ikence veya onur krceylemler yapacaktr.56
Yargtay nispeten yakn tarihli bir kararnda da -deiiklikten ksa bir sre
nce- ETCK m. 243te ngrlen Suun olumas iin;
a- Su failinin yetkili memur olmas,
b- Madurun, "sank durumunda bulunan" kimse olmas,
c- Sann; madura suunu syletmek "saiki" ile hareket etmesi,
d- Sann ikence etmesi yahut zalimane veya insanlk d veya onur krc
muamelelerde bulunmas gerekir. Memur olmayan veya memur olsa bile yetkili
bulunmayan bir kimsenin sank durumunda saylmayan bir kimseye kar veya
suunu syletme zel kast olmakszn fena muamelelerde bulunmas halinde bu
maddedeki su olumayacaktr.57eklinde karar vermitir.
ETCKda 1999 ylndaki deiiklikten nce, sank dndaki kimselerin
dorudan ceza yarglamas ile ilgili olsa dahi, maruz kaldklar ikence ve benzeri
muameleler, memurlarn kt muamele etmesini yasaklayan ve daha hafif cezay
ngren ETCK m. 245 kapsamnda deerlendirilmekteydi. Hatta uygulamada, kabul
edilemeyecek derecede daraltma rneklerine de rastlanmtr. Yargtay 1970 tarihli
bir kararnda 1 - Kanunun 243. maddesinin uygulanabilmesi iin sank olan bir
kimseye crmn syletmek iin ikence ve kt muamele yaplmas lazmdr. 2-
Memurun sana crmn deil de crmn delilini syletmek iin kt muamele
yapmas halinde TCKnun 245. maddesi uygulanr.58 ifadesini kullanmtr. Bu
karar doktrinde eletirilmitir.59 Yargtay daha sonraki kararlarnda bu itihadndan
dnmtr.
Geni anlamda ikence suu kavram ise, ceza yarglamasnn yannda ayrca
idari ve disiplin soruturma ve yarglamalar ile sank dnda ayrca tank, bilirkii,
mdafi gibi kiileri de madur olarak ele almas bakmndan farkldr. ETCK 243.
56 Y. 8. CD. 19.6.1981, 2821/4069. YKD.1981, S.9, s.1218; Aktaran DEMRBA Timur, Trk CezaHukukunda kence Suu, s.757 YCGK E. 1999/8-109, K. 1999/164 15.06.1999.58
Y. 1. CD. 15/9/1970 3576/2486 sayl karar.59 DEMRBA, crmn syletmek ifadesinin su delillerini ve eriklerini syletmekeklindeanlamak gerekir. Bkz. DEMRBA, Trk Ceza Hukukunda kence Suu, s.8 dipnot:3
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
24/163
16
maddesinde 1999 ylnda 4449 Sayl Kanun ile yaplan deiiklikle geni anlamda
ikence suu kavram
mevzuat
m
za girmitir. 26.08.1999 tarihinde yap
lan budeiiklie gre; Bir kimseye crmlerini syletmek, madurun, ahsi davacnn,
davaya katlan kimsenin veya bir tann olaylar bildirmesini engellemek, ikayet
veya ihbarda bulunmasn nlemek iin yahutikayet veya ihbarda bulunmas veya
tanklk etmesi sebebiyle veya dier herhangi bir sebeple ikence eden veya zalimane
veya gayrinsan veya haysiyet krc muamelelere bavuran memur veya dier kamu
grevlilerine . cezas verilir. (ETCKnn 4449 sayl kanun ile deiik 243/1
maddesi)
YTCK 94 ve 95. maddelerde ise daha geni bir yorumu benimsemi,
ikencenin tanm verilerek, failin kamu grevlisi olmasn yeterli bulunmu, fiilin
ilenmesi iin herhangi bir saik aranmamtr. YTCK m.94e gre ikence suu,
kamu grevlisi sfatna sahip biri tarafndanbir kiiye kar insan onuruyla
badamayan ve bedensel veya ruhsal ynden ac ekmesine, alglama veya irade
yeteneinin etkilenmesine, aalanmasna yol aacak davranlar(n)
gerekletir(ilmesidir).
Bylece Ceza Kanunumuzda ikence suu, dar ve spesifik ereveden
klarak adli amalar dnda yaplan ikenceyi de kapsamna almtr. YTCK m.
94e gre ikence sadece kamu grevlisi tarafndan ilenebilen zg bir sutur. Fiilin
belirli bir saikle gereklemesi art olmayp, herhangi bir amala bu suun ilenmesi
mmkndr.
kence suunun en geni yorumu ise, geleneksel (teknik anlamdaki) ikence
tanmn amaktadr. Bu tanma gre ikence fiilini ileyenler sadece kamu
grevlileri, kamu gcn kullananlar veya kamu grevlisi olarak hareket edenler
deil, herkes olabilmektedir.60 Nitekim, 1994 tarihli Fransz Ceza Kanunundan
esinlenilerek hazrlanan 2001 ve 2003 TCK Tasarlarnda ikence suu, zg su
olmaktan karlarak genel bir su olarak, herkesin, herkese kar, her koulda
ileyebildii bir su tipi olarak dzenlenmek istenmitir.61
60 MAHMUTOLU, Fatih Selami. TBMM Adalet Komisyonunda Kabul Edilen Trk Ceza Kanunu
Tasars Hakknda Gr, Trk Ceza Kanunu Reformu II - TBB Makaleler, Grler, Raporlar(inde). 2004 s.37261 NOK, R. Murat. Uluslararas Boyutuyla kence Suu, Sekin Yay. Ankara 2006 s.281
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
25/163
17
kence suu, ikence yapmak fiilinin yannda, zalimane, gayr insan ve onur
k
r
c
muameleyi de kapsam
na almakta62
ve ikence ve benzeri kt muamelelerolarak adlandrlmaktadr. Kanun koyucu, YTCKda bu kavramlara birebir yer
verilmemi, fakat yaplan tanm ile bu hususlar kapsayacak ekilde ele alnmtr.
YTCK m. 94te yer alan nsan onuruyla badamayan, bedensel ve ruhsal ynden
ac ekme, aalanma gibi ifadeler yukarda saylan ikence ile birlikte kullanlan
kavramlar da ierir biimde dzenlenmitir.
ETCK belli bir amaca ulamaya elverili ve irade zgrln engelleyici
olduklarndan zalimane, gayr insan veya onur krc muameleleri ikencenin
benzerleri olarak ikence suu kapsamnda deerlendirmi ve cezalandrmtr.
Birbirine yakn ve girift olan bu kavramlarn ikence suu/yasa kavram iinde ele
alnmas doaldr. kence ve benzeri kt muameleler arasnda sadece bir younluk
ve derece farknn olduu kabul edilmelidir. nsan Haklar Avrupa Komisyonu, bir
kararnda her ikence fiilinin ayn zamanda zalimane, insanlk d ve haysiyet krc
muameleyi oluturduunu, fakat her zalimane, insanlk d ve onur krc
muamelenin ikence olmayabileceini belirtmitir.63 kence kavram, ikence fiili
ile birlikte zalimane, onur krc ve insanlk d muameleleri ieren st bir kavram
konumundadr.64 YTCKda alt veya st bir kavram olduuna baklmakszn bu tr
muamelelerin hepsinin ikence olarak deerlendirilecei aktr.
Sonu olarak YTCK m.94 ve BM kenceye Kar Szlemenin m.1deki
tanmlar da gz nne alarak yle bir tanm yapmak mmkndr: kence, kamu
grevlisi olan bir kiinin veya kamu grevlisinin dorudan veya dolayl yardmyla,
kastl olarak gerekletirilen, kiinin iradesinin ynlendirilmesi, cezalandrlmas
veya baka bir amala yaplan, insan onuruyla badamayan, alglama veya irade
yeteneini etkileyen, bedensel veya ruhsal ynden ac ve strap ekmesine,
aalanmasna yol aan maddi ve manevi mahiyette eza verici davranlardr.
62 ZLMEZ kence s.1763
Yunanistana kar Danimarka, sve, Norve ve Hollanda bavurusu 5.11.1969 tarihli nsanHaklar Avrupa Komisyonu karar.64 ZLMEZ, kence s.17
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
26/163
18
II BRNSAN HAKLARI SORUNU OLARAKKENCE
A - Genel Olarak
nsan haklar, dil, din, rk, cins vs. fark gzetilmeksizin65 insanlk ailesinin
her yesine tam bir eitlikle tannm, insan onuruna bal olan, bireylerin srf insan
olmakla (doutan) sahip olduklar, haklardr.66 nsan haklar, insann kendi
insanlndan vazgeilemeyecei iin vazgeilmez; lkeden lkeye ve zaman iinde
deimesi nedeniyle dinamik; zaman ve mekan unsurlaryla bal olmadndan
evrenseldir.67 nsan haklar, kiinin srf insan olduu iin sahip olduu haklar
olduundan, evrensel olarak, btn insanlar bu haklara sahiptirler. nsan haklar en
stn ahlaki haklar olmalar nedeniyle dier ahlaki, hukuki ve siyasi taleplerden nce
gelirler. Bu zellii ile insan haklarnn ahlaki evrensellii de n plana kar.
Ayrca, ada dnyada, btn devletlerin, (nsan Haklar Evrensel Bildirgesi bata
olmak zere) uluslararas insan haklar normlarn kabul ettiklerini ve buna bal
olduklarn ilan etmeleri de insan haklarnn bir dier evrensel boyutudur.68
20. Yzyln ikinci yarsndan itibaren insan haklar ve zgrlklerinin
belirlenmesi ve korunmasna ilikin uluslararas almalar, hem hukuk hem de
sosyo-politik adan en nemli olaylarn banda gelmektedir.69 Yaanan iki dnya
savann insanla getirdii ar ac ve utan, sava sonras kurulan BMnin kurucu
antlamasnda insan haklar ve temel zgrlklere saygnn zel olarak
vurgulanmasna yol am, 1948 ylnda BM Genel Kurulunda kabul edilen nsan
Haklar Evrensel Bildirgesi ile somut ve evrensel bir adm atlmtr. Bu aamadan
sonra gerekleen almalar ve imzalanan uluslararas szlemelerde, insan haklar
65 insan haklar , ayrm gzetilmeksizin sahip olunan haklarn tmn kapsar, bu nedenle ve tekcmle ile ikence suu insanla kar ilenen bir insanlk suudur. (YCGK 15.10.2002, 8-191/362sayl karar iin bkz. YKD, C.29, ubat 2003 s.265 vd.)66 ENSAROLU, Ylmaz. nsan Haklar Tamamlanmam Bir Deer, ehir Yaynlar,stanbul2001 s.18 ; RESOLU, Safa. Uluslararas Boyutlaryla nsan Haklar, Beta Yay. stanbul 2001s.167 KARATA, Hseyin. Ceza Muhakemesi Hukukunda Sann Sorgusu ve kence Yasa,Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2000 s.368nsan haklarnda evrensellik tartmalar iin Bkz. DONNELLY, s.11; ANAR, Erol. nsan Haklar,zgr niversite Kitapl, Ankara 1996 s.58; GALTUNG, Johan. nsan Haklar Bir BakaAdan. Metis Yaynlar, stanbul 1999 s.769
AKILLIOLU, Tekin. Uluslararas nsan Haklar Kurallarnn Hukuktaki Yeri ve Deeri,Tark Zafer Tunayaya Armaan, stanbul Barosu Yay. stanbul 1992 s.52; EEN, Anl. nsanHaklar, 3. Basm, Gndoan Yay. stanbul 2000 s.19 vd.
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
27/163
19
hem somut ve ayrntl bir ierie, hem de giderek artan lde ulusal ve uluslararas
gvencelere kavumutur70
. Bu uluslararas
belgelerde, yaama hakk
, ikence veyainsanlk d veya onur krc davran veya ceza uygulamasndan korunma, zgrlk
ve gvenlik hakk, adil yarglanma hakk, kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesi, zel
hayat ve aile hayatnn korunmas hakk, din ve vicdan zgrl, dnceyi ifade
zgrl, gsteri, toplanma ve rgtlenme zgrl, ayrmcla maruz kalmama
hakk, eitim hakk, serbest seim hakk gibi haklar, nemle vurgulanan haklardr.
B kence Yasa
kencenin, devletin uygulad basknn en iren ve sarsc olanlarndan
biri; klelikte olduu gibi insann kiilik ve onurunun zne dorudan ve maksatl
bir saldr olduu ifade edilmektedir.71
nsan Haklar ile ilgili uluslararas Szlemelerde korunan haklarn banda
kence yasa gelmektedir. kencenin ar bir insan haklar ihlali olmasna ramen,
yaygn olarak kullanlmas, genel insan haklar szlemeleri yannda, srf ikenceyi
nlemek amal szlemeler kabul edilmesine yol am ve szlemelerin kabul
edilmesiyle yetinilmeyip bu szlemelerin etkin olarak uygulanabilmesi iin
mekanizmalar da ngrlmtr.
Trkiyede ve Dnyada insan haklar sorunlar deyince ilk akla gelenlerden
birisinin ikence olmas bir tesadf deildir.72 Genel olarak, haklar asndan greceli
olarak bir snrlandrmaya gidilmesi mmkndr. Fakat bu snrlama hakkn zne
dokunamaz ve uluslararas ykmllklere aykr olamaz. kenceyi meru gren bir
hukuk dzeni veya kanun yeryznde yoktur ve uluslararas hukuk (uluslararas
insan haklar belgeleri), hibir olaanst art veya mazeret kabul etmeksizin
70 MATHEU, Jean Luc. Uluslararas Alanda nsan Haklar, letiim Yay. stanbul 1994 s.7871 IIK, Canan. Uluslar aras Yarg Kararlarnda kence Sorunu, Yaynlanmam YksekLisans Tezi, stanbul 1996 s.572 Trkiyede ikence sorunu iin bkz. Trkiyede kence (Hukuki Bir Yaklam), New YorkBarosu Uluslararasnsan Haklar Komitesi, Belge Yay. 1991, stanbul (Btn kitap); GEMALMAZ,Mehmet Semih. kencenin nlenmesi Avrupa Komitesinin Aklad Trkiye Raporu (15 Aralk1992) ve kartlmas Gereken Dersler, Ankara Barosu Dergisi, Say:1993/1, Yl:50 s. 89-112;Lawyers Committee For Human Rights, Reformun nndeki Engeller Trkiyede stisnai
Mahkemeler, Polisin Dokunulmazl ve nsan Haklar Savunucularna Ynelik Basklar, ev:en Ser, Belge Yay. stanbul 1999; BALANGI, Celal. kenceci Cenneti, Radikal Gazetesi, 1Mart 2000 s.9
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
28/163
20
istisnasz ve koulsuz - mutlak- olarak ikenceyi yasaklamtr.73 Bu belgelerin
hemen hepsinde, korunmas
nem atfedilen insan haklar
n
n, olaanst durumlarda(sava, skynetim gibi ulusun varln tehlikeye dren btn hallerde)
snrlandrlabilecei ama bunun yannda, baz haklarn da snrlandrlamayaca,
zne dokunulamayaca genel kabul grmtr. Bunlarn banda gelen ikence
yasa, sava durumu da dahil olmak zere hibirekilde hukuka uygun
olarak grlmemi, yasak olduu kesin bir biimde vurgulanmtr.74
Buna karn, ikence ve benzeri kt muamelelerin, btn dnyada yaygn
olarak uyguland bilinen bir gerektir. Ulusal ve uluslararas insan haklar
kurulularnn raporlar bu iddiay destekleyecek binlerce rnekle doludur. rnein,
Uluslararas Af rgtnn 2000 ylndaki raporuna gre 150den fazla lkede
ikence ile ilgili ikayetler vardr. Bunlarn 70inde ikence sistematik ve yaygn
olarak uygulanmaktadr. 80den fazla lkede ikence sonucu lm olaylar meydana
gelmitir.75 Ayrca, 11 Eyll sonras gvenliin n plana kmas ve insan haklar
dncesinin erozyona uramas sonucu,76 -hakkndaki tartmalarn ska
kamuoyuna yansd- Amerika Birleik Devletlerinin uluslararas operasyonlarla
yakalad terr zanllarn tuttuu Guantanamo krfezinde, tutuklularn ar insan
haklar ihlallerine maruz braklmas, bu kiilerin dman sava (enemy combat)
ilan edilerek hibir ulusal ve uluslararas hukuk kuralndan faydalandrlmamas
ilgin bir rnektir.77kencenin, hem ulusal kanunlarda hem de uluslararas hukukta
73kence yasa olaanst dnemlerde bile askya alnmas mmkn olmayan sert haklardandr.Bkz. KORKUSUZ, M. Refik. Uluslar aras Belgelerde ve Trk Anayasasnda Temel Hak vezgrlkler, stanbul 1998 s.67; ERDAL, Meryem. kencenin Cezaszl Sorunu Soruturma
ve Dava rnekleriyle, nsan Haklar Dernei Yayn, Ankara 2006 s.9; DORU, Osman. nsanHaklar Avrupa Szlemesi Hukukunda kence ve Kt Muamele Yasa, Legal Yay. stanbul1998 s.2; OR, Yaar. Yargtay ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlarnda kence,Yksek Lisans Tezi. Polis Akademisi Gvenlik Bilimleri Akademisi, 2005 s.1674 Bir ok ulusal veya uluslar aras belgede bu istisnaszlk aka belirtilmitir. rnein AHS md.15;Cenevre Szlemeleri ortak madde:3; TC AYs md. 15 gibi. Bkz. YILMAZ, Halim. kenceyleMcadelede Sorunlar ve zm Yollar, http://www.hukukcular.org.tr/haber_detay.php?haber_id=113 (15.10.2006) ; BOUCHET SAULNER Franoise. nsancl Hukuk Szl, ev: SelahattinBadatl, letiim Yaynlar,1. Bask, stanbul 2002 s.17775 Amnesty International, Take A Step To Stamp Out Torture, http://web.amnesty.org/library/index/engACT 400132000 (12.10.2006)76 ARSLAN, Zht. Gvenlik ve nsan Haklar Arasndaki Krlgan Denge, Gvenlik SektrndeDemokratik Almlar: Trkiye ve Avrupa Gvenlik Sektr Ynetiimi Uluslar aras Konferans,
www.tesev.org.tr/etkinlik/ conf_3feb_zarslan.doc - (16.9.2006)77 Bkz: ROSE, David. Guantanamo Amerikann nsan Haklarna Kar Sava, ev: uleGlmen, 1001 Kitap Yaynlar, stanbul 2005
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
29/163
21
kesin ve srarl bir dille yasaklanmasna karn, uygulamayla arasndaki bu paradoks,
kiileri ikence ve kt muameleden korumak iin, devletlerin etkin nlemleralmadn veya alnan nlemlerin etkin bir ekilde uygulamaya konulmadnn
iaretidir.
Uluslararas insan haklar szlemelerine gre devletler, ikence ve dier
zalimane, insanlk d ve onur krc muameleleri nlemek iin gerekli tm idari ve
hukuksal nlemleri almakla ykmldrler.78 BM kenceye Kar Szlemede,
evrensel yetki kavramn benimsemitir. Buna gre ikence fiilini ileyenler,
vatandalklar ne olursa olsun, su nerede ilenmi olursa olsun, lkeler bu su
nedeniyle failleri yarglayabilirler.
nsancl hukuk hkmleri de ikencenin ar bir ihlal olduunu, sava
srasnda ilenen ikencenin bir sava suu saylacan ak bir biimde
belirtmektedir. 1949 Tarihli Cenevre Szlemelerinin ortak 3. maddesi ikenceyi her
zaman ve her koulda yasaklamtr.79 1949daki Drt Cenevre Szlemesine ek
olarak 1977de dzenlenen iki ek protokol, bu eylemlerin fiziksel olmas yannda,
zihinsel de olabileceini belirterek ikence yasan daha da kuvvetlendirmitir.80 Bu
hkmler i silahl atmalar iin de geerlidir. Uluslararas Ceza Mahkemesini
kabul eden 1998 ylnda Roma Statsnde de fiziksel ve zihinsel ikenceyi insanla
kar sular ve sava sularnn tanm ierisinde ele almtr.81
III KENCE SUUNUN ULUSLARARASI BOYUTU
A Genel olarak
Ayd
nlanma Dnemi ve ard
ndan yaanan Frans
z ve Amerikan devrimlerininekillendirdii anayasalar ile ikence ve bedensel ceza yasa, klelik kurumunun
kaldrlmas gibi temel hak ve zgrlklerde byk admlar atlmtr. 1899 - 1907
Hauge (La Haye) konferanslar ile kence yasa uluslararas boyut kazanmaya
balamtr.82
78 BOUCHET SAULNER Franoise. nsancl Hukuk Szl, ev: Selahattin Badatl, letiimYaynlar,1. Bask, stanbul 2002 s.17779 TTNC, Aye Nur. nsancl Hukuka Giri, Beta Yay. stanbul 2006 s.49-5080
BOUCHET SAULNER, s.177-17881 BOUCHET SAULNER, s.293 Sava suu insanla kar su maddesi.82 ZLMEZ, kence Crm, s.38; GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.159-160
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
30/163
22
20. Yzylda zellikle 1930-1945 yllar arasnda, Nazi (Nasyonel Sosyalist)
ve Faist iktidarlar dneminde yasal olarak su olmas
na ve cezaland
r
lmas
naramen muhalefete ve Yahudilere kar ikence ve benzeri eylemler youn olarak
yaanmtr. Bu dnemde zellikle Yahudi toplama kamplarnda ve sava esirlerine
kar planl, sistematik, youn bir ekilde ikence uygulanmtr. Nazi
Almanyasnda Hitlerin emriyle Gestaponun (Nazi istihbarat tekilat) bulunduu
her ehirde bir ikence merkezi kurulmutur. Hitlerin komutanlarndan
Himmlerin emirnamesi ile sabotajclara, tedhiilere, mukavemetilere, paratle
indirilen ajanlara, anti-sosyal unsurlara, Rus ve Polonyal serserilere ikence
uygulanabilir.kence duruma greunlar kapsar: Gday (ekmek ve suyu) azaltma,
sert yatak, ks z hcre, uyutmamak, yorucu bedeni hareketler, krbalama
eklinde ikence olaan bir uygulama haline getirilmitir.83
2. Dnya Savandan sonra, savan insanla getirdii aclar ve ykntlar
zerine Birlemi Milletler rgt kurulmu ve 1948 ylnda nsan Haklar Evrensel
Bildirgesi ilan edilmitir. Ardndan hem BM bnyesinde hem de blgesel apta
(Amerikan, Afrika gibi) temel hak ve zgrlklerle ilgili ok sayda szleme ve
bildirge hazrlanm ve yrrle konmutur.
B - Uluslararas Szlemelerin Trk Hukukundaki Yeri
Trkiye Cumhuriyeti, insan haklar ile ilgili evrensel (Birlemi Milletler) ve
blgesel (Avrupa Konseyi) Szlemelere taraf olmutur. Uluslararas szlemelerin
usulne gre onaylan p yrrle girebilmesi Trkiye Byk Millet Meclisinin
onaylamay bir kanunla uygun bulmasna baldr. (AY m.90/1).
Trkiye Cumhuriyetinin 1982 Anayasasnn 90. maddesi son fkrasna greUsulne gre yrrle konulmu milletleraras andlamalar kanun hkmndedir.
Bunlar hakknda Anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa Mahkemesine
bavurulamaz.
Uluslararas szlemelerin normlar hiyerarisindeki yeri, yrrlkteki bir
kanunla atmas durumunda nasl bir yol izlenecei veya i hukukta bir dzenleme
bulunmad takdirde i hukukta dorudan uygulanp uygulanamayaca konusunda
83 EREM Faruk, kence, TBB Dergisi. 1988, S.2 s.197
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
31/163
23
tartmalar mevcuttur. Kesin olan udur ki, uluslararas szlemelerin / antlamalarn
soyut veya somut norm denetimi yoluyla Anayasaya uygunluunun denetlenmesiiin Anayasa Mahkemesine bavurulamamaktadr. Bu kuraln devletin uluslararas
alanda sorumlu duruma dmemesi; devletin, devletler st nitelik tayan
uluslararas kurululara girmesi halinde Anayasann baz hkmleriyle elimesine
meydan vermemek gibi dncelerden kaynakland belirtilmektedir.84
Uluslararas szlemelerin Anayasaya aykrlnn ileri srlememesi
nedeniyle szlemelerin Anayasa ve kanunlar karsndaki yeri konusunda farkl
grler ortaya atlmtr. Bir gre gre, antlamann kendisinin yarg organlar
tarafndan denetlenmesi imkan yoksa da onay kararnamelerine kar Dantaya,
uygun bulma kanununa kar da Anayasa Mahkemesine bavurmak mmkndr.85
Bunu engelleyici bir Anayasa maddesi de yoktur. Anayasa Mahkemesi, bir
uluslararas antlamann uygun bulma kanununa86 kar alan iptal davas iin 27
ubat 1997 tarihli kararnda uygun bulma kanunlarnn anayasal yarg denetimine
tabi olduklarn kabul etmitir.87
Dier bir gre gre Anayasa, uluslararas hukukun i hukuka stnln
kabul etmemitir ve bu nedenle antlamalarn Anayasaya aykrl ileri
srlemeyecek fakat antlamann i hukuktaki etkilerini, karlacak bir kanunla
kaldrmak mmkn olabilecektir. 88 Antlamalar kanunla edeer gren, antlama ile
kanunun atmas halinde uygulanacak olann sonraki kanun - nceki kanun veya
zel kanun - genel kanun ilkelerine gre belirlenmesi gerektii savunulmutur.
Doktrinde fazla benimsenmeyen bu grn kabul edilmesinin devletin uluslararas
alanda ykmllklerine, ahde vefa ve iyiniyet ilkelerine aykr decei aktr.89
84 SAVA, Vural MOLLAMAHMUTOLU, Sadk. Trk Ceza Kanununun Yorumu, C.IISekin Yay. Ankara 1999 s.2495 (SAVA MOLLAMAHMUTOLU, TCK Yorumu)85 AKIR, Mustafa. Uluslararas Antlamalarn Trk Hukukunda Uygulanmas ve YargsalDenetimi, Prof.Dr. Vecdi Arala Armaan, KHF Yay. Kocaeli 2001 zellikle s. 90-95; MetinKIRATLI ve Mmtaz SOYSALn gr, aktaran SAVA MOLLAMAHMUTOLU, TCKYorumu, C.II s.249686 Soz konusu uygun bulma kanunu slam lkeleri Aras Yatrm ve hracat Kredi Sigortas Kurumu
Kurulu Anlamasnn Uygun Bulunduuna Dair Kanundur.87 AKIR, s. 90-9188
PAZARCI, Hseyin. Uluslararas Hukuk Dersleri I. Kitap, Turhan Kitabevi, Ankara 1994 s.32;SAVA MOLLAMAHMUTOLU. TCK Yorumu, C.II s.249689 SAVA MOLLAMAHMUTOLU. TCK Yorumu, C.II s.2495-2496; PAZARCI, s.166-167
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
32/163
24
Yrrlkte olan bir szlemeye uyulmamas hali ne gibi sonular dourabilir?
Veya devleti szlemeyi uygulamak iin zor kullan
labilir mi? phesiz byle birdurumda ilk tepki szlemeyi uygulamayan devletin uluslararas toplumdan
dlanmas ihtimali olacaktr. Mdahale yasa klasik bir kural olmakla birlikte,
insan haklarnn i hukuk sorunu olmaktan kmasyla, insani amalarla uluslararas
toplumun (rnein BMnin) mdahalesi hakl grlebilmektedir.
Doktrinde hakim olan gre gre, Anayasann 90. maddesinde yer alan
ifade antlamalarn kanunla edeer olduu anlamna gelmemektedir. Ama,
milletleraras antlamaya dayanarak bir uyumazl zme durumunda
mahkemeleri kukudan kurtarmaktr.90 Maddenin ifade ettii anlam erevesinde,
kanun ve antlama arasnda bir atma olduunda uygulanmas gereken norm kanun
deil, uluslararas antlamadr. Kanun ile milletleraras antlama arasnda bir atma
ktnda, mahkeme antlama hkmlerine gre karar vermelidir. Bu nedenle Trk
hukukunda milletleraras andlamalar kanunlarla e dzeyde deil, kanunlardan
stn bir konumdadrlar.91 Nitekim Yargtay uygulamas da bu yndedir.92
Milletleraras antlamalarn doas / stnl bunu gerektirmektedir. rnein,
ETCKnn ikenceyi su sayan 243. maddesi, usulne gre onaylan p yrrle
girmi BM kencenin nlenmesi Szlemesine gre dar kapsaml tutulmusa,
Szlemenin yrrle girmesi ile ETCKnn 243. maddesi zmnen tadil olmu
olacaktr.93 Bir baka rnek ise AHSyi onaylayan devletler, i hukuk dzenlerinde
szlemeye aykr kurallar koymama ve yrrlkteki kurallar da szlemeyle
uyumlu klma ykmll tamasdr. AHS ile Anayasa arasnda bir atma
90 TEZ, Erdoan. Anayasa Hukuku - Genel Esaslar, 2. Bas, Beta Yay. stanbul 1991 s.891EL, Kayhan DONAY, Sheyl. Karlatrmal ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.207; TEZ,s.8-9; DEMRBA, kence Suu, s. 23; ZGEN Eralp, kence ve nsanlk D Davranlara KarBirlemi Milletler Andlamas, TBB Dergisi. 1988, S.2 s.215; DOAN, zzettin. nsan HaklarnnUluslararas Himayesi, Hfz Timurun Ansna Armaan, stanbul 1979 s. 28292 Yargtay Ceza Genel Kurulunun 12.03.1996 gn ve 2/33 sayl kararnda 2. gr benimsenerek,usulne gre yrrle konmu szlemelerin yasa nitelii kazand ve dorudan uygulanmas
gerektii kabul edilmitir YCGK 24.05.2005 2005/7-24 E. - 2005/56 K.http://www.yalovabarosu.org.tr/yk/ykgoster.asp?ykid=%7BED603B4E-7289-43B1-AC13-D1080DF65F27%7D (12.11.2006)93 ZGEN Eralp, kence ve nsanlk D Davranlara Kar Birlemi Milletler Andlamas,s.215; 1997 TCK n Tasars, ikence suunu dzenleyen 139. maddenin gerekesinde BM
Szlemesinin 1 .maddesinde yaplan tanmn uygulanmasnn zorunlu olduu vurgulanmaktadr. Bkz.TRK CEZA KANUNU N TASARISI (1997), Adalet Bakanl Yayn leri Daire Bakanl,zel Seri:3 Ankara 1997 s.62
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
33/163
25
olduunda uluslararas hukukun stnl gerei Anayasann szlemeye uygun
yorumlanmas
gerekir.94
Uluslararas antlamalarn ierdii konularla ilgili olarak i hukukta bir
dzenleme olmamas halinde ise uluslararas antlama kurallar dorudan
uygulanrlk niteliine sahiptirler.95 Bu durumda antlama usulne gre yrrle
girmesinden itibaren i hukukun bir paras haline gelecek, hem boluk hem de
atma halinde dier kanunlar gibi uygulanacaktr.96
Ayrca insan haklar konusundaki szlemeler iin Anayasada zel bir
kurallar dzeni kurulduu belirtilmektedir. Anayasann 2. maddesine gre Trkiye
Cumhuriyeti, insan haklarna saygl, . bir hukuk devletidir. Bu maddeye gre
insan haklarna aykr kanunlarn ayn zamanda anayasaya aykr saylmas
gerekecektir. Bunun yan sra Anayasann 5. maddesine gre Devletin temel ama
ve grevleri, kiinin temel hak ve hrriyetlerini, . snrlayan engelleri
kaldrmaya, almaktr. Maddedeki insan haklar kavramyla ilgili
szlemelerden dorudan belirtilmemi olmakla birlikte, bu ifadeyi en azndan
Trkiyenin taraf olduu insan haklar szlemeleriyle birlikte deerlendirmek
gerekir. Sonuta nsan Haklar Evrensel Bildirgesi veya nsan Haklar Avrupa
Szlemesi gibi evrensel nitelikli hukuk kurallar ieren belgeler Anayasann 2 ve
5. maddeleri asndan ele alndnda kanunlarn nne geecek, szleme ile Trk
Kanunu attnda szleme ncelikle uygulanacaktr.97
7.5.2004 tarih ve 5170 sayl yasa ile Usulne gre yrrle konulmu
temel hak ve zgrlklere ilikin milletleraras andlamalarla kanunlarn ayn
konuda farkl hkmler iermesi nedeniyle kabilecek uyumazlklarda
94 TEZ, s.995 usulne gre yrrle konmu szlemelerin yasa nitelii kazand ve dorudan uygulanmas
gerektii YCGK 24.05.2005 2005/7-24 E. - 2005/56 K.http://www.yalovabarosu.org.tr/yk/ykgoster. asp?ykid=%7BED603B4E-7289-43B1-AC13-D1080DF65F27%7D (12.11.2006)96 ZGEN Eralp, kence ve nsanlk D Davranlara Kar Birlemi Milletler Andlamas,s.215; BLGE, A. Suat. nsan Haklar ve Trkiye, Ankara Barosu Dergisi, Mart 1989 Yl:46Say:2 s.312-315; SAVA MOLLAMAHMUTOLU. TCK Yorumu, C.II s.249897
BLGE, A. Suat. nsan Haklar ve Trkiye, s.312-313 ; AKILLIOLU, Tekin. Uluslararasnsan Haklar Kurallarnn Hukuktaki Yeri ve Deeri, Tark Zafer Tunayaya Armaan,stanbul Barosu Yay. stanbul 1992 s.52
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
34/163
26
milletleraras antlama hkmleri esas alnr. cmlesi eklenmi ama uluslararas
antlamalar
n normlar hiyerarisindeki yeri tart
malar
n
sona erdirmemitir.98
Anayasann 90. maddesine ilave edilen yeni cmle sadece temel hak ve
zgrlklere ilikin szlemeleri kapsamaktadr. te yandan, anlan szlemeler
ynnden de, sadece yasa ile eliki halinde szleme hkmne ncelik tannaca
gr getirilmi olup, Anayasa ile elimesi halinde ne ekilde hareket edilecei
hala tartmaldr. Elbette uluslararas szleme hkmnn Anayasaya aykrl ileri
srlemeyecektir. Ancak, Anayasaya uygun olup, szlemeye aykr olan bir ilem
hakknda neye gre hkm kurulaca belirsizdir. Bu sebeple son deiiklik, hukuk
fakltelerinde ilk derslerde anlatlan normlar hiyerarisini deitirmitir. Adeta yasa
ile Anayasa arasna yeni bir norm tr yerlemitir. Yine de, yeni norm, yasa
uygulayclara, yasalardan kaynaklanan baz hukuksuzluklar, Anayasa Yargs
yoluna gitmeye gerek kalmadan dorudan uluslararas szleme hkmlerine atf
yaparak zme kolayl getirmitir. Mevcut sisteme gre, yasa uluslararas
szlemeye aykr ise dorudan, szleme hkmlerine gre uyumazlk
zlebilecektir.99
Uygulamada uluslararas szlemeler, Anayasa Mahkemesinin eitli
kararlarnda kanunlarn Anayasaya uygunluk denetiminde aydnlatc ve destek
l norm olarak kullanlmtr.100 Dantay 1970 ylndaki bir kararnda Trk hukuk
sisteminde antlamalarn kanunlardan stn olduu grn savunmutur.101
Yargtayn da eitli kararlarnda uluslararas szlemelere atf yapt
grlmektedir. Konumuzla ilgisi olmas bakmndan, kamuoyunda Manisa Davas
olarak bilinen ok sayda gence ikence yapan polis memuru sanklar hakkndaki
yarglama aamasnda Yargtay 8. Ceza Dairesi, kabul edilen evrensel boyuttaki
nsan Haklar ile ilgili Uluslararas Szlemelerin i hukukun bir paras olduunu
ve Anayasa m.90/son gereince kanun hkmnde olduunu, nsan Haklar Evrensel
Beyannamesi, nsan Haklar Avrupa Szlemesi, kencenin nlenmesi Avrupa
98 ERMUMCU, Osman. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin Hukuktaki Yerihttp://www.adalet.org/ ybekran.php?idno=4422&id=5944&icerik=makale (12.11.2006)99 a.e.100
AYMnin karar rnekleri iin bkz. TEZ, s.8 dipnot:3; Ayrca Bkz. BATUM, Sheyl. Avrupansan Haklar Szlemesi ve Trk Anayasal Sistemine Etkileri, Doentlik Tezi, stanbul 1990 s.54101 Dantay 12. Daire, E.1968/1117, K. 1970/1310 sayl karar. Bkz. PAZARCI, s.32
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
35/163
27
Szlemesi ve kencenin nlenmesi Birlemi Milletler Szlemesi ve kencenin
nlenmesi Birlemi Milletler Szlemesinin 1. maddesindeki ikence tan
ma at
fyapmtr.102 Ayn dava ile ilgili olarak Yargtay Ceza Genel Kurulu da karar
gerekesinde belirtilen drt uluslararas szlemenin yannda ayrca -o tarihte-
Trkiye'nin henz katlmad Kiisel ve Siyasi Haklara likin Uluslararas
Szlemenin 7. maddesinde de benzer hkmn yer aldn vurgulamtr.103
C Uluslararas Szlemelerde Ve Yarg Mekanizmalarnda
kence Kavramnsan haklar 20. yzylda olduu gibi 21. yzylda da en nemli sorunlardan
birisidir. nsan haklar artk bir reti (doktrin) haline gelmitir ve srekli yeni
boyutlar kazanmaktadr. 2. Dnya Savandan sonra insan haklar kavram hzl
102 nsan Haklar Evrensel beyannamesinin 5. maddesindeki eler "ikence-torture", "zalimane-cruel", "gayr insani-inhurmain", "haysiyet krc-actes-outrageants" deyimiyle TCK.nun 243maddesine aynen aktarlmtr. lkemiz, evrensel boyuttaki nsan Haklar ile ilgili UluslararasSzlemeleri benimsemi ve Hukukumuzun bir paras olarak yasalatrmtr. Anayasamzn
90/son madde ve fkrasna gre usulnce yrrle konulmu Milletleraras Szlemeler Kanunhkmndedir. Avrupa nsan Haklar Szlemesindeki hak ve hrriyetlerin banda, yaama,ikenceye, gayr insani yahut haysiyet krc ceza ve muamelelere kar korunma hakk belirlenmi, 3.maddesi ile yasaklama getirilmi, Avrupa Konseyi bnyesinde 1987 ylnda imzalanan "kencenin Vensanlk D Veya Kltc Ceza Ve Muamelelerin nlenmesi" szlemesinin dibacesinde TCK.nun243. maddesinde yazl tanmlamalara aynen yer verilmitir. Bu szleme sadece kural belirlemeklekalmam ( CPT ) kencenin nlenmesi Komitesi komisyonu kurarak taraf lkeleride uygulamay
fiilen denetime almtr. Bu komisyon ye lkelerin, cezaevlerinde ve emniyet birimlerinde incelemeyaparak kamusal aklama ( Public statement ) ile knama yetkisini haizdir. Yine Trkiye'nin tarafolduu "kence Ve Dier Zalimane, Gayri nsani Veya Kltc Muamele Ve Cezalara Kar
Birlemi Milletler Szlemesinin 1. maddesinde (kence terimi, birahsa veya bir nc ahsa buahsn veya..... nc ahsn iledii veya ilediinden phe edilen bir fiil sebebiyle cezalandrmakamac yla bilgi veya itiraf elde etmek iin veya uygulanan fiziki veya manevi, ar ac veya zdrap
veren bir fiil anlamna gelir ), tanmna yer verilmitir (Y. 8. CD E. 1998/10667 K. 1998/12819T. 12.10.1999)103 nsan Haklar ve Ana Hrriyetleri Koruma Szlemesi ve Buna Ek Protokoln Tasdiki
Hakknda 6366 sayl Yasayla onaylanan nsan Haklar ve Ana Hrriyetleri Korumaya DairSzlemenin 3. maddesi uyarnca "Hi kimse ikenceye, gayriinsani yahut haysiyet krc ceza veyamuameleye tabi tutulamaz." 7217 sayl Yasa ile onaylanan nsan Haklar Evrensel Bildirgesinin 5.maddesi ile de, "hi kimsenin ikenceye, zalimane, gayriinsani, haysiyet krc cezalara veyamuameleye tabi tutulamayaca" kabul edilmitir. Trkiye'nin henz katlmad Kiisel ve Siyasi
Haklaralikin Uluslararas Szlemenin 7. maddesinde de benzer hkm yer almaktadr. 3441 saylYasa ile onaylanmas uygun bulunan ve Bakanlar Kurulunun 16.6.1988 gn 88/13023 sayl karar ileonaylanan "kenceye ve Dier Zalimane, nsanlk D Ya Da Kltc Muamele Ya Da Cezaya
Kar Birlemi Milletler Szlemesinde ve 3411 sayl Yasayla onaylanmas uygun bulunup26.2.1988 gn ve 88/12649 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile ona tavan "kencenin ve nsanlk D
Ya Da Onur Krc Ceza Ya Da Davrann nlenmesine likin Avrupa Szlemesinde" ikenceyasaklanm ve ikencenin nlenmesi iin alnacak nlemler hkme balanmtr (YCGK E.1999/8-109 K. 1999/164 T. 15.06.1999)
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
36/163
28
gelimeler gstermi ve uluslararas boyutlara / niteliklere sahip olmutur. nce
evrensel nitelikte BMnin kurulmas
, daha sonra blgesel nitelikte Avrupa Konseyi,Amerikan Devletler rgt, Afrika Birlii gibi birliklerin kurulmas ile insan haklar
konusunda evrensel ve blgesel ok sayda szleme hazrlanm ve kabul edilmitir.
Bunlarn bir ksmnda szlemenin kabul ile yetinilmemi szlemelerin
uygulanmasn salamak iin komite, komisyon veya mahkeme gibi kurumlar da
kurulmutur.
kence ve benzeri kt muameleler, genel insan haklar belgelerinde ele
alnd gibi, srf ikence ve benzeri kt muamelelerin nlenmesi amacna
zglenmi belgeler de vardr. Bu belgeler uluslararas nitelikte olup ya evrensel
(BM) veya blgesel nitelikteki organlar tarafndan hazrlanm ve yrrle
konmutur. Bu belgelerin ounda ikence ve dier zalimane, insanlk d,
aalayc veya onur krc terimleri, (BM kencenin nlenmesi Szlemesi
dnda) tanmlanmamtr.
BM kenceye Kar Szlemedeki tanma gre ikencenin elerini
sralayarakyle bir tanm yapmak mmkndr: Bir kiiye kar, bir kamu grevlisi
ya da resmi sfatla hareket eden bir baka kii tarafndan veya bunun kkrtmas
yada onay ile, eitli amalarla, kastl olarak, fiziksel veya ruhsal dzeyde etkili,
ar ac ya da zdrap veren bir eylem ikencedir. Burada sz edilen eitli amalar
unlar olabilir: Dorudan madurdan veya nc birahstan bilgi ya da itiraf elde
etmek veya bir su iledikleri kukusuna dayanarak cezalandrmak veya korkutmak
ya da itaate zorlamak.
Szlemeye gre ikence olarak saylan eylemler ayrmcln herhangi bir
tr nedeniyle de yaplabilir. Ve nihayet hukuka uygun yaptrmlarn sadece
uygulanmasndan doan, bu yaptrmlarn kendisinde var olan veyahut arzi biimde
oluan ac ve zdrap ikence tanmndaki ac ve zdraba girmedii ifade
edilmitir.104
Uluslararas belgelerde yasaklanan ikence ve benzeri kt muameleler u
ekilde kategorize edilebilir: kence, Zalimane Muamele ve Ceza, insanlk d
Muamele ve Ceza, Aalayc Muamele ve Ceza, Onur Krc Muamele ve Ceza. Bu
104 Bkz. BM kenceye kar Szleme m.1; DORU, nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, s.119;GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.307-308;
-
8/3/2019 Turk Ceza Hukukunda Iskence Sucu 5237 Sayili Turk Ceza Kanunu Nun 94 Ve 95 Maddeleri Torture Crime in Turkish
37/163
29
dokuz kategori yasak arasnda nitelik farkllklar bulunsa da, yasak olma
bak
m
ndan birbirlerinden fark
yoktur, birisinin daha az yasak veya daha ok yasakolmas sz konusu olmaz. Hepsi ayn yasak rejimine tabi tutulmutur.105
Uluslararas belgeler doalar gerei devletlere belli ykmllkler getirirler.
kence ile ilgili belgelerin hemen hepsinde taraf devletler, uluslararas ibirlii
ykmll altna girmilerdir. Taraf devletler, ikence sularna ilikin ceza
kovuturmalarnda, delillerin toplanmas dahil her konuda ibirlii yapmakla
ykmldrler.106
Bunun yannda kendi i hukuklarnda / yargsal yetki alanlarnda ikencenin
nlenmesi iin yasal, ynetsel, yargsal, eitsel vs. her trl bakaca nlemleri almak
ykmll altndadrlar.107 Buna uygun olarak ikence fiili, teebbs veya katlma
da dahil olmak zere taraf devletlerin ulusal ceza hukuklarnda su olarak
dzenlenmeli ve arlna uygun bir yaptrm uygulanmaldr (BM kencenin
nlenmesi Szlemesi m.2, 4, 6, 7, 10-14; BM kenceye Kar Bildiri m. 3-9).108
Uluslararas belgeler, ikence konusunda uluslararas hukuk asndan da baz
ykmllkler ngrmektedir. Buna gre bir kimsenin ikence grmesi olaslnn
bulunduu bir lkeye geri gnderilmesi ya da snrd edilmesi yasaklanmtr.109
kence san hangi lkede bulunuyorsa, o lkenin yetkili birimleri ikence suu
sann gzaltna almakla ykmldrler.