uluslararası kuruluşlarca kullanılan global endeksler

i

ULUSLARARASI KURULUŞLARCA

KULLANILAN GLOBAL ENDEKSLER

ÖZEL GÜNDEM

ŞUBAT 2015

Hazırlayan: Arda ULUDAĞ

1

İçindekiler

Freedom House Dünya Özgürlük Anketi (Freedom In World) ...................................................................... 2

Önbilgi ....................................................................................................................................................... 2

Metodoloji ................................................................................................................................................. 2

Küresel Rekabetçilik Endeksi (World Competıtıveness Index) ...................................................................... 7

Önbilgi ....................................................................................................................................................... 7

Metodoloji ................................................................................................................................................. 7

Açık Bütçe İnisiyatifi - Bütçe Açıklığı Endeksi (Open Budget Index) ............................................................ 16

Önbilgi ..................................................................................................................................................... 16

Metodoloji ............................................................................................................................................... 16

İnsani Gelişim Endeksi (The Human Development Index) .......................................................................... 17

Önbilgi ..................................................................................................................................................... 17

Metodoloji ............................................................................................................................................... 17

İş Yapma Kolaylığı Endeksi (Doing Business Index) ..................................................................................... 19

Önbilgi ..................................................................................................................................................... 19

Metodoloji ............................................................................................................................................... 20

Yolsuzluk Algı Endeksi (Corruption Perception Index) ................................................................................ 22

Önbilgi ..................................................................................................................................................... 22

Metodoloji ............................................................................................................................................... 23

Kaynakça ...................................................................................................................................................... 25

Tablolar Tablo 1 : Siyasi Haklar Soru Grupları ve Sorular ............................................................................................ 3

Tablo 2 : Bireysel Özgürlük Soru Grupları ...................................................................................................... 4

Tablo 3 : Siyasi Haklar ve Bireysel Özgürlük Puanlandırma Açıklaması ......................................................... 5

Tablo 4 : Dünya Özgürlük Anketi Puan – Özgürlük Durumu Yorumu ............................................................ 5

Tablo 5 : Dünya Özgürlük Anketi Puan Tablosu Yorumları ............................................................................ 6

Tablo 6 : İnsani Gelişim Endeksi Kriterleri ve Göstergeleri (Asgari - Azami Değerler) ................................ 18

Tablo 7 : İnsani Gelişmişlik Endeksi Kriter Kaynakları ................................................................................. 18

Tablo 8 : İş Yapma Kolaylığı Endeksi Başlıkları ve Sorular ........................................................................... 21

Tablo 9 : Yolsuzluk Algı Endeksi Kaynak ve Ülke Kapsamı Listesi ................................................................ 23

2

FREEDOM HOUSE DÜNYA ÖZGÜRLÜK ANKETİ (FREEDOM IN WORLD)

Önbilgi

Dünya Özgürlük anketi, bireyler tarafından tecrübe edilen, devletin küresel özgürlük ölçütleri

kapsamında nerede olduğunu yıllık olarak değerlendiren bir ankettir. Anket; özgürlüğü, 2 temel

kategoriye göre ölçümlemektedir. Bunlar; politik haklar ve bireysel özgürlük olarak

belirlenmiştir. Ölçüm, devletin kontrol alanını dışında kalan veya devletin herhangi bir hakimiyeti

sağlamasının mümkün olmayacağı alanlar baz alınarak yapılmaktadır.

Politik haklar başlığı altında, insanların siyasi sürece özgür bir şekilde katılım sağlayıp

sağlayamadıklarını ölçmektedir. Ölçüm yapılırken oy verme özgürlüğü başlığında; kamu görevi

için adil rekabet, siyasi partilere veya kuruluşlara katılma hakkı ve kamu politikaları üzerinde

karar verici etkiye sahip temsilcileri seçebilme hakkı incelenmektedir.

Bireysel özgürlük başlığı altında ise fikir ve inancını açıklama özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü,

hukukun üstünlüğü ve kişiliğe devlet müdahalesinin olup olmadığına bakılmaktadır.

Anket hükümetleri veya hükümetlerin performansını notlandırmamaktadır. Bunun yerine

bireyler tarafından tecrübe edilen özgürlük seviyesini ölçümlemektedir. Böylece Freedom

House Dünya Özgürlük Anketi kanuni hakların olup olmadığını ölçümlerken, diğer taraftan bu

hakların mevcudiyeti durumunda uygulanma derecelerini de değerlendirmektedir.

Anket 59 analist ve 20 yüksek düzey akademik danışman tarafından gerçekleştirilmekte olup,

geniş kapsamlı kaynaktan faydalanmaktadır. Bu kaynaklar yabancı ve yerel haber raporları,

akademik analizler, hükümet dışı kuruluşlar, düşünce kuruluşları, bireysel iletişimle edinilen

bilgiler ve bölgeye yapılan ziyaretler olarak sayılmaktadır.

Metodoloji

Anket 195 ülkeyi ve 14 bölgeyi kapsamaktadır. Her ülke ve bölge, siyasi haklar ve bireysel

özgürlük değerlendirmeleriyle her iki kategoride de 1 ile 7 arasında bir puanlandırılmaktadır. 1

en yüksek özgürlük derecesini nitelendirirken, 7 ise en düşük özgürlük seviyesini göstermektedir.

Anket ile ortaya çıkan puanlama sonucunda ülkeler Özgür, Kısmen Özgür veya Özgür Değil

şeklinde sınıflandırılmaktadır.

Yürütülen anketin metodolojisi, büyük ölçüde Evrensel İnsan Hakları Bildirgesinin ilgili

kısımlarından türetilen politik haklar ve bireysel özgürlüklerin temel standartlarına

dayanmaktadır. Bu standartlar coğrafi konumdan, etnik veya dini yapıdan veya ekonomik

kalkınmışlık seviyesinden bağımsız olarak tüm ülkelere, bölgelere uygulanmaktadır. Anket tüm

insanlar için erişilmiş en iyi özgürlük seviyesinin liberal demokratik toplumlarda tecrübe edildiği

3

varsayımıyla yürütülmektedir. Notlandırma süreci 10 siyasi haklar sorusuna ve 15 bireysel

özgürlük sorusuna dayanmaktadır. Siyasi hakları ölçümleyen sorular 3’e ayrılmaktadır; Seçim

Süreci (3 soru), Siyasi Çoğunluk ve Katılım (4 soru), ve Hükümetin İşleyişi (3 soru).

Bireysel özgürlükler ise 4 alt gruba ayrılmaktadır; İfade ve İnanç Özgürlüğü (4 soru), Örgütlenme

Hakları (3 soru), Hukukun Üstünlüğü (4 soru), Kişisel Özerklik ve Bireysel Haklar (4 soru). Puanlar,

bu soruların her biri için 0 ila 4 arasında bir ölçekte verilmekte ve 0 en düşük seviyede, 4 ise en

yüksek seviyede hakların ve özgürlüklerin mevcudiyetini göstermektedir.

Siyasi haklar bölümü ayrıca 2 adet farklılaştırıcı soruyu barındırmaktadır:

1) Herhangi bir partinin veya seçim sürecinin olmadığı geleneksel monarşiler için sistem,

kamusal seçimlerde toplumsal tartışma zemini oluşturmakta mı ve dilekçe hakkı

tanımakta mı?

2) Hükümet veya yönetici güç, kasıtlı olarak ülkenin veya bölgenin etnik yapısını

değiştirerek bir kültürü yok ediyor mu veya politik güç bir grubu kayırırken diğerine

negatif ayrımcılık yapıyor mu?

İlk farklılaştırıcı soru için puanlandırmaya 0 ila 4 arasında bir değer eklenirken, ikinci soru için 0

ila 4 puan eksiltilmesi gerekmektedir. Siyasi haklar kısmı için en yüksek puan 40 olacaktır. (Başka

bir deyişle 10 sorunun her biri için toplam 4 puan). Bireysel özgürlük alanındaki sorular için en

yüksek puan ise 60 olabilmektedir. (15 sorunun her biri için 4 puan) Sorulan sorular başlıklar

altında toplandığında aşağıdaki gibi sınıflandırılabilmektedirler.

Tablo 1 : Siyasi Haklar Soru Grupları ve Sorular

Siyasi Haklar

Seçim Süreci

Devlet Başkanı veya diğer ulusal otorite lideri, özgür

ve adil bir seçimle mi göreve geliyor? Ulusal yasama organı temsilcileri, özgür ve adil bir

seçimle mi göreve geliyor? Seçim yasaları ve çerçevesi adil mi?

Siyasi Çoğunluk ve Katılım

İnsanların seçimlerine göre yeni parti veya gruplar

oluşturmaları mümkün mü? Sistem rekabet eden

parti ve grupların ortaya çıkmasına veya ortadan

kaybolmasına izin veriyor mu?

Seçimler vasıtasıyla mevcut iktidara karşıt bir grubun

veya partinin göreve gelme imkanı var mı?

Siyasi seçimler askeri güçten, dış güçlerden, totaliter

partilerden, dini hiyerarşilerden, ekonomik

oligarşilerden veya her hangi bir başka güç grubundan

bağımsız gerçekleşebiliyor mu?

4

Kültürel, etnik, dini veya diğer azınlık grupların tam

olarak siyasi hakları ve seçilme imkanları bulunmakta

mı?

Hükümetin İşleyişi

Devlet liderleri ve ulusal yasama temsilcileri

hükümetin politikalarına karar verebiliyor mu?

Hükümet yolsuzluktan arındırılmış mı?

Seçimler arasında hükümetin hesap verme

yükümlülüğü var mı ve faaliyetler açık ve şeffaf

şekilde mi yapılıyor?

Ek Farklılaştırıcı Siyasi Haklar Soruları

Herhangi bir partinin veya seçim sürecinin olmadığı

geleneksel monarşiler için sistem, kamusal seçimlerde

toplumsal tartışma zemini oluşturmakta mı ve dilekçe

hakkı tanımakta mı? (0–4 puan)

Hükümet veya yönetici güç kasıtlı olarak ülkenin veya

bölgenin etnik yapısını değiştirerek bir kültürü yok

ediyor mu veya politik güç bir grubu kayırırken

diğerine negatif ayrımcılık yapıyor mu? ( 0 – 4

puan)(Negatif)

Tablo 2 : Bireysel Özgürlük Soru Grupları

Bireysel Özgürlük

Fikir ve İnanç Özgürlüğü

Özgür ve bağımsız bir medya ile diğer kültürel ifade

yöntemleri mevcut mu?

Dini kurumlar ve topluluklar, inançlarını ve kendilerini,

özel hayatlarında ve kamusal alanlarda ifade etme

özgürlüğüne sahipler mi?

Akademik özgürlük var mı ve eğitim sistemi siyasi

telkinlerden bağımsız şekilde mi işletilmekte?

Açık ve özgür tartışma ortamı mevcut mu?

Kurum ve Örgüt Hakları

Toplantı, gösteri ve tartışma yapabilme özgürlüğü var

mı? Sivil toplum kuruluşları için özgürlükten bahsedilebilir

mi? Serbest ticaret örgütleri ve çiftçi örgütleri veya

benzeri yapılanmalar mevcut mu ve bu örgütler etkin

bir şekilde kolektif pazarlık yapma gücüne sahipler

mi?

Hukukun Üstünlüğü

Yargı bağımsız mı?

Sivil ve kriminal olaylarda hukukun üstünlüğü ilkesi

uygulanıyor mu?

Mevcut sisteme karşı olsun olmasın; siyasi terörden,

haksız tutuklanmadan, sürgün veya işkenceden

korunmak mümkün mü?

5

Kanunlar, politikalar ve uygulamalar nüfusun her

kesimine eşit şekilde mi uygulanıyor?

Kişisel Özerklik ve Bireysel Haklar

Vatandaşlar, seyahat özgürlüğüne, mülk edinme, iş

bulma veya yükseköğrenim kurumunda okuma

haklarına sahipler mi?

Vatandaşların mülk edinme ve kendi işlerini kurma hakları var mı? Özel sektör faaliyetleri haksız yere

hükümet yetkilerinin, güvenlik güçlerinin, siyasi

parti/grupların veya organize suçun etkisinde

kalmıyor mu?

Cinsiyet eşitliği, eş seçimi ve aile büyüklüğü

konularında kişilerin sosyal özgürlüğü var mı?

Fırsat eşitliğinin olduğu, diğer taraftan ekonomik

sömürünün olmadığı söylenebilir mi?

Sorulan sorulara yukarda bahsedilen metodoloji ile verilen cevaplar neticesinde toplanan

puanlar 1-7 arası değerlere göre aşağıdaki tablolarda gösterildiği gibi düzenlenmektedir.

Tablo 3 : Siyasi Haklar ve Bireysel Özgürlük Puanlandırma Açıklaması

Siyasi Haklar

Toplam Puan Siyasi Haklar

Puanı

36-40 1

30-35 2

24-29 3

18-23 4

12-17 5

6-11 6

0-5 7

Bireysel Özgürlük

Toplam Puan Bireysel Özgürlük

Puanı

53-60 1

44-52 2

35-43 3

26-34 4

17-25 5

8-16 6

0-7 7

Tablo 4 : Dünya Özgürlük Anketi Puan – Özgürlük Durumu Yorumu

Birleştirilmiş Siyasi Haklar ve Bireysel Özgürlük Puanları (Özgürlük Puanı)

Özgürlük Durumu

1,0 – 2,5 Özgür

3,0 – 5,0 Kısmen Özgür

5,5 – 7,0 Özgür Değil

Ulaşılan puanlar, siyasi haklar ve bireysel özgürlük başlıkları altında aşağıda görüldüğü gibi

değerlendirilmektedir:

6

Tablo 5 : Dünya Özgürlük Anketi Puan Tablosu Yorumları

Siyasi Haklar Bireysel Özgürlük

1 puana sahip ülkelerde özgür ve adil bir seçim

sisteminin de olduğu geniş çaplı siyasi haklar

mevcuttur. Seçilen adayların kurallara riayet

ederek rekabetçi bir seçim sonucunda göreve

gelmeleri, azınlıkların siyasette ve hükümette

önemli rol alabilme imkanına sahip olmaları bu

puana sahip ülkelerde görülmektedir.

2 puana sahip ülkeler 1 puana sahip ülkelerden

daha zayıf siyasi haklara sahip olmakla

beraber, siyasi yolsuzluk, siyasi partilerin ve

karşıt grupların faaliyetlerinin kısıtlanması ile

dış ve askeri güçlerin siyasete müdahalesi bu

ülkelerde söz konusudur.

3, 4, 5 puanlı ülkelerde neredeyse tüm siyasi

haklar kısmen korunmakta veya bazıları

görmezden gelinirken bir kısım siyasi haklar

çok sıkı korunmaktadır.

6 puanlı ülkelerde çok kısıtlı siyasi haklar

bulunmaktadır. Bu ülkelerde tek parti veya

askeri diktatörlük, dini hiyerarşiler veya otokratların hükümdarlığı vardır. Bu

yönetimler siyasi haklardan çok azının

uygulanmasına izin vermektedirler.

7 puanlı ülkelerde çok az veya hiç siyasi hak

tanınmamaktadır. Bunun sebebi ciddi bir

hükümet baskısıdır. Bu duruma çoğu zaman

sivil savaş eşlik eder. Bu ülkelerde otoriter ve

işlevsel merkezi hükümet eksikliği

bulunmaktadır, bunun yanında aşırı şiddetten

zarar görmektedirler.

1 puana sahip ülkelerde ifade, örgütlenme,

eğitim ve din özgürlüklerini de içeren geniş

çaplı bireysel özgürlükler bulunmaktadır. Bu

ülkelerde oluşturulmuş ve hukukun üstünlüğü

ilkesine uygun hareket ederek adil işleyen bir

yargı sistemi mevcuttur. Ekonomik faaliyetler

serbestçe yürütülmekte ve kadınlar ve azınlık

grupların da dahil olduğu herkes için fırsat

eşitliği bulunmaktadır.

2 puanlı ülkeler 1 puana sahip ülkelerden daha

az bireysel özgürlüğe sahip olmakla beraber,

medya bağımsızlığı, ticaret birlikleri

faaliyetlerine kısıtlamalar ve azınlık gruplar ile

kadınlara karşı ayrımcılık uygulanmaktadır.

3, 4, 5 puanlı ülkelerde neredeyse tüm bireysel

özgürlükler kısmen korunmakta veya bazıları

görmezden gelinirken bir kısım haklar çok sıkı

korunmaktadır.

6 puanlı ülkelerde çok kısıtlı bireysel özgürlük

bulunmaktadır. Bu ülkelerde ifade ve dernek

kurma özgürlüğü çok kısıtlıdır ve pek çok siyasi mahkum bulunmaktadır. Bu ülkeler, çok az

bireysel özgürlüğe izin vermektedir. Özel

sektör faaliyetleri katı şekilde

sınırlandırılmaktadır.

7 puanlı ülkelerde çok az veya hiç bireysel

özgürlük tanınmamaktadır. Görünürde ifade

ve dernek kurma özgürlüğü bulunmamaktadır,

tutukluların ve mahkumların hakları

korunmamakta ve genellikle pek çok ekonomik

faaliyet kontrol altında tutulmaktadır.

Dünya Özgürlükler Anketinin 2015 yılı raporunda Türkiye, 54 puan ile “kısmen özgür” ülkeler

kategorisi altında gösterilmiştir.

7

KÜRESEL REKABETÇİLİK ENDEKSİ (WORLD COMPETITIVENESS INDEX)

Önbilgi

2005 yılından bu yana Dünya Ekonomik Forumu (WEF) rekabetçilik analizlerini; ülkelerin

rekabetçiliğini etkileyen mikro ve makroekonomik kurumları ölçümlemek amacıyla oluşturulmuş

kapsamlı bir araç olan Küresel Rekabetçilik Endeksiyle yürütmektedir.

WEF rekabetçiliği; bir ülkenin üretim seviyesinin belirleyen kurumların, politikaların ve

faktörlerin oluşturduğu set olarak tanımlamaktadır. Rekabetçilik ifadesi statik ve dinamik

unsurları içermektedir. Bu unsurlar Küresel Rekabetçilik Endeksi altında 12 temel sütunda analiz

edilmektedir. Bu sütunlar kategorize edilerek 3 temel alt endeks oluşturulmuştur. Bunlar; faktör

odaklı ekonomiler için temel unsurları ölçen; Temel İhtiyaçlar Alt Endeksi, verimlilik odaklı

ekonomiler için belirleyicileri gösteren; Verimlilik Artırıcıların Alt Endeksi ve inovasyon odaklı

ekonomiler için belirleyicileri gösteren İnovasyon ve Karmaşıklık Faktörleri Alt Endeksi’dir.

Türkiye Küresel Rekabetçilik Endeksi değerlendirmesinde verimlilik odaklı ekonomilerden

inovasyon odaklı ekonomilere geçiş aşamasındaki 24 ülkeden biri olarak sayılmaktadır.

Metodoloji

Belirtilen sütunlardaki başlıkların ölçülmesinde detayları aşağıda verilecek olan, kamu borcu,

bütçe açığı ve yaşam beklentisi gibi verilere başvurulmaktadır. Bu veriler uluslararası bilinirliğe

sahip olan Birleşmiş Milletler, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gibi

kuruluşlardan derlenmektedir. Rapor 144 ülkeyi kapsamaktadır.

Puanlama sistemi sorulara göre genellikle 1 ila 7 arasında puanların ağırlıklı ortalaması alınarak,

bazı soru çeşitlerinde ise bir takım endekslere dayandırılarak yapılmaktadır. Raporun

sütunlarının belirlenmesinde kullanılan göstergeler ile bu göstergelerin puanlandırma sistematiği

ve göstergelere veri teşkil eden kaynaklar aşağıda sunulmaktadır:

8

Temel Göstergeler:

• Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (ABD Doları), Kaynak IMF Küresel Ekonomik Görünüm

• Nüfus, Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm

• Kişi Başına Düşen GSYİH, Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm

• GSYİH’nin Küresel GSYİH’deki Payı, Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm

Sütun 1 - Kurumlar:

• Mülkiyet Hakları (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:

Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi

• Fikri Mülkiyet Hakları (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),

Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi

• Kamu Fonlarının Yolsuzluk Sebebiyle Belli Kesimlere Dağıtılması (1 puan çok sık

gerçekleşir, 7 puan hiç gerçekleşmez– Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya

Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi

• Politikacılara Kamu Güveni (1 puan çok düşük, 7 puan çok yüksek– Ağırlıklı Ortalaması

Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi

• Düzensiz Ödemeler (yıllık vergi ödemeleri vb.) ve Rüşvet (1 puan çok sık gerçekleşir, 7

puan hiç gerçekleşmez– Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu,

Yönetici Görüşleri Anketi

• Temel İhtiyaçlar Alt Endeksi-Sütun 1: Kurumlar

-Sütun 2: Altyapı

-Sütun 3: Makroekonomik Ortam

-Sütun 4: Sağlık ve İlk Öğretim

• Verimlilik Artırıcıların Alt Endeksi-Sütun 5: Yüksek Öğrenim ve Eğitim

-Sütun 6: İyi bir Piyasa Etkinliği

-Sütun 7: İş Gücü Piyasasında Etkinlik

-Sütun 8: Finansal Piyasaların Gelişmişliği -Sütun 9: Teknolojik Hazırlık

-Sütun 10: Piyasa Hacmi

• İnovasyon ve Karmaşıklık Faktörleri Alt Endeksi -Sütun 11: İş Kesimi Karmaşıklığı

-Sütun 12: İnovasyon

Küresel Rekabetçilik Endeksi

9

• Yargının Bağımsızlığı (Kamu Otoritelerinden Etkilenmeleri Bağlamında) (1 puan Yüksek

derecede etkilenirler, 7 puan tamamen bağımsızdır – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:


• Kamu Görevlilerinin Belli Bir Kesimin veya Firmanın Tarafını Gözetmesi (1 puan hep

gözetir, 7 puan hiç gözetmez– Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik

Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi

• Kamu Harcamalarının Gereksiz Yere Harcanması (Kamu gelirlerinin etkin kullanılması) (1

puan hiç etkin kullanılmaz, 7 puan çok etkin kullanılır – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),


• Devlet Düzenlemelerine Uymanın İş Kesimine Yükü (1 puan çok maliyetli, 7 puan

maliyetsiz – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici

Görüşleri Anketi

• Anlaşmazlıkların Çözümlenmesinde Yasal Çerçevenin Etkinliği (1 hiç etkin değil, 7 çok

etkin – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri

Anketi

• Bağlayıcılığı Olan Düzenlemelerdeki Yasal Çerçevenin Etkinliği (İş kesimi devletin bağlayıcı

düzenlemeleriyle yasal çerçeve kapsamında başa çıkabiliyor mu?) (1 puan çok zor, 7

puan çok kolay – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici

Görüşleri Anketi

• Devletin Politika Üretirken Şeffaf Olması (Bilgiye kamuoyunun erişimi bağlamında) (1

puan çok zor, 7 puan çok kolay – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik


• Terörizmin İş Kesimine Maliyeti (1 puan çok etkili, 7 etkisiz – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),


• Suç ve Şiddetin İş Kesimine Maliyeti (1 puan çok etkili, 7 etkisiz – Ağırlıklı Ortalaması


• Organize Suçların İş Kesimine Maliyeti (1 puan çok etkili, 7 etkisiz – Ağırlıklı Ortalaması


• Yasa ve Kuralları Uygulama Konusunda Emniyete Duyulan Güven (1 puan güvenilmez, 7

puan çok güvenilir – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu,


• Firmaların Etik Davranış Sergilemeleri (Kamu görevlileri, siyasiler ve diğer fimalarla olan

iletişim bağlamında) (1 puan hiç sergilemiyorlar, 7 mükemmel derecede sergiliyorlar –

Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi

• Denetleme ve Raporlama Düzenlemelerin Gücü (1 puan çok zayıf, 7 puan çok güçlü –


• Şirket Tahvillerinin Etkinliği (Yatırımcılar ve Yönetim Kurulları Bağlamında) (1 puan

yöneticilerin yatırımcılara ve kurullara hesap verme yükümlülüğü çok az, 7 puan

10

yöneticilerin hesap verme yükümlülüğü çok fazla– Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:


• Azınlık Hissedarlarının Çıkarlarının Gözetilmesi (1 puan küçük yatırımcı

korunmamaktadır, 7 puan tamamen korunmaktadırlar – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),


• Yatırımcıların Korunması (Endeks Baz Alınarak Yapılır: İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014:

Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enterprises, 0-10 arası değer alır),

Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014

Sütun 2: Altyapı

• Genel Altyapının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş – Ağırlıklı

Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi

• Karayollarının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş – Ağırlıklı Ortalaması


• Raylı Ulaşım Altyapısının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş – Ağırlıklı


• Liman Altyapısının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş – Ağırlıklı


• Hava Taşımacılığı Altyapısının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş –


• Havayolu Yolcusu Başına Kat Edilen Km (yıllık ortalama alınır), Kaynak: Uluslararası Hava

Taşımacılığı Birliği, SRS Analyser

• Elektrik Arzının Kalitesi (Kesinti ve voltaj oynaklığı bağlamında) (1 puan güvenilir değil, 7

puan çok güvenilir gelişmiş – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik


• Mobil Telefon Üyesi (100 kişi üzerinden istatistik), Kaynak: Uluslararası

Telekomünikasyon Birliği, ICT Indicator Database 2014

• Sabit Telefon Hatları (100 kişi üzerinden istatistik), Kaynak: Uluslararası


Sütun 3: Makroekonomik Ortam

• Devlet Bütçe Dengesi (% / GSYİH), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm

• Brüt Ulusal Tasarruf (% / GSYİH), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm

• Enflasyon (%), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm

• Devlet Borcu (% / GSYİH), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm

• Ülke Kredi Notu (0 ila 100 arasında puan verilen Kurumsal Yatırımcılar Ülke Kredi Notu

Endeksi (Institutional Investor’s Country Credit Ratings™) kullanılır. Kaynak: Institutional

Investor 2014

11

Sütun 4: Sağlık ve İlk Öğretim

• Sıtma Vakaları (100 bin kişi başına düşen vaka sayısı) Kaynak: Dünya Sağlık Örgütü –

Dünya Sıtma Raporu 2013

• Sıtmanın İş Kesimine Etkisi (1 puan çok ciddi etkisi var, 7 puan hiç etkisi yok – Ağırlıklı


• Tüberküloz Vakaları (100 bin kişi başına düşen vaka sayısı) Kaynak: Dünya Bankası –

Dünya Kalkınma Göstergeleri

• Tüberkülozun İş Kesimine Etkisi (1 puan çok ciddi etkisi var, 7 puan hiç etkisi yok –


• HIV Yaygınlığı (15-49 yaş arası % olarak) Kaynak: Dünya Bankası – Dünya Kalkınma

Göstergeleri

• HIV’nin İş Kesimine Etkisi (1 puan çok ciddi etkisi var, 7 puan hiç etkisi yok – Ağırlıklı


• Bebek Ölümü (0-12 aylık bebek ölümler – 1000 canlı doğum başına istatistik) Kaynak:

Dünya Bankası – Dünya Kalkınma Göstergeleri

• Yaşam Beklentisi, Kaynak: Dünya Bankası – Dünya Kalkınma Göstergeleri

• İlk Öğretim Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:


• İlk Öğretime Net Kayıt Oranı, Kaynak: UNESCO Veri Merkezi, OECD Bir Bakışta Eğitim

2013

Sütun 5: Yüksek Öğrenim ve Eğitim

• Orta Öğretime Kayıt Oranı, Kaynak: UNESCO Veri Merkezi

• Eğitim Sisteminin Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),


• Matematik ve Bilim Eğitiminin Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı


• İşletme Okullarının Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),


• Okullarda İnternete Erişimin Yaygın Olup Olmaması (1 puan internete erişimi yok, 7

puan çok yaygın – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu,


• Spesifik Araştırma ve Eğitim Hizmetlerinin Yerel Ölçekte Mevcudiyeti (1 puan yok, 7

puan yaygın – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici

Görüşleri Anketi

• Personel Eğitimin Kapsamı (Şirketlerce Personellerine Verilen) (1 puan çok kötü, 7 puan

çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri

Anketi

12

Sütun 6: İyi bir Piyasa Etkinliği

• Yerel Rekabetin Yoğunluğu (1 puan hiç yoğun değil, 7 puan çok yoğun – Ağırlıklı


• Piyasa Yapısı (1 puan Piyasa birkaç grup tarafından kontrol edilmekte, 7 puan pek çok

şirket tarafından kontrol edilmekte – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik


• Monopol Karşıtı Politikaların Etkinliği (1 puan rekabet desteklenmiyor, 7 puan rekabet

destekleniyor – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici

Görüşleri Anketi

• Yatırım İçin Verilen Teşviklerin Vergilendirilmesinin Etkileri (1 puan yatırım için verilen

teşvikleri önemli ölçüde düşürüyor, 7 puan düşürmüyor – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),


• Toplam Vergi Oranı (Kar üzerinden alınan vergiler, İş gücü üzerinden alınan vergiler ve

diğer vergilerin kompozisyonu), Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi

2014

• Bir İşe Başlayabilmek İçin Gerekli Prosedür Sayısı, Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma

Kolaylığı Endeksi 2014

• Bir İşe Başlayabilmek için Gerekli Gün Sayısı, Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma

Kolaylığı Endeksi 2014

• Tarım Politikalarının Maliyetleri (1 puan ekonomiye çok büyük etkisi var, 7 puan vergi

mükelleflerinin, tüketicilerin ve üreticilerin çıkarları korunuyor – Ağırlıklı Ortalaması


• Ticaret Engellerinin Yaygınlığı (1 puan çok sınırlı, 7 puan kısıtlama yok – Ağırlıklı


• Gümrük Tarifeleri (ortalama), Kaynak: Uluslararası Ticaret Merkezi, Ticaret Rekabetçilik

Haritası Verileri

• Yabancı Mülkiyetinin Yaygınlığı (1 puan çok nadir, 7 puan çok yaygın – Ağırlıklı Ortalaması


• Doğrudan Yabancı Yatırımlara (DYY) Uygulanan Kuralların İş Kesimine Etkisi (1 puan

DYY’leri azaltıyor, 7 puan DYY’leri teşvik ediyor – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:


• Gümrük Prosedürlerinin Yükü (Pazara girme, pazardan çıkma bağlamında) (1 puan etkin

değil, 7 puan çok etkin – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu,


• İthalat (% / GSYİH), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm

• Müşteri Odaklılık Derecesi (Şirketlerin) (1 puan müşteri memnuniyeti önemsenmiyor, 7

puan çok önemseniyor – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu,


13

• Alıcı Karmaşıklığı (1 puan en düşük fiyata bakmaya dayalı, 7 puan performans

kriterlerinin karmaşık analizine dayalı – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya


Sütun 7: İş Gücü Piyasası Etkinliği

• Şirket çalışan-işçi ilişkileri (1 puan görüş ayrılıkları çok, 7 puan ortak çalışmaya dayalı –


• Ücret Belirleme Esnekliği (1 puan merkezi bir pazarlık süreciyle, 7 puan her bir şirket

kendi – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri

Anketi

• İşe Alım ve İşten Çıkarma Uygulamaları (1 puan düzenlemeleri önemsemeyen

uygulamalar, 7 puan çok esnek)

• İşgücü Fazlalığı Maliyetleri, Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014

• Çalışmak için Verilen Teşviklerin Vergilendirilmesinin Etkileri (1 puan çalışma teşvikini

azaltıyor, 7 puan çalışmaya teşvik ediyor - Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya


• Ödeme ve Üretkenlik (1 puan ücret üretkenlikle ilişkili değil, 7 puan ücret işçi

verimliliğiyle doğrudan alakalı – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik


• Profesyonel Yönetime Güven (1 puan yönetici pozisyonunda tanıdık vasıtasıyla getirilmiş

kişiler var, 7 puan yönetici pozisyonunda liyakata ve niteliklerine göre seçilmiş kişiler var

– Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi

• Ülkenin Yeteneklere Sahip Çıkma Kapasitesi (1 puan nitelikli kişiler beyin göçüyle

gidiyorlar, 7 puan nitelikli kişiler ülkede kalıyorlar – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:


• Ülkenin Yetenekli Kişileri Çekme Kapasitesi (1 puan çekemiyor, 7 puan en iyi ve nitelikli

kişileri çekiyor – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici

Görüşleri Anketi

• İş Gücüne Kadınların Katılımı, Kaynak: Uluslararası Çalışma Örgütü, İş Gücü Piyasalarında

Temel Göstergeler 8. Sayı

Sütun 8: Finansal Piyasaların Gelişmişlik Seviyesi

• Finansal Hizmetlerin Mevcudiyeti (1 puan yok, 7 puan çok çeşitli – Ağırlıklı Ortalaması


• Finansal Hizmetlerin Satın Alınabilirliği (1 puan insanların satın almaya güçleri yetmiyor,

7 puan insanlar satın alabiliyor – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik


• Yerel Varlık Piyasaları Yoluyla Finansman (1 puan çok zor, 7 puan çok kolay – Ağırlıklı


14

• Krediye Erişim Kolaylığı (1 puan çok zor, 7 puan çok kolay – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),


• Girişim Sermayesinin Yatırımcı Tarafından Erişimi (1 puan çok zor, 7 puan çok kolay –


• Bankaların Dayanıklılığı (1 puan çok zayıf, 7 puan çok güçlü – Ağırlıklı Ortalaması Alınır),


• Varlık Piyasaları Düzenlemelerinin Etkinliği (1 puan hiç etkin değil, 7 puan çok etkin –


• Yasal Haklar Endeksi (0-10 arası bir değer endeks tarafından verilir), Kaynak: Dünya

Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014

Sütun 9: Teknolojik Hazırlık

• En Son Teknolojilerin Mevcudiyeti (1 puan hiç yok, 7 puan mevcut – Ağırlıklı Ortalaması


• Firma Seviyesinde Teknoloji Öğrenmesi (1 puan gerçekleşmiyor, 7 puan gerçekleşiyor –


• DYY ve Teknoloji Transferi (1 puan gerçekleşmiyor, 7 puan gerçekleşiyor – Ağırlıklı


• Internet Kullanıcıları (% olarak istatistik), Kaynak: Uluslararası Telekomünikasyon Birliği,

ICT Indicator Database 2014

• Sabit Bant İnternet Aboneliği (100 kişi başına istatistik) Kaynak: Uluslararası


• Internet Bant Aralığı (Internet abonesi başına kb/s) Kaynak: Uluslararası


• Mobil Bant Üyeliği (100 kişi başına istatistik) Kaynak: Uluslararası Telekomünikasyon

Birliği, ICT Indicator Database 2014

Sütun 10: Piyasa Hacmi

• Yerel Piyasa Hacmi Endeksi, Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu Hesaplamaları

• Yabancı Piyasa Hacmi Endeksi, Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu Hesaplamaları

• Satın Alım Gücü Paritesine (SGP) Göre GSYİH, Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm

Veritabanı 2014

• İhracat (% / GSYİH) Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü, Online Statistics Database IMF Küresel

Ekonomik Görünüm Veritabanı 2014

Sütun 11: İş Kesimi Karmaşıklığı

• Yerel Tedarikçi Sayısı (1 puan genellikle bulunmuyor, 7 puan çok sayıda – Ağırlıklı

Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi,

15

• Yerel Tedarikçi Kalitesi (1 puan çok kalitesiz, 7 puan çok kaliteli – Ağırlıklı Ortalaması


• Coğrafi Kümelenmenin Gelişimi (1 puan bulunmamakta, 7 puan çok yaygın – Ağırlıklı


• Rekabetçi Avantajın Doğası (1 puan düşük maliyetli işçi ve doğal kaynaklar, 7 puan özel

ürünler ve süreçler – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu,

Yönetici Görüşleri Anketi,

• Değer Zinciri Genişliği (1 puan dar, 7 puan geniş – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:

Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi,

• Uluslararası Dağıtımın Kontrolü (1 puan kontrol yapılmıyor, 7 puan kontrol yapılıyor –

Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi,

• Ürün Süreci Karmaşıklığı (1 puan hiç karmaşık değil, 7 puan çok karmaşık – Ağırlıklı


• Pazar Kapsamının Genişliği (1 puan hiç değil, 7 puan çok geniş – Ağırlıklı Ortalaması


• Otoritenin Temsil İstekliliği (1 puan hiç istekli değil – üst düzey yönetici tüm kararları alır,

7 puan çok istekli – otorite düşük seviyeli birim yöneticileri ve çalışanlara yetki verir –


Sütun 12: İnovasyon

• İnovasyon Kapasitesi (1 puan yok, 7 puan çok fazla – Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak:


• Bilimsel Araştırma Kurumlarının Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı

Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi,

• Ar-Ge için Şirket Harcamaları (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi – Ağırlıklı Ortalaması

Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi,

• Ar-GE’de Üniversite-Sanayi Kesimi İşbirliği (1 puan işbirliği yok, 7 puan işbirliği çok –


• İleri Teknoloji ürünlerinin Alımı (Kamu) (1 puan yok, 7 puan çok – Ağırlıklı Ortalaması

Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi,

• Bilim adamı ve Mühendislerin Varlığı (1 puan yok, 7 puan çok – Ağırlıklı Ortalaması


• Patent Başvuruları (Patent İşbirliği Anlaşması altında 1 milyon nüfus başına düşen

başvuru sayısı), Kaynak: OECD, Patent Veritabanı 2014

Dünya Ekonomik Forumu’nun 2014-2015 Küresel Rekabetçilik Ekdeksinde, Türkiye 144 ülke

arasında 1 basamak gerileyerek 45. sırayı almıştır.

16

AÇIK BÜTÇE İNİSİYATİFİ - BÜTÇE AÇIKLIĞI ENDEKSİ (OPEN BUDGET INDEX)

Önbilgi

Açık Bütçe İnisiyatifi dünya çapında gerçekleştirilen, ülkelerin hesap verebilir ve talepleri

karşılayabilen kamu mali sistemleri oluşturmaları için katkıda bulunmak amacıyla kamuoyunun

erişimine açık olan bütçe bilgileri ve bütçesel uygulamaları değerlendiren bir ankettir. Anket

sorularının büyük bir çoğunluğu kanuni düzenlemeleri değil, uygulamaya yansıyan durumu

değerlendirmektedir.

Anket düzenli şekilde yayımlanan 8 temel bütçe dokümanını (Bütçe Öncesi Raporu, Bütçe Teklifi,

Vatandaş Bütçesi, Bütçe Kanunu, Yıllık Raporlar, Ara Yıl İncelemesi, Yıl Sonu Raporu, Denetleme

Raporu) göz önünde bulundurarak kamu mali yönetimi için kabul edilebilir bir uygulama kriteri

belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu kriterleri pek çoğu Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) Mali

Şeffaflık Üzerine İyi Uygulama Kuralları belgesinden, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün

(OECD) Mali Şeffaflık İçin İyi Uygulamalar belgesinden ve Uluslararası Sayıştay Kuruluşları

Örgütü’nün (INTOSAI) Lima Deklarasyonu - Denetleme Kuralları Üzerine Rehber belgesinden

alınmaktadır.

Metodoloji

Anket sorulan 125 soruya verilen cevaplardan oluşmaktadır. Sorulara ilgili ülkeden araştırma

grupları cevap vermektedir.

Anket soruların çoğu, araştırmacılara soruya ilişkin 5 seçenekten birini seçmelerini

söylemektedir. “a” veya “b” seçenekleri, bütçe verilerinin tipleri göz önünde bulundurulduğunda

iyi uygulamaların mevcudiyetini temsil etmektedir. “c” seçeneği ilgili standartlara ilişkin asgari

çabanın sarfedildiğini göstermektedir. “d” seçeneği standartların hiç karşılanmadığını

gösterirken, “e” seçeneği standartların uygulanabilir olmadığını nitelemektedir.

Anket cevaplandırmaları tamamlandığında “a” seçeneği “100 puan, “b” seçeneği 67 puan, “c”

seçeneği 33 puan “d” seçeneği 0 puan almaktadır. “e” seçeneği ülkelerin puanlarının hesabına

katılmamaktadır. Yalnızca 3 cevabın mümkün olabileceği sorularda ise “a” yine 100 puan alırken,

“b” ve “c” seçenekleri 0 puan almaktadır.

Endekste her bir ülkenin 0’dan 100’e kadar bir puanı belirlenmektedir. Bu puan 95 soruya

verilen cevapların sayısal ortalamasıyla edinilmektedir. Bir ülkenin endeks puanı 8 bütçe

dokümanında (eğer varsa) bütçe verilerinin kamuoyuna açık olması ve detaylı olmasına bağlı

olmaktadır.

17

30 anket sorusu ise endeksin hesaplamasına dahil edilmemekte, yasamanın ve yüksek

denetleme kurumlarının denetleme kapasitelerinin ve bütçe süreçlerine kamuoyunun dahil

edilip edilmediğini ölçmektedir. Bu kurumların her birinin “gücü” hakkında genel bir fikir

oluşturması açısından ve hangi kamu kurumlarının bütçe sürecinde karar verme ve izleme

süreçlerine dahil olduklarının (ve hangi seviyede) belirlenmesi açısından da söz konusu sorular

önem arz etmektedir.

Sorulardan bir kaçı şu şekildedir:

• Bütçe Kanunu veya başka bir bütçe dokümanı, bütçe yılındaki harcamaları yönetim

birimlerine göre sınıflandırıyor mu?

• Bütçe Kanunu veya başka bir bütçe dokümanı, bütçe yılı için bireysel programlara ilişkin

harcamaları gösteriyor mu?

• Bütçe Kanunu veya başka bir bütçe dokümanı, çok yılı kapsayan harcama tahminleri için

toplam seviyelerini detaylı şekilde gösteriyor mu?

• Bütçe Kanun Tasarısı veya başka bir bütçe dokümanı, şarta bağlı yükümlülükler hakkında

bilgi sağlıyor mu?

• İdare, bütçe yasalaştığından bu yana ekonomik görünümde meydana gelen değişiklikleri

değerlendirdiği Ara Yıl Raporu yayımlıyor mu?

• İdare, denetim tavsiyelerini gerçekleştirmek için atılması gereken adımları veya

iyileştirme önerilerini kamuoyuyla paylaşıyor mu?

Türkiye’ye 2012 yılında hazırlanan raporda 112 soru yöneltilmiş olup, Türkiye’nin endeks puanı

50 olarak gerçekleşmiştir. 13 soru ise standartların uygulanabilir olmadığını nitelendiren “e”

puanını alarak hesaplamaya dahil edilmemiştir.

İNSANİ GELİŞİM ENDEKSİ (THE HUMAN DEVELOPMENT INDEX)

Önbilgi

İnsani Gelişim Endeksi, uzun ve sağlıklı yaşamın, bilgiye erişimin ve insana yakışır yaşam

standardının sağlanıp sağlanmadığı ölçümleyen özet bir endekstir. Endeks, bahsi geçen 3 kriterin

her biri için belirlenen endekslerin geometrik ortalamasını alarak hesaplamaktadır.

Metodoloji

Asgari ve azami değerler, farklı birimlerde hesaplanmış göstergelerin 0 ile 1 arasında bir değere

dönüştürülmesiyle endekse aktarılmaktadır. Bu değerler aşağıdaki tablodaki gibi

belirlenmektedir.

18

Tablo 6 : İnsani Gelişim Endeksi Kriterleri ve Göstergeleri (Asgari - Azami Değerler)

KRİTER GÖSTERGE ASGARİ AZAMİ

Sağlık Yaşam Beklentisi (Yıl) 20 85

Eğitim

Beklenen Okula

Gitme Süresi 0 18

Ortalama Okula

Gitme Süresi (Yıl) 0 15

Yaşam Standardı

Kişi Başına Düşen

Brüt Milli Gelir

(SGP’ye göre 2011 $

fiyatlarıyla)

100 75000

Değerler belirlenirken, yaşam beklentisinin hiçbir ülkede 20 yılın altında kalmadığı belirtilmiş,

eğitim kriterinin maksimum değeri olan 18 yılın ise pek çok ülkede yüksek lisans derecesine

erişmek için gereken öğrenim yılı olarak belirlendiği ifade edilmiştir. Asgari kişi başına düşen brüt

milli gelir değeri olan 100 ABD doları ölçülemeyen en düşük geçim ücreti olarak belirlenmiştir.

Azami değer olan 75.000 ABD dolarına, yapılan ampirik çalışmalar neticesinde ulaşılmıştır. Zira

çalışmalar 75.000 ABD doların üstünde kişi başına yıllık gelirden yukarıda insani gelişim veya

refah artışının gerçekleşmediği belirtilmiştir. Bu asgari ve azami verilere dayanarak yapılan

endeks unsurları olan kriterlerin hesaplanması şu şekilde gerçekleşmektedir:

EndeksKriteri = GerçekleşenDeğer − AsgariDeğer

AzamiDeğer − AsgariDeğer

Her bir kriter için (Sağlık, Eğitim, Yaşam Standardı) hesaplanan değerler, Endeks hesabında ise

geometrik ortalamaları alınarak bulunmaktadır.

İnsaniGelişimEndeksi = (E�Sağlık� ∗ E�Eğitim� ∗ E�YaşamStandardı�)"/$

Bu hesaplamada kullanılan veri kaynakları aşağıda tabloda verilmektedir:

Tablo 7 : İnsani Gelişmişlik Endeksi Kriter Kaynakları

KRİTER KAYNAK

Yaşam Beklentisi UNDESA (2013)

Ortalama Okuma Süresi

Barro ve Lee (2013), UNESCO Institute for

Statistics (2013), İnsani Gelişim Raporlama Ofisinin UNESCO verilerine dayalı güncellemeleri

(2013)

Beklenen Okuma Süresi UNESCO (2013)

Kişi Başına Düşen Brüt Milli Hasıla Dünya Bankası (2014), IMF (2014), UNSD (2014),

UNDESA (2013)

19

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayımlanan 2014 İnsani Gelişme

Raporuna göre, Türkiye, "yüksek insani gelişme" kategorisinde yer almış ve 187 ülke ve bölge

arasında 69'uncu olmuştur.

İŞ YAPMA KOLAYLIĞI ENDEKSİ (DOING BUSINESS INDEX)

Önbilgi

İş Yapma Kolaylığı raporu şirket kurma ve işletme, sınır ötesi ticaret yapma, vergi ödeme ve

tasfiye işlemleri gibi işletmelerin yaşam döngüleri boyunca geçerli olan düzenlemeleri analiz

etmektedir. Genel iş yapma kolaylığı sıralaması 10 düzenleme alanını içermekte ve 189

ekonomiyi kapsamaktadır.

İş Yapma Kolaylığı raporu, 10 alanda küçük ve orta ölçekli işletmeler için uygulanan

düzenlemeler üzerinde odaklanmaktadır. Bu alanlar; iş kurma, inşaat ruhsatı alma, elektrik

bağlantısı, gayrimenkul tescili, kredi alma, azınlık yatırımcılarının korunması, vergi ödeme, sınır

ötesi ticaret, sözleşme uygulama ve iflas prosedürleri olarak belirlenmiştir.

Söz konusu alanlar iki tür gösterge ile ele alınmaktadır. Bunlardan birincisi, düzenleyici süreçlerin

karmaşıklık düzeyini ve maliyetini ölçmektedir. Bunu da bir yerel girişimcinin ilgili tüm kural ve

düzenlemelere uyarak ortak bir işlemi gerçekleştirme (örneğin şirket kurma veya elektrik

bağlantısına erişim) sürecinin verimliliğini değerlendirerek yapmaktadır. İkinci tür göstergeler

ise, yasal kurumların gücünü ölçmektedir. Her iki alanda da ekonomiler ayrımcılık göstermeyen

bir temelde, yatırımcılar veya teminatlı alacaklılar için daha fazla koruma sağlayan özellikler için

daha yüksek puan alırlar.

Verilerin ekonomiler arasında karşılaştırılabilir hale getirilmesi için göstergeler, işletmelere ilişkin

spesifik varsayımlar ile standartlaştırılmış örnek senaryolara dayandırılmıştır. Nüfusu 100

milyonun üzerinde olan 11 ekonomide artık iş faaliyetlerinin en fazla olduğu ikinci büyük şehir

için de veriler toplanmaktadır. Bu yaklaşım karşılaştırılabilirliğin sağlanmasına yardımcı olmakla

birlikte, bazı sınırlamalara da sahiptir. Ayrıca, İş Yapma Kolaylığı raporu yerel şirketler için geçerli

düzenleyici ortamın bazı önemli boyutlarını ele almakla birlikte, iş ortamının şirketler veya

yatırımcılar için önem taşıyan veya ekonominin rekabet gücünü etkileyen tüm yönlerini

ölçmemektedir. Örneğin güvenliği, makroekonomik istikrarı, yolsuzluğu, işgücü becerilerini,

kurumların altta yatan güçlü yönlerini veya altyapı hizmetlerinin (sınır ötesi ticaret ve elektrik

bağlantısına erişim ile ilgili hizmetler dışında) kalitesini ölçmemektedir. Ayrıca yabancı yatırıma

özgü düzenlemeler üzerinde de odaklanmamaktadır.

20

Metodoloji

İş yapma kolaylığı genel sıralamasında 10 konu ele alınmaktadır. Sıralama, ekonomilerin yerel

işletmelere yönelik düzenleyici ortamın zaman içinde nasıl değiştiğini değerlendirmelerine

olanak tanıyan bir ölçü olan sınıra uzaklık puanına dayalı olarak yapılmaktadır.

İş yapma kolaylığı endeksi ekonomileri 1’den 189’a kadar sıralamaktadır. Ekonomilerin

sıralamadaki yerleri, toplam sınıra uzaklık puanlarının tasnifi yoluyla belirlenmektedir. Bunlar, İş

Yapma Kolaylığı 2015’teki toplam sınıra uzaklık puanı içinde yer alan 10 konunun her birindeki

sınıra uzaklık puanlarının basit ortalaması alınarak hesaplanmaktadır. Bu genel puan işgücü

piyasası düzenlemelerine ilişkin göstergeleri kapsamamaktadır.

İş Yapma Kolaylığı 2012 raporunda kullanılmaya başlanan sınıra uzaklık puanı, her ekonominin

“sınıra” uzaklığını göstermektedir. Burada sınır 2005 yılından veya göstergeye ilişkin verilerin

toplandığı yıldan sonraki üçüncü yıldan bu yana tüm ekonomiler arasında o göstergeye ilişkin en

iyi performansı temsil etmektedir. Bu ölçü, 0 ile 100 arasında bir ölçeğe indirgenerek

normalleştirilmiştir (100 sınırı temsil etmektedir). Bu ölçü işgücü piyasası düzenlemelerine ilişkin

göstergeleri kapsamamaktadır.

Sınıra uzaklık puanı her bir ekonominin iş düzenlemeleri alanında küresel en iyi uygulamalara ne

kadar yakın olduğunu göstermektedir. Puanın daha yüksek olması daha etkin bir iş ortamı ve

daha güçlü yasal kurumlar olduğunu göstermektedir.

Sınıra uzaklık puanı, 10 İş Yapma Kolaylığı konusu (işgücü piyasası düzenleme göstergeleri dahil

edilmemiştir) altındaki 31 gösterge bakımından bir ekonominin iş düzenlemesi alanındaki

performansı ile en iyi uygulamaların bir ölçüsü arasındaki farkı yakalamaktadır. Örneğin, bir

şirket kurmak için Kanada ve Yeni Zelanda en düşük prosedür sayısına sahiptir (1 prosedür) ve

Yeni Zelanda bu prosedürlerin en kısa sürede tamamlandığı ülkedir (yarım gün). Slovenya en

düşük iş kurma maliyetinin olduğu ülke iken (0 maliyet), Avustralya, Kolombiya ve 110

ekonomide daha herhangi bir ödenmiş asgari sermaye gerekliliği bulunmamaktadır. Her bir

ekonomi için sınıra uzaklık puanının hesaplanması iki adımda gerçekleştirilmektedir. İlk olarak,

her bir gösterge ortak bir birime göre normalleştirilmektedir: toplam vergi oranı dışında 31

bileşen göstergenin (y) her biri

"Gösterge = ('()ö*ü,-)

('()ö*ü,./(/0)”

formülü kullanılarak yeniden ölçeklendirilmektedir; burada sınır 2005 yılından veya göstergeye

ilişkin verilerin toplandığı yıldan sonraki üçüncü yıldan bu yana tüm ekonomiler arasında o

göstergeye ilişkin en iyi performansı temsil etmektedir. İkinci olarak, ayrı ayrı ekonomiler için

göstergelerin her biri için elde edilen puanlar, tek bir sınıra uzaklık puanının elde edilebilmesi

için basit ortalama alma yöntemi ile toplanmaktadır (ilk olarak her bir konu için ayrı ayrı ve daha

21

sonra 10 konunu hepsi için: iş kurma, inşaat izni alma, elektrik bağlantısı, gayrimenkul tescili,

kredi alma, azınlık yatırımcılarının korunması, vergi ödeme, sınır ötesi ticaret, sözleşme

uygulama ve tasfiye işlemleri.)

2014 yılında Bu yılki raporda üç gösterge (tasfiye işlemleri, azınlık yatırımcılarının korunması ve

kredi alma) grubunun kapsamı genişletilmiştir. İş Yapma Kolaylığı raporu ile ilgili gelecek planları

arasında ilave beş gösterge grubunun daha genişletilmesi yer almaktadır: inşaat izinleri, elektrik

bağlantısı, gayrimenkul tescili, vergi ödeme ve sözleşme uygulama.

İş Yapma Kolaylığı Endeksi dahilinde 10 temel gösterge ve bu göstergeler kapsamında sorulan

sorular aşağıdaki tabloda verilmektedir.

Tablo 8 : İş Yapma Kolaylığı Endeksi Başlıkları ve Sorular

1. İşe Başlayabilme Yasal olarak bir şirketin işe başlayabilmesi için gereken prosedür sayısı

Her bir prosedürü tamamlamak için gereken gün sayısı

Her bir prosedürü tamamlamak için katlanılan maliyet

Ödenmiş asgari sermaye (kişi başına düşen gelirin yüzdesi olarak)

2. İnşa İzni Alabilme Yasal olarak bir antrepo inşaa etmek için gereken prosedür sayısı


Her bir prosedürü tamamlamak için katlanılan maliyet (antrepo değerinin yüzdesi olarak)

3. Elektriğe Erişim Elektrik bağlantısına erişmek için gereken prosedür sayısı


Her bir prosedürü tamamlamak için katlanılan maliyet (kişi başına düşen gelirin yüzdesi olarak)

4. Mülk Kaydı Yaptırabilme Taşınmaz mülkiyet hakkının devri için gereken prosedür sayısı


Her bir prosedürü tamamlamak için katlanılan maliyet (mülk değerinin yüzdesi olarak)

5. Kredi Çekebilme Yasal hakların gücü endeksi (0-12 arasında bir değer verilmektedir)

Kredi bilgi endeksinin derinliği (0-12 arasında bir değer verilmektedir)

Kredi kayıt bürosu yaygınlığı (yetişkin sayısının yüzdesi olarak)

Kredi Kaydı Yaygınlığı (yetişkin sayısının yüzdesi olarak)

6. Azınlık Yatırımcıların Korunması Açıklama Derecesi Endeksi (0 10 arası bir değer verilmektedir)

Yönetici sorumluluk derecesi Endeksi (0 - 10 arası bir değer verilmektedir)

Hissedar Davaları Kolaylığı Endeksi (0 - 10 arası bir değer verilmektedir)

Kar düzenleme ihtilaflarının çözülme endeksi (0 - 10 arası bir değer verilmektedir)

Hissedar haklarının derecesi Endeksi (0 - 10,5 arası bir değer verilmektedir)

Yönetişim yapısı gücü endeksi (0 - 10,5 arası bir değer verilmektedir)

Kurumsal şeffaflık derecesi endeksi (0 - 9 arası Azınlık yatırımcılarının korunma gücü endeksi

22

bir değer verilmektedir) (Kurumsal şeffaflık derecesi endeksi ve

Hissedar Yönetişim Derecesi Endeksi

puanlarının basit ortalaması alınarak 0 - 10

arası bir değer verilmektedir)

Hissedar Yönetişim Derecesi Endeksi (0 - 10

arası bir değer verilmektedir)

7. Vergi Ödeme İlgili yılda imalat şirketinin vergi ödeme sayısı

3 Temel Vergiye uyum sağlamak için gereken süre (yıl başına saat)

Toplam vergi oranı1

8. Sınır Ötesi Ticaret İhracat ve ithalat yapmak için gereken belge sayısı

İhracat ve ithalat yapmak için gereken gün sayısı

İhracat ve ithalat yapmak için katlanılması gereken maliyet (konteyner başına ABD doları)

9. Sözleşme Uygulama Mahkeme yoluyla sözleşme uygulatmak için gereken prosedür sayısı

Prosedürleri tamamlamak için gereken gün sayısı

Prosedürleri tamamlamak için katlanılan maliyet (dava konusunun yüzdesi olarak)

10. İflas Prosedürleri Borçların tahsili için gereken süre (yıl olarak)

Borçların tahsili için katlanılan maliyet

Sonuç (işletmenin sürekliliği mi dikkate alınıyor yoksa işletmenin varlıkları kademeli olarak

satılıyor mu?)

Teminatlı alacaklar için kurtarma oranı

Dünya Bankası ve Uluslararası Finans Kurumu (IFC)’nin ortak yayımladıkları İş Yapma Kolaylığı

Endeksi 2014 yılı raporuna göre Türkiye, 189 ülke arasında 69. Sıradadır.

YOLSUZLUK ALGI ENDEKSİ (CORRUPTION PERCEPTION INDEX)

Önbilgi

Yolsuzluk Algı Endeksi, değerlendirilen ülkenin kamu sektörünün yolsuzluk bağlamında nasıl

algılandığına dayanarak ülkeleri puanlamakta ve sıralamaktadır. Bileşik endeks yapısına sahip

olan bu endeks, anket ve yolsuzluk değerlendirmelerinin bir birleşimi olarak yapılandırılmıştır.

Anket çoğunlukla dünya çağında yolsuzluk ölçümlenmesinde sıkça kullanılan bir göstergedir.

Yolsuzluk tanımı itibariyle genellikle, kasıtlı olarak gizlenen ve yalnızca soruşturma veya

kovuşturmalar sonucunda ortaya çıkabilen yasal olmayan faaliyetleri kapsamaktadır. Verilere

dayanarak ülkelerin yolsuzluk seviyelerini belirlemenin kesin bir yolu bulunmamaktadır. Bunu

gerçekleştirmek için, rüşvet raporları gibi yapılan bazı çalışmalarda, kovuşturmalar veya

1 Kar veya kurumlar vergisi, sosyal katkı payı ve işveren tarafından ödenen işçi vergisi, mülk ve mülk devri vergileri,

temettü, sermaye kazancı ve finansal işlem vergileri, atık toplama, taşıt, yol ve diğer vergileri

23

yolsuzlukla ilgili davalar üzerine ele alınarak yapılan çalışmalarla yolsuzluk seviyesini tam olarak

tanımlamak mümkün olmamıştır. Bu araştırmalar, kovuşturmaların etkinliğini ölçmekle kalmıştır.

Yapılan en son araştırmada 175 ülke endeks kapsamına alınmıştır ve rapor sonucunda Türkiye

Angola, Çin, Malawi ve Ruanda ile birlikte en fazla düşüş kaydeden ülkeler arasında sayılmıştır.

Endeks, Dünya Bankası, Dünya Adalet Projesi, Afrika Kalkınma Bankası, Economist Intelligence

Unit gibi yolsuzluk ile ilgili veri kaynağı niteliğine haiz farklı kaynakları birleştirmektedir. Her ne

kadar farklı kaynaklardan derlenen veriler daha objektif bir görüş oluşturmaya imkan tanısa da,

bu kaynakların verilerinin kaliteleri ve tüm bu verileri tek bir endekste toplamak da

değerlendirme açısından zorluklar yaratmaktadır.

Metodoloji

Yolsuzluk seviyelerinin ölçülmesi, Uluslararası Şeffaflık Örgütü (Transparency International)

tarafından 1995 yılından bu yana gerçekleştirilen bir projedir. Her yıl, ortaya çıkan yeni verilerle

çalışmalar güncellenmektedir. 2012 yılında endeks 176 ülke için 13 farklı kaynaktan edinilen

verilerle hesaplanmıştır. Bu veri kaynakları aşağıda sunulmaktadır.

Tablo 9 : Yolsuzluk Algı Endeksi - Kaynak ve Ülke Kapsamı Listesi

KAYNAK ÜLKE SAYISI

1. African Development Bank Governance

Ratings (AFDB)

53

2. Bertelsmann Foundation Sustainable

Governance Indicators (BF-SGI)

31

3. Bertelsmann Foundation Transformation

Index (BF-BTI)

128

4. Economist Intelligence Unit Country Risk

Ratings (EIU)

138

5. Freedom House Nations in Transit (FH)

29

6. Global Insight Country Risk Ratings (GI)

175

7. IMD World Competitiveness Yearbook

(IMD)

59

8. Political and Economic Risk Consultancy

Asian Intelligence (PERC) 16

24

9. Political Risk Services International

Country Risk Guide (ICRG)

140

10. Transparency International Bribe Payers

Survey (TI)

29

11. World Bank - Country Performance and

Institutional Assessment (WB)

67

12. World Economic Forum Executive

Opinion Survey (WEF)

147

13. World Justice Project Rule of Law Index

(WJP) 97

2012 yılında endeks yeni bir metodoloji belirlemiştir. Buna göre endeks standardize edilmiş basit

ortalama kullanılarak yapılmıştır. Daha detaylı incelemek gerekirse, 13 veri kaynağından elde

edilen veriler, veri ortalamasından çıkartılıp, standart sapmaya bölünmüş ve 45 ortalama ve 20

standart sapmaya göre yeniden ölçeklendirilmiştir.

Hesaplamanın matematiksel ifadesi şu şekildedir;

StandardizeFormülü =Xi − Ortalama(X)

StandartSapma(X)∗ işaret ∗ 20 + 45

Kaynaklardan gelen verilerin denklemi etkileme yönü bu hesaplamada “işaret” değişkeniyle

hesaba katılmaktadır. Daha düşük seviyede yolsuzluk olduğunu, düşük değerlerle gösteren

kaynaklar negatif işaret almaktadır. Bu işlem 5 kaynakta kullanılmaktadır: Economist Intelligence

Unit Country Risk Ratings, Freedom House Nations in Transit, Global Insight Country Risk

Ratings, Political, Economic Risk Consultancy Asian Intelligence ve Transparency International

Bribe Payers Survey. Standardizasyon işleminden sonra 0 ile 100 arasında her hangi bir değer

alan endeks girdileri, bu şekilde 13 kaynaktan gelen verilerin karşılaştırılması mümkün hale

gelmektedir.

Yolsuzluk Algı Endeksinde Türkiye’nin puanı 2014 yılında 50’den 45’e düşerken sıralamada 175

ülke arasında 64. sırada yer almıştır.

25

KAYNAKÇA

• Freedom House - Freedom in the World 2014 Methodology

• Human Development Report 2014 – Technical Notes

• The World Bank Group - Doing Business - Answers to frequently asked questions,

http://www.doingbusiness.org/~/media/GIAWB/Doing%20Business/Documents/Methodol

ogy/Doing-Business-FAQs-answered-2013.pdf

• The World Bank Group – Doing Business (Türkçe),

http://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/document/eca/turkey/WBG%20Doin

g%20Business%20Report%202015%20Updates-TR.pdf

• The World Bank Group – Dünya Bankası Grubu İş Yapma Kolaylığı Yıllık Raporları Hakkında

(Türkçe),http://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/document/eca/turkey/DB15

OnePagerEnglish-TR.pdf

• Transparency International - Corruption Perceptions Index 2014: Frequently Asked

Questions, http://www.transparency.org/cpi2014/in_detail

• World Economic Forum – The Global Competitiveness Report 2014-2015

• International Budget Partnership – Open Budget Survey,

http://internationalbudget.org/what-we-do/open-budget-survey/