URBANA OBNOVA

5

Arhitektonski fakultet Sarajevo Katedra za urbanizam i prostorno planiranje Predmet: Urbanistiko planiranje 2 2013/14. II semestar, II ciklus Nastavnik: doc. dr. Nihad engi, dia-uURBANA OBNOVA

SEMESTRALNI RAD

DELI FARUK, KURI AHMED

UVODKonstantinos Doksijadis (1982) u svome djelu iznosi kako je koncept urbane obnove kao metoda pri drutvenim reformama pojavila se u Engleskoj najvie zbog brze industrijalizacije gradova 19. stoljea kao reakcija na sve skuenije i ne higijenske uslove u urbano sirmoanim etvrtima. Agenda koja se pojavila bila je progresivna doktrina koja je pretpostavljala da e stanovnitvo imati bolje moralne i ekonomske uslove. Vjerovatno je jo jedna reforma zapoela 1853 kada je Napoleon angaovao Haussmanna za prekrajanje Pariza zbog estetike i uinkovitosti. Pri ovakvom pristupu uoljivo je da je program i sistematizacija raena na nacionalnom nivou jer jedino tako se moe unaprijediti koncept ivota unutar urbanih sredina. Problemi ljudskih naselja oduvijek su bili veoma sloeni, ali je ljudsko drutvo tokom hiljada godina ivjelo u malim, tako rei nepromjenjljivim naseljima, pa se ranije nije susretalo sa krizom kao to je ova sadanja. Tek je sada postalo jasno da nije mogue rjeavati probleme ljudskih naselja bez njihovog sveobuhvatnog i sistemskog razumijevanja. Urbana obnova ukljuuje preseljenje fabrika, ruenje objekata, preseljenje ljudi i koritenje vladajuih struktura (vlada kupuje imovinu za drutveni cilj)) kao pravnog instrumenta da se privatno vlasnitvo upotrijebi za javne projekte. Ovaj proces se takoer provodi u ruralnim podrujima, moemo govoriti o ruralnoj obnovi ali se u praksi rijetko koristi.

POJAM URBANE OBNOVEU svom djelu Obnova kao instrument ruralnog razvoja (2012) dr. Uchendu Eugene Chigbu navodi urbanu obnovu kao program ponovnog razvoja podruja od umjereno do veoma gusto koritenih, gdje je urbana obnova imala kako uspjeha tako i neuspjeha. Moderna inkarnacija poela je krajem 19. stoljea u razvijenim drutvima te je svoj uspjeh doivjela u kasnim 40-tim dvadesetog stoljea i to najvie pod pojmom urbane rekonstrukcije. Proces je imao znaajnu ulogu u formiranjugradskih pejsaa, te je kao takva imala takoer uticaj na demografiju te samu historiju gradova irom svijeta. Prema istom autoru urbana obnova podrazumjeva premjetanje poslovnih zona, ruenje objekata, premjetanje stanovnitva, kao i koritenje pravnih subjekata za provoenje ideja urbane obnove na to autor prvenstveno podrazumijeva uptrebu vladajuih struktura. Prof. dr Eva Vanita Lazarevi (2003) u svojoj knjigi Obnova gradova u novom milenijumu urbanu obnovu definie kao najiri oblik urbane rekonstrukcije. Ona prvenstveno tretira historijska jezgra gradova. Najui centri gradova dugo su (pedesetih, ezdesetih i sedamdesetih godina 20. stoljea ) smatrani su odlazeom kategorijom, koja e u budunosti potpuno izgubiti svoje funkcije i disperzivno ih rasporediti po obodima gradova. Sama autorica kae: Upravo sada je neophodno raspolagati tzv."know how"-om - odnosno shvatiti redoslijed postupaka u ovoj oblasti, princip rada koji je dosada pokazao najbolje rezultate upravo u ekonomski tekim godinama devedesetih; zajedno sa najnovijim iskustvima naprednijih od nas. Pitanje je vremena kada i kako emo i mi primijeniti slina iskustva, ali ostaje injenica da nas to neminovno oekuje. Globalna urbana obnova nam predstoji pa je bolje da u nju hrabro zakoraimo - pripremljni.

Ipak u pojedinim sluajevima urbana obnova nije imala uspjenosti pa je sve rezultiralo deurbanizacijom podruja kako to navodi Lobbia J.A (1999). gdje on smatra da je glavni krivac za pogrean pristup urbanoj obnovi upravo bio cestovni saobraaj prvenstveno mislei nabrze ceste koju su naruavale periferije gradova.

URBANA OBNOVA I URBANI DIZAJN U budunosti e razvoj gradova biti zasnovan svrsishodno na urbanoj obnovi i regeneraciji. Svjedoiti emo daljem irenju na raun obradivog zemljita, izgradnje novih naselja na periferiji gradskog podruja i poboljanju saobraajne infrastrukture, model razvoja postati e neto sasvim drugo obnova ve izgraenih dijelova grada, poveavanje gustine stanovnitva, unapreivanje postojeeg, obogaivanje novim sadrajima i formama.Proces urbane obnove se u literaturi i praksi spominje pod razliitim, slinim nazivima, slinog, ali ne i istog znaenja. Na engleskom jeziku to je, najee, urban renewall ili urban rehabilitation.Regeneration and Development sa engleskog se prevodi kao obnova i razvoj. Najee se odnosi na proces urbane obnove i razvoja, ali moe biti i, recimo, ekonomska ili drutvena obnova.U naem jeziku prevod termina regeneration ima znaenje unapreenja ili regeneracije. Pojam regeneracije se podjenako odnosi i na iri teritorij grada, a isto tako i na najmanji, najui prostor u gradu. Podrazumijeva uee razliitih aspekata rekonstrukcije u tom postupku. Urbana rekonstrukcija ne moe zamijeniti termin urbane obnove, jer podrazumijeva ue polje aktivnosti od obnove. Eva Vanita Lazarevi (2003) koristi pojmove kao to su: rehabilitacija, regeneracija i obnova i tvrdi da se ti pojmovi najee se upotrebljavaju u anglosaksonskim zemljama i SAD. U Britaniji se esto koristi i termin urbana renesansa. U Francuskoj, paniji i Italiji ei naziv je remodelacija, a uz navedene manje razlike globalno se misli na isto: oivljavanje grada, navodi autorica.Urbani dizajn predstavlja process dizajniranja i oblikovanja gradova, sela i drugih naseljenih mjesta. Dok je arhitektura prvenstveno usredotoena ka pojedinanim objektima, urbani dizajn bavi se grupama objekata, ulica i javnih prostora, cijelim kvartovima ili podrujima, ili itavim gradovima, sa ciljem stvaranja funkcionalnih, privlanih i samoodrivih urbanih podruja. Urbani dizajn je interdisciplinarna djelatnost koja objedinjuje sve djelatnosti koje se bave prostorom i okoliem, poput urbanog planiranja, pejzane arhitekture, arhitekture, graevine, saobraaja, komunalnih djelatnosti i sl.[footnoteRef:1] [1: www.urbandesign.com (20.04.2014.)]

Razumijevanje pojma urbanog dizajna, kao oblikovanja gradskih prostora, u razliitim periodima, odnosno fazama urbanistikih promiljanja, variralo je od autora do autora. Tako autorica Dragana Bazik (2008) prepoznaje nekoliko koncepata, od kojih emo navesti urbani dizajn kao dominaciju fizikog proizvoda, odnosno oblikovanje grada bez projektovanja objekata (makro skala arhitekture), zatim integraciju fizikog i drutvenog domena u krajnjem produktu (formiranje fizikog okvira drutvene sfere), integraciju fizikog proizvoda i procesa i, na kraju, dominaciju procesa, kod koje savremeni urbani dizajner najee ne oblikuje izgraeni artefakt, ve definie sferu odluivanja, u kojoj drugi dalje formiraju fizike strukture.

URBANA OBNOVA ILI PLANIRANJE POD UTICAJEM LOGIKE TRITA I KAPITALA?

Naime, urbana obnova ne podrazumijeva samo revitalizaciju, regeneraciju i rekonstrukciju pojedinih dijelova grada, nego i svojevrsnu rehabilitaciju i poboljanje kvalitete ivota u zajednici te ouvanje prirodnih i drutvenih vrijednosti. Nakon analize zakljuuje da u Zagrebu nakon 2000. godine nije postojala prava urbana obnova nego samo "parcijalne intervencije u prostor" pri emu se nije uzimao u obzir "grad kao cjelina", kao ni stavovi stanovnika prema intervencijama u prostor. Stoga je u najboljem bila rije o "parcijalnoj rekonstrukciji" ili, kako to navodi IP4[footnoteRef:2], "tokastom planiranju", odnosno "stihijskom urbanizmu". [2: IP4- inicijali anonimnog autora]

Takoer, Jelena Zlatar (2013) se bavila pozitivnim i nadasve inspirativnim iskustvima urbane obnove u velikim europskim megapolisima kao to su London i Pariz, usporeujui tamonju situaciju s hrvatskim kontekstom. Prema njezinu miljenju u Hrvatskoj prevladavaju neplanirane intervencije u prostor, dok veliki europski gradovi imaju detaljne programe urbane obnove po kojima razvijaju razliite i esto sloene gradske projekte. Prioritet imaju projekti koji su od vitalnog interesa za razvoj grada. Kao to se i oekivalo, istraivanje je pokazalo da je "odnos partnera u ulaganju i dijeljenju dobiti bio jasan, a projekti su bili financijski i organizacijski kvalitetno voeni, s tono odreenim vremenskim ostvarenjem pojedinih etapa". Ne treba ni spominjati da je krajnji cilj bio javno dobro, na korist graana.

URBANA OBNOVA I TRANZICIJSKO DRUTVOZanimljivo je prouavati kako se razvija proces urbane obnove u naem, tranzicijskom postsocijalistikom drutvu. U implicitno shvaenom i nikada prezentiranom planu ureenja osnovni elementi o kojima smo i sami svjedoili tokom tih godina su sljedei prema Ognjenu aldaroviu: Urbana rekonstrukcija. U gradu se odvijaju procesi nove poslovne i stambene izgradnje, no ponajvie po principu projektnog ili lokacijskog projektiranja. Urbana revitalizacija. Ovaj proces gotovo se uope nije razvijao u naem tranzicijskom drutvu. Gentrifikacija[footnoteRef:3] kao element urbane obnove se u nas upravo razvija na primjeru Cvjetnog trga. Ona se pojavljuje kao element radikalne izmjene postojeeg pri emu se u projektu naglaava pojava novoga, novih struktura, novih stanovnika i novih ivotnih stilova [3: Prema engleskom pojmu gentry (plemstvo), taj proces oznaava oplemenjivanje, doseljavanje bogatijeg stanovnitva koje mijenja ambijent iz npr. slamova u ekskluzivne potroake sadraje]

Pojava privatnog investitora kao urbanog planera. Unos garanog prostora u najuu pjeaku jezgru grada. Pobuna javnosti. Gradska uprava Javni interes

PROBLEMI URBANE OBNOVEU svojoj knjizi "Obnova gradova u novom milenijumu" gospoa E.V. Lazarevi pie uputstvo za strunjake koji se bave problemom obnove grada. Ona kritiki razmatra bitan elemnt savremenog karaktera i postavljanje u vremenu i prostoru, gdje uporeuje situaciju u urbanizmu i arhitekturi poreenu sa razvijenim zemljama. Urbana obnova posmatra se danas kroz prizmu novih i neobinih karakteristika tranzicije kroz vrijeme. Na osnovu iskustva pokazalo se da je uticaj aktivne zatite presudan, te da bi trebalo da se nastavi u tom smijeru. Ovo podrazumijeva uklapanje graditeljskog naslijea u aktivan, pulsirajui ivot regenerisanog grada. Prenamijena funkcije, interpelacija u staro tkivo, mona i napadna arhitektura u funkciji privlaenja kapitala u zaputene dijelove jesu principi koji su se pokazali opravdanim i poeljnim. Proces urbane obnove optereen je vrtlogom sociolokih, ekolokih, pedagokih i mnogih drugih promijena. Socioloka slika grada u novom milenijumu pokazuje svoj ponor, mrano lice. Posljedica svega toga se ogleda u procesu urbane obnove. Regeneracija odreenog dijela grada povlai promijenu socijalne strukture stanovnitva, pri emu najsiromaniji podlijeu getoizaciji i prelasku na sve loije lokacije. Uvoenje socijalnog stanovanja je sve prisutnije. Ukljuuju se banke, sponzori i oni zajedno sa graanima i gradom uestvuju u finansiranju takvog, pristupanog stanovanja. Unapreenje urbane svijesti ukljuuje i ekologiju. Politika rekonstrukcije gradova posmatra se kao paket usluga na tritu, koji ukljuuje utvrivanje primarnih problema, odreuje ciljeve, strategiju i pokretanje resursa, uklapa se u proces, oekuje rezultate, predvia studiju isplativosti, izvoenje i marketing. Uloga marketinga je vea nego ikad, pa tako itave ulice i trgovi nose ime svog sponzora, kao u sportu. Dizajn je ekoloki, upotrebljavaju se novi materijali i tehnologija u cilju to zdravijeg ivota graana velikih gradova. Insistira se na to vie zelenih povrina koje se sade na svakoj slobodnoj i osloboenoj povrini u gradskom jezgru. titi se i najnovija, moderna arhitektura o kojoj se nekada nije vodilo rauna. Modeli kako unaprijediti mobilnost, zelenilo, uklopiti staro u novo, kako izvesti novi sistem infrastukture, sve su to primjeri koji mogu da nam poslue kao uzor. E.V. Lazarevi u svom djelu kritikuje nae sadanje stanje zbog elje da se svjesnim sagledavanjem problema pronae najbolji put ka napretku. Ona tvrdi da zakonodavstvo treba da izvri veu izmjenu, jer vlasniki odnosi sigurno onemoguuju ozbiljnu urbanu obnovu. ZAKLJUAKZagovornici kau da je urbana obnovo motor i mehanizam reforme, a kritiari kao mehanizam za kontrolu. To moe poboljati postojee zajednicu, ali i u nekim sluajevima do razruenja ak i do de-urbanizacije. Ovaj proces se takoer provodi u ruralnim podrujima, naziva sela obnove, iako to ne moe biti tono isti u praksi. Urbana obnova ukljuuje preseljenje tvrtke, ruenje objekata, preseljenje ljudi i koritenje vladajuih struktura (Vlada kupnje privatna zemljita u cilj drutvenih potreba) kao pravni predstavnici za poboljanje kvalitete ivota. Urbana obnovo je odgovorna za regeneraciju i rehabilitaciju zajednica kao i pomaka istih. Ali, ima i sluajeva gdje urbana obnova nije uspjela kao na primjer suburbani dio Nijagarinih vodopada gdje se prenamjena prostora ispostavilo kao loe rjeenje. Iako se nastaju sprovesti urbanu obnovu na to veem i globalnijem nivou esto to nije tako, jer se problemi sagledavaju s linije manjeg otpora i dokle god je to tako suoeni smo sa velikom problematikom prostora koja e kako vrijeme bude odmicalo biti sve tee i tee rijeiti. Zbog toga treba problem sagledati kako dedukativno tako i indukativno, sprovesti posebne mjere planiranja i preispitati ve uraenu urbanu obnovu, izvui najbolje iz svakog primjera i uvidjeti razloge zbog ega u pojedinim podrujima urbana obnova nije uspjela.

LITERATURA

Doksijadis, Konstantinos (1982) ovjek i Grad, Beograd: Nolit. Chigbu, Uchendu Eugene (2012)."Village renewal as an instrument of rural development: evidence from Weyarn, Germany Lobbia, J.A.,"Bowery Bummer: Downtown Plan Will Make and Break History", The Village Voice, March 17, 1999 Prof.dr Nada Lazarevi Bajec, prof. dr Eva Vanita Lazarevi (2003), Urbana obnova -Gradovi u novom milenijumu, Univerzitet u Beogradu http://prometheus.arh.bg.ac.rs/upload/1213/Osnovne/Urbana_obnova/urbana_obnova_2013-1.pdf, prof. dr Eva Vanita Lazarevi, 2013.(10.07.2014) http://www.ptt.rs/korisnici/a/b/absolut/s2-03.htm, autor: razvoj grada Leskovac, (10.07.2014) http://chp.nsk.hr/wp-content/uploads/2014/05/7/Domijan_The%20challenges%20of%20post-war%20reconstruction.pdf (10.07.2014) http://en.wikipedia.org/wiki/Urban_renewal (10.7.2014) Jelena Zlatar, Urbane transformacije Zagreba, Plejada, 2013 Dragana Bazik, Relacijski prostor grada: projekat, tekst, realizacija (Beograd: Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2008), pp. 12-15. www.urbandesign.com (20.04.2014.)