van loopgravenkaart tot rup (hilde verboven, marc dewilde, moira heyn, pieter trogh, )
TRANSCRIPT
Van loopgravenkaart tot ruimtelijk uitvoeringsplanVoorstelling van het WO I onderzoek door
Onroerend Erfgoed, Vlaamse overheid
1 maart 2012
Hilde Verboven, Marc Dewilde, Moïra Heyn, Pieter Trogh, Thomas Van Driessche
Inhoudstafel
Aanpak en methodiek – Hilde VerbovenOverzicht van resultaten – Hilde VerbovenCase Drie Grachten – Thomas Van DriesscheCase Wijtschateboog - Moïra Heyn Aanbevelingen – Hilde Verboven
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed 2
Aanpak en methodiek-
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed 4
Ieper
DiksmuideVeurne
Poperinge
Heuvelland
Alveringem
Staden
Wervik
Middelkerke
Zonnebeke
HouthulstLo-Reninge
Kortemark
Koksijde
Vleteren
Moorslede
Nieuwpoort
Langemark-Poelkapelle
MesenMesen
Frontzonein de Westhoek
Frontzonein de Westhoek
7 maart 2012 — Hier komt de Footer-titel — © Onroerend Erfgoed 5
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Verschillende landschapskenmerken
6
De belangrijkste front-verschuivingen bevinden zich in de Ieperboog
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed 7
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Ieper
DiksmuideVeurne
Poperinge
Heuvelland
Alveringem
Staden
Wervik
Middelkerke
Zonnebeke
HouthulstLo-Reninge
Kortemark
Koksijde
Vleteren
Moorslede
Nieuwpoort
Langemark-Poelkapelle
MesenMesen
Gedenktekens41%
Oorlogsgraven17%
Bunkers 29%
Andere13%
1378 relicten WO I
Bron: http://inventaris.vioe.be/woi
8
Doel: bewaringstoestand WO I sporen in de bodem
• Geografische verschillen in de bewaring? • Bedreigd?• Plaatsen met goede bewaring
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 9
OnderzoeksopzetTwee deelonderzoeken: archeologie en oorlogslandschap
Archeologisch onderzoek
Methode proefsleuvenonderzoek
• Keuze van interessante sites in overleg met regiospecialisten
• Vooraf documenteren van de sites: luchtfotografische informatie B. Stichelbaut (UGent)
• Veldwerk• Geofysisch onderzoek
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 10
OnderzoeksopzetOnderzoek archeologie
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
18 locaties en 32 proefsleuven
2 vlakgravingen
11
St-Elooi 2: Britse, elkaar opvolgende loopgraven 1915-1917.
Onderzoeksopzet
Doel: selectie van WO I oorlogslandschappen
Uitdaging: Hoe differentiëren?
Voorwaarden• Historisch betekenisvolle plaats zijn voor WO I• Oorlogslandschap moet er nog beleefbaar zijn• Zichtbare relatie tussen huidige landschap en oorlogslandschap• Archeologisch potentieel
Leidde tot de identificatie van landschappen waar de oorlog nog beleefbaar is en herinnerd kan worden
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 14
Landschapsonderzoek
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Bron: Schlachten in Flandern 1918
Zonnebeke, Polygoonbosvroege Britse loopgraaf, april 1915
Zonnebeke, Scharnhorststellung
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Britse slachtoffers in een ondiepe loopgraaf in Zonnebeke Broodseinde, mei 1915
Höhelinie – Wijtschate, 1917
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Massart 1919
Kaaskerke, loopgraven
Bron: Sites de guerre 1924
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Bron: Schlachten in Flandern 1918Bron: IFFM
Zonnebeke Wilhelmstellung, 1917
Langemark-Poelkapelle, 1930
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Massart 1919
Bunkerlinie op frontzate
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Tasnier & Van Overstraeten 1926
Diksmuide, redoute Elisabeth
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Bron: Australian War Memorial
Bron: Michelin 1920
Artillerie, scheepskanon
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Massart 1919
Passerel in inundatie Ramskapelle, 1918
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Franse observatiepost, 1915
Bron: Illustrated War News
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
ObservatieboomHouthulstbos Observatieboom
Beselare
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Boezinge dorp
Bron: Baccarne&Steen 1979
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Geluveld - granaattrechters
Bron: Beumelburg 1928.
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Michelin 1919
Zillebeke, Hooge
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Scherpenberg, Heuvelland
Michelin 1919
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Slagveld Passendale, 1917Smalspoor
Massart 1919
Passendale
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Hilde Verboven— © Onroerend Erfgoed
Passendale ridge
Onderzoeksopzet
MethodeBronnenmateriaal: loopgravenkaarten 1914-18
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 32
Landschapsonderzoek
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 33
Georefereren
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 34
Intekenen in GIS
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 35
Vergelijken met hedendaagse datalagen
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 36
Scharnhorststellung
A19
Scharnhorsstellung
Historische literatuur en foto’s: plaatsbeschrijvingen
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 37
Sites afgebakend en gedocumenteerd
Aan
Overzicht onderzoeksresultaten-
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 39
28 herinneringsplaatsen
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 40
Inundatiegebied tussen frontzate en Ijzer
• Landschap: Ijzervlakte, netwerk van kanaaltjes en waterlopen
• Militaire inundaties
• Frontzate (Belgische linie)• Ijzer (Duitse linie)• Breed niemandswater
Ramskapelle. Bron Thys 1922
Pervijze. Bron Thys 1922
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 41
• Tussen frontzate en IJzer (Ramskapelle)
• Oud Stuivekenskerke
• Dodengang
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 42
Kanaalzone en gebied van de eerste gasaanval
• Landschap: overgang tss laaggelegen polders en zacht glooiende landschap bij Ieper
• Overgang tss Belgisch en internationaal verdedigd front.
• Overgang water-landfront
• Eerste gasaanval in de militaire geschiedenis (april 1915)
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 43
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 44
• Drie Grachten
• Kanaalzone
• Slagveld van Merkem
• Langemark
• Pilkem en Ceasar’s Nose
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 45
Slagveld Passendale
• Landschap: midden West-Vlaamse heuvelrug
• 3de slag (1917), laatste fase
• Vista's
kj
G
kj
G
kj
"
kj
"
kj
kj
"
kj
kj
G
G
"
kj
kj
kj
"
Gkj
kj
"
"
"
G
kj
kj
kj
"
kj
G
"
kj
kj
kj
kj
kj
kjkj
kj
"
"
""
kj
G
"
kj
"
"
kj
kj
kjkj
G
3491
541
503
554
564
593
550
538
587560
556
563
490
509507
500
516
506
524
504
499
518
537
505
540
502
581
562
573
753542
842
735
749
590
497
501
515
549
557
525
565
514
585
519
523
498
526
1530
2037
1815
1309
1531
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 46
Slagveld Passendale
Zichtas
Bezoekerscentrum
Vijfwegestraat
Tynecotstraat
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 47
Geluveldplateau
• Landschap: hoogte• Kasteelparken• Bebost
• Fel bevochten hoogte op de midden West-Vlaamse heuvelrug: frontlijnen op oostelijke en westelijke rand
• Landschappelijke relicten: mijnkraters
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 48
• Wieltje-Frezenberg
• Hooge – Bellewaarde hv
• Polygoonbos
• Kasteelparken
• Drieblotenbos
• Gasthuisbossen
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 49
Wijtschateboog
• Landschap: heuvelrug Wijtschate-Mesen
• Frontlijn (1914-17) heeft lang stand gehouden
• Dieptemijnen
• Ondergrondse oorlog
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 50
• Hill 60
• Palingbeek
• Bernikkewalle
• St-Elooi
• Wijtschate-Mesen
• Bossen Vorfeldzone
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 51
West-Vlaamse heuvels
• Landschap: heuveltoppen
• Geallieerd hinterland• Frontlijn van de 4de slag
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 52
West-Vlaamse heuvels
Kemmel_19180519_28SW1_wo297_0755
Bron: Westhoek verbeeldt
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 53
West-Vlaamse heuvels
Duits lenteoffensief (april 1918)
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 54
• Vierstraat-Hoge Basseie
• Kemmelberg
• Scherpenberg
• Slagvelden Loker
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 55
Houthulstbos
• Duits hinterland – front• Artilleriebolwerk
Case Drie GrachtenEen voorpost in het inundatiegebied van het Ieperleekanaal
Thomas Van Driessche
Inhoudstafel
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed
Drie Grachten: historisch overzicht
Relicten WO I in Drie Grachten
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed
Drie Grachten
Herinneringsplaats ‘Drie Grachten’
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed
De Drie Grachtenbrug vóór 1914. (Debaeke & Lermytte 1995, p. 12)
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 60
Drie Grachten tijdens de Eerste Slag
• 10 oktober 1914: aanleg verdedigingslinie langs kanaal.
• 16 oktober 1914: Duitsers bezetten Houthulst en Klerken.
• 21 oktober 1914: Duitsers veroveren Merkem, Drie Grachtenbrug wordt opgeblazen.
• Begin november: Fransen nemen Belgische stellingen over, inundatie komt op gang.
• 9-12 november 1914: zware gevechten in Drie Grachten.
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 61
militaire inundaties
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 62
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed
• Drie Grachten is aan alle kanten omgeven door water.
• Belgische voorpost op linkeroever.
• Voorpost kan alleen ‘s nachts bevoorraad worden via weg naar Noordschote
Stellungskarte Diksmuide-Süd 20.7.1917(In Flanders Fields museum)
Bulletin belge des Sciences militaires, 1932, 1/1
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 64
De strijd om Drie Grachten (26 maart – 8 april 1915)
De Cayennemolen bij Drie Grachten in april 1915 (Fuhrmann, Pfoertner & Fries 1933)
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 65
Van Overstraeten & Tasnier 1926
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed
Weg naar LuigemWeg naar Luigem
Drie Grachten in Duitse handen (april 1915 - augustus 1917)
“Stellung bei Drie Grachten, Herbst 1915” (Fuhrmann, Pfoertner & Fries 1933)
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 67
Drie Grachten in Duitse handen (april 1915 - augustus 1917)
Drie Grachten, Duitse loopbrug naar Luigem (Debaeke en Lermytte 1995, p. 68)
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 68
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed
Stellungskarte Diksmuide-Süd20.7.1917, In Flanders FieldsMuseum
69
Drie Grachten tijdens de Derde Slag• 11 juli 1917: Fransen nemen
Belgische stellingen in Noordschote over.
• 31 juli 1917: begin van de Derde Slag.
• 16 augustus 1917: Fransen veroveren Drie Grachten.
• 27 oktober 1917: Fransen veroveren Merkem.
• Drie Grachten blijft strategisch belangrijk. Bouw van een dubbele brug.
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed
70
Merkem in december 1917(Debaeke & Lermytte 1995, p. 100)
Drie Grachten na de Derde Slag(Chielens P., Dendooven D. e.a. 2006.)
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 71
Drie Grachten in 1918
Artillerie Monatskarte Ieperen-Nord, 1 september 1918, Legermuseum.
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 72
De Driegrachtenbrug na de oorlog (Debaeke & Lermytte 1995, p. 133)
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 73
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 74
zichtlijnen
Blik vanaf de brug naar het noorden (Ieperleekanaal)
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 75
zichtlijnen
weg naar Noordschote weg naar Merkem
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 76
zichtlijnen
Blik op Noordschotebroek
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 77
zichtlijnen
Zichtlijn naar Noordschote
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 78
Relicten in Drie Grachten
Algemeen Rijksarchief, Verwoeste Gewesten, nr. 10594
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 79
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 80
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 81
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed (Bron: Bachten de Kupe 14/18, 2009, p. 52)
Demarcatiesteen nr. 5 (1922)
“HIER WERD DE OVERWELDIGER TOT STAAN GEBRACHT – ICI FUT ARRETE L’ENVAHISSEUR – HERE THE INVADER WAS BROUGHT TO A STANDSTILL”.
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 83
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed
Naamsteen Drie Grachten
Herinneringsplaats Drie Grachten
• Twee assen: weg Noorschote-Merkem en kanaal Ieper-IJzer
• Open karakter van het landschap
• Zichtlijnen naar Noordschoteen Luigem
• Gedenktekens en wederopbouwarchitectuur
• Sluit in het zuiden aan op herinneringsplaats Niemandswater.
1 maart 2012 — Drie Grachten— © Onroerend Erfgoed 85
Case WijtschateboogHerinneringsplaats met een explosief verleden
Inhoudstafel
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moira Heyn — © Onroerend Erfgoed 87
SitueringMijnenslagRelicten en ruimtelijke dragersGewenste situatie”
SitueringHerinneringsplaats Wijtschateboog
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 88
• Geografisch• Binnen verloop WOI
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 89
1ste slag (21/10–16/12/1914)
4de slag (10–29/04/1918)
3de slag, Mijnenslag (7–14/06/1917)
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 90
1ste slag (21/10–16/12/1914)
4de slag (10–29/04/1918)
3de slag, Mijnenslag (7–14/06/1917)
• “stabiel” front tussen 1ste
en 3de slag (17 december 1914 - 6 juni 1917)
• Toneel van de Mijnenslag (7-14 juni 1917)
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 91
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 92
Situering“Stabiele frontlinies”
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 93
MijnenslagStart van de 3de slag bij Ieper
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 94
• Britse Generaal Plumer: doorbreken Wijtschateboog cruciaal voor doorbraak in Vlaandereno Gepland voorjaar 1916o Verschillende keren uitgesteldo Uiteindelijke start 7 juni 1917 (zero hour)
Sir Herbert Plumer (bron: http://www.firstworldwar.com)
MijnenslagOndergrondse oorlog
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 95
• Ondermijnen oplossing voor vastgelopen front?o Op 5-10 m diepte; 750 Britse vs. 696 D mijnen in 1916; soms
geïntegreerd in linieso Veel experimenten bij het Hooge en St-Elooi o Tunnellers vs. Mineure (mijnwerkers, rioolarbeiders)
• Ir. Norton Griffiths nieuw ideeo Dieper: 15-40 m in Ieperse klei o Ongeziene hoeveelheid munitieo Gelijktijdige ontploffing
• Ondermijnen van Duitse bolwerken tussen Hill 60 en Ploegsteert
MijnenslagOndergrondse oorlog
• Lager gelegen Britse posities plots een troef!Toch waren soms nog diepe schachten nodig, Duitse nog dieper
7 maart 2012 — Hier komt de Footer-titel — © Onroerend Erfgoed 01 / DEEL 1
Bron: Johan Vandewalle, Barton et al. 2010
Dwarsdoorsnede tunnel Spanbroekmolen(Bron: Der Weltrkrieg 1914-1918)
MijnenslagOndergrondse oorlog
7 maart 2012 — WOI onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 97
• Moeizame graafwerkzaamheden: clay kicking, stalen schachten, ….
Bron: Wiggins 2003
Bron: Johan Vandewalle, Barton et al. 2010
MijnenslagOndergrondse oorlog• Mineure graven afluisterschachten en
tegenmijnen (camouflets) waarop Tunnellers weerom reageren
• Claustrofobe, paranoïde tijden: oorlog onder de Salient
7 maart 2012 — WOI onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 98
Bron: Royal Engineers Library
Bron: IWM
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 99
• Ondergrondse oorlog
Bron: Die Große Zeit. Illustrierte Kriegsgeschichte
Mijnenslag
7 maart 2012 — WOI onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 100
Ondergrondse oorlog
• 25 Britse dieptemijn-ladingen op 13 locaties
• Duitse Luitenant-kolonel Füsslein: “alle Britse mijnen uitgeschakeld”
• Uiteindelijk aanvalsplan: 19 ladingen op 11 locaties
• Britse Mijngangen tot 659m lang en tot 38m diep
MijnenslagGrondige voorbereiding
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 101
Plumer was doordacht planner: O.a. schaalmodellen op terrein, Oefenterreinen, …
Bron: AWM
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 102
Grondige voorbereiding: gedetailleerd aanvalsplan
Bron: Western Front Association
Zero hour
• Zero hour (7 juni 1917 3u10): simultane ontploffing 19 mijnen;grootste kunstmatige explosie tot dan
• Achiel van Walleghem: “het reusachtigste en tevens het ijselijk prachtigste vuurwerk… een ware volkaan… een ware aardbeving…” (gevoeld en gehoord tot in Londen en Parijs)
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 103
MijnenslagResultaat• Dood en vernieling in
Duitse stellingen• Engelsen, Ieren (uit
noord en zuid), Australiers, Nieuw-Zeelanders, … reeds in de namiddag de heuvelkam over
• 14 juni nieuwe frontlijn• Brits succesverhaal
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 104Bron: http://www.wereldoorlog1-locaties.nl
Relicten en Ruimtelijke dragersDieptemijnkraters als opvallende getuigen
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 105
General Charles Harington Harington, 06-06-1917:“Gentlemen, I don’t know whether we are going tomake history tomorrow, but at any rate we shallchange geography”
Mijne heren, ik weet niet of we morgen geschiedenis zullen schrijven, maar in ieder geval zullen we de geografie veranderen
Dieptemijnkraters
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 106
Relicten enRuimtelijkeDragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 107
Hollandse Schuur-kraters op Luchtfoto 8-10-1917 (bron: Australian War Memorial)
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 108
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 109
Hollandse Schuur-kraters op Britse Loopgravenkaart 10-3-1918 (bron: National Archives)
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 110
Hollandse Schuur-kraters op Orthofoto 2005 (Bron: AGIV)
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 111
Hollandse Schuur-kraters op Luchtfoto 1998 (Bron: VVV Heuvelland)
Dieptemijnkraters
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 112
Relicten enRuimtelijkeDragers
Krater(s) in Wijtschate tijdens en kort na de oorlog
(Bron: boven AWM, links Westhoek Verbeeldt)
Dieptemijn-kraters
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 113
Relicten enRuimtelijkeDragers
Iets over kraterlippenAchteruitgang originele omvangdoor erosie en demping
Peckham krater in ‘1930 en 2012
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 114
Aantasting kraterlippen
Relicten en Ruimtelijke Dragers
Aandacht voor kraterlippen• Boven: weg rond Pool of Peace op kraterlip• Onder: uitgesproken kraterlippen Kruisstraat
Dieptemijnkraters
Relicten en ruimte-lijke dragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 115
Relicten• kraters dieptemijnen (1gedempt ) hg g
overzicht
de oostelijke Hollandse Schuur-krater
Relicten en ruimte-lijke dragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 116
Relicten• kraters dieptemijnen (1gedempt ) • niet-ontplofte dieptemijnen
hg ghg
overzicht
Relicten en ruimte-lijke dragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 117
Relicten• kraters dieptemijnen (1gedempt ) • niet-ontplofte dieptemijnen• kleinere kraters
hg ghg
overzicht
hg
Kleine krater bij “Ferme Gerardyn”
Relicten en ruimte-lijke dragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 118
Relicten• kraters dieptemijnen (1gedempt ) • niet-ontplofte dieptemijnen• kleinere kraters• mijngangen en mijnschachten• toegang ondergrondse constructie
hg ghg
overzicht
hg
Ì Ì
1 vd 2 gerestaureerde mijnschachten in BayernwaldBron: inventaris.vioe.be
Relicten en ruimte-lijke dragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 119
Relicten• kraters dieptemijnen (1gedempt ) • niet-ontplofte dieptemijnen• kleinere kraters• mijngangen en mijnschachten• toegang ondergrondse constructie• weiland met opvallend micro-reliëf
hg ghg
overzicht
hg
Ì Ì
Relicten en ruimte-lijke dragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 120
Relicten• kraters dieptemijnen (1gedempt ) • niet-ontplofte dieptemijnen• kleinere kraters• mijngangen en mijnschachten• toegang ondergrondse constructie• weiland met opvallend micro-reliëf• bunkers
hg ghg
overzicht
hg
Ì Ì
$+
Bunker langs Nieuwkerkestraat in MesenBron: inventaris.vioe.be
Relicten en ruimte-lijke dragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 121
Relicten• kraters dieptemijnen (1gedempt ) • niet-ontplofte dieptemijnen• kleinere kraters• mijngangen en mijnschachten• toegang ondergrondse constructie• weiland met opvallend micro-reliëf• bunkers• begraafplaatsen
hg ghg
overzicht
hg
Ì Ì
$+
æ
Spanbroekmolen Cemetery
Relicten en ruimte-lijke dragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 122
Relicten• kraters dieptemijnen (1gedempt ) • niet-ontplofte dieptemijnen• kleinere kraters• mijngangen en mijnschachten• toegang ondergrondse constructie• weiland met opvallend micro-reliëf• bunkers• begraafplaatsen• monumenten en herdenkingssites
hg ghg
overzicht
hg
Ì Ì
$+
æ
k
Messines Ridge Memorial to the Missing
Relicten en ruimte-lijke dragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 123
Relicten• kraters dieptemijnen (1gedempt ) • niet-ontplofte dieptemijnen• kleinere kraters• mijngangen en mijnschachten• toegang ondergrondse constructie• weiland met opvallend micro-reliëf• bunkers• begraafplaatsen• monumenten en herdenkingssites
Ruimtelijke dragers• “wederopbouw”-bossen
hg ghg
overzicht
hg
Ì Ì
$+
æ
k
Relicten en ruimte-lijke dragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 124
Relicten• kraters dieptemijnen (1gedempt ) • niet-ontplofte dieptemijnen• kleinere kraters• mijngangen en mijnschachten• toegang ondergrondse constructie• weiland met opvallend micro-reliëf• bunkers• begraafplaatsen• monumenten en herdenkingssites
Ruimtelijke dragers• “wederopbouw”-bossen• straten als ruimtelijke drager
hg ghg
overzicht
hg
Ì Ì
$+
æ
k
Relicten en ruimte-lijke dragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 125
Relicten• kraters dieptemijnen (1gedempt ) • niet-ontplofte dieptemijnen• kleinere kraters• mijngangen en mijnschachten• toegang ondergrondse constructie• weiland met opvallend micro-reliëf• bunkers• begraafplaatsen• monumenten en herdenkingssites
Ruimtelijke dragers• “wederopbouw”-bossen• straten als ruimtelijke drager • hoeves met historische rol • hoeves bijzondere locatie
hg ghg
overzicht
hg
Ì Ì
$+
æ
k
²³
²³
Relicten en ruimte-lijke dragers
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 126
Relicten• kraters dieptemijnen (1gedempt ) • niet-ontplofte dieptemijnen • kleinere kraters• mijngangen en mijnschachten • toegang ondergrondse constructie• weiland met opvallend micro-reliëf • bunkers • begraafplaatsen • monumenten en herdenkingssites
Ruimtelijke dragers• “wederopbouw”-bossen• straten als ruimtelijke drager • hoeves met historische rol • hoeves bijzondere locatie
hg ghg
hg
Ì Ì
$+
æ
k
overzicht
²³
²³
Petit Bois en omgeving
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 127
Relicten en ruimtelijke dragers
Gewenste situatieMijnkraters• Bescherming, inclusief
kraterlip• Aangepast beheer
waterlichaam en oevervegetatie
• Grassige bufferstrook (uitgezonderd bosrand), preferentieel het hele omliggende perceel in extensief graslandbeheer
• Archeologische begeleiding noodzakelijke grondwerken (slibruiming, oeverherstel, …)
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 128
Gewenste situatieMijnkraters• Zichtbaarheid vanop
openbare plaats garanderendoor behoud vista’s
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 129
Gewenste situatieMijngangen• Bouwvrij houden van
schachten en tracé inclusief bufferVisuele beleving van trajectVeiligheidsaspecten
• Monitoring grondverzakking• Hoeve als herkenningspunt
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 130
Gewenste situatieWederopbouwbos• Behoud/herstel vooroorlogse
perimeter• Omgevende percelen bouwvrij
houden• Archeologische begeleiding
bosbeheerswerken
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 131
Gewenste situatieGrasland micro-reliëf
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 132
• Verbod op scheuren• Voorkeur extensief
graslandbeheer
Gewenste situatieContext• Behoud leesbaarheid oorlogslandschap door behoud
onderlinge visuele relaties en door vista’s op geheel
7 maart 2012 — WO I onderzoek – Moïra Heyn — © Onroerend Erfgoed 133
Conclusies en aanbevelingen vanuit WO I onderzoek
Conclusies en aanbevelingen
Bij ruimtelijke ontwikkelingen rekening houden met WO I landschappen
Aandachtspunten• Bouwvrij houden van bestaande open ruimtes
• Wederopbouwbossen in de frontzone- Perimeter- Bos- en natuurbeheerwerken archeologisch begeleiden
• Vista's vrijhouden
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 135
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 136
Belle AllianceHof van Vor Berghen
St-Maartenskerk
Zwanebeekvallei
Moortelweg
Turco farm
Conclusies en aanbevelingen
Bij ruimtelijke ontwikkelingen rekening houden met WO I landschappen
Aandachtspunten• Bouwvrij houden van bestaande open ruimtes
• Wederopbouwbossen in de frontzone- Perimeter- Bos- en natuurbeheerwerken archeologisch begeleiden
• Vista's vrijhouden
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 137
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 138
Bos 1911 (donkergroen)Bos 2001 (lichtgroen)
Aanbeveling:
Perimeter, bosvolume herkenbaar houden
Beheerwerken archeologisch begeleiden
Conclusies en aanbevelingen
Beschermen van WO I landschappelijke relicten• Mijnkraterrestanten, loopgraventracés
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 139
Mijnkrater Hooge
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 140
Nog bestaande mijnkratersites-Ondiep ten noorden van Hill 60- Dieptemijnen vanaf Hill 60
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 141
Loopgraventracé Kattenkerkhof (Heuvelland)
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 142
Loopgraventracé Kattenkerkhof (Heuvelland)
Conclusies en aanbevelingen
WO I-reliëfsporen• Microreliëf: voorzichtig bij de interpretatie van de
oorzaken van kleine niveauverschillen (natuurlijk reliëf, antropogeen)
• Kan wel een aanwijzing zijn voor goede bewaring van eventuele WO I-sporen, zeker in natuurlijke graslanden met langdurig gebruik.
• Advies: graslanden met langdurig gebruik niet scheuren
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 143
Conclusies en aanbevelingen
Archeologische WO I sporen zijn goed bewaard in het zuidelijke front• Schaars aan het Ijzerfront• Bewaringscondities zijn lokaal erg verschillend en dus moeilijk
voorspelbaar
1 maart 2012 — Persontbijt Colloquium WO I — © Onroerend Erfgoed 144
Bron: Massart 1919 Bron: Schlachten in Flandern 1918.
Conclusies en aanbevelingen
Archeologische beschermingPlaatsen waarvan een uitstekende bewaring is aangetoond: Pilkem, Hooge, St-Elooi
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 145
Archeologische
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 146
Stoffelijke resten van Franse gesneuvelden© Onroerend Erfgoed.
Pilkem :Een loopgraaf opgebouwd met A frames vervangt een greppel met duckboards op de bodem. © Onroerend Erfgoed.
Conclusies en aanbevelingen
Archeologische “hot spots”Plaatsen waar een goede bewaring kan worden vermoed
- graslanden met langdurig gebruik, bos, met microreliëf- langdurige frontlijn 2de slag- dijken, voormalige spoorwegbermen
Graslanden met langdurig gebruik niet scheuren Archeologisch onderzoek bij ruimtelijke ontwikkelingen of
bedreiging Werken aan dijken (of wegen) archeologisch begeleiden Bos- en natuurbeheerwerken archeologisch begeleiden
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 147
Conclusies en aanbevelingen
Diepliggende structuren: ondergrondse schuilplaatsen en mijntunnels
Registratie en monitoring Bij voorkeur bouwvrij houden Archeologisch onderzoek gericht op
bewaringstoestand Verder documenteren van de ligging
en de omvang van deep dugouts
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 148
Bremen redoubt© Onroerend Erfgoed
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 149
Deep dugoutsspreiding
Conclusies en aanbevelingen
Verdwenen WO I begraafplaatsen=> Archeologisch onderzoek op bedreigde site
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 150
Einde
Geïnteresseerd?
[email protected]@rwo.vlaanderen.beMoï[email protected]@rwo.vlaanderen.be
7 maart 2012 — WO I onderzoek- Hilde Verboven — © Onroerend Erfgoed 151