vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman seqmna samyaro zalita mit...

400
vefxistyaosani

Upload: others

Post on 05-Sep-2019

60 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

vefxistyaosani

Page 2: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

ISBN 978-9941-13-052-6

Page 3: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

SoTa rusTaveli

vefxistyaosani

Page 4: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

4

redaqtori

yda

kompiuteruli uzrunvelyofa:

dali germaniSvilidali germaniSvilidali germaniSvilidali germaniSvilidali germaniSvili

TinaTin CirinaSviliTinaTin CirinaSviliTinaTin CirinaSviliTinaTin CirinaSviliTinaTin CirinaSvili

lela wiklaurilela wiklaurilela wiklaurilela wiklaurilela wiklauri

rusudan miqenaiarusudan miqenaiarusudan miqenaiarusudan miqenaiarusudan miqenaia

naTia dvalinaTia dvalinaTia dvalinaTia dvalinaTia dvali

Page 5: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

5v

ef

xi

st

ya

os

an

i

sarCevi

dasawyisi ...................................................................................... 9

ambavi rostevan arabTa mefisa ............................................ 15

rostevan mefisagan da avTandilisagan nadiroba ......... 22

naxva arabTa mefisagan mis ymisa vefxistyaosnisa ......... 25

TinaTinisagan avTandilis gagzavna mis ymissaZebrad .............................................................................. 32

wigni avTandilisa Tavis ymaTa Tana .................................. 40

avTandilisagan mis ymisa Zebnad waslva ........................... 43

ambavi avTandilisa, asmaTs rom eubnebis qvabSigan ...... 53

Seyra tarielisa da avTandilisa........................................ 62

tarielisagan Tavis ambis mboba avTandilTana .............. 68

ambavi tarielis gamijnurebisa .......................................... 74

wigni nestan-darejanisa sayvarelsa Tana miwerilipirveli ............................................................................... 81

wigni tarielisa sayvarelTana ............................................ 83

wigni tarielisa xataelTana................................................ 85

nestanisagan tarielis xmoba ............................................... 86

wigni xataelTa mefisa, tarielis winaSe mowerilipasuxad ................................................................................ 88

tarielisa da nestanis piris-pir Seyra ............................ 90

tarielisagan xataeTs waslva da didi omi ...................... 93

wigni tarielisa indoT mefis winaSe da gamarjvebiTSemoqceva .......................................................................... 101

wigni nestan-darejanisa sayvarelsa Tana ..................... 106

tarielis tirili da dabneda ............................................ 108

wigni tarielisa sayvarelsa Tana pasuxad ..................... 110

rCeva nestan-darejanis gaTxovebisa .............................. 111

Page 6: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

6

tarielisa da nestan-darejanis TaTbiri dagamorCeva .......................................................................... 113

xvarazmSas Svilis indoeTs mosvla saqorwilod datarielisagan misi moklva ........................................... 119

ambis cnoba tarielisagan nestan-darejanis

dakargvisa .......................................................................... 123

ambavi nuradin-fridonisa, odes tariel Seeyara ....... 128

Svela tarielisagan fridonisa ........................................ 132

fridonisagan nestan-darejanis ambis mboba ................ 134

ambavi avTandilisa arabeTs Seqcevisa ............................ 143

daTxovna avTandilisa rostevan mefesTana.vaziris saubari .............................................................. 153

avTandilisagan Sermadinis saubari ................................ 161

anderZi avTandilisa rostevan mefis winaSe................. 164

locva avTandilisa .............................................................. 168

cnoba rostevan mefisagan avTandilis gaparvisa ........ 169

waslva avTandilisagan tarielis Seyrad meored ....... 173

povna avTandilisagan dabnedilis tarielisa .............. 180

mboba tarielisagan lom-vefxis daxocisa .................... 187

tarielisagan da avTandilisagan qvabs mislvada asmaTis naxva ............................................................... 189

waslva avTandilisagan fridonisasa .............................. 196

mislva avTandilisagan fridonisasa .............................. 200

waslva avTandilisagan nestan-darejanis saZebradda qaravanTa Seyra ......................................................... 210

ambavi avTandilisa gulanSaros mislvisa ..................... 217

fatmanisagan avTandilis gamijnureba ........................... 221

wigni fatmanisa avTandilTana samijnuro .................... 222

wigni avTandilisa fatmanTana .......................................... 225

fatmanisagan nestan-darejanis ambis mboba .................. 230

ambavi nestan-darejanisa qajTagan Sepyrobisa.fatmanisagan mboba avTandilTana ............................ 246

wigni fatmanisa nestan-darejanTana............................... 256

Page 7: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

7v

ef

xi

st

ya

os

an

i

wigni nestan-darejanisa fatmanTana............................... 259

wigni nestan-darejanisa sayvarelTana .......................... 261

wigni avTandilisa fridonTana ........................................ 266

waslva avTandilisa gulanSaroT datarielis Seyra ............................................................... 268

tarielisa da avTandilisagan waslva fridonisasa ... 277

TaTbiri nuradin-fridonisa ............................................. 281

TaTbiri avTandilisa........................................................... 282

TaTbiri tarielisa .............................................................. 284

tarielisagan zRvaTa mefisas mislva ............................. 289

qorwili tarielisa da nestan-darejanisafridonisagan .................................................................. 296

samTaganve qvabsa mislva da muniT arabeTs waslva ..... 302

qorwili avTandilisa da TinaTinisaarabTa mefisagan ............................................................ 312

tarielisagan indoT mefis sikvdilis cnoba ................ 318

tarielisagan indoeTs mislva da xataelTadamorCileba .................................................................... 322

qorwili tarielisa da nestan-darejanisa .................... 329

dasasruli ............................................................................... 335

leqsikoni ................................................................................ 337

Page 8: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

8

teqsti Sedarebulia 1957 wels al. baramiZis,

k. kekeliZisa da a. SaniZis redaqtorobiT gamocemul

`vefxistyaosanTan~

Page 9: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

9v

ef

xi

st

ya

os

an

i

dasawyisi

1

romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa,

zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa,

Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs uTvalavi feriTa,

misgan ars yovli xelmwife saxiTa mis mieriTa.

2

he, RmerTo erTo, Sen Sehqmen saxe yovlisa tanisa,

Sen damifare, Zleva mec daTrgunvad me satanisa,

momec mijnurTa survili, sikvdidmde gasatanisa,

codvaTa Sesubuqeba, mun Tana wasatanisa.

3

vis hSvenis, - lomsa, - xmareba Subisa, far-SimSerisa,

- mefisa mzis Tamarisa, Rawv-badaxS, Tma-giSerisa, -

mas, ara vici, Sevhkadro Sesxma xotbisa, Se, risa,

misTa mWvretelTa yandisa mirTma xams marT, mi, Serisa.

4

Tamars vaqebdeT mefesa sisxlisa creml-daTxeuli,

vTqveni qebani visni me ar-avad gamorCeuli.

melnad vixmare giSris tba da kalmad me na rxeuli,

vinca isminos, daesvas laxvari gulsa xeuli.da

da

da

da

Page 10: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

10

5

mibrZanes maTad saqebrad Tqma leqsebisa tkbilisa,qeba warbTa da wamwamTa, TmaTa da bage-kbilisa,brol-badaxSisa Tlilisa, miT mijriT miwyobilisa.gastexs qvasaca magarsa grdemli tyviisa lbilisa.

6

aw ena minda gamoTqmad, guli da xelovaneba, -Zali momec da Sewevna SengniT maqvs, mivsce goneba;miT SevewivneT tariels, turfadca unda xseneba,maT samTa gmirTa mnaTobTa sWirs erTmanerTis moneba.

7

mo, davsxdeT, tarielisTvis cremli gvdis SeuSrobili;misebri marT dabadebiT vinmca yofila Sobili!davje, rusTvelman gavleqse, misTvis guls laxvar-

sobili,aqamdis ambad naTqvami, aw margaliti wyobili.

8

me, rusTveli xelobiTa, viqm saqmesa ama dari:vis hmorCilobs jari spaTa, misTvis vxelob, misTvis

mkvdari;

davuZlurdi, mijnurTaTvis kvla wamali arsiT ari,anu momces gankurneba, anu miwa me samari.

9

ese ambavi sparsuli, qarTulad naTargmanebi,viT margaliti oboli, xelis-xel sagogmanebi,vpove da leqsad gardavTqvi, saqme vqmen saWoWmanebi,Cemman xel-mqmnelman dammarTos laRman da lamazman nebi.

10

TvalTa, misgan unaTloTa, enatramca axlad Cena;aha, guli gamijnurda, mihxvdomia velTa rbena!miajeT vin, xorcTa dawva kma ars, misces sulTa lxena.samTa ferTa saqebelTa lamis leqsTa unda vlena.da

da

da

da

da

da

Page 11: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

11v

ef

xi

st

ya

os

an

i

11

raca vis ra bedman misces, dasjerdes da mas ubnobdes:muSa miwyiv muSakobdes, meomari gulovnobdes;kvla mijnursa mijnuroba uyvardes da gamoscnobdes,arca visgan daiwunos, arca sxvaTa uwunobdes.

12

Sairoba pirveladve sibrZnisaa erTi dargi,saRmrTo, saRmrTod gasagoni, msmenelTaTvis didi margi,

kvla aqaca eamebis, vinca ismens kaci vargi;

grZeli sityva mokled iTqmis, Sairia amad kargi.

13

viTa cxensa Sara grZeli da gamoscdis didi rbeva,

moburTalsa - moedani, marTlad cema, marjved qneva,

marT agreve meleqsesa - leqsTa grZelTa Tqma da xeva,

ra misWirdes saubari da dauwyos leqsman leva.

14

maSinRa naxeT meleqse da misi moSairoba,

ra veRar mihxvdes qarTulsa, dauwyos leqsman Zviroba,

ar Seamoklos qarTuli, ara qmnas sityva-mciroba,

xel-marjved scemdes Cogansa, ixmaros didi gmiroba.

15

moSaire ara hqvian, Tu sadme Tqvas erTi, ori;

Tavi yola nu hgonia meleqseTa kargTa swori;

ganaRa Tqvas erTi, ori, umsgavso da Sori-Sori,

magra ityvis: `Cemi sjobso~, uciloblobs viTa jori.

16

meore leqsi cotai, nawili moSaireTa,

ar Zal-uc srul-qmna sityvaTa, gulisa gasagmireTa, -

vamsgavse mSvildi bediTi ymawvilTa monadireTa:didsa ver mohklven, xelad aqvs xoca nadirTa mcireTa.

da

da

da

da

da

da

Page 12: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

12

17

mesame leqsi kargia sanadimod, samRerelad,

saaSikod, salaRobod, amxanagTa saTrevelad;

Cven maTica gveamebis, raca oden Tqvan naTelad.

moSaire ara hqvian, veras ityvis vinca grZelad.

18

xams, meleqse naWirvebsa missa cudad ar abrkmobdes,

erTi uCndes samijnuro, erTsa visme aSikobdes,

yovlsa misTvis xelovnobdes, mas aqebdes, mas amkobdes,

misgan kide nura unda, misTvis ena musikobdes.

19

Cemi aw caniT yovelman, mas vaqeb, vinca miqia;

ese miCns didad saxelad, ar Tavi gamiqiqia!

igia Cemi sicocxle, uwyalo viTa jiqia;

misi saxeli SefarviT qvemore miTqvams, miqia.

20

vTqva mijnuroba pirveli da tomi gvarTa zenaTa,

Znelad saTqmeli, saWiro gamosagebi enaTa;

igia saqme sazeo, momcemi aRmafrenaTa;

vinca ecdebis, Tmobamca hqonda mravalTa wyenaTa.

21

mas erTsa mijnurobasa Wkvianni ver mihxvdebian,

ena daSvrebis, msmenlisa yurnica davaldebian;

vTqven xelobani qvenani, romelni xorcTa hxvdebian;

marT masve hbaZven, Tu odes ar siZven, SoriT bndebian.

22

mijnuri Smagsa gviqvian arabuliTa eniTa,

miT rome Smagobs misisa ver-mixvdomisa wyeniTa;

zogTa aqvs saRmrTo siaxle, daSvrebis aRmafreniTa,

kvla zogTa qve uc buneba keklucTa zedan frfeniTa.da

da

da

da

da

da

Page 13: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

13v

ef

xi

st

ya

os

an

i

23

mijnursa Tvalad siturfe hmarTebs, marT viTa mzeoba,

sibrZne, simdidre, siuxve, siyme da mocaleoba,

ena, goneba, daTmoba, mZleTa mebrZolTa mZleoba.

visca es srulad ara sWirs, aklia mijnurT zneoba.

24

mijnuroba aris turfa, sacodnelad Zneli gvari;

mijnuroba sxva ramea, ar siZvisa dasadari:

igi sxvaa, siZva sxvaa, Sua uzis didi mzRvari,

nuvin gahrevT erTmanerTsa, gesmas Cemi naubari!

25

xams mijnuri xanieri, ar meZavi, bilwi, mruSi,

ra mohSordes moyvaresa, gaamravlos sulTqma, uSi,

guli erTsa daajeros, kuSti mihxvdes, Tunda quSi;

mZuls ugulod siyvaruli, xvevna, kocna, mtlaSa-mtluSi.

26

ama saqmesa mijnuri nu uxmobs mijnurobasa:

dRes erTi undes, xvale sxva, sTmobdes gayrisa Tmobasa;

ese mRerasa bediTsa hgavs vaJTa, ymawvilobasa.

kargi mijnuri igia, vin iqms soflisa Tmobasa.

27

ars pirveli mijnuroba ar-daCena WirTa, malva,

Tavis-wina igonebdes, niadagmca hqonda xalva,

SoriT bneda, SoriT kvdoma, SoriT dagva, SoriT alva,

daTmos wyroma moyvrisagan, misi hqondes SiSi, krZalva.

28

xams, Tavissa xvaSiadsa arvisTana amJRavnebdes,

ar bediTad `hais~ zmides, moyvaresa ayivnebdes,

arsiT uCndes mijnuroba, arasada iferebdes,misTvis Wiri lxinad uCndes, misTvis cecxlsa moidebdes.

da

da

da

da

da

Page 14: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

14

29

mas uSmago viT miendos, vin moyvare gaamJRavnos?

amis meti ramca irgo: mas avnos da TviTca ivnos.

raTamcaRa asaxela, ra sityviTa moayivnos?

ra hgava, Tu moyvaresa kacman guli ar atkivnos!

30

mikvirs, kaci rad iferebs sayvarlisa siyvarulsa:

vinca uyvars, rad ayivnebs misTvis mkvdarsa, misTviswylulsa?!

Tu ar uyvars, rad ara sZuls? rad ayivnebs, raca sZulsa?!

avsa kacsa avi sityva urCevnia sulsa, gulsa.

31

Tu moyvare moyvrisaTvis tirs, tirilsa emarTlebis;

siaruli, martooba hSvenis, gaWrad daeTvlebis;

igonebdes, misgan kide nuraodes moeclebis,

ar daaCndes mijnuroba, sjobs, Tu kacsa eaxlebis.da

da

da

Page 15: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

15v

ef

xi

st

ya

os

an

i

ambavi rostevan arabTa mefisa

32

iyo arabeTs rostevan, mefe RmrTisagan sviani,

maRali, uxvi, mdabali, laSqar-mravali, ymiani,

mosamarTle da mowyale, morWmuli, gangebiani,

TviT meomari uebro, kvla moubari wyliani.

33

sxva Ze ar esva mefesa, marT oden marto asuli,

soflisa mnaTi mnaTobi, mzisaca dasTa dasuli;

man misTa mWvretTa wauRis guli, goneba da suli,

brZeni xams misad maqebrad da ena bevrad asuli.

34

misi saxeli - TinaTin, ars ese sacodnaria!

ra gaizarda, gaivso, mze misgan sawunaria.

mefeman ixmna vazirni, TviT zis laRi da wynaria,

gverdsa daisxna, dauwyo maT amo saubnaria.

35

ubrZana: `gkiTxav saqmesa, erTgan sasaubnarosa:

ra vardman misi yvavili gaaxmos, daamWnarosa,

igi wava da sxva mova turfasa sabaRnarosa;

mze Cagvisvenda, bnelsa vsWvretT Ramesa Cven umTvarosa.

da

da

da

da

Page 16: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

16

36

`me gardasrulvar, sibere mWirs, WirTa ufro Znelia,dRes ara, xvale movkvdebi, sofeli asre mqmnelia;raRaa igi sinaTle, rasaca axlavs bnelia?!Cemi Ze davsvaT xelmwifed, visgan mze sawunelia~.

37

vazirTa hkadres: `mefeo, rad hbrZaneT Tqveni beroba?vardi Tu gaxmes, egreca gvmarTebs misive jeroba:misive hmetobs yovelsa suli da turfa feroba.mTvaresa mcxralsa varskvlavman viTamca hkadra mteroba?!

38

`magas nu hbrZanebT, mefeo, jerT vardi ar dagWnobia,Tqveni TaTbiri avica sxvisa kargisa mjobia;xams ganaRamca saqmnelad, raca Tqven gulsa glmobia:sjobs da mas miec mefoba, visgan mze Senaflobia.

39

`Tuca qalia, xelmwifed marT RmrTisa danabadia;ar gaTnevT, icis mefoba, uTqvenod gviTqvams kvla dia;SuqTa misTaebr saqmeca misi mzebr ganacxadia.lekvi lomisa sworia, Zu iyos, Tunda xvadia~.

40

avTandil iyo spaspeti, Ze amir-spasalarisa,sarosa mjobi nazardi, msgavsi mzisa da mTvarisa,jerT uwveruli, sadaro brol-mina sacnobarisa;mas TinaTinis Sveneba hklevdis wamwamTa jarisa.

41

gulsa missa mijnuroba misi hqonda damalulad;ra mohSordis, ver-mWvretelman vardi Seqmnis fer-

naklulad;naxis, cecxli gauaxldis, wyluli gaxdis ufro wylulad.sabraloa, siyvaruli kacsa Seiqms gul-moklulad!

da

da

da

da

da

da

Page 17: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

17v

ef

xi

st

ya

os

an

i

42

ra mefed dasma mefeman brZana misisa qalisa,avTandils mihxvda siame, vseba sWirs mas aq alisa;Tqva: `zeda-zeda momxvdebis naxva mis brol-fiqalisa,nuTu miT vpovo wamali me Cemi, fer-gamqrqalisa!~

43

arabeTs gasca brZaneba didman arabTa mflobelman:

`TinaTin Cemi xelmwifed davsvi me, misman mSobelman;

man gananaTlnes yovelni, viT mzeman manaTobelman.

modiT da naxeT yovelman Semsxmelman, Semamkobelman!~

44

movides srulni arabni, jari ganmravlda xasisa:

avTandil pir-mze, spaspeti laSqrisa bevr-aTasisa,

vaziri sograt, moaxle mefisa dasTa dasisa;

maT rome dadges sajdomi, Tqves: `uTqmelia fasisa!~

45

TinaTin mihyavs mamasa piriTa miT naTeliTa,dasva da Tavsa gvirgvini dasdga Tavisa xeliTa,misca skiptra da Semosa mefeTa samoseliTa.qali mzebr uWvrets yovelTa cnobiTa ze-mxedveliTa.

46

ukudges da Tayvanis-sces mefeman da misTa spaTa,daloces da mefed dasves, qeba uTxres sxvagniT sxvaTa,buksa hkres da winwilani daatkbobdes maTTa xmaTa.qali tirs da cremlsa afrqvevs, hxris yornisa bolo-

frTaTa.

47

mamisa taxtsa sajdomad Tavi ar eRirseboda,amad tirs, baRi vardisa cremliTa aivseboda;mefe swvrTis: `mama yoveli Zisagan iTavseboda,amisad qmnamdis damwveli cecxli ar damevseboda~.

da

da

da

da

da

da

Page 18: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

18

48

ubrZana: `nu stir, asulo, ismine Cemi Txrobili:dRes Sen xar mefe arabeTs, Cemgan xelmwifed xmobili,aqaTgan ese samefo Seni ars marT mondobili.xarmca brZnad mqmneli saqmisa, iyav wynari da cnobili!

49

`vardTa da nexvTa vinaTgan mze sworad moefinebis,

didTa da wvrilTa wyaloba Senmca nu mogewyinebis!

uxvi axsnilsa daabams, igi TviT ebis, vin ebis.

uxvad gascemdi, zRvaTaca Sesdis da gaedinebis.

50

`mefeTa Sigan siuxve, viT edems alva, rgulia;

uxvsa hmorCilobs yoveli, igica, vin orgulia;

sma-Wama - didad Sesargi, deba ra savargulia?!

rasaca gascem, Senia; ras ara, dakargulia!~

51

ama mamisa swavlasa qali brZnad moisminebda,

yursa upyrobda, ismenda, wvrTasa ar moiwyinebda;

mefe smasa da mRerasa iqms, metad moilxinebda;

TinaTin mzesa swunobda, magra mze TinaTinebda.

52

moixmo misi gamzrdeli, erTguli, naerTgulevi,

ubrZana: `Cemi saWurWle, Sengan danabeWdulevi,

momarTvi Cemi yvelai, Cemi naufliswulevi~.

moarTves. gasca uzomo, uangariSo, ulevi.

53

mas dRe gascems yvelakasa sivaJisa mogebulsa,

rome srulad amoagebs mciresa da didebulsa.

merme brZana: `viqm saqmesa, mamisagan swavlebulsa,

Cemsa nuvin nu dahmalavs saWurWlesa dadebulsa~.

da

da

da

da

da

da

Page 19: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

19v

ef

xi

st

ya

os

an

i

54

ubrZana: `wadiT, gaxseniT, raca sad saWurWlenia!amilaxoro, moasxi rema, jogi da cxenia!~moiRes. gasca uzomo, siuxve ar moswyenia.larsa hxvetdian laSqarni, marT viTa mekobrenia.

55

alafobdes saWurWlesa missa, viTa naTurqalsa,

mas taiWsa arabulsa, qve-nabamsa, nasuqalsa;

rome hgvanda siuxviTa buqsa, zeciT nabuqalsa,

ar daarCens caliersa ar ymasa da arca qalsa.

56

dRe erT gardaxda; puroba, sma-Wama iyo, xiloba,

nadimad msxdomTa laSqarTa mun didi Semoyriloba;

mefeman Tavi dahkida da hqonda daRrejiloba.

`netar, ra umZims, ra sWirso?~, Seqmnes amisi ciloba.

57

Tavsa zis pir-mze avTandil, mWvretTagan mosandomia,spaTa spaspeti, Cauqi, viTa vefxi da lomia;vaziri beri sograti TviT masTanave mjdomia.Tqves, Tu: `ra umZims mefesa, anu rad feri hkrTomia?~

58

Tqves, Tu: `mefe cudsa rasme gonebasa Cavardnila,Tvara aqa samZimari maTi yola ara qmnila~.avTandil Tqva: `sograt, vhkiTxoT, gviTxras, radmca

Segvecila?

vhkadroT rame salaRobo, rasaTvismca gagvawbila?~

59

adges sograt da avTandil taniTa miT kenariTa,TviTo aivses Wiqebi, mivlen qceviTa wynariTa,wina miusxdes muxl-moyriT, piriTa mocinariTa.vaziri laRobs eniTa, wylianad moubnariTa:

da

da

da

da

da

da

Page 20: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

20

60

`dagiRrejia, mefeo, aRar gicinis pirio.marTal xar: waxda saWurWle Tqveni mZime da Zvirio,yvelasa gascems asuli Tqveni saboZvar-xSirio;yolamca mefed nu dasvi! Tavsa rad ugde Wirio?~

61

ra mefeman moismina, gacinebiT Semohxedna,

gaukvirda: viT mkadrao, an sityvani viT gabedna?!

`karga hqmeno, - daumadla, wyalobani uimedna, -

Cemi zraxva siZunwisa, tyuis, vinca daiybedna!

62

`ege ar mimZims, vaziro, esea, rome mwyenia:

sibere maxlavs, davlien siymawvilisa dRenia,

kaci ar aris, siTganca sabrZanebeli Cvenia,

rome mas Cemgan eswavlnes samamaconi znenia.

63

`erTai mizis asuli, nazardi saTuTobiTa;

RmerTman ar momca yma-Svili, - var sawuTrosa TmobiTa, -

anumca mgvanda mSvildosnad, anu kvla burTaobiTa;

cotasa Semwevs avTandil Cemganve nazardobiTa~.

64

yma mefisa brZanebasa laRi wynarad moismenda,

Tav-modrekiT gaiRimna, gacineba dauSvenda,

TeTrTa kbilTaT gamomkrTalsa Suqsa velTa moafenda.

mefe hkiTxavs: `ras icini, anu Cemgan ra Segrcxvenda?~

65

kvla ubrZana: `Tavsa Cemsa, ras icini, rad damgmeo?~

ymaman hkadra: `mogaxseneb da farmani miboZeo,

raca gkadro, ar gewyinos, ar gahrisxde, ar gaswyreo,

ar gamxado kadnierad, ar amiklo amaTzeo~.

da

da

da

da

da

da

Page 21: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

21v

ef

xi

st

ya

os

an

i

66

ubrZana: `radmca viwyine Tqma Sengan sawyinarisa!~fica mze TinaTinisa, mis mzisa mowunarisa.avTandil ityvis: `daviwyo kadreba saubnarisa:nu mohkvex mSvildosnobasa, Tqma sjobs sityvisa wynarisa.

67

`miwaca Tqveni avTandil Tqvens wina mSvildosania;naZlevi davdvaT, movasxneT mowmad Tqvennive ymania;moasparezed vin mgavso? - cudniRa ukuTqmania.gardamwyvedeli misica burTi da moedania!~

68

- `me ar SegarCen Sen Cemsa magisa dacilebasa.brZane, visroloT, nu iqmo Sedrekiloba-klebasa,kargTa ymaTasa viqmodeT mowmad CvenTana xlebasa,merme gamoCndes moedans, visZi uTxrobden qebasa!~

69

avTandilca dahmorCilda, saubari gardawyvides,icinodes, ymawvilobdes, sayvarlad da kargad zmides,naZlevica gaaCines, ama pirsa daaskvnides:`vinca iyos uaresi, Tav-SiSveli sam dRe vlides!~

70

kvla brZana: `mona Tormeti SevsxaT CvenTana mareblad,

Tormeti Cvenad isrisa momrTmevlad, mosaxmareblad, -

erTai Seni Sermadin ars maTad dasadareblad, -

nasrol-nakravsa sTvalviden utyuvrad,miumcdareblad~.

71

monadireTa ubrZana: `mindorni moiareniT,

dasceviT jogi nadirTa, Tavni amisTvis areniT~.

laSqarni samzod awvivnes: `modiT da moijareniT~.

gayares sma da nadimi. mun amod gavixareniT.

da

da

da

da

da

da

Page 22: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

22

rostevan mefisagan

da avTandilisagan nadiroba

72

dilasa adre movida igi nazardi sosani,

ZoweuliTa mosili, pirad brol-badaxSosani,

pir-oqro ride exvia, hSvenoda qarqaSosani,

mefesa gaslvad awvevda, modga TeTr-taiWosani.

73

Seekazma mefe, Sejda, nadirobas gamovides;mgrgvliv mindorsa mosdgomodes, alyas gare

Semohkrvides;

zeimi da zari iyo, spani velTa dahfarvides,

naZlevisa maTisaTvis isrodes da erTgan srvides.

74

ubrZana: `mona Tormeti modiT, CvenTana vlidiTa,

mSvildsa ficxelsa mogvcemdiT, isarsa mogvarTmidiTa,

nakravsa SeadarebdiT, nasrolsa dasTvalvidiTa!~

daiwyo moslva nadirman yovlTa mindorTa kidiTa.

75

movida jogi nadirTa angariS-miuwTomeli:

iremi, Txa da kanjari, qurciki maRla mxltomeli.

mas patron-ymani gauxdes, Wvretadmca sjobda romeli!

aha mSvildi da isari da mklavi dauSromeli!da

da

da

da

Page 23: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

23v

ef

xi

st

ya

os

an

i

76

cxenTa maTTa naterfalni mzesa SuqTa wauxmides.mihxocdes da miisrodes, mindors sisxlTa miasxmides,

ra isari daelivis, monani-ye moarTmides.

mxecni, maTgan dakodilni, waRma bijsa ver wasdgmides.

77

igi veli gairbines, jogi wina Semoisxes,

daxoces da amowyvides, caTa RmerTi Searisxes,

velni wiTlad SeeRebnes, nadirTagan sisxli isxes.

avTandilis SemxedvelTa: `hgavso alvas, edemis xes~.

78

igi mindori dalives, marT maTgan ganarbenia,

mindorsa iqiT wyali dis da wylisa pirsa kldenia.

nadirni tyesa Seeswrnes, sada vera rbis cxenia.

igi maSvralni ornive moswydes, razomca mxnenia.

79

erTmanerTsa, Tu: `me gjobo~, siciliT eubnebodes,

amxanagobdes, laRobdes, iqiT da aqaT dgebodes.

merme movides monani, romelni ukan hyvebodes,

ubrZana: ̀ TqviTo marTali, Cven Tqvengan ar gveTnebodes~.

80

monaTa hkadres: `marTalsa gkadrebT da nu gemcTarebiT;

mefeo, yola ver vityviT Sensa magisa darebiT,

awveca dagvxoc, vera hgav, - verad ver mogexmarebiT, -

visgan nakravni gvinaxvan mxecni ver waRma warebiT.

81

`orTave erTgan mokluli yvelai asjer ocia,

magra avTandils ociTa ufrosi dauxocia:

ar dascTomia erTica, rac oden Seutyorcia,

Tqveni mravali miwiTa dasvrili dagvixocia~.

da

da

da

da

da

da

Page 24: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

24

82

mefesa ese ambavi uCns, viTa mRera nardisa,

uxaris egre sikeTe misisa ganazardisa,

aqvs mijnuroba amisi, viTa bulbulsa vardisa,

siciliT laRobs, mieca guliT amoslva dardisa.

83

igi ornive sagrilad gardaxdes Zirsa xeTasa.

laSqarTa Seqmnes modena, modges ufrosni bzeTasa.

axlos uTqs mona Tormeti, umxnesi sxvaTa mxneTasa.

TamaSobdes da uWvretdes wyalsa da pirsa tyeTasa.

da

da

Page 25: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

25v

ef

xi

st

ya

os

an

i

naxva arabTa mefisagan mis ymisa

vefxistyaosnisa

84

naxes ucxo moyme vinme, jda mtirali wylisa pirsa,

Savi cxeni sadaviTa hyva lomsa da viTa gmirsa,

xSirad esxa margaliti lagam-abjar-unagirsa.

cremlsa vardi daeTrTvila, gulsa mduRrad anatirsa.

85

mas tansa kaba emosa, gare-Tma vefxis tyavisa,

vefxis tyavisa qudive iyo sarqmeli Tavisa,

xelTa naWedi maTraxi hqonda usxosi mklavisa;

naxes da naxva mounda ucxosa sanaxavisa.

86

wavida mona saubrad mis ymisa gul-mduRarisad,

Tav-CamogdebiT mtirlisa, ar WvretiT molizRarisad, -

munve wvims wvima brolisa, hgia giSrisa Rari sad, -

axlos mivida, moscalda sityvisa Tqmad aRarisad.

87

vera hkadra saubari, mona metad Seuzarda,

didxan uWvrets gakvirvebiT, Tuca guli umagarda;

moaxsena: `gibrZanebso~, axlos midga, dauwynarda.

igi tirs da ara esmis misgan, gauumecarda.

da

da

da

da

Page 26: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

26

88

mis monisa ara esma sityva, arca naubari,

maT laSqarTa zaxilisa iyo erTob ugrZnobari,

ucxod radme amoskvnoda guli cecxlTa nadebari,

cremlsa sisxli ereoda, gasdis, viTa nagubari.

89

sxvagan qris misi goneba, misman Tavisa wonaman!

ese mefisa brZaneba erTxel kvla hkadra monaman.

arca daagdo tirili, arca ra gaigona man,

arca gaxliCa bageTaT Tavi vardisa konaman.

90

ra pasuxi ara gasca, mona gare Semobrunda,

rostans hkadra: `Semityvia, imas Tqveni ara unda;

Tvalni mzeebr gamiretdes, guli metad SemiZrwunda,

ver vasmine saubari, miT davyovne xani mun, da~.

91

mefe gakvirda, ga-ca-wyra, guli uc misTvis mwyromare;

gagzavna mona Tormeti misi winaSe mdgomare,

ubrZana: `xelTa aiReT abjari Tqven saomare,

midiT da aqa momgvareT, vin aris iqi mjdomare~.

92

monani midges, mivides, gaxda abjrisa Cxaria;

maSinRa SekrTa igi yma, tirs, metad gul-mduRaria,

Tvalni moarna yovelgan, naxa laSqarTa jaria,

erTxel ese Tqva: `va meo!~, sxvad aras moubaria.

93

TvalTa xeli ukuivlo, cxelni cremlni moiwurna,

xrmal-kaparWi moimagra, mklavni gaimamacurna,

cxensa Sejda, - monaTamca saubarni rad iyurna! -

sxvasa mxarsa gaemarTa, maTi Wiri ar gankurna.da

da

da

da

da

da

Page 27: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

27v

ef

xi

st

ya

os

an

i

94

monaTa xeli gamarTes mis ymisa Sesapyrobelad.man, glax, igini daxadna mterTaca sawyalobelad:hkra erTmanerTsa, daxocna Tavsa xel-aRupyrobelad,zogsa gadahkris maTraxi mkerdamdis gasapobelad.

95

mefe gawyra, gagulisda, laSqarnica Seuzaxna;

man mdevarTa miwevnamdis ar uWvritna, arca naxna,razomnica miewivnes, yovlni mkvdarTa daasaxna,

kaci kacsa Semostyorca, rostan amad ivaglaxna.

96

Sesxdes mefe da avTandil mis ymisa misawevelad.igi laRi da ukadri miva tanisa mrxevelad,taiWi miuqs meransa, miefinebis mze velad,

Seigna mislva mefisa misad ukana mdevelad.

97

ra cna, mefe movidao, hkra maTraxi missa cxensa.masve wamsa daikarga, - ar unaxavs Tvalsa Cvensa, -hgvanda qvesknels CaZromilsa, anu zecad anafrensa;eZebdes da ver hpovebdes kvalsa misgan wanarbensa.

98

kvali Zebnes da ukvirda ver-povna nakvalevisa,agre kval-wmidad warxdoma kacisa, viTa devisa;laSqarni mkvdarTa stirodes, swrafa aqvs wylulTa

xvevisa.mefeman brZana: `vnaxeo mizezi lxinTa levisa~.

99

brZana: `RmerTsa moewyina aqanamdis Cemi Sveba,amad miyo siamisa simwariTa danavRleba,sikvdilamdis damawylula, vervis Zal-uc gankurneba.masve madli! ese iyo wadili da misi neba~.

da

da

da

da

da

da

Page 28: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

28

100

ese Tqva da Semobrunda, daRrejili wamovida,

arcaRa hkra asparezsa, vami vamsa mourTvida;

yvelakai moiSala, sadaca vin mxecTa srvida;

zogTa Tqves, Tu: ̀ marTalia~, zogi: ̀ RmerTo!~, uzraxvida.

101

mefe sawols Semovida sevdiani, daRrejili;

misgan kide arvin Sehyva, avTandil uCns viTa Svili.

yvelakai gaiyara, jalabi Cans ar-dajrili.

gabediTda sixaruli, CaRana da Cangi tkbili.

102

TinaTins esma mamisa egeTi daRrejiloba,

adga da karsa mivida, - hqonda mzisaca ciloba, -

molare ixmo, ubrZana: `Zilia, Tu RviZiloba?~

man moaxsena: `daRrejiT zis, sWirso fer-Secvliloba.

103

`erTiRa axlavs avTandil, winaSe uzis skamiTa;

ucxo yma vinme unaxavs, asre daRrejiT amiT a~.

TinaTin brZana: `aw waval, Seslva ar Cemgan JamiT a,

mikiTxos, hkadre: iyo-Tqo aqa erTiTa wamiTa~.

104

xani gamoxda, ikiTxa: `netar, rasa iqms qalio,

Cemi lxini da javari, Cemi soflisa wyalio?~

molare hkadrebs: `movida aweRa fer-namkrTalio,

daRrejiT gcna da mibrunda winaSe momavalio~.

105

ubrZana, Tu: `wadi, uxme! umisoba viT gavZleo?moaxsene: «rad dahbrundi Sen, mamisa sicocxleo?modi, Wmunva gamiqarve, gulsa wylulsa mewamleo,giTxra Cemi samizezo, me Tu lxinTa rad davleo»`.da

da

da

da

da

da

Page 29: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

29v

ef

xi

st

ya

os

an

i

106

TinaTin adga, mivida, mihyva mamisa nebasa,

ugavs pirisa sinaTle mTvarisa movanebasa.

mamaman gverdsa daisva, akoca neba-nebasa,

ubrZana: `maxlav rad ara, rad meli moyvanebasa?~

107

qalman hkadra: `xelmwifeo, daRrejilsa vinca gcnobdes,

vinmca gnaxa kadnierad, razom ginda amayobdes!

Tqvenni agre daRrejani mnaTobTaca daamxobdes!

kacman saqme moigvaros, veWv, Wmunvasa ese sjobdes~.

108

ubrZana: `Svilo, razomca mWirs saqme savaglaxia,

Seni Wvreta da siaxle lxinadve damisaxia,

momaqarvebi sevdisa, marT viTa mufaraxia.

veWv, ra scna, Senca mamarTlo, Cemi sulTqma da axia.

109

`ucxosa da sakvirvelsa ymasa rasme gardvekide,

misman Suqman gananaTla samyaro da xmelTa kide.

ra umZimda, ar vicodi, an tiroda visTvis kide;

Cemad naxvad ar movida, gavgulisdi, wavekide.

110

`me ra mnaxa, cxensa Sejda, TvalTa cremlni moixocna.

Sesapyroblad Sevuzaxen, spani srulad damixocna,

viTa eSma damekarga, ar kacurad gardamkocna,

jerTca ese ara vici, cxadi iyo, Tu meocna.

111

`aw ese mikvirs, ra iyo, anu ra vnaxe da ruli!

man damixoca laSqari, sisxli adina Rvaruli.

kacad xorcisad viT iTqmis isre TvalTagan faruli?!

ucilod RmerTsa movsZuldi aqamdis me mxiaruli.

da

da

da

da

da

da

Page 30: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

30

112

`tkbilni misni wyalobani bolod asre gamemwarnes,

damaviwyda, raca dReni mxiarulsa wamearnes.

yovlman pirman vaglax miyos, veRaravin minetarnes,

sadamdisca dReni mesxnen, veRaraman gamaxarnes!~

113

qalman hkadra: `mogaxseneb me sityvasa danaybedsa:

he mefeo! rad emdurvi anu RmerTsa, anu bedsa?

rad daswameb simwaresa yovelTaTvis tkbilad mxedsa?

borotimca rad Seeqmna keTilisa Semoqmedsa?!

114

`me amas varCev: mefe xar, mefeTa zeda mflobeli,

Sors aris Tqveni sazRvari, brZaneba-miuTxrobeli.

gagzavne kaci yovelgan misTa ambavTa mcnobeli,

adre scnob, aris igi yma Sobili, Tu uSobeli~.

115

moasxnes kacni, gagzavnes oTxTave cisa kideTa,

ubrZanes: `wadiT, patiJTa Tavimca rad dahrideTa?

monaxeT, ZebneT igi yma, sxvad nurad moiclideTa,

miswereT wigni, sadaca ver miswvdeT, ver mixvideTa~.

116

kacni wavides, iares maT erTi weliwadia,monaxes, Zebnes igi yma, ikiTxes kvla da kvla dia,ver naxes misi mnaxavi RmrTisagan danabadia,cudad maSvralni movides, maTsave gulsa zadia.

117

monaTa hkadres: `mefeo, Cven xmelni moviareniT,

magra ver vpoveT igi yma, miT vera gavixareniT,

missa mnaxavsa sul-dgmulsa kacsa ver SeveyareniT,

Cven vera gargeT, saqmeni sxvani ram moigvareniT~.

da

da

da

da

da

da

Page 31: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

31v

ef

xi

st

ya

os

an

i

118

mefe brZanebs: `marTal iyo asuli da Cemi Zeo,

vnaxe rame eSmakisa sicruve da sibilweo,

Cemad mterad wamosruli, gardmoWrili zeciT zeo.

gamiSvia SeWirveba, ara mgama yola meo~.

119

ese Tqva da sixaruliT TamaSoba adiada.

mgosani da moSaiTi uxmes, poves raca sada.

dia gasca saboZvari, yvela darbazs Semoxada.

misi msgavsi siuxviTa RmerTman sxvamca ra dahbada!da

da

Page 32: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

32

TinaTinisagan avTandilis gagzavna

mis ymis saZebrad

120

avTandil jda marto sawols, ecva oden marT perangi,

imRerda da ixarebda, wina edga erTi Cangi.

Semovida mas winaSe TinaTinis mona zangi,

moaxsena: `gibrZanebso tani alva, piri mangi~.

121

avTandils mihxvda mosmena saqmisa sanatrelisa,

adga da kaba Caicva, mjobi yovlisa Wrelisa;

uxaris Seyra vardisa, ar erTgan Seuyrelisa.

amoa Wvreta turfisa, siaxle sayvarelisa!

122

avTandil laRi, ukadri miva, arvisgan hrcxvenoda,

mas naxavs, visTa vamTagan cremli mravaljer sdenoda;

igi uebro quSad jda, elvisa msgavsad Svenoda,

mTvaresa misTa SuqTagan ukuni gardahfenoda.

123

gaZrcvilsa tansa emosnes yaryumni usapironi,

eburnes moSliT rideni, fasisa Tqmad saWironi,

hSvenodes Savni wamwamni, gulisa gasagmironi,

mas TeTrsa yelsa exvivnes grZlad Tmani ar-uxSironi.da

da

da

da

Page 33: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

33v

ef

xi

st

ya

os

an

i

124

daRrejiT iyo mjdomare ZoweuliTa ridiTa,

avTandils uTxra dajdoma wynarad, cnobiTa mSvidiTa.monaman selni daudgna, dajda krZalviT da ridiTa.

piris-pir pirsa uWvretda, savse lxiniTa didiTa.

125

qalman ubrZana: `zari mlevs me amisisa Txrobisa;

mwadda ara-Tqma, romlisa Rone ara maqvs Tmobisa,magra icia mizezi Senisa aqa xmobisa,rad vzi quSad da daRrejiT asre mixdili cnobisa?~

126

ymaman hkadra: `sazarosa Cemgan TqmaRa viT iqmnebis?

mzesa mTvare Seeyaros, dailevis, da-ca-Wnebis;

azrad arad aRara mcals, Tavi Cemi megonebis,

Tqvenve brZaneT, raca gimZims, anu raca gekurnebis~.

127

qalman uTxra saubari kekluc-sityvad, ar duxWirad;

ityvis: `Tuca aqanamdis Cemgan Sors xar danamWirad,

gikvirs, mogxvda wamis yofiT saqme Sengan saeWvi rad,

magra giTxra pirvel xvalme, seni me mWirs raca Wirad.

128

`gaxsovs, odes Sen da rostans mindors mxeci dagexoca,

yma genaxa ucxo vinme, rome cremli moexoca?

mas ukaniT gonebaman misman asre damamxoca,

Sen genukvi monaxvasa, kidiT kide mohlaxo ca.

129

`aqanamdis naubarsa Tuca veras ver getyvia,

magra SoriT siyvaruli Sengan Cemi Semityvia,

vici, rome gauwyvedlad TvalTaT cremli gisetyvia,

Seupyrixar siyvarulsa, guli Seni dautyvia.

da

da

da

da

da

da

Page 34: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

34

130

`asre giTxra, samsaxuri Cemi gmarTebs amad orad:

pirvel, yma xar, xorcieli arvina gvyavs Senad sworad,

merme, Cemi mijnuri xar, dasturia, ar naWorad;

wadi, igi moyme Zebne, axlos iyos, Tunda Sorad.

131

`Sengan Cemi siyvaruli amiT ufro gaamyare,

rome damxsna SeWirveba, eSma bilwi asapyare.

gulsa gare saimedo ia morge, vardi yare,

merme modi, lomo, mzesa Segeyrebi, Semeyare.

132

`samsa Zebne weliwadsa igi Seni saZebari;

hpovo, modi gamarjvebiT, mxiarulad moubari;

vera hpoveb, davijereb, iyo Ture uCinari;

kokobi da daufrWvneli vardi dagxvde daumWnari.

133

`ficiT giTxrob: Sengan kide Tu SevirTo raca qmari,

mzeca momxvdes xorcieli, CemTvis kacad Senaqmari,

srulad movswyde samoTxesa, qvesknels viyo dasanTqmari,

Seni mklvides siyvaruli, gulsa dana asaqmari~.

134

moaxsena ymaman: `mzeo, vin giSeri awamwame,sxva pasuxi ramca gkadre, anu ramca Seviwame?

me sikvdilsa movelodi, Sen sicocxle gamiwame,

viTa mona, samsaxurad gaRanamca wave, wa, me!~

135

kvlaca hkadra: ̀ aha, mzeo, raTgan RmerTman mzed dagbada,miT gmorCilobs, zecieri mnaTobia raca sada;

me rom Tqvengan movisminen wyalobani, mediada.

vardi Cemi ar daWnebis, Suqi Seni iefad a~.

da

da

da

da

da

da

Page 35: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

35v

ef

xi

st

ya

os

an

i

136

kvla Sehfices erTmanerTsa, daapires ese piri,gasaldes da gaamravles saubari sityva-xSiri.gaadvilda, aqanamdis gardexada raca Wiri,TeTrTa kbilTaT gamohkrTebis TeTri elva viTa Wviri.

137

erTgan dasxdes, ilaRobes, saubari asad ages,brol-badaxSi Sexveuli da giSeri asadages;yma etyvis, Tu: `SenTa mWvretTa Tavi xeli, a, sad ages!cecxlTa, mandiT modebulTa, guli Cemi asadages~.

138

yma wavida, siSoresa Tuca missa ver gasZlebda,ukuRmave ixedvida, TvalTa retad ayolebda,brolsa setyvs da vardsa azrobs, tansa mWevrsa

aTrTolebda,

guli hqonda gulisaTvis, siyvarulsa avalebda.

139

Tqva: `mzeo, vardsa siSore Seni damaCndes es adre,

broli da lali gasrulvar qarvisa uyviTlesad-re.

maSin raRa vqmna, ver-Wvreta ra momxvdes kvla ugrZesad-re!

xams moyvrisaTvis sikvdili, ese me damic wesad-re~.

140

sawols dawva, tirs, mtiralsa cremli Znelad exocebis,viTa verxvi qarisagan, irxevis da ikecebis;ra mihlulnis, siaxleve sayvarlisa eocebis,SekrTis, didni daizaxnis, miT patiJi eocebis.

141

moSorveba sayvarlisa mas Sehqmnoda misad Razod,cremlsa viTa margalitsa hyris vardisa dasanazod.ra gaTenda, Seekazma misTa mWvretTa salamazod,cxensa Sejda, gaemarTa, darbazs miva sadarbazod.

da

da

da

da

da

da

Page 36: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

36

142

darbazs ejibi Segzavna, marT misgan Senaronia,SesTvala: `gkadreb, mefeo, me ese gamigonia:yoveli piri miwisa Tqven xrmliTa dagimonia,aw Tu sjobs, ese ambavi cnan, raca garemonia.

143

`me wavide, moviaro, vilaSqro da vinapiro,

TinaTinis xelmwifoba mterTa TqvenTa gulsa vhgmiro,

morCil-qmnili gavaxaro, urCi yovli avatiro,

ZRvenni gkadrne zeda-zeda, ar salami davaZviro~.

144

mefesa eTqva amisi diadi madrieloba,

ebrZana: `lomo, ara gWirs Sen omTa garduxdeloba,

aw maga Sensa TaTbirsa hgavso Senive qveloba.

wa, magra momxvdes, raRa vqmna, Tu siSorisa grZeloba!~

145

yma Sevida, Tayvani-sca, madli rame moaxsena:

`xelmwifeo, mikvirs, qeba rad ikadreT Cemi Tqvena?!

aw nuTumca kvla naxviTa RmerTman bneli gamiTena,

piri Tqveni mxiaruli mxiarulsa kvla miCvena!~

146

mefe yelsa moekida, gardakocna viTa Svili.

sxva maTebri ar yofila ar gamzrdeli, ar gazrdili!

yma adga da wamovida, mas dRe maTi Cans gayrili;

rostan misTvis aatira gonieri guli, lbili.

147

gamoemarTa avTandil, moyme mxne, laRad mavali.

oc dRe iara, Rameca dRezeda wahrTo mravali.

igia lxini soflisa, igia nivTi da vali,

ar miscildeba TinaTin misi mas, visgan swvav ali.

da

da

da

da

da

da

Page 37: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

37v

ef

xi

st

ya

os

an

i

148

ra movida, sixaruli Sigan gaxda samefosa.

moegebnes didebulni, ZRvensa sZRvnides iefosa.

igi pir-mze ar moscTebis siarulsa saswrafosa.

mihxvdes myofni mas winaSe sixarulsa sadafosa.

149

qalaqi hqonda magari sazarod sanapirosa,

gare klde iyo, giambob zRudesa uqvitkirosa.

ymaman mun dayo sami dRe amosa sanadirosa,

gazrdili misi Sermadin daisva savazirosa.

150

esea mona Sermadin, zemoTca saxel-debuli,

Tana-Sezrdili, erTguli da misTvis Tav-dadebuli.

man ar icoda aqamdis mis ymisa cecxli debuli,

aw gaucxada sityvebi mis mzisa imedebuli.

151

ubrZana: `aha, Sermadin, amad me Sengan mrcxvenian,

Cemni saqmeni yovelni gcodnian, gagivlenian,

magra ar ici, aqamdis ranica cremlni mdenian!

me visgan mqondes patiJni, aw masve moulxenian.

152

`mouklavar TinaTinis survilsa da siyvarulsa,

cremli cxeli asovlebdis nargisTagan vardsa zrulsa,

ver vaCendi aqanamdis Wirsa Cemgan dafarulsa,

aw mibrZana saimedo, amad mxedav mxiarulsa.

153

`mibrZana: «mican ambavi mis ymisa dakargulisa,

moxvide, srul-vqmna maSinRa Seni wadili gulisa,qmari ar minda uSenod, momxvdes xisaca rgulisa!»

momca wamali gulisa, aqamdis dadagulisa.

da

da

da

da

da

da

Page 38: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

38

154

`pirvel, yma var, wasvla minda patronisa samsaxurad, -

xams mefeTa erTguloba, yofa gvmarTebs ymasa ymurad, -

merme, cecxli dauvsia, aRara mwvavs gulsa murad.

xams, Tu kaci ar Seudrkes Wirs, miuxdes mamacurad.

155

`varT umoyvresni me da Sen yovelTa patron-ymaTasa,

amisTvis gnukev smenasa Sen ama CemTa xmaTasa:

Cem wil dagagdeb patronad, Tavadad CemTa spaTasa,

ama saqmesa vera viqm me gandobasa sxvaTasa.

156

`laSqarTa da didebulTa alaSqrebdi, hpatronobdi;

darbazs kacsa gahgzavnidi da ambavsa maTsa scnobdi,

wignsa swerdi Cem magier, ufasosa ZRvensa sZRvnobdi,

aqa sadme ar-yofasa Cemsa maTmca rad agrZnobdi!

157

`laSqroba da nadiroba Seni Cemsa daasaxe,

aqaT sam wel momicade, xvaSiadi Seminaxe,

me nuTumca Semovbrundi, alva Cemi ar daWna xe,

ar movbrunde, momiglove, mitire da mivaglaxe.

158

`maSinRa hkadre mefesa ar saqme sasurvalia,

acnobe Cemi sikvdili, - iyav marT viTa mTrvalia, -

mihxvda-Tqo saqme, romeli yovlTaTvis garduvalia.

glaxakTa miec saWurWle, oqro, vercxli da rvalia.

159

`maSin ufro momexmare, amisganca ufro mxned-re,

nuTu adre damiviwyo? maxsenebdi zeda-zed-re!

metad kargad damiurve, suli Cemi Seivedre,

zrdani Cemni moigonen, guli Seni moimdedre~.

da

da

da

da

da

da

Page 39: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

39v

ef

xi

st

ya

os

an

i

160

ra monaman moismina, gaukvirda, Seezara,

TvalTaT viTa margaliti cremli cxeli gardmoyara,

moaxsena: `uSenoman gulman ramca gaixara!

vici, rome ar dasdgebi, magas giSli amad ara.

161

«Cemad nacvlad dagagdebo», - ese sityva viT mibrZane?

ragvara vqmna patronoba? ramc gifere, ramc gigvane?

Sen martosa gigonebde, memca miwa viakvane!

sjobs ornive gaviparneT, wamogyvebi, wamitane!~

162

ymaman uTxra: `momismine, marTlad giTxrob, ara Wrelad:

ra mijnuri velTa rbodes, marto unda gasaWrelad.

margaliti arvis mihxvdes usasyidlod, uvaWrelad.

kaci cru da moRalate xams laxvriTa dasaWrelad.

163

`vismca vuTxar xvaSiadi? Sengan kide arvin varga,uSenosa patronoba vis mivando, vin iqms karga?sanapiro gaamagre, mterman axlos ver ibarga,kvla nuTumca Semoviqec, RmerTman srulad ar damkarga.

164

`faTeraki sworad mohklavs, erTi iyos, Tunda asi;

martooba veras mizams, mcavs Tu cisa ZalTa dasi;

aqaT sam wel ar movide, maSin gmarTebs glova, flasi;

wignsa mogcem, gmorCilobden, vinca iyos Cemi xasi~.

da

da

da

da

da

Page 40: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

40

wigni avTandilisa Tavis ymaTa Tana

165

dawera, Tu: ̀ Cemno ymano, gamzrdelno da zogno zrdilno,

erTgulno da misandono, amas zeda gamocdilno,

Tqven Cemisa sawadlisa midgomilno, viTa Crdilno,

wigni Cemi moismineT, yovlno erTgan Semoyrilno!

166

`miwaca Tqveni avTandil, ismineT, giwer me rasa:

TviT viqm xeliTa CemiTa ama wignisa werasa,

cotasa xansa varCive gaWra smasa da mRerasa,

purad da saWmlad mivendev Cemsa mSvildsa da cerasa.

167

`saqme rame mic Tavisa ze sadme gardsaxveweli,

davyo martod da Raribad ese wleuli me weli,

gemudarebi amisTvis, var Tqveni Semomxveweli,

me damaxvedroT samefo mterTagan dauleweli.

168

`me Sermadin damigdia, Cemad kerZad patronobdes,

sikvdilsa da sicocxlesa sadamdisca Cemsa scnobdes,

yovlTa mzeebr mogefinos, vards ar zrvides, araWnobdes,

Semcodesa yvelakasa viTa cvilsa daadnobdes.

da

da

da

da

Page 41: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

41v

ef

xi

st

ya

os

an

i

169

`Tqvenca iciT, gamizrdia, viTa Zma da viTa Svili.

amas asre hmorCilobdiT, ars viTamca avTandili,buksa ikras, aqmnevineT yovli saqme, Cemgan qmnili;

me Tu dromdis ar movide, glova gmarTebs, ar sicili~.

170

ese wigni gaasrula wylianman da sityva-nazma,welTa oqro Semoirtya, saRaribod moekazma,brZana: `mindors Sevjdebio~, laSqarica daerazma;masve wamsa wamovida, Sina xani ara dazma.

171

brZana: `wadiT yvelakai, aqa momxred arvin mina~.monebica moiSorva, Tavi gaiTaviswina,marto gare Semobrunda, Sambi Sigan gairbina,miwyiv misad sagoneblad misi mklveli TinaTin a.

172

igi veli gairbina, laSqarTagan gaekida.vinmca naxa sulierman, anu vinmca gaekida?vis maxvili veras avnebs, misi mklavi gaekida,misgan tvirTi kaeSnisa tvirTad vargad gaekida.

173

ra laSqarTa inadires da patroni moiTvales,igi pir-mze veRar poves, piri maTi ifermkrTales,maTsa didsa sixarulsa samZimari anacvales,yovlgan rbodes saZebarad, vinca iyo ucxenmales.

174

`RmerTi, lomo, Senad nacvlad sxvasa visca danergvides!~

darbodes da sxvagniT sxvaTa moambeTa moasxmides;

veRara cnes misi saqme, gaiara aqaT kides,misni spani gul-moklulni cremlsa cxelsa

gardmohyrides.

da

da

da

da

da

da

Page 42: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

42

175

Sermadin erTgan Seyarna xasni da didebulebi,

uCvena igi ustari, ambavi misi Tqmulebi.

ra moismines, yvelai darCa gul-danawylulebi,

Tavsa icemdes, ar iyo guli ucremlo, ulebi.

176

yovlTa hkadres: `Tuca yofa Cven umisod gvearmisca,

uSenosa sajdomi da taxti misi vismca misca?

ganaRamca gmorCilobdiT, Tu gvibrZano raca visca!~

igi mona apatrones, yvelakaman Tayvanis-sca.

da

da

Page 43: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

43v

ef

xi

st

ya

os

an

i

avTandilisagan mis ymisa Zebnad waslva

177

am saqmesa memowmebis dionosi brZeni, ezros:

sabraloa, odes vardi daeTrTvilos, da-ca-ezros.

vis badaxSi ara hgvandes da lerwami tanad ezros,

igi sadme gaRaribdes, samyofTagan iabezros.

178

avTandil igi mindori oTx-axmiT gardaiara,

daagdo mzRvari arabTa, sxvaT mzRvarTa are iara,

magra mis mzisa gayraman sicocxle gauziara;

Tqva: ̀ Tu me masmca veaxel, aw cxelsa cremlsa vRvri ara~.

179

axalman fifqman daTova, vardi daTrTvila, danasa;

moundis gulsa dacema, zogjer mihmarTis danasa;

Tqvis: `Wiri Cemi sofelman oTxmocdaaTi anasa,

movhSordi lxinsa yvelasa, Cangsa, barbiTsa da nasa!~

180

vardi mis mzisa gayrili ufro da ufro Wneboda,

gulsa uTxris, Tu: `daTmeo~, amad ar dia bndeboda.

ucxo ucxoTa adgilTa saZebrad iareboda,

mgzavrTa hkiTxvidis ambavTa, maT Tana-emoyvreboda.

da

da

da

da

Page 44: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

44

181

mun eZebs, cremli mtiralsa sdis zRvaTa SesarTavisad.uCndis qveyana taxtad da mklavi sadeblad Tavisad.Tqvis: `sayvarelo, mogSordi, guli Sen dagrCa, vTqva

visad?

SenTvis sikvdili meyofis lxinad Cemisa Tavisad~.

182

yovli piri qveyanisa movlo, srulad moiara,asre rome casa qveSe ar daurCa, ar iara,magra igi mis ambisa msmenelsaca ver mimxvdara.amaSigan weliwadi sami sam Tved miiyara.

183

mihxvda rasme qveyanasa ugemursa, metad mqissa,Tve erT kacsa vera naxavs, veras Svilsa adamissa,igi Wiri ar unaxavs ar ramins da arca vissa,dRe da Rame igonebda sayvarelsa masve missa.

184

mas mihxvda wveri sadgurad maRlisa mTisa didisa,gamoCnda muniT mindori, savali dRisa Svidisa.mis mTisa Zirsa wyali dis, arad sandomi xidisa,orgniTve tyesa Seekra napiri wylisa kidisa.

185

zed waadga, Seeqcevis, droTa, dReTa angariSobs;Tveni esxnes oraniRa, amad sulTqvams, amad iSobs;`va Tu saqme gamimJRavndes! - kvla amisTvis gul-moSiSobs, -avsa kargad vervin Sescvlis, Tavsa axlad vervin iSobs~.

186

sagonebeli Seeqmna, dadga saqmisa mrCevelad,

Tqva: `Tu davbrunde, ezomi xani rad davyav me velad?

Cemsa ra vhkadro mnaTobsa, viyav rad dReTa mlevelad,

misi vera vcna Woradca, var visTa gzaTa mkvlevelad?

da

da

da

da

da

da

Page 45: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

45v

ef

xi

st

ya

os

an

i

187

`Tu ar davbrunde, saZebrad davyvne sxvanica xanani,romelsa veZeb, vera vcnne ambavni me misTanani,dro gardauwydes Sermadins, SehrCen Rawvisa banani,mivides, hkadrnes mefesa saqmeni dasagvanani!

188

`uambos Cemi sikvdili, TviT Cemgan davedrebuli,

maT Seqmnan glova-tirili, qmnan saqme gamwarebuli,

merme mivide cocxali, sadme sxvagan me rebuli!~

amas igonebs tiriliT goneba-Seiwrebuli.

189

ityvis: `RmerTo, samarTalni Senni CemTvis rad amruden?

me ezomni siarulni kide rad, glax, gamicuden,

guliT CemiT sixarulni aRhfxvren, Wirni daabuden?

dReTa CemTa cremlni Cemni veraodes daviyuden~.

190

kvlaca ityvis: `daTmoba sjobs~ da Tavsave eubnebis:

`dReTa metad nu mohkvdebi, guli Cemi nu dadnebis,

uRmrTod veras ver movawev, cremli cudad medinebis,

gangebasa vervin Sescvlis, ar-saqmneli ar iqmnebis~.

191

Tavs uTxra: `mokve, gijobso sicocxles augiansa;

mixval, dagxvdebis TinaTin, - anaTebs dResa mziansa, -

gkiTxos mis ymisa ambavi, ra gmarTebs vaglaxiansa?~

igonebs wam-wam, mihyvebis tyis pirsa Sambnar-wyliansa.

192

`yovlni arsni caT qveSeTni erTob srulad momivlian,

magra saqme mis kacisa verasada Semignian;

uRoniod marTal iyvnes, romelTaca qajad Tqvian.

aw tirili aras margebs, cudad cremlni rasa mdian?~

da

da

da

da

da

da

Page 46: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

46

193

mTiT Camovida avTandil, gavlo wyali da tyenia,mindors acorvebs taiWsa, SeJRreniT monawyenia.gascudebodes mklavni da misni siamayenia,brolisa velsa sturfobdes giSrisa mun sayenia.

194

mobruneba daapira, sulTqna, merme ivaglaxa,

mas mindorsa daemarTa, gza TvaliTa gamosaxa;

Tvesa erTsa sulieri kaci arsad ar enaxa,

mxecni iyvnes saSinelni, magra ara Seuzaxa.

195

Tuca mxec-qmnili avTandil gul-amoskvniT da kvnesiT a,

egreca Wama moundis adamis tomTa wesiTa,

isriTa moklis nadiri, rostomis mklav-ugrZesiTa,

Sambisa pirsa gardaxda, cecxli daagzo kvesiTa.

196

cxensa misca saZovari, vire mwvadi Seiwodes;

eqvsni rame cxenosanni, naxa, misken mividodes;

Tqva, Tu: `hgvanan mekobreTa, Tvara kargi ramc icodes!

aqa kaci xorcieli kvla yofila araodes~.

197

xelTa hqonda mSvild-isari, maTken miva mxiaruli.

orTa kacTa wverosanTa yma mohyvanda uwveruli,

Tavsa iyo dakodili, Seebnida sisxlsa guli,

tirodes da iWirvodes, cota edga mas, glax, suli.

198

uyivla, Tu: `Zmano, vin xarT? mekobreTa dagamsgavsen!~

maT miuges: `dagviwynardi, gviSvele ra, cecxlni avsen,

vera gvargo, mogvimtkivne, Wirni WirTa mogvisavsen,

satirelni mogvitiren, Rawvni Senca daimxavsen~.

da

da

da

da

da

da

Page 47: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

47v

ef

xi

st

ya

os

an

i

199

avTandil midga, eubna maT kacTa gul-mduRareTa;

maT uTxres maTi ambavi, tiriliT moubareTa:

`Cven varTo Zmani samnive, miT videnT cremlTa mwareTa,

dia gvaqvs cixe-qalaqi xataeTs are-mareTa.

200

`kargi gvesma sanadiro, nadirobas wamovediT,

gvyves laSqarni uTvalavni, wylisa pirsa gardavxediT,

sanadiro mogvewona, Tvesa erTsa ar wavediT,

vxoceT mxeci usazomo mindoriT da mTiT da qediT.

201

`Cven samTa ZmaTa CvenTana mesrolni davawbileniT,

miT erTmanerTsa samnive Cven kide davecileniT:

«me ukeT movhklav, me gjobo», sityvani vavaqileniT,

ver gaviCineT marTali, visarCleT, viTakileniT.

202

`dRes avyareniT laSqarni, savseni irmis tyaviTa,

vTqviT: «gavaCinoT marTali, vin vsjobT Tavisa mklaviTa,

Tavsa veaxlneT martoni, davdgeT Tavisa TaviTa,

TviT danaxulsa movhklvideT, nu vesrviT damnaxaviTa».

203

`Cven viaxleniT samTave samnive meabjrenia,

laSqarTa waslva vubrZaneT, miT aras moazrenia,

movinadireT mindori, isi tyeni da Rrenia,

davxoceT mxeci, mfrinveli, raca ze gardagvfrenia.

204

`anazdad moyme gamoCnda kuSti, pir-gamquSavia,

zeda jda Savsa taiWsa, - merani rame Savia, -

Tavsa da tansa emosa gare-Tma vefxis tyavia,

jerT misi msgavsi Sveneba kacTagan unaxavia.

da

da

da

da

da

da

Page 48: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

48

205

`vuWvriteT, misTa elvaTa Suqni Zliv gavicadeniT,

vTqviT, Tu: «mzeao qveyanad, nu veubnebiT cad eniT!»

misi mogvinda Sepyroba, vhkadreT da SevecadeniT,

asre sulTqmiT da vaebiT miT varT, cremlisa dadeniT.

206

`me uxucesman umcrosTa kaci davsTxove qenebiT;

Cemman Semdegman taiWi misi miT aqo xsenebiT;

aman marT oden morevna gviTxra, vualeT CvenebiT,

mivhmarTeT, igi agreve wynarad miva da SvenebiT.

207

`brolman, lalsa gareulman, vardni Txelni anatifna,

igi tkbilni gonebani CvenTvis metad gaamyifna:

ar agvixvna, arca dagvsxna, yola arad amogvkrifna,

misni mkvaxed moubarni maTraxiTa Segvamwifna!

208

`umcrossa Zmasa miveciT, ufrosTa davezideniT;

xeli mohkida, «dadego!», eseca hkadra kid eniT;

man xrmalsa xeli ar mihyo, Cven amad daverideniT,

Tavsa gardahkra maTraxi, vnaxeT sisxlisa ki deniT.

209

`miT erTiTa maTraxiTa Tavi asre gardahfriwa,

viTa mkvdari usulo qmna, viTa miwa daamiwa,

misi rasme mkadrebeli moamdabla, moamiwa,

TvalTa wina wagvivida laRi, kuSti, amayi, wa!

210

`aRar dabrunda, wavida wynarad da auCqareblad,

agera miva, naxeo, igi mzeebr da mTvareblad~.

Sors uCvenebdes avTandils mtiralni gauxareblad,

oden Cnda Savi taiWi misi mis mzisa mareblad.

da

da

da

da

da

da

Page 49: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

49v

ef

xi

st

ya

os

an

i

211

aha mihxvda avTandilsa RawvTa cremliT ar-daTovna,

raTgan cudad ar wauxda mas ezomi gareT yovna.

kacsa mihxvdes sawadeli, ras eZebdes, unda povna,

maSin misgan aRara xams gardasrulTa WirTa xsovna.

212

uTxra, Tu: `Zmano, var vinme Raribi uadgilosa,

me ima ymisa saZebrad movhSordi sagazrdilosa,

aw Tqvengan mivhxvdi saqmesa yola ar-saadvilosa,

RmerTimca nuras nuRar iqms Tqvensa dasaRrejilosa!

213

`viTa me mivhxvdi wadilsa, Cemis gulisa nebasa,

agremca RmerTi nuras iqms Zmisa Tqvenisa vnebasa!~

uCvena misi sadgomi: `midiTo neba-nebasa,

Crdilsa gardasviT, maSvralni mieciT mosvenebasa~.

214

ese uTxra da wavida, cxeni gaqusla deziTa,

viTa gavazi gafrinda, ar-gaSvebuli xeziTa,

an mTvare, mzisa Semyreli, mze sinaTliTa zeziTa.

daivso cecxli Semwveli misiTa man mizeziTa.

215

miewura, igonebda, axlos Seyra viTa agos:

`saubarman umecarman Smagi ufro gaaSmagos!

xams, Tu kacman gonierman Zneli saqme gamoagos,

ar siwynare gonebisa moiZulos, moiZagos.

216

`raTgan isi aris sadme ucnobod da isre retad,

rome kacsa ar miuSvebs saubrad da misad Wvretad,

mivewevi, SeviyrebiT erTmanerTis cema-Jletad,

anu momklavs, anu movhklav, daimalvis metis-metad~.

da

da

da

da

da

da

Page 50: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

50

217

avTandil ityvis: `ezomni Wirnimca rad vacudeni?racaRa aris, ara ars, Tumca ar edgnes budeni;sadaca miva, mivides, razommc movlodes zRudeni,muniTgan vZebnne Roneni Cemni ar-dasamrudeni~.

218

wina-ukana iarnes orni dReni da Rameni,dRisiT da RamiT maSvralni, ar SeWamadTa mWameni,arsada xani ar dayves, erTni Tvalisa wameni.maT TvalTa cremlni sdiodes, mindorTa mosalameni.

219

dRisiT vles da saRamo-Jam gamouCndes didni kldeni,kldeTa Sigan qvabni iyvnes, Zirsa wyali Canadeni,wylisa pirsa, ar iTqmoda, Sambi iyo Tu rasdeni,xe didroni, Tval-uwdomi, maRla kldemdis anayrdeni.

220

man ymaman qvabsa mihmarTa, gavlna wyalni da kldenia;avTandil cxensa gardaxda, monaxna didni xenia,mas zeda Wvretad gavida, Zirsa daaba cxenia,muniT uWvretda. igi yma miva creml-minadenia.

221

ra tyeni gavlna man ymaman, mosilman vefxis tyaviTa,

qvabisa karsa gamodga qali jubiTa SaviTa,

atirda maRlad cremliTa, zRvaTaca SesarTaviTa,

igi yma cxensa gardaxda, yelsa moeWdo mklaviTa.

222

ymaman uTxra: `dao asmaT, xidni zRvasa Cagvicvivdes:veRar mivhxvdiT Jamierad, Cven visnica cecxlni

gvwvides~.

ese Tqva da mkerdsa xelni ikrna, cremlni gardmoswvimdes.

qali Sebnda, moexvia, erTmanerTsa sisxli swmides.

da

da

da

da

da

da

Page 51: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

51v

ef

xi

st

ya

os

an

i

223

igi tevri gaexSira danaglejsa maTsa Tmasa,erTmanerTsa exveodes: yma qalsa da qali ymasa;izaxdian, moTqmidian, moscemdian kldeni xmasa.avTandil sWvrets gakvirvebiT maTsa egre qceva-zmasa.

224

suli daiRo man qalman, daTmo gulisa wyluloba,

qvabs Seiyvana taiWi, mohxada akazmuloba,

mas ymasa Sehxsna, SeiRo abjrisa wel-mortymuloba;

Sina Sevides, mas dResa gardaxda gamosruloba.

225

avTandils ukvirs: `ambavi isi Tu vcnao me riTa?!~

gaTenda, qali gamodga, mosili miTve feriTa,

Savsa audva lagami, swmendda ridisa wveriTa,

Sekazma, moaqvs abjari wynarad, ar rame CxeriTa.

226

mis moymisa wesi iyo, metsa Ture ar asre jda.

qali tirs da mkerdsa icems, Tmisa tevrsa gaiglejda;

erTmanerTsa moexvivnes, akoca da cxensa Sejda;

asmaT, agre daRrejili, kvla ufrore daiRrejda.

227

avTandil axlos kvla naxa saxe misive kacisa,

ulvaS-aSlili, wver-gamo, `nuTu mzeao, - Tqva, - cisa?~

eynosa suli alvisa, qarTagan monatacisa;

asre uCns moklva lomisa, marT viTa lomsa vacisa.

228

masve gzasa wamovida, rome guSin Seeara,

Sambi gavlo, gaeSora, Tavi mindors gaagara;

avTandil sWvrets gakvirvebiT, malviT xesa moefara,

Tqva, Tu: `RmerTman ese saqme metad kargad momigvara.da

da

da

da

da

da

Page 52: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

52

229

`aw amas CemTvis RmrTisagan sxva saqme ra vamjobino?

qali Sevipyra, mis ymisa ambavi vaambobino,

Cemica vuTxra yvelai, marTali gavabrWobino,

mas ymasa xrmali ara vhkra, arc misi davisobino~.da

Page 53: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

53v

ef

xi

st

ya

os

an

i

ambavi avTandilisa, asmaTs rom

eubnebis qvabSigan

230

Camovida, cxeni axsna, misgan xesa gamobmuli,

zeda Sejda, gaemarTa, qvabi daxvda kar-ganxmuli.

muniT qali gamoiWra gul-mduRare, creml-dasxmuli,

egona, Tu: dabrundao piri vardi, brol-bakmuli.

231

ver icna, - saxe ar hgvanda misi mis ymisa saxesa, -

ficxla gaiqca, mihmarTa zaxiliT kldesa da xesa;

yma gardaiWra, daaba, viTa kakabi maxesa;

xmas scemdes kldeni qalisa zaxilsa mun erT-saxesa.

232

mas ymasa Tavi ar misca, Wvretadca ebilweboda,

viTa kakabi arwivsa qveSe mi da mo Zrweboda,

tariels visme uzaxda mwed, Tuca ar emweboda,

avTandil muxlTa uyrida, TiTiTa exveweboda.

233

etyoda: `sule! ramc giyav? kaci var, adamiani,

ufero-qmnilni minaxvan vardni da isi iani,

misi ram miTxar, vin aris tan-saro, pir-bakmiani?

sxvad aras gizam, nu geSis, nu hyivi agre xmiani~.

da

da

da

da

Page 54: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

54

234

qali etyoda tiriliT, sarCeli ugavs brWobasa:`Tu ar Smagi xar, damexsen; Smagi xar, modi cnobasa!aw metad Znelsa saqmesa mnukev advilad Txrobasa;cudad nu scTebi, nu eli maga ambisa mbobasa!~

235

kvla etyvis: `ymao, ra ginda, anu menukvi me rasa?

maga saqmisa vera iqms verca kalami werasa.

Sen erTxel metyvi, «miTxaro», me asjer getyvi «verasa»,

viTa sicili tirilsa, vaglaxi mijobs mRerasa~.

236

`qalo, ar ici, siT moval, ra Wirni momiTmenian;

odiTgan veZeb ambavTa, ese arvisgan msmenian;

Sen mipovnixar, - sityvani Cemni razomca gwyenian, -

ver dagexsnebi, miambe, Cemgan nuRara grcxvenian!~

237

qalman uTxra: `ras Segeswar, me vin var da anu Seno?

mze ar maxlavs, Segetyvebis, TrTvilo, asre miT mawyeno!

grZeli sityva sawyinoa, asre mokled mogaxseno:

verasaTvis ver giambob, raca ginda, igi qmeno!~

238

kvlaca hkiTxa zenarobiT, miuyarna muxlni wina,

magra vera ver dahyara, mudaroba moewyina,

pirsa zeda gagulisda, TvalTa sisxli moedina,

adga, TmiTa wamozidna, yelsa dana daabrjina.

239

egre uTxra: `me ezomi javri viTa SegarCino?!

ragvara Tu amatiro, cremli cudad damadino?!

gijobs, miTxra; amis meti marT aRara ar gawyino,

Tvara, RmerTman mteri Cemi moklas, viTa mogakvdino!~

da

da

da

da

da

da

Page 55: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

55v

ef

xi

st

ya

os

an

i

240

qalman uTxra: `ege Rone moigone metad avi:Tu ar momklav, ar movkvdebi, mrTeli var da mouklavi.rad ra giTxra, sadamdisca viyo WirTa unaxavi?kvla Tu momklav, sasaubrod aRar medgas zedan Tavi~.

241

kvla etyvis: `ymao, rad mpove, vin meubnebi me, vino?

ege ambavi cocxalsa eniTa ver maTqmevino!

me Tavi Cemi nebiTa CemiTa mogaklvevino,

viTa ustari bediTi advilad dagaxevino.

242

`Cemi sikvdili Sen Cemad patiJad nurad ggonia,

miT rome damxsni tirilsa, SemSrebis cremlTa fonia;

Calad miCns yovli sofeli, misTvisve Semiwonia.

ver gicnob, vin xar, vis giTxrne sityvani misandonia?~

243

ymaman Tqva, Tu: `ar egebis aw amisi asre Tqmeva,

sxvasa rasme movigoneb, sjobs saqmisa gamorCeva~.

gauSva da calke dajda, tirs, dauwyo cremlTa frqveva,

qalsa uTxra: `gagarisxe, aw, ar vici, viT davrCe, va!~

244

qali daujda kuSt-gvarad, quSobs, jerT ar damtkbaria;

avTandil qve zis tirilad, aRaras moubaria;

vardisa baRsa mogubda cremlisa sagubaria.

kvla iqiT qali atirda, misTvis gul-nalmobaria.

245

yma mtirali Seebrala, amad cxelni cremlni Rvarna,

magra ujda ucxos ucxo, ar bageni aubarna;

ymaman cna, Tu: `gonebani Cqarni CemTvis daawynarna~.

creml-denili Seexvewa, adga, muxlni miuyarna.

da

da

da

da

da

da

Page 56: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

56

246

uTxra: `vici, aRar vargxar Sen aw Cemad dasadoblad,

gagarisxe, dagrComivar Raribad da amad oblad;

aw egreca Tavi Cemi damic SenTvis dasandoblad,

amad rome Secodeba Svid-gzis Tqmula Sesandoblad.

247

`Tavi Cemi samsaxurad Tuca avad mogawone,

mijnurisa Sebraleba xams, eseca gaigone;

sxvagniT yovlgniT uRono var, arvin aris Cemi Rone;

sulTa mogcem gulisaTvis, sxva metimca ra gaqone!~

248

ra qalsa mihxvda ymisagan mijnurobisa smineba,

gul-amoxvinCviT daiwyo as-kecad cremlTa dineba,

kvla gaamaRla zaxiliT tirili, ar gacineba.

avTandils RmerTman wadili misca, gulisa lxineba.

249

ityvis, Tu: `ama sityviTa mas feri Seecvalebis,

visTvisme cxeli ucilod mas cremli emalmalebis~.

kvla uTxra: `dao, mijnuri mterTaca Seebralebis;

eseca ici, sikvdilsa TviT eZebs, ar ekrZalebis.

250

`var mijnuri, xeli vinme, gauwyvedlad sulTa dgmisad;

Cemman mzeman gamomgzavna saZebarad ima ymisad;

Rrubelica ver mihxvdebis, me misrulvar sada, mi, sad!

guli Tqveni mipovnia, misi Senda, Seni misad.

251

`misi saxe gulsa Cemsa xatad asre gamovxate,

misTvis xelman, gamoWrilman, lxini Cemi vaalqate.

orisagan erTi miyav: tyve mqmen, anu maazate,

an macocxle, anu momkal, Wiri Wirsa momimate~.

da

da

da

da

da

da

Page 57: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

57v

ef

xi

st

ya

os

an

i

252

qalman uTxra ymasa sityva pirvelisa uamesi:`ege sityva moigone dia rame ukeTesi.weRan saqme mterobisa gulsa Cemsa STamosTesi,aw moyvare gipovnivar, disaganca ufro desi.

253

`maSa raTgan mijnuroba Senad Roned moigone,ar egebis, amas iqiT Tumca Tavi ar gamone,ar Sen mogec Tavi Cemi, dagabnive, dagaRone;SenTvis movkvde, amisebri memca saqme ra vaRone!

254

`aw raca giTxra, Tu ama saqmesa dammorCildebi,

rasaca eZeb, mihxvdebi, ucilod ar ascildebi;

Tu ar momismen, ver hpoveb, razommca cremlsa hmildebi,mogxvdebis mdurva soflisa, mohkvdebi, ga-ca-

swbildebi~.

255

ymaman uTxra: `ege saqme amas hgavso, ara sxvasa:orni kacni modiodes sadaurni sadme gzasa,ukanaman wina naxa Cavardnili Sigan Wasa,zed miadga, Cahyioda, tirs, iZaxis vaglax-vasa.

256

`egre uTxra: «amxanago, iyav manda, momicdide,waval TokTa mosaxmelad, mwadso, Tumca amogzide»;mas qveSeTsa gaecina, gaukvirda metad kide,Semohyivla: «ar gelode, sad gageqce, sad wavide?»

257

`aw, dao, SenTa xelTaa Cemi sabeli yelisa,

sxvad uRonoa uSenod Cemgan aRpyroba xelisa;

rasaca mizam, Sen ici, Sen xar wamali xelisa,

Tvar vismca eqmna gorliTa Sekrva Tavisa mrTelisa!~

da

da

da

da

da

da

Page 58: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

58

258

qalman uTxra: `momewona, ymao, Seni naubari.

xar ucilod kargi vinme, moyme, brZenTa saqebari;

xar vinaTgan aqanamdis maga WirTa damTmobari,

raca giTxra, momismine, gipovnia saZebari.

259

`ima moymisa ambavi arsada ar ipovebis;

TviT Tu ar giTxrobs, ar iTqmis, arvisgan daijerebis;

moilodine, movides, razommca dageyovnebis,

dadumdi, vardsa nu azrob, cremliTa nu iTovnebis.

260

`giTxra, Tu codna gwadian Cvenisa Sen saxelisa:tariel aris saxeli ima moymisa xelisa;me asmaT mqvian, romelsa wva maqvs cecxlisa cxelisa,sulTqma sulTqmisa bevrisa, maSa Tu ar erTxelisa.

261

`amis metsa veras giTxrob me sityvasa amisTansa:

isi mindors aroninebs tansa mWevrsa, memajansa,

vWam, glax, marto nadirisa misgan xorcsa monatansa,

awve mova, ara vici, Tu dahyovnis didsa xansa.

262

`amas gvedreb, moicado, Tavi sxvagan arsad aro;

ra movides, Sevexvewo, nuTu viT ra movagvaro;

erTmanerTsa Segamecnne, Tavi Seni Sevayvaro,

TviT giambos saqme misi, sayvarelsa gaaxaro~.

263

qalsa ymaman mousmina, dahmorCilda, dahrTo neba.

amas zeda moixedes, xeviT esma Cxapuneba;

mTvare wyalsa gamosruli naxes, SuqTa mofineba,

ukurides, aRara qmnes mun xanisa dayovneba.

da

da

da

da

da

da

Page 59: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

59v

ef

xi

st

ya

os

an

i

264

qalman uTxra: `ymao, mogca Jamad RmerTman, raca gina,magra Tavi uCino qmen, damaluli iyav Sina;ima ymisa meuneble xorcieli aravin a;nuTu viT ra movagvaro, Seni naxva ar ewyina~.

265

avTandil qalman damala qvabs damalviTa maliTa.

igi yma cxensa gardaxda, Svenoda kaparW-xrmaliTa;

atirdes maRlad cremliTa, zRvaTaca SesamaliTa,

avTandil sarkmliT uWvretda WvretiTa idumaliTa.

266

amartis ferad Secvala broli cremlisa banaman.

didxan itires ymaman da man qalman Saosanaman;

Sexsna, SeiRo abjari, cxenica Seiyvana man;

dadumdes, cremlni mohkveTna Savman giSrisa danaman.

267

avTandil sarkmliT uWvretda, tyve, sakniT naazatebi.

man qalman qveSe daugo vefxis tyavisa natebi;

mas zeda dajda igi yma, sulTqvams Wir-monamatebi,

sisxlisa cremlsa gaewna Sua giSrisa satebi.

268

man qalman xel-yo kvesiTa gzeba cecxlisa nelisa,

egona Wama xorcisa Semwvrisa, Seuqnelisa;

miupyra, erTi axliCa, qmnaa saqmisa Znelisa,

Zali ar hqonda, dauwyo gamoyra ucoxnelisa.

269

cotad miwva, miiZina, Tuca yola vera meti;

SekrTa, didni daizaxna, wamoiWra viTa reti,

izaxdis da wam-wam ikris gulsa lodi, Tavsa keti.

cal-kerZ zis da pirsa ixoks qali misi SenamWvreti.

da

da

da

da

da

da

Page 60: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

60

270

`rad dahbrundi? - moaxsena, - miTxar, raca wagekida!~man ubrZana: `monadire mefe vinme gardmekida,hyves laSqarni uTvalavni, bargi mZimed aekida,igi mindors nadirobda, daefanCa mareki, da.

271

`sevdad meca kacTa naxva, cecxli ufro gaviale,

ar miuve axlos Seyrad, Tavi Cemi Seviwyale,

maTgan mkrTali Semovbrundi, tyesa Sigan davimale,

vTqvi: «nuTumca ukumrida, ra gaTendes, waval xvale» ~.

272

qalsa cremli gardmoscvivda as-nakeci, bevris-bevrad;

moaxsena: `mxecTa Tana iarebi marto tevrad,

aras kacsa ar iaxleb saubrad da Semaqcevrad;

mas magiTa veras argeb, dReTa SenTa cudad hlev rad?

273

`yovli piri qveyanisa erTob srulad mogivlia,

erTi kaci Semaqcevrad Senad viTa dagelia?

geaxlos da ar gaSmagde, Tuca Wiri ar gaklia;

Sen mohkvde da igi waxdes, ese SenTvis ra madlia?~

274

ubrZana: `dao, egea msgavsi Senisa gulisa,

magra ar aris qveyanad wamali ama wylulisa!

vis Zal-aqvs povna kacisa, TviT soflad ar-mosrulisa?

Cemi lxinia sikvdili, gayra xorcTa da sulisa.

275

`RmerTman sxvaca etlsa Cemsa sadmca kaci rad dabada,

siaxle da saubari Tumca misi me mewada!

vinmca gasZlna Wirni Cemni, anu vinmca Seecada?

Sengan kide xorcieli, dao, mivis arasada~.

da

da

da

da

da

da

Page 61: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

61v

ef

xi

st

ya

os

an

i

276

qalman hkadra: `ar gamiwyre, viSiSvi da viaj dia;

raTgan RmerTsa vaziroba Seni Cemzed mougdia,

ver davmalav ukeTessa, raca saqme gamicdia.

ara varga usazomo, Tavi zomsa gardgixdia~.

277

ymaman uTxra: `ras menukvi, ara vici, gamicxade.

kaci Cemad samsaxurad uRmrTod memca viT davbade!

RmerTsa Cemi ubedoba unda, memca ras vecade!

ganaRamca gavnadirdi, Tavi asre gavixade~.

278

qalman kvla hkadra: `gagsaje metiTa SegonebiTa,

magra Tu kaci moggvaro, mogyves Tavisa nebiTa,

igi geaxlos, ilxende misiTa SemecnebiTa,

fice, ar mohkla, ar iyo, ar, savneblisa vnebiTa~.

279

ymaman uTxra: `Tu miCveneb, vnaxav, didad gavixareb,

siyvarulman misman, visTvis xeli mindors Tavsa vareb,

aras vuzam ugemursa, araodes gavamwareb;

raca Cemgan eamebis, vaameb da Seviyvareb~.

da

da

da

da

Page 62: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

62

Seyra tarielisa da avTandilisa

280

qali adga da wavida mis ymisa mosayvaneblad;

`ar ewyinao~, uambobs, ars misad magulvaneblad,

xeli mohkida, mohyvanda, viT mTvare mosavaneblad;

igi ra naxa tariel, Tqva mzisa dasagvaneblad.

281

gamoegeba tariel, hmarTebs orTave mze darad,

anu ciT mTvare uRrublo SuqTa mohfendes qve barad,

rome maTTana alvisa xeca vargiyos xed arad,

hgvandes SvidTave mnaTobTa, sxvadmca risad vTqvime da rad!

282

maT akoces erTmanerTsa, ucxoobiT ar dahrides,

vardsa xleCdes, bageTagan kbilni TeTrni gamosWvirdes,

yeli yelsa gardaaWvdes, erTmanerTsa autirdes,

qarvad Seqmnnes iagundni maTni, Tuca lalad Rirdes.

283

mobrundes. ymaman avTandils xeli Seupyra xeliTa,

erTgan dasxdes da itires didxan cremliTa cxeliTa.

asmaTi sulsa uRebda sityviTa sakvirveliTa:

`TavTa nu dahxocT, nu bnel-iqmT mzesa TqveniTabneliTa~.

da

da

da

da

Page 63: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

63v

ef

xi

st

ya

os

an

i

284

tarielis vardi iyo daTrTviluli, ar dazruli;ymasa uTxra: `meswrafebis, miTxar Seni dafaruli,vin xar, anu siT mosrulxar, sadauri, siT mosruli?me sikvdilsa aRar vaxsov, var misganca ganwiruli~.

285

avTandil gasca pasuxi, sityvebi lamazebia:

`lomo da gmiro tariel, vis Tavi ginazebia,

me var arabi, arabeTs ars Cemi darbazebia,

mijnurobiTa damwvarvar, cecxli uSreti mgzebia.

286

`me patronisa Cemisa asuli Semyvarebia;

TviT mefed maTad mas xedven monebi mklav-magrebia.

Tuca ar micnob, ginaxav, Tavi viT giazrebia,

gaxsovsca, odes dahxoce monebi ar-sapyrebia?

287

`Sen mindors gnaxeT gaWrili, Cven zeda gardgekideniT,

patroni Cemi gagiwyra, Cven xafad wagekideniT,

gixmeT, ar moxvel, laSqarni ukana gamogkideniT,

Sen velni wiTlad SehReben srulad sisxlisa mideniT.

288

`yvelakasa maTraxiTa Tavi uxrmlod gardahkveTeT.

mefe Sejda, dagvekarge, kvali Seni ver movkveTeT,

viTa qaji dagvemale, monebica davafeTeT,

aman ufro dagvaSmagna, Tavi srulad gavaSeTeT.

289

`Wmunva Seeqmna, Tqvenc iciT, xelmwife nebieria.

mognaxes, gZebnes yovelgan, maT ruka dauweria,

ver naxes Seni mnaxavi verca yma, verca beria;

aw gamomgzavna, romelsa ver mze hgavs, ver eTeria.

da

da

da

da

da

da

Page 64: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

64

290

`mibrZana: «mican ambavi mis ymisa warxdomilisa,maSin var mqmneli saqmisa, mis Sengan mondomilisa».sam wlamdis miTxra dadena umisod cremlTa milisa.ar gikvirs, gavZel ver-Wvreta misisa me Rimilisa?!

291

`aqanamdis mnaxavica kaci Seni ar menaxa;qurdni vnaxen, rome TqvenTvis sityva rame gaemkvaxa;maTraxiTa Camogegdo erTi, mkvdarTa dagesaxa;maT maswavles, Zma romelTa sul-mobrZavi same, glax, a~.

292

tarielsca aexsena omi maTi maSindeli,ityvis: `maxsovs ege saqme, Tuca aris adrindeli;erTgan gnaxen nadirobas Sen da Seni me gamzrdeli;miT vtirodi, momegona me, glax, Cemi warmwymedeli.

293

`ras maqmnevdiT, ra gindoda, erTmanerTsa riTa vhgvandiT?Tqven morWmulni sTamaSobdiT, Cven mtiralni RawvTa

vbandiT.ra monani Sesapyroblad momwieniT, gahgulvandiT,aw veWv, rome Cemad nacvlad Tana mkvdarTa miitandiT.

294

`movixede, momewia ra patroni Seni, vnaxe,xelmwifobiT Semebralnes, amad xeli ar Sevaxe,TvalTa wina gamoveqec, meti ara Sevuzraxe.Cemi cxeni uCinos hgavs, sxvasamca ras davasaxe!

295

`kacman ver aswras Tvalisa dafaxva, dawamwameba,mas gaveqcevi, visganca Cemi ara vcna ameba;maT qurdTa miRma gamego me aras ar Sewameba,avad hSvenoda morevna da Cemi daTamameba.

da

da

da

da

da

da

Page 65: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

65v

ef

xi

st

ya

os

an

i

296

`aw vaSad moxve, meama naxva Senisa pirisa!tanad saro da pirad mze, mamacad msgavsi gmirisa,garjilxar, magra ara xar gardauxdeli Wirisa:Znelia povna kacisa RmrTiv zeciT ganawirisa!~

297

avTandil uTxra: `viT maqeb saqebi brZenTa enisa?magisad nacvlad ramc viyav Rirsi qebisa Tqvenisa!saxe xar mzisa erTisa, zeciT mnaTisa zenisa,raTgan ver Segcvlis patiJi egzomTa cremlTa denisa.

298

`ama dReman damaviwya, guli Cemi vin dabinda;damigdia samsaxuri, igi iqmnas, raca ginda;iagundi egreca sjobs, aTasjermca mina minda,Sen geaxlo sikvdilamdis, amis meti ara minda!~

299

tariel uTxra: `me Seni guli aw memxurvalebis;mikvirs, Tu: nacvlad magisad Sen Cemi ra gevalebis!magra wesia, mijnuri mijnursa Seebralebis,Sen sayvarelsa gagyaro, ese rad genacvalebis!

300

`wamosrulxar Cemad Zebnad, patronisa samsaxurad;RmerTman qmna da gipovnivar, Senca cdilxar mamacurad.magra Cemsa ra giambobs, gamoWrilvar asre Tu rad!me Tu vityvi, damwvavs cecxli cxeli, Semiqms alad,

murad~.

301

asmaT uTxra: `cremliT, lomo, maga cecxlsa ra ergebis!

me viTa vTqva wveva Tqmisa, raTgan egre ar egebis!

vxedav, ese xeli vinme moyme SenTvis waegebis,

cnas mizezi SenTa wylulTa, qmnas, ra Rone daedebis.

da

da

da

da

da

da

Page 66: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

66

302

`mexveweboda, lamoda Cemgan rasame smenasa;nuTu yos RmerTman gaZleba, memca viT mivec enasa!Tu ras scnobs, veWob amisgan Tqvensa rasame lxenasa.ars ukeTesi, racaRa swads gangebasa zenasa~.

303

amas daymunda tariel damwvari, daalebuli;asmaTs ubrZana: `mas aqaT Sen xar CemTana xlebuli;rad ara ici, uwamlo ars lebi ese lebuli!kvla ese yma mwvavs mtirali, cremliTa davalebuli.

304

`kacman viT povos, RmrTisagan rac ara danabadia!miT guli Cemi saxmilman aw asre danaba dia,kvla gzasa mikravs, miWiravs, miTqs bade danabadia;aw lxinTa nacvlad soflisa Cala maqvs da nabadia.

305

`magra RmerTman mowyaleman miT saxiTa erTiT mziTaori misi mowyaleba dResca momca ama gziTa:pirvel, Sehyris moyvarulTa CemiT raTme mizeziTa,kvla, nuTumca srulad damwva cecxlTa cxelTa

anagziTa~.

306

ymasa uTxra: `vinca kacman Zma iZmos, Tu daca idos,xams, Tu misTvis sikvdilsa da Wirsa Tavi ar dahridos;RmerTman erTi viT acxovnos, Tu meore ar wawymidos!Sen ismendi, me giambob, raca ginda wamekidos~.

307

asmaTs uTxra: `modi, moje, Tana wyali momitane,

dabnedilsa mapkurebdi, guli miTa gardambane;

mkvdari mnaxo, damitire, sulTqma gaaTanisTane,

me samare gamiTxare, aqa miwa miakvane~.

da

da

da

da

da

da

Page 67: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

67v

ef

xi

st

ya

os

an

i

308

Ril-Caxsnili saamboblad dajda, mxarni amoyarna;

viTa mze jda moRrublebiT, didxan Suqni ar adarna;

ver gaaxvna sasaubrod man bageni, gaamyarna,

merme sulTqna, daizaxna, cremlni cxelni gardmoyarna.

309

moTqvams: `hai, sayvarelo, Cemo, CemTvis dakargulo,

imedo da sicocxleo, gonebao, sulo, gulo,

vin mogkveTa, ara vici, xeo, edems danergulo!

cecxlman cxelman viT ver dagwva, gulo, asjerdadagulo?!~

da

da

Page 68: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

68

tarielisagan Tavis ambis mboba

avTandilTana

310

`ismendi, moec goneba CemTa ambavTa smenasa;

saubarTa da saqmeTa viTa Zliv vaTqmev enasa!

igi, vin xel-mqmna, moveli misgan arodes lxenasa,

visgan Sevucav sevdaTa, sisxlisa RvarTa denasa.

311

`indoeTs SvidTa mefeTa yovli kaci xarT mcnobeli:

eqvsi samefo farsadans hqonda, TviT iyo mpyrobeli,

uxvi, mdidari, ukadri, mefeTa zeda mflobeli,

tanad lomi da pirad mze, omad mZle, razmTa mwyobeli.

312

`mama-Cemi jda meSvide, mefe mebrZolTa mzaravi,

saridan erqva saxelad, mterTa srvad daufaravi;

vervin hkadrebdis wyenasa, ver cxadi, verca mparavi;

nadirobdis da iSvebdis sawuTro-gaumwaravi.

313

`xalva mosZulda, Seeqmna guls kaeSanTa jarebi.

Tqva: «wamiRia mterTagan ZleviT napirTa arebi,

yovlgniT gamisxman, morWmiT vzi, maqvs zeimi da zarebi»;

brZana: «waval da mefesa farsadans Sevewynarebi».

da

da

da

da

Page 69: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

69v

ef

xi

st

ya

os

an

i

314

`farsadans wina daaskvna gagzavna mociqulisa,SesTvala: «Sen gaqvs mefoba indoeTisa srulisa;aw me mwads, Tqvensa winaSe meca vcna Zali gulisa,saxeli darCes Cemisa erTgulad namsaxurisa».

315

`farsadan Seqmna zeimi ama ambisa mcnobelman.SesTvala: «RmerTsa madloba Sevswire xmelTa

mflobelman,raTgan ege hqmen mefeman, Cemebr indoeTs mjdomelman.aw modi, asre pativ gce, viTa Zmaman da mSobelman».

316

`erTi samefo sakargymo, uboZa amirbaroba.TviT amirbarsa indoeTs aqvs amir-spasalaroba.mefe ra dajda, ara sWirs xelisa miumcTaroba;sxvad patronia, marT oden ara aqvs keisaroba.

317

`TviT mefeman mama-Cemi daiWira sworad Tavsa.Tqva: «Cemebri amirbari, naZlevi var, vismca hyavsa!»laSqrobdis da nadirobdis, aZlevdian mterni zavsa.mas ara vhgav asre, viTa me sxva kaci ara mgavsa.

318

`Ze ar esva mefesa da dedofalsa mzisa darsa,

Wmunva hqonda, Jami iyo, miT aexvnes spani zarsa.

va, krulia dRemca igi, me miveci amirbarsa!

mefem brZana: «Svilad gavzrdi, TviT Cemive gvari arsa».

319

`mefeman da dedofalman mimiyvanes Svilad maTad,

sapatronod mzrdides srulTa laSqarTa da qveyanaTad,

brZenTa mimces saswavlelad xelmwifeTa qceva-qmnaTad;

moviwife, davemsgavse mzesa Tvalad, lomsa nakvTad.

da

da

da

da

da

da

Page 70: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

70

320

`asmaT, miTxrobdi, raca scna Cemgan amboba cilisa.xuTisa wlisa Seviqmen msgavsi vardisa Slilisa;Wirad ar miCndis lomisa moklva, marT viTa sirisa;ara hgaodis farsadans misi ara-sma Svilisa.

321

`asmaT, Senca xar mowame Cemisa fer-mixdilisa,

mzesa me vsjobdi SvenebiT, viT bindsa Jami dilisa;

ityodes Cemni mnaxavni: «msgavsia edems zrdilisa».

aw maSindlisa Cemisa saxe var oden Crdilisa.

322

`me xuTisa wlisa viyav, daorsulda dedofali~.

ese ra Tqva, ymaman sulTqna, cremliT brZana: ̀ Soba qali~.

dabnedasa miewura, asmaT asxa gulsa wyali;

Tqva: `maSinve mzesa hgvanda, aw medebis visgan ali!

323

`wigni wignsa eweoda, dedofali odes Sobda,

mociquli - mociqulsa, indoeTi srulad scnobda;

mze da mTvare gancxrebodes, sixaruliT ca naTobda;

yovli arsad Semosruli mxiaruli TamaSobda.

324

`qeba ar iTqmis eniTa, aw Cemgan naubariTa.

farsadan dajda xarebad zeimiTa da zariTa;

yovlgniT movides mefeni niWiTa mraval-gvariTa.

saWurWle gasces, aivsnes laSqarni saboZvariTa.

325

`saSobeli gaiyara, zrda dagviwyes me da qalsa.

marT maSinve hgvanda igi mzisa SuqTa nasamalsa.

vuyvardiT da sworad vuCndiT mefesa da dedofalsa.

aw vaxseneb, visgan Cemi daudagavs guli alsa!~

da

da

da

da

da

da

Page 71: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

71v

ef

xi

st

ya

os

an

i

326

yma dabnda, ra saxelisa xsenebasa miewura;avTandilsca aetira, misman cecxlman gulsa hmura;qalman sulad moaqcia, mkerdsa wyali daapkura.Tqva: `ismendi, magra Cemi sikvdilisa dRe dastur a.

327

`mas qalsa nestan-darejan iyo saxelad xmobili.Svidisa wlisa Seiqmna qali wynari da cnobili,mTvarisa msgavsi, SvenebiT mzisagan ver-Sefrobili;missa viT gasZlebs gayrasa guli almasi, wTobili!

328

`igi asre moiwifa, me SemeZlo Seslva omsa;mefe qalsa viT xedvida mefobisa qmnisa mwTomsa,mamasave xelTa mimces, ra Seviqmen ama zomsa;vburTobdi da vnadirobdi, viT katasa vxocdi lomsa.

329

`mefeman saxli aago, Sigan samyofi qalisa:qvad fazari sxda, kubo dga iagundisa, lalisa,karzeda baRCa, sabanlad saraji vardis wyalisa;igi mun iyvis, medebis visgan saxmili alisa!

330

`dRe da Rame mujamriTa ekmeodis alva Tlili;zogjer koSks jdis, zogjer baRCas Camovidis, ra dgis

Crdili.

davar iyo da mefisa, qvrivi, qajeTs gaTxovili,

mas sibrZnisa saswavlelad TviT mefeman misca Svili.

331

`sra edga mofardaguli oqsinoTa da SardiTa;

vervin vxedevdiT, Seiqmna piriTa mina-vardiTa;

asmaT da orni monani hyvian, imRerdis nardiTa;

mun izrdebodis taniTa, gabaons ganazardiTa.

da

da

da

da

da

da

Page 72: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

72

332

`TxuTmetisa wlisa viyav, mefe mzrdida viTa Svilsa;

dRisiT viyvi mas winaSe, gamiSvebdis arca Zilsa;Zalad lomsa, Tvalad mzesa, tanad vhgvandi edems

zrdilsa,

srolasa da asparezsa aqebdian Cemgan qmnilsa.

333

`mosrnis mxecni da nadirni isarman Cemgan sreulman;merme viburTi moedans, mindoriT Semoqceulman;Sevidi, Sevqmni nadimi, niadag lxinsa Cveulman;aw sawuTrosa gamyara pirman brol-badaxSeulman!

334

`mama momikvda, movida dRe sikvdilisa misisa;qmna gaucudda farsadans niSatisa da niSisa;maT gaexarnes, vis zari dalevdis misgan SiSisa;erTgulTa Seqmnes vaeba, mterTa - xseneba iSisa.

335

`me weliwdamdis bnelsa vje sawuTro-gacudebuli,dRisiT da RamiT vvaebdi, vervisgan sul-daRebuli;gayvanad xasni movides, miTxres mefisa mcnebuli,ebrZana: «Svilo tariel, nu xar SaviTa Rebuli.

336

«Cven ufro gvtkivis igi, vin dagvaklda sworad Tavisa».asi eboZa saWurWle, ebrZana axda Savisa,boZeba miseulisa srulisa sakargavisa:«Sen gqondes amirbaroba, qmna misve sauravisa».

337

`avenTi, damwves mamisa saxmilTa dauSrtobelTa;

ukuniT gamomiyvanes xasTa maT wina mdgomelTa;

gamoslvisaTvis zeimi Seqmnes indoeTs mflobelTa,

Sors momegebnes, makoces pativiT viTa mSobelTa.

da

da

da

da

da

da

Page 73: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

73v

ef

xi

st

ya

os

an

i

338

`maT sajdomTa axlos damsves, pativs mcemdes Zisa darad,

mis xelisa sauravi maT orTave miTxres wynarad;

urC veqmen da miseulTa wesTa qceva miCnda zarad.

ar momeSvnes, davhmorCildi, Tayvanis-vec amirbarad.

339

`aRara vici, damviwydes, Tuca diadi welia;

giambo Cemi ambavi, gana razomca Znelia!

cru da muxTali sofeli miwyiv avisa mqmnelia,

misTa nakvesTa winwali dameces xangrZlad mwvelia~.

da

da

Page 74: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

74

ambavi tarielis gamijnurebisa

340

kvla daiwyo Tqma ambisa man, ra xani moitira:

`dResa erTsa me da mefe movidodiT, gvenadira;

mibrZana, Tu: «qali vnaxoT», xeli xelsa damiWira.

mis Jamisa mxsenebeli me sul-dgmuli ar gikvira?!

341

`baRCa vnaxe uturfesi yovlisave salxinosa:

mfrinvelTagan xma ismoda uamesi sirinosa;

mravlad iyo sarajebi vardis wylisa abanosa.

karsa zeda mohfarvida fardagebi oqsinosa.

342

`mefeman axma durajTa miTxra mitanad qalisa,

gamovuxven da wavediT Cemad sadeblad alisa;

maSin daviwye gardaxda me sawuTrosa valisa.

almasisa xams laxvari laxvrad gulisa salisa!

343

`vicodi, swadda arvisgan naxva mis mzisa darisa,

me gare vdeg da mefeman Sevlo fardagi karisa;

veras vxedevdi, oden xma mesmoda saubarisa.

asmaTs ubrZana gamoxma durajTa amirbarisa.

da

da

da

da

Page 75: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

75v

ef

xi

st

ya

os

an

i

344

`asmaT fardagsa azidna, gare vdeg mofardagulsa;qalsa Sevxeden, laxvari meca cnobasa da gulsa.movida, mivscne durajni, mTxova cecxliTa dagulsa.vame, mas aqaT saxmilsa davuwvav niadagulsa!

345

`aw warxdes igi naTelni, mzisaca mowunareni!~

misi ver gaZlo xseneba, dabnda da sulTqna mwareni;

yma da asmaTi tirodes, xmas scemdes igi areni,

WmunviT Tqves: `mklavni cud qmnilan, va, gmirTamemuqareni!~

346

asmaTman wyali daasxa, cnobad movida taria,didxan vera Tqva, sevdaman guli Seupyra, daria;dajda da mwared sulT-iTqvna, cremli miwasa garia,Tqva: `Cemgan misi xseneba, vame, ra didi zaria!

347

`mimndoni sawuTrosani misTa nivTTagan rCebian,iSveben, magra umuxTlod bolod ver mourCebian;vaqeb Wkuasa brZenTasa, romelni eurCebian.ismendi CemTa ambavTa, Tu sulni Se-Ra-mrCebian.

348

`durajni mivscen, gaviRe sxva vera gzaRa Tavisa,daveci, davbndi, wamixda Zali mxarTa da mklavisa,ra sulad move, Semesma xma tirilisa da visa:gare momrtymodes jalabni, viTa Camsxdomni navisa.

349

`Sigan vwev didTa darbazTa turfiTa sagebeliTa,

zed damtirodes mefeni cremliTa uSrobeliTa,

pirsa ixokdes xeliTa, Rawvisa gampobeliTa.

muyrni moasxnes, seniTa mTqves gamabelzebeliTa.

da

da

da

da

da

da

Page 76: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

76

350

`me ra mnaxa Tval-axmuli, mefe yelsa momexvia,cremliT miTxra: «Svilo, Svilo, cocxal xar-Ra? sityva

Tqvia!~»

me pasuxi vera gavec, viTa Smagi, SevkrTi dia,

kvla daveci dabnedili, gulsa sisxli gardmeTxia.

351

`srulni muyrni da mulimni me gare Semomcvidian;maT xelTa hqonda musafi, yovelni ikiTxvidian;mter-dacemuli vegone, ar vici, ras Cmaxvidian.sam dRemdis viyav usulod, cecxlni uSretni mwvidian.

352

`aqimnica ikvirvebdes: «ese seni ragvaria?

samkurnalo ara sWirs ra, sevda rame Semohyria».

zogjer Smagad wamoviWri, sityva mcTari wameria.

dedofali zRvasa Seiqms, mas rom cremli dauRvria.

353

`samsa dResa darbazs viyav, ar cocxali, arca mkvdari;merme cnoba momivida, mivhxvdi rasme miumxvdari;vTqvi, Tu: «hai, raSigan var me sicocxle-gardamxdari!»Tmoba vsTxove Semoqmedsa, vhkadre sityva samudari.

354

`vTqvi, Tu: «RmerTo, nu gamwirav, aja Cemi Seismine,momec Zali daTmobisa, cotad viTme aRmadgine,aqa yofa gamamJRavnebs, saxlsa Cemsa mimawvine!»manve qmna da mo-re-vjobdi, guli wyluli gavarkine.

355

`me wamovje. mefisagan kaci dia movidoda.axarebdes: «wamojdao», dedofali gamorboda;mefe morbis Tav-SiSveli, ar icoda, ras iqmoda,igi RmerTsa adidebda, sxva yvelai uCumoda.

da

da

da

da

da

da

Page 77: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

77v

ef

xi

st

ya

os

an

i

356

`iqiT da aqaT momisxdes, maxvrites saxvretelia;

me movaxsene: «patrono, guli aw ufro mrTelia;

cxensa Sejdoma mwadian, vnaxne wyalni da velia».

cxeni momgvares, Se-ca-vje, mefe CemTana mvlelia.

357

`gamovediT, moviareT moedans da wylisa pirsa;

Cemsa mive, davabrunve, mefe momyva saxlTa Zirsa.

Sina mive, uar gavxe, sxva damerTo Wiri Wirsa;

vTqvi, Tu: «movkvde, bedi Cemi amis metsa rasRa Rirsa!»

358

`zafranis ferad Secvala broli cremlisa banaman,

guli ufrore damiWra aTiaTasman danaman.

sawols mekare Semodga, molare gaiyvana man;

vTqvi Tu: «ra icis ambavi, netar, an iman, an aman?»

359

«monaao asmaTisi». - «ra iciso», varqvi, «hkiTxe».

Semovida, saaSiko wigni momca, wavikiTxe;

gamikvirda, sxvad viTamca vqmen gulisa mwvelTa siTxe?

misgan eWvi ara mqonda, sevdad mawva gulsa miT xe.

360

`me gamikvirda: «siT vuyvar, anu viT mkadrebs Txrobasa?

miuyoloba ar varga, damwamebs uzraxobasa,

Cemgan imedsa gardaswyveds, merme damiwyebs gmobasa».

davwere, raca pasuxad hmarTebda aSikobasa.

361

`dReni gamoxdes da guli ufrore damwves kvlav alTa,

veRar vuWvretdi laSqarTa, mindors TamaSad mavalTa;

darbazs ver mive; mkurnalTa damiwyes moslva mravalTa,

maSin daviwye gardaxda soflisa lxinTa da valTa.

da

da

da

da

da

da

Page 78: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

78

362

`maT vera marges, me gulsa bindi dameca bnelisa,sxvaman veravin Sematyo deba cecxlisa cxelisa;sisxli damwames; mefeman brZana gaxsneva xelisa.gavixsen farvad patiJTa, arvisgan saeWvelisa.

363

`xel-gaxsnili, sevdiani, sawols viyav Tavis wina;Cemi mona Semovida, Sevxede, Tu Tqvas: ra mina.«monaao asmaTisi»; Semoyvana vuTxar Sina.gulsa Sina davuzraxe: «ra mpovao, anu vina?!~»

364

`monaman wigni momarTva, me wavikiTxe nebasa;wignsa Sevatyev, lamoda Seyrisa moswrafebasa;pasuxad vswerdi: «Jamia, marTal xar gakvirvebasa;moval, Tu mixmob, me nu meWv moslvisa dazarebasa».

365

`gulsa varqvi, Tu: «laxvarni ege viT dagaRoneben?amirbari var, xelmwife, srulad indoni mmonebeb;azrad Seiqmen, saqmesa aTasjer Seawoneben,Tu Seigeben, me maTTa areTa ar maroneben».

366

`kaci movida mefisa: «swadso ambisa smineba».moyvana vuTxar; ebrZana: «qmnaca sisxlisa dineba?»me vhkadre: «xeli gavixsen, damiwyo mojobineba,winaSe moval, amisTvis kvla ufro mmarTebs lxineba».

367

`darbazs mive mefe brZanebs: «amis metsa nu iqm aba!»

cxensa Semsva ukaparWo, welTa ara ar Semaba,

Sejda, qorni moutivna, durajebi dainaba,

mSvildosanni gasaganna, ityodian: «Saba, Saba!»

da

da

da

da

da

da

Page 79: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

79v

ef

xi

st

ya

os

an

i

368

`Sina davsxediT nadimad mas dResa mindors rebulni;momReralni da mutribni ar iyvnes sul-daRebulni;mefeman gascna mravalni Tvalni, Raribad qebulni.auvsebelni ar darCes mas dResa maTni xlebulni.

369

`vecdebodi, ara mcalda sevdisagan Tavis krZalvad;vigonebdi, cecxli ufro medeboda gulsa alvad;Cemni sworni wavitanen, Cemsa davje, mTqvian alvad,Sevqmen sma da nadimoba patiJTa da WirTa malvad.

370

`molareman Sinaurman yursa miTxra naubari:«qali vinme gikiTxavso: «inaxvisa amirbari?»zewariTa mouburavs piri, brZenTa saqebari;»varqvi: «sawols Seiyvane, Cemgan aris naxmobari».

371

`avdeg, msxdomni nadimobiT aemzadnes asayrelad;

«Sadi, - vuTxar, - nu asdgebiT, moval xanTa dauzmelad»;

gamove da sawols Seve, mona dadga karis mcvelad.

guli mivec Tmoba-qmnaTa augisa sakrZalvelad.

372

`karsa Sevdeg, qali wina momegeba, Tayvanis-mca;miTxra: «moslva Tqvens winaSe kurTxeul ars, vinca

Rirsmc a!»

gamikvirda, mijnurisa Tayvaneba eqmna vismca?

vTqvi: «ar icis aSikoba; Tumc icoda, wynarad zismca!»

373

`Seve, davje taxtsa zeda; qali modga noxTa pirsa,Cemsa axlos dasajdomad Tavi misi ar aRirsa;varqvi: «manda rad hzi Sen, Tu siyvaruli Cemi gWirsa?»man pasuxi ara miTxra, CemTvis hgvanda sityva-Zvirsa.

da

da

da

da

da

da

Page 80: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

80

374

`miTxra: «dRe ege sircxvilad medebis gulsa aloba:

ggonia Cemgan winaSe magisTvis momavaloba,

magra aw midebs imedsa Sengan cdisaRa maloba.

amas Tu Rirsvar, ver vityvi, maklia RmrTisa wyaloba».

375

`adga, miTxra: «Tqvens krZalvasa Cemgan cnoba ubnevia;

nu meWv, raca patronisa brZanebasa uTqmevia;

ezom didi SemarTeba gulsa missa uTnevia,

aman wignman gagagonos, CemTvis raca uTqmevia»~.

da

da

Page 81: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

81v

ef

xi

st

ya

os

an

i

wigni nestan-darejanisa sayvarelsa Tana

miwerili pirveli

376

`wigni vnaxe, misi iyo, visi mdagavs ali gulsa;moewera mzisa Suqsa: «nu daiCnev, lomo, wylulsa;me Seni var, nu mohkvdebi, magra bneda cudi mZulsa.aw asmaTi mogaxsenebs yvelakasa Cemgan Tqmulsa.

377

«bediTi bneda, sikvdili ra mijnuroba ggonia?

sjobs, sayvarelsa uCvenne saqmeni sagmironia!

xataeTs myofni yvelani Cvenni saxarajonia,

aw maTni javrni Cvenzeda Cvengan ar dasaTmonia!

378

`Sengan Cemisa qmrobisa winasca viyav mndomia,

magra aqamdis saubrad kvla Jami ar momxdomia,

ZoRan xel-qmnilsa giWvretdi kubosa Sigan mjdomia,

manda, yvelai masmia, raca Sen gardagxdomia.

379

`marTlad giTxrob, momismine ese, raca mogaxsene:

wa, Seebi xataelTa, Tavi kargad gamaCvene;

gijobs, cudad nuRara stir, vardi kvlamca rad dastene?

mzeman meti raRa giyos, aha, bneli gagiTene!»

da

da

da

da

Page 82: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

82

380

`asmaTi meubneboda uSiSrad, ar mekrZaloda;

Cemi ra giTxra, ra viyav, lxini ra dameTvaloda!

guli mi da mo miarda, krTeboda da melaloda;

mun piri Cemi gabrolda da Rawvi gamelaloda~.da

Page 83: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

83v

ef

xi

st

ya

os

an

i

wigni tarielisa sayvarelTana

381

`TvalTa davidev ustari me misgan monaweria.

pasuxad vswerdi: «mTvareo, Senmca mze viT mogeria?

me RmerTman igi nu momces, rac ara Seni feria!

sizmrad mgonia, darComa Cemi ver damijeria».

382

`asmaTs vuTxar: «me pasuxsa amis metsa ver mivhxvdebi;

ese hkadre: «raTgan, mzeo, CemTvis naTlad aRmohxdebi,

aha, mkvdari gamacocxle, amas iqiT aRar vbndebi,

racaRaa samsaxursa, vtyuvi, TuRa veridebi».

383

`asmaT miTxra: «me mibrZana, ese vqmnaTo, ese sjobdes:

vinca gnaxos, Cemgan missa saubarsa vera scnobdes,

Cemad naxvad movidodes, Sen viTamca gaSikobdes;

da-ca-mvedra: amirbarsa uTxar, asre namusobdes».

384

`mekeTa ese TaTbiri, sibrZne gulisa misisa,

misi, mzesaca rideba hqondis naxvisa visisa;

misgan momeca mosmena ar saubrisa mqisisa,

visTa SuqTagan ukunsa hgvandis sinaTle dRisisa.

da

da

da

da

Page 84: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

84

385

`asmaTs mivarTvi rCeuli Tvali oqrosa jamiTa;

man miTxra: «ara, ar minda, var gamaZRari amiTa».

erTi aiRo beWedi, marT awonili dramiTa:

«ese kma niSnad, savse var sxvad xelis SesabamiTa».

386

`qali adga, wamovida; me laxvarTa gulsa mrides,lxinman bneli ganminaTla, daSrtes, cecxlni rome

mwvides;

Seve, davje nadimadve, Cemni sworni sada smides.

mxiarulman saboZvari gavec, zami gaadides~.

da

da

Page 85: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

85v

ef

xi

st

ya

os

an

i

wigni tarielisa xataelTana

387

`gavgzavne kaci xataeTs da wigni Cem-magieri;

mivswere: «mefe indoTa arismca RmrTulebr Zlieri:

maTi erTguli gaZRebis yoveli suli mSieri,

vinca urC eqmnas, iqmnebis Tavisa ar-madlieri.

388

`Cveno Zmao da patrono, Tqvengan ar gavimwarebiT;

ese ra hnaxoT brZaneba, aqamca moiarebiT;

Tqven Tu ar moxvalT, Cven movalT, zeda ar mogeparebiT.

sjobs, rome gvnaxne, Tavisa sisxlTa nu eziarebiT».

389

`kacni gavgzavnen, me gulsa ufro momeca lxinebi,

darbazs viSvebdi, damevso cecxli wvad mouTminebi;

maSin sofelman sawuTro miuxvis, raca vinebi,

aw xel-mqmna, rome saaxlod mxecTaca movewyinebi.

390

`pirvel gaWrisa pireba, merme dawynardes cnobani;

CemTa sworTagan iyvnian Cems wina nadimobani,

magra damSlides lxinTagan survilTa diadobani;

zogjer Semcvian sevdaTa, vTqvni sawuTrosa gmobani~.

da

da

da

da

Page 86: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

86

nestanisagan tarielis xmoba

391

`dResa erTsa sawols move mefisa sriT wamosruli,

vje da masve vigonebdi, ar mieca TvalTa ruli;

wigni mqonda saimedo, amad viyav mxiaruli;

karsa mcvelman mona uxmo, uTxra rame dafaruli.

392

«monaao asmaTisi», sawols vuTxar Semoyvana.

moewera: «gibrZanebso», visi mesva gulsa dana.

lxinman bneli ganminaTla, amifolxva jaWvTa mana,

wave, mona wavitane, ramca vuTxar amisTana!

393

`baRCa Sevvle, ara damxvda kaci Cemi moubnari;

qali wina momegeba mxiaruli, mocinari,

miTxra: «vaSad amogiRe, ar gasvia gulsa nari,

modi, naxe vardi Seni ufrWvneli da daumWnari».

394

`amigdo qalman fardagi mZime Tavisa ZaliTa,

sada dga kubo Semkuli badaxSiTa da laliTa;

Sigan jda igi piriTa mzisaebr elva-mkrTaliTa,

me Semomxedis lamazad mis melnis tbisa TvaliTa.

da

da

da

da

Page 87: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

87v

ef

xi

st

ya

os

an

i

395

`didxan vdeg da ara miTxra sityva missa monasursa,

oden tkbilad Semomxednis viTamca ra Sinaursa;

asmaT uxmo, moiubnes; qali modga, miTxra yursa:

«aw wadio, veras giTxrobs», me kvla mimca alman mursa.

396

`asmaT gamomyva, wamove, fardagi gamoviare,

vTqvi: «sawuTroo, vis weRan guli darmanTa miare,

maSin mogeca imedi, lxini rad gamiziare?»

gulman gayrisa siZnele kvla ufro damitia-re!

397

`asmaT lxinsa miqadebda, Caviare Sigan baRi;

miTxra: «egre waslvisaTvis nu gaCnia gulsa daRi,

simZimilTa erdo daxaS, sixarulis kari aRi;

sircxvili aqvs saubrisa, merme Tavsa hkrZalavs laRi».

398

`me vuTxar: «dao, Sengan veWv ama gulisa wamalsa;

zenaar, sulTa nu gamyri, ambiTa Sretdi am alsa,

CemTana wignsa nu gaswyved Sen zeda-zeda mavalsa;

Tu ras scnob CemTvis, ara veWv me Sengan, ar, danamals».

399

`Sevje, wamove, mdioda nakadi cremlTa milisa;

sawols Semove, xel-qmnilsa Rone ar mqonda Zilisa,

broli da lali Seviqmen me ulurjesi lilisa;

Rame merCia, mewada ar-gaTeneba dilisa~.

da

da

da

da

da

Page 88: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

88

wigni xataelTa mefisa, tarielis winaSe

mowerili pasuxad

400

`xataeTs myofni movides, maTgan moslvisa dronia,

sityvani SemoeTvalnes laRni da ukadronia:

«arca Tu Cven varT jabanni, arc cixe-umagronia,

vin aris Tqveni xelmwife? Cvenzeda ra patronia?»

401

`moewera: «ramaz mefe wignsa giwer tariersa.

gamikvirda, ra ewera wignsa Sengan monawersa!

ragvara Tu manda gexme, vin vhpatronob bevrsa ersa?

amis metsa numca vnaxav kvlaRa wignsa Sen-miersa».

402

`vubrZane wveva laSqarTa, gavgzavne marzapania.

igi varskvlavTa uricxvi mokrbes indoTa spania,

SoriT da axloT yvelai marT Cemken monasxpania,

erTob laSqriTa aivso mindori, klde, kapania.

403

`ficxla movides, ar eqmna maT Sina xan-dazmuloba;

aRlumi vnaxe, mekeTa laSqarTa mokazmuloba,

siCauqe da sikeTe, keklucad darazmuloba,

taiWTa maTTa simale, abjarTa xvarazmuloba.

da

da

da

da

Page 89: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

89v

ef

xi

st

ya

os

an

i

404

`avmarTe droSa mefisa, almiTa wiTel-SaviTa,

dilasa vbrZane gamarTva laSqriTa uTvalaviTa,

Tavsa vstirodi, vityodi bediTa metad aviTa:

«mze Tu ar vnaxo, ar vici, viaro viTa da viTa!».

405

`Sina mive, daRrejilsa gulsa sevda miiefda,

TvalTaT, viTa sagubariT, cxeli cremli gardmomCqefda.

«bedi Cemi ubeduri, - vTqvi, Tu, - jerTca ver gamefda!

xelman vardi rad ixelTa, raTgan asre ver mohkrefda?»~

da

da

Page 90: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

90

tarielisa da nestanis piris-pir Seyra

406

`mona Semodga, miveci saqmesa gakvirvebulsa;

asmaTis wigni momarTva me, metad SeWirvebulsa,

ewera: «gixmobs Seni mze Sen, misTvis mosurvebulsa,

modi, sjobs manda tirilsa, saqmesa bediT vebulsa».

407

`viTa mmarTebda, egzomi ramca viT gavixareo!

SeRamda, wave, baRisa me kari Seviareo;

sad asmaT pirvel menaxa, munve Cnda mdgomiareo,

siciliT miTxra: «wamovle, mogelis lomsa mTvareo».

408

`Semavlo saxli, nagebi keklucad banis-baniTa;

gamoCnda mTvare naTliTa gare Suq-monavaniTa,

fardagsa Sigan mjdomare SesamosliTa mwvaniTa,

sakrZalavi da Raribi, ucxo pirad da taniTa.

409

`Seve, wavdeg noxTa pirsa, me damiwyo cecxlman Sretad,

gulsa bneli ganminaTlda, zeda lxini adga svetad.

mas baliSi Semoegdo, mzisa Suqsa sjobda metad,

Cemgan pirsa ifarvida, aixedis wamis Wvretad.

da

da

da

da

Page 91: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

91v

ef

xi

st

ya

os

an

i

410

`ubrZana, Tu: «moaxsene, asmaT, dajdes, amirbarsa!»man baliSi damarTebiT dadva mas mzed saqebarsa.davje, mivec gulsa lxini, sawuTrosa damgmobarsa;mikvirs, sulni radRa midgan, vityvi misgan naubarsa!

411

`mibrZana: «ZoRan gewyina gaSveba uubarisa,

mzeman gayriTa dagaWne, viTa yvavili barisa:

dagrjida dena cremlisa, nargisTaT nagubarisa,

magra xams Cemgan sircxvili da ridi amirbarisa.

412

«Tuca hmarTebs dedakacsa mamacisa didi krZalva,

magra meti uarea ara-Tqma da WirTa malva:

me Tu ze-pir micinia, qve-qve miTqvams idumal va;

ZoRan qali gamovgzavne, vqmen marTlisa SemoTvalva.

413

«erTmanerTisa, mas aqaT, raca orTave viciTa,

awca micodi saSenod miTve piriTa mtkiciTa;

amas Sesjerdi didiTa zenariTa da ficiTa.

gecruo, RmerTman miwa mqmnas, numca cxriTave vzi ciTa!

414

«wa, Seebi xataelTa, ilaSqre da inapire;

RmerTman qmnas da gagimarjvdes, morWmulimca Cem kerZ ire!

magra ra vqmna, kvlaca naxva momxvdebodes Seni vire?

guli momec gauyrelad, Cemi SenTvis daiWire!»

415

`movaxsene: «ar mewyalvis Tavi SenTvis dasawvelad,

magra raTgan damarCine, ar gamosCndi Cemad mklvelad,

Sen sinaTled TvalTa CemTa miCnde mzeebr sanaxvelad,

aw Seveba xataelTa, mun gamovCnde lomi qvelad.da

da

da

da

da

da

Page 92: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

92

416

«aw rasaca me maRirseb, xorcieli ara Rirs a;

mowyaleba iCqiTia, RmrTisa amad ara mkvirsa;

SenTa SuqTa Semomadgam, bnelsa gulsa zeda mWvirsa,

Seni viyo, sadamdisca damiyofdes miwa pirsa».

417

`zeda wignsa saficarsa Sehvfice da Semomfica,

misgan Cemi siyvaruli amiT ufro daamtkica:

«uSenosa mowoneba visicao gulsa mica,

RmerTi momklavs, amas iqiT Tavsa vetyvi, amas vswvrTi-ca».

418

`davyav xani mas winaSe, sityvanica tkbilni vTqveniT,

vWameT amo xili rame, erTmanerTsa veubeniT,

merme avdeg wamosavlad tiriliT da cremlTa deniT.

misTa SuqTa Svenebani naTlad madges gulsa feniT.

419

`meZneleboda siSore misi brol-badaxS-minisa.

me gamiaxlda sofeli, mqonda simravle lxinisa;

Cemad Cnda igi sinaTle eTeriT mzed naCinisa,

aw mikvirs, missa gamyrelsa guli mic kldisa tinisa!~da

da

da

da

Page 93: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

93v

ef

xi

st

ya

os

an

i

tarielisagan xataeTs waslva da didi omi

420

«dilasa Sevje, vubrZane: «hkariT buksa da nobasa!»

srulTa spaTasa ver giTxrob ar Sesasxdomlad mzobasa.

lomman mivhmarTe xataeTs, vervin mizraxavs xrdlobasa,

ugzosa vlides laSqarni, ar gaivlides gzobasa.

421

`davagde mzRvari indoTa, mevlo paStai xania;

ramazis kaci memTxvia, vin xataeTis xania,

man miTxra mociquloba gulisa mosafxania:

«CvenTa mgelTaca dasWamen, indono, Tqvenni Txania».

422

`me SemomZRvnes ramazisgan ZRvnad saWurWle saSineli,

miTxres: «gkadrebs, - nu amogvwyved, aris Sengan ar-saqmneli,

zenaari gamogviRe, miT gvabia yelsa wneli,

mourbevlad mogaxsenneT Tavni, Svilni, saqoneli.

423

«raca SegcodeT, Segvindev, TviT Cvenve Segvinania;

Tu RmrTulebr Segviwyalebde, aqa nu movlen spania;

qveyana Cveni ar awydes, risxviT ar dagvtyden cania;

Cven mogceT cixe-qalaqi, mogyvnen cotani ymania».

da

da

da

da

Page 94: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

94

424

`gverdsa davisxen vazirni, viubenT, gavizraxeniT;miTxres, Tu: «xaro ymawvili, brZenni miT gkadrebT,

glax, eniT:arian metad muxTalni, - Cven erTxel kvlaca vnaxeniT, -aramca mogkles Ralatad, aramca vivaglaxeniT!

425

«Cven amas varCevT, waxvide kargiTa marT mamaciTa,laSqarni axlos gekidnen, scnobden ambavsa kaciTa;gul-marTlad iyvnen, miende, afice RmrTiTa da ciTa,ar dagmorCilden, Sehrisxdi risxviTa kvla da

kvlaciTa».

426

`mekeTa ese TaTbiri, vazirTa navazirebi;SevsTvale: «ramaz mefeo, vcan Seni danapirebi;sikvdilsa gijobs sicocxle, dagvidgams ver qvitkirebi;laSqarTa davhyri, cotaTa wamoval, Sen kerZ virebi».

427

`maT laSqarTagan samasni kargni moymeni, qvelani,Tana wamomyves, wa-ca-ve, davyaren spani yvelani,davhvedre: «sada me mevlos, vleniT igive velani,axlos momdevdiT, miSveldiT, gixmob, Tu minden Svelani».

428

`sam dRe viare, memTxvia sxva kaci misve xanisa.kvla eZRvna ucxo mravali Sesamoseli tanisa,ebrZana: «mwadso siaxle Sen laRisa da janisa,ra Segeyaro, maSin scna Sen ZRvnoba amisTanisa».

429

`kvlaca eTqva: «marTalia ezom Cemi monaxseni,me TviT wina mogegebvi, meswrafebis naxva Seni».movaxsene: «dia, RmerTo, brZaneba vqmna meca Tqveni,tkbilad vnaxneT erTmanerTni, viyvneT viTa mama-Zeni».da

da

da

da

da

da

Page 95: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

95v

ef

xi

st

ya

os

an

i

430

`muniT wasuli Camovxe tevrisa rasme kidesa;kvla mociqulni movides, salamad ar damridesa;wina turfaTa taiWTa ZRvnad CemTvis mozidvidesa:«Sensa naxvasa mefeni, - Tqves, - marTlad inatridesa».

431

`miTxres: «mefe mogaxsenebs, meca Sen kerZ viarebi,

saxliT CemiT wamosruli xvale adre Segeyrebi».

mociqulni davayenen, xarga davdgi, ar mazrebi,

metad amod vualerse, erTgan dawves viT mayrebi.

432

`kargi saqme kacsa zeda azom Ture ar waxdebis:

erTi kaci ukmo-re-swyda, modga, malviT meubnebis:

«didi maco Tqveni vali, Cemgan Znelad gardixdebis,

gawirva da daviwyeba Cemgan Tqveni ar iqmnebis.

433

«me mamisa Tqvenisagan var cotai ganazardi.

Tqveni mesma saRalato, sacnobelad gamovvardi;

mkvdari mimZim sanaxavad tani mWevri, piri vardi,

yvelasave mogaxseneb, gamigone, damiwynardi.

434

«rome cudad ar mohRorde, isi kacni gRalatoben,

erTgan SenTvis damalulni spani asjer aTasoben;

kvla sxvagan giTqs sami bevri, asre ficxlad miT gixmoben,

awve Tavsa ar ewevi, faTeraksa Segaswroben.

435

«mefe cotaT mogegebvis, vis mWvretni ver gelevian;

malviT Caicmen abjarsa, miendo, miT geTnevian;

kvamlsa Seiqmen, laSqarni yovelgniT mogexvevian.

ra erTsa gcemden aTasni, egreca mogerevian».

da

da

da

da

da

da

Page 96: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

96

436

`mas kacsa amod veuben da madlsa gardvixdidia:«rome ar movkvde, SemogzRo, Sen amas inatridia;aw amxanagTa ar gigrZnan, wadi, maTTana vlidia,Tu dagiviwyo, uTuod memca var ganakidia!»

437

`arvis gavendev sul-dgmulsa, davmale viTa Woria.

raca iqmnebis, iqmnebis, yovli TaTbiri sworia!

magra spaTaken gavgzavne kaci, Tu gzaca Soria,

SevsTvale: «ficxlad wamodiT, mogragneT mTa da goria».

438

`me dilasa mociqulTa sityva tkbili SevuTvale:

«ramazs hkadreT: mogegebvi, modi, moval meca male».

naxevar dRe sxva viare, Wirsa Tavi ar vakrZale.

gangebaa, dResca momklavs, qvemca sada davimale?!

439

`qedsa rasme gardavadeg, mindors mtveri davinaxe;

vTqvi, Tu: «mova ramaz mefe; CemTvis udgams Tuca maxe,

Cemi gahkveTs xorcsa maTsa xrmali basri, Subi axe~.

maSin vuTxar spaTa CemTa, saxe didi davusaxe.

440

`vTqvi, Tu: «Zmano, isi kacni Cven Ralatsa gvidgebian,

mklavTa TqvenTa simagreni amisTvismca rad dalbian?

vinca mokvdes mefeTaTvis, sulni maTni zecas rbian.

aw SevebneT xataelTa, xrmalni cudad ras gvabian?»

441

`vubrZane Cacma abjrisa laRman sityviTa xafiTa;

davekazmeniT saomrad jaWv-javSaniTa, qafiTa;

razmi davawyev, mivhmarTe, wave didiTa swrafiTa,

mas dResa Cemi mebrZoli Cemmanve xrmalman dafiTa.da

da

da

da

da

da

Page 97: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

97v

ef

xi

st

ya

os

an

i

442

`miveaxleniT, Segvatyves maT tansa abjar-cmuloba;

kaci movida, momarTva mefisa mociquloba;

eTqva, Tu: «Jamad gvaCnia Cven Tqveni ar-orguloba,

abjriTa gxedavT, Segvqmnia aw amad gul-nakluloba».

443

`SevsTvale, Tu: «meca vici, raca CemTvis gagigia;

Tqven rasaca sTaTbirobdiT, ar iqmnebis, ar, igia!

brZaneT, modiT, SegvebeniT, viTa wesi da rigia,

meca Tqvenad dasaxoclad xeli xrmalsa damigia».

444

`ra mivida mociquli, kvlaca radRa gamogzavnes!

kvamli Seqmnes laSqarTaTvis, damaluli gaamJRavnes;

samalaviT gamovides, Tavni orgniT aqaravnes,

Seqmnes razmi mraval-keci, Tuca, RmerTo, vera mavnes.

445

`Subi vsTxove, xeli Cavyav muzaradis dasarqmelad;

saomarad atexili viyav maTad gamtexelad;

erTsa wavswvdi utevansa, wavgrZeldi da wave grZelad.

maT uricxvi razmi ewyo, wynarad dges da auSlelad.

446

`axlos mive, Semomxedes, «Smagiao», ese Tqvesa.

mun mivhmarTe mklav-magarman, sad ufrosi jari dgesa;

kacs Subi vhkar, cxeni davec, marT ornive mihxdes mzesa,

Subi gatyda, xeli Cavyav, vaqeb, xrmalo, vinca glesa!

447

`Sigan asre gaverive, gnolis jogsa viTa qori,

kaci kacsa Semovstyorci, cxen-kacisa davdgi gori;

kaci, Cemgan ganatyorci, brunavs viTa tanajori,

erTob srulad amovwyvide wina kerZo razmi ori.

da

da

da

da

da

da

Page 98: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

98

448

`erTobilni momexvivnes, mgrgvliv Seiqmna omi didi;vhkri rasaca, ver damidgis, sisxlsa mCqefrsa

aRmovRvridi;

cxensa kaci gakveTili mandikurad gardavhkidi.

siTca viyvi, gameqcian, maT Seqmnian Cemi ridi.

449

`saRamo-Jam daizaxa qediT maTman darajaman:«nuRara sdgaT, waediTo, kvla mogvxedna risxviT caman:mova mtveri saSineli, SegvaSina amad aman,nuTu srulad amogvwyvidnes uTvalavman, bevrman spaman».

450

`Cemni laSqarni, romelni wamometannes me ara,ra ecna, wamosruliyvnes, Rame-wamorTviT eara;ver daitevda mindori da are mTaTa eara,gamoCndes, scemdes tablaksa, bukman xma gaizeara.

451

`igi naxes, gasaqcevlad gaemarTnes, SevhkivleniT;velni, Cvengan naomarni, omiTave gardavvleniT.ramaz mefe Camovagde, erTmanerTsa gavexrmleniT,misni spani yvelakani davipyreniT, ar movkleniT.

452

`ukananica laSqarni moeswrnes maT gaqceulTa,dauwyes pyroba, Camoyra SeSinebulTa, ZleulTa;Zilisa mihxvda nacvali Zil-mkrTalTa, Rame-TeulTa,tyveTa mrTelTaca ar aklda kvnesa, marT viTa sneulTa.

453

`mas adgilsa naomarsa gardavxediT mosvenebad.

xelsa xrmliTa davekode, wylulad maCnda, ar-naRebad;

Cemni spani movidian saWvretlad da Cemad qebad,

ver ityvian, ver mimxvdaran qebasaca moxsenebad.

da

da

da

da

da

da

Page 99: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

99v

ef

xi

st

ya

os

an

i

454

`erTsa kacsa eyofodes, didebani rome mWirdes;

zogTa SoriT damlocian, zogni kocnad gamipirdes;

romelTaca gavezarde, didebulni amitirdes,

Cemgan xrmliTa ganakveTi naxes, metad gaukvirdes.

455

`gavgzavnen yovlgniT laSqarni, alafi avaRebine,

erTob savseni movides, Tavica valaRebine,

CemTa mebrZolTa sisxliTa mindori SevaRebine,

ar vbrZole, kari qalaqTa uomrad gavaRebine.

456

`ramazs varqvi: «Semigia saqme Seni samuxTale,

aw egreca Sepyrobilman Tavi gamoimarTale,

simagreTa nu amagreb, yvela xelTa momaTvale,

Tvara Seni Secodeba memca zeda rad wavsTvale?»

457

`ramaz miTxra: «aRar aris amis meti Cemi Rone,

erTi Cemi didebuli momec, zeda mapatrone,

cixovanTa gavugzavno, saubari gamigone,

xelTa mogcem yvelakasa, ganaRamca Sen gaqone!»

458

`mivec erTi didebuli, Tana ymani wavatanen,

cixovanni erTobilni Cems winaSe moviyvanen,

xelTa momcnes simagreni, omni asre Sevananen,

saWurWleni simravliTa rasamca viT davagvanen!

459

`maSinRa Seve xataeTs movlad da mosaTvalavad;

kliteni saWurWleTani momarTvnes daumalavad;

qveyana Cavsxi, vubrZane: «iyveniT Tqven ukrZalavad,

mzeman ar dagwven, icodiT, dagyaren gaugvalavad».

da

da

da

da

da

da

Page 100: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

100

460

`saWurWleni gardavnaxen Tavis-Tavis, kidis-kide.

ucxo ferTa saWurWleTa, davSvrebi, Tu movsTvalvide;

erTgan vnaxe sakvirveli yabaCa da erTi ride,

Tumca hnaxe, saxelisa codnasaca inatride!

461

`vera Sevigen, ra iyo, anu naqmari raulad!

visca vuCveni, ukvirdis, RmrTisagan Tqvis saswaulad;

arca larulad hgeboda mas qseli, ar orxaulad;

simtkice hgvandis naWedsa, vTqvi cecxlTa SenarTaulad.

462

`igi saZRvnod misad davdev, visi Suqi manaTobda;

mefisaTvis davarCive, saarmaRnod raca sjobda:

jor-aqlemi aTjer asi, - yvelakai wviv-magrobda, -

datvirTuli gavugzavne, ambavsaca kargsa scnobda~.

da

da

da

da

da

da

Page 101: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

101v

ef

xi

st

ya

os

an

i

wigni tarielisa indoT mefis winaSe da

gamarjvebiT Semoqceva

463

«wigni davwere: «mefeo, svemca ars Tqveni svianad!

me xataelTa mimuxTles, - Tuca maT eca zianad, -

Cemi ambavi dasturi amad gacnobe gvianad;

mefe Sevipyar, mogival me alafian-tyvianad».

464

`ra yvelai daviurve, xataeTiT gavemgzavre,

wamovixven saWurWleni, saxelmwifo daviavre,

ver moveyav aqlemiTa, azavrebi vaazavre,

movirWven da movivline, raca mwadda, agre vyav-re.

465

`xataeTisa xelmwife momyvanda Sepyrobilia.

indoeTs mive, megeba Cemi gamzrdeli tkbilia;

ra qeba miTxra, ar iTqmis, Cemgan saTqmelad wbilia!

xeli gamixsna, Semomkra man saxveveli lbilia.

466

`edgnes turfani karavni moedans Camodgomilsa,

saubrisa da Wvretisa Cemisa mas mondomilsa.

mas dResa edva nadimi mas Sigan gardaxdomilsa;

mialersebda, miWvretda winaSe axlos jdomilsa.

da

da

da

da

Page 102: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

102

467

`mas RamiT vsxediT nadimad, mun amod gavixareniT,

dilasa qalaqs SevediT, moedniT aviyareniT;

mefeman brZana: «laSqarni uxmeniT, SemojareniT,

dRes xataeli miCveneT, tyvenica SemomgvareniT!»

468

`ramaz mefe mas winaSe Sepyrobili moviyvane;

tkbilad naxa xelmwifeman, viTa Svili saakvane,

orguli da moRalate namsaxursa davamgvane,

ese aris mamacisa metis-meti sigulvane!

469

`mas mefesa xataelsa umaspinZla, ualersa,

Jamierad ubrZanebdis saubarsa maTsa fersa.

ciskrad mixmes, mibrZanebdes me sityvasa lmobiersa:

«Seundobo xataelsa, mas aqamdis Senamtersa?»

470

`me vhkadre: «RmerTi vinaTgan Seundobs Secodebulsa,

uyaviT Tqvenca wyaloba mas Rone-gacudebulsa».

ramazs ubrZanebs: «icodi, gaggzavni Sewyalebulsa,

magra nu gnaxavT kvlacaRa Cvens wina gawbilebulsa!»

471

`xaraja dasdves, SehkveTes drahkani asjer asia,

kvla xatauri mravali, sxva stavra, sxva atlasia.

merme yvelai damosa, igi da misi xasia,

Sewyalebuli gagzavna, uyo risxvisa fasia.

472

`xataelman daumadla, dadrka, mdablad eTayvana,

moaxsena: «orguloba Tqveni RmerTman Semanana.

TuRa odes Se-Ra-gcodo, maSin momkal meca gana!»

wavida da yvelakai misi Tana waitana.

da

da

da

da

da

da

Page 103: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

103v

ef

xi

st

ya

os

an

i

473

`movida kaci mefisa, ciskrobs, ar danaRamia;ebrZana:«Sengan gayrilvar, mas aqaT Tveo samia,mindors mokluli isriTa nadiri ar miWamia,ar damaSvralxar, wamodi, Tuca daSvromis Jamia».

474

`Sevekazme, darbazs mive, damxvda jari avazisa,

SavardniTa savse iyo srulad are darbazisa,

mefe qve jda Sekazmuli, SvenebiTa msgavsi mzisa;

gaexarnes mislva Cemi, turfisa da lamazisa!

475

`idumal colsa eubna, marT Cemgan ucodnelia:

«omiT mosruli tariel saWvretlad sasurvelia,

man gananaTlos mWvretelTa guli, razomca bnelia;

raca dagvedro saqmnelad, qmen, ara sazozRnelia.

476

«aw miTqvams saqme uSenod, Senca can ese mcnebuli:

raTgan qalia samefod Cvenganve saxel-debuli,

vincaRa naxavs, aw naxos, aha dRe, edems xlebuli,

gverdsa daisvi, ornive sras damxvdiT, moval Svebuli».

477

`movinadireT mindori, Ziri mTisa da gorisa;

iyo simravle ZaRlisa, Savardnisa da qorisa.

adre davbrundiT, viareT ar eji gzisa Sorisa.

aRar iburTes, daSla qmnes TamaSobisa orisa.

478

`CemTa mWvretelTa moecva qalaqi, Suka da bani.

om-gardaxdilsa mSvenodes me enianni kabani;

fermixdil-gvarad vSvenodi vardi, cremliTa nabani,

vinca miWvretdis, bndebodis, - marTlad ars, ar katabani.

da

da

da

da

da

da

Page 104: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

104

479

`rideni rome meSovnes qalaqsa xataelTasa,igi mexvivnes, mSvenodes, vaxeleb gulsa xelTasa.mefe gardaxda, darbazsa SevediT CemTa mzrdelTasa,Sevxeden, davhkrTi elvasa RawvTa mzeebr naTelTasa.

480

`mas mzesa tansa emosnes narinjis-ferni jubani,

zurgiT uTqs jari xadumTa, das-dasad, uban-ubani;

srulad naTliTa aevso saxli, Suka da ubani,

mun vardsa Sua Svenodes Zow-margalitni tyubani.

481

`naomarsa, dakodilsa xeli yelsa Camomeba.

dedofali sajdomTagan adga, wina momegeba,

viTa Svili gardamkocna, Rawvi vardi damileba,

miTxra: «nu eWv amas iqiT, TuRa mteri Se-Ra-geba».

482

`axlos damisves adgilsa, mun, sada meameboda.

piris-pir mijda igi mze, guli visTvisca kvdeboda.

malviT vuWvretdi, miWvretda, sxvad arad meubneboda;

Tvalni movswyvidni, sicocxle amiTa mearmeboda.

483

`Seiqmna sma da puroba, msgavsi maTisa Zalisa;

sxva gaxareba aseTi ars unaxavi Tvalisa!

jami da Wiqa - yvelai ferozisa da lalisa.

arvisi brZana mefeman arca gaSveba mTrvalisa.

484

`me muna myofi miveci Svebasa metis-metasa.

ra Semomxednis, Sevxedni, cecxlman damiwyis Sretasa;

kacTa krZalvasa vawvevdi gulsa Smagsa da retasa.

ra uamia piris-pir sayvarelisa Wvretasa!

da

da

da

da

da

da

Page 105: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

105v

ef

xi

st

ya

os

an

i

485

`daagdes mRera mutribTa, «suleTo!», Tavi xarian;

mibrZanes: «Svilo tariel, viT giTxraT, viT gvixarian?!

netarZi gvaqvso, mebrZolni miT Cvenni vaglax arian;

marTalan Senni mWvretelni, ar cudad imkvexarian.

486

«aw Tuca gmarTebs Semosva, vis morWmiT mogivlenian,

ar SegmosT, maga kabaTa ar agxdiT: turfad gSvenian;

aw gqondes asi saWurWle, vis Suqni mogifenian,

TviT Seikere, raca gwads, Cvengan nuRara grcxvenian».

487

`momarTvnes asni kliteni asTave saWurWleTani;

Tayvanis-vec da davlocen davlani maTTa sveTani;

makoces, adges ornive, TviT igi mzeni mzeTani,

ra gasces, zomni viT giTxrne laSqarTa sisavseTani!

488

`kvlaca dajda mxiaruli, moimata sma da mRera;

kvla gagrZelda nadimoba, barbiTi da CangTa JRera.

dedofali wamovida, Seeyara mwuxrsa dRe ra,

Zil-piramdis sixarulsa sixaruli hgvanda vera.

489

`aviyareniT, migvWirda sma dostaqnisa metisa.

sawols Semove, Semeqmna cnoba marT viTa retisa.

Zali ar mqonda tyve-qmnilsa me ama cecxlTa Sretisa.

megonebodis, malxendis goneba misgan Wvretisa~.

da

da

da

da

da

Page 106: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

106

wigni nestan-darejanisa sayvarelsa Tana

490

`mona movida, miambo ambavi me marTalia:

«Tqvensa ambavsa ikiTxavs ajiRosani qalia».

maSinve vican, aviWer, Cqar-Cqarad gul-gamkrTalia;

movida, vnaxe asmaTi CemTana momavalia.

491

`me visTvis vkvdebi, meama asmaTis naxva me misad.

aRar mivuSvi, vakoce, qmnadRa Tayvanis-cemisad;

xeli movhkide, davisvi axlos taxtisa Cemisad,

vhkiTxe, Tu: «netar, misula morCi alvisa xe misad?

492

«miambe misi ambavi, sxvad nurad meubnebia!»

miTxra, Tu: «gkadreb ambavsa, aw Cemgan ar-saTnebia,

dRes erTmanerTi ginaxavs da turfad mogwonebia,

aw kvlaca cnoba ambisa mas Cemgan ubrZanebia».

493

`wigni momarTva, Cavxeden, pirisa TemTa mTenisa.

ewera: «vnaxe siturfe wyal-javarisa Senisa.

om-gardaxdili hSvenodi, Senatevebi cxenisa,

ar-avi miCans mizezi Cemisa cremlTa denisa.

da

da

da

da

Page 107: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

107v

ef

xi

st

ya

os

an

i

494

«RmerTman Tu mca ena Cemi qebad Senda uSenosa,

SenTvis mkvdari, aRar vityvi, maSa momklav uSenosa;

mzeman lomsa vard-giSeri baRi baRCad uSenosa;

Senman mzeman, Tavi Cemi arvis hmarTebs uSenosa!

495

«Tuca migdis Rvari cremlTa, magra cudad ar ideno,

amas iqiT nuRara stir, Wirsa Tavi arideno;

Senni mWvretni CemTa mWvretTa agineben, ar ideno;

rome weRan mogexvivnes, igi CemTvis arideno.

496

«igi me momcen rideni, romelni weRan gSvenodes,

ra mnaxo, Senca geamos, SeneuliTa mSvenodes;

ese samklave Seibi, Tu Cemi ga-Ra-gvlenodes,

erTi aseTi cocxalsa sxva Rame ar gagTenodes» ~.

da

da

da

Page 108: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

108

tarielis tirili da dabneda

497

aqa mxec-qmnili tariel tirs, Wiri eaTasebis;

Tqva: ̀ me maqvs samxre, romeli kvla winas mklavsa mas ebis!~

igi Seixsna, moiRo, TvalviT ar daifasebis,

pirsa daidva, da-ca-bnda, qve mkvdarTa daedasebis.

498

asre wva, rome ar hgvanda mkvdari samaris karisa,

orgniT Cans lebi mjiRisa, marT gulsa gardnakarisa;

asmaTs sdis Rvari sisxlisa, RawvTagan naxokarisa,

kvla wyalsa asxams, uSvelis, xma ismis mun wkanwkarisa.

499

avTandilca sulTqna mwared, dabnedilsa SemosWvritna;

asmaT vamni gaamravlna, cremlman misman qvani xvritna;

merme sulad moaqcia, cecxlni wyliTa dauSritna;

Tqva: `cocxal var, sawuTroman awca Cemni sisxlnixvritna!~

500

ze wamojda fer-mixdili, ayolebda TvalTa retad.

vardi srulad Seqmniliyo zafranad da viTa spetad.

didxan maTad ara scalda saubrad da arca Wvretad,

darComa da ar-sikvdili mas umZimda metis-metad.

da

da

da

da

Page 109: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

109v

ef

xi

st

ya

os

an

i

501

avTandils uTxra: `ismendi, cnoba mic Tuca xelisa,

giTxra ambavi Cemi da Cemisa dammarxvelisa;

lxinad miCns Seyra moyvrisa mis, Sengan Seuyrelisa,

me mikvirs Cemi sicocxle, asre darComa mrTelisa!

502

`asmaTis naxva meama, Cemgan dad saesavisa.

wigni ra vnaxe, momarTva ese sabami mklavisa.

mklavsa Sevibi maSinve, movixsen ride Tavisa,

igi ucxo da Raribi, mtkicisa rasme Savisa~.da

da

Page 110: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

110

wigni tarielisa sayvarelsa Tana pasuxad

503

`mivuwere: «mzeo, Suqi Seni, Sengan monafeni,

gulsa meca, gamicuddes siCauqe-sialfeni;

xelman Senni ganvicaden sinatife-siturfeni,

sulTa nacvlad samsaxurni radmca viTa gimuqfeni?!

504

«maSin, odes damarCine, sulTa srulad ar gamyare,

aw CemTvisca ese Jami masve Jamsa davadare;

samxre Seni momivida, Semovibi mklavsa gare,

rome mmarTebs sixaruli, egzomimca ra vixare?!

505

«ganaRamca viwinaSe, aha ride, rome mTxove;

yabaCaca aseTive, amisebri vera vpove;

dabnedilsa nu damagdeb, miSvele ra, marge, move;

sofels myofsa uSenosa kacsa vismca Sevepove!»

506

`qali adga, gameyara. davwev, amod dameZina,

magra SevkrTi, sayvareli Cemi vnaxe Zilsa Sina;

gameRviZa, aRara myva, sul-dgmuloba momewyina,

Rame asre gavaTene, misi xmaca ar mesmina~.da

da

da

da

Page 111: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

111v

ef

xi

st

ya

os

an

i

rCeva nestan-darejanis gaTxovebisa

507

`dilasa adre sras mixmes, dRe ra qmna mwuxrman JamiTa;

avdeg, vcan maTi ambavi, waslva vqmen miTve wamiTa;

vnaxe, ornive erTgan sxdes xasiTa oden samiTa,

ra mive, miTxres dajdoma, winaSe davje skamiTa.

508

`mibrZanes, Tu: «RmerTman asre dagvaberna, da-ca-gvlia;

Jami gvaxlavs siberisa, siymawvile gardgvivlia;

yma ar mogvca, qali gvivis, visgan Suqi ar gvaklia,

ymisa ar-sma arad gvagva, amaT zedan wagviTvlia.

509

«aw qalisa CvenisaTvis qmari gvinda, sad movnaxoT,

rome mivsceT taxti Cveni, saxed Cvenad gamovsaxoT,

samefosa vapatronoT, saxelmwifo SevanaxoT,

ar amovwydeT, mterTa CvenTa xrmali CvenTvis arvamaxoT».

510

`vTqvi: «Tqveni Zisa ara-sma gulsa viT miefarebis,

magra kma Cvenad imedad, vin mzesa daedarebis;

visca sTxovT Svilsa sasiZod, mas didad gaexarebis,

sxvamca ra gkadreT! TviT iciT, magas ra moegvarebis».

da

da

da

da

Page 112: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

112

511

`daviwyeT rCeva saqmisa, guli mic, Tuca melia;vTqvi: «Cemgan daSla amisi ar iTqmis, ar-saqmnelia!»mefeman brZana: «xvarazmSa, xelmwife xvarazmelia,Tu mogvcems Svilsa sasiZod, misebriv ar-romelia».

512

`rome pirvelve daeskvna, maT ese Seetyveboda;erTmanerTsaca uWvretdes, sityvaca agre swbeboda.Cemgan daSlisa kadreba marT ambad ar egeboda,oden davmiwdi, davnacrdi, guli mi da mo krTeboda.

513

`dedofalman Tqva: «xvarazmSa mefea morWmiTmjdomeli,

maTsamca Svilsa sasiZod CvenTvis sxva sjobda romeli?»Secilebamca viT vhkadre, raTgan TviT iyo mndomeli!mowmoba davhrTe, daeskvna dRe Cemi sulTa mxdomeli.

514

`gagzavnes kaci xvarazmSas wina Svilisa mTxoeli;SesTvales: «gaxda umkvidrod samefo Cveni yoeli;ars erTi qali saZeo, ar kide-gasaTxoeli,Tu mogvcem Svilsa samisod, sxvasa nuRaras moeli».

515

`kaci movida, aevso jubaCiTa da ridiTa,gahxareboda xvarazmSas sixaruliTa didiTa;ebrZana: «mogvxvda RmrTisagan, Cven rome vinatridiTa!TviT magisebrsa Svilsamca Cven xelsa rasa vhxdidiTa!»

516

`kvla gagzavnnes sxvani kacni sasiZosa moyvanebad,dahvedres, Tu: «nu ayovnebT, modiT Cvenad nabrZanebad».me maSvrali, naburTali sawols Seve mosvenebad,gulsa sevda Semeyara, viwye WirTa mopovnebad~.da

da

da

da

da

da

Page 113: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

113v

ef

xi

st

ya

os

an

i

tarielisa da nestan-darejanis TaTbiri da

gamorCeva

517

`metman sevdaman mimwura gulsa dacemad danisad.

asmaTis mona Semodga, me vje laRi da jani sad,

wigni momarTva, ewera: «vin sCan alvisa tanisad,

adre modio, gibrZanebs, dauyovneblad xanisad».

518

`Sevje, wave, baRCas mive. viTa scnobde lxinTa zomiT!

baRCa Sevvle, koSki damxvda, asmaT vnaxe Zirsa dgomiT;

vnaxe, vsWvretdi natirebad, cremli aCnda RawvTa wTomiT,

damimZimda, ara vhkiTxe; Cemi sWirda mislva ndomiT.

519

`igi vnaxe daRrejili, ese metad damimZimda.

viTa winas Semomcinis, arRa egre gamiRimda.

yola sityva ar momigo, oden cremlTa gardmoswvimda,

amiT ufro damawylula, ara wylulTa miaqimda.

520

`Cemni erTni gonebani metad Sorad gamikidna,

Sina koSkad Semiyvana, fardagsaca amizidna.

Seve, vnaxe igi mTvare; Wirman yovlman ukumridna,

gulsa Suqi Semomadga, magra guli ar damidna.

da

da

da

da

Page 114: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

114

521

`iyo ar-naTlad naTeli, fardagsa Semomdgomeli;ebura moSliT pir-oqro ride, me mivec romeli;miTve mwvaniTa uebro miwoliT taxtsa mjdomeli,cremlisa Rvarsa moecva piri, elvaTa mkrTomeli.

522

`qve wva, viT kldisa napralsa vefxi pir-gamexebuli,arca mze hgvanda, arc mTvare, xe alva, edems xebuli;asmaTman damsva Sors-gvarad gulsa me laxvar-xebuli;merme wamojda warb-SerWmiT, gamwyrali, garisxebuli.

523

`mibrZana: «mikvirs, rad moxve mSleli pirisa mtkicisa,gamwiravi da muxTali, Sen, gamtexeli ficisa?!magra nacvalsa patiJsa migcemso zena, mi, cisa!»vhkadre: «ra gkadro pasuxi mis Cemgan me uicisa?»

524

`vTqvi: «pasuxsa veras gkadreb, Tu ara vscnob me marTalsa:ra Segcode, ra miqmnia ucnobosa, fer-namkrTalsa?»kvlaca miTxra: «ras geubna mtyuansa da Sen muxTalsa?diacurad rad movRordi? me davuwvav amiT alsa.

525

«Sen ar ici xvarazmSasi saqmrod Cemad moyvaneba?!Sen jdomilxar savazirod, Seni hrTula amas neba,Sen gastexe fici Cemi, simtkice da igi mcneba,RmerTman qmnas da dagirCino cudad Seni xelovneba!

526

«gaxsovs, odes «hais» hzmidi, cremlni Senni velTahbandes,

mkurnalni da dastaqarni wamalsa-ye mogitandes?mamacisa sicruesa, netar, sxvani ramca hgvandes!raTgan damTme, meca dagTmob, vinZi ufro daziandes!

da

da

da

da

da

da

Page 115: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

115v

ef

xi

st

ya

os

an

i

527

«amas vbrZaneb: vinca ginda epatronos indoeTsa,egrec me maqvs patronoba, ugzod vliden, Tunda gzeTsa!ege agre ar iqmnebis, wa, momcTarxar mosaceTsa,azrni Senni Senve ggvanan, mtyuansa da Sen ageTsa!

528

«cocxal viyo, Sen indoeTs, RmerTo, xani vera dahyo!Tu ecado dayofasa, xorcTa SenTa suli gahyo!sxva Cemebri vera hpovo, caTamdisca xeli ahyo!»ese sityva daasrula, yma atirda, sulTqna, ah-yo.

529

Tqva: `ra mesma ese misgan, meimeda metis-metad,kvla mieca TvalTa Zali mis naTlisa egre Wvretad.aw davkarge; rad ar gikvirs, rad cocxal var, rad var

retad?

va, sofelo uxanoo, rad hzi sisxlTa CemTa xvretad?!

530

`Sevhxeden, vnaxe sasTumals musafi gaSliT mdebare,aviRe, avdeg me RmrTisa da merme maTi mqebare,vhkadre, Tu: «mzeo, dagiwvav, Cemica dawvi mze bare,raTgan ar momkal, pasuxi erTiRa gkadro me bare.

531

«rome gkadreb, ese sityva aw Tu cudad naliqnia,camca mrisxavs, mzisa Suqni yola CemTvis nu Suqnia!Tu maRirseb gankiTxvasa, avi ara ar miqmnia».man mibrZana: «raca ici, Tqvio!», Tavi damiqnia.

532

`kvlaca vhkadre: «me Tu, mzeo, SenTvis fici gametexos,

RmerTman awve risxva misi zeciT CemTvis gaamexos!

visi ginda uSenosa piri memzos, tani mexos?!

maSa maSin ragvar davrCe, ra laxvari gulsa mexos!

da

da

da

da

da

da

Page 116: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

116

533

«me mefeTa darbazs mixmes, Seqmnes didi vaziroba.maT winasve daepira ima ymisa Seni qmroba.dameSala, ver davSlidi, damrCeboda umecroba;Tavsa vuTxar: «miemowme, Jamad gijobs gul-magroba».

534

«memca daSla viTa vhkadre, raTgan igi ver mimxvdara?ar icis, Tu indoeTi upatronod ar gamxdara?!tariel ars memamule, sxvasa hmarTebs arad ara,vis moiyvans, ara vici, anu igi vin momcdara?

535

`vTqvi: «amiTa veRaras viqm, Rone sxva ra movigvaro»;Tavsa vuTxar: «nu mogicav, gonebao mraval-gvaro!»medva guli mxecisaebr, aTasjerca mindors varo,vismca mivec Tavi Seni, Senve rad me ar wamgvaro?!»

536

`sulTa vhyiddi gulisaTvis, koSki amad gamebazra;igi wvima da-re-nelda, rome pirvel vardi azra;vnaxe, Zowsa margaliti gare turfad moemazra.mibrZana, Tu: «ege saqme memca marTlad rad meazra?!

537

«ar davijereb me Sensa Ralatsa, orgulobasa,

uaris qmnasa RmrTisasa, amisTvis ar madlobasa;

iajdi Tavsa Cemsa da morWmiT indoeTs flobasa!

me da Sen davsxdeT xelmwifed, sjobs yovlsa siZe-sZlobasa».

538

`molmobierda, momitkba gamwyrali, garisxebuli,

anu mze iyo qveyanad, an mTvare pir-gavsebuli;

axlos damisva, maRirsa aqamdis ar-Rirsebuli;

meubneboda, damivso cecxli amiTa gzebuli.

da

da

da

da

da

da

Page 117: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

117v

ef

xi

st

ya

os

an

i

539

`mibrZana, Tu: «gonieri xams arodes ar aCqardes,raca sjobdes, moagvaros, sawuTrosa dauwynardes;Tu sasiZo ar mouSva, va Tu mefe gagimwardes,Sen da igi waikidneT, indoeTi gardaqardes!

540

«kvla Tu siZe SemouSva, me SemirTos, iyos asden,

erTmanerTsa gaveyarneT, Zoweulni gagviflasden,

maT morWmulTa moivlinon, Cven patiJni gagviasden,

ese ambad ar egebis, rome sparsni gagvixasden».

541

`me vhkadre: «RmerTman aSoros mas ymasa Seni qmaroba!

ra Semoviden indoeTs, Sevigna maTi gvaroba,

vuCveno Cemi Zal-guli da Cemi meomaroba:

asre davxocne, SeeZlos aRara, ar, saxmaroba!»

542

`mibrZana, Tu: «xams diaci diacurad, saqme-dedlad,

didsa sisxlsa ver Segaqnev, ver viqmnebi Sua kedlad:

ra movides siZe, mokal, misTa spaTa auwyvedlad.

qmna marTlisa samarTlisa xesa Seiqms xmelsa nedlad.

543

«asre qmen, Cemo lomo da mjobo yovelTa gmirTao,

miparviT mokal sasiZo, laSqarTa nu moirTao,

misTa spaTaca nu dahxoc, zroxaTa, viTa virTao, -

sisxli kacisa ubralo kacmanmca viT itvirTao?

544

«igi ra mohkla, euben patronsa, Cemsa mamasa,

hkadre, Tu: «sparsTa vera viqm indoeTisa Wamasa,

Cemia mkvidri mamuli, ar mivscem arca dramasa,

ar damexsnebi, gagixdi qalaqsa viTa tramasa!»da

da

da

da

da

da

Page 118: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

118

545

«Cemi yola nura ginda siyvaruli, nuca ndoma,

amiT ufro mogecemis samarTlisa Sen moxdoma;

qmnas mefeman yel-motexiT Semoxvewa, Semokvdoma,

xelTa mogces Tavi Cemi, Segvferodes erTgan sxdoma».

546

`ese metad momewona TaTbiri da gamorCeva,

CemTa mterTa davaqade dasaxoclad xrmlisa qneva;

merme avdeg wamosavlad, man damiwyo qveve wveva,

mwadda, magra ver SevhmarTe SemoWdoma, Semoxveva.

547

`xani davyav, gaveyare, magra gavxe viTa xeli.

asmaT wina CamomiZRva, Camdioda cremli cxeli.

Wiri bevrjel vaaTasi, lxini Cemi vaerTxeli,

merme waslva ara mwadda, amad mival ar-ficxeli~.

da

da

da

Page 119: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

119v

ef

xi

st

ya

os

an

i

xvarazmSas Svilis indoeTs moslva

saqorwilod da tarielisagan misi moklva

548

`movida kaci: «sasiZo movao», moslva gvaxara,

magra Tu RmerTi ras uzams, ara icoda, glax, ara;

mefesa mihxvda siame, ar sityva ivaglaxa ra,

mibrZana, axlos mimisva, «modio», Tavi daxara.

549

`mibrZana: «CemTvis ese dRe lxini da sixarulia.

gardavixadoT qorwili, xams viTa dasa, srulia;

kaci gavgzavnoT, moiRon yovlgniT saWurWle srulia,

uxvad gavscemdeT, vavsebdeT, siZunwe umecrulia».

550

`me gavgzavnen yovlgniT kacni saWurWleTa wamomxmelni;

sasiZoca mogvivida, iyvnes xansa ar-damzmelni;

SigniT Cvenni gaegebnes, gareT modges xvarazmelni;

maT laSqarTa erTgan myofTa ver itevdes verca xmelni.

551

`mefeman brZana: «mokazmeT karviTa moedania,

gamoisvenos siZeman, dayos cotai xania;

mun misad naxvad gaviden uSenod spani sxvania,

Sen aqa naxen, kmarian iqa naxvisad ymania».

da

da

da

da

Page 120: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

120

552

`moedans davdgi karvebi wiTlisa atlasebisa.

movida siZe, gardaxda, dRe, hgvanda, ars aRvsebisa,

Seiqmna gaslva SiganTa, jaria mun xasebisa,

daiwyes dgoma laSqarTa Tem-Temad, das-dasebisa.

553

`me davSver, viTa wesia saurav-gardaxdilisa;

Sina wamove maSvrali, qmna momndomoda Zilisa;

mona movida, momarTva wigni asmaTis tkbilisa:

«adre modio, gibrZanebs msgavsi alvisa zrdilisa».

554

`cxenisagan ar gardavxe, wave ficxlad, davhmorCildi;

qali damxvda natirebi, vhkiTxe: `cremlsa rasa hmildi?»

miTxra: «Seni Seswrobili tirilsamca viT avscildi?

gauwyvedlad viT gamarTlo? ragvaradmca gavvaqildi?!»

555

`SevediT, vnaxeT baliSsa zeda warb-SerWmiT mjdomare;

mze veRaras iqms mis metsa, mas ganenaTla rom are,

wavdeg, mibrZana: «rasa sdga? dRe giCans win saomare!

anu gamwire, mityue da kvlaca moimcdomare?!»

556

`me mewyina, aRara vTqvi, ficxlad gare Semovbrundi.

ukuvhyivle: «aw gamoCndes, ar mindodes, visca vundi!

qali omsa ragvar mawvevs, agre viTa davZabundi!»

Sina move, moklva misi davapire, ar davymundi.

557

`assa vubrZane monasa: «saomrad daemzadeniT!»

SevsxediT, gavvleT qalaqi, aravis gavecxadeniT.

karavsa Seve, sasiZo viTa wva, zar-mac Tqmad eniT,

usisxlod movkal igi yma, Tuca xmda sisxlisa deniT.

da

da

da

da

da

da

Page 121: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

121v

ef

xi

st

ya

os

an

i

558

`karvis kalTa CaxlaTuli CavWer, Cavakarabake,ymasa ferxTa movekide, Tavi svetsa Sevutake.wina mwolTa daizaxes, glova mihxvda saarake;cxensa Sevje, wamo-ca-ve; jaWvi mecva sakurtake.

559

`xma damivarda, Seiqmna zaxili mosawevari;

wamove, wevna damiwyes, davxoce Cemi mdevari.

qalaqi mqonda magari, mterTagan mourevari,

mun Sigan Seve mSvidobiT, amod igive me vari!

560

`kacni gavgzavnen, vacnobe yovlgan laSqarsa yvelasa:

«aqa mommarTeT, vincaRa Cemsa iqmodeT Svelasa».

ar gawyda moslva mdevarTa Ramesa dia bnelasa,

Cemi ra cnian, scevdian Tavebsa maTsa mrTelasa.

561

`ciskrad avdeg, Sevekazme. ra gaTenda Rame dilad,

vnaxen samni didebulni mefisagan mogzavnilad;

ebrZana, Tu: «RmerTman icis, gamezarde viTa Svilad,

Cemi asre rad Sescvale sixaruli simZimilad?

562

«xvarazmSas sisxli ubralo saxlad rad damadebine?

Tu Cemi qali gindoda, rad ara Semagebine?

me, bersa Sensa gamzrdelsa, sicocxle maarmebine,

dRed sikvdilamdis Senica Tavi ar maaxlebine!»

563

`me SevuTvale: «mefeo, var umagresi rvalisa,

Tvara rad miSlis sikvdilsa cecxli sircxvilTa alisa?

magra, TviT iciT, xelmwife xams mqmneli samarTalisa,

me, Tqvenman mzeman, maSoros ndoma Tqvenisa qalisa!

da

da

da

da

da

da

Page 122: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

122

564

«iciT, indoTa samefo razomi sra-sajdomia! -

erTiRa me var memkvidre, - yvelai Tqven mogxdomia:

amowyda maTi yvelai, mamuli Tqven dagrComia;

samarTliT taxti uCemod aravis misaxdomia!

565

«ver gaTnev, Tqvenman keTilman, aw ege ar-marTalia:

RmerTman ar mogca yma Svili, gizis erTai qalia,

xvarazmSa dahsva xelmwifed, damrCebis ra nacvalia?

sxva mefe dajdes indoeTs, mertyas me Cemi xrmalia?!

566

«Seni qali arad minda, gaaTxove, gamaride!

indoeTi Cemi aris, arvis mivsce Cemgan kide.

vinca Cemsa damecilos, misiT masca amovfxvride,

sxvas meSvelsa garegansa, momkal, visca vinatride!»~da

da

da

Page 123: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

123v

ef

xi

st

ya

os

an

i

ambis cnoba tarielisagan

nestan-darejanis dakargvisa

567

`ese kacni gamegzavnnes, gonebasa gaveSmage.

rome misi vera mecna, amas ufro davedage.

mas zRudesa gardavadeg, mindorTake rome vage,

mesma saqme saSineli, Tuca Tavi ver wavage.

568

`gamoCndes orni qveiTni, me mivegebe wina-re.

qali hyva erTsa monasa, vcanca, Tu moRma vin are:

Tav-gaglejili asmaTi, pirs sisxli Camomdinare,

aRar miyivla RimiliT, arcaRa gamicina-re.

569

`igi vnaxe, davebnive, gonebani gamiSmagna;SoriT vuxme: «raSigan varT, anu cecxlman rad

dagvdagna?»

man sabralod Semomtirna, Zliv sityvani gamoagna,

miTxra: «RmerTman simgrgvle cisa CvenTvis risxviTwamogragna».

570

`axlos mive, kvlaca vhkiTxe: «raSigan varT? Tqvi marTali!»

kvla sabralod amitirda, kvla moedva amiT ali,

didxans sityva vera miTxra, misTa WirTa naaTali,

mkerdsa wiTlad uRebvida sisxli RawvTa nawveTali.

da

da

da

da

Page 124: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

124

571

`merme miTxra: «mogaxseneb, ese radmca dagimale?magra viTa gagaxarne, Senca agre Semiwyale:nu macocxleb, nu damarCen, Semixvewe, Semibrale,damxsen Cemsa sawuTrosa, RmerTsa Sensa miavale!»

572

`miambo: «odes sasiZo mohkal da xma dagivarda,

mefesa esma, aiWra, marT misgan gasatkivarda,

Sen dagizaxna: «mixmeTo», xma-maRlad gaxmamyivarda;

mognaxes, Sina ver gpoves, miT mefe gamomCivarda.

573

«hkadres: «aqa aRar aris, karni sadme gauvlian».

mefe brZanebs: «vici, vici, metad kargad Semignian:

mas uyvarda qali Cemi, sisxlni velTa mouRvrian,

ra naxian erTmanerTi, ar-Sexedva ver daTmian.

574

«aw, Tavman Cemman, mas movhklav, Cemad dad vinca madesa!

me RmrTisa vuTxar, daubams mas eSmakisa badesa!

maT boz-kuroTa aseTi ra misces, ra uqadesa?

Tu davarCino, RmerTi vgmo! misad patiJad mzad es a».

575

`mis mefisa wesi iyo: Tavi misi Zvirad ficis,

da Tu ficis, ar gatexis, masve wamsa daamtkicis.

ese wyroma mefisagan visca esma, vinca icis,

man uambo davar qajsa, vin grZnebiTa caca icis.

576

«davars, dasa mefisasa, uTxra vinme RmrTisa mterman:

«Tavi fica Zmaman Senman, ar dagarCens, icis erman».

man egre Tqva: «ubralo var, icis RmerTman saxierman!

visgan movkvde, visTvis movkvde, miixvedros igi ver man».

da

da

da

da

da

da

Page 125: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

125v

ef

xi

st

ya

os

an

i

577

«patroni Cemi agreve iyo, wamoxve Sen odes;Seneulnive rideni eburnes, turfad hSvenodes.davar moTqmida sityviTa, romelni ara msenodes:`bozo, Sen bozo, rad momkal? veWv, Senca ara glxenodes!

578

«roskipo, bozo diaco, saqmro rad moaklvevine?

anu sisxliTa misiTa Cemi rad moazRvevine?

ar cudad momklavs Zma Cemi. ra giyav, ra gaqmnevine?

aw, RmerTsa undes, ver mihxvde, vis ese daaSlevine!»

579

«xeli mihyo, wamozidna, Tmani grZelni daufuSna,

daaleba, daalurja, medgrad pirni moiquSna.

man pasuxi vera gasca, oden sulTqna, oden uSna,

qalman Savman vera argo, verca wylulni dauSuSna.

580

«ra davar gaZRa cemiTa, misiTa dalurjebiTa,

wamodges orni monani, piriTa miT qajebiTa,

maT kidobani moiRes, eubnes ar ajebiTa,

mas Sigan Casves igi mze, hgavs, iqmna darajebiTa.

581

«man uTxra: «wadiT, dakargeT mun, sada zRvisa Wipia;

wmidisa wyali ver naxos myinvare, verca lipia»;

maT gaexarnes, xma-maRlad iyivles: «ipi, ipia».

ese vnaxe da ar movkve, ara mgavs arca sipia.

582

«zRvaTake gavlnes sarkmelni, maSinve gauCinarda.

davar Tqva: «mqmneli amisi vin ar damqolos, vin ar, da!

vire momklvides, movkvdebi, sicocxle gasawyinarda».

dana daica, mo-ca-kvda, daeca, gasisxlmdinarda.

da

da

da

da

da

da

Page 126: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

126

583

«rad ar mikvirveb cocxalsa, me laxvar-dausobelsa!aw igi miyav, ra mmarTebs amissa maxarobelsa!zenaar, damxsen sicocxle sulTadgma-dauTmobelsa!»sabralod cremlsa adenda uklebsa, dauSrobelsa.

584

`me vuTxar: «dao, rad mogkla, anu ra Seni bralia? -ramca vqmen nacvlad, TviT rome misi Cemzeda valia! -aw Tavsa misad saZebrad mivscem, sad klde da wyalia».srulad gavqvavdi, Semeqmna guli marT viTa salia.

585

`metman zarman gamaSmaga, momivida cxro da TrTola;gulsa vuTxar: «nu mohkvdebi, aras gargebs cudi wola,gijobs gaWra Zebnad misad, gavardna da velTa rbola.- aha Jami, visca ginda Cemi Tana wamoyola!»

586

`Seve, ficxlad Sevekazme, cxensa Sevje Sekazmuli;as samoci kargi moyme, Cemsa Tana xan-dazmuli,wamomyva da wamovediT, karTa gare darazmuli,zRvis pirs mive, navi damxvda, menaveman mnaxa zmuli.

587

`navsa Cavje, zRvasa Seve, zRvasa Sigan gavalagdi,arsiT navi momavali unaxavad ar davagdi;movelodi, ara mesma, Smagi ufro ga-ve-vSmagdi,rome srulad momiZulva, RmerTsa Ture asre vsZagdi.

588

`rome davyav weliwadi, Tve Tormeti gameoca,

magra misi mnaxavica sizmriv kaci ar meoca;

Tana-myoli yvelakai amomiwyda, damexoca,

vTqvi, Tu: «RmerTsa veras vhkadreb, raca swaddes, agrevyo-ca».

da

da

da

da

da

da

Page 127: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

127v

ef

xi

st

ya

os

an

i

589

`zRva-zRva curva momewyina, miT gamove zRvisa pirsa,

guli srulad gamimxecda, ar vusmendi arc vazirsa;

yvelakai damefanta, dahrComoda raca Wirsa.

kacsa RmerTi ar gaswiravs, asre misgan ganawirsa!

590

`erTai ese asmaTi da damrCes orni monani,

Cemni gulisa mdebelni da Cemni Semomgonani.

misni vera vcnen ambavni verca dramisa wonani,

tirili miCndis lxinad da mdindian cremlTa fonani~.

da

da

Page 128: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

128

ambavi nuradin-fridonisa, odes tariel

Seeyara

591

`RamiT mevlo, movidodi, zRvisa pirsa aCndes baRni;

hgvandes qalaqs, veaxleniT, cal-kerZ iyvnes kldeTanaRni;

ar meamis kacTa naxva, midaRvides gulsa daRni;

mun gardavxe mosvenebad, damxvdes rame xeni laRni.

592

`xeTa Zirsa miviZine, maT monaTa Wames puri;

merme avdeg sevdiani, miRamebda gulsa muri:

vera mecna egzom grZelad ver Wori da ver dasturi,

velTa cremli asovlebda, TvalTa CemTa monawuri.

593

`zaxili mesma. Sevxeden, moyme amayad yioda,

Semoirbevda zRvis pir-pir, mas Ture wyluli stkioda;

xrmlisa natexi dasvrili aqvs, sisxli Camosdioda,

mterTa eqadda, wyreboda, igineboda, Cioda.

594

`zeda jda Savsa taiWsa, aw ese me miTqs romeli,

marT viTa qari moqroda gaficxebuli, mwyromeli;

mona mivswive, misisa Seyrisa viyav mndomeli;

SevsTvale: «dadeg, miCvene, lomsa vin gawyens, romeli?»

da

da

da

da

Page 129: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

129v

ef

xi

st

ya

os

an

i

595

`mas monasa ara uTxra, arca sityva mousmina;ficxlad Sevje, Cavegebe, me Cavuswar, Cave wina,vuTxar: «dadeg, gamigone, Seni saqme meca mina!»Semomxedna, movewone, siaruli daiTmina.

596

`gamicada, RmerTsa hkadra: «Sen aseTni xeni viT hxen!»

merme miTxra: «mogaxseneb, aw sityvani rome mkiTxen:

igi mterni gamilomdes, aqamdisca rome viTxen,

ukazmavsa miRalates, saWurvelni gar ver viTxen».

597

`me vuTxar: «dadeg, dawynardi, gardavxdeT Zirsa xeTasa;

ar Seudrkebis Wabuki kargi maxvilTa kveTasa».

Tana wamomyva, wavediT utkbosni mama-ZeTasa.

me gavekvirve Wvretasa mis ymisa sinazeTasa.

598

`erTi mona dastaqari myva da wylulni Seuxvivna,

isris pirni amouxvna, dakodilni ar atkivna.

merme vhkiTxe: «vin xar, anu mklavman Senman visgan ivna?»

saamboblad damirigda, Tavi misi gaamCivna.

599

`pirvel miTxra: «ara vici, ra xar, anu ras gamsgavso?

anu egre ram daglia, anu pirvel ram gagavso?

raman Seqmna moyviTanod, vard-giSeri rome hrgavso?

RmerTman misgan anTebuli sanTelica rad dagavso?

600

«mulRazanzaris qalaqi, axlos me maqvso romeli,

nuradin-fridon saxel mZes, mefe var muna mjdomeli;

ese sazRvari Cemia, sada xar gardamxdomeli,

cotaa, magra yovelgniT sikeTe-miuwdomeli.da

da

da

da

da

da

Page 130: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

130

601

«mamis Zma da mama-Cemi papa-Cemman gayvna odes,zRvasa Sigan kunZulia, Cemad wilad mas ityodes;TviT biZasa Cemsa mihxvda, visTa SvilTa aw damkodes;maTke darCa sanadiro, - ar mivscemdi, momerCodes.

602

«dRes gamove nadirobas, zRvisa pirsa vinadire,

qoris devna momndomoda, miT mrekeli ar vaxSire;

spaTa vuTxar: «momicadeT, movidode meca vire!»

xuTTa oden bazierTa meti ara daviWire.

603

«naviTa gave, zRvisagan Sto rame gamovidoda.

ar amovhkrefdi gamyofTa, vTqvi, CemTa rad davhrido, da?

damiZabunes, simravle me maTi ar gamvidoda,

vnadirobdi da vizaxdi, xma Cemi ar udidod a.

604

«marTlad ijavres, wunoba maTi Tu ese xmda viTa!

gamomaparnes laSqarni, gzani Semikrnes naviTa,

TviT biZa-Zeni Cemnica Sesxdes maTiTa TaviTa,

CemTa gauxdes laSqarTa omad maTiTa mklaviTa.

605

«maTi mesma, davinaxe zaxili da xrmalTa elva,

navi vsTxove menaveTa, miT viyivle me erTxel va,

zRvasa Seve, momegeba meomari viTa Relva,

swadda, magra veRara qmnes Cemi zeda wamoqelva.

606

«kvla sxvani didni laSqarni ukana momeweodes,

iqiT da aqaT momixdes, erTgniT ver momereodes,

ar momwurvodes winani, zurgiT mesrodes me odes,

xrmalsa mivendev, gamityda, isarni dameleodes.

da

da

da

da

da

da

Page 131: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

131v

ef

xi

st

ya

os

an

i

607

«momejarnes, veRara vqmen, naviT cxeni gardvixltunve,

zRva-zRva curviT wamovuve, Cemi mWvreti gavacbunve;

Tana-myolni yvelakani damixocnes, damrCes munve,

vinca mdevdis, ver Semomxvdis, mivubrundi, mivabrunve.

608

«aw igi iqmnas, racaRa enebos RmrTisa wadilsa!

veWv, Cemi sisxli ar SehrCes, Zali Semwevdes qadilsa!

oxrad gavuxdi yofasa maT saRamosa da dilsa,

vuxmob yvavTa da yoranTa, maT zeda vaqmnev xadilsa!»

609

`ama ymaman SemikveTa, guli miske mimibrunda.

movaxsene: «aCqareba Seni yola ara unda,

meca Tana wamogyvebi, daixocnen igi mun, da!

Cven orTave meomari ganaRamca SegviZrwunda!»

610

`eseca vuTxar: «ambavi Cemi ar gagegonebis,

ufrore wynarad giambob, Tu Jami Cven gveqonebis».

man miTxra: «lxini saCemo magas ra Seewonebis!

dRed sikvdilamdis sicocxle Sen Cemi dagemonebis».

611

`mivediT missa qalaqsa turfasa, magra cotasa;

gamoegebnes laSqarni, isxmides misTvis otasa,

pirsa ixokdes, gahyrides naxoksa viT nafotasa,

exveodian, hkocnides xrmalsa da salte-kotasa.

612

`kvla movewone, veturfe me misi gardnakidari;

Semasxmidian qebasa: «mzeo, Sen CvenTvis idari!»

mivediT, vnaxeT qalaqi misi turfa da mdidari,

yvelasa tansa emosa zarqaSi ganazidari~.

da

da

da

da

da

da

Page 132: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

132

Svela tarielisagan fridonisa

613

`mojobda, omi SeeZlo, xmareba cxen-abjarisa;

davkazmeT navi, katarRa da ricxvi spaTa jarisa;

kaci xmda, misTa mWvretTaTvis Ronemca eaja risa!

aw giTxra omi moymisa, mebrZolTa damsajarisa.

614

`maTi mesma dapireba, CabalaxTa Camoburva;

navi wina momegeba, ara vici, iyo Tu rva.

ficxlad zeda Sevejaxe, maT daiwyes amod curva;

qusli vhkar da davuqcive, daizaxes diacur va!

615

`kvla sxvasa mive, movhkide xeli navisa bagesa,

zRvasa davanTqi, davxoce, omimca raRa agesa!

sxvani gameqces, mihmarTes maT maTsa saqulbagesa;

vinca miWvretdes, ukvirda, maqebdes, ar maZagesa.

616

`zRva gaviareT, gavediT, Semogvitives cxenia,

kvla SevibeniT, Seiqmna omisa simarcxenia.

mun momewonnes fridonis siqvele-sificxenia:ibrZvis lomi da pirad mze, igi alvisac xenia.

da

da

da

da

Page 133: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

133v

ef

xi

st

ya

os

an

i

617

`TviT ornive biZa-Zeni misni xmrliTa Camoyarna,

xelni wmidad daekveTnes, igi asre asapyarna,

moiyvanna mxar-dakrulni, erTman orni ar dayarna,

maTni ymani aatirna, misni ymani amayarna.

618

`maTni laSqarni gagveqces; veceniT, ga-ca-vfanteniT.

ficxlad wavuReT qalaqi, ar Tavni gavazanteniT;

qviTa davhleweT wvivebi, Cven igi gavanateniT.

momkal, Tu lari dahlioT an akidebiT, an teniT.

619

`fridon naxna saWurWleni da beWedni misni dahsxna.

TviT ornive biZa-Zeni dapyrobilni wamoasxna.

misad nacvlad sisxlni maTni moRvarna da velTa asxna;

Cemi Tqves, Tu: «RmerTsa madli, vin alvisa xeni asxna!»

620

`mivediT, moqalaqeTa zari Cnda, rome zmidian,

ajabTa mqmnelni mWvretelTa gulsa mun daabmidian;

me da nuradins yvelani qebasa Segvasxmidian,

gviTxrobdes: «mklavTa TqvenTagan jerT maTni sisxlnimidian!»

621

`laSqarni fridons mefed da mixmobdes mefeT-mefobiT,

TviT Tavsa maTsa - monad da Cemsa - yvelasa sefobiT;

daRrejiT viyav, ver mpoves verodes vardis mkrefobiT,

Cemi ver cnian ambavi, mun iyo ar iefobiT~.da

da

da

da

da

Page 134: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

134

fridonisagan nestan-darejanis ambis

mboba

622

`dResa erTsa me da fridon nadirobas gamovediT,

zRvasa zeda wawurvilsa qedsa rasme gardavediT;fridon miTxra: «giTxrob rasme, - vTamaSobdiT, cxensa

vsxediT,-

erTi rame sakvirveli me vnaxeo ama qediT».

623

`me vhkiTxevdi, fridon metyvis marT ambavsa esodensa:

«dRe erT mwadda nadiroba, Sevje ama Cemsa cxensa, -

zRvaTa Sigan ixvsa hgvanda, xmelTa zeda Savardensa, -

aqa vdeg da Tvals vugebdi qorsa, iqiT ganafrensa.

624

«zogjer zRviske mivixedni, wavsdgomodi ama gorsa;

zRvasa Sigan cota rame davinaxe, Tuca Sorsa.

egre ficxlad siaruli aras Zal-uc missa sworsa,

verad vican, gavekvirve gonebasa amad orsa.

625

«vTqvi: «ra aris, ras vamsgavso, mfrinvelia, anu mxeci?»

navi iyo, gar efara samoseli mraval-keci;

wina kacni mozidvides; Tvali amad davaceci,

mTvare ujda kidobansa, ca meSvide masmca veci.

da

da

da

da

Page 135: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

135v

ef

xi

st

ya

os

an

i

626

«amoZvres orni monani, Savni marT viTa fisani.

qali gardmosves, sisxoni vnaxen misisa Tmisani.

mas rome elva hkrTeboda, fernimca hgvandes risani!

man gananaTla samyaro, gacuddes Suqni mzisani!

627

«sixarulman amaCqara, amaTrTola, da-ca-mlewa,

igi vardi Semiyvarda, rome Tovlsa ar exewa;

davapire Seteveba, vTqvi: «wavide maTke me, wa,

Cemsa Savsa sulieri ramca viTa gardexvewa!»

628

«cxeni gavqusle, iqmodis Sambi xmasa da xrialsa,

veRar mivuswar, gameswrnes, razomca vscemdi wrtialsa.

zRvis pirsa mive, Sevxeden, Cnda oden mzisa tialsa,

gamSorvebodes, wamslvodes, amisTvis davewvi alsa».

629

`ese mesma fridonisgan, momemata cecxlTa sicxe,

cxenisagan gardaviWer, Tavi srulad gavikicxe,

CemTa RawvTa danadeni me Cemive sisxli vicxe.

vuTxar: «momkal, uCemosa enaxamca visca isc xe!»

630

`ese Cemgan gaukvirda fridons, metad eucxova,

magra metad Sevebrale, tiriliTa mesaTnova;

viTa Svili damaduma, memudara, Semepova,

TvalTaT, viTa margaliti cremli cxeli gardmoTova.

631

«vaglax meo, ra giambe faTerakad, mcTarman, Smagad!»

movaxsene: «nura gagva, nu inaRvli magas magad!

igi mTvare Cemi iyo, miT medebis cecxli mdagad;

aw giambob, raTgan Tavi ginda Cemad amxanagad».

da

da

da

da

da

da

Page 136: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

136

632

`fridons vuTxar yvelakai Cemi, Tavsa gardasruli;man miTxra, Tu: «ras vityodi mocTomili, gabasruli!Sen, maRali indoT mefe, Cemsa radme xar mosruli,saxelmwifo sajdomi da taxti gmarTebs, sraca sruli».

633

`kvlaca miTxra: «visca RmerTi saros morCsa tanad uxebs,

mas laxvarsa moaSorvebs, Tuca pirvel gulsa uxebs,

igi mogvcems wyalobasa missa, zeciT mogviquxebs,

Wirsa lxinad Segvicvalebs, araodes Segvawuxebs».

634

`wamovediT natirebni, sras davsxediT Tavis wina;

fridons vuTxar: «Cemi Semwe Sengan kidev aravin a,

viTa RmerTman Seni msgavsi soflad ara moavlina,

maSa raTgan Segemecen, amis meti rad ra mina?

635

«ar avi gesva moyvare, Jami Tu momxvdes Jamisad,

ena, goneba maxmare gamosarCevlad amisad:

ra movagvaro, ra mijobs salxenlad Cemad da misad?

Tu veras vargeb, viqmnebi ver-damyofeli wamisad».

636

`man miTxra: «bedi RmrTisagan mijobsRa amas romeli?

mosrulxar Cemad wyalobad mefe indoeTs mjdomeli;

memca rad viyav amisTvis madlisa rasme mndomeli?

erTi var mona monebad winaSe Tqvensa mdgomeli.

637

«ese qalaqi gza aris navTa, yovelgniT mavalTa,

Semomkrebeli ambavTa ucxoTa raTme mravalTa;

aqa mogvesmis ambavi, Sen rome dauwvav alTa.

nuTu qmnas RmerTman gardaxda mag SenTa WirTa da valTa!da

da

da

da

da

da

Page 137: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

137v

ef

xi

st

ya

os

an

i

638

«Cven gavgzavnneT menaveni, romelTaca kvla uvlia,mogvinaxon igi mTvare, visTvis Wiri ar gvaklia;munamdisca moiWirve, - gonebaman ar daglia.yola Wiri ar egebis, Tumca lxinman ar dasZlia».

639

`kacni ixmna masve wamsa, - ese saqme daviurveT, -

ubrZana, Tu: «navebiTa wadiT, zRva-zRva moicurveT,

mogvinaxeT, sayvarelsa missa misTvis moasurveT;

TavTa Wiri uaTaseT, radmc uSvideT, anu urveT?»

640

`aCinna kacni, sadaca sadgurni navTa sCenodes;

ubrZana: «ZebneT yovelgan, raca vis misi gsmenodes».

molodna miCnda salxinod, patiJni mo-re-mlxenodes,

umisod lxini minaxavs, ama dRisaTvis mrcxvenodes!

641

`fridon sajdomni damidgna adgilsa sapatronosa,

miTxra, Tu: «mcTarvar, aqamdis ver mivhxvdi gasagonosa:

xar didi mefe indoTa, ra viT vin mogawonosa!

vin aris kaci, romelman Tavi ar dagamonosa?!»

642

`ras vagrZelebde! movides yovlgniT ambisa mcnobelni,

cudni da cudTa adgilTa Tavisa damaSrobelni;

vera ver ecna, ver iyvnes veras ambisa mbobelni,

me ufro mdindes TvalTagan kvla cremlni SeuSrobelni.

643

`me fridons vuTxar: «ese dRe viTa mesazaroebis,

amisad mowmad RmerTi myavs, saTqmelad meucxoebis;

uSenod myofsa Rame da dReca mesaRamoebis,

daxsnil var lxinsa yovelsa, miT guli Wirsa moebis.

da

da

da

da

da

da

Page 138: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

138

644

«maSa me missa ambavsa raTgan aRaras moveli,veRar viqmnebi, gamiSvi, var farmanisa mTxoveli!»fridons ra esma, atirda, sisxliTa moerwyo veli,miTxra, Tu: «Zmao, dResiTgan cud Cemi lxini yoveli!»

645

`Tuca dia moiWirves, verca egre damiWires;

misTa spaTa muxl-moyrilTa Tavi maTi Cem-kerZ ires,

mexveodes, makocebdes, atirdes da amatires:

«nu waxvalo, dagemonneT, sicocxlea Cveni vir es!»

646

`egre vuTxar: «Tqveni gayra meca dia meZnelebis,

magra lxini umisosa Cemgan Znelad gaiZlebis;

Cemsa tyvesa ver gavswirav, Tqvenca dia gebralebis,

nuvin miSliT, ar davdgebi, arca visgan dameSlebis».

647

`merme fridon moiyvana, miZRvna ese Cemi cxeni,

miTxra: «hxedav, piri mzisa, Tqven sarosa egec xeni,

vici, meti ara ginda, ZRvenni radmca gavkicxeni?

TviT amanve mogawonos saxednoba, sificxeni».

648

`fridon gamomyva, wavediT, orTave cremlni vRvareniT;

mun erTmanerTsa vakoceT, zaxiliT gaviyareniT.

srulad laSqarni mtirodes guliTa marTlad, ar eniT.

gazrdil-gamzrdelTa gayrasa Cven Tavni davadareniT.

649

`fridonisiT wamosrulman, wave Zebnad, kvla viare,

rome ara ar damirCa xmelTa zeda, zRvaTa gare,

magra missa mnaxavsaca kacsa veras Seveyare;

guli srulad gamiSmagda, Tavi mxecTa davadare.da

da

da

da

da

da

Page 139: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

139v

ef

xi

st

ya

os

an

i

650

`vTqvi, Tu: «Cemgan aRara xams siaruli, cudi curva,nuTu mxecTa siaxleman ukumyaros gulsa urva!»monaTa da ama asmaTs sityva vuTxar Svidi, Tu rva:«vici, rome damirjixarT, dia gmarTebs Cemi mdurva.

651

«aw wadiT da me damagdeT, etereniT TavTa TqvenTa,nuRar uWvretT cremlTa cxelTa, TvalTa CemTaT

monadenTa!»ra eseni moismendes saubarTa esodenTa,miTxres: «hai, rasa hbrZaneb, nu moasmen yurTa CvenTa!

652

«uSenosa numca vnaxavT nu patronsa, nu ufalsa!nuTu RmerTman ar gagvyarnes cxenTa TqvenTa naterfalsa!Tqven giWvretdeT saWvretelsa Sveniersa, saturfalsa!»Ture bedi moaRaflebs kacsa egzom ar-Rafalsa.

653

`veRar gavgzavnen, sityvani mesmnes monaTa CemTani,magra davyaren areni me kacrielTa TemTani;saxlad samyofni mimaCndes TxaTa da maT iremTani.gaviWer, srulad davtkebnen qve mindorni da ze mTani.

654

`ese qvabni ukacurni vpoven, devTa Seekafnes,Semovebi, amovwyviden, yola veras ver mexafnes,maT monani damixocnes, jaWvni avad moeqafnes.sawuTroman damaRrija, cqafni misni kvla mecqafnes.

655

`devTa yvirili, zaxili zecamdis aiweoda;maTisa laxtis cemiTa qveyana Seiryeoda;mze daabneles mtveriTa, alvis Sto Seirxeoda,asi erT kerZoT momixdes, davfriwe, daixeoda.

da

da

da

da

da

da

Page 140: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

140

656

`aha, Zmao, maSindliTgan aqa var da aqa vkvdebi;xeli mindors gaviWrebi, zogjer vtir da zogjer vbndebi,ese qali ar damagdebs, - ars misTvisve cecxl-nadebi, -Cemad Roned sikvdilisa metsa aras ar vecdebi!

657

`rome vefxi Svenieri saxed misad damisaxavs,

amad miyvars tyavi misi, kabad Cemad mominaxavs;

ese qali Semikeravs, zogjer sulTqvams, zogjer axavs;

raTgan Tavi ar momiklavs, xrmali cudad momimaxavs.

658

`missa ver ityvis qebasa yoveli brZenTa enebi;

mas dakargulsa vigoneb me, sicocxlisa mTmenebi;

mas aqaT vaxlav nadirTa, Tavsa maTebrve mxsenebi;

sxvad aras viaj RmrTisagan, var sikvdilisa mqenebi~.

659

pirsa ica, gaixeTqa Rawvi, vardi aixewa,

lali qarvad gardiqcia, broli srulad dailewa;

avTandilsca cremli wasdis wamwamTagan erT-saxe, wa;

merme qalman daaduma, muxl-moyrili Seexvewa.

660

tariel uTxra avTandils, asmaTis dadumebulman:

`Sen yvelakai gaame me veras ver amebulman;

giambe Cemi ambavi sicocxle-gaarmebulman,

aw wadi, naxe Seni mze naxvisa moJamebulman~.

661

avTandil uTxra: `me Seni gayra ar momeTminebis;

Tu gageyrebi, TvalTagan cremlica damedinebis.

marTalsa giTxrob, amisi kadreba nu gewyinebis,

Sen visTvis hkvdebi, magiTa mas ara ar elxinebis.da

da

da

da

da

da

Page 141: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

141v

ef

xi

st

ya

os

an

i

662

`ra aqimi dasneuldes, razom ginda saqebari,

man sxva uxmos mkurnali da majaSisa Semtyvebari,

man uambos, raca sWirdes seni, cecxlTa momdebari:

sxvisa sxvaman ukeT icis sasargeblo saubari.

663

`raca giTxra, momismine, brZeni getyvi, ara xeli:

asi gmarTebs gagoneba, ar geyofis, ar, erTxeli;

kargad veras ver moivlens kaci agre gul-ficxeli.

aw me minda naxva misi, visgan damwvavs cecxli cxeli.

664

`igi vnaxo, siyvaruli misi CemTvis davamtkico;

movaxseno, raca mecnas, meti saqme ara mico;

Sen genukvi, Semijero, RmerTi iRmrTo, caca ico,

erTmanerTi ar gavwiroT, mafico da Semomfico.

665

`rome aqaT ar waxvide, Sen Tu amas Semepiro,

meca ficiT Segijero, arasaTvis ar gagwiro,

kvla movide Senad naxvad, SenTvis movkvde, SenTvis viro,

RmerTsa undes, visTvis hkvdebi, misTvis egre ar gatiro~.

666

man miugo: `ucxos ucxo egre viTa Segiyvardi?

gasayrelad geZnelebi, iadonsa viTa vardi;

ragvaramca dagiviwye, ragvaramca ukumqardi!

RmerTman qmnas da kvlaca gnaxo alva morCi, ganazardi.

667

`piri Seni naxvad Cemad Tu mobrundes, tani ixos,

guli mindors ar gaiWras, ar iirmos, arca iTxos;

Tu gityuo, mogaRoro, RmerTman risxviT gamikiTxos!

Senman Wvreta-siaxleman momaqarvos sevda, miTxos!~

da

da

da

da

da

da

Page 142: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

142

668

amas zeda Seificnes moyvareni gul-sadagni,

iagundni qarvis-ferni, sityva-brZenni, cnoba-Smagni;

Seuyvarda erTmanerTi, swvides miwyiv gulsa dagni,

mas Ramesa erTgan iyvnes Svenierni amxanagni.

669

avTandilca masve Tana tiroda da cremli Rvara;

ra gaTenda, wamovida, akoca da gaeyara;

tariels Tu viT ewyina, - ra qmnas, - amas ver mimxvdara;

avTandilca Catiroda, Sambi Sigan Caiara.

670

avTandils asmaT Camohyva, zenariT eubneboda,

muxlTa uyrida, tiroda, TiTiTa exveweboda,

adre moslvasa hvedrebda, marT viTa ia Wneboda;

man uTxra: `dao, uTqvenod sxva ramca megoneboda!

671

`adre moval, ar gagwirav, aras davzam Sina xansa,

oden sxvagan ar wavides, nu sad arebs ima tansa;

aqaT or Tve ar movide, viqm saqmesa daugvansa,

SeigeniT, mivscemivar Wirsa rasme TanisTansa~.

da

da

da

da

da

da

Page 143: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

143v

ef

xi

st

ya

os

an

i

ambavi avTandilisa arabeTs Seqcevisa

672

igi muniT warmosruli sevdamanca gana mokla!

pirsa ixoks, vardsa azrobs, xeli misi ganamxokla;

sisxlsa, misgan dadenilsa, mxeci yovli ganamlokla;

misman ficxlad siarulman Sara grZeli Seamokla.

673

mun movida, sada-igi misni spani daeyarnes.

naxes, icnes; ragvaradca hmarTebs, agre gaexarnes.

Sermadinsca axarebdes, ficxlad Tavni misken arnes:

`movidao, aqanamdis visTvis lxini gagvemwarnes!~

674

gaegeba, moexvia, zeda dasdva piri xelsa,

akocebda, sixaruliT cremlsa Rvrida velTa mrwyvelsa;

ese Tqva, Tu: `netar, RmerTo, cxadsa vxedav, anu bnelsa?me viT Rirs var amas, rome Tvalni Cemni gWvretden

mrTelsa!~

675

ymaman mdablad moikiTxa, zeda dasdva piri pirsa;

ubrZana, Tu: ̀ RmerTsa vhmadlob, Sen Tu Wiri ara gWirsa!~

didebulTa Tayvanis-sces, akocebdes, vinca Rirs a,

zarsa scemdes, uxaroda ufrossa, Tu unda mcirsa.

da

da

da

da

Page 144: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

144

676

mivides, sada samyoflad saxli dga mun agebuli.

movida naxvad yoveli mis qalaqisa krebuli.

maSinve dajda nadimad morWmuli, laRi, Svebuli.

ena mis dRisa Svebasa yola ver ityvis klebuli.

677

Sermadins uTxra, uambo yoveli misgan naxuli,

anu viT pova igi yma, misganve mzed dasaxuli.

avTandils cremli uyofda, ubnobda Tval-dafaxuli:

`umisod myofsa sworad miCns CemTvis darbazi da xuli~.

678

mun ambavi Sinauri yvelakai moaxsena:

`Seni waslva arvin icis, raca miTxar, agre vqmena!~

mas dRe muniT ar wavida, inadima, ganisvena,

ciskrad Sejda, gaemarTa, dRe ra mzeman ganaTena.

679

arcaRa dajda nadimad, arcaRa qmnad xalvaTisa;

Sermadin maxarobeli wava mislvisa maTisa,

ficxlad wavida, savali sam dRe vlo dRisa aTisa.

mas lomsa naxva uxaris mis mzisa mokamaTisa.

680

SesTvala: `mefe ukadri xarmca morWmiT da didobiT!

ama saqmesa vikadreb SiSiT, krZalviT da ridobiT:

mis ymisa veras ver mcnobi vuxmobdi Tavsa flidobiT,

aw vcan da gacnev yovelsa, moval SvebiT da mSvidobiT~.

681

rostevan - mefe ukadri, morWmuli, Seupoveli!

Sermadin mociquloba TviT moaxsena yoveli:

`avTandil mova winaSe, mis ymisa visme mpoveli~.

brZana: `vcan Cemi RmrTisagan saajo da saTxoveli~.

da

da

da

da

da

da

Page 145: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

145v

ef

xi

st

ya

os

an

i

682

TinaTins hkadra Sermadin, naTelsa mas uRamosa:

`avTandil mova winaSe, gkadrebs ambavsa amosa~.

igi miT akrTobs elvasa, mzisaca uTamamosa,

mas saboZvari uboZa, misi yvelai damosa.

683

mefe Sejda, gaegeba ymasa, muniT momavalsa;

amas pir-mze mefisagan ivalebda viTa valsa.

miegeba, moegeba mxiaruli gul-mxurvalsa,

didebulTa jarisagan zogni hgvandes viTa mTrvalsa.

684

ra mieaxla, gardaxda yma, Tayvanis-sca mefesa;

akoca rostan, mimxvdarman niSatTa siiefesa;

gul-mxiarulni, Svebulni mivlen darbazsa sefesa;

mis ymisa moslva uxaris yovelsa mun mekrefesa.

685

mas avTandil Tayvanis-sca lomTa lomman mzeTa mzesa.

mun broli da vard-giSeri gaeturfa sinazesa.

piri misi unaTlea sinaTlesa zesTa-zesa,

saxl-samyofi ara hmarTebs, camca gaidarbazesa!

686

mas dRe dasxdes nadimobad, gaamravles sma da Wama;

ymasa mefe asre uWvrets, viTa Svilsa tkbili mama.

maT orTave aSvenebda fifqsa Tovna, vardsa nama.

uxvad gasces saboZvari, margaliti, viTa drama.

687

sma gardaxda, Tavis-Tavis gaiyarnes msmelni Sina;

didebulni ar gauSvnes, yma daisves axlos wina;

mefe hkiTxavs, igi hkadrebs, raca Wiri daeTmina,

merme misi, ucnobosa, ra enaxa, ra esmina:

da

da

da

da

da

da

Page 146: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

146

688

`mas vaxsenebde, nu gikvirs, Tqma mWirdes miwyiv axisa!mze Tu vTqva msgavsi misi da anu misisa saxisa,

vin unaxav-qmnis goneba yovelTa kacTa mnaxisa;vardi damWnari ekalTa Sua, Sors-myofi, ax, is a!~

689

ra Wiri kacsa sofelman mouTmos mouTminaman,qacvi lerwamman, zafrana imsgavsos ferad minaman,

avTandil, misman mxsenebman, Rawvi cremliTa minaman,wvrilad uambo ambavi man, misman monasminaman:

690

`qvabni wauxman devTaTvis, saxlad aqvs devTa saxlebi,sayvarelisa misisa qali hyavs Tana naxlebi,vefxisa tyavi acvia, cudad uCns stavra-naxlebi,aRara naxavs sofelsa, cecxli swvavs axal-axlebi~.

691

ra daasrula ambavi, saqme misisa Wirisa,naxva mis mzisa naTlisa, mis Tvalad ar duxWirisa,eama, uqes vardisa xeli, mZled danamWirisa:`ege kma simxne simxnisad, radRa xar momxveWi risa!~

692

gamxiarulda TinaTin ama ambisa smeniTa;mas dRe ixarebs smisa da Wamisa ar-mowyeniTa,kvla sawols dahxvda mis mzisa mona sityviTa brZeniTa:mislva ebrZana, - eama, Tqma ar egebis eniTa.

693

yma wavida mxiaruli, lmobieri, ar gamwyrali,lomi mindors lomTa Tana mindors ruli, fer-

namkrTali,

yma soflisa xasiaTi, javar-sruli, mraval-wyali,

magra hqonda gulisaTvis guli gulsa ganacvali.

da

da

da

da

da

da

Page 147: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

147v

ef

xi

st

ya

os

an

i

694

mze ukadri taxtsa zeda zis morWmuli, ar nadevri,wylad efratsa uxvad erwyo edems rguli alva mWevri;brol-badaxSsa aSvenebda Tma giSeri, warbi tevri,me vin vaqeb? aTens brZenTa, xams, aqebdes ena bevri!

695

yma mxiaruli winaSe dasva skamiTa misiTa;

sxenan savseni lxiniTa, orTave SesatyvisiTa;

ubnoben laRni, wylianni, ara sityviTa mqisiTa;

uTxra: `hpovea, patiJni hnaxen ZebniTa visiTa?~

696

hkadra: `ra kacsa sofelman misces wadili gulisa,

xsovna ara xams Wirisa, viT dRisa gardasrulisa.

vpove xe, tani alvisa, soflisa wyalTa rwyulisa,

mun piri, msgavsi vardisa, magra aw fer-naklulisa.

697

`mun saro, msgavsi vardisa, vnaxe, misWirda, mi, nebi;

ityvis: «davkarge broli da sada hrTavs brolsa minebi».

miT viwvi, raTgan Cemebrve cecxli swvavs mouTminebi~.

merme kvla hkadra ambavi man, misgan monasminebi.

698

siarulsa misgan Zebnad, srul patiJTa mosTvlis, Wirsa,

merme hkadra, sawadlisa RmerTman povna viT aRirsa:

`sawuTro da sofels yofna, kaci uCnso, viT nadirsa,

oden xeli mxecTa Tana iarebis mindors, tirsa.

699

`nu mkiTxav, qeba ra gkadro, Cemgan viT gagegonebis?

missa mnaxavsa naxuli aRara moewonebis;

Tvalni mWvretelTa, viT mzisa ciagsa, daeRonebis;

vardi Seqmnila zafranad, aw ia Seikonebis!~

da

da

da

da

da

da

Page 148: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

148

700

wvrilad hkadra, ra icoda, ra naxuli, ra nasmenad:`viTa vefxsa wavarna da qvabi aqvso saxlad, menad;qali axlavs sasurvelad, sulTa dgmad da WirTa Tmenad~.va, sofelman sofels myofi yovli dasva cremlTa denad!

701

qalsa ra esma ambavi, mihxvda wadili nebisa,

ganaTlda piri mTvarisa, viT naTlad navanebisa;

ityvis: `ra vuTxra pasuxi misTa nebisa Tnebisa,

raa wamali misisa wylulisa gankurnebisa?~

702

yma etyvis: `vis aqvs mindoba kacisa momcqafavisa?

man CemTvis dawva Tavisa dadva, ar-dasawvavisa;

dro damic Cemgan mislvisa, miTqvams dadeba Tavisa,

mze Semificavs Tavisa, Cemgan mzed saxedavisa.

703

`xams moyvare moyvrisaTvis Tavi Wirsa ar damridad,

guli misces gulisaTvis, siyvaruli gzad xidad;

kvla mijnursa mijnurisa Wiri uCndes Wirad didad,

aha, maqvsmca umisosa lxini armad, Tavi flidad!~

704

mze etyvis: `momxvda yoveli Cemi wadili gulisa:

pirvel, Sen moxvel mSvidobiT, mpovneli dakargulisa;

merme, zrda siyvarulisa gaqvs, Cemgan danergulisa,

vpove wamali gulisa, aqamdis dadagulisa!

705

`sawuTro kacsa yovelsa viTa tarosi uxvdebis:

zogjer mzea da odesme ca risxviT mouquxdebis.

maSin Wiri Cnda Cemzeda, aw asre lxinad uxvdebis,

raTgan Sveba aqvs sofelsa, TviT rad vin Seuwuxdebis?

da

da

da

da

da

da

Page 149: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

149v

ef

xi

st

ya

os

an

i

706

`Sen ar-gatexa kargi gWirs zenaarisa, ficisa.xams gasruleba moyvrisa siyvarulisa mtkicisa,Zebna wamlisa misisa, codna xams marT uicisa,Cemi Tqvi, ra vqmna bnel-qmnilman, mze mimefaros, mi, cisa?~

707

ymaman hkadra: `siaxliTa SevhrTe Wiri Svidsa me rva,

cudi aris damzralisa gasaTboblad wylisa berva,

cudi aris siyvaruli, qveiT kocna, mzisa wverva,

Tu geaxlo, erTxel va da, ra mogSorde, aTasjer va!

708

`va Tu gaviWra, gaWrilsa sada, glax, damwvavs sam ali!

guli Zes sagnad isrisa, mesrvis sakravad samali;

dro sicocxlisa Cemisa dResiTgan Cans nasamali;

malva mwads, magra gardaxda Jami patiJTa samali!

709

`mesma Tqveni naubari, gavigone, raca hbrZane!

vardsa qacvi moapovebs, ekalTamca rad vefxane!

magra, mzeo, Tavi mzesa CemTvis srulad daagvane,

sicocxlisa saimedo niSani ra wamatane!~

710

yma tkbili da tkbil-qarTuli, sikeTisa xelis mxdeli,

mzesa asre eubnebis, viT gazrdilsa amo mzrdeli;

qalman misca margaliti, srul-qmna misi sawadeli,

RmerTman qmnas da gausruldes lxini ese awindeli!

711

ra sjobs, ra kacman giSeri brol-lalsa Tana axios,

anu baRs alva sarosa axlos rgos, morwyos, axios,

missa mWvretelsa alxinos, ver-mWvretsa avaglaxios!

vai moyvrisa gayrilsa, axi os eyos, axi os!da

da

da

da

da

da

Page 150: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

150

712

maT mihxvda lxini yoveli erTmanerTisa WvretiTa.yma wamovida gayrili, miva guliTa retiTa.mze tirs sisxlisa cremliTa, zRvisaca metis-metiTa.ityvis: `ver gaZRa sofeli, va, CemTa sisxlTa xvretiTa!~

713

yma wavida sevdiani, mkerdsa icems, amad ilebs,rome kacsa mijnuroba atirebs da agulCvilebs;ra Rrubeli miefarvis, mze xmeleTsa daaCrdilebs,mis moyvrisa moSorveba kvla abindebs, ar adilebs.

714

sisxlman da cremlman gareviT Rawvi qmnis Rarad da Rarad;ityvis: `mze Cemgan Tavisad kma dasadeblad aRarad;mikvirs, Tu guli almasi Savman wamwamman daRa rad!vire vnaxvide, sofelo, mindi salxinod aRarad!

715

`vin uwin edems nazardi alva mrgo, momrwyo, maxia,dRes sawuTroman laxvarsa mimca, danasa maxia,dRes guli cecxlsa uSretsa dabmiT damiba, maxia.awya vcan, saqme soflisa zRaparia da Cmaxia!~

716

amas moTqvams, cremlsa afrqvevs, aTrTolebs daawanwarebs,

gul-amoskvniT, oxrva-sulTqmiT, mixris tansa, miawarebs.sayvarlisa siaxlesa moSorveba gaamwarebs,va, sawuTro bolod Tavsa asudarebs, azewarebs!

717

yma mivida, sawols dajda, zogjer tirs da zogjer bndebis,magra axlavs gonebiTa sayvarelsa, ar moswydebis;viT mwvanvilsa TrTvilisagan, pirsa feri moakldebis.hxedavT, vardsa umzeoba rogor adre daaCndebis!

da

da

da

da

da

da

Page 151: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

151v

ef

xi

st

ya

os

an

i

718

`guli krulia kacisa, xarbi da gauZRomeli,

guli - Jam-Jamad yovelTa WirTa mTmo, lxinTa mndomeli,

guli - brma, urCi xedvisa, TviT veras ver gamzomeli,

verca hpatronobs sikvdili, verc patronia romeli!~

719

ra gulsa uTxrna gulisa sityvani sagulisoni,

man margalitni moixvna mis mzisa sameyvisoni,

mis mzisa mklavsa nabamni, maT kbilTa Sesatyvisoni,

pirsa daidvna, akoca, cremli sdis, viTa bisoni.

720

ra gaTenda, kaci mova momkiTxavi, darbazs mxmobi.

yma wavida laRi, nazi, naRviZebi, Zil-nakrTobi.

erTmanerTsa ejarvian, dgas mWvretelTa jari mswrobi;

mefe mindors ekazmoda, moemzada dabdab-nobi.

721

mefe Sejda, maSindeli zari awmca viT iTqmoda!

qos-dabdabTa cemisagan yurTa sityva ar ismoda,

mzesa qorni abnelebdes, ZaRlTa rbola midamoda;

mas dRe maTgan danaRvari sisxli velTa moesxmoda!

722

inadires, Semoiqces mxiarulni mindors rulni,

Seitannes didebulni, Tavadni da spani srulni;

dajda, daxvdes mokazmulni sajdomni da srani srulni,

xmas scems Cangi CaRanasa, momReralni iyvnes rulni!

723

yma axlos ujda mefesa, hkiTxvida, eubneboda;

bageTa gasWvirs brol-lali, maT kbilTa elva hkrTeboda.

axlos sxdes Rirsni, ismendes, Sors jari daijreboda,

utarielo xseneba arvisgan ikadreboda.da

da

da

da

da

da

Page 152: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

152

724

yma mivida gul-mokluli, cremli velTa moedina.

marT misive siyvaruli uarebdis TvalTa wina.

zogjer adgis, zogjer dawvis, xelsa radmca daeZina!

rac a aja daTmobisa, gulman vismca mousmina!

725

wevs, ityvis: `gulsa salxino ramcaRa davusaxeo?

mogSordi, edems nazardo tano lerwamo da xeo,

SenTa mWvretelTa niSato, ver-mWvretTa savaglaxeo,

cxadad naxvasa ar Rirsvar, netarmca sizmrad gnaxeo!~

726

amas moTqmidis tiriliT cremlisa dasaRvaroTa;

kvla gulsa etyvis: ̀ daTmoba hgvandes sibrZnisa wyaroTa.

ar davTmoT, ra vqmnaT, sevdasa, miTxar, ra movugvaroTa?

Tu lxini gvinda RmrTisagan, Wirica SeviwynaroTa~.

727

kvla ityvis: `gulo, razomca gaqvs sikvdilisa wadeba,

sjobs sicocxlisa gaZleba, misTvis Tavisa dadeba,

magra damale, ar gaCndes Seni cecxlisa kvla deba,

avad Sehferobs mijnursa mijnurobisa cxadeba!~

da

da

da

da

da

da

Page 153: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

153v

ef

xi

st

ya

os

an

i

daTxovna avTandilisa rostevan

mefesTana. vaziris saubari

728

ra gaTenda, Seekazma, yma gavida adre gare;

ityvis: `netar, mijnuroba ar damaCndes, da-mca-vfare!~

daTmobasa eajebis gulsa: `Sen ra mougvare!~

cxensa Sejda, wamovida vazirisa saxlsa mTvare.

729

vazirman cna, gaegeba: `Cemsa mzea amosruli,

amas Ture maxarebda dRes niSani saxaruli!~

miegeba, Tayvanis-sca, hkadra qeba srulsa sruli:

`xams stumari sasurveli, maspinZeli mxiaruli~.

730

yrma gardasva maspinZelman, ar Rafalman, avman, uqman;

ferxTa qveSe xataursa ufenen da miwad uqman.

ymaman saxli gananaTla, viT samyaro mzisa Suqman;

Tqves: ̀ surneli suli vardTa dRes mogvbera qvena buqman~.

731

dajda, misTa SemxedvelTa guli maTi marTlad xeles,

misTa mWvretTa misTvis bneda TavisaTvis isaxeles,

sulTqma bevri aaTases, aRara Tu aerTxeles.

gayra brZanes, gaiyarnes, jalaboba gaaTxeles.

da

da

da

da

Page 154: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

154

732

ra jalabi gaiyara, yma vazirsa eubnebis,

etyvis: `Seni damaluli darbazs ara ar iqmnebis;

raca gwaddes sauravi, mefe iqms da Sen geTnebis,

gaigonen Wirni Cemni, mkurne, raca mekurnebis.

733

`mis ymisa cecxli medebis, wva mWirs misisa mwvelisa;

mklavs survili da ver-naxva Cemisa sasurvelisa;

mas CemTvis suli ar hSurdes, SezRva xams SeuzRvelisa;

xams siyvaruli moyvrisa uxvisa, uSurvelisa.

734

`misi naxva gulsa Cemsa viTa bade daebada,

munve darCa, daTmobaca masTanave daeba, da;

raTgan daswvavs moaxleTa, RmerTsa mzedca daebada,

merme asmaT CemTvis disa marT dad ufro daebada.

735

`odes wamove, Sevhfice ficiTa saSineliTa:

«kvla moval, gnaxav piriTa ar mterTa sawuneliTa;

Sensa me veZeb naTelsa, Sen xar guliTa bneliTa»;

Jamia Cemgan waslvisa, miT mwvavs cecxliTa neliTa.

736

`yovelsave marTlad giTxrob, ar sityvasa sakvexelsa.

mimelis da ver misrulvar, ese midebs cecxlsa cxelsa;

ver gavutex zenaarsa, ver gavswirav xeli xelsa,

ramca sada gaumarjvda kacsa, ficTa gamtexelsa!

737

`raca giTxar, Cem magier rostans hkadre, mied srasa;

Tavman misman, ficiT getyvi Sen, vazirsa, ustasrasa:

ar Semipyrobs, ar davdgebi, Tu Semipyrobs, maqmnevs rasa?

miSvele ra, guli cecxlman ar damiWras, ara srasa!

da

da

da

da

da

da

Page 155: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

155v

ef

xi

st

ya

os

an

i

738

`hkadre: «vin gaqos yovelman pirman ar-Seuzraxeman?viTa viSiSvi, gacnobos RmerTman, naTelTa msaxeman!magra man ymaman cecxliTa damwva, alvisa saxeman,guli wamsave wamiRo, - veraT ver Sevinaxe, - man.

739

«aw, mefeo, umisoba Cemgan yola ar egebis;guli mas aqvs gulovansa, aqa xeli ra mexdebis?Tu ras vargeb, pirvel xvalme TviT saxeli Tqven

mogxvdebis;veras vargeb, gulsa davsdeb, Cemi fici ar gatydebis.

740

«waslva Cemi gulsa Tqvensa ar ewyinos, ar daWmundes;Tavsa Cemsa gagebuli iqmnas, raca RmerTsa undes;manve qmnas da gagimarjvdes, Tqveni Tqvenke da-ve- brundes.ar movbrunde, Tqvenmca hsufevT, Tqveni mteri daZabundes!»

741

kvla pir-mze etyvis vazirsa: `me sityva Sevamcireo,wa, ese hkadre mefesa, Se-vin-vidodes vireo;miaje amod gaSveba da Tavi gaigmireo,asi aTasi wiTeli Sen qrTamad Seiwireo~.

742

vazirman uTxra siciliT: `qrTami Sen gqondes Senia!Sengan kma Cemad wyalobad, rome gza gagiCenia.magas ra vhkadreb mefesa, raca aw Tqvengan msmenia,vici, ucilod amavsebs, Soeba ar-sawyenia.

743

`Tavman misman, munve momklavs, veWv, wamica ar wamaros!Seni oqro Senve dagrCes, me, glax, miwa mesamaros;momkal, kacsa sicocxlisa sworad raca moexmaros!ar iTqmis da verca vityvi, ra ginda vin misagmaros.

da

da

da

da

da

da

Page 156: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

156

744

`gza ar wava Tavsa wina, sicocxle, glax, viT gaTnio?

amiklebs da anu momklavs: «ege sityva viTa sTqvio?!

rad ar munve gaigone, rad xar Smagi ageTio?!»

sjobs sicocxle aklebasa, amas Tavsa awve vswvrTio.

745

`Tu mefeca gagiSvebdes, TviT laSqarni rad moRorden!

rad gagiSvan, rad motyuvden, anu mzesa rad mohSorden?

Sen waxvide, mterni Cvenni dagvTamamden, gagvisworden.

ege agre ar iqmnebis, viTa Citni ar gaqorden~.

746

yma atirda, cremliT uTxra: `xams, Tu dana gulsa vici;

he vaziro, Segetyvebis, siyvaruli ar Tur ici,

anu sxvaca ar ginaxavs moyvroba da arca fici,

Tu ginaxavs, umisosa Cemi lxini viT amtkici?!

747

`mze dabrunda, ar vicodi, mzesa ramca daabrunvebs!

aw vuSveloT, gvijobs, igi nacvlad dResa dagviTbunvebs,

Cemi Cemebr arvin icis, ra mamwarebs, ra matkbunvebs;

cudTa kacTa saubari kacsa metad daaWmunvebs.

748

`mefe anu misni spani, netar, xelsa rasa mxdian!

aw viTamca ucnobosa gauwyvedlad cremlni mdian.

sjobs wavide, ar gavtexne, kacsa ficni gamoscdian;

Wirni, misgan unaxavni, kacsa vismca garduxdian!

749

`aw, vaziro, maga pirsa guli kruli viT mogTmindes?

rkina, Cemi monacvale, xams, gacvildes, ar gatindes;

ver gardvixdi cremlTa misTa, jeonica TvalTa mdindes,

momexmare, nuTu Cemgan moxmareba Senca gindes.

da

da

da

da

da

da

Page 157: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

157v

ef

xi

st

ya

os

an

i

750

`ar gamiSvebs, gaviparvi, waval maTgan Seugeblad;viTa mnukevs, egre davhrTo guli cecxlTa mosadeblad.vici, CemTvis aras gizams, Tu ar undi gasaZeblad;Tqvi: ra ginda wagekidos, Tavi dadev sawameblad!~

751

vazirman Tqva: `Seni cecxli meca cecxlad momedebis,veRar vuWvret cremlTa SenTa, sofelica gaqardebis;zogjer Tqma sjobs ara-Tqmasa, zogjer TqmiTac

daSavdebis.vityvi: movkvde, ara mgama, Cemi mzemca Tqven mogxvdebis~.

752

ra vazirman ese uTxra, adga, darbazs gaemarTa.mefe dahxvda Sekazmuli, piri mzeebr ewaRmarTa.SeuSinda, sawyenlisa moxseneba ver SehmarTa,dayriT dga da igonebda ar saqmeTa saomarTa.

753

mefeman naxa vaziri daRrejiT, daymunvebuli,ubrZana: `ra gWirs, ra ici, rad moxve SeWirvebuli?~man hkadra: `ara vicio, marT var Tavisa vebuli,marTal xarT, momklaT, ra gesmas ambavi gakvirvebuli.

754

`Cemi Wmunva Wirsa Cemsa arca hmats da arca sdidobs;

meSinian, Tuca SiSsa mociquli ver dahridobs.

aw avTandil geTxovebis, moajeobs, ar wamkidobs,

umisymisod sofelsa da sawuTrosa misTvis flidobs~.

755

raca icoda, yvelai hkadra moSiSrad eniTa,

kvla moaxsena: `ramca scan sityviTa esodeniTa,

Tu ragvar myofi minaxavs, Tu ragvar cremlTa deniTa!

marTal xarT, Tumca risxvani CemTvis ianazdeniTa~.

da

da

da

da

da

da

Page 158: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

158

756

ra mefeman moismina, gagulisda, gaavcnobda,

feri hkrTa da gasaSiSrda, SemxedvelTa SeaSTobda;

Seuzaxna: `ra sTqvi, Smago, magas sxvamca vin miTxrobda!

avsa kacsa urCevnia, avsamca ras adre scnobda!

757

`viTamc rame saxaruli saqme miTxar viTa adrad.

magis meti ra vin miyos, Tu ar momklas muxTlad, Radrad!

Smago, ena viT ixmare aw magisad Cemad kadrad!

agre Smagi ar vazirad, arad vargxar arca sxvad rad!

758

`xamsa, kacman patronisa sawyinarsa ar daxednes,

oden sityva umecruli ualagod daiybednes?!

me magisad mosmenamdis rad ar yurni SemeWednes!

Sen Tu mogkla, sisxlni Senni Cemman qedman miiqednes!~

759

kvla ubrZana: `Tumca misgan aw ar iyav mogzavnili,

Tavman Cemman, Tavsa mogkveT, arad unda amas cili!

wa, ukudeg! avi, Smagi, umecari, Slegi, wbili!

SabaS sityva, SabaS kaci, SabaS saqme, misgan qmnili!~

760

dadrka, skamni Semostyorcna, hkrna kedelsa, Sealewna;

daacTunna, magra misTvis aalmasna, ar aZewna:

`viT miambe waslva misi, vin alvisa morCi xe wna!~

vazirisa cremlman cxelman Rawvni TeTrni aaxewna.

761

vazirman, glax, gamohridna, marT veRaras ver iZrwivnebs;

gamoZrwa da gamomelda, gulsa wylulsa moimtkivnebs;

Seis xasobs, gais quSobs, ena asre moayivnebs,

mteri mtersa veras avnebs, romel kaci Tavsa ivnebs.

da

da

da

da

da

da

Page 159: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

159v

ef

xi

st

ya

os

an

i

762

Tqva: `codvaTa CemTa msgavsi RmerTman meti ra miCvenos?rad movRordi, rad davbneldi, netar, vinRa gamiTenos!vinca kacman kadnierad patronsa ra moaxsenos,Cemni dReni masmca adgan, raZi viTa gaisvenos!~

763

vaziri gawbilebuli miva bediTa SaviTa;avTandils uTxra daRrejiT, piriTa gamquSaviTa:`madli ra gkadro, ar vici, gavxasdi me maSa viTa,va, kargi Tavi uebro davkarge, davaSaviTa!~

764

qrTamsa sTxovs da amxanagobs, Tuca cremlsa veriwurvebs:

- mikvirs, rad scals wylianobad, rad ar gulsa Seiurvebs! -`vin ar miscems qadebulsa, mouravsa moimdurvebs,Tqmula: «qrTami sauravsa jojoxeTsca daiurvebs».

765

`viT gamxada, ra mibrZana, ar egebis Cemgan Txroba:ra siave, ra siregvne, ra Slegoba, ra Smagoba!me TviT kacad aRar varg var, aRara mic Tavsa cnoba;ese mikvirs, rad ar momkla, misca Ture RmerTman Tmoba.

766

`meca vicodi, raca vqmen, cTomiT ar wamkidebia;

viazre, gamiwyreboda, Wmunva miT gamdidebia;

gangebiT qmnilsa risxvasa veravin dahridebia!

SenTvis sikvdili lxinad miCns, Wiri ar gamcudebia~.

767

ymaman uTxra: `aRar-waslva ar egebis Cemgan aros.

iadoni maSin mokvdes, odes vardman idamWnaros.

xams, uZebnos cvari wylisa, misTvis Tavi yovlgan aros,

ver upovos, ra qmnas, anu guli riTa daiwynaros!da

da

da

da

da

da

Page 160: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

160

768

`umisod myofi ver gavZleb jdomasa, verca wolasa,marT nadirTaebr gaWrasa virCev, maTTana rbolasa;asre gasrulsa rad mnukevs misTa mebrZolTa brZolasa?sjobs uyoloba kacisa momduravisa yolasa.

769

`movaxseneb erTxel kvlaca, aw razomca mefe wyrebis,nuTu gabrWos, guli Cemi viT iwvis da viT enTebis;ar gamiSvebs, gaviparvi, ra imedi gardmiwydebis,me Tu movkvde, Cemi kerZi sofelimca gardifxvrebis!~

770

moiubnes. vazirman qmnna Wama-smani maTni ferni,umaspinZla, ZRvenni uZRvnna Sveniersa Svenierni,misni myolni aR-ve-avsna, moymeni Tu unda berni.gaiyarnes, yma wavida, saxlad Cadges mzisa wverni.

771

Sekra wiTeli asi aTasi pirad mzeman da tanad saroman,

samasi Tavi stavra-atlasi uxvman, niadag miumcdaroman,

samoci Tvali lal-iagundi ferad marT viTamiumxvdaroman.

kaci gagzavna vazirisasa, ese yvelai misTvis aro man.

772

SesTvala, Tu: `raca gmarTebs, viT mogce da viT gaqono,

valTa SenTa gardasaxdlad ra nacvali movigono?

TuRa davrCe, SenTvis movkvde, Tavi Cemi dagamono,

siyvaruli siyvarulsa Segicalo, Segiwono~.

773

me viTa vTqva uebroba, sikeTe da qeba misi!

kaci iyo saqmisaca Sesaferi, Sesatyvisi;

asre unda moxmareba, gahvidodes visca visi.

odes kacsa daeWiros, maSin unda Zma da Tvisi.

da

da

da

da

da

da

Page 161: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

161v

ef

xi

st

ya

os

an

i

avTandilisagan Sermadinis saubari

774

Sermadins etyvis, ubrZanebs pir-mze, naTelTa mfeneli:

`ese dRe aris imedi, Cemis gulisa mlxeneli,

Sengan Tavisa Senisa saCemod gamomCeneli~.

mqebrad ambisa maTisa xams mkiTxavi da msmeneli.

775

ityvis: `rostan ar gamiSva, arca sityva momismina;

man ar icis, ra mWirs, anu sul-dgmuli var visgan vina;

umisodmca nu cocxal var nuca gare, nuca Sina!

raca saqme usamarTlo RmerTman vismca SearCina!

776

`Tuca misi ar- gawirva Cemgan mtkicobs, ar saTuobs,

yovli cru da moRalate RmerTsa hgmobs da agre cruobs;

guli, misi unaxavi, tirs da sulTqvams, vaebs, uobs,

aras kacsa ar iaxlebs, eridebis, hkrTebis, qsuobs.

777

`sami aris moyvrisagan moyvrobisa gamoCena:

pirvel- ndoma siaxlisa, siSorisa ver-moTmena,

micema da aras Suri, Cuqebisa ar-mowyena,

gavlena da moxmareba, misad rgebad velTa rbena.da

da

da

da

Page 162: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

162

778

`radRa vagrZeleb sityvasa, Jamia Semoklebisa!aw gaparvaa wamali ama gulisa lebisa.rasaca gvedreb, ismendi, vire dro gqondes xlebisa;Sen gaamagre daWirva Cemisa naswavlebisa.

779

`aw mefeTa samsaxurad pirvel Tavi daamzade,

sikeTe da uklebloba Seni erTob gaacxade;

saxli Cemi Seinaxe, spaTa CemTa eTavade,

samsaxuri aqanamdis kvla gavlena gaakvlade.

780

`mterTa CemTa enapire, Zali nura mogakldebis,

erTgulTaTvis kargi nu gSurs, orgulimca Seni kvdebis!

Semoviqce, Seni Cemgan vali kargad gardixdebis;

patronisa samsaxuri araodes ar waxdebis~.

781

ese esma, cremli cxeli Sermadinsa TvalTa sdindi;

moaxsena: `martoobiT Wirsa radmca SevuSindi!

magra ra vqmna, uSenosa damecemis gulsa bindi!

wamitane samsaxurad, mogexmaro, radca gindi.

782

`vis asmia martosagan Rariboba egzom didi?!

vis asmia patronisa Wirsa Sigan ymisa ridi?!

dakargulsa gigonebde, ra viqmnebi aqa flidi?!~

ymaman uTxra: ̀ ver wagitan, razomsamca cremlsa hRvridi.

783

`Sengan Cemi siyvaruli viTamc ara damejera,

magra saqme ar moxdebis, Jami asre damemtera!

vis mivando saxli Cemi, Sengan kide vinmc mefera?!

guli dadev, daijere, ver wagitan, vera, vera!

da

da

da

da

da

da

Page 163: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

163v

ef

xi

st

ya

os

an

i

784

`Tu mijnuri var, erTi vxam xeli mindorTa me rebad;

ar marto unda gaWrili cremlisa sisxlsa ferebad?

gaWra xelia mijnurTa, rad scals Tavisa berebad!

asrea ese sofeli, Sesjerdi kvla Sejerebad!

785

`ra mogSorde, maxsenebdi, siyvaruli Cemi gqondes;

ar veSiSvi mterTa CemTa, Tavi monad momimondes.

xams, mamaci gagulovndes, Wirsa Sigan ar daRondes.

mZuls, ra kacsa saaugo saqme ara ar Seswondes.

786

`me igi var, vin sofelsa ar amovhkref kitrad berad,

vis sikvdili moyvrisaTvis TamaSad da miCans mRerad;

Cemsa mzesa daveTxove, gavuSvivar, davdge me rad!

mas Tu davsTmob, saxlsa Cemsa veRar davsTmob vissaverad?!

787

`aw anderZsa Cemsa mogcem, rostans wina dawerilsa;

Sen Segvedreb, dagiWiros, viTa gmarTebs Cemsa zrdilsa.

movkvde, Tavsa nu moiklav, satanisgan nu iqm qmnilsa,

amas zeda itirebdi, daidebdi TvalTa milsa~.

da

da

da

da

Page 164: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

164

anderZi avTandilisa rostevan mefis

winaSe

788

dajda werad anderZisad, sabralosa saubrisad:

`he mefeo, gavipare Zebnad Cemgan saZebrisad!

ver davdgebi Seuyrelad CemTa cecxlTa momdebrisad;

Semindev da wamatane mowyaleba RmrTeebrisad.

789

`vici, bolod ar damigmob ama Cemsa ganzraxulsa.

kaci brZeni ver gaswiravs moyvaresa moyvarulsa;

me sityvasa erTsa gkadreb, platonisgan swavla-Tqmulsa:

«sicrue da orpiroba avnebs xorcsa, merme sulsa».

790

`raTgan Tavia sicrue yovlisa ubedobisa,

me rad gavwiro moyvare, Zma umtkicesi Zmobisa?!

ara viqm, codna ras margebs filosofosTa brZnobisa!

miT viswavlebiT, mogveces SerTva zesT mwyobrTa wyobisa.

791

`wagikiTxavs, siyvarulsa mociqulni ragvar weren?

viT ityvian, viT aqeben? can, cnobani miaferen.

«siyvaruli aRgvamaRlebs~, viT eJvanni, amas JReren,

Sen ar sjerxar, uswavlelni kacni viTmca Sevajeren!da

da

da

da

Page 165: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

165v

ef

xi

st

ya

os

an

i

792

`vin dambada, SeZlebaca manve momca Zlevad mterTad,vin ars Zali uxilavi Semwed yovlTa miwierTad,vin sazRvarsa dausazRvrebs, zis ukvdavi RmerTi

RmerTad,igi gahxdis wamis-yofiT erTsa asad, assa erTad.

793

`raca RmerTsa ara swaddes, ara saqme ar iqmnebis.mzisa SuqTa ver- mWvreteli ia xmebis, vardi Wnebis,TvalTa turfa saWvreteli ucxod radme eSvenebis;me viT gavZlo umisoba, an sicocxle viT meTnebis!

794

`razomca swyrebi, Semindev Secvla Tqvenisa mcnebisa.Zali ar mqonda tyve-qmnilsa me magisisa Tnebisa;aw waslva iyo wamali CemTa saxmilTa gznebisa,sada gind viyo, ra mgama, yofamca mqonda nebisa!

795

`aras gargebs simZimili, usargeblo cremlTa dena;ar gardava garduvalad momavali saqme zena;wesi aris mamacisa moWirveba, WirTa Tmena,arvis Zal-uc xorcielsa gangebisa gardavlena.

796

`raca RmerTsa gaugia Tavsa Cemsa gardasavlad,

gardamxdes da Semoviqce, aRar damrCes guli avlad;

Tqvenve gnaxne mxiarulni didebiT da davla-mravlad;

mas ra vargo, ese CemTvis didebad da kmaris davlad.

797

`mefeo, ese TaTbiri, momkal, vin damiwunosa!

mefeo, nuTu waslvaman Tqven Cemman dagaWmunosa?!

ver vecruvebi, ver vuzam saqmesa saZabunosa,

piris-pir marcxvens, ornive mivalT mas saukunosa.

da

da

da

da

da

da

Page 166: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

166

798

`ar-daviwyeba moyvrisa arodes gvizams ziansa;

vhgmob kacsa augiansa, crusa da Ralatiansa!

ver vecruvebi, ver vuzam mas xelmwifesa mziansa.

ra uarea mamacsa sul-didsa, waslva-gviansa?!

799

`ra uarea mamacsa, omSigan piris-mxmeWelsa,

Sedrekil-SeSinebulsa da sikvdilisa meWvelsa!

kaci jabani riTa sjobs diacsa qslisa mbeWvelsa?

sjobs saxelisa moxveWa yovelsa mosaxveWelsa!

800

`ver daiWiravs sikvdilsa gza viwro, verca kldovani;

misgan gaswordes yoveli, susti da Zal-gulovani;

bolod Seyarnes miwaman erTgan moyme da mxcovani.

sjobs sicocxlesa nazraxsa sikvdili saxelovani!

801

`merme viSiSvi, mefeo, Tqvenad kadrebad amisad:

cTebis da cTebis, sikvdilsa vin ar moelis wamisad;

mova Semyreli yovelTa erTgan dRisa da Ramisad,

Tu vera gnaxe cocxalman, yofamca mqonda Jamisad.

802

`Tu sawuTroman damamxos, yovelTa damamxobelman,

Raribi movkvde Raribad, ver damitiros mSobelman,

veRar Semsudron dazrdilTa da verca misandobelman, -

mun Semiwyalos Tqvenmanve gulman mowyale-mlmobelman.

803

`maqvs saqoneli uricxvi, vervisgan anawonebi,

miec glaxakTa saWurWle, aTavisufle monebi,

Sen daamdidre yoveli, oboli, aras mqonebi:

miRvwian, momigoneben, damlocven, movegonebi.

da

da

da

da

da

da

Page 167: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

167v

ef

xi

st

ya

os

an

i

804

`raca TqvenTvis ar varg iyos saWurWlesa dasadeblad,

miec zogi xanagaTa, zogi xidTa asageblad;

nura nu gSurs saqoneli Cemi CemTvis warsageblad!

Sengan kide arvin mivis cecxlTa CemTa damavseblad.

805

`amas iqiT Cemgan Cemi ambavica ar gecnevis,

amad gvedreb sulsa Cemsa, wigni gkadrebs, ar geTnevis,

aras margebs, eSmakisa saqmeTagan daeZlevis,

Semindev da Semivedre, mkvdarsa raRa gardmexdevis!

806

`gvedreb, mefeo, Sermadins, monasa Cemsa rCeulsa, -nakad

aqvs Wiri samisod am weliwadsa wleulsa, -

nugeSinis-ec wyalobiT, Cemgan wyaloba-Cveulsa,

nu daadineb TvalTagan cremlsa, sisxliTa frqveulsa.

807

`gasrulda Cemi anderZi, Cemgan naweri xeliTa.

aha, gamzrdelo, mogSordi, wave guliTa xeliTa!

nu sWmunavT CemTvis mefeni, nu xarT mosilni bneliTa,

sufeviTmca xarT TaviTa, mterTagan sakrZalveliTa!~

808

misca anderZi Sermadins, ra gaaTava weriTa,

uTxra: `hkadreo mefesa saqmiTa mecnieriTa,

Sen dagametebs veravin msaxurebiTa veriTa~.

moexvia da atirda cremliTa sisxlTa feriTa.

da

da

da

da

da

Page 168: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

168

locva avTandilisa

809

ilocavs, ityvis: `maRalo RmerTo, xmelTa da caTao,

zogjer momcemo patiJTa, zogjer keTilTa mzaTao,

ucnauro da uTqmelo, ufalo uflebaTao,

momec daTmoba survilTa, mflobelo gulis-TqmaTao!

810

`RmerTo, RmerTo, geajebi, romeli hflob qvenaT zesa,

Sen dahbade mijnuroba, Sen aweseb missa wessa,

me sofelman momaSorva ukeTessa Cemsa mzesa,

nu aRmohfxvri siyvarulsa, misgan CemTvis danaTessa!

811

`RmerTo, RmerTo mowyaleo, arvin mivis Sengan kide,

Sengan viTxov Sewevnasa, razomsaca gzasa vvlide:

mterTa Zleva, zRvaTa Relva, RamiT mavne ganmaride!

TuRa davrCe, gmsaxurebde, Senda msxverplsaSevswirvide~.

812

ra iloca, cxensa Sejda, malviT karni gaiarna,

Sermadinca daabruna, sabraloman cremlni Rvarna;

mona tirs da mkerdsa icems, sisxlman misman kldeni Rarna;

patronisa vera-mWvretman ymaman ramca gaixarna!

da

da

da

da

Page 169: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

169v

ef

xi

st

ya

os

an

i

cnoba rostevan mefisagan avTandilis

gaparvisa

813

aw ambavi sxva daviwyo, ymasa wavhyve wamavalsa.

ar Seeqmna darbazoba mas dRe rostans gul-gamwyralsa;

ra gaTenda, quSi adga, hgavs, Tu adens piriT alsa,

xmoba brZana vazirisa, miiyvandes SiSiT mkrTalsa.

814

ra vaziri mowiwebiT darbazs naxa Semosruli,

rostan uTxra: `ara maxsovs guSindeli Sengan Tqmuli.

mawyine da gamarisxe, ver daviRe didxan suli,

azom rome gagaTrive Sen, vaziri gulis-guli.

815

`TuRa gaxsovs, ra undoda, isre avad rad gagxade?

marTlad uTqvams mecnierTa: «wyenaao WirTa bade»;

esegvarsa nuodes iqm, saqme xole gaicade,

aw miTxar, Tu ras ityodi, Tqvi da sityva gaakvlade~.

816

kvla moaxsena vazirman sityva naguSindelevi,

ra gaigona, SesTvala pasuxi ar-nagrZelevi:

`Sen Tu uSmago mgonixar, varmca uria me levi!

kvla amis metad nu masmen, Tvara me srulad gelevi!~

da

da

da

da

Page 170: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

170

817

ra gamovida, vazirman Zebna, ver povna minani,marT gaparvasa uTxrobdes monani, cremlTa mdinani.man Tqva: `me darbazs ver Seval, maxsovan dReni winani,vincaRa hkadrebs, man hkadros; raca vTqvi, masca vinani~.

818

ra vaziri ar Sevida, kvla mefeman kaci gzavnis;kacman cnis da gareT dadgis, waslva vervin gaamJRavnis;rostans eWvi Seuvida, Wmunva amiT gaaTavnis;Tqva: `ucilod gaipara, vin martoman asTa avnis~.

819

Tav-dadrekiT igonebda, gulsa hqonda Wmunva didi,uSi qmna da aixedna, ubrZanebda monas: `midi,movides da aw miambos, Semovides igi flidi!~ra vaziri Semobrunda, feri hkrTa da hqonda ridi.

820

kvla Seva darbazs vaziri daRrejiT, ar-mxiarulad;mefeman hkiTxa: ̀ wasrula mze daudgromlad, mTvarulad?~man moaxsena yoveli, viT wasruliyo farulad:`mze aRar mzeobs CvenTana, dari ar darobs darulad!~

821

ra mefeman moismina, daizaxna metis-metni;

moTqvams, ityvis: `va, gazrdilo, veRar gnaxven Tvalniretni! -

pirsa xokiT, wversa glejiT gaakvirvna misni mWvretni, -

sad wahxe da sad dahkargen sinaTlisa ege svetni?!

822

`Tu Tavi Seni Sen gaxlavs, Raribad ar ixsenebi,

magra me ra vqmna, gazrdilo, aw saxlad mmarTebs senebi!

gamaRaribe, damagde, gulsa, glax, visTvis enebi,

Senad Seyramdis patiJTa CemTa ver ityvis enebi!

da

da

da

da

da

da

Page 171: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

171v

ef

xi

st

ya

os

an

i

823

`odes gnaxav mxiarulsa, nadirobiT Semosrulsa?veRar giWvret naburTalsa, tansa mWevrsa, javar-srulsa,veRar vismen xmasa Sensa, sasmenelad me mas rulsa,aw uSenod raRa vuyo sajdomsa da srasa srulsa?

824

`vici, ar mogklavs SimSili, razommca dia irebi:Sen Seni mSvildi dagarCens, SenTa isarTa pirebi,nuTu kvla RmerTman wyalobiT gagiadvilos Wirebi,magra, Tu movkvde, gazrdilo, visganRa davitirebi?~

825

zari gaisma, Semokrba jari mravali kacisa,darbazs xasTagan jaria xeliTa wverTa tacisa,iglejs da icems yvelai, xma ismis Tavsa tkacisa;Tqves: `bneli gvmarTebs dRe-krulTa, raTgan mze

migvidrka cisa!~

826

ra mefeman didebulni naxna, sulTqmiT Semostirna,uTxra: ̀ hxedavT, mzeman Cvenman Suqni srulad dagviZvirna!ra vawyineT, ra SevscodeT, rad dagvyarna, rad gagvwirna,spani, misgan daWirulni, vinmcaRa viT dagviWirna?~

827

yovlni tirodes, moTqmides, merme dawynardes gvianad.mefeman brZana: `ikiTxeT, martoa, anu ymianad?~movida mona Sermadin moSiSrad, sircxvilianad,anderZi hkadra, atirda, sicocxle uCnda zianad.

828

moaxsena: `sawols vpove ese misgan danaweri;dges monani natirebni, daeglija Tma da wveri;igi marto gaparula, yma ar axlavs, arca beri.me Tu momklavT, memarTlebiT, sicocxle mWirs Seuferi!~

da

da

da

da

da

da

Page 172: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

172

829

ra anderZi waikiTxes, kvla itires didi xani;

merme brZana: `mxiarulsa nu Caicmen Cemni spani,

vamlocvelneT davrdomilni, obolni da qvrivni sxvani,

SevewivneT, mSvidobisa nuTu RmerTman miscnes gzani!~

da

da

Page 173: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

173v

ef

xi

st

ya

os

an

i

waslva avTandilisagan tarielis Seyrad

meored

830

mTvare mzesa moeSorvos, moSorveba gananaTlebs,

ra eaxlos, Suqi daswvavs, gaeyrebis, ver iaxlebs,

magra vardsa umzeoba gaaxmobs da fersa aklebs,

Cven ver-Wvreta sayvarlisa Wirsa Zvelsa gagviaxlebs.

831

awya daviwyeb ambavsa, mis ymisa wamavlobasa:

miva da mitirs gul-mduRrad, ver vityvi cremlTamcrobasa,

wam-wam mobrundis, iajdis misTvis mzisave mzobasa,

uWvretdis, Tvalni ver mohxsnnis, Tu mohxsnnis, mihxdiscnobasa.

832

ra mieaxlis dabnedad, ver xel-hyvis daZrvad enisad,

magra sdis cremli TvalTagan msgavsad dijlisa denisad,

zogjer dabrundis, iWvretdis Roned patiJTa Tmenisad,

ra gaemarTis, ar icis, mas Tu arbevdis cxeni sad.

833

Tqva: `Cemo, Seni Sors-myofi krulia, vinca dadumdes,

raTgan Sen dagrCa goneba, guli Senkenve dabrundes,

TvalTa mtiralTa Sexedva Senive swaddes da undes.

sjobs, sayvarelsa moyvare razomc ar dauZabundes!

da

da

da

da

Page 174: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

174

834

`me ra vqmna Senad Seyramdis, anu ras meWvde lxenasa?Tavsa moviklav, me Tuca Sengan ar veWvde wyenasa,magra Sen gawyen Cemisa ar-sicocoxlisa smenasa,modi da mivscne cocxalman Tvalni cremlisa denasa!~

835

tirs, ityvis: `dadva keSani laxvarman CemTvis aTmano;

indoTa razmi Cemad klvad Tqva, ese tevri vTxza Tmano.

TvalTa giSeri aSvenebs, saTman rad momkla, saTmano!

bage-kbilo da Tval-warbo, momcemdi patiJTa, Tmano!~

836

ityvis: `he, mzeo, vin xatad gTqves mzianisa Ramisad,

erT-arsebisa erTisa, mis uJamosa Jamisad,

vis gmorCiloben cierni erTis iotis wamisad,

bedsa nu micvli, miaje, Seyramdis Cemad da misad!

837

`vis xatad RmrTisad gityvian filosofosni winani,

Sen miSvele ra tyve-qmnilsa, jaWvni mabian, rkinani!

brol-badaxSisa mZebnelman saTni davkargen, minani;

maSin ver gavZel siaxle, aw siSoresa vinani~.

838

amas moTqmidis, iwvodis, viTa sanTeli dnebodis,

dayovnebisa moSiSi iswrafdis, iarebodis;

ra SeuRamdis, varskvlavTa amoslva eamebodis,

mas amsgavsebdis, ilxendis, uWvretdis, eubnebodis.

839

mTvaresa etyvis: `ifice saxeli RmrTisa Senisa!

Sen xar mimcemi mijnurTa mijnurobisa senisa,

Sen gaqvs wamali misisa moTminebisa Tmenisa,

miaje Seyra pirisa, Sen gamo Senebr mSvenisa!~da

da

da

da

da

da

Page 175: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

175v

ef

xi

st

ya

os

an

i

840

Rame alxendis, dRe sjidis, elis Caslvasa mzisasa;ra wyali naxis, gardaxdis, uWvretdis Wavlsa wylisasa,mas Tana-hrTvidis nakadsa sisxlisa cremlTa tbisasa,kvla gaemarTis, iswrafdis waslvasa misve gzisasa.

841

marto moTqmidis, tirodis tanad alvisa xiani,

mindors Txa moklis, sadaca adgili dahxvdis kldiani,

Sewvis, Wamis da wavidis pir-mze, gul-marixiani,

ityvis: `davyaren vardni da, aha me vaglax, iani!~

842

aw ver vityvi maSindelsa me mis ymisa naubarsa,

ras ubnobdis, ras moTqmidis, ras turfasa, razom gvarsa!

zogan Tovli gaewiTlis vardsa, brWliTa naxokarsa.

qvabni naxna, gaexarnes, ze gavida qvabTa karsa.

843

ra asmaTman dainaxa, moegeba, cremli swvTebis,

viT eama, sixarulsa marT veRaras ver mihxvdebis;

yma gardaxda, moexvia, akocebs da eubnebis.

kaci kacsa moelodes, moslva dia eamebis.

844

yma qalsa etyvis: `patroni, netar, sad aris da viTa?~

qali atirda cremliTa, zRvaTaca SesarTaviTa,

etyvis: `ra waxve, gaiWra, qvabs yofa misWirda viTa;

aw misi ara ar vici, ar naxviT, ar ambaviTa~.

845

yma daWmunda, viTamc rame hkres laxvari gulsa Sua;

qalsa etyvis: `aha, dao, egeTimca kaci nua,

igi fici viT gatexa! ar vecruve, viT mecrua!

ver iqmoda, rad miqada? Tu miqada, rad mityua?!

da

da

da

da

da

da

Page 176: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

176

846

`me umisod sofels yofa raTgan Cirad ar miRirda,rad davviwydi, rad mivscildi, rad ver gaZlo, ra misWirda?

man gatexa zenarisa rad SemarTa, viT gapirda?

magra avis bedisagan Cemi ramca gamikvirda!~

847

kvla qali etyvis: `marTal xar magissa damZimebasa,magra ra gavbrWo marTali, nu meWv rasaca Tnebasa:ar guli unda ficis da pirisa gasrulebasa?igi ugulo moelis marT dReTa Semoklebasa.

848

`guli, cnoba da goneba erTmanerTzeda hkidian:ra guli wava, igica wavlen da miske midian;ugulo kaci ver kacobs, kacTagan ganakidian.Sen ar ginaxavs, ar ici, mas rome cecxlni swvidian.

849

`Sen umarTle xar, emdurvi, Sen gaeyare Zmobilsa,magra viT iTqmis, viT gaxda, viTa giambob cnobilsa!ena daSvrebis, gacvTebis, gulsa Seelmis lmobilsa,amas miT vazrob, minaxavs me ubedursa Sobilsa.

850

`jerT misi msgavsi sasjeli arca vis ambad hsmenia:ara Tu kacTa, sasjeli qvaTaca SesaZrwenia,dijladca kmaris, mas rome TvalTagan cremli sdenia;TviT raca hbrZanoT, marTal xarT: sxva sxvisa omsa

brZenia.

851

`mas wamavalsa vhkiTxevdi, damwvarsa, cecxl-modebulsa:«movides, ra qmnas avTandil? missa damvedre debulsa».mibrZana: `mo-Ra-mnaxvides me, misTvis gacudebulsa,amaT ar davhyri areTa, ar gavstex mis qadebulsa.

da

da

da

da

da

da

Page 177: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

177v

ef

xi

st

ya

os

an

i

852

«mas zenaarsa ar gavstex, mas ficsa ar vecruebi,mas paemnamdis movicdi, razommca gamdis ruebi;Tu mkvdari mnaxos, dammarxos, Tqvas vaglaxi da uebi,cocxali davhxvde, ukvirdes, sicocxle ars saTuebi».

853

`CemTvis gardaxda mas aqaT gayra mzisa da qedisa;oden modena cremlisa mWirs, velTa mosalbedisa.msjis gamravleba xel-qmnilsa sulTqmisa zeda-zedisa,davviwyebivar sikvdilsa, naxeT naqmari bedisa!

854

`ese araki marTali Cins qvasa zeda sweria:«vin moyvaresa ar eZebs, igi Tavisa mteria».aw zafrania, vis winas ver vardi hgvandis, ver ia;TuRa mohnaxav, monaxe, qmen, raca Seni feria~.

855

ymaman uTxra: ̀ umarTle xar, ar mamarTlo mdurvad misad,

magra gabrWe, ra miqmnia samsaxuri tyvesa tyvisad:

gamoWrilvar saxliT CemiT, viT iremi Zebnad wylisad,

mas veZeb da mas vigoneb, viarebi velTa vlisad.

856

`brol-sadafni margalitsa lalis-fersa scven dahburven,

mas movhSordi, ver veaxel, ver visurven, ver vasurven,gamoparviT wamoslviTa RmrTisa sworni movimdurven,nacvlad maTTa wyalobaTa gulni maTni Sevaurven.

857

`patroni Cemi gamzrdeli, RmrTisagan didad cxoveli,

mSobluri, tkbili, mowyale, ca, wyalobisa mToveli!

mas vuorgule, wamove, marT daviviwye yoveli,

misi Semcode RrmTisagan kargsa aRaras moveli.

da

da

da

da

da

da

Page 178: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

178

858

`ese yvelai asre mWirs, dao, bediTa misiTa,

ar vutyue da mosrulvar mgzavri RamiT da dRisiTa;

aw igi sadme wasrula, viwvi cecxliTa visiTa,

cud-maSvrali da mtirali qve vzi piriTa mqisiTa.

859

`dao, metsa saubarsa aRar momcems Jami da dro,

ar vinani gardasrulsa, brZenTa sityva davaRadro;

waval, vZebni, anu vpoveb, an sikvdili moviadro,

Tvara bedi azom Ture mikveTs, RmerTsa raRa vhkadro!~.

860

amis meti aRara Tqva, atirda da wamovida,

qvabi Cavlo, wyalsa gaxda, Sambi gavlo, vels gavida;

qari, velTa monaqroli, lalis-fersa vardsa zrvida;

`rad mimeco ama Wirsa?~, bedsa amas uzraxvida.

861

ityvis: `RmerTo, ra Segcode Sen, ufalsa, arsTa mxedsa,

rad gamyare moyvareTa, rad Semaswar ama bedsa?

erTi orTa mgonebeli var saqmesa warsawymedsa,

movkvde, Tavi ar mewyalvis, sisxli Cemi Cemsa qedsa!

862

`moyvareman vardis kona gulsa mkra da damiwylula,

igi fici, Cemgan sruli, man aRara gamisrula;

mas Tu gamyri, sawuTroo, Cemi lxini gardasrula,

sxva moyvare Tvalsa Cemsa gakicxula, gabasrula~.

863

kvla ityvis: `mikvirs naRveli kacisa Wkuianisa.

ra mWvunvarebdes, ras argebs nakadi cremlTa banisa?

sjobs gamorCeva, azroba saqmisa dasagvanisa,

aw meca mijobs monaxva mis mzisa lerwam-tanisa~.

da

da

da

da

da

da

Page 179: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

179v

ef

xi

st

ya

os

an

i

864

yma gaemarTa saZebrad mtirali, cremlTa mfrqveveli,

eZebs, uzaxis, uyivis, dReebr RameTa mTeveli;

sam mdRemdis movlo mravali xevi, Sambnari, tye, veli;

ver pova, miva mWmunvare, veras ambisa mcneveli.

865

ityvis: `RmerTo, ra Segcode, egzom didi ra gawyine,

rad Semaswar ama bedsa, ra sasjeli momivline!

gamkiTxvelo, gamikiTxe, aja Cemi Seismine,

daamoklen dReni Cemni, Wirni amiT momilxine!

da

da

Page 180: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

180

povna avTandilisagan dabnedilis

tarielisa

866

mividoda, miubnobda yma mtirali, fer-Secvlili,

qedsa rasme gardaadga, veli aCnda mzian-Crdili;

naxa, Savi SambTa pirsa dga sadave-ukuyrili;

Tqva: `ucilod igiao, arad unda amas cili~.

867

ra Sexedna, ymasa gulman gaufeTqna, gaunaTda,

aqa lxini daRrejilsa uaTasda, ar uaTda;

vardman feri gananaTla, broli brolda, saTi saTda,

viT grigalman Cairbina, ar moscalda Wvretad maTda.

868

ra tariel dainaxa, ganaRamca daeRrija:

axlos myofi sikvdilisa jda da piri daebRnija,

sayeloni gardexivnes, Tavi srulad gaeglija,

mas aRara Seesmoda, sofliT gaRma gaebija.

869

erT-kerZ uc lomi mokluli da xrmali sisxl-mocxebuli,

kvla sxvagan - vefxi usulo, mkvdari, qve-danarcxebuli;

mas wyarosaebr TvalTagan cremli sdis gaficxebuli.

mun egre gulsa unTebda cecxli mcxinvare, cxebuli.

da

da

da

da

Page 181: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

181v

ef

xi

st

ya

os

an

i

870

TvalTa axmadca zar-edva, srulad mihxdoda cnobasa,

miaxleboda sikvdilsa, mohSorveboda Tmobasa.

yma saxel-debiT uyivis, hlamis sityviTa krTobasa,

veRar asmina, gardiWra, Zma gamoaCens Zmobasa!

871

xeliTa cremlsa uwuravs, TvalTa avlebda saxelsa,

axlos uzis da uzaxis marT saxel-debiT saxelsa;

etyvis: ̀ ver micnob avTandils, SenTvis gaWrilsa da xelsa?~

mas ara dia Seesmis retsa, Tval-daufaxelsa.

872

ese yvelai asrea, raca aw Cemgan Txrobila.

cremlni moswurna TvalTagan, cotad-re moacnobila.

maSinRa icna, akoca, moeWdo, moeZmobila.

vimowmeb RmerTsa cxovelsa, maTebriv arvin Sobila!

873

uTxra: `Zmao, ar gityuve, giyav, raca Semogfice,

gnaxe sulTa gauyrelman, fici asre davamtkice;

aw damexsen, sikvdilamdis vitiro da Tavsa vice.

magra gvedreb damarxvasa, mxecTa saWmlad ar mivice~.

874

ymaman uTxra: `raSigan xar, Sen saqmesa rad iqm avsa?

vin mijnuri ar yofila, vis saxmili ara swvavsa?

vis uqmnia Seni msgavsi sxvasa kacTa naTesavsa?

rad satanas wauRixar, rad moiklav nebiT Tavsa?

875

`Tu brZeni xar, yovlni brZenni apireben ama pirsa:

xams mamaci mamacuri, sjobs, razomca nelad tirsa.

Wirsa Sigan gamagreba asre unda, viT qvitkirsa.

Tavisisa cnobisagan Cavardebis kaci Wirsa.

da

da

da

da

da

da

Page 182: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

182

876

`brZeni xar da gamorCeva ara ici brZenTa Tqmuleb,mindors stir da mxecTa axlav, ras wadilsa aisruleb?visTvis hkvdebi, ver mihxvdebi, Tu sofelsa moiZuleb,Tavsa mrTelsa rad Seikrav, wylulsa axlad rad iwyluleb?

877

`vin ar yofila mijnuri, vis ar saxmilni sdebian?vis ar unaxvan patiJni, visTvis vin ara bndebian?miTxar, usaxo ra qmnila, sulni rad amogxdebian?ar ici, vardni ueklod aravis moukrebian!

878

`vardsa hkiTxes: «egzom turfa raman Segqmna tanad, pirad?mikvirs, rad xar ekliani? povna Seni rad ars Wirad?»man Tqva: «tkbilsa mware hpovebs, sjobs, iqmnebis raca

Zvirad;odes turfa gaiefdes, arRara Rirs arca Cirad».

879

`raTgan vardi amas ityvis usulo da uasako,maSa lxinsa vin moimkis pirvel WirTa umuSako?uboroto vis asmia raca saqme saeSmako,rad emdurvi sawuTrosa? ra uqnia uarako?!

880

`ismine Cemi Txrobili, Seje, wavideT nebasa,nu mihyolixar Tavisa TaTbirsa, gagonebasa,raca ar gwaddes, igi qmen, nu sdev wadilTa nebasa,asre ar sjobdes, ar getyvi, nu meWv rasaca Tnebasa~.

881

man uTxra: `Zmao, ra giTxra, Zrvaca ar Zal-mic enisa,Zali ara maqvs xel-qmnilsa SenTa sityvaTa smenisa;ra advilad giCns moTmena CemTa sasjelTa Tmenisa!aw mivswurvivar sikvdilsa, dro momeaxla lxenisa.

da

da

da

da

da

da

Page 183: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

183v

ef

xi

st

ya

os

an

i

882

`amas mokvdavi vilocav, arodes viTxov, ar, eniT:

aqa gayrilni mijnurni munamca SeviyareniT,

mun erTmanerTni kvla vnaxneT, kvla rame gavixareniT,

mo, moyvareTa dammarxeT, miwani momayareniT!

883

`sayvarelman sayvareli viT ar naxos, viT gawiros!

misken mival mxiaruli, merme manca Cem kerZ iros,

mivegebvi, momegebos, atirdes da amatiros.

hkiTxe asTa, qmen gulisa, ra gind ra vin givaziros!

884

`marT gardawyvediT icodi, getyvi marTalsa pirasa:

sikvdili maxlavs, damexsen, xansaRa davhyof mcirasa;

ar cocxal viyo, ras maqmnev? ra davrCe, xelsa mxdi rasa?

damSlian Cemni kavSirni, SevhrTvivar sulTa sirasa.

885

`ra sTqvi, ras ityvi, ar mesmis, arca mcals smenad magisad,

sikvdili maxlavs xel-qmnilsa, sicocxle aris wamisad;

aw gamiarmda sicocxle metad yovlisa Jamisad,

mun meca mival, cremlisa miwad sad gamdis lami, sad.

886

`brZeni! vin brZeni, ra brZeni! xeli viTa iqms brZnobasa!

eg saubari maSin xams, TucaRa viyo cnobasa;

vardi ver aris umzeod; iyos, daiwyebs Wnobasa;

mawyen, ara mcals, damexsen, arcaRa vaxlav Tmobasa~.

887

kvla eubnebis avTandil sityviTa mraval-feriTa,

etyvis, Tu `mohkvde, ras argeb qceviTa mag oxeriTa?

nu iqm, ara sjobs saqmiTa, nu xar Tavisa mteriTa!~

ver waiyvana, vera qmna sityviTa, vera, veriTa.

da

da

da

da

da

da

Page 184: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

184

888

merme uTxra: `aha, raTgan ar momismen aras, ara,aRar gawyens ena Cemi, aqamdisca cudad mcTara;Tu sikvdili gijobs, mokve, vardi daWnes, da-ca-mWnara!erTsa rasme geajebi, miyav!~ - cremli amduRara.

889

`sada indoni brol-vardsa sarven giSrisa sariTa,

mas moveSorve, wamove siCqariT, ar siwynariTa;

ver damiWira mefeman mSoblurad saubariTa,

Sen ar Semiyri, gamiyri, aw Cemi lxini vTqva riTa?

890

`nu gamgzavni gul-moklulsa, erTi miyav sawadeli,

erTxel Seje, cxenosani gnaxo Cemi sulTa mxdeli,

nuTu maSin moviqarvo sevda ese awindeli;

me waval da Sen dagagdeb, iqmnas Seni saqadeli!~

891

exveweboda: `Sejeo~, ajas xvewniTa arvebda,

icoda, rome Sejdoma kaeSans moaqarvebda,

lerwmisa sarsa dasdrekda, giSersa daakarvebda;

daimorCila, eama, ar ivaglaxa, ar vebda.

892

cxadad uTxra: `Sevjdebio, momiyvane cxeni wina~.

man mohgvara, wynarad Sesva, ar siCqariT aaqSina;

mindorTake waiyvana, tani mWevri aZrvevina,

xani warvles, siarulman mojobeba daaCina.

893

Seaqcevs da eubnebis saubarTa SvenierTa,

misTvis sZrvida sasaubrod maT bageTa Zowis-ferTa,

misi smena gaayrmobda msmenelisa yurTa berTa;

moiSorva kaeSani, daTmobave SeaerTa.

da

da

da

da

da

da

Page 185: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

185v

ef

xi

st

ya

os

an

i

894

ra Seatyo mojobeba man, sevdisa mufaraxman,gananaTla piri-vardi sixarulman dausaxman,cnobierTa dastaqarman, ucnoboTa oxrva-axman;cnobieri sityva uTxra ucnobosa rasme mzraxman.

895

Se-rasme-hyves saubarsa, sityva hkadra ar-maluli:

`erTsa rasme mogaxseneb, gamicxade dafaruli:

ege samxre miseuli, Sen gaCnia visgan wyluli,

ragvar giyvars, ragvar giRirs? Tqvi, daviRo merme suli~.

896

man uTxra: `saxe ra giTxra mis usaxosa saxisa!

esea Cemi sicocxle, Cemi momcemi axisa,

mjobi yovlisa soflisa, wylisa, miwisa da xisa;

ar-sasmenlisa mosmena ars umJavesi wmaxisa~.

897

avTandil uTxra: `vlamodi marT magisisa Tqmevasa;

aw raTgan giTqvams, pasuxsa gkadreb da nu meWv Tnevasa:

sjobs asmaTisa ar-leva maga samxrisa levasa,

amad ar giqeb saqmisa uaresisa rCevasa.

898

`samxre gabia oqrosa, oqromWedlisa dnobili,

uasako da usulo, ar sityvieri, cnobili;

aRarad ginda asmaTi, - naxe marTali brWobili! -

pirvel, glax, misi naWvreti, TviT merme Seni dobili.

899

`Tqvens Sua mqmneli saqmisa, Sengan naxmobi dobisa,

Tqveni Semyreli msaxuri, Sengan Rirs-qmnili xmobisa,

misi gamzrdeli, gazrdili, misTvis mixdili cnobisa,

glax, dagigdia, ar hnaxav, SabaS marTlisa brWobisa!~da

da

da

da

da

da

Page 186: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

186

900

man ubrZana: `raca giTqvams, umarTle xar metis-metad:

sabraloa asmaT misad mgoneblad da Cemad mWvretad;

me sicocxle ar megona, Sen momeswar cecxlTa Sretad,

raTgan davrCi, gvale, vnaxoT, Tucave var jerTca retad~.

901

dahmorCilda. gaemarTnes avTandil da amirbari;

ver migia qeba maTi, vera qeba saqebari:

kbilni - viTa margalitni, bage - vardi napobari.

gvelsa xvreliT amoiyvans ena tkbilad moubari.

902

amas etyvis: `SenTvis davsdeb gonebasa, sulsa, gulsa,

magra Senca nu agre xar, nu iwyluleb axlad wylulsa;

aras gargebs swavluleba, Tu ara iqm brZenTa Tqmulsa:

ar ixmareb, ras xelsa hxdi saunjesa dafarulsa?

903

`aras gargebs SeWirveba, rom sWmunvide, ra gergebis!

ar Tu ici, ugangebod ara kaci ar mokvdebis?

mzisa SuqTa momlodine vardi sam dRe ar daWnebis.

bedi, cda da... gamarjveba, RmerTsa undes, mo-ca-gxvdebis~.

904

moaxsena: `ege swavla CemTvis yovlad soflad Rirdes, -goniersa mwvrTeli uyvars, ugunursa gulsa hgmirdes, -magra ra vqmna, ragvar gavZlo, metis-meti ra mimWirdes!Senca gWiran Wirni Cemni, ar mamarTlo, ar mikvirdes?!

905

`cvilsa cecxlis simxurvale ugavs, amad aenTebis,

magra wyalsa arsiT axlavs, Tu Cavardes, da-ca-Srtebis;

raca visca saqme TviT sWirs, sxvaTaTvisca evargebis,

TavidaRma rad ar ici, Cemi guli ragvar dnebis!~

da

da

da

da

da

da

Page 187: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

187v

ef

xi

st

ya

os

an

i

mboba tarielisagan lom-vefxis daxocisa

906

`ra wamekida, yvelai wvrilad giambo eniTa,

mermeRa gabrWev marTali maga guliTa brZeniTa;

Sen mogelodi, mimWirda molodiniTa SeniTa,

qvabs veRar gavZel, mindorTa movla mominda cxeniTa.

907

`ima qedsa gardavadeg, igi Sambni momearnes;

erTi lomi, erTi vefxi Sekrbes, erTad Seiyarnes,

hgvandes raTme moyvarulTa, maTi naxva gamexarnes,

maT ra uyves erTmanerTsa, gamikvirdes, Semezarnes.

908

`qedsa gardavdeg, lom-vefxni movides erTgan rebulni, -

saxed vamsgavse mijnurTa, cecxlni damevsnes debulni, -

Seiyarnes da Seibnes, ibrZodes gamwarebulni,

lomi sdevs, vefxi miurbis, iyvnes ar Cemgan qebulni.

909

`pirvel amod ilaRobes, merme medgrad waikidnes:

TviTo toti erTmanerTsa hkres, sikvdilsa ar dahridnes;

gamohrida vefxman guli, - dedaTamca gamohridnes! -

lomi medgrad gaekida, igi vervin daamSvidnes.da

da

da

da

Page 188: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

188

910

lomsa davugme naqmari, varqvi: «ara xar cnobasa,Sen sayvarelsa rad awyen? fu maga mamacobasa!»xrmal-gamowvdili mivuxe, mivec laxvarTa sobasa,Tavsa gardavhkar, mo-ca-vkal, davhxsen soflisa Tmobasa.

911

`xrmali gavtyorce, gardviWer, vefxi Sevipyar xeliTa;mis gamo kocna mominda, vin mwvavs cecxliTa cxeliTa;miRrinvida da mawyenda brWaliTa sisxlTa mRvreliTa,veRar gavuZel, igica movkal guliTa xeliTa.

912

`razomsaca vamSvidebdi, vefxi vera davamSvide,gavgulisdi, moviqnive, vhkar miwasa, davawyvide;momegona, odes Cemsa sayvarelsa wavekide;suli srulad ar amomxdes, ras gikvirs, rom cremlsa

vhRvride!

913

`aha, Zmao, miTxrobia Wiri Cemi, raca mWirda;sulTa dgmaca ara mmarTebs, asre gaslva rad gikvirda!sicocxlesa gaveyare, sikvdilica damiZvirda~.ese sityva daasrula, ymaman sulTqna, a-ca-tirda.

914

avTandilca masTanave tiroda da cremlsa hRvrida;uTxra: ̀ daTme, nu mohkvdebi, gulsa srulad nu dasWri, da!RmerTi magas mowyaleobs, Tuca Wirman ar gagrida;Tumc undodiT gasayrelad, pirvel erTad ar Segyrida.

915

`sdevs mijnursa faTeraki, sawuTrosa daanavRlebs,magra bolod lxinsa miscems, vinca pirvel Wirsa gasZlebs;mijnuroba saWiroa, miT sikvdilsa migvaaxlebs,gaswavlulsa gaaSmagebs, uswavlelsa gaaswavlebs~.

da

da

da

da

da

da

Page 189: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

189v

ef

xi

st

ya

os

an

itarielisagan da avTandilisagan qvabs

mislva da asmaTis naxva

916

itires da gaemarTnes, qvabisake Tavni arnes;

ra asmaTman dainaxa, ganaRamca gaexarnes!

moegeba, motiroda, cremlman misman kldeni Rarnes,

akoces da a-ca-tirdes, kvla cnobani aaCqarnes.

917

asmaT Tqva: `RmerTo, romeli ar iTqmi kacTa eniTa,

Sen xar savseba yovelTa, agvavseb mzeebr feniTa;

gaqo, viT gaqo, ra gaqo, ar-saqebelo smeniTa!

dideba Senda, ar momkal amaTTvis cremlTa deniTa!~

918

tariel etyvis: `he, dao, miT cremli aqa mdinia,

sawuTro nacvlad gvatirebs, rac oden gagvicinia.

Zveli wesia soflisa, ar axlad mosasminia.

va Seni brali, Tvara-da sikvdili Cemi lxinia!

919

`swyurodes, wyalsa vin daRvris kaci uSmago, cnobili?

me TvalTa CemTa, miT mikvirs, rad var cremliTaltobili!

uwylooba hklavs, wyali sdis, arodes ar gaxmobili!

va, warxda vardi pobili, va, margaliti wyobili!~da

da

da

da

Page 190: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

190

920

avTandilsca moegona misi mze da sayvareli;ityvis: `Cemo, viT vegebi me uSenod sulTa mdgmeli?Sen ar gaxlav, Cemi CemTvis sicocxlea sananeli,giTxramca vin, ra mWirs, anu ra cecxli mwvavs, rogor

cxeli!

921

`vardi amas viT iazrebs: mze momSordes, ar davWneo,anu Cven, glax, ra gvergebis, ra Casvendes gorsa mzeo?gulo, gijobs, gaumagrde, Tavi srulad gaikldeo,nuTu mogxvdes naxva misi, sulTa srulad nu dahleo~.

922

suli daiRes, dadumdes, orTave cecxli sdeboda;asmaTi Sehyva, Sevida, maTebr saxmili hgzeboda,daugo tyavi vefxisa, romel kvla miwyiv hgeboda;ornive dasxdes, ubnobdes, raca maT eameboda.

923

mwvadi Seiwves, Seiqmna puroba msgavsi Jamisa,mun upuroba puroba, ar-sidiade jamisa,mas Seexvewnes: `Wameo~, Zali ar hqonda Wamisa,dacoxnis, lukma gatyorcis, wona Zliv CanTqis dramisa.

924

amoa, rome kaci kacs amosa eubnebodes!

man gaugonos, raca Tqvas, ar cudad wauxdebodes,

cotad egreca dauvsebs, cecxli razomca sdebodes.

didi lxinia WirTa Tqma, Tu kacsa mouxdebodes.

925

mas Ramesa erTgan iyvnes igi lomni, igi gmirni,

iubnes da gaacxadnes Tav-Tavisad maTni Wirni.

ra gaTenda, kvla daiwyes saubarni sityva-xSirni;

erTmanerTsa gaugonnes ficni pirvel danapirni.

da

da

da

da

da

da

Page 191: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

191v

ef

xi

st

ya

os

an

i

926

tariel etyvis: `rad unda sityvisa Tqma mravalisa?raca Sen CemTvis giqmnia, RmerTi mzRvelia valisa;kma zenaari zenarad, ar naqmaria mTrvalisa,ar-daviwyeba, moyvroba moyvrisa warmavalisa.

927

`aw Semixvewe, nu damwvav kvla wviTa ucxelesiTa;

me rome cecxli medebis, ar nagzebia kvesiTa.

ver damSret, Senca daiwvi soflisa qmnisa wesiTa,

wadi, dabrundi, Seiqec muniTve, Seni mze siT a.

928

`vin dambada, gankurneba Cemi uCans masca Znelad,

visca gesmis, gaigoneT, miT gaWrilvar xeli velad;

raca hmarTebs gonierTa, erTxel viyav meca mqmnelad,

aw nobaTi xelobisa momxvdomia, miT var xelad~.

929

avTandil etyvis: `ra giTxra pasuxi maga Tqmulisa?

Senve sTqvi ege sityvao kacisa brZnad swavlulisa:

RmerTsamca viT ar SeeZlo kvla gankurneba wylulisa?

igia mzrdeli yovlisa danergul-daTesulisa!

930

`RmerTsamca ese rad eqmna, egeTni daebadeniT,

arRa Segyarna, gagyarna, xeli gqmna cremlTa dadeniT!

sdevs faTeraki mijnursa, ganWvriteT, gaicadeniT,

Tqven erTmanerTsa ar mihxvdeT, me sulni amomxadeniT!

931

`netar, mamaci sxva raa, ar gaZlos, raca Wiria!

Wirsa gadreka rad unda, ra sasaubro piria!

nu geSis, RmerTi uxvia, Tuca sofeli Zviria,

raca miwvrTixar, iwvarTe; gkadro, uwvrTeli viria.da

da

da

da

da

da

Page 192: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

192

932

`Tu ra gesmis, gaigone, ese kmaris swavla swavlad;Cemsa mzesa daveTxove Tqvens winaSe wamosavlad,movaxsene: «raTgan Cemi Seuqmnia guli avlad,veras irgeb, ar davdgebi, sxva viubno raRa mravlad?»

933

`man mibrZana: «madlier var, kargad xar da mamacurad,Sengan missa gavlenasa me daviCen samsaxurad».misis kiTxviT wamosrulvar, ar mTrvalurad, ar maxmurad,aw Seviqce, ra vuambo? - «rad moxvelo jaban-

xrdlurad?»

934

`mag saubarsa ese sjobs, ismine Cemi Txrobili:mqmneli saqmisa Znelisa kacimca iyo cnobili;veras ver Seiqms nayofsa vardi umzeod Wnobili.Sen veras irgeb, me gargeb, Zma Zmisa unda Zmobili!

935

`sadaca gwaddes, mun iyav miTve wesiTa magiTa,gwaddes - guliTa brZeniTa, gwaddes - cnobiTa SmagiTa;maga qceviTa turfiTa, anagebiTa nagiTa,oden gamagrdi, ar mohkvde, ar dasdne cecxlTa dagiTa.

936

`amis metsa aras gnukev: weliwadsa erTsa msgefssaaqa qvabsav momnaxvide me, ambavTa yovlgniT mkrefsa;ama Jamsa niSnad mogcem, drosa amas vard-iefsa,vardTa naxva gagakrTobdes, marT viTamca ZaRli yefsa.

937

`ama drosa gardavscilde, aqa qvabsav ar movide,can, cocxali ar Ture var, uRoniod movkvdi kide;es amisad niSnad kmaris, Sen Tu CemTvis cremlsa hRvride,maSin gwaddes - ixarebdi, gwaddes - Wmunva gaadide.

da

da

da

da

da

da

Page 193: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

193v

ef

xi

st

ya

os

an

i

938

`aw raca gkadre, amisTvis nuTu Sen iyo mWmunavi!mogSordebi da ar vici, Tu cxeni damcems, Tu navi;ar, uTqmeloba ar varga, ar pirutyvi var mCmunavi,ar vici, RmerTi ras mizams, anu ca miwyiv mbrunavi~.

939

man ubrZana: `aRar gawyen, arca sityva gametaddes,ar momismen, razomica saubari midiaddes;Tu ar mogyves sayvareli, Sen mas mihyev, raca swaddes,bolod yovli damaluli saqme cxadad gamocxaddes.

940

`ra daijero, maSin scna CemTa saqmeTa Zneloba;CemTvis yvelai sworia, gaWra da gauWreloba;Sen raca giTqvams, magas viqm, mrjis razomc ginda xeloba,uSenod momxvdes, raRa vqmna, ar dia dReTa grZeloba!~

941

saubari gardawyvides, daapires ese piri;cxensa Sesxdes, moiares, TviTo mokles vels nadiri;Semoiqces, aatires guli, kvlaca anatiri,xval gayrisa gonebaman sxva umata Wirsa Wiri.

942

leqsTa mkiTxvelno, Tqvenimca Tvali cremlisamRvrelia!

gulman, glax, ra qmnas ugulod, Tu guli gulsa elia?!

moSorveba da moyvrisa gayra kacisa mklvelia,

vinca ar icis, ar esmis, ese dRe rogor Znelia!

943

dila gaTenda, Sesxdes da mas qalsa gaesalamnes.

tariel, asmaT, avTandil TvalTagan cremlni dalamnes;

samTave RawvTa alamni arRavnis ferad alamnes,

maT lomTa, miwyiv mxec-qmnilTa, Tavni mxecTave alamnes.

da

da

da

da

da

da

Page 194: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

194

944

qvabi Cavles da wavides zaxiliT cremlTa mdenani,asmaT tirs, moTqvams: ̀ he lomno, visni viT mogTqmen enani!mzeman dagwvna da dagdagna cisa mnaTobni zenani,va Wirni Cemni ezomni! va sicocxlisa Tmenani!~

945

maT ymaTa, muniT wasrulTa, igi dRe erTgan iares,zRvis pirs mivides, mun dadges, ar xmelTa are iares,ar gaiyarnes mas Rame, kvla cecxli gaiziares,erTmanerTisa Sors yofna itires, imgloviares.

946

tariels etyvis avTandil: `ru gaxma cremlTa denisa!rad moiSorve Sen fridon, momcemi maga cxenisa?muniT icnobis ambavi, Rone mis mzisa lxenisa,aw me mun mival, maswavle gza Zmad-ficisa Senisa~.

947

tariel sityviT aswavlis mxarsa fridonis gzisasa,marT gaagona, rac oden SeeZlo Zalsa Tqmisasa:`aRmosavleTiT wadio, pirsa iare zRvisasa,Tu hnaxo, Cemi uambe, gkiTxavs ambavsa Zmisasa~.

948

Txa mokles da miiTries, cecxli Seqmnes zRvisa pirsa,

sves da Wames, raca Wama Sehferoda maTsa Wirsa;

mas Ramesa erTad iyvnes, erTgan miwves xeTa Zirsa.

vhgmob muxTalsa sawuTrosa, zogjer uxvsa, zogjerZvirsa.

949

ciskrad adges gasayrelad, erTmanerTsa moexvivnes;

maSin maTgan naubarni, dadnes, vinca moismines;

TvalTaT, viTa wyaros TvaliT, cremli velTa moadines,

didxan idges SeWdobilni, mkerdi mkerdsa Searkines.

da

da

da

da

da

da

Page 195: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

195v

ef

xi

st

ya

os

an

i

950

gaiyarnes tiriliTa, pirsa xokiT, TmaTa glejiT,

erTi aRma, erTi CaRma, ugzod vlides SambTa ejiT;

vire uCndaT erTmanerTi, izaxdian pirsa bRnejiT;

igi naxnes daRrejilni, mze daiRrejs maTis RrejiT.da

Page 196: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

196

waslva avTandilisagan fridonisasa

951

va, sofelo, raSigan xar, ras gvabrunveb, ra zne gWirsa!

yovli Seni mondobili niadagmca Cemebr tirsa!

sad waiyvan sadaursa, sad aRufxvri sadiT Zirsa?!

magra RmerTi ar gaswiravs kacsa, Sengan ganawirsa.

952

avTandil misi gayrili tirs, xma miswvdebis caTamdis,

ityvis, Tu: `Rvari sisxlisa kvlaca mdenia, kvlaca mdis;

aw agre gayra Znelia, viT maSin Seyra da-c-amdis.

kaci ar yvela sworia, didi Zes kaciT kacamdis~.

953

vels maSin mxecni ZRebodes sisxliTa mun natiriTa;

ver daivsebda saxmilsa, iwvis cecxliTa xSiriTa;

kvla TinaTinis goneba avsebs ufrove WiriTa;

bageTaT vardsa anaTobs broli Zowisa ZiriTa.

954

vardi Wneboda, Rreboda, alvisa Sto irxeoda;

broli da lali gaTlili laJvardad gardiqceoda;

gamagreboda sikvdilsa, amisTvis ar umxneod a;

ityvis, Tu: ̀ bneli ras mikvirs, raTgan dagagde, mzeo, da!~

da

da

da

da

Page 197: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

197v

ef

xi

st

ya

os

an

i

955

mzesa etyvis: `mzeo, gityvi TinaTinis RawvTa darad,

Sen mas hgav da igi Sen ggavs, Tqven anaTobT mTad da barad;

xelsa malxens naxva Seni, amad giWvret ar-damcTarad,

magra Cemi rad daagde guli civad, gaumTbarad?

956

`Tu erTisa moSorveba mzisa zamTris gagvamcivnebs,

me, glax, orni damiyrian, guli amad rad ar ivnebs?

magra kldesa ara Seswons, araodes ar imtkivnebs;

wylulsa dana vera hkurnebs, gahkveTs, anu gaamsivnebs~.

957

mimavali casa Sestirs, eubnebis, etyvis mzesa:

`aha, mzeo, geajebi Sen, umZlesTa mZleTa mZlesa,

vin mdabalTa gaamaRleb, mefobasa miscem, svesa,

me nu gamyri sayvarelsa, nu Semicvli Ramed dResa!

958

`mo, zualo, momimate cremli cremlsa, Wiri Wirsa,guli Savad SemiRebe, sibnelesa mimec xSirsa,Semomyare kaeSani, tvirTi mZime viTa virsa,mas uTxar, Tu: «nu gaswirav, Senia da SenTvis tirsa».

959

`he muSTaro, geajebi Sen, marTalsa brWesa, RmrTulsa,

mo da uyav samarTali, gaebrWobis guli gulsa;

nu amrudeb umarTlessa, nu waiwymed amiT sulsa!

marTali var, gamikiTxe! rad mawyluleb misTvis wylulsa?

960

`modi, marixo, uwyalod damWer laxvriTa SeniTa,

Se-ca-mRebe da Semsvare wiTlad sisxlisa deniTa,

mas uTxren Cemni patiJni, mas gaagonen eniTa,

rogor gasrulvar, Sen ici, guli arRa ars lxeniTa.da

da

da

da

da

da

Page 198: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

198

961

`modi, aspiroz, marge ra, man damwva cecxlTa dagiTa,vin margalitsa gareSe moscavs Zowisa bagiTa;Sen daaSveneb keklucTa daSvenebiTa magiTa,visme, glax, Cemebr daagdeb, gahxdi cnobiTa SmagiTa.

962

`otarido, Sengan kide arvis migavs saqme sxvasa:mze mabrunvebs, ar gamiSvebs, Semiyris da mimcems wvasa;daje werad WirTa CemTa, melnad mogcem cremlTa tbasa,kalmad gikveT gawlobilsa tansa Cemsa viTa Tmasa.

963

`mo, mTvareo, Semibrale, vilevi da Senebr vmWldebi,

mze gamavsebs, mzeve gamlevs, zogjer vsxvldebi, zogjervwvldebi;

mas uamben sjani Cemni, ra mWirs, anu rogor vbndebi,

midi, uTxar, nu gamwiravs, misi var da misTvis vkvdebi.

964

`aha, mmowmoben varskvlavni, Svidnive memowmebian:mze, otaridi, muSTari da zual CemTvis bndebian,mTvare, aspiroz, marixi movlen da mowmad myvebian.mas gaagonen, ranica cecxlni uSretni mdebian~.

965

aw gulsa etyvis: `viTamca gdis cremli, ar gagxmobia,ras gargebs moklva Tavisa? eSma Zmad Ture gZmobia;mec vici, Cemsa xel-mqmnelsa Tmad yornis bolo sTmobia,magra Tu Wirsa ar dasTmob, lxini ra dasaTmobia!

966

`Tu davrCeo, ese mijobs, - sicocxlisa ityvis Tusa, -

nuTu momxvdes naxva mzisa, nu vizaxi miwyiv usa~.

miimReris xmasa tkbilsa, ar daswyveddis cremlTa rusa,

missa xmasa Tana xmaca bulbulisa hgvandis busa.

da

da

da

da

da

da

Page 199: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

199v

ef

xi

st

ya

os

an

i

967

ra esmodis mRera ymisa, smenad mxecni movidian,

misve xmisa sitkbosagan wyliT qvanica gamosxdian,

ismendian, gakvirdian, ra atirdis, atirdian;

imRers leqsTa sabraloTa, Rvarisaebr cremlni sdian.

968

movidian Sesamkoblad qveyniT yovlni sulierni:

kldiT nadirni, wyalSig Tevzni, zRviT niangni, ciTmfrinvelni,

indo-arab-saberZneTiT, maSriyiT da maRribelni,

rusni, sparsni, mofrangeni da misreTiT megviptelni.

da

da

Page 200: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

200

mislva avTandilisagan fridonisasa

969

yma mtirali samocdaT dRe zRvisa pirsa miva gzasa;

SoriT naxna, menaveni modiodes Sigan zRvasa;

moicada, hkiTxa: `vin xarT, Tqven amisa gnukev Tqmasa,

es samefo visi aris, an hmorCilobs vissa xmasa?~

970

maT moaxsenes: `turfao saxiT da anagebiTa,

gveucxove da gvekeTe, miT geubnebiT qebiTa;

aqamdis mzRvari TurqTaa, momzRvrea fridonmzRvrebiTa;

Cvenca visni varT, giambobT, Tu WvretiT ar davbndebiTa.

971

`nuradin fridon mefea ama qveynisa Cvenisa,

moyme mxne, uxvi, Zlieri, ficxlad momxltomi cxenisa;

vneba aravis ar Zal-uc mis mzisa odnad mSvenisa,

igia Cveni patroni, msgavsi ciT SuqTa mfenisa~.

972

ymaman uTxra: `Zmano Cemno, kargTa kacTa gardgekide;

me mefesa Tqvensa veZeb, maswavleT, Tu siT wavide,

ra viaro, odes mival, an gzasa aqvs ra sidide?~

menaveTa uwinamZRvres, ar daagdes zRvisa kide.

da

da

da

da

Page 201: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

201v

ef

xi

st

ya

os

an

i

973

moaxsenes: `ese gzaa mulRazanzars mimavali,mun dagxvdebis mefe Cveni mSvild-ficxeli, maxvil-xrmali;aqadaRma aT dRe mixval nakvTad saro, ferad lali;va, rad dagvwven ucxom ucxo, rad mogvidev cecxlebr ali!~

974

ymaman uTxra: `mikvirs, Zmano, rad xarT CemTvis gul-moklulni,

anu egre viT gekeTnes zamTris vardni fer-naklulni!Tqvenmca maSin genaxeniT, laRni vsxediT, ar sapyrulni!Cvenni mWvretni davaSvenniT, Cvengan sxdian mxiarulni~.

975

kacni wavides; dabrunda yma gzasa Tavis-winasa,visi hgavs tani sarosa da visi guli rkinasa;miacorvebs da miubnobs, mosTqvams missave lxinasa,nargisni quxan, cremlsa wvims, Carcxis brolsa da minasa.

976

vinca gzas naxnis ucxoni, hmsaxurebdian, hymobdian,movidodian saWvretlad, mas zeda strfialobdian,eZnelebodis gaSveba, gayrasa Zliv dasTmobdian,gzis yolauzi miscian, hkiTxis ra, uambobdian.

977

mulRazanzars mieaxla, adre dalevs gzasa grZelsa;mindors naxa spa laSqarTa da nadirTa hgvandes msrvelsa,yovlgniT alya Semoekra, mosdgomodes gare velsa,isvrian da izaxian, mxecTa sWrian viTa mWelsa.

978

kaci emTxvia; mas hkiTxa ambavi mis laSqarisa,ubrZana: `isi visia xma zaTqisa da zarisa?~man uTxra: `fridon xelmwife, mefe mulRazanzarisa,igi nadirobs, Seukravs napiri vel-Sambnarisa~.

da

da

da

da

da

da

Page 202: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

202

979

maT laSqarTake wavida miT usaxoTa qceviTa,

gamxiarulda; Sveneba mis ymisa vTqvimca me viTa!

misTa gamyrelTa daazrobs, SemyrelTa daswvavs mze viTa,

naxva mWvretelTa axelebs, tani lerwamobs rxeviTa.

980

maT laSqarTa yolbsa Sua orbi siTme gardmofrinda;

ymaman cxeniT Seutiva, gaamayda, ar SeSinda,

Sestyorca da Camoagdo, daeca da sisxli sdinda,

gardaxda da frTeni dasWrna, wynarad Sejda, ar aqSinda.

981

igi ra naxes mesrolTa, srolasa moeSlebodes,

alya daSales, movides, moexveodes, bndebodes,

iqiT da aqaT uvlides, zogni ukana hyvebodes,

verca hkadrebdes: `vin xaro~, verca ras eubnebodes.

982

mindorsa Sigan gori dga, fridon mas zeda dgeboda;

Rirsni mas Tana srolasa ormoci kaci hxleboda;

mun daemarTa avTandil, mas Tana yolbi hyveboda.

fridons ukvirda: ̀ ra qmneso~, misTa spaTaTvis wyreboda.

983

fridon mona gamogzavna: `wa, naxeno isi spani,

ra qmnes, alya rad moSales, sad wadian viTa brmani?~

mona ficxlad moegeba, naxa saro, morCi tani,

dadga, Tvalni gauretdes, daaviwydes sityvis Tqmani.

984

avTandil cna, Tu: `isia moambed Cemad rebuli.

- wa, hkadre Sensa patronsa es Cemi davedrebuli:

var ucxo vinme Raribi, samyofTa moSorvebuli,

Zmad-fici tarielisi, Tqvens wina momgzavrebuli».da

da

da

da

da

da

Page 203: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

203v

ef

xi

st

ya

os

an

i

985

mona wavida fridonis Txrobad ambisa misisad,uTxra: `mze vnaxe mosruli, Cans manaToblad dRisisad;vazrob, igica daSmagden, Tu brZenTa naxon isi sad;«var Zmao tarielisi Seyrad fridonis mqisisad~ `.

986

ra tariel moismina, fridons Wiri usubuqda,

TvalTaT cremlni gardmoscvivdes, guli ufro auCuqda,

monaqrolman vardi dazra, wamwamTagan buqi buqda;

Seiyarnes, erTmanerTi maTgan iqo, ar gauqda.

987

ficxlad Cavlo igi qedi, Caegeba fridon wina;

ra Sexedna, man ese Tqva: `Tu ar mzeo, isi vin a?~

mas hmetobda, raca qeba monisagan moesmina;

erTmanerTsa gardauxdes, lxinman cremli afrqvevina.

988

moexvivnes erTmanerTsa, ucxoobiT ar dahridon;

TviT usaxod fridons yma da moewona ymasa fridon;

ra mWvretelTa igi naxon, mze maTTana gaaflidon,

momkal, bazars sxva maTebri ivaWron ra, an gayidon.

989

fridonisebrni moymeni vina vin viT egebian!

magra mas axlvan qebani, marT meti ar mixvdebian;

mze uCino iqms mnaTobTa, ra axlos Seiyrebian,

dRisiT ver naTobs sanTeli da RamiT Suqni hkrTebian.

990

cxenTa Sesxdes, gaemarTnes, fridonissa mivlen srasa.

daiSala nadiroba, moeSalnes mxecTa srvasa;

avTandilis Wvretad spani iqi-aqaT iqmen jrasa,

Tqves: `aseTi xorcieli Seuqmnia, netar, rasa!~

da

da

da

da

da

da

Page 204: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

204

991

yma fridons etyvis: `iswrafvi, vici, ambisa Txrobasa,giambo, vin var, siT moval, vinaTgan hlami cnobasa,anu siT vicnob tariels, anu rad vityvi Zmobasa,igi Zmad mixmobs, Zma xaro, Tuca Zliv Rirs var ymobasa.

992

`me var yma rostan mefisa, moyme arabeTs zrdilobiT,didi spaspeti, saxelad mixmoben avTandilobiT,Ze didebulTa did-gvarTa, zrdili mefeTa SvilobiT,sakrZalavi da ukadri, myofi arvisgan cilobiT.

993

`dResa erTsa mefe Sejda, nadirobas gamovida;

mindors vnaxeT, tariel jda, cremlTa Rvrida, velTarwyvida,

gagvikvirda, gveucxova, vawvieT da ar movida,

Cven gvewyina, ar vicodiT, mas Tu cecxli ragvar swvida.

994

`mefeman spani Sepyrobad Seuzaxna da wyreboda;man uWirvelad daxocna, omi ar misWirdeboda,zogTa mxar-TeZo dahlewa da zogTa suli hxdeboda;munRa cnes, etli mTvarisa rome ar dabrundeboda.

995

`maT spaTagan ver-Sepyroba cnes mefeTa metad mwyralTa,TviT Sesxdes da Seutives amayTa da aras mkrTalTa.ra tariel mefe icna, munRa dahkrTa maTTa xrmalTa,cxensa miscna sadaveni, dagvekarga wina TvalTa.

996

`vZebneT da kvali ver vpoveT, davswameT eSmauroba.

mefe daWmunda, daSala sma, nadimoba, puroba.

me verRa gavZel misisa ambisa ver-dasturoba,

gamovipare saZebrad: mwvida cecxlisa muroba.da

da

da

da

da

da

Page 205: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

205v

ef

xi

st

ya

os

an

i

997

`igi vZebne welsa samsa, ar viame arca Zili.

maT maswavles, xataelni vnaxen misgan dakodili;

vpove vardi moyviTano, Suq-mkrTali da fer-mixdili,

Semitkbo da Semiyvara, viTa Zma da viTa Svili.

998

`qvabni wauxman devTaTvis, srulad gamesisxlebia;

mun asmaT axlavs martosa, sxva arvin uaxlebia;

mas mudam Zveli cecxli swvavs, ar axal, ar axlebia,

va hmarTebs missa gayrilsa, Savi xla Tavsa hxlebia.

999

`qali marto qvabsa Sigan zis mtirali, creml-nawTomi;

yma nadirsa unadirebs, lomis lekvsa viTa lomi,

miarTmevs da imiT arCens igi, erTgan ver-damdgomi,

misgan kide sanaxavad ara unda kacTa tomi.

1000

`me ucxos ucxom manatra mosmena sanatrelisa,

miTxra ambavi misi da misisa sasurvelisa.

ra Wirni daTmna, ver ityvis aw ena ese xelisa,

hklavs survili da ver-Wvreta misisa dammarxvelisa.

1001

`viTa mTvare daudgromlad iarebis, ar dadgebis;

masve cxensa Seneulsa zis, arodes gardaxdebis;

aras naxavs pir-metyvelsa, viT nadiri kacTa hkrTebis.

va me, missa mgonebelsa, va mas, vinca misTvis kvdebis!

1002

`mis ymisa cecxli medebis, vtiri cremliTa cxeliTa;

Semebralnes da gavSmagdi, gavxe guliTa xeliTa;

mominda misTa wamalTa Zebna zRviTa da xmeliTa;

Seviqec, vnaxen mefeni, myofni guliTa bneliTa.

da

da

da

da

da

da

Page 206: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

206

1003

`daveTxove da gamiwyra, mefe mieca Wmunvasa.

davyaren Cemni laSqarni, miT iZaxian mun vasa;

gamovepare, davexsen sisxlisa cremlTa wurvasa,

aw veZeb misTa wamalTa, viqm iqiT-aqaT brunvasa.

1004

`Seni man miTxra ambavi, misgan Zmobisa Senisa,aw mipovnixar uebro, Sen - saqebari enisa;gamomirCie, siT mijobs Zebna mis mzisa zenisa,misTa mWvretelTa lxinisa, ver-mWvretTa amazrzenisa~.

1005

aw fridon iwvis sityviTa mis ymisa naubariTa;ornive sworad moTqmides moTqmiTa saqebariTa,gul-amoskvnilni guliTa tiran ver-damTmobariTa,mun vardsa wyliTa cxeliTa rwyven tevrTa sagubariTa.

1006

laSqarTa Sigan Seiqmna xma tirilisa didisa,zogTagan xoka pirisa, zogTagan sreva ridisa.fridon tirs, moTqvams xma-maRlad, gayrili wlisa

Svidisa:`uxanoba da sicruve, va, sawuTrosa flidisa!~

1007

fridon moTqvams: `ra Segasxa, ver-saqebo, ver-saTqmelo!xmelTa mzeo, samyarosa mzisa etlTa gardamsmelo,moaxleTa salxinoo, sicocxleo, sulTa mdgmelo,cisa etlTa sinaTleo, damwvelo da damanTqmelo!

1008

ra mogeSorve, mas aqaT sicocxle momZulvebia;Tuca Sen Cemad ara gcals, me SenTvis momsurvebia;Sen uCemoba lxinad giCns, me dia mimWirvebia,oxer sicocxle uSenod, sofeli gamarmebia!~

da

da

da

da

da

da

Page 207: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

207v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1009

fridon Tqvna ese sityvani moTqmiTa SvenieriTa;

suli daiRes, dadumdes, mivlen ar Ture mReriTa.

avTandil mWvretTa aSvenebs turfiTa aer-feriTa,

melnisa tbaTa mijarviT buravs giSrisa WeriTa.

1010

qalaqs Sevides, mun dahxvda sra mokazmuli sruliTa,

saxelmwifoTa yovliTa gasagebliTa sruliTa;

monani turfad mosilni wesiTa iyvnes ruliTa!

Sehfrfinvidian avTandils guliTa sul-wasruliTa.

1011

Sevides da didi Seqmnes jalaboba, ar xalvaTi:

iqiT-aqaT didebulni warigebiT aTjer aTi;

TviT ornive erTgan dasxdes; vinmca viT Tqva qeba maTi!

brol-badaxSsa aSvenebda zogan mina, zogan saTi.

1012

dasxdes, Seiqmna puroba, gaamravlebdes maxalsa,

umaspinZlebdes avTandils, viTa mzaxali mzaxalsa,

moiRebdian WurWelsa turfasa, axal-axalsa,

magra mis ymisa mWvretelTa guli mieca, glax, alsa.

1013

mas dRe sves, Wames, gardaxda nadimi msmelTa dasisa.

gaTenda, banes avTandil, ricxvi Zes mun atlasisa,

Sesamoseli Semoses drahknisa bevr-aTasisa,

Seartyes welTa sartyeli, daudebeli fasisa.

1014

ymaman dayvna dReni rame, Tuca yovnas vera sTmobda,

fridons Tana nadirobas gavidis da TamaSobda,

sworad hxocdis Sors da axlos, Tu ras xelsa miapyrobda,

misi srola mSvildosansa yvelakasa awbilobda.da

da

da

da

da

da

Page 208: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

208

1015

yma fridons etyvis: `gesmodes Cemi aw monaxsenebi:me Seni gayra sikvdilad miCs da miT Tavsa vevnebi,magra ara mcals dRe-krulsa, cecxli mwvavs mouTmenebi,gza grZeli, saqme saswrafo mic, dia daveyenebi.

1016

`marTal ars, Seni gamyreli TvalTaT Tu cremlsaRvridesa,

dRes waruvali vera var, miT cecxli sxvaca mwvidesa;dgoma mgzavrisa cTomaa, kargsa iqms, Tavsa swvrTidesa;sada ginaxavs igi mze, wamomyev zRvisa kidesa~.

1017

fridon uTxra: `dasaSleli Cemgan ara ar geTxrobis;vici, rome aRara gcals, Sen laxvari sxva gesobis;wadi, RmerTi giwinamZRvrebs, mteri Seni daemxobis,magra Tqvi, Tu uSenoba Cemgan viTa daiTmobis?

1018

`amas gkadreb, ar egebis martosagan waslva Seni;Tana ymaTa wamogatan, imsaxuren, iaxleni,abjari da sagebeli, erTi jori, erTi cxeni.ar waitan, gairjebi Rawvi-vardi creml-nadeni~.

1019

moasxna oTxni monani, misandobelni guliTa,sruli abjari sakaco qafiTa, sabarkuliTa,samoci litra wiTeli awoniT, ar-nakluliTa,erTi taiWi uebro, miT unagriTa sruliTa.

1020

erTsa jorsa wviv-magarsa sagebeli aukida;wavida da fridon Sejda, masTanave gamovida.aw gayrisa momlodnesa edeboda cecxli, swvida,moTqvams: ̀ Tumca mze gveaxla, Cven zamTari ver dagvzrvida~.

da

da

da

da

da

da

Page 209: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

209v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1021

zari mis ymisa gayrisa gaxda, miecnes-wuxilsa.

moatydes moqalaqeni, larsa vin hyidda, Tu xilsa;

xma zaxilisa maTisa hgvanda aerTa quxilsa,

ityodes: `mzesa movhSordiT, mo, Tvalni mivscneTwuxilsa!~

1022

qalaqi gavles, mivides pirsa didisa zRvisasa,

maSin fridonis naxulsa, nasajdomevsa mzisasa,

mun daadendes nakadsa sisxlisa cremlTa tbisasa,

fridon uambobs ambavsa mis mnaTobisa tyvisasa:

1023

`aqa maT zangTa monaTa mze moiyvanes naviTa,

kbil-TeTri, bage-badaxSi, saxedaviTa SaviTa;

cxeni gavqusle, gavage wagvra xrmliTa da mklaviTa,

Sors mnaxes, adre gameqces, navi mfrinveli Cnda viTa~.

1024

moexvivnes erTmanerTsa, gaamravlnes cremlTa Rvrani,

akoces da gauaxldes maT orTave maTni wvani,

gaiyarnes gauyrelni Zmad-ficni da viTa Zmani,

fridon dadga, yma wavida, SemxedvelTa mklveli tani.

da

da

da

da

Page 210: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

210

waslva avTandilisagan nestan-darejanis

saZebrad da qaravanTa Seyra

1025

yma mimavali miubnobs, msgavsi mTvarisa srulisa.

ars TinaTinis goneba misad salxenlad gulisa;

ityvis: `mogSordi, sicruve, va, sawuTrosa krulisa!

Sen gaqvs wamali Cemisa mamrTelebeli wylulisa.

1026

`rad sicxe gulsa niadag mwvavs gmirTa sams alebisa?

rad guli kldisa tinisa Semqmnia sam salebisa?

ar SeuZlia laxvarsa daCena samsa lebisa,

Sen xar mizezi soflisa asre gasamsalebisa~.

1027

avTandil marto zRvis pirsa miva oTxiTa moniTa,

wamalsa tarielissa eZebs yovliTa RoniTa,

dRisiT da RamiT mtirali iRvrebis cremlTa foniTa,

Calad uCns yovli qveyana misve Calisa woniTa.

1028

sadaca naxnis, eubnis, mgzavrni zRvis pirsa rebulni,

hkiTxis mis mzisa ambavi; dReni vlna gaasebulni.

qedsa gardadges, aqlemni auCndes lar-kidebulni.

moqaravneni zRvis pirsa dayriT dges, daymunvebulni.

da

da

da

da

Page 211: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

211v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1029

mun qaravani uricxvi idga mis zRvisa kidesa.SeiWirvebdes, Wmunvides, verca dges, verca vlidesa.ymaman salami ubrZana, qebasa Seasxmidesa,hkiTxa, Tu: `vin xarT, vaWarno?~ - maT saubari hkidesa.

1030

usam iyo qaravnisa uxucesi, kaci brZeni.moaxsena xotba sruli, daloca da uqna zneni.hkadres: `xmelTa sinaTleo, Sen amoxve Cveni mlxeni,Camoxe da mogaxsenoT ambavi da saqme Cveni~.

1031

gardaxda. hkadres: `Cven varTo mobaRdadeni vaWarni,mahmadis sjulis mWiravni, arodes gvisvman maWarni,zRvaTa mefisa qalaqsa savaWrod gardmonaWarni,saqonel-srulni, mdidarni, ar larni gvqonan naWarni.

1032

`Cven aqa vpoveT zRvis pirsa kaci usulod mdebare,vuSveleT, ena moeca sityvisa gamomgebare;vhkiTxeT, Tu: «vin xar, Raribo, rasa saqmisa mZebare?»gviTxra: «Tu SexvalT, dagxocen; kide cocxal var me

bare?!»

1033

`Tqva: «qaravani egviptiT gamovemarTeT eriTa,zRvasa SevediT tvirTulni lariTa mraval-feriTa,mun mekobreTa dagvxoces Zelis saxnisis wveriTa;yvelai waxda, ar vici, aqa mosrulvar me riTa!»

1034

`lomo da mzeo, esea mizezi aqa dgomisa,dabrunvebiTa gvecemis ziani ar-sazomisa;SevideT, va Tu dagvxocnen, Zali ara gvaqvs omisa,verca vdgaT, verca wasrulvarT, Rone wagvslvia rComisa~.da

da

da

da

da

da

Page 212: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

212

1035

ymaman uTxra: `vinca Wmunavs, cudia da cudad cTebis!raca mova saqme zena, momavali ar agvcTebis;me mivindob sisxlTa TqvenTa, Semovisxam, da-ca-mwvTebis,vinca gebrZvis, xrmali Cemi mbrZolTa TqvenTa

daacvTebis~.

1036

moqaravneni aivsnes sixaruliTa didiTa,Tqves: `yma vinmea Wabuki, ara Cvenebrve ridiTa,aqvs Tavisagan imedi, viyvneT guliTa mSvidiTa~.Sevides, Casxdes xomaldsa, gamarTes zRvisa kidiTa.

1037

siamovnisa dariTa iares, ar siZneliTa.maTi badraga avTandil uZRvis guliTa qveliTa.gamoCnda navi mekobre droSiTa metad grZeliTa,mas navsa navTa salewlad saxnisi hgia ZeliTa.

1038

kiodes da modiodes, izaxdes da buksa hkresa;SeuSinda qaravani maT laSqarTa sididesa;ymaman uTxra: `nu iSiSviT Tqven imaTsa sialfesa,anu davxoc im yvelasa, an sikvdili Cemi dRes a.

1039

`ugangebod veras mizmen, Se-ca-mebnen xmelTa spani;gangebaa, ar davrCebi, laxvarnia CemTvis mzani;ver mixsnian ver cixeni, ver moyvasni, verca Zmani, -vinca icis ese asre, Cemebrvea gulovani.

1040

`Tqven, vaWarni, jabanni xarT, omisaca umecarni,

Sors isriTa ar dagxocnen, CaixSeniT Tana karni;

marto mnaxeT, viT Seveba, viT vixmarne lomni mklavni!

mekobrisa navisani sisxlni hnaxneT monaRvarni~.

da

da

da

da

da

da

Page 213: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

213v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1041

Caicva tansa abjari qceviTa vefxebr mkrCxaliTa.mas xelTa keti rkinisa hqonda xeliTa caliTa;navisa Tavsa guliTa wadga SiS-SeuvaliTa,viTa mWvretelni WvretiTa, mterni daxocna xrmaliTa.

1042

kiodes igi laSqarni, xma maTi ar gawydeboda,aZgeres Zeli, romelsa zeda saxnisi hgeboda;yma navis Tavsa uSiSrad qve dga, ar Ture krTeboda,keti hkra, Zeli mostexa, loms mklavi ar udrkeboda.

1043

Zeli mostexa avTandil, darCa nav-dauleweli;SeSindes igi laSqarni, gza Zebnes gardsaxveweli;veRar gaeswrnes, garduxda mterTa mi da mo mleweli;ar darCa kaci cocxali mun misgan daufreweli.

1044

maT laSqarTa gul-uSiSrad asre hxocda, viTa Txasa;zogi navsa Seanarcxis, zogsa hyrida Sigan zRvasa;erTmanerTsa Semostyorcis, rva cxrasa da cxra hkris

rvasa;dakodilni mkvdarTa Sua imalvian, malven xmasa.

1045

gaumarjvda omi maTi, viTa swadda missa gulsa.zogTa hkadres zenaari: `nu dagvxoco, Sensa sjulsa!~ar daxocna, daimonna, dahrComoda raca wylulsa.marTlad ityvis mociquli: `SiSi Seiqms siyvarulsa~.

1046

kaco, Zalsa nu iqadi, nuca mohkvex viTa mTrvali!aras gargebs Zliereba, Tu ar Segwevs RmrTisa Zali!didTa xeTa moerevis, mcire daswvavs naberwkali,RmerTi gfaravs, sworad gahkveTs, SeSa vis hkra, Tunda

xrmali.da

da

da

da

da

da

Page 214: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

214

1047

mun avTandil saWurWleni maTeulni didni naxna,

navi navsa Seatyubna, qaravansa dauzaxna.

usam naxa mxiaruli, - gaexarnes, ar iaxna,

hkadra xotba qebad misad, sasaxavni didni saxna.

1048

avTandilis maqebelad aTasimca ena enda!

verca maT Tqves, naomroba rogor turfad dauSvenda;

qaravanman izriala, Tqves: `ufalo, madli Senda!

mzeman Suqni Semogvadgna, Rame bneli gagviTenda~.

1049

moegebnes, akocebdes Tavsa, pirsa, ferxTa, xelsa;

hkadres qeba usazomo mas turfasa saqebelsa:

- misi Wvreta gaaSmagebs kacsa brZensa, viTa xelsa, -

`Sengan davhrCiT Cven yvelani faTeraksa ezom Znelsa~.

1050

ymaman uTxra: `madli RmerTsa, Semoqmedsa, arsTa mxadsa,

visgan Zalni zecierni ganageben aqa qmnadsa,

igi iqman yvelakasa, idumalsa, zogsa cxadsa;

xams yovlisa dajereba, brZeni sjera mowevnadsa.

1051

`RmerTman sulsa egodensa Tqven gaTniva sisxli Tqveni.

me, glax, ra var? miwa cudi; TaviT CemiT ramca vqmeni?

aw davxocen mterni Tqvenni, gavasrule, raca vTqveni;

navi savse saqonliTa mimiRia, viTa ZRveni~.

1052

amoa, kargsa moymesa ra omi gahmarjvebodes,

amxanagTaTvis ejobnos, vinca mas Tana-hxlebodes.

miulocviden, aqebden, maT agre myofTa swbebodes,

hSvenodes dakodiloba, cotai rame hvnebodes.

da

da

da

da

da

da

Page 215: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

215v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1053

igi navi mekobreTa mas dRe naxes, ar axvales,mun debulTa saWurWleTa amarimca viT daTvales!maTsa navsa gardmoiRes, navi srulad gardmocales;dalewes da zogi dawves, SeSa dramad ar gacvales.

1054

avTandils usam moarTva vaWarTa SemoTvliloba:

`Sengan varT gamagrebulni, Cven viciT Cveni cviloba;

raca gvaqvs, igi Senia, amas ar unda ciloba,

rasaca mogvcem, gviboZe, gviqmnia aqa yriloba~.

1055

ymaman SesTvala: `he, Zmano, weRanca mogismenia,

RmerTsa Seesma nakadi, raca Tqven TvalTa gdenia,

man dagarCinna; me ra var? me, glax, ra momilxenia!

ra ginda momceT, ras vaqmnev? me var da Cemi cxenia!

1056

`me Tuca ramca mindoda saWurWle dasadebeli,

Cemsaca mqonda uricxvi, usaxo lar-sagebeli;

ras vaqmnev Tqvensa? rad minda? oden var Tqveni mxlebeli;

sxvagan rame mic sxva saqme Tavisa wasagebeli.

1057

`aw raca aqa viSove saWurWle dauTvalavi,

raca vis ginda, waiReT, arvisi viyo mlalavi,

erTsa viaji, miajeT saajo ar-sakrZalavi:

saqme rame mic TqvenSiga Tavisa dasamalavi.

1058

`Jamamdis Cemsa nu ityviT ar Tqvensa patronobasa,

«TviT Tavadia Cveni», TqviT, nu mixmobT Wabukobasa.

me savaWrosa Cavicvam, daviwyeb jubaCobasa;

Tqven SeminaxeT namusi, Tqvensa da Cemsa Zmobasa!~

da

da

da

da

da

da

Page 216: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

216

1059

ese saqme qaravansa gaexarnes metad dia;

movides da Tayvanis-sces, hkadres: `Cveni imedia,

raca aja Cven gvmarTebda, igi Tqvenve giajdia,

mas vmsaxuroT, visi piri mzisa pirad gagvicdia~.

1060

muniT wavides, iares, ar Ture xansa zmidian,

mihxvdes tarossa amosa, niadag amod vlidian;

Sehfrfinvidian avTandils, qebasa Seasxmidian,

mas margalitsa mas ymasa, kbilTave fersa, sZRvnidian.

da

da

Page 217: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

217v

ef

xi

st

ya

os

an

i

ambavi avTandilisa gulanSaros mislvisa

1061

zRva gaiara avTandil, miva taniTa mWevriTa.

naxes qalaqi, moculi gare baRisa tevriTa,

gvarad ucxoni yvavilni, feriTa metad bevriTa.

mis qveyanisa siturfe ra gagagono mev, riTa!

1062

maT baRTa pirsa daabes navi sabliTa samiTa;

avTandil tansa jubani Caicvna, dajda skamiTa;

moasxnes kacni mzidavni, damizdebulni dramiTa;

igi yma vaWrobs, Tavadobs da Tavsa malavs amiTa.

1063

movida misi mebaRe, baRsa eaxlnes romelsa,

mas ymasa uWvrets SefrfinviT pirsa, elvaTa mkrTomelsa;

avTandil uxmo, eubna kacsa ar sityva-mcTomelsa:

`visni xarT, vin xarT, ra hqvian mefesa aqa mjdomelsa?

1064

`wvrilad miTxar yvelakai, - yma mas kacsa eubnebis, -

ra laria ufro Zvirad, an iefad ra ixsnebis?~

hkadra: `vxedav pirsa Tqvensa, mzisa pirad memecnebis;

raca vici, marTlad gkadreb, mrudi ara ar gemcnebis.

da

da

da

da

Page 218: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

218

1065

`esea zRvaTa samefo Tvisa aTisa savliTa,TviT gulanSaros qalaqi, savse turfiTa mravliTa;aq modis turfa yvelai naviTa zRva-zRva mavliTa;meliq-surxavi xelmwifobs, sruli sviTa da davliTa.

1066

`aqa moslviTa gaymdebis, kacimca iyo berebi:

sma, gaxareba, TamaSi, niadag arn simRerebi,

zamTar da zafxul sworad gvaqvs yvavili ferad-ferebi;

vinca gvicnoben, gvnatrian, igica, vin a mterebi.

1067

`did-vaWarni sargebelsa amis metsa ver hpoveben:

iyidian, gahyidian, moigeben, waageben;

glaxa Tve erT gamdidrdebis, savaWroTa yovlgniT hkreben;

uqonelni weliwdamdis saqonelsa daideben.

1068

`me var mebaRe usenis, vaWarTa uxucesisa;

eseca gkadro ambavi, saqme misisa wesisa:

TviT ese baRi misia, sadgomi Tqveni dResisa;

pirvel mas hmarTebs Cveneba yovlisa uturfesisa.

1069

`ra Semovlen did-vaWarni, mas naxven da ZRvensa sZRvnian,

uCveneben, raca hqondes, sxvagan larsa ver gaxsnian,

uturfesTa sefed dasxmen, fassa munve dauTvlian;

maT maSinve aazatebs, viTa swaddes, dayidian.

1070

`TqvenebrTa sabatioTa maT hmarTebs gamosveneba;

damyenebelTa ubrZanebs, hmarTebdes vis dayeneba.

aw igi aqa ar aris, ras margebs misi xseneba!

gamogeba da wayvana mas hmarTebs, Tqveni qeneba.

da

da

da

da

da

da

Page 219: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

219v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1071

`fatman xaTun Sina aris, xaTuni da coli misi,

purad kargi maspinZeli, mxiaruli, ar Tu mqisi;

mas vacnobo moslva Tqveni, wagiyvanos viTa Tvisi;

wina kacsa mogagebebs, qalaqs Sexval naTliv dRisi~.

1072

avTandil uTxra: `wadio, agre qmen, raca gwadian~.

mebaRe mirbis, ixarebs, oflni mkerdamdis Casdian.

xaTunsa uTxra ambavi: `me ese damiqadian,

yma mova, misTa mWvretelTa Suqni mzed gaicadian.

1073

`vaWari vinme patroni ars qaravnisa didisa,

sarosa msgavsi nazardi da mTvare dRisa Svidisa;

hSvenis juba da moxveva Zoweulisa ridisa.

mimixmo, mkiTxa ambavi da niri larTa syidisa~.

1074

fatman xaTuns gaexarnes, gaageba mona aTi,

moukazmna qarvansrani, daayena bargi maTi;

Semovida Rawvi-vardi, brol-badaxSi, mina-saTi;

misTa mWvretTa dausaxes vefxsa toti, lomsa - TaTi.

1075

zari gaxda, Semoakrfes qalaqisa erni srulad,iqiT-aqaT ijrebodes: `vuWvritoTo amas rulad!~zogni ndomiT Sehfrfinvides, zogni iyvnes sulwasrulad;maTTa colTa moiZulvnes qmarni, darCes gabasrulad.

1076

fatman, coli usenisi, gaegeba karTa wina,

mxiarulad usalama, sixaruli daiCina;

erTmanerTi moikiTxes, Sevides da dasxdes Sina;

fatman xaTuns moslva misi, Se- viT -vatyev, ar ewyina.

da

da

da

da

da

da

Page 220: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

220

1077

fatman xaTun Tvalad marjve, ar-ymawvili, magra mzmeli,

nakvTad kargi, Sav-gremani, pir-msuqani, ar pir-xmeli,

mutribTa da momReralTa moyvaruli, Rvinis-msmeli;

dia edva sasaluqo dasaburav-Casacmeli.

1078

mas Ramesa fatman xaTun umaspinZla metad karga.

ymaman uZRvna ZRveni turfa, mimRebelTa Tqves, Tu:`varga~.

fatmans misi maspinZloba uRirs, RmerTo, ar dakarga;

sves da Wames, dasawolad yma gavida RamiT gar, ga.

1079

dilasa lari yvelai uCvena, gaaxsnevina,

turfani sefed gardasxna, fasica daaTvlevina,

vaWarTa uTxra: `waiReT, - ahkida, gaawevina, -

Tqven viTa ginda, vaWrobdiT, nu gamamJRavnebT, me vina~.

1080

yma vaWrulad imosebis, ar Caicvams aras missa.

zogjer uxmis fatman missa, zogjer iyvis fatmanissa;

erTgan sxdian, ubnobdian saubarsa ara-mqissa;

fatmans hklvida umisoba, raminisa viTa vissa.

da

da

da

da

Page 221: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

221v

ef

xi

st

ya

os

an

i

fatmanisagan avTandilis gamijnureba

1081

sjobs siSore diacisa, visgan viTa daiTmobis:

gilizRebs da SegikveTebs, migindobs da mogendobis,

marT anazdad giRalatebs, - gahkveTs, rasca daesobis, -

miT diacsa samalavi arasTana ar eTxrobis.

1082

fatman xaTuns avTandilis gulsa ndoma Seuvida,

siyvaruli metis-meti moemata, cecxlebr swvida.

damalvasa ecdeboda, magra WirTa ver malvida,

ityvis: `ra vqmna, ra mergebis!~, awvimebda, cremlTaRvrida.

1083

`miRma vuTxra, va Tu gawyres, Sexedvaca damiZvirdes!

Tu ar vuTxra, ragvar gavZlo! cecxli ufro gamixSirdes.

vTqva da movkvde, anu davrCe, erTi rame gamipirdes;

mas mkurnalman ragvar hkurnos, Tu ar uTxras, racasWirdes?!~

da

da

da

Page 222: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

222

wigni fatmanisa avTandilTana samijnuro

1084

dawera wigni sabralo, mis ymisa misarTmeveli,

misisa mijnurobisa, misTa patiJTa mcneveli,

misTa msmenelTa gulisa SemZrveli, Semarxeveli,

ustari Sesanaxavi, ar cudad dasaxeveli:

1085

`he mzeo, RmerTsa vinaTgan mzed swaddi dasabadeblad,

miT Segqmna moSorvebulTa WirTa, ar lxinTa mwadeblad,

axlos SemyrelTa damwvelad, maTad cecxlisa madeblad,

mnaTobTa Seni Sexedva tkbilad uCns, dasaqadeblad.

1086

`Sen gtrfialoben mWvretelni, SenTvis sabralodbndebian,

vardi xar, mikvirs, bulbulni rad ara Senzed krfebian!

Seni Sveneba yvavilTa aWnobs da Cemnic Wnebian,

srulad damwvarvar, Tu mzisa Suqni ar momeswrebian.

1087

`RmerTi myavs mowmad, viSiSvi Tqvensa amissa Txrobasa,

magra ra virgo dRe-krulman, srulad gavhyrivar Tmobasa,

guli ver gasZlebs niadag SavTa wamwamTa sobasa,

Tu ras mewevi, mewive, Tvara mivhxdebi cnobasa!

da

da

da

da

Page 223: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

223v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1088

`me vire ama wignisa pasuxi momividodes,vcnobde, gindode saklavad, an Cemi ra gagvidodes,munamdis gavZlo sulTa dgma, guli razomca mtkiodes,sicocxle, anu sikvdili gardmiwydes, netarZi, odes!~

1089

fatman xaTun dawera da gaugzavna wigni misi.

ymaman asre waikiTxa, da vinmea, anu Tvisi;

Tqva: `ar icis guli Cemi, vin maSikobs vissa visi,

rome mimiCns samijnuro, rad vamsgavso me mas isi!~

1090

Tqva: `yvavi vardsa ras aqmnevs, anu ra misi feria!

magra mas zeda bulbulsa jerT tkbilad ar umReria.

umsgavso saqme yoveli moklea, miT oxeria.

ra uTqvams, ra mouCmaxavs, ra wigni mouweria!~

1091

esegvari sazraxavi dauzraxa gulsa Sina;

merme ityvis: `Cemi Semwe Cemgan kide aravin a;

rasaTvisca gamoWril var, misi Zebna raTgan mina,

raTamca viT vhpoveb, mas viqm, gulman sxvamca ra ismina!

1092

`isi diaci aqa zis, mnaxavi kacTa mravalTa,

mosadgure da moyvare mgzavrTa, yovelgniT mavalTa;

mivhyve, miambobs yvelasa, razommca, cecxlo, mwvav alTa,

nuTu ra margos, me misi gardaxda Cemgan vcna valTa~.

1093

Tqva: `diacsa vinca uyvars, gaeqsvis da miscems gulsa,

augi da moyivneba arad Seswons yola krulsa;

raca icis, gaucxadebs, xvaSiadsa uTxrobs srulsa,

mijobs, mivhyve, ganRa sadme vscnob saqmesa damalulsa~.da

da

da

da

da

da

Page 224: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

224

1094

kvla ityvis: ̀ vervin veras iqms, Tu etli ar mosTmindebis;

miT raca minda, ara maqvs, raca maqvs, ar momindebis;

bindis gvaria sofeli, es Ture amad binddebis,

kokasa Sigan raca dgas, igive warmosdindebis!~da

Page 225: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

225v

ef

xi

st

ya

os

an

i

wigni avTandilisa fatmanTana

1095

miuwera: `wavikiTxe Seni wigni, Cemi qeba.

Sen momaswar, Tvara Sengan me ufro mWirs cecxlTa deba;

Senca ginda, meca minda gauwyvedlad Seni xleba,

Seyra aris piriani, orTavea raTgan neba~.

1096

fatmanissa ver giambob, moemata ra siame!

miuwera: `kmaris, raca uSenoman cremli vlame,

aw viqmnebi Tavis wina, aqa mpoveb martosa me,

momiswrafe Seyra Seni, ra SeRamdes, modi Rame~.

1097

mas RamiTve, sawveveli ra miarTves wigni ymasa,

SeRamda da wa-ca-vida, sxva emTxvia mona gzasa:

`amas Rame nu moxvalo, vera mpoveb SenTvis mzasa~.

mas ewyina, ar dabrunda, Tqva, Tu: `hgavso ege rasa!~

1098

wveuli aRar dabrunda, kvla zeve ukuwveviTa.

fatman zis wyeniT, Sevida avTandil marto xe viTa,

diacsa wyena Seatyo, naxa SeslviTa, Se, viTa,

ver daiCina SiSiTa da misiTave TneviTa.

da

da

da

da

Page 226: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

226

1099

erTgan dasxdes da daiwyes kocna, laRoba wyliani;Semodga karsa yma vinme kekluci, tan-nakvTiani,Semovlo axlos, Semohyva mona xrmal-darakiani,dahkrTa, ra naxa avTandil: hgavso Tu gzaa kldiani.

1100

fatman ra naxa, SeSinda, Zrwis da mieca Zrwolasa.

man gakvirvebiT uWvrita maTsa laRoba-wolasa;

uTxra: `ar giSli, diaco, ferTa mi da mo krTolasa,

gamiTendebis, gananeb maga moymisa yolasa!

1101

`gamkicxe, bozo diaco, da damdev gasaTrevelad,

magra scnob xvale pasuxsa maga saqmisa mzRvevelad:

var SenTa SvilTa SeniTa kbiliTa damaWmevelad,

davSalo, wverTa fu miyav, xeliRa vrbode me velad!~

1102

ese Tqva da kacman wverTa moizidna, gavlna karni;

fatman Seqmna Tavsa cema, Rawvni esxnes naxokarni;

cremlTa, misTa monadenTa, wyarosebrni ismnes wkarni;

Tqva: `damqoleT, modiT, qviTa, momadegiT momakarni!~

1103

moTqvams: ̀ movkal, hai, qmari, amovwyviden wvrilni Svilni,

iavar-vyav saqoneli, usaxoni Tvalni Tlilni,

gaveyare sayvarelTa, va gamzrdelni, va gazrdilni!

bolod veqmen saxlsa Cemsa, sityvania Cemni wbilni~.

1104

amas yvelasa avTandil ismenda gacbunvebuli;

ubrZana: `ra gWirs, ras ityvi, rasTvis xar agre vebuli?

ras dageqada igi yma, ra naxa Sengan klebuli?

dadumdi, miTxar, vin iyo, anu rad saqmed rebuli?~

da

da

da

da

da

da

Page 227: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

227v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1105

diacman uTxra: `he lomo, xeli var cremlTa deniTa,nuras nu mkiTxav ambavsa, verca ras giTxrob eniTa;

davxocen Svilni xeliTa, miT var aRaras lxeniTa.

Tavi movikal uTminod siyvaruliTa SeniTa.

1106

`esegvari dia mihxvdes sityva-mcTarsa, ena-metsa,

xvaSiadis ver-mmalavsa, uWkuosa, Smagsa, retsa;

vaglaxiTa mewiveniT, getyvi yovlsa Cemsa mWvretsa,

mkurnalmanca vera hkurnos Tavisisa sisxlis mxvretsa.

1107

`orisagan erTi qmeniT, amis metsa nuras hlamiT:

mo- viTa -hklav ima kacsa, wadi, mokal malviT RamiT,

me da srulad saxli Cemi daxocasa dagvxsen amiT!

moxval, giTxrob yvelakasa, me viTa var cremlTa lamiT.

1108

`Tvara RamiTve tvirTebi Seni waiRe viriTa,

daagde Cemi midamo, srulad mikrife, mi, riTa.

veWv, rome CemTa codvaTa Senca agavson WiriTa,

Tu darbazs miva igi yma, SvilTa damaWmevs piriTa~.

1109

ra ese esma avTandils laRsa, buneba-ziarsa,

adga da laxti aiRo, ra turfa rame mxne arsa!

`ama saqmisa ver-cnoba, - Tqva, - Cemi siZunwe arsa~.

nu eWv sul-dgmulsa qveyanad, Tu viTme misebri arsa!

1110

fatmans uTxra: `kaci momec maswavlelad, winamZRvarad,

gzasa marTlad wamiyvanos, Tvara meSvlad minda arad;

ima kacsa vera vxedav meomrad da Cemad darad,

raca vuyo, mogaxseneb, momicade, iyav wynarad~.da

da

da

da

da

da

Page 228: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

228

1111

mas misca mona diacman winamZRvrad, wa-ca-myvanelad,

kvlave mihyivla: `vinaTgan cecxli cxelia aw nelad,

Tu mo-viTa-hkla igi yma Cemad gulisa mfxanelad,

beWedi Cemi acvia, mas gvedreb mosatanelad~.

1112

avTandil gavlo qalaqi miT uebroTa taniTa;

zRvis pirsa saxli nagebi dga qviTa wiTel-mwvaniTa,

qveSeTke sriTa turfiTa, kvla zedaT banis-baniTa,

didrovaniTa turfiTa, mravliTa Tanis-TaniTa.

1113

mun mihyavs pir-mze avTandil mas, missa winamZRomelsa;

xma-mdablad hkadrebs: `isia sra misi, eZeb romelsa~.

uCvenebs, etyvis: `hxedao bansa ze da qve mdgomelsa?

iqi wevs Zilad, icodi, anu qve hpoveb mjdomelsa~.

1114

karsa wina darajani orni uwves mas, glax, ymasa.

yma gavida, gaepara, daagdebdes vire xmasa,

TviTo xeli yelsa mihyo, munve misca sulTa xdasa,

Tavi Tavsa Seutaka, gauria tvini Tmasa.

1115

igi yma sawols marto wva guliTa javrianiTa;

xel-sisxliani avTandil Sedga taniTa janiTa;

verRa aeswra, idumal mokla, Tu, verca vcaniTa,

xeli mohkida, miwasa daaskvna, dakla daniTa.

1116

mWvretelTa mze da mebrZolTa mxeci da viTa zaria.

beWdiTurT TiTi mohkveTa, qvesknelT miwasa garia,

zRvaTake sarkmliT gatyorca, zRvisa qviSaTa daria,

misTvis arca sad samare, arca saTxarad baria.

da

da

da

da

da

da

Page 229: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

229v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1117

xma maTisa daxocisa ar gaisma arsiT ara.

wamovida vardi tkbili, rasamca viT gaemwara!

ese mikvirs, sisxli misi asre viTa moipara!

rome pirvel wamoevlo, gza igive waiara.

1118

ra fatmanissa Sevida lomi, mze, moyme wyliani,

ubrZana: `movkal, man ymaman dRe veRar naxos mziani,

TviT mona Seni mowmad myavs, fici afice RmrTiani,

aha TiTi da beWedi, da dana maqvs sisxliani.

1119

`aw miTxar, Tu: ras ityodi, ras gaSmagdi isre retad?

ras geqadda isi kaci? meswrafebis metis-metad~.

fatman ferxTa moexvia: `ara Rirs var pirsa Wvretad,

gamimrTelda guli wyluli, axla davje cecxlTa Sretad.

1120

`me da useni SviliTurT aw axlad davibadeniT;

lomo, qebani Sennimca Cven viTa vadiadeniT!

vinaTgan sisxlTa imisTa daRvrasa daeqadeniT,

TaviTgan giTxrob yvelasa, Tqven smenad daemzadeniT~.da

da

da

da

Page 230: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

230

fatmanisagan nestan-darejanis

ambis mboba

1121

`ama qalaqsa wesia, dResa mas navrozobasa

arca vin vaWrobs vaWari, arca vin wava gzobasa;

yovelni sworad daviwyebT kazmasa, lamazobasa,

didsa Seiqmen mefeni puroba-darbazobasa.

1122

`Cven did-vaWarTa zeda-gvac darbazs miReba ZRvenisa,

maT saboZvrisa boZeba hmarTebs msgavsisa Cvenisa;

aT dRemdis ismis yovelgan xma winwilisa, ebnisa,

moedans mRera, burToba, dgriali cxenTa dgenisa.

1123

`qmari Cemi did-vaWarTa wauZRvebis, usen, wina,

maTTa colTa me wavasxam, mawveveli arad mina;

dedofalsa ZRvensa vuZRvniT, mdidari Tu glaxa vin a,

darbazs amod gavixarebT, mxiarulni movalT Sina.

1124

dRe movida navrozoba, dedofalsa ZRveni vsZRveniT;

Cven mivarTviT, maT gviboZes, avavseniT, avivseniT;

Jamierad mxiarulni wamovediT nebiT CveniT,

kvla davsxediT gaxarebad, uneburni ar viyveniT.

da

da

da

da

Page 231: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

231v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1125

`baRsa Sigan TamaSobad saRamosa gave Jamsa,gavitane xaTunebi, - maTi Wmeva Cemgan xamsa;momyvebodes momReralni, ityodian tkbilsa xmasa,vimRerdi da vymawvilobdi, vicvalebdi ride-Tmasa.

1126

`iq baRsa Sigan turfani saxlni, natifad gebulni,

maRalni, yovlgniT mxedvelni, zRvas zeda wakidebulni,

mun Sevitanen xaTunni, igi CemTana xlebulni,

kvla davideviT nadimi, davsxediT amod Svebulni.

1127

`vaWris colTa vumaspinZle mxiarulad, amod, durad;

smasa zeda umizezod gavxe rame ugemurad,

ra Sematyves, gaiyara, sxdomil iyo raca purad,

marto davrCi, sevda rame Semomeqca gulsa murad.

1128

`ukmovaxven sarkmelni da Sevaqcive piri gzasa,

vixedvidi, viqarvebdi kaeSnisa Cemgan zrdasa;

Sors amiCnda cota rame, mocurvida Sigan zRvasa,

mfrinvelad vTqvi, anu mxecad, sxvas vamsgavse memca rasa!

1129

`maSorvida, verad vican; momeaxla, iyo navi;

orTa kacTa, tanad SavTa, TviT pirica edga Savi;

iqiT-aqaT mosdgomodes, axlos uCnda oden Tavi,

gamovides, gamikvirda igi ucxo sanaxavi.

1130

gamozides igi navi, gamoiRes baRsa wina,

miixedes, moixedes, vin gviWvretso, sada, vina,

vera naxes sulieri, verca raman SeaSina;

me idumal vixedvidi, sul-Rebuli viyav Sina.da

da

da

da

da

da

Page 232: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

232

1131

`miT navidaRma maT rome gardmosves kidobaniTa,

ahxades, qali gardmosves ucxoTa rame taniTa,

Tavsa ridiTa SaviTa, qveSeT mosili mwvaniTa,

mzesa siturfiT eyofis, iyos misiTa gvaniTa.

1132

`ra mobrunda qali Cemke, Semoadges sxivni kldesa,

RawvTa misTa elvareba elvarebda zesTa zesa;

daviwuxen Tvalni, yola ver Sevadgen, viTa mzesa,

ukmovixSev kari Cemke, maTi Wvreta vera cnesa.

1133

`movixmen oTxni monani, Cemsa winaSe mdgomelni,

vuCvene: «hxedavT, indoTa tyved hyvanan Suqni romelni?

CaepareniT, CaediT, Cqarad nu mixvalT mxltomelni,

mogyidon, fasi mieciT, risaca iyvnen mndomelni.

1134

«Tu ar mogcen, nuRa miscemT, wahgvareT da daxoceniT,

moiyvaneT isi mTvare, qmeniT kargad, ecadeniT!»

Cemni ymani zedadaRma Caeparnes, viTa freniT,

daevaWrnes, ar mohyides, Savni vnaxen metad wyeniT.

1135

`me sarkmelTa gardavadeg. ra Sevigen, ar mohyides,

Sevuzaxen: «daxoceniT!», daipyrnes da Tavsa sWrides;

igi zRvasa Seasrivnes, Semoadges qalsa, scvides;

Cavegebe, gamovhgvare, zRvis pirs xansa ar dazmides.

1136

`ra giambo qeba misi, ra siturfe, ra nazoba!

vficav, rome igi mzea, ara hmarTebs mzesa mzoba!

vin gaicdis SuqTa misTa, vinmca viT qmna naxazoba!

me Tu damwvavs, aha mza var, arRa unda amas mzoba!~

da

da

da

da

da

da

Page 233: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

233v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1137

ese sityva daasrula, fatman ikrna pirsa xelni;avTandilsca aetirnes, gardmoyarna cremlni cxelni;erTmanerTi daaviwyda, misTvis gaxdes viTa xelni,Rvarman, zedaT monadenman, gaawyalna fifqni Txelni.

1138

moitires, ymaman uTxra: `nuRar gaswyved, gaasrule~.

fatman ityvis: `mivegebe, guli misTvis vaerTgule,

gardvukocne yovli aso, Tavi amad movaZule,

zeda davsvi taxtsa Cemsa, SevekveTe, gavesule.

1139

`vhkadre:«miTxar, vin xar, mzeo, anu Svili visTa tomTa?

ima zangTa siT mohyvandi Sen, patroni cisa xomTa?»

man pasuxi ara miTxra me sityvaTa esezomTa,

as-nakeci wyaro vnaxe cremlTa, misTa monawTomTa.

1140

`ra mivaWirve kiTxviTa, metiTa saubariTa,

gul-amoxvinCviT atirda miT rame xmiTa wynariTa;

brol-lalsa Rvari nargisTaT mosdis giSrisa RariTa;

misi mWvreteli daviwvi, gavxe guliTa mkvdariTa.

1141

`miTxra: «Sen CemTvis, dedao, xar umjobesi dedisa,

ras aqmnev Cemsa ambavsa, zRapari aris ybedisa!

Raribi vinme, Semswrobi var ubedosa bedisa;

Tu raca mkiTxo, Zalimca gigmia arsTa mxedisa!»

1142

`vTqvi: «uJamod ar wesia moyvana da mzisa xmoba;

momyvaneli gaSmagdebis da wauva erTob cnoba;

xmoba unda Jamierad, saajosa yovlsa Txroba.

rad ar vici ama mzisa saubrisa uJamoba?»

da

da

da

da

da

da

Page 234: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

234

1143

`aviyvane igi pir-mze naqebi da ver vTqvi uqi;

survilman da mzeman misman, Zliv davmale misi Suqi,

Camovhbure mraval-keci stavra mZime, ar subuqi;

cremlsa setyvs da vardsa azrobs, wamwamTagan moqris buqi.

1144

`moviyvane Sina Cemsa igi pir-mze taniT alviT,

movukazme saxli erTi, Sigan davsvi metad malviT;

arvis vuTxar suliersa, Sevinaxe farviT, krZalviT,

erTi zangi vamsaxure, me Sevidi, vnaxi xalviT.

1145

`viT giambo sakvirveli me, glax, misi yofa-qceva,

dRe da Rame gauwyvedlad tirili da cremlTa frqveva!

Sevexvewi: «dadumdio», wam erT hqondis Cemi Tneva.

aw umisod viT cocxal var, hai CemTvis, vaglax me, va!

1146

`Sina Sevidi, mas wina edgis cremlisa gubebi,

Sigan melnisa morevsa eyaris giSris Subebi,

melnisa tbaTaT iRvrebis savse saTisa rubebi,

Sua Zowsa da ayiysa sWvirs margaliti tyubebi.

1147

`Jami ver vpove kiTxvisa niadag cremlTa Rvrisagan,

Tumca mekiTxa:«vina xar, egre gasruli risagan?»

mCqefrad sisxlisa nakadi mosdis alvisa xisagan,

mas xorcieli viT gasZlebs sxva, kidegani qvisagan!

1148

`arad undis saburavi, arca wola sagebliTa,

miwyiv iyvis ridiTa da miT erTiTa yabaCiTa,

mklavi misi sasTaulad miidvis da miwvis miTa,

Zliv vaWami cota rame aTasiTa SexvewiTa.

da

da

da

da

da

da

Page 235: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

235v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1149

`sxva giambo sakvirveli ridisa da yabaCisa;var mnaxavi yovlisave ucxosa da Zvirfasisa,magra misi ara vici, qmnili iyo ragvar risa:silbo hqonda naqsovisa da simtkice - naWedisa.

1150

`man turfaman saxlsa Cemsa egre dayo xani didi;ver gavandev qmarsa Cemsa, Sesmenisa mqonda ridi;vTqvi, Tu: «vuTxra, gamamJRavnebs, darbazs miva isi

flidi».

ese meyo sagoneblad, Sevidi, Tu gamovidi.

1151

`vTqvi, Tu: «ar vuTxra, ra vuyo, Cemgan ra moegvarebis?arca ra vici, ra unda, ra visgan moexmarebis;qmari ra migrZnobs, mo-ca-mklavs, verRara momefarebis;viTa davmalo naTeli, vin mzesa daedarebis?!

1152

`me, glax, martoman ra vuyo, mimatebs cecxlTa debasa!mo da gavando, nu Seval usenis Secodebasa;ar gamamJRavnos, vafico, Tu momcems imedebasa,sulsa ver waswymeds, vera iqms ficisa gacudebasa.

1153

`mive marto, qmarsa Cemsa velaRobe, velacice,

merme vuTxar: «giTxrob rasme, magra pirvel Semomfice,

arvis uTxra suliersa, saficari momec mtkice».

fici fica saSineli: «Tavicao kldeTa vice!

1154

«raca miTxra, sikvdilamdis arvis vuTxra suliersa,

ara bersa, ara ymasa, moyvaresa, arca mtersa».

merme vuTxar yvelakai usens, kacsa lmobiersa:

«modi, momyev aqa sadme, mo, giCveneb mzisa fersa».da

da

da

da

da

da

Page 236: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

236

1155

`adga, amyva da wavediT, SevvleniT karni srisani.

usen gakvirda, ga-ca-krTa, ra Suqni naxna mzisani;

Tqva: «ra miCvene, ra vnaxe, rania, netar, risani?!

Tu xorcieli arismca, Tvalnimca mrisxven RmrTisani!»

1156

`vTqvi, Tu: «arca ra me vici amisi xorcieloba,

raca ar giTxar, mis meti ara maqvs mecnieroba;

me da Sen vhkiTxoT, vin aris, visgan sWirs isi xeloba,

nuTu ra gviTxras, veajneT, qmnas didi lmobieroba».

1157

`mivediT, gvqonda orTave krZalva misisa krZalisa;

vhkadreT, Tu: «mzeo, saxmili gvedebis Sengan alisa,

gviTxar, ra aris wamali mTvarisa Suq-namkrTalisa?

ras Seuqmnixar zafranad Sen, ferad msgavsi lalisa?»

1158

`raca vhkiTxeT, ara vici, esma, anu ar ismenda:

vardi erTgan Seeweba, margalitsa ar aCenda;

gvelni moSliT moekecnes, baRi SeRma Se-re-Senda,

mze veSapsa daebnela, zeda radmca gagviTenda!

1159

`vera davhyareT pasuxi Cven saubriTa CveniTa:

vefxi-avaza pir-quSad zis, wyroma ver vugrZeniTa.

kvlaca vawyineT, atirda mCqefrad cremlisa deniTa,

«ara vicio, mimiSviT!», es oden gviTxra eniTa.

1160

`davsxediT da mas Tanave vitireT da cremli vlameT,

raca gveTqva, SevinaneT, sxvamca raRa SeviwameT!

Zliv veajeT dadumeba, davadumeT, davaameT,

Cven mivarTviT xili rame, magra vera ver vaWameT.

da

da

da

da

da

da

Page 237: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

237v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1161

`usen ityvis: «bevr-aTasni Wirni aman amixocnes;

ese Rawvni mzisad kmaran, kacTaganmca viT ikocnes!

umarTlea, ver-mWvretelman Tu patiJni iasocnes,

me Tu Svilni mirCevnian, RmerTman igi damixocnes!»

1162

`mas vuWvriteT didi xani, wamovediT sulTqmiT, axiT.

Seyra gviCndis sixarulad, gayra didad vivaglaxiT.

vaWrobisa saqmisagan movicaliT, igi vnaxiT,

guli Cveni gauSveblad daetyvevnes misiT maxiT.

1163

`ra gamoxda xani rame, gamovides Rame-dReni,

usen miTxra: «ar minaxavs ZoRaniTgan mefe Cveni.

mivazireb, waval, vnaxav, vudarbazo, vuZRvna ZRveni».

movaxsene: «dia, RmerTo, brZanebaa ege Tqveni!»

1164

`usen tabaksa daawyo margaliti da lalebi.

davvedre: «darbazs dagxvdebis darbazis eri mTrvalebi;

ama qalisa ambavsa, momkal, Tu ar ekrZalebi».

kvla Semomfica: «ar vityvi, Tavsaca meces xrmalebi!»

1165

`usen mivida, xelmwife dahxvda nadimad mjdomeli, -

usen arifi mefisa, mefeca misi mndomeli, -

wina miisva, SeiZRvna, ZRveni miarTva romeli.

aw naxeT mTrvali vaWari, cqafi, uwrfeli, mswromeli.

1166

`ra mefeman usens wina sva mravali dostaqani,

kvla Sesves da kvla aivsnes sxva farCni da sxva Wiqani.

daaviwydes igi ficni, ra musafni, ra maqani!

marTlad Tqmula: «ara hmarTebs yvavsa vardi, virsa rqani».

da

da

da

da

da

da

Page 238: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

238

1167

`uTxra didman xelmwifeman uWkuosa usens, mTrvalsa:«dia mikvirs, saZRvnod Cvenad siT moiReb ama Tvalsa,margalitsa didroansa, usaxosa hpoveb lalsa?ver gardvixdi, Tavman Cemman, ZRvenTa SenTa naaTalsa».

1168

`Tayvanis-sca usen, hkadra: «he maRalo xelmwifeo,zeciT SuqTa momfenelo, marCenelo arsTa, mzeo!raca sxva maqvs, visi aris oqro, Tunda saWurWleo?dedis mucliT ra gamomyva? mboZebia Tqvengan meo.

1169

«amas gkadreb, Tavman Tqvenman, ara gmarTebs madli ZRvnisa;sxva rame miTqs sasZlo Tqveni, SesarTavi Tqvenis Zisa;mas ucilod damimadlebT, odes hnaxoT msgavsi mzisa,maSin metad gaamravloT Tqven brZaneba netarZisa».

1170

`ras vagrZelebde! gatexa fici, simtkice sjulisa,uambo povna qalisa, mWvretTagan mzed saxulisa.mefesa metad eama, mieca lxini gulisa,ubrZana darbazs moyvana, srul-qmna usenis Tqmulisa.

1171

`me aqa Cemsa amod vje, munamdis ar mikvnesia.Semodga karsa mefisa monaTa uxucesia,Tana hyva mona samoci, viT xelmwifeTa wesia,movides; dia gavkvirdi, vTqvi: «rame saqme zesia».

1172

`misalames, «fatman, - miTxres, - brZanebaa RmrTisasworTa:

dRes romeli usen SesZRvna qali, msgavsi mzeTa orTa,aw momgvare, waviyvanoT, vla ar gvinda gzaTa SorTa».ese mesma, damtydes cani, risxva RmrTisa eca gorTa.

da

da

da

da

da

da

Page 239: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

239v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1173

`me gakvirvebiT kvla vhkiTxe: «ra qali ginda, romeli?»maT miTxres: «usen SemosZRvna piri elvaTa mkrTomeli~.aras margebda, daeskvna dRe Cemi sulTa mxdomeli,avTrToldi, avdeg veRara, verca qve viyav mjdomeli.

1174

`Seve, vnaxe igi turfa mtiralad da creml-dasxmulad,vhkadre: «mzeo, bedman Savman viT mimuxTla, hxedav,

rulad!

ca mobrunda risxviT Cemke, iavar-myo, amfxvra srulad,

Semasmines, mefe giTxovs, var amisTvis gul-moklulad».

1175

`man miTxra: «dao, nu gikvirs, ege razomca Znelia!bedi ubedo Cemzeda miwyiv avisa mqmnelia.kargi ram mWirdes, gikvirdes, avi ra sakvirvelia!sxva-da-sxva Wiri Cemzeda ar axalia, Zvelia».

1176

`TvalTaT viTa margaliti gardmoyara cremli xSiri,

adga asre gul-uSiSrad, vefxi iyo, anu gmiri,

lxini lxinad arad uCnda, marT agreve Wirad Wiri.

mTxova, gare ajiRiTa moibura tani, piri.

1177

`Seve saWurWles, romelsa fasi ar daedeboda,Tval-margaliti aviRe, rac oden ameReboda,TviTo da TviTo TviTosa qalaqsa efaseboda,mive, mas welTa Sevartyi, Sav-guli visTvis kvdeboda.

1178

`varqvi: «Cemo, ganRa sadme gexmarebis esegvari».

maT monaTa xelTa mivec igi piri, mzisa dari.

cna mefeman, moegeba; hkres tablaksa, gaxda zari;

igi miva Tav-modrekiT wynari, aras moubari.da

da

da

da

da

da

Page 240: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

240

1179

`zeda moatyda mWvreteli, gaxda zaTqi da zarebi,

ver iWirvides sarangni, mun iyo ar-siwynarebi;

igi ra naxa mefeman, sarosa msgavsi narebi,

gakrTomiT uTxra: «he, mzeo, aqa viT moigvarebi?»

1180

`viT mzeman, misni mWvretelni Seqmnna Tvalisa mfaxvelad;

mefeman brZana: «gamxada naxuli me unaxvelad,

RmrTisagan kide vin iyo kaci amisad msaxvelad!

hmarTebs amissa mijnursa, xeli Tu rbodes, ax, velad!»

1181

`gverdsa daisva, eubna tkbiliTa saubariTa:

«miTxaro, vin xar, visi xar, mosruli visTa gvariTa?»

man ara gasca pasuxi piriTa, mzisa dariTa;

Tav-modrekili daRrejiT qve zis cnobiTa wynariTa.

1182

`ar ismenda mefisasa, rasa ginda ubrZanebda,

sxvagan iyo guli misi, sxvasa rasme igonebda;

vardi erTgan Seeweba, margalitsa ar aRebda,

mWvretni misni gaakvirvna, rasamca vin iazrebda!

1183

`mefe brZanebs: «ra SevignaT, guli Cveni riT ixsnebis?

ama orTa kideganTa azri ara ar iqmnebis:

an visime mijnuria, sayvareli egonebis,

misgan kide arvisad scals, arcaRa vis eubnebis.

1184

«anu aris brZeni vinme, maRali da maRlad mxedi,

arca lxini lxinad uCans, arca Wiri zeda-zedi;

viT zRapari, asre esmis ubedoba, Tunda bedi,

sxvagan aris, sxvagan frinavs, goneba uc viTa tredi.

da

da

da

da

da

da

Page 241: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

241v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1185

«RmerTman qmnas, Sina movides Ze Cemi gamarjvebuli,

me davaxvedro ese mze, da-, misTvis damzadebuli;

man aTqmevinos nuTu ra, Cvenca vcnaT gacxadebuli,

munamdis mTvare Suq-krTomiT jdes, mzisa moSorvebuli» .

1186

`xelmwifisa Svilsa giTxrob kargsa ymasa, gulovansa,

uebrosa zned da Tvalad, Sveniersa pirsa, tansa;

maSin laSqars wasrul iyo, mun dahyofda didsa xansa,

mama misTvis amzadebda mas, mnaTobTa dasagvansa.

1187

`moiRes, tansa Caacves Sesamoseli qalisa,

mas zeda Suqi mravali Cnda mnaTobisa Tvalisa,

daadges Tavsa gvirgvini erTobilisa lalisa,

mun vardsa feri aSvenebs brolisa gamWvirvalisa.

1188

`mefeman brZana: «mokazmeT sawoli uflis-wulisa!»

daudges taxti oqrosa, wiTlisa maRribulisa;

adga TviT didi xelmwife, patroni srisa srulisa,

mas zeda dasva igi mze, lxini mWvretelTa gulisa.

1189

`ubrZana cxraTa xadumTa dadgoma mcvelad karisad;

xelmwife dajda nadimad, msgavsad maTisa gvarisad;

uboZa usens uzomo muqfad mis mzisa darisad.

scemdes buksa da tablaksa mosamateblad zarisad.

1190

`gaagrZeles nadimoba, sma Seiqmna metad grZeli,

qali pir-mze bedsa etyvis: «ra bedi mic Cemi mklveli!

sadauri sad mosrul var, vis mivhxvdebi visTvis xeli,

ra vqmna, ra vyo, ra mergebis, sicocxle mWirs metad Zneli!»

da

da

da

da

da

da

Page 242: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

242

1191

`kvlaca ityvis: «nu davaWnob Svenebasa vardTa fersa,

vecado ras, nuTu RmerTman momarios Cemsa mtersa!

sikvdilamdis vis mouklavs Tavi kacsa mecniersa?

ra misWirdes, maSin undan gonebani goniersa!»

1192

`xadumni uxmna, ubrZana: «ismineT, modiT cnobasa!

moRorebulxarT, damcTarxarT Tqven Cemsa patronobasa,

damcTara Tqveni patroni, Cemsa Tu lamis sZlobasa,

CemTvis buksa da tablaksa cudad, glax, icems, nobasa.

1193

«ar varg var Tqvenad dedoflad, Cemi gza kidegania;

maSoros RmerTman mamaci, pirad mze, saro-tania!

sxvasa ras mnukevT saqmesa, Cemni saqmeni sxvania,

TqvenTana Cemi sicocxle ar Cemi Sesagvania.

1194

«ucilod Tavsa moviklav, gulsa davicem danasa,

Tqven dagxocs Tqveni patroni, sofels ver dahyofT xanasa;ese sjobs: mogce saWurWle, mZime martyia tanasa,

me gamapareT, gamiSviT, Tvara daiwyebT nanasa».

1195

`Semoixsna margaliti, Semoertya raca Tvali,

moixada gvirgvinica gamWvirvali, erTob lali;

misca, uTxra: «gamomiReT, geajebi gul-mxurvali,

me gamiSviT, RmerTsa Tqvensa miavaleT didi vali».

1196

`monaTa mihxvda sixarbe mis saWurWlisa Zvirisa,

dahviwyda SiSi mefisa, viTa erTisa gzirisa,

gamopareba daaskvnes mis uebrosa pirisa.

naxe, Tu oqro rasa iqms, kverTxi eSmakTa Zirisa!

da

da

da

da

da

da

Page 243: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

243v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1197

`va, oqro misTa moyvasTa arodes miscems lxenasa,

dRed sikvdilamdis sixarbe Seaqmnevs kbilTa RrWenasa:

Sesdis da gasdis, aklia, emdurvis etlTa rbenasa,

kvla aqa sulsa daubams, dauSlis aRmafrenasa.

1198

`ra xadumTa ausrules saqme misi sawadeli,

erTman tansa aixada, misca misi Casacmeli,

sxvani karni gamoarnes, ijreboda darbazs msmeli.

darCa mTvare gavsebuli, gvelisagan CaunTqmeli.

1199

`monanica gardixvewnes, gaiparnes masve Tana.

qalman karsa damireka, fatmanoba Cemi brZana.

gave, vican, movexvie, gamikvirda meca gana!

Sina yola ar Semomyva: «rad mawveo», Semanana.

1200

`mibrZana: «Tavi viyide mocemuliTa SeniTa,

muqafa RmerTman SemogzRos mowyalebiTa zeniTa!

veRar dammalav, gamiSvi, ficxlad gamgzavne cxeniTa,

viremdis cnobdes xelmwife, kacsa momwevdes rbeniTa».

1201

`Seve ficxlad sajinibos, avxsen cxeni ukeTesi,

Sevukazme, zeda Sevsvi mxiaruli, ar mokvnesi;

hgvanda, odes lomsa Sejdes mze, mnaTobTa ukeTesi.

waxda Cemi Wirnaxuli, ver movimki, raca vsTesi.

1202

`dRe miiyara, xma gaxda, movida misi mdevari,

moicves Siga qalaqi, Seiqmna mosawevari;

me mkiTxes, varqvi: «Tu hpovoT mun saxlsa, sada me vari,

mefeTa viyo Semcode da maTTa sisxlTa mzRvevari!»da

da

da

da

da

da

Page 244: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

244

1203

`monaxes, vera Seignes, Seiqces dawbilebulni,

mas aqaT iglovs xelmwife da yovlni misni xlebulni.

daxeden darbazis erTa, Sevlen isfriTa Rebulni.

mze mogveSorva, mas aqaT Cven varT sinaTle-klebulni.

1204

`mis mTvarisa sadaoba kvla giambo, saqme kvlaci;

aw uwina ese giTxra, ras meqadda isi kaci:

me, glax, viyav misi nezvi, igi iyo Cemi vaci.

kacsa dasvris uguloba da diacsa bozi naci.

1205

`miT ar jer var qmarsa Cemsa, mWle aris da Tvalad nasi.

isi kaci WaSnagiri darbazs iyo metad xasi;

Cven gviyvarda erTmanerTi, ar macvia Tuca flasi,

netarZi vin sisxli misi Semaxvrita erTi Tasi!

1206

`ese ambavi masTana vTqvi diacurad, xelurad:

Cemsave moslva mis mzisa da gapareba melurad.

gamJRavnebasa meqadda ar moyvarulad, mterulad,

aw isre mkvdarsa vigoneb, iS, Tavi vixsen me rulad!

1207

`dameqadis, razomjerca wavikidniT Tavis wina.

odes mexme, ar megona me imisi yofa Sina;

mosruliyo, moslva eTqva; Senca moxve, SemeSina,

amad gkadre: «nu moxvalo», mogagebe mona wina.

1208

`aRar dahbrundiT, moxvediT, Suqni Tqven CemTvis areniT;

SeiyareniT ornive, Cemzeda daijareniT;

amad SevSindi, Roneni veRara movagvareniT,

imas, glax, Cemi sikvdili guliTa swadda, ar eniT.

da

da

da

da

da

da

Page 245: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

245v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1209

`Tumca isi ar mogekla, misruliyo darbazs viTa,

Semasmenda javriani, guli edva cecxlebr wviTa;

mefe mwyrali gardaswmedda saxlsa Cemsa gardagviTa,

SvilTa, RmerTo, damaWmevda, damqolvida merme qviTa!

1210

`muqafa RmerTman SemogzRos! - madlsa gkadrebde me rasa, -

romelman damxsen mSvidobiT ima gvelisa mzerasa!

aw amas iqiT vnatride Cemsa etlsa da werasa,

aRar viSiSvi sikvdilsa, hai, CaviWer me rasa!~

1211

avTandil uTxra: `nu geSis, wignsaca agre sweria:

moyvare mteri yovlisa mtrisagan ufro mteria;

ar miendobis guliTa, Tu kaci mecnieria.

nuRar iSiSvi imisgan, aw igi mkvdarTa feria.

1212

`igive miTxar, mas aqaT, qali gahgzavne Sen odes,

racaRa gecnas ambavi, anu ra misi gsmenodes~.

kvla ityvis fatman tiriliT, kvla TvalTa cremlisdenodes:

`va, waxdes Suqni, romelni mzisaebr velTa hfenodes!~

da

da

da

da

Page 246: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

246

ambavi nestan-darejanisa qajTagan

Sepyrobisa. fatmanisagan mboba

avTandilTana

1213

va, sawuTroo, sicruviT Tavi satanas adare!

Seni veravin vera cnas, Seni simuxTle sad are;

piri mzisaebr saCino sad uCino hyav, sad are?

miT vxedav, bolod sofelsa oxrad Cans yovli, sad are!

1214

fatman ityvis: `momeSorva mze, mnaTobi srulad xmelTa,

sicocxle da sul-dgmuloba, monagebi CemTa xelTa;

mas ukaniT gauwyvedlad deba mWirdis cecxlTa cxelTa,

ver gavaxme wyaro cremlTa, TvalTa CemTagadmomRvrelTa.

1215

`saxli da Svili momZulda, vjdi uguloTa guliTa,

mas vigonebdi mRviZare, ra mimeZinis luliTa;

usen, gamtexi ficisa, miCns usjuloTa sjuliTa,

ver mimiaxlos saaxlod krulman piriTa kruliTa.

1216

`dResa erTsa, saRamo-Jam, - Caslva iyo oden mzisa, -

wavdeg wina darajagTa, kari miCnda xanagisa;

vigonebdi, sevda mklvida misisave gonebisa,

vTqvi: «krulia zenaari yovlisave mamacisa».

da

da

da

da

Page 247: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

247v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1217

movida siTme Raribi mona moyvsiTa samiTa,

mona monurad mosili, sxvani mgzavrulad xamiTa;

sasmel-saWmeli moiRes, qalaqs nasyidi dramiTa,

smides, Wamdes da ubnobdes, sxdes mxiarulni amiTa.

1218

`me vuyurebdi, vuWvretdi; Tqves: «amod gavixareniT,

magra Cven aqa moyvasni ucxoni SeviyareniT,

arca ra viciT, vin vin varT, anu siT moviareniT,

xams, erTmanerTsa ambavi Cvenica vuTxarT bar eniT».

1219

`maT sxvaTa maTi ambavi Tqves, viTa mgzavrTa wesia;

monaman uTxra: «he, Zmano, gangeba rame zesia:

me margalitsa mogimki, Tqven qvrimi dagiTesia,

Cemi ambavi ambavTa TqvenTagan ukeTesia.

1220

«me varo mona mefisa maRlisa, qajTa mfloblisa;

maT mihxvda cema senisa, maTisa damamxoblisa:

mogvikvda Semwe qvrivisa, Semwynarebeli oblisa,

aw SvilTa misTa da misi zrdis, ukeTesi mSoblisa.

1221

«dularduxt aris diaci, magra klde, viTa lodia,

visca ar dahkods, yma misi veravis daukodia;

mas usxen wvrilni Zmis-wulni: rosan da erTi rodia, -

aw igi qajeTs xelmwifed qve zis, morWmuli swodia.

1222

«gvesma ambavi, zRvaT iqiT sikvdili disa maTisa,

SeiWirvebdes vazirni, daSales qmna xalvaTisa,

viTa vhkadroTo davseba pirisa, xmelTa mnaTisa?!

roSaq monaa, Tavadi monisa bevr-aTasisa.

da

da

da

da

da

da

Page 248: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

248

1123

«roSaq brZana: «mo-mca-vin-mklavs, me tirilsa ardavhxvdebi.

mindors waval, vimekobreb, alafiTa avivsebi,Sina moval Soebuli, adre zeda moveswrebi,

mefe disa datirebad wavidodes, wa-ca-vhyvebi».

1224

«gviTxra misTa xelisaTa: «waval, Tana wamomyeviT!»wagvitana mona asi, yvelakai misgan rCeviT.dRisiT, mzisiT vmekobrobdiT, RameTaca viyvniT TeviT;dia vleweT qaravani, lari Cvenke gardmovdeviT.

1225

«mindor-mindor movdiodiT Cven Ramesa dia bnelsa,didni rame sinaTleni gamogviCndes Sua velsa;vTqviT, Tu: mzea nuTu zeciT CamoWrili zeda xmelsa!dabneulni miveceniT gonebasa Cvensa msjelsa.

1226

«zogTa vTqviT: aris ciskari; zogTa Tqves: aris mTvareo;mas darazmulTa mivhmarTeT, axlosmca vnaxeT bareo!Sors movuareT, mivediT, SemovadegiT gareo;miT naTlidaRma gamoxda xma, Cveni moubareo.

1227

«gviTxra: «vin xarT, cxenosanno? Tqven saxelni TqvenniTqveniT;

gulanSaroT mociquli qajeTs mival, merideniT!»ese gvesma, movadegiT, alyad gare movertyeniT,pir-mze rame cxenosani gavicadeT TvaliT CveniT.

1228

«vuWvriteT pirsa mnaTobsa, elvaTa maelvarebsa;misi cimcimi mzisaebr efineboda arebsa;Zvir-Zvirad gveubneboda sityvasa rasme wynarebsa,kbilTagan Suqi Seadga zedan giSrisa sarebsa.

da

da

da

da

da

da

Page 249: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

249v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1229

«kvla veubeniT mas mzesa tkbil-moubriTa eniTa.ar mona iyo, tyuoda, Cven ese SevigeniTa;roSaq Seatyo qaloba, gverdsa waudga cxeniTa,aRar gavuSviT, daWirva vhkadreT xeliTa CveniTa.

1230

«kvla vhkiTxeT: «gviTxar marTali saqme Sen mzebrnaTelisa,

visi xar, vin xar, siT moxval manaTobeli bnelisa?»man ara gviTxra, gauSva wyaro cremlisa cxelisa.ra sabraloa gavsili mTvare, CanTqmuli gvelisa!

1231

«arca ra cxadi ambavi, arca ra dasamalavi,ara ar gviTxra, vin iyo, an visgan namuxTalavi;quS-quSad gveubneboda, kuSti, Tavisa mkrZalavi,viTa aspiti, mWvretelTa misTa TvaliTa mlalavi.

1232

«roSaq gvibrZana: «nu hkiTxavT, aw Ture ar-saTqmelia,amisi saqme ucxoa, saambobladca Znelia;bedi mefisa Cvenisa arsTagan sanatrelia,miT rome RmerTi mas miscems, rac ufro sakvirvelia.

1233

«ese RmerTsa misagvrelad misad CvenTvis mougvria,mivutanoT armaRanad, dagvimadlebs metad dia.Tu davmalavT, davmJRavndebiT, mefe Cveni amayia,pirvel - maTi Secodeba, merme didi augia».

1234

«mivemowmeniT, TaTbirni ar kide gavakideniT;davbrundiT, qajeTs mivhmarTeT, mas wina movekideniT,arca ra vhkadreT xeldaxel, arca Tu wavekideniT;igi tirs, Rawvsa gul-mduRrad Cahrcxis cremlisa ki

deniT.

da

da

da

da

da

da

Page 250: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

250

1235

«me roSaqs vhkadre: «gamiSvi kvla adre Tqveni mxlebeli;

aw gulanSaros qalaqsa var saqmis rasme mdebeli».

man gamomiSva, aq sadme lari mic wasaRebeli,

Tana wavitan, wa-ca-val me maTi zeda-mswrebeli».

1236

`maT kacTa dia eama ese ambavi monisa.

me gavigone, Se-re-mSra nakadi cremlTa fonisa,

meniSna, yovli niSani vican Cemisa Ronisa,

cotai lxini momeca, msgavsi dramisa wonisa.

1237

`moviyvane igi mona, axlos davsvi Cemsa wina,

vhkiTxe: «miTxar, ras ityodi? gagoneba meca mina».

man igive kvla miambo, raca muniT momesmina,

am ambavman gamacocxla, sul-mobrZavi damarCina.

1238

`me orni Savni monani myvanan savseni grZnebiTa:

uCinod wavlen-wamovlen maTiTa xelovnebiTa;

movasxen, qajeTs gavgzavnen, varqvi, Tu: «nu dasdgebiTa,

macnobeT misi ambavi TqveniTa moqmedebiTa».

1239

`sam dRe movides, miambes, ficxla ebija gzisada:

«miugvriao mefisa, zRvas iqiT wamavlisada,

vervis Seudgman saWvretlad Tvalni, marT viTa mzisada,

qve dauwindavs sacoled rosan cotasa ymisada.

1240

«rosans SevhrToTo, - dularduxts mefesa ubrZanebia, -

jerT qorwinebad ara mcals, aw guli cecxl-nadebia;

Semoviqcevi, SevisZlob, vin cisa mzed naqebia».

cixes dausvams, xadumi erTai uaxlebia.

da

da

da

da

da

da

Page 251: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

251v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1241

«yovli mcodneli grZnebisa mas Tana wautania,

miT rome gzaa saWiro, mterni saomrad mzania;

qve dauyria moymebi, vinc ufro gulovania,

daeyovnebis: wasrula, jereT cotai xania.

1242

«qajTa qalaqi aqamdis mterTagan ubrZolvelia:

qalaqsa Sigan magari klde maRali da grZelia,

mas kldesa Sigan gvirabi, asaZromeli xvrelia,

mun aris marto mnaTobi, misTa SemyrelTa mwvelia.

1243

«gvirabis karsa niadag moyme scavs ar pir-nasebi,

aTi aTasi Wabuki dgas, yvelakai xasebi,

qalaqis karTa samTave - samaTas-samaTasebi.

gulo, gagsaja sofelman, ar vici da, glax, ras ebi!» ~

1244

ese ambavi avTandil pir-mzeman, magar-vadaman,

ra moismina, eama, sxvad ara gaucxada man,

Seswira RmerTsa madloba turfaman danabadaman:

`ambavi Cemi salxino miTxaro vismanRa daman!~

1245

fatmans uTxra: «sayvarelo, kma xar CemTvis sasurvelad,

me ambavi sanatreli momasmine ar pir-bnelad,

magra saqme qajeTisa gamagone ufro mrTelad,

qajni yvela uxorcoa, raman Seqmna xorcielad?

1246

`mis qalisa sibraluli amanTebs da midebs alsa,

magra qajni uxorconi ras aqmneven, mikvirs, qalsa?!~

fatman uTxra: «momismine, marTlad gxedav manda mkrTalsa,

ar qajnia, kacniao, mindobian kldesa salsa.da

da

da

da

da

da

Page 252: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

252

1247

`qajni saxelad miT hqvian, arian erTad krebulni

kacni, grZnebisa mcodneni, zeda gaxelovnebulni,

yovelTa kacTa mavneni, igi arvisgan vnebulni;

maTni Sembmelni wamovlen dambrmalni, dawbilebulni.

1248

`iqmen rasme sakvirvelsa, mtersa Tvalsa daubrmoben,

qarTa aRZrven saSinelTa, navsa zRva-zRva daamxoben,

viTa xmelsa gairbenen, wyalsa wmidad daaSroben,

swaddes - dResa bnelad iqmen, swaddes - bnelsa anaToben.

1249

`amisTvis qajad uxmoben gareSemoni yvelani,

Tvara igica kacnia Cvenebrve xorcielani~.

avTandil madli ubrZana: `cecxlni damivsen cxelani,

didad meamnes ambavni, sityvani awindelani~.

1250

guliTa RmerTsa adidebs avTandil cremlTa mdeneli;

Tqva: ̀ RmerTo, gmadlob, romeli xar WirTa momalxeneli;

yofili, myofi, uTqmeli, yurTagan mousmeneli,

wyaloba Tqveni iCqiTad ars Cveni gar-momfeneli!~

1251

mis ambisa cnobisaTvis cremliT RmerTsa adidebda.

fatman eWvda TavisaTvis, amad cecxlsa kvla idebda;

yma namussa inaxevda, siyvarulsa iferebda;

fatman yelsa exveoda, pirsa mzesa akocebda.

1252

mas Rame fatman iama avTandilTana woliTa;

yma undo-gvarad exvevis yelsa yeliTa broliTa,

hklavs TinaTinis goneba, Zrwis idumliTa ZrwoliTa,

guli mxec-qmnili gasWria, mxecTave Tana rboliTa.

da

da

da

da

da

da

Page 253: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

253v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1253

avTandil malviT cremlsa swvims, sdis zRvaTaSesarTavisad

Sigan melnisa morevsa, curavs giSrisa navi sad;ityvis, Tu: `mnaxeT, mijnurno, igi, vin vardi a visad,umisod nexvTa zeda vzi bulbuli msgavsad yvavisad!~

1254

mun cremlni, misgan nadenni, qvaTaca dasalbonia;giSrisa tevrsa agubebs, vardisa velsa fonia;fatman mas zeda ixarebs, marT viTa iadonia.Tu yvavi vardsa iSovnis, Tavi bulbuli hgonia.

1255

gaTenda. banad wavida mze, sofels Suq-nakidebi;diacman uZRvna mravali kaba, yabaCa, ridebi,mravali feri surneli, turfa perangi, wmidebi:`rac gewadoso, Caicvi, me nuras nu meridebi~.

1256

avTandil Tqva: `saqme Cemi gavacxado ama dResa!~samosisa vaWrulisa cma aqamdis daewesa;mas dRe yovli saWabuko Seimosa tansa mxnesa,moimata daSveneba, daemsgavsa lomi mzesa.

1257

fatmans puri Seekazma avTandilis sawvevelad;

yma Sevida mokazmuli mxiarulad, ar pir-bnelad;

fatman naxa, gaukvirda vaWrulisa umoselad,

Semoscina: `agre sjobso SenTvis xelTa sasurvelad~.

1258

fatman missa Svenebasa metis-metad hkvirdeboda.

man pasuxi ara gasca, Tavis wina Rimdeboda:

`Seetyvebis, ar micnobso, egre viTa yivndeboda!~

Tuca rasme iferebda, meti ara gahvidoda.

da

da

da

da

da

da

Page 254: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

254

1259

puri Wames, gaiyarnes, yma mivida missa Sina,

Rvino-smuli, mxiaruli dawva, amod daiZina;

saRamo-Jam gaiRviZa, Suqi velTa moafina,

fatman uxmo: `modi, mnaxe, marto varo, Tavis wina~.

1260

fatman mivida, avTandils xma esma misgan oxisa;

ityoda: `momklavs ucilod tani alvisa, mo, xisa!~

gverdsa daisva, baliSi misca misisa noxisa,

vardisa baRsa uCrdilobs Crdili wamwamTa qoxisa.

1261

avTandil brZana: `he fatman, vici es saqme Senia,

dahkrTebi ama ambavsa, marT viTa gvel-nakbenia,

magra aqamdis marTali Sen Cemi ara gsmenia,

Cemni momklvelni wamwamni Savni giSrisa xenia.

1262

`ggonivar vinme vaWari, patroni qaravanisa;

me var spaspeti maRlisa mefisa rostevanisa,

Tavadi spisa didisa, maTisa Sesagvanisa,

maqvs patronoba mravalis saWurWle-zaradxanisa.

1263

`Sen gici kargi moyvare, erTguli, misandobeli.

maT uvis erTi asuli, mze xmelTa manaTobeli, -

igia Cemi damwveli da Cemi damadnobeli, -

man gamomgzavna, davagde patroni, maTi mSobeli.

1264

`rome Sen qali gyolia, me Zebnad misve qalisad

mivlia yovli qveyana, mis mzisa monacvalisad;

misTvis gaWrili minaxavs, wevs lomi fer-namkrTali sad,

gamcudebelad Tavisad, mis gulisa da Zalisad~.

da

da

da

da

da

da

Page 255: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

255v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1265

avTandil fatmans yoveli uTxra ambavi Tavisa,

ambavi tarielisa, Semosva vefxis tyavisa;

ubrZana: `Sen xar wamali jerT Sengan unaxavisa,

Rone wamwmisa xSirisa, yornis frTebr nafuSavisa.

1266

`modi da, fatman, mewie, vecadneT missa rgebasa,

vuSveloT, igi mnaTobni nuTu miecnen Svebasa;

vinca scnobs kaci, yvelai Cvensa daiwyebs qebasa,

nuTu kvla mihxvden mijnurni erTmanerTisa xlebasa.

1267

`momgvare, qajeTs gavgzavnoT igive mona grZneuli,

qalsa vacnoboT yvelai ambavi, Cvengan cneuli;

manca gvacnobos marTali, vqmnaT misi gamorCeuli,

RmerTman qmnas, qajTa samefo mogesmas Cvengan Zleuli!~

1268

fatman Tqva: `RmerTsa dideba, saqmeni momxvdes, mo, rani,

dRes rome mesmnes ambavni, ukvdavebisa sworani!~

mohgvara mona grZneuli, Savi marT viTa yorani;

ubrZana: `qajeTs gaggzavni, wa, gzani gisxen Sorani!

1269

`aw gamoCndebis saxmroba Cemi Senisa grZnebisa,

ficxlad damivse saxmili Sen CemTa cecxlTa gznebisa,

mas mzesa hkadre mizezi misisa gankurnebisa~.

man uTxra: `xvale mogarTva yovli ambavi nebisa~.da

da

da

da

da

Page 256: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

256

wigni fatmanisa nestan-darejanTana

1270

fatman swers: `aha, mnaTobo, soflisa mzeo zenao,

SenTa Sors-myofTa yovelTa damwvelo, amazrzenao,

sityva-mWevro da wyliano, turfao, lamaz-enao,

brolo da lalo - orove kvla erTgan SenaTxzenao!

1271

`Tuca Tu Seni ambavi Sen ara momasmenie,

me egreca vcan marTali, miT gulsa movalxenie;

SenTvis xel-qmnilsa tariels ambiTa moalxenie,

ornive mihxvdeT wadilsa, igi vardobdes, Sen ie.

1272

`mosrula Senad saZebrad misi Zmad-Seficebuli,

avTandil, moyme arabi, arabeTSigan qebuli,

spaspeti rosten mefisa, vervisgan dawunebuli;

Sen swerdi Sensa ambavsa, laRi, brZnad gagonebuli.

1273

`Cven amisTvis ese mona gamovgzavneT Tqvensa wina,

vcnaT ambavi qajeTisa, mosrulanca qajni Sina?

mandaurTa meomarTa angariSi wvrilad gvina:

vin arian mcvelni Senni, an Tavadi maTi vin a?

da

da

da

da

Page 257: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

257v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1274

`raca ici mandauri, mogviwere, gaamJRavne;

merme Sensa sayvarelsa niSani ram gaugzavne!

Seni yvela aqanamdis Wiri lxinsa gaaTavne,

RmerTsa undes, moyvareni Sesaferni Segazavne!

1275

- `wadi, ustaro, iswrafe, Tu muxli gqondes malebi;

dagnatri, mixval, dagxvdebis broli, saTi da lalebi;

bedad Sen mjobxar, ustaro, gnaxven damwvelis Tvalebi,

Sens ukan Cemi sicocxle, Tu gesmis, ar gebralebi?~

1276

fatman misca dawerili mas grZneulsa xelovansa:

`ese wigni miarTvio qalsa, mzisa dasagvansa!~

man grZneulman moli rame wamoisxa zeda tansa,

masve wamsa daikarga, gardafrinda banis-bansa.

1277

wavida viTa isari kacisa mSvild-ficxelisa.

ra qajeTs Sexda, qmnil iyo oden bind-bandi bnelisa.

uCinod Sevlo simravle moymisa, karTa mcvelisa,

mas mzesa hkadra ambavi misisa sasurvelisa.

1278

cixisa karni daxSulni Sevlna marT viTa Riani,

Sevida zangi pir-Savi, Tma-grZeli, tan-nabdiani;

igi mze dakrTa, egona samiso rame ziani,

Secvala vardi zafranad, laJvardis-ferad - iani.

1279

zangman uTxra: `vin ggonivar, anu agre rad dahbndebi?

me var mona fatmanisa, Tqvens winaSe namgzavrebi;

ama wignman gamamarTlos, ar tyuilad geubnebi,

mzisa Suqni moicaden, vardo, adre nu dasWnebi!~

da

da

da

da

da

da

Page 258: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

258

1280

pir-mze gakvirda fatmanis ambiTa sakvirveliTa,

nuSni gaapna, SeiZrnes saTni giSrisa wneliTa.

mas igi wigni monaman misca Tavisa xeliTa;

ikiTxavs, sulTqvams, ustarsa altobs cremliTacxeliTa.

1281

monasa hkiTxa: `miambe, vin aris Cemi mZebneli?

anu vin micis cocxali, miwasa zeda mtkebneli?~

man moaxsena: `vikadreb, rasca oden var mcnebeli,

ra wamosrul xar, mas aqaT Sengan Cvenia mze bneli.

1282

`fatmanis guli mas aqaT laxvarTa Senaxevia;

mas rome cremli sdenia, zRvaTaca SenarTevia;

me erTxel Seni ambavi misTvis kvla mimirTmevia,

RmerTsa vimowmeb, mas aqaT tirili ar dahlevia.

1283

`aw vinme moyme movida SvenieriTa piriTa,

man uTxra wvrilad yvelai, Tqven xarT riTaca WiriTa.

igia Seni mZebneli mklaviTa viTa gmiriTa;

me gamomgzavnes, damvedres swrafa swrafiTa xSiriTa~.

1284

qalman uTxra: `memarTlebis, ymao, Seni naubari!

fatman Cemi ra icoda, viyav visi wanagvari?

uRoniod aris sadme Cemi cecxlTa momdebari,

me mivuwer, Senca hkadre, var viTamca gul-mduRari~.

da

da

da

da

da

Page 259: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

259v

ef

xi

st

ya

os

an

i

wigni nestan-darejanisa fatmanTana

1285

pir-mze swers: `aha, xaTuno, dedisa mjobo dedao!

misgan tyve-qmnilsa sofelman ra miyo, amas hxedao?

me, glax, maT CemTa patiJTa sxvaca damerTo zedao,

aw vnaxe Seni ustari, me didad meimedao.

1286

`Sen orTa damxsen grZneulTa, gamiadvile Wirebi,

aw aqa srulTa qajTagan var asre danamWirebi:

erTsa mcavs erTi samefo, bevrjel aTasi gmirebi,

avad momixda TaTbiri da Cemi danapirebi!

1287

`sxvad ambavi aqauri meti ramca mogiwere:

qajTa mefe ar mosrula, arca movlen qajni jere,

magra spani uTvalavni mcven da maTi sialfe-re,

rasa hqvian Zebna Cemi? ar egebis, daijere!

1288

`vincaRa Cemi mZebneli mosrula, cud-maSvralia,

iWirvis, iwvis, enTebis, Cemi swvavs cecxlebr alia,

magra mas vhnatri, unaxavs mze, amad ar-damzralia,

umisod Cemi sicocxle, vame, ra didi bralia!

da

da

da

da

Page 260: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

260

1289

`Sen ambavi ar giambe, maSin amad dagimale,

ver ityoda ena Cemi, Tavi WirTa gavakrZale;

geajebi, sayvarelsa Semaxvewe, Semabrale,

nu wamova Zebnad Cemad, miuwere, Se-ca-sTvale.

1290

`me rom mWirs, kmaris, nu momklavs amisiTave sworiTa:

mas mkvdarsa vnaxav, movkvdebi me sikvdiliTa oriTa.

veras vin margebs, dasturad vici, ar rame WoriTa,

ar dagmorCildes, damqole Savisa qvisa yoriTa.

1291

`geTqva niSnisa gagzavna, aw ese ganamJRavnia,

miseulTave rideTa nakveTi gamigzavnia;

eseni CemTvis mis gamo turfani sanaxavnia,

Tuca Tu ferad bedisa Cemisa msgavsad Savnia~.

da

da

da

Page 261: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

261v

ef

xi

st

ya

os

an

i

wigni nestan-darejanisa sayvarelTana

1292

aw sayvarelsa miuwers gul-amoskvnili, mtirali,

mismanve cremlman dauvsis, vis edeboda vis ali!

dawera wigni, msmenelTa gulisa gasagmirali,

vardi gaapis, gamoCndis mun broli gamomWvirali.

1293

`he Cemo, ese ustari ars Cemgan monaRvawebi,

tani kalmad maqvs, kalami navRelsa amonawebi,

me guli Seni qaRaldad gulsave Cemsa vawebi, -

gulo, Sav-gulo, dabmulxar, nu aexsnebi, aw ebi!

1294

`hxedavca, Cemo, sofeli raTa saqmeTa mqmnelia!

razommca naTobs sinaTle, CemTvis egreca bnelia.

brZenni icnoben, swunoben, miT maTgan sawunelia;

uSenod Cemi sicocxle, vame, ra didi Znelia!

1295

`hxedav, Cemo, viT gagvyarna sofelman da Jamman krulman?

veRar gnaxe sayvareli mxiaruli mxiarulman,

netar, ra qmnas uSenoman gulman, Sengan dalaxvrulman!

gagicxada damaluli gonebaman dafarulman.

da

da

da

da

Page 262: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

262

1296

`Senman mzeman, aqanamdis Sen cocxali ar megone;

Cemi meTqva: gardasrulda sicocxle da yovli Rone;

aw ra mesma, Semoqmedi vadide da RmerTsa vhmone,

Cemi yvela aqanamdis Wiri lxinsa Sevawone.

1297

`Seni sicocxle meyofis Cemad imedad gulisad,

gulisa erTob wylulisa da asre dadagulisad!

momigonebde, gaxsovde me SenTvis dakarguli sad;

vzi mzrdeli siyvarulisa, mis Cemgan danergulisad.

1298

`sxvad, Cemo, Cemi ambavi Cemgan ar mogewerebis:

ena daSvrebis, mosmeniT arvisgan daijerebis.

fatman wamgvara grZneulTa, RmerTimca mas eterebis!

aw kvla qmna igi sofelman, raca mas Seeferebis.

1299

`aw sofelman uaresi Wiri Wirsa momisarTa,

ar dasjerda bedi Cemi maT patiJTa mraval-gvarTa,

kvlaca mimca Sesapyroblad qajTa, Znelad saomarTa;

bedman gviyo yvelakai, Cemo, raca dagvemarTa!

1300

`cixes vzi ezom maRalsa, Tvalni Zliv gardaswvdebian,

gza gvirabiTa Semova, mcvelni mun zeda dgebian,

dRisiT da RamiT moymeni nobaTsa ar dascdebian,

maTTa SembmelTa daxocen, marT cecxlad moedebian.

1301

`nuTu eseni gegonnen sxvaTa mebrZolTa wesiTa?!

nuca me momklav WiriTa, amisgan uaresiTa;

Sen mkvdarsa gnaxav, daviwvi, viTa abedi kvesiTa;

mogSordi, damTme guliTa, kldisaca umagresiTa!

da

da

da

da

da

da

Page 263: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

263v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1302

`Sen, sayvarelo, nu sWmunav WmunviTa amisTaniTa,

Cemi sTqva: sxvaTa mihxvdao igi alvisa taniTa.

aram sicocxle uSenod! var aqamdisca naniTa;

an Tavsa kldeTa Caviqcev, anu moviklav daniTa.

1303

`Senman mzeman, uSenosa arvis mihxvdes mTvare Seni,

Senman mzeman, vervis mihxvdes, mo-ca-viden samni mzeni!

aqaT Tavsa gardaviqcev, axlos maxlvan didni kldeni,

suli Cemi Seivedre, zeciT momxvden nuTu frTeni.

1304

`RmerTsa Semvedre, nuTu kvla damxsnas soflisa Sromasa,

cecxlsa, wyalsa da miwasa, haerTa Tana Zromasa;

momcnes frTeni da aRvfrinde, mivhxvde mas Cemsa ndomasa,

dRisiT da RamiT vhxedvide mzisa elvaTa krTomasa.

1305

`mze uSenod ver iqmnebis, raTgan Sen xar misi wili,

ganaRamca mas eaxel misi etli, ar Tu wbili!

muna gnaxo, madve gsaxo, ganminaTlo guli Crdili,

Tu sicocxle mware mqonda, sikvdilimca mqonda tkbili!

1306

`me sikvdili aRar mimZims, Semogvedreb raTgan sulsa,

magra Seni siyvaruli Cavitane, CamrCa gulsa;

momegonos moSorveba, mematebis wyluli wylulsa;

nuca mtir da nuca miglov, Cemo, SenTvis dakargulsa!

1307

`wadi, indoeTs mihmarTe, arge ra Cemsa mSobelsa,

mterTagan Seiwrebulsa, yovlgniT xel-aRupyrobelsa,

gulsa alxine Cemisa moSorvebisa mTmobelsa,

momigonebdi mtiralsa, SenTvis creml-SeuSrobelsa!da

da

da

da

da

da

Page 264: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

264

1308

`raca viCivle bedisa Cemisa, kma saCivarad;can, samarTali marTali gulisa gulsa miva rad.SenTvis movkvdebi, gavxdebi yoranTa dasayivarad,vire cocxal var, geyofi satirlad da satkivarad.

1309

`aha, iniSne niSani Seneulisa ridisa!gadrmikveTia alami, Cemo, erTisa kidisa,eseRa dagrCes sanacvlod mis imedisa didisa.risxviT mobrunda borbali Cvenzeda cisa Svidisa~.

1310

ese wigni, sayvarelsa missa Tana minaweri,ra dawera, gardahkveTa maT rideTa erTi wveri.Tav-moxdilsa dauSvenda sisxo, sigrZe, TmaTa feri,alvisagan suli moqris, yornis frTaTaT monaberi.

1311

igi mona wamovida, gulanSaros momavali,wam-erT mixda fatmanissa, dRe iara ar-mravali.ra avTandils gausrulda saqme misi sasurvali,

xel-aRpyrobiT RmerTsa hmadlobs cnoba-sruli, aramTrvali.

1312

fatmans uTxra: `gamisrulda Jamad saqme sawadeli,

didi Seni moWirveba Cemgan aris garduxdeli,

waval, dgomad aRara mcals, dro mosrula SarSandeli,

ficxlad qajeTs moviyvano maTi momspob-amwyvedeli~.

1313

xaTunman uTxra: `he lomo, cecxli aw ufro cxeldebis,

moeSorvebis naTelsa, guli amisTvis bneldebis;

iswrafe, Cemi nu gagva, - xeli egreca xeldebis, -

Tu qajni mogeswrebian, mun mislva gagiZneldebis~.

da

da

da

da

da

da

Page 265: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

265v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1314

ymaman fridonis monani uxmna, masTana xlebulni,

ubrZana: `mkvdarni aqamdis awRa varT dacocxlebulni,

raca gvindoda, misiTa smeniTa gaxarebulni,

CvenTa mterTani giCvenne wylulni miT vaglaxebulni!

1315

`midiT da fridons uambeT ambavi ar-nacqafavi;

me vera vnaxav, viswrafi, gza Cemi ars naswrafavi.

man gaaxafos xma xafi, kvla ufro gasaxafavi,

Tqven mogce lari yvelai me, Cemi naalafavi.

1316

`Cemsa zeda didi aris vali, Tqvengan danadebi;

madlsa sxvaebr gardavixdi, TuRa fridons Seveyrebi;

aw waiReT yvelakai, mekobreTa wanaRebi,

amis metsa veras mogcem, vici, amad geZunwebi.

1317

`saxli ar maxlavs, ar Zal-maqvs gacema saboZvarisa~.

misca marT savse xomaldi, ricxvi turfaTa larisa,

ubrZana: `wadiT, waiReT, gza wavleT misve arisa,

fridons miarTviT ustari Cemgan, Zmad-naficarisa~.da

da

da

da

Page 266: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

266

wigni avTandilisa fridonTana

1318

dawera: `fridon maRalo, sve-srulo mefeT-mefeo,

lomisa msgavso Zal-gulad, mzeo Suq-moiefeo,

movlenilo da morWmulo, mterTa sisxlisa mCqefeo,

umcrosman Zmaman Sori-Sor salami daviyefeo!

1319

`Wirni vnaxen da mo-ca-mxvda nacvali Wir-naxulisa,

karga moxdoma saqmisa Cemisa gazraxulisa;

micnia marTlad ambavi pirisa mzed saxulisa,

damarCeneli lomisa mis, qvesknels damarxulisa.

1320

`igi mze qajTa mefesa hyavs, qajeTs patimaria.

mun mislva miCans TamaSad, Tuca gza saomaria.

nargisTaT wvima brolisa wvims, vardi nawvimaria,

jerT qalsa qajni ar axlvan, magra spa uamaria.

1321

`gul-mxiaruli vixareb, amad ar cremli mmildebis,

sadaca Sen da Seni Zma xarT, Zneli gaadvildebis;

raca mogindes, ucilod iqmT, igi ar agcildebis,

ar Ture kacman dagidgnas, veWv, kldeca gagilbildebis.

da

da

da

da

Page 267: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

267v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1322

`aw Semindev, vera gnaxe, Sors amisTvis wagiare,

gza-gza yovna aRara mcals, patimrad a igi mTvare;

adre movalT mxiarulni, Cveni naxva gaixare,

amis meti raRa gkadro, Zmasa Zmurad moexmare.

1323

`ama monaTa Cemzeda gardauxdeli gulia:

amod mmsaxures, Tqvenimca guli amaTTvis srulia!

qeba rad unda mas, vinca TqvenTana xan-dazmulia?

msgavsi yvelai msgavssa Sobs, ese brZenTagan Tqmulia~.

1324

ese ustari dawera, Sekra da wa-ca-xvia man,

misca fridonis monaTa vardman da viTa iaman;

SesTvala zepir, raca xmda srulad, marT viTa hgia, man,

maT margaliti uCvenis Zowisa karman Riaman.

1325

monaxa, pova avTandil navi misisa mxarisa,

gamoemarTa igi mze piriTa savse mTvarisa,

magra dagdeba umZimda fatmanis gul-mduRarisa;

misTa gamyrelTa nakadi Casdis sisxlisa Rvarisa.

1326

fatman, usen da monani tiran cremliTa cxeliTa,

ityvian: `mzeo, ra gviyav? dagvwven cecxliTa mwveliTa!

rad dagvabnelen Senisa moSorvebisa bneliTa?

da-ca-gvmarxeno xeliTa Cvenisa dammarxveliTa!~

da

da

da

da

da

Page 268: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

268

waslva avTandilisa gulanSaroT

da tarielis Seyra

1327

gamovlna zRvani avTandil mgzavriTa riTme naviTa,

pir-mxiaruli acorvebs marT oden marto TaviTa;

mas Seyra tarielisa uxaris miT ambaviTa,

xel-ganpyrobili guliTa ars RmrTisa saesaviTa.

1328

mowurvil iyo zafxuli, qveyniT amoslva mwvanisa,

vardis furclobis niSani, dro maTis paemanisa,

etlis cvaleba mzisagan, Sejdoma saratanisa.

sulTqna, ra naxa yvavili man, unaxavman xanisa.

1329

agrgvinda ca da Rrubelni crodes brolisa cvariTa;

vardTa akoca bagiTa, miTve vardisa dariTa;

ubrZana: `giWvret TvaliTa, gul-tkbilad SemxedvariTa,

misad sanacvlod movilxen TqvenTana saubariTa~.

1330

ra moegonis moyvare, sdindian cremlni mwareni.

tarielisken iarna man gzani sawyinareni,

udaburni da ugzoni, ucxoni rame areni,

sadaca naxnis, daxocnis lom-vefxni moSambnareni.

da

da

da

da

Page 269: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

269v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1331

qvabni gamoCndes, eama, icna, Tqva: `igi kldenia,

sadaa Cemi moyvare da visTvis cremli mdenia;

Rirs varmca, vnaxo piris-pir, vuambo, raca msmenia,

ar mosrul iyos, raRa vqmna, cud Cemi ganavlenia!

1332

`Tu mosrula, uRoniod Sina xansa ar dazmida,

mindors sadme wavidoda, mxecisaebr velTa vlida;

sjobs, Tu Samb-Samb waviaro~, - igonebda, ixedvida,

ese Tqva da miuqcia, mindorTake wamovida.

1333

miacorvebs da imReris mxiaruliTa guliTa,

marT saxel-debiT uyivis xmiTa miT saxaruliTa.

cotai wavlo, gamoCnda mze sinaTliTa sruliTa:

Sambisa pirsa tariel dga xrmliTa momaxuliTa.

1334

tariels lomi moekla, miT xrmalsa sisxli scxeboda;

Sambisa pirsa qveiTi dga, cxeni ara hxleboda;

yivili avTandilisa esmoda, eoceboda,

Sexedna, icna, gaiqca, miske mirboda, xldeboda.

1335

xrmali gatyorca tariel, mihmarTa missa Zmobilsa.

yma cxenisagan gardiWra, hgvanda etlisa swrobilsa.

maT erTmanerTsa akoces, hgvanan yel-gardaWdobilsa,

xma Saqris-ferad gauxda vardsa, xSir-xSirad pobilsa.

1336

tariel moTqva tiriliT sityva natifi, mWevrebi:

- sisxlisa Rvarman SeReba wiTlad giSrisa tevrebi,

alvasa wyaro cremlisa morwyavs, nakadi bevrebi, -

`raTgan Sen gnaxe, ra mgama, patiJi mWirdes mev rebi!~da

da

da

da

da

da

Page 270: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

270

1337

tariel tirs da avTandil siciliT eubneboda;gaRimdis, Zowi gaapis, kbilTagan elva hkrTeboda;etyoda: `vcano ambavi, Sen rome geameboda,aw gaaxldebis yvavili, vardi aqamdis Wneboda~.

1338

tariel uTxra: `he Zmao, kmaris, dRes raca mlxenia,yoveli Cemi salxino minaxavs, - naxva Senia;sxvad nu yos RmerTman wamali, arca ra mogismenia:kacmanmca sofels viT pova, raca ra saqme zenia!~

1339

ra tariel ar Sesjerda, avTandilca ar dawynarda,mis ambisa dayovneba veRar gaZlo, auCqarda,gamoiRo ride misi, vin bageTa vardi varda.ra tariel naxa, icna, gamouRo, Semovarda.

1340

wigni da kide ridisa icna da ga-ca-Sala man,

pirsa daidva, daeca, vardman feriTa mkrTalaman,

sulni gaiqcnes, modrika Tavi giSrisa talaman.

misni ver gaZlnes patiJni ver kaen, verca salaman.

1341

avTandil uWvrets tariels, usulod qve-mdebaresa,

Sefrinda, Svelad mihmarTa mas, tkbilad moubaresa,

vera ver argo damwvarsa, srulad cecxl-nadebaresa;

misTa niSanTa sicocxle marT misi miibaresa.

1342

avTandil dajda tirilad, tirs xmiTa SvenieriTa,yoransa gahglejs xSir-xSirad, afrTxobs brolisa

WeriTa;gaxeTqa lali, gaTlili andamatisa kveriTa,muniT wyaroni gamoCndes, Zowsa vamsgavse feriTa.

da

da

da

da

da

da

Page 271: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

271v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1343

pirsa ixoks, RawvTa sisxli Casdioda missa mWvretsa:

`raca vqmeno, ar uqmnia arca Smagsa, arca retsa;

wyali swrafiT rad davasxi cecxlsa, Znelad dasaSretsa!

Cqarad eces, ver gauZlebs guli lxinsa metis-metsa.

1344

`me movkal Cemi moyvare; ra mmarTebs gawbilebulsa?

Tavsa vabralob saqmesa, ar dasmiT gagonebulsa!

cru kaci kargad vera iqms saqmesa gaZnelebulsa,

Tqmula: «siwynare gmobili sjobs siCqaresa qebulsa!»~

1345

ucnobo-qmnili tariel Zes msgavsad natusalisad.

avTandil adga, gamovlna Sambni saZebrad wyalisad,

man pova sisxli lomisa, moaqvs savseblad alisad,

mkerdsa daasxa, ga-ve-xda laJvardi ferad lalisad.

1346

avTandil mkerdsa daasxa mas lomsa sisxli lomisa;

tariel SekrTa, SeiZra razmi indoTa tomisa,

Tvalni aaxvna, mieca Zali ze wamojdomisa.

lurjad Cans Suqi mTvarisa, mzisagan Suq-nakrTomisa.

1347

zamTari vardTa gaaxmobs, furcelni Camoscvivian,

zafxulis mzisa siaxle daswvavs, gvalvasa Civian,

magra mas zeda bulbulni turfasa xmasa yivian, -

sicxe swvavs, yinva daazrobs, wylulni orjelve stkivian.

1348

agreve guli kacisa mosagvareblad Znelia,

Wirsa da lxinsa orsave zeda marT viTa xelia,

miwyiv wyluldebis, sawuTro misi arodes mrTelia.

igi miendos sofelsa, vinca Tavisa mteria!

da

da

da

da

da

da

Page 272: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

272

1349

tariel naxa naweri kvlaca mklvelisa misisa,ikiTxavs, Tuca aSeTebs kiTxva wignisa misisa;dauyvis cremlman sinaTle, bnelad Cans Suqi dRisisa.avTandil adga, dauwyo Txroba sityvisa mqisisa.

1350

ityvis, Tu: `naqmrad ar varga kacisa gaswavlilisad,aw radRa gvmarTebs tirili? xams davsxdeT qmnad

Rimilisad;

adeg, wavideT saZebrad mis mzisa warxdomilisad!

adre migiyvan, miyvana ars Sengan mondomili sad.

1351

`viTa gvmarTebs gaxareba, pirvel agre gavixarneT,merme SevsxdeT, gavemarTneT, qajeTisken Tavni varneT,xrmalni Cvenni viwinamZRvrneT, maTni zurgiT daviyarneT,uWirvelni SemoviqceT, igi mZorTa davadarneT~.

1352

merme tariel ambavsa hkiTxavs, aRara bndeboda.Sehxednis, Tvalni amarTnis, Sav-TeTri elva hkrTeboda,marT viTa lalsa mzisagan, mas feri ezardeboda;vin Rirs a, Tuca wyalobiT ca miwyiv mobrundeboda!

1353

avTandils madli ubrZana, qmna uyo saubarisa:

`me Seni qeba viTa vTqva, brZenTagan saqebarisa!

viTa ze-mTisa wyaroman, mohrwye yvavili barisa,

damwyvide dena cremlisa, nargisTa nagubarisa.

1354

`me vera giyo nacvali, RmerTi gardgixdis cieri,

zegardmoT misiT SemogzRos muqafa Cem-magieri!~

Sesxdes da Sina wavides, maT lxini hqonda Zlieri;

aw ga-ve-aZRo sofelman asmaT, adriTgan mSieri.

da

da

da

da

da

da

Page 273: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

273v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1355

qvabisa karsa asmaTi marto zis, ar-bargosani.

Sehxedna, icna tariel, Tana yma Warmagosani, -

ornive turfad imRerdes, viT iadoni mgosani, -

maSinve icna, avarda moSlili, perangosani.

1356

aqamdis miwyiv enaxa qvabs mislva motiralisa,

aw gaukvirda danaxva siciliT momReralisa.

zar-aRebuli avarda, cnoba uc viTa mTrvalisa,

ar icis smena ambisa jerT misgan sasurvalisa.

1357

maT ra naxes, Semohyivles siciliT da kbilTa CeniT:

`he asmaTo, mogvivida mowyaleba RmrTisa zeniT:

vpoveT mTvare dakarguli, raca gvwadda, igi vqmeniT,

aw gavxediT bedisagan cecxlTa SretiT, WirTa lxeniT!~

1358

avTandil cxensa gardaxda asmaTis mosaxvevelad;

man mihyo xeli alvasa, Sto mohyva mosarxevelad,

yelsa da pirsa akocebs, aris cremlisa mfrqvevelad:

`ra hqmeno, ra scan, miambe, vtir Seni moaje velad~.

1359

avTandil asmaTs ustari misca misisa zrdilisa,

alvisa Sto-damWnarisa, mTvarisa fer-mixdilisa;

uTxra, Tu: `naxe naweri mis patiJ-gardaxdilisa;

mze mogveaxla, mogveca Cven moSorveba Crdilisa~.

1360

asmaT ra naxa ustari, cna misi danaweroba,

gakvirda, zarman aiRo, aTrTolebs, viTa xeloba,

terfiT Txemamdis gauxda mas meti sakvirveloba;

ityvis: `ra vnaxe, ra mesmis? arsmca amisi mrTeloba?!~

da

da

da

da

da

da

Page 274: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

274

1361

avTandil uTxra: `nu geSis, ege ambavi mrTelia;

lxini mogveca, mogvSorda yoveli Wiri Znelia,

mze mogveaxla, ukuni CvenTvis aRara bnelia,

borotsa sZlia keTilman, - arseba misi grZelia!~

1362

indoT mefe mxiaruli asmaTs rasme ubrZanebda;

erTmanerTsa exveodes, sixaruli atirebda;

vardsa zeda yornis bolo namsa Txelsa apkurebda.

kacsa RmerTi ar gaswiravs, Tuca kaci Seigebda.

1363

RmerTsa misces didi madli, Tqves: ̀ gviyoo, raca sjobda;

awya vcaniT, uaressa piri Tqveni ar gabrWobda~.

indoT mefe mxiaruli xel-ganpyrobiT amas xmobda.

qvabs Sevides mxiarulni, asmaT rasme maspinZlobda.

1364

tariel etyvis avTandils: `ismine sityva asebi,

giambob rasme ambavsa, moambed nu genasebi:

me odes qvabni wavuxven, davxoce devTa dasebi,

mas aqaT maTi aqa Zes saWurWle Zvir-nafasebi.

1365

`me agre ara minaxavs, marT viTa ara mndomia;

modi da gavxsnaT, SevigneT, saWurWle Tu ra zomia~.

eama, adges ornive, arca qve asmaT mjdomia,

dalewes kari ormoci, maTgan ar zeda omia.

1366

poves saWurWle usaxo, kvla unaxavi Tvalisa,

mun idva riye Tvalisa, xel-wmidad ganaTalisa,

Cndis margaliti odeni burTisa saburTalisa;

vinmca qmna ricxvi oqrosa, vervisgan danaTvalisa?!

da

da

da

da

da

da

Page 275: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

275v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1367

igi saxli ormocive Sigan iyo gatenili.

poves erTi zaradxana, abjrisaTvis saxlad qmnili;

mun abjari yovli-feri asre idva, viTa mwnili,

Sigan erTi kidobani dabeWdili, ar-gaxsnili.

1368

zeda ewera: `aqa Zes abjari sakvirvelio,

jaWv-muzaradi, almasi xrmali basrisa, mWrelio;

Tu qajni devTa Seebnen, dRe iyos igi Znelio!

umisJamisod vinc gaxsnas, aris mefeTa mklvelio~.

1369

kidobani gaxsnes, poves mun abjari sami tani,

rasaca viT Seimosen meomarni samni ymani:

jaWvi, xrmali, muzaradi, sabarkuli maTi gvani, -

zurmuxtisa budebiTa iyvnes viTa luskumani.

1370

TviToman TviTo Caicves, Tavis Tavs gamoscdidian,

jaWv-muzaradsa, abjarsa marT vera ver mohkidian;

xrmali rkinasa mohkrian, viT bambis mkedsa sWridian,

maT uRirs yovlad qveyanad, Sevatyev, ar gahyidian.

1371

Tqves: `ese niSnad gveyofis, varTo kargiTa bediTa;

RmerTman mogvxedna TvaliTa, zegardmoT monaxediTa~.

aiRes igi abjari Tavis-Tavisa qediTa,

TviTo maT, erTi fridonis saZRvnoblad Sekres RvediTa.

1372

oqroc rame waitanes, margaliti Raribebi;

gamovides, gamobeWdes ormocive saWurWlebi.

avTandil Tqva: `amas iqiT davamagro xrmalTa nebi,

amas Rame arsad waval, ra gaTendes, ar davdgebi~.

da

da

da

da

da

da

Page 276: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

276

1373

aqa, mxatvaro, daxaten ZmaT umtkicesni Zmobilni,

igi mijnurni mnaTobTa, sxvisa vervisgan swrobilni,

ornive gmirni moymeni, mamacobisa cnobilni;

ra qajeTs mivlen, gasinjoT omi laxvarTa sobilni.da

Page 277: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

277v

ef

xi

st

ya

os

an

i

tarielisa da avTandilisagan waslva

fridonisasa

1374

ra gaTenda, gaemarTnes, waitanes asmaT Tana,

nuradinis qveyanamdi Seisvian maT ukana;

mun vaWarman oqros fasad cxeni misca, ar uZRvana;

avTandil kma yolaozad, sxvamca vinRa waitana!

1375

iares da zedan Sehxdes nuradinis mejogeTa;

jogi naxes, moewona, fridonisTvis eageTa.

mun avTandils indo etyvis: `gaqmnev kargTa siSmageTa,

modi, fridons velaRobneT, jogsa missa movadgeTa!

1376

`jogi wavuRoT, mosrulni vesmiT jogisa waRebad,

gamoemarTvis saomrad, velTa sisxliTa daRebad,

anazdad gvicnobs, gakrTebis, gulsa Sehlamis daRebad, -

amoa kargi laRoba, laRsa Se-ve-iqms laRebad~.

1377

dauwyes pyroba taiWTa fridonis ukeTesebsa.

mun mejogeTa fanosi Seeqmna, ekra kvesebsa;

uyivles: `vin xarT, moymeno, vin iqmT saqmesa zesebsa?

jogi misia, vin mtersa hkravs xrmalsa, ar akvnesebsa~.

da

da

da

da

Page 278: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

278

1378

maT mSvildebi daiwvades, mejogeTa gaekidnes.

mejogeni miizaxdes, xmani maTni gaadidnes:

`gviSveleTo, gviSveleTo, mekobreTa amogvwyvidnes!~

xma Seiqmna, Seiyarnes, fridons hkadres, ar dahridnes.

1379

Seekazma fridon, Sejda, Sekazmuli gamovida.

xma Seiqmna, Seiyarnes, razmi velTa dahfarvida.

igi mzeni moegebnes, vis zamTari ver dahzrvida;

daexura zaradebi, pirsa maTsa ufarvida.

1380

ra tariel fridon icna, Tqva: `vnaxeo, vinca mina~.

muzaradi moixada, gaiRima, gaicina;

fridons uTxra: `rasa hlami, Cveni moslva ras gewyina?

purad avi maspinZeli mogvegebvi omad wina!~

1381

fridon ficxlad gardaiWra, davarda da Tayvanis-sca.

iginica gardauxdes, moexvivnes, akocisca.

fridon RmerTsa xel-aRpyrobiT usazomo madli misca;

didebulni akocebdes, icnobdian igi visca.

1382

fridon uTxra: `rasa sdegiT? mogelodi uwinare,

me mza varo, samsaxuri Tqveni ramca davizare!~

hgvanda, Tuca Seyril iyvnes orni mzeni, erTi mTvare,

erTmanerTi daaSvenes, gaemarTnes, iqces gare.

1383

fridonis saxlsa gardaxdes ornive, turfad gebulsa.

axlos daisvams avTandils, missa Zmad-Seficebulsa;

tariel dajda sajdomsa, oqsino-gardagebulsa;

maT uZRvnes igi abjari fridons, Wabukad qebulsa.

da

da

da

da

da

da

Page 279: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

279v

ef

xi

st

ya

os

an

i

1384

uTxres: `jerT Jamad ara gvaqvs sxva SenTvis armaRania,magra turfani mravalni qve sadme gvisxen sxvania~.man dasva piri miwasa, ar daiyovna xania:`CemTvis amisi boZeba ars Tqveni Sesagvania~.

1385

gamoisvenes mas RamiT fridonis maspinZlobiTa;abanos banna, aavsna Sesamoslisa ZRvnobiTa,damosna turfa-turfiTa, erTmanerTisa mjobiTa,Tval-margaliti Raribi uZRvna oqrosa gobiTa.

1386

uTxra, Tu: `ese sityvaa avisa maspinZelisa, -hgavs, moswyenodes stumroba Tqven brZnisa viTa xelisa,magra aw yovna ar varga, waslva sjobs gzisa grZelisa,Tu qajni mogveswrebian, saeWvi ars siZnelisa.

1387

`didTa ras vaqmnevT laSqarTa? kargni gvindan da cotani;samasi kaci gveyofis, wavideT marT meotani;Cven qajeTs qajTa saomrad davagneT xrmalTa kotani,mas adre vhpovebT, visica mogvklavs alvisa, mo, tani.

1388

`qajeTs erTxel kvlac yofilvar, hnaxavT, Tqvencagemagrebis;

yovlgniT kldea, gareSemo mteri vera moadgebis;

Tu idumal ar SevuvalT, cxadad Sebma ar egebis,

miT laSqari arad gvinda, razmi malviT ver mogvyvebis~.

1389

iginica daemowmnes ama missa naubarsa.

mun daagdes qali asmaT, fridon miscems saCuqarsa.

TviT samassa cxenosansa waitandes, gmirTa darsa.

bolod RmerTi gaumarjvebs yovlsa, pirvel Senazarsa.

da

da

da

da

da

da

Page 280: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

280

1390

zRva gaiares samTave erTgan Zmad SeficebulTa;

fridon gza icis, iares, dRisiT da RamiT rebulTa.

fridon Tqva: `vaxlavT areTa Cven, qajeTs miaxlebulTa,

aqaTgan RamiT vla gvinda, miT aras gamJRavnebulTa~.

1391

ama fridonis TaTbirsa samnive erTgan hzmidian:

ra gauTendis, dadgian da RamiT ficxlad vlidian;

mivides, aCnda qalaqi, mcvelTa ver dasTvalvidian,

gare klde iyo, guSagTa xma jarviT gaadidian.

1392

gvirabis karsa Wabuki aTi aTasi mcvelia.

maT lomTa naxes qalaqi, mTvare dgas mun naTelia;

Tqves: `viTaTbiroT, viTa vqmnaT, aw gamorCeva Znelia;

asi aTassa ajobebs, Tu gamorCeviT mqmnelia~.

da

da

da

Page 281: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

281v

ef

xi

st

ya

os

an

i

TaTbiri nuradin-fridonisa

1393

fridon Tqva: `vityvi sityvasa, veWv, Cemi ar damcdaria:

Cven cotani varT, qalaqi didTagan saomaria;

piris-pir omi ar Zal-gvic, ar Jami sakvexaria,

aTas wel versiT SevuvalT, Tu zed dagvixSan karia.

1394

`Cemsa simcrosa gamzrdelni samuSaiTod mzrdidian,

maswavlnes maTni saqmeni, maxltunebdian, mwvrTidian;

asre gavidi sabelsa, rom Tvalni ver momkidian,

vinca mWvretdian ymawvilni, igica inatridian.

1395

`aw vinca viciT ukeTe Setyorca sagdebelisa,

man erTsa burjsa gardvagdoT wveri sablisa grZelisa,

mas zeda gavla asre miCns, viTa garbena velisa,

Tqven Wirad giyo SiganTa povna kacisa mrTelisa.

1396

`abjriTa gavla arad miCns Wirad, gatana farisa;

Sigan Cavxltebi kiskasad, vecemi msgavsad qarisa,

laSqarTa davhxoc, gavaxvam, hnaxoT gaReba karisa!

Tqvenca mun modiT, sadaca gesmas zriali zarisa~.

da

da

da

da

Page 282: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

282

TaTbiri avTandilisa

1397

avTandil uTxra: `he fridon, moyvasni ver giCivian:

lomTa mklavTagan imedi gaqvs, ara wylulni gtkivian;

sTaTbirob ZnelTa TaTbirTa, mterTa ivaglax-ivian,

magra Tu gesmis, guSagni ra axlo-axlo yivian?!

1398

`ra gaxvidode, guSagTa esmas abjrisa Cxereba,

gigrZnoben, Toksa mohkveTen, amisi xams dajereba;

wagixdes cudad yvelai, dagrCes cudiRa fereba,

ege TaTbiri ar varga, sxvaebr vqmnaT Tavis tereba.

1399

`sjobs, dadegiT damalulni Tqven adgilsa idumalsa,

isi kacni ar iWirven mgzavrsa, qalaqs Semavalsa,

savaWroda movekazmvi, saqmesa viqm me muxTalsa,

erTsa jorsa gardavhkideb muzaradsa, jaWvsa, xrmalsa.

1400

`samTave Sesvla ar varga, Tu gvigrZnan, ars saTuebi;

me marto Seval vaWrulad da kargad Sevetyuebi,

malviT Cavicvam abjarsa, gavCndebi, gavecruebi,

RmerTman qmnas, uxvad vadino SigniT sisxlisa ruebi!

da

da

da

da

Page 283: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

283v

ef

xi

st

ya

os

an

i

`SiganTa mcvelTa movicli me unaxavad Wirisad,

Tqven gareT karTa eceniT yovelni msgavsad gmirisad;

kliteTa davlew, gavaxvam, damidgams ver qvitkiri sad.

Tu ra sxva sjobdes, Tqven brZaneT, var mrCevlad amapirisad~.

1401

da

Page 284: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

284

TaTbiri tarielisa

1402

tariel uTxra: `me Tqveni vcan gmirTa meti gmiroba,

Tqvensa Zal-gulsa Tqvenive hgavs TaTbiroba, piroba;

vici, gwads omi ficxeli, ar cudi xrmalTa Riroba,

kacimca maSin Tqven gaxlavs, ra omman qmnas gaWiroba.

1403

`magra iyveniT CemTvisca saqmisa rasme rCeviTa:

xma esmas Cemsa xel-mqmnelsa, zeda gardmodges mze viTa,

Tqven gqondes omi ficxeli, uomrad mnaxos me viTa?

ese me damsvris, nu ubnobT sityviTa Tqven saTneviTa.

1404

`maga TaTbirsa ese sjobs, vqmnaT Cemi monaxsenebi:

gaviyoT kaci as-asi, ra Rame Cndes naTenebi,

samTave samgniT mivhmarToT, ficxlad davsxlitoTcxenebi;

mogvegebvian, vemcrobiT, Cven xrmalsa mivsceT mZle nebi.

1405

`ficxlad SevebneT, SevsjarneT, ver mogvaswrebenkarebsa,

samTagan erTi SevuvalT, sxva gareT vscemdeT garebsa,

da

da

da

da

Page 285: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

285v

ef

xi

st

ya

os

an

i

man erTman SigniT Siganni mivscneT sisxlisa Rvarebsa,

xeli kvla vhxadoT abjarsa, mas Cvengan mZled naxmarebsa~.

1406

fridon uTxra: `Semigia, gamigia, vici me ra:

maga cxensa Cemeulsa moaswreben karsa vera;

odes giZRven, ar vicodi, qajeTs gvinda qajTa mzera,

Tvara yola ar giZRvnidi, Cemi giTxra siZunwe ra~.

1407

fridon laRi amxanagobs saubarTa esodenTa.

amas zedan gaicinnes maT wylianTa, sityva-brZenTa,

erTmanerTsa elaRobnes laRobaTa, maTTa mSvenTa,

gardaxdes da daekazmnes, ukeTesTa Sesxdes cxenTa.

1408

kvla erTmanerTsa miuges sityvebi ar pir-mkvaxebi,

daaskvnes igi TaTbiri, tarias ganazraxebi:

gaiyves kaci as-asi, yvelai gmirTa saxebi,

cxenebsa Sesxdes, aiRes maT maTi Cabalaxebi.

1409

igi Wabukni SuqiTa vnaxen mzisaca metiTa;

maT samTa Svidni mnaTobni hfarven naTlisa svetiTa;

tariel Savsa zedan zis taniTa miT werwetiTa;

dalivnes mterni omiTa, viTa mWvretelni WvretiTa.

1410

Cemi aw ese naTqvami maTi saxe da daria:

ra zeda wvimdes Rrubelni da mTaTa atydes Rvaria,

mova da xevTa mogragnis, ismis zaTqi da zaria,

magra ra zRvaTa SeerTvis, maSin egreca wynaria.

1411

Tuca fridon da avTandil sikeTe-miuwvdomnia,

da

da

da

da

da

da

Page 286: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

286

magra tarias Sebmani arvisgan mosandomnia;

mze mnaTobTaca dahfaravs, arcaRa naTlad xomnia.

aw iyurebdiT, msmenelno, gesmnen ficxelni omnia!

1412

samTave samad gaiyves, TviToman TviTo karebi;

Tana hyva kaci samasi, yvelai gmirTa darebi.

mas RamiT uqmnes sadarno, ucruo, anaCqarebi,

gaTenda, gaCndes, mihmarTes, Tavis-Tav hqonda farebi.

1413

pirvel amod midiodes mgzavrTa raTme magierad,

maT SiganTa vera ugrZnes, verca dahxvdes gul-xmierad;

gulsa SiSi ara hqonda, amod dges da nebierad,

midges gare, muzaradni daixurnes Jamierad.

1414

anazdad cxeni gaqusles, maTraxman Seqmna wriali.

ra naxes, karni gaaxvnes, qalaqiT gaxda zriali.

samTave samgniT mihmarTes, Tavsa miT uyves riali,

ikres nobsa da dabdabsa, Seiqmna bukTa tkrciali.

1415

maSin qajeTs moiwia usazomo risxva RmrTisa:

kronos, wyromiT Semxedvelman, moiSorva sitkbo mzisa;

maTve risxviT gardubrunda borbali da simgrgvle cisa,

velni mkvdarTa ver itevdes, gadiadda jari mkvdrisa.

1416

kacsa ukravad dabneddis xma tarielis xafisa,

abjarsa frewdis, gacuddis simagre javSan-qafisa.

samgniTve karTa Sesjarnes, Wirni ar naxnes kafisa,

ra qalaqs Sexdes, Seiqmna sixarke cixes swrafisa.

1417

da

da

da

da

da

da

Page 287: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

287v

ef

xi

st

ya

os

an

i

avTandil da lomi fridon SigniT erTad Seiyarnes,

mterni srulad aewyvidnes, sisxlni maTni moeRvarnes,

uyivles da erTmanerTi naxes, didad gaexarnes,

Tqves: `tariel ra iqmnao?~, misad Wvretad Tvalni arnes.

1418

erTmanca ara icoda, vera cnes tarierisa.

cixisa karsa mihmarTes, ridi ar hqonda mterisa;

mun naxes riye abjrisa, nalewi xrmalTa wverisa,

aTi aTasi nobaTi, usulo, msgavsi mtverisa.

1419

cixisa mcveli yvelai idva marT viTa sneuli,

TaviT ferxamdis daWrili, abjari mun daxeuli,

cixisa karni ganxmulni, karTa nalewi sreuli,

cnes naqmrad tarielisad, Tqves: `saqme ars miseuli~.

1420

gzani daxvdes Sekafulni, Sevides da gaZvres xvrelsa,

naxes, mzisa Sesayrelad gamoeSva mTvare gvelsa,

muzaradi moexada, hSvenis akrva Tmasa lelsa,

mkerdi mkerdsa Seeweba, gardaeWdo yeli yelsa.

1421

exveodes erTmanerTsa, akoces da cremlni Rvarnes;

amas hgvandes, odes erTgan muSTar, zual Seiyarnes.

mze ra vardsa Semoadges, daSvendes da Suqni arnes,

aqanamdis Wir-naxulTa amas iqiT gaixarnes.

1422

maT erTmanerTsa akoces, dganan yel-gardaWdobilni.

kvla Seewebnes xSir-xSirad vardni bageTaT pobilni.

aw esenica gavides, Sekrbes samnive Zmobilni,

mas mzesa misces salami, wadges marT viTa xmobilni.

1423

da

da

da

da

da

da

Page 288: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

288

mze moegeba piriTa turfiTa, mocinariTa,

akoca misTa meSvelTa laRman cnobiTa wynariTa,

maT mdablad madli ubrZana sityviTa miT narnariTa,

ornive erTgan ubnobdes amoTa saubnariTa.

1424

tarielsca usalames, mas alvisa morCsa viT xes,

miuloces gamarjveba, erTmanerTi moikiTxes;

ara sWirda, ar inanes, rom abjari ar gaiTxes,

Tavni maTni gaalomnes, maTni mbrZolni iSvles, iTxes.

1425

samasisa kacisagan as-samoci Sehyoloda;

fridons umZims spaTa misTa, magra cal-kerZ uxaroda;

monaxes da ar acocxles, raca mbrZoli darComoda,

rome povnes saWurWleni, awmca Tvalva viT iTqmoda!

1426

mokrifes jori, aqlemi, raca viT poves malebi;

samiaTassa ahkides margaliti da Tvalebi,

Tvali yvelai daTlili, iagundi da lalebi,

igi mze Sesves kubosa, ars maTgan ganakrZalebi.

1427

da

da

da

da

Page 289: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

289v

ef

xi

st

ya

os

an

i

samoci kaci daagdes qajeTs cixisa mcvelia,

wamoiyvanes igi mze, maTiRa wagvra Znelia;

zRvaTa qalaqsa dahmarTes, Tuca gza muniT grZelia,

Tqves: `fatman vnaxoT, muqafa gvac misi garduxdelia~.

tarielisagan zRvaTa mefisas mislva

1428

zRvaTa mefesa winaSe gagzavna maxarobeli,

SesTvala: `moval tariel, mterTa mZle, mosvriTmspobeli;

qajeTiT momyavs Cemi mze, Cemi laxvarTa msobeli;

mwadian, gnaxo pativiT, viTa mama da mSobeli.

1429

`aw me maqvs qajTa qveyana da maTi danadebia;

mefeo, kargi yvelai me Tqvengan wamkidebia;

fatmans uxsnia Cemi mze, sdedebia da sdebia,

misad muqafad ra giZRvna? mZuls cudi naqadebia.

1430

`modi, gvnaxen, gaviardeT qveyanasa Sensa vire,

srulad qajTa samefosa giZRvni, Cemgan Seiwire,

kacni Senni Seayenen, cixe magrad daiWire,

me viswrafi, vera gnaxav, Sen wamodi, Cem kerZ ire.

1431

da

da

da

da

Page 290: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

290

`Tqven ubrZaneT Cem magier usens, qmarsa fatmanissa,

gamogzavnos, eamebis naxva misi xsnilsa missa;

misgan kide inatrida Wvretasamca sxvadRa vissa,

vin mzesaca unaTlea, asre viTa broli fissa!~

1432

ra kaci tarielisa estumra zRvaTa mflobelsa, -

wesia, guli gahkrTebis ambavsa gasakrTobelsa, -

misca madli da dideba RmerTsa, marTlisa mbrWobelsa,

maSinve Sejda, ar unda mislva sxvasaRa mxmobelsa.

1433

bargi ahkida, gaago qmna qorwilisa maTisa,

mas moaqvs ricxvi turfaTa, ars sidiade saTisa;

fatman hyavs Tana, iares savali dRisa aTisa;

uxaris naxva lomisa da mzisa, xmelTa mnaTisa.

1434

Sors gaegebnes samnive didsa mefesa zRvaTasa,

gardaxdes, mdablad akoces, ga-re-swydes jarsa spaTasa;

Seasxes qeba tariels, man madli gauaTasa,

qali ra naxes, strfialobs Suqsa mas brol-bakmaTasa.

1435

fatman xaTuns, missa mWvretsa, edeboda cecxli neli,

moexvia, gardukocna xeli, ferxi, piri, yeli;

ityvis: ̀ RmerTo, ra gmsaxuro, ganminaTlda raTgan bneli!

vcan simokle borotisa, keTilia misi grZeli~.

1436

qali fatmans exveoda, tkbilad ityvis, ar gamwyrali:

`RmerTman guli ganminaTla gaxeTqili, ga-ca-mwkrali,

aw egre var gavsebuli, winas viyav viTa mcxrali,

mzeman Suqni Semomadgna, vardi miT var ar-damzrali~.

1437

da

da

da

da

da

da

Page 291: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

291v

ef

xi

st

ya

os

an

i

zRvaTa mefe gardaixdis mun qorwilsa metad didsa.

qajeTica daumadla, ar gauSva dResa Svidsa;

uxvad gascems saboZvarsa, saWurWlesa anakidsa,

perperasa dafantulsa zeda scveTdes viTa xidsa.

1438

mun idvis gori larisa, stavrisa da atlasisa;

tariels uZRvna gvirgvini, ver-danadebi fasisa,

iagundisa mrTelisa, yviTlisa, metad xasisa,

kvla erTi taxti oqrosa, wiTlisa marT xalasisa.

1439

nestan-darejans yabaCa uZRvna, Semkuli TvaliTa,

iagundiTa wiTliTa, badaxSiTa da laliTa.

dasxdes ornive qal-ymani piriTa elva-mkrTaliTa,

maTni mWvretelni daiwvnes cecxliTa marT axaliTa.

1440

avTandils da fridons uZRvna usazomo didi ZRveni:

Zvirfasisa unagiri, ukeTesi TviTo cxeni,

TviTo kaba Tvaliani, ucxo ferTa SuqTa mfeni,

moaxsenes: `madli ra vTqvaT, svianmcaa davla Tqveni!~

1441

tariel madlsa gardixdis turfa sityviTa, eniTa:

`didad viame, mefeo, pirvel, naxviTa TqveniTa,

merme, agvavsen mravliTa ucxoTa turfa ZRveniTa,

vici, Sori-Sor ar-Cavla Cven Tqveni kargad vqmeniTa~.

1442

zRvaTa mefe moaxsenebs: `xelmwifeo, lomo, qvelo,

moaxleTa sicocxleo, ver-mWvretelTa SoriT mklvelo,

msgavsi Tqveni ramca meZRvna, Sveniero sanaxvelo!

ra mogSorde, ra mergebis, saWvretelad sasurvelo?!~

1443

da

da

da

da

da

da

Page 292: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

292

tariel fatmans ubrZana: `me Tavi Seni midia;

dav, vali Seni Cemzeda gardauxdeli, didia;

aw raca qajTa saWurWle qajeTiT amikidia,

momicemia, waiRe, ar kide momiyidia~.

1444

fatman xaTun Tayvanis-sca, hkadrebs madlsa metis-metsa:

`me, mefeo, naxva Tqveni midebs cecxlsa dauSretsa;

ra mogSorde, ra viqmnebi? me damagdeb viTa retsa.

ax, netarZi moaxleTa! vaglax Tqvensa vera-mWvretsa!~

1445

zRvaTa mefesa etyodes samnive SuqTa mafeni,

kbilni brolni da bageni sadafTa mosadafeni:

`uTqvenod myofsa ar gvindan niSagni, na-Cang-dafeni,

magra gagviSven, wavideT, Jamia, varT moswrafeni.

1446

`Sen iyav Cveni mSobeli da Cveni saesavio,

magra amasca viajiT, gviboZo erTi navio~.

mefeman brZana: `ara mSurs samiwod Tqvenad Tavio,

raTgan iswrafi, ra gkadro? wa, giwinamZRvrdes mklavio!~

1447

mefeman navi-xomaldi mokazma zRvisa kidesa.

gamoemarTa tariel, gamyrelni cremlsa Rvridesa,

Tavsa icemdes, iglejdes, Tma-wversa gaiyridesa,

fatmanis cremlTa SedeniT TviT zRvaca gaadidesa.

1448

gamovlnes zRvani samTave, erTgan Zmad SenaficarTa,

kvla amtkicebdes sityvaTa, maT pirvel danamtkicarTa;

hSvenis mRera da sicili maT, misTa ar-uicarTa,

bageTaT Suqi Seadgis zedan brolisa ficarTa.

1449

da

da

da

da

da

da

Page 293: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

293v

ef

xi

st

ya

os

an

i

muniT kaci asmaTs Tana maT gagzavnes maxaroblad,

kvla fridonis TavadTasa - naomarTa maTTa mTxroblad:

`manda mova, moimaRlebs mze mnaTobTa mamagroblad,

Cven, damzralni aqanamdis, aw viqmnebiT dauzroblad.~

1450

igi mze Sesves kubosa, iares gza zRvis pirisa,miymawvilobdes, uxaris maT gardaxdoma Wirisa;mivides, sada qveyana iyo nuradin gmirisa,moegebnian, ismodis xma simRerisa xSirisa.

1451

mun miegebnes yovelni fridonis didebulebi.asmaTi, savse lxiniTa, vis aRar aCnda wylulebi,nestan-darejans moeWdo, rome ver gahyris culebi,aw gausrula yoveli man misi naerTgulebi.

1452

nestan-darejan exvevis, pirsa akocebs piriTa;ubrZana: `Cemo, vaglax me, Senca agavse WiriTa,aw RmerTman mogvca wyaloba, vcan, misi ar-siZviriT a;me gulsa Sensa ezomsa, ar vici, gardvixdi riTa!~

1453

asmaT hkadra: `madli RmerTsa, vardni vnaxen ar-dazrulni,

bolod asre gaacxadna gonebaman dafarulni,

sikvdilica sicocxled miCns, odes gnaxen mxiarulni.~

sjoban yovlTa moyvarulTa patron-ymani moyvarulni.

1454

didebulTa Tayvanis-sces, moaxsenes didi qeba:

`rome RmerTman gagvaxarna, kurTxeul ars misi RmrTeba!

Cven gviCvena piri Tqveni, aRara gvwvavs cecxlTa deba,

wylulsa, misgan dakodilsa, masve Zal-uc gankurneba.~

1455da

da

da

da

da

da

Page 294: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

294

movides da piri xelsa dasdves, agre gardakocnes.

mefe etyvis: `ZmaTa TqvenTa Tavni CvenTvis daixocnes,

igi Sveba saukunos cxadad poves, ar iocnes,

erTsa mihxvdes saziarod, didebani iasocnes.

1456

`Tuca me maTi daxoca mtkivis da satkivaria,magra maT mihxvda ukvdavi mun didi saCuqaria~.ese Tqva, nelad atirda da wvima Tovlsa aria,nargisTaT iZrvis borio, vardsa zravs, ianvaria.

1457

mun atirdes yvelakani, ra tirilad igi naxes,raca visca dahkleboda, maT tiriliT, sulTqmiT axes;dadumdes da moaxsenes: `raTgan brZenTa mzeebr gsaxes,TqvenTa mWvretTa mRera hmarTebs, rasaTvismca

ivaglaxes!~

1458

`vin Rirs a Tqvensa egzomsa tirilsa, SeWirvebasa!TqvenTvis sikvdili dia sjobs miwaTa zeda rebasa~.kvla fridon hkadra mefesa: `nurad iqm gamwarebasa,RmerTimca muqfad mogizRavs aTassa gaxarebasa!~

1459

avTandilca miumtkivna, ityvis didsa simZimilsa;maT Seasxes qeba, uTxres: `mivscneT Tavni aw Rimilsa,raTgan mihxvda dakarguli lomi mzesa warxdomilsa,aRara vtirT satiralsa, aRar davsdebT TvalTa milsa~.

1460

mivides, sada qalaqi didi mulRazanzaria;

scemdes buksa da tablaksa, gaxda zaTqi da zaria,

dabdabisa da qosisa xma turfad SenaTxzaria,

moatydes moqalaqeni, daagdes mun bazaria.

1461

da

da

da

da

da

da

Page 295: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

295v

ef

xi

st

ya

os

an

i

SukaTa modges vaWarni, yovlgniT mWvretelTa jaria;

Sors uarebdes sarangni, xelTa aqvs maT abjaria;

moijrebodes jalabni, sarangTa damsajaria,

maTad saWvretlad miSveba mun maTgan naajaria.

1462da

Page 296: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

296

gardaxdes fridonisasa, sra naxes mosawonebi.

gamoegeba mravali oqros sartyliTa monebi,

ferxTa safenlad oqsino marT maTgan ars naqonebi,

Tavsa ayrides oqrosa, xvets jari mun naronebi.

qorwili tarielisa da nestan-darejanisa

fridonisagan

1463

maT qal-ymaTaTvis sajdomi daedga TeTr-Zoweuli,

wiTel-yviTliTa TvaliTa zeda keklucad frqveuli;

avTandilisTvis - yviTeli da Savi erTgan reuli;

movides, dasxdes; mWvreteli vcan maTi sul-daleuli.

1464

mgosanni modges, ismoda xma simRerisa tkbilisa;

qorwili qmnes da gamravlda ZRvnoba larisa lbilisa

fridonis purad kargisa, ar maspinZlisa wbilisa;

nestan-darejans uSvenis Rimili, Cena kbilisa.

1465

moiRes ZRveni usaxo fridonis ar-alqatisa,

cxra margaliti, sididiT marT viTa kvercxi batisa,

kvla erTi Tvali, samsgavso mzisa Suq-monamatisa,

mas wina RamiT Zal-edvis mxatvarsa xatva xatisa.

1466

da

da

da

da

Page 297: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

297v

ef

xi

st

ya

os

an

i

kvla uZRvna TviTo farRuli, gardasayreli yelisa,

mgrgvlad daTlilisa Tvalisa, iagundisa mrTelisa;

kvla moaqvs erTi tabaki, mZled saWiravi xelisa,

avTandilisTvis lomisa ZRveni fridonis qvelisa.

1467

igi tabaki savsea margalitiTa sxviliTa.

avTandils uZRvna yvelai ara sityviTa wbiliTa.

aivso saxli stavriTa da oqsinoTa lbiliTa,

tariel madli ubrZana, laRman sityviTa tkbiliTa.

1468

fridonisgan usazomo qorwilia dResa rvasa;

yovlTa dReTa miarTmides ufasosa ZRvensa mzasa;

dRe da Rame ar gaswyveddis CaRana da Cangi xmasa.

aha, mihxvdes Sesaferni yma qalsa da qali ymasa.

1469

tariel fridons ubrZana dRe-erT sityvebi gulisa:

`ars guli Tqveni saCemod ufrosi Zmisa srulisa,

ar gemuqfebis sicocxle, arca mocema sulisa,

me Tqvengan vpove mokvdavman Cemi wamali wylulisa.

1470

`avTandilisgan Senc ici CemTvis Tavisa dadeba,

aw me maqvs nacvlad misisa moxmarebisa wadeba:

Sen midi, hkiTxe, ra unda, man qmnas amisi cxadeba,

viTa damivso saxmili, egre misica kma deba.

1471

`uTxar: «Zmao, ra gardixdis Sengan Cemsa Wir-naxulsa!

RmerTi mogcems wyalobasa, misgan zeciT Sesaxulsa!

Tu vera viqm sawadelsa Sensa, SenTvis gazraxulsa,

ara vnaxav saxlsa Cemsa, ar darbazsa, arca xulsa.

1472da

da

da

da

da

da

Page 298: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

298

«aw miTxar, Cemgan ra ginda, anu riT mogexmarebi?

varCev, wavideT arabeTs, iyav Cemica marebi;

tkbilis sityviTa gavmarToT da xrmliTa saomarebi.

Tu Sen Sens colsa ar SegrTav, me Cemsa ar veqmarebi»~.

1473

ra fridon uTxra avTandils tarias mociquloba,

mas gaecinnes, gaRimda, hSvenoda mxiaruloba;

Tqva, Tu: `meSveli rad minda, mWirs aravisgan wyluloba!

Cemi mze arca qajTa hyavs, arca sWirs lxin-nakluloba.

1474

`Cemi mze taxtsa zeda zis morWmuli RmrTisa nebiTa,

sakrZalavi da ukadri, laRi, arvisgan vnebiT a,

arca ra umZims qajTagan, arca grZneulTa grZnebiTa,

mas zeda Svela rad minda?! rad meWv rasaca TnebiTa?

1475

`ra mova CemTvis gangeba, zeciT mosrulni zenani,

RmerTi iwadebs, momivlen gulis saxmilTa lxenani;

maSinRa momxvden mokvdavsa mzisa elvaTa fenani,

umisJamisod cudia Cemgan mi da mo rbenani.

1476

`midi da hkiTxe tariels pasuxi, Cemgan Txrobili:

«madli rad unda, mefeo, xar razom ginda lmobili?

var mucliTganve dedisa Tqvenad samonod Sobili,

RmerTman munamdis miwa myos, vir mefe iyo cnobili.

1477

«gebrZana: «Seyra mwadian sayvarelisa Senisa».

ege ars msgavsi gulisa lmobierisa Tqvenisa;

muna me xrmali ar mikveTs, arca sivrcele enisa,

mijobs molodna saqmisa mis gangebisa zenisa.

1478

da

da

da

da

da

da

Page 299: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

299v

ef

xi

st

ya

os

an

i

«esea Cemi sawadi da Cemi mosandomare:

indoeTs gnaxo morWmuli, sajdomTa zeda mjdomare,

gverdsave gijdes mnaTobi piri elvaTa mkrTomare,

mebrZolni Tqvenni mogesrnes, arvin Cndes mun meomare.

1479

«ra gamisrulden eseni Cemni gulisa nebani,

maSinRa mival arabeTs, momxvden mis mzisa xlebani;

odesca swaddes, damivsnes ama cecxlisa debani.

sxva Tqvengan ara ar minda, mZulan cudniRa Tnebani»~.

1480

ra fridon hkadra tariels ese sityvani ymisani,

man brZana: `magas ara viqm, amas ar unda misani.

viTa man povna mizezni Cemisa sulTa dgmisani,

egreve manca samisod naxnes Zal-gulni Zmisani.

1481

`midi, uTxar Cem magier sityva Cemgan ar-naTnebi:

«me Senisa gamzrdelisa unaxavad ar davdgebi.

veWv, mravali damexocos mona, misgan sayvarlebi,

viTxov xole Sendobasa, egeTiRa movbrundebi».

1482

`ese uTxar: «amis metsa hmociqulob nuras nuo,

xvale waslva ar davSalo, arca saqme gavaTuo;

me ar mizams arabT mefe, rome sityva gavacruo,

amod vsTxovo qali misi, Sevexvewo, Sevaguo»~.

1483

uambo fridon avTandils tarias mociquloba:

`ar dadgebiso, cudia Sengan cdisaRa Tqmuloba~.

mas daumZimda, moedva kvla gulsa kvaml-almuloba.

asre xams ridi mefeTa, ymaTagan mokrZaluloba!

1484da

da

da

da

da

da

Page 300: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

300

avTandil miva muxl-moyriT tarias Sesaxvewelad,

ferxTa exvevis, akocebs, aRar Sexedavs ze welad,

etyvis: `kma, raca Sevscode rostans wleulad me welad,

kvla nu miqm erTgulobisa gamtexlad, da-ca-mlewelad.

1485

`rasaca hlami, ar mogcems mas RmrTisa samarTalia,

gamzrdelsa Cemsa viT vhkadro me saqme samuxTalia!

me misTvis xeli viT gavZra, vin CemTvis fer-namkrTalia!

viT moixmaros monaman patronsa zeda xrmalia!

1486

`ege saqme me da Cemsa sayvarelsa Segvamdurvebs,

va Tu gawyres, gagulisdes, kuSti gulsa Seaurvebs,

ambavsaca damiZvirebs, WvretisaTvis momasurvebs,

Sendobasa xorcieli kaci vera damiurvebs~.

1487

tariel uTxra siciliT, man mzeman Suq-nafenaman,

xeli mohkida avTandils, ahmarTa, aayena man:

`miyoo kargi yvelai momarTebaman Senaman,

magra sjobs, Senca galxinos Cemman SeniTa lxenaman.

1488

`dia mZuls meti moyvrisa SiSi, krZalva da ridoba,

mZuls gauwyvedlad kuStoba da sul-mZimoba, didoba;

Tu moyvarea, gulisa qmnas Cemke monazidoba,

Tvara me Cemda, ig misda, dia sjobs kidis-kidoba.

1489

`me vici guli saSenod Senisa sayvarelisa,

ar ewyinebis stumroba Senisa me Semyrelisa.

radmca ra vhkadre mefesa Txroba rasaca Wrelisa!

oden naxvisa maTisa natra maqvs sanatrelisa.

1490

da

da

da

da

da

da

Page 301: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

301v

ef

xi

st

ya

os

an

i

`amas oden movaxseneb mudariT da SepovnebiT,

rome mogces qali misi man misiTa mogonebiT.

raTgan bolo Seyravea, siSoresa viT eTnebiT?

daaSveneT erTmanerTi, Tavis-Tavis nu dasWnebiT~.

1491da

Page 302: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

302

ra avTandil tariasgan cna, waslvasa ar daSlida,

ara hkadra Secileba, saubarsa zeda hrTvida;

fridon kacsa darCeulsa saTanaod gardasTvlida,

Tana wahyva, ganaRamca masTanave gzasa vlida.

samTaganve qvabsa mislva da muniT arabeTs

waslva

1492

am saqmesa dafarulsa brZeni divnos gaacxadebs:

RmerTi kargsa moavlinebs da borotsa ar dabadebs,

avsa wam-erT Seamoklebs, kargsa xan-grZlad gaakvladebs,

Tavsa missa ukeTessa uzado-hyofs, ar azadebs.

1493

fridonisiT gaemarTnes igi lomni, igi mzeni,

Tana mihyavs piri mzisa, qali mWvretTa amazrzeni,

hkidavs brolsa yornis bolo dawyobili, danaTxzeni,

mun badaxSsa aSvenebdes sinatife-sinazeni.

1494

igi mze ujda kubosa da agre aroninebdes;

minadirobdes, nadirsa mun sisxlsa miadinebdes;

sadaca daxvdis qveyana, mWvretelTa moalxinebdes,

moegebnian, sZRvnobdian, aqebdes, ar aginebdes.

1495

da

da

da

da

Page 303: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

303v

ef

xi

st

ya

os

an

i

mas hgvandes, Tuca samyaros mze ujda Sua mTvareTa;

iarnes dReni mravalni laRTa, brZnad moubareTa;

Sigan maT didTa mindorTa, yovlgniT kac-miumxvdareTa,

sad yofiliyo tariel, mihxvdes mis kldisa areTa.

1496

tariel brZana: `me mmarTebs dRes Tqveni maspinZeloba;

mun mival, sada yofilvar, mWirda sadamdis xeloba;

mun gvimaspinZlos asmaTman, mas uc xorcisa xmeloba,

me rome giZRvni turfaTa, aqoT larisa Wreloba~.

1497

mivides, Sigan gardaxdes qvabsa mas didTa kldeTasa.

asmaTs uc xorci irmisa, iqms maspinZloba-kveTasa.

amxanagobdes, laRobdes, waslvasa maT saqmeTasa,

RmerTsa hmadlobdes Secvlasa lxinad Wirisa dReTasa.

1498

moiares qvabovani, TamaSobdes mxiarulni,

povnes igi saWurWleni, tariasgan dabeWdulni,

verca visgan danaTvalni, verca visgan Segebulni;

ar ityvian, ara gvaqvso, ig amisTvis gul-naklulni.

1499

uboZa turfa mravali maT maTi Sesadarebi,

kvla fridonisni aavsna, spa hyva Tu spasalarebi.

aivso kaci yvelai, maSin maTTana narebi,

magra Zes rome saWurWle, hgvanda kac-daukarebi.

1500

fridons uTxra: ̀ vali Tqveni Cemgan Znelad gardixdebis,

magra Tqmula: «kargis mqmneli kaci bolod ar waxdebis»;

aw saWurWle razomica aqa Zes da an idebis,

Seni iyos yvelakai, Sen waiRe, viTa gxvdebis~.

1501

da

da

da

da

da

da

Page 304: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

304

fridon mdablad Tayvanis-sca, hkadra madli metis-meti:

`me, mefeo, rad ggonivar uWkuo da agre reti?

mteri yovli Calad giCans, vinmca iyo viTa keti,

Cemi lxini munamdis a, vire viyo Seni mWvreti!~

1502

fridon kacni daabrunna mosasxmelad aqlemisad,

saxlsa missa misaReblad mis yvelasa saWurWlisad;

aw muniTgan gaemarTnes arabeTiT wavlad gzisad,

avTandil a galeuli Sesayrelad mTvare mzisad.

1503

mihxvdes arabTa sazRvarTa, ra vles mravali xanebi.

dahxvda soflebi, cixebi, xSir-xSirad, Tanis-Tanebi,

mun Sigan myofsa emosa tansa lurji da mwvanebi,

avTandilisTvis yvelai cremliTa ars nabanebi.

1504

tariel kaci gagzavna winaSe rostan mefesa,

SesTvala: `gkadreb, mefeo, survilTa siiefesa;

me moval, mefe indoTa, darbazsa Tqvensa sefesa,

giCveneb vardsa kokobsa, ufrWvnelsa, moukrefesa.

1505

`maSin Tqven Cemi gewyina naxva miwisa Senisa,

cda Sepyrobisa avi hqmen, Semoteveba cxenisa;

me SenTa spaTa vaCvene niSani rame wyenisa,

davxoce mona mravali, msaxuri srisa Tqvenisa.

1506

`aw amad moval winaSe, davyaren Cemni gzania,

SemindoT, raca Segcode, hqmnneT gawyromisa kmania.

ZRveni ara maqvs, mmowmoben fridon da misni ymania,

oden ZRvnad Tqveni avTandil me TqvenTvis momitania~.

1507

da

da

da

da

da

da

Page 305: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

305v

ef

xi

st

ya

os

an

i

ra miuvida mefesa maxarobeli Jamisa,

viT gaexarnes, ver ityvis ena erTisa wamisa;

TinaTins RawvTa emata elva Suqisa samisa,

brolsa da lalsa aSvenebs mun Crdili warb-wamwamisa.

1508

tablaksa hkres da gaisma xma maSin TqarTqarebisa.

laSqarni rbodes mi da mo, qmna swadda maTke rebisa.

daiwyes mosxma cxenisa, moReba unagrebisa,

Sesxda simravle moymisa mklav-ficxel, gul-magrebisa.

1509

mefe Sejda, gaegebnes Tavadni da srulad spani.

visca esmis, movidian mas winaSe sxvagniT sxvani.

yvelakai RmerTsa hmadlobs, gaamaRles maTni xmani,

Tqves: `borotsa umyofoo, keTilnia SenTvis mzani!~

1510

ra erTmanerTi auCnda migebul-mosagebavTa,

avTandil etyvis tariels sityvaTa danazebavTa:

`agera hxedavT mindorTa, mtveriTa SenaRebavTa?

amisTvis viwvi, saxmili gulsa ecxela, ebavTa.

1511

`isia Cemi gamzrdeli da Tqvenda mogebebula.

iqi ver mival, mrcxvenian, gulsa saxmili debula,

Cemad arakad sul-dgmuli kaci ar gawbilebula,

rasaca mizamT, Tqven iciT, fridon Tqvendave xlebula~.

1512

tariel uTxra: `kargsa iqm Sen patronisa krZalvasa.

aw dadeg, iqi nu mixval, iqmca uCemod xalvasa.

me mival, vuTxrob mefesa Sengan Tavisa malvasa,

veWv, RmrTiTa adre Segyaro mzesa mas, tanad alvasa~.

1513da

da

da

da

da

da

Page 306: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

306

mun dadga lomi avTandil, daidga mcire karavi.

nestan-darejan munve dgas, igia mWvretTa mzaravi,

misTa wamwamTa niavi qris, viTa qari aravi,

wavida mefe indoTa misruli, miuparavi.

1514

fridon wahyva. ganaRamca gavles veli didsa xansa,

cna mefeman, tarieli marto mova, mohxris tansa;

gardaxda da Tayvanis-sca mas ukadrsa, lomebr jansa,

sdebs pativsa indoT mefes, marT mamisa Sesagvansa.

1515

tarielca Tayvanis-sca, miva kocnad, sasalamod;

mefe yelsa akocebda marT bagisa dasaamod,

gakvirvebiT eubnebis, aris misgan saTamamod:

`Sen mze xaro, Seni gayra aris dRisa SesaRamod~.

1516

gaekvirva mefe missa Tvaladoba-siturfesa,

pirsa uWvrets gakvirvebiT, uqebs mklavTa sialfesa;

kvla fridonca usalama, Tayvanis-sca man mefesa,

mas mefesa, avTandilis naxvisaTvis moswrafesa.

1517

mefe tarias qebasa dahkrTebis, daeRonebis.

tariel etyvis: `mefeo, aw guli Sen gemonebis;

mikvirs, Tu egre sikeTe Tqven Cemi rad gegonebis!

raTgan avTandil Senia, sxva rad vin mogewonebis?

1518

`nu gikvirs misi ver-naxva da dayovneba xanisa!

modi da davsxdeT, mefeo, amoa kordi mwvanisa,

gkadro mizezi misisa Tqvens wina ver-motanisa,

viaj rasame, aw mmarTebs moTxova me farmanisa~.

1519

da

da

da

da

da

da

Page 307: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

307v

ef

xi

st

ya

os

an

i

dasxdes mefeni, moadga gare simravle razmisa.

tariels pirsa cimcimi aTqs, unaTlesi bazmisa;

Wvreta axelebs mWvretelTa yofa-qcevisa da zmisa;

dauwyo Txroba mefesa sityvisa, brZnad nakazmisa:

1520

`mefeo, Tavi memcrobis me misad mosaxseneblad,

magra mosruli Tqvens wina var Semomxvewlad, mqeneblad;

TviT igi iajs, romeli Cans mzeebr SuqTa mfeneblad,

vin aris Cemad sinaTled da Cemad gamaTeneblad.

1521

`aw amas gkadrebT ornive xvewniT da SemudarebiT:

avTandil damdva wamali misgan Tavisa dadebiT,

dahviwydes, rome patiJni sWirdes CvenTave darebiT;

ar gawyen, grZeli ambavi ars Cemgan miumxvdarebiT.

1522

`TqvenTa uyvars erTmanerTi, qali mas da igi qalsa,

miT vigoneb sabralosa, mtiralsa da fer-namkrTalsa;

muxl-moyrili geajebi, nuRar awvev imaT alsa,

rome misce qali Tqveni mklav-magarsa, gul-fiqalsa.

1523

`amis metsa aras gkadreb, ar moklesa, arca grZelsa~.

amoiRo xel-mandili, moinaskva zedan yelsa,

adga, muxlni miuyarna, eajebis viTa mzrdelsa.

gaukvirda yovlsa kacsa, mis ambisa momsmenelsa.

1524

ra tariel muxl-moyrili naxa, mefe Seuzarda,

Sors ukudga, Tayvanis-sca, qve miwamdis dauvarda,

moaxsena: `xelmwifeo, lxini yovli ukumqarda,

Tqvenman agre simdableman naxva Tqveni Camadarda.

1525

da

da

da

da

da

da

Page 308: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

308

`viT egebis, raca gwaddes, rome kaci ar mogTmindes,

anu mSurdes qali Cemi, saklavad da tyvedca gindes;

gebrZanamca saxliT TqveniT, cremli arca maSin mdindes;

sxva misebri vera povos, caTamdisca aR-ca-frindes!

1526

`me siZesa avTandilis ukeTessa vhpoveb vera;

TviT mefoba qalsa Cemsa mivec, aqvs da mas efera;

vardi axlad ifurCnebis, me yvavili damebera,

ramca vhkadre Secileba, rasca oden igi sjera!

1527

`Tu SegerTo erTi mona, TqvenTvis arca maSin mSurda.

vinmca gkadra Secileba, uSmagomca viT mogmdurda!

Tu avTandil ar miyvarda, asre misTvis rad momsurda?

dia, RmerTo, winaSe var, ese Cemgan dadasturda~.

1528

ra tariel mefisagan ese sityva moismina,

dadrka, mdablad eTayvana, pirsa zedan daefina.

kvla mefeman Tayvanis-sca, wamo-re-vlo, wadga wina,

erTmanerTi moimadles, maT erTsaca ar ewyina.

1529

fridon Sejda, avTandilis maxaroblad gaeqana, -

esden didi sixaruli gaexarnes masca gana! -

wavida da wamouZRva, moiyvana, mohyva Tana,

magra ircxvis mefisagan, Suqi bnelad moevana.

1530

mefe adga, moegeba; yma gardaxda, ra mivida;

xelTa hqonda xel-mandili, pirsa miTa ifarvida.

mze Rrubelsa mohfarvoda, quSdeboda, vardsa zrvida,

magra missa Svenebasa ramca viTa dafarvida?!

1531

da

da

da

da

da

da

Page 309: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

309v

ef

xi

st

ya

os

an

i

mefe kocnasa lamoda, aRara cremlni sdenian;

avTandil ferxTa exvevis, Suqni qve daufenian;

ubrZana: `adeg, nu ircxvi, Sen zneni gamogCenian;

raTgan merCio, nu mercxvi, Cemgan nuRara grcxvenian!~

1532

moexvia, gardukocna man pirisa are-mare:

`damivseo cecxli cxeli, magra wyali are mare;

vin giSeri daajoga da wamwmisa arema-re,

gvale, Segyri, lomo, mzesa, Tavi miske are mare~.

1533

mefe yelsa exveoda mas lomsa da viTa gmirsa,

axlos uzis, eubnebis, akocebs da uWvrets pirsa;

igi mze da xelmwifoba asre mihxvda, viTa Rirsa.

maSin lxini amo aris, ra gardixdis kaci Wirsa.

1534

yma mefesa moaxsenebs: `mikvirs, sxvasa rad ras hbrZaneb!

rad ar ginda naxva mzisa, anu radRa agvianeb?

miegebvi mxiaruli, saxlsa Tqvensa moiyvaneb,

Semoimos SuqTa misTa, naTlad gare moivaneb~.

1535

tarielsca moaxsena; Sesxdes, qalsa miegebnes,

maT samTave goliaTTa mzisa ferad Rawvni Rebnes,

mihxvdes maTsa sawadelsa, igi poves, raca Zebnes,

xeli hxades xrmalTa maTTa, ara cudad welTa ebnes.

1536

mefeman qals usalama, man SoriT gardaxdomilman.

dauyvna Tvali elvaman, misTa RawvTagan krTomilman;

gamoegeba, akoca kubosa Sigan jdomilman,

dauwyo qeba mefeman, TviT veras ver-mixvdomilman.

1537

da

da

da

da

da

da

Page 310: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

310

etyvis: `mzeo, viTa gaqo, naTelo da dariano!

SenTvis xelni gonebani ara cudad ariano,

mziano da mTvariano, etlad rao da riano,

Tqven saWvretlad aRar mindiT, ar vardno da ar iano~.

1538

gakvirdes yovlni mxedvelni misTa elvaTa fenasa;

viT mzeman, dayvna mWvretelTa Tvalni naTlisa Cenasa;

siTca gamoCndis, iqmodes jarni muniTken rbenasa,

misgan damwvarni miscnian gulni WvretiTa lxenasa.

1539

Sesxdes, wavides yvelani, Sina Tavisa marebad,

hqondes Svidnive mnaTobni mis mzisa dasadarebad,

ar miixvdomis siturfe, ars maTgan miumxvdarebad,

adre mivides mefisa saxlad samyofad, arebad.

1540

Sevides, naxes TinaTin, mWvretTa mimcemi Wirisa;

skiptrosan-gvirgvinosansa hSvenoda cma porfirisa,

mosrulTa pirsa Seadga elva misisa pirisa;

Sevida mefe indoTa, igi mze, msgavsi gmirisa.

1541

tariel da colman misman qalsa mdablad usalames,

moegebnes, akoces da saubari daaames,

igi saxli gananaTles, ar naTeli SeaRames,

brol-badaxSi gaaRawves da giSeri awamwames.

1542

TinaTin zeda awviva taxtsa mefeTa zeTasa,

tariel uTxra: `Sen daje, swadian brWesa brWeTasa,

dRes taxti Seni Sen gmarTebs metad yovelTa dReTasa,

me lomi lomTa dagisva gverdsa Sen, mzesa mzeTasa~.

1543

da

da

da

da

da

da

Page 311: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

311v

ef

xi

st

ya

os

an

i

orTave xeli mohkides da dasves taxtsa Tavissa,

gverdsa dausves avTandil, survilsa moekla vissa;

unaxavsa da naxulsa sjobs yovlsa sanaxavissa,

nu eWv mijnurad maTebrsa nuca Tu ramins da vissa.

1544

qalsa Seswba, gaukvirda avTandilis gverdsa jdoma,

feri hkrTa da gauficxa Se da gamo gulman krToma.

mefe etyvis: `Svilo, Cemgan gaqvs sircxvili Tu ra zoma,

brZenTa uTqvams siyvaruli, bolod misi ar-waxdoma~.

1545

`aw, Svilo, RmerTman Tqven mogces aTas wel dReTagrZeloba,

sve-svianoba, didoba, kvla WirTa garduxdeloba!

camca nu Segcvlis, mogxvdebis TviT misebr Seucvleloba!

Tqvenis xeliTa meRirsos miwaTa Semomyreloba!~

1546

marT mefeman spaTa brZana avTandilis Tayvaneba:

`eseao mefe Tqveni, asre iqmna RmrTisa neba,

dRes amas aqvs taxti Cemi, me - sibere viTa sneba,

Cemad sworad hmsaxurebdiT, daiWireT Cemi mcneba!~

1547

laSqarni da didebulni dadrkes, mdablad eTayvannes,

moaxsenes: `miwad veqmnneT, vinca miwad migviyvannes,

morCil-qmnilni dagvamdidrnes, urCni mkvdarTadagvagvannes,

mterTa mklavni SeaZuntnes, gulni Cvenni agulvannes~.

1548da

da

da

da

da

Page 312: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

312

tarielca uTxra qebiT imedisa Tavsa deba;

qalsa uTxra: `SemiyrixarT, aRara gwvavs cecxlTa deba,

qmari Seni Zmaa Cemi, agreve mwads Tqveni deba,

orgulTa da SemcileTa TqvenTa me vqmna gaflideba~.

qorwili avTandilisa da TinaTinisa

arabTa mefisagan

1549

mas dRe avTandil xelmwifed zis da xelmwife zenia,

masTana mjdomsa tariels hSvenian sinazenia;

nestanjar axlavs TinaTins, viT mWvretTa amazrzenia,

hgavs, Tu ca modrka qveyanad, Seyrilan orni mzenia.

1550

daiwyes morTma purisa laSqarTa mis mesavsisa,

zroxa da cxvari dakluli ars umravlesi xavsisa,

Seiqmna ZRvnoba ZRvenisa, maTisa Sesamsgavsisa,

maT yovlTa Suqi anaTobs pirisa mzisa msgavsisa.

1551

iagundisa jamebi iyvis, lalisa Wiqebi,

kvla ucxo ferTa WurWelTa sxdis ucxo-ucxo siqebi.

mis qorwilisa maqebi kaci brZenTagan iqebi,

mWvretelo, gulsa etyodi: `nu aexsnebi, iq ebi!~

1552

da

da

da

da

Page 313: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

313v

ef

xi

st

ya

os

an

i

mutribni modges yovelgniT, ismodis xma winwilisa;

SeyriT Zes gori oqrosa da badaxSisa Tlilisa;

msmelTaTvis wyaro Rvinisa, asgan dis, msgavsi milisa,

bindiT ciskramdis sma iyo, gardaxda Jami dilisa.

1553

ara darCa usaboZvro ar koWli da ar sapyari;

modioda margaliti mofantuli, monayari;

gabediTda wasaRebad atlasi da oqro myari.

sam dRe iyo indoT mefe avTandilis viT mayari.

1554

xvalisad mefe arabTa kvla purobs, ar Rafalia;

tariels uTxra: `Seni mze saWvretlad saturfalia.

mefe xar yovlTa mefeTa da ege dedofalia;

xams, yursa gvegdos sayurad Cven Tqveni naterfalia.

1555

`aw, mefeo, ar egebis Cveni sxdoma Tqvenad sworad~.

saxelmwifo sajdomi da sxva daudga taxti Sorad.

qvemoT dasxna avTandil da coli misi maTad sworad.

pirvel ZRveni tariasTvis moiRian, idvis gorad.

1556

arabTa mefe maspinZlobs, iqms oden arifobasa,

zogjer maT axlavs, zogjer maT, ar ixmobs xelmwifobasa,

gascems da uqebs yoveli uxvoba-iefobasa,

fridon zis axlos avTandils, Cveuli viT mefobasa.

1557

mefesa qmriTurT pativi hqonda indoTa qalisa,

siyvaruli da Cuqeba, viT siZisa da sZalisa;

rome sZRvna, ara egebis Tqma arca naaTalisa, -

TviTo skiptra da porfiri da gvirgvinebi Tvalisa.

1558da

da

da

da

da

da

Page 314: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

314

kvla uZRvna ZRveni orTave, msgavsi maTisa bedisa,

aTasi Tvali, naSobi romanulisa dedisa,

kvla margaliti aTasi, marT viTa kvercxi tredisa,

aTasi cxeni taiWi, sididiT msgavsi qedisa.

1559

fridons uZRvna cxra tabaki margaliti Tav-Sedgmuli,cxra taiWi, Zvirfasisa unagriTa Sekazmuli.indoT mefe Tayvansa scems laRi, brZeni, ar maxmuli,madli hkadra fxizelurad, Tuca iyo Rvino-smuli.

1560

ras vagrZelebde? gardaxdes dReni erTisa Tvisani.TamaSobdian, ar iyvnes yola gayrani smisani.tariels sZRvnian ucxoni Tvalni lalisa qvisani,maT yovlTa maTni elvani hfarven marT viTa mzisani.

1561

tariel hgvandis vardsa da iyvis fifqisa mTovelad,avTandil rostans winaSe gagzavna dasaTxovelad,SesTvala: `Seni siaxle kma Cemad lxinad yovelad,mterTa aqvs Cemi samefo, vici mun Sigan mZovelad.

1562

`ucebni mosrnis mcodnelTa codnaman, xelovnebaman.veWv, mogces Tqvenca daRreja Cemman rasaca vnebaman;wavide, avi ar miyos me aqa dayovnebaman,adre kvla gnaxne morWmulni, inebos RmrTisa nebaman~.

1563

rostevan hkadra: `mefeo, rad xarT rasaca ridiTa?

raca gijobdes, iqmodiT, gasWvretdiT, gaicdidiTa,

avTandil Tana wamogyves, wadiT laSqriTa didiTa,

TqvenTa mterTa da orgulTa dahfrewdiT, da-ca-sWridiTa~.

1564

da

da

da

da

da

da

Page 315: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

315v

ef

xi

st

ya

os

an

i

avTandil uTxra tariels ese sityvebi orebi.

man uTxra: `agre nu ubnob, Secev brolisa yorebi,

axlad Seyrilsa mTvaresa, mzeo, viT moeSorebi?~

avTandil uTxra: `magiTa Sengan ar moviRorebi.

1565

`ar dia ginda damagdo, waxvide Cemad mzraxavad!

«coli uyvarso, gamwira», iyo amisad msaxavad;

me davrCe Seni gayrili Tavisa mevaglaxavad?

kacsa moyvrisa gawirva, ax, mouxdebis, ax, avad!~

1566

tariels ugavs sicili brolisa vardTaT frqvevasa;

ubrZana: `vityvi uSenod Senisa ufro me vasa;

raTgan gwadian, wamomyev, damwameb nuras Tnevasa~.

avTandil brZanebs laSqarTa yovlgniT mis Tana wvevasa.

1567

Seyarna spani arabeTs, aRara xansa zmulia,

kaci oTxmoci aTasi, yvelai dakazmulia.

kacsa da cxensa emosa abjari xvarazmulia.

arabTa mefe maTiTa gayriTa navRel-Wmulia.

1568

erTmanerTisa gayrilni qalni ornive, dobilni,

erTmanerTisa dad-ficni, sityvisa gamondobilni,

mkerdiTa mkerdsa Sekrulni, yeliTa gardaWdobilni,

tirodes; maTTa mWvretelTa gulnimca esxnes wdobilni.

1569

mTvare ciskrisa varskvlavsa ra Tana-Seesworosa,

ornive sworad naToben, mohSordes, moeSorosa;

ara Tu igi mohSordes, marT caman moaSorosa,

maTad saWvretlad mWvretelman, xams, Tavi iqedgorosa.

1570da

da

da

da

da

da

Page 316: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

316

maTadve saxed, romelsa eseni daubadian,

igive gahyris, siSore ara Tu nebiT swadian,

vardsa sweben da apoben, tiran da cremlni Cadian.

maTTa gamyrelTa yovelTa sicocxle ar iqadian.

1571

nestan-darejan Tqva: `netamc yola ar Semogcnebodi,

mzisa gamyreli gayriTa aw asre ar davdnebodi.

ambavsa scnevdi, macnevdi, wigniTa meubnebodi,

viTa me SenTvis damwvar var, agre Sen CemTvis hbndebodi~.

1572

TinaTin uTxra: `he mzeo, SenTa mWvretelTa lxinebo,

radmca gagwire, Tu viTa gayrasa moviTminebo!

RmrTisagan dReTa Txovisa nacvlad sikvdili vinebo,

agremca mivi, razomsa me cremlsa davidinebo!~

1573

kvla akoces erTmanerTsa, gaiyarnes igi qalni;

qve damdgomman wamavalsa ver moswyvidna yola Tvalni;

igi iWvrets ukuRmave, edebodes amiT alni.

rome mwaddes, ver davweren me sityvani naaTalni.

1574

rostan maTiTa gayriTa xelTagan ufro xeldebis,

aTasjer ityvis vaglaxsa, ar sulTqma uerTxeldebis,

cxeli sdis wyaro cremlisa, marT viTa qvabi cxeldebis;

tariel aris daRrejiT, fifqi nasdebis, Txeldebis.

1575

tariels vardsa dautyleJs mefe xvevniT da kocebiT;

ityvis, Tu: `Tqveni siaxle miCns aqamdisca ocebiT;

raTgan mogSordi, davrCebi patiJTa gaasocebiT,

Sengan mogveca sicocxle, Senganve davixocebiT~.

1576

da

da

da

da

da

da

Page 317: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

317v

ef

xi

st

ya

os

an

i

tariel Sejda, mefisa gamyreli, gamomsalame;

srulad laSqarTa sdioda cremli, mindorTa salame:

`mze Sen gelmiso saomrad da Tavi Sen mas alame~.

ubrZana: ̀ TqvenTvis mtiralsa yola rad miCndes sala me!~

1577

gaemarTnes da wavides dia spiTa da bargiTa

tariel, fridon, avTandil TaviTa metad kargiTa,

kaci oTxmoci aTasi hyva cxenebiTa vargiTa,

mivlen samnive guliTa erTmanerTisa margiTa.

1578

da

da

Page 318: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

318

sam Tve vles, - RmerTsa maTebriv sxva ramca daebadosa!

moegebnian, mteroba veravin daiqadosa!

mindorsa Sigan sadilad gardaxdes udiladosa,

viTa hmarTebda, purobdes, Rvinosa smides, ar dosa.

tarielisagan indoT mefis sikvdilis

cnoba

1579

qedsa zeda gardmoadga metad didi qaravani,

kacebi da saxedrebi erTob iyo Saosani;

gareSemo moekvecnes ukanamo dalalani;

mefe brZanebs: `moasxiTo, Cven davyovnoT aqa xani~.

1580

moasxnes igi vaWarni da maTi uxucesia;

ubrZana: `vin xarT, SaviTa rad tani Segiglesia?~

maT moaxsenes: `siT movalT, mun asre danawesia,

indoeTs misriT mosrulTa gvivlia gza ugrZesia~.

1581

gaexarnes maT vaWarTa indoeTiT momavloba,

magra Tavi umecar yves, ara misces yola grZnoba;

ucxourad eubnebis, maT vera qmnes maTi cnoba,

ar esmoda indouri, arabulad yves ubnoba.

1582

da

da

da

da

Page 319: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

319v

ef

xi

st

ya

os

an

i

ubrZanes: `gviTxarT, vaWarno, ambavi indoeTisa~.

maT hkadres: `zeciT mosrula indoeTs risxva zecisa;

didsa da wvrilsa yvelasa cremli sdis msgavsi wveTisa,

mas Sigan myofsa brZensaca cnoba aqvs viTa SeTisa~.

1583

TviT maTve maTsa ambavsa uambobs, aris wyliani:`farsadan, mefe indoTa, iyo xelmwife sviani,mas esva qali mnaTobi, mzisaca ufro mziani,kbil-margaliti, tan-alva, Rawv-badaxS, yoran-Tmiani.

1584

`mas qalsa da amirbarsa erTmanerTi Seuyvarda.amirbarman siZe mokla, xma mefesa dauvarda;igi qali patarai mamidasa gaezarda,buqTa misgan monaqrolTa indoeTi gardaqarda.

1585

`mamidai qaji iyo, grZneuloba icis karga,miT SemarTa saSineli, mze xmeleTsa daukarga;TviTca mokvda ubeduri, marT sacocxlod arad varga;igi qali daikarga, alva morCi sxvagan darga.

1586

`cna amirbarman, wavida lomi mis mzisa mZebnelad,

igica waxda, indoeTs gaxda mTvare da mze bnelad;

ornive gadaikargnes, maTiRa povna ars Znelad;

mefeman brZana: «he RmerTo, rad cecxlsa momidebnelad?»

1587

`mefe gaSmagda maTisa uRono-qmnili Zebnisa;vad Seicvala indoeTs xma winwilisa, ebnisa;cotasa xansa ga-ve-Zlo deba saxmilTa gznebisa,aw TviTca mokvda, Seiqmna bolo srvisa da tkebnisa~.

1588da

da

da

da

da

da

Page 320: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

320

ra vaWarman ese sityva Tqva, saqmeni gaakvladna,

qalman didni daikivlna, ficxla Tavsa moixadna;

tarielca daizaxna, dafarulni gaacxadna;

nargisTagan nawvimari Rvari adga, Tovli gadna.

1589

momkal, qalsa Tav-SiSvelsa Tu mze viTa eurCosa!

suli vardsa davamsgavse, Tav-moxdili - yayaCosa.

Tu brZenica maqebari misi ixmobs virebr `Cosa~,

hgavs, Tu tyubi margaliti zis brolisa xarxaCosa.

1590

qali sabralod mamasa stirs, bulbulisa msgavsia,

Tma gaiglija, gayara, Rawvi cremliTa avsia,

vardi Seqmnila zafranad, lali marT viTa xavsia,

mzesa Rrubeli efarvis, amad naTeli davsia.

1591

ixoWs da iglejs, zaxiliT tirs sityva-xafi uare;

sisxli da cremli TvalTagan Camosdis gare uare:

`movkve, mamao, me SenTvis Svili yovelTa uare,

vera gmsaxure asulman, verca ra Segaguare.

1592

`CemTvis bnel-qmnilo mamao, naTelo TvalTa CemTao,

CemTa ra gacnevs ambavTa, gulisa monacemTao!

mzeo, radRa gaqvs sinaTle, radRa anaTob TemTao?

rad ar daiqec, qveyanav, radRa hmarTixar ze, mTao?~

1593

tariel moTqvams: `gamzrdelo, ha, ha, ra saqme msmenia!

mikvirs, Tu mzeRa rad naTobs, rad ara dauCenia?!

mze mohkve yovlTa sul-dgmulTa, sofeli aRar Senia,

RmerTsa mihmadle, Semindev, raca Sen Cemgan gwyenia~.

1594

da

da

da

da

da

da

Page 321: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

321v

ef

xi

st

ya

os

an

i

kvla ubrZanebdes: `gviambeT ambavi danarComia~.

maT moaxsenes: `patrono, indoeTs didi omia,

mosula xataT laSqari, qalaqsa Semosdgomia,

ramaz ars vinme xelmwife, maTad patronad mjdomia.

1595

`jerT dedofali cocxal a, mkvdarTagan ufro mkvdaria;

ibrZvis indoTa laSqari, Tuc imed-gardamwydaria;

gareT cixeni wauxvman, yvelai gardamxdaria;

mzeno, Tqven Suqni mihfineT, hai, ra avi daria!

1596

`muna myofsa yvelakasa Seekera, Cvenca, Savi;

ramazs wina gamovediT, misrulad vTqviT Cveni Tavi;

mefe Cveni didi aris, maT ewada misi zavi,

gamogviSva, wamovediT, ara gviyo yola avi~.

1597da

da

da

Page 322: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

322

ra tariels ese esma, metad ficxlad aiyara,

eji sam dRe wasavali erTsa dResa waiara;

droSa misi aimarTa, wina ara aifara,

aw naxeT, Tu goliaTi guli viTa amagara!

tarielisagan indoeTs mislva da

xataelTa damorCileba

1598

indoeTs zeda waadga, mun mTa da didi qedia;

aCnda laSqari usaxo, esakvirvela, he, dia.

tariel brZana: `moymeno, aw Tqvengan ra imedia?

adre movicli imaTgan, RmerTi da Cemi bedia!

1599

`ima laSqarTa unaxvan kvla Cemni xrmalTa kveTani;

erTxel Semebnes, davxocen, Sevqmen abjarTa feTani~.

avTandil hkadra: `rad undan Tqmani sityvaTa mZleTani?

maT viTa mtverTa wavixvamT, mihxvden ferxiTa cveTani~.

1600

daekazmnes saomarad, gaamaydes, gaCauqdes,

cxenTa Sesxdes ukeTesTa, saxedarni asubuqdes,

erTmanerTsa ajobines, mWvretelTagan ar gauqdes,

igi qedi Caiqroles, buqisagan ufro buqdes.

1601

da

da

da

da

Page 323: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

323v

ef

xi

st

ya

os

an

i

win mavalni darajaTa maTTa zeda gardekides;

tariasTa gaaqcivnes, miewivnes, Camohyrides,

moagebnes mxar-dakrulni, maT winaSe moasxmides,

aizidnes; `visni xarTo?~ - hkiTxes, xansa ar dazmides.

1602

maT moaxsenes: `turfao, Cven - cudad daRorebulni,

ramazis xelmwifisani aqa darajad rebulni~.

ubrZana: `wadiT, regvenno, Tqven Cvengan gaficxebulni,

acnobeT Tqvensa patronsa: «movlen guliTa qebulni».

1603

`uTxariT: «brZanebs tariel, mefe laRi da jania,

igi xelmwife maRali, mebrZolTa memajania:

Cemsa ambavsa gacneven Tqvennive darajania,

SiSi ver gixsnis sikvdilsa, cudniRa daRrejania!

1604

«dia didTa damajneba uSmagoman viT gaago!

indoeTsa viT moadeg, SmagTaganca ufro Smago?

aha, movel igi cecxli, rome srulad amogdago,

xrmali Cemi molesuli Sens tanzeda davablago.

1605

«aw daemzade, moparva me Seni ara mwadian;

Semebi, razmi daawyev, pirvelve gamicxadian;

pir-bozo, Cemi morevna ra dia dagiqadian?!

me Cabalaxad gaxmareb, raca gimuzaradian»~.

1606

darajani wavides da erTmanerTsa miuswrobdes.

ramazs hkadres yvelakai, damalvasa vera sTmobdes:

`movidao indoT mefe, laSqarnica kargni hymobdes,

vinca viTa gardexvewos, igi erTi orTa sjobdes!~

1607

da

da

da

da

da

da

Page 324: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

324

indoTa droSa tariels aqvs da alami ubia,

droSa arabTa mefisa masTana Senatyubia;

arabTa icis yvelaman, maTi abjari Subia;

fridon - mze moyme, romelman Seqmna sisxlisa gubia.

1608

cotai wavles, gamoCndes xuTasni cxenosanani;

Setevebasa hlamodes ymani arabTa Tanani;

tariel etyvis: `nu iqmTo~, misca sityvisa nanani;

movides, aCnda uabjrod, arca Tu hqondes danani.

1609

cxenis ferxTa moexvia, muxl-moyrili Seexvewa,

moaxsena: `Semibrale, missa Zalsa, vinca gxvewa!

nu damarCen, nu macocxleb da wamiRon mkvdari me, wa!

guli Tqveni sasakuTro bedman asre damilewa.

1610

`daikargeniT, waxvediT Tqven, welni meaTenia,

gaxdes mfrinvelni umefod, arwivsa mostydes frTenia;

amad SevmarTen saqmeni Cemni sakamaTenia,

adre gamityda sofeli, marT viTa kabaTenia.

1611

`viaji, momkal me xolme, yvelai Cemi bralia;

merme xuTasi vaziri myavs aqaT wauvalia,

Tavebi dasWer, adine sisxli, marT viTa Rvaria,

spa ubraloa, nu dahxoc, vtir amad gul-mduRaria~.

1612

yovlTa misces zenaari, miuyarnes muxlni wina:

`nu dagvxoco, missa Zalsa, vinca agre dagarCina!~

tariel dgas daymunvebiT, ramaz wina moefina.

RmerTi alxens monanulTa, ar Seundobs kaci vina!

1613

da

da

da

da

da

da

Page 325: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

325v

ef

xi

st

ya

os

an

i

kaci cremliTa Seindobs, Tu codva mis Tanac arsa.

viT ninevelni, isxemdes Tavsa mtversa da nacarsa,

amiT daexsnes risxvasa, zeciT mosrulsa nacarsa.

waRmave wagrexs sofeli kvla misgan ukunacarsa.

1614

brZenTa vinme moswavleman sakiTxavi ese vpovne:

`eseao mamacisa metis-meti sigulovne:

odes mtersa moerio, nuRar mohklav, daiyovne;

gindes sruli mamacoba, ese sityva daixsovne~.

1615

tariel motkba, RmrTisave msgavsad ig waRmarTulia:

`aRar dagxoco~, ubrZana, - Zleuli SiSman Tu lia, -

waRmave wagrexs saqmesa, raca ukuRma sTulia;

`naqmari mrudi yvelai aw Cemgan gamarTulia~.

1616

Tayvanis-sces da daloces, yovlTa xma erTad ieres,

RmerTsa Sehvedres zaxiliT, sve maTi gaaZlieres,

Tavebi daxsnes sikvdilsa, sicocxle amiT mieres.

tarias xrmalni ver gaZRes, jerT xorci moimSieres.

1617

tarias naxvad mosruli muSTari axlos mWvretia;

risxvisa cecxli tariels sitkboTa dauSretia;

movides, naxes: ramazis laSqari ZlivRa etia;

indoeTs zeciT sinaTle Cadga, marT viTa svetia.

1618

erTi kaci maxaroblad maT laSqarTa miuvida:

`ar dagxocso, Segiwyalna~, - yvelakai dalocvida;

buksa hkres da ixarebdes, yvela amas mozraxvida:

`movidao igi moyme, rome erTi bevrsa srvida~.

1619da

da

da

da

da

da

Page 326: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

326

moegebnian tariels, Sori-Sor usalamian;

SiganTa droSa indoTa maTad cnes, ialamian.

ver gamoendvnes indoni, Tqves, Tu: `Ralatsa lamian~, -

ar moelodes tariels, miT cremli dailamian.

1620

tariel midga, uyivla: `me movel, mefe Tqvenio,

Tana myavs Cemi mnaTobi, piri elvaTa mfenio,

Cven mogvca maRliT maRalman wyaloba misi zenio,

gamodiT, Tqveni siSore ars Cemgan mouTmenio~.

1621

maSinRa icnes tariel, maTgan mi da mo srbania,

srulad naTliTa aivso zRude da banis-bania;

xma-maRlad xmobdes, izaxdes: `mogvSordes salmobania,

aqamdis risxva-maRalman aw mogvcna wyalobania~.

1622

karni gaaxvnes, gamoCndes, moixvnes maT klitenia;

erTob flasiTa mosilni umzerdes mun mWvretenia;

tiran ornive qal-ymani, vardisa baRsa tenia,

zaxiliT Tavsa icemdes, yornis frTa brolsa stenia.

1623

viTa gamzrdelsa hmarTebda, gazrdili agre xelia;

rome sdis cremli TvalTagan, cecxlTagan ufro cxelia;

Tavsa icemdes, izaxdes, tirs metad gul-ficxelia.

giSrisa tevrsa mohfocxda brolisa safocxelia.

1624

ra naxna xasni, vazirni flasiTa damosilnia,

kvla daizaxna tariel ufrosni danakivlnia;

sisxli da cremli TvalTagan sdis da miwyobiT milnia.

movides, yelsa moeWdvnes, viTa Zmani da Svilnia.

1625

da

da

da

da

da

da

Page 327: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

327v

ef

xi

st

ya

os

an

i

didebulni moexvivnes, mouzrunves maT col-qmarTa;

qali dabnda, mamisaTvis tirilica ver SemarTa,

vardsa rtoni Camoscvivdes, ze veravin wamomarTa,

muna kacTa ver hnaxvidi gacinebiT moRimarTa.

1626

dedofali gamoWrili movidoda maTad naxvad,

ubrZanebda: ̀ rad vin stirTo, - ese hqonda wyroma-zraxvad, -

RmerTman risxva moaqcia wyalobisa gamosaxvad,

gvmarTebs, rome madli mivsceT, aRara gvcals glova-axvad~.

1627

tariel zeda moiWdo mxurvalTa cremlTa mdenelman;

ityvis, Tu: `cecxli damevso cxeli, aw damwva me nelman;

dadumdi, suli daiRe Cemgan amisman msmenelman,

Tqveni sicocxle malxina RmerTman, obolTa mlxenelman~.

1628

qalman dedasa Sestirna: `hai me, ra vqmna, dedao!

wiTel-yviTliTa dagagde, aw Saosansa gxedao,

mamaman taxti dacala, aRarsada zis zedao!~

dedaman cremlni moswurna: `nu stir, dadumdi, bed-ao~.

1629

gardaukocna piri da bageTa vardi Txelebi,

vardsa dautyleJs bagiTa, gaxda alvisa mTxelebi,

nestanjars etyvis: ̀ radRa vTqvaT sityvebi bediT xelebi?

Cven yovlTa gvmarTebs netarZi aTasi, ar erTxelebi~.

1630

ra gardaxda mcire xani, Jami iqmna gardasrulad,

didebulni eTayvannes, erTobilni adges srulad;

igi mzeni miegebnes, moexvivnes gulis-gulad,

akoces da moikiTxes Tavis-Tavis, TviTeulad.

1631

da

da

da

da

da

da

Page 328: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

328

avTandil da fridon hkadres dedofalsa mimtkivneba;

tariel Tqva: `dedofalo, gWirs amaTi ara-mcneba,

esenia mxsnelni Cvenni, aw ara gvcals grZlad ubneba,

amaTgan gvaqvs Cven orTave sicocxlisa mopovneba~.

1632

adges da qalaqs Sevides, TviT gardaxdes srasa maTsa;

erTsa brZanebs dedofali, marT sityvasa viTam aTsa:

`RmerTman mosrna mterni Cvenni, ver dagvcemen yolSamaTsa,

amad Seviqm sixarulsa marT gulisa sakamaTsa~.

1633

da

da

Page 329: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

329v

ef

xi

st

ya

os

an

i

ubrZana: `glova gaxseniT, qos-winwilasa hkariTo,

didi zaTqi da zeimi gavides CveniT kariTo;

naxlebi Tqveni oqrosa sartyliTa moikariTo,

icinodiT da imRerdiT, nu cremli awanwkariTo~.

qorwili tarielisa da nestan-darejanisa

1634

dedofalman maT col-qmarTa TviTo xeli dauWira,

zeda taxtsa mefisasa erTgan dasxma gaupira,

moiSorva kaeSani, guli mdedri aqvitkira,

glova cvala sixarulad, aRaravin aatira.

1635

dedofalman Seimosa, Savi ZaZa aixada,

didebulTa Sesamosi mxiaruli daumzada,

yvelakai damosa da saboZvari udiada,

brZana: `Wiri daviviwyoT, raTgan lxini dagvebada~.

1636

taxtsa zeda erTgan msxdomni tariel da coli misi

erTmanerTsa Sehferobdes, qali ymisa Sesatyvisi;

goneba da anu ena gmoTqmida viTa visi!

vinmca hgvanda xorcieli sofels Svili adamisi!

1637

da

da

da

da

Page 330: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

330

tariels da colsa missa mihxvda maTi sawadeli -

Svidi taxti saxelmwifo, saSvebeli gaucdeli.

maT patiJTa daaviwyebs lxini ese awindeli,

yola lxinTa ver iamebs kaci WirTa garduxdeli.

1638

TviT ornive erTgan msxdomni hnaxneT, mzeca verasjobdes;

buksa hkres da mefed dasves, qosni xmasa daatkbobdes;

misca klite saWurWleTa, TavTa maTTa miandobdes.

`eseao mefe Cveni~, - izaxdian, amas xmobdes.

1639

avTandil da fridonisTvis orni taxtni daamzadnes, -zeda dasxdes xelmwifurad, - didebani udiadnes;RmerTman sxvani xorcielni maTebrniRa rad dabadnes!ambobdian WirTa maTTa, yvelakasa gaucxadnes.

1640

sma, puroba, gaxareba qmnes, jalabi gaadides;viTarica qorwiloba xams, egeTsa gardixdides.maT orTave Tavis-Tavis ZRvensa sworad miarTmides,glaxakTaTvis saboZvarsa saWurWlesa erTgan hyrides.

1641

dedofalman egre brZana: `obol-qvrivni moasxeniT,yvelakai daamdidreT, saboZvriTa aavseniT~;TviT uboZa usazomo, rom ar iTqmis kacTa eniT:`uloceTo dRegrZeloba, ese RmerTsa SehvedreniT~.

1642

tariel Tqva: `dedofalo, gkadreb erTsa mosaxsensa:Seiwyale ramaz mefe, miavale RmerTsa Sensa!vnaxe, metad Semebralnes, SeuSinda xrmalsa Cvensa.RmerTi alxens monanulsa, mocTomilsa, creml-nadensa~.

1643

da

da

da

da

da

da

Page 331: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

331v

ef

xi

st

ya

os

an

i

dedofalman lmobierad `Sevundobo~, ese brZana;

moiyvana ramaz mefe, xelmwifeTa aTayvana;

yovliT kerZo momReralTa xmebi gaeTanisTana, -

WirTa maTgan gardaxdilTa ese lxini Seagvana.

1644

oqro, Tvali, margaliti, Svenieri sanaxavad,yovlgan idvis viTa gori, modis velTa mosarwyavad;visca swaddis, alafobdis, waiRian ukiTxavad,mandaturi arvis scvidis, bolos vin jdis, anu Tavad.

1645

avTandil da fridonisTa spaTa etyvis mefe didi:`stumarni xarT, Soebisa sircxvili da nu gaqvs ridi!~TviTos kacsa TviTo jori margaliti anakidi -ese misca saboZvari, sxvas yvelasa ver davsTvlidi.

1646

avTandil da fridonisTvis saboZvarsa vin dasTvalavs!ver gamoTqvams simravlesa ena, amad Tavsa krZalavs!raca edva, ukeTessa dedofali ar dahmalavs,maT uxmobda mxsnelad maTad, tkbilad uWvrets, ara

hlalavs.

1647

srulni indoni avTandils da fridons mwed xadodian:`Tqvengan gvWirs kargi yvelai~, - marT amas moityodian,viTa patronsa sWvretdian, rac swaddis, mas iqmodian,sadarbazoblad niadag maT wina movidodian.

1648

tariel ramaz mefesa uboZa saboZvaria,

ubrZana: `xarksa mogvcemdi, marT viTa Seni gvaria~;

man Tayvanis-sca, pirsa qve miwamdis damdebaria,

wavida misi mlocveli, ar omTa momkvexaria.

1649

da

da

da

da

da

da

Page 332: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

332

indoT mefe ubrZanebda asmaTs, missa Sekvdomilsa:

`raca Sen hqmen, ar uqmnia ar gamzrdelsa, arca zrdilsa;

aw indoeTs samefosa meSvidesa, - erTsa wilsa, -

zeda dagsvam; Seni iyos, gvmsaxurebdi tkbili tkbilsa.

1650

`vinca gwaddes, qmrad SeirTe, samefosa epatrone;

munidaRma gvmsaxurebdi, Tavi Seni dagvamone!~

asmaT ferxni gardukocna: `Sengan aris Cemi Rone,

monobisa ukeTesi ramc viSovne, ramc viqone?~

1651

moaxsena: `xelmwifeo, vikadreb da nu gaswyrebi:

Tu xmeleTi srulad mqondes, verca maSin gageyrebi,

me meyofa Suqi Tqveni, var mzis etlTa Senaswrebi,

ver gavswirav Cemgan zrdilsa, arca sxvagan viarebi~.

1652

kvlaca ubrZana tariel: `kmars Seni WirT naxulebi,

gvaxsovan Senni Cvenzeda Tvalni creml-nafaxulebi;

sjobs, moismino naTqvami, hqmna Cemgan gazraxulebi,

boroti scvalo keTilad, gyven spani xrmal-maxulebi~.

1653

dahmorCilda, moaxsena: `WirTa Jami erTxelia~.

moiyvanes kargi moyme, gonieri, ar xelia;

asmaT misces, miuZRvebis, dauWira saxelia,

igi kaci gaadides, aqvs mefobis saxelia.

1654

erTgan samTave ZmobilTa dayvnes cotani dRenia;

TamaSobdian, usaxo moudiodis ZRvenia:

ra margaliti Raribi, ra ukeTesi cxenia!

magra avTandils survilman daRreja daaCenia.

1655

da

da

da

da

da

da

Page 333: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

333v

ef

xi

st

ya

os

an

i

tariel cna, ama ymasa colisaTvis moesurva.

ubrZanebda: `guli Seni, vici, amad momemdurva;

aw vaglax me, Wiri Seni gonebaman SvidiT urva,

mogSordebi, sawuTroman lxini asre damiSurva~.

1656

kvla fridonca daeTxova: `wavideo saxlsa Cemsa,

zeda-zeda davstkebnide darbazsa da ama Temsa;

samsaxursa mibrZanebdi, uxucesi viTa mrwemsa,

SenTvis asre momsurdebis, wyarosaTvis viT iremsa~.

1657

masca uboZa farmani: `wa, saxli moiareo,

me nu gamwirav, mnaxevdi, adre mobrundi gareo~.

avTandils uTxra: `uSenod ramca viT gavixareo?

raTgan iswrafi, raRa vqmna? migelis lomsa mTvareo!~

1658

rostenisTvis waatana saZRvnod turfa jubaCebi,

kvla WurWeli TvalTa TlilTa, ar kovzebi, ar CamCebi:

`Cem magier miutane, wadi, nuras meurCebi~.

avTandil Tqva: `ara vici, me uSenod viT davrCebi!~

1659

qalsa qalman gaugzavna yabaCa da erTi ride,

rome Cacma-daburvasa vin Rirs iyo maTgan kide!

erTi Tvali, - wamRebelman vera Tqvas, Tu: «cudad vzide», -

Rame mzeebr gananaTlis, Cndis, sadaca Sehxedvide.

1660

avTandil Sejda, wavida, tarias gaesalama;

igi ornive gayrisa dawvna cecxlisa alama;

srulad indoni mistiran, cremlman mindori dalama;

avTandil ityvis: `momklao soflisa me samsalama~.

1661da

da

da

da

da

da

Page 334: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

334

erTgan fridon da avTandil iarnes dReni mcireni;

gzaman gayarna, wavides Tavis-Tav anatireni;

kargad mouxdes maT maTni saqmeni danapireni;

avTandil mixda arabeTs, naxna ar cudni Wireni.

1662

gamoegebnes arabni, samefo daaSvena man;

naxa mze misi, mihrida misTa survilTa wyenaman;

mas Tana taxtsa da-ve-jda, ilxina mWvretTa lxenaman,

gaaxelmwifa gvirgvini zeciT mosrulman zenaman.

1663

maT samTave xelmwifeTa erTmanerTi ara sZuldes,

erTmanerTsa hnaxvidian, sawadelni gausruldes,

brZanebisa Semcileni maTTa xrmalTa da-ve-wyluldes,

moimates samefoni, gaxelmwifdes, gamorWmuldes.

1664

da

da

da

Page 335: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

335v

ef

xi

st

ya

os

an

i

yovlTa sworad wyalobasa viTa Tovlsa moaTovdes,

obol-qvrivni daamdidrnes da glaxakni ar iTxovdes,

avis mqmnelni daaSinnes, kravni kravTa ver uwovdes,

Sigan maTTa sabrZanisTa Txa da mgeli erTad sZovdes.

dasasruli

1665

gasrulda maTi ambavi viTa sizmari Ramisa.

gardaxdes, gavles sofeli, - naxeT simuxTle Jamisa! -

vis grZlad hgonia, misTvisca aris erTisa wamisa.

vwer vinme mesxi meleqse me rusTvelisad amisa.

1666

qarTvelTa RmrTisa daviTis, vis mze msaxurebs sareblad,

ese ambavi gavleqse me maTad sakamaTeblad,

vin aris aRmosavleTiT dasavleTs zarTa mareblad,

orgulTa maTTa damwvelad, erTgulTa gamaxareblad.

1667

daviTis qmnani viTa vTqvne siCalxe-sixafeTani!

ese ambavni ucxoni, ucxoTa xelmwifeTani,

pirvel zneni da saqmeni, qebani maT mefeTani,

vpoven da leqsad gardavTqven, amiTa vilayfeTani.

1668

da

da

da

da

Page 336: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

336

ese aseTi sofeli, arvisgan misandobeli,

wamia kacTa Tvalisa da wamwamisa mswrobeli!

rasa vin eZebT, ras aqmnevT? bedia mayivnebeli,

vis ar Seucvlis, kargia, orisav iyos mxlebeli.

1669

amiran darejanis Ze moses uqia xonelsa,

abdul-mesia – SavTelsa, leqsi mas uqes romelsa,

dilargeT – sargis Tmogvelsa, mas ena-dauSromelsa,

tariel – missa rusTvelsa, misTvis creml-SeuSromelsa.

da

Page 337: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

337v

ef

xi

st

ya

os

an

i

vefxistyaosnis

l e q s i k o n i

Page 338: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

338

leqsikoni Seadgina

akaki SaniZem

Page 339: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

339v

ef

xi

st

ya

os

an

i

abed-i erTgvari xis sokos gu-li, dabegvili, romelsac ad-vilad ekideba cecxli tal-kvesis gamocemuli naper-wklisagan. naxe kvesi.

abezreba: iabezros - abezariSeiqnes, mosZuldes rame.

abjar-i tanze Casacmeli an ta-niT satarebeli saomari ia-raRi; meabjre moymis abjrismzidveli; uabjrod uiara-Rod, ukazmavad.

ageTeba: jogi naxes, moewona,fridonisTvis eageTa - jogifridonisad icnes (igulis-xmeba, rom Tqveso: sworeda g e T i a fridonis jogio).

adam-i: adamis tomni adamiane-bi; Svili adamisi, adamiani.

adre, adrad male, swrafad;adriTgan didi xnidan. naxemoadreba.

aer-i haeri; aer-feri haerova-ni, lamazi; haerovneba, sila-maze.

avaza 1. vefxvisebri mxeci, ro-melic SeiZleba moSinaurdesda sanadirod gaiwvrTnas. 2.avazas sanadiro ZaRlsac eZa-xian da SeiZleba am mniSvne-lobiT iyos naxmari igi erTadgilas poemaSi: damxvda ja-ri avazisa. aq ki uTuod mxec-Tan Sedareba igulisxmeba:vefxi-avaza pirquSad zis.Sdr. jiqi

avl-i ferfli.azaver-i sabargo xari: azavrebi

vaazavre. azri aseTia: azav-

rebi Tavisi daniSnulebiTgamoviyeneo, e.i. xarebs bargiavhkideo.

azat-i Tavisufali; maazategamaTavisufle; naazatebigaTavisuflebuli.

azidva aweva: fardagsa azidna,fardagi aswia.

azom amdenad.azroba fiqri; vazrob - vfiq-

rob; iazrebs - ifiqrebs.aTqs (=adgs) adgas. naxe dgoma.akazmuloba cxenis morTu-

loba.ala ali (kninob. formaa).alam-i 1. qsovilisagan Semdga-

ri nawili droSisa; 2. qso-vilis kuTxedi. naxe almeba.

alaf-i nadavli, omSi naSovniqoneba; alafian-i alafis mqo-ne; alafoba davlis Sovna; na-alafavi omSi naSovni.

aleba: vualeT CvenebiT, nebadavhrTeT niSnis micemiT(TvaliT an TiTiT)

alva (1) alvis xe. igi poemaSi bib-liuri edemis mcenared arismiCneuli. [SeiZleba igi qar-Tuli saxeli iyo sarosi (sp.),anu kviparozisa (berZn.)].

alva (2) surnelovani nivTie-reba (mcenareuli warmoSo-bisa), romelic sakmevlad, sa-siamovno sunis dasayenebladixmareboda.

alva (3) alis mokideba.almas-i metad magari minera-

lia; aalmasna almasad aqcia(azri aseTia: magrad esrola).

Page 340: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

340

almul-i almuri, ali da kvam-li; kvaml-almuloba (gada-

taniT) cecxli.alqat-i Raribi, uqoneli; ar-

alqati mdidari, qonebiani,uxvi; lxini Cemi vaalqate -

lxini Cemi Sevamcire.alya irgvliv Semortymuli

ram.amad amitom.

amazrzen-i, amazrzena (knin. f.)

gulisTqmis, Zlieri survi-lis gamomwvevi.

amar-i ricxvi, raodenoba; ua-mari uamravi, uricxvi.

amarta qarva: amartis ferad -qarvis ferad, yviTlad.

ameba siamovneba; amebuli nasi-amovnebi.

amilaxor-i mejinibeT-uxu-

cesi.amirbar-i zRvaTa vaziri, saz-

Rvao ZalTa ministri; amir-baroba.

amir-spasalar-i mTavarsar-dali, mxedarTmTavari; amir-

spasalaroba.amogeba amovseba, avseba (saboZ-

vriT).

amo kargi, tkbili; amod mSve-nivrad, tkbilad; uame ua-

mesi, ufro sasiamovno.amozidva amoweviT amoyvana

amokrefa miCneva, Cagdeba: yo-la arad amogvkrifna-sruli-

ad arafrad Cagvagdo.amowyveda amowyveta

amoxdoma: suli srulad ar

amomxdes – suli sul ar amo-mivides.

amoxvinCva. naxe gul-amoxvin-CviT.

amoxma amoReba (pird. ob. mr.-Si unda): isris pirni amouxvna- isris pirebi amouRo.

anageb-i agebuleba, moyvani-loba.

anazdad uecrad; anazdeba uec-rad qmna: Tumca risxvani Cem-Tvis ianazdeniTa - rom risxvauecrad Tavs damatexoTo.

anasa. naxe aseba.anayrden-i ayrdnobili, ayu-

debuli, amarTuli.andamat-i almasi.arav-i: qari aravi - samxreTis

qari.arak-i andaza, sentencia; amba-

vi, zRapari; saarake zRapru-li, metad didi; uarako ambadrom ar Tqmula, rac ar gago-nila.

aram-i akrZaluli, nebadaur-Tveli; aqedan: uSinaarso,ugemuri; mearmis armad mimaC-nia; gamiarmda sicocxle -sofeli gamarmebia.

arasada 1. arsad; 2. arasodes.are (1). am saxelisagan poemaSi

nawarmoebia (saTaviso qce-viT) areba, romelsac pird.damatebad isev are aqvs: areiara - ar xmelTa are iares -ver daitevda mindori da aremTaTa eara.

are (2) ari, aris (poeturi li-cencia).

Page 341: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

341v

ef

xi

st

ya

os

an

i

arif-i amxanagi, partneri; suf-ris moziare.

armaRan-i saCuqari (Sori mog-zaurobidan motanili); saar-maRnod saCuqrad.

armeba. naxe aramiaros arasodes.arsiT arsaidan.arRavnis feri mewamuli, wi-

Teli feri.asaqmari. naxe saqmareba.asden amgvarad.aseba: anasa - aasa, asad aqcia.aseb-i aseTebi, Semdegi.asparez-i sasporto moedani,

stadioni; asparezis krvasavarjiSod gasvla (varjiSiumTavresad samxedro xasia-Tisa iyo: rbena, cxenis Wenebada sxv.); moaspareze asparez-ze movarjiSe.

aspiroz-i venera (planeta).aspit-i erTgvari metad Sxa-

miani gveli.asul-i aseuli: ena bevrad asu-

li - ena aTiaTasjer asi.atlas-i erTgvari abreSumis

qsovili.aug-i sircxvili, sasircxo saq-

me; augian-i; saaugo sasir-cxo.

afolxveba magrad dasobilismoSveba.

aqaT 1. aqedan; 2. amas iqiT, amisSemdeg; mas aqaT mas Semdeg,mas aqeT.

aqaTgan 1. aqedan [adgilis ga-mosaxatavad]; 2. amas iqiT [dro-is gamosaxatavad].

aqamdis 1. (adgilis gamosaxa-tavad); aqamdis mzRvari Tur-qTaa; 2. (drois gamosaxatavad):aqamdis ambad naTqvami; aqamdismiwyiv enaxa.

aqanamdis. ̀ vefxistyaosanSi~ essityva mxolod drois mniS-vnelobiTaa naxmari: gaadvil-da, aqanamdis gardexada racaWiri.

aqim-i eqimi; aqimoba: arawylulTa miaqimda - naWreviar gamikurna.

aqSena aCqarebuli sunTqva swra-fi moqmedebis Sedegad.

aRdgena ayeneba.aRvseba aRdgoma (dResaswauli).aRlum-i samxedro paradi.aRmafrena amaRleba grZnoba-

gonebiT, fiqri maRal rameze.aRmoxdoma amosvla: aRmohxde-

bi - amodixar.aRpyroba (xelisa) xelis momar-

Tva, xelis Sewyoba.ayiy-i aqati (Zvirfasi qvaa).aSik-i trfobiT Sepyrobili;

aSikoba trfoba; saaSiko sa-siyvarulo, satrfialo.

aCuqeba aCuyeba, gulis amoj-doma.

aw, awe axla; aweRa ai axla, es-esaris; awya (=awRa) mxolodaxla.

awindel-i axlandeli.awyveda awyveta, gawyveta.aWra avardna.ax-i oxvra.axda: ar agxdiT, ar gagaZrobT,

ar gagxdiT.

Page 342: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

342

axlad xelaxla.axva axis Tqma, amooxvra: axavs -

oxravs; ar iaxna - ar amoioxra.axewa. naxe xewa.axma, axvma aReba (pird. obieq-

tiT mravlobiTSi); ar agvix-vna, arca dagvsxna - arc agvi-Ro, arc dagvsva (= arc aciva.arc acxela); Tvalni aaxvna -Tvalebi aaxila; TvalTa ax-madca zar-edva - Tvalebisaxelac ezareboda; Tval-ax-mul-i Tval-axelili.

axloT axlodan; saaxlodaxlos rom viyo.

axseneba: tarielsca aexsena -tarielsac moagonda.

aja Txovna, xvewna; saTxovari;ajeba: viaj, viaji viTxov;iajs iTxovs; miaje miTxove;geajebi gexvewebi, gTxov; na-ajar-i naTxovi; saajo saTxo-vari.

ajab-i sakvirveleba, gasakviriram (TvalTmaqcobiT an spor-tuli varjiSiT Sesrulebu-li).

ajiRa Cadri, qalTa mosasxami;ajiRosan-i ajiRiT mobu-ruli.

bage 1. tuCi. 2. navis gverdispiri [?]

badaxS-i saukeTeso lali; ba-daxSeul-i badaxSis ferisa

badraga qaravnis mcveli.bavT-i ubedureba, samwuxaro

ambavi; ebavTa samwuxarodeCvena, ewyina.

bazier-i meqore, memiminoe.bazma lampari.bakm-i sinaTlis zoli mTvaris

an mzis garSemo; pir-bakmian-i pirze rom irgvliv sinaTleadgas; brol-bakmian-i.

banis-bani sarTulebi; saxli,ramdenime sarTulisagan Sem-dgari; gadafrinda banis-bansa [unda: baniT bansa] -gadafrinda banidan banze.

bar barem.barbiT-i simebiani sakravi (er-

Tgvari Cangi).barg-i sabargo transporti,

aRali; ar-bargosan-i iseTi,romelsac sabargo trans-porti da misi Tanamyolixalxi ar axlavs.

basra qalaqia sparseTis yurisaxlos; basrisa an basri bas-ruli, metad fxiani, kargadmWreli.

bed-av-i avi bedis mqone.bediT-i ubralo; uxeiro, uvar-

gisi; bediTad - tyuil-ubra-lod; gabediTeba gafuWeba,waxdena.

bevr-i 1. aTi aTasi; sami bevri -ocdaaTi aTasi; 2. mravali,uTvalavi; bevr-aTas-i aTimilioni; bevris-bevrad uT-valavad.

berva sulis Seberva.beWva Zafebis miyvana erT-

maneTze qsovis dros beWiT;mbeWvel-i beWiT momuSaveqselze, mqsoveli.

bilw-i binZuri, uwminduri;

Page 343: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

343v

ef

xi

st

ya

os

an

i

ebilweboda sZagda, ezizRe-boda.

bind-i daRamebis dro, sibnele;bind-band-i bind-bundi.

bison-i TiTqo fisoni (e.i. er-Ti totTagani mdinarisa, ro-

melic, bibliuri miTolo-giiT, viTomc edemidan gamo-

dioda: dabad. 2, 11).biZasZen-i biZaSvilebi (a. Sa-

n i Z e, `vefxistyaosnis~ sa-

kiTxebi: `mnaTobi~, 1957, seq-temb.).

bij-i nabijibolo frinvelis kurtumis

frTebi.bneda grZnoba-gonebis dakar-

gva; bneda cudi an bediTi bne-da – tyuil-ubralod grZno-

ba-gonebis dakargva; vbndebi

bneda momdis.borbal-i xiluli cis simrgvle.

borio CrdiloeTis civi qari.bral-i danaSauli; ubralo

udanaSaulo.brkmoba brkoleba.

brol-i gamWvirvale minera-lia. xSirad ixmareba metafo-

rad (cremlisa; Rawvisa)

brZaneba: brZane visroloT -modi (mobrZandi) visroloT;

brZaneT, modiT, SegvebeniT -mobrZandiT, modiT, Segve-

beniT.brZaneba-miuTxrobel-i brZa-

neba-miuwvdomeli, metadvrceli.

brZnoba brZeni kacis moqme-deba.

brWal-i frCxili; brWyali.brWe msajuli, mosamarTle.brWoba samarTloba, gansja,

saqmis garCeva samarTlis we-siT; mbrWobel-i naxe gabr-Woba.

buk-i sayviri.buneba-ziar-i bunebis mozia-

re, did-bunebovani.burva xurva.burj-i zRudis sayrdeni, zRu-

de.buq-i Zlieri qari.bRneja frCxilebiT kawvra,

gleja; dabRneja xoka, daxo-ka, frCxilebiT dakawvra.

ga zmniswini, romelic meor-deba zmnis mniSvnelobis ga-saZliereblad: yma gavida Ra-miT gar, ga.

gaalageba alagis daWera, mo-Tavseba.

gaaleba: cecxli ufro gaviale- cecxli ufro alad movi-dev.

gaarmeba. naxe arami.gaasoceba asocad qceva.gabazreba bazrad qceva.gabaon-i qalaqi iyo ierusali-

mis axlos, Crdilo-dasavle-TiT. poemiT ivaraudeba, romgabaons saro icoda, radga-nac naTqvamia: mun izrdebodataniTa, gabaons ganazardiTa.

gabediTeba. naxe bediTi.

Page 344: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

344

gabasrva Sercxvena, gakicxva;gabasrul-i Sercxvenili, ga-kicxuli.

gabijeba: sofliT gaRma gaebi-ja - am soflis gaRma gasu-liyo (e.i. sikvdilis pirasiyo).

gabrWoba gansja, gakiTxva, ga-samarTleba.

gagareba gareT wasvla: Tavimindors gaagara - velad ga-varda, gaiWra.

gageba (1) gadawyveta, mowyoba.gageba (2) Setyoba. naxe kidev

gangeba.gagva: nura gagva - nuraferi

genaRvleba; Cemi nu gagva - Ce-mi nu genaRvleba (naxe a. Sa-niZe, vefxistyaosnis sakiT-xebi. I. ara mgama: saq. ssr mecn.akademiis moambe, 1956, t. 17, 2)

gagvidodes. naxe gaslva.gagonebul-i moazrebuli.gagulvaneba, gagulovneba

gulis mocema (guli moeces,gulovani Seiqnes).

gaguliseba gajavreba.gadarbazeba. naxe darbazi.gadiadeba. naxe diadi.gavaz-i erTgvari mimino.gavaqileb-a. naxe vaqili.gavlena xaTri, zemoqmedeba:

Tu Cemi ga-Ra-gvlenodes –Tu kidev Cemi xaTri gqondes;cud Cemi ganavlenia - amaoa,tyuilad dakargulia Cemizemoqmedebis cda.

gavseba: gaivso, dasrulda, mo-iwifa.

gazanteba. naxe zanti.gazeareba igivea, rac gaziareba

(naxe): bukman xma gaizeara -(tablakis) xmas bukisac Seuer-Tda.

gaziareba ganaxevreba; ganawi-leba.

gaTaviswineba. naxe Tavis wina.gaTavneba: Wiri lxinsa gaaTavne

- Wiri lxins gauswore, gau-Tanabre, Wiri lxinad Caagde.

gaTanisTaneba. naxe Tanis-Tani.gaTnevT. naxe Tneva.gaTreva galanZRva.gaTueba saTuod gaxda, saege-

biod gaxda.gaTxeveba: ar inanes, rom abja-

ri ar gaiTxes - ar inanes, romabjari cota ar iqonies (Txe-li - iSviaTi, cota). naxe Txe-ba. (2).

gaTxeleba: jalaboba gaaTxe-les - damswreTa ricxvi Seam-cires.

gais gasvlisas.gakvladeba isev qmna.gakiTxva. naxe gankiTxva.gakrToba gaJrJoleba.gakrZalva garideba.galaleba lalad qceva.galeva Semcireba, gaTaveba.gam: ara mgama - ar menaRvleba; ra

mgama - ra menaRvleba. (naxe: a.SaniZe, vefxistyaosnis enissakiTxebi, I. ara mgama: saq. ssrmecn. akademiis moambe, 1956, t.17, 2)

gamabelzebeli gadamrevi, Wku-idan SemSleli (albaT, xelov-

Page 345: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

345v

ef

xi

st

ya

os

an

i

nurad nawarmoebia belze-bulisagan (maT. 12,24; luk.11,15).

gamarTva (xelisa) gaSla, gaweva.gamesisxleba mesisxled gax-

doma, sisxlis amRebad gadaq-ceva.

gametadeba metad qceva, gada-meteba.

gamkvaxeba (sityvisa) - uzrdelisityva-pasuxis gacema.

gamlokleba. naxe ganmlokleba.gamo (1). naxe wver-gamo.gamo (2). Se-s sapirispiro zmnis-

wini: gauficxa Se da gamogulman krToma.

gamogeba mogvareba; gamogebasityvisa - sityvis amoReba; enasityvisa gamomgebare - enasityvis amomRebi; saWiro ga-mosagebi enaTa - en(eb)iT Zne-lad gamosaTqmeli.

gamomarTaleba (Tavisa) - TavismarTleba.

gamomgebare. naxe gamogeba.gamomeleba melasaviT gamoparva.gamomCivareba: gamomCivarda -

momCivari Seiqna, iwyina.gamomWviral-i romelic gamo-

Cans.gamorWmuleba. naxe morWmuli.gamosageb-i. naxe gamogeba.gamosruloba: mas dResa gar-

daxda gamosruloba - im dResmets aRar gamovidoda gareT.

gamoReba: gamouRo - gamoarTva;gamomiReT - gamomarTviT;zenaari gamogviRe - ficiCamogvarTvi.

gamoZrwa SiSiT gamovida.gamoWvir: gamosWvirdes - Can-

dnen (bageebSi Suqis gamota-nebiT).

gamoxdoma gamosvla: xani ga-moxda - xani gamovida.

gamoxma gamorTmeva (pird. obi-eqtiT mravlobiTSi): gamo-vuxven - gamovarTvi.

gamsivneba gasiveba.gamqrqal-i: fer-gamqrqali -

fergaleuli.gamquSav-i. naxe quSi.gamyareba gamtkiceba.gamyifeba. naxe myife.gamCivneba: Tavi misi gaamCivna

- mohyva Tavis saCivars.gamwkral-i gabzaruli.ganavlen-i. naxe gavlena.ganazidar-i zarqaSi ganazida-

ri - wvrili oqros mavTuli,`gazidviT~ (e.i. glinviT) ga-keTebuli.

ganakid-i mokveTili, sazoga-doebidan gagdebuli.

ganakrZaleb-i krZalulad da-culi.

ganateba. naxe nati.ganaRa an ganRa albaT, egebis.ganaRamca ra Tqma unda, rasa-

kvirvelia.gangeba, gageba Zvelebis Se-

xedulebiT: winaswari gadaw-yvetileba RvTisagan adamia-nis bedis Sesaxeb; raca gaugia- rac gadauwyvetia; ugange-bod RvTis winaswari gada-wyvetilebis gareSe; TavsaCemsa gagebuli - rac gan-gebiT unda momivides.

Page 346: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

346

gangebiani. es sityva SeiZlebaorgvarad gavigoT: 1. kargigangebis mqone, kargi bedisa;2. vinc kargad ganagebs.

gankiTxva mosmena (gasamarT-lebis dros), gakiTxva; gasa-marTleba.

ganmlokleba: mxeci yovli ga-namlokla - yvela mxeci mlo-keli gaxada.

ganmxokleba: xeli misi ganam-xokla - Tavisi xeli mxokeligaxada (e.i. xeliT ixokda sa-xeso).

gancda. naxe gacda.gancxroma: gancxrebodes - la-

Rad iyvnen, xarobdnen, iSveb-dnen.

ganWvreta Sexedva.ganxmul-i gaRebuli.gapireba: kocnad gamipirdes –

kocna momindomes.gaoceba: Tve Tormeti gameoca

- erTi wlis nacvlad 20 Tvesmevlo.

gar gare.gardavlena acileba, Tavidan

aSoreba.gardaTqma: leqsad gardavTqvi

- gavleqse.gardaTxeva: gardmeTxia - ga-

damesxa.gardakideba: gardmekida - Sem-

xvda; kargTa kacTa gardgeki-de - karg xalxs Segxvdi; gar-dnakidar-i - Senaxvedri.

gardamsxmel-i. naxe garda-sxma (2).

gardamxdar-i gardasuli: si-

cocxle-gardamxdari - visacsicocxle gauTavebia.

gardasxma (1) gadadeba: gar-dasxna - gadadva (pird. obieq-tiT mravlobiTSi).

gardasxma (2) gadasma: gardam-sxmel-i - gadamsmeli, adgi-lis Semcvleli.

gardafxvra: gardifxvrebis -Zirfesvianad aifxvreba.

gardaqareba - mospoba.gardaqceva gadagdeba: aqaT

Tavsa gardaviqcev - aqedanTavs gadavigdeb, gadavvar-debi.

gardawyveda gadawyveta; gar-dawyvediT - gadawyvetilad.

gardaWdoba gadaxveva.gardaWra swrafad Camoxtoma.gardaxdoma gasvla; gaTaveba.gadmonaWar-n-i gadmocviv-

nulni.gardsaxvewel-i gadasakar-

gavi.garduval-i rac aucileblad

unda moxdes: ar gardava gar-duvalad - ar SeiZleba, romar moxdes.

garegan-i garedan mosuli.gare-Tma tyavis samoseli, ro-

melsac bewvi gareT aqvs moq-ceuli.

ga-re-swydes. naxe gawydoma.gasagebel-i marTva-gamgeoba.gasagnva dasamizneblad miS-

veba.gasalameba: gaesalamnes - ga-

moemSvidobnen.gasamsaleba samsalad qceva

(samsala - sawamlavi).

Page 347: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

347v

ef

xi

st

ya

os

an

i

gasatkivarda satkivari See-yara, avad gaxda.

gasaZebel-i gasaZevebeli.gasawyinarda mosawyeni Seiqna.gasaxafav-i. naxe xafi.gaslva (1): simravle me maTi ar

gamvidoda maT simravles mearafrad vagdebdi; gahvi-dodes xaTri hqondes, ze-gavlenas ganicdides; Cemi ragagvidodes Cemi raime xaTrigqondes. naxe gagva, mgama.

gaslva (2): gasrul var - gav-mxdarvar.

gasuleba: gavesule - davutkbi.gasxma gareka.gasja gagsaje - Segawuxe.gatineba. naxe tini.gaugvalavad dauwvavad.gauumecarda maTi ucnobi Se-

iqna.gauqeba uqad (uqebad, uqebrad)

qceva.gaucdel-i unaxavi.gaflaseba. naxe flasi.gaqiqeba Sercxvena.gaqoreba. naxe qori.gaqsva: gaeqsvis - Seeqsoveba,

sulSi CauZvreba.gaquslva cxenis gaWeneba de-

zis kvriT.gaRaribeba. naxe Raribi.gaReba (gzisa) moxerxeba, qmna.gaymoba: gaymdebis - yma Seiqne-

ba (naxe yma 1), gaaxalgazrdav-deba.

gayofa: xorcTa SenTa suligahyo - Sens xorcs suls daa-Soreb (e.i. mohkvdebio).

gayra: sulTa gayra, mokvla.gaSeTeba. naxe SeTi.

gaSmageba. naxe Smagi.gaCauqeba. naxe Cauqi.

gacbunveba gancvifreba; gac-bunvebuli gancvifrebuli.

gacda, gancda danaxva, Sexedva:ganvicade-n - davinaxe; gami-

cada - Semomxeda; gavicadeT- davinaxeT; saqme gamicdia -

saqme minaxavs; gagvicdia -

gvinaxavs; Suqni Zliv gavica-deniT - Suqs Zlivs gavuswo-

reT Tvali. Sdr. mocda.gacvileba: naxe cvili.

gacrueba: gavecruebi, mova-tyueb.

gacudeba: gamicuden - ise mi-yav, rom amaod Camiara; gau-

cudda - gaufuWda, tyuilad

Seeqna; gascudebodes mklav-ni - mohSlodnen mklavebi; sa-

wuTro-gacudebuli - sawuT-ro-wamxdari. naxe kidev cudi.

gaZrcvil-i gaxdili.gawameba gawvaleba, gamwareba.

gawbileba saTxovarze uarismiReba; Sercxvena; gawbile-

bul-i.

gawlobil-i naxe wvlili.gawyveta Sewyveta.

gawydoma: ar gawyda - ar Sewyda;ga-re-swydes - odnav Camoh-

Sordnen.gaxaseba. naxe xasi.

gaxafva. naxe xafi.gaxdoma: wyalsa gaxda - mdi-

nareze gadavida; gaxda zaTqi

Page 348: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

348

da zarebi - Seiqna zaTqi dazarebi.

gaxma, gaxvma gaReba (pird. obi-eqti mr.-Si unda): gavaxvam -gavaReb; ver gaaxvna bageni -piri ver gaaRo; karni gaax-vnes - karebi gaaRes.

gaxmamyivarda yvirili morTomaRali xmiT.

gaxrmleba: erTmanerTsa gavex-rmleniT - erTmaneTs xmliTSevebiT.

gaxsneva (xelisa) - sisxlis ga-moSveba mklavidan.

gahvidodes. naxe gaslva.geajebi. naxe aja.geba(1): Tvals vugebdi qorsa -

Tvals vadevnebdi qors.geba(2): viT vegebi - rogor var-

sebob; ar egebis - ar iqneba, arSeiZleba.

gesva: ar-avi gesva moyvare -cudi megobari ar geyolebi.

gvale modi.gvan-i: maTi gvani - maTi Sesafe-

risi.gvar-i: Zneli gvari - Zneli ram;

bindis gvari - bindis msgavsi.gvaroba: raoba.gvel-i: gavsili mTvare, Can-

Tqmuli gvelisa - aq igulisx-meba mTvaris dabneleba, ro-melic, xalxuri TqmulebisTanaxmad, TiTqo gvelis(angvel-veSapis) CanTqmisaganiyos gamowveuli; gamoeSvamTvare gvelsa - igulisxmebamTvaris gamosvla dabnele-bis aridan (imave Tqmulebis

mixedviT); darCa mTvare gav-sebuli, gvelisagan CaunT-qmeli. naxe kidev veSapi.

gvivis gvyavs. naxe v.gvirab-i toneli.gvisxen. naxe sxma (1).gzeba, gzneba nTeba, mokideba

(cecxlisa); cecxli uSretimgzebia; gzebul-i - danTe-buli; nagzeb-i - nanTebi.

gzeT-i gziani adgilebi.gzir-i dabali rangis polici-

eli soflad.gzneba. naxe gzeba.gzoba gziani adgili.giTqs gidgas: kvla sxvagan

giTqs sami bevri - kidev sxva-gan gidgas ocdaaTi aTasi. na-xe dgoma.

gimuqfeni. naxe muqafa.gisxen. naxe sxma (1).giSer-i erTgvari Savi feris

minerali.glax mwuxarebis gamomxatveli

Sorisdebuli.glaxa, glaxak-i maTxovari.gnol-i gareuli frinvelia.goliaT-i bibliuri Tqmule-

biT ( I mefeTa, T. 17) metaddidi tanisa da SeZlebismebrZoli, romelic daviTieses Zem Surdulis qviT mok-la. ̀ vefxistyaosanSi~ igi sa-zogado saxeladaa qceuligmiris mniSvnelobiT; goli-aTi guli gmiruli guli.

goral-i (gvaral-i) ulo,erTmaneTze Segrexili maRa-li balaxebisa Tu puris Re-

Page 349: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

349v

ef

xi

st

ya

os

an

i

roebisagan gakeTebuli Se-sakravi Znisa, Tivisa: Tvarvismca eqmna gorliTa SekrvaTavisa mrTelisa - Torem visuqnia mrTeli Tavis SekvrasaxvevliT.

grdeml-i rkinis sayrdeni, ro-melzedac Weden. poemaSityviis grdemlzea saubari(metaforulad guli igulis-xmeba).

grZneba zebunebiTi codna daZala, romelic viTomc zogi-erT kacs moepovebodes.

grZneul-i grZnebiT moqmedi,misani.

gul-amoxvinCviT gulamoskv-niT, oxvriT.

gul-marixian-i. naxe marixi.gul-nalmobar-i gul-natkeni.gul-xmierad gonivrulad.gulis-guli metad sayvareli.gulis-Tqma metis-meti survi-

li.gulovnobdes mxneobdesguSag-i cixis mcveli, mecixov-

ne; yarauli.

da zmniswini, ganmeorebiT cal-ke naxmari zmnis mniSvnelo-bis gasaZliereblad: miT dav-yovne xani mun, da raTgan da-gagde, mzeo, da da sxv.

daalebul-i al-modebulidabadeba gaCena; Sen dahbade

mijnuroba - Sen gaaCine mij-nuroba.

dabdab-i dafdafi, dafi, daira(sakravi).

dabneda gonebis dakargva, gu-lis wasvla.

dabrmoba dabrmaveba; dambr-mal-i dabrmavebuli.

daburva daxurva.dabRneja. naxe bRneja.dag-i cecxlis mxurvaleba;

dagva Zlieri cecxlis moki-deba.

dagdeba datoveba; Sewyveta.dageba: xeli xrmalsa damigia -

xeli momikidia xmlisTvis.dagzeba danTeba.dadareba damsgavseba.dadaseba. naxe dasi.dadeba: saqonelsa daideben -

saqonels Souloben; kvla da-videviT nadimi - isev Sevude-qiT nadimobas; danadeb-i Se-naZeni qoneba.

dadreka daxra, moxra; dadrka- daixara.

dadumeba motiralis gaCumeba,daameba.

dad-fic-i dad Seficebuli.davaleba daqancva; davalebuli

- daqanculi, mosavebuli.dava SaviTa SavebSi dadis,

mgloviare dadis.davaWreba SevaWreba.davedreba Sexvewna, Zlieri

Txovna.davla dideba, Zliereba, SeZ-

leba, xelmwifoba. davla-mravlad - SeZlebiT savse.

davseba daqroba.dazaxeba daZaxeba.dazidva: davezideniT - ukan

daviwieT, CamovdeqiT.

Page 350: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

350

dazma (xanisa) - dayovneba: xan-dazmuloba xanis dayovneba:iyvnes xansa ar-damzmelni - ardaiyovnes, ar daigvianes.

dazraxva daZraxva, saZraxisTqma.

dazrva moyinva, mowva sicivi-sagan; dazrul-i moyinuli,sicivisagan gaToSili.

dazroba igivea, rac dazrva:sicxe swvavs, yinva daazrobs.

daTmena: siaruli daiTmina -gaCerda.

daTamameba Tamamad, agdebuladmopyroba.

daTmoba 1. xelis aReba: raTgandamTme, meca dagTmob 2. gaZ-leba: Tu Wirsa ar dasTmob,lxini ra dasaTmobia - Wirs Tuar gauZleb, lxini ra (Zneli)gasaZlebia; uTxra: daTme, numohkvdebi - uTxra: gaZel, numohkvdebi; uSenoba Cemgan viTadaiTmobis - uSenoba Cemganrogor gaiZleba; momec ZalidaTmobisa - momeci Zala, romgavZlo. naxe kidev Tmoba.

daTrgunva gaTelva.daTrTvilva rTvilis dayra.daiavreba iavaris aReba, natyve-

navis aReba, datyvevna.dakazmva morTva, mowyoba.dakarveba karvad Camoyeneba.dakoda daWra; dakodil-i 1. daW-

rili; 2. Wriloba.dakrToma SekrToma.dalal-i nawnavi; dalala (kni-

nob. formaa)dalamva namsaviT Camoyra; das-

veleba.

dalaxvrul-i laxvar-dasobili.dalebeba dalurjeba (cemisa-

gan). naxe lebi.damanTqmel-i (damamnTqmeli)

wyalSi CamZirveli.damarTeba (nebisa). naxe darTva (2).damarTebiT pirdapirdamarTva mimarTva (zevidan qve-

viT).damaSrobel-i damaSromeli,

damRleli. Sdr. dauSromeli.damajneba moreva.dameteba: dagametebs - Senze

mets izams.damzmel-i (xanisa). naxe dazma

xanisa.damzral-i yinvisgan momwvari.

naxe dazrva, dazroba.damTmobar-i momTmeni. naxe

daTmoba.damizdebul-i daqiravebuli

(mizdi - qira).damic (=damiZs): damic wesad -

wesad maqvs; dro damic - drodaminiSnavs; Tavi damic - Tavidamidvia.

damsajar-i damsjeli.damyofel-i (xanisa). naxe dayofa.damZimeba wyena; damimZimda -

mewyina.damcdar-i Semcdari, mcdari.damWirva daWera; danamWiri,

danamWirebi - danaWeri.damWnar-i damWknari; idamWna-

ros - daWknes.damxavseba dakawvra. (es zmna sa-

xelad `mxavss~ gulisxmobs,magram poemaSi ̀ xavsi~ ikiTxeba.

danabad-i gaCenili; danabada(knin. formaa).

Page 351: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

351v

ef

xi

st

ya

os

an

i

danadeb-i. naxe dadeba.danavRleba danaRvleba.danazebav-i ganazebuli, nazi

(forma metad xelovnuria).danaTxzen-i dawnuli.danamWir-i. naxe damWirva.danasva waxdena.danaybed-i wamoroSili.daneleba: igi wvima da-re-nel-

da - is wvima cota Senelda.danTqma: zRvasa davanTqi -

zRvaSi CavuSvi, CavZire; qve-sknels dasanTqmar-i - qves-knels CasaZiravi.

dar-i msgavsi.darak-i fari (tyavisa); dara-

kian-i - fariani.daraja mcveli.darajag-i kibis safexuri.darbaz-i sasaxle; gadarba-

zeba: camca gaidarbazesa - caaqcion Tavis sasaxled.

darbazis er-i sasaxlis xalxi,didebulebi, mefesTan daax-loebuli pirebi, xasebi.

darbazoba miReba sasaxleSi;vudarbazo veaxlo sasax-leSi; darbazs miva sadar-bazod; sadarbazoblad.

dareba (1): yola ver vityviTSensa magisa darebiT - sru-liad ver vityviT, rom Senmagas edarebode.

dareba (2): viTa mze jda moR-rublebiT, didxan Suqni aradarna - didxans Rrubeli argadaiyara, ar gamoidara.

darTva (1): davhrTo guli ce-cxlTa mosadeblad. darTva aq

igivea, rac SerTva: c e c x l sS e u r T e - cecxls SeukeTe;guli davhrTo - guli dava-do.

darTva (2): mowmoba davhrTe -mivemowme, davudasture; da-vemrTos nebi - neba damrTos-ve (a. SaniZe, `vefxistyaos-nis~ enis sakiTxebi. III. oriSesasworebeli adgili: `mna-Tobi~, 1956, 12, dekemb.).

darideba: CemTa rad davhrido- Cemianebs rad moverido.

darman-i wamali; guli darman-Ta miare - Cemi guli wamalzewaiyvane (e.i. wamali damadeo).

darqma daxurva: muzaradis da-sarqmelad - muzaradis dasa-xuravad.

darja garja, Sewuxeba.das-i krebuli; das-dasad jguf-

jgufad; dasuli dasisagani;dadaseba: qve mkvdarTa dae-dasebis - mkvdarTa ricxvSigadadis, kvdeba.

dasaburav-i dasaxuravi.dasagvan-i msgavsi.dasadar-i Sesadarebeli.dasadebel-i Sesanaxavi (faseu-

loba).dasadobel-i dad misaCnevi.dasazRvreba sazRvris dadeba.dasaTmo, dasaTmob-i mosaTme-

ni.dasalbo dasalbobeli (rom-

liTac SeiZleba dalbes).dasamrude: ar-dasamrude -

romelic mrudi gziT ar waiy-vans.

Page 352: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

352

dasanazod dasanazeblad.dasarqmel-i naxe darqma.

dasaRrejilo Sesawuxebeli,dasaRonebeli.

dasayivar-i dasaCxavli.dasaSret-i dasaqrobi.

dasaxva damsgavseba: davasaxe -davamsgavse; daasaxna - daam-

sgavsa. davusaxe. naxe saxes-Tan.

daskvna gadawyveta.

dasma: ar-dasmiT - ara gul-dasmiT, ara dinjad.

dastaqar-i qirurgi.dastur-i namdvili, armoWo-

rili.dasul-i. naxe dasi.

dasxma dasma; dadeba (pird.obieqtiT mr.-Si): gverdsa da-

isxna - gverdiT daisva; beWe-

dni misni dahsxna - Tavisi beW-debi daasva.

datenva. naxe teni.datyvevna: guli Seni dautyvia -

Seni guli dautyvevebia; gul-ni Cvenni daetyvevnes - Cveni

gulebi Seepyro.datyleJa daTxleSa, dabegva.

daugvan-i umsgavsi, Seufere-

beli.daudgromlad gauCereblad.

dauzmel-i: xanTa dauzmelad -dauyovneblad, dauxaneblad.

naxe dazma.daumWnar-i daumWknari.

dausax-i warmoudgeneli.daufrWvnel-i daumRrali. da-

umWknari.

dauSret-i dauSrtobel-idauqrobeli.

dauSromel-i dauRleli. Sdr.damaSrobeli.

dauSrtobel-i. naxe dauSreti.daf-i daira; sadafo: sixaruli

sadafo - sixaruli, romelsacdafis dakvra Seefereba; dafedafi (xelovnurad formaa).Sdr. dabdabi.

dafanCva dafantva, sxvadasxvaadgilas dayeneba.

dafaxva erTi daxuWva-axelaTvalisa, daxamxameba; Tval-dafaxul-i - Tvalis daxuW-va-axeliT, parpaliT.

dafeTa dafleTa.dafuSva dawyobilis arev-da-

reva, moSla.daqolva qvebis daSeniT mokv-

la.daRadreba. naxe Radari.daReba (gulisa) dawynareba;

(sulisa) gaCumeba, dawyna-reba.

daRorebul-i motyuebuli.daRreja mowyena, damwuxreba;

daRrejiloba mowyeniloba;dasaRrejilo Sesawuxebeli.

daybedeba: daiybedna - wamo-roSa; danaybedi wamoroSili.

daymun(v)eba SeCereba, Sedgo-ma; sagonebelSi wasvla.

dayofa(1) (xanisa) - darCena,gaCereba garkveuli xnis gan-mavlobaSi: mun dayo sami dRe- dayvnes cotani dRenia.

dayofa(2) (Tvalisa)-daxuWva,daxuWvineba; dauyvna Tvalni

Page 353: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

353v

ef

xi

st

ya

os

an

i

elvaman - elvam Tvalebi dau-xuWa. naxe yofa.

dayra (obieqtiT mr. ricxvSi)dagdeba; dayriT dgoma Sewu-

xebulad dgoma.dayudeba dawynareba; Sewyveta.

daSvroma, daSroma daRla; da-uSromeli dauRleli.

daSmageba. naxe Smagi.daSreta daqroba (moqm.gv.).

naxe daSrtoma.

daSroma. naxe daSvroma.daSrtoma daqroba (vn.gv.). naxe

daSreta.daSuSva daWrili adgilis

morCena.dacema: cxeni damcems, Tu navi -

cxeni Camomagdebs (da mov-kvdebi), Tu navi (momiRebs bo-

los); mter-dacemul-i epi-

lefsiiT daavadebuli.dacToma: damcTara - Semcdara;

damcTarxarT - SemcdarxarT.dacTuneba: daacTunna - ver

moaxvedra.dacileba Secileba.

daZabuneba. naxe Zabuni.dawameba dabraleba.

dawbileba. naxe gawbileba.

dawvadeba (mSvildebisa) - mo-zidva, momarjveba.

dawvToma wveT-wveTad Camo-svla.

dawindva sacoled daniSvna.dawuxva daxuWva.

dawyveda Sewyveta.dawyluleba wylulis miyene-

ba. naxe wyluli.

daWir(v)eba: daeWiros - das-Wirdes.

daWirul-i xelSi daWerili.naxe damWirva.

daWmunveba. naxe Wmunva.daWnoba daWknoba.dajra Segroveba, erTad Seyra;

dajrili Seyrili, Tavmoy-rili. naxe jra.

dgena: cxenTa dgena - doRi, ma-rula (an: cxen-burTi).

dgoma: miTqs midgas, myavs; uTqsudgas, hyavs.

dgrial-i mravali cxenis fe-xis xma.

deba dad gaxda: mades - dad ga-mixades; daca idos - dad miiC-nios; midia - dad mimiCnevia;debuli - dad mokidebuli.

dev-i zRapruli arseba kaci-sebri agebulebisa, metadRonieri, magram goneba-nak-luli.

dia Zalian, metad, didad.diad-i didi; mravali; gadiad-

da - gamravlda; saubari mi-diaddes - saubari gamigrZel-des.

diac-i dedakaci; diacur - de-dakaciviT.

did-gvar-i didi gvarisa, maRa-li.

didebul-i didi Tanamdebobispiri (vaziri da sxv.).

did-vaWar-i vaWarTa umaRlesiwris warmomadgeneli.

dijla tigrisi (mdinare meso-potamiaSi).

dostaqan-i erTgvari sasmisi.

Page 354: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

354

drama 1. wonis erTeuli, 3 gram-ze meti; 2. vercxlis fuliserTeuli.

drahkan-i oqros fuli.duraj-i xoxbis msgavsi gareu-

li frinveli.duxWir-i uSno, ulamazo; ar-

duxWir-i lamazi.

eageTa. naxe ageTeba.eban-i erTgvari simebiani sak-

ravi iyo.egebis: ar egebis - ar SeiZleba,

ar iqneba.egzom magre.egzom-i magdeni.egreca mainc.edem-i qveyana, sadac, bibliuri

Tqmulebis Tanaxmad, viTomcsamoTxe iyo moTavsebuli.

ezom: ezom didi - ase didi; ezomZnelsa - ase Znels; ezom ma-Ralsa - ise maRalsa.

ezom-i: ezomi xani - amdeni xani;ezomni siarulni - amdeni sia-ruli;

eTer-i Zvelebis warmodgeniT:haeris zemo nawili, sufTa danaTeli.

elva-mkrTal-i romelsac el-va gamohkrTis.

enian-i: eniani kaba - raRac gar-kveuli saxis kaba igulis-xmeba. naxe kaba.

erdo sakomuri banSi.erT: dRe erT - erT dRes; Tve

erT - erT Tves; wam erT - erTwams, cota xans.

erTa-i erTi (kninob. formaa)

erTgan erTad; erTgniT erTimxridan.

erT-kerZ erTi mxriT; erT ker-ZoT - erTi mxridan.

erTob sul mTlad.erTobil-i mTliani; erTo-

bilni - yvelani.erT-saxe mcire, cota (gur. er-

caxe); erTgvari, erTnairi.esegvar-i amnairi.esezom-i amdeni.esva hyavda. naxe sma.esodeni amdenietereniT upatroneT.etl-i zodiaqos Tanavarskv-

lavedi; wera, bedi.eSma eSmaki; eSmauroba: dav-

swameT eSmauroba - vTqviT,rom eSma ariso.

eWv-i fiqri; saeWv-i safiqrali,sagonebeli; saeWvel-i - sa-fiqrali.

eWva: veWv - vfiqrob; nu eWv - nuhfiqrob.

ej-i manZili, distancia; sava-li.

ejib-i mekare.

v: mivis - myavs; gvivis - gvyavs;uvis - hyavs; esva - hyavda;gesva a) gyavda; b) geyolebi.

vaglax mwuxarebis gamomxatve-li Sorisdebuli; vaglax miyos- mivaglaxos; vaglaxi TqvasCemze.

vaglaxian-i ubeduri; mevag-laxav-i vinc vaglaxs gai-Zaxis.

vada xmlis tari.

Page 355: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

355v

ef

xi

st

ya

os

an

i

vazir-i ministri.vaziroba rCeva; TaTbiri; mi-

vazireb mirCev; navazireb-inaTaTbirevi, nabWobi, racurCies; savazirod saTaT-birod, sabWod.

val-i: nivTi da vali - nivTi dapasuxismgebloba.

vam-i (miRebulia vaime-sagan):vami vamsa mourTvida - vamesvame erToda, sul vames (vai-mes) iZaxda; vamni gaamravlna- vames Zaxili gaamravla.

varg-i vargisi.vard-ief-i vard-uxvi, vardi

rom mravlad icis.vari var.varqvi vuTxari.vaqil-i veqili; sityvani vava-

qileniT - vikamaTeT; ragva-radmca gavvaqildi - veqilirogor gavxde.

vaSa mowonebis Sorisdebulia.vac-i (gadataniT) sayvareli

(kaci qalisTvis).vebda aebda, vas iZaxda; vebul-

i vaebis moTqvami.vedreba: amas gvedreb - amas

gexvewebi; gvedreb Sermadins- gabareb Sermadins.

vela veli (knin. formaa).versiT versaidan.vefxi-avaza gepardi, vefxvis

jiSis momcro mxeci, rome-lic SeiZleba moSinaurdes,gaiwvrTnas da sanadirod ga-modges. naxe avaza, jiqi.

veSap-i: mze veSapsa daebnela -Zveli xalxuri warmodgeniT

mze imitom bneldeba, viTomcmas veSapi (an gveli, gvel-ve-Sapi) ylapavdes. aq mzis dab-nelebad nestanis moRuSvaigulisxmeba. naxe gveli.

viaj, viaji. naxe aja.viT: Se-viT-vatyev - rogorc

Sevatyve; viTa rogorc.viTamca viTamc viTomc; vi-

Tamca hkadra - rogor hkad-ros.

viTme rogorme.vina saidan.vinaTgan radganac.vinZi aba vin, vnaxoT vin; visZi

aba visas.vire vidre; vir Sekvecili

forma vire-si; vires vid-remdis.

vis-i ̀ visramianis~ mTavari gmi-ri qalis saxelia.

visZi. naxe vinZi.vmWldebi mWle vxdebi.vsxvdebi msxvili vxdebi. naxe

sxvili.vwvldebi wvrili vxdebi. naxe

wvlili.vxam. naxe xam.

zad-i nakli; uzado rasac nak-li ara aqvs: uzado hyofs, arazadebs.

zaTq-i didi xmauroba. Cveu-lebriv es sityva `zarTan~erTad ixmareba: zaTqi da za-ri da sxv.

zam-i zahmi, zeimi.zamTar, zamTris zamTarSi: eg-

re viT gekeTnes zamTris var-

Page 356: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

356

dni fer-naklulni - egre ro-gor mogewona z a m T a r S ifer-nakluli vardebi.

zang-i Sav-kaniani kaci (afrikistropikuli qveynis mcxov-rebi). zangebi monebad hyav-daT TeTr-kanianebs. zangebi,romelTac nestani Caabaresdasakargavad, sxva adgilasindoelebad arian dasaxele-buli.

zant-i zarmaci; ar Tavni gava-zanteniT ar davizareT, ne-la ar vimoqmedeT.

zar-i (1) didi SiSi: zari mlevs- SiSi mlevs; zari dalevdis -SiSi aqrobda; zarTa mare-bel-i SiSis damatarebeli,damcemi; mzarav-i SiSis mom-gvreli; sazarod sanapiro-sa mosazRvre qveynebis Sesa-zaravad.

zar-i (2) didi xmauroba: hkrestablaksa, gaxda zari; zarimis ymisa gayrisa gaxda. ammniSvnelobiT es sityva xSi-rad ixmareba `zaTqTan~ an`zeimTan~ erTad: ismis zaTqida zaria; gaxda zaTqi da za-ria; xma zaTqisa da zarisa; ze-imi da zari iyo da sxv.

zar-i (3): miCnda zarad - me-zareboda, mezizReboda; zar-mac Tqmad eniT - mezarebasaTqmelad; TvalTa axmadcazar-edva Tvalis axelac eza-reboda.

zar-aRebul-i gancvifrebuli,gaocebuli.

zarad-i arabulsa da sparsul-Si niSnavs jaWvis perangs, ̀ vef-xistyaosanSi~ ki - saomar Tav-saxuravs: daexura zaradebi.Sdr. muzaradi.

zaradxana abjris Sesanaxavisaxli. (`sazarade~).

zar-edva, zar-mac. naxe zari (3).zarqaS-i oqromkedi; oqro-

mkediT moqarguli tansac-meli: yvelasa tansa emosa zar-qaSi ganazidari.

zafran-i zafrana yviTelyva-viliani balaxovani mcenare;misi yvavili.

zaxil-i Zaxili: vizaxi viZaxi;uzaxis uZaxis.

zear-i igivea, rac ziari (naxe).zegardmoT zemo samyofidan,

zecidan.zeda-gvac (=zeda gvaZs) - gvmar-

Tebs, gvavalia.zedadaRma zemodan; zeda-zedi

erTimeoris momdevno, uSua-lod; zedaT zevidan.

zeda-mswrebel-i zed rom mi-uswrebs.

ze da qve: bani ze da qve mdgo-meli - or-sarTuliani saxli.

zez-i oqroqsovili.zeim-i sadResaswaulo viTa-

reba. am sityvas xSirad ̀ zari~axlavs.

zenaar saficari sityvaa (Sex-vewnisas); zenaar-i an zenar-i fici, Seficeba; Txova Sewya-lebisa an patiebisa; zenaarisgatexa - ficis gatexa.

ze-pir garegnulad.

Page 357: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

357v

ef

xi

st

ya

os

an

i

zes-i zeciuri; zesTa-ze uzes-Taesi, umaRlesze maRali.

ziar-i, zear-i buneba-ziari -did-bunebovani. naxe gazia-reba.

ziareba: Tavisa sisxlTa nueziarebiT - nu iqmT ise, romTqvenive sisxli SesvaT (si-kvdilis win) saziareblado.

zma qmna: `hais~ hzmidi - `hais~Svrebodi, `hais~ iZaxdi qce-va-zma yofa-qceva.

zne: samamaconi zneni - mamaka-cisaTvis saWiro codna dayofaqceva sxvadasxva viTa-rebaSi: uqmnna zneni - Seus-rula mas am viTarebaSi saWi-ro wesi (an, Tu ase wavikiTxavT`uqna zneni~, maSin aseTi mniS-vneloba eqneba: uqo wesebi).

zozRna: sazozRnel-i dasag-vianebeli.

zraxva Zraxva.zrva, zroba yinvis moqmedeba

cxovelsa da mcenareze, yin-visagan mowva.

zroxa saerTo saxelia xarisada furisa.

zual-i igivea, rac kronosi (na-xe).

zurmuxt-i zmaragdi, mwvaneferis Tvali (Zvirfasi qva).

Tav-i (ficilis formulebSi):Tavsa Cemsa; Tavman CemmanCems Tavs vficav.

Tav-Sedgmul-i Zalze avsebu-li, horizontalur xazs aci-lebuli.

Tavad-i 1. spaTa patroni; 2.patroni sazogadod, ufrosi.

TavidaRma Tavidan.Tavis-Tavis cal-calke.Tavis-wina marto; martoni; Ta-

vi gaiTaviswina - Tavi gaimar-tova.

Tavseba: mama yoveli ZisaganiTavseboda - yoveli mamisalags Ze iWerda.

TaTbir-i rCeva, bWoba.Takil-i ukadrisad miCneva

Tavisi RirsebisaTvis: vi-TakileniT

TamaS-i (mosalodneli iyo Ta-maSa)garToba, seiri, gaseir-neba; TamaSobad saTamaSod.

Tana-i: ymani arabTa Tanani -moymeebi, romlebic arabeb-Tan erTad iyvnen.

Tanis-Tan-i erTmaneTze miwyo-bili, ganuwyveteli; sul-Tqma gaaTanisTane ganuwyve-tliv ikvnese.

Tem-i mxare, kuTxe; Tem-Temadimis mixedviT, Tu ra Temisaiyvnen.

Tval-i Zvirfasi qva; Tvalian-i TvlebiT morTuli. wyarosTvali wyaro.

Tvara (Tu ara), Tvar Torem.Tve erT erT Tves.Tmoba gaZleba, moTmena; vera

sTmobda - ver Zlebda, veriTmenda; guli mivec Tmoba-qmnaTa - guls ise vuyav, romgaeZlo. naxe kidev daTmoba.

Tneba 1. pirferoba, ara-gul-wrfeloba: nu meWv rasaca

Page 358: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

358

Tnebasa - nu hfiqrob, romara-gulwrfeli viyo; CvenTqvengan ar gveTnebodespirferobiT ar iyos TqvenganCvenTvis naTqvami; sityva ar-naTnebi - gulwrfelad naT-qvami sityva. 2. xaTri: mefeiqms da Sen geTnebis - mefeizams, Seni xaTri aqvs. 3. gaZ-leba: siSoresa viT eTnebiT -siSores rogor uZlebT; ansicocxle viT meTnebis - anCemi sicocxle ra gasaZlisia;Zali ar mqonda me magisisaTnebisa - Zala ar mqonda memagis gasaZlebad. Sdr. Tneva.

Tneva ramdenadme igivea, racTneba: 1. pirferoba, ara-gul-wrfeloba: ar gaTnevT - pir-ferobiT ar geubnebiT; numeWv Tnevasa - nu hfiqrob, rompirferobiT geubnebode; mi-endo, miT geTnevian - imitomgeubnebian pirSi saamos, rommiendo; nu ubnobT sityviTaTqven saTneviTa - nu lapa-rakobT pirferobiT. 2. pati-eba, Sewirva, Cuqeba (?): TqvengaTniva sisxli Tqveni - Tqvengapatia Tqveni sisxli (?); si-cocxle viT gaTnio - sicocx-le rogor Semogwiro (?). 3.mowoneba, nebarTva: gulsamissa uTnevia - mis guls mou-wonebia, neba daurTavs.

TrTvil-i rTvili; daTrT-vilul-i rTvil-dayrili.

Tu 1. Tu (Tu Seni Tavi Sen gax-lavs, Raribad ar ixsenebi; 2.

igive Tu arsebiTi saxelismniSvnelobiT: Tu davrCeo,ese mijobs - sicocxlisa ity-vis Tusa (aq meore nawilSiigive azria gameorebuli,rac dasawyisSi: ̀ Tu davrCe~);3. macalkevebeli kavSiri:Zilia, Tu RviZiloba; 4. rom:mibrZana, Tu; SevsTvale, Tu.

Tumca, Tumc igive Tu aris,romelsac darTuli aqvs mca(mc) nawilaki: Tu-mca, Tu-mc.mniSvnelobiT udris ̀ rom~-s:mwadso, Tumca amogzide -mindao, rom amogzido (amog-wio, amogiyvano). [dRevande-li Tumca-s mniSvnelobiT`vefxistyaosanSi~ Tuca ix-mareba].

Ture Turme, albaT.Tuca, Tuc Tumca. Sdr. Tumca.TqarTqareba xalxisa da cxe-

nebis fexis xma.Tqmeva Tqmevineba.Txa. poemaSi `Txa~ umetesad

sanadiro cxovelia, gare-uli.

Txeba (1): viTxen Txebad gavi-xade; iSvles, iTxes - Svlebadda Txebad gaixades; iTxos -TxasaviT moiqces.

Txeba (2) Txlad qmna, gaTxe-leba: miTxos gamiTxelos,damicotaos; abjari ar ga-iTxes - abjari cota ar iqo-nies.

Txeva (da)yra: saWurvelni garver viTxen - iaraRi gars verdaviyare. (e i. iaraRi ver avis-

Page 359: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

359v

ef

xi

st

ya

os

an

i

xio). [mosalodneli iyo: viT-xien].

Txem-i Tavis zeda nawili.

iagund-i iakinTi, Zvirfasi qvasxvadasxva ferisa. poemaSi

dasaxelebulia wiTeli ia-gundi (iagundiTa wiTliTa).

Tu gansazRvreba ar axlavs,igulisxmeba ufro mwvane fe-

risa, zurmuxti: iagundi da

lalebi; lal-iagundi da sxv.iadon-i bulbuli.

iavar-yofa: iavar-myo - amiklo(rogorc omSi aikleben xol-

me); datyvevna, gaCanageba: ia-var-vyav saqoneli - saqoneli

gavaCanage.iaxna. naxe axva.

iajs. naxe aja.

idumal sxvis gaugebineblad.ie ia iyavi, iaoba qmen.

iefo uxvi (forma xelovnuria).iefeba: gulsa sevda miiefda -

guls sevda gamiuxvda, blo-mad momawva.

iTxos. naxe Txebaindo indoeli.

isfer-i iisferi.

iota: iotis wamisad - sul mci-reoden droSi.

ipi sixarulis Sorisdebuli.isre ise.

iqi iq.iqiT iqedan; amas iqiT amieri-

dan. iqiT-aqaT, iqiT da aqaTiqedan da aqedan.

iS sixarulisa da kmayofilebis

Sorisdebuli. magram: iSobsoxravs (?).

iCqiT-i uecari, moulodneli.icis, ico zmnuri formebia,

nawarmoebi ca sityvisgan: vingrZnebiTa caca icis - visaccac ki (Tavisad) miaCnia; cacai c o - cac cad miiCnio.

kaba erTgvari Coxa (kacis Casac-meli, win sul gaxsnili daRil-kiloebiT Sesakravi).eniani kaba - xsnian rogorcRil-kiloebian kabas (Cubina-Svili).

kabaTen-i kamaTeli.kadnier-i Tamami, uridi; vinm-

ca gnaxa kadnierad - vin Se-mogbedavs naxvas (Tavxedad,uridad).

kadreba gabedva; umcrosismoxseneba ufross.

kavSir-n-i elementebi (romel-Taganac Sedgeboda, ZvelebiswarmodgeniT, yvelaferi, e.i.cecxli, wyali,

haeri da miwa): damSlian CemnikavSirni - daSlilan Cemi Se-madgeneli elementebi.

kanjar-i gareuli viri.kapan-i xevxuvi.kaparW-i saisre, isris bude

ukaparWokar-ganxmuli kar-gaRebuli.kataba sicrue.katarRa: davkazmeT navi ka-

tarRa - xomaldi, romelze-dac meniCbeebad monebi aniZulebiT samuSaoze gayvani-li xalxia.

Page 360: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

360

kac-miumxvdare sadac kaci armoxvedrila.

kacriel-i kacTagan dasaxle-buli.

ke. naxe kerZ.keTeba: gvekeTe - mogvewone; me-

keTa - momewona.keTil-i: Tqvenman keTilman -

Tqvens sikeTes vficav.keisar-i TviTmpyrobeli xel-

mwife; keisarobakekluc-i moxdenili, lamazi.kenar-i graciozuli(?)kerZ, -ke: Cem kerZ - Cemsken; erT

kerZ erTi mxriT; cal kerZerTi mxriT; Cemke Cemsken;miske misken; zRviske zRvis-ken.

kerZ-i: Cemi kerZi sofeli - Cemiwili qveyana; Cemad kerZad -Cem magivrad.

kver-i CaquCi.kverTx-i joxi (sabrjeni).kves-i foladis naWeri, romel-

sac tals (kaJs) gahkraven danaperwklebs gaayrevineben(ixmareba cecxlis dasagze-bad); misTa nakvesTa winwali- misi kvesiT gamoRebuli na-perwkali.

kvla isev, kidev, kvalad.kvlac-i kidev Semdgomi; kvla

da kvlaci - kidev da kidev mi-yolebuli.

kid, kide (1) kidev.kide (2) (`gan~-darTul naTes.

brunvis formasTan) garda:misgan kide - mis garda: Cemgankide - Cems garda; Sengan kide- Sens garda.

kidegan-i kidegani qvisagan -qvis garda; Cemi gza kidegania- Cemi gza ganzea, sul sxvaa;ama orTa kideganTa azri - amori ukiduresis garda azri.

kideba: saubari hkides - sau-bari dauwyes.

kidis-kide sxvadasxva adgilas;kidis-kidoba sxvadasxvaadgilas yofna, daSorebiT.

kidoban-i didi yuTi.kiskasad mkvircxlad.klite gasaRebi; boqlomi.kma sakmarisi: kma ars; kma xar;

xSirad `kma~ Semasmenelia (=kmaa, kmara): ese kma niSnad -hqmneT gawyromisa kmania -ikmaoT gawyroma.

kokob-i gasaSlelad moweuli(vardi).

kota xelis sabRuji xmlisa,vada.

koSk-i baRSi gancalkevebiTagebuli saxli kargi gasaxe-daviT; pavilioni. (dRes amsityvas sxva mniSvneloba aqvs).

krefa: krfebian ikribebian;uxaris yovelsa mun mekre-fesa uxaria yvelas, vinc iqSekrebilia.

kronos-i saturni, anu zuali(planeta) [kronosi berZnu-lia, zuali - arabuli, sa-turni ki - laTinuri)

krZalva: Tavsa hkrZalavs - Tavsaridebs (xalxs); Tavi arvakrZale Tavi ar movaride.

kubo gadmoxuruli (TaRiani)karavi, oTx svetze dayrdno-

Page 361: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

361v

ef

xi

st

ya

os

an

i

bili (uZravi an moZravi); TumoZravia, igia taxtrevani,romliTac sapatio pirebi dah-yavdaT mogzaurobis dros.

kuro daukodavi xari; gada-taniT: meqalTane.

kurtak-i mokle Casacmeli:jaWvi sakurtake - jaWvis pe-rangi kurtakiviT.

kuSt-i mkacri gamometyvele-bisa, mrisxane; kuSt-gvarad -kuStiviT.

lal-i wiTeli feris iagundi.lalva: ara hlalavs - ar eCxu-

beba; arvisi viyo mlalavi -aravis veCxubo; TvaliTa mla-lavi - TvaliT moCxubari,TvaliT momnusxavi, TvaliTwamrTmevi nebisa, Zalisa.

lama: rasa hlami - ras hfiqrob;ras apireb; vlamodi - vfiq-robdi, velodi; lamoda - swad-da.

lamva: cremlis lamva - crem-lis namva, cremlis yra.

lamis TiTqmislaJvard-i cisferi Tvalia

(Zvirfasi qva).lar-i (1) Zvirfaseuloba,

ganZeuloba. Sdr. molare.lar-i (2) qslis Zafi, erTi mi-

marTulebiT mimavali (zemo-dan qveviT, an ganze); aqedan:larulad (dageba qslisa) -erTi mimarTulebiT. Sdr.orxauli.

laR-i Tavisi Rirsebis mcodne,amayi; Tavisufali; mxiaruli,Svebuli.

laRoba mxiaruleba, tkbilixumroba; velaRobe vesiyva-rule.

layfoba garToba, TamaSi: vi-layfeTani (=vilayfe Tan-i)gaverTe Tanac.

laSqar-i jari, mxedroba.lacic-i: velacice vefere.laxvar-i grZel-tariani saCx-

vleti iaraRi.laxt-i Tav-msxvili sacemari

joxi, keti.lbil-i rbili; silbo sirbi-

le; mosalbed-i dasalbobi.leb-i cemisagan dalurjebuli

adgili; ilebs cemiT ilur-jebs.

leva daleva, gaTaveba; Seleva.lev-i: varmca uria me levi - me

viyo levi uria (igulisxmeba,albaT, mezvere levi, romel-sac farisevlebi da mwignob-rebi codvilad Tvlidnen damasTan puris Wamas eride-bodnen: luka 5, 27-30).

lel-i ar-xuWuWi Tma, sworadazrdili Tma.

lizReba: gilizRebs vnebiTSemogxedavs; molizRar-ivnebiT Semyure.

lip-i mdinari, Txevadi.litra wonis erTeuli iyo Zve-

lad (maSin daaxl. erTi gir-vanqa).

lmoba tkena; glmobia - gtke-nia; lmobieri Sematkivari.

lom-i mexuTe etli, zodiaqosniSani, romelSic mze ivlisisTveSi Sedis. Sdr. saratani.

Page 362: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

362

ltoba: altobs - asvelebs;ltobili dasvelebuli.

luskuma larnaki, mkvrivadSekruli mogrZo kidobani,umTavresad liTonisa, ̀ wmin-danis~ neStis Casasveneblad.(aseT larnaks eklesiaSi dgam-dnen, magaliTad, mowameTaSi,quTaisis maxloblad).

lul-i ruli, Tvlema. naxe mi-lulva, ruli.

magar-vada vada-magari. naxevada.

magra magram.magulvanebeli mamxnevebeli.mazara: xarga davdgi, ar maz-

rebi - aqedan Cans, rom ̀ xarga~upirispirdeba `mazaras~ -ubralo qsovilisagan gake-Tebul karavs. momazreba ma-zaris moxurva: Zowsa mar-galiti gare turfad moemaz-ra - margalits Zowi irgvlivturfad Semohxveoda (e.i.wiTeli bageebi gareT tur-fad Semohvleboda kbilebso,rac niSnavs: kbilebs aCendagaRimebulio).

mal-maleba: mas cremli emal-malebis - xSir-xSirad Camos-dis cremli.

mamac-i mamakaci.mana palo.mang-i: piri mangi - mTvarisebri

piri.mandatur-i policieli.mandiT mandedan.mandika xurjini; mandikurad

xurjiniviT.

mandil-i. naxe xel-mandili.marg-i margebeli.mareb-i marebeli (romelic

arebs, atarebs); marebel-iromelic iareba; matarebeli.

marek-i nadiris momreki. naxekidev mrekeli.

marzapan-i ganapira kuTxismmarTveli.

marT swored, marT odenmxolod.

marix-i marsi (planeta): gul-marixian-i guladi, uSiSarimebrZoli.

mas aqaT mas Semdeg.mas dRe im dRes.masmia gamigonia.mas ukaniT mas Semdeg.maswavlel-i maswavlebeli;

gzis maCvenebeli.maqa qalaqi arabeTSi, romelic

wmidad iTvleboda da sadacsalocavad dadiodnen mahma-dianebi (mahmadi iqauri iyo).

maRrib-i dasavleTi: maRri-beli dasavleli; maRribu-li dasavluri. Sdr. maSriyi.

mayar-i amayarna mayrebad ga-xada (= gaamxiarula).

mayivnebel-i. naxe yivneba.maSa maSasadame.maSvral-i daRlili.maSriy-i aRmosavleTi. Sdr.

maRribi.maco: didi maco Tqveni vali -

didi maZs-o (maZevs-o, maqvs-o) Tqveni vali. naxe Z.

maxal-i CubinaSviliT ̀ maxali~aris `RvinosaviT sasmeli, an

Page 363: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

363v

ef

xi

st

ya

os

an

i

Semokvra Wiqebisa sadRegr-Zelos smis dros~. iust. abu-laZiT: ̀ tkbili sasmeli, Sar-baTi, Rvino~.

maxmur-i, maxmul-i Rvinonas-vami, mTvrali.

majaS-i maja, pulsi.mbeWvel-i. naxe beWva.mbrWobel-i. naxe brWoba.mgama: ara mgama ar menaRvleba;

ra mgama ra menaRvleba. (naxea. S a n i Z e, vefxistyaosnisenis sakiTxebi. I, ara mgama:saq. ssr mecn. akademiis moam-be, 1956, t. 17, 2).

mgonebel-i visac agondeba.mgosan-i momRerali.mgrgval-i mrgvali; mgrgvliv

irgvliv; simgrgvle simr-gvle.

mdabal-i (gadataniT) Tavmda-bali.

mdebel-i: gulanSaros qalaqsavar saqmis rasme mdebeli -gulanSaros qalaqSi raRacsaqme maqvs (miZevs). Sdr. saqmemic - saqme maqvs; saqme aramic-o - saqme ara maqvso.

mdedr-i qaluri, nazi; mom-dedreba: guli Seni moimded-re - Seni guli moilbe, grZno-bieri gaixade.

meabjre. naxe abjari.mearmis. naxe arami.megviptel-i egvipteli.medgrad Zlierad, sastikad.mevaglaxav-i. naxe vaglaxi.mekeTa momewona.mekare karis mcveli, ejibi.

mekobre zRvaze moTareSe ava-zaki; mekobroba Tavdasxmasaqonlis wasarTmevad (ufrozRvaze).

mekrefe. naxe krefa.memamule mamulis mflobeli,

patroni.memajan-i momrevi.memuqare romelic imuqreba.mena saxlis mowyobiloba.meot-i, meota (knin. formaa)

gaqceuli: wavideT marT meo-tani - gaviqceT.

meran-i raSi, iorRa cxeni.meuzraxe ar-metyveli: ar-

meuzraxe - metyveli, mzrax-veli, visac ena aqvs.

meuneble winaaRmdegi, sityvisSembrunebeli, urCi.

mecneba: mzisa pirad memec-nebis - mzis pirad meCveneba.

mecnier-i mcodne; mecnierobacodna.

meWvel-i: sikvdilisa meWveli -vinc, sikvdilze fiqrobs.

mzarav-i naxe zari (1).mzaxal-i sidedr-dedamTili

an simamr-mamamTili erTmane-TisTvis.

mze (ficilis formulebSi) si-cocxle: Senman mzeman - Senssicocxles vficav; Tqvenmanmzeman.

mzmel-i xan-dazmuli.mzrax-i mTqmeli.mzRvar-i sazRvari.mzRvevar-i, mzRvevel-i,

mzRvel-i samagieros gadam-xdeli.

Page 364: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

364

mTvareblad mTvaresaviT.mTmenebi, mTmo, mTmobeli

romelic iTmens, uZlebs.mTxveva: memTxvia - Semomxvda;

emTxvia - Sehxvda.mi zmniswini, romelic SeiZ-

leba gameordes zmnis mniS-vnelobis gasaZliereblad:mze mimefaros, mi, cisa;srulad mikrife, mi, riTa.

migebul-mosagebavni migebe-bul-mosagebebelni (xelov-nuri formaa).

mi da mo iqeT da aqeT; ZaRlTarbola midamoda - ZaRlebiiqeT da aqeT darbodnen.

midgomil-i Tqven Cemisa sa-wadlisa midgomilno, viTaCrdilno - Tqven, romlebicCems sawadels ise dahyvebiT,rogorc Crdili (kacsao).

midrkoma: mze migvidrka - Cvenimze gadaixara.

miereba: sicocxle amiT mieres-sicocxle amiT gadairCi-nes(?)

mivi myavxar: agremc mivi - ag-remc myolodes Seni Tavi;mivis myavs; Sengan kide arvinmivis - Sens garda aravin myavs.

mizaxil-i: mejogeni miizaxdes- mejogeebi yviriliT mir-bodnen.

mizd-i qira; damizdebul-i da-qiravebuli.

miT imitom; miT rome imitomrom.

miTqs (=midgs, midgas): sxva ra-me miTqs sasZlo Tqveni - sxvarame myavs Tqveni sasZlo.

miiefda: sevda miiefda - sevdablomad momawva.

mikrefa: srulad mikrife, mi,riTa - srulad gakribe aqe-dan riTme.

mil-i: am sityvisagan zmnisformebia nawarmoebi: crem-lsa rasa hmildi - cremlsras hRvridi (egre blomad);amad ar cremli mmildebis -amitom cremli ar momdisRvarad.

milulva: ra mihlulnis - rocamieruleboda xolme, rocaCaeZineboda xolme. naxeluli, ruli.

mimiCns mimaCnia.mimndo vinc endoba. Sdr. mi-

sando.mimowmeba: miemowme - daeTan-

xme; mivemowmeniT - daveTan-xmeT.

mimtkivneba samZimris Tqma.mina emali: iagundi egreca

sjobs, aTasjermca mina minda- erTi iagundi mainc sjobs,mina (emali) rom aTasic iyos.

minamva namis dayra, dasveleba:Rawvi cremliTa minama(n) -loya cremliT danama [bolon aq riTmis gulisTvisaa mima-tebuli: minama-n].

mipyroba: miupyra - miawoda.mirTma mirTmeva.mirideba: mihrida wyenaman -

mohSorda wyena.misando misandobeli, visac

endobian. Sdr. mimndo.misaxdomi: uCemod aravis

Page 365: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

365v

ef

xi

st

ya

os

an

i

misaxdomia - Cems garda ara-vis ergeba.

misr-i, misreT-i egvipte; mis-ruli egvipturi.

miuTxrobel-i: Sors aris Tqve-ni sazRvari, brZaneba-miuTx-robeli - (ise vrceli, rom)brZaneba ver miswvdeba.

miumcTarebel-i, miumcTaroucTomeli, utyuari.

miuqs (=miugs): taiWi miuqs me-ransa - taiWi miugavs merans.

mifereba: cnobani miaferen -daukvirdi, gaige.

miRma iqiT; miRma vuTxra -mivmarTo da vuTxra. Sdr.moRma.

miqedeba: sisxlni Senni Cemmanqedman miiqednes - Sens sis-xls Cemi kiseri ikisrebs (e. i.me miviReb Tavis Tavze).

mic (=miZs): saqme rame mic - ra-Rac saqme maqvs; mica = mic+a;mico = mic+o.

micileba mifarva, moSoreba.micorveba: miacorvebs - miaWe-

nebs, daoTxebiT mihyavs.miwareba: miawarebs (tans) - mia-

livlivebs.miwurva miweva, miaxloveba; mo-

wurva moweva, moaxloveba:mimwura - mimaaxlova, mimaye-na; miewura - miuaxlovda; armomwurvodes winani - mowur-vil iyo zafxuli.

miwyiv marad, mudam.miWireba, miWirveba: mivaWirve

kiTxviTa - saqme gavuWirekiTxviT, Sevawuxe; mimWirda -

gamiWirda, migvWirda - gagvi-Wirda; ra misWirdes - rocagauWirdeba.

mixdoma (1): misvla: wam-erTmixda fatmanissa - erT wamsmivida fatmanisas; mivuxe -mivuxedi, mivuvedi, mivvardi.

mixdoma (2): mivhxdebi cnobasa- cnoba damekargeba; ornivemihxdes mzesa - orTave suliamohxda; mixdil-i cnobisa -cnoba-dakarguli; fer-mix-dili - fer-dakarguli.

mixvdoma (1) misvla, miRweva;Sexvdoma, rgeba: mihxvdebihnaxav, miaRwev; Rrubelicaver mihxvdebis - Rrubelicver miva; mivhxvdi wadilsa -mivaRwie wadils; mihxvda si-ame - mieca siame; TviT biZasaCemsa mihxvda - TviT biZa-CemsSehxvda, ergo; mihxvda-Tqosaqme - Sehxvda-Tqo saqme.

mixvdoma (2) gageba: Wkvianniver mihxvdebian; raTgan igiver mimxvdara - radganac masver gaugia; mixvdomil-i mim-xvdari.

mijarviT miwyobiT. naxe jra,mijriT.

mijnur-i poemaSi ikiTxeba: mij-nuri Smagsa gviqvian arabu-liTa eniTa, magram es arisetimologiuri axsna: m i j -n u r -i (mejnun, majnun) eS-miSi, eSmiT Sepyrobili. Sem-dgomi ganviTarebiT sityvammiiRo `siyvaruliT Sepyro-bilis~ mniSvneloba..

Page 366: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

366

mijriT mWidrod. naxe kidev mi-jarviT.

mked-i Zafi.mklavs ugrZes-i mklavze ugr-

Zesi.mkref-i 1. Semomkrebi; 2. mom-

krefi, momwyveti. es mniSvne-loba aris `mkrefobaSi~ amwinadadebiT: ver mpoves ve-rodes vardis mkrefobiT (e.i.verodes ver mnaxes ise, romvardi mekrifao).

mkrCxal-i mkvircxli, mardi.mlalav-i naxe lalva.mlmobel-i lmobieri.mnaT-i mnaTobi.mo (1) zmniswini, romelic SeiZ-

leba gameordes zmnis mniS-vnelobis gasaZliereblad.saqmeni momxvdes, mo, rani.

mo (2) naxe modi. moadreba mos-wrafeba, daCqareba.

moazre: aras moazreni - azra-dac ar mogvsvlia raime (fa-Teraki).

moaspareze asparezze movar-jiSe.

moaxle axlos myofi, vinc Tanaxlavs; damswre.

moaje mTxovneli; moajeobs -iTxovs, ixveweba. naxe aja.

mobaRdade baRdadeli.mogebul-i naSoebi. Sdr. mona-

gebi.mogragna moxveva (gragnil-i

moxveuli etrati); mograg-neT - moxvieT (=gadmoiareTswrafad). Sdr. wamogragna.

mod-i (me-2 piris brZanebiTi

kilos forma ̀ mosvla~ zmnisa,nawilakad qceuli; SeiZlebaerTodes `da~): modi da, fat-man, mewie. igive modi Semok-lebiT mo aris: mo davsxdeT;mo da gavando.

modreka moxra: modrika Tavi -moxara Tavi: modrka - moixa-ra; Tav-modrekili - Tav-dax-rili.

moedan-i; sasporto adgili,stadioni.

movaneba Suqis gars movleba,bakmi. gare Suq-monavani - garsSuq-Semovlebuli; navaneb-i;mosavaneblad.

moveyav: ver moveyav aqlemiTa- ver vakmave aqlemebi (poe-maSi zmnis forma vnebiTia).

movlena. es zmna umetesad`morWmasTan~ erTad ixmare-ba: movirWven da movivline;maT morWmulTa moivlinon;vis morWmiT mogivlenian;movlenilo da morWmulo.amitom mniSvnelobiT mas uax-lovdeba an misi sinonimia.naxe morWma.

moTvalva 1. Cabareba (TvliT):yvela xelTa momaTvale - yve-la xelSi Camabare; mosaTva-lavad. 2. patroni moiTva-les - moikiTxes, mimoavlesTvali, rom patroni enaxaT.

moTmoba: mouTmos, argunos(?).moiefe uxvad momcemi.mokamaTe partneri (TamaSSi);

metoqe, moqiSpe, mocile.mokvexa kvexna; momkvexar-i

mkvexari.

Page 367: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

367v

ef

xi

st

ya

os

an

i

mokvnes-i vinc kvnesis.mokiTxva misalmeba.mol-i mwvane balaxi(?)molare ganZeulobis gamge.molaxva fexis dabijeba, fexiT

movla.molizRar-i naxe lizReba.momadleba erTmanerTi moi-

madles - erTmaneTs madlobauTxres.

momazreba. naxe mazara.momakar-n-i TiTqo unda: moma-

yarni (e.i. momyrelebi).momarTeba xelis momarTva,

daxmareba.momaxva: xrmali cudad momi-

maxavs - xmali tyuilad gami-fxavebia.

momzRvre mosazRvre.momkvexar-i. naxe mokvexa.momtkivneba: moimtkivnebs -

itkivebs, stkiva; mogvimtkiv-ne – mogvisamZimre, gaiziareCveni tkivili.

momReral-i. naxe mRera.momcTomareba: moimcTomare -

moityue.momcqafav-i. naxe cqafi.momxveW-i. naxe moxveWa.momxltom-i. naxe xltoma.monageb-i: monagebi CemTa xel-

Ta - Cemi xelebiT mogebuli,naSovni. Sdr. mogebuli.

monavan-i. naxe movaneba.monazidoba: gulisa qmnas Cem-

ke monazidoba - guli moswi-os Cemken.

monasxpa xtomiT morbenali(?).monacvale: Cemi monacvale -

Cemi nacvali, Cems adgilasmyofi: mzis monacvale - mzismagieri, mzis magivroba romSeuZlia gaswios.

monawTom-i CamonawveTi.monaxsen-i monaxsenebi, mox-

senebuli.mopov(n)eba Sovna: vardsa qac-

vi moapovebs - vards ekaliaSovninebs.

moJamebuli moweuli, dro-mo-suli.

morTva: vami vamsa mourTvida- vami vamze erToda.

morC-i axal-amoyrili toti;Simela.

morCola: momerCodes - mer-Codnen, meCxubebodnen.

morWma Sveba, uSiSrad cxovre-ba, gancxroma (iTqmis mefurcxovrebaze): movirWven - Sve-ba vpove, gavixare; morWmiTvzi; morWmul-i Svebuli, ga-xarebuli (`morWmulis~ sawi-naaRmdegoa `nadevri~: zismorWmuli, ar-nadevri).

mosagebav-i mosagebebeli. (for-ma xelovnuria).

mosadafe: sadafTa mosadafeni- sadafis msgavsni (d. Cubina-SviliT).

mosadgure sadguris mimcemi,sadgurad damayenebeli.

mosavanebel-i. naxe movaneba.mosavseba: Wiri WirTa mogvi-

savsen - Wiri WiriT Segvivse.mosaTvalavad. naxe moTvalva.mosalame dasanamavi; damasve-

lebeli.

Page 368: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

368

mosalbed-i dasalbobi. naxelbili.

mosandomare mosandomebeli,mosanatrebeli.

mosarTva sarTad micema, dama-teba. naxe sarTi.

mosaxmelad mosarekad.mosafxan-i: gulisa mosafxani

- gulis mosagebi.mosaceT-i sadac SeiZleba kacs

gza aerios.mosawevar-i gaqceulis dasa-

Werad atexili yvirili(`zaxili~).

mosaxmelad. naxe moxma.mosaxsen-i mosaxsenebeli.mosrva gaJleta, mospoba.mosurveba monatreba.moswreba: moeswrnes - moewiv-

nen.mosxma (obieqti mr-Si); moyvana;

moreka.moubar-i, moubnar-i molapa-

rake; moubare (xelovnuriformaa).

moubneba molaparakeba.mouTmina mouTminebi.moukrefe moukrefeli.mourav-i mzrunveli.mourbevlad daurbevlad.mourevar-i mourevneli.mofardagul-i fardagebiT

mofenili, morTuli.mofrange frangi, evropieli.moqaravne. naxe qaravani.moqafva. naxe qafi.moquSva pirni moiquSna - piri

moiRuSa.moquxeba mogviquxebs - quxi-

liviT mogvivlens; ca ris-xviT mogviquxdebis - ca Ta-vis risxvas mexad dagvatexsTavs.

moRafleba. naxe Rafali.moReba motana: siT moiReb - sa-

idan mogaqvs.moRma aqeTken. Sdr. miRma.moRoreba motyueba.moyvare 1. moyvaruli; 2. me-

gobari; 3. trfialebis sagani(vaJisTvis qali, qalisTvis va-Ji).

moyvas-i megobari.moyivneba saxelis gatexa. naxe

yivneba.moyme 1. Wabuki, raindi; 2. axal-

gazrda.moyofa: ver moveyav aqlemiTa

- ver avuvedi aqlemebiT, vervakmave aqlemebi.

moSaiT-i anu muSaiT-i Jong-leri; akrobati; samuSaiTod.

moSaire moleqse, poeti.moSambnare. naxe Sambnari.moCmaxva moWorva, tyuilebis

mogoneba: ra mouCmaxavs.mocaleoba Tavisufali dro-

is qoneba.mocda: mzisa Suqni moicaden -

mzis Suqi naxe. Sdr. gacda.mocva wred Semovleba ir-

gvliv.mocTomil-i Semcdari.mociqul-i 1. gagzavnili piri,

romelmac danabarebi undagadasces; 2. qristianobispirvel gamavrcelebelTa-gani. mociqulebad iTvle-

Page 369: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

369v

ef

xi

st

ya

os

an

i

bodnen qristes 12 mowafe dasxvebi (mag., pavle); mahmadicmociqulad iTvleba mahma-dianebs Soris.

mowevnad-i rac unda moiwios,moxdes.

mowifeba: moviwife - mowifuliSeviqen.

mowydoma: ar moswydebis - arhSordeba; ornive moswydes -ornive daixocnen (am azriT:metad daiqancnen).

moWdoba moxveva.moWirveba Wiris atana, gaZ-

leba: Tuca Zlier moiWirves- Tumca Zlier ecadnen.

moxdoma: momixda - momivida;iqiT ad aqaT momixdes - iqe-dan da aqedan momcvivdnen.

moxveWa Sovna, SeZena: momxveWiSemZeni, mSovneli: radRa xarmomxveWi risa - radRa gindasxva ramis Sovna; mosaxve-Wel-i saSovari, SesaZeni.

moxma motana (pird. obieqtimr. ricxvSi unda); mosax-melad mosatanad.

moxmoba daZaxeba.moxseneba Tqma umcrosisa uf-

rosis mimarT.mojobeba, mojobineba moke-

Teba, ukeTesoba (avadmyofo-bis dros).

mojra mokreba, mogroveba. na-xe kidev mijriT.

mrekel-i monadiris damxmarepiri, romelmac nadiri undagamourekos; igivea, rac, ma-reki (naxe).

mrTel-i jansaRi; namdvili;mrTeloba: arsmca amisimrTeloba - namdvilia es?

mruS-i col-qmrobis wesis gam-texi (kaci).

mrwem-i umcrosi (xniT).msaxe gamomsaxveli, gamCeni.msgefs-i Svideuli, erTi kvira.msrvel-i mxoceli, mJleteli.mswrebel-i. naxe zeda-mswre-

beli.mswreb-i vinc mouswro, mswro-

bel-i rac uswrebs.mswromel-i metiCara, ceti.msjel-i: gonebasa Cvensa msje-

lsa - Cvens ganmsjel gonebas.mterTa dacema epilefsia,

avizne (avadmyofoba); mter-dacemul-i epilefsia romsWirdes.

mtlaSa-mtluS-i magari daxSiri kocna.

mudara 1. es sityva `vefxis-tyaosanSi~ zogjer Sepov-nebis sinonimia: memudara, Se-mepova; mudariT da Sepov-nebiT. am SemTxvevaSi igi al-erss niSnavs, an Tavazian mop-yrobas. 2. mas xvewnis mniSvne-lobac aqvs: gemudarebi amis-Tvis, var Tqveni Semomxve-weli. ukanaskneli mniSvnelo-biT unda gavigoT mudaroba-ca da Semudareba-c: muda-roba moewyina - xvewna moewyi-na; sityva samudari - saved-rebeli sityva; xvewniT daSemudarebiT.

muzarad-i zuCi, saomari Tav-

Page 370: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

370

saburavi; gimuzaradian mu-zaradad dagixuravs.Sdr. za-radi. naxe Cabalaxi.

mulim-i maswavlebeli (sruliformiT: mualimi).

mun, muna, muniT, muniTgan -iqedan; muniTve - iqiTkenve(mosalodneli iyo: munadve).Sdr. muniTken.

munidaRma iqedan.muniTken iqeT, iqeTken (Sdr.

muniTve).mur-i cecxlis simxurvale;

murva, muroba - dagva.musaf-i yurani (mahmadianTa

ZiriTadi salocavi wigni).mutrib-i momRerali.mufarax-i kai gunebaze momyva-

ni wamali.muqafa samagiero gadasaxadi,

nacvali, sazRauri; muqafad,muqfad samagierod, nacv-lad; ar gemuqfebis - magiv-robas ver gagiwevs; ramca vi-Ta gimuqfe-n-i - ra da rogorSemogzRo, samagiero gadagi-xado.

muyr-i yuranis mkiTxveli.muSaiT-i. naxe moSaiTi.muSTar-i iupiteri (planeta).muxTal-i mzakvari, moRalate;

me xataelTa mimuxTles - mexataelebma miRalates; na-muxTalavi naRalatevi; saqmesamuxTale saRalato saqme;umuxTlod uRalatod; si-muxTle moRalateoba.

muxlTa yra, muxlTa miyra(moyra) daCoqeba.

mujamar-i sasakmevle (Sig nak-vercxlebi hyria, zed sakme-veli iwvis da surnelovanikvamli asdis).

mfaxvel-i. naxe faxva.mqeneb-i, mqenebel-i. naxe qe-

neba.mqis-i 1. mkacri, mwyrali; 2. ama-

yi; 3. mwiri, unayofo (qveyana).mqoneb-i mqonebeli.mRera 1. TamaSi: mRera nardisa

- imRerdis nardiTa; TamaSadda miCans mRerad; 2. mRera(dRevandeli mniSvnelobiT,e.i. galoba): daagdes mReramutribTa; ornive turfadimRerdes.

myar-i mtkice, mkvrivi.myinvare gayinuli.myife: advilad gasatexi; gam-

yifeba: igi tkbilni gonebaniCvenTvis metad gaamyifna - istkbili fiqri Zalian mogvi-Sala.

mSven-i mSvenieri.mCmunav-i gaurkveveli bgere-

bis gamomRebi: ar pirutyvivar mCmunavi.

-mca (SemoklebiT: -mc) nawila-ki, romelic ixmareba Txro-biT-kiloiani mwkrivis for-masTan, nacvlad kavSirebi-Tisa an brZanebiTisa: varmcauria me levi - viyo me leviuria; camca mrisxavs - ca mris-xavdes; Wirsa radmca Sevu-Sindi - Wirs rad SevuSinde;Tumca misgan aw ar iyav mog-zavnili - axla misgan rom ariyo mogzavnili.

Page 371: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

371v

ef

xi

st

ya

os

an

i

mcTar-i: sityva mcTari - mcda-ri sityva, areuli sityva; nugemcTarebiT - mcdarad nugeCvenebiT, nu ggoniaT, TiT-qo vcdebodeT.

mcTomare: moimcTomare - moi-tyue.

mcnebel-i: rasac oden varmcnebeli - rac ki micnia, racki gamigia; mcnevel-i gamgebi,mcodne.

mcroba simcire.mcxinvare didi sicxis gamom-

cemi.mcxral-i daklebuli (mTvare).mZebare mZebneli.mZime: mimZims - mZimea CemTvis,

mawuxebs; umZimda - awuxebda.naxe simZimili.

mZle mZleveli; mZled - mZlav-rad.

mwe Semwe, damxmare: tarielsvisme uzaxda mwed, Tuca aremweboda - viRac tarielsuZaxoda Semwed, Tumca verexmareboda.

mwTom-i. naxe wToma.mwuxr-i saRamo.mwyobr-i dasi.mWevr-i es sityva poemaSi ume-

tesad tanis gansazRvrebaa:tani mWevri - am SemTxvevaSimisi mniSvnelobaa: moxdeni-li, graciozuli. 2. wyliani(sityva)

mWel-i erTi xelis monamkali.mWvret-i, mWvretel-i mxedveli;

mWvrete (xelovnuri formaa).mWirav-i visac uWiravs.

mWle: vmWldebi - mWle vxdebi.mWmunav-i mWmunvare. naxe Wmunva.mxad-i 1. (da)mZaxebeli mawvevi

(xada mas dauZaxa, iwvia). 2.momyvani (am SemTxvevaSi ZveliorTografiiT `m£adi~ iq-neboda). poemaSi es sityva (ar-sTa mxadi) ukanaskneli mniSvne-lobiT unda iyos naxmari(igulisxmeba: arsebaTa sico-cxled momyvani, qveynad gam-Ceni).

mxar-i mxare.mxdel-i: sikeTisa xelis mxdeli

- vinc sikeTiT sargeblobs.Sdr. xelis xda.

mxvret-i. naxe xvreta.mxltomel-i. naxe xltoma.mxmeWel-i. naxe xmeWa.mxurvaleba: memxurvalebis -

mxurvaled mimaCnia.

na lerwami: salamuri.naazateb-i ganTavisuflebuli.naaTal-i meaTedi.naalafav-i omSi naSoebi. naxe

alafi.naajar-i naTxovari. naxe aja.naberwkal-i naperwkali, win-

wali.nabuqal-i monaberi.nag-i agebuleba.nagzeb-i nanTebi, danTebuli.nadevr-i mtrisgan SeSinebul-

gaqceuli(?) [misi sapirispi-roa `morWmuli~: zis morWmu-li, arnadevri].

nadim-i, nadimoba wveuleba,lxini; sanadimod.

Page 372: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

372

navazireb-i. naxe vaziri.navidaRma navidan.navaneb-i Suq-movlebuli. naxe

movaneba.navrozoba axali wlis dResas-

wauli, romelic dgeboda,roca mze Sevidoda verZis et-lSi (21 marts). am dros Cve-uleba hqondaT, ZRveni mier-TmiaT mefisTvis da wyalobamieRoT misgan.

navRel-i naRveli: nu inavRli- nu naRvlob, navRel-Wmul-idanaRvlebuli.

naz-i kekluci, graciozuli;sityva-nazi (Sdr. kekluc-sityvad).

nazrax-i naZraxi.naTlidaRma naTlidan.naTesav-i: sxvaTa kacTa naTe-

savsa - sxva xalxs.naTneb-i pirferobiT naTqvami:

sityva ar-naTnebi - gulwrfe-lad naTqvami sityva.

naTurqal-i TurqebTan omSinaSovni.

nak-i zedmeti dRe TebervalSi(29-e) yovel me-4 weliwads(romelsac nakiani ewodeba):nakad aqvs Wiri samisod am we-liwadsa wleulsa - wlevan-del wels zedmetad aqvs WirimisTvis.

zedmetad aqvs.nakad-i wvrili uwyveti mdi-

nareba.nakves-i tal-kvesiT miRebuli

(naperwkali).nakvTad agebulebiT, tanado-

biT; tan-nakvTiani kargi age-bulebisa.

naliqn-i liqniT, mliqvnelo-biT naTqvami.

nalmobar-i: gul-nalmobari -gulnatkeni.

nama namva, cvarva.namsaxur-i samsaxurSi namyofi

(aseTi mniSvnelobiT: samsa-xuris kargad Semsrulebeli).

namus-i saxeli, reputacia; sai-dumloeba; asre namusobdes- ase inaxavdes saidumloebas.

namuxTalav-i. naxe muxTali.nana sinanuli; vinani - vnanob.napiroba mosazRvre qveynis

dalaSqvra.napral-i Tavisufali are gam-

skdar miwaSi an kldeSi.nar-i erTgvari ekliani balaxi;

am balaxis ekali.nargis-i yvavilia; igi ̀ vefxis-

tyaosanSi~ metaforaa Tva-lis mniSvnelobiT.

nard-i: mRera nardisa - nardisTamaSi.

nareb-i mavali, moaruli: sa-rosa msgavsi narebi; maTTananarebi.

narinj-i forToxlis msgavsinayofi an TviT forToxali.

naroneb-i romelic mid-modi-oda, nasiarulevi.

nas-i uSno, uSveri; moambed nugenasebi - cud moambed numigaCnivar; nasdebis - uSverixdeba.

nasamal-i mesamedi.nasajdomev-i sadac sajdomi

iyo, hqonda.

Page 373: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

373v

ef

xi

st

ya

os

an

i

naswrafav-i naCqarevi, sas-wrafo.

nat-i tyavis safeni; Cven igigavanateniT Cven isini natadvaqcieT, gavTeleT.

naterfal-i fexis kvali, nak-valevi; cxenis fexze amZvra-li nali(?)

natif-i saamuri, kargi, turfa,sayvareli; natifad - lama-zad; sinatife siturfe, si-naze.

natusali tusisagan dabnedili.naufliswulev-i. naxe uflis-

wuli.naqadeb-i danapirebi. naxe qa-

deba.naR-i mRvime, gamoqvabuli

kldeSi.naReb-i: xelsa xrmliTa dave-

kode, wylulad maCnda, ar-naRebad - ise dakodili viya-vi xmliT xelSi, rom xels verviRebdi, ver vwevdi zeviTo.aseT gagebas gvavalebs cotaqvemoT naTqvamic: naomarsa,dakodilsa xeli yelsa Camo-meba.

naCin-i gamomCndari.nac-i ukanali.nacval-i samagiero; Cemad nac-

vlad - Cems magivrad.nacqafav-i naxe cqafi..naWar-i naWeri, daWrili(?)naWvret-i nacqerali.naWirveb-i naSromi.naWor-i. naxe Wori.naxazoba naxazis keTeba, mo-

xazva, daxatva.

naxl-i romeliRac Zvirfasiqsovilia.

naxok-i, naxokar-i. naxe xoka.neb-i 1. xelis guli; davamagro

xrmalTa nebi - xmals magradmovhkido xeli; Cven xrmalsamivsceT mZle nebi - Cven xmalimZlavrad daviWiroT xelSi.

neb-i 2. neba (forma xelov-nuria): misWirda nebi - moe-Sala nebisyofa (`gauWirda~);dammarTos nebi - unda: da-ve-mrTos nebi. naxe darTva (2).

nebasa nela; neba-nebasa nel-nela.

nebier-i Tavis nebaze mavali.nezv-i wvrilfexa saqonlis

dedali (dedali Txa, cxvari,Rori). ̀ vefxistyaosanSi~ uf-ro dedali Txa igulisxmeba.metaforulad - sayvareli(qali kacisTvis): me, glax,viyav misi nezvi, igi iyo Cemivaci.

netar netavi.netarZi 1. netavi; 2. Sesanatri

mdgomareoba.niadag mudam; niadagul-i

mudmivi.niang-i veeba tanis Tevzi an

zRvis cxoveli (veSapi, xviTqida sxv.).

nivT-i mosaxmari, aucilebladsaWiro ram.

ninevel-i: viT ninevelni is-xmides Tavsa mtversa da na-carsa - igulisxmeba qalaqinineve, romelsac, bibliurizRaparT-metyvelebis Tanax-

Page 374: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

374

mad, daqceva moeloda im bo-rotebaTa gamo, romlebsac iq

hqonda adgili, da misi mcxov-reblebi monaniebas Seudgnen.

kerZod, maTma mefem `SeimosaZaZa da dajda igi nacarsa ze-

da~ (winasw. ionasi, T. 3: i. im-naiSvili, ist. qrestomaTia,

1953, gv, 137).nir-i fasi, mazanda.

niSa Troba(?): qmna gaucudda

farsadans niSatisa da niSisa(an sityvis dasawyisad TiTqo

niSa unda miviCnioT da araniS-i).

niSag-i wveuleba, lxini(?).niSat-i sixaruli, didi gaxa-

reba: qmna gaucudda farsa-dans niSatisa da niSisa.

niW-i saCuqari.

nob-i, noba erTgvari sakravia(barabnisebri). nobaTi 1. gu-

Sagoba an dro, romlis gan-mavlobaSic yarauli sagu-

Sagozea; 2. guSagi.nox-i xaliCa.

nuTumca egebis.nukeva: Txovna, xvewna.

oden mxolod: marToden mxo-lodRa; odnad: mzisa odnad

mSveni - imodnad mSvenieri,rogorc mze; rac oden rac

ki; rasac oden rasac ki; ri-sac ki.

odiTgan ra xnidan.oTx-axmiT daoTxebiT (cxenis

Weneba).

ora ori (kninob. formaa).orb-i. Zveli qarTuliT `orbi~

arwivia. amave mniSvnelobiTunda iyos naxmari es sityva

`vefxistyaosanSi~ erTxel(orbi siTme gadmofrinda),

Tumca `arwivic~ aris naxse-nebi.

orgniT ori mxridan.orxaul-i. ̀ orxao~ Zvelad nox-

xaliCebs erqva. orxauli

qseli ise gawyobili qseli,rogorc xaliCasa aqvs.

os odes, rodesac: axi os eyos,axi os.

ota rbena, sirbili: ixmevdesmisTvis otasa - misTvis ga-

morbodnen. naxe xmeva.otarid-i merkuri (planeta).

oqsino erTgvari Zvirfasi ab-

reSumis qsovilia.oceba (1) moCveneba: eocebis -

eCveneba; sizmriv kaci ar meo-ca - sizmarSi kaci ar momCve-

nebia.oceba (2): miT patiJi eocebis -

miT tanjva oc-keci uxdeba.oxa oxvra: xma esma misgan oxisa.

oxer-i upatrono, tiali: oxer

sicocxle uSenod - uSenodsicocxle arafrad Rirs.

paeman-i SeTanxmeba, paqti; daT-

qmuli vada.patimar-i cixeSi Casmuli, tu-

saRi.patiJ-i tanjva; patiJ-gardax-

dili - tanjva-gamovlili.

Page 375: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

375v

ef

xi

st

ya

os

an

i

patron-i 1. suzereni; sapat-ronod. 2. mflobeli; patro-noba patronis movaleobisSesruleba.

paSta kaiZali, bevri.perpera Tavdapirvelad (X s.-

idan) bizantiuri oqros fu-li, Semdeg qarTulic.

pir-i 1. bageebis are da SigniTiRru. 2. saxe, pirisaxe. 3. ze-dapiri. 4. wveri. 5. pirovneba,kaci. 6. piroba; ese piri Sem-degi saqme.

pir-bakmian-i naTel-movle-buli pirisaxis garSemo.

pir-gamquSavi pir-quSi.pir-metyvel-i adamiani (sapi-

rispiroa pir-utyvi).pir-mze kaSkaSa, moelvare pi-

risaxis mqone.pir-mkvaxe (sityva) - udieri,

uzrdeli.pir-nas-i usaxuri, uSno saxis

mqone; ar pir-nasi - kargi sa-xisa, moxdenili saxisa.

pir-oqro (ride) ride, romel-sac piri (e. i. zeda mxare) oq-roTi aqvs morTuli.

pir-quS-i moRuSuli saxisa.pirvel... merme jer erTi... me-

ore.porfir-i Zoweuli (mefeTa wi-

Teli samoseli).pyroba (da)Wera; pyroba yurisa

- yuris gdeba, mosmena.

Jam-i dro, Jamad amJamad, axla;Jam-Jamad dro-da-dro.

Jamamdis (garkveul) dromdis.Jamierad droulad.

ra 1. kiTxviTi nacvalsaxeli,iSviaTad mimarTebiTic. 2.rame: gviSvele ra, cecxlniavsen; verca ras eubnebodes;srulad mikrife, mi, riTa; 3.kiTxviT-gakvirvebiTi nac-valsaxeli: Cvenzeda ra pat-ronia - lxini ra dasaTmobia.4. kavSiri (=rodesac): ra isa-ri daelivis.

ragvar, ragvara, ragvarad ro-gor: qali omsa ragvar mawvevs;ragvara vqmna patronoba -ragvarad-mca gavvaqildi.

raginda, ragind rac unda.razom-i ramodena; razom-gvari

- ramdennairi; razom ginda -rac unda; razomca: a) ram-denadac unda; b) miuxedavadimisa, Tu ramdenad.

raTamcaRa riTRa.raTgan radganac.ramin. igulisxmeba `visrami-

anis~ gmiri.rasden-i ris odeni.raulad rogor, ranairad. Sdr.

ruli.rac oden rac ki.raSigan: raSigan var - ra ambavia

Cems Tavze; raSigan varT - raubedureba dagvatyda; raSi-gan xar - ra mogivida.

raZi viTa aba vnaxoT, rogor.rbeva rbenineba - arbevdis -

daarbeninebda.rbola rbena.-re nawilaki, romelic uCvenebs

odnaobas, sicotaves: mo-re-vjobdi - cota movjobindi;

Page 376: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

376

da-re-nelda - odnav danelda;uyviTlesad-re - ramdenadmeufro yviTlad. naxe ufrore.

rebul-i mavali.regven-i. es sityva Zvelad

axalgazrdas, jeels niSnavda(aqedan Semdeg - gamoucdels,sulels); poemaSi igi `sule-lis~ mniSvnelobiTaa naxmari;siregvne sisulele.

rema cxenis jogi; arema jogadaqcia.

ret-i cnoba-dakarguli; Smagi;reta (kninobiTi formaa).

rial-i: Tavsa miT uyves riali- daerivnen.

rveba: arvebda rvajer imeo-rebda; urveT rvajer uyaviT.

rval-i spilenZi.ride qalis Tavsaburavi. Tav-

safari; pir-oqro ride - ri-de, romlis zedapiri oqro-Tia moqarguli; igi CemTvisarideno is CemTvis ridedaqcieo.

riye mdinaris dabali napiriqvebiT savse; gadataniT: grova.

romanul-i. romanul qveyne-bad iTvleba romis imperiisdaSlis Semdeg warmoSobiliqveynebi, sadac romis saxel-mwifo enis - laTinuris - Ca-momavali enebia gavrcele-buli (italia, safrangeTi,espaneTi da sxv.). romanulideda - zRapruli dedali,margalitisa da ZvirfasiTvlebis mdebeli (Teimurazbagrationi).

romel, rome rom.roskip-i bozi.roneba: ar maroneben, ar gamav-

leven, ar gamaWaWaneben.rub-i: melnisa tbaTaT iRvre-

bis savse saTisa rubebi. `ru-bi~ Careqia (erTi meoTxedisiTxis garkveuli sawyaosi),magram es aq ar gamodgeba.Teimurazi da CubinaSvilixsnian: mrgvali sasmisi Tas-saviT.

ruka baraTi, miweriloba.ruli (1) Zili. naxe kidev lu-

li, milulva.ruli (2) rogori; rulad ro-

gor. (nawarmoebia ra-sagan).Sdr. raulad.

rqma: varqvi; vuTxari.

sa sad.saarake zRapruli, ara-Cveu-

lebrivi.saarmaRnod. naxe armaRani.saaSiko. naxe aSiki.saaxlod axlos rom viyo.sabarkul-i barklis dasafa-

ravi saomari Casacmeli.sabatio sapatio.saburav-i anu dasaburavi sa-

zogadod saxuravia, umete-sad Tavisa, magram 1148-estrofSi ufro sabani undaigulisxmebodes.

sagazrdilo sadac gazrdi-lan, aRzrdilan.

sagan-i samizno, dasamizne-beli.

sagdebel-i qamandi, cxenis da-

Page 377: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

377v

ef

xi

st

ya

os

an

i

saWerad (an sxva ramisaTvis)TavSi maryuJad gamonaskuliToki.

sagebel-i wolisaTvis saWirosaxmari, saban-gobani.

sagmar-i sagmobi; misagmarosdamgmos, misayveduros.

sagogmaneb-i: xelis-xel sa-gogmanebi - xelidan xelSi ga-dasacemi.

sagonebel-i safiqrali.sagril-i Crdili.saguliso gulisTvis daniS-

nuli.sadag-i sada, martivi, ubralo;

asadages gaasadaves; gul-sadag-i gulwrfeli.

sada-igi sadac.sadarbazod. naxe darbazi.sadaro sadari, Sesadarebeli.sadaf-i niJara.sadafo. naxe dafi.sadiT saidan.saesav-i saimedo, imedi; sando-

bi, dasandobeli.saeWv-i, saeWvel-i safiqrali.

naxe eWvi.savaziro. naxe vaziri.savseba sisavse.sazaro Tavs zar-damcemi, sa-

SiSari; mesazaroebis saza-rod mimaCnia, zar-damcemiaCemTvis.

sazeo cad amyvani, aRmafreni.sazozRnel-i dasayovnebeli.sazraxav-i saZraxavi.saT-i Zvirfasi Tvalia.saTanaodTan gasayoleblad.saTno keTilganwyobili. me-

saTnova - kargad momepyra,momitkba.

saTrevelad gasaxumreblad.saTuo: ar saTuobs ar aris

saTuo.saTueb-i saTuo, saeWvo.

sakamaT-i, sakamaTe gasarTobi;sakamaTeblad gasarTobad.

sakan-i bneli da nestiani sap-yrobile (Cveulebriv cixis

qveS): tyve sakniT naazatebi -

tyve sapyrobilidan ganTa-visuflebuli.

sakargav-i saxelo, sagamgeo.sakargymo kargi ymis Sesafe-

risi, saukeTeso.sakrZalvel-i saridali;

sakrZalvelad - mosarideb-lad.

sakurtake kurtaksaviT Casac-

meli.sal-i magari klde; sala (knin.

formaa).salamazod rom lamazad eCve-

nos, moxiblos SvenebiT.salame dasalamavi.

salaRobo saxumaro, saoxun-jo.

salmoba tkivili. naxe lmoba.

salte qarqaSis SemosaWeri.samal-i (1) samalavi.

samal-i (2) erTgvari mSvildi.arbaleti (isris dasadebad

Rari hqonda Suaze gakeTe-buli).

samar-i samare.sameyviso samoyvro(?).

samzod: laSqarni samzod aw-

Page 378: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

378

vivnes - laSqars momzadebaubrZanes.

samijnuro. naxe mijnuri.samklave igivea, rac samxre

(naxe).samsala sawamlavi.samudar-i. naxe mudara.samxre mklavze Sesabami sam-

kauli: Tqva: me maqvs samxre,romeli kvla winas mklavsamas ebis - amitom mas samkla-ve-c hqvia.

sanapiro ganapira mxare.sandom-i: arad sandomi xidisa

- xidi rom ar unda.sapyar-i davardnili, visac

TviT ar SeuZlia siaruli dasxvam unda ataros; asapyaresapyari gaxade; sapyruli.

sarang-i sazogadoebrivi we-sierebis damcvelTa ufrosi.

saratan-i kirCxibi (kirCxibisetli, romelic meoTxea daivnisSi miiRebs mzes). Sdr.lomi.

saraj-i RariT an miliT ga-moyvanili wyali.

sarT-i naklebi Rirebulebissagnis dasamatebeli ram gac-vlis dros (fulad an sxvaramis saxiT); mosarTva: WiriWirsa momisarTa - Wiri Wirzedamimata.

sarkmel-i Tavisufali are ke-delSi sinaTlis SemosaSve-bad, fanjara. poemaSi mRvimiskldovani kedlis bunebrivian xelovnuri sarkmeli igu-lisxmeba.

saro kviparozi.sarqmel-i saxuravi, safare-

beli.sarCel-i saCivari; visarCleT

vikamaTeT.sasaluqo sastumro, sagareo

(tanisamosi).sasaxav-i: sasaxavni didni saxna

- didi perspeqtivebi gada-eSala Tvals win. Sdr. saxe.

sasTaul-i sasTumali (es si-tyvac ixmareba poemaSi).

sasTumal-i. naxe sasTauli.sasZlo sarZlo.saswavlelad saswavleblad.sat-i giSris satebad igulis-

xmeba uTuod wamwamebi, magramnaTeli ar aris, Tu ra arissityvis dasawyisi: sati, Tusate (e.i. salte).

satana eSmaki.saturfal-i sayvareli; mSve-

nieri.saubnar-i saubari.saurav-i samsaxuri, movaleoba

saxelos mosavlelad; sau-rav-gardaxdili - mZime samsa-xurgaweuli.

saqadel-i danapirebi.saqmareba: gulsa dana asaqmari

- guls dana miayene asaqnelad(dasaWrelad).

saqme-dedal-i saqmes rom de-dakacurad akeTebs.

saqulbage saduqne (qulba-gi - duqani): mihmarTes maT maTsa

saqulbagesa - Tav-Tavis sama-lavebs mihmarTes.

saRamo: dReca mesaRamoebis -

Page 379: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

379v

ef

xi

st

ya

os

an

i

dRec saRamod, bnelad meC-veneba.

saRaribod ucxoeTSi wasasv-lelad. naxe Raribi.

saye saTibis joxi (saTibSi da-sobili maRali joxi, romli-Tac aRiniSneba, rom saqoneliar unda SeuSvan Sig saZov-rad).

saSvebel-i Sveba, gaxareba.saSinel-i metad didi.saSobel-i wveuleba Svilis

SeZenis gamo (Sobis gamo).saCino romelic Cans.saZabuno. naxe Zabuni.saZeo ZesaviT Tavis saxlSi da-

sarCeni (qali, romelic qmrisSerTvisas Sin unda darCes,qmris saxlSi ar unda wavides).

sawuTro wuTisofeli; sawuT-ro-gaumwaravi - SvebiT myo-fi, bednierad mcxovrebi; sa-wuTro-gacudebuli - sico-cxle-gaarmebuli.

sawyinare mosawyeni.saWabuko. naxe Wabuki.saWiro gasaWiri, Zneli: rideni,

fasisa Tqmad saWironi - ride,romlis dafaseba Zneli iyo.

saWoWmaneb-i mosawonebi,saqeburi(?).

saWurvel-i iaraRi.saWurWle 1. Zvirfaseuloba,

ganZi; 2. saganZuri.saxarajo. naxe xaraja.saxarul-i sasixarulo.saxe 1. pirisaxe; Sexeduleba. 2.

msgavsi, dari. 3. msgavseba,msgavsi gamosaxuleba; maga-

liTi 4. perspeqtiva: saxe dididavusaxe - didi perspeqtiva

gadavuSale. Sdr. sasaxavi.saxedav-i: mzed saxedavi - mzed

misaCnevi.saxedar-i cxeni.

saxednoba sajdomad vargi-soba.

saxel-i (Zveli orTografiiT:sa£eli); saxelo (tanisamosis

nawili, romelSic mklavia gay-

rili).saxvretel-i wveni (saWmeli).

saxier-i keTili, mowyale.saxmaroba, saxmroba gamosa-

degi iyos.saxmil-i Rumlis cecxli; ce-

cxli sazogadod (metaforu-lad: siyvarulis cecxli).

sajdom-i mefis taxti.

sajinibo Tavla.sevda Savi naRveli, dardi; sev-

diani danaRvlebuli.sel-i skami: monaman selni da-

udgna - (aqedan Cans, rom`selni~ mravl. ricxvis for-

mad aris gagebuli).sen-i avadmyofoba; sneul-i

avadmyofi. Sdr. sneba.

sefe samefo, mefis saxleulo-bisa; sefed - mefis ojaxis-

Tvis. sefoba: TviT TavsamaTsa monad (uxmobdes) da

Cemsa - yvelasa sefobiT - Ta-vis Tavs monas eZaxdnen da me

mivaCndi yvela maTganis se-fed (e.i. maTi mefis gvareu-

lobis wevrad).

Page 380: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

380

sve bedi (umTavresad mefisa);sviani bednieri.

sTul-i dasTuli, darTuli.sialfe vaJkacoba, gmiroba.siaxle siaxlove, axlos yofna.sigulvane gulovnoba, gula-

doba.sidiade sidide.sivaJe vaJobis dro, axalgazr-

dobis dro.siT saidan; siTme saidanRac;

siTca sadac ki.siTxe Txlad iyos, cota iyos.siiefe siuxve, simravle.sikvdidmde sikvdilamde.simuxTle. naxe muxTali.simZimil-i mwuxareba.sinatife. naxe natifi.sip-i magari qva.sir-i Citi.sira rigi, kategoria.siregvne. naxe regveni.sirino zRapruli qali, rome-

lic Tavisi momxiblavi simRe-riT ityuebda zRvaSi navebiTmaval xals da Rupavda.

sisavse simravle.siturfe. naxe turfa.sificxe siswrafe, simale.siqa naWedoba, gamosaxuleba;

tvifri.siyme axalgazrdoba.siSmage. naxe Smagi.siCalxe fxianoba, yoCaRoba.siCauqe. naxe Cauqi.sicocxle-gardamxdar-i si-

cocxle-gaTavebuli.siZva garyvnileba (sqesobrivi).sixarke. k. kekeliZis Tanaxmad,

unda simxarke: si(m)xarke ci-xes swrafisa - (Seiqna) zrunvaimisa, rom iswrafon cixeSi.

sixafe. naxe xafi.skiptra samefo kverTxi; skip-

trosan-i samefo kverTxismqone, mefe.

sma: esva - hyavda; avi ar gesvamoyvare - avi moyvare ar geyo-lebi; ymisa ar-sma arad gvagva- vaJi rom ar gvyavs, arafradmigvaCnia.

smena: masmia - gamigonia; vis as-mia; vis gaugonia.

sneba avadmyofoba; sneul-i(naxe seni).

sosan-i xsnian rogorc yvavils.sofel-i wuTisofeli, qveyana.spa jari, mxedroba.spasalar-i jaris sardali.spaspet-i mxedarTmTavari.spet-i raRac yvavilia.sra sasaxle; aqedan: srul-i;

sasaxlisebri; sra-sajdom-isasaxle da mefis taxti.

srba sirbili.sreva srola; sreul-i nasroli.srva xoca, Jleta.srul sul.srul-i. naxe sra.stavra erTgvari abreSumis

qsovili.sudara micvalebulis gasaxve-

vi tilo; asudarebs sudaraSixvevs; Sesudrva: veRar Sem-sudron dazrdilTa - veRargamxveven sudaraSi Cemi dazr-dilebi.

sul-i (1) suni.

Page 381: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

381v

ef

xi

st

ya

os

an

i

sul-i (2): sulad moaqcia - mo-asuliera; sulad move - mov-sulierdi; sul-did-i; mom-Tmeni; gvian mkeTebeli. naxesulTqma, sulis daReba.

sule suleT gaCumebis Soris-debulia.

sulTa-dgma suli rom edgas,sicocxle; sulTa mdgmel-icocxali; macocxlebeli.

sulTa xda sulis amoxda; sul-Ta mxdel-i - mkvleli.

sulTqma oxvra; sulTqvams -oxravs; sulTqna, sulT-iTqv-na - amoioxra.

sulis daReba, sulis Reba: verdaviRe didxan suli - ver dav-wynardi didxans; suli daiRo- gaCumda, dawynarda; sul-daRebul-i gaCumebul-i, daw-ynarebuli; sulsa uRebda aw-ynarebda; sul-Rebuli sul-ganabuli, gaCumebuli.

survil-i siyvaruli.sufeva: Tqvenmca hsufevT, su-

feviTmca xarT - brZandebo-deT mefurad, imefeT.

syida yidva.sZal-i rZali; sZloba rZloba;

SevisZlob rZlad movikideb.swodia ewodeba.swrobil-i romelmac uswro,

mjobi; romelsac uswres, na-jobni.

sxvagniT sxva mxridan, sxvamxriv.

sxvil-i msxvili: vsxvdebimsxvili vxdebi; usxos-i uf-ro msxvili.

sxma (1): gzani gisxen - gzebi gi-Zevs; gvisxen - gviZevs.

sxma (2): usxen hyvanan.

tabak-i langari, xonCa.tablak-i doli.taiW-i arabuli cxeni.tala `mogzaurT daraji Ra-

miT~ (s. orb.); giSris tala (me-taforulad) wamwami. mod-rika Tavi giSrisa talaman -moeSva Savi wamwmebi (e.i. ta-rielma Tvali daxuWa).

tan-i 1. tan-nakvTiani - kargiagebulebisa, tanadi; tan-sa-ro - tan-werweti. 2. abjarisami tani - sami xeli abjari.

tana tani (knin. forma).tanajor-i erTgvari mweria,

romelic sul brunavs gube-Si, morevSi.

taros-i amindi.tevr-i xSiri tye, udaburi.ten-i sinotive; datenva danes-

tianeba, dasveleba. cudadnuRara stir, vardi kvlamcarad dastene.

tereba patronoba; etereniTTavTa TqvenTa - upatroneTTqvens Tavs.

terf-i fexis guli; nater-fal-i fexiT ayenebuli mtve-ri, korianteli; nakvalevi;nali(?).

tial-i: mzisa tialsa - axladCasuli mzis Suqze.

tin-i magari klde.tkbil-qarTul-i tkbilad mo-

ubari.

Page 382: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

382

tkbunveba: matkbunvebs, mat-kbobs.

tkrcial-i didi xma (sayvirisa).trama tramali, umcenaro ad-

gili.turfa 1. lamazi, mSvenieri; 2.

lamazi qali; 3. Zvirfasi ram;turfad gSvenian - ZaliangSvenis; veturfe - mSvenieriveCvene, movewone; siturfesilamaze.

u-i (vai)-vui. naxe uobs.uabjrod uiaraRod.uamar-i. naxe amari.uame uamesi.uar uaresad; uare uaresi.uarebdes uvlidnen; uarebdis

- uvlida.uarako. naxe araki.uasako xan-mokle.ubralo udanaSaulo. naxe

brali.ubnoba laparaki; ubnobda - la-

parakobda; viubenT - vilapa-rakeT; viubno - vilaparako;veuben - velaparake.

ubroba: aubarna - alaparaka.ugangebod. naxe gangeba.ugemur-i uxeiro, cudi; uge-

murad ugunebod.udilado xsnian, rogorc ar-

dilas (s. orbeliani), an gau-Tenebliv (d. CubinaSvili).

uebro usworo (swori rom arhyavs), ubadlo, Seudarebe-li; uebroba swor-upovroba.

uvis hyavs. naxe v.uzado unaklo.

uzrax-i ar-molaparake vinmes-Tan; damdurebuli, gabutu-li; uzraxoba butiaoba; ar-meuzraxe mzraxveli, metyve-li, visac laparaki SeuZlia.

uTamamo ufro sruli (Tamami- sruli).

uTminod mouTmenlad.uTqmev-i uTqmeli, ar-saTq-

meli.uTqs. naxe dgoma.uic-i ar-mcodne; ar-uicar-i

ar-ucnobi, kargi nacnobi.ukadr-i zviadi, amayi, sakrZa-

lavi.ukadro ara-sakadrisi, Seufe-

rebeli.ukazmav-i uWurveli, uiaraRo.ukanamo ukana.ukaparWo. naxe kaparWi.ukeTe ukeTesi.ukmowydoma: ukmo-re-swyda -

cota ukan CamohSorda.ukmoxma: ukmovaxven - gamovaRe

(obieqti mravlobiT ricxvSiunda da aqvs kidec: sarkmelni).

ukmoxSva: ukmovixSev - gamovi-xure, Semovixure.

ukrZalavad uSiSrad.ukudgoma ukan daxeva.ukuvleba: TvalTa xeli ukuiv-

lo - TvalebSi xeli moisva.ukuTqma sityvis ukan waReba,

naTqvamze xelis aReba.ukurideba morideba, moSo-

reba.ukuqareba gaqroba; ragvaram-

ca ukumqardi - rogor undagamiqre (xsovnidan).

Page 383: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

383v

ef

xi

st

ya

os

an

i

ukuyivleba: ukuvhyivle - miva-Zaxe.

ukuwveva isev miwveva (mowveva).uleb-i daulurjebeli (cemi-

sagan).umarTle marTali [`umarTle~

formiT ̀ ufro marTals~ niS-navs, magaram mniSvneloba`marTlisa~ aqvs; Sdr., mag.,marTal xar da umarTle xar.].

umecar-i 1. ucnobi; 2. ugnuri;umecroba ugnuroba.

umisJamisod ara Tavis droze.umkvidro umemkvidro.umuSako visac ar umuSaknia.umuxTlod. naxe muxTali.umxneod: ar-umxneod - mxned.unaTle unaTlesi, ufro naTeli.undo-gvarad ugunebod, ugu-

lod, usiyvarulod.unebur-i ukmayofilo.uobs: vaebs, uobs - vais da vuis

iZaxis.uJamod udrood; uJamoba

udrooba; uJamosa Jamisa -droSi ganusazRvreli (ro-melsac arc dasawyisi aqvs daarc dasasruli).

urva wuxili.usazomo sazomze meti, zomaze

meti.usapiro sapire-uqoneli.usaxo 1. auarebeli, mravali; 2.

umagaliTo: saxe usaxosa sa-xisa - magaliTi (Sesadarebe-li ram) umagaliTo sagnisa.

ustar-i werili.ustasra mefis sasaxlis gamge,

saxlTuxucesi.

usxen. naxe sxma.usxos-i. naxe sxvili.utevan-i manZili 125 nabijisa.uubar-i daulaparakebeli.ufal-i adgilobrivi mefe,

batoni.uflis-wul-i mefis vaJi (game-

febamde), batoniSvili; nauf-liswulev-i im dros SeZeni-li, sanam ufliswuli iyo, sa-nam mefed gaxdeboda.

ufrove kidev ufro; ufrorecota ufro metad; re nawi-laki SeiZleba ufro-s gamoe-yos da sxva sityvas mierTos:amisganca ufro mxned-re;kvla ufro damitia-re.

ufros-i 1. wlovanobiT meti(ZmebSi, debSi); 2. raodenobiTmeti.

ufrWvnel-i ufurCqneli, jerkidev gauSleli.

uq-i uqebi, ar-saqebi.uRamo bnel-miudgomeli, mu-

dam brwyinvale.uRoniod uTuod.uS-i oxvra; uSna amoioxra.uSeno umemkvidro: maSa mom-

klav uSenosa.uSmago. naxe Smagi.uSret-i dauqrobeli, dauvse-

beli.uCino romelic ar Cans, uCi-

nari.uCumoda Cumad iyo.uc. naxe Z.uceb-i uvici, ucodinari.ucilod uTuod.uciloblobs jiutobs, Ta-

Page 384: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

384

visaze dgas, sul Tavisas gai-Zaxis.

ucnaur-i Seucnobeli.ucnobo cnoba-uqoneli, gone-

ba-dakarguli; ucnobo-qmni-li - gaognebuli.

ucoxnel-i dauReWavi.ucruo utyuari.ucxenmales-i ufro mali cxe-

nis patroni.ucxo: ucxooba ucnoboba; saT-

qmelad meucxovebis saTq-melad meZneleba; eucxova -gaukvirda.

uwvrTel-i. naxe wvrTna.uwrfel-i ara-gulwrfeli.uWirvel-i Wir-unaxavi, gauWi-

rebeli.uxano erTze daudgomeli, cva-

lebadi; uxanoba daudgrom-loba.

uxuces-i ufrosi.uxSiro: ar-uxSiro, xSiri.

fazar-i qvisebri mrgvali sxe-uli, romelsac naleqad pou-loben zogierTi cxoveliskuWSi (fazareuli antilo-pisa, mTis vacisa da sxvaTa).Zvelad xmarobdnen sxvada-sxva avadmyofobisa da SxamiTmowamvlis winaaRmdeg.

faTerak-i ubeduri SemTxveva.fanos-i sasignalo cecxli.fardag-i farda.farman-i brZanebuleba (ne-

barTvisa).farRul-i Zafze asxmuli ram

(yelsabamad).

farC-i saRvine doqi.faxva Tvalis xuWva; mfaxvel-i

Tvalis mxuWveli. naxe da-faxva.

feTa fleTa.fer-i Sesaferisi; msgavsi; fe-

reba: ramc gifere - ra gim-sgavso; vinmc mefera - vin mem-sgavsos.

ferad-fer-i nair-nairi.fer-mixdil-i fer-wasuli;

fer-mixdil-gvarad - fer-mixdilsaviT.

feroz-i firuzi (Zvirfasicisferi Tvali).

ferx-i fexi.fis-i kupri; fisa (kninob. for-

maa).fifq-i axali Tovli.fiqal-i qvis ficari; brol-

fiqal-i.ficxel-i swrafi; ficxeli omi

- gaxurebuli omi; ficxladswrafad.

flas-i ZaZa, samgloviaro Ca-sacmeli; Zoweulni gagvif-lasden - wiTeli samefo tan-sacmeli Sav samgloviarodSegvecvalos.

flid-i binZuri, saZageli; mat-yuara; misTvis flidobsTavisTvis flidad miaCnia.

fon-i Txeli adgili mdinareSi,sadac gadasvla ufro advi-lia; cremlTa foni (metaf.) -cremlebis Rvari. fona (knin.formaa).

frTe frTa.frfena Tavs Semovleba; trfi-

aleba.

Page 385: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

385v

ef

xi

st

ya

os

an

i

frqveva Rapa-RupiT Camodena(cremlisa).

qadeba: miqada Sempirda; uqades- Sehpirdnen; qadebul-i Se-pirebuli.

qadil-i danapirebi, muqara;iqad-i - ikvex; meqadda - mi-pirebda, memuqreboda; da-meqadis - damemuqrebodaxolme.

qaravan-i erTad gamgzavre-buli xalxi savaWrod (dat-virTuli cxenebiT, aqle-mebiT); Tavni orgniT aqarav-nes - ori mxridan Semoutiesjguf-jgufad; moqaravne qa-ravnis patroni an mxlebeli.

qarvansra qarvasla, qaravnismisaRebi saxli.

qarTul-i (gadataniTi mniSvne-lobiT) sityva; tkbil-qar-Tuli - tkbilad moubari.

qarqaSosan-i xmlis epiTetia,xmali.

qaf-i samklave (mklavze Semo-sacmeli jaWvi an rkina); jaW-vni avad moeqafnes - jaWvicudad hqondaT gakeTebulimklavze.

qaj-i zRapruli arseba.qedgoreba: xams Tavi iqedgo-

ros - saWiroa, rom qedsa dagorze avides (saWvretlad).

qeneba xvewna, Txovna; mqeneb-i,mqenebel-i - mxvewneli, moaje.

qvab-i gamoqvabuli, mRvime; qva-bovan-i gamoqvabulebis mi-damo.

qve 1. zmnizeda, romlis sapi-rispiroa ze: qve mindorni daze mTani; bansa ze da qve mdgo-melsa. 2. jdoma-wola-debiszmnebTan saxmarebeli zmni-zeda: qve zis; qve vzi; vercaqve viyav mjdomeli; arca qveasmaT mjdomia; qve uc buneba;qve sadme gvisxen sxvania;qvemdebaresa. 3. sazogadodqveviTa mimarTulebis zmni-zeda-zmniswini: qve miwamdisdauvarda; SuqTa mohfendesqve barad; qve-danarcxebuli.

qve-qve farulad, gulSi.qvel-i gmiri; gmiruli; qvelad

gmirulad; qvelani gmirebi;siqvele an qveloba vaJka-coba, gmiroba.

qvemore cota qvemoT.qve-nabam-i sasuqad dabmuli.qvenaT-zesa qvevidan zeviTs,

qveyanasa da zecas.qveyana miwa.qveSeT qveSidan; qveSeT-i qveS

myofi.qvitkir-i: qviTa da kiriT na-

gebi zRude, saxli an cixe;aqvitkira gaamagra; uqvit-kiro.

qvrim-i erTgvari fetvi.qmnad-i saqneli, rac unda iq-

nes, moxdes.qmneva qnevineba, gakeTebineba:

gaqmnev kargTa siSmageTa -karg xumroba-eSmakobas gaq-nevineb; ras aqmnevs - rad un-da; maqmnevs rasa - rad vundi-var.

Page 386: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

386

qor-i Savardnis msgavsi sana-diro frinveli: Savardnisa daqorisa; (dasavleT saqar-TveloSi zogan `qori~ igivea,rac aRm. saqarTveloSi “Zera~).

qorwinebad saqorwilod.qos-i brinjaos (an spilenZis)

doli.qox-i karavi; ubralo saxli.qsel-i qsovilis Zafebi.qsuobs ksuobs, mouSinaure-

beli cxoveliviT (an frinve-liviT) iqceva, aravis ekare-ba, gaurbis.

qurcik-i jeirani.quS-i warb-SeWmuxvnili, mwyra-

li; quSobs mwyralia, cudgunebazea.

Ra kidev: Tu sulni Se-Ra-mrCe-bian - Tu kidev suli SemrCe-ba; Tu Cemi ga-Ra-gvlenodes- Tu kidev Cemi xaTri

gqondes; cocxal xar-Ra - kidevcocxali xar?

Radar-i ficis gamtexi, moRa-late; Radrad moRalatu-rad; brZenTa sityva dava-Radro - brZenTa sityvagavawbilo, maT sityvas vuRa-lato.

Razo Zlieri mowadineba raimesaqmisa, Tavdadeba, mag., mter-ze galaSqreba samkvdro-sa-sicocxlod, mis asafxvre-lad.

Rarib-i 1. ucxo qveyanaSi myo-fi, mwiri; 2. saucxoo, metadZvirfasi; Rariboba ucxoqveyanaSi yofna; saRaribod

ucxoeTSi wasasvlelad; ga-Raribeba.

Rafal-i uxaliso, dune, dau-devari: ar-Rafali - xalisi-ani, energiuli; moaRaflebsxaliss daukargavs.

Rawv-i loya.Relva zvirTi.Rvwola: miRvwian - izruneben

Cemze.Riroba daRireba, dasakravad

momarjveba.RmrTiv RvTisgan.Roneba: vaRone - viRone.Rre uswor-masworo adgili

kldeebSi; xev-xuvi.Rreja didad mowyena. naxe daR-

reja.Rroba: Rreboda - Wkneboda.

yabaCa mokle kaba (qalis Casac-meli, win gaxsnili).

yand-i Saqris yinuli, Saqari.yaryum-i, anu yayum-i TriTinis,

anu qurcinis msgavsi cxoveli(zamTarSi bewvi TeTri aqvs).

-ye iribi obieqtis mr. ricxvisaRsaniSnavi nawilaki: a) maT:monani-ye moarTmides; b)Tqven: wamalsa-ye mogitandes.

yvelaka-i yvelaferi; yvelani.yivil-i xmamaRla Zaxili.yivneba Sercxvena, saxelis ga-

texa, mojayva; mayivnebel-iSemarcxveneli. naxe kidev mo-yivneba.

yma (1) axalgazrda. (sapirispi-roa beri).

yma (2) vaJi. (sapirispiroa qali).

Page 387: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

387v

ef

xi

st

ya

os

an

i

yma (3) moyme, Wabuki; aseTi mniS-vnelobiT bevrgan ixmareba.

ymawvil-i bavSvi; axalgazrda,gamoucdeli; siymawvile

axalgazrdoba (sapirispiroasibere); vymawvilobdi vTa-

maSobdi, verTobodi.yovelgniT, yovlgniT yoveli

mxridan; yovel mxares.yola yovlad, sruliad.

yolauz-i badraga, gzis maC-

venebeli.yolb-i wre, wred Semortymu-

li xalxi.yore: brolisa yorebi - gada-

taniT: kbilebi.yofa: cremli uyofda - cremli

uxuWavda (Tvals). naxe dayo-fa (2).

Saba, SabaS mowonebis SeZaxili(Sorisdebuli); 899,4-Si pir-

iqiT, sayveduris niSnad arisnaTqvami (SeiZleba 759,4-Sic).

Sadi molxena.Sav-i: qalman Savman vera argo.

`Savi~ aq niSnavs mkvdars,mkvdrebSi CasaTvlels (Tavis

dawyevlis mniSvnelobiTaa

naxmari).Sair-i leqsi; Sairoba leqso-

ba; moSaire moleqse.SamaT-i: SamaTi dasca mougo

(Wadrakis TamaSSi); ajoba; verdagvcemen yol SamaTsa - ver

gvajobeben srulebiT.Samb-i xSiri da maRali bala-

xebi; Sambnari SambiT savse;

moSambnare SambnarSi moa-ruli.

Saosan-i Saveb-Cacmuli; Sao-sana (kninob. for.).

Sara didi saetle gza.Saqris-fer-i damtkbari.Se ganmeorebiT naxmari zmnis-

wini zmnis mniSvnelobis ga-saZliereblad: naxa Seslvi-Ta, Se, viTa.

Se da gamo SigniT da gareT.Segeba Setyoba, gageba: Tu Sei-

geben - Tu Seityoben; vera Se-vigen - vera gavige; Semigia -Semityvia; maTgan Seugeblad- ise, rom maT ver Seityon.

Segebineba: rad ara Semagebine- rad ar gamagebine.

Segoneba darigeba, rCeva; Se-mogoneba: Semomgona - Semom-gone, mrCeveli.

Seguareba: verca ra Segaguare- verca ra gasiamovne.

Sedgma (Tvalisa); (Tvalis) mip-yroba, gamarTva.

Sedrkoma SeSineba; Semdrkal-iSeSinebuli.

Sezareba gancvifreba: Seezara- gancvifrda.

Sevleba: Semavlo - Semaronina.Sezaxeba SeZaxeba.Sezraxva dalaparakeba.SezRva, SemozRva samagieros

gadaxda: SemogzRo - samagi-eros gadagixdi.

SeT-i (siyvaruliT Sepyrobili) gaognebuli, gadareuli:

aSeTebs revs, agiJebs; Tavisrulad gavaSeTeT - sul gav-giJdiT.

Page 388: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

388

Seis Sesvlisas.Seiwrebul-i Seviwroebuli.Sekadreba Sebedva.Sekafa SekveTa (kldisa); Seka-

ful-i - kldeSi SeWrili.SekveTa: SehkveTes - gadasax-

delad daadves.SekveTeba mizidva; SevekveTe -

Tavi Sevayvare.Selama: Sehlamis - moundomebs,

daupirebs.Selmoba: Seelmis - astkiva. na-

xe lmoba.SemarTeba Sebedva, gabedva.Semdeg-i dabadebiT momdevno.Semecneba gacnoba; Segemecen -

gagicani; erTmanerTsa Sega-mecne - erTmaneTs gagacnoT.

SemozRva. naxe SezRva.SemoTvalva SemoTvla.Semomgona. naxe Segoneba.Semoqmed-i RvTis epiTetia.Semoqceva Semobruneba, dab-

runeba; sevda Semomeqca - sev-da Semeyara; Semoqceul-i -dabrunebuli. naxe Seqceva.

Semocva: gare Semomcvidian -gars mertynen xolme.

Semocneba: netamc yola ar Se-mogcnebodi - netavi sruli-ad ar gagcnobodi.

SemoZRvna. naxe SeZRvna.SemoWdoma Semoxveva.Semoxda: Semoxada Semoiwvia.

(aseTi orTografiiT: “Semo-£ada~ sxvagvarad unda iTar-gmnos: Semoiyvana).

Semojarva Semokreba, Semog-roveba.

Semtyvebar-i Semtyobi.Semudareba. naxe mudara.Semcile. naxe ciloba.Semwynarebeli Sembralebeli.Sengan kide Sens garda.Senazar-i zar-dacemuli.SenaTxzar-i, SenaTxzen-i Sew-

nuli.Senamter-i namtrevi, mtrad

yofili.SenarTaul-i SerTuli, Se-

reuli.Senaflob-i dauflebuli, da-

sakuTrebuli. Sdr. Sefro-bili.

Sendoba: patieba: Seundobo -apatiebo; Semindev - mapatie.

Sepov(n)eba: vismca Sevepove -vis Sevewyobi; Semepova - Se-mewyo, megobrulad momeqca.

Sepyroba daWera.SeJRrena Sriali(?).Ser-i rCeuli(?).Serkineba: Searkines - SeaWi-

des.SerWma: warb-SerWmiT - war-

bebis SeWmuxvniT.Sesagvan-i Sesaferisi.Sesadar-i Sesaferisi.Sesatyvis-i Sesaferisi.SesaZrwen-i SesaZrwunebeli

(=SemaZrwunebeli).Sesaxul-i dasaxuli.Sesmena dasmena, enis mitana.Sesreva: Seasrivnes - Seisro-

les.Sesudrva sudaraSi gaxveva (mic-

valebulisa).SesZloba. naxe sZali.

Page 389: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

389v

ef

xi

st

ya

os

an

i

Sesxma (xotbisa, qebisa), Seqeba;Semsxmel-i.

Setyveba: Segetyvebis - getyoba.Seugeblad. naxe Segeba.

Seuzraxe unda iyos: meuzraxe.Seupovel-i uSiSari.

Seurveba (gulisa) - Sewuxeba.SeuSrobel-i, SeuSromel-i

SeuSrobeli.SefarviT Sefarebulad(?).

Sefloba. naxe Senaflobi, Sef-

robili.Sefrena: Sefrinda, Sexta.

Sefrobil-i: mzisagan ver Sef-robili - mzisgan ver Seflo-

bili (e.i. ver dauflebuli,ver najobni). Sdr. Senaflobi.

Sefrfinva aRtacebiT cqera.Seqmneva: Segaqmnev - gaqnevineb;

Seaqmnevs - aqnevinebs.

Seqceva: Seviqec - davbrundi;Seiqec - dabrundi. naxe Se-

moqceva.SeReba Setana.

SeSToba daxrCoba.Secaleba: siyvaruli siyva-

rulsa Segicalo - Seni siyva-rulis toli siyvaruli giC-

veno.

Secva irgvliv Semortyma; Se-cev brolisa yorebi - azri

aseTia: kbilebi damale, piridamuwe (e. i. nu laparakob).

Secileba SekamaTeba, sityvisSebruneba; Semcile moqiSpe,

mowinaaRmdege.SeZunteba moduneba.

SeZRvna ZRvenis mirTmeva; Se-

iZRvna - ZRveni miiRo; Se-moZRvna ZRvenis morTmeva.

Sewameba fiqri, fiqrad mosvla.Sewbola: Seswba - dahrcxva. Sdr.

wbola.Sewona: arad Seswons - arafrad

miaCnia.Sewoneba: Wiri lxinsa Sevawone

- Wiri lxins gavuTanaswore,gavutole, (Wiri lxinad mi-

viCnie); siyvaruli siyvarul-

sa Segiwono - siyvarulze ima-ve zomis siyvaruliT gipa-

suxo; misTvisve Semiwonia -imisave wonisad mimiCnevia;

Seewonebis - Seedreba.SeWdobil-i xeleb-gadaxve-

uli.Sexdoma Sesvla: Sexda - Sevida.

Sexvreta. naxe xvreta.

Sejarva jarad micvivna.Sejereba darwmuneba, dajere-

ba; Sesjerda daujera, er-wmuna; Segijero - dagarwmu-

neb; Semijero - damarwmuno.amas Sevsjerdi - amaze Sevu-

Tanxmdi.Sveba gaxareba, uWirveli cxov-

reba; Svebul-i gaxarebuli,

laRi, gancxromiT myofi.Sveli: iSvles SvelsaviT if-

rines.STamoTesva CamoTesva.

Sigan-i SigniT myofi.SimSer-i xmali.

SiSva: viSiSvi - vSiSob, meSinia.Sleg-i giJi, gadareuli; Sle-

goba.

Page 390: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

390

Smag-i ucnobo, gadareuli, gi-Ji; dagvaSmagna - gadagvria.

Soeba Sovna; Soebul-i naSovni,(romelmac iSovna).

Sreta qroba.Sto yure (zRvisa).Sub-i grZel-tariani saomari

iaraRi, laxvari.Suka sabazro moedani.Suq-monavan-i Suq-movlebuli.

Cabalax-i. poemaSi jer naT-qvamia: cxenebsa Sesxdes, aiResmaT maTi Cabalaxebi, Semdegki: midges gare, muzaradnidaixurnes Jamierad. amis mi-xedviT Cabalaxi da muzara-di erTi da igivea, an aradaerTia zogadi (albaT Caba-laxi) meore ki - kerZo (albaTmuzaradi). sulxan orbe-lians saomari Tavsaburavebiase aqvs CamoTvlili: `z u C -n i c a arian xuT-gvarni: ro-melsa Tavs dasarWmeli rkinaaqvs (romelsa k v e r c x a dsaxel-sdeben,) xolo zaradiwina-ukaniT grZlad aqvs, -igi ars zuCi (romelnime mu-zarads uwoden).

ars msgavsi zuCisa Tavs da-sarqmeli sacxvire grZeli daara zarad-vlebuli, - igi arsCafxuti.

da ars Txemsa zeda mcirepolotiki da zaradi kisrisda yurTa kerZoTa, da pirsa -ara, - igi ars CaCqani.

da sxva ars, romelsa polo-

tiki ara aqvs Tavs saxuravi,litoni jaWvia, - igi ars Caba-laxi~ (qarT. leqsikoni, i. yif-SiZisa da a. SaniZis redaqciiT,1928), amis mixedviT zaradinawilia saomari qudisa da arasaomari qudi mTlad.

Cakarabakeba: CavWer, Cavakara-bake - CavWer, karabakad vaqcie(karabaki wnelis Robeao, am-bobs CubinaSvili; Tu sworia,maSin aseTi azri iqneba: ise ad-vilad CavWeri, rogorc wne-lis Robeo).

Camoburva daxurva.Camoxdoma Camosvla (cxeni-

dan).CamCa qvabidan saWmlis amosa-

Rebi didi kovzi.Cang-i simebiani sakravi, erT-

gvari arfa. (amJamad gavrce-lebulia svaneTSi, magram ub-raloa).

Carcxa: Cahrcxis - recxs (zemo-dan qvemoT).

Casxma: qveyana Cavsxi - gaxiz-nuli mosaxleoba davabinave.

CaunTqmel-i Cauylapavi.Cauq-i swrafi, marjve; siCauqe

simarjve.CaRana raRac musikaluri sak-

ravia. igi CangTan erTad arisdasaxelebuli.

CaxSva: CaixSeniT karni - Caike-teT karebi.

Cin-i CineTi.Cmax-i Wori; Cmaxvidian mied-

moedebodnen, Worebs ambob-dnen.

Page 391: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

391v

ef

xi

st

ya

os

an

i

Cmunva. naxe mCmunavi.Cogan-i cxen-burTSi saxmare-

beli joxi burTis asaRebadda gasakravad.

Cum-i: uCumoda - Cumad iyo.Cxar-i Cxaruni.

c (mic, uc, mac). naxe Z.

ca: caT qveSeTi - cis qveS myofi;caca icis - cac Tavisad miaC-

nia; caca ico – cac cad miiC-

nio.cal-kerZ calke; erTi mxriT.

cda. naxe gacda, mocda.cera xsnian israd (ufro zed-

miwevniT: garkveuli saxis is-rad), magram SeiZleba aq cer-i

igulisxmebodes (romelicmSvildis mozidvis dros did

rols asrulebs).

cvil-i nivTiereba, romlisga-nac fiWaa damzadebuli. igi

dabal temperaturaze dneba,amitom poemaSi silbos aRsa-

niSnavad ixmareba: xams gac-vildes, ar gatindes; Cven vi-

ciT Cveni cviloba - Cven vi-ciT, rom uRono (rbili xal-

xi) varT.

cToma Secdoma.ciag-i mzis gamosxiveba, brwyinva.

cil-i (1) tyuili.cil-i (2) kamaTi: arad unda amas

cili - amas ar unda laparaki;ucilod uTuod; ciloba ka-

maTi; metoqeoba. myofi arvis-gan cilobiT - aravin iyo misi

mocile (metoqe).

ciskar-i, ciskrisa varskvla-vi - dilis varskvlavi, venera

(planeta); ciskrad dilasadre; ciskrobs ciskrad mo-

dis, adre modis.cixovan-i cixis mcveli.

cneva: gacnev gatyobineb; am-bavsa scnevdi, macnevdi - am-

bavi gaige da gamagebine xol-me; cneul-i Setyobili, ga-

gebuli.

cnobier-i gonieri, gonebismqone.

cnobil-i cnobaze myofi, go-nieri.

corveba: acorvebs - aWenebs;miacorvebs miaWenebs, da-

oTxebiT mihyavs.cota patara; cotadre - odnav.

cra: Rrubelni crodes bro-

lisa cvariTa - Rrublebi an-kara cvars wvrilad uSvebd-

nen Zirs.cud-i 1. fuWi, amao; 2. uxeiro,

uvargisi. ezomni Wirni radvacudeni - rad vqna ise, rom

amdenma Wirma amaod Camiaros.naxe kidev gacudeba.

cqaf-i ara-gulwrfeli, tyu-

ilis mTqmeli, cru; sicrue;cqafva motyueba: cqafni mis-

ni kvla mecqafnes - misisicruisagan kvlav movtyuv-

di; momcqafav-i cru, matyu-ara; nacqafav-i tyuili: ar-

nacqafavi namdvili.cxebul-i: cecxli cxebuli -

agizgizebuli cecxli.

Page 392: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

392

cxovneba: viT acxovnos - ro-gor gadaarCinos.

cxro TrTola, kankali.

Z: Zes Zevs; saxel mZes saxeladmqvia didi mac-o Tqveni vali- didi maZso (=maZevso) Tqvenivali; muqafa gvac misi gardu-xdeli - misi samagiero gvaZevsgadauxdeli; saqme rame mic(=miZs) - raRac saqme maqvs; gu-li mic kldisa tinisa - gulitini kldisa miZevs; meti saqmeara mic-o - meti saqme ara maqv-so; erT kerZ uc lomi moklu-li - erTi mxriT uZevs mok-luli lomi.

Zabun-i susti, uRono, umweo;daZabuneba: damiZabunes - um-weod Camagdes, damibriyves;davZabundi - Zabuni Seviqen;saZabuno Zabunis damaxasia-Tebeli.

Zal-i: Zalni zecierni, cisaZalTa dasi angelozebi.

Zal-gul-i Zali da guladoba;Zal-gulovan-i Zlieri, Ro-nieri.

Zal-deba: Zal-mic SemiZlia;Zal-uc SeuZlia; Zal-gvicSegviZlia; Zal-edvis SeeZ-lo.

Zal-qoneba: Zal-maqvs SemiZ-lia; Zal-aqvs - SeuZlia.

ZaZa flasi, Savi samgloviarosamoseli.

Zel-i xeZewn-i tirifisebri mcenare

(`mtirala tirifi~): aalmas-

na, ar aZewna azri aseTia: mag-rad esrola, ara rbilad.

-Zi: vinZi vnaxoT vin, aba vin;visZi vnaxoT visas; raZi viTaaba rogor.

Zil-pir-i daZinebis momenti.Zliv Zlivs.Zmad-naficar-i Zmad-fic-i

Zmobili, Zmad Seficebuli(aseTi formac ixmareba).

Zmobil-i Zmad mokidebuli fi-ciT.

ZoRan amas winaT, am dReebSi;ZoRaniTgan - am samiode dRisaqeT.

Zow-i wiTeli feris Tvali(qva), romelic warmoiSobamarjnis daleqis Sedegad.Zowis-fer-i wiTeli ferisa;Zoweul-i wiTeli ferisa; wi-Teli feris Casacmeli (mefo-bis niSani).

Zrwivneba: ver iZrwivnebs - verambobs ZrwoliT(?).

Zrwola kankali SiSisagan.

wa (1) Semoklebuli `wadi~: wa,Seebi xataelTa - wa, gzani gis-xen Sorani.

wa (2) zmniswini, zmnis mniS-vnelobis gasaZlierebladgameorebuli calke: TvalTawina wagvivida, laRi, kuSti,amayi, wa.

wagvra warTmeva: fatman wam-gvara grZneulTa - fatmanmaCemi Tavi waarTva grZneu-lebs; wanagvar-i wanarTmevi.

wadeba wadili.

Page 393: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

393v

ef

xi

st

ya

os

an

i

wavarna mRvime, gamoqvabuli.waTvla, zeda waTvla: Tvara

Seni Secodeba memca zeda radwavsTvale - Torem rad Cav-Tvli, TiTqo Seni SecodebaumniSvnelo iyos: amaT zeda(n)wagviTvlia - arafrad Cagvig-dia.

wakidebul-i: zRvas zeda waki-debuli - (saxli) zRvaze ga-damdgari.

wam-i dro, romelic Tvalis da-faxvas unda: wamisad - erTwamSi; wam-wam yovel wams.

wamaros. naxe wareba.wame wami (xelovnuri formaa

riTmis gulisTvis).wamogragna wamoxvia. naxe mog-

ragnva.wamozidna daiTria.wamomarTa wamoayena.wamomxmel-i naxe wamoxma.wamorTva. naxe warTva.wamoxma wamoReba. (obieqti mr.

ricxvSi unda): wamovixven sa-WurWleni; wamomxmel-i wa-momRebi.

wanagvar-i. naxe wagvra.wanwar-i: awanwarebs - akanka-

lebs.wanwkareba frqveva.warb-SerWmiT warb-SeWmux-

vniT.wareba: ver waRma warebiT - waR-

ma ver wasvliT; veWv, wamicaar wamaros - vfiqrob, erTwamsac ar gamatarebs (e.i. armacocxlebs).

warTva, wamorTva darTva, da-

mateba: Rameca dRezeda wah-rTo mravali - dRes Ramecbevri daamata (Zebnis dros);Rame-wamorTviT eara - (dRe-ze) Ramec daerTo da ise eara.

warigebiT wamwkrivebiT.warwymeda. naxe wawymeda.waxdoma, warxdoma wasvla; da-

kargva, gafuWeba: sad wahxe -sad waxvedi; ar waxdebis - ardaikargeba; waxda saWurWleTqveni - daiRupa Tqveni sa-WurWle; wamixda Zali - da-mekarga Zali.

waReba warTmeva: wavuReT qa-laqi - wavarTviT qalaqi; jo-gi wavuRoT - jogi wavar-TvaT.

waRmarT-i swor gzaze mdgomi,kargi: piri mzeebr ewaRmarTa- piri mzesaviT kargi (brwyin-vale) hqonda.

wawurvil-i SeWrili, gadam-dgari.

wawymeda, warwymeda daRupva:RmerTman erTi viT acxovnos,Tu meore ar wawymidos - Rmer-Tma erTi rogor gadaarCinos,Tu meore ar daRupos; war-mwymedel-i damRupveli; war-sawymed-i dasaRupavi.

waxma (pird. obieqti mr. ricx-vSi unda) 1. waReba: wavixvamT- waviRebT, wavirekavT; 2. war-Tmeva: qvabni wavuxven - gamo-qvabulebi wavarTvi; wauxmanwaurTmevia.

wbil-i Sercxvenili, sasircxo.awbilobda arcxvenda.

Page 394: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

394

wbola: swbeboda - emorcxve-bodaT; swbebodes - emorcxve-bodes. Sdr. Sewbola.

wevna: Tu ras mewevi, mewive - Turames mexmarebi, momexmare.

wera bedi (viTomc rac Sublzeaweria kacs).

wver-gamo uwveruli.wviv-magrobda wviv-magari iyo.wvToma. naxe wToma.wvlil-i wvrili: vwvldebi

vwvrildebi; gawlobili ga-wvrilebuli. naxe wvrilad.

wvrTa darigeba, swavleba.wvrilad dawvrilebiT. naxe

wvlili.wTobil-i brZmedSi gamoxurve-

buli.wToma (1), wvToma wveTeba; crem-

li swvTebis - cremli wveT-wveTad Camosdis; creml-naw-Tob-i cremli rom hqonda na-wveTebi.

wToma (2): mefobisa qmnisamwTom-i vinc mefobas ewvTe-ba, cdilobs miswvdes (miswv-Tes); mefobis msurveli.

wign-i werili.wiTel-i oqros fuli.wil: Cem wil - Cem magivrad.wil-i nawili.winamZRvar-i winamZRomel-i

gamZRoli, gzis maCvenebeli;giwinamZRvrdes Seni winam-ZRvari iyos.

winare cota win.winas uwin; winasca uwinac; wi-

nasve windawinve.winaSeba: viwinaSe - gamovgzavne

(Sens) winaSe, mogarTvi.winwal-i naperwkali.winwila musikaluri sakravi

(loTonisagan gakeTebuliori jamisebri ram erTmaneT-ze Semosakravad).

wkanwkar-i wkar-i rakraki.wleul-i wlevandeli.wmaxe uZmrod damzadebuli

mwnili. (s. orb.); isrimi(?)wodeba: swodia - ewodeba.wrial-i maTraxis dartymi-

sagan gamocemuli xma.wrtial-i dezi.wurveba: cremlsa ver iwur-

vebs - cremli ver mosdis.wuxil-i daxuWva.wyal-i (gadataniT) brwyinva-

leba, Sveneba: soflisa wyali- qveynis Sveneba; wyal- ja-vari.

wyalva: Tavi ar mewyalvis - Ta-vi ar mebraleba.

wylian-i tkbilad moubari,mWevrmetyveli; xumara; wyli-anobad xumrobisTvis.

wylul-i 1. daWrili; 2. Wrilo-ba, naWrevi: wylulsa axladrad iwyluleb.

wynar-i 1. mSvidi, auCqarebeli;2. Tavmdabali, ar-amayi; wyna-rad damSvidebulad.

Wabuk-i yma, moyme, raindi; Wa-bukoba raindoba; saWabukoWabukis Sesaferisi.

Wavl-i mdinare wylis moZraoba.Warmag-i TeTri cxeni; Warma-

gosan-i TeTr cxenze mjdomi.

Page 395: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

395v

ef

xi

st

ya

os

an

i

WaSnagir-i meWaSnike, gemosmnaxveli (saWmlisa, sasmlisa).

Wvir-i raSime gamotanebulisxivi; mWvirs - sxivad madgas;Wvirs - asxivebs, anaTebs.

Wip-i (zRvisa) Suaguli, cen-tri.

Wire Wiri (forma xelovnuria).Wirva (1): iWirvodes - wuxdnen.Wirva (2): ver iWirvides saran-

gni - ver iWerdnen, ver aka-vebdnen policiis ufrosebi.

Wir-naxul-i Tavs gadanaxedisiZnele; Wirnaxul-i mosa-vali (purisa).

Wmunva wuxili, dardi; nu sWmu-navT CemTvis - nu swuxarT Cem-Tvis; rom sWmunvide - romswuxde; dagaWmunos daga-dardianos; ar daWmundes arSewuxdes, ar idardos; mWmu-nav-i, mWmunvare dardiani.

Wnoba Wknoba; Wnobil-i dam-Wknari.

Wor-i mogonili ambavi, ar-nam-dvili.

Wrel-i 1. ferad-feradi (sa-qoneli), larisa Wreloba -saqonlis asortimenti.. 2. ar-marTali, tyuili; ara Wre-lad - sisworiT, marTlad.

xadil-i wveuleba; mwed xado-dian - mwes eZaxdnen.

xadum-i msaxuri.xaTun-i qalbatoni.xalas-i Seurevneli, wminda,

urioSo.xalva martod yofna, martooba.

xalvaT-i igivea, rac xalva: da-Sales qmna xalvaTisa - mar-tooba moSales, Seikribnen:(saTaTbirod).

xam: xams (da sxv.) unda, saWiroa;erTi vxam xeli mindorTa merebad - xelma kacma erTma un-da viaro mindvrebSi; xmda sa-Wiro iyo.

xam-i ubralo tilo an ubralobambis qsovili.

xan-i (1) dro; xana (knin. for-maa); xanier-i droSi ucvale-beli, uryevi, mtkice; uxanodroSi cvalebadi, meryevi,ara-mtkice.

xan-i (2). yaeni, mefe (Turq damonRol erebSi).

xan-dazmul-i ramdenime xnisganmavlobaSi namyofi; xan-dazmuloba dayovneba.

xanaga. es sityva sufiebisa daderviSebis monastersacniSnavs, magram `vefxistya-osanSi~ ufro sastumro undaigulisxmebodes.

xanier-i ara-meryevi, didxanserTze mdgomi. naxe xani (1) .

xaraja kontribucia; saxarajoxarajis gadamxdeli. Cvennisaxarajonia - Cven gvixdianxarajas.

xarga talavari; pavilioni.xark-i igivea, rac xaraja (naxe).xas-i (1) mefesTan daaxloe-

buli piri; xasebi, xasni dar-bazis eri.

xas-i (2) namdvili, ara-yalbi,xalasi.

Page 396: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

396

xasiaT-i Tviseba; Rirseba; ymasoflisa xasiaTi - yma qveynis

Sveneba.xasobs kai gunebazea.

xataeT-i CineTis Crdilo na-wili; xatael-i xataeTis

mkvidri; xataT laSqari - xa-taelebis laSqari; xataur-i

Cinuri abreSumis qsovili.xda (1). (xelisa). naxe xelis xda.

xda (2): sulTa xda - sulis

amoxda, sikvdili.xaf-i (x m a, s i t y v a) - zaris dam-

cemi, saSineli, mbrZaneblistoniT warmoTqmuli: man

g a a x a f o s xma xafi, kvlaufro g a s a x a f a v i; xafad -

saSinlad, medgrad; sixafezaris damcemi xma, Semzaravi

xma.

xe: hxen hxeob, xe xar; maxia xedmaqcia; axios xed aqcios;

uxebs xed uqcevs; ixos xediyos; mexos xed meqces; xe-

buli xed azrdili.xez-i wvrili da grZeli sabeli,

bawari.xel-i (1): xelis sauravi - Ca-

barebuli samoxeleo samsa-

xuri; gaWra xelia mijnurTa- gaWra mijnurebis xelobaa,

movaleobaa; xelad aqvs - Se-uZliaT; xelisa-n-i xelqve-

iTni. naxe xeloba.xel-i (2) gon-warTmeuli, ga-

dareuli; xel-mqmnel-i Wku-idan SemSleli; xel-qmnil-i

Wkuidan SeSlili; xelurad

sulelurad; xeloba gadare-uloba; vxelob virevi; axe-

lebs revs, Wkuidan Slis; va-xeleb(d) - vrevdi; xeldebis

ireva, Wkuidan iSleba.xel-aupyroblad xel-auSve-

rlad; xel-aRupyrobelsa -xel-moumarTavs, umweos.

xel-ganpyrobiT xelis gaSve-riT; xel-ganpyrobili - xel-

gaSverili.

xel-gaxsnil-i sisxl-gaRebu-li (xelidan).

xelTeba xelSi Cagdeba.xelis xda (1) xelis mokideba:

xeli hxades - xeli mohkides.2. sargeblis naxva: ras xelsa

hxdi - ras gargia;netar, xelsa rasa mxdian -

netavi ra sargebels naxven

CemSi, raSi gamovadgebi; sike-Tisa xelis mxdel-i rome-

lic sikeTiT sargeblobs.xel-mandil-i cxvirsaxoci.

xeloba (1): me, rusTveli xe-lobiTa - me, romelsac rus-

Tavi maqvs saxelod, me - rus-Tavis gamge.

xeloba (2). naxe xeli (2).

xelovan-i ostati, didi mcod-ne; xelovneba (xelovaneba),

didi codna, gamocdileba;xelovnobdes codniT moq-

medebdes.xel-yofa xelis miyofa, dawyeba.

xewva kanis agdeba, acla: Tovl-sa ar exewa Tovls kani ar aeg-

do; aixewa kani aicala, aixeT-

Page 397: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

397v

ef

xi

st

ya

os

an

i

qa; Rawvni aaxewna - loyebzekani aaxeTqa.

xvad-i mamali (lomi, vefxvi, mge-li, ZaRli, kata; sapirispiroaZu): Zu iyos Tunda xvadia.

xvale xval; xvaleba: ar axvales- xvalisaTvis ar gadadves.

xvarazmSa xvarazmis Sahi, xva-razmis mefe. xvarazmi amu-dariis qvemo welze mdebaresaxelmwifo iyo (sataxto qa-laqi - xiva). me-12 s-is miwu-rulsa da me-13-is dasawyisSi(daaxloebiT 1206-1210 w.w.)xvarazmelebma Tavisi saxel-mwifos sazRvrebi didad gaa-farToves ise, rom sparseTisumetesi nawili xelSi Caig-des. ukanaskneli xvarazmSajalaledini saqarTvelosacki Semoesia da Tbilisi aiRo(1226 w.), magram ar dascalda:xvarazmi, rogorc saxelmwi-fo, monRolebma male mospes(me-13 s-is ocdaaTian wleb-Si). xvarazmelebs Tavisi enahqondaT, - xvarazmuli, spar-sulis monaTesave, - magram,raki maT garkveul drossparseTis didi nawili ep-yraT, amitom `vefxistyao-sani~ maT sparsebis saxeliTicnobs. nestani, romelsacxvarazmis mefeze upirebdnengaTxovebas, wyromiT ambobs:ese ambad ar egebis, romesparsni gagvixasden, e.i. la-paraki ar SeiZleba imaze, romsparselebi darbazis erad

gagvixdneno, da tariels ur-Cevs, mama-Cems ase hkadreo:

sparsTa vera viqm indoeTisaWamasa, e.i. ver vizam, rom spar-

selebma indoeTi Wamono. - aR-lumi vnaxe, mekeTa... abjarTa

xvarazmuloba - aqedan Cans,rom xvarazmuli abjari gan-

Tqmuli yofila.xvaSiad-i saidumlo.

xvewa xvewiT (xowiT) gamoTla

(jamisa, tabakisa, kovzisa dasxv.). poemaSi es sityva Seq-

mnis mniSvnelobiT ixmareba:missa madlsa, vinca gxvewa -

gaficeb imis madls, vincSegqmna.

xvreta daleva (mosmiT): max-vrites saxvretelia - wveni

damalevines (bulioni, sufi);

sisxlis xvreta - sisxlisdaleva, sma; mxvret-i msmeli;

netarZi vin sisxli misi Se-maxvrita erTi Tasi - natavi

vinmem damalevina misi sisxlierTi Tasi.

xla: Savi xla Tavsa hxlebia -azri aseTia: Savi qva uxlia

TavSi (poemaSi zmna vnebiTi

gvaris formiT aris moce-muli).

xldoma, xltoma xtoma; xlde-boda - (mi)xtoda; mxlto-

mel-i mxtomeli; ficxladmomxltom-i cxenisa - rome-

lic swrafad moaxteba cxens.xltuneba: maxltunebdian -

maxtunebdnen xolme.

Page 398: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

398

xmda. naxe xam.xmeva: ixmevdes misTvis otasa -

misken gamorbodnen (a. Sa niZ e,`vefxistyaosnis~ enis sakiT-xebi. III. ori Sesasworebeli ad-gili: `mnaTobi~, 1956, 12, de-kemb.).

xmel-i xmeleTi.xmeloba: mas uc xorcisa xmelo-

ba - mas marto xorci uZevs, aqvs(an: mas xmeli xorci aqvs).

xmeWa RmeWa, saxis manWva: pirismxmeWel-i - piris mRmeWeli,vinc pirs (SiSisagan) igrexs.

xmoba daZaxeba: uxmo - ixmo;mixmoben - meZaxian.

xom-n-i xomli (mravalani, anupleada, - varskvlavT krebulimeore etlSi, kurosaSi).

xomald-i didi navi (afriani),gemi. [erTs xomaldad dasaxe-lebul navSi - kaci msxdara].

xotba Sesxma, Seqeba.xoWa xoka.xrdal-i Waki cxeni; gadataniT:

mSiSara; jaban-xrdlurad -mSiSarasaviT; xrdloba mSi-Saroba.

xrmal-maxul-i xmal-galesili.xul-i ubralo saxli, qoxi.

jaban-i mSiSara.javar-i govari, Zvirfasi Tva-

li, kerZod, margaliti.javr-i wyena; ijavres iwyines;

javrian-i nawyeni.javSan-i jaWvis perangi.jalab-i wveuleba, mowveuli

xalxi; jalaboba wveuli xalxi.

jan-i Zal-RoniT savse, mZlavri.jarva: ejarvian - exlebian, et-

masnebian; jarviT - erTad da-ZaxebiT. naxe jra.

jaWv-i javSani, rkinis rgole-bisagan an mobrtyo naWrebi-

sagan Semdgari (saomari Casac-meli).

jeon-i amu-daria (mdinre kas-piis zRvis gaRma mxares).

jeroba: gvmarTebs misive je-

roba - gvmarTebs, rom masvedavsjerdeT; rasac oden igi

sjera - riTac ki igi kmayofi-lia; ar vsjervar - ar var misi

kmayofili.jereT, jerT jer.

jiq-i leopardi (vefxvisebricxovelia; avazac vefxviseb-

ria, magram momcroa, mas ev-

ropaSi gepards eZaxian).jog-i `jogi~ Sinaur cxovel-

Tagan Cveulebriv cxenebiskrebuls ewodeba, magram po-

emaSi es sityva agreTve na-dirTa krebuls aRniSnavs

(jogi nadirTa) da frinvli-sasac (gnolis jogi).

jra: ijreboda - bevri iyo er-

Tad, ireoda; iqmen jrasa -jguf-jgufad ikrifebian. na-

xe mijra,mojra; Sdr. jarva.juba usaxelo (an mokle-saxe-

loiani) Casacmeli, win gax-snili.

jubaCa momcro juba.jubaCoba (zog xelnawerSi da

vaxtangis gamocemaSi CubaCoba

Page 399: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

399v

ef

xi

st

ya

os

an

i

ikiTxeba). xsnian rogorc aReb-micemas (d. CubinaSvili).

ha, ha igivea, rac hai.hai mwuxarebis gamomxatveli

Sorisdebuli: ̀ hais~ hzmidi -`hais~ iZaxdi, oxravdi.

hgavs; hgavs, Tu Cans, rom.hgia dagebulia.

he 1. wodebiTSi dayenebulisaxelis win xmarebulinawilaki: he vaziro; he dao;he Zmao; 2. calke xmarebuliSorisdebuli: esakvirvela,he, dia.

hmarTixar amarTulxar.hrTavs darTuli aqvs, erTvis.hxen. naxe xe.

Page 400: vefxistyaosani - tsu.ge · 9 vefxistyaosani dasawyisi 1 romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa, zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa, Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs

So

Ta

r

us

Ta

ve

li

400