verandering van tijdperk: transitie van zorg & welzijn
DESCRIPTION
Twente, 5 juni 2014TRANSCRIPT
twitter.com/janrotmans
Verandering van tijdperk:Transitie van Zorg & Welzijn
TSM Business School, Twente, 5 Juni 2014
We leven niet in tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperken
Kantelperiode
1. weefsel van de samenleving verandert
2. structuur van de economie verandert
3. disruptieve technologische doorbraken
Laatste KantelperiodeModernisering [1850-1910]
• industriële revolutie
staal, elektriciteit, verbrandingsmotor
• modernisering samenleving
onderwijs, zorg, kiesrecht, sociale
structuren
• machtswisselingvan adel naar bourgeoisie
Overgang naar Samenleving 3.0 DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase
Horizontaal
Decentraal
Bottom-up
Verticaal
Centraal
Top-down
Tijd
Opbouw van duurzame samenleving
We zitten hier
Kantelperiode
Kantel Fase
chaos
conflicten
slagveld
Kantelperiode
• energiebedrijven vallen om
• massale ontslagen in thuiszorg
• welzijnsorganisaties verdwijnen
• bouwbedrijven saneren op grote schaal
oude orde nieuwe orde
banken financiële coöperaties
energiebedrijven lokale energie initiatieven
bouwbedrijven 3D-netwerken / hubs
verzekeringsbedrijven broodfonds netwerken
thuiszorg organisaties lokale zorg initiatieven
Oude Orde vs Nieuwe Orde
oude paradigma nieuwe paradigma
exploitatieco-operatie
structurenmensen
waarde ontlenen waarde creëren
lineaircyclisch
Paradigma Wisseling
oude structuur nieuwe
structuur
verticaalhorizontaal
hiërarchisch
netwerken
top-downbottom-up
centraaldecentraal
Structuurwisseling
oude sturing nieuwe
sturing
centrale sturing netwerksturing
controleruimte
zekerheidonzekerheid
regisseren faciliteren
Sturing wisseling
Do it ourselves society
Participatiesamenleving
Sociaal doe het zelvenSamenleving van onderop
burgerkracht
Samenleving 3.0
Evolutionaire Revolutie
silo’s worden afgebroken
nieuwe instituties ontstaan
mensen breken door structuren heen
glocalisering
Waar zien we die verandering?energie
van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam
welzijn van zorgen voor naar zorgen dat
bouw van aanbod & product naar vraag & dienst
zorg van doelmatig & efficiënt naar mensgericht
Burger Initiatieven
500 lokale energie initiatieven
60 lokale zorg coöperaties
80 broodfondsen
tientallen lokale munten
collectieve bouwprojecten
biobased
bottom-up
kleinschalig
circulairmaatwerk
CO2-arm
Nieuwe maakindustrie
Economie 3.0
centrale systemen zijn niet meer nodig
voor
geld, data, kennis, zorg, muziek, energiefilms, verzekering, boeken, reizen, educatie
Nieuwe Macht opkomende middenklasse
tornt aan traditionele instituties
kennis, netwerken, sociale media
micromacht
Macht ‘ gemakkelijker te verwerven,
lastiger uit te oefenen en eenvoudiger te verliezen ’
Moisés Naím
Philips transformeert tot zorgbedrijf
DSM transformeert tot fijn/biochemie
schoonmaakbedrijf stapt in de zorg
energiebedrijven gaan in verzekeringen
Bedrijven in Transitie
3 van 5 bedrijven sneuvelenin kantelfase van transitie
Survival of the Fittest
niet de grootste bedrijven overleven,
ook niet de slimste bedrijven, maar
de meest adaptieve bedrijven
Bouw Bedrijf 3.0
verdient niet zozeer geld met bouwen maar met het faciliteren van de klant
decentrale energietelecommunicatieinterieurinrichting
Energie Bedrijf 3.0
verdient niet zozeer geld met energie
maar met het faciliteren van de klant
energiebesparing
smart grids
wijk/buurt niveau
Zorg Bedrijf 3.0
verdient niet zozeer geld met zorg
maar met het faciliteren van de klant
van 100% naar 20% zorg
helpen met netwerk ontwikkelen
helpen met scholing & baan zoeken
Basisbegrippen Transities
Transitiefundamentele verandering van structuur, cultuuren werkwijzen op systeemniveau
structuur: institutionele opbouw, economischestructuur, fysieke structuur
cultuur: gedeelde beelden, waarden,paradigma’s en perspectief
werkwijzen: routines, regels, gedrag
fundamentele omslag in denken, organiseren, handelen
regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen met macht en gevestigde belangen
niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en werkwijzen op klein schaalniveau
niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime overnemen; regime beschermt zich daartegen door deniche onschadelijk te maken of op te nemen
transitie = regime-wisseling = machtswisseling
Transitie = Machtswissseling
Interne & Externe Veranderingeen transitie mislukt als de structurele veranderingvanuit het regime plaatsvindt met alleen regime-partijen
‘een kalkoen zal zichzelf niet slachten’
een transitie mislukt als de structurele verandering vanuit niches plaatsvinden met alleen niche-partijen
‘muis en olifant stampen samen op de brug’
een transitie kan lukken als niche-partijen en veranderingsgezinderegime-spelers elkaar vinden en gaan samenwerken
Interne & Externe Veranderingeen transitie mislukt als de structurele veranderingvanuit het regime plaatsvindt met alleen regime-partijen
‘een kalkoen zal zichzelf niet slachten’
een transitie mislukt als de structurele verandering vanuit niches plaatsvinden met alleen niche-partijen
‘muis en olifant stampen samen op de brug’
een transitie kan lukken als niche-partijen en veranderingsgezinderegime-spelers elkaar vinden en gaan samenwerken
Zorg Regimestructuur: machtig zorgregime
wijdvertakt en diep geworteldspecialisatie
cultuur: ‘artsen’cultuursterke autonomie en grote autoriteitgesloten, naar binnen gekeerd
werkwijze: klacht-diagnose georiënteerd ‘Kurieren am Symptoom’specialisatie
medische maakbaarheid staat centraal
Transitie Sturing
organisch sturen: combinatie van top-down & bottom-up
koplopers mobiliseren, dan het peloton, dan achterblijvers
richting geven en ruimte bieden
stimuleren, experimenteren, selecteren, opschalen
politiek kan versnellend of vertragend effect hebben
Transitie Sturing Aanpak
visie en transitieagenda
transitie-arena
transitie-experimenten
evalueren en leren
Inzichten uit de Transitiekunde
Groot vs Klein
transities zijn maatschappelijke omwentelingen die leiden
tot fundamentele en onomkeerbare veranderingen
grote omwentelingen ontstaan vaak uit kleine initiatieven
van kleine groepjes individuen die een andere weg inslaan
Denken, Doen, Organiseren
transitie is fundamentele omslag in denken, handelen, organiseren
denken, handelen en organiseren zijn met elkaar verweven;
grootste obstakel vormt het omdenken (cultuuromslag)
Gesegmenteerd en Gefaseerd
transities verlopen gesegmenteerd en gefaseerd
dit zorgt voor schoksgewijs en evolutionair verloop,
gekenmerkt door opbouw en afbraak
eerst haakt klein segment aan, dan groter,
dan nog groter en uiteindelijk de massa
Voorontwikkeling
Stabilisatie
2050
Duurzame Zorg
Acceleratie
Take-off
Start ‘transitueprogramma TPLZ
1980 2007 2013
Huidige situatie
tijd
Multi-fase voor Zorg Transitie
Traag vs Snel
transities bestaan uit trage en snelle dynamiek
die op elkaar inwerken en elkaar kunnen versterken
om de dynamiek te ontvlechten moeten we op
minstens drie verschillende schaalniveaus kijken
structurele, conjuncturele en evenementiële dynamiek structureel = decenniaconjunctureel = jarenevenementieel = dagen
Multi-Level voor Zorg TransitrieMacro-niveau demografische transitie epidemiologische transitie individualisering privatisering, liberalisering
Meso-niveau zorgregime, standaardisatie curatief beleid, marktwerking nieuw zorgverzekeringsstelsel
inperking vrije artsenkeuze
Micro-niveau technologische innovatie toename diversiteit patiënten toename autonomie burgers integrale geneeskunde
Keten van Patronen
transities bestaan uit een keten van patronen.
Drie basispatronen kunnen worden herkend:
van bovenaf, van onderop en hybride
Mensenwerk
transities zijn mensenwerk. Technologie is belangrijk
maar niet doorslaggevend. Is wel wisselwerking
Van Water Keren naar Water Accomoderen• strategie van Pompen-Malen-Dijken bleek niet duurzaam
toenemende druk van land op water en van water op land
• dit heeft geleid tot een denkomslag: perspectiefwijzigingvan water beheersen en controleren naar water meer ruimte geven
• kiem voor denkomslag ontstond tientallen jaren geleden bij kleine groep mensen buiten de waterwereldvisionairs uit natuur- en landschapsbeheer en ruimtelijke ordening
• omzetting van denkomslag naar transitiebeleid nog ver weghobbels en obstakels maken praktische uitvoering lastig
Maatschappelijk vs Politiek
transities worden zelden van boven af bepaald, en al
helemaal niet vanuit de politiek. Wel kan de politiek
een versnellend effect hebben op transities
Transitie van Roken naar niet-Rokenin 1958: rookt 90% van volwassen mannen
in 2012: rookt 27% van volwassen mannen (10% van jongeren)
in 1950: verband tussen roken en longkanker (Doll)
steeds explicietere waarschuwingen
reclame steeds verder teruggedrongen
in 1990: rookverbod in vliegtuigen, daarna in openbaar vervoer
in 2004: rookvrije werkplek
in 2008: horeca rookvrij
Transitie was cultuuromslag
transitie duurde twee generaties
was vooral een cultuuromslag
begon bij elite, later volksbeweging
beleid volgde later, wel belangrijk
Slim, Subtiel Sturen
sturen van transities betekent beïnvloeden op een slimme,
subtiele manier, dus niet vanuit controle en beheersing
transitiesturing is het geven van richting in combinatie met
het creëren van ruimte voor vernieuwing
Organisch Sturen
transitiesturing is organisch sturen. Een combinatie van
top-down en bottom-up sturing
organisch sturen vraagt geduld, tijd, vertrouwen.
Een combinatie van visie, strategie en actie
Friskijkers & Dwarsdenkers
friskijkers en dwarsdenkers spelen een belangrijke
rol bij transitiesturing omdat zij nieuwe paden inslaan
kantelaars spelen een rol bij transitiesturing in de kantelfase
omdat zij systemen kunnen laten kantelen
Systeemtransitie = Persoonlijke transitie
elke systeemtransitie vraagt om een organisatorisch transitie.
Elke organisatorische vraagt om een persoonlijke transitie
Een persoonlijke transitie vergt het overwinnen van angst.
Existentiële angst om te verliezen wat je hebt, zonder te
weten wat je krijgt
Transitie in het sociaal domein
Decentralisatie
Jeugd, Zorg, Welzijn
decentralisatie van rijk naar gemeenten
integratie van beleidsterreinen
bezuinigingen en efficiency operaties
echte transitie = cultuuromslag
Probleem in Zorg & Welzijn
mens in dienst van structuur
‘silosering’ van zorg & welzijn
van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’
in Amsterdam werken 4500 mensen in jeugdopvang
120 instanties zijn betrokken bij jeugdopvang
Probleem in Zorg & Welzijn
mens en systeem zijn vervreemd van elkaar
verbroken verbindingen tussen:
lichaam en geest
management en werkvloer
financiering en inhoud
gezondheid en welzijn, arbeid, sport
zorgverlener en verzorgde
Probleem in Zorg & WelzijnSysteemwaarden Menswaarden
doelmatigheid aandacht / tijd
efficiency vertrouwen
controle, beheersing ruimte
regelzucht keuzevrijheid
kosten / baten kwaliteit
Verbroken Verbindingen
relatie tussen zorgverlener en zorgvragervertrouwen, aandacht, passie, bezieling
is verworden tot
relatie tussen leverancier en cliëntkosten, doelmatigheid, efficiency, afrekening
Inkomens Zorgbestuurders flink gestegen
Systeemvernieuwing nodig in zorg & welzijn
Zorg & Welzijn 3.0
mensgericht
menslievend
vanuit eigen kracht
in eigen omgeving
samenredzaam
Nieuwe Solidariteit Nodig
kwetsbare groep mensen hebben vangnet nodig
vanuit eigen kracht is dus begrensd door kwetsbaren
is dus grens aan zelfredzaamheid & samenredzaamheid
Transitieprogramma Langdurende Zorg
twitter.com/janrotmans
12. Apr 2023
Transitieprogramma Langdurende Zorgministerie en
branche-organisaties
Vernieuwende praktijk-instellingen
vernieuwende denkers enopiniemakers
kennisorganisaties (programmabureau)directeuren
overleg
werkgroep Innovatie
30 vernieuwende Projecten
(2 Tranches)
Programma-team
Zorgkantoren
transitie-arena
Visie op toekomst van Langdurende Zorg
Mensgericht
Economisch volhoudbaar
Maatschappelijk ingebed
Mensgericht
eigen leefomgeving staat centraal
kleinschalig
weer in contact met elkaar
rust en ruimte aanbieden
regie in eigen handen
eigen budget
Economisch Volhoudbaar
zorg is een dienstverlening
maatschappelijke zorgondernemingen
gezondheid schept waarde
preventie loont
stressbehandelaar, mental coach, persoonlijk adviseur
specialist onderaannemer van zorgregisseur
Maatschappelijk Ingebed
creëert je eigen micro-systeem om je heen
je eigen verbanden
gemeenschappen schakel tussen micro- en macrosysteem
persoonlijk medisch assistent
zorg = welzijn = sport = arbeid = leefstijl
gezonde samenleving als basis
transitiepaden op weg naar visieZelfzorg
leren en groeien (onderwijs en opvoeding) versterking (in staat stellen en ondersteunen bij zelfredzaamheid) zorg in naaste (micro-) omgeving (door dierbaren, buddies, etc.)
Samenredzaamheid mensen (onder)steunen in sociale verbanden (familie, buren, vrienden, lotgenoten, etc) nieuwe beroepen (wijkverpleegkundigen 2.0, ervaringsdeskundigen, levensstijl adviseurs)
Professionele ruimte professionaliteit en collegialiteit samenwerken (met andere disciplines)
Transitie experimenten1. Assertive Community Treatment, Rotterdam
2. Smart Caring Community, Leeuwarden
3. Prinsenhof, Rotterdam
4. Palliatieve zorg, Midden Holland
5. Geriatrisch steunpunt Polderburen, Almere
6. Video netwerken Zorg
7. Wonen en welzijn op Maat
8. Buurtzorg
9. Case manager Dementie, Eindhoven
10. Ketenfinanciering, Noord Holland Noord
Buurtzorg
zelfsturende buurtzorgteams
zorg op maat in de buurt
integratie in netwerk van zorgvrager
platte organisatie zonder managers & directeuren
Jeugdzorg 3.0
pro-actieve aanpak
multi-disciplinair team
brede maatschappelijke ondersteuning
combinatie van verleiding, dwang en drang
Besef dringt door dat het anders moet Notitie van VWS ‘Anders kijken naar Langdurige Zorg’
- AWBZ sluit niet meer aan bij huidige tijd
richt zich vooral op wat mensen niet meer kunnen
- Heroriëntatie van waarden
nieuwe waarden: welbevinden, samenredzaamheid vertrouwen, mensgerichtheid
- Uitgangspunten
positie burger; inclusieve samenleving; de-medicaliseren ruimte professional; herijk kwaliteitseisen; bekostig resultaat
Nieuw Zorg Paradigma
van zorgen voor naar zorgen dat
mensen faciliteren in hun leven
zodat zo weinig mogelijk zorg nodig is
diensten aanbieden rondom:
werk zoeken, opleidingen, netwerken
Gemeenten zijn nog niet klaarExperimenten zorg 3.0
jeugdzorg, ouderenzorg, wijk/buurtzorg
perspectief voor komende 10 jaarhoe ziet zorg 3.0 er uit in uw gemeente of organisatie?
faciliterende rol van de overheidleggen van verbindingen tussen ‘het veld’ en de zorgvrager
Wat betekent dit voor Gemeenten?
faciliterende rol gemeente
werk, welzijn, jeugdzorg organisatorisch integreren
klimaat creëren van samenwerken en kruisbestuiving
welzijn / zorg meer naar de voorkant halen
Transitie binnen Gemeente
Faciliterende Rol voor Gemeenten
richting geven
&
innovatieruimte bieden
Richting Geven
richting geven
duidelijke, ambitieuze kaders stellen
werken volgens heldere spelregels / principes
afstemmen van ontwikkelingen in samenhang
Ruimte Bieden
innovatieruimte bieden mentale ruimte, juridische ruimte, organisatorische ruimte
belemmeringen wegnemen
ongedachte coalities stimuleren
niet alles zelf willen organiseren, maar het mogelijk
maken dat anderen het zelf kunnen organiseren
agenderen
stimuleren
verbinden
schakelen
organisch ontwikkelen
Faciliterende Overheid
nieuwe kwaliteiten voor professional
niet voor maar met mensen werken
nieuwe kwaliteiten voor gemeente ambtenaren
verbinden, schakelen, faciliteren
Competentieontwikkeling
Ambtenaar 3.0
zit niet meer achter zijn bureau
maar trekt de wijk/buurt in
heeft een loket in de wijk/buurt
Wat te Doen Morgen?
niets
reflecteren op laatste paar jaar
bewust onbekwaam of onbewust onbekwaam?
geschikt als verbinder, facilitator, stimulator?
hanteert u nog wereldbeeld van command-and-control?
Wat te doen Morgen?
stop met plannen maken
kijk naar wijk of gebied vanuit complexiteitsbril
waar zit de veerkracht en potentie van wijk/gebied
ga op zoek naar koplopers [friskijkers, dwarsdenkers]
start vernieuwingsproces vanuit smal & diep draagvlak
Mogelijke Aanpak Zorg
Aanpak 3.0
van onderop
zelfsturende, multidisciplinaire teams
één zelfsturend team van professionals per wijk / gebied
teams zijn volledig mensgericht en werken integraal
teams gefaciliteerd door ambtelijk team
geef team innovatieruimte en budget voor 5 jaar
Aanpak 3.0
ga alleen in zee met zorgorganisaties 3.0
selecteer scherp met wie je werkt
stop met clubs die traditioneel werken
Aanpak 3.0
Naar de Bron van het Sociale Domein
klantgericht
integrale aanpak
vanuit eigen kracht
één organisatie voor klant
Aanpak 3.0
Valkuilen
keukentafelgesprek
arrangement
spoorboekje & marsroute
resultaatgericht project
Aanpak 3.0
dit is geen project dat op 1 januari 2015 is afgerond
dit is een proces van zoeken-leren-experimenteren
‘al-doende-leren en al-lerende-doen’
Wat betekent dit voor Gemeenteraad?
Transitie Rol Gemeenteraad
- sturen op hoofdlijnen
- bewaak het proces
- niet te strikt afrekenen op projectdoelen
- wantrouw strakke projectdoelstellingen
Transitie Rol Gemeenteraad
- kritisch reflecteren op transitieproces
- observeer cultuuromslag
- observeer organisatieverandering
- bewaak de eenvoud
Ttransitie Rol Gemeenteraad
- sta kritisch t.o.v. adviesbureaus
- eenvoudige oplossingen bestaan niet
- verval niet in ‘command & control’
- geef vertrouwen mee
Geen enkele gemeente is klaarop 1 januari 2015!
Wat betekent dit voor zorgbedrijven?
fundamentele
veranderstrategie
nieuwe klanten
nieuwe businessmodellen
nieuwe oriëntatie
Transitie Strategie
Transitie Strategie
externe veranderstrategie
samenwerking met niche-partners
interne veranderstrategie
friskijkers, dwarsdenkers, kantelaars
Transitie Strategie
succesvolle bedrijven
nemen tijd voor verandering
creëren ruimte voor verandering
vanuit lange termijn oriëntatie
Duale Strategie
ontwikkel schaduwlijn binnen bedrijf
experimenteer met nieuw verdienmodel
zoek samenwerken nieuwe partners
Transitie Strategie
kent verschillende fasen:
1. voorontwikkeling[ bewustwording ]
2. doorbraak[ strategie / missie ]
3. versnelling [ DNA van organisatie ]
4. consolidatie[ uitvoering ]
Transitie binnen een Bedrijf
Transitie Fasen binnen een Bedrijf
Kantelpunt
strategie / missie
Versnelling
DNA
Voorontwikkeling
bewustwording
Stabilisatie
uitvoering
tijd
Organisatie 3.0
u heeft de organisatie op orde gebracht
u heeft op kosten bespaard en minder overhead
maar hoe zat het ook al weer met de klant?
Overlevingsstrategie
veeleisend en lastig
wil optimaal gefaciliteerd worden
denkt ook steeds meer pro-actief mee
Klant 3.0
oude verdienmodel & bestaande marge handhaven
experimenteren met nieuwe verdienmodellen & klanten
gaat op korte termijn ten koste van marge & verdienmodel
op lange termijn overleef je niet zonder nieuw verdienmodel
Transitie Paradox
Wat betekent dit voor zorgprofessionals?
denken vanuit mensen
mensen kunnen activeren
mensen autonomie teruggeven
inspelen op vragen van mensen
Competenties voor Zorg 3.0
kunnen verbinden
kunnen netwerken
kunnen met groepen & vrijwilligers omgaan
zijn activerend, coachend en dienend
Professionals voor Zorg 3.0
Transitie Fasen van een Individu
Kantelpunt
bewust onbekwaam
Versnelling
onbewust bekwaam
Voorontwikkeling
onbewust onbekwaam
Stabilisatie
bewust bekwaam
tijd
Competent Individu
Wat betekent dit voor u morgen?reflectie
spiegel eigen aanpak en niet op basis van tevredenheid patiënten
reflexiviteit
waarom doen we de dingen zoals we ze altijd gedaan hebben?
experiment
start eens met een paar experimenten die afwijken van gangbare