Сабақтың тақырыбы: Жемістер

Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: Оқушыларға жемістердің шырынды және құрғақ түрлерімен

таныстыру.

ә) дамытушылық: Оқушыларға қосымша материалдарды пайдалануға,

жылдамдыққа дағдыландыру, ойлау қабілетін дамыту.

б) тәрбиелік: Табиғатты сүюге, оның байлығы мен берекелі тіршілігін қорғауға

тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Іскерлік пен дағдыны қалыптастыру.

Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: көрнекіліктермен баяндау, индуктивтік, т.б.

Сабақтың формасы: топтық, жекелік.

Пәнаралық байланысы: экология, әдебиет

Жаңа технология: кубизм, тірек – сызба.

Жұмыс түрлері: а) дәптермен жұмыс

- сызықтық диктант- тірек – сызба

ә) тақтамен жұмыс:

- биологиялық пошта

- сөзжұмбақтар

б) оқулықпен жұмыс

№14 зертханалық жұмыс

в) ауызша тапсырмалар

- биологиялық эстафета

- кубизм

- үлестірмелі қағаздар

Көрнекіліктері: 1. «Жеміс – жидектер» муляжы

2. Плакаттар (сөзжұмбақ, тірек – сызба)

3. Кубик

4. Биологиялық пошта

5. Үлестірмелі қағаздар

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

а) үлестірмелі қағаздар

ә) биологиялық пошта

б) сызықтық диктант

в) биологиялық эстафета

ІІІ. Үй тапсырмасын актуальдау.

- Сөзжұмбақ «Жемістер» ІҮ. Жаңа сабақты меңгерту а) Тірек – сызба

Ү. Жаңа сабақты бекіту.

№ 14 Зертханалық жұмыс

ҮІ. Жаңа сабақты актуальдау

- Кубизм стратегиясы

ҮІІ. Сабақты қорытындылау Сөзжұмбақ «Табиғатты аяла»

ҮІІІ. Үйге тапсырма.

ІХ. Оқушыларды бағалау.

Табиғаттың құпиясы тұңғиық,

Көз жетпейтін мұнарасы тым биік,

Білген сайын сырын оның жүреміз

Жүректерге өшпес жалын нұр құйып.

Табиғаттың қадірін, қасиетін

Әділдікке әрқашан бас иетін

Атаңнан мал қалғанша, тал қалсын деп,

Халқың айтқан орынды қасиетін.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:

а) 83 – беттегі шығармашылық тапсырма ауызша орындалады.

1. Тозаңдары майда

2. Бітеу гүлдің тозаңдануы

3. Гүлі ашық реңді

4. Аталық жіпшесі ұзын, тербеліп тұрады.

5. Шірнеліктері бар.

6. Тозаңдану бір гүлдің ішінде болады.

7. Тозаңдары ірі

8. Аналығының аузы үлпек қауырсынды

9. Гүлдері хош иісті

10. Гүлдері реңсіз.

1 – ж 4 – Ж 7 – Б 10 – Ж

2 - ө.т. 5 – Б 8 – Ж

3 – Б 6 - ө. т. 9 – Б

ә) № 1 карточка «Көмескі кескін»

Үлестірмелі қағазға 43 – суреттегі тозаңдану түрлерінің суреттері жартылай салынады.

Оқушы қалғанын аяқтау керек.

б) №2 карточка

Диктантты аяқтаңыз:

Тозаңдану - .... тозаңының ..... аузына түсуі.

Жауабы: аталық, аналықтың

№3 карточка. Сан тылсымын шешіңіз:

Тапсырма. Алғашқы санның атын жаза отырып, соңғы сан арқылы керекті әріптерді тауып, сөйлеп құрастыру.

2-2, 3-1, 4-1, 5-1,

5-1, 1-2, 6-2, 8-1, 8-2,1000 – 3

20-1, 7-2, 4-3,

7-1, 10-1, 1000-1, 60-1, 1-3, 9-1

Жауабы: «Күте білсең – жер жомарт»

№4 Перфокарта

Қарасора асқабақ шие қара бидай

қайың алма ағашы

Бунақденелілер + + +

Жел арқылы + + +

№5. Сан тылсымын шешіңіз:

Тапсырма. Алғашқы санның атын жаза отырып, соңғы сан арқылы керекті әріптерді тауып, сөйлеп құрастыру.

1,9-1, 1-2, 4 -3, д, ә, 10-2, д, 2-1,

1,9-1, 6-1, 1000-1, 3-2, 6-4, 4-1, 2-1, 4-3, 5-1, 6-1, 4-3.

Жауабы: Бір түйір дәнде, бір тамшы тер бар.

Тақтамен жұмыс:

№6. Сызықтық диктант. Тапсырма: Сөйлемдер ауызша оқылады, оқушы сөйлем дұрыс болса «^ » белгісі, егер қате болса « - »

1. Жынысты көбею - ♂ пен ♀ жасушаларының қосылуы.2. Тозаңдану - ♂ тозаңның ♀ ауызына түсуі3. Бір гүлдің өз ♂ тозаңның сол гүлдің ♀ -ның аузына түсуі – айқас тозаңдану деп

аталады.4. Жарақаттың тілінің ұзындығы – 6 см.5. Ұрықтану тозаңданудан кейін болады.6. Алма ағашында тозаңдану мен ұрықтану аралығы 15 – 20 минут.

Топтық жарыс:

№7. Биологиялық пошта. Тапсырма: Бірінші конвертке бунақденелілер арқылы айқас

тозаңдау.

Екінші конвертке жел арқылы айқас тозаңдану

1. 2.

Бунақденелілер арқылы айқас

Жел арқылы айқас тозаңдану

тозаңдану

2 жүгері, 1 шие, 2 қант қызылшасы, 1 шай, 2 қарабидай, 1 асқабақ, 2 қайың, 1 лимон, 2 емен, 1 алма ағашы.

№8. Биологиялық эстафета. (топтық жарыс)

Тапсырма: Бірінші топ сөз жасырады, соңғы әрпінен басталатын өсімдікті екінші топ жалғастырады.

алма – асқабақ – қарбыз – зығыр – раушан ...

ІІІ. Үй тапсырмасын актуальдау.

♂,♀ жыныс жасуларының қосылуы.(жынысты)

1. Бір гүлдің өз аталық тозаңының сол гүлдің аналығының аузына түсуі. (өздігінен)2. Ұрықтанған соң тұқым бүршігінен ...... дамиды. (тұқым)3. Сүтқоректілердің ішінен жарқанаттар гүл шырынын сору кезінде гүлдер айқас

тозаңданады. Осы гүл шырынын соруда жарқанаттар қандай мүшесін пайдаланады? (тілдері)

4. Бір гүлдің аталық тозаңының екінші гүлдің аналығының ауызына түсуі. (айқас)5. ♂тозаңның ♀-тың аузына түсуі. (тозаңдану)6. Айқас тозаңданудың бір түрі. (жел)7. Балара, шыбын, көбелек, қоңыз, т.б. бір сөзбен айтқанда айқас тозаңданудың қай түрі

?(бунақденелілер) Ү. Жаңа сабақты меңгерту

№1 тірек – сызба.

аталық аналық

күлте жапырақша гүлтабан

тостағанша

Жемістің пайда

болуына

№2 тірек – сызба

№3 тірек – сызба

Ұрық

Бір ұрықты Көп ұрықты

Жеміс

Шырынды Құрғақ

Жидек (қызанақ,

жүзім, картоп,

Жидек тәрізді

(мандарин, апельсин, лимон

Сүйекті (өрік, шие, шабдалы)

Бұршаққын (орамжапырақ,шалқынҚауашақ (меңдуана,

Қанатты жеміс (үйіңке, қайың

Дәнек (бидай, жүгері,тары)

Тұқымша (бақбақ,күнбағар)

Жарғақ (грек жаңғағы, емен

Бұршаққап (асбұршақ, беде)

Ү. Жаңа сабақ бекіту.

№14 зертханалық жұмыс.

“Шырынды және құрғақ жемістермен танысу”

Мақсаты: Шырынды және құрғақ жемістерді бір – бірінен ажырата білу.

Керекті құрал – жабдықтар: жеміс – жидек, көкөністер, пышақ, лупа.

Жұмыстың барысы:

Жемістердің аты

Жемістер Жеміс түрлері

Тұқым саны

Құрғақ Шырынды біреу екеу Көп

Картоп

Жүзім

Апельсин

Лимон

Күріш

Тары

Грек

жаңғағы

Құрма

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Алма

Шие

Жүзім

Алмұрт

Апельсин

Лимон

Құрма

+ +

+

ҮІ. Жаңа сабақты актуальдау

“Кубизм” стратегиясы. Тапсырма: кубиктің ішіне алма жасырылады. Бір оқушы көзін жұмып, алмаға сипаттама береді. Сипаттама бере отырып, жасырылған жемісті дәл табады.

Қалған оқушылар кубикті лақтыру арқылы тапсырмалар бойынша орындайды.

1. суреттеп беріңіз2. қолданыңыз3. талқылаңыз4. салыстырыңыз5. зерттеңіз6. гипотеза7. ҮІІ. Жаңа сабақты қорытындылау. “Табиғатты аяла” сөзжұмбағы

1. Сәресіні атқарған, орылып алып бақтардан. (тары)2. Өзі шырын, үйіреді адамның тілін. (қауын)3. Дәні алтын, асырайды халқын. (бидай)4. Қызыл қалпақ киеді, піскенде басын жерге иеді. (шие)5. Төтеп берер дауылға, өсіріңдер ауылға. (қарағай)6. Қабат – қабат тоны бар, арасынан жемістердің танып ал. (капуста)7. Тау – тау үйілген ақ алтын, табады оның атын кім ? (мақта)8. Қып – қызыл боп дөңгелек, бақшаларға оң береді. (томат)9. Таңертең де, түсте де, күнге бетін бұрады.

Тостағанын кішкене, тосады да тұрады. (күнбағыс)

10. Сырты қатты ұстасаң,шырынын ала алмассың қыспасаң.( анар)11. Тұздықпен жүреді, жауабын кім береді. (пияз)12. Өсіп тұрған талда, қып – қызыл ол – (алма)13. Еті қызыл дөңгелек, күзде жейміз күнде кеп. (қарбыз)

Т

А

Б

И

Ғ

А

Т

Т

Ы

А

Я

Л

А

ҮІІІ. Үйге тапсырма: 24; Жұмыс дәптер:

97-тапсырма.

ІХ. Оқушыларды бағалау.

Т І. Сабақтың тақырыбы: Ағзадағы қан айналымы.Жүректің құрылысы

ІІ. Сабақтың мақсаты:

а) білімділігі: Оқушыларға табиғи сұрыпталудың алғы шарттары туралы түсіндіру. б)тәрбиелілігі: Оқушыларды табиғатты қорғауға,сүйе білуге,шығармашылықпен

жұмыс істеуге үйрету.

в)дамытушылығы: Оқушыларға тіршілік үшін күрестің үш формасын сызба арқылы

түсіндіре отырып,қолдан сұрыптау мен табиғи сұрыптау

әсерлерін салыстыра отырып,,ойларын дамыту.

ІІІ. Сабақтың типі: Білік пен дағдыны қалыптастыру.

ІҮ. Оқытудың әдісі: сұрақ-жауап,баяндау

Ү. Сабақтың көрнекілігі: жүректің суреті.

ҮІ. Сабақтың барысы:

А) Ұйымдастыру

Б) Үй тапсырмасы

“Менен сұрақ- Сізден жылдам жауап” әдісі

1.1мм қанда қанша эритроциттер болады?

2.Қан беруші адам.

3.Қан қабылдаушы адам.

4.Адамда неше қан тобы болады?

5.Қанның түсі неге қызыл?

6.Ауру адамға дені сау адамның қанын ем ретінде құю әдісі

7.Қан ұйымайтын ауру қалай аталады?

8. Гемоглобин деген не?

9.Қан жасушаларын ең алғаш көрген және “қан шарлары”деп атау берген ғалым кім?

10.Ағзаның ішкі ортасына не жатады?

“Ой толғаныс”сатысы5 жолды өлең әдісі

1.Зат есім-кім?не? 1 сөз 1.Қан

2.Сын есім-қандай? 2 сөз 2.Қызыл,сұйық

3.Етістік-не істеді?не қылды? қайтті? 3 сөз 3.Ағады,ұйыйды,тасымалдайды.

4.Тақырыпты ашатын сөз тіркестері немесе сөйлем. 4 сөз 4. Қан адамға өмір сыйлаушы.

5.Тақырыптың синонимі (баламасы) 5.Тіршілік көзі

“РАФТ” әдісі

1.Тақырып (Қан)

2.Тақырыпқа сипаттама

3.Хат,шығарма жазу

4.Қорғау

Жұмбақ

Таппайтын тағат,

Тығулы сағат (жүрек)

ҮІІ.Жаңа сабақ

АнықтамаҚан-ең негізгі ішкі орталық

Жаңа сөздер:гематология,гематолог,перикард,эпикард,миокард,эндокард,кардиология,систола,диастола

Қанайналым-қанның денеде ұдайы қозғалыста болып, мүшелердіаралап,айналып отырады.

Қанайналудың маңызы тасымалдаужылу реттеуқорғаныштықгуморальды реттеу

Гематология-қанайналымы және жалпы қан жүйесін зерттейтін ғылым.

Жүректің құрылысы эндокардмиокард,эпикард. Жүрек 4 бөлікті:2 құлақша,2 қарынша

Кардиология-жүректі зерттейтін ғылым.

Жүректің жұмысы:1фаза-құлақшалардың жиырылуы-0,1сек2 фаза-қарыншалардың жиырылуы-0,3сек.3фаза-жүректің босаңсуы,үзіліс-0,4сек.1-2 фаза-систола3фаза-диастола

Ағзадағы қанайналымы.Жүректің құрылысы

• Қанның жүрекарқылы қантамырларыбойыменқозғалысын қанайналым жүйесідеп атайды. Қан23 секунд ішіндеадамның бүкілағзасын толықайналыпшығады.

Қанайналым мүшелері

• Ағзада қанның үздіксізқантамырлардың бойыменағуын (қозғалысын) қанайналым дейді.

• Қанайналым жүйесіне –жүрек және қантамырларжатады. Қанныңқантамырлардың бойымен

• тұйық түрде, яғниқанайналым шеңберіменағатынын XVІІ ғасырдаағылшын ғалымы

• У.Гарвей ашты.Кеуде қуысы:1 – жүрек; 2 – қабырғалар; 3 –көкет (диафрагма)

Жүректіңқабырғасы

Сыртқы қабаты –эпикард (грекше«epі» –сыртқы, «cor» – жүрек),

өте жұқа, жүректіқоршап тұрады.

Ортаңғықалың бұлшықетті

қабаты– миокард

(грекше «mіos» –бұлшықет).

Ішкі қабатыжұқа – эндокард(грекше «endo»– ішкі)жүректің ішкі қуыс-тарын, қақпақша-ларын астарлап

жатады

Жүректің сыртқы құрылысы

• 1 – қолқа доғасы; 2 – өкпе артериясы;3 – сол жақ жүрекше; 4 – қантамырлары; 5 – сол жақ қарынша; 6 – оң жақ қарынша;7 – төменгі қуысты вена тамыры; 8 – оң жақ

жүрекше; 9 – жоғары қуысты венатамыры; бағдарша қанның ағу бағытынкөрсетеді.

• Жүректің жалпақ бөлігі –негізі, сүйірлеу

бөлігі – ұшы деп аталады. Жүректің сыртын дәнекер

ұлпадан тұратын жұқаүлпершек (жүрек

• қабы) – перикард қаптаптұрады. Жүрек пен

үлпершектің арасындағыкеңістікте аздаған

• сұйықтық болады. Олжүректің еркін

жиырылуына жағдайжасап, үйкелісті

азайтады. Жүрек 4 қуысты: 2 жүрекшеденжәне 2 қарыншадан

тұрады.

Жүректің ішкі құрылысы

1 – қолқа доғасы; 2 – жарты ай тәрізді қақпақшалар; 3 – сол жақжүрекше; 4 – сол жақ қарынша; 5 – жүректің емізік тәрізді бұлшықеттері; 6 – жүректі ұзынынан бөліп тұратын қалың бұлшықет қабаты; 7 – оң жаққарынша; 8– жақтаулы қақпақшалар; 9 – төменгі қуысты вена тамыры; 10 – оң жақ жүрекше; 11 – жоғары қуысты вена тамыры

Жүректің әрбір бөлігінде біржүрекше, бір қарынша болады. Әрбөліктегі жүрекше мен қарыншаөзара тесіктер арқылыбайланысады. Сол тесіктердежүрекшелерденқарыншаларға қарай ашылып-жабылып тұратын жақтаулықақпақшалар болады. Оң жақжүрекше мен оң жақ қарыншаныңарасында үш жақтаулы , солжағында қос жақтаулықақпақшалар орналасқан

Жүректің жұмысы

Жүректі жеке кардиология ғылымы зерттейді.

Ересек адамның жүрегі минутына 70-75 рет соғады.

Ертеде бір ағылшын полковнигі өз жүрегінің жұмысын тоқтатып үйренген екен.Бір күні ол тәжірибені өзіне жасаған.Бірақ,тәжірибені қайталаған кезде полковник қайтыс болған.

-Не себептен ол кісі қайтыс болған.Оны білу үшін жүректің жұмысын қарастырамыз.

1фаза-құлақшалардың жиырылуы-0,1сек

2 фаза-қарыншалардың жиырылуы-0,3сек.

3фаза-жүректің босаңсуы,үзіліс-0,4сек.

1-2 фаза-систола

3 фаза-диастола

-Сонда жүрек неге шаршамайды екен?-Себебі жалпы жүректің жұмысы 0,8секунд,соның жартысы,яғни 0,4секунд.Егер адам 60жыл өмір сүрсе соның ішінде жүрек 30жыл демалады деп айтуға болады,ал бірақ оның жұмысын ешқандай техника алмастыра алмайды.Мысалы,жүрек тәулігіне 10т. қанды өзінен өткізеді екен.

-Сонымен полковник неден өлді?

-Жүректің демалыс кезеңі 0,4 секунд,яғни полковник диастола кезеңін созып жіберген.

-Егер де бақаның жүрегін кеуде қуысынан алып,басқа ыдысқа салсақ ол 1-2 минут жиырылып тұрады,яғни жұмыс істеп тұрады.Не себептен?

-Себебі ол жүректің автоматиясымен байланысты,ол не?Өзін-өзі реттеу,яғни жүрек бұлшық етінде белгілі бір жасушалар болады.,оларды пейсмейкерлер деп атайды.Ол жасушаларда өзінен-өзі қозу пайда болады,осы қозудың әсерінен жүрек,ешбір нәрсенің көмегінсіз жұмыс істейді.Сонда жүректі біздің ағзамыздағы «мәңгі двигатель»деп айтуға болады.

Сөздік бұрышы

• Салатамыр-артерия• Көктамыр-вена• Қылтамыр-капилляр• Аорта-қолқа, ең ірі салатамыр

ҮІІІ.Дамыту

“Ғажайып жетілік”

Химия ГеографияСалауаттану

СыйлықБиология Математика

Қазақ тілі

10

20 3040

50 60

70

10-Химия

1. Қызылша,сәбіздің адам ағзасына

қандай пайдасы бар? (Қан құрамындағы гемоглобинді көбейтеді.)

20-География

Адам биік тау басына шыққанда неліктен басы айналып,

мұрнынан қан кетіп құлайды?(Атмосфера қысымының шұғыл төмендеуінен)

30-Салауаттану

Денсаулықты сақтау үшін адам не істеу керек?(Жүгіру қажет.Жүгіру кезінде адам ағзасы дұрыс өсіп қалыптасады)

40-Сыйлық

50-Биология

Шешесінің қаны І топ,әкесінің қаны ІҮ топ болса,балаларының қан топтары қандай болмақ?

60-Математика

Адамның бір жылғы жүрек соғысының саны қанша? (

70-Қазақ тілі

Жастар –елдің .........................,

Соғып тұрған ............................

ІХ. Бекіту

Тапсырма-1Жүректің соғуын тыңдау

10 рет отырып-тұрғаннан кейінгі

соғысы

Жүректің қалыптыжағдайдағы соғысы

Қатысушының аты-жөні

Cабақтың тақырыбы: Ч.Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімі

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларды Ч.Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімдерімен таныстыру.

2. Тіршіліктің жалпы заңдылықтары және даму тарихы туралы дүниетанымын арттыру.

3. Оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру.

Сабақтың түрі: Ұжымдық ойлау.

Сабақтың пәнаралық байланысы: Тарих. әдебиет.

Сабақтың әдісі: Сұрақ жауап,баяндау,

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

V.Үй тапсырмасын сұрау.

VІ. Бағалау.

І.Мұғалім:

Ч. Дарвин сұрыптауға ерекше көңіл бөліп, оның түрлері мен себептерін толық зерттеді. Жануарлардың қолтұқымдары мен өсімдіктердің іріктемелерін шығаруда, олардың ерекше бір қасиетімен өзгеріс белгілеріне қарайды. Мысалы, қауын мен қарбызды зерттеуде тек жеміс сапасын арттыру мақсаты көзделеді. Сәбіз бен қызылша өсімдіктерінің тек тәтті жемтамыры бағаланады. Ч. Дарвин қолдан сұрыптау деп атаған.

Табиғаттағы өзгергіштік өсімдіктер мен жануарлардың барлық мүшелерін өзгеріске үшыратады. Ал қолдан сұрыптауда шығарылған іріктемелер мен қолтұқымдардың адамға пайдалы, тиімді мүшелері ғана өзгертіледі.

Ч. Дарвин ауыл шаруашылығы практикасында организмдердің жаңа формалары (жануарлардың қолтұкымдары мен есімдіктердің іріктемелері) қалай шығарылатынын зерттеді. Содан соң табиғатта қандай себеп шарттардың әсерінен жаңа түрлердің пайда болатынын талдауға кірісті. Адамның қолдан сұрыптауы мен табиғатта болатын табиғи сүрыпталудың арасында үлкен айырмашылық бар екендігін ажырата білді. Нәтижесінде,

Ч. Дарвин қолдан сұрыптау және табиғи сұрыпталу ілімінің негізін салды. Дарвин 1868 жылы шықкан "Үй хайуанаттары және мәдени өсімдіктердің өзгеруі» деген еңбегінде қолтұқымдардың шығуын және көптүрлілігін толык сипаттады. Ірі қаранын 400- ге жуық қолтұқымдарын зерттеді. Қолтұқымдар бір-бірінен бас сүйегі дене пішіні, реңі, қаңқасы мен бұлшық еттерінің дамуы, мүйіздерінің пішіндері арқылы ажыратылады. Осындай көп айырмашылыктарына қарамастан қолдан сұрыптау арқылы

шығарылған қолтұкымдар мен іріктемелердің жабайы тегі болатынын атап көрсетті. "Түр тұрақты, өзгермейді" деп санағандар "әрбір іріктеме мен колтүқымның өзіне тән жабайы

тегі болады" деп есептеді. Мүндай теріс көзқараска Ч.Дарвин карсы шығып,көптеген мысалдар келтірді. Мысалы, тауьқтардың барлык қолтұқымдарынын тегі — жабайы банкив тауығы; үй үйректерінің жабайы тегі — барылдауық үйрек; үй кояндарының тегі — жабайы еуропалық қоян екендігін дәлелдеді Мүйізді ірі қараның тегі — жабайы еуропалық тур, иттін тегі — қасқыр деп көрсетті.

Қолдан сұрыптаудың мысалдары. Ч. Дарвин 1862 жылы Лондонда Бүкіл дүниежүзілік ауыл шаруашылығы көрмесінен майор Галлеттің шығарған көп масақты бидай іріктемесін көреді. Жаңа іріктеменін бастамасы ретінде масағы ірілерінен бірнешеуін тандап алады. 87 дәнекті санап алып, оны жеке үлескіге себеді. Бұдан 10 масақты бидай алған; келесі жылы 17 масақты, 39 масақты өсімдік алынған. Жыл сайын тұқымдыққа ең көп масақтылары сұрыпталып қалдырылған.Галлет ең соңында, көп масақты бидай іріктемесін 6 жылда шығарған. Тек өсімдік шаруашылығында емес, мал шаруашылығына да сұрыптау жұмыстары қолданылған. Селекционер шығарған қырыққабаттың (капуста) 6 түрлі іріктемелерінің сырт пішіндері мен жапырақтары бір-біріне ұқсамайды.

Кептердін жабайы тегі мен қолтұқымдары: 1- жабайы жартас кептері; 2—якобинец; 3—тауыс-кептер; 4—үлкен жемсаулы (дутыш) кептер; 5—сабалак кауырсынды кептер; 6—турман

Қорытынды. Қолдан сұрыптаудың нәтижесінде адам тек өз қажетіне

жарайтын пайдалы қолтұқымдар мен іріктемелерді шығарады. Жаңа іріктемелер мен қолтұқымдарды шығару жұмысында организмдер белгілерінің өзгеруін негізге алады.

Қолдан сұрьштау тиімді болу үшін даралар саны көбірек алынып, олардын арасынан таңдау жұмыстары жүргізіледі.

ІІ.Дамыту . Сұрыптау нәтижесі берілген өсімдіктердің қай мүшесін өзгертеді? әр мүшесінің _тұсына "+-" белгісін койып белгілеңдер

Тамыры Түйнегі Сабағы Жапырағы Жемісі Тұқымы

1. Пияз

2. Картоп

3.Қызанақ

4.Қарақат

5. Қарбыз .

6. Көкнар

7. Сәбіз

8.Қырық-

қабат

9.Бұршак

ІІІ. Бекіту Ч. Дарвин анықтаған өзгергіштіктерді қалай түсінгендеріңді кестеге кысқаша

жазып толтырыңдар.

Айқын өзгергіштіктің Айқын емес өзгергіштіктің

себептері мысалдары себептері мысалдары

ІҮ.Үйге тапсырма Ч.Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімі

Ү.Бағалау

І. Сабақтың тақырыбы: Сабақтың түрлері, құрылысы

ІІ. Сабақтың мақсаттары:

а) білімділігі: Оқушыларға сабақтың түрлері, ішкі құрылысы, қызметі туралы.

б) тәрбиелілігі: Оқушыларды өсімдіктер дүниесін қорғауға, әсемдікті сүюге тәрбиелеу.

в) дамытушылығы: Оқушыларға сабақтың құрылысын тірек – сызба белгілері арқылы және суреттерін көрсете отырып, ой - өрісін дамыту.

ІІІ. Сабақтың типі: Жаңа сабақты меңгерту

ІҮ. Сабақтың әдісі: Баяндау

Ү. Сабақтың түрі: Ертегі сабақ

ҮІ. Сабақтың көрнекілігі: кестелер, сызбалар.

ҮІІ. Сабақтың барысы:

А) Ұйымдастыру

Сабақ барысында оқушылардан қазақ ертегілері, оның кейіпкерлері сұралады.

Қазақ ертегілері неше топқа бөлінеді ?

1. Қиял – ғажайып ертегілері2. Шыншыл ертегілері3. Хайуанаттар туралы ертегілер7

Бүгінгі сабағымыз ертегі сабақ екенін ескертіп, ертегі еліне сапар шегетініміз айтылады.

Ерте заманда Ерназар деген бай кісі болыпты.Ерназардың тоғыз ұлы болыпты.Кенжесінің аты Төстік екен.Төстік қалыңдығы Кенжекейді алып келе жатып, жалмауыз кемпірдің құрығына түседі.

Сонда Кенжекей:

- Сені әкең Бекторының жалмауызына беріп кеткен, сен менікі емессің, жалмауыздан біржола құтылып кел, - дейді.

Төстік жолға шығады.

Төстік елсізбен келе жатса, алдында бір адам көрінеді.

- О, неғып жүрген жансыз ? – деп Төстік қасына жетіп келеді.- Төстікке жолдас болайын деп, жолын тосып жүрген баукеспе ұры едім, - дейді.

Төстік оған мынадай сұрақ қояды.

Сұрақ.1. Тамыр дегеніміз не ?

2. Тамырдың қандай түрлері бар ?

Сұрағына жауап алып, екеуі жүріп кетеді.

Тағы елсізбен келе жатса, Желаяқ кездеседі.Төстік оған хронологиялық диктант береді.

Хронологиялық диктант

1.Қазақстанда «Қызыл кітап» тұңғыш........ шықты. (1978)

2.Қазақстанда.....қорықша,......ұлттық саябақ бар. (62;5)

3.....жылдары «Өсімдіктану» оқулығын жазған ғалым Ж.Күдерин. (1920-1930)

4.Қызыл кітаптың үшінші басылымы.....шығарылды.(1996)

Сөйтіп үшеу болып жүріп кетеді.Бұлар келе жатса, елсізде Саққұлақ кездеседі.Төстік Саққұлаққа мынадай сұрақ қояды.

Сұрақ.1. Ұлпа дегеніміз не ?

2. Ұлпаның қандай түрі бар?

Сұрағына жауап алып, төртеуі жүріп кетеді.

Төртеуі жапан түзде келе жатса, алыста тау көрінеді. Бір тауды көтеріп, бір таудың үстіне қойып, Таусоғар жүреді. Төстік оған терминдік диктант береді.

Терминдік диктант

1. Өте ұсақ заттарды үлкейтіп көрсететін құрал. (микроскоп)2. Желім тәрізді созылмалы қоймалжың тірі зат. (цитоплазма)3. Өсімдік жасушасына тән денешіктер (пластидтер)

4. Төменгі жағында бірнеше линзасы бар. (обьектив)Бесеуі жүріп кетеді.

Келе жатса, алдарынан үлкен көл көрінеді. Көлдің жағасында Көлтауысармен кездеседі.

Төстік Көлтауысарға мынадай сұрақ қояды.

Сұрақ.1.Түрөзгеріс дегеніміз не ?

2. Тамырдың қандай түрөзгерістері бар?

Төстік Көлтауысарды қасына ертіп, алтау болып жүріп кетеді.Көп уақыт өткеннен кейін бір оба көрінеді. Обаның басында жалпиып, жер астының қырағысы отырады. Төстік оған биологиялық диктант береді.

Биологиялық диктант

1. Бүршіктің сыртын ........... ................қаптайды.2. Оның саны өсімдік түріне қарай............. ........ ......... және одан да .......... болады.3. Олар........ ........ .........түсті болады.

Жетеу болып жүре отырып, жолда кездескен өсімдіктерді жинай береді. Бұлар жеті ай жол жүріп, Темір ханның еліне келеді.

Темір ханның қызын Кеше хан алмақ болып отыр екен.

Ер Төстік келген соң, Темір хан қызымды кім сұрағыма жауап берсе, соған беремін – деп елді жинайды.

Ер Төстік пен жолдастарына мынадай сұрақ қояды.

Сұрақ.1. Өсімдік мүшелері нешеге бөлінеді ?

2. Вегетативті мүшелерге не жатады ?

Олай болса, бүгінгі өтетін сабағымыз: Сабақтың түрлері, құрылысы.

Сабақ - өсімдіктің жер асты мүшелері мен жер үсті мүшелерін жалғастырып тұратын орталық тірек.

Гүл, жеміс Бүршік,

жапырақ

Сабақ

Шөптекті Сүректі Ағаштекті

Сабақтың түрлері

Қызметі

Қоректік заттар сабақ арқылы қозғалады

Органикалық заттар қорға жиналады

Көбеюге қатысады

Сабақтың биіктігі

Жер жүзіндегі ең ұзын сабақ ротанг пальмасынікі.Биіктігі-200-300м,лианалар -200-300м,

эвкалипт-140-155м,майқарағай-70м,шырша-60м,емен-20-50м,қарағай-48-50м,қайың-30-35м,самырсын-35-40м,жөке ағашы-30-35м,үйеңкі-25м,бамбук -20м,баобаб-12м,нан ағашы-20м,қант қамысы-4-5м,банан-3-3,5м,альпі шалғынындағы өсімдіктердің биіктігі-5-8см.

Ең аласа сабақты өсімдіктерге австралия орхидеясы (1-2мм),вольфия(1-2мм).

өң (ішке күн сәулесін өткізеді)

Қабық тоз (ішке оттегін өткізеді)

тін (беріктік,мықтылық қасиет

береді)

Темір хан Ер Төстікке өте разы болады. Өзінің қызын береді және не қалайсың, - деп Төстіктен сұрайды.

Ер Төстік Темірханға «біліміңді тексер» деген тапсырма береді.Берілген өсімдік тізімінен

сабақтың қай түріне жататынын анықтап, тиісті санды бағанға жаз.

Тік Жатаған Өрмелегіш Шырмалғыш Қысқарған

1. Қияр 6. Бақбақ

ҚабықТінКамбийСүрекӨзек

2. Жабайы бұршақ 7. Үрмебұршақ3. Құлмақ 8. Күріш4. Пияз 9. Шырмауық5. Қайың 10. Асқабақ

Қайтып келе жатқанда, жолдастары бәрі «жол жоқ» деп,, Ер Төстікпен қоштасып қала береді.

Жер үстіне шығатын жол есікке дейін алты айлық жол екен.Жолдың ауырлығына шыдамай қанның қызы, жолдастары бәрі қырылып қалады, жалғыз – ақ Күңкі деген бір күні мен Шалқұйрық, Ер Төстік – үшеуі аман қалды.

Үшеуі шаршап, бір бұлақтың қасына келіп жатады. Үлкен бәйтерек басында шуылдаған балапандардың ащы даусы естіледі.

Ер Төстік қараса айдаһар өрмелеп бара жатыр екен. Ер Төстік садағын алып, тартып қалады. Сол кезде үлкен қара құс келіп тіл қатады:

- Ей, адамзат, сен маған жақсылық жасадың, балапандарымды аман сақтадың, не қалайсың, - деп сұрайды. Сонда Ер Төстік №7 зертханалық жұмысты орындауды ұсынады.(оқушыларға ағаштын дәндері беріледі) Қарақұс Ер Төстік жер бетіне шығарады. Ер Төстік ауыр ұйқыға кетеді.

Перінің қызы Бекторы ашуланып жалмауыз кемпірді өлтіріп, Ер Төстіктің жолын тосып жүр екен. Бекторы пері: сендердің сабақ,сабақ деп шулағандарыңа түсінбей қалды. Сол пәленің неше қабат екенін тағы бір көрсетіңдерші. Оқушылар сабақтың ішкі құрлысын көрсетеді.

Ер Төстік жалмауыздардан осылай құтылып, Кенжекейге қосылып, ұлан - ғасыр той болыпты.

Мұғалім: сабағымыз аяқталып келеді, сонда біздің ертегіміз қай топқа жатады деп ойлайсыздар?(қиял – ғажайып ертегі)

Елбасы Н.Ә.Назарбаев “Қазақстан жолы” атты кітабында былай дейді:

      «Көктөбенің басында, алып көк теңіздің жағалауында өмір ағашы - Бәйтерек өседі екен. Жыл сайын Бәйтеректің бұтағындағы ұясына келіп, киелі Самұрық құс күн бейнелі алтын жұмыртқа салады екен. Бірақ жыл сайын айдаһар-жылан сол күнді жеп қояды. Бұл көрініс күн мен түннің, қыс пен жаздың ауысуын, қайырымдылық пен зұлымдықтың, жарық пен қара түнектің күресін астарлы түрде бейнелейді. Аңыз бойынша Ер Төстік жыланды өлтіріп, Самұрық құстың алтын жұмыртқасын аман алып қалады, ал осыған разы болған құс оның жер асты патшалығынан шығуына көмектеседі. Киелі ағаш туралы аңыз - бейбітшілік пен келісімде өмір сүруге ұмтылған жаңарған Қазақстан мақсатының көрінісі».

Бәйтерегіміз сияқты сиқырлыертегілер еліндегісаяхаттарымыз әсерлі болсын!

ҮІІІ. Үйге: 11

ІХ. Бағалау.