Ախթալա Akhtala АхталаԱխթալան 10-րդ դ. վերջին կառուցել են Կյուրիկյան Բագրատունիները, ովքեր սերում էին Գուրգենից (Կյուրիկե ̀Գուգարքի բարբառով)։ Կյուրիկեն Ախթալայից ոչ հեռու գտնվող Սանահինի և Հաղպատի վանքերի հիմնադիրներ Աշոտ Գ Ողորմած արքայի և Խոսրովանույշ թագուհու որդին էր։

Akhtala was built in the late tenth century by the Kiurikids, a branch of the Bagratunis.

Монастырь Ахтала был построен в конце X века Кюрикидами - Багратуни.

Ինչպես հասնելՎանական համալիրը գտնվում է Լոռու մարզի Ախթալա քաղաքում։ Երևանից այնտեղ հասնելու համար շարժվեք դեպի Վանաձոր ̀M3 մայրուղով, անցեք Վանաձոր և Ալավերդի քաղաքները, շարունակելով մինչև Ախթալա։ Շարունակեք ճանապարհը ̀հետևելով մեր ուղեցույց նշաններին մինչև Ախթալայի վանքը։ Հեռավորությունը Երևանից մոտ 185 կմ է, ճանապարհի տևողությունը ̀մոտ 2,5-3 ժամ։

How to reachTo get there from Yerevan, take the M3 highway and past Vanadzor and Alaverdi to Akhtala. It is about 185 km or 2.5-3 hours from Yerevan.

Как доехатьИз Еревана езжайте по шоссе M3 и проезжайте Ванадзор и Алаверди. Ахтала находится примерно в 185 км или 2,5-3 часа езды от Еревана.

Ախթալա 1: Հղում Akhtala 1: Map, Legend Ахтала 1. Условные обозначения

Հղումը1. Պարսպապատերը2. Աշտարակը, մուտքը3. Խցերը կամ սենյակները4. Միանավ եկեղեցի5. Վանքի մենաստանը կամ ճաշասրահը6. Բաղնիքը, ամբարը7. Սյունասրահ/գավիթը8. Սբ Աստվածածին եկեղեցիը

 Legend1. Defensive walls2. Tower, Gate3. Cells or rooms4. Single nave church5. Friary or dining hall6. Baths, storage vat7. Portico/Gavit8. St. Astvatsatsin church

Условные обозначения1. Крепостные стены2. Башенные ворота3. Кельи или комнаты4. Однонефовая церковь5. Трапезная6. Баня, амбар7. Галерея/ притвор8. Церковь Св.Аствацацин 

9. Մատուռը (Զաքարյանների դամբարանը)

9. Chapel (Zakarian sepulchre ) (Св.Богоматери)9. Часовня (усыпальница Закарянов)

Ախթալա 2: Պատմությունը Akhtala 2: History Ахтала 2. История

Պատմությունը

Ախթալան 10-րդ դ. վերջին կառուցել են Կյուրիկյան Բագրատունիները, ովքեր սերում էին Գուրգենից (Կյուրիկե ̀Գուգարքի բարբառով)։ Կյուրիկեն Ախթալայից ոչ հեռու գտնվող Սանահինի և Հաղպատի վանքերի հիմնադիրներ Աշոտ Գ Ողորմած արքայի և Խոսրովանույշ թագուհու որդին էր։ Կյուրիկեի եղբայրներն էին Սմբատ Բ Տիեզերակալը և Գագիկ Ա Բագրատունին, որի թագավորելու տարիները համարվում են Բագրատունյաց թագավորության ամենա-ծաղկուն շրջանը։

Երբ սելջուկների արշավանքների հետևանքով կործանվեց Տաշիր-Ձորագետի թագավորությունը, Կյուրիկյանները գաղթեցին Տավուշ ու Մեծնաբերդ ̀այնուամենայնիվ, կապ պահպանելով իրենց նախնիների հիմնած Ախթալայի ամրոցի և կալվածքի հետ։

Ախթալայի պատմությունը սկսվում է թերևս բրոնզի ու երկաթի դարերից։ 1887-1889 թթ. ֆրանսիացի հնագետ Ժակ դը Մորգանը Ախթալայում հայտնաբերեց 576 քարե ուղղանկյուն դամբարաններ, ինչպես նաև

 History

Akhtala was built in the late tenth century by the Kiurikids, a branch of the Bagratuni dynasty. The dynasty began with Gurgen (the name was pronounced 'Kiurikeh' in the local dialect of Gugark) who was a son of King Ashot III the Merciful and Queen Khosrovanush, patrons of nearby Sanahin and Haghpat monasteries. Gurgen's brothers were King Smbat II (the Conqueror) and Gagik I Bagratuni, under whom the Bagratuni Kingdom of Armenia reached the peak of its prosperity.

When the Tashir-Dzoraget kingdom fell to Seljuk raids, the Kiurikids migrated to Tavush and Metsnaberd, maintaining ties to their ancestral fortress and compound in Akhtala.

Akhtala's origins may be Bronze and Iron Age; Between 1887 and 1889 the French archaeologist Jacques de Morgan discovered 576 rectangular stone sepulchers, along with cultural items made of clay, bronze and iron near Akhtala dating back to the 8th century BCE while

История

Монастырь Ахтала был построен в конце X века Кюрикидами - Багратуни, династия которых начинается с Гургена (“Кюрике” на диалекте области Гугарк). Кюрике, сын царя Ашота III Милосердного и царицы Хосровануйш, является основателем монастырей Санаина и Ахпата, которые находятся по соседству с Ахталой. Братьями Гургена были царь Смбат II (Завоеватель) и Гагик I Багратуни, время правления которых по-праву считается расцветом царства Багратуни.

Во время набега сельджуков пало царство Ташир-Дзорагет, и Кюрекяны бежали в Тавуш и Мeцнаберд, однако сохранили связь с крепостью Ахтала, основанной их предками, и своими поместьями.

История Ахталы предположительно уходит корнями к бронзовому и железному векам. В 1887-1889 годах французский археолог Жак Д'Морган

խեցե, երկաթե ու բրոնզե գտածոներ ̀Ք.ա. 8-րդ դարով թվագրվող։ Տեղանքը հնուց ի վեր հայտնի է եղել որպես պղնձի հարուստ հանքավայր, իսկ պղինձը ̀տվյալ շրջանի հիմնական մետաղ։ Պատմիչներ Կիրակոս Գանձակեցու և Վարդան Արևելցու վկայությամբ ̀12-13-րդ դարերում բնակավայրը կոչվել է Պղնձահանք։

1180-ականներին Պղնձահանքը դարձավ Իվանե Ա Զաքարյանի սեփականությունը։ Իվանեի եղբայրը ̀Զաքարեն, մնաց Հայ առաքելական եկեղեցուն հավատարիմ, իսկ Իվանեն վրացական աշխարհիկ և հոգևոր ատյանի (տվյալ դեպքում ̀ժողովի) առջև ընդունեց բյուզանդական ուղղափառությունը ̀քաղկեդոնությունը (որը Վրաց եկեղեցին ընդունել էր 7-րդ դարում), և վանքը վերածեց քաղկեդոնական մենաստանի։ Ախթալայի վանքից բացի, քաղկեդոնության փոխեցին նաև հյուսիսային Հայաստանի մի քանի այլ եկեղեցիներ։ Պղնձահանքը եղել է Գուգարքի վրացադավան կամ քաղկեդոնական հայերի կրոնական կենտրոնը և հայ-վրացական կրթարան։

Սկսած 18-րդ դ. վերջից ̀վանքը ծառայում էր հույներին, ովքեր Ախթալայում բնակություն էին հաստատել̀ աշխատելու ոսկու և

the plentiful copper ore in the mountains was known to be an ancient source of metal for the region. The twelfth-thirteenth century historians Kirakos Gandzaketsi and Vardan Areveltsi called the area the “Pghndzahank” (Copper Mine) because of these rich deposits.

Pghndzahank became the property of Ivaneh Zakarian in the 1180s. While Ivaneh's brother Zakareh remained faithful to the Armenian Apostolic Church, Ivaneh had accepted the Byzantine (or Chalcedonian) Orthodoxy in the Georgian Court (which had adopted it in the 7th century). Several monasteries in northern Armenia were converted to Chalcedonian or Greek (Byzantine) Orthodoxy, a prominent example being Akhtala. Pghndzavank was the religious center for Chalcedonian Armenians as well as an Armenian-Georgian center for learning.

From the late 18th century to the present the monastery has served ethnic Greeks who settled in Akhtala to work in the nearby gold and silver mines. About 800 Greek families were moved from Gümüşhane in the Ottoman Empire to Akhtala in 1763 by the Georgian King

обнаружил здесь 576 прямоугольных каменных гробниц, а также предметы из глины, железа и бронзы, возраст которых исчисляется VIII веком до нашей эры. Эта местность испокон веков была известна богатыми залежами медной руды, а медь являлась основным металлом данного региона. По свидетельству историков Киракоса Гандзакеци и Вардана Аревелци в XII-XIII веках область называлась “Пхндзаанк” (Медный Рудник).

Начиная с 1180-х годов Пхндзаанк становится собственностью Иване I Закаряна. Его брат Закаре остался верен Армянской Апостольской Церкви, а сам Иване на собрании грузинского мирского и духовного представительства принял византийское православие – халцедонскую веру (которую Грузинская Церковь приняла в VII веке) и превратил монастырь в халцедонскую обитель. Кроме монастыря Ахтала, несколько других монастырей северной Армении также были обращены в халцедонскую веру. Пхндзаанк являлся религиозным

արծաթի հանքերում։ 1763-ին վրաց թագավոր Հերակլ Բ-ն Օսմանյան կայսրու-թյան տարածքում գտնվող Գյումուշխանե բնակավայրից Ախթալա տեղափոխեց մոտ 800 հույն ընտանիքներ։ Հույները կոչեցին վանքը «Մերամանի». հույն հանքափորները մի շարք արձանագրություններ են թողել վանքի պատերին։ 19-րդ դ. Ախթալան դարձավ հայ իշխանական ընտանիքներից մեկի ̀Մելիքովների սեփականությունը։

Ներկայումս Ախթալայի վանքն ունի ուխտա-գնացության օրեր ̀սեպտեմբերի 20-21-ը, երբ վանք են այցելում հայեր, հույներ ու վրացիներ։

Ախթալան Հայաստանի որմնանկարչության զարգացման շրջանի անխաթար մնացած վառ օրինակներից է։

Herekleh II. The Greeks called the monastery "Meramani" and Greek miners have left inscriptions on the monastery walls. In the 19th century Akhtala was taken over by the Armenian princely family of Melikovs.

Currently the monastery has its pilgrimage days on September 20–21. Armenians, Greeks and Georgians visit the monastery on this occasion.

Akhtala remains one of Armenia's best intact examples of its great fresco period.

центром халцедонских армян и армяно-грузинским просветительским центром.

Начиная с конца XVIII века монастырь служил этническим грекам, живущим в Ахтале и работающим на близлежащих золотых и серебряных рудниках. В 1763 году грузинский царь Геракл II переселил сюда около 800 греческих семей из Османской империи (из поселения Гюмушхане). Греки назвали монастырь по-своему – «Мерамани», а греческие рудокопы оставили несколько надписей на стенах монастыря. В XIX веке Ахтала переходит в собственность армянской княжеской семьи Меликовых.

Монастырь Ахтала является одним из ярчайших примеров развития армянской фресковой живописи, а также носителем межнациональной традиции – ежегодно с 20 по 21 сентября его посещают армянские, греческие и грузинские паломники.

Ախթալա 3: Ախթալայի վանական համալիրը

Akhtala 3: Complex Ахтала 3. Монастырский комплекс Ахтала

Ախթալայի վանական համալիրը

Ախթալայի ամրոցը կանգնեցվել է

 Complex

The fortress was built on an elevated rocky

Монастырский комплекс Ахтала

Крепость Ахтала построена на высоком,

բարձրադիր ընդարձակ հրվանդանի վրա ̀բնական պատնեշներ հանդիսացող ժայռապատ խոր ձորերով եզերված։ Որոշ չափով բաց տարածքները պաշտպանված են աշտարակներով ու պարիսպներով։ Ամրոցի միակ մուտքը հյուսից է ̀պաշտպանված շրջանաձև հատակագծով եռահարկ կոնաձև աշտարակով ու պարիսպներով։ Շինանյութը կապտավուն բազալտն է ̀կրաշաղախով։

13-րդ դ. եռահարկ աշտարակը (2) բարձրանում է գլխավոր մուտքի ̀թաղածածկ եռակամար սրահի արևելքից։ Աշտարակավոր պարսպապատերը (1) պաշտպանում էին ամրոցի ներսում գտնվող վանքի հյուսիսային մուտքը։ Վանքի գլխավոր եկեղեցին Սբ Աստվածածինն (8) է, եկեղեցուն կից սրահը (7) և փոքրիկ եկեղեցին (9), որտեղ ըստ պատմիչներ Վարդան Արևելցու և Կիրակոս Գանձակեցու ̀թաղված են իշխան Իվանե Զաքարյանը և նրա որդին ̀Ավագը։

Սբ Աստվածածին եկեղեցուց դեպի հյուսիս ̀պարսպա-պատին կից, բնակելի եւ տնտեսական շինություններ (3) են եղել, որոնցից պահպանվել են կրկնահարկ կառույցի (հնարավոր է ̀մենաստանի կամ սեղանատան) (5) պա-տերը։ Կառույցը

outcrop surrounded by deep canyons from three sides forming a natural barrier. The accessible parts between the cliffs are reinforced by towers and walls. The only entrance to the compound is on the northern side protected by walls with round, cone-shaped towers. The walls and towers of the fortress are built from bluish basalt using lime mortar.

The 13th c. tower (2), a three-story construction stands as the main entrance to the fortress and is built into the fortress walls (1); the main church St. Astvatsatsin (8) is the most prominent building in the monastery; its portico (7) with small chapel (9) where, according to the medieval historians Vardan Areveltsi and Kirakos Gandzaketsi, Prince Ivaneh Zakarian and his son Avag are buried.

To the north of the main church are ruins of cells or rooms (3) attached to the walls and a two-story friary or dining hall (5), which may also have housed the fortress guards. The two-story building used part of the fortifications for its eastern wall, and a wooden roof. Some of the walls remain, enough to show the large size of this dwelling, which included a community

выда-ющемся далеко вперед, мысе, изрезанном стенами глубоких ущелий. Открытые пространства местности определенным образом защищены башнями и крепостными стенами, а единственный вход в крепость с северной стороны укреплен круговой в плане трехэтажной конусообразной башней и защитными стенами из голубоватого базальта, скрепленного известковым раствором.

Трехэтажная башня (2) XIII века поднимается от главного входа с восточной стороны сводчатого трехарочного зала. Крепостные стены (1) с башнями защищали находящийся внутри крепости северный вход в монастырь. Главная церковь монастыря - Св.Аствацацин (Св.Богоматери) (8), к ней примыкает зал (7) и малая церковь (9), где согласно летописцам Вартану Аревелци и Киракосу Гандзакеци похоронены князь Иване Закарян и его сын Аваг.

К северу от церкви Св.Богоматери у крепостных стен находились жилые и хозяйственные постройки (3), от которых сохранились стены

հարում է արևելյան պարսպապատին և ունեցել է փայտե ծածկ. հնարավոր է նաև, որ այստեղ տեղակայվել է ամրոցի պահակախումբը։ Պահպանված պատերը վկայում են այս շինության չափսերի մասին. այն ունեցել է մեկ սրահ և ընդհանուր ննջասենյակներ։ Շինությունը ելք ուներ դեպի գետի կիրճը տանող թունել, դեպի բաղնիք (6) և ստորգետնյա ամբարներ։

Գլխավոր եկեղեցու կողքին ̀վանքի բակի հյուսիս-արևելքում, կանգուն է միանավ թաղածածկ 13-րդ դ. եկեղեցին (4) ̀արևելյան ճակատից դուրս եկող կիսա-շրջանաձև խորանով, ինչը բնորոշ է հայկական եկեղեցաշինությանը ̀5-6-րդ դարերից սկսած։

ՇրջակայքըԱխթալան ռազմապաշտպանական և հոգևոր հզոր կենտրոն է եղել, ինչի մասին են վկայում գյուղի 10-13-րդ դդ. բազմաթիվ ամրաշինությունները, եկեղեցիները և մատուռները։ Մայրուղի վերադառնալու ճանապարհին ̀աջից, ժայռակատարի վրա կտեսնեք Սբ Երրորդություն վանքը, որն ունի երկու իրար կից եկեղեցիներ, մատուռ, մեծ սրահ և ստորգետնյա սենյակներ։

Ախթալայի մյուս հուշարձաններից են Առաքելոց կամ Սբ Գեւորգ եկեղեցին, 13-րդ դ.

room and dormitory style sleeping chambers. The structure had an entrance to a tunnel, leading to the river gorge, a bath (6) and underground storage vats.

Near the main church are the remains of a 13th century single nave church (4) partially enclosed by a ditch. It had a semicircular apse protruding from the eastern wall, a common layout beginning in the 5th-6th centuries.

NearbyAkhtala was a major defensive and spiritual center, as the numerous 10th-13th cc fortifications, churches and chapels in the village show. On your way back to the main highway you will see on your right, perched on top of a needle stone, the monastery of St. Yerordutiun (Holy Trinity), two inter-connected churches, a chapel, gallery hall and subterranean rooms.

Others are the St. Arakelots (Holy Apostles) or St. Gevorg Church, and a 13th c. spring monument, built on a Vishap stone from

двухэтажного строения, вероятно, обители или трапезной (5). Строение, примыкающее к восточной крепостной стене, когда-то имело деревянное перекрытие, и возможно здесь квартировался караул крепости. Сохранившиеся стены свидетельствуют о размерах этого сооружения, которое имело один зал и общие спальни, а также соединялось туннелем с ущельем реки, баней (6) и подземными амбарами.

Рядом с главной церковью в северо-восточной части двора стоит однонефовая церковь XIII века (4) с выступающей с восточной стороны фасада полукруглой апсидой, что с V-VI веков становится типичным для армянского церковного строительства.

ОкрестностиАхтала была мощным оборонительным и духовным центром, о чем свидетельствует наличие в деревне многочисленных защитных сооружений, церквей и часовен X-XIII веков. Справа от магистрального шоссе на скалах вы увидите церковь Св.Троицы, которая имеет две,

աղբյուր-հուշարձանը ̀բրոնզեդարյա վիշապաքարի տեղում կանգնեցված, երկու եկեղեցի և Բարսեղյան մատուռը։ Վանական համալիրի հյուսիս-արևմուտքում գտնվում է 19-րդ դարավերջին կառուցված Ռուսական մատուռը։

the Bronze Age, a pair of hall churches and the Barseghian chapel. Northwest of the main complex is a Russian chapel, built at the end of the 19th century.

примыкающие друг к другу, церкви, часовню, большой зал и подземные комнаты.

Из числа других памятников в Ахтале – церковь Аракелоц или Св.Геворг, родник-мемориал XIII века, возведенный на месте вишапакара (камня-дракона) бронзового века, две церкви и часовня Барсегян. На северо-западе монастырского комплекса находится русская часовня, построенная в конце XIX веке.

Ախթալա 4: Սբ Աստվածածին (8) Akhtala 4: St. Astvatsatsin church

Ахтала 4. Церковь Св.Богоматери (8).

 Սբ Աստվածածին (8)

Ախթալայի վանական համալիրի գլխավոր եկեղեցին Սբ Աստվածածինն է։ Եկեղեցու կառուցման ճշգրիտ տարեթիվն անհայտ է. ընդունված է այն համարել 11-13-րդ դդ. շինություն, թեև ներկայիս եկեղեցին կառուցվել է ավելի վաղ շրջանի շինության տեղում։ Միջնադարյան հայ պատմիչ Կիրակոս Գանձակեցու վկայությամբ ̀Իվանե Զաքարյանը թաղվել է եկեղեցու դիմաց 1227-ին, իսկ Ստեփանոս արք. Օրբելյանը «Պատմութիւն նահանգին

St. Astvatsatsin 

The main building of the monastic compound is St. Astvatsatsin (Holy Virgin) church. The exact date of the church's construction is unknown but it is generally regarded as an 11th-13th century complex, though the current church was built on an earlier foundation. The medieval Armenian historian Kirakos Gandzaketsi mentioned that Ivaneh Zakarian was buried in the church in 1227 while another medieval historian, Stepanos

Церковь Св.Богоматери (8)

Главная церковь монастырского комплекса – церковь Св.Богоматери. Точная дата возведения церкви неизвестна, однако принято считать ее сооружением XI-XIII веков, возведенном на месте более раннего сооружения. Средневековый армянский летописец Киракос Гандзакеци свидетельствует о захоронении князя Иване Закаряна перед церковью в 1227 году, а архиепископ Степанос Орбелян в своем

Սիսական» աշխատությունում 1216 թվականի ներքո հիշատակում է Պղնձահանքի, այն է ̀Ախթալայի վանքը, որի ինչպես գլխավոր, այնպես և ամենահին եկեղեցին Սբ Աստվածածինն է։ Մեր օրերի մասնագետների կարծիքով ̀եկեղեցու որմնանկարները թվագրվում են 1205-1276 թթ.։

Ախթալային կից Այոր կոչվող տեղում հայտնաբերվել է Ախթալայի Սբ Աստվածածին եկեղեցու շինարարությանը նվիրված մի խաչքար, որի հետևի կողմում պահպանվել է իշխանուհի Մարիամի ̀Գուրգեն Բ-ի (Կյուրիկե Բ) դստեր 1118-ին կատարված հետևյալ արձանագրությունը. «Ես ̀Կյուրիկեի դուստր Մարիամս, Պղնձահանքում կառուցեցի Սբ Աստվածածին եկեղեցին. նրանք, ովքեր պատվում են մեզ, թող հիշեն մեզ իրենց աղոթքներում»։ Մարիամը նաև հովանավորել է Հաղպատի (1185 թ.) գլխավոր եկեղեցու մեծ գավթի կառուցումը։

Համաձայն տեղի ավանդության ̀եկեղեցին 7-րդ դ. կառուցել է բյուզանդական կայսր Հերակլը, ով ծագումով հայ էր։ Ըստ մեկ այլ ավանդության ̀այն 5-րդ դ. կառուցել է վրաց թագավոր Վախթանգ Ա Գորգասալին։ Երկու վարկածներն էլ հիմնավորված չեն։

Orbelian, referred to the building in his History of Sisakan (Sissian) Province (1216) as Pghndzahank, or Akhtala Monastery's main and oldest church. Modern researchers date the murals within the church to 1205–1276.

Princess Mariam, the daughter of Gurgen II (Kiurikeh II) had a record made in 1118 on the back of a khachkar found at Aiyor (next to Akhtala) which refers to the construction of the church at Akhtala. The inscription on the khackar states: "I, the daughter of Kiurikeh, Mariam, erected St. Astvatsatsin at Pghndzahank, those who honor us remember us in their prayers." Mariam was responsible for construction of the gavit (narthex) of the main church at Haghpat (1185).

According to local lore, the church was built in the 7th century by a Byzantine emperor of Armenian extraction, Heraclius. Another legend assumes that the church was built in the 5th century by the Georgian King Vakhtang I Gorgasali. There is no applicable evidence to support either story.

Stepanos Orbelian wrote that the church held the cross used by John the Baptist to baptize Christ, a relic known as a 'cross of

труде 1216 года «История округа Сисакан» описывает монастырь Ахтала в Пхндзаанке (Медном Руднике) с ее самой главной и старейшей церковью Св.Богоматери. По мнению современных ученых фрески церкви относятся к 1205-1276 годам.

По соседству с Ахтала в местечке с названием Айор был обнаружен хачкар, посвященный строительству церкви Св.Богоматери, на обратной стороне которого сохранилась следующая надпись 1118 года от княгини Мариам, дочери Гургена II (Кюрике II), которая гласит: «Я, Мариам, дочь Кюрике, построила в Пхндзаанке церковь Св.Богоматери, те, кто чтят нас, пусть помянут о нас в своих молитвах». Мариам также пожертвовала средства на постройку большого притвора главной церкви монастыря Ахпат в 1185 году.

Согласно местному преданию эту церковь построил в VII веке византийский император Геракл, армянин по происхождению, по другой же легенде ее построил в V веке грузинский царь Вахтанг I Горгасали,

Ստեփանոս Օրբելյանի վկայությամբ ̀այստեղ միառժամանակ պահվել է իր «հրաշագործությամբ» հայտնի Հովհաննես եպիսկոպոսի խաչը, որն ավելի ուշ հայտնվում է Նորավանքի եպիսկոպոս Ստեփանոսի մոտ, ով եկեղեցական հանդերձանքի երկու թանկարժեք իրերի հետ գրավ է դնում։ Հետագայում Պռոշ իշխանի հայրը ̀Վասակ Պռոշյանը, այդ մասունքն ընծայել է Իվանե Ա Զաքարյանին, ով իր հերթին այն 1216 թ. վերադարձրել է Նորավանքին ̀մեծ գումար պահանջելով։

Սբ Աստվածածինը ուղղանկյուն հատակագծով խաչաձև գմբեթավոր հորինվածք է, որի արևելյան կողմում ցածր բեմով կիսակլոր ավագ խորանն է ̀երկու կողմերում կրկնահարկ խորաններով։ Ձգված աղոթասրահը երկու զույգ կամարներով բաժանվում է երեք նավերի։

Եկեղեցին պսակող նախնական հսկա գմբեթը չի պահպանվել։ Այն վնասվել է Լենկ Թեմուրի արշավանքի ժամանակ և վերջնականապես ավերվել 1784-ին Ավարական խանության Օմար խանի ̀Դաղստանից Անդրկովկաս ներխուժման ժամանակ։ 19-րդ դ. Կովկասի փոխարքա իշխան Միխայիլ Վորոնցովի հանձնարարությամբ քանդված գմբեթի

miracles'. It ehen moved to Vayots Dzor region, where Bishop Stepanos of Noravank had possession of the relic and pawned it along with two other precious items to raise funds. Vasak, father of Prince Prosh, is said to have given this relic to Ivaneh Zakarian who returned it to Noravank in 1216 in exchange for a large sum of money.

St. Astvatsatsin has a rectangular domed cruciform composition, the eastern end of which has a low-stage semi-circular altar with 2-story annexes on both sides of the apse. The elongated hall is triple-naved, divided by to sets of arches.

The building was crowned by a massive dome which has not survived. It was damaged during Tamerlane's invasion and completely demolished in 1784 when the Avar Omar Khan invaded the Transcaucasus from Dagestan. In the 19th century the viceroy of the Caucasus, Prince Mikhail Vorontsov, built a semi-spherical wooden dome covered with iron sheets in place of the original dome. The dome was renovated in Soviet times.

 

но обе версии не получили реального подтверждения.

По свидетельству Степаноса Орбеляна здесь хранился известный своей “чудодейственной силой” крест епископа Ованеса, который позднее вместе с двумя драгоценными вещами из церковного облачения заложил епископ Степанос из Нораванка, у которого он находился. В дальнейшем, отец князя Проша, Васак Прошян эти мощи приподнес Иване I Закаряну, который в свою очередь вернул их монастырю Нораванк в Вайоц Дзоре в 1216 году, потребовав за них большую сумму.

Церковь Св.Богоматери имеет прямоугольную в плане купольно-крестообразную композицию. В восточной стороне – полукруглый низкий алтарь с двухярусными ризницами по бокам. Длинный зал молельни двумя парами арок делится на три нефа.

Первоначальный громадный купол церкви не сохранился. Он вначале пострадал во время нашествия Тимурлана, а потом в 1784 году

տեղում կառուցվել է թիթեղապատ կիսագնդաձև փայտե գմբեթ։ Այս գմբեթը վերանորոգվել է խորհրդային տարիներին։

окончательно рухнул во время вторжения аварского хана Омара из Дагестана в Закавказье. По повелению российского наместника на Кавказе князя Михаила Воронцова в XIX веке на месте рухнувшего купола построили обитый жестью полусферический деревянный купол. Реставрацию купола произвели уже в советское время.

Ախթալա 5: Սբ Աստվածածնի որմնանկարները: Նշանավոր մարդիկ

Akhtala 5: St. Astvatsatsin Frescoes. Residents

Ахтала 5. Фрески церкви Св. Богоматери.

 Սբ Աստվածածնի որմնանկարները

Եկեղեցու որմնանկարների ստորին շերտը վերաբերում է 11-րդ դարին և անմիջական աղերս ունի ժամանակի հայկական մանրանկարչության, հատկապես ̀«Մուղնու Ավետարանի» պատկերազարդման հետ։ Գունազարդումը բնորոշ է բյուզանդական արվեստին, իսկ թեմատիկ լուծումները ̀հայկական մանրանկարչությանը։ 13-րդ դարում և հետո կատարված որմնանկարները հարազատ են բյուզանդական արվեստին։ Դրանց մեծ մասն ունի հունարեն, մյուս մասը ̀վրացերեն արձանագրություններ և արվել են աթաբեկ (թագավորահայր) Իվանե Զաքարյանի իշխանության օրոք։

 St. Astvatsatsin Frescoes

The lower murals at St. Astvatsatsin are dated to the 11th century with features typical of Armenian miniature paintings, especially those from the Mughni Gospels. The coloring of the murals is characteristic of typical Byzantine art while the themes are more Armenian. Those from the thirteenth century and later more closely represent Byzantine art. Most of the murals bear Greek and Georgian scripture texts made under the patronage of Atabek Ivaneh Zakarian.

Scenes from both testaments and saints including St. Gregory the Illuminator are

Фрески церкви Св. Богоматери

Нижний слой фресок церкви относится к XI веку и непосредственно связан с искусством армянской миниатюры, в особенности с оформлением «Мугнийского Евангелия». Стиль иллюстрирования фресок характерен для византийского искусства, а по тематическим решениям они перекликаются с традициями армянской миниатюры. Фрески XIII века и более поздние, родственные византийскому искусству, имеют надписи на греческом языке, а некоторые – на грузинском и были выполнены во времена правления

Երկշերտ բարձրարվեստ որմնանկարները պատկերում են Հին և Նոր կտակարաններից առանձին դրվագներ, սրբապատկերներ, այդ թվում ̀Գրիգոր Լուսավորչի պատկերը։ Խորանի գմբեթարդին Մարիամ Աստվածածինն է ̀գահին նստած, Մանուկ Հիսուսը գրկին (պահպանվել է որմնանկարի միայն մի մասը), նրանից ցած ̀հաղորդության ̀խորհրդավոր ընթրիքի տեսարանն է։ Հիսուս պատկերված է երկու անգամ ̀մերթ շրջված դեպի աջ և մերթ դեպի ձախ ̀առաքյալների հետ հացը կիսելիս։ Պահպանվել են Պետրոս, Հովհաննես, Պողոս առաքյալների, Ղուկաս և Մատթեոս ավետարանիչների պատկերները։

Քիչ ավելի ներքև ̀ողջ հասակով պատկերված են սրբեր, ի թիվս որոնց ̀Հռոմի Սեղբեստրոս պապի, Հակոբ Տյառնեղբոր, Հովհան Ոսկեբերանի, Բարսեղ Մեծի, Գրիգոր Ա Լուսավորչի, Աթանաս Ալեքսանդրացու, Հռոմի Կլեմենտ (Կղեմես) պապի, Գրիգոր Սքանչելագործի, Կյուրեղ Ալեքսանդրացու, Գրիգոր Աստվածաբանի, Կիպրիանոս Կարթագենացու պատկերները։ Արևմտյան պատի որմնանկարներում պատկերված է երկնային արքայությունը, իսկ հյուսիսային պատին ̀Հիսուսի չարչարանքները,

depicted in the double-tier murals. The large image of the Holy Virgin with Child on the dome was badly damaged and only parts survive. The mural underneath depicts the Communion, with Jesus appearing twice, turning both right and left while breaking bread with the Apostles. The images of the apostles Peter, John and Paul, as well as the evangelists Matthew and Luke have survived.

Other Christian saints are depicted below the Communion scene, including Pope Sylvester, St. James the brother of Jesus, St. John Chrysostom, Basil the Great, Gregory the Illuminator, Atanas of Alexandria, Pope Clement, Gregory the Thaumaturgist (Miracle Worker), Cyril of Alexandria, Gregory the Theologian and Cyprian of

Carthage. The murals on the western wall depict the Kingdom of Heaven. The northern wall depicts the trial of Jesus by the High Priest Caiaphas and Pontius Pilate. Arches, niches and columns are also covered by murals. Some of the murals were renovated in 1979.

ResidentsInscriptions from nearby khachkars show

атабека (цареотца) Иване Закаряна.

Двухслойные высокохудожественные фрески изображают сценки из Старого и Нового Заветов, а также лики святых, в том числе Григора Лусаворича. В купольной части алтаря изображена сидящая на троне Богоматерь Мариам с маленьким Иисусом на руках (сохранилась лишь часть этой фрески), а ниже изображено Причащение на Тайной Вечере, где фигура Иисуса изображена дважды – развернувшись вправо и влево и делясь едой с апостолами. Кроме этого на фресках сохранились образы апостолов Петра, Иоанна, Павла и евангелистов Луки и Матвея.

Чуть ниже, в полный рост изображены святые, в числе которых Римский Папа Себеос, Акоп Тьярнехбайр, Иоанн Златоуст, Барсег Великий, Григор I Лусаворич, Афанасий Александрийский, Римский Папа Клемент, Григорий Чудотворец, Кюрег Александрийский, Григорий Богослов и Киприан Карфагенский. На фресках западной стены изображено царство небесное, а на северной стене – мучения Христа,

Կայիափա քահանայապետն ու հռոմեական կառավարիչ Պիղատոս Պոնտացին։ Կամարները, միջնապատերն ու սյուները նույնպես պատկերազարդված են սուրբգրային թեմաներով և սրբերի դիմապատկերներով։ Որմնանկարների մի մասը վերականգնվել է 1979 թ.։

Նշանավոր մարդիկ

Մոտակա խաչքարերի արձանագրությունները վկայում են, որ 1240-ականներին վանքի առաջնորդն է եղել ոմն Պետրոս (Պետրե)։ Վանքում գործել է գրիչ և թարգմանիչ Սիմեոն Պղնձահանեցին, ով (1188- 1255 թթ.) եղել է կրոնավոր, թարգմանել բյուզանդական աստվածա-բանական գրականություն։ Նա համագործակցում էր քաղկեդոնական դավանանք ընդունած մեկ այլ հայի ̀Մինաս Սյունակյաց Տրապիզոն-ցու հետ։ 1227-ին Սիմեոնը կազմել է Գրիգոր Նյուսացու աշխատու-թյունների գիրքը։ Գրքի հիշատակարանում Սիմեոնը գրում է.

«ՑՉԼԵ (6735 թ.) հավիտենական թվականին (ժամանակակից 1227թ.) գրվեց և ավարտվեց եպիսկոպոս Գրիգոր Նյուսացու գիրքը ̀ընտիր և լավ հին օրինակներից, որ թարգմանիչների (կողմից) գրված էին. (գրվեց) ձեռքով մեղապարտ և անարժան

the monastery was headed by a certain Petreh in the 1240s. The most prominent resident of the monastery was the translator and scribe Simon of Pghndzahank. Simon (1188-1255) was a clergyman for several years at the monastery, translating Byzantine theological literature. He collaborated with another Armenian of Chalcedonian faith, Minas Siunakiats of Trabzon. In 1227 Simon compiled a volume of works by Gregory of Nissa. He wrote:

In the year 6735 of the eternal calendar (1227 modern calendar) I completed the book by Bishop Gregory of Nyssa which was a well preserved old copy translated by the sinful and undeserving clergyman Simon who lived in Armenia, near Lori, at the Holy Virgin monastery of Pghndzahank. The book was translated during the reign of Atabek Ivaneh, the founder of the monastery, may God grant him and his sons long life.

The modern calendar date shows the difference between the Armenian eternal calendar date (6735) and the Byzantine (Chalcedonian) eternal calendar date (5508), each of which counts time from the

первосвященник Каифа и римский правитель Понтий Пилат. Арки, промежуточные стены и колонны также украшены ликами святых и их жизнеописаниями. Часть этих фресок была восстановлена в 1979 году.

Выдающиеся людиНадписи на близлежащих хачкарах свидетельствуют о том, что в 1240-х годах настоятелем этого монастыря был некий Петрос (Петре). В этом же монастыре работал переписчиком и переводчиком Симеон Пхндзаанеци (1188-1255), который, будучи человеком религиозных воззрений, переводил византийскую теологическую литературу, сотрудничал с принявшим халцедонскую веру другим армянином – Минасом Сюникским из Трапезунда, а в 1227 году составил книгу работ Григория Нисского. В памятных записях рукописи он пишет:

"В году 6735 вечного летоисчисления (1227 г. совре-менного календаря) была переписана и завершена сия книга епископа Григория Нисского с древних, отобранных и хороших рукописей, написанных переводчиками, рукою

կրոնավոր Սիմեոնի, Հայոց երկրում, Լոռիի մոտ, վանքում, որ կոչվում է Սպլենձահան (Պղնձահանք), Սուրբ Աստվածածնի հովանու ներքո, իշխանության օրոք Իվանե աթաբեկի, ում Տերը երկար ժամանակ տա ̀որդիներով հանդերձ»։

Ժամանակակից տարեթիվը կազմվում է հայկական հավիտենական ̀6735 թ. և բյուզանդական (քաղկեդոնական) 5508 թ. օրացույցների տարբերությունից, որոնցից յուրաքանչյուրը տարբեր ձևով է հաշվարկում Ադամի արարման տարեթիվը։

Սիմեոն Պղնձահանեցին վրացերենից հայերեն է թարգմանել Պրոկլ Դիադոխոսի «Շաղկապք աստուածաբանականք», Հովհաննես Դամասկացու «Աղբիւր գիտութեան», Հովհաննես Սինայեցու «Սան-դուղք աստուածային ելից», «Պատմութիւն վրաց» և «Ժամագիրք յունաց» գրքերը։

20-րդ դարի հայ նշանավոր ռեժիսոր Սերգեյ Փարաջանովն իր «Նռան գույնը» կինոնկարի երկու հատված նկարահանել է Ախթալայի վանքում։

birth of Adam.

Simon also translated from Georgian into Armenian the Elements of Theology by Proclus Diadochos, The Fountain of Wisdom by John Damascene, The Ladder of Divine Ascent by John of Sinai, A History of Georgia (Kartlis Tskhovreba) and The Greek Prayer Book.

The prominent 20th century Armenian film maker Sergei Parajanov filmed two episodes of his famous film The Color of Pomegranates at the monastery.

грешного и недостойного отшельника Симеона в стране армянской, близ Лори, в монастыре, который называется Сплендзахан (Пхндзаанк - Медный Рудник) под покрови-тельством святой Богоматери, в годы правления атабека Иване, которому да даст Господь долгой жизни вместе с сыновьями".

Современная дата равна разнице между датой древне-армянского вечного летоисчисления 6735 и византийского (халцедонского) 5508, каждый из которых по-разному датирует рождение Адама. 

Симеон Пхндзаанкский перевел с грузинского на армянский «Основы теологии» Прокла Диадохосского, «Источник знания» Иоанна Дамасского, книги «Лестница», «История Грузии» (Картлис Цховреба) и «Греческие молитвы» Иоанна Синайского.

Выдающийся армянский режиссер XX века Сергей Параджанов два эпизода своего фильма «Цвет граната» заснял именно здесь, в монастыре Ахтала.

Հաղպատ Haghpat АхпатՀաղպատ գյուղում եկեղեցի կանգնեցվել է արդեն 4-րդ դարում։ Հաղպատում պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են բրոնզի դարի բազմաթիվ գտածոներ, իսկ Դեբեդ գետը վկայում է, որ այս վայրերը մարդու կողմից բնակեցված են եղել դեռևս հին քարի դարում։

One of Haghpat’s most famous residents was the 18th century poet and musician, courtier Sayat Nova (1722-1795). Considered by many the greatest ashugh (folk singer-songwriter) that ever lived in the Caucasus, he was born Harutiun Sahakian, in the village of Sanahin and raised in Tiflis (Tbilisi).

В селе Ахпат монастырь существовал еще с IV в., и полагают, что на месте монастыря также находилась церковь.

Ինչպես հասնել

Հաղպատի վանքը մոտ 2,5 ժամվա ճանապարհ է Երևանից դեպի հյուսիս։ ºñÃև»Ï»ù Մ-2 մայրուղով դեպի Աշտարակ, այնուհետև Մ-3 մայրուղով դեպի Վանաձոր, որից հետո Մ-6 մայրուÕով դեպի Ալավերդի։ Ալավերդուց 5 կմ անցնելուց հետո, կնկատեք վանքն մատնանշող մեր ցուցանակը։ Այնտեղից դեպի համալիր մոտ 3 կմ է։

How to reach

Haghpat Monastery is about 2.5 hours north of Yerevan. Take the M-2 highway to Ashtarak, then the M-3 to Vanadzor then the M-6 to Alaverdi. About 5 km after Alaverdi you will see our exit sign for the monastery. From there it is about 3 km to the complex.

Как доехать

Ахпатский монастырь находится около 2,5 часов езды от Еревана в северном направлении. Езжайте по шоссе М-2 в Аштарак, потом по М-3 в Ванадзор, затем по шоссе М-6 в Алаверди.

Կարգավիճակ

Հաղպատը 1996թ-ից գրանցված է UNESCO-ի համաշխարհային ժառանգության վայրերի ցանկում ̀որպես բացառիկ համընդգրկուն արժեք։

Status

Haghpat was placed on UNESCO's World Heritage List in 1996.

Статус

Монастырь Ахпат включен в список Мирового Наследия ЮНЕСКО с 1996 года.

Հաղպատ 1: Պատմությունը: Հղում

Haghpat 1: History. Legend. Ахпат 1. История

Պատմությունը

Հաղպատ գյուղում եկեղեցի կանգնեցվել է արդեն 4-րդ դարում։ Հաղպատում պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են բրոնզի դարի բազմաթիվ գտածոներ, իսկ Դեբեդ գետը վկայում է, որ այս վայրերը մարդու կողմից բնակեցված են եղել դեռևս հին քարի դարում։

Հաղպատի վանքի հիմնադրումը կապում են Աբաս Բագրատունու (929-953 թթ.) թագավորության տարիների հետ, թեև վանքի ամենահին կառույցի ̀Սբ. Նշան եկեղեցու շինարարությունը սկսվել է 976 թ. (ավարտվել է 991 թ.) Աշոտ Գ (Ողորմած) Բագրատունի թագավորի (953-977 թթ.) օրոք, Խոսրովանույշ թագուհու հանձնարարությամբ ̀իր որդիներ Սմբատի և Գուրգենի (Կյուրիկե) արևշատության համար։

Անիում Բագրատունիների թագավորության անկումից հետո, 1064 թ-ին, վանքը քայքայման է գնում, ապա կրկին վերածնվում և շենանում է Բագրատունյաց Կյուրիկյան

History

A church stood in Haghpat village from the 4th century and it is believed that one stood at the site of the monastery as well. The area has revealed substantial artifacts from the Bronze Age and the adjoining Debed River shows human activity dating to the Paleolithic Era.

The monastery founding is traced to the reign of King Abbas Bagratuni (r. 929-953), but construction of the oldest building of the complex started in 976 during the reign of King Ashot the Merciful (r. 953-977). Construction of St. N'shan church was commissioned by Queen Khosrovanuish in honor of her sons Smbat and Gurgen (Kiurike) and was finished in 991.

After the fall of the Bagratuni capital at Ani in 1064, the monastery went into decline, reviving again under the auspices of the Kiurikians and especially the Zakarians, who received the monastery as payment for military service to the Orbelian kings in Georgia, and who liberated the region from

История

В селе Ахпат церковь существовала еще с IV в. и полагают, что на месте монастыря также существовала церковь. Во время раскопок здесь было обнаружено множество предметов Бронзовой эпохи, а протекающая рядом река Дебет сохранила следы человеческой деятельности времен Палеолита.

Хотя история основания монастыря Ахпат восходит ко времени правления царя Аббаса Багратуни (929-953), строительство самой старой церкви монастыря началось в 976 г. в период царствования Ашота III Вогормаца (всемилостивого), 953-977. По заказу царицы Хосровануйш в честь ее сыновей Смбата и Кюрике началось строительство церкви Св.Ншан, которое завершилось в 991 г.

После падения в Ани царства Багратуни в 1064 г. монастырь переживает упадок, но вновь возраждается под покровительством Кюрикянов и,

թագավորների հովանու ներքո ̀հատկապես Զաքարյանների օրոք։ Վերջիններիս վանքը շնորհվել էր ի վարձատրություն Վրաստանում Օրբելյան թագավորներին մատուցած ռազմական ծառայությունների դիմաց։ Իվանե և Զաքարե Զաքարյանների գլխավորությամբ 12-րդ դարի վերջերում Հայաստանն ազատագրվեց սելջուկյան իշխանությունից։ Զաքարյանների իշխանության շրջանում վանքը կառուցապատվում է ̀13-րդ դ. կեսերին ընդարձակվելով և գրավելով 3 անգամ մեծ տարածք։ Հաղպատը դառնում է Հայաստանի խոշորագույն հոգևոր և կրթական կենտրոններից մեկը։

11-րդ դ. կեսից Հաղպատը Լոռու հոգևոր թեմի աթոռանիստն էր և մրցակցում էր Սանահինի եղբայր-վանքի հետ։ Մոնղոլական արշավանքների նախօրեին ̀1233 թ., Հաղպատի վանահայր Հովհաննես Մածնաբերդցին մոտակայքում Կայան (Ակներ) բերդը կառուցեց, իսկ նրա զարմիկ Շահնշահ իշխանը, ում հայրը Սանահինում էր թաղված, բերդը հողին հավասարեցրեց։ Մոնղոլներն ասպատակեցին ու թալանեցին և Հաղպատի և Սանահինի վանքերը։

the Seljuks in the late 12th century. The complex was largely completed by the mid 13th century, having more than tripled in size and assuming position as one of Armenia's preeminent monasteries and centers of learning.

In the mid-11th century, Haghpat was the religious center of Lori region and competed with its brother monastery Sanahin. Haghpat's bishop Hovhannes had nearby Kayan fortress erected in 1233. His cousin, Prince Shah'n'shah, whose father was buried at Sanahin, had the fortress torn down on order of advancing Mongol troops. The Mongols captured both monasteries and sacked them.

The monastery was further decimated by the legions of Timur and then the Ottomans (15th-17th centuries). In 1639 eastern Armenia became a part of Persia. The established peace was favorable for the monastery. The monastery revived and resumed its mantle as a place of learning and as a manuscript center. Its most famous 18th century resident was the courtier and troubadour Sayat Nova (1722-1795). Sayat Nova died at Haghbat.

Haghpat was placed on UNESCO's World

особенно, Закарянов, которым монастырь был дан в дар за военную помощь, предоставленную Орбелянам в Грузии, и за то,что они в конце XII века освободили северо-восточную Армению от сельджуков. В середине XIII века комплекс благоустраивался и был расширен более, чем втрое, став одним из самых крупных духовных и учебных центров Армении.

С середины XI в. Ахпат стал религиозным центром Лори и явился серьезным конкурентом своему собрату – монастырю Санаин. Накануне монгольского нашествия в 1233 г. настоятель монастыря Ахпат Ованес построил крепость Каян в окрестностях монастыря, а его кузен, принц Шахиншах, чей отец был похоронен в Санаине, сравнял его с землей по приказу монголов, которые захватили и Ахпат, и Санаин и разграбили их.

Впоследствии монастырь опустошался ордами Тимура, а затем Оттоманами (XV-XVII вв.). В 1639 г. Восточная Армения перешла к Ирану. Наступил мир, который благотворно повлиял и на судьбу монастыря. Монастырь

Վանքն անկում ապրեց նաև Լենկթեմուրի արշավանքների (14-րդ դ.) և ապա Օսմանյան Թուրքիայի և Սեֆյան Իրանի միջև ընթացող տնական պատերազմների շրջանում (15-17-րդ դդ.)։ 1639 թ. դաշնագրով Արևելյան Հայաստանը մնաց Իրանին։ Հաստատված խաղաղությունը նպաստավոր եղավ նաև վանքի համար։ Վանքը վերականգնվեց և կրկին ստանձնեց կարևոր հոգևոր և ձեռագրության կենտրոնի իր դերը։ 18-րդ դ. երկար տարիներ որպես կրոնավոր վանքում ապրել է հայտնի աշուղ Սայաթ-Նովան (1722-1795 թթ.)։ Նա զոհվել է 1795 թ.̀ լինելով Հաղպատի վանքի պաշտպանների շարքում։Հաղպատը 1996թ-ից գրանցված է UNESCO-ի համաշխարհային ժառանգության վայրերի ցանկում ̀որպես բացառիկ համընդգրկուն արժեք։

Heritage List in 1996.

 

возродился и вернул себе статус центра просвещения и составления рукописей. В XVIII в. в качестве монаха в монастыре Ахпат жил знаменитый ашуг Саят-Нова (1722-1795). Саят-Нова погиб в Ахпате. 

В 1996 г. монастырь был включен в список памятников Мирового Наследия ЮНЕСКО. 

Հղում`

1. Ջգրաշենը 2. Սբ. Գրիգոր եկեղեցին3. Սբ. Նշան եկեղեցին4. Մեծ գավիթը (Սբ. Նշան)5. Սբ. Աստվածածին եկեղեցին6. «Համազասպի գավիթը» 

Legend

1. Jgrashen 2. St. Grigor3. St. N'shan4. Gavit (St. N'shan)5. St. Astvatsatsin6. Hamazasp

7. Ուքանանց տոհմի դամբարանները8. Միջանցք-տապանատունը և Դպրոցը 9. Գրատունը (գրադարանը)10. Զանգակատունը11. Սայաթ-Նովայի հուշաքարը 12. Միջնադարյան պարսպապատերը13. Սեղանատունը, տնտեսական շինություններ 14. Աղբյուրի տունը (Աղբյուր-հուշարձան)15. Կուսանաց անապատը (Սբ. Տիրամայր)16. 4-րդ դարի եկեղեցու ավերակները

7. Ukanants Family Sepulcher8. Gallery & Academy9. Book Depository10. Belfry11. Sayat Nova Memorial12. Medieval Walls13. Dining Hall, Service Building14. Spring House15. Kusanats Anapat (St. Tiramair)16. 4th Century Church remains

Հաղպատ 2: Միջնադարյան գրչության կենտրոն

Haghpat 2: A Medieval Center of Learning. J’grashen Church (St. Astvatsatsin) (1)

Ахпат 2. Средневековый центр просвещения. Ахпатское Евангелие. Церковь Джграшен (Св.Богоматери) (1)

Միջնադարյան գրչության կենտրոն

Հաղպատի վանքը ոչ միայն կարևոր հոգևոր (Սանահինից Գուգարքի եպիսկոպոսական աթոռը տեղափոխվել է Հաղպատ 1081 թ. և գոյություն է ունեցել մինչև 1836թ.), այլև նշանավոր կրթական և ձեռագրության կենտրոն էր։ Հաղպատի գրադարանը մեծապես ճանաչված էր. ձեռագրերն ու մանրանկարները առասպելական

A Medieval Center of Learning

Haghpat rivaled Sanahin not just for religious rights, but also as center of learning and repository for books and manuscripts. (The Gugark bishopric moved to Haghpat from Sanahin in 1081 and remained until 1836.) Its library was renowned and Haghpat's manuscripts and miniatures are legendary.

Средневековый центр просвещения

Ахпат являлся центром просвещения и хранилища книг и манускриптов (в 1081 году епархия Гугарка была из Санаина переведена в Ахпат и оставалась здесь вплоть до 1836 года). Библиотека Ахпата получила широкую известность, а о рукописях и миниатюрах Ахпата ходили легенды.

համբավ ունեին։ Վանքն ուներ մի քանի հարյուր վանական։

Վանքում ուսանել և դասավանդել է Գրիգոր Մագիստրոսը։ Հաղպատի հանրաճանաչ վանահայրն էր Հովհաննես Սարկավագը (1045-1129 թթ.), որը բարեփոխել է հայկական տոմարը, գրել աստվածաբանական և մաթեմատիկական, բժշկական և բնագիտական ուսումնասիրություններ, հավաքել և խմբագրել է 50-ից ավելի հոգևոր ձեռագրեր։ 1873 թ. հայ պատմաբան Երիցյանը տարածքը եզերող ժայռերի մեջ փորված քարայրերից մեկում ̀Ժակ այրում հայտնաբերել է քայքայված, քարացած վիճակում բազմաթիվ ձեռագրեր ու մատյաններ, որոնք հավանաբար, Հովհաննեսի գրադարանից էին։ Նրա տապանաքարը գտնվում է Հաղպատի զանգակատան տակ։

«Հաղպատի Ավետարանը»

Մագաղաթյա «Հաղպատի Ավետարանը» մանրանկարչության լավագույն նմուշներից է։ Հակոբ գրիչն Ավետարանն ընդօրինակել է Սահակ Անեցու պատվերով 1211 թ.։ Հաղպատից այն տարվել է Անի, որտեղ

Teachers at the monastery included Grigor Magistros and the renowned Superior of the Monastery, Hovhannes Sargavak (“Imastasser” or Philosopher) (1045-1129). Favored by King David of Georgia, Sargavak counted among his accomplishments the reformation of the Armenian calendar, theological and mathematical treatises, medical and natural science studies, and the collecting and editing of more than 50 religious manuscripts. In 1873, an Armenian historian discovered a cave with petrified manuscripts, believed to be the cave where Hovhannes kept his library and studied. His gravestone is under the belfry at Haghpat. At the time, several hundred monks lived in Haghpat monastery. 

The Haghpat Gospel Monastery monks produced the Haghpat Gospel. Scribe Hagkop copied it on the order of Sahak of Ani in 1211. It was then illustrated by Margaré, a painter who lived in nearby Ani. The Gospel is famous for its illuminations; miniatures in which secular features blend into religious scenes. The khorans (designs composed of columns

В числе учителей монастыря были Григор Магистрос и прославленный настоятель монастыря Ованес Саркаваг (1045-1129) по прозвищу “Имастасер” (“Философ”). С благоволения грузинского царя Давида, Саркаваг создал очень многое, в том числе реформировал армянский календарь, написал теологические и математические трактаты, исследования в области медицины и естественных наук. Он собрал и отредактировал более 50 религиозных манускриптов. В 1873 году одним из армянских историков была обнаружена пещера с манускриптами, в которой, как полагают, Ованес содержал свою библиотеку и работал. Могила Саргавага находится под колокольней Ахпата.

В этот период в монастыре Ахпат проживало около нескольких сотен монахов.

Ахпатское Евангелие

“Ахпатское Евангелие”, созданное монахами Ахпата, является одним из лучших образцов миниатюр. Рукописец Акоп скопировал его по заказу Саака из

գրիչ և նկարիչ Մարգարեն նկարազարդել է այն։ Ավետարանը հայտնի է իր նկարազարդ խորաններով ̀մանրանկարներով, որոնցում պատկերված են ժամանակի աշխարհիկ կյանքը, կենցաղային տեսարաններ, պատմական դեմքեր։ Պատկերված են տվյալ ժամանակաշրջանի հագուստներով կանգնած տղամարդիկ. մեկի ձեռքին կուժ կա (ջուր բերող սպասավոր), մյուսի ձեռքին ձուկ (ձուկ բերող Շերանիկը), մի գուսան ̀մրգատու ծառի տակ նստած, սազ նվագելիս։

«Հաղպատի Ավետարանի» տերունական նկարներից պահպանվել է միայն մեկը ̀«Քրիստոսի մուտքը Երուսաղեմ», որտեղ պատկերված են ավանակի մեջքին Երուսաղեմ մտնող Քրիստոսը և նրան դիմավորող հայկական տարազներով մարդիկ։ Ընծայականում ասվում է. «Քրիստոսը ̀Ավետարանը ստացող Սահակ և Առաքել եղբայրների հետ»։ Պատկերված են նաև քաղաքից դրվագներ, մի հարուստ տուն և տան տերը։

Ձեռագիրն այնուհետև տարվել է Հոռոմոսի վանք (Անիում)։

and arches used to frame canon tables which compare the content of the Gospels) are decorated with men's figures in secular costumes of the period. Of interest are the representations of standing men in expensive costumes, one with a jar and the other with a fish on a stick, and of a “gusan'' musician sitting in the shade of a fruit tree.The only narrative scene in the Gospel is the Entry into Jerusalem which shows figures dressed in Armenian clothing welcoming Christ entering Jerusalem on a donkey. The inscription says “Christ, with brothers Sahak and Arakel, receiving the Gospel.” It also shows a fragment of the city, a rich house and its owner.The Gospel was taken to Horomos Monastery (Ani) and in 1211 given to Arjo Arich (or Alajah, a village in Shirak region) Monastery, built by the Sahak family. In 1223 the gospel was donated to Khach'n Bishopric, then carried to Artsakh (present Karabakh) and in 1920 to Echmiadzin. It now resides in the Matenadaran institute in Yerevan (manuscript 6288).

J’grashen Church (St. Astvatsatsin) (1)

Ани в 1211 г., а затем оно было иллюстрировано художником Маргаре, проживавшим в Ани. Евангелие знаменито своими иллюстрациями, где миниатюры светского характера сочетаются с религиозными сценами. Хораны (картина, составленная из колонн и арок, используемых для обрамления канонических списков) украшены образами мужчин в мирских одеждах того периода. Интересны фигуры стоящих мужчин в дорогих нарядах: один – с кувшином, а другой – с рыбой на удочке, а также гусан (музыкант), сидящий под сенью фруктового дерева.

Единственно сохранившаяся сюжетно-тематическая картина Евангелия – «Вхождение в Иерусалим», где фигуры людей, облаченные в армянские наряды, приветствуют Христа, въезжающего в город верхом на осле. Надпись гласит: “Христос с братьями Сааком и Аракелом, получающими Евангелие”. На картине представлены также фрагменты города, богатый дом и его хозяин.

Евангелие было передано в монастырь

1211 թ. նվիրվել է Արջո Առիճի (կամ Ալաջաի ̀գյուղ Շիրակի մարզում) եկեղեցուն ̀կառուցված Սահակ Անեցու տոհմի կողմից։ 1223 թ. այն գնել է արցախեցի Սարգիսը և նվիրել Մեծկողմանց (Խաչենի) եպիսկոպոսարանին։ 8 դար ձեռագիրը մնացել է Արցախում (ներկայիս ԼՂՀ), իսկ 1920 թ. տեղափոխվել է Սբ. Էջմիածին։ Այժմ պահվում է Երևանի Մատենադարանում (ձեռագիր N 6288)։

Ջգրաշեն եկեղեցի (Սբ. Աստվածածին մատուռ) (1)Այս մատուռը (1195 թ.) գտնվում է վանքի պարսպից դուրս, կանգառի մոտ։ «Ջգրաշեն» բառացի նշանակում է «շինված բարկությունից, զայրույթից » (միջնադարյան ջիգյար բառից, որը նշանակում է փայծախ), և ըստ լեգենդի Սանահինի վանքի սաներից մեկը, որն այնտեղ ճարտարապետություն էր սովորում, կառուցել է մատուռը զայրույթի պոռթկումից։ Արևմտյան ճակատին կան գեղեցիկ խաչքարեր, մուտքի բարավորի երկայնքով փորագրված են հավատքով լի խոսքեր։

This small chapel lies outside the monastery walls just beyond the parking lot. It is dated 1195, after the construction of the first monastery church, St. N'shan. The word “j’grashen” denotes “built out of agitation or anger” (from the medieval use of the word for 'liver' —in Europe 'spleen') and legend has it the church was built in a fit of anger by a student of the architect of Sanahin Monastery. The small church has some handsome khachkars on its west façade with a long expression of faith in the phrase carved as an arch over the portal.

Горомос (в Ани) и в 1211 году подарено монастырю в деревне Арджо Арич (или Аладжа) в области Ширак, сооруженному со стороны рода Саака. В 1223 году Евангелие было преподнесено в дар епархии Хачен и затем перенесено в Арцах (нынешний Карабах), а в 1920 году - в Эчмиадзин. Сейчас оно хранится в Матенадаране Еревана (манускрипт 6288).

Церковь Джграшен (Св.Богоматери) (1)

Эта маленькая часовня (1195 г.) находится за пределами монастырских стен, у автостоянки. Слово “Джграшен” символизирует “раздражение” (от средневекового слова, обозначающего селезенку). Легенда гласит, что церковь была воздвигнута рассерженным учеником архитектора монастыря Санаин. На западной стороне фасада церкви высечены прекрасные хачкары, а вдоль притолоки вытесена длинная фраза из текста  

Հաղպատ 3: Սբ. Գրիգոր եկեղեցին (2), Սբ. Նշան եկեղեցին (3)

Haghpat 3: St. Grigor Church (2). St. N'shan Church (3).

Ахпат 3. Церковь Св.Григора (2). Церковь Св.Ншан (3)

 Սբ. Գրիգոր եկեղեցին (2)

Վանքի տարածք մտնելուն պես, առաջին եկեղեցին, որ կտեսնեք Սբ. Գրիգորն է (1023-1025թթ.)։ Այն ներքուստ խաչաձև, արտաքուստ ուղղանկյուն կառույց է, չորս անկյուններում ̀ավանդատներ։ Մուտքի կողքերում գտնվող ավանդատները եռահարկ են, ինչը բնորոշ չէ հայկական եկեղեցիներին։ Այժմ մերկ պատերը ժամանակին զարդարված էին որմնանկարներով և այցելուների շռայլ նվիրատվություներով։

Սբ. Գրիգոր եկեղեցին վերանորոգվել է 1211 թ., որի ընթացքում վնասված գմբեթի փոխարեն կառուցվել է թաղակապ ծածկը ̀պարզ տանիքով։ Արտաքին պատերը հարդարված են սյուներով և սրածայր կամարներով։

Սբ. Նշան եկեղեցին (3)

Սբ. Նշանը վանքում պահպանված եկեղեցիներից ամենահինն է։ Մուտքը գավթից (4) է։ Կառուցվել է

St. Grigor Church (2)

The first church you face while entering the complex from the parking lot is the small St. Grigor Church (1023-1025), a rectangular building with an inscribed cross interior and chambers at the four corners. Flanking the entry the chambers are on three floors, unique for Armenian churches. The now bare walls were once adorned with frescoes and religious offerings.

St. Grigor lost its dome during reconstruction in 1211 and the barrel vault now supports a simple gabled roof. The outer walls are decorated with columns and a pointed arch.

St. N'shan Church (3)

St. N'shan (Holy Sign or Holy Cross) is the oldest surviving church in the monastery and is reached via the Gavit (4). It was built between 976-991 by order of Queen Khosrovanuish in honor of her sons Gurgen (Kiurikeh) and Smbat. The queen was also

 Церковь Св.Григора (2)

Первая церковь, которую вы видите, войдя в комплекс, это - церковь Св.Григора (1023-1025) – крестообразное здание с ризницами по четырем углам. Примыкающие ко входу помещения ризниц расположены на трех уровнях, что не характерно армянским церквям. Голые ныне стены когда-то были богато украшены фресками и религиозными пожертвованиями.

Купол церкви Св.Григора был поврежден во время реконструкции 1211 г., и в настоящее время сводчатое перекрытие поддерживает его простую кровлю. Внешние стены церкви украшены колоннами и стрельчатыми арками.

Церковь Св.Ншан (3)

Церковь Св.Ншан (Св.Знамения или Св. Креста) является самой старой из сохранившихся церквей монастыря. В

Խոսրովանույշ թագուհու նախաձեռնությամբ ̀976-991 թթ. իր որդիներ Գուրգենի (Կյուրիկե) և Սմբատի արևշատության համար։ Թագուհին հիմնադրել է նաև Սանահինի վանքը և 966թ. սկսել է Ամենափրկիչ եկեղեցու կառուցումը։ Կյուրիկյանները եղան Հաղպատի և Սանահինի հետագա հովանավորները։ Հոգևոր այդ երկու կետրոններից յուրաքանչյուրը մասնագիտանում էր կրոնի ուսուցման, գեղագրության, նկարազարդման և այլ գիտությունների մեջ։

Սբ. Նշանն արտաքուստ ̀ուղղանկյուն, ներքուստ ̀խաչաձև, եկեղեցի է. ընդարձակ ներքին տարածքը պսակվում է լայնանիստ և բարձրադիր գլանաձև գմբեթով (վերանորոգվել է 1113թ.)։ Արտաքինից պարզ ուղղանկյուն է, իսկ ներսում հատվող թևերը խաչի տպավորություն են ստեղծում։ Վանքում ավանդաբար փոխանցվել է, որ եկեղեցին կառուցել է միջնադարի հայ նշանավոր ճարտարապետ Տրդատը, ում ավելի ուշ կանչեցին Կոնստանդնուպոլիս ̀նորոգելու Այա Սոֆյա եկեղեցու գմբեթը։ Նա է կառուցել նաև Բագրատունիների մայրաքաղաք Անիի Մայր տաճարը։

a patroness of Sanahin, and sponsored the Amenaprkitch Church (966), dedicating it to her sons. Here at Haghpat the sons returned the honor by contributing to St. N'shan's construction. By doing so, they established a precedent for lavishing attention on two rival religious communities, each specializing in religious study, calligraphy, pictorial illumination and the sciences. Later sponsors included the Kiurikian family.

St. N'shan is a cruciform type church, encased in a rectangular building, its relatively compact design crowned by a large dome (renovated in 1113). From the outside it seems a simple rectangle, but inside transverse arms make an impression of the cross. It may have been designed by the medieval architect T'rdat, who was later called to Constantinople to repair the dome of the Haghia Sophia Church, and who was responsible for the Cathedral of the Bagratuni capital of Ani.

The dome's cupola is spectacular, its support abutments protruding to the center resting on high arches gracefully curving to triangular points (pendentives). At each of the four corners are two-story

нее можно попасть через Притвор (4). Св. Ншан был построен в 976-991 гг. по повелению царицы Хосровануйш для ее сыновей Смбата и Гургена (Кюрике). Царица, будучи также основательницей монастыря Санаин, пожертвовала и на строительство церкви Аменапркич (Всеспасения) в 966 г., также посвятив ее своим сыновьям. Здесь в Ахпате ее сыновья «вернули посвящение» своей матери, пожертвовав тем самым средства на строительство церкви Св.Ншан. Они стали последующими благодетелями Ахпата и Санаина, соперничающих религиозных общин, каждый из которых специализировался в изучении религии, каллиграфии, иллюстрировании рукописей и науках. Позднее к благодетелям присоединился и род Кюрикянов.

Церковь Св.Ншан в плане – крестообразное сооружение, обрамленное прямоугольными внешними стенами. Относительно компактное здание церкви увенчано большим куполом (восстановленным в 1113 г.). С внешней стороны церковь кажется простым прямоугольным

Գմբեթի թաղն ապշեցուցից է. երկայնական պատերին հենված հզոր որմնամույթերին են հանգում գմբեթակիր կամարները։ Անկյուններից յուրաքանչյուրում կան կրկնահարկ ավանդատներ։ Քարե սանդուղքները տանում են Կյուրիկյան տոհմի անդամների համար կառուցված օթյակը (երբ նրանք մասնակցում էին պատարագին կամ ժամերգություններին)։

Եկեղեցու Ավագ խորանն ու պատերի առանձին հատվածներ եղել են որմնանկարազարդ, որոնցից մի մասն է պահպանվել։ Խորանի ապսիդը երկու անգամ որմնանկարազարդվել է, վերջին անգամ 13-րդ դարի երկրորդ կեսում, որից մեզ հասել է առաջին շերտը, ուր Դեիսուս կոմպոզիցիայում պատկերված է գահին նստած Քրիստոսը։ Ավելի ցած եղել են «Ավետման», «Ծննդոցի», «Մկրտության» տեսարաններ։ Հարավային պատին պահպանվել է աթաբեկ Սադունի որդու ̀Խութլու Բուղայի (վանքի հովանավորներից մեկի) ամբողջ հասակով պատկերը։

Արևելյան ճակտոնապատին (զանգագատանը նայող) պահպանվել է

annexes. Stone steps lead to a specially built balcony for the Kiurikian family when they attended mass.

The interior decor includes the remains of frescoes that once covered the walls, including a painting of a donor, Khutlu-bugha, son of Sadun Atabek (grand vizier), on the south wall and numerous geometric patterns. The altar apse at St. N'shan was twice frescoed, the last in the second half of the 13th century, and includes the composition “Christ Enthroned” with saints and apostles underneath in a recreation of Annunciation, Christmas, and baptism scenes.

On the outside of the eastern wall (facing the bell tower) is a copy of the bas relief sculpture at Sanahin of Khosrovanuish's sons Smbat and Gurgen (Kiurikeh) holding a model of the church. Smbat became King Smbat II Bagratuni (the Conqueror, 977-989), and Gurgen founder of the Kiurikian dynasty in Lori.

сооружением, но пересекающиеся внутри крылья создают впечатление креста. Полагают, что церковь была построена средневековым зодчим Трдатом, который позже был вызван в Константинополь для реставрации купола церкви Айя Софии и который построил также кафедральный собор в Ани, столице рода Багратуни.

Свод купола поразителен. Его поддерживают продольные высокие арки, элегантно изогнутые в треугольные формы. В каждом из четырех углов расположились двухэтажные приделы. Ступени ведут к балкону, выстроенному специально для Кюрикянов, откуда они слушали мессы.

Во внутреннем убранстве на южной стене сохранились остатки фресок, включая портрет благодетеля церкви Хутлу-Буга, сына Атабека Садуна (великого везиря) и множество геометрических форм. Апсида алтаря церкви Св.Ншан покрывалась фресками дважды, в последний раз – во второй половине XIII века. До нас дошла лишь композиция Христа, сидящего на троне со святыми и апостолами внизу в

Սանահինի բարձրաքանդակի նմանակը ̀դեմ առ դեմ կանգնած Սմբատը և Գուրգենը պահում են եկեղեցու մանրակերտը։ Սմբատը դարձավ արքա Սմբատ Բ Բագրատունի (Սմբատ Նվաճող, 977- 989 թթ.), իսկ Գուրգենը ̀Լոռիում Կյուրիկյանների արքայական տոհմի հիմնադիրը։

сценах “Благовещения”, “Рождения” и “Крещения”.

На внешней стороне восточной стены (обращенной к колокольне) сохранилась копия горельефа с изображением Смбата и Гургена, сыновей Хосровануйш, с макетом церкви в руках. Смбат стал в дальнейшем царем Смбатом II Багратуни (Смбат Завоеватель, 977-989 гг.), а Гурген – основателем династии Кюрикянов в Лори.

Հաղպատ 4: Սբ. Նշանի գավիթ (Մեծ գավիթ) (4), Սբ. Աստվածածին եկեղեցի (5)

Haghpat 4: St. N'shan Gavit (4). St. Astvatsatsin (5)

Ахпат 4. Притвор церкви Св.Ншан (4). Церковь Св.Богоматери (5)

 Սբ. Նշանի գավիթը (Մեծ գավիթ) (4)

Տաճարին արևմուտքից կից է մեծ գավիթը, որը կառուցվել է 1208/09 թթ. վանահայր Հովհաննես Խաչենցու կողմից ավելի վաղ շինության տեղում։ Հայաստանի միջնադարյան ճարտարապետության բացառիկ նվաճումներից է։ Նախապես այստեղ 1185 թ. իշխանուհի Մարիամի կառուցած Կյուրիկյանների տոհմական

St. N'shan Gavit (4)

The present gavit adjoins the west end of St. N'shan and was begun by the Abbot Hovhannes of Khachen in 1208/09 on the ruins of a previous building. It is an extraordinary achievement of Medieval architecture in Armenia, for its intricate plan, combining several earlier structures. Originally there was a portico (known as Mariamashen) on the Western wall of the

 Притвор церкви Св.Ншан (4)

Нынешний притвор, примыкающий к церкви Св.Ншан с западной стороны, был заложен настоятелем монастыря Ованесом Хаченци в 1208/09 гг. на руинах более ранней постройки. Сооружение является выдающимся достижением армянской средневековой архитектуры своим замысловатым планом, объединяющим

միջանցք-տապանատունն է եղել (հայտնի նաև Մարիամաշեն անունով)։ Հատակն ամբողջությամբ ծածկված է իշխանավոր մարդկանց տապանաքարերով։

Ժամանակի գավիթների հետ համեմատած (չորս հիմնամույթերի շուրջ կառուցված գմբեթավոր կենտրոնական սրահով գյուղական «հազարաշեն» տան սկզբունքով), Սբ. Նշանի Գավիթը սովորականից մեծ է (21մ x 18մ), նաև տարբերվում է մյուսներից փոխհատվող կամարների կառուցվածքային առանձնահատկությամբ։ Կամարների հանդուգն կիրառումն ընդարձակում է տարածքը և կարծես «վեր ձգում» ներքին սրահը։

Հորինվածքը շատ ինքնատիպ է ̀երկու զույգ լայնաթռիչք կամարներն արմ. մասում հանգելով երկու հաստահեղյուս սյուներին, իսկ մնացած 3 մասերում ̀որմնամույթերին, փոխհատվելով մեծ բարձրության վրա, կազմում են քառակուսի հիմնատակ, որին հանգում են վերին շարքի ավելի փոքր թռիչք ունեցող երկու զույգ կամարները, որոնք իրենց հերթին փոխհատվելով ̀կազմում

church, built in 1185 on order of Princess Mariam, as a mausoleum for the Kiurikian family. The floor of the gavit is paved with gravestones, putting even the most powerful literally “underfoot”.

In line with other gavits of the time (based on the peasant 'hazarashen' dwelling with a domed central space built around four support columns), St. N'shan's gavit is unusual for its large size (21 x 18 m) and because of its roofing system composed of two pairs of crossing arches repeated twice in height. This daring use of arches expands the space and “lifts” the inner room. 

The design is unique among gavits, the arches resting on abutments on three walls, then on two massive columns connected to slender shafts on the western wall. The columns themselves have the same capital designs, unusual for Armenian gavits, columns of which normally change the design of each capital. The top central part (the 'yerdik') is particularly striking, made from alternating colored stone.

There are two small two-story rooms with

построенные ранее здания. Первоначально здесь в 1185 г. по повелению царевны Мариам был построен мавзолей для рода Кюрикянов. Пол притвора выложен могильными камнями, а надгробия самых высокопоставленных членов рода расположены буквально «под ногами».

По сравнению с другими притворами того времени (с центральным сводчатым залом, построенным вокруг 4 основных колонн по принципу крестьянского дома «азарашен», притвор церкви Св.Ншан необычен своими большими размерами (21х18 м) и перекрытием из пересекающихся и повторяющихся в высоту арок. Такое смелое архитектурное решение увеличивает внутреннее пространство помещения, “растягивая его ввысь”.

Конструкция сооружения совершенно уникальна для притворов: арки покоятся на пилястрах на трех стенах, а в западной части опираются на две массивные колонны. Сами колонны имеют один и тот же дизайн капителей, необычный для армянских

են քառակուսի երդիկ ̀պսակված ռոտոնդայով։ Հատկապես ուշագրավ է երդիկի տարբեր երանգի քարերի համադրումով կազմված եզրային մասերը։

Արևելակողմի անկյուններում պատարագի համար նախատեսված երկու կրկնահարկ ավանդատներ կան` կիսաշրջանաձև խորաններով։ Հատակը պատված է Կյուրիկյան տոհմի անդամների, հարուստ հովանավորների և հոգևոր համայնքի նշանավոր անդամների տապանաքարերով։

Փոխհատվող կամարների, բազմերանգ քարի կիրառման և ծածկի կամարակապ ճաղաշարքի միջոցով տարածքը բաժանելու տեխնիկայի շնորհիվ գավիթն ահռելի ազդեցություն է ունեցել հայ միջնադարյան ճարտարապետության վրա, հատկապես քաղաքացիական կառույցների։

Սբ. Աստվածածին եկեղեցին (5)

Գավթից դեպի հյուսիս Սբ. Աստվածածինն է (1208-1220 թթ.)։ Կառուցվել է Դեսումյանց Հասան

apses on the eastern corners, used for reading the liturgy. The floor is paved by tombstones of the Kiurikan family, wealthy donors and members of the religious community.

St. N'shan gavit had enormous influence on architecture in Medieval Armenia, especially civil structures, with its use of multi-hued colored stone, intersecting arches and the division of space through roof arcature.

St. Astvatsatsin (5)

Just to the north of the gavit is the main St. Astvatsatsin (1208-1220), also known as the “Khatunashen” for Lady Khatun, the daughter of Prince Hassan Desumian, who had it built.

The church has cruciform type interior encased in square outer walls, topped by a dome, its circular drum covered by a gable roof. The western portal has a geometric frame, the tympanum showing a sun symbol flanked by two small khachkars (stone crosses) with stylized Trees of Life.

 

притворов, где каждая капитель различается от другой. Особенно восхищает верхняя центральная часть (ердик), выполненная из камней разного цвета.

По восточным углам находятся две маленькие двухъярусные ризницы с апсидами. Пол покрыт могильными плитами Кюрикянов, богатых покровителей монастыря и известных духовных представителей общины.

Притвор церкви Св.Ншан оказал огромное влияние на архитектуру средневековой Армении, особенно ее гражданских сооружений, благодаря использованию камней со множеством оттенков, пересекающихся арок и опор перекрытия, делящих внутреннее пространство на секторы.

Церковь Св.Богоматери (5)

Непосредственно к северу от притвора расположена церковь Св.Богоматери (1208-1220), которая известна также как Хатунашен по имени госпожи Хатун, дочери князя Хасана Десумяна, построившей церковь.

իշխանի դուստր Խաթունի հովանավորությամբ և հայտնի է նաև Խաթունաշեն անունով։

Եկեղեցին արտաքուստ ուղղանկյուն, ներքուստ խաչաձև հատակագծով, գմբեթավոր փոքրաչափ շինություն է։ Գլանաձև թմբուկը ծածկված է եռանկյունաձև տանիքով։ Արևմտյան մուտքը երիզված է հյուսածո քանդակներով և երկրաչափական նախշերով, ճակտոնապատին պատկերված է հավերժության խորհրդանիշը, կողքերից ̀Կենաց ծառով փոքր խաչքարեր։

Церковь имеет крестообразную планировку с перекрытием, которое венчается куполом, а его круглый барабан покрыт коньковой крышей. Западный портал украшен геометрическим обрамлением, а на его тимпане (внутренней детали фронтона) изображен символ солнца и два маленьких хачкара по бокам со стилизованными Древами Жизни.

Հաղպատ 5: "Համազասպի ժամատուն" գավիթը (6), Ուքանանց իշխանական տոհմի դամբարանները (7), Միջնադարյան պարսպապատեր (12)

Haghpat 5: Hamazasp Gavit (6). Ukanants Sepulcher (7). Medieval Walls (12)

Ахпат 5. Притвор Амазаспа (6). Усыпальница рода Укананц (7). Крепостные стены (12)

 «Համազասպի ժամատուն» գավիթը (6)

Գլխավոր եկեղեցուց (Սբ. Նշանից) հյուսիս վանահայր Համազասպը 1257 թ. կառուցել է հոյակերտ մի գավիթ ̀Հայաստանում ամենամեծ գավիթը (մոտ 330 մ2), այսպես կոչված

Hamazasp Gavit (6)

The impressive Hamazasp gavit (1257, known as The House of Hamazasp) is also connected to St. N'shan by a vaulted arcade just north of the book depository gallery. The building – the largest gavit in Armenia (330 sq. m.) – is named for one of

Притвор Амазаспа (6)

К северу от главной церкви Св.Ншан настоятель монастыря Амазасп в 1257 г. построил величественный и самый большой в Армении притвор (около 330 м2) – так называемое “Здание Амазаспа”. Оно также соединяется

«Համազասպի շենքը» կամ «Համազասպի ժամատունը»։ Գավթի արևելյան պատին կից է գրատունը։

Կառույցը պատկանում է չորս սյուներով, երդիկավոր, կամարակազմ ծածկով գավիթների տիպին, ունի ութանիստ բաց գմբեթ։ Ցածր շինություն է ̀տանիքի արևելյան կողմը թաղված հողի մեջ։ Ծածկը բաժանված է ինը հատվածի, որոնցից կենտրոնականը պսակված է երդիկավոր վրանաձև ութանիստ գմբեթով։ Կամարաշարերն ընդարձակ տարածությունը բաժանում են 9 մասի։

Արևելքից գավիթը հաղորդակից է անհամեմատ փոքր միանավ թաղածածկ եկեղեցուն (20 մ2)։ Վերջինիս և գավթի անհամաչափ համադրության պատճառով հաճախ անտեսվել է եկեղեցու դերը, և գավիթը համարվել է ինքնուրույն շինություն ̀ժաղովարան։

Ինչպես գավթի, այնպես էլ Սբ. Նշանի սյուները բնորոշ չեն հայկական ճարտարապետությանը, ըստ որի յուրաքանչյուր խոյակի ձևն ու նախշազարդը մտադրաբար փոփոխված է։ Երբ այս ոճը լայն տարածում ստացավ, փոփոխվող

the monastery's father superiors, Hamazasp, who ordered its construction.

The building is squat, the roof ending at a slope in the hills. It is rectangular in plan with four identical abutments and columns supporting sectioned vaulting leading to the central octahedral open dome. The ceiling is divided into nine panels with a central skylight. The arches in effect divide the inner space into nine parts.

There is a small church (20 sq. m.) connected to the gavit in the eastern side with a chapel. Because of the outstanding difference in the sizes of the two, the original role of the church was often overlooked and the gavit was considered a separate building. The monks used it for assemblies.

The columns at both Hamazasp and St. N'shan are unique for Armenian gavits, where deliberately altering the design of each capital is usually found. As the design became widespread, alternating designs in column capitals became the norm.

From an engineering standpoint the Hamazasp is remarkable, having survived numerous earthquakes and sackings with

через аркаду с церковью Св.Ншан в северной части от книгохранилища.

Здание – приземистое, из-за чего край его крыши упирается в склон холма. Сооружение прямоугольное в плане с четырьмя идентичными пилястрами и колоннами, арочным перекрытием и открытым восьмигранным куполом. Перекрытие поделено на девять секторов и имеет центральное отверстие для света. Широкое внутреннее пространство в свою очередь разделено арками на девять частей. С восточной стороны к притвору примыкает маленькая церковь площадью 20 м2. По причине диспропорции этой церкви по отношению к притвору, роль церкви часто игнорировалась, тем самым притвор считался самостоятельным сооружением и местом сборища монахов.

Колонны притвора Амазаспа и церкви Св.Ншан не характерны для архитектуры армянских притворов, где форма каждой капители и орнамент намеренно изменены. Когда этот стиль получил широкое применение,

խոյակների կիրառումը դարձավ օրինաչափություն։

«Համազասպի գավիթը» զարմանահրաշ հորինվածք ունի. այն կանգուն է մնացել̀ դիմակայելով երկրաշարժների ու արշավանքների, որոնց արդյունքում կառույցը միայն թեթևակի է վնասվել։ Առ այսօր ճարտարապետություն ուսումնասիրողները փորձում են հասկանալ դրա սեյսմակայունության սկզբունքը։

Ուքանանց իշխանական տոհմի դամբարանները (7)

«Համազասպի գավթից» դեպի հյուսիս-արևմուտք, պարսպի մոտ, տեղադրված են Ուքանանց տոհմի 3 դամբարանները։ Դրանք փոքր չափերի խորանարդաձև մատուռներ են ̀պսակված գեղաքանդակ խաչքարերով։ Ստորին կառույցը թվագրվում է 8-րդ դարի սկզբով, իսկ տանիքի խաչքարերը ̀13 –րդ դարով։

Դամբարանների հորինվածքը հարազատ է հին հայկական գերեզմանատների ավանդույթին. գերեզմանները պաշտամունքի վայրեր

little damage to its structure. The building is still studied by students of architecture in understanding the principles of earthquake-proofing.

Ukanants Sepulcher (7)

To the northwest of the Hamazasp gavit, facing monastery walls is the Ukanants family sepulcher, made from three rectangular memorial chapels side by side, their roofs also serving as pedestals for khachkars (stone crosses). The lower structure dates to the early 8th century while the top khachkars are 13th century.

The design follows a tradition from ancient Armenian burial sites, the graves formed into worship sites that in turn became pedestals for tall monuments of stone (steles or menhir stones). In the Christian era, the steles were replaced by khachkars, which were the precursors of modern grave monuments that can be found throughout the country. As this became common, early chapels were replaced by pedestals cut by deep niches.

The chapel's two khachkars were carved between 1211 and 1220 and attributed to the master Vahram. They are among the

подобный переменный дизайн капителей колонн стал нормой в армянской архитектуре.

С точки зрения инженерного дела притвор Амазаспа замечателен еще и тем, что пережил бесчисленные землетрясения и нашествия без особого ущерба для себя. Именно поэтому притвор и поныне изучается архитекторами для понимания принципов сейсмостойкости этого сооружения.

Усыпальница рода Укананц (7)

К северо-западу от притвора Амазаспа, обращенная в сторону монастырских стен, находится усыпальница рода Укананц. Она представляет собой 3 маленькие квадратные часовни, увенчанные хачкарами (камнями-крестами). Нижняя конструкция датируется началом VIII века, в то время как хачкары наверху – XIII веком.

Композиция усыпальницы следует традициям древних армянских захоронений, служивших местами для богослужений. Надгробия в дальнейшем превращались в

էին, որոնք իրենց հերթին պատվանդաններ էին դառնում քարե բարձր հուշարձանների (քարակոթողների) համար։ Քրիստոնեության շրջանում քարակոթողները փոխարինվեցին խաչքարերով, որոնք ժամանակակից տապանաքար-հուշաքարերի նախատիպն են, ինչպիսիք կարելի է տեսնել Հայաստանի ողջ տարածքում։

Մատուռների երկու խաչքարերը քանդակվել են 1211թ. և 1220 թ և լավագույն օրինակներից են համարվում։ Հեղինակն է քանդակագործ Վահրամը։

Միջնադարյան պարսպապատեր(12)

Պարսպապատերը թվագրվում են 10-11-րդ դարերով ̀Սբ. Նշան եկեղեցու շինարարության ավարտից հետո։ 13-16-րդ դարերում վանքի շարունակական ասպատակումներից հետո, պարիսպը բազմիցս վերակառուցվել է, օգտագործելով սկզբնական շինանյութը ̀կիկլոպյան (հսկա) քարերը, սև ու կարմիր տուֆից որձաքարեր և կրաբետոն։ Վերջին անգամ վերանորոգվել է 20-րդ դարում։

best of their type, their intricate designs and mammoth sizes tributes to the philanthropy of their donors.

Medieval Walls (12)

The walls date to the 10-11th centuries, after the construction of St. N'shan. Following repeated sackings of the monastery in the 13th-16th centuries, the wall was rebuilt several times, using original cyclopic blocks of stone, black and red tufa stone rubble and lime cement. Its latest reconstruction is 20th century.

пьедесталы для высоких каменных памятников-стелл или менгиров. Во время христианства стеллы были заменены хачкарами – предшественниками современных надгробных памятников, которые можно увидеть и сейчас по всей стране. Со временем ранние часовни были превращены в пьедесталы с глубоко вырезанными нишами.

Оба хачкара часовень, стоящие в ряду наилучших из хачкаров, высечены в 1211 и 1220 гг. и приписываются мастеру Ваграму.

Крепостные стены (12)

Крепостные стены датируются X-XI веками и были построены после окончания строительства церкви Св.Ншан. Из-за следовавших друг за другом нашествий в XIII-XVI веках, стены монастыря многократно отстраивались. Во время их восстановления использовался первоначальный материал – циклопические (гигантские) камни, черный и красный туф стен и известковый раствор. Последняя реконструкция стен была произведена

в XX столетии.

Հաղպատ 6: Միջանցք-տապանատունը և «Ամենափրկիչ» խաչքարը (8), Գրադարանը (գրապահոց, ընթերցարան) (9)

Haghpat 6: Gallery & Amenaprkitch Khachkar (8). Book Depository (Library) (9).

Ахпат 6. Галерея и хачкар Аменапркич (8). Книгохранилище (библиотека) (9).

Միջանցք-տապանատունը և

«Ամենափրկիչ» խաչքարը (8)

Գրադարանի (գրատուն) և Սբ. Նշան եկեղեցու միջև ընկած տարածքը ծածկվել է թաղով և վերածվել տապանատան, որը հայտնի է որպես «Փրկչի միջանցք»։ Այն ձգվում է Սբ. Նշան եկեղեցու արևելյան երկայնքով։ Ժամանակին այստեղ է գտնվել վանքի դպրանոցը։ 

Այս սրահում կան բազմաթիվ գեղաքանդակ խաչքարեր, այդ թվում ̀«Ամենափրկիչ» խաչքարը։

Ի պատիվ ամիրսպասալար Աթաբեկ Սադունի, 1273 թ. քանդակված «Ամենափրկիչ» խաչքարը արվեստի իսկական գլուխգործոց է։ Հեղինակն է Վահրամ քանդակագործը։ Նմանատիպ

Gallery & Amenaprkitch Khachkar (8)

The library depository is directly connected to St. N'shan by what is known as the "Savior's Passage". The gallery extends around the east end of St. N'shan, and was used as the monastery academy.

The gallery has a chapel-sepulcher and a number of beautiful khachkars (stone crosses), including the masterwork Amenaprkitch Khachkar.

The Amenaprkitch (All Savior) Khachkar of 1273, dedicated to General Sadun Atabek, is a masterpiece of art, created by master Vahram (he carved a similar khachkar also in Dsegh) and representing the crucifixion with hues of colors painted on the carving. The realistic depiction of Christ, Virgin Mary and Maria Magdalena, 12 apostles and angels was revolutionary for the time,

Галерея и хачкар Аменапркич (8)

Библиотека соединена с церковью Св.Ншан через сводчатую галерею, получившую название «Галерея Спасителя». Она тянется вдоль конца восточной стены церкви Св.Ншан. Когда-то здесь находилась академия монастыря.

В галерее находятся часовня-усыпальница и прекрасные хачкары (камни-кресты), в числе которых – хачкар Аменапркич.

Хачкар Аменапркич (Всеспасения) в 1273 г. был поставлен скульптором Ваграмом в честь военачальника Садуни Атабека и является подлинным шедевром искусства. Похожий хачкар он поставил и в Дсехе. Рельефное распятье Христа, 12 апостолов, образа

խաչքար նա կանգնեցրել է նաև Դսեղում։ Խաչքարի վրա փորագրված խաչված Քրիստոսի, 12 առաքյալների, 2 Մարիամների և հրեշտակների պատկերներն ասես կենդանի լինեն, ինչը հեղաշրջում էր ժամանակի արվեստի համար ̀100 տարով նախորդելով Իտալիայի վերածննդի դարաշրջանը։

Կարմիր ներկը, որով պատված է քարերի մակերեսը, Որդան Կարմիրն է (այն ստանում էին Արարատյան դաշտավայրում բնակվող միջատներից)։ Որդան Կարմիրը բարձր էր գնահատվում իր հարուստ (հագեցած կարմիր) գույնի, դիմացկունության և օգտագործման բազմակի ոլորտների համար ̀որպես կտորի և շինարարական ներկ։ Որդան կարմիրը ոսկու գին ուներ և հայտնի էր Եգիպտոսի, Կոնստանդնուպոլսի և Եվրոպայի արքունիքներում։

Սրահում կան նաև 9-րդ դարի խաչքարեր, որոնց վրա խաչի տակ պատկերված է Կենաց Ծառ. ավանդույթ, որը գալիս է հնագույն ժամանակներից։ Այս պատկերը կա շատ խաչքարերի վրա ̀սերմից սկիզբ

predating the Italian renaissance by 100 years.

The red color on the stone surface is a product of Vortan Karmir, a dye made from a type of beetle found in the Ararat Valley. Vortan Karmir was highly prized for its rich hue, resilience and multiple uses: as cloth dye, paint and stain colorant. So prized was the dye it was sold in weight in gold and found its way into the courts of Egypt, Constantinople and Europe.

Other khachkars in the gallery include two 9th century khachkars showing the Tree of Life under the cross. This image springs from the pre-Christian tradition and is figured in many khachkars, shown as the cross springing from a seed with side branches, along with a sun symbol and the face of Adam. By using pre-Christian symbols in the khachkars, artists were in essence “baptizing” these ancient symbols, showing the power of the Church and that Christ was the source of everlasting life for those who believed.

Book Depository (Library) (9)

Adjoining the northern wall of St. N'shan are the 11th century Book depository

Марии Магдалены и Девы Марии и ангелов на этом хачкаре было настолько реалистично, что явилось настоящим переворотом в искусстве того времени, предвосхитившим итальянский Ренессанс более, чем на 100 лет.

Красная краска на поверхности камня – Вортан Кармир (кошениль) – краситель, получаемый из насекомых Араратской долины. Вортан Кармир высоко ценился благодаря своему яркому оттенку красного, долговечности и возможности широкого применения: он служил красителем для одежды и при строительстве. Вортан Кармир ценился на вес золота и был “вхож” в царские дворцы Египта, Константинополя и Европы.

В число других хачкаров входят и хачкары IX в., изображающие Древо Жизни под крестом. Этот символ, корнями уходящий в дохристианские традиции, отображен на многих хачкарах в виде креста, произрастающего из семени со стеблями по бокам, символом солнца и лицом Адама. Используя эти языческие

առնող ծաղկած խաչ ̀կողքերից ճյուղեր, հավերժության խորհրդանիշը և Ադամի դեմքը։ Խաչքարերի վրա կյանքի հնագույն խորհրդանիշներն օգտագործելով ̀վարպետները, կարծես, ցանկանում էին ցույց տալ, որ հավատացյալների համար Քրիստոսը հավերժական կյանքի աղբյուր է։

Գրադարանը (գրապահոց, ընթերցարան) (9)

Սբ. Նշանին հյուսիսային պատին կից 11-րդ դարում կառուցվել է գրադարանը։ Փայտաշեն կլոր ծածկը 13-րդ դարի կեսերին (1258-1262 թթ.) դարձել է փոխհատվող կամարների վրա նստած քարաշեն ծածկ, որը վերակառուցվել 1273 թ։

Այստեղ են պահվել Հաղպատի հնագույն և արժեքավոր ձեռագրերը։ Հաղպատը հայտնի էր միջնադարյան հայ ձեռագրերի իր հարուստ հավաքածույով։ 11-13-րդ դարերում վանականները ձգտում էին ունենալ հայերեն բոլոր ձեռագրերն ու գրքերը, և Հաղպատի գրադարանը դարձավ առաջին հայկական մատենադարանը։ Վանականները պատմական Հայաստանի տարածքում փնտրում և

(library). The current structure replaces the original which had a round wooden roof resting on internal pillars. The stone roof resting on cross arches was built between 1258-1262 and rebuilt in 1273.

It was in the depository that Haghpat's vast collection of manuscripts was stored. Haghpat was renowned for its manuscript collection: Between the 11th-13th centuries the monastery attempted to turn the complex into a repository for everything written in Armenian, making it the first Armenian Matenadaran (library). The monastery's monks scoured the Armenian kingdom in search of manuscripts, copying those they could not take with them.

In time of attack, manuscripts were scurried away to nearby caves to protect them from invaders. In the mid 13th century, the Mongols tortured the monks to reveal their hiding place, during which three senior and twelve junior clergymen are said to have steeled themselves from the pain with a line from the Gospel: "Give not that which is holy unto the dogs, neither cast ye your pearls before swine."

Note the buried jars in the depository's

образы, художники по-сути «крестили» древнейшие символы жизни, демонстрируя власть церкви при изображении Христа как источника вечной жизни для верующих.

Книгохранилище (библиотека) (9)

К северной стене церкви Св.Ншан примыкает библиотека XI в. Нынешнее сооружение заменило первоначальное, которое имело круглую деревянную крышу на внутренних колоннах. Каменное перекрытие на пересекающихся арках было построено в 1258-1262 гг. и реконструировано в 1273 г.

Ахпат был известен своей богатой коллекцией средневековых рукописей. Здесь хранились древнейшие и ценнейшие манускрипты. В XI-XIII вв. монастырь превратился в хранилище всех армянских рукописей, став таким образом первым армянским Матенадараном. Монахи искали и собирали рукописи по всей Армении и переписывали те, которые не могли взять с собой.

В дальнейшем во время вражеских

հավաքում էին ձեռագրեր, որն էլ չէին կարող տանել̀ պատճենագրում էին։

Հետագայում, ապահովության համար, ձեռագրերը տեղափոխվել են վանքի մոտակա քարայրները, որոնք ոչ միայն գրապահոցի, այլև ընթերցարանի դեր էին կատարում։ Ըստ ավանդության, 13-րդ դարի կեսերին, մոնղոլները խոշտանգում էին վանականներին, որպեսզի վերջիններս մատնեին պահոցի տեղը, և այդ ժամանակ, ասում են, 3 ավագ և 12 կրտսեր քահանաներ փորձում էին ցավին դիմակայելու ուժ գտնել Ավետարանի հետևյալ խոսքերի մեջ. «Ինչ-որ սուրբ է, շներին չտաս, ոչ էլ մարգարիտներ շաղ տուր խոզերի առաջ»։

Ուշագրավ են գրապահոցի հատակի մեջ տեղադրված կիսաթաղ կժերը։ Դրանց մեջ ժամանակին գինի և կաթնամթերք էին պահում. ձեռագրերի պահպանության նպատակով խոնավություն ապահովելու համար։

floor. These were used to store wine and dairy products, the moist atmosphere of the room good for storing both food and manuscripts.

нашествий манускрипты прятались в близлежащих пещерах. В середине XIII в. монголы даже пытали монахов, требуя указать места хранения рукописей. Чтобы выдержать пытки, трое старших и двенадцать младших священников, говорят, произносили слова из Евангелия: «Не дайте собакам то, что свято, и не мечите бисер перед свиньями».

Поразительны сосуды, зарытые в полу книгохранилища, - они использовались для хранения вина и молочных продуктов в идеальной по влажности среде, в которой отлично сохранялись и еда, и манускрипты.

Հաղպատ 7: Զանգագատունը (10), Սայաթ-Նովու հուշաքարը (11)

Haghpat 7: Belfry (10). Sayat Nova Memorial (11).

Ахпат 7. Колокольня (10). Мемориал Саят-Новы (11)

Զանգագատունը (10)

Հաղպատի զանգագատունը, Սանահինի զանգակատան հետ միասին, Հայաստանում նման կառույցների ամենավաղ տարբերակն է։ Հաղպատինը նաև ամենալավ պահպանվածն է։ Այն կառուցվել է վանահայր Համազասպի պատվերով 1245 թ.։ Զանգակատունը շքեղատես եռահարկ կառույց է. առաջին երկու հարկերում տեղավորված են յոթ աղոթարաններ, երրորդ հարկը սյունակազմ ռոտոնդա է։ Առաջին հարկը խաչաձև է, երկրորդը ̀քառակուսի ̀անկյունային խորշերով։ Առաջինից երկրորդ հարկ անցումը կատարված է երեքնուկաձև կամարներով ̀պսակված եռանկյունաձև վերնաճակատներով։ Ռոտոնդան կազմված է յոթ սյուներից, որոնք պահում են յոթանիստ կամարները ̀ծածկված սրածայր տանիքով։

Սայաթ-Նովու հուշաքարը (11)

Հաղպատի ճանաչված բնակիչներից է եղել բանաստեղծ և երաժիշտ, գուսան Սայաթ-Նովան (1722-1795 թթ.)։ Նա Կովկասի ամենահայտնի և

Belfry (10)

The Belfry, along with that at Sanahin, is the earliest of its type in Armenia and the one at Haghpat is the best-preserved. Built by order of Abbot Hamazasp in 1245, the three-story building has two-story niches on its corners, creating a complex set of shapes: cross-form on the first floor, corner niche square on the second floor with the transition between the two made with trefoils crowned with triangular gables. The open belfry (rotunda) is made with seven columns supporting a seven-facet set of arches topped by a tent roof.

Sayat Nova Memorial (11)

One of Haghpat's most famous residents was the 18th century poet and musician, courtier Sayat Nova (1722-1795). Considered by many the greatest ashugh (folk singer-songwriter) that ever lived in the Caucasus, he was born Harutiun Sahakian, in the village of Sanahin and raised in Tiflis (Tbilisi). 

Skilled in writing poetry, song and playing the Kamancheh (a bow string instrument related to the violin), he achieved fame at the court of King Heracleh II of Georgia.

Колокольня (10)

Колокольня Ахпата, также как и Санаина, является самой древней колокольней в Армении, причем в Ахпате она сохранена лучше. Это трехуровневое сооружение построено по заказу Амазаспа, настоятеля монастыря в 1245 г. На первых двух этажах размещены ниши по углам, тем самым создавая композицию форм: на первом этаже - крестообразную, а на втором – прямоугольную с нишами. Арочный переход с первого этажа на второй построен в форме трилистника. Ротонда образована из семи колонн, несущих на себе семигранные арки. Всю композицию завершает пирамидальная кровля.

Мемориал Саят-Новы (11)

Одним из самых известных жителей Ахпата был придворный поэт и музыкант Саят-Нова (1722-1795), самый знаменитый и любимый ашуг на Кавказе. Саят-Нова (Арутюн Саакян) родился в деревне Санаин и вырос в Тифлисе.

Имевший исключительные способности

ամենասիրված աշուղն է համարվում։ Սայաթ-Նովան, (Հարություն (Արութին) Սահակյան), ծնվել է Սանահին գյուղում, իսկ մեծացել Թիֆլիսում։ 

Բանաստեղծություններ և երգեր գրելու, ինչպես նաև քամանչա նվագելու շնորհիվ նա ճանաչում է ձեռք բերում վրաց Հեռակլ Բ թագավորի արքունիքում: 

Սայաթ-Նովան հավասարապես հմուտ ստեղծագործում էր հայերեն, թուրքերեն և վրացերեն լեզուներով, և ավելի քան 200 ստեղծագործությունների (խաղերի) հեղինակ է, թեև, ասում են, իրականում այդ թիվը մի քանի հազարի է հասնում։ Նրա բանաստեղծություններում և երգերում արտացոլված են հայկական ժողովրդական բանահյուսությունը, երգը, իմաստությունը և փիլիսոփայությունը`հաճախ արտահայտված Թիֆլիսի բարբառով (որով նա խոսում էր)։ Որպես վաղ շրջանի ստեղծագործությունների օրինակ, ստորև բերվում է նրա գուսանական «Աշխարհումս ախ չիմ քաշի» երգի առաջին տունը։

Աշխարհումս ախ չիմ քաշի, քանի վուր

Sayat Nova wrote equally well in Armenian, Turkish and Georgian and more than 200 musical pieces are attributed to him, though it is believed he penned thousands. Sayat Nova's poetry and music feature allusions to Armenian folklore, song, popular wisdom and philosophy. Biblical allusions also proliferate in his poetry which integrated elements of classical Armenian into the Tiflis (Tbilisi) vernacular he used. A sample from his early period is the first stanza of the minstrel piece, a love song: “I sigh not, while thou art my soul!” (trans.: Alice Stone Blackwell):

I sigh not, while thou art my soul! Fair one, thou art to meA golden cup, with water filled of immortality.I sit me down, that over me may fall thy shadow, sweet;Thou art a gold-embroidered tent to shield me from the heat.First hear my fault, and, if thou wilt, then slay this erring man;Thou hast all power; to me thou art the Sultan and the Khan.

He lost his position at court when he fell in

в поэзии, сочинении песен и игре на кяманче, Саят-Нова достиг высот славы при дворе грузинского царя Ираклия II. 

Саят-Нова одинаково искусно творил на армянском, турецком и грузинском языках, и ему принадежат более 200 песен, хотя, полагают, он является автором нескольких тысяч. В произведениях Саят-Новы народный фольклор переплетается с песней, народной мудростью и философией. Его поэзия связала библейские темы с элементами армянской классики, выраженной на тифлисском диалекте, на котором он говорил. Примером раннего творчества менестреля служат строфы из его стиха «Я в жизни вздоха не издам…»

Я в жизни вздоха не издам, доколе джан ты для меня!Наполненный живой водой златой пинджан ты для меня!Я сяду, ты мне бросишь тень, в пустыне – стан ты для меня!Узнав мой грех, меня убей: султан и хан ты для меня! 

Поэт впал в немилость, влюбившись в

ջան իս ինձ ամա.Անմահական ջըրով լիքը օսկե փընջան իս ինձ ամա.Նըստիմ, վըրես շըվաք անիս, զարբաբ վըրան իս ինձ ամա.Սուչս իմացի, էնենց սըպանե, սուլթան ու խան իս ինձ ամա։

Պալատականի իր պաշտոնը Սայաթ-Նովան կորցնում է, երբ սիրահարվում է թագավորի քրոջը ̀իշխանուհի Աննային, աքսորվում է մինչև կյանքի վերջ ̀վերջին տարիները անցկացնելով Հաղպատում (1768-1795 թթ.) ̀Տեր Ստեփանոս անունով։ Ծառայել է Հաղպատի առաջնորդարանում 1768-ից ̀որպես աբեղա, իսկ 1778-ից ̀որպես Սբ. Նշան եկեղեցու լուսարար։ Ուշ շրջանի գործերում հոգևորը միահյուսված է կորցրած սիրո հուսահատության մոտիվների հետ։

1795 թ. Սայաթ-Նովան սպանվում է Հաղպատի վանքում վրաց թագավորության դեմ ապստամբած և Հայաստանով դեպի Թիֆլիս արշաված Աղա-Մահմուդ խանի զինվորների կողմից։ Սայաթ-Նովայի երգերը ոչ միայն հասել են մեզ, այլև հայ ժողովրդական երգարվեստի գոհարներն են

love with the king's sister Princess Anna and spent the rest of his life in exile, his last years in Haghpat with a religious name Father Stepanos. He served first as a monk (beginning 1768), then as Grand Sacristan (1778-1795). His later period intertwined religious themes with haunting pieces of love lost and the despair of unrequited love.

In 1795 Sayat Nova was killed at Haghpat during an uprising in the area, by the soldiers of Agha Mohammed Khan in an expedition against the Georgian Kingdom, which was subsequently reincorporated into Iran. His songs survive to this day and are considered the jewels of Armenian folk music.

 

сестру царя принцессу Анну, и провел остаток жизни в изгнании в Ахпате под религиозным именем Тер-Степанос в начале как иеромонах в 1768 г., а затем как ключарь (1775-1795). В последнем периоде его творчества религиозная тематика чередовалась с преследовавшей его тоской по возлюбленной и безнадежностью от потерянной любви.

Во время восстания 1795 г. Саят-Нова был убит в Ахпате солдатами Ага Махмуд Хана, затеявшего военную кампанию против грузинского царства, которое впоследствии присоединилось к Ирану. Произведения Саят-Новы не только дошли до нас, но и считаются подлинными сокровищами армянской народной песни.

համարվում։

Հաղպատ 8: Սեղանատունը, տնտեսական շինությունները (13), Վանքի պարսպից դուրս. 4-րդ դարի եկեղեցու ավերակները

Haghpat 8: Dining Hall, Service Building (13). Outside the Monastery. Fourth Century Church remains (16)

Ахпат 8. Трапезная, служебные помещения (13). Вне территории монастыря. Руины церкви IV века (16).

Սեղանատունը, տնտեսական շինություններ (13)

Համալիրի 13-րդ դարի սեղանատունն ավելի լավ է պահպանվել, քան Սանահինի վանքինը։ Այն երկարավուն դահլիճ է, զույգ սյուների միջոցով բաժանված է երկու միանման, երդիկավոր դահլիճների ̀յուրաքանչյուրը ծածկված փոխհատվող կամարների համակարգով։ Սեղանատունը կից է պարսպապատին։

Սեղանատան կողքին գտնվում է նույն ժամանակաշրջանի մի փոքր կառույց ̀հազարաշեն ոճի հորինվածքով. կենտրոնական գմբեթը նստած է չորս փայտաշեն սյուների վրա, տանիքի մեջտեղում կլոր բացվածքով։

Dining Hall, Service Building (13)

The 13th century Dining Hall at Haghpat is better preserved than that at Sanahin and is made of two square areas (rooms) divided by massive pillars and cross arches supporting the vaulted ceiling. The hall is incorporated into the defensive wall.

Next to it is a small structure from the same period, designed in the hazarashen style with a central dome supported by four wooden columns, with an open aperture at the center top of the roof.

Outside the Monastery

The Spring House (14) is about 75 meters beyond the eastern gate. The 1258 structure is triple-arched, with the center

Трапезная, служебные помещения (13)

Трапезная XIII века в монастыре Ахпат сохранилась лучше, чем в Санаине. Она построена из двух залов, разделенных друг от друга массивными колоннами и крестообразными арочными перекрытиями. Трапезная встроена в крепостную стену.

Рядом с трапезной расположено маленькое сооружение того же периода в стиле «азарашен» с центральным куполом, поддерживаемым четырьмя деревянными колоннами, и с круглым отверстием в центре кровли.

Вне территории монастыря

Վանքի պարսպից դուրս գտնվում են.

Աղբյուրի տունը (Աղբյուր-հուշարձանը) (14) արևելյան պարսպի մոտ 75 մ հեռավորության վրա է։ Կառուցվել է 1258 թ.։ Եռակամար շենք է ̀կենտրոնական կամարն ավելի լայնաթռիչք, քան մյուսները։ Հետին պատի մոտ կան քարե 6 տաշտեր ̀գյուղի անասուններին ջուր տալու, այտեղ կա նաև ստորգետնյա ջրամբար, որը գյուղացիներն օգտագործում են ոռոգման նպատակով։ Թաղածածկ կոմպոզիցիան թելադրված է կլիմայական պայմաններով. ներսի խոնավ և սառը օդը լավ պաշտպանություն է ամռան թեժ արևից և մեղմացնում է ձմռան ցուրտ օդը։

Կուսանաց անապատի (Սբ. Տիրամայր) 13-րդ դ. եկեղեցին (15) գտնվում է վանքից 500 մ. դեպի արևելք, բլրի վրա։ Այնտեղ կարելի է հասնել դուրս գալով արևելյան դարպասից և քայլելով գյուղի ճանապարհով (Աղբյուրի տան մոտով)։ Եկեղեցու շուրջ միաբանների գերեզմաններն են։

Կառույցը գմբեթակիր խաչաթև է, ութանկյուն թմբուկը զարդարված է երեքնուկաձև փոքր կամարներով։

arch larger than the side ones, emphasizing the central axis of the structure. There are stone troughs along the back wall of the building for watering village cattle plus a water reservoir used by local residents. The vaulted composition is a result of the local climate: The cool and damp air inside is a good protection against the scorching midsummer sun and moderates the cold winter temperature.

Kusanats Anapat (St. Tiramair) (15) Church is in the village cemetery, 500 meters east and uphill of the complex. The exact date is unknown, but the design suggests that it is a 13th century building. The church is reached via the eastern gate and following the village road past the spring house.

The building is cruciform with a dome on an octagonal drum decorated with small trefoil arches. Three large khachkars (stone crosses) on its southern flank date to the late medieval period.

Fourth Century Church remains (16)

Inside the village (downhill) there are the remains of a 4th century church, considered the first Christian structure at

Родник (14) расположен в 75 метрах от восточных ворот. Он построен в 1258 году и выполнен из трех арок, центральная из которых шире остальных двух. Вдоль задней стены здания проложены каменные желоба для подачи воды скоту. Здесь также находится резервуар воды для местных жителей. Перекрытие конструкции предопределено местным климатом – прохладный и влажный воздух внутри является хорошей защитой от палящего летнего солнца и низкой зимней температуры.

Пýстынь Кусанац (Св.Девы) (15) расположена в 500 метрах к востоку от монастыря на холме. Точная дата ее строительства неизвестна, однако, архитектура постройки напоминает стиль XIII века. В нее можно попасть, выйдя через восточные ворота и пройдя по деревенской дороге (мимо родника).

Здание церкви – сводчатое крестообразное с восьмигранным барабаном, украшенным маленькими арками в виде трилистника. Три больших хачкара на южной его стороне

Եկեղեցու հարավում գտնվող խաչքարերը թվագրվում են ուշ միջնադարով։

Չորրորդ դարի եկեղեցու ավերակները (16)

Գյուղի տարածքում պահպանվել են 4-րդ դարի եկեղեցու ավերակները։ Այն համարվում է Հաղպատի առաջին քրիստոնեական կառույցը։

Haghpat. относятся к позднему средневековому периоду.

Руины церкви IV века (16).

На территории деревни обнаружены остатки церкви IV века, которую считают первой христианской постройкой в Ахпате. 

Սանահինի հիմնադրման ճշգրիտ տարեթիվը հայտնի չէ։ Ըստ ավանդության ̀վանքը հիմնադրվել է 4-րդ դարում, երբ կանգնեցվել է Սբ Նշանը` խաչը։ «Սանահին» անվանումը բացատրվում է «սա նրանից հին է» արտահայտությամբ. ըստ ավանդության ̀Սանահին է կոչվել Հաղպատից ավելի հին վանքը։

Sanahin is said to be the older monastery (its name in Armenian translates into "this one is older than that one").

Точная дата основания монастыря Санаин неизвестна, но полагают, что начало его истории восходит к IV веку, когда здесь был воздвигнут крест Св.Ншан. Название же «Санаин» произошло от фразы на армянском языке «этот старше того», в которой подчеркивается возрастное преимущество монастыря Санаин над его собратом в Ахпате.

Ինչպես հասնել

Վանքը գտնվում է Լոռու մարզում, Ալավերդիում։ Երևանից այնտեղ հասնելու համար շարժվեք դեպի Վանաձոր M3 մայրուղով, և անցեք Վանաձորը, այնուհետև ̀շարունակեք ճանապարհը մայրուղով դեպի հյուսիս-արևելք մինչև Ալավերդի քաղաքի առաջին կամուրջը։ Շարունակեք ճանապարհը ̀հետևելով մեր ուղեցույց նշաններին մինչև Սանահանի վանք։ Հեռավորությունը Երևանից մոտ 170 կմ է, ճանապարհի տևողությունը ̀մոտ 2,5-3 ժամ։

How to reach

The Monastery is in Lori marz, in Alaverdi. To get there from Yerevan, take the M3 highway to and pass Vanadzor, then continue northeast on the M3 to the first bridge at Alaverdi city.It is about 170 km from Yerevan, or 2.5-3 hours from Yerevan.

Как доехать

Монастырь находится в районе Лори, в г.Алаверди. Езжайте из Еревана по шоссе M3 и, проехав Ванадзор, продолжайте в северо-восточном направлении. Алаверди находится в 170 км от Еревана, что занимает 2,5-3 часа езды.

ԿարգավիճակՍանահինի վանական համալիրը որպես մեկ հուշարձանախումբ

StatusSanahin was placed on UNESCO's World Heritage List in 1996.

СтатусМонастырь Санаин включен в список Мирового Наследия ЮНЕСКО с 1996

գրանցված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում(1999 թ.) ̀որպես մարդկության կողմից ստեղծված բացառիկ, համընդգրկուն արժեք։

года.

Սանահին 1: Հղում Sanahin 1: Map Legend Санаин 1: ЭкспликацияՀղում`

1. Սբ Աստվածածին եկեղեցի2. Սբ Ամենափրկիչ եկեղեցի3. Գրիգորի մատուռ4. Ճեմարան 5. Գրատուն6. Սրահ7. Գավիթ (Սբ Ամենափրկիչ եկեղեցու)8. Գավիթ (Սբ Աստվածածին եկեղեցու)9. Զանգակատուն10. Կյուրիկյանների դամբարան11. Զաքարյանների դամբարան12. Արղության-Երկայնաբազուկների դամբարան13. Սբ Հակոբ եկեղեցի 14. Սբ Հարություն մատուռ15. Աղբյուր 16. Սեղանատուն

 Legend

1. St. Astvatsatsin2. St. Amenaprkitch3. Grigor chapel4. Seminary (academy)5. Scriptorium6. Gallery7. Gavit (St. Amenaprkitch) 8. Gavit (St. Astvatsatsin)9. Bell tower10. Kiurikid sepulcher11. Zakarian sepulcher12. Arghutian-Yerkainabazuk (Argutinski-Dolgoruki) sepulcher13. St. Hakop14. St. Harutiun chapel15. Spring16. Refectory

 Экспликация

1. Церковь Св. Аствацацин 2. Церковь Св. Аменапркич3. Часовня Григора4. Семинария 5. Книгохранилище6. Зал7. Притвор церкви Св. Аменапркич8. Притвор церкви Св. Аствацацин 9. Колокольня10. Усыпальница Кюрикидов11. Усыпальница Закарянов12. Усыпальница Аргутян-Еркайнабазуков (Аргутинский - Долгорукий)13. Церковь Св. Акопа 14. Часовня Св. Арутюн15. Источник 16. Трапезная

Սանահին 2: Պատմությունը Sanahin 2: History Санаин 2: ИсторияՊատմությունը

Թեև Սանահինի, ինչպես նաև ոչ հեռու գտնվող Հաղպատի վանական համալիրները պատմական միևնույն ժամանակաշրջանի ուղերձի ու ոգու կրողներն են, սակայն յուրաքանչյուրն ունեցել է ուրույն դերակատարություն ̀որպես նշանավոր գիտակրթական, մշակութային և հոգևոր կենտրոն։ 

Սանահինի հիմնադրման ճշգրիտ տարեթիվը հայտնի չէ։ Ըստ ավանդության ̀վանքը հիմնարկվել է 4-րդ դարում, երբ կանգնեցվել է Սբ Նշանը` խաչը։ «Սանահին» անվանումը բացատրվում է «սա նրանից հին է» արտահայտությամբ. ըստ ավանդության ̀Սանահին է կոչվել Հաղպատից ավելի հին վանքը։

Համաձայն պահպանված գրավոր և նյութական վկայությունների ̀Սանահինի ներկայիս վանքը հիմնադրվել է 10-րդ դարում ̀930-ական թվականներին, Աբաս Բագրատունի թագավորի օրոք։ Հայ պատմիչներ Կիրակոս Գանձակեցին և Վարդան Արևելցին վկայում են, որ վանքի

History

Sanahin and its nearby cousin Haghpat, shared in the fortunes and travails of the times, intertwined in history while each unique as a center of learning, religious study and font of spirituality.

The exact date for the founding of Sanahin is unknown. It is believed to have been founded in the 4th century when a St. N'shan (Holy Sign) cross was erected at the site. Sanahin is said to be the older monastery (its name in Armenian translates into "this one is older than that one").

Documentary evidence suggest that the structures date back to the reign of king Abbas Bagratuni (930s). The historians Kirakos Gandzaketsi and Vardan Areveltsi wrote that the first structure of the monastery, St. Astvatsatsin church, was built by Armenian immigrants from Byzantium who had rejected the Chalcedonian sect.

Sanahin later became the Kiurikian Seat of power, a royal patrimonial sepulcher (until

История

Санаин, как и находящийся неподалеку от него Ахпат являлись духовными центрами и носителями исторического наследия одного и того же периода. Каждый из них сыграл свою роль в качестве выдающегося научно-образовательного, культур-ного и духовного центра.

Точная дата основания монастыря Санаин неизвестна, но полагают, что начало его истории восходит к IV веку, когда здесь был воздвигнут крест Св.Ншан. Название же «Санаин» произошло от фразы на армянском языке «этот старше того», в которой подчеркивается возрастное преимущество монастыря Санаин над его собратом в Ахпате.

Согласно сохранившимся письменным и мате-риальным свидетельствам, данный монастырь был основан в 930-х гг. X века во время правления царя Аббаса Багратуни. Армянские историки Киракос Гандзакеци и Вартан Аревелци свидетельствуют о том, что первым

առաջին շինությունը ̀Սբ Աստվածածին եկեղեցին, կառուցել են Բյուզանդիայից գաղթած և քաղկեդոնիկ դավանանքը մերժած հայ հոգևորական-ները։

Հետագայում, հանդիսանալով Կյուրիկյան թագավոր-ների վարչական կենտրոնը և նախարարական տան տոհմական դամբարանատեղին (մինչև 12 դ. կեսը), Կյուրիկյան թագավորության եկեղեցական թեմի աթոռանիստը (մինչև 11դ. կեսը) վանքը կառուցապատվել է բազմաթիվ կրոնական և քաղաքացիական շինություններով։ Երկու վանքերում էլ և հատկապես Սանահինում դասավանդում էին հումանիտար գիտություններ, երաժշտություն և բժշկություն, գրվում էին գիտական աշխատանքներ (քննախոսություններ). այստեղ էին ստեղծագործում ժամանակի նշանավոր գրիչները, ծաղկողներն ու մանրանկարիչները։

Հաղպատի և Սանահինի շրջակայքում կառուցվեցին ավելի քան 20 եկեղեցիներ և մատուռներ, օժանդակ շենքեր, դամբարաններ, զանգակատներ, դպրոց (Մագիստրոսի ճեմարանը), գրապահոցներ, սեղանա-տներ,

mid-12th c.), and residence for the Kiurikian diocese (until mid-11th c.), resulting in the construction of many religious and civil structures. In both monasteries, especially in Sanahin, humanitarian sciences, music and medicine were studied, scientific treatises composed and artworks (mostly miniatures) painted.

Between them, Haghpat and Sanahin had more than 20 churches and chapels, annexes, sepulchers, bell-towers, an Academy (Magistros' seminary), book depositories, refectories, galleries, bridges and other monumental structures, to say nothing of numerous dwelling and service structures.

Like Haghpat, Sanahin was sacked during the Mongol invasion, which first captured the fortress Akner built halfway between them for protection. In 1996 Haghpat, and then Sanahin (1999) were jointly registered on UNESCO's World Heritage List.

сооружением на территории монастыря была церковь Св. Аствацацин (Св. Бого-матери), построенная армянскими священниками, эмигрировавшими из Византии и отрицавшими халцедонскую веру.

Впоследствии, будучи административным центром Кюрикидов, резиденцией епархии царства (до середины XI века) и их родовой усыпальницей (до середины XII века), монастырь стал застраиваться многочисленными сооружениями религиозного и гражданского назначения, где творили знаменитые переписчики и миниатюристы того времени, преподавались гуманитарные науки, музыка и медицина и писались научные трактаты.

В общей сложности на территории комплексов Ахпата и Санаина было построено более 20 сооружений, в том числе церкви и часовни, вспомогательные строения, усыпальницы, колокольни, школа (семинария Магистра), книго-хранилища, трапезные, залы, мосты и иные монументальные сооружения, а

սրահներ, կամուրջներ և այլ մոնումենտալ շինություններ, ինչպես նաև բազմաթիվ բնակելի և տնտեսական նշանակության կառույցներ։

Ինչպես և Հաղպատը, Սանահինն ասպատակել են մոնղոլները ̀նախ գրավելով Ակներ ամրոցը, որը գտնվում էր Սանահինի և Հաղպատի վանքերի միջև ընկած ճանապարհին և ապահովում էր դրանց պաշտպա-նությունը։

Հաղպատի (1996 թ.) և Սանահինի (1999 թ.) վանական համալիրները որպես մեկ հուշարձանախումբ գրանցված են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում ̀որպես մարդկության կողմից ստեղծված բացառիկ, համընդգրկուն արժեքներ։

также множество жилых и хозяйственных построек.

Как и Ахпат, Санаин подвергся опустошительному набегу монголов, захвативших вначале крепость Акнер, которая находилась между этими двумя монастырями и была предназначена обеспечивать их защиту.

Монастырские комплексы Ахпат (в 1996 г.) и Санаин (в 1999 г.), как единая группа памятников, были зачислены в списки Всемирного наследия ЮНЕСКО как исключительные всеобъемлющие ценности, созданные человечеством.

Սանահին 3: Համալիրը, Սբ Աստվածածին (1) և Սբ Ամենափրկիչ եկեղեցիները (2)

Sanahin 3: Complex. St. Astvatsatsin (1) and St. Amenaprkitch (2).

Санаин 3: Комплекс. Церкви Св. Аствацацин (1) и Св. Аменапркич (2)

Համալիրը

Սանահինի վանական համալիրը բաղկացած է հինգ եկեղեցիներից, երկու

Complex

Sanahin complex consists of five churches, two gavits, a cemetery, a seminary

 Комплекс

Монастырский комплекс Санаина состоит из пяти церквей, двух

գավիթներից, ակադեմիայից, գրատնից, զանգակատնից, տոհմական դամբարան-ներից և երբեմնի ամուր պարսպապատով շրջափակված այլ շինություններից։ Հիմնական կառույցները խմբավորված են գլխավոր եկեղեցու շուրջը ̀կազմելով մեկ միասնական ամբողջություն։

Սբ Աստվածածին (1) և Սբ Ամենափրկիչ եկեղեցիներ (2)

Համալիրի կենտրոնում է գտնվում Սբ Աստվածածին եկեղեցին, որը կառուցվել է Բագրատունիների կողմից ̀928-944 թվականների ընթացքում։ Այն արտաքուստ ուղղանկյուն, ներքուստ ̀խաչաձև գմբեթավոր կառույց է ̀չորս անկյուններում երկհարկ ավանդատներով։ Թմբուկն ու գմբեթը վերա-կառուցվել են հավանաբար 1652 թ. վերանորոգման ժամանակ ̀Սարգիս Ուստայի և նրա աշակերտների կողմից, որի մասին է վկայում պահպանված շինարարական արձանագրությունը։

Սբ Աստվածածին եկեղեցու անմիջական հարևա-նությամբ է կառուցված չափսերով ավելի մեծ Սբ Ամենափրկիչ Կաթողիկե եկեղեցին (966 թ.), որի պատվիրատուն Խոսրովանույշ

(academy), book depository, bell-tower, patrimonial sepulchers and other structures once encircled by a fortified wall. The main buildings are grouped around the main church, forming an integrated whole.

St. Astvatsatsin (1) and St. Amenaprkitch (2)

At the center of the compound is St. Astvatsatsin (Holy Mother of God) church, built sometime between 928 and 944 by the Bagratunis. It is on the outside a domed cross-wing church and inside rectangular with two-story annexes at each of the four corners. The drum and cupola were rebuilt much later, most probably in 1652 during the reconstruction of the complex by Sargis Oustah and his students, according to one of the surviving inscriptions.

Immediately next to St. Astvatsatsin is the much larger St. Amenaprkitch (Holy Redeemer or All Savior) Katoghike Church, completed in 966 and built by order of Queen Khosrovanush, wife to King Ashot III (the Merciful) Bagratuni. This magnificent church is a domed cross form and dominates the complex.

притворов, семинарии, книгохранилища, колокольни, родовых усы-пальниц и других сооружений, которые все вместе были некогда обнесены прочными защитными стенами. Основные постройки комплекса сгруппированы вокруг главной церкви так, что составляют единый ансамбль.

Церкви Св. Аствацацин (1) и Св. Аменапркич (2)

В центре комплекса находится церковь Св. Аствацацин, возведенная династией Багратуни в период с 928 по 944 год. По своей композиции церковь представляет собой прямоугольное снаружи и крестообразное изнутри купольное сооружение с двухэтажными ризницами по четырем углам. Барабан перекрытия и купол были реконструированы, вероятно, во время восстановительных работ в 1652 году Уста (Мастером) Саркисом и его учениками, о чем повествует сохранившаяся запись.

Непосредственно по соседству с церковью Св. Аствацацин расположена бóльшая по размеру церковь Св.

թագուհին է ̀Բագրատունի Աշոտ Գ Ողորմած թագավորի տիկինը։ Այս հոյակերտ եկեղեցին ևս ունի գմբեթավոր խաչաձև հորինվածք և իր դիրքով իշխում է համալիրի մյուս կառույցներին։

Արևելյան ճակատի վերնամասում, քառանկյուն խորշում արված բարձրաքանդակը ներկայացնում է Կյուրիկե (Գուրգեն) և Սմբատ թագավորներին ̀Խոսրովանույշ թագուհու ժառանգորդներին (ավելի ուշ հիրավի Սմբատը թագավորեց Անիում, իսկ Կյուրիկեն ̀Լոռիում)։

Երկու եկեղեցիների ներքին պատերը զարդարված են եղել որմնանկարներով, որոնց մեծ մասը չի պահպանվել։Սանահինի բարձրարժեք խաչքարերից հատկապես ուշագրավ են Սբ Աստվածածին եկեղեցու արևելյան կողմում գտնվող Գրիգոր Տուտեորդու խաչքար-մահարձանը (1184 թ.) և Սարգսի (1215 թ.) խաչքարը, որոնք խաչքարային արվեստի իսկական գլուխգործոցներ են։

The eastern façade has a bas-relief sculpture of the queen's sons, Princes Kiurikeh (Giurgen) and Smbat (sons of Ashot the Merciful and queen Khosrovanush). Smbat became king of Ani and Kuirike reigned in Lori.

The interiors of both churches were decorated with frescos that have been almost completely lost.

Khachkar Masterpieces at Sanahin include the intricately carved Grigor Tudevordi khachkar-memorial stone (1184) and the Sarkis khachkar (1215), on the western side of Astvatsatsin, both intricate works of art.

Аменапркич Катохике (966 г.), построенная по заказу царицы Хосравануйш, супруги царя Ашота III Багратуни Милосердного. Эта величественная церковь также имеет купольно-крестообразную композицию и доминирует над другими постройками комплекса.

В верхней части ее восточной стены в четырехугольной нише установлена горельеф-ная скульптура Кюрике (Гургена) и Смбата, сыновей царицы Хосровануйш. Смбат впослед-ствии царствовал в Ани, а Кюрике – в Лори.

Внутренние стены обеих церквей когда-то были украшены фресками, большинство из которых, к сожалению, не сохранились.

Среди ценнейших хачкаров Санаина особое внимание привлекают расположенные на восточной стороне церкви Св. Аствацацин хачкар-надгробие Григора Тутеворди (1184 г.) и хачкар Саркиса (1215 г.), которые являются истинными шедеврами исскуства хачкаров.

Սանահին 4: Գավիթները, Ճեմարանը (4)

Sanahin 4: Gavits. Seminary (academy) (4)

Санаин 4: Притворы. Семинария (4)

 Գավիթներ

Երկու եկեղեցիների արևմտյան կողմերում գտնվող գավիթները (ժամատները) Սանահինի ամենամեծ կառույցներն են, ինչը բնորոշ է հայկական կրոնապաշտամունքային ճարտարապետությանը։ Գավիթները ծառայել են աշխարհիկ և պաշտամունքային նպատակների. դրանք տեղավորել են մեծ թվով մարդկանց ̀եկեղեցական արարողությունների, ժողովների, հավաքույթների, ինչպես նաև պատարագների ժամանակ։ Գավիթները ծառայել են նաև որպես տապանատներ. դրանցից շատերի հատակները սալարկված են նշանավոր հոգևորականների, թագավորական ընտանիքի անդամների ու կարևոր մարդկանց տապանաքարերով։

1211-ին իշխան Վաչե Վաչուտյանի պատվերով կառուցված գավիթը գտնվում է Սբ Աստվածածին եկեղեցու (8) արևմտյան մասում և ունի երկթեք տանիքով ավարտվող թաղածածկ եռանավ դահլիճի հորինվածք։ Դահլիճը

Gavits

The gavits (or zhamatuns) front the two churches on their west end and are the largest structures at Sanahin, unique features of Armenian religious architecture. They were used for a variety of purposes—for meetings, instruction and as overflow spaces especially during mass or other gatherings. Their floors are paved with the graves of important religious figures, members of the royalty and community.

The St. Astvastatsin gavit (8), erected in 1211 by order of Prince Vacheh Vachutian is west of St. Astvatsatsin church. It is a triple nave hall covered with vaults and steep double-slope roofs. Two rows of columns (three per row) divide the hall into naves. The columns differ in shapes and ornamentation, and the arcades with low arches and high vaulted ceilings give the space an expressive flavor.

The St. Amenaprkitch or inner gavit (7) was built in 1181 by the architect Zhamhair on behalf and with the assistance of Prince Kurd and the father superior of the

 Притворы

Притворы (часовни) Санаина, примкнувшие к обеим церквям с западной стороны, являются самыми большими строениями Санаина, что присуще армянской религиозно-культовой архитектуре. Притворы служили целям культовым и светским одновременно, способны были вместить большое количество людей для проведения как религиозных мероприятий, например литургий, так и светских собраний. Кроме того, притворы служили местом захоронения, поэтому полы многих из них устланы надгробиями знатных духовных лиц, членов царской семьи и важных людей.

Композиция притвора, возведенного в 1211 году по заказу князя Ваче Вачутяна у западной стороны церкви Св. Аствацацин (8), имеет вид сводчатого трехнефового зала под двускатной крышей. Внутреннее пространство притвора разделено на нефы двумя рядами из трех колонн

նավերի բաժանող երկշարք 3-ական սյուները տարբերվում են իրենց ձևերով և զարդաքանդակներով, իսկ թաղածածկ բարձր տանիքներով և ցածր կամարաշարերով սրահներն ուշագրավ արտահայտչականություն են հաղորդում գավթին։

Սբ Ամենափրկիչ եկեղեցու կամ ներքին գավիթը (7) 1181-ին կառուցել է ճարտարապետ Ժամհայրը ̀Քուրդ իշխանի և վանքի առաջնորդ Գրիգոր վարդապետ Տուտեորդու աջակցությամբ։ Այս գավիթը նշանավոր է յուրահատուկ ներքին հարդարանքով. մեծ դահլիճը պսակված է բարձրաքանդակներով պատած չորս հոծ սյուների վրա կանգնած և կենտրոնից լուսավորվող գմբեթ-երդիկով։ Մինչդեռ դահլիճի եզրային հատվածներն առնված են սալածածկ առաստաղների տակ։ Գավթի ծածկի ճարտարապետական ձևերը հիշեցնում են հայկական ժողովրդական բնակարանների ̀գլխատների տիպը։

Ճեմարան (4)

Ճեմարանը կամ «Մագիստրոսի ակադեմիան» կազմում է Սբ Աստվածածին եկեղեցու գավթի

monastery, Grigor Tutevordi. There are four large, expressive columns that support the “yerdik” dome, an early example of the use of four-column construction also popular in peasant homes. The columns divide the space into separate parts, their bases and capitals decorated with carvings and reliefs.

Seminary (academy) (4)

The Seminary or “Magistros academy” is set in a gallery at the end of the St. Astvatsatsin gavit and was an original work of civil architecture built in two stages, at the end of the 10th and the beginning of the 11th centuries. The structure includes closely spaced niches in the walls, presumably for students to sit during lectures. The academy focused on the humanitarian sciences while sharing with Haghpat scientific treatises, philosophy, miniature illuminations and calligraphy.

It is named for one of its teachers, the renowned 11th c. Armenian philosopher, writer and scientist Grigor Magistros Pahlavuni (990-1059), whose letters are a treasure trove of information on medieval theology, literature, mythology, politics, natural sciences and medicine. Pahlavuni

каждая, которые отличаются друг от друга своими формами и орнаментами, а залы с высокими сводчатыми перекрытиями и рядом низких арок придают притвору особую выразительность.

Нижний, или притвор церкви Св. Аменапркич (7), возведенный в 1181 году зодчим Жамайром при содействии князя Курда и предводителя монастыря Григора Вардапета Тутеворди, примечателен своим внутренним оформлением. Его большой зал увенчан куполом-ердиком, опирающимся на четыре колонны, покрытые барельефной резьбой, и освещается из центра, тогда как крайние части зала перекрыты потолками из плит. Архитектурные формы перекрытий притвора напоминают тип перекрытия армянских народных жилищ - глхатунов.

Семинария (4)

Семинария или «Академия Магистроса» является продолжением притвора церкви Св. Аствацацин и примером гражданской архитектуры, характерной для конца X – начала XI

շարունակությունը. այն 10-րդ դարի վերջին և 11-րդ դարի սկզբին բնորոշ քաղաքացիական ճարտարապետության օրինակ է. երկայնական պատերին հպված կամարներով ձևավորված են որմնախորշեր, որ հավանաբար ծառայել են իբրև նստատեղեր։ Այս երկարավուն սրահը համարվում է Գրիգոր Մագիստրոսի ճեմարանը, ուր նա դասախոսություններ է կարդացել։ Ճեմարանում առավելապես դասավանդում էին հումանիտար գիտություններ, սակայն, ինչպես և Հաղպատում, այստեղ էլ գրվում էին քննախոսություններ, ուսուցանում էին փիլիսոփայություն և գեղագրություն, մանրանկարչություն։

Ակադեմիայի ուսուցիչներից հատկապես հռչակված էր 11-րդ դ. հայ նշանավոր գիտնական, փիլիսոփա և մանկավարժ Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին (990-1059 թթ. ), որի անունով էլ դպրոցն անվանվել «Մագիստրոսի ճեմարան»։ Նրա նամակները միջնադարյան աստվածաբանությանը, գրակա-նությանը, առասպելաբանությանը, քաղաքականությանը, բնական

was not only fascinated by theoretical questions on medicine, he was also a skilled practitioner; in his letters he is well-versed in pathology, clinical medicine and especially in phytotherapy.

веков. В арках, примыкающих к продольным стенам, образованы ниши, в которых, вероятно, были устроены сидячие места. Этот продолговатый зал считался семинарией Григора Магистра, где он читал свои лекции. Хотя в семинарии преподавались в основном гуманитарные науки, однако, как и в Ахпате, писались трактаты, обучали философии и искусству каллиграфии и миниатюры.

Среди преподавателей академии особо прославились выдающийся армянский ученый, философ и педагог XI века Григор Магистрос Пахлавуни (990-1059 гг.), чьим именем и названа школа – «семинария Магистроса». Его письма являются поистине сокровищницами тем, касающихся средневековой теологии, литературы, мифологии, политики, естественных наук и медицины. Григор Пахлавуни не только изучал теорию врачевания, но и искусно применял ее на практике. Его письма свидетельствуют о том, насколько глубокими знаниями он владел в сферах патологии, клинической медицины и, особенно, фитотерапии.

գիտություններին և բժշկությանն առնչվող հարցերի շտեմարան են։ Գրիգոր Պահլավունին ոչ միայն ուսում-նասիրում էր բժշկությանը վերաբերող տեսական հարցեր, այլև գործնականում դրանք հմտորեն կիրառում էր կյանքում։ Նրա նամակները վկայում են, թե ինչպիսի բարձր գիտելիքների է նա տիրապետել ախտաբանության (պաթոլոգիա), կլինիկական բժշկության և հատկապես բուսաբուժության ոլորտներում։

Սանահին 5: Զանգակատուն (9), Գրատուն (5) և սրահ (6)

Sanahin 5: Bell Tower (9). Book Depository (5), Gallery (6)

Санаин 5: Колокольня (9). Книгохранилище (5) и зал (6)

 Զանգակատուն (9)

Սանահինի զանգակատունը, ինչպես և Հաղպատինը, Հայաստանի նմանօրինակ ամենավաղ կառույցներից է։ Այն փոքրիկ ավանդատներով եռահարկ աշտարակ է ̀պսակված բազմասյուն զանգաշտարակով։ Կառուցվել է 1211-1235 թթ. միջև։ Հարդա-րանքում առանձնանում է արևմտյան ճակատը ̀կարմիր տուֆից կերտված գե-ղազարդ մեծ խաչով։ Այն հարդարված է նաև դեկորատիվ

Bell Tower (9)

The Bell Tower at Sanahin, along with that at Haghpat, is the earliest structure of this type in Armenia. It is a three-story tower with small annexes and a multi-columned belfry at the top. Sanahin's bell tower was built between 1211 and 1235. Its western façade has a large ornate cross using red tufa. It is further decorated with ornamental windows, crosses and yellow sandstone spheres.

Book Depository (5), Gallery (6)

Колокольня (9)

Санаинская колокольня, также как и Ахпатская, является одной из самых ранних сооружений подобного типа в Армении. Она была возведена в 1211-1235 годах. По композиции это – трехэтажная башня с маленькими ризницами, увенчанная ярусом из множества колонн. Особое внимание в оформлении колокольни вызывает ее западный фасад с врезанным в него большим живописным хачкаром из

պատուհաններով, խաչերով և ավազաքարե դեղին գնդերով։

Գրատուն (5) և սրահ (6)

Գրատունը (նշխարատունը) և սրահը Սա-նահինի ամենահետաքրքիր կառույցներից են, որոնք վկայում են ժամանակի քաղաքացիական ճարտարապետության բարձր մակարդակի մասին։ Որպես կանոն ̀նման շինությունները կառուցվում էին հիմնական եկեղեցիներից հեռու, ունեին քառակուսի հատակագիծ և ձեռագրերի համար նախատեսված որմնախորշեր։ Հատուկ ուշադրություն էր դարձվում դրանց տանիքների ձևին։ Սանահինի գրատունը կառուցվել է 1063 թ.̀ Դավիթ Անհողինի դուստր Հրանուշ թագուհու միջոցներով։ Որմնասյուներից բարձրացող անկյունա-գծային կամարների վրա հանգչում է ութանիստ, ցածրադիր թմբուկով վեղարը։

Վանքի հյուսիսային պարսպապատին կից աղբյուրը (15) կառուցվել է 1831-ին և դեռ գործում է, իսկ գյուղամիջում գտնվող աղբյուրը կառուցվել է 12-13 դդ. և ունի երկկամար բացվածքով թաղածածկ սրահի հորինվածք։

The book (relic) depository and gallery are among the most interesting buildings at Sanahin, showing a high level of civil architecture at the time. As a rule such structures were built away from the main churches, were square and had niches for keeping manuscripts, with special attention paid to the design of the roof. Sanahin's depository was erected in 1063, with the support of queen H'ranush, daughter of David Anhoghin. Its large octahedral tent roof rests on diagonal arches set on half columns in each wall.

The current monastery spring-well (15) next to the northern wall of the complex, was built in 1831, and is still in use. Another in the village dates to the 12th-13th cc. and is a vaulted hall with a double-arch opening.

красного туфа. Вся постройка украшена также декоративными окнами, крестами и шарами из желтого песчаника.

Книгохранилище (5) и зал (6)

Книгохранилище (хранилище реликвий) и зал являются одними из самых интересных сооружений Санаина и свидетельствуют о высоком уровне мастерства в гражданской архитектуре того времени. Как правило, подобные сооружения возводились вдали от церквей, были квадратные в плане и имели ниши для хранения рукописей. В этих постройках особое внимание уделялось формам их перекрытий. Книгохранилище Санаина было возведено в 1063 году на средства царицы Грануш, дочери Давида Анхохина. Перекрытие книгохранилища скомпоновано из диагональных арок, с пилястрами, устремленными ввысь, и восьмигранного купола, покоящегося на низком барабане.

Источник у северной стены монастыря (15) был построен в 1831 году и служит до сих пор. Находящийся же в селении

родник, построенный в XII-XIII веках, имеет композицию зала с перекрытием из двухарочного проема.

Սանահին 6: Գրիգորի մատուռը (3), Տոհմական դամբարանները (10) (12)

Sanahin 6: Grigor Chapel (3). Patrimonial Sepulchres (10) (12)

Санаин 6: Часовня Григора (3). Родовые усыпальницы (10) (12)

Գրիգորի մատուռը (3)

10-րդ դ. վերջի այս կառույցը կից է գրատան հարավարևելյան անկյանը։ Այն եռաստիճան գետնախարսխի վրա բարձրացող փոքրաչափ գմբեթավոր շինություն է ̀արտաքուստ բոլորաձև, ներքուստ ̀չորս խորաններով։ Արտաքին տեսքին զգալի շարժում են հաղորդում իրար հաջորդող որմնակամարները, խորշերը և նրբին պսակներով եզերված նեղ ու ձգված լուսամուտները։ Քանդակազարդ է նաև միակ արևմտյան մուտքի ճակատակալ քարը։ Մատուռը վերակառուցվել է 1061 թ., ներկա գմբեթը կառուցվել է ավելի ուշ ̀հավանաբար 1652 թ. վերանորոգման ժամանակ։

Տոհմական դամբարանները (10) (12)

Սանահինի տոհմական դամբարանները կառուցվել են իշխանական տների

Grigor Chapel (3)

This late 10th century chapel adjoins the south-east corner of the book depository. It is a miniature dome structure, resting on a high three-stepped stylobate, circular on the outside with four apses on the inside. The combination of arched niches, and delicately ornamented narrow windows create a sense of movement to an otherwise stoic structure. The strip above the entrance is also beautifully ornamented. The chapel was rebuilt in 1061, the present dome built later, probably during the 1652 renovation of the complex.

Patrimonial Sepulchres (10) (12)

Patrimonial Sepulchres are a feature of Sanahin, built for members of ruling families. Individual architectural details give us a glimpse into the psyches of the

Часовня Григора (3)

Это маленькое купольное сооружение конца X века возвышается на трехступенчатом цоколе и примыкает к юго-восточному углу книго-хранилища. Снаружи оно круглое, а внутри имеет четыре сводчатые ниши. Чередующиеся арочные углубления в стенах, ниши и узкие вытянутые окна с изысканным венцом придают внешнему виду часовни ощущение движения ввысь. На единственном входе с запада красиво оформлен его фронтальный камень. Часовня была реконструирована в 1061 году, нынешний же ее купол установлен значи-тельно позже, вероятно в 1652 году во время восстановления часовни.

Родовые усыпальницы (10) (12)

Для захоронения праха членов

անդամների աճյուններն ամփոփելու համար։ Դրանց ճարտարապետական լուծումներն իսկ արտահայտում են հանգուցյալների ազնվատոհմիկությունը, հասարակության մեջ նրանց ունեցած դիրքն ու ունեցվածքը։

Սբ Աստվածածին եկեղեցուն կից գտնվել են Կյուրիկե և Դավիթ Կյուրիկյանների դամբարանը (10). երկու առանձին թաղածածկ խցերից մեկը կառուցվել է 10-րդ դ. վերջին, իսկ մյուսը ̀11-րդ դ. կեսերին։ 

Արղության-Երկայնաբազուկների դամբարանը, 19 դ. (12)։ Իշխանական այս տոհմը սերել է Զաքարյաններից։ 1800 թ. Պավել Առաջին կայսեր հրամանով Արղության-Երկայնաբազուկների տոհմն ընդունվել է ռուսական ազնվականու-թյան շարքը և ստացել իշխանական տիտղոս։ Հաստատվել է նրանց հին իշխանական զինանշանը, որը վահան է ̀վրան Արղության-Երկայնաբազուկների ժառանգական սպարա-պետությունը խորհրդանշող դրոշը և այլ նշաններ։

Այս տոհից են սերվել հայ-ռուսական

interned; their beliefs and faith, their piety, even their love of opulence and grandeur.

Abutting St. Astvatsatsin are the foundations for the Sepulchre of Kiurikeh and David Kiurikian (10), two vaulted cells separated from each other, one built at the end of the 10th century, the other in the middle of the 11th century.

The 19th century “Argutinski- Dolgoruki” Sepulchre (12) is for a dynasty that descends from the Zakarians. In 1800, the Russian Emperor Paul I granted Russian nobility and title to the Argutinski-Dolgoruki (Arghutian-Yerkainabazuk) family. The family crest includes a shield with a flag symbolizing the family's hereditary line as military generals.

Descendants include prominent figures in the Imperial Russian era (Catholicos elect Hovsep Arghutian, Movses Arghutian-Yerkainabazuk, and others).

княжеских семей были построены родовые усыпальницы Санаина, архитектурные решения которых отражают принадлежность к знати, положение в обществе и состояние усопших.

По соседству с церковью Св. Аствацацин была найдена усыпальница Кюрике и Давида Кюрикянов (10); один из двух отдельных сводчатых склепов был построен в конце X века, а другой – в середине XI века.

Усыпальница Аргутянов-Еркайнабазуков (Аргутинские-Долгорукие) XIX век (12). Этот княжеский род происходит от рода Закарянов. В 1800 году по приказу императора Павла Первого Аргутяны-Еркайнабазуки были причислены к русской знати и удостоились княжеского титула. Был утвержден их старинный княжеский герб в виде щита, на котором среди прочих символов красуется флаг, символизирующий Аргутянов-Еркайнабазуков как потомственных военачальников.

Из этого рода происходят многие

հարաբերությունների և հայ ազատագրական շարժման շատ նշանավոր գործիչներ (Հովսեփ կաթողիկոս Արղության, Մովսես Արղության Երկայնաբազուկ և այլք)։

выдающиеся деятели армяно-русских отношений и армянского освободительного движения (Овсеп Католикос Аргутян, Мовсес Аргутян Еркайнабазук и другие).

Սանահին 7: Դամբարանները, Խաչքարերը

Sanahin 7: Sepulchers. Khachkars

Санаин 7: Гробницы, хачкары. Хачкары

Դամբարանները

Հուշարձանախմբի հարավարևելյան կողմում գտնվող Զաքարյանների դամբարանը (11) կառուցվել է 10-11-րդ դդ., կիսագետնափոր թաղածածկ դահլիճ է ̀վրան մասամբ պահպանված մատուռներ։ Կողային մատուռները ոճային առումով մոտ են Գրիգորի մատուռին։ 1189-ին կառուցված արևմտյան մասը ավելի պարզ է և աչքի է ընկնում ճոխ, մեծ շքամուտքով։

Սբ Հակոբ եկեղեցին (13) խաչաթև, գմբեթավոր դահլիճ տիպի կառույց է ̀անկյուններում չորս ավանդատներով (կիսավեր)։ Այն Սանահինի հուշարձանախմբի ամենահին շինություններից է ̀կառուցված 10 դ. 2-րդ կեսին։ Եկեղեցուց մոտ 20 մ դեպի արևելք գտնվում է 13-րդ դ. կառուցված

Sepulchres

The southeast part of the 10th-11th cc. Zakarian Sepulchre (11) is a semi-underground crypt with a vaulted ceiling with partially preserved chapels on top. The side chapels are stylistically close to Grigor chapel. The western end, built in 1189, is simpler with a large ornamental doorway.

St. Hakop Church (13) is a cross-winged dome church with four (half-ruined) annexes in its corners. The church was built in the second half of the 10th century, making it one of the earliest structures in the complex. About 20 m east is the 13th century St. Harutiun Church (14), a vaulted hall, interesting for its two identical eastern altar apses.

 Гробницы, хачкары

Расположенная в юго-восточной стороне комплекса гробница Закарянов (11) построена в X-XI веках и представляет собой наполовину вырытый в земле сводчатый зал с частично сохранившимися часовнями над ним. Боковые часовни по своему виду напоминают часовню Григора. Западная часть строения, возведенная в 1189 году, более скромная,однако бросается в глаза своим роскошным парадным входом.

Церковь Св. Акопа (13), выстроенная во второй половине X века, является одним из самых старых сооружений в Санаине и представляет собой крестообразное в плане купольное сооружение с четырьмя ризницами по

Սբ Հարություն եկեղեցին (14), որն առանձնանում է արևելյան կողմի երկու հավասարաչափ խորան-ներ ունեցող թաղածածկ դահլիճով։ 

Խաչքարերը

Սանահինի խաչքարերից մեկի (1192 թ.), ինչպես նաև Սանահինի կամրջի պատվիրատուն Վանենի թագուհին է։ Դեբեդ գետի վրա գցված միաթռիչք կամարակապ կամուրջը նա կառուցել է ի հիշատակ վաղամեռիկ ամուսնու ̀Աբաս Բագրատունու։ Կամուրջը գտնվում է Ալավերդի քաղաքի կենտրոնում և դեռ օգտագործվում է տեղացիների կողմից։

Սանահինի նշանավոր խաչքարերից է հիմնական հուշարձանախմբից դեպի արևմուտք գտնվող խաչքարը ̀կերտված 1205-1222 թթ. քարգործ Դավթի կողմից։ Ժողովուրդն այս կոթողին «Ծիրանավոր» անունն է տվել։ Ինչպես վկայում է պատվանդանին պահպանված արձանագրու-թյունը, այն կանգնեցվել է հայր Հովհաննեսի կողմից ̀հյուրատան կառուցման առթիվ։

Խաչքարերի հորինվածքի կենտրոնում

Khachkars

The khachkars at Sanahin include one carved in 1192, commissioned by Queen Vaneni, who had Sanahin bridge built over the Debed River and memorial khachkar carved for her husband King Abbas Bagratuni, who died prematurely. The single span bridge is in central Alaverdi and still used by city dwellers.

Other significant khachkars include the 1205-1222 khachkar known as Tsiranavor, east of the main cluster of buildings, carved by the master David. According to the inscription on its pedestal, it was erected by Father Hovhannes to commemorate the construction of an inn.

Most khachkars have the traditional cross with fennel seeds and branches of the Tree of Life on its sides. 10th-11th cc. khachkars are generally not as ornamented as 12th-13th cc. stones and overall ornamentation is geometrical (floral motifs, squares and rosettes).

углам (полуразрушено). В 20 метрах к востоку от этой церкви находится церковь Св. Арутюн (Воскрешения) (14) XIII века, которая выделя-ется своим сводчатым залом с двумя соразмер-ными апсидами в восточной стороне.

Хачкары

Один из хачкаров (1192 г.), также как и мост Санаина были построены по заказу царицы Ванени. Этот протянутый через реку Дебет однопролетный сводчатый мост она построила в память о своем безвременно усопшем супруге Аббасе Багратуни. Мост находится в центре нынешнего города Алаверди и до сих пор используется местным населением.

Одним из знаменитых хачкаров Санаина является хачкар, который стоит на западе от основного комплекса и вытесан каменщиком Давидом в 1205-1222 годах. В народе хачкар прозвали «Циранавор» (Порфироносный). Этот шедевр был установлен Отцом Ованесом по случаю строительства гостевого дома, о чем свидетельствует сохранившаяся надпись на постаменте камня.

քանդակված հիմնախաչերի թևերը զարդարված են հիմնականում վարսանդապտղային զարդերով և կենաց ծառի ճյուղերով։ Թեև 10-11-րդ դդ. խաչքարերն ունեն ավելի պարզ հարդարանք, քան 12-13-րդ դարերում կերտվածները, դրանցում ևս գերակշռում են երկրաչափական պատկերների ու բուսական զարդերի համադրությունները։

Крылья основных хачкаров, вырезанных в центре композиции хачкаров, украшены в основном орнаментами в виде пестиков и ветвями Древа Жизни. Хотя хачкары X-XI веков имеют более простые орнаменты, чем вытесанные в XII-XIII веках, однако в них также доминирует сочетание геометрических и растительных орнаментов.

Սանահին 8: Հաղպատ, Ակնաբերդ

Sanahin 8: Map. Haghpat. Aknaberd

Санаин 8: Ахпат, Акнаберд. Ахпат. Акнаберд

Հաղպատ, Ակնաբերդ

Անմիջապես ձեր առջև ̀կիրճի հակառակ կողմում, գտնվում են երկու նշանավոր հուշարձաններ ̀Ակնաբերդն ու Հաղպատի վանքը։ Հաղպատի վանքը գտնվում է համանուն գյուղում ̀ժայռոտ լեռնալանջին, իսկ Ակնաբերդը տեղակայված է անմիջապես ներքևում` ապառաժե հրվանդանի վրա։

Հաղպատ

Հաղպատի վանքը հիմնադրվել է Աբաս Բագրատունու գահակալության օրոք (929-953թթ.), մինչդեռ վանքի ամենահին

 Haghpat, Aknaberd

Directly in front of you, in the distance and across the gorge, are two important monuments; the fortress of Aknaberd and Monastery of Haghpat, Haghpat located in the village of the same name on the slope above the far cliffs and Aknaberd fortress directly below on a rock promontory.

Haghpat

Haghpat's founding is traced to the reign of King Abbas Bagratuni (r. 929-953) while the current monastery's oldest building was begun in 976 during the reign of King

Ахпат, Акнаберд

Прямо перед вами на противоположной стороне ущелья находятся два знаменитых памятника истории – Акнаберд и монастырь Ахпат. Монастырь Ахпат расположен на склоне скалы в одноименной деревне, а Акнаберд был заложен на скалистом мысе ниже от монастыря.

Ахпат

Монастырь Ахпат был основан во время царствования Аббаса Багратуни (929- 953 гг.), однако строительство самого

շինության կառուցումը սկսվել է 976-ին ̀Աշոտ Գ Ողորմած թագավորի օրոք (953-977 թթ.)։ 11-րդ դ. կեսին Հաղպատի և մոտակա Սանահինի վանքերը դառնում են Լոռվա կրոնական կենտրոններ։ Վանքը ծաղկում է ապրել Կյուրիկյանների և Զաքարյանների հովանավորության շնորհիվ, ովքեր և 12-րդ դ. վերջին տարածքն ազատագրեցին սելջուկներից։

Հաղպատի և Սանահինի վանքերի հետ է կապվում միջնադարյան Հայաստանի ամենանշանավոր աշուղներից մեկի ̀Սայաթ-Նովայի անունը, ով փոքր հասակում ուսում է ստացել Սանահինի վանքում (1712-1719 թթ.), իսկ հետագայում (1768 թ.-ից) ապրել է Հաղպատում ̀որպես վանական և ապա լուսարար (1778-1795 թթ.)։

Ակնաբերդ

Նպաստավոր դիրքում, Հաղպատի վանքից անմիջապես ներքև, ժայռոտ հրվանդանին երևում են Ակնաբերդի ավերակները. այն կառուցվել է 1233-ին Հաղպատի Հովհաննես եպիսկոպոսի պատվերով ̀երկու վանքերի պաշտպանության համար։ Նրա ազգակից իշխան Շահնշահը, որի հայրը

Ashot the Merciful (r. 953-977). In the mid-11th century, Haghpat-along with Sanahin- was an important religious center in Lori, growing under the patronage of the Kiurikians and Zakarians, who liberated the region from the Seljuks in the late 12th century.

Haghpat and Sanahin are also connected to one of Armenia's greatest medieval bards, Sayat Nova, who studied as a child at Sanahin (1712-1719) and later lived at Haghpat first as a clergyman (from 1768), then as Grand Sacristan (1778-1795).

Aknaberd

Just below Haghpat, on a rock precipice are the ruins of Aknaberd, erected in 1233 on order of Haghpat's bishop Hovhannes to protect both monasteries. His cousin, Prince Shah'n'shah, whose father is buried at Sanahin, had the fortress demolished before advancing Mongol troops, who captured both monasteries and sacked them. The site is still accessible on foot, from the Haghpat village road.

ста-рого здания монастыря было начато в 976 году в период правления царя Ашота II Милосердного (953-977 гг.). В середине XI века монастыри Ахпат и соседний с ним Санаин становятся религиозными центрами области Лори. Монастырь переживает свой расцвет благодаря поддержке Кюрикянов и Закарянов, которым в конце XII века удалось освободить область от сельджуков.

С монастырями Санаин и Ахпат неразрывно связано имя одного из самых талантливых средневековых ашугов – Саят-Новы, который в детстве учился в Санаине (1712-1719 гг.), а начиная с 1768 года жил в Ахпате как монах и позже как ключарь (1778- 1795 гг.)

Акнаберд

Непосредственно ниже монастыря Ахпат в выгодной позиции на скалистом утесе был расположен Акнаберд (в настоящее время в развалинах), который был построен в 1233 году по заказу ахпатского епископа Ованеса для защиты обоих монастырей. Его родственник князь

թաղված է Սանահինում, ամրոցը ավերված ու լքված է թողել մոտեցող մոնղոլական զորքերի առջև, որոնց և հաջողվել է գրավել ու կողոպտել երկու վանքերն էլ։ Ակնաբերդի հնավայր կարելի է հասնել դեպի Հաղպատ գյուղ տանող ճանապարհով։

Шахиншах, отец которого похоронен в Санаине, оставил крепость разрушенной и заброшенной перед наступлением монгольских орд, которым удалось захватить и разграбить оба монастыря. В Акнаберд можно попасть по дороге, ведущей к деревне Ахпат.