HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP

VÀ DỊCH VỤ NAM YANG

VAI TRÒ CỦA HTX TRONG LIÊN KẾT SẢN XUẤT, XÂY DỰNG CHUỖI GIÁ TRỊ SẢN PHẨM NÔNG NGHIỆP

Nông nghiệp việt nam nói chung và tây nguyên nói riêng là sản xuất nhỏ quy mô hộ gia đình, diện tích nhỏ hẹp, công lao động là tự thân gia đình, sản xuất theo tập quán, truyền thống và kinh nghiệm, làm theo phong trào, tự phát mạnh ai người nấy làm… do đó dẫn đến không đảm bảo về chất lượng nông sản, không đồng đều về chất lượng dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, nguồn gốc hàng hòa không rỏ ràng, cùng với diễn biến biến đổi khí hậu làm cho dịch hại tràn lan, hình thức mẫu mã không đẹp… nông sản chủ yếu là bán thô, giá trị thấp phụ thuộc rất nhiều vào thị trường, giá cả, đời sống nông dân khó khăn.

Chính những điều này nông nghiệp Việt Nam đang lãng phí những tiềm lực rất lớn về đất đai, con người, lợi thế về tiềm năng phát triển. Và HTX nông nghiệp và dịch vụ Nam Yang được thành lập theo Luật HTX 2012, cùng với chương trình xây dựng nông thôn mới.

1. Quá trình thành lập HTX NN và DV Nam YangXã Nam Yang có 5 thôn với tổng số 1.725 hộ, với 7.440 nhân khẩu, diện

tích canh tác 2 loại cây trồng chủ lực là cà phê 659 ha và hồ tiêu hơn 345ha (chưa tính diện tích xâm canh các xã lân cận). Hợp tác xã NN và DV Nam Yang được thành lập ngày 31/8/2017, với ngành nghề trồng chế biến sạch - hữu cơ: cà phê, hồ tiêu, các loại rau củ quả… và cung ứng các dịch vụ liên quan đến nông nghiệp trên địa bàn Xã Nam Yang, huyện Đăk Đoa, Tỉnh Gia Lai. Tổng số thành viên của HTX là 15 người. Diện tích canh tác 45 ha hồ tiêu và 15 ha cà phê (đang làm thủ tục gia nhập thêm 10 thành viên). HTX ra đời trong bối cảnh thực hiện chương trình nông thôn mới lan rộng trên cả nước, là một trong những tiêu chí để xây dựng nông thôn mới. Đồng thời xây dựng mối liên kết giữa 4 nhà: Nhà nước - Nhà khoa học - Nhà doanh nghiệp - Nhà nông. HTX hoạt động theo luật Hợp Tác Xã 2012

2. Mục tiêu và chiến lược của HTXTrong năm đầu tiên mới thành lập là phải đi tìm được hướng đi mới. Bên

cạnh đó mong muốn thúc đẩy và liên kết việc sản xuất nông nghiệp chất lượng cao theo chuỗi giá trị tập trung, tạo vùng nguyên liệu lớn. Trước thực trạng nông sản biến động: Được mùa mất giá, được giá mất mùa, mất mùa mất giá, dịch hại tràn lan trên cây hồ tiêu, chất lượng nông sản còn thấp đặc biệt là lạm dụng thuốc BVTV và phân bón hóa học tràn lan, nhiều lô hàng xuất khẩu bị trả về.

Trước những tình hình trên, HTX NN và DV Nam Yang đã ra đời mạnh dạn chuyển đổi từ sản xuất thông thường sang sản xuất nông nghiệp hữu cơ nhằm chế biến sản phẩm nông sản chất lượng cao, bảo vệ sức khỏe cộng đồng,

bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học. Bước đầu tiên là đi tìm những đối tác thu mua nông sản hữu cơ như Cty Nedspice, Công Ty Gia Vị Sơn Hà, Công Ty TNHH Hồ Tiêu Việt… Cũng như đi tham quan học hỏi những mô hình sản xuất nông nghiệp tiên tiến ở các tỉnh khác như Hà Nội, Đăk Nông, Đăk Lăk, Bình Phước…

Đồng thời HTX cũng tham gia các hội thảo, hội nghị, gặp gỡ những chuyên gia làm nông nghiệp hữu cơ hàng đầu trong và ngoài nước, đón tiếp những đoàn khách quốc tế đến thăm vườn: Đức, Pháp, Nhật, Ấn Độ, Chính phủ Hà Lan… nhằm học hỏi tích lũy kinh nghiệm để triển khai cho HTX.

- Sứ mệnh: Tiên phong phát triển cộng đồng, bảo vệ môi trường, giúp cho nhiều gia đình được sử dụng thực phẩm sạch, tốt cho sức khỏe. Đồng hành cùng người nông dân từ bỏ việc canh tác hóa học,vững tin theo đuổi canh tác thuận tự nhiên.

- Tầm nhìn đến 2021: Mang giá trị tử tế cho cộng đồng và thân thiện với môi trường. Và là nhà cung ứng chuyên nghiệp sản phẩm địa phương về gia vị và các loại cây trồng khác.

- Giá trị cốt lõi: Phát triển cộng đồng và bảo vệ môi trường. Chế biến ra nhiều loại sản phẩm chất lượng cao, nhiệt huyết làm việc tạo ra giá trị cho người lao động, cho khách hàng và cho đối tác. Xây dựng lại những sản phẩm truyền thống đặc sản địa phương.

- Cam kết: Hỗ trợ nông dân tối đa về kỹ thuật và đầu ra. Với khách hàng cung cấp những sản phẩm chất lượng nhất. Với nhân viên tạo môi trường làm việc chuyên nghiệp, năng động. Với môi trường tuân thủ nền sản xuất thuận tự nhiên và thân thiện.

3. Hoạt động của Hợp tác xãa) Xây dựng các vườn tiêu đạt Chứng nhận hữu cơ của HTX Năm 2017:Niên vụ cuối 2017 HTX đã có một vườn tiêu 1.5 ha đạt chứng nhận chuẩn

hữu cơ. Sản lượng 7 tấn x 120.000đ/kg cao hơn giá thị trường gần 2 lần đã được công ty bao tiêu và xuất khẩu. Năm 2018:

Niên vụ cuối 2018: HTX đã có 7 thành viên đạt được gần 16 ha tiêu hữu cơ với sản lượng gần 60 tấn, đủ tiêu chuẩn xuất khẩu đi những thị trường khó tính như Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản. Trong đó:

- 4,5 ha liên kết với Công ty Hồ Tiêu Việt- 4,8 ha liên kết với Công ty Gia Vị Sơn Hà- 6,5 ha HTX tự chứng nhận và đạt chuẩn hữu cơ USDA (Mỹ) và EU

(Châu Âu) do Tổ chức quốc tế Control Union có mặt trên 70 quốc gia chứng nhận để tìm thêm khách hàng cho niên vụ cuối 2019 vì sản lượng sẽ tăng lên từng năm do bà con đang chuyển đổi vườn. Mặt khác, HTX học cách làm hồ sơ

chứng nhận hữu cơ bằng tiếng Anh, để phát triển thêm cây trồng khác tại địa phương: cà phê, chanh dây, khoai lang, cây ngắn ngày…

Những yêu cầu nghiêm ngặt trong quá trình canh tác hồ tiêu hữu cơ:- Cấm sử dụng các loại phân bón hóa học, cấm sử dụng thuốc BVTV, cấm

sử dụng hóc môn tổng hợp, cấm phá rừng nguyên sinh để canh tác hữu cơ. Cấm sử dụng thiết bị phun sử dụng trong canh tác truyền thống cho vườn hữu cơ.

- Người nông dân phải ghi chép nguồn của tất cả vật tư đầu vào của vườn, phải có vùng đệm ngăn cản sự ô nhiễm hóa học. Cây trồng hữu cơ phải cách vùng đệm ít nhất 6m.

- Cây trồng dài ngày có giai đoạn chuyển đổi tối thiểu là 36 tháng. Thu hoạch sau giai đoạn chuyển đổi có thể được chứng nhận là cây trồng hữu cơ.

- Phân bón hữu cơ nên bao gồm nhiều nguyên liệu như phân ủ, phân chuồng để lâu, phân xanh và các chất khoáng khác từ nguồn tự nhiên.

- Cấm đốt thân cây, cành, rác trên vùng trồng hữu cơ. Cấm sử dụng phân bắc và phân ủ đô thị, phải có biện pháp ngăn chặn những nguy cơ sói mòn đất bề mặt.

- Bao và những dụng cụ chứa khi vận chuyển và đựng sản phẩm hữu cơ phải sạch và mới. Không được sử dụng bao đựng phân tổng hợp.

- Cấm phun thuốc trừ sâu bị cấm trong kho, không được nhiễm khói và nhang muỗi. Chỉ được phép sử dụng thuốc sinh học đã được cơ quan chứng nhận cho phép. Phân gia súc có thể được sử dụng khi đã hoai mục hoặc phải được ủ nóng. Nếu phân gia súc không được ủ thì sau bón 120 ngày mới được thu hoạch.

- Nếu có sự ô nhiễm do gió cuốn trong không khí, thì cây sẽ được trồng chắn gió để ngăn cản sự ô nhiễm khi phun. Cây trồng ở vùng đệm bắt buộc phải khác với cây trồng hữu cơ. Nếu ô nhiễm từ nước thì phải có bờ đất hoặc mương rãnh để ngăn sự ô nhiễm chảy qua.

b) Sản phẩm của HTX

HTX NN và DV Nam Yang là HTX đầu tiên của các tỉnh Tây Nguyên chứng nhận hữu cơ về cây hồ tiêu. Sau gần 2 năm, HTX đã có những sản phẩm chất lượng cao cho ra thị trường cả nước với thương hiệu Tiêu Lệ Chí (nhãn hiệu đã được bảo hộ bởi cục sở hữu trí tuệ).

- Tiêu hữu cơ (sạch 650 chất): tiêu đỏ, tiêu sọ, tiêu đen, tiêu xanh:+ Tiêu đỏ: Hái lựa thủ công chọn những hạt chín đỏ đẹp, rửa sạch, sấy

khô và đóng gói. Mùi vị cay ngọt thơm ngon, là nữ hoàng của hạt tiêu.+ Tiêu sọ: Hái lựa thủ công chọn những hạt tiêu chín đỏ, tách vỏ, rửa sạch

sấy khô và đóng gói. Hạt tiêu không ngâm nước, không dùng hóa chất cho nên vẫn giữ được màu sắc tự nhiên trắng đục, hương vị thơm ngon, là loại tiêu được đánh giá số 1 của Việt Nam.

+ Tiêu xanh: Hái những chuỗi tiêu tươi đẹp, hạt đồng đều, rửa sạch và đóng bao bì. + Tiêu đen: Khi tiêu chín lác đác, bắt đầu hái đồng loạt, rửa sạch, phơi khô và đóng bao bì.

- Tiêu Sạch Lệ Chí: Các loại tiêu, Tiêu xanh chua ngọt và Tiêu Xanh ngâm mắm

- Măng Le Lệ Chí: Được hái trên núi và thu mua của người đồng bào mỗi khi mùa mưa về, chọn những củ măng non, đẹp, rửa sạch và sấy lạnh, từ 18-20kg tươi được 1 kg măng khô.

- Khoai mật Lệ Chí: Đây là dòng khoai ruột đỏ, thu hoạch để lên mật ngọt từ 10-15 ngày, sau đó nấu ăn hoặc chẻ lát sấy dẻo. Loại khoai này đã có tại vùng Nam Yang gần 60 năm, hương vị rất thơm ngon, nói đến Khoai Lệ Chí được nhiều người biết đến. - Cà Phê ĐakYang: Hái lựa thủ công những hạt cà phê đỏ từ những vườn sạch tại Nam Yang, hạt cà phê nơi đây được kết tinh hội tụ những tinh hoa của đất trời.

Với mong muốn truyền tải được câu chuyện đặc sắc về vùng đất đỏ bazan, về vùng nguyên liệu Tiêu Lệ Chí và Khoai Lệ Chí và những sản phẩm chất lượng khác, quay về phương thức canh tác thuận tự nhiên, xây dựng khôi phục lại thương hiệu lâu đời của Xã Nam Yang đã gần bị lãng quên gần 60 năm qua.

Sau gần 2 năm khó khăn vất vả, Thương hiệu Tiêu Lệ Chí đã được mọi người nhớ đến. HTX làm thương hiệu này để thực hiện ước mơ của mình, đóng góp cho quê hương, khôi phục lại những sản phẩm truyền thống và mang ngược lại lên thành phố, mong muốn xuất khẩu đi các nước trên thế giới để quảng bá mô hình OCOP - mỗi làng mỗi xã một sản phẩm - đã rất thành công tại Nhật Bản và Thái Lan.

* Xây Dựng Thương Hiệu:- Đã đăng kí thương hiệu độc quyền Tiêu Lệ Chí có logo và hình ảnh. - Đã đăng ký tem truy suất nguồn gốc: Nêu rõ quy trình canh tác, bón

phân và ngày thu hoạch từng loại sản phẩm để tạo uy tín cho người tiêu dùng.- Website: tieulechi.com, Facebook, Zalo, Fanpage- Chứng nhận: + Bộ 3 sản phẩm Tiêu Lệ Chí đạt sản phẩm nông nghiệp nông thôn tiêu

biểu cấp Tỉnh năm 2018 do UBND Tỉnh Gia Lai chứng nhận gồm: Tiêu đỏ, Tiêu Sọ và Tiêu Đen

+ Bộ 4 sản Phẩm Tiêu Hữu Cơ Lệ Chí: Tiêu Đỏ, Tiêu Sọ, Tiêu Đen và Tiêu Xanh Đạt chứng nhận hữu cơ của Mỹ và Châu Âu.

* Bằng khen:- Được Chủ Tịch UBND Tỉnh Quảng Ngãi Trần Ngọc Căng khen tặng đã

có thành tích suất sắc, tiêu biểu trong thi đua lao động sản xuất góp phần vào sự nghiệp xây dựng và phát triển các tỉnh Tây Nguyên và Duyên Hải Miền Trung ngày 18/7/2019.

- Được Chủ Tịch UBND Tỉnh Gia Lai Võ Ngọc Thành khen tặng đã có thành tích xuất sắc tại Hội thi nhà nông đua tài tổ chức tại Đăk Lăk ngày 9/4/2019.

- Được Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam và Hội Doanh nhân trẻ Gia Lai khen tặng đã đóng góp trong phong trào khởi nghiệp nông nghiệp Tỉnh Gia Lai

4. Vai trò của HTX trong quá trình triển khai thực hiện liên kết sản xuất, xây dựng chuỗi giá trị nông nghiệp

- HTX đóng góp vai trò trong quá trình xây dựng nông thôn mới, liên kết bà con nông dân, tập trung nhân công lao động củng như nguồn lực đất đai, phát huy thế mạnh yếu tố con người củng như thế mạnh về lợi thế khí hậu, thổ nhưỡng, phát huy những cây trồng có lợi thế, sản xuất nông sản số lượng lớn mang tính hàng hóa, đồng đều chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu, kết nối nhà doanh nghiệp với sản xuất nông nghiệp, triển khai ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp, giảm thiểu rỏ ro, ứng phó với tình hình biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp. Nâng cao thu nhập cho người nông dân, tạo công ăn việc làm cho xã viên, phát huy được vai trò tập thể.

- Xây dựng nhãn hiệu hàng hóa, thực hiện truy xuất nguồn gốc, chế biển nông sản thành hàng hóa nhằm nâng giá trị.

- Qua các đợt hội thảo, hội chợ, kết nối cung cầu trên cả nước, giúp cho khách hàng trong nước và quốc tế biết đến vùng nguyên liệu dồi dào tại Xã Nam Yang: tiêu, cà phê, chanh dây, khoai lang, chuối, sả… HTX mong muốn địa phương ngày càng phát triển bền vững, thay đổi diện mạo nông thôn thời kỳ hội nhập 4.0/

- Bà con đã thay đổi cách tư duy canh tác hóa học sang canh tác nông nghiệp chất lượng cao, ổn định đời sống vật chất và tinh thần.Nông nghiệp hữu cơ đang là phong trào cả thế giới hướng đến, HTX đã đi đúng hướng phát triển của xã hội.

- HTX biết áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật để nâng cao hiệu quả sản xuất như HTX tự nghiên cứu chế tạo máy sấy làm ra các sản phẩm chế biến sâu: tiêu đỏ hữu cơ, tiêu sọ hữu cơ, khoai mật Lệ Chí, măng Le Lệ Chí, chuối sấy dẻo… nâng cao được giá trị nông sản địa phương và những nông sản truyền thống bị lãng quên. Ngoài ra, HTX còn áp dụng hệ thống tưới để giảm chi phí sản xuất và nhân công lao động.

5. Những thuận lợi, khó khăn trong quá trình triển khai thực hiện liên kết sản xuất, xây dựng chuỗi giá trị nông sản:

Sau hơn 2 năm chuyển đổi việc sản xuất nông nghiệp hữu cơ, xây dựng mô hình liên kết xây dựng chuỗi giá trị, HTX có những thuận lợi và khó khăn như sau:

a) Thuận lợi:- Xã Nam Yang là vùng chuyên canh cây lâu năm như: Cà phê, hồ tiêu

với diện tích lớn và sản lượng dồi dào, nông dân cần cù chăm chỉ có kinh nghiệm sản xuất giỏi. Nông dân trong xã tiếp cận phương án sản xuất mới nhanh, đất đai màu mỡ phù hợp với cây cà phê, hồ tiêu cho năng suất cao, chất lượng sản phẩm tốt.

- Những sản phẩm của HTX được thị trường bán lẻ và người tiêu dùng trong nước và quốc tế đánh giá cao, tuy nhiên chưa xây dựng được kênh phân phối ổn định.

- Đặc biệt khi canh tác hữu cơ, thu nhập của thành viên tăng thêm, vừa đảm bảo được sức khỏe và vừa bảo vệ môi trường.

- HTX được các cấp chính quyền, các cơ quan chức năng quan tâm hướng dẫn, tạo điệu kiện thuận lợi để HTX tổ chức sản xuất.

Trong quá trình đi chào hàng, ngoài 2 công ty đang liên kết với nông dân, HTX đã gặp gỡ được các công ty xuất khẩu hồ tiêu lớn tại Việt Nam và tìm hiểu nhu cầu của họ như: Cty Olam (Cty xuất khẩu hồ tiêu đứng thứ 3), Cty Nedspice (Thứ 4), Cty Liên Thành(thứ 6), Cty Harris Freeman (Thứ 11), Cty Kim Toàn Phúc, Cty Namagro…Những công ty này không nghĩ HTX chứng nhận được tiêu hữu cơ. Và HTX cũng đã tiếp xúc được nhiều đối tác tại Mỹ, Nhật, Pháp quan tâm nông nghiệp Việt Nam.

1.

b) Khó khăn:- Hồ sơ chứng nhận hữu cơ bằng tiếng anh và phải đăng ký chứng nhận lại

hàng năm, chi phí chứng nhận cao, phải có đội ngũ kiểm tra vườn ICS thường xuyên…yêu cầu Ban Quản Trị phải có năng lực lãnh đạo và có đội ngũ tri thức trẻ hỗ trợ.

- Đầu ra cho tiêu hữu cơ chưa nhiều, nhu cầu trên thế giới chiếm từ 5-10%, vẫn đang là bài toán khó khăn thách thức của nông dân.

- Diện tích sản xuất của thành viên còn nhỏ lẻ, không tập trung. Tư duy canh tác của nông dân phần đông có thói quen canh tác phụ thuộc thuốc BVTV và phân hóa học. Sự hiểu biết về sản xuất nông nghiệp hữu cơ còn thiếu những lớp tập huấn, yêu cầu canh tác hữu cơ rất nghiêm ngặt.

- Nhu cầu bức thiết: HTX chưa có vị trí để xây dựng trụ sở văn phòng HTX để tiếp khách trong và ngoài nước. Cần thuê đất Xây dựng nhà xưởng chế biến đóng gói và bảo quản hàng hữu cơ, kho, sân phơi với diện tích khoảng 5.000m2 sau khi thu hoạch (không nhiễm khói, nhang muỗi, chất cấm, phân bón thuốc BVTV...)

- Cần làm nhà kính để phơi cà phê và tiêu hữu cơ chất lượng cao cuối năm 2019 để chào ra thị trường

- Cần đầu tư thêm lò sấy để sấy tiêu, măng, khoai, cây ăn trái và rau củ quả… Tận dụng nguồn sản phẩm có sẵn và đặc trưng tại địa phương

- Cần đầu tư máy làm tiêu sọ, máy tách màu, máy đóng gói tự động…để có sản lượng nhiều cung cấp ra thị trường và giảm chi phí sản xuất. Hiện tại đang làm thủ công nên giá thành cao khó cạnh tranh.

- Thiếu nguồn vốn vay ưu đãi để HTX phát triển kinh doanh và xây dựng nhà xưởng.

- Công ty thu mua tiêu hữu cơ chưa hướng dẫn nhiều quy trình canh tác, giá cả công ty quyết định khi đến ngày thu hoạch hàng năm.

Khó khăn chung: Do thời tiết thay đổi thất thường (diễn biến của biến đổi khí hậu, mưa nhiều) dịch hại trên cây hồ tiêu diễn tiến phức tạp, đặt biệt bệnh chết nhanh chết chậm. Thêm vào đó giá nông sản cà phê và hồ tiêu xuống thấp ảnh hưởng đến đời sống của người nông dân.

6. Đề xuất, kiến nghị- Tạo điều kiện thuận lợi và chỉ đạo để các cơ quan chuyên môn, các đơn

vị nghiên cứu giúp HTX phục tráng lại giống Tiêu Lệ Chí (Hạt tiêu to tròn, mùi vị cay nồng và thơm ngon)

- Mời chuyên gia đầu ngành về tập huấn sản xuất hồ tiêu hữu cơ cho tất cả các thành viên và người dân có nhu cầu trên địa bàn.

- Hướng dẫn HTX xây dựng phương án, kế hoạch phát triển sản xuất để tiếp cận được các nguồn vốn hỗ trợ từ các chính sách của Trung ương và của Tỉnh, để xây dựng và mở rộng quy mô sản xuất, kinh doanh, đầu tư máy móc

- Lồng ghép chương trình mục tiêu quốc gia với việc sản xuất nông nghiệp bền vững - hữu cơ: Mỗi xã 1 sản phẩm OCOP, xây dựng liên kết cánh đồng mẫu lớn…

- Tạo điệu kiện thuận lợi cho HTX được thuê đất để xây dựng trụ sở và nhà máy sơ chế, chế biến nông sản.

- HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Nam Yang còn non trẻ, còn yếu kém nhiều mặt, nhưng với tinh thần quyết tâm học hỏi của xã viên và nông dân trong xã, mong muốn được các cấp Lãnh đạo cùng các Sở ban ngành hỗ trợ và hướng dẫn để HTX ngày càng phát triển trong nền kinh tế thị trường, trong quá trình xây dựng nông thôn mới cũng như đạt được mục tiêu phục vụ cho xã viên, cho cộng đồng, hoạt động đúng luật HTX 2012, nâng tầm nông sản Gia Lai nói riêng và Việt Nam nói chung lên tầm cao mới, đủ chất lượng xuất khẩu đi các nước, cải thiện cuộc sống của người nông dân./.