Map & Artwork

การสำารวจขาววชพชในเขตนาการสำารวจขาววชพชในเขตนาชลประทานชลประทาน

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอภาคตะวนออกเฉยงเหนอWeedy Rice Surveyed Weedy Rice Surveyed in Irrigated Farmers’ in Irrigated Farmers’

Fields of Northeastern Fields of Northeastern RegionRegionรณชย ชางศร :

สมใจ สาลโท :ชนะ ศรสมภาร :

ศนยวจยขาวสรนทรศนยวจยขาวหนองคายศนยวจยขาวอดรธาน

Serveyers

วราภรณ วงศบญ :

ศนยวจยขาวอบลราชธาน

บทนำา •ขาววชพช (weedy rice) ชอวทยาศาสตร

Oryza sativa f. spontania เกดจากการผสมขามระหวางขาวปา (O. rufipogon Griff.) ทพบทวไปในธรรมชาต กบขาวปลก (O. sativa) (Wongtamee และคณะ, 2009 ) เกดเปนลกผสมทมการกระจายตวของลกหลานออกเปนหลายลกษณะ สวนใหญเปนลกษณะทชาวนาไมตองการ คอ เปลอกเมลดมสดำาหรอนำ0าตาลลายแดง เยอหมเมลดมสแดง ปลายเมลดมหาง และเมอสกแกเมลดจะรวงกอนเกบเกยวขาว (จรรยา 25,

4 8 )

•ในชวง 5 ปทผานมาไดมการทำางานวจยจากหลายฝายเพอแกปญหาขาววชพช สรปไดวาขาววชพชเกดจากการผสมขามโดยบงเอญระหวางขาวปา (O. nivara L.) และ (O. rufipogon) กบขาวปลก (O. sativa L.) แลวไดลกผสมทมการกระจายตวเปนหลายลกษณะสวนใหญมลกษณะทเกษตรกรไมตองการ (แผนงานวจยขาววชพช, 2554)

• เปนวชพชรายแรง (Noxious weed)

บทนำา

•Oryza rufipogon Griff. ในสภาพธรรมชาตทศนยวจยขาวสรนทร ถายโดย R. Changsri

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ • ภาคตะวนออกเฉยงเหนอพบขาววชพชในนานำ0าฝนและนาชลประทานมาหลายป

แลว• พ.ศ . 2548 มการสำารวจปญหาเบ0องตนโดยนกวชาการเกษตรของกลม

ศนยวจยขาวภาคตะวนออกเฉยงเหนอ• พ.ศ . 2552 มรายงานการศกษาการเคลอนยายพนธกรรมจากขาวปลกส

ประชากรขาวปาในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดย Wongtamee และคณะ, 2009 In: Proc. The International Symposium on wild rice 2009

• พ.ศ . 2552 มการเสนอโครงการการสำารวจขาววชพชในภาคตะวนออกเฉยงเหนอแตไมผานการพจารณาของคณะกรรมการวจยของกลมศนยฯ แตคณะกรรมการวจยของสำานกวจยและพฒนาขาวเหนวามความสำาคญและนำาไปเสนอตอ...

• พ.ศ . 2553 กจกรรมการสำารวจขาววชพชมการดำาเนนการในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปนกรณพเศษ– ดำาเนนการภายใตโครงการ การสำารวจและประเมนการแพรกระจายของขาววชพชใน“

เขตนาชลประทาน”

ขาววชพช-ปญหาสภาคตะวนออกเฉยงเหนอ• ขาววชพชไดแพรกระจายสพนทนาขาวภาคตะวน

ออกเฉยงเหนอ ดวยเหตใด?สวนใหญเขาใจวาเมลดขาววชพชตดมากบเครองจกรกลเกษตรทยายมารบจางทภาคตะวนออกเฉยงเหนอเชนรถเกยวนวดขาว โดยไมมการระมดระวงเรองความสะอาด ทำาใหเมลดขาววชพชงอกในนา

และเมอพบตนขาววชพชในระยะแรกชาวนากไมใหความสนใจนก จนระบาดมากขนจงคดวาเปนปญหา

ขาววชพชในนาหวานขาวแหงทอำาเภอทาตม ภาพ: รณชย ชางศร

ขาววชพชในนาหวานขาวแหงทอำาเภอทาตม ภาพ: รณชย ชางศร

ขาววชพชในนาหวานขาวแหงทอำาเภอชมพลบร ภาพ: รณชย ชางศร

ขาววชพชในนาหวานขาวแหงทอำาเภอสำาโรงทาบ ภาพ: รณชย ชางศร

ขาววชพชในนาหวานขาวแหงทอำาเภอเมองสรนทร ภาพ: รณชย ชางศร

ขาววชพชในนาหวานขาวแหงทอำาเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอด ภาพ: รณชย ชางศร

ความหลากหลายของขาววชพชในนาอนทรย 1 แปลง ทอำาเภอเมองสรนทร ภาพ: รณชย ชางศร

วตถประสงค•เพอสำารวจความรนแรงและ

ประเมนการแพรกระจายของขาววชพช ดำาเนนการสำารวจ 5จงหวด ในฤดนาปรง 2552/

53

อปกรณและวธการ

เครองวดพกด

ภมศาสตร

อปกรณเกบและใสตวอยาง

ขาว

สถานทดำาเนนงานสรนทร 5 แปลง WR/N-WR+5 แปลงสำารวจทวไปรอยเอด 5 แปลง WR/N-WR+6 แปลงสำารวจทวไปกาฬสนธ 5 แปลง WR/N-WRอดรธาน 5 แปลง WR/N-WRหนองคาย 5 แปลง WR/N-WR

สมภาษณเกษตรกร

เกบตวอยาง

ผลการดำาเนนงาน

รอยเอด

รอยเอด

สรนทร

บงกาฬ

โพนพสย

ทาบอ

บงโขงโหลง

สรนทร

ชอเกษตรกร-แปลงจำานวนรวงขาววชพช  

จำานวนรวงขาวปลก

%การ  

นำาหนกขาวปลก

% การลดลง

  เฉลย/ตรม   เฉลย/ตรมระบา

ด  

เฉลย (กรม/ตรม.

)ของ

ผลผลตนางสนนทนา สนาคนตร (WR) 4   183 2   253 -31.9นางสนนทนา สนาคนตร (N-WR) -   174 -   192 0นางพรสวรรค คงดวงด (WR) 7 98 7 173 4.7นางพรสวรรค คงดวงด (N-WR) - 106 - 182 0นางบญลอม เสนสอน (WR) 4   125 3   157 33.5นางบญลอม เสนสอน (N-WR) -   174 -   236 -0.1นางเรณ สอนเลศ (WR) 2 78 3 104 23.6นางเรณ สอนเลศ (N-WR) - 122 - 136 0นางพรณ กระจางใส (WR) 7   219 3   222 18.8นางพรณ กระจางใส (N-WR) -   222 -   274 0

รอยเอดจำานวนรวงของขาววชพชในแปลงทมขาววชพชระบาดจงหวดสรนทร

ชอเกษตรกร เฉลย/จดรวม 3

จดขาวแดง

ขาวหาง

  สำารวจ สำารวจนางสนนทนา สนาคนตร   4.0 12.0 5.0 7.0นางพรสวรรค คงดวงด 7.0 21.0 15.0 6.0นางบญลอม เสนสอน 4.0 12.0 8.0 4.0นางเรณ สอนเลศ 2.0 6.0 6.0 0.0นางพรณ กระจางใส   7.3 22.0 2.0 20.0

สรนทร-แปลงสำารวจทวไป

ชอเกษตรกรจำานวนรวง/ตรม . ของ

ขาววชพช ขาวปลก

ขาวแดง

ขาวหาง

ขาวดด

รวม

จำานวนรวง

นน .(กรม/ตรม .) ท

ความชน14%

ผลผลต (กก./ไร )

ทความชน14%

นายสวสด ซอมทอง - 2 5 7   158 138 221นางสมศร ทรายเพชร - 4 - 4 302 381 610นายอำาพร เลอมทอง - 3 4 7 244 293 469นายวนด สดา - - 3 3 353 270 432นางหวานใจ ขาวทอง - 4 - 4   476 485 777

ชอเกษตรกร จำานวนรวง / ตรม.จงหวดสรนทร ขาวแดง ขาวหาง รวมนางวนด สดา 3 0 3นางหวานใจ ขาวทอง 0 4 4นางสมศร ทรายเพชร 0 4 4นางอำาพร เลอมทอง 6 1 7นายสวสด ซอมทอง 5 2 7

จำานวนรวงของขาววชพชในแปลงสำารวจทวไปของจงหวดสรนทร

รอยเอดชอเกษตรกร-แปลง

จำานวนรวงขาววชพช  

จำานวนรวงขาวปลก

%การ  

นำาหนกขาวปลก

% การลดลง

  เฉลย/ตรม   เฉลย/ตรมระบา

ด  

เฉลย (กรม/ตรม

.)ของ

ผลผลตนายถนอม กนะเซง (WR) 4   124 3   219 15.9นายถนอม กนะเซง (N-WR) -   161 -   261 0นายบญเพง พรสวสด (WR) 3 147 2 208 16.4นายบญเพง พรสวสด (N-WR) - 318 - 249 0นายชาญชย วงคำาจนทร (WR) 3   104 3   115 35.9นายชาญชย วงคำาจนทร (N-WR) -   155 -   179 0.0นายเตรยม แวดอดม (WR) 3 214 1 230 29.7นายเตรยม แวดอดม (N-WR) - 246 - 327 0นางแดง ไชยโคตร (WR) 4   210 2   222 4.1นางแดง ไชยโคตร (N-WR) -   286 -   231 0

รอยเอด

ชอเกษตรกร   เฉลย/จดรวม 3

จดขาวแดง

ขาวหาง

    สำารวจ สำารวจ    นายถนอม กนะเซง   3.7 11.0 9 2นายบญเพง พรสวสด 3.3 10.0 5 5นายชาญชย วงคำาจนทร 3.3 10.0 9 1นายเตรยม แวดอดม 2.7 8.0 8 0นางแดง ไชยโคตร   4.3 13.0 12 1

จำานวนรวงของขาววชพชในแปลงทมขาววชพชระบาดจงหวดรอยเอด

รอยเอด-แปลงสำารวจทวไปชอเกษตรกร

จำานวนรวง/ตรม . ของขาววชพช ขาวปลก

ขาวแดง

ขาวหาง

ขาวดด

รวม

จำานวนรวง

นน .(กรม/ตร

ม .) ทความชน1

4%

ผลผลต (กก./ไร ) ทความชน1

4%

นายสนต ออนสาคร - - 4 4   224 276 442นายใส นาจรญ 3 - 3 6 216 347 556นางประหยด กองขวด - - - 0 600 593 948นางนตย เวยงสมทร 1 - - 0 588 205 329นางคำาปน นวนเจรญ - 2 2 4 41 33 53นายบญส รตนภกด - 16 1 17   353 326 522

ชอเกษตรกร จำานวนรวง / ตรม.

จงหวดรอยเอดขาวแดง ขาวหาง รวม

นางคำาไพ รตนภกด 1 17 18นายใส นาจรญ 6 0 6นางนตย เวยงสมทร 1 0 1นายสนต ออนสาคร 3 1 4นางคำาปน นวนเจรญ 4 0 4

จำานวนรวงของขาววชพชในแปลงสำารวจทวไปของจงหวดรอยเอด

กาฬสนธ

ชอเกษตรกร-แปลงจำานวนรวง

ขาววชพช  จำานวนรวง

ขาวปลก

%การ  

นำาหนกขาวปลก

% การลดลง

  เฉลย/ตรม   เฉลย/ตรมระบา

ด  

เฉลย (กรม/ต

รม.)

ของผลผลต

นายทองบ ไชยสหา (WR) 3 320 0.9 278 -9.0

นายทองบ ไชยสหา (N-WR) -   322 -   255 0

นายผน เขตเสนา (WR) 4 352 1.1 266 25.6

นายผน เขตเสนา (N-WR) - 385 - 358 0

นางละออง ภพานนา (WR) 16   226 6.6   115 35.9

นางละออง ภพานนา (N-WR) 4   295 1.3   179 0.0

นายสงวน วรรณสทธ (WR) 3 239 1.1 232 31.4

นายสงวน วรรณสทธ (N-WR) - 334 - 339 0

นายมชย ภพาน (WR) 2   294 0.7   222 31.8

นายมชย ภพาน (N-WR) -   357 -   325 0

อดรธาน

ชอเกษตรกร-แปลงจำานวนรวงขาววชพช  

จำานวนรวงขาวปลก

%การ  

นำาหนกขาวปลก

% การลดลง

  เฉลย/ตรม   เฉลย/ตรมระบา

ด  

เฉลย (กรม/ตรม

.)ของ

ผลผลตนายสมพงษ ลกล (WR) 0.3   436 0.1   424 -38.5นายสมพงษ ลกล (N-WR) 0.0   389 0   306 0นายสมหมาย นามชย (WR) 0.0 384 0.0 414 7.0นายสมหมาย นามชย (N-WR) 0.0 420 0 445 0นางนมนวล โคตรนนต (WR) 2.0   390 1   313 4.5นางนมนวล โคตรนนต (N-WR) 1.0   388 0   328 0.1นางเพญศร บญเกด (WR) 1.0 393 0.3 425 2.2นางเพญศร บญเกด (N-WR) 0.0 398 0 435 0นายสไกร ไชยโย (WR) 2.7   335 1   272 -3.9นายสไกร ไชยโย (N-WR) 0.0   300 0   262 0

หนองคาย

ชอเกษตรกร-แปลงจำานวนรวงขาววชพช  

จำานวนรวงขาวปลก

%การ  

นำาหนกขาวปลก

% การลดลง

  เฉลย/ตรม   เฉลย/ตรมระบา

ด  

เฉลย (กรม/ตรม.

)ของ

ผลผลตนายเขมทศ เพชรสมบต (WR) 4.0   68 6   68 48.2นายเขมทศ เพชรสมบต (N-WR) -   114 -   131 -0.2นายคำาพนธ สขเสรม (WR) 8.0 154 5 95 32.1นายคำาพนธ สขเสรม (N-WR) - 215 - 140 -0.2นายหนเดอน ขนตร (WR) 5.0   232 2   289 0.0นายหนเดอน ขนตร(N-WR) - 253 - 289 -0.1นายสมเกยรต มะรงศร (WR) 7.0   257 3   280 48.4นายสมเกยรต มะรงศร (N-WR) -   432 -   543 0.0นายสำารวย ทวะจตร (WR) 17.0 136 11 159 10.4นายสำารวย ทวะจตร (N-WR) -   181 -   177 -0.1

รอยเอดจำานวนรวงของขาววชพชในแปลงทมขาววชพชระบาดจงหวดหนองคาย

 เฉลย/

จดรวม 3

จด    

ชอเกษตรกรจด

สำารวจ สำารวจขาวแดง

ขาวหาง

นายเขมทศ เพชรสมบต   4 12 0 12นายคำาพนธ สขเสรม 8 23 0 23นายหนเดอน ขนตร 5 16 16 0นายสมเกยรต มะรงศร 7 20 20 0นายสำารวย ทวะจตร   17 51 32 19

สรปผลการดำาเนนงานและวจารณ

• ตามสมมตฐานการระบาดของขาววชพช พบวามแนวโนมสงทการระบาดจะเพมเปนปญหาใหญ และความรนแรงของปญหาการแพรกระจายของขาววชพชกำาลงจะมความสำาคญทตองไดรบการแกไขเรงดวน เพอไมใหเกดความเสยหายตอผลผลตและคณภาพผลผลตขาวนาชลประทานเหมอนในภมภาคอนๆ

• แนวทางในการปองกนแกไขปญหาทงสำาหรบพนททมขาววชพชระบาดในแปลงนาแลวและพนทยงไมพบขาววชพชคอตองสรางความเขาใจแกเกษตรกรใหเกดความตระหนกถงปญหาขาววชพช และความยงยากในการจดการเมอมขาววชพชระบาดในพนท

ขอบคณเปนพเศษ หวหนาโครงการ: คณพสฐ พรหมนารทผอำานวยการศนยวจยขาวสรนทร อดรธาน และหนองคายเอกสารอางองจรรยา มณโชต 2548. . ขาววชพช ปญหาและการจดการ . ฮวนำ0า พร0นต0ง

จำากด, กรงเทพฯ. 19 หนา.กรมการขาว 2552. . การจดการขาววชพชแบบผสมผสานในระบบการ

ผลตแบบเกษตรดทเหมาะสม . ภมรมาศ นครนายก 24 หนา.Wongtamee, A., B. Rerkasem, T. Pusadee, S. Jamjod and J

Maneechote. 2009. Evidence of gene flow from crop rice into common wild rice populations from northeast Thailand. Pp. 49. In: Proc. The International Symposium on wild rice 2009.., November 22-24, 2009, Sofitel centara Grand Bangkok., Bangkok, Thailand.

ขอบคณและสวสดสวสด