werner jerzy - podstawy technologii malarstwa i grafiki

7/22/2019 Werner Jerzy - Podstawy Technologii Malarstwa i Grafiki

1/210

JERZY WE RN E R

PODSTAWY TECHNOLOGII

Wydanie sme

poprawione

PASTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWEWARSZAWAKRAKW 1989


2/210

Wydanie I "Podrczna technologia dla artystw plastykw 1957, PWNWydanie II Podrczna technologia dla artystw plastykw 1959, PWNWydanie III Podrczna technologia dla artystw plastykw 1960, PWNWydanie IV

Podstawy technologii malarstwa i grafiki 1974, PWNWydanie V Podstawy technologii malarstwa i grafiki 1978, PWN

Wydanie VI Podstawy technologii malarstwa i grafiki 1981, PWNWyd an ie VII ' Podstawy technologii malarstwa i grafiki 1985, PWN

Skrypt dla studentwwyszych szk artystycznych

Janusz RadkoKorektor

ta Budkowa

Copyright by Pastwowe Wydawnictwo NaukoweWarszawaKrakw 1989

ISBN 8301095504


3/210

SPIS TRECI

WSTP

ZJAWISKA BARWNE 13SUBSTANCJE BARWNE ..... ........... 16Podzia barwide. . . . . . . . . . . . . . . . . 1 6OGLNA CHARAKTERYSTYKA PIGMENTW NAJCZCIEJ UYWANYCH

W MALARSTWIE .................. 18

Pigmenty biae ................. 18Pigmenty i barwniki te . . . . . ... . ..... 21Pigmenty i barwniki czerwone ............. 24Pigmenty i barwniki niebieskie ....... ..... 26Pigmenty zielone ................. 28Pigmenty i barwniki brunatne ............. 29Pigmenty czarne . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

NAJPROSTSZE SPOSOBY BADAN IA PIGMENTW .......... 31

Badanie miakoci pigmentw. . . . ........ . 31Wydajno pigmentw ............... 31Badanie intensywnoci pigmentw (natenie barwy) ...... 33Badanie kryjcych wasnoci pigmentw .. .. .. . . . . 33Badanie pigmentw na wasnoci laserunkowe ....... . 33Wykrywanie w pigmencie aniliny i badanie odpornoci na wiato . . 34Badanie odpornoci na alkalia ........... . 34Badanie odpornoci pigmentu na dziaanie siarkowodoru ..... 35Zmiany zachodzce przy mieszaniu pigmentw ....... . 35

WASNOCI PIG MENTW ... ... ..... ..... 36

PODOBRAZIE I PRZYBORY MAL ARSKI E ............ 50

Drewno ................... 50Sklejki .......... > ......... 52Pyty pilniowe ................. 52Ptno malarskie ................. 53Metale jako podobrazie w malarstwie ..... .. ...* 54


4/210

Krosna . 55Nibyrama k 56Gwodzie 56Paleta 57Pdzle 58

ZAPRAWY, WERNIKSY, FIKSATYWY 61Zaprawa malarska 61Szpachlwka 66

Werniksy do obrazw 66Fiksatywy (utrwalacze) 68Werniks spirytusowy > . . . 68

MATERIAY RYSUNKOWE 6 9Rysunek owkiem srebrnym 69Rysunek owkiem 69

Rysunek wglem 70Rysunek pastelami 71Rysunek tuszem 73

TECHNIKI MALARSTWA SZTALUGOWEGO 75

Akwarela 75Gwasz 78Tempera 79Malarstwo miniaturowe 83Enkaustyka (farby woskowe) 85Technika malowania ikon 86

Malowanie na szkle 88Malarstwo olejne 89Pastele olejne 93Tworzywa sztuczne w malarstwie 94Farby akrylowe 96Gwasze akrylowe 97Niektre materiay malarskie produkcji Rowneya (angielskie) i Talensa(holenderskie) 98

TEC HNIK I MALAR STWA DEKORACYJNEGO (CIENNEGO) 102

Przygotowanie tynku pod malowido dekoracyjne (usuwanie starych farb) 102Technika klejowa 105Technika temperowa .' 106Kazeina i tempera kazeinowa 107Technika wapienna i wapiennokazeinowa . . . 108Technika f re sco secco 109Technika al fresco (buon fresco) 109Technika sgraf f i to . 110Technika stereochromowa (mineralna) 111Technika olejnowoskowa 112Technika lakierowa . 1 1 2Farby akrylowe do malarstwa ciennego 113

Technika emulsyjna 113Techniki pozotnicze 114


5/210

PRZEGLD TECHNIK GRAFICZNYCH 1171. Druk wypuky 118

Drukarstwo czcionkowe 118Drzeworyt 119Linoryt 123

Gipsoryt 123Tworzywa sztuczne w grafice 123Techniki fotoreprodukcyjne wypuke 124Cynkotypia kreskowa 124Cynkotypia siatkowa 124Fleksografia 125

2. Druk wklsy 126Przygotowanie pytek metalowych 126Przenoszenie rysunku na pyt 126Miedzioryt 127Miedzioryt punktowany 128

Staloryt 129Suchoryt 1%Pigment 130Mezzotinta \ 130Ceratoryt 131Kolograf 131

Akwaforta 131Mikka akwaforta 132Akwatinta 132Sposb kredkowy 133Odprysk . . . 133Fluoroforta 134Intaglio 134Druk wklsy kolorowy 134

Wykonywanie odbitek 135Techniki fotoreprodukcyjne wklse 136Heliograwiura 136Rotograwiura 137

3. Druk paski 138Litografia, cynkografia i algrafia 138

4. Techniki graficzne odrbne 140Monotypia .' 140Yerrografia 141Cliche Yerre 141Odbitki na ciecie 142Homeografia 142Swiatodruk 142Kserografia 143Sitodruk 143Odtwarzanie form graficznych 144

MATERIAY PODSTAWOWE DO SPORZDZANIA FORM GRAFICZNYCHORAZ MAT ERIAY POMOCNICZE 145

Drewno 145Linoleum 146


6/210

Mied 14TMosidz 148Cynk . 1Aluminium 149Szko 149Kamie litograficzny 149Tworzywa sztuczne 2 5 0rebrzanka 151Filc . . . 152

FABBY GRAFICZNE DRUKARSKIE) . 1 5 3BAP1KR 157ODNAWIANIESTARYCH DRUKW 164JRZEFISY I R E C E P T Y NA PRZYRZDZANIE MATERIAW STOSOWANYCHGRA F IC E 168

Tusz litograficzny 168Kredki litograficzne 169

Werniks litograficzny 170Tynktura do wzmacniania i z m y w a n i a rysunkw litograficznych . . . 170Papiery przedrukowe 171Preparaty do druku paskiego 172

Preparat do trawienia kamieni litograficznych. . . . . . .172Preparaty do trawienia blach cynkowych (offsetowych) . . . . 173

Preparat do trawienia pyt aluminiowych 173Preparaty odkwaszajce (uczulajce) pyty cynkowe i aluminiowe . . 173Papier pigmentowy 173

Werniks akwafortowy 174Werniks akwafortowy mikki * . . . . 175Werniks do nakadania wakiem 175Atrament odpryskowy 176Farby do miedziorytu 176Lakier kwasoodporny 176Wgiel do polerowania pytek metalowych i wgdel do rysowania. . 177Waki z masy elatynowej 177

Kopcido (kope) 179Wyrb sadzy 179Klejenie papieru. 180Odklejane papieru 180Barwienie papieru 180Papiery klajstrowe 181Emulsja do przenoszenia rysunku na klocek drzeworytniczy. . . . 181Emulsja wiatoczua uywana w chemigrafii 182Emulsja wiatoczua uywana w chemigrafii, offsecie i litografii. . . 183Emulsje wiatoczue do druku paskiego 184Emulsja wiatoczua do druku sitowego wg K.F. Ehlersa 185Emulsja wiatoczua do fotoszablonow 185Odwarstwienie siablonu elatynowego 186


7/210

MATERIA? I CHEMIKALIA NAJCZCIEJ UYWANEW MALABSTWIS IOBAFICB 187

Oleje i pokosty 187Sykatywy 191Olejki lotne (eteryczne) 1S1ywice . . . . . . . . . . 162Balsamy 194 uszcze zwierzce 185

Woski 195Asfalt 19Spoiwaorganiczne (kleje rolinne, zwierzce i syntetyczne) 198Spoiwanieorgamczne (pochodzenia mineralnego) 201ilozgmszcz lniki 203rodki konserwujce spodwa 203Chemikalia organiczne i nieorganiczne 203Sole 208

SOWNICZEK.MALARSKI 209BIBLIOGRAFIA. . 212


8/210

WSTP

Zebrany jakby encyklopedycznie materia technologiczny w niniejszej pracy obejmuje w skrcie szeroki zakres niezbdnych i pomocniczych wiadomoci do uytku studentw i uczniw szk artystycznych,z ktrymi artysta malarz, grafik oraz wykonawca artystyczny w swejpracy zawodowej ma styczno. W celu zorientowania czytelnika w technikach malarskich i graficznych podaj krtki ich opis i charakterystk.

Poniewa praca artysty plastyka niejednokrotnie wie si z problemamimalarstwa ciennego, cz pracy obejmuje niezbdne wiadomoci z zakresu technik malarstwa dekoracyjnego.

Niektre poruszone zagadnienia technologiczne mog by rnie ujte. Kady artysta plastyk ma swoje, ju wyprbowane metody pracy,

w wielu przypadkach unowoczenione s kontynuacj dowiadcze technologicznych dawnych mistrzw malarstwa i grafiki.

Ksika podaje czciowo innowacje techniczne i technologiczne, leczuwzgldnia rwnie niektre tradycyjne, jeszcze aktualne dzisiaj przepisy dotyczce wykonywania malowide i grafiki. Trwajce jeszcze

w naszym kraju braki i trudnoci w nabywaniu odpowiednich materiaw malarskich i graficznych zmuszaj nieraz do wykonywania materiaw we wasnym zakresie w oparciu o przystpne recepty. Stan tenw sposb praktyczny uwzgldnia niniejsza praca.

W zwizku z szybkim rozwojem technik i zastosowaniem nowychmateriaw za lat kilka nastpi konieczno wprowadzenia uzupenie.

Wiadomoci do niniejszej pracy zaczerpnem ze rde przytoczonych w bibliografii oraz oparem si na wasnych dowiadczeniach zwizanych z wieloletni praktyk artystyczn i dowiadczaln.

Autor


9/210

ZJAWISKA BARWNE

wiato dzienne, biae, jest mieszanin barwnych promieni w rwno

wanych ilociach i idealnych warunkach. Jeli proporc je tych promieniulegn zmianie, to ukazuje si nam wiato barwne/Promienie poszczeglnych barw s niewidoczne dla oka, gdy wskutek wietlnego (addytywnego) wymieszania tworz biae wiato dzienne.

Promienie wietlne rozchodz si w powietrzu w postaci drga o falach nadzwyczaj krtkich, dlatego te s niewidzialne. Ich prdkocirozchodzenia si w rnych orodkach materialnych, na przykad w powietrzu i wodzie, s niejednakowe. W powietrzu rozchodz si z szybkoci ok. 300 000 km/sek. Przechodzc z jednego orodka do drugiego,promie wietlny ulega zaamaniu, jeeli droga jego nie jest prostopada

do paszczyzny odgraniczajcej te orodki. Ponadto wizka promieniwiata biaego rozszczepia si w nowym orodku na promienie skadowebiegnce pod rnymi ktami, tworzc wizk barwnych promieni.

Gdy wizka wiata biaego padnie na pryzmat, zostanie przy przejciu przeze rozszczepiona na barwy skadowe i wtedy na ekranieumieszczonym za pryzmatem zobaczymy widmo zoone z barw tczowych, wrd ktrych wyrniamy trzy zasadnicze: niebiesk, t, czerwon oraz du gam ich odcieni. W cigu dnia wiato soneczne dajeca gam odcieni, przechodzc od czerwonego rano do niebieskiego wpoudnie i znw wracajc do czerwieni wieczorem. wiata fioletowei niebieskie (najkrtsze fale wietlne) ulegaj najatwiej rozproszeniuw niedostrzegalnych czsteczkach czystego powietrza. Dlatego te widzimy powietrze (niebo) otaczajce ziemi w kolorze niebieskim.

W miejscach zacienionych, dokd nie docieraj promienie soneczne,rwnie widzimy barw niebiesk. Promienie te i czerwone ulegajrozproszeniu w obecnoci wikszych czsteczek unoszcych si w powietrzu, a wic w parze wodnej, mgle, pyle itp. W porze poranneji wieczornej promienie te padaj skonie na ziemi i maj dusz drogdo przebycia. Rozproszone promienie te i czerwone daj wraenie

czerwonego nieba na horyzoncie.


10/210

14

Barwy tczowe uporzdkowane s wedug dugoci fal. Najduszefale odpowiadaj barwie czerwonej, najkrtsze barwie fioletowej.Poszczeglne barwne promienie maj zatem swoj okrelon dugofal. Wrd duej skali fal wietlnych widzialne barwy obejmuj zakres700400 milimikronw dugoci (l milimikron = l milionowej czcimilimetra).

Barw rnych cia, na przykad farb, moemy wytumaczy tym, epromienie biaego wiata padajce na pigment s czciowo pochonite,natomiast reszta promieni zostaje odbita, wywoujc w naszych oczachwraenie pewnego okrelonego koloru. Cz promieni zostaje mniej lubwicej rozproszona, co ma wpywa na ywo koloru. Rozproszenie zaley od powierzchni cia, ktre mog by gadkie, poyskujce, matowelub chropowate. Promienie barwne, wchodzce w skad wizki wietlnej,odbijaj si od powierzchni biaej prawie cakowicie; jest to przyczyn

wywoywania wraenia wzrokowego barwy biaej. Czarna farba natomiast pochania padajce na wiato, dlatego ukazuje si nam w postaciczerni.

Mieszanie farb odbywa si metod a d d y t y w n , tj. przez dodawanie, i metod s u b t r a k t y w n , tj. przez odejmowanie. Jeli naprzykad, przy metodzie addytywnej, rzucimy na czarny ekran krgwiata czerwonego, zielonego i niebieskofiokowego, to zauwaymy, etam, gdzie wszystkie farby si pokrywaj, otrzymamy cznie barw

bia, a natomiast gdzie krgi barwne czciowo zachodz na siebie, uka

si barwy wypadkowe. Dzielc krek biaego twardego kartonu natrzy pola (wycinki), a nastpnie wypeniajc je odpowiednio dobranymikolorami zasadniczymi, zauwaymy, e przy szybkim obrocie krkaumieszczonego w rodku na osi kolory zasadnicze w wietle odbitym

bd si czyy na biel.W typograf i i spotykamy si z addytywn metod mieszania barw, na

przykad reprodukcja kolorowa skada si z trjbarwnych, blisko siebielecych punktw rastrowych. W caoci odnosimy wraenie barwnegoobrazu, ktry powsta ze zmieszania addytywnego barwnych punktw.

W procesie subtraktywnym dzieje si odwrotnie. Jeeli na biayekran rzucimy krg wiata purpurowego, tego i niebieskiego, to zauwaymy, e w miejscu pokrycia si wszystkich barw otrzymamy barwzblion do czerni.

Podobnie jeeli na biaym papierze namalujemy plam t, a nastpnie na t plam naniesiemy laserunkowe plam czerwon, arpotemniebiesk, to otrzymamy barw czarn. W tym wypadku nastpio pochonicie wszystkich barw wietlnych, gdy stopniowo zabralimy biaemu papierowi wszystkie jego barwy skadajce si na barw bia.

Moemy poda jeszcze inny przykad. Jeeli trzy szybki szklane zabarwione kolorami zasadniczymi zoymy razem, to patrzc przez nie


11/210

15

na wiato dzienne zobaczymy czarn plam, a wic przy wietle przechodzcym barwy zasadnicze sumuj si na czer.

W naturze przedmioty barwne pochaniaj (absorbuj) cz promieni widma sonecznego, odbijajc reszt. Odbita cz promieni decyduje0 barwie danego przedmiotu (proces subtraktywny).

W technikach reprodukcyjnych przy druku barwnym stosuje sitrzy zasadnicze barwy. Przez nadrukowanie na siebie farb laserunko

wych otrzymujemy inne barwy. Nadruk trzech barw zasadniczych dajew sumie rwnie czer.

Aby wykona reprodukcj barwn sposobem fotograficznym, niezbdne s filtry do wycigw barwnych w kolorach dopeniajcych dobarw zasadniczych, z ktrych skada si reprodukcja barwna. Barwy dopeniajce powstaj przy zmieszaniu dwch barw zasadniczych (w rwnowanych ilociach), odmiennych od barw pokrywajcych przedmiot,

ktry si fotografuje. S to: czerwona do niebieskiej, zielona do purpurowej i niebieskofiokowa do tej. Tak wic dziki pomocy filtrww barwach dopeniajcych istnieje moliwo oddzielenia pojedynczychzasadniczych barw.

Z przytoczonych przykadw wynika, e mieszanina barw zasadniczych widma sonecznego daje zawsze barw bia, mieszanina za barwzasadniczych otrzymanych z farb daje zawsze barw czarn. Inaczejmona powiedzie, e wiato o addytywnychbarwach zasadniczych: rdebieskofiokowej, zielonej i czerwonej daje w sumie wiato biae.

Subtraktywne barwy zasadnicze niebieska, ta i purpurowa dadz po zmieszaniu czer.

Widzimy, e pojcia barw wietlnych i barw cia zabarwionych farbami musz by odrnione. Zjawiska te s wykorzystywane szerokoprzede wszystkim w malarstwie, w technikach fotoreprodukcyjnych1 fotografii barwnej.


12/210

SUBSTANCJE BARWNE

PODZIA BARWIDE

Barwidla s to substancje barwne nadajce barw otoczeniu. Rnisi one swymi waciwociami. Pierwsze, zwane pigmentami, posiadaj

zdolno nierozpuszczania si w wodzie i rodkach wicych, tworzzawiesin. Mog one nalee do zwizkw nieorganicznych (mineralne)i organicznych. Wiele z nich ma budow krystaliczn. Barwida rozpuszczalne w wodzie, w spoiwach i innych rozpuszczalnikach nazywajsi barwnikami, za barwida nierozpuszczalne otrzymywane w drodzesyntezy chemicznej z barwnikw nosz nazw lakw barwnych. W redniowieczu lacca" oznaczao nierozpuszczalny osad, ktry tworzy sipodczas przeksztacania barwnika w zwizek nieropuszczalny przezosadzenie go na okrelonym biaym pigmencie.

Pigmenty nieorganiczne ziemne (kopalne) nie znajduj dzisiaj wik

szego zastosowania do wyrobu farb malarskich i graficznych, poniewamaj grube ziarno, ma intensywno barwy oraz sabe waciwocidrukowe. Pigmenty wydobyte z ziemi podlegaj przerbkom, tj. mieleniu, przesiewaniu, pawieniu, suszeniu oraz wypalaniu, podczas ktregonp. ugry, umbry, sieny zmieniaj barw. Odznaczaj si one oglntrwaoci, s odporne na dziaanie wiata i wpywy atmosferyczne.

Pigmenty nieorganiczne sztuczne otrzymuje si w drodze syntezychemicznej przez strcanie osadw (tlenki metali). Maj szerokie zastosowanie w malarstwie, charakteryzuj je ywe barwy i wiatotrwao. Na og s pigmentami kryjcymi, wskutek czego nie znajdujzastosowania w niektrych technikach graficznych do druku wielobarwnego. Posiadaj dosy.grube ziarno. xWikszo pigmentw mineralnychzaczto zastpowa pigmentami organicznymi i lakami barwnymi, ktreodznaczaj si yw barw, drobniejszym ziarnem, laserunkowoci.

Pigmenty organiczne dziel si na azowe, nitrowe, nitrozowe, kadziowe i f ta loc janinowe. Wikszo znanych obecnie pigmentw organicznych otrzymuje si w drodze syntezy chemicznej produktw wyjciowych powstaych przy suchej destylacji wgla kamiennego, jak: benzen,toluen, ksylen, fenol, brezol, naftalen antracen. Z wymienionych zwiz

kw organicznych otrzymuje si pprodukty takie jak: anilina, para


13/210

17

yiitroanilina oraz naftol. Zwi z k i te su do otrzymania bardziej zoonych pod wzgldem chemicznym pigmentw czy te im pokrewnych

barwnikw organicznych. Na og pigmenty organiczne maj ywszebarwy od pigmentw nieorganicznych.Biorc pod uwag budow chemiczn barwnikw organicznych i wynikajc z niej technik przerobu dzielimy je na: zasadowe, kwasowe,zasadowokwasowe, zaprawowe i tuszczowe. W zalenoci od cieczyw jakiej si rozpuszczaj barwniki dzielimy je na wodne, spirytusowei tuszczowe. Barwniki rozpuszczalne w spirytusie znajduj zastosowanie

w d r ukar s t w i e w tzw. druku anilinowym (gumowym). Niektre barwnikiuywane s do produkcji farb tekstylnych.

Proces strcania barwnikw na bezbarwnych substratach nazywa silakowaniem (pigmentowaniem). Uyte do tego celu barwniki barwnikami lokowymi, a powstae pigmenty akami barwnymi,Najtrwalsze laki barwne otrzymuje si z barwnikw zasadowych napodou z kwasu fosforowowolframowego i fosforowomolibdenowego .s to tzw. fanale. Barwniki kwasowe przeprowadzone w nierozpuszczalnesole wapnia lub baru zw si litolarni. S one uodpornione w wikszymlub mniejszym stopniu na dziaanie wiata. Jako nierozpuszczalne wwodzie i spoiwach, znalazy zastosowanie do produkcji niektrych farbmalarskich i graficznych. Z uwagi na znaczn laserunkowo i wydajnolaki bar w n e zastpuj z powodzeniem zarwno pigmenty nieorganiczne,

jak I organiczne w malarstwie i drukarstwie.Niektre znane w wiecie fabryki produkujce pigmenty syntetyczne

po dugotrwaych badaniach nad ich trwaoci na wiato i inne czynnik i zewntrzne i po dokonanej selekcji opracoway list znormalizowanych substancji barwnych (pigmenty do celw artystycznych z podaniem ich charakterystyki). Okrelone rodzaje pigmentw organicznychotrzymay waciwe nazwy, rne od nazw starych pigmentw nieorganicznych. Zakady Hoechsta wprowadziy odporne na wiato pigmentypod nazw hostaprem, a firma BASF pod nazw heliogen i paliogen.Mona tu przykadowo wymieni pigmenty z szeregu chinakrydonowego cie Hansa 10 G, cie permanentna HR, czerwie permanentna BL, czerwie permanentna E3B, a z szeregu ftalocyjaninowego: zielef ta locy janinowa, bkit f ta locyjaninowy, a ponadto krap alizarynowy,t io indy go i inne.

Podstawy technologii malarstwa grafiki


14/210

OGLNACHARAKTERYSTYKA PIGMENTWNAJCZCIEJUYWANYCH

W MALARSTWIE

PIGMENTY BIAEBiel oowiana (biel kremska) jest najlepszym gatunkiem tej farbyv

Stosowano j jako farb ju w staroytnoci. Obecnie otrzymuje si jprzez strcenie z roztworw soli oowiu. Biel oowiana zmieszana zeszpatem cikim w odpowiednich procentach przyjmuje nazwy: bielwenecka 50%, biel hamburska 65% i biel holenderska 80%szpatu cikiego. Biel oowiana w ciemnoci knie, na wietle bieleje,wraliwa jest na siarkowodr, w ktrego obecnoci czernieje (tworzy sisiarczek oowiu). Z olejem lnianym bardzo szybko schnie, dlatego te

uciera si j z olejem makowym. Ma ogln trwao, uywana jest wmalarstwie artystycznym w technice olejnej, oejnowoskowej i olejnoywicznej. We fresku nie stosuje si jej, gdy brunatnieje. W technicekrzemianowej, kazeinowej i klejowej nie powinna by uywana, poniewa w zwizku z klejem tworzy siarczek oowiu. Biel oowiana ogrzewana do temperatury 300400 C przyjmuje z powietrza tlen i zamieniasi w pomaraczowoczerwony proszek zwany mini. Bieli oowianejnie mona miesza z farbami zawierajcymi w swym skadzie chemicznym siark, np. z cienia kadmow, cynobrow i ultramaryn (tabl. II).Powinno si unika stosowania bieli oowianej z powodu jej waciwocitrujcych oraz z powodu czernienia w rodowiskach, w ktrych znajduje si siarkowodr.

Biel cynkowa. Otrzymuje si w hutach cynku przez praenie rudycynkowej lub przez arzenie cynku i wprowadzenie powietrza. Do malarstwa wprowadzono j w poowie XIX w. W porwnaniu z bieloowian w odcieniu jest bardziej niebieskawa. Zuywa wicej oleju doucierania i kryje sabiej od bieli oowianej. Na powietrzu twardniejetworzc grudki i tracc5 si krycia, w kocu nie nadaje si do uytku,gdy ma t waciwo, e przy duszym leeniu wchania dwutlenek


15/210


16/210

wgla z powietrza i przechodzi w zasadowy wglan cynku, zwany takebiel cynkow. Naley j przechowywa w wypenionych, szczelniezamknitych pudekach metalowych. Uywana jest we wszystkich technikach z wyjtkiem akwareli, gdy staje si ziarnista i twardnieje.

We fresku jest zbdna. Wraz z kred i klejem daje dobre grunty chude

i chonne. Do farb olejnych, zwaszcza do bieli cynkowej, dodaje siwosku, aby nie twardniay.

Biel tytanowa (dwutlenek tytanu) wyrabiana jest z wydobywanegow Norwegii minerau imenitu. Do malarstwa wprowadzono j na pocztku XX w. Jest oglnie trwaa i odporna na dziaanie czynnikwzewntrznych, sia krycia jest wiksza ni bieli oowianej. Schnie zbyt

wolno, mona j miesza ze wszystkimi farbami. Stosuje si j wewszystkich technikach.

Biel barytowa (siarczan baru) otrzymuje si przez mielenie minerau

szpatu cikiego (barytu) lub przez wytrcenie z roztworu. Sporzdzona w sposb sztuczny nazywana jest b i e l p e r m a n e n t n lubb i e l t r w a . Ta ostatnia jest lepsza od naturalnej bieli barytowej.Posiada struktur krystaliczn. Jest trwaa, odporna na dziaanie powietrza i wiata. Mona j miesza ze wszystkimi pigmentami. Zdolno krycia jest bardzo maa. Nadaje si najbardziej do wyrobu pastelii gwaszy. Bywa uywana rwnie jako domieszka do innych farb. Dozapraw na ptno jest zbyt cika.Kreda, wglan wapnia (CaCOa), wystpuje w przyrodzie do czsto.Zalenie od pochodzenia kredy surowej sposb jej przerbki jest rny.W miejscach, gdzie opady atmosferyczne s obfite, surowiec ukada siw wiksze masy ulegajce na wolnym powietrzu zwietrzeniu i ostatecznemu rozpadaniu na py. Kred w tym stanie miesza si z wod i pawi(szlamuje). Przy pawieniu zanieczyszczenia opadaj na dno, a kreda pozostaje w postaci zawiesiny. Ciar waciwy kredy zawiera si w granicach 2,62,8. Jest nierozpuszczalna w wodzie, natomiast rozpuszcza siw kwasach wydzielajc C C > 2 . Jako kredy zaley przede wszystkim odpochodzenia surowca i od starannoci przerbki. Najlepsza kreda pochodzi ze Szwecji z Malmo, jest ona cakowicie wolna od piasku, bardzomikka i czysta. Sia krycia kredy jako farby wodnej jest bardzo dua,natomiast zmieszana z olejem lub pokostem kryje sabo. Nie jest uy

wana jako farba w malarstwie olejnym. Kreda zmieszana z wod i klejem skrnym kryje dobrze i dziki temu zna jduje due zastosowaniejako dodatek do ' farb oraz bywa u y w n a jako podoe dla barwnikwsmoowcowych. Kreda zmieszana z gstym roztworem kleju po wyschniciu doskonale daje si wygadza. Kred w laseczkach otrzymujemy przez zmieszanie jej ze sabym roztworem kleju i zastygniciew foremkach. Ma due 'Zastosowanie przy^w$f


17/210

21

kreda boloska (pochodzi z Woch, daje elastyczne podoa, n ad e j e sido zapraw pod poztki), kreda szampaska (pod poztki i do zapraw).

Silnie chonne zaprawy kredowe dla malarstwa olejnego naley izolowa pokrywajc je wod elatynow lub werniksem. Chonca olejfarb malarsk ich zaprawa kredowa brunatnieje, malowido traci wietlisto i nie stanowi dobrego podkadu pod laserunki.Glinka jest produktem zwietrzenia wielu mineraw, a wia mona

j traktowa jako uwolniony krzemian glinu. Jeli zawiera ponad 30*/owapienia, nazywamy j marglem.

Glinki kaolinowe (biay bolus, chiska glinka) s najczystszym i n a j bielszym gatunkiem glinki. Bogate jej zoa wystpuj w Czechosowacji.Wyrabia si z niej u l t ramaryn , dodaje si do taszych pigmentw 7, dopasteli, przy fabrykacji papieru. Jest gwnym skadnikiem porcelany.Gatunkw glinki jest wiele, rni si one bd zabarwieniem, bd teskadem chemicznym i zalenie od tego mog mie rne zastosowania.

Rozrnia si glinki tuste i chude. Glinka nie nadaje si do zapraw,gdy zbyt dua jej higrpskopi jno nadaje wprawdzie elastyczno zaprawom klejowym, lecz take moe spowodowa ich plenienie. Nadajesi tylko do malarstwa ciennego.

Sztuczna glinka (wodorotlenek glinu) zmieszana z olejem tworzyprzeroczyst mas. Dodawana bya do farb olejnych, aby zapobiec ichgalaretowaceniu w tubach. Bywaa niegdy uywana do wyrobu lakierw organicznych. Obecnie znacznie lepiej zastpuje glink biel barytowa.

Litopon jest . m ie s z an in siarczku cynku i siarczanu baru. Produkowany w II p. XIX w., jest p ig me nte m mao odpornym na wiatoi dziaanie czynnikw atmosferycznych, dobrze kryjcy. W m a l a r s t w i eolejnym ulega zmianom i nie jest zalecany do spoiw zawierajcych y

wic. W malarstwie artystycznym nie jest uywany. Ma zastosowaniedo farb i emalii olejnych, szpachlwek, zapraw, jako substrat do otrzymywania pigmentw organicznych i jako wypeniacz niektrych farbi emalii.

PIGMENTY I BARWNIK! TE

cie chromowa. Pigment ten jest chromianem i siarczanem oowiu.Do malarstwa wprowadzono j na pocztku XIX w. Wystpuje w odcieniach od tocytrynowego poprzez ciemnoty, pomaraczowy doczerwonego. Najczciej uywana jest w malarstwie olejnym i temperowym. W technikach kazeinowej, wapiennej i krzemianowej n ie jestt r waa, zmienia barw, zwaszcza w jasnych odcieniach, na pomaraczowe. Wraliwa jest na dziaanie siarkowodoru, gdy zawiera z w i z k i


18/210

2 2 .

oowiu i nie mona jej miesza z ' f a r b a m i pochodzenia siarkowego. Dotechniki freskowej nie nadaje si. cie chromowa bywa uywana doprodukcji zielonych farb w poczeniu z bkitem paryskim (zielechromowa).

Fabryki produkuj rozmaite gatunki eieni chromowych o rnych

odcieniach i wartociach pod nazwami: c i e c y t r y n o w a ,k r l e w s k a , o o w i a n a , paryska i p a t e n t o w a . Naleyjeszcze zaznaczy, e cienie chromowe ciemniej na wietle, chromyza pomaraczowe i czerwone s znacznie trwalsze..Dodatni jej cechjest dobre krycie i szybkie wysychanie.cie cynkowa, (chromian cynku). Do malarstwa wprowadzono jz"kocem XIX w. Jest o wiele mniej wartociow farb od eieni chromowej. Wystpuje w odcieniach od tej do tozielonej. Zmieszanaz olejem przyjmuje odcie zielonawy. Jest mao wydajna i sabo kryjarca. Czciowo rozpuszczalna w wodzie, dlatego te nie mona jej uywado malowania na cianach na zewntrz. Stosuje si j do produkcji farbzielonych przez zmieszanie jej z bkitem paryskim (ziele cynkowa).

W malarstwie uywana jest znacznie rzadziej od eieni chromowej.Ma zastosowanie w technice olejnej, temperowej i klejowej. Wraliwa

jest na dziaanie wapna.cie kadmowa (siarczek kadmu) wystpuje w odcieniach: cytry

nowym, jasnotym, ciemnotym i pomaraczowym. Do malarstwawprowadzono j w pocztkach XIX w. cienie kadmowe jasne s mniejtrwae ni ciemne, gdy trac barw na wietle, tzn. bielej. Sia krycia

jasnych odcieni eieni kadmowych jest mniejsza od ciemnych. Jest intensywna w barwie i trwalsza od eieni chromowej. Mona j mieszaze wszystkimi farbami, z wyjtkiem farb miedzianych. cie kadmowazmieszana z biel oowian nosi nazw e i e n i b r y l a n t o w e j ,

jasnej i ciemnej. Na og jest farb wartociow uywan w techniceolejnej, temperowej i akwarelowej. Nie jest trwaa w technice freskowej, krzemianowej i kazeinowej. Wedug najnowszych pogldw technologicznych mieszaniny eieni kadmowej z farbami elazowymi s nietrwae.

cie kobaltowa, aureoina (azotyn kobaltowopotasowy), wynaleziona przez B. W. Fisehera w 1848 r., odporna jest na wiato, mniejna wilgo, dlatego uywana jest w technice olejnej i akwarelowej. Przypomina barw eieni indyjskiej. Naley unika mieszania jej z ultramaryn, odbarwia si zmieszana z barwnikiem organicznym. Jest pigmentem drogim, przeto mao uywana. f

cie Hansa jest pigmentem azowym, wystpuje w kolorach odcytrynowego do pomaraczowego. Swiatotrwaa, niezupenie w poczeniu z wapnem.

cie neapolitaska (antymonian oowiu). Uywana bya ju w malarstwie w XV w. Wystpuje w odcieniach jasnych i ciemnych. Jest to


19/210


20/210

24

porn na czynniki zewntrzne. Nadaje si do wszystkich technik. Ugryzawierajce wicej glinki (ugry tuste) s bardziej kryjce i nadaj silepiej do techniki olejnej. Ugry chude kryj gorzej. Zawieraj wglan

wapnia i krzemionk. Nadaj si do techniki klejowej i do wapiennej.

Wiksza zawarto elaza w ugrze zwiksza sil krycia. Ugry daj siwypala, zmieniaj przy tym sw barw na czerwon. Francuskie i woskie ugry uchodz za najlepsze. Farba ta bya ju u y w a n a do malo

wania przez czowieka przedhistorycznego.Siena naturalna zawiera w swym skadzie zwizki elaza, kwas krzemowy, kaolin i tlenki manganu. Do celw malarskich uywana jest odczasw staroytnych. Jako farba olejna zuywa okoo 180s/s oleju, schniedosy wolno. Wystpuje w jasnych i ciemnych tonach i w tych ostatnichjest najtrwalsza. Jest pigmentem pprze jrzystym. Ze wzgldu na nadmierne zuycie oleju, ktry przyczynia si do pociemnienia malowida,,lepiej jest rozciecza j werniksem terpentynowym. Przepalona slenanaturalna zmienia kolor na laserunkowy brzowoczerwony pigment.Najpikniejszych odcieni nabiera po dokadnym utarciu pigmentu. Nadaje si do uy tku we wszystkich technikach malarskich.

PIGMENTY IBARWNIKICZEEWONE

Czerwie chromowa. Skad chemiczny: zasadowy chromian oowiu.Do malarstwa wprowadzono j w XIX w. Wasnociami chemicznymi

jest podobna do cieni chromowej, ale odporniejsza jest na wiatoi alkaliczne. dziaanie wapna. Stosuje si j we wszystkich technikachmalarskich.

Czerwie kadmowa. Skad chemiczny: selenek i siarczek kadmu. Jestfarb odporn na dziaanie czynnikw atmosferycznych oraz na dziaaniewiata. Do malarstwa wprowadzono j w XIX w. Moe by uywanawe wszystkich technikach. Wystpuje w odcieniach tym, pomaraczowym, czerwonym i karminowym. Mona j miesza ze wszystkimi

farbami z wyjtkiem oowianych i miedzianych. Moe zastpi z powodzeniem cynober.Czerwienie elazowe. Skad chemiczny: bezwodny tlenek elazowy.Dzielimy je na farby naturalne i sztuczne. Do naturalnych czerwienielazowych z wysok zawartoci rud ielaza nale: c z e r w i e p e r s k a , c z e r w i e h i s z p a s k a , b y s z c z e l a z o w y ,c z e r w o n y u g i e r , p u e o la, b l us, z i e m i a s j e n a s k apalona i ugry palone. Zastosowanie w malarstwie miay

w staroytnoci. . Sztuczne czerwienie elazowe otrzymuje si przez praenie soli elazowych np. odpadkw przy produkcji kwasu siarkowego. Naley tu

wymieni: r a n g i e l s k i jasny i ciemny, r w e n e c k i , r


21/210

. 25

i n d y j s k i , c z e r w i e p o m p e j s k oraz c a p u t rno r t u u mi c z e r w i e M a r s a . Do malarstwa wprowadzono j w XIX w.

Czerwienie elazowe oglnie nale do najtrwalszych farb. Skalaodcieni tych czerwieni jest dua od jasnoczerwonych i czerwonych doodcieni fioletowych. S odporne na dziaanie czynnikw atmosferycz

nych, na wietle nie zmieniaj barwy, dosy dobrze kryj. Nadaj si dowszystkich technik. Czerwienie elazowe uywane s te do barwieniatynkw i cementu.Cynober. Skad chemiczny: siarczek rtciowy. Znany by w staroytnoci jako cynober naturalny lub chiski. Wystpuje w odcieniachjasnoczerwonych do ciemnoczerwonych. Wykazuje du si krycia. Nawietle czernieje, co jest jej zasadnicz wad. Naley unika mieszaniaje j z farbami pochodzenia oowianego i miedzianego. Mona stosowa jw technice olejnej, tempertynowej, klejowej i akwarelowej. Bywa czstofaszowana czerwonymi barwnikami. Mona go zastpi czerwienikadmow.Minia. Skad chemiczny: tlenek oowiu. Jako farba bya znana juw staroytnoci. W malarstwie jest malowartociow farb. Stosuje sij w malarstwie olejnym i akwarelowym. Jest farb kry jc, na wietlejednak zmienia barw. Nie nadaje si do technik malarstwa ciennego,gdy czernieje. Uywa si jej do powlekania elaza w celu ochrony przedrdzewieniem.Karmin. Jest barwnikiem organicznym i otrzymuje si go z mszyc(koszenili) yjcych na kaktusach w Indiach zachodnich, Algierze i AzjiMniejszej. Owady suszy si, nastpnie wygotowuje i barwnik wytrcaza pomoc aunu. Karmin znany by jako farba w XVI w. Jest farblaserunkow, na wietle znacznie janieje. Z powodu tych wad jest farbmaowartociow w malarstwie. Uywa si jej w akwareli i w technikach olejnych. Ma pikn intensywn barw. Zastpuje si j obecnieinnymi farbami bardziej trwaymi i taszymi.Krep. Obecnie wyrabiany jest ze smoy pogazowej, a nastpnieutrwala si go na odpowiednim substracie. Jako farba .naturalna i organiczna znana bya ju w czasach staroytnych. Skadnikiem zasadniczymjest al izaryna, dlatego przyja nazw krapu a l izarynowego. Wystpujew rnych odcieniach: krap jasnorowy, e iemnorowy, jasnoczerwony,karminowy, ciemnoczerwony I odcienie fiokowe. Jest farb laserunkow, odporn na wiato, schnie wolno. Uywana jest w technice olejnej,temperowej, akwarelowej i klejowej. Nie nadaje si do techniki wapiennej, kazeinowej i krzemianowej. Krap alizarynowy czsto zastpuje

w malarstwie niezbyt t rwaykarmin.R Saturna. Jest mini uzyskan z wypraenia bieli oowianej.j R Von Dycka. elazocyjanek miedzi, wystpuje w odcieniach od

czerwonego do brunatnego. Jest t rway, uywany w technice akwarelowej i klejowej.


22/210

Purpura, Bya barwnikiem otrzymywanym ze limaka z rodzaju rozkolcw. S to mae pospolite yjce w Morzu rdziemnym. Purpurznali ju Egipcjanie. Malowano ni figurki, portreciki greckoegipskiez El F a y u m , spotyka si j w malowidach ciennych w Rzymie i Pompejach. Dla uzyskania trwaej farby strcano sok limaka aunem, a dlauzyskania ywych barw dodawano kred, glink lub bolus. Bya to farba

bardzo droga. Dopiero barwnik koszenili (karmin) wyp ar purpurz uycia.

Krew smocza. ywica z pnia lub owocw drzewa Calamus, Dracorosncego w Indiach, na Sumatrze i na Molukach uywana bya ju

w staroytnoci. Posiada intensywny kolor ciemnoczerwony. W handluwystpuje w postaci kulek lub prcikw. Rozpuszcza si w alkoholu,uywa si do barwienia lakierw spirytusowych. Nie jest trwaa. Nawietle ciemnieje. Zmienia si w obecnoci bieli o owia ne j . Bya uywanaczsto przez iluminatorw do przeroczystych laserunkw.

PIGMENTY I BARWNIKI NIEBIESKIEUltramaryna niebieska, fiokowa, czerwona i zielona. Skad chemicz

ny: poczenie glinu, kwasu krzemowego, sodu i siarki. Do malowaniawprowadzono j z pocztkiem XIX w. Ultramaryna jest odporna na

wiato i czynniki atmosferyczne. Nadaje si do wszystkich technik malarskich. Naley unika mieszania jej z farbami pochodzenia miedzianegoi oowianego. Mona jej uywa do techniki wapiennej. Wraliwa jestna kwasy, w ktrych traci barw, dlatego te nie mona ni malowana fasadach w okolicach fabrycznych. Dodatek kwasu octowego na przykad do temper niszczy t farb, wydziela si przy tym siarkowodr.U l t r a m a r y n n a t u r a l n a otrzymano ju w XIII w. z naturalnego kosztownego minerau pszlachetnego kamienia l a z u r o w e g o(lapis lazuli). Kamie ten wystpuje w Tybecie, na Syberii i w Chinach.W dzisiejszych czasach ultramaryn ot rz muje si wycznie w sposbsz tuczny i naley ona do farb taszych.Bkit paryski (bkit berliski). Skad chemiczny: elazocyjanek el a z o w y . Do malarstwa wprowadzono go w XVIII w. Jest farb przeroczyst o duej wydajnoci w kolorze. Dowiadczenia w y k a z a y , e farbata w cienkich warstwach powie je, a w ciemnoci powraca do pierwotnejbarwy. Najczcej uywana w technice akwarelowej oraz w innychtechnikach z wyjtkiem wapiennej, gdy rozkada si pod dziaaniema lka l iw, tracc przy tym barw. Nie mona jej te uywa w technicekrzemianowej i kazeinowej. Bkit paryski zmieszany z cienia chro

mow daje znan farb ziele c h r o m o w . Farby zielone zawierajce bki t paryski nie nadaj si do techniki wapiennej.


23/210

Bkit grski (bkit niemiecki, azuryt, citramarin). Jest to zasadowywglan miedzi. Powstaje ze zwietrzaych rud miedzianych. Bywa zanieczyszczony przez co przybiera rne odcienie. Minera ten wystpujew rnych czciach Europy. Aury t jest pigmentem gruboziarnistym,przy drobniejszym ziarnie janieje. Azuryt otrzymywano sztucznie

z miedzi przez dziaanie octu w obecnoci dwutlenku wgla i tlenu podobnie' jak przy bieli oowianej (grynszpan otrzymywano bez dostpupowietrza przy szczelnie zamknitym naczyniu). Azuryt otrzymywanysztucznie by mniej trway od naturalnego i mia skonnoci do przybierania koloru zielonego. Jako taszy by czsto uywany w wiekachrednich i pniej. Azuryt sztuczny i naturalny by najczciej stosowanym pigmentem bkitnym od XV a do XVII wieku. W XVI w.zaczto uywa smalty, a w XVIII wieku ustpowa bkitowi pruskiemu. W XIX w, obok wspomnianych bkitw uywano te sztucznej

ultramaryny i bkitu kobaltowego. Bkit grski uywany by przewanie w malarstwie temperowym. W spoiwie olejnym barwa, bkitu grskiego traci na ywoci i kolorze. Stara powoka werniksowa zacierapikny kolor bkitu. Mieszano te indygo z biel, co dawao bkit podobny do bkitu grskiego.Bkit kobaltowy. Skad chemiczny: tlenek glinu i podtlenek kobaltu.W malarstwie znalaz zastosowanie w pocztkach XIX w. Jest farbodporn na czj/rmiki atmosferyczne, na wietle zachowuje sw barw.Naley do farb przeroczystych. Mona je uywa we wszystkich technikach malarskich. Jest farb drog i dlatego najczciej uywana jestw malarstwie olejnym i akwarelowym. Przyczynia si do kniciaoleju lnianego. Bkit kobaltowy mona miesza ze wszystkimi farbami.

Wystpuje kobalt zielonkawy i rowawy. W poczeniu z biaymi farbami daje odcie niebieskofioletowy.

Indygo. W dzisiejszych czasach otrzymuje si sztucznie ze smoy pogazowej. Syntetycznie otrzymany barwnik zastpuje cakowicie wyrabiany ju w staroytnoci produkt z rolin indygowych rosncych

w Indiach Wschodnich. Jest farb sabo kryjc, na wietle janieje,Najczciej jeszcze uywana jest w akwareli i technice olejnej.

Smalta. Jest to rodzaj mielonego szka kobaltowego (krzemian potasowokobaltowy). Dawniej uywana bya w malarstwie dosy czsto.Obecnie uywa si jej bardzo mao ze wzgldu na pewne ujemne cechy:na wilgoci i w obecnoci kwasu wglowego janieje i szarzeje, a ponadto sabo kryje. Wykopaliska szkie i glazurowanych cegie dowodz,esmalta (kobalt) znana bya ju w staroytnym Egipcie. redniowiecznesmaltum" okrela szko stopione. Uywano jej jako farby podszkliwneji do zabarwiania szka.Ceruleum (bkit Peligota), bkit nieba* Skad chemiczny: cyniankobaltowy, barw podobny do bkitu kobaltowego z zielonkawym odcieniem. Znany od pocztku XIX w. Jest farb trwa i dosy trujc.


24/210

2 8 , . ' ;Z powodu wysokiej ceny ma mae zastosowanie w malarstwie. Nadajesi do"wszystkich technik malarskich i ze wszystkimi farbami mona jmiesza. W poczeniu z biaymi farbami daje odcie bkitnozielony.Ceruleum jest farb spotykan w malowidach staroegipskich i pompjaskich(inny skad).

PIGMENTY ZIELONE " '

Ziele chromowa. Jest mieszanin bkitu paryskiego i cieni chromowej. W malarstwie miaa zastosowanie ju w XIX w. Wystpuje w odcieniach od tozielonego do niebieskozielonego. Pomaraczowa chromo

wa zmieszana z bkitem paryskim daje farb oliwkowozielon. U y w a n aczsto w technice olejnej, akwarelowej, temperowej i klejowej. Do techniki wapiennej nie mona jej uywa, gdy si odbarwia. W obecnocisiarkowodoru czernieje.

Ziele cynkowa. 'Jest mieszanin cieni cynkowej z bkitem paryskim. Do malarstwa wprowadzono j w XIX w. Ma zastosowanie

w technice o le jne j , temperowej i klejowej. Nie mona jej uywa wtechnice wapiennej, krzemianowej i kazeinowej, gdy w tych t e ch n i k a chulega odbarwieniu. Ziele cynkowa nie naley do farb trwaych. Nadziaanie siarkowodoru jest niewraliwa.Chfomotlenek ognisty. Znany jest rwnie pod nazw z i e l o n yc h r o n io t l e n e k l a s e r u n k o w y , z i e l e G u i g n e t a lubte z ie l e s z m a r a g d o w a . W /nalarstwie mia ju zastosowaniez pocztkiem XIX w. Jest uwodnionym tlenkiem chromowym. Na czynniki atmosferyczne jest odporny, nie zmienia si rwnie na wietle. 'Nadaje si do wszystkich technik malarskich ma zastosowanie rwniei w ceramice. Naley do farb najcenniejszych na palecie malarskiej.

cie brylantowa zmieszana z bkitem paryskim przypomina zieleszmaragdow, inaczej cynober zielony.Chromotlenek matowy, czyli kryjcy. Jest to bezwodny tlenek chromowy. Wystpuje w odcieniach jasnozielonych i ciemnozielonych. Jestfarb odporn na wiato i czynniki atmosferyczne, znajduje zastosowanie we wszystkich technikach artystycznych. Nie zmienia si rwnie

w technice wapiennej. Uywana bywa do barwienia cementu jak rwnie i w ceramice. Naley do farb wartociowych w malarstwie.

Ziele kobaltowa. Skad chemiczny: cynkan kobaltu. Do malarstwazostaa wprowadzona w XIX w. Ma odcie od niebieskozielonego dozielononiebieskiego. Uywana jest najczciej w technikach o l e j n e ji temperowej. Nie stosuje si w technikach freskowej, krzemianoweji wapiennej, gdy si zmienia. Jest mao wydajna, na wiato odporna.Ziele szwajnfurcka (ziele Veronese a, czyli ziele kryjca) odkryta


25/210


26/210

30

PIGM EN TYCzer kostna (czer z koci soniowej). Jako farba bya ju stosowana

w staroytnoci. Otrzymuje si j po zwgleniu koci, rogw, kopyt,skry, oci rybich itp. w piecach bez dostpu powietrza. Jest farb wydajn i trwa, ponadto dobrze kryjc. Nadaje si do wszystkich technikmalarskich. Czer kostna daje odcie ciepy.

Czer z winoroli (czer rolinna). Otrzymuje si j przez zwgleniew retortach bez dostpu powietrza rnych rolin i odpadkw rolinnych,jak np. pestek z winogron, odpadkw korkowych, upin orzechowych,usek ryowych itp. Jest farb trwa o odcieniu niebieskawym. Stosujesi j we wszystkich technikach malarskich. Suy te do sporzdzaniatuszw.

Sadza. Dawniej otrzymywano j z drewna z awie ra j ce g o duo ywic,obecnie za przez spalanie substancji obfitujcych w wgiel, jak tuszcze,ywice, oleje mineralne, gaz ziemny itp. Sadza rni si tym od czernikostnej i rolinnej, e jest pozbawiona mineralnych zanieczyszcze, jestlejsza i bardziej puszysta. Wykazuje du si krycia. W grafice stosuje si j do wyrobu farb drukarskich, tuszw litograficznych, kredeklitograficznych, tuszw rysunkowych w laseczkach, pynnych do pokrywania przedmiotw elastycznych, jak skra, wena, ptno i papier.W malarstwie nie ma wikszego zastosowania, zwaszcza w olejnym,Zuywa przy ucieraniu ok. 2 0 0 / o oleju. .

Czer elazowa i manganowa. Do malarstwa wprowadzono j w XIXwieku. W malarstwie artystycznym farby te s trwae. Mog by teuywane w technice freskowej i s g r a f f i t o w e j? gdy s odporne na alkaliczne dziaanie wapna.


27/210

NAJPROSTSZE SPOSOBYB A D A N I A PIGMENTWBADANIEMIAKOSCIPIGMENTW

\Waciwoci kry j ce , ywo, odcie i wydajno pigmentu s tym

wiksze, im drobniejsze jest ziarno, a wic zale od dokadnego zmielenia i ewentualnego szlamowania pigmentu. Pigmenty tworz zawiesin

w pynach. Im pigment jest lepiej utarty, tym wolniej osiada na dnienaczynia. Stopie zmielenia mona pozna rozcierajc pigment w palcach. Najlepiej jednak odrobin pigmentu zmiesza z guni arabsk i powlec nim kawaek szyby za pomoc mikkiego pdzla. Po wyschniciu,obserwujc pigment przez szko powikszajce, dokadnie wida stopiezmielenia. Ponadto monam iakowyczu przez dotyk.

Do ucierania pigmentw su specjalne mynki i maszyny z walcamido ucierania. Ma ilo pigmentu moemy uciera kurantem (stoek

szklany) na pycie marmurowej lub grubej szybie zmatowanej . Mailo pigmentu uciera si z wod, a po jego utarciu odkada si go szpachelk na bok, nastpnie dosypuje si troch pigmentu i uciera si podobnie. Ucieranie maymi czciami pigmentu jest dokadniejsze. Nastpnie tak zmielony i wysuszony pigment uciera si ze spoiwem malarskim,lub drukarskim.

W Y D A J N O PIGMENTWPigment jest na og tym wydajniejszy, im mniejszy ma ciar

waciwy, czyli im jest lejszy. Barwniki pochodzenia smoowcowegas lekkie, a przez to i wydajniejsze, np. 10 cz. wag. bieli cynkowej pokryje wiksz powierzchni ni 10 cz. wag. bieli oowianej. Biorc poduwag nie ciar pigmentu, a t sam objto kilku pigmentw przekonamy si, e wydajno mniej wicej bdzie taka sama. Okrelajc wydajno danego pigmentu, bierzemy pod uwag tylko ciar pigmentui wielko pokrytej nim powierzchni, a wic.wydajno danego pigmentu

bdzie stosunkiem ciaru pigmentu do powierzchni pomalowanej przez


28/210

32

ten p igment . Praktycznie okrela si wyda jno przez pomalowaniepowierzchni pewn odwaon iloci pigmentu. Prb przeprowadza sidla porwnania z dwoma pigmentami, aby si przekona, ktry z nichpokryje wiksz powierzchni.

TABLICA M I E S Z A N I A FARB( P o c h o d z e n i a m i n e r a l n e g o n a t u r a l n e i s z t u c z n e j

GWNE SKADNIKI FARB:

1. 2. Zwizki oowiu3. Zwizki oowiu i chromu4. Zwizki elaza oowiu i chromu5.'Zwizki cynku6. Zwizki cynku i chromu7. Zwizki elaza, cynku i chromu8. Zwizki chromu

9. Zwizki cynku i siarki10. Zwizki siarki11. Zwizki siarki i kadmu12. Zwizkisiarkowortciowe13. Zwizki arsenu i miedzi14. 15. 16. 17. 19. Zwizki elaza18. Zwizki elaza i manganu

20. Zwiki tytanuUWAGA: Farby ni nadajce si do mieszania mog spowodowa po wpywie pewaego cza

su zmian koloru


29/210

3 3

BADANIE INTENSYWNOCI PIGMENTW (NATENIE BAKWY)Przez intensywno pigmentu rozumiemy sil zabarwiania danym

pigmentem innych pigmentw po ich zmieszaniu. W sprzeday m o n aspotka pigmenty o niejednakowej intensywnoci (sile zabarwienia). Pigmenty te s zanieczyszczone i le rozdrobnione. Majc do wyboru kilk^podobnych barw pigmentw, mona przekona si, ktry z nich jestintensywniejszy. Odwaa si kady, pigment osobno w tych samych ilociach i mieszajc dodaje si do kadego z nich rwnie w rwnych ilociach kredy lub bieli cynkowej. Zawartoci te rozrabia si kad z osobna z gum arabsk lub pokostem. Nastpnie powleka si nimi skrawkipapieru.Intensynooceniamyna oko".

BADANIEK R Y J C Y C H WASNOCI PIGMENTWSia krycia tego samego pigmentu zaley od stopnia zmielenia pig

mentu, od stopnia zanieczyszczenia pigmentu i od iloci domieszek obciajcych pigment oraz od rodzaju spoiwa. Oglnie mona powiedzie, epigmenty cikie (o duym ciarze waciwym) maj wiksz zdolnokrycia od pigmentw lejszych. Pigmenty le utarte, zanieczyszczone,zmniejszaj znacznie jego waciwoci kryjce. Pigmentem zmieszanymz gum arabsk powleka si szybk szklan. Pigment kryjcy sabiejprzepuszcza przez swoj powierzchni kolor czarny papieru. Do badaniapigmentw ciemnych uywa si papieru biaego.

BADANIE PIGMENTW NA WASNOCILASERUNKOWEPytk szklan powleka si pigmentem utartym z olejem lnianym.

Po wyschniciu farby obserwujemy j pod wiato. Dla porwnania przeprowadzamy prb z kilkoma podobnymi farbami. Farby laserunkowebd przepuszcza wiato, farby za kryjce bd wiato odbija lubpochania. Farby laserunkowe nie bd pokryway zaprawy albo bdmniej lub wicej przepuszczay barw innych farb, gdy przepuszczajone wiato. Istniej one w olejach, lakierach tustych i w spoiwach uytych w nadmiarze, np. w dekstrynie, gumie arabskiej. W spoiwach klejowych, kazeinie, wapnie pigmenty maj wasnoci kryjce. Zaznaczynaley, e uycie w nadmiernej iloci oleju lnianego do pigmentu k r y j

g _ _ Podstawy technologii malarstwa i grafiki


30/210

34

cego w celu uczynienia go laserunkowym daje w wyniku kolor mdyi nieczysty. Zupenie inne rezultaty w tym przypadku daj odpowiedniepigmenty laserunkowe.

W Y K R Y W A N I E W PIGMENCIE ANILINYIBADANIEODPORNOCINAWIATO

Pigmenty istniejce w sprzeday przewanie s upikszane anilinlub barwnikiem nieodpornym na dziaanie wiata. Do wykrywaniaw pigmentach aniliny moemy zastosowa jeden z nastpujcych sposobw:1. Pigment rozcierany z wod na doni pozostawia na skrze zabar

wienie, gdy woda rozpuszcza^anilin.2. Pigment wsypujemy do probwki ze spirytusem, jeli po,kilkunastu minutach spirytus zostanie zabarwiony, to pigment zawieraanilin.3. Niektre aniliny rozpuszczalne s w amoniaku. Prb wykonuje si

podobnie jak wyej.4. Skrawki papieru maluje si podlegajc prbiefarb, nastpnie wy

stawia si je na wiato soneczne, zasaniajc w poowie tektur. Pokilku dniach mona ju zauway ewentualne rnice. Na odporno pigmentw na wiato ma duy wpyw spoiwo. Pigment zmieszany ze spoi

wem tustym (olejnym lub lakierowym) odbija wiato od swej wiecceji gadkiej powierzchni, co wpywa na znaczne zwolnienie szybkocizmian w barwie pigmentu. Bardziej niszczco i szybciej wpywa wiatona cienk i matow powierzchni farby. Mog to by np. farby temperowe, chude, gwasze, akwarele.

BADANIEODPORNOCINA ALKALIANiektre pigmenty zmieszane z wapnem zostan czciowo lub ca

kowicie zniszczone, gdy dziaanie alkaliczne jest niszczce. Pigmentwsypuje si do probwki i zalewa 69/s roztworem sody kaustycznej. Jeeli po kilku godzinach pigment osidzie na dnie i nie zmieni barwy, tobdzie mona go uy do mieszania z wapnem. Zamiast sody moemyuy do przeprowadzenia prby wapna gaszonego lub mleka wapiennego.Po dokadnym przemieszaniu pigmentu z wapnem w probwce pozostawia si go na par dni w spokoju. Pigment nietrway zmieni czciowolub cakowicie sw barw. W tediniee krzemianowej uywa si jakospoiwa szka wodnego, w ktrym niektre pigmenty trac sw barw*


31/210

35

Dlatego te naley przeprowadzi prby, mieszajc szko wcdne z pigmentem. Zachowanie si pigmentw z tym spoiwem jest rne. Niektrez nich le si rozprowadzaj po powierzchni lub galaretowaciej.

BADANIENA

Niektre pigmenty czerniej pod wpywem zatrutego powietrza, ktrezawiera w swym skadzie siarkowodr. Pigmenty poddane prbie mieszasi ze spoiwem przeznaczonym do malowania i rozprowadza si naskrawkach papieru, ktre nastpnie zawiesza si na drucikach w garnkunad roztworem 10% siarczku amonu, sodu lub potasu. Naczynie naleyprzykry. Farby wraliwe na siarkowodr po kilku dniach ulegaj poczernieniu. Przed dziaaniem siarkowodoru mona zabezpieczy malowid o powlekajc je werniksem.

PIGMENTW

Na og naley unika mieszania pigmentw pochodzenia oowianego,np. biel oowiana, cie chromowa, minia, i pochodzenia miedzianego,np. ziele sswajnfurcka, bkit grski, z pigmentami zawierajcymi siark, np. litopon, cie i czerwie kadmowa, cynober i ultramaryna (zob.tabl. mieszania farb). Pigmenty nie nadajce si do mieszania mog poupywie pewnego czasu zmieni czciowo barw Mb mog stopniowopoczernie wskutek zachodzcych midzy nimi przemian chemicznych.


32/210

36

WASNOCI


33/210

3?

T a b l i c aPIGMENTW


34/210

38

1

8

9

8 2

Wapno

Gips

3

Mn

Mn

4

tlenek wapniowy

i

siarczan wapnia(alabaster)

5

2

6

7

2

8

2

2

Pigmenty

10

11

12

13

14

15

16

1?

cie chromowa(cie krlewska)

cie cynkowa

cie kadmowa

cie barytowa(ta ultramaryna)

cie kobaltowa

cie neapolit a sk a (od jasnej do rowej)

Ugier (ochra,satynober)

Eicie Marsa

Ms

Ms

Ms

Ms

Ms

Ms

Ms

Ms

chromiany i siarczanyoowiu

chromian cynku

siarczek kadmu

chromian barowy

azotyn kobaltowepotasowy

antymonian oowiuglinka z uwodnionymit l e n k a m i elazowymi,g l in ow ym i i krzemionka

wodorotlenek elazowyi siarczan wapnia

1

32

23

3

23

1

23

> o

2

32

23

3

1

1

23

2 3

2 .

3

23

3

3

I

1

2

21

1

1

1

1 .

1

1


35/210


36/210

40

1

18

19

2

Gumigutta

3

On

iPcie indyjska On

4

ywica z drzew rosncych na Cejloniei w Indiach

sl m a g n e z o wa kwasu euxanthinowego

5

4

3

6

4

3

7

3

3

3

2

Pigmenty

20

21

22

23

24

25

Czerwie chromowa

Czerwie kadmowa

Czerwonaultramaryna

Czerwie kobaltowa

C z e r w i e M a r s a

Czerwierde elazowe (cz. angielska,cz,.perska,,es.wenecka,cz. MSZ;

i paska, cz,oksy1 dowa)26

27

Pucola (czerwony blu.1?, czerwona ziemia)Czerwony ugierpalony (ochraczerwona)

{ Cynober ( jasny,28 ciemny i szhar

f atny)

Ms

Ms

Ms

Ms

Ms

Ms

Mu

Ma

iMs

z a s a d o wy chromianoowiu

siarczek i selenekkadmu

krzemian glinowosodowy z siark

fos foran kobaltuu w o d n i o n y tlenekelazowy

tlenek elazowy

ziemia kredowa ztlenkami elazauwodniony tlenekeiazowoglinowyi k r z e m i o n k asiarczek rtci

1

23

2

23

9 fj

12

3

|23

1

i

i

23

1

23

23

2

2

2

3

2

2

j

3

23

o.4*

3

2

2

!

1

i

i

i

*^

i3


37/210

41

T a b l i c a III (cd.)

9.

D 5

100

10 11

tak

tak M

12

NS

CR

13

NR

R

14

NZ

NZ

15

M

M

16

Barwniki terowe,cie chromowa

17

O, A (mao uywa

na)

A, O, T

czerwone (pz. 30, 31, 32, 34 barwnik)

35

40

40

120

70

4580

35

60

20

tak

aia

nie

nie

nie

nie

nie

nie

0K

4,5

2,4

3,7

3,8

3,85,2

2,8

8,2

R

R

CR

NR

NR

CR

NR

CR

NR

R

NR

NR

NR

NR

NR

NR

NR

NR

Z

NZ

NZ

NZ

NZ

NZ

NZ

NZ

NZ

M

M

MN

M

M

M

M

M

MN

Barw. pochodzeniaterowego, krecia,gips

barwn pochodzeniaterowego

gips, szpat ciki,

barwn. pochodzeniaterowego

barwn. pochodzenia

terowego

naturalne ziemne

farby

barwn. pochodzenia

terowego

minia, barwn.

pochodzenia terowego

Kl, O; A, T, K

W,Kl,O, F. A, K, T

W, Kl, O, F, A, K, T

W,Kl, O, F, A,K, T


W, Kl, 0, F, A, K,T

W,Kl, O,F, K, T

W, Kl, O, A, F, K, T

Kl,0 K, A, T


38/210

1

29

30

31

32

33

34

2

Minia (r Saturna)

Karmin

Kraplak

Krap alizarynowj

Lak czerwony

Smocza krew

3

Ms

O n

Oa

Ms

Mn

Os

On

4

tlenek oowiu

s przewanie barwnikami ko&zenilifarba pochedzeniarolinnego

alizarynafarba mineralnaziemna (biaa) +

barw. pochodzeniaterowego

ywica naturalna

z rnych rolin, palmi tp. pochod, z Moluki,Indii, Sumatry

5

1

3

32

23

23

3

6

1

3

3

3

i7

1

2

32

23

2

3

3

2

3

2

1

2

Pigmenty

35

36

37J

38

F i o l e t o w aultramaryna

Fiolet kobaltowy

Fiolet manganowy (f ioletmineralny)

Ms

Ms

Ms

krzemian glinowosodowy z siark 2

arsenian kobaltu | 23f

fos foran manganuf

Gapili mortuum j Ms1

39 f Lak fioletowyi

Ma

+Os

tlenek elaza

farbamteeralaasiemna (Maa)ffessrwa,pochodzenia terowego

2

12

23

2

1

2 1

3 j 1

11

2 2 1

23 j 2 1 'i !_ 23


39/210

43

T a b l i c a III (cd.)9

15

80

70

70

10

tak

nie

nie

nie

nie

tak

11

8,39,3

1,2

12

R

CR

CR

CR

CR

CR

13

NR

R

CR

CR

CR

CR

14

Z

NZ

NZ

NZ

NZ

NZ

15

NM

M

M

M

M

M

16

mielona cega, barwn.pochodzenia terowego


barwn, pochodzeniaterowego


17

O

A, O, T

0, Kl, A, T

O,Kl, A, T

Kl,K

A, O

fioletowe

40

100

45

95

nie

nie

nie

nie

nie

2,4

3,7

CR

NR

CR

CR

CR

NR

NR

CR

NR

CR

NZ

NZ

NZ

N Z

NZ

MN

M

M

M

M

barwn. pochodzeniaterowego, szpatciki, gips

ultramaryna nieb.,barwn. pochodzeniaterowego

caput mortuum

!

W,Kl,O, K, F, A, T

W, Kl, 0, F ,A, K, T

O,A,T

W,K , O, F, A, Ks T

Kl, K


40/210

44

p 2 3 4 5 6 7 8

Pigmenty

40

41

42

43

44

Ultramarynaniebieska

Bkit paryski

Bkit kobaltowy (jasny, ciem

ny)

Indygo (karmin)

Indygo

Ms

Ms

Ms

On

Ms

krzemian glinowosod o w y z siarczkami sodu, dawniej naturalny kamie lazurowy

elazocyjanek elazowy

tlenek glinu i pod

tlenek kobaltu

barwn. pochodzeniarolinnego


2

2

23

23

23

23

23

1

2

2

2

1

3

3

2

1

1

1

3

3

Pigmenty

45

46

Ziele chromowa

Zielony chromotlenek matowy(chromoksydkryjcy)

Zielony chromo| t lenek laserun

47 k owy (ziel. Gui1 gneta, ziel.

48

49

szmaragdowa)

Ziele cynkowa

Zielona ultramaryna |

Ms

Ms

Ms

Ms

Ms

ta chromowa+bkit paryski

bezwodny tlenekchromu

wodorotlenek chromu

cie cyn k ow a+bkit paryski

Krzemian glinowosodowy i siarczki sodu

12

1

3

2

23

2

2

2

23

3

12

2

3

2

3

2

1

\

,,"1


41/210

45

T a b l i c a III (cd..)9 10 11 12 13 14 15 16 17

niebieskie (pz.43, 44 barwnik)

3050

80110

100120

m

100

aie

tak

nie

nie

nie

2,4

334

1,1

R

CR

NR

NR

NR

NR

R

NR

NR

NR

NZ

ZN

NZ

NZ

NZ

NM

M

M

M

M

barwn.pochodzeniaterowego, kredagips, szpat cikiszpat ciki

ultramaryna niebieska,barwn. pochodzenia

terowego

bkit paryski nieb.,barwn. pochodzeniaterowego

W,Kl,O, F, A, K, T

Kl,O, A, Ti


O, Kl, A, T (maouywana)

0, Kl, A, T

zielone v50

3@

8010

8Q

40

tak

nie

nie

nie

ale

~

4,6

2,7

1S0

2,4

R

NR

NR

R

R

R

NR

NR

R

NR

Z

NZ

NZ

NZ

NZ

M

M

M

M

NM

barwn, pochodzeniaterowego

szpatciiki

szpat ciki


kreda, szpat cikibarwa, pochodzeniaterowego

K 9Q,A,T

W,Kl, O,F,A,K, T

W, Kl,0,F,AsK,T

Kl, O,A tT,A, K

Kl,W,F, K, T


42/210

1

50

51

52

2

Ziele kobaltowaZiele szwajnfurcka (zieleYeroriesa)Zielona ziemia

3 j

Ms

Ms

MB

Cynkan kobaltu

arsenooctan miedzikrzemian elazowoglinowomagnezowy

5

3

2

4

6

1

2

34

7

3

3

3

%

1

21

3

Pigmenty'

53uizi&ra stifmrsl'"na palona

Si Brunatkaselski54

55

j

!

56

57

58

(ziemia koloska,brz Van Dycka)

Siena naturalnai palona (brzowa zieTOias bryzowy ugier)

Brz Marsa

Sepia

Asfalt

Ma

On

Mn

Ms

On

On

farba ziemna zwizkw elaza i manganu

wgiel brunatnynaturalna ziemia gwnie wodorotlenekelaza z dodatkiemwodorotlenku manga

nu i in.

uwodniony tlenekelazowy

barwnik pochodzeniazwierzcego

utleniony olej skalnyz zawartoci siarkii azotu

24

2

23

23

23

32

23

3

3

23

3

2

2

23

2

2

3

!.

2

2

i

3

3

Pigmenty

59

60

Czer kostna

Czer z winoro

li

On

On

wypalone i zmielonekoci

spalone pestki winnejlatoroli, korzenie,korek itp.

2

2

3

3

1

1

1

21


43/210

47

T a b l i c a III (cd >9

40

30

10

nie

tak

50100 nie

11

5,1

3,0

12

NR

R

CR

13NR

R

NR

14

NZ

Z ,

NZ

15

M

NM

M

16

szpat ciki

barwn.pochodzeniaterowego

barw. pochodzeniaterowego

17

Kl, A, K, T

Kl, O, A ,TRzadko uywanaK l, W, K, F

brzowe (pz. 57 barwnik)50100

7

180220

70

150

nie

ale

nie

nie

nie

nie

1,2

1,1

3,2

3,8

CE

CR

CR

NR

NR

NR

NR

CR

NR

NR

R

NR

NR

NR

NZ

NZ

NZ

NZ

M

M

M

M

M

M

brz kaselsid

gips, czerwieangielska

naturalne ziemnefarby

brunatne farbymineralne

W, Kl, O,A,P, K, T!

Kl, O, A, T

W, Kl, O. A, F, K, T

W, Kl, O 3 F, K, A , T

A

do celw raal.artyst.nie nadaje si

czarne

60100

100

nie

ale

2,73 NR

1,4 NR

NR

NR

NZ

NZ

M

M

bkit paryski, wgiel

wgiel brunatnykamienny

W ,Kl, O, F, K, A, T

W ,Kl, O, F, A, K, T


44/210

61|

62ii

63

2

Czer manganowa

Sadza (czerlampowa)

Grafit

3

Mu

On

Mu

4

dwutlenek mang anu

prawie czysty bezpostaciowy wgiel

wgiel k r ys t a l i c z n y

5

r

2

2

2

6

3

7 8

!

|

2

23

i23

1

j

2

Objanienia do tablicyRubryka 2. w nawiasie p o d a n a inne nazwy pigmentw.R u b r y k a 3. Skrty oznaczaj pochodzenie pigmentw.M < minera lna,0 organiczna,n naturalna,

s sztuczna.R u b r y k i 8. Cyfry od l do l oznaczaj stopnie podanych w nagwku wasnoci pigtnentw, a mianowicie :1 b ar d z o dobra,2 dobra,3 dostatecznie dobra,4 bardzo saba.Stopnie siy krycia podano biorc pod uwag spoiwo klejowe (Kl) i o le jne (O) uyte

do farby, przy ezyrn stopie 3 oznacza farb pkry jc, stopie 4 3 1 4 farb laserunkow (przeroczyst). Zdolno wysychania podano dla farb olejnych. Kreska poziomaoznacza, e si danej wasnoci farby nie bierze pod uwag.


45/210

49

Tablica III cd.)9

80

ISO

10

nie

nie

ale

11

1,2

1,6.2

12

NR

NR

NR

13

NR

NR

NR

14

NZ

NZ

B, ror A

15

M

M

M

16

czer mineralna

1?

W, KI, O, F,K,rzadko uywana

W, Kl, F8 K, Af T

Kl, O, rzadko uywana

wasnoci pigmentwRubryki 1213. Skrty oznaczaj;R rozpuszczalna cakowicie,KR nierozpuszczalna,CR czciowo rozpuszczalna.Rubryka 14.KZ farba pod dziaaniem siarkowodoru nie zmienia s}

Z zmienia si i przybiera barw brunatn lub czarnM mona miesza ze wszystkimi farbamiNM mmona miesza ze wszystkimi farbamiRu bry ka 17.A do farb akwarelowych,T do mieszania ze spoiwem temperowym,O do mieszania z olejem,Ki z klejem,K ,i ze spoiwem kazeinowym,^ z wapnem,p ~ ze szkem wodnym w technice freskowej.

4 Podstawy technologii malarstwa grafiki


46/210

PODOBRAZIE I PRZYBORY MALARSKIE

Podobrazie jest to materia powleczony odpowiedni zapraw, na kt'rym maluje si obraz, stosujc rne techniki malarskie. Podobraziemmoe by drewno, sklejka, pyty pilniowe, ptno lniane, papier, pergamin, tektura, pytkikociane, skra, metal, szko, porcelana, mur, tynk. i inne.

. Czowiek pierwotny rozpocz sw historyczn dziaalno artystyczn rysujc, malujc lub ryjc na kamieniu albo w grotach na cianachskalnych, ktre suyy mu jako podobrazie. W nastpnych epokachs a'po dzie dzisiejszy, kiedy powstay na wiecie szkoy malarskie, roz

winy si nowe techniki malarskie, zaczto stosowa rne materiay

.suce jako podobrazie.DREWNO

Tkanka drewna skada si z ok. 50% celulozy (bonnika), od 2228%chemicelulozy (substancja zbliona do celulozy), 2427% ligniny orazwody.

Deska drewniana suya od najdawniejszych czasw za podoe pod.obrazy sztalugowe. Znane s nam malowida na sakrofagach egipskichpochodzcych ze redniego pastwa, portreciki z Fayum wykonane enkaustyk i temper na deskach cedrowych, cyprysowych, piniowych,a z zapiskw P l i n i u s z a dowiadujemy si, e za jego ycia najbardziej ceniono drewna cyprysowe, cedrowe, hebanowe, bukszpanowei oliwkowe, jak rwnie wymienia db, kasztan i orzech z podaniem

wiadomoci o waciwociach rnychgatunkw drzew oraz o ich ochronie przed larwami owadw. T e o f i l w opisach pochodzcych z IX w.podaje sposb sklejenia desek kazein. C e n n ino C e n n i n i zalecawygotowa drewno przeznaczone na obrazy tak, aby po wyschniciu niepkay oraz radzinaklejana deski ptno.


47/210

51

L e o n a r d o da V i n c i w traktacie o malarstwie z 1492 r. pisze0 przygotowaniu desek do malowania. Midzy innymi radzi nasyca deskialkoholem, w ktrym jest rozpuszczony arszenik lub sublimat, by drewno uchroni przed larwami. Nastpnie radzi naciera drewno gorcymolejem gotowanym, a po wyschniciu naoy zapraw z bieli oowianej1 werniksu. P e c h e c a (p. XVIIw.) i P a l o m i n a (pocz. XVIII w.)podaj, e drewno napuszcza si czosnkiem, aby larwy nie czepiay sidrewna, wtedy zaprawa klejowa przylega lepiej do deski. Na podstawiernych dawnych informacji oraz ostatnich bada mona sporzdziprzyblione zestawienie podstawowych gatunkw drewna, uywanych

w rnych krajach do malarstwa od pocz. XIII do pocz. XVIII w.We Woszech najczciej uywano drewna topolowego, rzadziej dbu,

kasztanu, sosny, cedru, oliwki i orzechu. W Holandii typowym drewnemby db, w rzadkich wypadkach uywano orzechu, lipy, sosny, jody i ma

honiu. W Niemczech najbardziej rozpowszechnione byy sosna, lipa,db i buk. We Francji i w Anglii najczciej stosowano db, mniejorzech. W Czechosowacji najczciej spotyka si deski lipowe. Od kocaXIV w. zaczto rwnie uywa desek drzew iglastych, jak sosna, wierki modrzew.

Drewno dla celw malarskich wymaga specjalnego przygotowaniai zabezpieczenia. Posiada szereg wad, ktre trzeba usun. Wan rzeczjest dobr takiego gatunku drewna, ktre w najmniejszym stopniu kurczy si i nie wypacza. Mikkie drewna drzew liciastych, jak topola, lipa,olcha, kasztan i in., s bardziej wraliwe na dziaanie wilgoci, zmiany

swojej objtoci i czciej pkaj ni drewna drzew iglastych zawierajceywic, jak sosna, modrzew i in.

Z desek drzew iglastych eliminujemy substancje ywiczne pocierajcje acetonem, a nastpnie pokrywajc szelakiem. Ju bardzo dawnostwierdzono, e najlepszym materiaem, ktry nie paczy si i posiada

jeszcze inne zalety, jest drewno dbowe I mahoniowe, nadajce si najlepiej na podkady dla obrazw. Dawni mistrzowie holenderscy malowalina wylugowanych deskach pochodzcych ze starych okrtw, skrzyi beczek i dlatego ich obrazy odznaczaj si trwaoci.

Surowe drewno musi by odpowiednio wysuszone, cite promieniowona deski i wygadzone, nastpnie zaimpregnowane olejeni lnianym albonajlepiej obecnie stosowanymi syntetycznymi ywicami poliakrylpwymilub fenolowoformaldehydowymi. Drewno po tym zabiegu staje sitwardsze, nie pcznieje ani nie paczy si. Mona go ju pokry zaprawpod malowido.

Obrazy stare malowane na deskach wymagaj pewnej konserwacji.Najczciej deska paczy si na skutek zmian w napreniach w zwizkuz higroskopijnoci drewna. Zabezpieczy mona takie maloYddo przezusztywnienie na parkiecie.Na odwrotnej stronie deski przykleja si w rwnych odstpach li


48/210

52 stwy. Ruch deski odbywa si gwnie w kierunku poprzecznym do wkien, dlatego listwy w tym kierunku umocowuje si luno na jaskczyogon". Wykrzywionej deski nie powinno si wyprostowywa zbyt gwatownie. Naley zwily jej odwrotn stron i stopniowo obcia.

Obustronne pogruntowanie nowej deski czsto zapobiega pniejszemu paczeniu si. Drewno zaatakowane pleni i grzybem oraz przezlarwy owadw powoduje prchnienie, powstaj liczne otworki, z ktrychsypi si trociny. Wiksza wilgotno w pomieszczeniu przy podwyszonej temperaturze sprzyja rozwojowi ywych organizmw. Mona jezniszczy lub zabezpieczy si przed nimi przez wstrzykiwanie do otworw deski 1% roztworu sublimatu rozpuszczonego w alkoholu lub koatkozolem. Konieczne s dalsze zabiegi konserwatorskie. Deski drzew iglastych posiadajce ywic na og nie s naraone na tego rodzaju zniszczenie.

Obrazy na ptnie zaczto malowa dopiero w renesansie, ptno stopniowo wyparo desk, jednak jeszcze w XVII i XVIII w. uywano domalarstwa desek, potem zaczo ju panowa malarstwo na ptnie.

SKLEJKI

Sklejki (dykty) s to cienkie arkusze pyt drewnianych sklejone wprasach hydraulicznych pod duym cinieniem. Arkusze drewnianesklejki powstaj przez wycinanie wok osi pnia. Kierunek sojw^klejonych pyt jest prostopady do siebie. Zapobiega to ich rozciganiu sii paczeniu. Jako sklejek zaley od gatunku uytego drewna, jego gru

boci, stopnia wilgotnoci, jakoci kleju. Odporno sklejek na wilgozwikszyo uycie kleju z ywic gliptalowych. Grubo sklejek do maychobrazw powinna wynosi okoo 6 mm, a do duych do 12 mm. Pod

wpywem wilgoci sklejki maj jednak tendencj do wypaczania si. Mo

e temu zapobiec listwowa rama. Na og sklejka nawet gatunkowonajlepsza nie jest zbyt trwaym i odpowiednim materiaem do malarstwa.

PYTY PILNIOWE

Obok sklejek wyrabia si obecnie systemem spiniania sztuczne pytydrewniane. Drewno z niektrych gatunkw sosen zostaje rozwknione

dziaaniem przegrzanej pary wodnej pod wysokim cinieniem. Nastpnieprzez ciskanie w prasach hydraulicznych skleja si za pomoc spoiwa


49/210

53

mineralnego na pyty o rnej gruboci i ciarze waciwym. Pyty teo barwie ciemnobrzowej po jednej stronie maj odtoczon kratk.O wikszym ciarze waciwym nadaj si jako podkady do obrazw,tym bardziej e pod wpywem wilgotnoci nie pacz si, nie pkaj i niezmieniaj formatu.

PTNO MALARSKIE

Ptno malarskie najodpowiedniejsze jest z lnu , potem z konopii,w mniejszym stopniu z baweny, nie nadaje si z juty.

Len, rolina jednoroczna, wknista i oleista. Z zielonych odyg lnuotrzymuje si przdz lnian dochodzc do kilkudziesiciu centymetrwdugoci. Wkna lnu skadaj si z wknistych komrek, odznaczaj sidelikatnym prkowaniem oraz poprzecznymi bruzdami i kolankami.cianki komrek zwajc si przechodz w ostry koniec.

Wkna konopne dusze podobne do lnianych posiadaj cianki komrek grubsze od lnianych, mocniejsze ale mniej elastyczne. Zakoczones one tpo lub widekowato. Wkna baweny za s skrcone bez prkowania. Wkna lniane s mocne, elastyczne i trwae, nie wchaniajszybko wilgoci i zawieraj prawie czyst celuloz. Gorsza gatunkowoprzdza jest sabo s k r c o n a i zawiera resztki rolinne.

Ry. 1. N a p i n a n i e ptna specjalnymi obcgami na krosnach: a. obcgi, b. g w o d z i e tapicerskie, c. nar z d k o do wyjmowania gwodzi

Do celw malarskich najlepiej nadaje si ptno o tzw. splotach pciennych z nitek o jednakowej gruboci. Wtek przeplata si tu jednostronnie na przemian z osnow. Ptno o rnych niciach ulega nierwnomiernemu kurczeniu si lub wydueniu pod wpywem wilgotnegootoczenia, co moe spowodowa szybkie pkanie powoki o b r az u .


50/210

54

Do celw malarskich stosuje si najczciej rwnomiernie gste ptno lniane nie bielone. Bielenie ptna chlorem ma t stron u j e m n , eosabia wkno. Malowanie na takim ptnie bez pokrycia zapraw jestniemoliwe, gdy farby olejne po pewnym czasie ciemniej.

Ptno ma waciwo zbiegania si na mokro. Jeli po napiciu nakrosnach, zmoczone wod klejow, po wyschniciu si rozcignie, wiadczy to o tym, e gatunkowo jest sabe. W tym przypadku naley ptnonapi ponownie na blejtram, a klinowanie (rozciganie ptna) stosujesi pniej. Ptno nie posiadajce apretury jest najlepsze. Przez moczenie w gorcej wodzie lub sparzenie usuwa si z niego apretur (ptnofabrycznie nasycone klejem w celu usztywnienia). Ptno malarskieprzechowuje si zrolowane na drku.

Ptna konopne nadaj si raczej na due formaty obrazw, ptna

lniane na mniejsze formaty, za tkanin bawenian mona uy doobrazw maych iredniej wielkoci.Ptna z ywic syntetycznych s bardzo silne, lecz jak dotd nieznaduj zastosowania w malarstwie.

METALE JAKOPODOBBAZIEWMALARSTWIE

Dawniej mistrzowie malowali na blachach miedzianych, ktre jakopodkad pod malarstwo panoway nad innymi metalami a do polowyXVIII w. Pierwsze obrazy na podoach metalowych pojawiy si wXVI w. we Woszech. Najstarsze znane spord nich s pdzla M. Caravaggia (15601609). Mied bya wytwarzana rcznie do koca XVI w.Potem poczto produkowa blach walcowan, a w 1869 r. otrzymanomied elektrolityczn. Po oczyszczeniu z tlenkw mied wygadzonpokrywa si zapraw w postaci kryjcej farby olejnej. Mied wraliwajest na kwasy tuszczowe, dlatego po pewnym czasie ukazuj si plamy

na malowidle olejnym. Wskazane jest uywanie do malowania olei i ywic odkwaszonych lub o maej zawartoci kwasw.Obok miedzi stosowano najczciej od XVIII w. blach elazn. Naj

odpowiedniejsze s wypalane w wglu drzewnym (nie koksie), gdymniej rdzewiej. Blachy elazne pocynowane, tzw. biae, zaczto uywaw malarstwie w XIX w. Po oczyszczeniu powierzchni z rdzy i wygadzeniu pokrywa si blach pokostem lnianym i wypala nad ogniem.Nastpnie powleka si j zapraw. Powierzchnia pyt powinna posiadadelikatny gren, gdy wtedy przyczepno zaprawy jest wiksza. Pyty

metalowe oczyszcza si mieszanin alkoholu i kredy szlamowanej z maym dodatkiem amoniaku. Po tym zabiegu na opukan i wysuszon pyt wprowadza si cienko topujc farb miniow, a nastpnie biel oowia


51/210

na dajc odpowiednie to. Nie naley uywa do pogruntowania olejumakowego i innej bieli olejnej. Blachy elazne pocynowane lub pocynkowane nie nadaj si do malowania.

Najodpowiedniejszym metalem na podoe do celw malarskich jestaluminium. Aluminium odporna na kwasy, mniej na zasady, nie wpywana schnicie farb olejnych. Za pomoc eloksalowania mona pokry

blach aluminiow powok tlenku, ktry rwnie dobrze przyjmuje farbyolejne, jak i farby kazeinowe. Aluminium jest bardziej rozszerzalne nielazo, dlatego nie jest wskazane przyspieszanie schnicia zaprawyi farby przez dodawanie sykatyw. Naley uywa wolniej schncego

Krosna (blejtram) z klinami su do napinania ptna malarskiego,papieru i wzmacniania cienkich podobrazi. Zaczto ich uywa dopierow XVIII wieku, a dzisiaj rozpowszechnione znajduj miejsce w kadejpracowni malarskiej. Krosna skadaj si z czterech listewek zaopatrzonych przy obu kocach w gbokie cicia i miejsca n m ruchome kliny.

Ry. 2. a. krosna, b. schemat napinania ptna na

krosna


52/210

Wcicia pozwalaj na regulowanie napreniami ptna przez wbijanieklinw,jeli taka potrzeba zachodzi,Naley pamita, aby ptno nie dotykao powierzchni krosien.

W przeciwnym wypadku wewntrzne krawdzie listew pozostawiaj

po pewnym czasie trwaljr lad zaamania widoczny na obrazie. Monago usun przez podklejenie obrazu nowym ptnem, czyli dublowanie.Unikniemy tej wady, jeli listwy bd skonie zestrugane, brzeg na ze

wntrznym obwodzie krosna bdzie zaokrglony, jak rwnie poprzecznelistwy wzmacniajce krosno bd w pewnym odstpie od ptna (ok.l cni).

Listwy krosien zbija si dokadnie, sprawdzajc przy tym koniecznymidzy nimi kt prosty. Ptno o formacie wikszym, ok. 4 cm, dokoaobrazu, prowizorycznie przybija si kilkoma gwodzikami do krosien porodku i na brzegach listew. Nastpnie po bokach w rnych odstpach, poczwszy od rodka, na przeciwlegych listwach przybija siptno gwodzikami tapicerskimi. W ten, sposb otrzymuje si rwnenapicie ptna na caej powierzchni. Do rwnomiernego napicia ptnana krosnach mog by pomocne specjalne obcgi.

NIBYBAMA

Mbyrama rni si od krosien tym, e posiada listwy w rogachtrwale sklejone lub zbite bez koniecznych wystajcych zaokrglonych

brzegw. Uywana jest do umacniania podobrazi ze sklejki, pilni,tektury, papieru., blach i innych.

GWODZIE

Do umocowania ptna do krosien najodpowiedniejsze s gwodzietapicerskie, gdy posiadaj szerokie i paskie 'gwki. Dugo ich powinna ogranicza si od 815 mm, W celu uchronienia gwodzi przedrdzewieniem, dobrze jest je nawokowa lub pokry ywic, ' Rwniedobr ochron s podkadki okrge sporzdzone z nawoskowanej tekturki i naoone na gwodzie. Do obrazw duej wartoci zabytkowych uywa si gwodzi z metalu nierdzewnego (glinowe) lub pokryte metalem nie ulegajcym korozji.


53/210

57

PALETA

Paleta jest to pyta drewniana, blaszana, porcelanowa, szklana, tekturowa o pewnym formacie i ksztacie i wykoczeniu zalenym od techniki

jakiej ma suy. Moe posiada

zagbienia lub przegrdki na farbyguziczkowe, akwarelowe, temperowe lub pigmenty.

Rye. S. Palety drewnianeuywane w malarstwieolejnymDo malowania olejnego najczciej stosowane s palety drewniane,

posiadajce otwory na uchwyt kciukiem. W pobliu uchwytu zakadasi mae, przewanie metalowe, otwarte lub zamykane naczyko naspoiwo (np. olej lniany). Farby wyciskane z tub rozmieszcza si oboksiebie w pswnym ukadzie kolorystycznym wzdu krawdzi palety.Kolor palety najczciej naturalnego drewna moe by zmieniony, zalenie od potrzeb artysty.

Ry. 4. Palety blaszane do farbolejnych, temperowych oraz napigmenty do mieszania 2e spoiwem

Po kadorazowym, uyciu paleta powinna by oczyszczona. Resstkifarby usuwa si szpachelk, a nastpnie zmywa terpentyn przy uyciuszmatki. Zeschnite stare farby na palecie najlepiej usuwa si przyuyciu pomienia. W tym wypadku warstw zaschnitych farb polewasi naft lub spirytusem denaturatowym tak, aby pyn nie spywai zapala si ostronie. Zmikczona warstwa zaschnitych farb daje si


54/210

58

wtedy zeskroba noem i szpachl. Mona to rwnie przeprowadzi zapomoc pomienia palnika gazowego. Resztki p t war de j farby mona jeszcze usuwa przez pozostawienie szarego myda na farbach prsespar godzin, a nastpnie zmycie ich wod. Wszystkie czynnoci zwizanez czyszczeniem palety powinny odbywa si na kamiennym podkadzielub posadzce.

PDZLEPdzel skada si z trzonka, najczciej drewnianego, nasadki meta

lowej (skuwki) i waciwego pdzla do malowania, tj. wosw, szczeci,pirek pochodzenia zwierzcego oraz syntetycznego. Produkowane sjako pojedyncze lub podwjne, f j. dwustronne, okrge i paskie w kilkulub kilkunastu wielkociach. Wielkoci s oznaczone numerami. Pdzlelepszego gatunku do "techniki akwarelowej, temperowej i precyzyjnaretuszerskie s. mikkie i spryste. Produkowane s 2 wosw kuny,bobra, sobola, wielbda, tchrza lub wiewirki. Stosuje si te wosyz ucha krowy, ktre s odpowiednie do techniki akwarelowej i temperowej. Do technik malarskich o spoiwach tustych i w malarstwie ciennym oywa si pdzli ze szczeci wini, krowy, dzika, wou, byka i in.Do ma lo wa n ia maych i miniaturowych prac uywa si wosw sobola,kota perskiego lub pirek ptasich, np. sonki.Posiadajc odpowiedni wos mona sporzdzi pdzel samemu, np. doakwarel i temper: do krtkiej rurki szklanej, o rednicy zalenej odgruboci wykonywanego pdzla, na jednym kocu zatopionej nad palnikiem gazowym wsypuje si wos wac iwym kocem, wypeniajc nimstarannie i dokadnie rurk. Dno rurki musi przybra ksztat kropli,lekko stokowaty. Zakoczenie pdzla przyjmuje ksztat pokrgy.Nastpnie wystajce z rurki wosy okrca si cieniutk nitk i to zakoczenie pdzla zanurza si w kleju stolarskim garbowanym aunem.

' Najlepszy ,ze sposobw wyrobu pdzli opracowany przez W. Gackiego polega na ukadaniu wosw nani t ce . Do deseczki wbija si dwamae gwodziki w odstpie np. 15 cm i napina si n i tk zanurzona wkleju w odstpie k i l ku milimetrw od deseczki. Wosy waciwym kocem ukada si na nitce obok rwno i starannie. Do pdzli retuszerskich precyzyjnych wosw ukada si pojedynczo psetk. Nastpniezdejmuje si nitk z tak uoonymi wosami, owija zastrugariy odpo

wiednio patyk o pewnej gruboci i zawizuje nitk. Otrzymany pdzelusuwa si z patyka i zanurza w wodzie a do nitki. Wos przybieraspiczasty ksztat. Po wyciniciu nadmiaru wody owija si go paskiemz celofanu w szpic; wsuwa do skuwki wycigajc pdzel drugim otworem na odpowiedni dugo. Celofan zdejmuje si a do skuwki, na


55/210

59stpnie do s jkuwki wsypuje si szczypt sproszkowanej kalafonii i ostronie nad palnikiem zatapia si j. Tak umocowuje si wos w skuwce.Po tym zabiegu wbija si do skuwki patyk..

Skuwki starych zuytych pdzli podgrzewa si nad wiec I usuwaszczypcami stare wosy, a nastpnie patyk. Oczyszczone skuwki monauy do nowych pdzli. Wosie pdzli olejnych i temperowych w razieczciowego zuycia mona przez podgrzanie metalowej skuwki nadwiec nieco wycign. Pdzle takie mog by jeszcze przydatne domalowania.

Precyzyjne pdzle otrzymujemy z wosw zrywanych z karku dwumiesicznego kota perskiego. W O S jest mikki jak wata i.daje si atwazwija i formowa w palcach. W palcach i w doni robi si waeczek,a na jednym kocu starannie szpic. Nastpnie szpic wsuwa si do cienkiej rurki'bambusowej i popycha go drutem dotd, a ukae si jegokoniec z drugiej strony. Pdzel jest zakoczony jednym wosem. Takwykonanym pdzlem mona malowa akwarel lub temper bardzoprecyzyjne rysunki.

Pdzle powinny by zawsze czyste, po uyciu wypukane lub przemywane w mydlanej wodzie, nastpnie odpowiednio uformowane i wysuszone. Przechowuje si je tak, aby wos nie dotyka cianek pudeka,przymocowuje si je gumk do tekturki.

Pdzle uywane w malarstwie dekoracyjnym, s rnego ksztatui wielkoci oraz maj odpowiednie nazwy. Pdzle duych rozmiarw,

uywane do zakadania ta (pobielania) i duych paszczyzn i wykonanez dugiej szczeci oprawionej w deszczuki z trzonkiem, nazywaj si a w k o w c a m i lub s z c z o t k a m i (prostoktne). Stosowane s

w technikach klejowej wapiennej i temperowej chudej. Pdzle okrg **za ( t a r c z o w e , p a t r o n o w c e ) do szablonowania i do nakr

Ry. 5.Sztalugi malarskie: 1. tablicowa, 2.pracawniaaia, 3. polowa skadana


56/210

0

piania. S t y l o w c e trzonkowee, skuwkowce s. to mniejsze pdzle dapowlekania nieduych paszczyzn, pasw szerokich, do malowania przezszsablon. Wykonuje si je z dugiej szczeci, ktr oprawia si w drewnolub metalow skuwk. Uywane s te w technice olejnej i temperowej.P i e r c i e n i cw ce stosujemy w technice klejowej do wyciganiapasw przy uyciu linii. S okrge, maj dug, rwno cit szcze,oprawion w skuwk metalow. W technikach olejnych i temperowychtustych uywa si rwnie pdzli paskich o krtkiej szczeci, k r z y

w i a k i za s przydatne domalowania trudno dostpnych miejsc.Do wykonywania rnych ornamentw w technice klejowej uywa

si pdzli wosianych okrgych i paskich. Pdzli szczeciowych uywasi w technikach olejnych i temperowych. Do technik pokostowychi lakierowych w celu wygadzenia wierzchnich warstw olejnych uywanes pdzle okrge i paskie, tzw. f l e i s a k i (wygadziki) o krtkiej, alernej wielkoci szczeci borsuczej. W malarstwie zamiast pdzli uywanes rwnie w a k i f u t e r k o w e przyspieszajce prac.

S z c z o t k a do t e p o w a n i a suy do wykaczania powierzchnipowoki olejnej i klejowej, wyrwnywania i tonowania. Oprcz wymienionych uywane s jeszcze do robt specjalnych pdzle, tzw. k o tur o w c e , p i s a k i d o l i t e r n i c t w a , artystyczne szczeciaki i inne

Dobry pdzel uprzyjemnia prac, dlatego te trzeba o niego dba.Po uyciu naley go dobrze wymy i zawiesi na sznurku. Do pdzlidugo nie uywanych naley czsto zaglda, gdy mog by zniszczone

przez mole.Pdzle po farbach klejowych myje si w wodzie z mydem. Po wytrzepaniu zawiesza si na sznurku szczecin w d. Pdzle po farbacholejnych wyciska si z resztek farby i myje si w rozcieczalnikach,np. w benzynie, nafcie, olejku terpentynowym, nastpnie przechowujesi je zanurzone wosem w d w specjalnych naczyniach w wodzie(tylko sam szcze) tak, aby nie dotykay dna naczynia. Pdzle zaschnitemoczy si w octanie butylu, amylu, benzenie, w mydlanej wodzie, wktrych to roztworach ugniatane mikn.


57/210

Z A P R A W Y , WERNIKSY,ZAPRAWA MALARSKA

Najdawniejsze zaprawy malarskie spotyka si na mumiach w staroytnym Egipcie ok. 2500 lat p.n.e. Uywano wwczas zaprawy kredowejlub gipsowej z klejem (gum) kadzionej na podou drewnianym,W okresie od 17001500p.n.e. na podou drewnianym naklejano ptnopod zapraw kredow lub gipsow. Natomiast w okresie 800600 latp.n.e zapraw zabarwiano na czerwono, zielono lub niebiesko, potemgadzono j i pokrywano biakiem lub klejem zmieszanym z ugrem podpoztk. Grecy i Rzymianie posugiwali si zaprawami wedug wzorwegipskich. redniowieczne i renesansowe manuskrypty i traktaty podaj wiele recept na przygotowa

werner jerzy - podstawy technologii malarstwa i grafiki

Documents