wwf yaşayan gezegen raporu

8/6/2019 WWF Yaayan Gezegen Raporu

1/48

YAfiAYAN G EZEGEN RAP ORU 2008


2/48

WWF

Dnyann en byk, deneyimli ve

bamsz doa koruma

kurulufllarndan biri olan WWF,

yaklaflk 5 milyon destekiye ve

100 aflkn lkede etkin kreselbir aa sahiptir. WWFnin misyonu

gezegenimizin doal evresinin

bozulmasn durdurmak ve

insanlarn doayla uyum iinde

yaflad bir gelecek kurmaktr.

LONDRA ZOOLOJ DERNE(ZSL)1826da kurulan Londra ZoolojiDernei (ZSL), uluslararas birbilim, doa koruma ve eitimkurulufludur. ZSLnin misyonu,dnya apnda hayvanlar veonlarn yaflam ortamn

korumaktr. Londra ZSL HayvanatBahesini ve ZSL WhipsnadeHayvanat Bahesini iflleten ZSL,Zooloji Enstitsnde bilimselarafltrmalar yrtmekte olupdnya apndaki doa korumaalflmalarna etkin biimdekatlmaktadr.

KRESEL AYAK Z AI (GFN)GFN, srdrlebilir ekonomilereulaflmak iin srdrlebilirliillebilir klan Ekolojik Ayak zikavramn gelifltirmifltir.Ortaklaryla birlikte GFN,ekonominin yeryznn ekolojiksnrlaryla uyumlu bir iflleyiflesahip olmasna ynelikarafltrmalar koordine eder,metodolojik standartlar gelifltirirve karar vericilerin doalkaynaklar doru hesaplamasnsalamaya alflr.

WWF INTERNATIONALAvenue du Mont-BlancCH-1196 Gland s v i r ew w w . p a n d a . o r g

INSTITUTE OF ZOOLOGYZoological Society of LondonRegents ParkL o n dr a NW1 4RY, n g i l t e r ew w w . z o o . c a m . a c . u k / i o z / p r o j e c t s /i n d i c a t o r s _ l i v i n g p l a n e t . h t m

GLOBAL FOOTPRINT NETWORK312 Clay Street, Suite 300Oakland, California 94607

A B Dw w w . f o o t p r i n t n e t w o r k . o r g

TWENTE WATER CENTRE

University of Twente7500 AE EnschedeH o l l a n d aw w w . w a t e r . u t w e n t e . n l

nsz 1

GRfi 2

Biyolojik eflitlilik, ekosistem hizmetleri ve

insanln ayak izi 4

K A N I T 6Kresel Yaflayan Gezegen Endeksi 6

Sistemler ve biyomlar 8

B iyocorafi blgeler 1 0

T a k s o n l a r 1 2

lkelerin ekolojik ayak izi 1 4

B iyolojik kapasite 1 6

Tketimin su ayak izi 1 8

retimin su ayak izi 2 0

GDfiATI BTNYLE DEfiTRMEK 2 2Srdrlebilirlie doru 2 2

Enerji sorunu 2 4

Nfus ve t k e t i m 2 6

Kresel ti c a r e t 2 8

Biyoloj ik kapasite yneti m i:

Ekosistem yaklaflm 3 0

VERLER VE TABLOLAR 3 2

Ekolojik Ayak zi, biyolojik kapasite

ve su ayak izi 3 2

Zaman iinde Yaflayan Gezegen Endeksi, Ekolojik

Ayak zi, biyoloji k kapasite ve su ayak izi 4 0

Yaflayan Gezegen Endeksi: Tr saylar 4 0

Yaflaya n Gezege n Endeks i: Teknik notlar 4 1

Ekolojik Ayak zi: Sk sorulan sorular 4 2

Kaynaklar ve ileri okuma 4 4

Katkda bulunanlar 4 5

BAfi EDTRChris Hails

E D T R L E RSarah Humphrey

Jonathan LohSteven Goldfinger

Y A Z A R L A R

W W FSarah HumphreyAshok ChapagainGreg BourneRichard MottJudy OglethorpeAimee GonzalesMartin Atkin

Z S LJonathan LohBen CollenLouise McRaeTharsila T. CarranzaFiona A. PamplinRajan AminJonathan E.M. Baillie

G F NSteven GoldfingerMathis WackernagelMeredith StechbartSarah RizkAnders ReedJustin KitzesAudrey PellerBrad Ewing

Alessandro Gal liYoshihiko WadaDan MoranRobert WilliamsWilly De Backer

T W E N T EArjen Y. HoekstraMesfin Mekonnen

N D E K L E R


3/48

Son zamanlarda yaanan ekonomik gerileme,olanaklarmz amann varabilecei sonulara yneliksert bir uyar niteliindedir. Ancak, yaadmz

f i n a n s a l durgunluk olasl, ufukta grnen ekolojik likid i te

krizi karsnda snk kalmaktadr.

ster ormann yan banda, ister ehrin kalbinde yaayalmgeimimiz, hatta yaammz yeryznn doal sistemlerininverdii hizmetlere baldr. Yaayan Gezegen 2008 Raporu

bizlere, bu hizmetlerin temelini oluturan kaynaklar ok byk bir hzda, kendini yenileme ans brakmadan tkettiimizigstermektedir. Tpk dncesizce para harcamann ekonomikdurgunlua yol amas gibi, dncesiz kaynak tketimi dednyann doal sermayesini kurutmakta ve yaam biimlerimizgelecekteki esenliimizi tehlikeye sokmaktadr. YaayanGezegen Endeksine gre yalnzca son 35 ylda yeryzndekivah

i ya

am poplasyonu te bir orannda azalm

tr.

Buna karn, insan nfusunun ve bireysel tketimin hzl art,sistemler zerindeki talebimizi oaltmaktadr. Artk, kreselayak izimiz dnyann kendini yenileme kapasitesinin yzde 30zerindedir. Gezegen zerindeki taleplerimiz ayn hzla artarsa,2030lu yllarn ortalarnda yaam biimimizi srdrmek iiniki dnyaya edeer kaynaa gereksinim duyacaz. Bu ylkiraporda ilk kez, tketimimizin yeryznn su kaynaklarzerindeki etkisine ve pek ok blgede su ktlyla karkarya kalabileceimize yer verilmitir.

Bu genel eilimlerin ok somut sonular bulunmaktadr.

Bunlar bu ylki gazetelerin manetlerinde hepimiz grdk.Dnyann byk bir blmnde gda, yem ve biyolojik yakttalebindeki dalgalanmalar ve kimi yerlerde azalan sukaynaklar, pek ok tarmsal rnn kresel fiyatnn rekor

seviyeye ulamasna neden oldu. Tarihte ilk kez geen yaz,Arktik buzul tabakas btnyle sularla kapland ve karbonayak izimizin arl altnda gerekten erimeye balad.

Ekolojik likidite krizi kresel bir sorundur. Yaayan Gezegen2008 Raporu; yeryzndeki insanlarn drtte ndenfazlasnn ekolojik borlu olduunu, ulusal tketimlerininlkelerinin biyolojik kapasitesini atn gstermektedir. Bir

baka deyile, oumuz mevcut yaam biimlerimizi veekonomik bymemizi dnyann baka blgelerindeki ekolojiksermayeyi kullanarak destekliyoruz.

Yine de ekolojik likidite krizini geri evirme olanana sahibiz.

Geri dnsz bir ekolojik krizin zerimize kmesini nlemekiin henz ok ge deil. Daha srdrlebilir bir yola girmekiin yaam biimlerimizi ve ekonomilerimizi hangi kilitalanlarda dntrmemiz gerektii bu raporda ortayakonmaktadr.

Mcadelenin boyutlar zaman zaman baedilmez grnebilir.Bu nedenle farkl sektrlerde ve alanlarda oluan ekolojikan stesinden gelebilmek iin "srdrlebilirlik takozlarkavramn ortaya koyduk. Takoz analizi, ekolojik afaktrlere blerek her biri iin farkl bir zm getirilmesinimmkn klar. Bu ok nemli mcadelede WWF klim

zmleri Modeli; 2050 yl iin kresel enerji hizmetleritalebinde ngrlen art karlanrken, kresel sera gazemisyonunda nemli dlerin salanabileceini gsteren birtakoz analizi kullanr. En nemlisi bu model, tehlikeli iklim

deiikliini dizginlemek iin derhal harekete gemegerekliliinin altn izer.

Ayak izimizi klterek doal kaynaklar zerindeki etkimiziazaltmak iin, bu kaynaklar salayan ekosistemleri daha iyiynetmemiz gerekiyor. Baarl olmamz, kaynaklar doannbelirledii oranlarda ve onun koullarnda kullanmamzabaldr. Bu, her bir sektre, tarma veya balkla ilikinkararlarn daha geni ekolojik sonular gz nne alnarakverilmesi anlamna gelir. Bu ayn zamanda, mlkiyet haklarnnve politik snrlarn tesine geerek ekosistemi bir btn olarakkorumann yollarn bulmamz gerektirir.

Apollo 8 astronotlar Dnyann ilk grnts olan AydaDnyann Douunu ekeli neredeyse krk yl oldu. O gnden

bu yana gelen iki nesilde Dnya, ekolojik likidite fazlasndanekolojik ak noktasna geldi. nsan tr ne kadar becerikliolduunu ve sorun zmekteki olaanst baarsn bugnekadar defalarca kantlad. nsanolunun aya gitmesini salayanruh, gelecek nesilleri ktrm brakacak ekolojik boryknden kurtarmak iin harekete gemelidir.

James P. Leape

Genel Mdr, WWF International

N S Z

YAfiAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 1


4/48

2 YAfiAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

G R fi

Ayakzi, u anda gezegenin kendiniyenileme kapasitesini yzde 30 amdurumdadr (ekil 2). Kresel ak hzla

bymekte; bunun sonucunda ekosistemler

harap edilmekte, havada, toprakta ve sudaatklar birikmektedir. Ortaya kanormanszlama, susuzluk, azalan biyolojikeitlilik ve iklim deiiklii tm uluslarnkalknma ve esenliini daha fazla tehlikeyesokmaktadr.

Susuzluk pek ok lkede ve blgedegiderek artan bir endie kaynanadnmtr. Bu nedenle, Yaayan GezegenRaporunda; rn ve hizmet tketimininulusal, blgesel veya kresel sukaynaklarna ynelik talebini ifade edennc bir l olan su ayak izi de yeralmaktadr. Su, yeryznde az bulunan bir

kaynak olmasa da tm corafya vezamanlarda eit dalm gstermez ve aynelverililikte bulunmaz. Bugn yaklak 50lke, orta ya da ileri derecede susuzlukla

kar karyadr. Mevsimsel ya da tm ylayaylan susuzluktan etkilenen insansaysnn iklim deiikliiyle birlikte dahada artmas beklenmektedir.

nsanln gezegenden talebi, son 45ylda nfusun ve kiisel tketiminartmasyla iki katnn zerine kmtr.1961de neredeyse tm lkeler kenditaleplerini fazlasyla karlayacak kapasiteyesahipken, 2005 ylnda durum radikal bir

biimde deimitir. Pek ok lke, kaynakithal edip atmosferi karbondioksit ve seragaz pl olarak kullanarak ihtiyalarnkarlayabilir hale gelmitir (ekil 3). Ar

Tek bir gezegene sahibiz. Gezegenimizininsann da dahil olduu tr eitliliiniyaatma kapasitesi yaps gerei snrldr.nsanolu ekolojik snrlarn zerine karak

bu kapasiteden daha fazlasn talep ederekyeryznn yaam sistemlerinin salntketmeye balar. Bu kayp ise sonundainsanolunun esenliini tehdit eder.

Bu rapor, insanolunun tketiminin vebiyolojik eitliliin deien durumunuortaya karmak iin birbirini tamamlayanllerden yararlanr. Yaayan GezegenEndeksi yeryzndeki ekosistemlerindurumunu yanstrken, Ekolojik Ayakziinsann bu sistemler zerindeki talebinin

boyutunu ve biimini gsterir.Yaayan Gezegen Endeksi, yeryznn

tm blgelerinden 1.686 omurgal trn

poplasyonunu kapsayan kresel biyolojikeitlilii ifade eder. Endeks, yalnzca son35 ylda neredeyse yzde 30 dmtr(ekil 1). Yaayan Gezegen Endeksindeki

veriler ilk kez, tr poplasyon eilimlerininbiyomlarn yan sra biyocorafi blgelereve taksonomik gruplara gre incelenmesineolanak tanmtr. Baz lman blgelerde

biyolojik eitlilik kaybndaki art durmuolsa da, dnya genelinde Yaayan GezegenEndeksi kaybn srdn gsterir. Budurumda, Biyolojik eitlilikSzlemesinin 2010 ylna kadar biyolojikeitlilik kayp hznn drlmesineynelik alak gnll hedeflere ulamak

bile giderek olanakszlamaktadr.nsanolunun yeryznn yaam

kaynaklarndan talebini ifade eden Ekolojik


5/48

nsann doa zerindeki talebini lenEkolojik Ayakzi ve doann salkdurumunu ifade eden Yaayan GezegenEndeksi, neler yaplmas gerektiini anlalr

ve gl birekilde gsteren yoltabelalardr. nsanlk, eer isterse, yaamngezegenin olanaklar erevesindesrdrecek, kendi esenliini ve bunundayand ekosistemlerin geleceini garantialtna alacak yetenee sahiptir.

fiekil 1: Yaflayan Gezegen Endeksi. K r e s e lendeks 1970- 2005 yllar arasnda omurgal

tr poplasyonlarnn yaklaflk yzde 30

azaldn gstermektedir.

fiekil 2: nsanln Ekolojik Ayak zi.nsanln biyosfer zerindeki talebi 1961den

2005e uzanan dnemde iki katnn zerine

k m fl t r .

fiekil 3: Ekolojik borlu ve alacakl lkeler.Borlu lkelerin ekolojik ayak izi biyolojik

kapasitelerinin zerindedir. Alacakl lkelerin

ekolojik ayak izi ise, biyolojik kapasitelerinden

d fl k t r .

tketilen bir dnyada, zellikle ekolojikborlu olan uluslar, yerel ve kreselkapasiteyi aarak ekosistem hizmetlerini veinsanln bal olduu yaam destek

sistemlerini kertme tehlikesiyle karkaryadrlar.Herey eskisi gibi devam ederse,

2030larn bana geldiimizde talepettiimiz rn ve hizmetleri karlamak iiniki gezegene ihtiyacmz olacaktr. Yine de,

bu gidie dur deyip, ynmz deitirmekiin pek ok etkili yol bulunmaktadr.Teknolojik gelimeler srdrlebilirlikmcadelesinde her zaman nemli bir rolesahip olsa da; aslnda yaplmas gerekenlerinou zaten bilinmektedir ve zmler

bugnden elimizdedir. rnein, bu raporda,temiz enerji retimine ve verimlilik esasl

teknolojilere geerek hem karbonemisyonunda nemli dler salayan hemde 2050 yl enerji talebini karlayan birtakoz yaklam rneklerle

anlatlmaktadr.Teknoloji transferi ve yerel yeniliklereverilen destek, gelimekte olanekonomilerin sanayilemenin ar kaynaktketimi gerektiren evrelerini atlayarakrefahlarn en st dzeye karmasnsalayabilir. Bugn insan nfusununyarsndan fazlasn barndran kentlerin,yerel ve kresel ekosistemler zerindekitalebi en aza indirirken cazip yaam

biimleri sunacak biimde tasarlanmasmmkndr. Kadnlarn glendirilmesi,eitim ve aile planlamasyla nfus artyavalayabilir.

3YAfiAYAN GEZEGEN RAPORU 2008


6/48

resiflerinde olmak zere deniz ve karaekosistemlerinde imdiden hissedilmektedir.klim deiikliinin etkilerini yerelleklerde ngrmek kolay deildir, ancak,

deien scaklklar ve iklim dzenleri herekosistemi savunmasz brakabilir.phesiz btn bu tehditler ve basklar,

daha belirsiz ve dolayl faktrlerdenkaynaklanmaktadr. Biyolojik eitlilik kaybnaneden olan faktrler; insanln yiyecek, su,enerji ve malzeme ihtiyalarnn sonucudur.Bunlar tarmsal rn, et ve st rnleri, balk vedeniz rnleri, ahap, kat, su ve enerji retimive tketimi; ulam, kentleme ve altyapt e s i s l e r idir. nsan nfusu ve kresel ekonomi

bydke biyolojik eitlilik zerindeki baskda artmaktadr. Ekolojik Ayakzi kaynaklarntketiminin ekosistemler ve trler zerindeki

basksnn btnleik lsdr. Biyolojikeitlilii yok olmaya srkleyen etkenler vedoadaki ayak izi ilikisini anlamak, doalekosistemler ve yabani trlerdeki yok oluuyavalatmak, durdurmak ve geri evirmek iinyaamsal nemd e d i r.

EKOSSTEM HZMETLERnsanln varl salkl ekosistemlere

baldr: onlar insan yaamn ayakta tutar veyaam kalitesini iyiletirir; onlar olmadan

yeryz yaanabilir bir yer olmaktan kar.Milenyum Ekosistem Deerlendirmesiekosistem hizmetlerini en temel olanndan

balayarak drt kategoride tarif eder: Besin dngs, toprak oluumu ve temel

retim gibi yaam destekleyici hizmetler Gda, tatl su, malzeme ya da yakt

retimi gibi tedarik hizmetleri klim, sel kontrol, su artma, tozlama

v e zararllarla mcadele gibi dzenleyicih i z m e t l e r

Estetik, manevi, eitici ve rekreasyonelolmak zere kltrel hizmetler.

Bu hizmetlerin her biri sonu olarak canlorganizmalardan elde edilir. Ancak ekosistemhizmetlerine dayanak salayan tek bana

biyolojik eitlilik deil, habitat istikrarnnkorunmas ve tm bu hizmetlerinsalanmasnda kritik neme sahip belirlitrlerin bol bulunmasdr. Kritik bir trndnya apnda tehlike altnda bulunmasa bileyerel lekte d gstermesi, ekosistemhizmetlerini olumsuz ynde etkiler.

Milenyum Ekosistem Deerlendirmesi;biyolojik eitlilik kaybnn gda ve enerjigvensizlii, seller ve tropikal kasrgalaradayanklln azalmas, insan salnn

bozulmas, kaliteli suya ulamn zorlamasve kltrel miras erozyonuna nedenolduunu aklamtr.

Yaam destekleyici, dzenleyici vekltrel ekosistem hizmetlerinin byk birounluu ticari olarak alnp satlamaz, bunedenle piyasa deerleri yoktur. Azalmalardurumunda yerel ya da kresel ekonomilereherhangi bir sinyal ulamaz. Piyasalardakaynak kullanmyla ilgili kararlar,

reticilerin ve tketicilerin karlarnmaksimize edecekekilde alnr; ancak, busrada retim ve tketimin dayand

biyolojik eitlilik ve ekosistem hizmetlerigenellikle baltalanr. Biyolojik eitliliininsan refah iin deeri henz parasal olarak

belirlenmemi olsa da; bu deer, insanyaamn destekleyen bir gezegenledesteklemeyen arasndaki fark olabilir.

Yaayan Gezegen Endeksi, yabani trlerin vedoal ekosistemlerin dnyann tm

biyomlarnda ve blgelerinde bask altndaolduunu gstermektedir. Biyolojik

eitlilie ynelik dorudan insan kaynakltehditler, be balk altnda toplanr: Habitat kayb, blnmesi ya da deiime

uramas (zellikle tarm sebebiyle), Trlerin ar tketilmesi (zellikle

balklk ve avclk yoluyla) K i r l i l i k stilac trlerin ya da genlerin yaylmas klim deiiklii

Bu be tehdidin tamam insanolununbiyosfer zerindeki talebinden -doalkaynaklarn gda, iecek, enerji ve malzemeretimi ve tketimi iin kullanm veatklarnn geri braklmas- ya da doalekosistemlerin kasabalar, ehirler ve bunlarnaltyaplar tarafndan yerlerindenedilmesinden kaynaklanmaktadr (bkz. ekil4). Dnya evresinde hzla yer deitireninsanlar ve rnler, yabanc trlerin vehastalklarn yaylmasna neden olmaktadr.

Doal habitatlar, ekim ve otlak arazisiama, su rnleri yetitiricilii, endstriyel yada kentsel kullanma dntrme yoluylakaybolmakta, deiime uratlmakta ya da

paralanmaktadr. Nehir sistemleri; sulama,hidroelektrik enerji ya da akarsu dzenlemeamacyla barajlarla kesilmekte ve ak yndeitirilmektedir. Deniz ekosistemleri z e l l i k l ed e deniz taban; dip taramas, inaat vemadencilik yznden niteliini kaybetmektedir.

Doal poplasyonlarn ar tketimi;bitki ve hayvanlarn gda, malzeme ya da ilayapm iin poplasyonun kendini yenileme

kapasitesinin zerinde toplanmas ya da l d r l m e s id i r. Bu durum, denizel biyolojikeitlilie ynelik en byk tehdit t i r. Aravlanma pek ok ticari balk neslinin

tkenmesine neden olmaktadr. Ar tketim,bata eti iin avlanan tropikal ormanmemelileri olmak zere birok karasal trde tehdit eder. Kereste ve yakacak odun eldeetmek iin ar kesim yaplmas ormanlarnve bitki ve hayvan poplasyonlarnn kaybnaneden olmaktadr.

Dnyann bir tarafndan baka bir tarafnakastl ya da kastsz tanan istilac trler,yerel trlerin rakibi, avcs ya da parazitiolarak pek ok yerli tr nfusunua zaltmaktadr. stilaclar, ada ve tatl suekosistemlerindeki endemik trlerin yokoluunun en nemli nedenid i r .

Kirlilik, zellikle de sucul ekosistemlerdebiyolojik eitlilik kaybnn bir dier nemlinedenidir. Tarmda artan miktarlardakullanlan azot ve fosfor ierikli yapaygbrelerle oluan ar besin yklenmesitrofikasyona ve oksijen fakirlemesineneden olmaktadr. Zehirli kimyasal kirliliiise genellikle tarm veya su rnleriyetitiriciliinde kullanlan pestisitlerden,endstri veya madencilik atklarndankaynaklanmaktadr. Atmosferde

karbondioksit younluunun artmasokyanuslarn asitlemesine neden olmaktadr.Bu, bata kabuk ve resif gelitirenorganizmalar olmak zere deniz trlerizerinde geni bir etkiye sahipt i r.

G e l e c e kt e biyolojik eitlilik zerindekien byk tehdit, iklim deiikliidir. klimdeiikliinin etkileri, kutup blgelerinin vedalk blgelerin yan sra, bata mercan


BYOLOJK EfiTLL K, EKOSSTEM HZMETLER , AYAK Z


7/48



8/48

diliminde yzde elli civarnda derken l m a n endeks fazla deiiklik gstermemitir(ekil 6 ve 7).

Ilman ve tropikal poplasyon eilimleri

arasndaki belirgin fark karasal, tatl su vedenizel trlerde aka grlmektedir. Ne varki bu, tropikal biyolojik eitliliin lman

biyolojik eitlilikten ok daha kt durumdaolduu anlamna gelmez. Endeks onyllaryerine yzyllar ncesine uzansa, lman tr

poplasyonlarnda ayn derecede ya da dahada fazla bir gerileme olduunu peklgsterebilir. Her halkrda endeks, tropikalekosistemlerde srekli ve ar bir kaypyaandn gsterir.

fiekil 5: Kresel Yaflayan Gezegen Endeksi.Bu endeks, 1.686 tre* ait 4.642

poplasyonun 1970- 2005 yllar arasndaki

ortalama eiliminin yzde -28 olduunu

gstermektedir. Ilman ve tropikal ortalama

eilimlerine eflit arlk verilmifltir.

fiekil 6: Ilman Yaflayan Gezegen Endeksi.Endeks 1970- 2005 yllar arasnda 1.235

trn* 3.309 poplasyonunda ortalama yzde

+6 eilim gstermektedir. Karasal, tatl su ve

denizel trlerin ortalama eilimlerine eflit arlk

v e r i l m i fl t i r .

fiekil 7: Tropikal Yaflayan Gezegen Endeksi.Endeks 585 tre* ait 1.333 p o p l a s y o n d a

1970den 2005e kadar yzde -51lik genel

eilim gsterir.

* Not: Baz trler hem lman hem de tropikal kuflakta ortaya kmaktadr.

Yaayan Gezegen Endeksi, dnyadakibiyolojik eitliliin durumunu izlemek iintasarlanm bir gstergedir. Endeksin belirli

bir biimde ok sayda tr poplasyonunu n

eilimini izlemesi, hisse senedi piyasasendeksinin bir hisse grubunun deerini ya dabir perakende fiyat endeksinin bir sepettketim rnnn maliyetini izlemesindenok farkl deildir. Yaayan Gezegen Endeksidnyann drt bir yanndan yaklak 5.000

poplasyona ait 1.686 memeli, ku, srngen,amfibi ve balk trnn eilimlerini temelalr. Ardndan her trn poplasyonundagzlemlenen deiimin ortalamas alnr.kan deer, 1,0 olarak belirlenen 1970ylyla karlatrlarak grafikte gsterilir.

Kresel Yaayan Gezegen Endeksi; h e rbirine eit arlk verilmi olan iki

gstergenin lman (kutuplar dahil) vetropikal- toplamndan oluur. Tropikal velman gstergelerde kara, tatl su ve deniztrlerine de eit arlk verilmitir.

Tropikal Endeks;A f r o t r o p i k a l ,ndopasifik ve Neotropikal alanlarda bulunan

karasal ve tatl su trlerinin poplasyonlarylabirlikte Yenge ve Olak Dnenceleriarasndaki blgede yer alan denizel trlerin

poplasyonlarndan oluur.Ilman Endeks; Palearktik ve Nearktik

alanlardaki karasal ve tatl su trlerininpoplasyonlaryla birlikte tropikal kuankuzey ve gneyindeki denizel trlerin

poplasyonlarn ierir (bkz. ekil 8).Kresel endeks 1970- 2005 yllar arasnda

yaklak yzde otuzluk bir gerileme gsterir(ekil 5). Tropikal endeks ayn zaman


YAfiAYAN GEZEGEN ENDE KS : K R E S E L


9/48



10/48


poplasyon azalmalarnn omurgallarlasnrl kalmadn gsterir. rnein, mercanmiktarnn artan deniz yzeyi scaklklarnnneden olduu hastalklar ve aarma sonucuazalmas, kayg uyandrmaktadr.

ok byk bir tr eitliliine evsahiplii yapan i sular ayn zamanda insanrefah iin elzem olan kaynaklar ve ekolojikhizmetleri temin eder. Tatl su endeksi i sularda yaayan poplasyonlarn 1970-2005yllar ortalama yzde otuz be dtngsterir (ekil 11). Sulak alanlarn 20. yzyl

boyunca, eitli tehditler sebebiyle, alanolarak yzde elli azald tahmin edilir.Sulak alanlardaki kayplar ve bozulmalar;ar balklk, istilac trler, kirlilik, barajyapm ve akarsularn ynnn

deitirilmesiyle oluur.

fiekil 9: Karasal Yaflayan Gezegen Endeksi.Endeks; 887 karasal tre ait 2.007

poplasyonda 1970- 2005 yllar arasnda

ortalama yzde -33 dflfl gsterir.

fiekil 10: Denizel Yaflayan Gezegen Endeksi.Deniz trleri endeksi 35 ylda 341 deniz

trnn 1.175 poplasyonunda ortalama

yzde -14 dflfl gsterir.

fiekil 11: Tatl Su Yaflayan Gezegen Endeksi.Tatl su endeksi 458 tr, 1.463 poplasyona

ait 1970- 2005 yllar arasndaki eilimi

ortalama yzde -35 dflfl olarak belirlemifltir.

Kara, tatl su ve deniz gstergelerinin h e rbiri, tropikal ve lman omurgalpoplasyonlarn ayr ayr len ikigstergenin ortalamas alnarak hesaplanr.

Karasal endeks, 1970lerin ortalarndanitibaren srekli dmtr. Endeks, 1970-2005 yllar arasnda karasal omurgal

poplasyonlarnda ortalama yzde otuzlk d olduunu gsterir (ekil 9). Budeiimin byk bir ksm tropikal kuaktayer alr; lman blgelerdeki poplasyonlardaok az fark olumutur. Tropikal kuakta;tarm alan ama, aa kesimi ve avclklaar tketim sonucunda ormanszlama vedier habitat tahripleri poplasyondlerinin en nemli nedenleridir.

Deniz endeksi 1970 ile 2005 arasndaortalama yzde on drtlk d

gstermektedir (ekil 10). Denizyaamndaki azalmann nedenleri arasndaykselen deniz scaklklar, tahrip edici

balklk yntemleri ve kirlilik yer alr.Yakn zamanda yaplan bir aratrmadnyadaki okyanuslarn yzde krknn insane t k i nl i klerinden ciddi biimde etkilendiiniortaya koymaktadr.

Ar balklk bu deiimin balcanedenidir. Dnyann balk avlanan

blgelerinin ou, ya tamamen tketilmitirya da ar kullanlmaktadr. Gezegendekitm yaam biimlerinin tamamokyanuslarn salad ok nemlikaynaklara ve ekosistem hizmetlerine

baldr. Buna karn, gnmzde denizkoruma alanlar dnya denizlerinin yzde

birden azn kaplar. Son deerlendirmeler,

YAfiAYAN GEZEGEN ENDE KS : SSTEMLER VE B YOMLAR


11/48


Aadaki gstergeler biyom grubuna aitpoplasyonlarda de dikkat ekmektedir.Bozulma u anki hzyla devam edecekolursa su artma ve iklim dengesi gibiekosistem hizmetlerinin yok olmasnn insanyaam ve biyolojik eitlilik zerinde ciddiyansmalar olacaktr.

Zengin tr eitliliine ev sahiplii yapantropikal ormanlar nemli yerel ve kreselekosistem hizmetleri salar. Bu habitat vetrleri; ormanszlama, yasad aa kesimi,orman yangnlar ve iklim deiiklii gibinedenlerle tehdit altndadr. Tropikalkuaktaki ormanszlama, 2000-2005 yllararasnda Brezilyada ylda 3,5 milyon veEndonezyada 1,5 milyon hektar ormann yokoluuyla hzla devam etmektedir. Bu durum,

tropikal orman endeksine h a y v a n

poplasyonlarnda % 60n zerinde dleyansmaktadr (ekil 12).

Kurak alanlardakip o p l a s y o n l a r1970den beri % 44 d gstermitir (ekil13). Kurak alanlar; ller, savanalar ve tropikalkuru ormanlklar gibi farkl ekosistemler dedahil olmak zere, yeryznn karasalsisteminin % 40ndan byk bir blmnoluturur. Kurak alanlar ayn zamandageimleri ou zaman yerel ekosistem rn vehizmetlerine dorudan bal olan iki milyarinsana ev sahiplii yapmaktadr. Kurakalanlardaki sistemlere eklenen su noktalar,hayvancln artmasna olanak tanyarakinsanlara ksa vadeli kazan salamtr.Ancak, bu durum zaten krlgan olan sistemlerzerinde olumsuz etki yaratm, biyolojik

eitliliin azalmasna neden olmutur. Bugn

kurak alanlarn yzde yirmisinde topranverimini yitirdii tahmin edilmektedir.

Antarktika dnda tm ktalarda bulunanayrlk alanlar, getiimiz yllarda byklde tarm alanna dntrm, bylecehem nitelik hem de nicelik asndan bykkayplar gstermitir. nsanlar, gda temini vebesin dngs gibi ekosistem hizmetleribulunan ayrlk alanlara dorudan baldr.ayrlk alanlar ayn zamanda endemik bitkitrlerinden, st predatr poplasyonlarnn

beslemesi iin hayati nem tayan antilop gibitrlere kadar geni tr eitliliini barndrr.1970den bu yana ayrlk alanlardaki omurgal

poplasyonlarnda yzde 36lk dgereklemitir (ekil 14). ayrlk alanlaryapay ve doal yangnlar, otlatma, susuzluk ve

ya gibi farkl srelerle varln srdrr.

Farkl glerin hassas dengesiyle oluan bualanlar, kolayca bozulup lleme gibi bakasrelerin hzlanmasna maruz kalabilir.

fiekil 12: Yaflayan Gezegen Tropikal OrmanE n d e k s i . Endeks 186 trn 503poplasyonunda 1970- 2005 yllar arasnda


fiekil 13: Yaflayan Gezegen Kurak AlanE n d e k s i . Endeks 149 trn 476poplasyonunda 1970- 2005 yllar arasnda


fiekil 14: Yaflayan Gezegen ayrlk AlanE n d e k s i . Endeks 309 trn 703poplasyonunda 1970- 2005 yllar arasnda



12/48

YAfiAYAN GEZEGEN ENDE KS : BYOCORAF BLGELER


Yeryz, farkl hayvan ve bitkitopluluklaryla karakterize edilen alanlara ve

blgelere ayrlabilir (ekil 8). Trlerinpoplasyon eilimleri her blgede, tehditlerinyounluuna ve geliim aamalarna balolarak farkllk gsterir. Aadaki ekillerkara ve tatl su trlerine ait poplasyonlarneilimlerini her blge iin ayr ayr gsterir.

Nearktik blgedeki trler kapsaml birekilde izlenerek poplasyon eilimlerihakknda ok miktarda veri elde edilmitir.1970-2005 yllar arasnda herhangi birdeiiklik gzlenmemitir (ekil 15).

Tam tersine Neotropikal endeks, 1970-2004 yllar arasnda byk bir d erisiizmektedir (ekil 16). Tm omurgal trlerinverilerini bir araya getiren bu endeks,

Neotropikal blge sz konusu olduunda, elde

edilebilir poplasyon verisinin snrl olmasylakar karya kalmtr. Sonu olarak, deilimi geni lde, Kosta Rikada trtkenmi olan altn kurbaa (Bufo periglenes)gibi baz amfibi trlerindeki dnm noktasoluturan azalmalarla belirlenmektedir. Dier

Neotropikal trlerdek i dler bu denliy k s e k hzda d e i l d i r.

Neotropik blge gezegendeki tm bitki vehayvan trlerinin yzde krkn b a r n d r m a k t aolup, en fazla biyolojik eitlilie sahip

biyocorafi blgedir. Bu trler habitat kaybnedeniyle tehdit altndadr. 2000-2005 yllararasnda Gney Amerikadaki net ormankayb, dier blgeleri geerek, ylda 4,3milyon hektara ulamtr.

Palearktik blgedep o p l a s y o n

miktarndaki ortalama eilim 1970ten 2005 e

d kaydetmitir (ekil 17). Blgeninpoplasyon verilerinin byk bir ksm,dnyann son yz ylda insan etkinliklerineen fazla maruz kalan blgesi olan BatA v r u p a d a nd r. Blge topraklarnn yarsndanfazlas tarm alanna dntrld iin1970den nceki pek ok trde d olaslyksektir. 1970ten sonraki pozitif eilim birdereceye kadar, habitatlarn korunmas,kirliliin azaltlmas ya da dier evreseliyiletirmelerle oluan doa koruma

baarlarndan kaynaklanabilir.Yine de, kresellemeyle beraber evre

zerindeki basklar tropikal blgelere vedier alanlara kaymtr. Dou P a l e a r k t i k t e k ieilimler elde daha az veri bulunmasnedeniyle biraz belirsizdir. Blgede endie

uyandran trlerden biri, poplasyonu son

krk yla yaylan av basks sonucu bykhzla den Sayga antilobudur (Saigatatarica) (bkz. kar sayfa).

Afrotropikal endeks 35 yllk dnemdeortalama yzde 1 9 d gstermitir (ekil18). Son zamanlarda grlen pozitif eilimler,ak gergedan (Ceratotherium simum) gibitrlere ynelik koruma abalarn yanstabilir.te yandan trn kuzeyli alt tr gemitekiyaam alannn byk bir blmndensilinmi, nesli tkenmenin eiine gelmitir(bkz. kar sayfa). Bu durum; Afrotropikal

blgedeki trlerin slahnda ve korunmasndailerleme kaydedilmesine ramen korumaalmalarnn trlerin d hzn azaltmakiin hl yaamsal olduunu gstermektedir.

ndo-Pasifikendeks ayr blgeden

verilerini bir araya getirilmesiyle olumutur:


13/48


ndo-malaya, Avustralasya ve Okyanusya. Herbiri iin ayr sonular ortaya koymak iinyeterli veri bulunmamaktadr. Endeks1970lerden itibaren srekli aa giden bireilimle 1970-2005 yllar arasnda yzde 35

ortalama d gerekletiini ortayakarmtr (ekil 19). ndo-Pasifik, tropikalorman kaybnn en youn olduu blgedir.Palmiye ya gibi rnlere ynelik uluslararastalep, ormanlarn tarm alanlarna ya da ekilialanlara dnmesine neden olmutur.

fiekil 15: Nearktik Yaflayan GezegenE n d e k s i . 588 nearktik trn 1.117poplasyonunda herhangi bir deifliklik

g z l e n m e m i fl t i r .

fiekil 16: Neotropikal Yaflayan GezegenEndeksi. Endeks 34 yl iinde 144 neotropikal

trn 202 poplasyonunda ortalama yzde

-76 dflfl gsterir.

fiekil 17: Palearktik Yaflayan Gezegen

E n d e k s i . Endeks 35 yl iinde 363 palearktik

trn 1.167 poplasyonunda ortalama yzde

+36 artfl gsterir.

fiekil 18: Afrotropikal Yaflayan Gezegen

E n d e k s i . Endeks 35 yl iinde 201 afrotropikal

trn 552 poplasyonunda ortalama yzde

-19 dflfl gsterir.

fiekil 19: ndo-Pasifik Yaflayan Gezegen

Endeksi. ndo-malaya, Avustralasya ve

Okyanus blgelerini kapsayan bu endeks, 35

yl iinde 155 trn 441 poplasyonundaortalama yzde -19 dflfl gsterir.

Sayga antilobu (Saiga tatarica)

Kuzeyli Ak Gergedan (Ceratotherium simum cottoni)

SAYGA ANTLOBUSayga (Saiga tatarica) Orta Asyann yar ku-

rak ayrlklarnda yaflayan bir antiloptur. Eti,

boynuzu ve derisi iin yzyllar boyunca av-

lanmfltr. Boynuzlarnn geleneksel in tb-

bnda kullanlmas, yakn dnemde poplas-

yonundaki dflfl daha da fliddetlend i rm i fl-

tir. Sayga dalm grlen blgelerde avclk

kontrol altna alnsa da, (uluslararas ticareti-

ne de izin verilmemektedir), mali kaynak ve

idari altyapdaki yetersizlikler zayf dflmfl

krsal ekonomilerle birleflerek, kaak avcl

yaygnlafltrmfltr. Bu durum, Kazakis-

tandaki marketlerde satfla sunulan sayga

etinden de anlafllabilecei gibi, son yllarda-

ki dflfllerin en akla yakn aklamasdr.

KUZEYL AK GERGEDANKuzeyli ak gergedan (Ceratotherium simum

c o t t o n i ) bir zamanlar tm Orta-Kuzey Afri-

kada bolca bulunmaktayd. Bugn bilinen

tek poplasyonu, saysnn 500den 4e dfl-

t Kongo Demokratik Cumhuriyetindedir.

Az sayda olmas, kstl corafi dalm ve

kaak avclk basks, bu alt tr Kritik Dzey-

de Tehlikede kategorisine sokmufltur. Yap-

lan son arafltrmalarda trn kaytl son birey-

leri de tespit edilememifltir. te yandan en

yakn akrabalar olan gneyli ak gergedanla-

rn (Ceratotherium simum simum ) says art-

makta ve Kritik Dzeyde Tehlikede olan karagergedann (Diceros bicornis ) korunmas y-

nnde nemli geliflmeler kaydedilmektedir.


14/48


Ekosistemlerdeki genel eililimler,poplasyon saylarndaki deiiklii genelolarak aklasa da, farkl tr ve taksonomikgruplar zerindeki insan kaynakl basklarnkarlatrmal etkisini gstermemektedir.

eitli habitatlarda yaayan yaklak10.000 ku tr bulunmaktadr. Genidalmlar ve haklarnda ok kapsaml bilgitoplanm olmas, ku eilimlerinin salkl

bir biimde belirlenmesini salamtr. Kuendeksinde (ekil 20) grlen yzde yirmilikd, tropikal kularda ve su kularndatespit edilen yzde elli oranndaki ok dahabyk bir baka d perdeler. Anatehditler; habitat kayb, istilac yabanc trler,ar tketim ve kirliliktir.

Bugne kadar tanmlanan 5.400n

zerindeki memeli trnn yzde yirmisi

IUCN Tehlike Altndaki Trler iin KrmzListede, nesli tehlike altnda kategorisindeyer alr. En ciddi azalmalar tropikal

blgelerde olmak zere memeli endeksi, sonon ylda yzde yirmi dmtr (ekil 21).Ar tketim bu gruba ynelik anatehditlerden biridir. Grup byk lde, bataAfrika ve Gneydou Asyada olmak zere,yabani hayvan eti ticaretine hedef olmaktadr.

Trlerin poplasyonlar dnyann deiikblgelerinde azalmakta ya da artmakta,insanln byyen ayak izi farkl trlerzerinde farkl etkiler yaratmaktadr (bkz.kar sayfa). Bununla birlikte, endekslerdekieilimlerin ortalamas alndnda ortayakan akna dndren manzara, dnyadakitm trlerin miktarnda d gsterir.

Kresel biyolojik eitlilik asndan ok

zc bir kayb gsteren bu eilim aynzamanda, insan yaam asndan ok ciddisonular ifade eder. Ekolojik hizmetlerdenyararlanmak iin insan, salkl ekosistemlereve trlerin gelien poplasyonlarnam u h t a t r .

fiekil 20: Yaflayan Gezegen Kufl Endeksi. B uendeks 1970- 2005 yllar arasnda 895 trn

2.185 poplasyonunda ortalama yzde -20

dflfl gsterir. Eldeki ok daha genifl lman

verileri dengelemek iin lman ve tropikal

trlere eflit arlk verilmifltir.

fiekil 21: Yaflayan Gezegen Memeli Endeksi.Bu endeks 1970- 2005 yllar arasnda 355trn 1.161 poplasyonunda ortalama yzde

-19 dflfl gsterir.

SEL TRLERE AT RNEKPOPLASYONLARIN ELMLERYandaki sayfada, Yaflayan Gezegen Endek-

sinin hesaplanmasnda kullanlan verilerden

rneklerle 12 kara, deniz ve tatl su trne ait

poplasyon eilimleri yer alr. Verilen rnek-

ler hayvan poplasyonlarnn farkl alanlarda-

ki eiliminin anlafllmasn salar. Ne var ki bu

tablo, trn tamamnn iinde bulunduu

durumu gstermiyor olabilir.

Baz poplasyonlarn sabit kalmas ya da

artyor olmas olumlu bir iflarettir. Mauritius

kerkenezinin yaflatlmas rneindeki gibi

geliflmeler, ders alnacak doa koruma ba-

fl a r l a r d r .

Ne yazk ki, bu poplasyonlardaki azalma

eilimleri, hl ele alnmay bekleyen pek

ok nemli sorun olduunu gsterir. rnek

poplasyonlardan bazlarn etkileyen temel

tehditlerden biri, habitat tahribatdr. Bu du-

rum, uzunbacak trndeki azalmayla ken-

dini gsterir. Dier bir tehditse trlerin aflr

tketilmesidir. Aflr tketim; Demokratik

Kongo Cumhuriyetinde gnmzde sren

su aygr avcl ya da bataklk kaplumba-

asnn gemiflten beri devam eden av gi-

bi dorudan nedenlerle gerekleflebilir. Ba-z balklk uygulamalarndan kaynaklanan

hedef dfl avclk gibi dolayl yollar da aflr

tketime neden olabilir. Bu ikinci durumun

rnekleri arasnda gezgin albatros ve iri

bafll deniz kaplumbaas da yer alr.

YAfiAYAN GEZEGEN ENDE KS : T A K S O N L A R

Not: Tm rnek trlerin grafiklerinde taban izgisisfrdr.


15/48


Mauritius kerkenezi (Falco punctatus)Mauritius

Uluyan maymun (Alouatta seniculus)Hato Masaguaral, Guarico Eyaleti, Venezuela

Tombul kuyruklu keseli san (Thylamys elegans)Las Chinchillas Tabiat Koruma Alan, Aucu, fiili

Gri aa kurbaas (Hyla versicolor), Wisconsin, Amerika Birleflik Devletleri

Byk Antarktika balinas (Eubalaena australis), Hint Okyanusu(Gney Afrikann gney kylar)

Gezgin albatros (Diomedea exulans), Gney Atlantik Okyanusu(Bird Island, Gney Georgia)

ri bafll deniz kaplumbaas (Caretta Caretta), Gney Pasifik Okyanusu(Wreck Adas, Avustralya)

Balina kpekbal (Rhincodon typus), Hint Okyanusu(Andaman Denizi, Tayland)

Uzunbacak (Himantopus himantopus), dou Avustralya

Koho somon bal (Oncorhynchus kisutch), Yukon Nehri, Alaska,Amerika Birleflik Devletleri

Bataklk kaplumbaas (Malaclemys terrapin), Kiawa Nehri, Gney Carolina,Amerika Birleflik Devletleri

Su aygr (Hippopotamus amphibius), Demokratik Kongo Cumhuriyeti


16/48


LKELERN EKOLOJK AYAK Z

Ekolojik ayak izi; insanolunun biyosferzerindeki talebini, kullandmz kaynaklarntemini ve atklarmzn sourulabilmesi iingerekli olan biyolojik adan verimli toprakve deniz alan cinsinden ler. 2005 ylnda

kresel ekolojik ayak izi 17,5 milyar globalhektar olup, kii bana 2,5 global hektar (birglobal hektar, dnyann ortalama kaynaksalama ve atk sourma gcdr) dyordu.Arz tarafnda ise, toplam verimli alan 13,6gha olup kii bana 2,1 gha dmekteydi.

Bir lkenin ayak izi, lkenin tkettii gda,elyaf ve ahabn retimi, enerji kullanrkenaa kan atklarn sourulmas ve altyapalanlar iin gerekli olan tm tarm arazisi,otlak, orman ve balklk sahalarnntoplamdr. nsanlar dnyann her yerindeki

doal kaynaklar ve ekolojik hizmetleritkettikleri iin, gezegenin neresinde olursa

olsun ayak izleri tketilen alanlarn toplamnifade eder (ekil 22).

nceki yllarda, Ekolojik Ayakzihesaplar nkleer santraller tarafndan retilenelektrii yanstan bir bileeni daha ieriyordu.Bu bileen metodolojik tutarll artrmakamacyla hesaplamann dnda brakld.Ancak bu, nkleer enerjinin risk tamad yada evre zerinde bask yaratmad anlamnagelmiyor, sacede bu risk ve basklarn

biyolojik kapasite cinsinden ifadesindekizorluktan kaynaklanyor.

nsanln ayak izi yeryznn toplambiyolojik kapasitesini ilk kez 1980lerdeamtr (ekil 23) ve bu ak o zamandan

beri artmaktadr. 2005 ylnda, talep arzdan%30 daha fazlayd.

nsanlar, doann sunduu birbirindendeiik hizmetlerden yararlanmaktadr. Eeriki ya da daha ok hizmet birbiriyleuyumluysa ve ayn alandan salanabiliyorsa,

bu alan ayak izi asndan yalnzca bir kez


17/48


hesaplanr. Bu hizmetlerin ayn alandabirarada bulunamad zamanlarda, buhizmetlerden birinin yerine getirilmesi iindaha fazla biyokapasite kullanlmas dierhizmetlere daha az biyokapasite kalmas

anlamna gelir.2005 ylnda, insanln biyosfere ynelik en

byk talebi, 1961den beri on katndan fazlaartan karbon ayak iziydi. Bu bileen, fosil yaktkullanm ve arazi bozulmasndan kaynaklananC O2 emisyonlarnn, okyanuslar tarafndanemilen ksm dndaki miktarn sourmak iingereken biyolojik kapasiteyi gsterir.

Peki gezegenden talebi en yksek olanlkeler hangileridir ve bu durum zaman iindenasl deimitir? 2005te en byk iki ayakizinin sahibi, her biri gezegenin tm biyolojik

kapasitesinin yzde yirmi birini kullananAmerika Birleik Devletleri ve indi. indekii bana den ayak izi, ABDye gre okdaha azdr, ancak lkenin nfusu ABDnindrt katdr. Sonraki en byk ayak izi,

yeryznn toplam biyolojik kapasitesininyzde yedisini kullanan Hindistandr. Bulkelerin ayak izlerinin zaman iinde nasl

byd ekil 24te grlebilir.

fiekil 22: lkelere Gre Kifli Bafl Ayak zi. B ukarfllafltrma, elde yeterli veri bulunan ve

nfusu bir milyonun zerinde olan tm lkeleri

k a p s a m a k t a d r .

fiekil 23: Bileflenlerine Gre Ekolojik Ayak izi.Ayak izi, gezegen says cinsinden ifade

edilmifltir. Dz yeflil izgiyle gsterilen toplam

biyolojik kapasite, gezegenin biyolojik

verimlilii her yl deifliyor olsa da, her zamanbir Dnya gezegenine eflit olarak alnmfltr.

Hidroenerji yaplaflmfl alana, yakacak oduns a

orman bileflenine dahil edilmifltir.

fiekil 24: lkelere Gre Ekolojik Ayak izi.2005te ayak izi en fazla olan lkelerin ayak

izlerinin zaman iindeki geliflimi.


18/48

YAfiAYAN GEZEGEN RAPORU 200816

BYOLOJK KAPASTE

Ekonomiler kresel dzeyde birbirine balolduu iin, insanlar giderek artan birbiimde uzak blgelerin ekolojikkapasitesini kullanmaktadr. in,Tanzanyadan ahap ithal ettiinde ya da

Avrupa, Brezilyada soyayla beslenmihayvanlardan retilen sr etini satnaldnda, bu lkeler kendi halklarnntkettii kaynaklarn temini iin lkesnrlarnn dndaki biyolojik kapasiteyikullanm olurlar.

Biyolojik kapasite tm dnyaya eit birekilde dalmamaktadr. En fazla biyolojikkapasiteye sahip sekiz lke AmerikaBirleik Devletleri, Brezilya, Rusya, in,Hindistan, Arjantin ve Avustralya- dnyanntoplam biyolojik kapasitesinin yzde ellisine

sahiptir (ekil 27).Bir lke ya da blgenin Ekolojik Ayak

zini biyolojik kapasitesi deil nfusu vetketim alkanlklar belirler (ekil 26).Biyolojik kapasitesi en fazla olan sekizlkeden Amerika Birleik Devletleri,in ve Hindistan- kendi biyolojikkapasitelerini aan ulusal ayak izleriyleekolojik borlu durumundadr. Dier be

lke kredi verendir.ekil 25, lkeleri kii bana den

biyolojik kapasitelerini gz nne alarakkarlatrr. Bir lkenin biyolojikkapasitesinin ayak izinden fazla ya da az

olduu da burada grlmektedir. Kii banaden biyolojik kapasitesi en fazla olan lkeden Gabon, Kanada ve Bolivya-sadece Kanadann ayak izi kii banaden kresel ortalamann zerindedir,ancak bu miktar lke snrlar kapsamndaki

biyolojik kapasitenin altndadr. te yandankii ba 13.9 ghayla yedinci en yksekortalama biyolojik kapasiteye sahip olanKongo, bir milyonun zerinde nfusa sahiplkeler arasnda kii ba 0.5 ghalkortalama ayak iziyle sondan drdncdr.

Borlu lkelerin says giderekartmaktadr. 1961de ou lkenin biyolojikkapasitesi Ekolojik Ayakzinin zerindeydive dnya net ekolojik rezervlere sahipti.2005e gelindiinde, ou lke ve bir btnolarak insanlk, kendi biyolojik kapasitesiniaan ayak izleriyle ekolojik borludurumuna geldi.

Ekolojik borlu lkelerde mevcut tketim


19/48


dzeyini srdrmek; kaynaklar yenilenmehzndan daha hzl birekilde tketerek,

baka lkelerden kaynak ithal ederek veatmosferi sera gazlar iin atk alan olarakkullanarak mmkn olur.

Biyolojik kapasite hem doal olaylardanhem de insan faaliyetlerinden etkilenir.rnein iklim deiiklii, kuru ve scakhava orman yangnlarn ve zararlsalgnlarnn ortaya kma olaslnartrabileceinden ormanlarn biyolojikkapasitesini drr. Baz tarmsaluygulamalar toprak erozyonunu ve tuzlulukorann artrarak biyolojik kapasiteyiazaltabilir. Doal kaynaklarn ar tketimive fakirlemesi, ekosistem hizmetleriningeri dnlmez ekilde kaybna yol aarak,

lkelerin ithalata baml hale gelmesine vekalknma giriimlerinin nnn kesilmesineneden olabilir. Biyolojik kapasitenin dikkatliynetimiyse, lkelerin nn aarakilerideki ekonomik ve evresel skntlarakar tedbirli olmalarn salar.

Ekolojik ak yaanan bir dnyada,biyolojik kapasitenin dalmndakiadaletsizlik gezegenin kaynaklarnn

paylamnda politik ve ahlaki sorularnortaya kmasna neden olur. Bununla

birlikte, ekolojik adan borlu olanlkelerin bakalarnn biyolojik kapasitesine

baml hale gelebilecei ok aktr. Dier

taraftan, ekolojik rezervlere sahip lkeler,biyolojik zenginliklerine kendilerine belirsizbir dnyada rekabet avantaj salayan oknemli bir servet gzyle bakabilirler.

fiekil 25: lkelere Gre Kifli Bafl BiyolojikK a p a s i t e . Bu karfllafltrma, elde yeterli veribulunan ve nfusu bir milyonun zerinde olan

tm lkeleri kapsar.

fiekil 26: Blgelere Gre Biyolojik Kapasiteve Ekolojik Ayak zi. Bir blgenin biyolojik

kapasitesi (ii dolu bloklar) ile ayak izi (kesikizgiler) arasndaki fark, blgenin ekolojik

rezervi (+) ya da adr (-).

fiekil 27: Biyolojik Kapasitede lk On lke.Bu on lke, gezegenin biyolojik kapasitesinin

yzde 55inden fazlasna sahiptir.


20/48


TKETMN SU AYAK Z

Bir lkenin su ayak izi, lke halknntkettii mal ve hizmetleri retmek iinkresel olarak kullanlan toplam sumiktardr. Tarm, endstri ve evselkullanm iin rmak, gl ve su

kaynaklarndan (yzey ve yeralt sular)ekilen suyun yan sra, tarm rnleriyetitirmek iin kullanlan yamur suyunukapsar. Su ayak izi, Ekolojik Ayakzine

benzer: Ekolojik Ayakzi, belirli bir insantopluluu tarafndan tketilen mal vehizmetleri retmek iin gereken verimlialan hesaplarken; su ayak izi, ayn mal vehizmetlerin retimi iin ihtiya duyulan su

miktarn gsterir.Bir lkenin toplam su ayak izi iki

bileenden oluur. su ayak izi, lkeiinde retilip tketilen mal ve hizmetleriin gereken su miktardr. D su ayak izi

ise ithal edilen mallarn tketimindenkaynaklanr; bu da mallarn retimi iinihracat lkede kullanlan suyun miktarngsterir. Bir lkenin ihracat, kendi su ayakizine dahil edilmez.

Dnya genelinde d su ayak izi, lkeiinde lkeler arasnda ok byk birdeikenlik gsterse de, kii bana denayak izinin yzde 16sn oluturur. D su


21/48


ayak izi, toplam su ayak izinin yzde50sinden fazlasna karlk gelen 27 lke

bulunmaktadr. Dnyann ortalama kii bayllk su ayak izi, olimpik bir yzmehavuzunun yarsna eit olan 1,24 milyon

litredir.Su ayak izinin etkisi, btnyle suyun

nerede ve ne zaman karldna baldr.Suyun bol bulunduu bir alandakikullanmnn toplum ya da evre zerindeolumsuz etki yaratma olasl dktr.Bununla birlikte, zaten su ktl yaanan bir

blgede ayn miktarda suyun kullanlmasnehirlerin kurumasna ve ekosistemlerintahribine yol aarak, biyolojik eitliliin vegeim kaynaklarnn kaybedilmesiyle

sonulanabilir.Snrlar iinde su ktl eken bir

lkenin su ayak izini dsallatrmas etkilibir strateji olabilir, ancak bu ayn zamandaevresel etkilerin de dsallatrlmas

anlamna gelir. Sanal su ticareti, genellikleihracat lkelerdeki evresel, ekonomik vesosyal sonular grmezden gelen kresel

piyasalarn ve tarm politikalarnnetkisindedir. Sanal su zerinden yaplan buticaret, byk nehirler, gller ve yzlerceakifer gibi 263 nemli su kaynann birdenfazla lkenin snrlar iinde bulunduu birdnyada, su kaynaklarnn ynetimindeuluslararas ibirliine duyulan ihtiyacnaltn izmektedir.

S U T C A R E T Bir rnn retim zincirinde kullanlan top-

lam su miktar, o rnn su ayak izidir. Bu

toplam miktar, sanal su ierii olarak da ad-

landrlr. Tatl su kaynaklar zerindeki kre-sel bask; et, st rnleri, fleker ve pamuk gi-

bi youn su kullanm gerektiren rnlere y-

nelik talep yznden gitgide artmaktadr.

Pamuk bir gmlek iin 2.900 litre suDnyada tarm ve hayvanclkta kullanlan

suyun yzde 3,7si pamuk retimine gitmek-

tedir. Bu miktar, kifli baflna gnde 120 litre

suyun tketilmesine karfllk gelir.

Bir kilogram sr eti iin 15.500 litre suDnyada tarm ve hayvanclkta tketilen

suyun yzde 23 et, st, deri ve dier canl

hayvan rnlerinde kullanlr. Bu miktar, kiflibaflna gnde 1.150 litreden fazla su

tketimine karfllk gelir.

Bir kilo fleker iin 1.500 litre suBir insan gnde ortalama 70 gram fleker

kullanmaktadr. Bu miktar, 100 litre suya

karfllk gelir. fiekerkamfl, dnyada tarmsal

retimde kullanlan suyun yzde 3,4nden

sorumludur.


22/48


RETMN SU AYAK Z

Bir lkede, hem lke iinde tketilen hem deihra edilen mal ve hizmetleri retmek iin sugereklidir. retimin su ayak izi, rnlerintketildii yere baklmakszn, ev iinde,endstride ve tarmsal amalarla kullanlan su

miktarna karlk gelir.Su ayak izi; mavi, yeil ve gri olmak zere

trden oluur. Yeil su ayak izi, topraktadepolandktan sonra ekili arazilerde

buharlaan yamur suyunun hacmidir. Mavisu ayak izi, su ktlelerinden ekilerekkullanlan ve geri dnmeyen tatl sumiktardr. Temel olarak ekili alanlarnsulanmas srasnda buharlaan suyu ifade

etmektedir. Gri su ayak izi, retim srecisonucunda kirletilen su miktardr. Kirleticimaddeleri, su kalitesi kabul edilebilirstandartlara ulancaya kadar seyreltmek iingereken su miktar olarak hesaplanr.

retimin su ayak izi, bir lkenin sukaynaklar zerindeki basky incelemek iinkullanlabilir. Mavi su kaynaklar zerindeki

bask, retimin toplam su ayak izinden yeilsu ayak izi karldnda kalan deerintoplam yenilenebilir su kaynaklarna

blnmesiyle elde edilir. Halihazrda,yaklak 50 lke tm yl boyunca orta veiddetli su sknts yaarken, ok sayda lkeyln bir blmnde su ktl ekmektedir.Dier lkelerde, mavi su kaynaklar zerindeyl boyunca sren bask daha hafiftir. Bu

durum, uygun alanlarda sulama yoluylatarmsal verimlilii arttrma potansiyeli


23/48


olduunu ortaya koyar. Bununla birlikte,srdrlebilir olmak iin, ek su ekimlerinde,suyun mevsimsel miktarn ve suyun akntynndeki kullanclarna ve ekosistemlere

potansiyel etkisini dikkate almak

gerekmektedir.Tm dnyada, mutlak veya mevsimsel

olarak su ktlnn etkiledii insan saysnniklim deiiklii ve ykselen taleplernedeniyle hzla artaca ngrlmektedir.Bu balamda, gda ve elyaf retiminin sukaynaklar zerindeki etkisinin anlalmasinsanlar ve ekosistemler iin yeterli sustoklarnn salanabilmesi asndan hayatinemdedir.

Not: Pek ok lke hakknda elde snrl veri bulunduugz nnde bulundurularak, retimin ayak izi

hesaplanrken gri su yerine geri dnen su verilerikullanlmfltr.Geri dnen su; tarmda, endstride veya evlerdekullanldktan sonra yzey su ktlelerine geri dnenatk su hacmidir.


24/48

GDfiATI BTNYLE DEfiTRMEK: SRDRLEBLRLE DORU


tr ngrleri sorgulamadan kabul etmemekgerektiini gsteren pek ok iaret

bulunmaktadr. rnein, ar poplasyonunaynelik tahribat, tozlama gerektirenekinlerin dnya apnda azalmasna neden

olabilir.Ekolojik ak devam ettike ekolojik

kaynaklarn zerindeki bask, verimlilikkayb ve ekosistemlerin kme riski artar.Bilim adamlar, bir ekosistemdeki dnaniden hzland veya dier ekosistemlerdedalga etkisiyle ykma neden olduudevrilme noktalarn kesin olarak tahminedememektedir. Bununla birlikte, ekolojikaa mmkn olan en ksa srede sonvermenin bu riski azaltaca ve bozulmuekosistemlerin iyilemeye balayaca ou

bilim adam tarafndan kabul edilmektedir.

Gidiat deitirme gcmz olduu iinanslyz. Hibireyi deitirmeden, hereyiayn ekilde s r d rmeyi brakp, ekolojika yzyln ortasna kadar sona erdirmekiin mcadele etmeliyiz. WWF;

srdrlebilirlik ve pazar dntrmealmalarnn yan sra, iklim deiikliininana nedeni olan enerji kullanm sorununuele alarak deiimi desteklemektedir.Ekolojik aktan hzl bir kn ekolojik

borcun bykln ve sresini nemlilde kltecei ekil 32degsterilmektedir. Bu yolla, ekosistemlerin

bozulma riski azalr ve insanln esenliinisrdrme ve gelime olasl artar. Aynzamanda; biyolojik eitlilik kaybazaltlabilir, hatta tersine evrilebilir.

Ekolojik an sona ermesi, insann ayak

Ekolojik ak artmaya devam ederse,gelecekte neler olacak?

Kresel ekonominin hzl byyecei veenerji kaynaklarn n dengeli bir karmnageilecei varsaymndan hareketle

Hkmetleraras klim Deiiklii Paneli,2050 ylnda yllk karbon emisyonunun

bugnknn iki katndan fazla olacantahmin etmektedir. Birlemi Milletlerinlml tahminleri, ayn zaman diliminde,kresel nfusun 9 milyara ulaacangsterirken; Gda ve Tarm rgtnnhesaplamalar gda, elyaf ve ormanrnlerinin tketiminde art olacan belirtir.Bunun yannda, mevcut ynetim biimisrarla srdrlrse, balkln 2050 ylnakadar % 90 azalaca ngrlmektedir.

ekil 31, bu senaryolarn yzyln ortasna

kadar insanln ayak izi asndan naslsonulanacan gsterir. 2005 ylnda yzde30 olan ak, tarm rekoltesinde son yllardagrlen art devam etse bile, 2030laragelindiinde yzde 100e varacaktr. Bu,

insanln kaynak talebi ve atk retiminikarlamak iin iki tane Dnyaya denk

biyolojik kapasiteye ihtiya duyulacaanlamna gelmektedir.

lerin her zamanki gibi ilerleyeceiningren bu lml senaryo, tatsz srprizlerihesaba katmamaktadr: tatl su ktlna bal

biyolojik kapasite kayplargereklemeyecek, deien iklimi devrilmen oktasna getirecek geri besleme dngleriyaanmayacak, kirlilikten kaynaklananzararlar ya da biyolojik kapasiteyi azaltacak

dier etmenler olumayacaktr. Ancak; bu


25/48


da uzun vadede ekolojik akta nemlidlere yol aar.

Takoz kapsamnda, ok sayda mdahalemmkndr. Araba kullanma yerineyrmenin daha cazip olduu ehirler

tasarlanarak bireysel tketim azaltlabilir.letiim ihtiyacnn sabit hatlar yerine ceptelefonlaryla salanmas gibi teknolojikyeniliklerle kaynak kullanmnda verimlilikartrlabilir. Bozulmu arazilerinrehabilitasyonu tarmda verimlilii artraraktarmsal bymeyle balantl ayak iziartn en aza indi r e b i l i r .

Takozlar ayrca; nfus younluuylabirlikte gda, barnma, seyahat, mal vehizmetler gibi temel tketim kategorilerievresinde dzenlenebilir. rnein; nakliye

mesafesiyle yerel retimin salayaca

verimliliin arasndaki optimizasyon, gdannayak izini azaltabilir. Konutlarda ve ticari

binalardaki enerji verimlilii nemliderecede artrlabilir. Binalarda kullanlandestek hizmetleri, birinin at dierinin

girdisi olacakekilde entegre edilebilir.Genellikle birbiriyle rten bireysel

takozlar, ekolojk akta daha da bykdler salayan sinerjik zmler iinfrsat oluturur. Enerji tasarrufuna yneliknlemler ve fosil yaktlara alternatifleringelitirilmesi, neredeyse btnsrdrlebilirlik stratejilerinin etkinliini

byk lde artracaktr. Baz takozlar ksavadeli hedeflere yneliktir. Uzun vadeyeyaylan takozlar ise ekolojik aktakiazalmann ne kadar srdrlebileceini

belirler.

iziyle mevcut biyolojik kapasite arasndakifarkn kapatlmas anlamna gelmektedir. Bufarkn bykln be faktr

belirlemektedir (ekil 33).Talep asndan baktmzda ayak izi;

nfusun bykl, kii bana tketilen malve hizmetler ile bu mal ve hizmetlerinkaynak ve atk younluununfonksiyonudur. Nfusun, bireysel tketimin,mal ve hizmetlerin retiminde kullanlankaynaklarn veya atklarn azalmas ayakizinin klmesini salayacaktr.

Arz tarafndaysa; biyolojik kapasite,mevcut biyolojik olarak verimli alan miktarve bu alann verimliliiyle belirlenir. Ancak,verimlilikteki art daha fazla kaynakkullanmn veya atk retimini beraberinde

getirebilir. Byle bir durumda, ekolojik ak

zerindeki net etki belirlenirken byyenayak izinin biyolojik kapasite kazanmlarnyok ettii nokta dikkate alnmaldr.

nsann doadan talebi ve mevcutekolojik kapasite arasndaki a

azaltabilecek ok sayda farkl stratejibulunmaktadr. Bu stratejilerin her biri,tm bir araya geldiinde ekolojik aortadan kaldran srdrlebilirliktakozlardr (ekil 34).

Takozlar dzenlemenin yolu, onlar ayakizini belirleyen faktrle ilikilendirmektir.Kii ba tketim ve teknoloji takozlarnda,

binalarn izolasyonu gibi stratejilergelitirmek ekolojik an azaltlmasndahzl sonular verir. Nfus artn azaltpzaman iinde bu art tersine evirmek gibi

stratejiler, ksa dnemde daha az etkili olsa


26/48


Her bir teknolojinin etkileri vetehlikeleri, uygulamadaki olas engeller,sosyal kabul edilebilirlik ve grecemaliyetler, gelimi teknolojilerin seiminisnrlar ya da bunlara yn verir.

klim zmleri Modelinin ekil 35teyer alan rnek senaryosu, 2050 ylna kadarngrlen enerji talebini karlarken, dieryandan karbondioksit emisyonlarn yzde 60ila 80 orannda drmek iin tasarlanmteknoloji takozlarn anlatr. Enerjihizmetlerinde ngrlen kat artHkmetleraras klim Deiiklii Paneli'ninA1B senaryosunu temel almaktadr ( I P C C ) .

ekil 36, enerji tasarrufu ve sfrya dadk emisyonlu enerji teknolojilerinin

birleiminin bu sonuca nasl ulatn

gstermektedir.

klim zmleri Modeli, enerjihizmetlerinin iklimi tehdit edenemisyonlarnn nemli miktardaazaltlmasnn, gelimi ve gelimekte olanlkelerin 21. yzyldaki ihtiyalarna

ynelik enerji arz artyla birlikte teknikolarak mmkn olduunu aklar. Bununla

birlikte; enerji hizmetlerinin neden olduusera gaz emisyonunun 10 yl iinde tepenoktasna ulap azalmaya balamas iingereken teknoloji, sistem, altyap ve kaynakkullanmnn yeterli olmas iin koulundaha yerine getirilmesi gerekmektedir.Bunlar aada sralanmtr.

Liderlik: Gelecekteki gereksinimleringvenli ve srdrlebilirekilde karlanmas

iin, dnya hkmetlerinin ak ve iddial

Kmr, petrol ve doal gaz gibi fosilyaktlardan enerji retimi, 2005 ylndakresel Ekolojik Ayakzinin yaklak%45ini oluturmutur. Fosil yaktlarnkullanmnda ve buna bal karbond io k s i t

emisyonunda nemli kesintilere gidilmesi,endstri dnemi ncesi seviyelere gre2Cden fazla olan tehlikeli iklim deiikliininlemek iin yaamsal nemdedir.

WWF klim zmleri Modeli,ulalabilir ve srdrlebilir enerjikaynaklarna ve teknolojilerine uyumlu birgeile kresel sera gaz emisyonundaazalmalar salayan, ayn zamanda kreselenerji hizmetlerinin 2050 yl iin ngrlentalebinin karlanmasnn mmkn olupolmadn inceleyen bir takoz analizi

kullanmaktadr.

Model, birbirine paralel strateji ierir:2025 ylna kadar toplam enerji talebini sabitklmak iin endstride, binalarda ve tmulam trlerinde enerji verimliliininartrlmas; rzgar, gne, termal enerji ve

biyoenerji gibi yenilenebilir enerjilerinkullanmnn genilemesi, enerji veendstriyel ilemler iin kullanlan gelenekselfosil yaktlardan kan geri kalan emisyonunaamal olarak azaltlmas iin karbon tutmave depolamann oaltlmas. Ayrca; geici

bir nlem olarak, 2010dan 2040'a kadardoal gaz kullanm nerilmektedir (bkz. yansayfadaki kutu).

Yalnzca mevcut durumda ya da okyaknda kullanlabilir ve ticari olarak rekabetedebilir enerji kaynaklar dahil edilerek, enerji

takozlarnn seimine tedbirli yaklalmtr.

ENERJ SORUNU


27/48


hedefler zerinde anlamas, etkinstratejilerle ibirlii yapmas ve nmzdekiyllarda enerji gelimeleriyle ilgili yatrmlarayn verip koordine etmesi gereklidir.

Aciliyet: Endstriyel deiim hzyla ilgilisnrlamalar ve srdrlebilir olmayanteknolojilere yaplan yatrmlar sonucunda,enerji youn altyapya mahkum halegelmenin dourduu riskler gz nnealnrsa, zamann ok byk nem tadgrlecektir. Gecikmeler, dk karbonekonomisine geiin giderek daha pahal vedaha zor olmasna neden olacak ve

baarszlk riskini artracaktr.

Kresel aba: Her lke, kendi snrlar

iinde zmesi gereken sorunlarda, lkenin

kapasitesine bal olarak grev almaldr.

fiekil 35: klim zmleri Modeli, rnekSenaryo. ngrlen 2050 enerji talebinikarfllamak iin tasarlanmfl teknoloji takozlarn

gstermektedir.

fiekil 36: WWF klim zmleri ModelininS o n u l a r . Enerji verimlilii ve talebinazaltlmas (yeflil), enerji talebini 2020ye kadar

byk lde dengelemektedir. Sfr veya

dflk emisyonlu enerji kaynaklarna 2040a

kadar arlk verilmektedir. Fosil yaktlar (gri),

yeri doldurulmas zor uygulama alanlar iin

dflk seviyede yer almaktadr. Senaryo, her

ihtimale karfl fazladan kapasite salamakta ve

enerji kaynaklaryla gsterilen bu kapasite x-

ekseninin altnda yer almaktadr.

ENERJ TAKOZLARIPacala ve Socolowun 2004 ylndaki nc

alflmalarn daha da gelifltiren WWF klim

zmleri Modeli, enerji hizmetlerini artrr-

ken karbon emisyonlarn dflrmeyi ama-layan ana strateji zerine kurulmufltur:

Enerji hizmetleriyle birincil enerji retimiarasndaki zincirin koparlmas: 2 0 2 5 e g e-lindiinde enerji verimlilii (bir birim enerjiden

daha fazla enerji hizmeti elde etmek) saye-

sinde, enerji hizmetlerine ynelik talep artfl

karfllanabilecektir. Burada, net birincil enerji

retimi talebinin istikrarl olduu dflnl-

mfltr. ngrlen talep yzde 39 azaltlarak

ylda 9,4 Gt karbon emisyonu nlene c e k t i r.

Dflk emisyonlu teknolojilerin ayn andab y m e s i : evresel ve sosyal srdrlebilir-

likle rtflen teknoloji trlerinin hepsinin, ayn

dorultuda ve hzl biimde gereklefltirilmeye

alfllmasyla, fosil yakt kullanmnda nemli

indirimler salanabilmektedir. 2050ye gelin-

diinde mevcut teknolojiler kalan talebin yz-de 70ini karfllayarak ylda 10,2 Gt karbon

emisyonunu daha nleyebilir.

Karbon tutma ve depolama (CCS): B i r i n c i lretimde yzde 26lk bir blm daha,

2 0 5 0 d e karbon tutma ve depolama teknoloji-

sine sahip fosil yakt santralleriy l ek a r fl l a n a r a k ,

ylda 3,8 Gt karbon salnm nlenebilir. Bu

strateji, karbondioksitin uzak depolama alan-

larna ulafltrlmas ok masrafl olacandan,

yeni santrallerin planlanmasnda ve yerlerinin

saptanmasnda flimdiden uygulan m a l d r

Birbirini tamamlayan iki nlem daha alnmaldr:

Esnek yaktlarn ve enerji depolamanngelifltirilmesi, rzgr ve gnefl gibi srekliolmayan kaynaklardan elde edilen enerjinin

depolanarak endstrinin termal ihtiyalar-

na cevap vermesi ve taflnabilir yaktlara

dnflmesi asndan nemlidir. Bu ihtiya-

lar karfllayan hidrojen gibi yeni yaktlar,

retim ve datm iin byk ve yeni altya-

plarn oluflturulmasn gerektirir.

Yksek karbonlu kmrn yerini dflkkarbonlu gazn almas, 2010 ile 2040 arasn-da uygulanacak ve kmr kullanlan yeni san-

trallere yatrmlar baflka yne ekecek, birlefl-

tirici bir nlemdir. Ksa dnemde kayda deer

karbon tasarrufu salayabilir.


28/48

Nfusun hzl art, yalnzca ekolojikakla mcadelede zorluk yaratmakla kalmaz,gelir dzeyi dk lkerde kalknmahedeflerine ulalmasnn nnde engeloluturur. Nfus arttka, lkenin baka

lkelerin biyolojik kapasitesine bamllveya yerel ekolojik ak potansiyeli byr.Bylece lke bireylerinin ihtiyalarnkarlayacak biyolojik kapasite azalr; buna

bal olarak ekosistem hizmetlerinde dyaanr. Bugn, gelir dzeyi dklkelerdeki insanlarn ayak izi, 1961 ylnagre daha kktr. rnein, son 40 yldanfusu katna kan Afrikada; kii banaden biyolojik kapasitedeki d yzde67yi gemi, kii bana den ortalama ayakizi ise yzde 19 azalmtr. Buna karlk, tm

dnyada kii bana den biyolojikkapasitedeki azalma yzde 49a v a r m t r .Her iki d de dnyann retkenliindeki

bir azalmadan dolay deil, temel olarak aynmiktardaki biyolojik kapasiteyi paylaan kiisaysndaki arttan kaynaklanmaktadr.

Orta gelir dzeyindeki lkelerde, nfusunve kii bana den ayak izinin artmas

biyosfer zerindeki talebin artmasna nedenolmaktadr. Orta gelir dzeyindeki bazlkelerde nfus artnn yavaladgrlmekle beraber, tm orta gelirli lkelerdeyaayan nfus 1961 ylndan beri iki katnakmtr. Ayrca, bu lkelerdeki kii banaden ayak izi, ayn dnemde yzde 21artmtr. Bu gelir kategorisinde ayak izindekiykselme, fosil yakt kullanmndaki ve younkaynak gerektiren st ve et rnleritketimindeki nemli artla ilikilendirilmitir.Dnyann gelimekte olan e k o n o m i l e r i n i n

ou bu gruba dahildir ve kii bana denayak izindeki art, yksek gelirli lkelerdedaha nce grlene benzeyen h z l

Bir lkenin toplam Ekolojik Ayakzi; olkenin nfusuyla ve vatandalarnn ortalamaayak iziyle saptanr. Vatandalarn ayak izi,ortalama bir bireyin tkettii mal vehizmetlerin miktar, bu mal ve hizmetlerin

retiminde kullanlan kaynaklarn ya daortaya kan atklarn bir fonksiyonudur.Kresel lekte, nfus ve ortalama ayak izi1961 ylndan beri artmaktadr. Bununla

birlikte 1970 ylndan beri, kii bana denortalama ayak izi greceli olarak sabitkalrken nfus artmay srdrmtr. 38. v e3 9. ekiller dnyadaki tm blgeler iin1961den 2005 ylna kadar ortalama ayakizinin ve nfusun deiimini gstermektedir.Burada, blgeleri gsteren alanlar blgelerinayak izini temsil etmektedir.

lkelerin gelir dzeyindeki farkllk,nfusun ve kii bana den ayak izinintoplam biyolojik kapasiteye ynelik talebin

bymesine katksnn nemli derecededeimesine neden olmaktadr. ekil 40,1961den 2005e kadar, farkl gelirdzeyindeki lkelerde bu iki faktrngreceli katksn gstermektedir. Dnyann

btn ise karlatrma amacyla verilmitir.lkeler; Dnya Bankasnn gelir eikleri veher lkenin 2005 yl ortalama kii ba milligeliri baz alnarak yksek, orta ve dk gelirkategorileri olarak gruplandrlmtr. Ortagelir kategorisi, Dnya Bankasnn yksek-orta ve alt-orta gelir kategorilerinin

birleiminden oluur.Gelir gruplarnn nde de 1961den beri

nfus art yaanmtr, ancak nfus art hzkategoriler arasnda farkllk gstermektedir.Dk gelir dzeyindeki lkelerde 1961den

beri neredeyse e katlanan nfus, kaynak veatk asimilasyonu talebinin ykselmesindeki

balca etkendir.

NFUS VE TKETM



29/48

endstrilemeyle ilikilidir. rnein; inde1961 ile 2005 yllar arasnda, hem nfus hemde kii bana den ayak izi iki katna karaktoplam ekolojik ayak izinin drt kattan fazlabymesine yol amtr. Kii bana den

ayak izi orta dzeyde olan ve gelir grubuarasnda en yksek nfusa sahip orta gelirdzeyindeki lkelerin 2005 ylnda biyosferzerindeki talebi, grup iinde en byolurken, tketim miktar insanln toplamayak izinin yzde 39una denk gelmitir.

Yksek gelirli lkelerin biyosferzerindeki talebinin artmasnn temel nedeni,

bu lkelerin kii bana den ayak izlerinin1961 ile 2005 yllar arasnda yzde 76

bym olmasdr. Bu artn nemli birblm ayak izlerindeki karbon gesinin 9

kat artmasndan kaynaklanmtr. Yksekgelirli lkelerde nfus art dier kategorileregre daha az olmasna ramen, kii banaden ayak izlerindeki hzl byme, kreselnfusun yalnzca yzde 15ini barndran bulkelerin insanln 2005 yl toplam ayakizinde yzde 36 paya sahibi olmasna nedenolmutur. Bu deer, dk gelirli lkelerintoplamnn 2,6 katdr.

imdiden ekolojik ak yaanan birdnyada, nfus ve kii bana den ayakizindeki aralksz sren bymenin

srdrlebilir bir yol olmad ortadadr. Yinede, tketim artna yol aan bu faktrler, hemekolojik a azaltacak hem de insanyaamn iyiletirecek stratejilerle elealnabilir. Mal ve hizmet salamak iinkullanlan kaynaklarn verimlilii, hem

blgesel yeniliklerle hem de dier lkelerdenyeni kaynak ynetim stratejileri veteknolojileri alnp hayata geirilmesiyle

byk lde gelitirilebilir. Gelir dzeyiyksek lkelerden orta ve dk gelirlilkelere yaplan teknoloji transferleri, bulkelerin endstriyel kalknmann younkaynak tketimi gerektiren aamalarn

atlamasna yardmc olabilir. Gnmzdednya nfusunun yarsndan fazlas ehirlerdeyaamaktadr. ehirlerde altyapya ilikinkararlar, ehirlerin yerel ve kresel biyolojikkapasite zerindeki talebini dorudanetkilemektedir. Verimli kaynak kullanmsalayacak ve gelecek yzyla kadargereksinimleri byk lde karlayacakaltyap yatrmlarnn seilmesi, ehirlerinkaynaklarn giderek daha snrl halegelmesine kar dayanklln arttracaktr.Bu da, insanlar iin daha iyi yaam koullar

yaratacak ve ehirlerin kresel ekolojikaktaki payn en aza indirecektir.Dnyann gelimekte olan blmnde, kz

ocuklar erkeklere gre ok daha az renimgrmektedir. Temel salk hizmetleri ve aile

planlamas ihtiyalarnn karlanamamas,dk gelirli lkelerde yksek dourganlkoranna neden olmaktadr. Daha fazla eitimve ekonomik olanakla kadnlar glendirerekve doum yapmay ertelemek, ara vermekveya snrlamak isteyen kadnlarn gnllaile planlamas rehberliine ve hizmetlerine

ulamn gelitirerek hzl nfus artyavalatlabilir. Bu da hzl nfus artnninsanlarn refah zerindeki olumsuz etkilerin iazaltabilir. Doru ynetim biimlerinindesteklenmesinin yannda, sz konusustratejilerin uygulanmas daha kk, dahasalkl ve daha eitimli aileler yaratacaktr.



30/48


Uluslararas ticaretin Ekolojik Ayakzi;hem dier lkelerin biyolojik kapasitesizerindeki talebin bykln, hem de malve hizmetlerin dayand ekolojik deerleriortaya karr. Bu ayn zamanda, yerel

tketimin uzak blgelerde biyolojikeitlilii tehdit eden etmenlerle balantsnkurmaya yardmc olur.

Tm verilerin elde edilebildii ilk ylolan 1961de, lkeler arasnda ticaretiyaplan mal ve hizmetlerin ayak iziinsanln toplam Ekolojik Ayakzininyzde 8ine denk gelmektedir. 2005 ylnda

bu oran yzde 40n zerine kmtr. Hemekolojik olarak borlu lkeler hem dealacakl lkeler, kendi tketimalkanlklarn ve tercihlerini desteklemek

iin artan birekilde dier lkelerinbiyolojik kapasitelerine muhta duruma

gelmektedir. thal edilen kaynaklarn birksm ithalat lkede tketilirken, dier birksm ekonomik kazan salamak amacylailenip tekrar ihra edilmektedir. thal edilenmal ve hizmetlerin retimiyle balantl

karbon emisyonu, ithalat ayak izine dahilolmaktadr.

lkelerin kaynak taleplerinin ne kadarnithalat yoluyla karlad, refah dzeyine

bal olarak deimektedir. 1961de yksekgelirli lkelerin ithalat ayak izi, toplamtketim ayak izinin yzde 12sine karlkgelirken, 2005 ylnda bu rakam yzde 61'eulamtr. Orta gelirli lkelerde bu deer1961de yzde 4 iken, 2005te yzde 30akmtr. Dk gelirli lkelerin ithalatayak iziyse 1961 ylnda sadece yzde 2

iken, 2005te yzde 13e ulamtr.2005 ylnda, dnyann en byk ihracat

ayak izine sahip kesi Amerika BirleikDevletleri olmu, onu Almanya ve inizlemitir. ABD ayn zamanda en bykithalat ayak izine de sahiptir. kinci sradain, nc sradaysa Almanya

gelmektedir.Dnya nfusunun yzde 8inden azn

barndran Avrupa Birlii, 2005 ylndadnyann uluslaras ticari mallar ithalatndayzde 13, ihracatnda ise yzde 10 payasahibidir. ABnin 2005 ylndaki netithalatnn ayak izi 199 milyon globalhektardr. Bu da, toplam yerel biyolojikkapasitesinin yzde 18ine karlkgelmektedir. 1961 ve 2005 yllar arasnda,yalnzca yeterli verinin elde edilebildii ABlkelerine bakldnda bile, net ithalat ayak

izinin yzde 73 artt grlmektedir. ekil41 ve 42, AB ve nde gelen ticari ortaklar

arasndaki ithalat ve ihracatn ayak izinigstermektedir.

inde kii bana den ayak izi AByegre ok daha kktr. Buna karn, hemin hem AB, biyolojik kapasitelerinin

kaynaklar yenileme hznn iki katndanfazlasn tketmektedir. AB gibi in de,ekolojik an dier lkelerden kaynakithal ederek ve kresel deerlere yk olacakekilde atmosfere CO2 emisyonu yaparakksmen kapatmaktadr. in 2005 ylnda,165 milyon global hektarlk ticaret avermitir. Bu deer Almanyann veyaBolivyann toplam biyolojik kapasitesindenfazladr. ekil 43 ve 44, in ve nde gelenticari ortaklar arasndaki ithalat ve ihracatnayak izini gstermektedir. 2005 ylnda

inin ithalat uluslararas ticaretin ayakizinin yzde 9u, ihracat ise yzde 6s

KRESEL TCARET


31/48


olarak hesaplanmtr. Bu, 1961 ylndayzde 5 ve yzde 1 olan oranlarlakarlatrldnda arpc bir arttr.

Kresellemenin hz arttka, lkelertercih ettikleri tketim alkanlklarn

destekleyip srdrebilmek iin birbirlerinindoal kaynaklarna ve ekosistemhizmetlerine daha fazla ihtiya duymaktadr.Bu durum, hem frsatlar sunmakta hem dezorluklar getirmektedir. Ticaret, bir blgede

bulunmayan ya da baka bir yerde dahaverimli retilebilen mallarn teminedilmesiyle yaam kalitesini artrabilir.rnein; mevcut teknolojiyle scak iklimdedomates retmek ve souk iklimleretamak, souk iklimde yapay olarak stlanseralarda retilen domatesten daha az yakt

gerektirebilir. Bununla birlikte, ticaretlkelerin ayak izlerini dnyann dier

yerlerine evresel, ekonomik ve sosyalsonular gz nnde bulundurulmadanyanstmalarna da neden olmaktadr.

Tketicilerin farkndal vesrdrlebilirlie gsterilen ilgi, bugn,

yerli ve yabanc rnlerin evresel etkilerinien aza indirmeye alan reticiler iin yeni

pazar frsatlar yaratmaktadr. Balklk veorman rnlerinin ynetimi konusundakir aan almalar, uluslararas ticaretinevresel ve sosyal konular gz ardetmesinin nne gemektedir. Aynzamanda, yeni srdrlebilir rn pazarlaroluturmaya ynelik giriimlerin de nalmaktadr (bkz. sadaki kutu).

Sorumlu ve srdrlebilir ticaretilkelerine ve standartlarna ynelik taahtte

bulunan tedarikilerin ve reticilerin saysgiderek artmaktadr. Etiketleme ve

sertifikasyon programlar bu standartlarauygunluu garantilemekte ve doal kaynakve enerji kullanm, tehlikeli atk ve sosyaldenge gibi konularda yarar salamaktadr.

Ekolojik ve sosyal olarak srdrlebilir

mal ve hizmetlerin pazar payn artrmakiin daha fazla abaya gereksinimduyulmaktadr. Bu abalar arasnda;srdrlebilir mal ve hizmetlerin retimi veticareti konusunda tevikler gelitirmek,ticarete olumsuz etki eden ve evreselzararlara yol aan sbvansiyonlarnkaldrlmas ve uzun dnemli ekolojik asona erdime hedefi nnde engel oluturanmal ve hizmetlerin retimine kar caydrcnlemler alnmas saylabilir.

Orman Koruma Konseyi (FSC), y e r y z -nn ormanlarnda sorumlu ynetimi deste-

lemek amacyla 1992de kurulmufltur. Bu-

gn, 70 lkede, 100 milyonu hektar aflan

alanda FSC standartlarna gre sertifikalan-drlmfl ormanlar bulunmaktadr. Bunun

yzde 7si retim ormandr. FSC etiketli

rnlerin satfl, ylda 20 milyar Amerikan

Dolarnn stndedir. www.fsc.org

Deniz Koruma Konseyi (MSC), aflr avlan-maya zm retmek amacyla 1997de ku-

rulmufltur. Deniz balklna ynelik en

nemli evresel sertifikalama ve eko-etiket-leme programdr. MSC etiketine sahip de-

niz rnlerinin yllk perakende deeri 1 mil-

yar Amerikan Dolarn bulmaktadr.w w w . m s c . o r g

BYOLOJK KAPASTE YNETM EKOSSTEM YAKLAfiIMI


32/48

DIfiSALLIK VE YAYILMA ETKS

Ekosistemler zel mlki y e t i n kurallarna uymazlar. Arazisine it ekerek hayvanlarn gyollarn kesen, zirai ilalama yapan, ortama yeni ekin trleri sokan, avlanan ve balklk ya-pan, aa kesen, yeralt suyunu eken ya da besi hayvanlarnn hastalklaryla mcadeleeden bir iftinin yaptklar, geniflleyip yaylarak kendi iftliinin ok uzaklarnda bir takmsonulara neden olabilir. Ekonomistlerin dflsallk ya da yaylma etkisi diye adlandrdk-lar bu kavram ekosistemlerin zn ok iyi anlatr. Bu yzden salkl evre ynetimi, zelm l ki y e t i n ok tesine geen kurallarn uygulanmasn gerektirir. flte bu, ekosistem yak-laflmdr. Hkmetler, gda retimi, enerji tketimi, su kullanm, yeni trlerin girifli ve ara-zi dnflm iin milli, blgesel ve uluslararas hukuk e r e v e s i n d e gvenli uygulamalarbelirlemeliler. zel iflletmeler ise, kaynaklarn srdrlebilir kullanmn salayan, evreseladan gvenilir teknolojilerin belirlenmesi iin hkmetlerle iflbirlii iinde olmaldr.

Jeffrey D. Sachs, Direktr, The Earth Institutewww.earth.columbia.edu


BYOLOJK KAPASTE YNETM: EKOSSTEM YAKLAfiIMI

Ancak son aratrmalar gsterdi ki; tropikalormanlarn, turbalklarn, savanalarn vemeralarn biyoyakt ekim alanlarnadntrlmesi, fosil yakt yerine biyoyaktkullanmyla salanacak yllk tasarrufun 17

ile 240 kat karbon emisyonuretebilmektedir. Bugn, ormanszlama vearazi kullanmnn deitirilmesi yllk CO2emisyonunun yaklak yzde 20sindensorumludur. Tehlikeli iklim deiikliininnlenmesinde bu unsura dikkat edilmesiningereklilii giderek daha iyi anlalmaktadr.

Gezegenin biyolojik verimliliinindzenlenmesi ekolojik akta kendini gsterenfark daraltabilir, ancak bu da bir takm riskleriermektedir. Tarm alanlarn artrmak; sukaynaklarnn dzenlenmesi, polinasyon, ky

alanlarnn korunmas ve srdrlebilir gdave elyaf kaynaklarnn temini gibi yaamsal

ilevleri olan ekosistemleri tahrip etmektedir.Biyolojik kapasiteyi oluturan deerler

birbirinden bamsz olarak var olamazlar vekolaylkla birbirine dntrlemezler;dolaysyla bir alandaki kazancn bedeli baka

bir alandaki kayp olarak kendini gsterebilir.Benzerekilde, tarm veya canl hayvan

retimindeki verim veya younluun artgenellikle yksek karbon ayak izine sahip,youn enerji kullanm gerektiren iftilikyntemlerine baldr. Yksek miktarlardagbre ve tarm ilac kullanm ya da tarmsalsulama; kirlenmeden balayp, balkyataklarnn kaybna varan, hem insansalna ve geim kaynaklarna, hem de

biyolojik eitlie zarar veren geni kapsamletkilerin olumasna neden olabilir.

Bu sorunu ele alan ekosistem yaklam(bkz. aadaki kutular), iyi bilinen v e

Nfus art, biyolojik kapasitenin ve sukaynaklarnn eitsiz dalm, iklimdeiikliinin etkilerinin hissedilmeye

balamas, petrol ve gda fiyatlarnda songnlerde yaanan art, insan yaamnn

kalitesini ekosistemlerin kapasitesinin elverdii lde ykseltmeye younlalmasnaneden oldu.

Ekolojik an azaltlmas ve gerievrilmesi iin insanolunun ayak izininkontrol altna alnmas yaamsal nemesahiptir. Bununla birlikte; gezegenin biyolojikverimlilik potansiyelinin aklc kullanm ayakizi ile biyolojik kapasite arasndaki boluuazaltabilir. Aklc kullanmda, biyolojikverimlilik potansiyelinin insangereksinimlerine katks maksimize edilirken,

gezegenin ekolojik hizmetleri yerine getirmegc elinden alnmam olur. Son zamanlarda

biyoyaktlarn tevik edilmesinde yaananpolitik karklk, karar vericilerin belirlikalknma modellerini destekleyen politik veyapsal deiimlerin karmak yarar-zarardengelerini gz nnde bulundurmalarnn

gereini bir kez daha ortaya koymutur.Biyoyaktlar; ok ynllkleri,

yenilenebilirlikleri ve varsaylan karbonntrlkleriyle deerli bir enerji kayna olaraktanmlanmt. Baz baka yenilenebilir enerjikaynaklarnn aksine, gerektiinde kullanmahazr halde depolanabiliyor ve kat, sv ve gazyaktlarn yerini tutabiliyorl a rd. Yenilenebilirkaynaklar olarak biyoyaktlarn, yanmasonucunda salnan karbondioksitin geridntrlp bir sonraki biyoyakt rntarafndan yutulmasyla, fosil yaktlara kyasla

nemli karbon tasarrufu salamasb e k l e n i y o r d u .

EKOSSTEM YAKLAfiIMI

Biyolojik eflitlilik Szleflmesinde ekosistem yaklaflm; toprak, su ve canl kaynaklarn n e fl i t-

liki biimde korunmasna ve srdrlebilir kullanmna ynelik entegre ynetim stratejisi ola-

rak tanmlanmfltr.

Ekosistem yaklaflm salkl ve salam ekosistemler, biyolojik eflitliliin korunmas ve insan-

ln refah arasndaki iliflkilerden yola kar. Srdrlebilirlie ynelik karar ve uygulamalarda

dikkate alnmas gereken, evresel, ekonomik ve sosyal boyutlar bulunan 12 ilke belirlemifltir.

Yaklaflm, yerelden kresele her lekte uygulanabilir. Entegre havza ynetimi gibi genifl lekli

blgesel planlamalardan, iftlik dzeyinde srdrlebilir rnlere kadar her trl giriflimi kapsar.

www.cbd.int./ecosystem/principles.shtml


33/48

uluslararas dzeyde kabul gren b i ryaklamdr. Gezegenin srdrlebilirynetimi yalnzca, binlerce ylda evrilen doaldnglerin ve sistemlerin snrlar kapsamndagerekletirilebilir. Ekosistemlerin iinde

yaayabilmek zorunda olduumuz temelbirimler olduunu artk anlyoruz. Ancakekosistem yaklamnn baarl olmas iinsivil toplum, zel sektr ve hkmetlerarasnda yeni bir ibirlii trne ve ortaklaihtiya duymaktayz:

Hkmetler insanlarn snrlar iindeyaayaca ve zel sektrn faaliyetgsterecei politik ve ekonomikereveleri belirlemel idir. Bu konulardakidzenlemeler srdrlebilirlii tevik

etmeli ve dllendirmeli, nfusu ns a b i t l e n m e s i n i d e s t e k l e m e l i d i r .

zel sektr gezegenin iyi ynetilmesiilkesine sadk kalmal, ekonomik, sosyal veevresel baardan oluan l kryaklamna bal kalarak, insanlarnsrdrlebilir yaamalarna olanak veren

zmler retmelidir.Sivil toplum mcadelenin ve zorluklarnfarknda olmal, uzun dnemli karlarauygun politikalar uygulayacak hkmetlerisemeli ve kiisel tercihlerinde zelsektrden srdrlebilir rn ve retimitalep etmeyi alkanlk haline getirmelidir.

nsan tr hem sorun yaratmada hem de sorunzmede son derece beceriklidir. S r d r -lebilir bir dnya ulalamaz bir hedef deildir.zmler nmzde, bireylerin kiisel ve

politik ballklaryla ulalabilir uzaklktadr.


Deniz balklnda ekosistem bazl ynetim

Ekosistem bazl ynetim (EBM); ekosistem dinamikleriyle insan topluluklarnn sosyal ve eko-

nomik gereksinimlerini dikkate alan, salkl ve iflleyen ekosistemlerin devamlln salamay

amalayan entegre bir yaklaflmdr.

Deniz balklnda EBM; ekosistemlerin balk stoklarn ve bunlarn retkenliini etkiledii du-

rumlar ve aflr avlanma, tesadfi avlanma, zararl balklk teknikleri gibi balklk faaliyetleri-

nin deniz ekosistemlerini etkileyebilecei unsurlar dikkate alr.

FAOnun 1995 ylna ait Sorumlu Balklk Kurallar, EBM ilklerinden pek ounu kapsamakta-

dr. Bununla birlikte, gnlllk temeline dayal olan bu kurallar, balklk sektrnde kaynakla-

rn uzun dnemde srdrlebilir olmasna ynelik deiflimi salama derecesinde deildir.

w w w . p a n d a . o r g / a b o u t _ w w f / w h a t _ w e _ d o / m a r i n e / o u r _ s o l u t i o n s / i n d e x . c f m

Srdrlebilir Palmiye Ya Birlii

Srdrlebilir Palmiye Ya Birlii (RSPO), tedarik zinciri iinde ortaklafla alflma ve menfaat

sahipleri arasnda ak diyalog yoluyla srdrlebilir palmiye ya retimini ve kullanm teflvik

etmek amacyla kurulmufltur. RSPO srdrlebilir palmiye ya retimini ve kullanmn destek-

leyen projeleri teflvik ederken, flu konular gz nnde bulundurur:

Plantasyon ynetim uygulamalar mevcut plantasyonlarda daha iyi ynetim uygulamala-

rnn hayata geirilmesi

Yeni plantasyonlarn kurulmas kurulacak yeni palmiye ya plantasyonlarnda arazi kulla-

nmnn planlanma aflamalarnn iyilefltirilmesi

Palmiye yana sorumlu yatrm bankalar ve yatrmclar iin karar verme aralarnn iyilefl-

t i r i l m e s i

Gzetim ve koruma zinciri palmiye ya plantasyonlaryla tketici arasndaki balantlar

o l u fl t u r m a k .

TABLOLAR


34/48


ToplamNfus2 Ekolojik Balklk Yaplaflmfl Toplam lke ii lke dfl

lke/blge (milyon) Ayak zi Karbon3 Tarm arazisi Otlak Orman 4 sahas alan5 m3/kifli/yl m3/kifli/yl m3/kifli/yl

Ekolojik Ayak zi 2005 (kifli bafl global hektar) Tketimin Su Ayak izi 1997-2001

T A B L O L A R

Ta b l o 1 : EKOLOJK AYAK Z, BYOLOJK KAPASTE VE SU AYAK Z

DNYA 6,476 2,7 1,41 0,64 0,26 0,23 0,09 0,07 1,243 1,043 199

Yksek gelirli lkeler 972 6,4 4,04 1,15 0,28 0,61 0,17 0,13 Orta gelirli lkeler 3,098 2,2 1,00 0,62 0,22 0,18 0,09 0,08 Dflk gelirli lkeler 2,371 1,0 0,26 0,44 0,09 0,15 0,02 0,05

AFRKA 902,0 1,4 0,26 0,54 0,25 0,24 0,03 0,05 Cezayir 32,9 1,7 0,69 0,62 0,17 0,13 0,01 0,05 1,216 812 405

Angola 15,9 0,9 0,15 0,40 0,15 0,11 0,05 0,05 1,004 887 117Benin 8,4 1,0 0,19 0,44 0,08 0,24 0,02 0,04 1,761 1,699 62Botsvana 1,8 3,6 1,48 0,09 1,81 0,16 0,00 0,05 623 340 283Burkina Faso 13,2 2,0 0,07 0,99 0,52 0,33 0,00 0,10 1,529 1,498 31Burundi 7,5 0,8 0,07 0,30 0,05 0,37 0,01 0,04 1,062 1,042 20Kamerun 16,3 1,3 0,09 0,53 0,33 0,23 0,03 0,06 1,093 1,037 56Cape Verde 0,5 995 844 151Orta Afrika Cumhuriyeti 4,0 1,6 0,02 0,38 0,88 0,22 0,01 0,07 1,083 1,070 14ad 9,7 1,7 0,00 0,71 0,66 0,25 0,01 0,08 1,979 1,967 11Kongo 4,0 0,5 0,07 0,24 0,03 0,11 0,04 0,05 Kongo Demokratik Cumhuriyeti 57,5 0,6 0,01 0,18 0,00 0,41 0,01 0,00 734 725 9Fildifli Sahili 18,2 0,9 0,10 0,48 0,02 0,17 0,05 0,07 1,777 1,708 69Msr 74,0 1,7 0,71 0,72 0,02 0,11 0,01 0,10 1,097 889 207Eritre 4,4 1,1 0,16 0,24 0,53 0,17 0,01 0,04 Etiyopya 77,4 1,4 0,06 0,38 0,46 0,40 0,00 0,05 675 668 7Gabon 1,4 1,3 0,01 0,43 0,04 0,60 0,15 0,06 1,420 1,035 385Gambiya 1,5 1,2 0,07 0,72 0,15 0,17 0,05 0,05 1,365 998 367Gana 22,1 1,5 0,30 0,59 0,00 0,33 0,21 0,06 1,293 1,239 53Gine 9,4 1,3 0,00 0,45 0,32 0,42 0,03 0,05 Gine-Bissau 1,6 0,9 0,00 0,39 0,31 0,14 0,00 0,06 Kenya 34,3 1,1 0,12 0,25 0,41 0,22 0,02 0,04 714 644 70Lesotho 1,8 1,1 0,15 0,09 0,47 0,35 0,00 0,02 Liberya 3,3 0,9 0,00 0,26 0,01 0,52 0,03 0,05 1,382 1,310 73Libya 5,9 4,3 3,27 0,68 0,21 0,07 0,02 0,04 2,056 1,294 762Madagaskar 18,6 1,1 0,04 0,28 0,46 0,19 0,06 0,06 1,296 1,276 20Malavi 12,9 0,5 0,07 0,21 0,00 0,15 0,00 0,03 1,274 1,261 13Mali 13,5 1,6 0,08 0,67 0,64 0,13 0,01 0,08 2,020 2,008 12Moritanya 3,1 1,9 0,00 0,35 1,23 0,17 0,10 0,06 1,386 1,007 378Mauritius 1,2 2,3 0,53 0,51 0,03 0,16 1,02 0,00 1,351 547 804Fas 31,5 1,1 0,26 0,55 0,18 0,05 0,06 0,03 1,531 1,300 231Mozambik 19,8 0,9 0,19 0,37 0,00 0,30 0,00 0,06 1,113 1,110 3Namibya 2,0 3,7 0,64 0,38 1,75 0,00 0,89 0,05 683 606 77Nijer 14,0 1,6 0,04 1,19 0,15 0,21 0,01 0,04 Nijerya 131,5 1,3 0,12 0,95 0,00 0,19 0,02 0,06 1,979 1,932 47Ruanda 9,0 0,8 0,03 0,44 0,09 0,20 0,00 0,03 1,107 1,072 35Senegal 11,7 1,4 0,15 0,60 0,30 0,19 0,06 0,05 1,931 1,610 321Sierra Leone 5,5 0,8 0,00 0,30 0,02 0,32 0,10 0,03 896 865 31Somali 8,2 1,4 0,00 0,16 0,77 0,41 0,01 0,06 671 588 84


35/48


2,1 0,64 0,37 0,81 0,17 -0,6 8,999,74 5,295,12 1,096,27 2,608,36 DNYA

3,7 1,42 0,33 1,20 0,58 -2,7 Yksek gelirli lkeler 2,2 0,62 0,40 0,83 0,23 0,0 Orta gelirli lkeler 0,9 0,35 0,28 0,13 0,07 -0,1 Dflk gelirli lkeler

1,8 0,45 0,82 0,35 0,13 0,4 AFRKA 0,9 0,42 0,37 0,08 0,01 -0,7 27,53 21,63 1,46 4,45 41,24 Cezayir3,2 0,26 2,03 0,60 0,31 2,3 12,38 12,05 0,04 0,29 0,18 Angola1,5 0,53 0,39 0,48 0,03 0,5 12,54 12,29 0,06 0,19 0,98 Benin8,5 0,21 7,31 0,55 0,34 4,8 0,71 0,58 0,02 0,11 0,90 Botsvana1,6 0,89 0,52 0,09 0,00 -0,4 18,70 17,93 0,21 0,56 6,16 Burkina Faso0,7 0,29 0,33 0,01 0,01 -0,1 7,48 7,25 0,06 0,17 6,42 Burundi3,1 0,73 1,16 0,94 0,16 1,8 23,70 22,71 0,22 0,77 0,35 Kamerun

0,38 0,35 0,01 0,02 9,01 Cape Verde9,4 0,72 2,91 5,68 0,00 7,8 4,59 4,57 0,00 0,02 0,01 Orta Afrika Cumhuriyeti3,0 0,62 1,93 0,25 0,10 1,3 17,02 16,80 0,07 0,16 0,53 ad

13,9 0,23 7,48 5,66 0,46 13,3 37,29 36,92 0,03 0,34 0,03 Kongo4,2 0,17 2,16 1,78 0,06 3,6 Kongo Dem. Cumhuriyeti2,2 0,86 0,84 0,37 0,04 1,3 61,26 60,37 0,17 0,72 1,09 Fildifli Sahili0,4 0,25 0,00 0,00 0,02 -1,3 83,93 18,75 28,58 36,60 111,79 Msr2,1 0,14 0,58 0,07 1,22 0,9 Eritre1,0 0,32 0,46 0,12 0,05 -0,3 46,61 43,89 0,54 2,17 2,47 Etiyopya

25,0 0,55 4,65 15,86 3,86 23,7 1,35 1,23 0,02 0,10 0,07 Gabon1,2 0,45 0,18 0,08 0,45 0,0 1,40 1,37 0,01 0,02 0,34 Gambiya1,2 0,58 0,32 0,14 0,06 -0,3 42,65 42,19 0,07 0,39 0,86 Gana3,0 0,28 1,55 0,58 0,57 1,8 Gine3,4 0,53 0,50 0,26 2,06 2,5 Gine-Bissau1,2 0,26 0,86 0,01 0,02 0,1 24,21 22,68 0,30 1,23 5,08 Kenya1,1 0,10 0,94 0,00 0,00 0,0 Liberya2,5 0,23 0,86 0,97 0,39 1,6 4,27 4,16 0,02 0,09 0,05 Liberya1,0 0,41 0,27 0,00 0,27 -3,3 8,77 3,50 2,82 2,45 878,04 Libya3,7 0,29 2,49 0,70 0,21 2,7 33,48 18,87 3,58 11,03 4,33 Madagaskar0,5 0,24 0,10 0,02 0,08 0,0 14,25 13,28 0,20 0,77 5,62 Malavi2,6 0,62 1,25 0,56 0,06 0,9 29,68 22,76 2,06 4,86 6,92 Mali6,4 0,20 4,26 0,01 1,85 4,5 3,71 2,04 0,44 1,23 14,60 Moritanya0,7 0,25 0,01 0,05 0,42 -1,5 1,15 0,62 0,13 0,40 24,09 Mauritius0,7 0,30 0,20 0,06 0,11 -0,4 45,58 33,09 4,23 8,27 43,07 Fas3,4 0,31 2,58 0,27 0,20 2,5 20,89 20,26 0,21 0,41 0,29 Mozambik 9,0 0,38 2,39 0,43 5,74 5,3 1,25 0,99 0,07 0,19 1,44 Namibya1,8 1,11 0,67 0,01 0,00 0,2 Nijer1,0 0,61 0,24 0,02 0,03 -0,4 254,86 247,27 1,65 5,94 2,65 Nijerya0,5 0,33 0,09 0,02 0,01 -0,3 8,39 8,31 0,01 0,07 1,41 Ruanda1,5 0,39 0,43 0,44 0,21 0,2 18,85 17,28 0,43 1,14 3,98 Senegal1,0 0,13 0,49 0,14 0,21 0,2 4,63 4,25 0,11 0,27 0,24 Sierra Leone1,4 0,14 0,77 0,06 0,39 0,0 7,52 4,22 0,98 2,32 24,46 Somali

Toplambiyolojikkapasite

7 Tarm arazisi Otlak Orman

Balklksahas

Ekolojik rezervya da eksik (-)

(gha/kifli)Toplamkm3/yl

Yeflil sukm3/yl

Mavi sukm3/yl

Geri dnen sukm3/yl

Mavi su kaynaklarzerindeki bask

(%)

Biyolojik Kapasite1 2005 (kifli bafl global hektar) retimin Su Ayak zi 1997-2001

lke/blge


36/48


ToplamNfus2 Ekolojik Balklk Yaplaflmfl Toplam lke ii lke dfl6

lke/blge (milyon) Ayak zi Karbon3 Tarm arazisi Otlak Orman 4 sahas alan5 m3/kifli/yl m3/kifli/yl m3/kifli/yl

Ekolojik Ayak zi 2005 (kifli bafl global hektar) Tketimin Su Ayak izi 1997-2001

Gney Afrika Cumhuriyeti 47,4 2,1 1,03 0,44 0,23 0,27 0,04 0,07 931 728 203Sudan 36,2 2,4 0,26 0,59 1,34 0,19 0,00 0,05 2,214 2,196 18Svaziland 1,0 0,7 0,00 0,19 0,45 0,00 0,00 0,08 1,225 1,009 217

Tanzanya Birleflik Cumhuriyeti 38,3 1,1 0,09 0,34 0,42 0,21 0,03 0,06 1,127 1,097 30

Togo 6,1 0,8 0,00 0,41 0,04 0,30 0,02 0,04 1,277 1,203 75Tunus 10,1 1,8 0,57 0,78 0,10 0,18 0,09 0,05 1,597 1,328 269Uganda 28,8 1,4 0,03 0,62 0,15 0,46 0,06 0,06 Zambiya 11,7 0,8 0,14 0,14 0,19 0,24 0,01 0,05 754 729 25Zimbabve 13,0 1,1 0,21 0,26 0,37 0,24 0,00 0,03 952 942 10

ORTA DOU VEORTA ASYA 365,6 2,3 1,34 0,69 0,08 0,08 0,04 0,08

Afganistan 29,9 0,5 0,00 0,27 0,10 0,05 0,00 0,06 660 642 18Ermenistan 3,0 1,4 0,60 0,53 0,21 0,03 0,00 0,07 898 689 209

Azerbaycan 8,4 2,2 1,20 0,58 0,26 0,04 0,00 0,07 977 812 165Bahreyn 0

wwf yaşayan gezegen raporu

Documents