Zielony Świat Tatr

1. Piętra roślinne

2. Górna granica lasu

3. Zbiorowiska roślinne i charakterystyczne dla nich gatunki roślin

Wolontariat dla Tatr – materiały szkoleniowe

Opracował:

Jan Krzeptowski Sabała

• Piętra roślinne – całe Tatry

Piętrowy układ roślinności jest uwarunkowany zmianami klimatycznymi zachodzącymi w miarę wzrostu wzniesienia nad poziom morza.

Źródło: GIS TPN

Lasy zajmują 60,4 % powierzchni TPN

Źródło: GIS TPN

Regiel dolny

Od podnóża do 1200 (1250) m n.p.m.

Piętro klimat. umiarkowanie chłodne

Temp. od +6 do +4 C

Okres wegetacyjny 170 – 200 dni

Buczyny karpackie

Lasy bukowo-jodłowo-świerkowe

Rosną na żyznych glebach wykształconych na podłożu zasobnym w węglan wapnia.

Buk zwyczajny

Jodła pospolita

Świerk pospolity

Jesion wyniosły

Klon jawor

Cis pospolity

Wiciokrzew czarny

Bez koralowy

Wawrzynek wilczełyko

GEOFITY WIOSENNE

Żywiec gruczołowaty Zawilec gajowy

Rzeżucha trójlistkowa

Szczyr trwały

Czworolist pospolity

Starzec gajowy

• Przenęt purpurowy

Przenęt purpurowy

Goryczka trojeściowa

Obuwik pospolity

Lilia złotogłów

Przytulia okrągłolistna

Jedliny

Występują na siedliskach mniej żyznych niż buczyny, często u podnóża stoków, na glebach ciężkich.

Szczawik zajęczy

Świerczyny namorenowe

Występują w obszarach morenowych, gdzie utworzyły się bardzo ubogie gleby bielicowe, np. w Dolinie Suchej Wody.

Jaworzyny

Miesiącznica trwała

Języcznik zwyczajny

Występują w reglu dolnym i górnym w miejscach stromych, na słabo ustabilizowanym materiale skalnym, w żlebach czy na półkach skalnych.

Olszynka nadrzecznaPorasta brzegi potoków w dolnych częściach dolin. Takie miejsca są okresowo zalewane przez wodę i tworzą się tam żyzne gleby – mady.

Wierzba siwa

Olsza szara

Lepi ężniki

Knieć górska

Reliktowe laski sosnowe

10 tysięcy lat temu, po ustąpieniu lodowców, bory sosnowe zajmowały duże powierzchnie w Tatrach. Później sosna została wyparta przez bardziej ekspansywne gatunki drzew.

Dziś reliktowe sośniny występują tylko w kilku miejscach, na stromych nasłonecznionych skałkach, np. nad Łysą Polaną.

Jarząb mączny

Sosna zwyczajna

Pierwiosnek łyszczak

Szarotka alpejska

Polany reglowe powstały w wyniku gospodarki kośnej lub pasterskiej.

Część z nich jest objęta ochroną czynną poprzez wypas lub wykaszanie.

Szafran spiski

Mietlica pospolita

Mieczyk dachówkowaty

• wierzbówka

Wierzbówka kiprzyca

Sztuczne monokultury świerkowe na siedliskach buczyn

Rabunkowa gospodarka leśna w XIX wieku – dewastacja większości lasów dolnoreglowych

Regiel górny

1200 (1250) – 1550 m n.p.m.

Piętro klimat. umiarkowanie chłodne

Temp. od +4 do +2 C

Okres wegetacyjny 170 – 140 dni

Świerk pospolity

Świerczyny górnoreglowe na granicie

Borówka brusznica Borówka czarna

Świerczyny górnoreglowena wapieniu

Żłobik koralowaty

Paprotnik ostry

Reliktowe bory limbowe

Sosna limba

Modrzew europejski

Brzoza karpacka

Wierzba śląska

Uszkodzenia drzewostanów przez wiatr

Kornik drukarz

Gradacje tego chrz ąszcza powoduj ą zamieranie drzewostanów świerkowych na dużych powierzchniach.

Zamieranie starych drzew jest naturalnym zjawiskiem , które umo żliwia rozwój nowego pokolenia lasu.

Bardzo wa żną rol ę w tym procesie odgrywaj ą martwe drzewa.

Lasek jarzębinowy na miejscu wiatrołomu

Siewki świerka kiełkujące na martwym drewnie.

• wiatrołomy

Górna granica lasu – 1550 m n.p.m (po płn. stronie Tatr)Nie jest zwykle wyraźną linią, lecz pewnym pasem, w którym las przechodzi stopniowo w formację krzewiastą – zarośla kosodrzewiny

Jest uwarunkowana klimatycznie, lecz jej lokalny przebieg modyfikowany jest przez orografię, podłoże, działalności człowieka i inne czynniki.

Lasy świerkowe zmieniają swoją fizjonomię stopniowo w miarę zbliżania się do górnej granicy lasu: rozluźnia się zwarcie drzewostanu, zmienia pokrój drzew i zmniejsza się ich wysokość (aż do zupełnego skarlenia) oraz tworzą się biogrupy.

Biogrupy świerka powyżej górnej granicy lasu

• sarnia

Klimatyczne obniżenie górnej granicy lasu

Fenomen Sarniej Skały

Górna granica lasu na wysokości 1300-1340 m n.p.m.

Orograficzne obniżenie górnej granicy lasu

Edaficzne obniżenie górnej granicy lasu

Obniżenie górnej granicy lasu w wyniku działalności lawin

Piętro kosodrzewiny

(subalpejskie)

1550 – 1850 m n.p.m

Piętro klimat. bardzo chłodne

Temp. od +2 do 0 C

Okres wegetacyjny 140 – 100 dni

Kosodrzewina (sosna górska)

• Jałowiec halny

Jałowiec halny

Bażyna obupłciowa

Borówka halna

Ziołorośla

Skupienia wysokich do 1,5 m bylin o dużych liściach i grubych soczystych łodygach. Spotykane w całych Tatrach, w sąsiedztwie potoków, drobnych cieków wodnych i źródlisk oraz pod skałami, w miejscach, gdzie ścieka woda.Występują na różnych wysokościach od regla dolnego po piętro halne, ale związane są głownie z piętrem kosodrzewiny

Omieg górski

Miłosna górska Modrzyk górski

Arcydzięgiel litwor

tojad

Ciemiężyca zielona

Tojad mocny

Piętro turniowe

(subniwalne)

Powy żej 2300 m n.p.m.

Piętro klimatyczne: zimne

Temp. od -2 do -4 C

okres wegetacyjny < 65 dni

Piętro halne

(alpejskie)

1800 – 2250 (2300) m n.p.m.

Piętro klimatyczne: umiarkowanie zimne

Temp. od 0 do -2 C

okres wegetacyjny 100 – 65 dni

Traworośla węglanowe

Goździk okazały

Oset siny

Len karpacki

Pełnik alpejski Zawilec narcyzowy

Goryczka kropkowana

Traworośla bezwęglanowe

Szarota norweska

Nawłoć alpejska

Starzec karpacki

Murawy nawapienne

Fiolek alpejski Naradka włosista

Gnidosz okółkowy

Gnidosz dwubarwny

Murawy na podłożu bezwęglanowym

Sasanka alpejskaDzwonek alpejski

Boimka dwurzędowa

Sit skucina

Omieg kozłowiec

Rojnik górski

Starzec kraińskiJaskier lodnikowy

Goryczka przezroczysta Kuklik rozesłany

Szczwiór alpejski Skalnica karpacka

Skalnica mchowata

Rośliny mylonitowe Mylonity – skały złożone z drobnych, pokruszonych i roztartych ziaren starszych skał. Powstają w wyniku metamorfizmu dyslokacyjnego, głównie w strefach uskokowych.

Lilijka alpejska

Nibymarchwicapojedyncza

Rośliny wyle żyskowe

Kosmatka brunatna

Wierzba zielna

Występują w miejscach, gdzie śnieg zalega bardzo długo a okres wegetacyjny skraca się do 1,5-4 miesięcy

Roślinno ść piargowa

Lepnica piargowaMak tatrzański

Rośliny przystosowane do życia na ruchomych usypiskach kamieni i gruzu skalnego

Relikty trzeciorz ędowe (paleoendemity)

Występują w Tatrach nieprzerwanie od trzeciorzędu

Ostróżka tatrzańska Skalnica tatrzańska

Pojawiły się w Tatrach w czasie epoki lodowcowej. Przetrwały tutaj dzięki surowym warunkom siedliskowym, zbliżonym do tych z plejstocenu

Dębik ośmiopłatkowy Wierzba żyłkowana

Relikty glacjalne

Warzucha tatrzańska

Endemit tatrza ński

Gatunek nie wystepujący nigdzie poza Tatrami

Opracował: Jan Krzeptowski Sabała

Zdjęcia:Jan Krzeptowski SabałaTomasz SkrzydłowskiEdward LichotaMarta SzulcJarosław Wenta