พระพทธรปส ำรดสกลชำงฝำงในอ ำเภอฝำงและอ ำเภอแมอำย จงหวดเชยงใหม

โดย นำงสำวพชรำวรรณ บวอวม

วทยำนพนธนเปนสวนหนงของกำรศกษำตำมหลกสตรปรญญำศลปศำสตรมหำบณฑต สำขำวชำประวตศำสตรศลปะ ภำควชำประวตศำสตรศลปะ

บณฑตวทยำลย มหำวทยำลยศลปำกร ปกำรศกษำ 2559

ลขสทธของบณฑตวทยำลย มหำวทยำลยศลปำกร

พระพทธรปส ำรดสกลชำงฝำงในอ ำเภอฝำงและอ ำเภอแมอำย จงหวดเชยงใหม

โดย นำงสำวพชรำวรรณ บวอวม

วทยำนพนธนเปนสวนหนงของกำรศกษำตำมหลกสตรปรญญำศลปศำสตรมหำบณฑต สำขำวชำประวตศำสตรศลปะ ภำควชำประวตศำสตรศลปะ

บณฑตวทยำลย มหำวทยำลยศลปำกร ปกำรศกษำ 2559

ลขสทธของบณฑตวทยำลย มหำวทยำลยศลปำกร

THE BRONZE BUDDHA IMAGES OF FANG SCHOOL IN FANG AND MAE AI DISTRICTS

OF CHIANG MAI

By Miss Patcharawan Bua uam

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Master of Arts Program in Art History

Department of Art History Graduate School, Silpakorn University

Academic Year 2016 Copyright of Graduate School, Silpakorn University

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “พระพทธรปส ารดสกลชางฝางในอ าเภอฝางและอ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม” เสนอโดย นางสาว พชราวรรณ บวอวม เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ

……........................................................... (รองศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ) คณบดบณฑตวทยาลย

วนท..........เดอน.................... พ.ศ...........

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงห คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ .................................................... ประธานกรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.รงโรจน ธรรมรงเรอง) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (ศาสตราจารย เกยรตคณ ดร.สนต เลกสขม) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (ศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงห) ............/......................../..............

ง

55107212 : สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ ค าส าคญ : พระพทธรปส ารด/ สกลชางฝาง/ รปแบบ พชราวรรณ บวอวม : พระพทธรปส ารดสกลชางฝางในอ าเภอฝางและอ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม. อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : ศ.ดร.ศกดชย สายสงห. 185 หนา.

การวจยนมวตถประสงค 1) เพอศกษารปแบบ จ าแนกกลมและก าหนดอายสมยของพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง 2) เพอศกษาความสมพนธของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางกบพระพทธรปส ารดกบสกลชางอน ๆ 3) เพอศกษาความสมพนธระหวางของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางกบประวตศาสตรเมองฝาง

ผลการวจย พบวา 1. การศกษารปแบบของพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง สามารถแยกไดเปน 2 กลม ไดแก กลมแรกพระพทธรปไดรบอทธพลจากสกลชางหลวง ก าหนดอายอยในชวงตน – กลาง พทธศตวรรษท 21 และกลมทสองพระพทธรปมรปแบบเปนทองถน ก าหนดอายสมยชวงปลาย พทธศตวรรษท 21 – ปลายพทธศตวรรษท 22

2. พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ไดรบอทธพลทางศลปะมาจาก อทธพลกลมชางหลวง (เชยงใหม) กลมเชยงแสน เชยงราย ซงไดมการผสมผสานรปแบบจนเกดเปนลกษณะเฉพาะของสกลชางฝางขน กลาวคอ พระพทธรปมเปลอกพระเนตรขนาดใหญ สวนประกอบบนพระพกตรนยมเซาะใหเกดรอง พระศอยาว สงฆาฏ แผนใหญ ปลายตด และสวนปลายตกแตงลวดลาย นวพระหตถทงหายาวเกอบเสมอกนทงหมด และมฐานบวสง ซงมลวดบวรองรบ

3. อทธพลทางศลปกรรมของพระพทธรปมผลมาจากความสมพนธทางดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม กบเมองใกลเคยง แมกระทงในชวงทอาณาจกรลานนาตกเปนเมองขนของพมา ยงคงปรากฏหลกฐานวามการสรางพระพทธรปและพฒนาเปนรปแบบเฉพาะของสกลชางฝางอยางตอเนอง สะทอน ใหเหนถงความเจรญรงเรองของเมองฝางในชวงพทธศตวรรษท 22 ไดเปนอยางด

ภาควชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ลายมอชอนกศกษา........................................ ปการศกษา 2559 ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ........................................

จ

55107212 : MAJOR : ART HISTORY KEY WORD : THE BRONZE BUDDHA/ FANG SCHOOL/ FORMS PATCHARAWAN BUA UAM : THE BRONZE BUDDHA IMAGES OF FANG SCHOOL IN FANG AND MAE AI DISTRICTS OF CHIANG MAI. THESIS ADVISOR: PROF.SAKCHAI SAISINGHA, Ph.D. 185 pp.

This research is aim 1) to study the forms, classification and periods formulate of Fang school bronze Buddha images, 2) to study the relationships between the Fang school bronze Buddha images with other school bronze Buddha images and 3) to study relationships between the Fang school bronze Buddha images with Fang history.

1. The forms of Fang school bronze Buddha images have 2 groups; the first, the Buddha images had taken influences from Luang school, it has the age between early-mid 21 Buddhist Era. The second, the Buddha is local style. It has the age between end 21-end 22 Buddhist Era.

2. Fang school Buddha images had taken the arts from the influences of Luang schools (ChiangMai) Chiangsaen school and Chiangrai school, their forms become specific Fang school. They are the big eyelid, the components of face are always made the groove, the long neck. The outer rope is the large sheet, a straight line and decorated with motif. The five fingers are almost equal. The Bronze Buddha images are stayed on the high lotus pedestal and moulding under of the Buddha images.

The artistic influences of the Buddha images had taken the political, economic, social relation with near cities. Even in the period of Lanna was become the colony of Myanmar, it has the evidences show that there are constructions the Buddha images and development the specific forms of Fang school continuous. So It points that Fang is development in 22 Buddhist Era as well as.

Department of Art History Graduate School, Silpakorn University Student's signature ........................................ Academic Year 2016 Thesis Advisor's signature ........................................

ฉ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงลงไดดวยด ดวยความกรณาของ ศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงห อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ผใหความร ใหค าปรกษา และแนะน าแนวทางวชาการ จนวทยานพนธฉบบนส าเรจเรยบรอยเปนอยางด และคณาจารยสาขาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด ผ ใหความร ความคด และประสบการณอ นทรงค ณคาในชว ต ขอกราบขอบพระคณในความกรณาของทกทาน มา ณ โอกาสน

วทยานพนธฉบบนไดรบ ทนอดหนนการวจยประเภทบณฑตศกษา จากส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต ประจ าป 2558 ขอขอบพระคณส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) เปนอยางยง

กราบนมสการขอบพระคณพระคณเจา เจาอาวาสวดในเขตเมองฝาง ขอบพระคณส านกงานวฒนธรรมอ าเภอแมอาย ผใหความอนเคราะหขอมลภาคสนาม อนเปนขอมลส าคญทใชในการท าวจยครงน

ขอขอบพระคณ บดา มารดา พออย แมอย ผใหความรกความเมตตา สนบสนนการเรยนร มาโดยตลอด ขอบคณ คณณวญ เสรฐผล คณชาครยา ชมสงห พ นอง และเพอน ส าหรบก าลงใจ และมตรภาพทมใหเสมอมา

คณคาและประโยชนอนใดพงมในงานวจยครงน ขอนอมน าคณคาและประโยชนอนนนกลบมาเปนเครองบชาพระคณของบดา มารดา บพการ บรพาจารย และบรรพชนผทรงภมปญญาทกทาน

ช

สารบญ หนา

บทคดยอภาษาไทย ..................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ ................................................................................................................ จ กตตกรรมประกาศ...................................................................................................................... ฉ สารบญภาพ ............................................................................................................................... ญ บทท 1 บทน า .......................................................................................................................... 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา ............................................................ 1 วตถประสงคของการวจย .................................................................................. 5 สมมตฐานของการวจย ...................................................................................... 5 ขอบเขตการวจย ............................................................................................... 5 ขนตอนการวจย ................................................................................................ 5 นยามศพทเฉพาะ .............................................................................................. 6 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ................................................................................ 6 2 พฒนาการทางประวตศาสตรเมองฝาง.......................................................................... 7 ทตงและสภาพทางภมศาสตร ............................................................................ 7 ทตง ........................................................................................................ 7 สภาพทางภมศาสตร ................................................................................ 8 ประวตศาสตรเมองฝาง ..................................................................................... 12 ประวตศาสตรเมองฝางกอนอาณาจกรลานนา......................................... 12 ทตงของเมองฝางในต านาน ............................................................ 12 ประวตศาสตรเมองฝางกอนอาณาจกรลานนา ................................ 16 ประวตศาสตรเมองฝางสมยอาณาจกรลานนา ......................................... 17 ประวตศาสตรเมองฝางสมยเรมตนของอาณาจกรลานนา ............... 18 ประวตศาสตรเมองฝางสมยอาณาจกรลานนาเจรญรงเรอง ............. 20 ประวตศาสตรเมองฝางในยคปลายของอาณาจกรลานนา ............... 23 ประวตศาสตรเมองฝางในสมยพมาปกครอง ........................................... 23 ประวตศาสตรเมองฝางสมยรตนโกสนทร ................................................ 24 หลกฐานทางดานโบราณคดทพบในเมองฝาง .................................................... 25 แหลงโบราณคดในเมองฝาง .................................................................... 26 เวยงฝาง ......................................................................................... 26

ซ

บทท หนา เวยงสทโธ ....................................................................................... 26 เวยงมะลกา .................................................................................... 28 เวยงไชย ......................................................................................... 28 โบราณสถานวดสมสก .................................................................... 29 โบราณสถานวดสนปาฮก ................................................................ 29 โบราณวตถในเมองฝาง ........................................................................... 31 34 3 รปแบบงานศลปกรรมพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง .................................................... 39 กลาวน า ............................................................................................................ 39 การจ าแนกกลมพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง .................................................. 39 พระพทธรปลานนาพบทเมองฝาง ในพทธศตวรรษท 21 ......................... 39 ตนพทธศตวรรษท 21 .................................................................... 40 กลมท 1 พระพทธรปส ารดขดสมาธเพชร .............................. 40 กลมท 2 พระพทธรปขดสมาธราบ .......................................... 47 กลางพทธศตวรรษท 21 ................................................................. 54 พระพทธรปขดสมาธราบ ........................................................ 54 พระพทธรปสกลชางฝาง แบบทองถน ..................................................... 61 กลางพทธศตวรรษท 21 ................................................................. 61 กลมพระพทธรปขดสมาธราบ .......................................................... 62 ปลายพทธศตวรรษท 21 ................................................................ 66 กลมพระพทธรปขดสมาธราบ ................................................. 66 พทธศตวรรษท 22 ......................................................................... 80 กลมท 1 พระพทธรปขดสมาธเพชร ........................................ 80 กลมท 2 พระพทธรปขดสมาธราบ .......................................... 85 กลมท 3 พระพทธรปประทบยน ............................................. 101 สรป ........................................................................................................ 117 4 พระพทธรปส ารดสกลชางฝางกบการเชอมโยงทางประวตศาสตรเมอง ......................... 118 สมยท 1 เมองฝางกอนการสถาปนาอาณาจกร และยคตนของลานนา............... 118 สมยท 2 พระพทธรปสกลชางฝางในพทธศตวรรษท 21 .................................... 120 สมยท 3 พระพทธรปสกลชางฝางอยางแทจรงในยคพทธศตวรรษท 22 ............ 128 สมยท 4 พระพทธรปสกลชางฝางในยคหลงพทธศตวรรษท 22 ......................... 131 สรป .................................................................................................................. 132

ฌ

บทท หนา 5 สรปและขอเสนอแนะ ................................................................................................... 134 สรป .................................................................................................................. 134 ขอเสนอแนะ ..................................................................................................... 136 รายการอางอง ............................................................................................................................. 137 ภาคผนวก.................................................................................................................................... 142 ประวตผวจย ................................................................................................................................ 185

ญ

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1 แผนทแมนาฝางและแมนาสาขาในพนทลมแมนาฝาง ........................................... 10 2 พนทราบลมแมนาฝาง รปพระจนทรเสยว ............................................................ 11 3 พระพทธรปปางมารวชย วดรตนาวาส ตาบลแมสาว อาเภอแมอาย ..................... 33 4 พระพทธรปปางมารวชย วดศรดอนแกว อาเภอแมอายจงหวดเชยงใหม .............. 33 5 พระพทธรปปางมารวชย วดพระบาทอดม อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม ............... 34 6 พระพทธรปปางอมบาตร วดทรายแดง ................................................................ 34 7 รปสเกตพระพทธรปปางมารวชยเมองฝาง ........................................................... 35 8 พระพทธรปแบบเชยงแสนสงหหนง วดอดมมงคล ตาบลแมขา อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 41 9 พระขนงของพระพทธรปแบบเชยงแสนสงหหนง วดอดมมงคล ตาบลแมขา อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม ......................................................................... 42 10 พระพกตรพระพทธรป วดพวกแตม ตาบลพระสงห อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม .... 42 11 ชายสงฆาฎคลายรปสเหลยมขนมเปยกปน พระพทธรปแบบเชยงแสนสงหหนง วดอดมมงคล ตาบลแมขา อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม ............................... 44 12 ฐานของพระพทธรปแบบเชยงแสนสงหหนง วดอดมมงคล ตาบลแมขา อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 45 13 พระพทธรปขดสมาธเพชร วดแมงอน อาเภอแมงอน จงหวดเชยงใหม ................. 47 14 พระพทธรป วดปณณาราม ตาบลเวยง อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม .................... 49 15 พระพทธรป วดศรบญเรอง ตาบลแมสาว อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ........... 53 16 พระพทธรป วดศรดอนแกว ตาบลแมสาว อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......... 53 17 พระพทธรปปางมารวชย วดธมมกาวาส ตาบลแมนาวาง อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 55 18 ลวดลายประดบปลายสงฆาฏ พระพทธรป วดธมมกาวาส ตาบลแมนาวาง อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ................................................................... 57 19 พระพทธรปปางมารวชย วดพระบาทอดม ตาบลเวยง อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม ... 59 20 พระพทธรปวดวฒนาราม ตาบลบานหลวง อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ......... 60 21 พระพทธรปปางมารวชย วดปญจคณานสรณ ตาบลแมสาว อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 61

ฎ

ภาพท หนา 22 พระพทธรปปางมารวชย วดศรดอนแกว ตาบลแมสาว อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 62 23 พระพทธรป ปางมารวชยวดพรหมจรยาวาส ตาบลแมงอน อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 65 24 พระพทธรปปางมารวชย วดหวยมวง ตาบลสนตนหมอ อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 66 25 พระพทธรปปางมารวชย วดทาตอน ตาบลทาตอน อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .. 67 26 ฐานพระพทธรป วดพระแกว อาเภอเมองเชยงราย จงหวดเชยงราย .................... 69 27 พระพกตรพระพทธรปปางมารวชย วดทาตอน อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ... 70 28 พระพกตรพระพทธรปปางมารวชย วดดวงด อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม .......... 70 29 ลวดลายบนสงฆาฏ พระพทธรปปางมารวชย วดพระบาทอดม ตาบลเวยง อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 71 30 ฐานพระพทธรปปางมารวชย วดทาตอน ตาบลทาตอน อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 73 31 พระพทธรปปางมารวชย วดภมนทร ตาบลแมต า อาเภอเวยง จงหวดพะเยา ....... 73 32 พระพทธรปปางมารวชย วดเทพวน ตาบลเมองพาน อาเภอพาน จงหวดเชยงราย .... 74 33 ฐานสามขา พระพทธรปปางมารวชย วดทาตอน ตาบลทาตอน อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 75 34 พระพทธรปปางมารวชย วดแมสาว ตาบลแมอาย อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ... 76 35 พระพทธรปปางมารวชย วดศรบวเงน ตาบลแมขา อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม .. 77 36 พระพทธรปปางมารวชย พพธภณฑวดพระธาตหรภณชย จงหวดลาพน ............. 77 37 พระพทธรปปางมารวชย วดดอยแกว ตาบลแมอาย อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม . 79 38 พระพทธรปปางมารวชย วดมาตการาม ตาบลแมอาย อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 79 39 ภาพวาดฐานพระพทธรปแบบเชยงแสนสงหหนง Ethnographical Museum กรงออสโล ประเทศนอรเวย ........................................................................ 83 40 พระพทธรปขดสมาธราบ วดวฒนาราม ตาบลบานหลวง อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 84 41 พระพทธรปแบบเชยงแสนสงหหนง Ethnographical Museum กรงออสโล ประเทศนอรเวย .......................................................................................... 85

ฏ

ภาพท หนา 42 พระพทธรปปางมารวชย วดปณณาราม (วดตนหนน) ตาบลสนทราย อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 86 43 พระเศยรของพระพทธรปปางมารวชย วดทงจาลอง ตาบลแมงอน อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 89 44 พระวรกายของพระพทธรปปางมารวชย วดศรบญเรอง ตาบลแมวาง อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 90 45 ฐานมลวดบวของพระพทธรปปางมารวชย วดพระบาทอดม ตาบลแมงอน อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ................................................................... 91 46 ฐานบวของพระพทธรปปางมารวชย วดทาตอน ตาบลทาตอน อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 91 47 ฐานมลวดบวของพระพทธรปปางมารวชย วดรตนวาส ตาบลแมสาว อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 92 48 ฐานของพระพทธรปปางมารวชย วดธมมกาวาส ตาบลแมนาวาง อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 92 49 พระพทธรปปางมารวชย วดปางหมอปวง ตาบลปาสก อาเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย ........................................................................................... 94 50 พระพทธรป ปางมารวชย วดพระบาทอดม ตาบลเวยง อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม . 96 51 พระพทธรปปางมารวชย วดศรบญเรอง ตาบลแมสาว อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 97 52 พระพทธรปปางมารวชย วดเจดยงาม ตาบลเวยง อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม .... 98 53 พระพทธรปปางมารวชย วดวงเคมใหม อาเภอเชยงคา จงหวดพะเยา .................. 98 54 พระพทธรปปางมารวชย วดทงจาลอง ตาบลแมงอน อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม 99 55 พระพทธรปปางมารวชย วดมงคลนมต อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ............... 100 56 พระพทธรปปางมารวชย วดมอนปน ตาบลมอนปน อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม . 101 57 พระพทธรปปางเปดโลก วดเจดยงาม ตาบลเวยง อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม ..... 103 58 เศยรพระพทธรปปางมารวชย วดทาตอน ตาบลทาตอน อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 105 59 ลวดลายชายสงฆาฏ พระพทธรปปางเปดโลก วดทาตอน ตาบลทาตอน อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 106 60 ลวดลายชายสงฆาฏ พระพทธรปปางมารวชย วดประบาทอดม ตาบลเวยง อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 107

ฐ

ภาพท หนา 61 พระพทธรปปางเปดโลก วดทาตอน ตาบลทาตอน อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ... 109 62 พระพทธรปปางเปดโลก วดเจดยงาม ตาบลเวยง อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม ..... 110 63 พระพทธรปปางอมบาตร วดเชยงมน อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม ..................... 111 64 พระพทธรปปางอมบาตร วดทรายแดง ตาบลสนตนหมอ อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 112 65 พระพทธรปปางอมบาตร พพธภณฑสถานแหงชาตเชยงแสน อาเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย ........................................................................................... 114 66 ฐานพระพทธรปปางอมบาตร วดทรายแดง ตาบลสนตนหมอ อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 115 67 พระพทธรปปางอมบาตร วดทาตอน ตาบลทาตอน อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม . 116 68 พระพทธรป วดศรดอนแกว ตาบลแมสาว อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม .......... 121 69 พระพทธรป วดศรบญเรอง ตาบลแมสาว อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ........... 123 70 พระพทธรปวดศรบญเรอง ตาบลแมสาว อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ............. 125 71 พระพทธรปวดวฒนาราม ตาบลบานหลวง อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ......... 125 72 พระเจาเกาตอ วดบบผาราม หรอวดสวนดอก ตาบลสเทพ อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม .......................................................................................... 126 73 พระพทธรปวดศรบญเรอง ตาบลแมสาว อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ........... 130

1

บทท 1

บทน ำ 1. ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ พระพทธรป คอ วตถสญลกษณแทนพระสมมาสมมาพทธเจา สรางขนเพอเปนทเคารพบชาและเปนเครองยดเหนยวจตใจของพทธศาสนกชนทมตอพระพทธศาสนา ชาวลานนาเรยกพระพทธรปวา “พระเจา” ซงมนยหมายถงพระพทธเจาหรอพระพทธรป ในลานนาพระพทธรปถอไดวาเปนสวนหนงของวถชวตและสงสรางคณคาในแงเอกลกษณใหกบภมภาคนมาชานาน ซงไมเพยงจะแสดงออกในเชญรปลกษณกายภาพเทานน หากแตพระเจาในโลกทศนของชาวลานนามความหมายทเช อมโยงกบมตของจตวญญาณ เชอวาพระพทธรปเปนเสมอนพระพทธเจาทด ารงอย1 การสรางพระพทธรปไดรบความนยมอยางแพรหลายตงแตอดตจนถงปจจบน หลกฐานการสรางพระพทธรปในประเทศไทยสมยระยะแรกเกดขนตงแตสมยทวารวด เมอประมาณพทธศตวรรษท 12 เปนตนมา และในสวนของดนแดนลานนาพบหลกฐานการสรางพระพทธรปมาตงแตสมยหรภญชย ในชวงพทธศตวรรษท 132 และเจรญรงเรองสงสดในชวงพทธศตวรรษท 21 ซงเปนชวงทอาณาจกรลานนามความเจรญอยางตอเนอง ดงจะเหนไดจากหลกฐาน พระพทธรปส ารดทพบในเมองเชยงใหมเปนจ านวนมาก3 การสรางพระพทธรปไมไดสรางเฉพาะในตวเมองเชยงใหมเทานน ความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนา สงผลใหเกดความเชอและความศรทธาอยางแพรหลายไปยงเมองส าคญตาง ๆ ของอาณาจกรลานนา ท าใหเกดการสรางพระพทธรปอยางแพรหลาย และมรปแบบหลากหลายและลกษณะเฉพาะแตละทองถน

1ปฐม หงสสวรรณ, ต ำนำนพระพทธรปลำนนำ พลงทำงควำมเชอและควำมสมพนธ

กบทองถน (กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2554), 3. 2สนต เลกสขม, ศลปะภำคเหนอ : หรภญชย – ลำนนำ, พมพครงท 3 (กรงเทพฯ: เมอง

โบราณ, 2555), 27. 3ศกดชย สายสงห, พระพทธรปในประเทศไทย : รปแบบ พฒนำกำร และควำมเชอ

ของคนไทย (กรงเทพฯ: ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2547),

313.

2

พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง เปนตวอยางหนงทมความนาสนใจตอการศกษา ซงพระพทธรปมรปแบบทมความเฉพาะของทองถน อนเปนสวนส าคญในการชวยก าหนดอายสมย ความสมพนธทางศลปะระหวางสกลชาง และท าใหทราบขอมลทางประวตศาสตรของเมองฝางได

เมองฝาง เปนเมองโบราณทตงอยในพนทของอ าเภอฝางและอ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหมปจจบน ปรากฏแนวคน าก าแพงเมองลอมรอบหลายชน ก าแพงเมองทมขนาดใหญทสดอยทางทศใต และมเมองขยายตอขนไปในทางทศเหนอเรยกวาเมองมะลกา ซงเมองโบราณทงหมดนถกเรยกรวมวา เมองฝาง4 ส าหรบความเปนมาของเมองฝางเทาทมการศกษาในปจจบนยงไมมความชดเจน เนองจากไมมเอกสารหรอบนทกใดทกลาวถงเรองราวเมองฝางไวอยางละเอยด ม บนทกถกกลาวโยงถงเมองฝางเปนบางชวงบางตอนเทานน ดงในต านานหรญนครหรอต านานเชยงแสนไดกลาวถงประวตการสรางเมองฝางวา พญาลาวจงกาเรอนค าแกวผครองนครเชยงแสน เปนผสรางเมองฝางใหลาวครวกาวราชบตรไปครองเมองเมอศกราช 1423 เหตดวยสณฐานเมองเหมอนรปฝกฝางจงไดเรยกวา เมองฝาง ตงแตนนมา5 จนกระทงในสมยพญามงราย ในต านานโยนกกลาวถงพญามงรายอยทเมองฝาง ใน พ.ศ. 18216 นบตงแตนนมา เมองฝางกลายเปนเมองหนาดานทางดานทศตะวนออก มฐานก าลงทหารและเปนแหลงเสบยงอาหารของลานนา โดยมเจาเมองปกครองมาโดยตลอดซงยศเปนหมน7 ในป พ.ศ. 2174 สมยพระเจาสทโธธรรมราชาไดเขามามอ านาจในลานนา เมองฝางไดแขงเมอง พระเจาสทโธธรรมราชาไดลอมเมองฝางนานถง 3 ปกอนทตเมองฝางแตก และไดมการตงคายหลวงไวทเมองฝางบรเวณนถกเรยกวา “เวยงสทโธ” จนถงปจจบน8

นอกจากหลกฐานทางเอกสารและต านานตาง ๆ ทกลาวถงเมองฝางแลว ดานโบราณคดไดมการคนพบรองรอยของเมองโบราณหลายแหงในพนทเขตอ าเภอฝางและพนทใกลเคยง เทาทมการคนพบในปจจบนมทงหมด 12 เมอง ไดแก เวยงฝาง เวยงฮอ เวยงแข เวยงหวาย เวยง

4คณะกรรมการช าระประวตศาสตรไทย ส านกเลขาธการนายกรฐมนตร , เมองและแหลง

โบรำณในลำนนำ (กรงเทพฯ: ไอเดยสแควร, 2539), 127. 5พระยาประชากจกรจกร, พงศำวดำรโยนก, พมพครงท 7 (กรงเทพฯ: คลงวทยา,

2516), 72-73. 6เรองเดยวกน, 242. 7คณะกรรมการช าระประวตศาสตรไทย ส านกเลขาธการนายกรฐมนตร , เมองและแหลง

ชมชนโบรำณในลำนนำ, 127. 8สงวน โชตสขรตน, ต ำนำนเมองเหนอ, พมพครงท 4 (นนทบร: ศรปญญา, 2552), 73 –

74.

3

ไชย เวยงมะลกา เวยงสทโธ เวยงสนทราย เวยงดง เวยงปาปาง เวยงรก (เวยงฮก) และเวยงปาโยง9 เมองโบราณเหลานยงปรากฏแนวคน าคนดน และบางแหลงพบซากเจดย และสงกอสรางในพนท เชน เวยงสทโธ พบรองรอยของคน าคนดน ดานทศใตของเมองประกอบดวยเจดยและวหาร 1 แหง สนนษฐานอายราวพทธศตวรรษท 20-2110เปนตน ซงจากหลกฐานดงกลาวขางตน ท าใหเชอวา เมองฝางในอดตมความส าคญตงแตกอนการสรางอาณาจกรลานนา จนกระทงเขาสสมยอาณาจกรลานนาเมองฝางเปนเมองส าคญทางดานยทธศาสตร การเมอง การคา เปนตน นอกจากนยงสะทอนใหเหนถงความ เจรญรงเรองทางดานสงคม วฒนธรรม และศาสนาของฝางไดอยางชดเจน ดงจะเหนไดจากแนวคนน าคดน แนวก าแพงเมอง การสรางศาสนสถานขนาดใหญในเมอง และการคนพบพระพทธรปเปนจ านวนมาก

แมจะมการพบหลกฐานทางโบราณคดหลายแหลงในพนทอ าเภอฝาง และอ าเภอใกลเคยง ทสามารถก าหนดอายของบานเมองในสมยนนผานหลกฐานทางโบราณคดเหลานได แตหลกฐานทางโบราณคดเหลานนกลบมจ านวนจ ากด และอยในสภาพทไมสมบรณเนองจากหลกฐานบางสวนถกท าลายจากการขยายตวของชมชนทเขามาจบจองพนทปลกบานและประกอบอาชพ ท าใหการศกษาประวตศาสตรเมองฝางมขอจ ากด ดงนนการศกษาหลกฐานทางประวตศาสตรอน ๆ จงส าคญในการตอบค าถามหรอประเดนประวตศาสตรของเมองฝางได พระพทธรปส ารด จงเปนหลกฐานส าคญเนองจากเปนหลกฐานเพยงหนงเดยวทถอวามความสมบรณมากทสด และมจ านวนมากทยงถกเกบรกษาไวจนถงปจจบน พระพทธรปเหลานสวนมากถกเกบไวตามวดตาง ๆ จากค าบอกเลาของเจาอาวาสวดตาง ๆ และชาวบานกลาววา พระพทธรปเหลานบางสวนถกขนยายมาจากวดราง บางสวนถกฝงอยใตดน บางสวนไดมาจากแมน า และปจจบนถกเกบรวบรวมอยตามวดตาง ๆ ในพนทอ าเภอฝางและอ าเภอแมอาย ดงปรากฏในหนงสอราชกจานเบกษา11 ทประกาศขนทะเบยนโบราณวตถศลปวตถพระพทธรปส ารดในพนทอ าเภอฝาง และอ าเภอแมอาย ซงจากภาพถายพระพทธรปหลายองคท าใหเหนลกษณะพระพทธรปทมรปแบบใกลเคยงกน และแตกตางจากสกลชางอน ซงแตละองคลวนอยในสภาพทคอนขางสมบรณ บางองคมจารกทฐาน ซงพระพทธรปเหลานเปนหลกฐานทส าคญตอการศกษางานประวตศาสตรศลปะอยางมาก จากการลงพนท ส ารวจวดในเมองฝางจ านวน 44 วด พบพระพทธรปส ารดจ านวนกวา 83 องค ซงเปนพระพทธรปทมรปแบบผสมผสานอทธพลจากหลายสกลชาง เชน กลมสกลชางหลวง (เชยงใหม - ล าพน) สกลชางเชยงราย สกลชาง

9เรองเดยวกน, 80. 10พาสข ดษยเดช และคณะ, รำยงำนกำรส ำรวจ เมองโบรำณ เวยงสทโธ อ.ฝำง

จ.เชยงใหม (กรงเทพฯ: ม.ป.ท. 2527), 7. 11รำชกจจำนเบกษำ เลม 104, ตอนท 235, (18 พฤศจกายน 2530).

4

เชยงแสน เปนตน และมลกษณะเฉพาะเปนเอกลกษณ ซงอาจก าหนดเรยกพทธรปกลมนวา พระพทธรปสกลชางฝางได

การศกษาเกยวกบพระพทธรปในปจจบนมจ านวนหลากหลาย สวนใหญจะเนนการศกษาเรองคตความเชอ พระพทธรปองคส าคญ เปนตน แตการศกษาดานงานศลปกรรมหรอประวตศาสตรศลปะของพระพทธรปกลบพบวามจ านวนไมมากนก เชน พระพทธรปหนทรายสกลชางพะเยา12 พระพทธรปสกลชางล าปาง13 พระพทธรปสกลชางเชยงแสน14 พระพทธรปสกลชางนาน สกลชางแพร15 พระพทธรปสกลชางตาง ๆ ในเขตลมน าอง 16 พระพทธรปสกลชางนครศรธรรมราช พระพทธรปสกลชางไชยา เปนตน

ดงนน ผวจยจงมความสนใจทจะศกษา พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ซงเปนพระพทธรปสกลชางทองถนทมความส าคญตอชมชนเมองฝาง หากมการวจยอยางจรงจงและเกบขอมลเชงลกยอมสามารถน ามาวเคราะหรปแบบทางศลปกรรม ก าหนดอายและจ าแนกกลมพระพทธรปส ารดสกลชางฝางได ทส าคญจะท าใหทราบถงลกษณะเฉพาะของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางทสะทอนฝมอชาง ทองถนในแตละสมยและอทธพลทางศลปกรรมทสงผลตองานพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง รวมถงท าใหทราบถงประวตศาสตรความเปนมาของบานเมองและการตดตอสมพนธของเมองฝางกบเมองตาง ๆ ในอดต ทไมมการจดบนทกไวในหนงสอ ต านาน หรอพงศาวดาร แตอาจศกษาเรองราวตาง ๆ เหลานนผานงานศลปกรรมพระพทธรปส ารดสกลชางฝางได เพราะฉะนน มประเดนปญหาวาพระพทธรปส ารดสกลชางฝางมรปแบบศลปกรรมทมลกษณะเฉพาะและมความสมพนธกบพระพทธรปส ารดสกลชางอน ๆ อยางไร สามารถก าหนดอายสมยและจดจ าแนกกลมไดหรอไม และพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง

12ศกดชย สายสงห, “พระพทธรปหนทรายสกลชางพะเยา” (วทยานพนธปรญญา

มหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2532). 13ศกดชย สายสงห, พระพทธรปในประเทศไทย : รปแบบ พฒนำกำร และควำมเชอ

ของคนไทย, 334. 14ศกดชย สายสงห, ศลปะเมองเชยงแสน (กรงเทพฯ: รงศลปการพมพ, 2551). 15สรศกด ศรส าอาง , เรองของพอและบทควำมทำงวชำกำรลำนชำง ลำนนำ

(กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2546), 131. 16อญชล สนธสอน, “ศลปะลานนาในลมน าแมอง : ลกษณะเฉพาะสกลชาง”,

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

ศลปากร, 2552).

5

สามารถตอบค าถามเรองประวตศาสตรเมองฝางไดชดเจนเพยงใด จากประเดนขอสงสยเหลานจงน าไปสการท าวจยครงน 2. วตถประสงคของกำรวจย

2.1 เพอศกษารปแบบ จ าแนกกลมและก าหนดอายสมยของพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง 2.2 เพอศกษาความสมพนธของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางกบพระพทธรปส ารดกบ

สกลชางอน ๆ 2.3 เพอศกษาความสมพนธของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางกบประวตศาสตรเมองฝาง

3. สมมตฐำนของกำรวจย

3.1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝางมลกษณะรปแบบทแตกตางจากพระพทธรปสกลชางอน ๆ ในลานนา สามารถจดใหเปนพระพทธรปสกลชางหนงได และสามารถก าหนดอายอยในชวงตนพทธศตวรรษท 21 ถงกลางพทธศตวรรษท 22

3.2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝางมความเกยวของทางศลปกรรมของพระพทธรปลานนา กลมสกลชางหลวง (เชยงใหม-ล าพน) และมความเกยวของกบพระพทธรปเชยงแสน เชยงราย

3.3 พระพทธรปส ารดฝางทมหลกฐานในชวงตนพทธศตวรรษท 21 ถงกลางพทธศตวรรษท 22 ท าใหทราบถงการมบานเมองฝางทมความรงเรองในพนทบรเวณน โดยรปแบบศลปกรรมพระพทธรปท าใหทราบวามการตดตอสมพนธกบเมองเชยงใหม และเชยงราย 4. ขอบเขตกำรวจย

4.1 ขอบเขตดานเนอหาศกษาวเคราะหรปแบบ และจ าแนกกลมพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ศกษาความสมพนธทางรปแบบกบสกลชางอนๆ และศกษาความเชอมโยงของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางกบประวตศาสตรเมองฝาง

4.2 ขอบเขตดานสถานทศกษาพระพทธรปส ารดสกลชางฝางในเขตพนทอ าเภอฝางและอ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม รวมถงพนทใกลเคยงทมหลกฐานเกยวของกบพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง

4.3 ขอบเขตดานประชากร พระพทธรปส ารดปางมารวชยประทบขดสมาธเพชร และขดสมาธราบ หนาตกกวาง 30 เซนตเมตรขนไป และพระพทธรปประทบยน ปางเปดโลกและปางอมบาตร สง 1 เมตรขนไป จ านวนทงหมด 83 องค

6

5. ขนตอนกำรวจย 5.1 คนควาและรวบรวมขอมลเกยวกบพระพทธรปส ารดฝาง รวมถงรวบรวมผลการ

ศกษาทผานมาจากเอกสารทางประวตศาสตร และเอกสารทางวชาการตาง ๆ 5.2 ส ารวจเกบขอมลภาคสนามพระพทธรปส ารดฝางในพนทอ าเภอฝาง อ าเภอแมอาย

และอ าเภอใกลเคยง รวมถงศลปกรรมทเกยวของกบการศกษา 5.3 รวบรวมขอมลทไดจากการศกษาคนควา และการส ารวจ เพอท าการวเคราะหขอมล 5.4 น าเสนอผลการศกษาและสรปผลการศกษา

6. นยำมศพทเฉพำะ

6.1 พระพทธรปส ารด หมายถง พระพทธรปท าจากวสดส ารด (มสวนผสมของทองแดงและดบกเปนหลก) ประกอบดวยพระพทธรปประทบนงขดสมาธเพชร ขดสมาธราบ แสดงปางมารวชย และพระพทธรปยนแสดงปางเปดโลก และปางอมบาตร มอายอยในชวงพทธศตวรรษท 21 -22

6.2 สกลชาง หมายถง ประเภทชางประเภทใดประเภทหนง หรอกลมชางกลมใดกลมหนง ทมระเบยบ แบบแผน การสรางสรรคงาน ทมลกษณะเฉพาะเปนของตนเอง

6.3 สกลชางหลวง หมายถง กลมชางของเมองหลวงทเปนศนยกลางของอาณาจกรลานนา คอ เมองเชยงใหม

6.4 เมองฝาง หมายถง อาณาเขตพนทของอ าเภอไชยปราการ อ าเภอฝาง และอ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ในปจจบน

6.3 เวยง หมายถง พนทของชมชนทมคนน าคดน หรอก าแพงเมองลอมรอบ มรปแบบผงเวยงทมความหลากหลาย ในเมองฝางมจ านวนเวยงหลายเวยง และมเวยงฝางเปนศนยกลาง

7. ประโยชนทคำดวำจะไดรบ

7.1 ไดทราบรปแบบ การก าหนดอายสมย และลกษณะเฉพาะของพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง

7.2 ไดทราบความสมพนธทางศลปกรรมของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางและพระพทธรปส ารดสกลชางอน ๆ ในลานนา

7.3 ไดทราบประวตศาสตรของเมองฝาง ผานงานศลปกรรมพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง

7

บทท 2

พฒนาการทางประวตศาสตรเมองฝาง

1. ทตงและสภาพทางภมศาสตร 1.1 ทตง

ในปจจบนเมองฝางเปนอ าเภอหนงของจงหวดเชยงใหม มพนททศตะวนตกตดกบประเทศพมา ทศเหนอตดกบประเทศพมาและอ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ทศตะวนออกตดกบอ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย และทศใตตดกบอ าเภอไชยปราการ จงหวดเชยงใหม 1 อ าเภอฝางไดจดตงเปนอ าเภอขนเมอ พ.ศ. 2434 (ร.ศ. 103) ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ไดปรบปรงการบรหารการปกครองสวนภมภาคขนใหม โดยไดยกเมองฝางขนเปนอ าเภอโดยขนตรงกบจงหวดเชยงใหม ตอมาไดมการแยกกงอ าเภอออก คอ กงอ าเภอแมอายในป พ.ศ. 2510 กอนทจะยกฐานะขนเปนอ าเภอแมอายในป พ.ศ. 2516 ตอมาไดแยกกงอ าเภอไชยปราการ ในป พ.ศ. 2531 และไดยกฐานะเปนอ าเภอไชยปราการ ในป พ.ศ. 2537

ในอดตเมองฝางพนทครอบคลมกวางขวางในปจจบนมาก โดยทศเหนอตดแมน ากก ซงเปนชายแดนระหวางเมองฝางกบพมา ทศตะวนตกตดกบพมา ทศตะวนออกตดกบเมองเชยงราย และทศใตตดกบเมองเชยงดาวและเมองพราว หากพจารณาทตงของเมองฝางจะพบวาอยระหวางเมองส าคญ 2 เมอง คอ เมองเชยงรายและเมองเชยงใหม ท าใหเมองฝางเปนเมองทมการตดตอคมนาคมกบเมองตาง ๆ เหลานนไดอยางสะดวก มเสนทางการคมนาคมทงทางบกและทางน า ซงการตดตอเมองทางดานเหนอ กลมเมองเชยงราย เชยงแสน โดยการอาศยการลองแมน ากก ซงเปนแมน าสายส าคญของหวเมองทางเหนอของลานนา สวนเสนทางการตดตอกบเมองเชยงใหม ล าพน อาศยการเดนเทาเลยบแมน าปง2 ซงเปนเสนทางหลกทส าคญมาตงแตอดตในการตดตอกบกลมเมองทางตอนใต ดงในต านานไดกลาวถง การตดตอคาขายในสมยพญามงรายปกครองเมองฝางวา มการตดตอจากพอคา

1ราชบณฑตยสถาน, อกรขศรนกรมภมศาสตรไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน (พระนคร:

ราชบณฑตยสถาน, ม.ป.ป.). 2สรสวด อองสกล, ประวตศาสตรลานนา (เชยงใหม: โครงการขอสนเทศลานนาคดศกษา,

โครงการศนยสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม, 2529), 20.

8

ทางใตเดนทางผานขนมาทางเหนอเพอมาคาขายกบชาวเมองฝางเปนจ านวนมากหนงในนนคอพอคาจากเมองหรภณไชย

...เมอนน ชาวพอคาเมองหรภญชยไปคาขายถงเมองฝางหลายหมนกเจามงราย

จงหาพอคามาถามดวาเมองหรภญชยทอยอยโพนสมฤทธหรอบสมฤทธเปนฉนใด พอคาทงหลายไหววาเมองหรภญชยทตขาอยโพนมสมฤทธดวยเขาของมากนก พอคาทางบกทางน าเทยวมาคาชเมอง ทางน ากถงเมองโยธยามาคาถง ยทางคาขาย ชาวเมองกสมฤทธเปนด นกแล…3

นอกจากเมองฝางมทตงทเหมาะสมกบชมชนคาขายแลว ยงเปนเมองทเหมาะสม

ทางดานยทธศาสตร โดยเมองฝางเปนทรวบรวมก าลงพลเพอสรางกองทพไปตเมองส าคญตาง ๆ เชน ในสมยพญามงรายประทบอยเมองฝางไดไปตเมองผาแดงเชยงของ และเมองเซง4 และทตงของเมองฝางยงสะดวกทจะใชเปนเสนทางตดตอกบเมองหรภญชย จงใชเปนทมนส าคญส าหรบวางแผนยดเมองหรภญชย5 โดยในชวงการเขายดเมองหรภญชยนนพญามงรายไดใหเหลาทหารสอดสองดทเมองฝางถง 3 วน 3 คน เมอไดฤกษดแลว พญามงรายจงไดยกพลออกจากเมองฝาง มาทางเมองแชสก หวยหก เมองพราว และเมองหรภญชย6 นอกจากนทตงของเมองฝางยงเปนเสนทางเดนทพในสงครามทส าคญ เชน ในชวงทพระเจาหงสาวดตวเมองเชยงใหมไดส าเรจกไดเสดจเลกยกพลพยหโยธาทพจากเมองนครเชยงใหมไป โดยใชเสนทางเมองฝาง เพอเสดจไปเมองเชยงแสนแลวกลบไปกรงหงสาวด7 เปนตน

1.2 สภาพทางภมศาสตร ลกษณะทวไปทางภมศาสตรของเมองฝาง เปนภเขาลอมรอบลาดเอยงลงสพนราบ

จงมลกษณะเปนอาง หรอแองทราบยาวในแนวเหนอ – ใต ไปตามแนวภเขาททอดยาว ภเขาทส าคญคอภเขาแดนลาวตงอยทางทศตะวนตก และทวเขาผปนน าสวนตะวนตกอยทางทศตะวนออก รปรางของเมองฝางทมลกษณะเปนทราบยาวอาจเปนทมาของชอ “เมองฝาง” กเปนได ดงต านานสงหนวตไดกลาววา

3ส านกนายกรฐมนตร, คณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร, ต านานพนเมอง

เชยงใหม จากตนฉบบใบลานอกษรไทยยวน (กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2514), 10. 4พระยาประชากจกรจกร, พงศาวดารโยนก, พมพครงท 7 (กรงเทพฯ: คลงวทยา,

2516), 242. 5สรสวด อองสกล, ประวตศาสตรลานนา, 20. 6สถาบนราชภฏเชยงใหม, ศนยวฒนธรรมจงหวดเชยงใหม, ต านานพนเมองเชยงใหม

ฉบบ เชยงใหม 700 ป (เชยงใหม: โรงพมพมงเมอง, 2538), 24. 7พระยาประชากจรจกร, พงศาวดารโยนก, 399.

9

...ไดสรางเวยงแถมลกหนงมหนหรดไกลสคนทาง สรางกวมแมน าอนไหลมาแตหนตะวนตก มสณฐานเปนดงฝกฝางนน จงเรยกชอวาเวยงฝางแตนนมาแล ตามเหตนมตตแหงพระพทธเจามาท านายไววา ภายหนาจกไดชอวาเมองฝางนน เหตดงนนพญาลวะจงกราชเจาสรางเวยงยาวเปนดงฝกฝางนน...8

เมองฝางยงมแมน าฝางซงเปนแมน าสายส าคญทสด ทหลอเลยงชมชนเมองฝาง ซงม

ตนก าเนดมาจากขนหวยฝางและดอยหวโท9 ซงอยทศใตของอ าเภอไชยปราการ ไหลขนทางทศตะวนออกเฉยงเหนอผานอ าเภอไชยปราการ อ าเภอฝาง และอ าเภอแมอาย กอนไปบรรจบกบแมน ากก ซงมตนน าไหลมาจากทางใตของเมองเชยงตง ประเทศพมา แมน าฝางทไหลมาบรรจบกบแมน ากก เรยกวา “สบฝาง” บรเวณใกลเคยงมดอยสบฝางเปนทตงวดพระธาตสบฝาง ซงมต านานกลาวถงการสรางวดมาตงแตสมยพระเจาพรหมมหาราช เจดยประธานของวดบรรจพระบรมธาตสวนพระนลาฏของพทธเจา นอกจากนเมองฝางยงมแมน าอกจ านวนหลายสายทไหลหลอเลยงชวตในชมชนเมองฝาง เชน แมน ามาว แมน าใจ แมน าหวยง แมน าหวยไคร แมน าแมสน แมน าแมขา แมน าแมนาวาง แมน าแมสาว แมน าแหลงหลวง และแมน าทะลบ เปนตน ซงแตละสายไหลมาบรรจบกบแมน าฝาง (ภาพท 1) เกดเปนพนทราบลมแมน าฝางมลกษณะรปรางเปนรปพระจนทรเสยว10 (ภาพท 2) ทมความอดมสมบรณมความส าคญตอประชาชนเมองฝางอยางยง

แมน าทส าคญอกเสนหนง ไดแก แมน ากก ซงมตนน าอยทางใตของเมองเชยงตงในเขตพมา และไหลลงมาทางใตเขาเมองเชยงรายทางตะวนตกเฉยงเหนอของทาตอน ในเขตอ าเภอแมอายปจจบน วกผานทางตะวนตกของทวเขาผปนน าออกสทราบเชยงราย และวกขนไปบรรจบกบแมน าโขงทศตะวนออกเฉยงเหนอในเขตอ าเภอเชยงแสน เสนทางแมน าส าคญทงสองสายเปรยบเสมอนเสนเลอดทหลอเลยงชวต ใชสญจร ของผคนในเมองฝางและเมองมะลกามาตงสมยโบราณ

8ประชมพงศาวดาร ภาคท 61, พมพครงท 3 (กรงเทพฯ: โรงพมพชวนพมพ, 2516 พมพ

เปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ พลตร เจาราชบตร (วงศตะวน ณ เชยงใหม) 12 มกราคม 2516), 98.

9สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร, สภาพภมประเทศลมแมน ากก, เขาถงเมอ 8 สงหาคม 2557, เขาถงไดจาก http://www.haii.or.th/wiki/index.php.

10นวลศร วงศทางสวสด, ชมชนโบราณในเขตลานนา (เชยงใหม: ภาควชาภมศาสตรคณะสงคมศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม, ม.ป.ป.), 44.

10

ภาพท 1 แผนทแมน าฝางและแมน าสาขาในพนทลมแมน าฝาง

ทมา: ส านกงานทรพยากรน าภาค 1, แผนทแสดงลมน าสาขาน าแมฝาง, เขาถงเมอ 8 สงหาคม

2557, เขาถงไดจาก http://kokkong13.com/fang.html

11

ภาพท 2 แผนทพนทราบลมแมน าฝาง รปพระจนทรเสยว ทมา: นวลศร วงศทางสวสด, ชมชนโบราณในเขตลานนา (เชยงใหม: ภาควชาภมศาสตร คณะสงคมศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม, ม.ป.ป.), 45.

สภาพภมศาสตรของเมองฝางทเปนแองใหญและมทรพยากรทอดมสมบรณ ทง

ทรพยากรดนและทรพยากรน าทสามารถท าการเพราะปลกพชได เชน กระเทยม มนฝรง ผกตาง ๆ รวมทงการท านา ซงในสมยลานนาสนนษฐานวาชมชนในเมองฝางมการปลกขาวเปนจ านวนมาก ดงจะเหนไดจากบนทกในต านานวา พระเจาฟาลมเมองแสหลวงไดเรยกบรรณาการขาว จ านวน 2 หมนคาน พญาสามฝงแกนจงตอบวาบรรณนาการขาวทเคยสงนนสง 9 พนคาน และไดยกเลกการสงตงแต

12

สมยพญากอนาเปนตน11 จะเหนไดวาอยางนอยมการเพราะปลกขาวในลานนาและมการสงขาวเปนบรรณาการใหกบจนอยางนอยมมาแลวตงแตสมยพญากอนา พนทเพาะปลกขาวทส าคญแหลงหนงของลานนา อาจรวมถงทราบของเมองฝางดวย นอกจากนเมองฝางยงมทรพยากรปาไม แรธาต และสตวปาทมความอดมสมบรณอกดวย 2. ประวตศาสตรเมองฝาง

2.1 ประวตศาสตรเมองฝางกอนอาณาจกรลานนา ประวตศาสตรเมองฝางกอนอาณาจกรลานนา หมายถง ยคกอนการสถาปนา

อาณาจกรลานนาใน พ.ศ. 1839 ขอมลของเมองฝางในชวงนคอนขางมจ ากด ขอมลทไดจากการทบทวนเอกสารต านาน และพงศาวดาร ท าใหสามารถเชอมโยงประวตศาสตรของเมองฝาง ไดดงน

2.1.1 ทตงของเมองฝางในต านาน เมองฝาง มประวตศาสตรความเปนมาทยาวนาน ตงอยในพนทราบลมแมน า

ฝางและแมน ากก ทตงของเมองฝางในปจจบนมการสนนษฐานวาเปนทตงเมองโบราณเกาแกมาตงแตพทธศตวรรษท 15 ซงมเมองส าคญทถกบนทกเปนต านานทมความเกยวของกบเมองฝาง ไดแก เมองอโมงคเสลา และเมองไชยปราการ

เมองอโมงคเสลา ชอเมองโบราณทนกวชาการใหความสนใจวาเปนเมองทตงทเดยวกบเมองฝางหรอไม นกวชาการบางทานมแนวคดวาทตงของเมองอโมงคเสลา คอทตงของเมองฝางในปจจบน จากต านานสวรรณโคมค าไดกลาวถงเมองอโมงคเสลาวาตงอยขางเหนอแมน ากกะนท ทศปจม ระยะทางไกลจากเมองสวรรณโคมค า 3 เดอน ทางภมสถานเปนเนนยาวราบเสมอด และมถ าผาตบอยหนปจสม จงเรยกชอเมองวา เมองอโมงคเสลากรอมเขต12 สวนในต านานสงหนวต กลาววา

...ยงมเมองอนอยหนหรด ไกลประมาณ 4 คนทาง มขางหวน ากกกฏนท ทนนมชอวาเมองอโมงคเสลานครวาอน เมองนนเปนทอยแหงชาวขอมทงหลายแล สวนวาเวยงขอมกเปนเมองพรอมกนกบเมองสวรรณโคมค า...13

จากต านานทงสองสามารถสรปทตงของเมองอโมงคเสลาค าไดวา เมองตงอย

ตนแมน ากก อยทศตะวนตกของเมองสวรรณโคมค าระยะทางไกล 3 เดอน และอยทางทศตะวนตก

ของสงหนวตนครมระยะทางไกล 4 คน

11พระยาประชากจรจกร, พงศาวดารโยนก, 316. 12จตร ภมศกด, ขอเทจจรงวาดวยชนชาตขอม (กรงเทพฯ: มตชน, 2525), 33. 13ประชมพงศาวดาร ภาคท 61, 56.

13

นกวชาการหลายทานตางมแนวคดเกยวกบเมองอโมงคเสลาทหลากหลาย เชน เมองอโมงคเสลา ตงอยทอ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม และอ าเภอเวยงปาเปา จงหวดเชยงราย14 บางทานมขอสนนษฐานวา เมองอโมงคเสลาอยบรเวณอ าเภอเทง จงหวดเชยงราย 15 และขอสนนษฐานวา เมองอโมงคเสลาอยทเมองตม เขตเชยงตง และเมองตมในเขตประเทศลาว16 เปนตน จากการศกษาเกยวกบสถานทตงเมองอโมงคเสลา ยงเปนประเดนทถกเถยงกนและยงไมมขอยตทชดเจน

อยางไรกตาม จากการทบทวนเอกสารท าใหทราบวา เมอง อโมงคเสลาสมพนธกบเมองฝาง และมความส าคญตอการศกษาเมองฝาง เนองจากจากการศกษาขอมลจากต านาน สนนษฐานวาเมองอโมงคเสลา คอ ทตงของเมองฝาง ซงเมองฝางเปนเมองทตงขนใหมภายหลงจากทเมองอโมงคเสลาถกทงใหรกรางไป ต านานสวรรณโคมค ากลาววา เมองอโมงคเสลาตงอยทางทศตะวนตกของเมองสวรรณโคมค า17 ซงเมองสวรรณโคมค า จตร ภมศกดไดชใหเหนวา ตงอยบนเกาะใหญรมแมน าโขงฝงลาว ตรงดอนมลเยองปากแมน าลงไปทางใตเลกนอย โดยอยตรงขามบานสวนดอก อ าเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย18 และจากการศกษาของสรสวด อองสกล โดยใชวธการตรวจสอบกบภาพถายทางอากาศเพอยนยนสถานทอาศยอยของชมชนดงเดม พบดอนมลขนาดใหญ

14จตร ภมศกด, ขอเทจจรงวาดวยชนชาตขอม, 35. 15เมองอโมงคเสลาตงอยบรเวณแถบลมน าอง ในเขตอ าเภอเทง ตอเนองเขาไปในเขตของ

จงหวดพะเยามากกวาทเมองฝาง ดวยเหตผลทวา การพายเรอทวนน าขนมา ทราบแหงแรกทพบคอทราบบรเวณเขตอ าเภอเชยงของทตอเขาไปยงลมน าองในเขตอ าเภอเทง จงหวดเชยงราย สภาพภมประเทศของเมองฝาง จงหวดเชยงใหมนนมลกษณะเปนเขา มทราบเพยงเลกนอย ไมมลกษณะยาวดงทระบไวในต านานวา ทตงเมองเมองอมงคเสลาเปนทราบยาวด แตพนทราบลมแมน าองเปนทราบเรยบเพยงงาม คอเปนทราบเรยบสวยงามเหมาะกบการตงถนฐาน มลกษณะแคบและยาวไปตามลมแมน า ขนาดกวางขวางสามารถตงเปนเมองขนาดยอมไดพอเหมาะ ดรายละเอยดเพมเตมใน บดนทร กนาวงศ และคณะ, ประวตเมองเชยงราย-เชยงแสน (เชยงใหม: โรงพมพมงเมอง, 2546), 41.

16ทตงของเมองอโมงคเสลา พระยากจกรจกรชวาอยทเมองตม รมแมน าสาย ในเขตเชยงตง และประภาศร วเคราะหเรองเมองไทยเดม ภาค 3 กลาววา “ในแควนหลวงพระบางนนกมน าอ และในลมน าอมเมองอโมงคเสลา ดรายละเอยดเพมเตม จตร ภมศกด, ขอเทจจรงวาดวยชนชาตขอม (กรงเทพฯ: มตชน, 2525), 41.

17ต านานสวรรณโคมค ากลาวถงเมองสวรรณโคมค าวา เมองอยบนเกาะเนนทราย ชายแมน าขลนนท ถดปากแมน าราม คอกกะนท ทมาผดตอทศตะวนตก ดรายละเอยดเพมเตม จตร ภมศกด, ขอเทจจรงวาดวยชนชาตขอม (กรงเทพฯ: มตชน, 2525), 30.

18จตร ภมศกด, ขอเทจจรงวาดวยชนชาตขอม, 30.

14

และรองรอยของเมองในประเทศลาวเชนกน19 ดงนนอาจสรปไดวา เมองสวรรณโคมค าตงอยบรเวณอยบรเวณดอนมลในประเทศลาว ซงเมองสวรรณโคมค ามความเจรญรงเรองควบคกบเมองอโมงคเสลา เมองทอยทางทศตะวนตกของเมองสวรรณโคมค าคอเมองอโมงคเสลาหรอเมองฝางนนเอง ซงอยหางกนเพยง 3 เดอน โดยระยะการเดนทางดวยเทา หรออยหางจากเมองนาคพนธสงหนวตนครเพยง 4 คน ซงเปนเมองทตงอยเหนอแมน ากก ส าหรบค าวา “เหนอ” ในทนอาจไมไดหมายถงทศเหนอของแมน ากก แตอาจหมายถงตนแมน ากกกเปนได ซงอาจหมายถงตนน ากกทเรมจากเมองฝาง เพราะตนแมน ากกไหลมาจากภเขาของประเทศพมา และไหลมาทางชองแมน ากกออกทอ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ซงเมองแมอายกคอเมองฝางเดมนนเอง ขอมลยงสอดคลองกบต านานสงหนวตกลาววามเมองอย “ขางหว” กกกฏนทซงใหความหมายไปในทางเดยวกน ประกอบสณฐานของเมองฝางมลกษณะเปนทราบยาวไปตามการวางตวของภเขาซงสอดคลองกบต านานทไดกลาวไว นอกจากนอาจสนบสนนขอมลจากต านานทพระเจาพรหมไปสรางเมองไชยปราการ (ปงเวยงชย) ต าบลเวยงชย ในจงหวดเชยงราย เพอปองกนเมองโยนกนครจากการรกรานของขอมเมองอโมงคเสลา (เมองฝาง) ซงอยทางดานทศตะวนตกของเมองมากกวาทจะไปสรางเมองปองกนทเวยงไชยปราการ อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม ซงถดจากเมองฝางลงไปทางใตและอยระยะทางอยไกลจากเมองโยนกนครพอสมควร

นอกจากเมองอโมงคเสลาแลว ยงมเมองไชยปราการ ซงเปนเมองทมความนาสนใจเมองหนง และอาจมความเกยวของกบเมองฝางในปจจบน ในต านานสงหนวตไดกลาวถงพระเจาพรหมมหาราชทรงปราบขอมและไดสรางเมองไชยปราการขน เพอใหเมองไชยปราการเปนเมองปองกนการรกรานจากขอม ไมใหขอมกลบมาโจมตเมองโยนกนครอกครง ในต านานกลาววา ในสมยกษตรยพงคราช พระองคไดเสยเมองใหแกพวกขอมเมอ จ.ศ. 279 หรอใน พ.ศ. 1460 ตอจากนนพระเจาพรหม ซงเปนพระโอรสของพระเจาพงคราชยกทพมาตเอาเมองโยนกนครคนมาได และไดขบไลพวกขอมไปถงเมองละโว และในทนนเองพระอนทรไดทรงเนรมตก าแพงศลากนพวกขอมไวจงท าใหสงบศกลง พระพรหมจงทรงยกทพกลบคนเมองโยนก แตวาพระพรหมกลววาขอมจะเขามาตเมองโยนกนครอกครง จงไดอพยพบรวารทงหลายไปสรางเมองใหมขนซงอยบรเวณฝงแมน ากกใตโยนกนคร เมองทสรางใหมนเรยกวา “เวยงไชยปราการ” อยหางจากเวยงโยนกนครโดยใชเวลาเดนทางดวยเทา 1 คน20 หรอประมาณ 30 - 40 กโลเมตร21

เวยงไชยปราการทกลาวในต านานสงหนวต เปนประเดนทท าใหนกประวตศาสตรเกดความสนใจวาเมองไชยปราการทปรากฏในต านานนนคอทไหน เมองไชยปราการ

19สรสวด อองสกล, ประวตศาสตรลานนา, 6. 20มานต วลลโภดม, ต านานสงหนวตกมาร ฉบบสอบคน (กรงเทพฯ: คณะกรรมาร

จดพมพเอกสารทางประวตศาสตร ส านกนายกรฐมนตร, 2516), 81-85. 21เรองเดยวกน, 85.

15

และเมองฝางเปนเมองเดยวกนหรอไม อยางไรกตามในประเดนน พระยาประชากจกรจกรไดวนจฉยไววา เวยงไชยปราการ คอเมองฝาง พรอมกบอธบายลกษณะทตงไววา เวยงไชยปราการหรอเมองฝา ง ตงอยทศเหนอของเมองเชยงใหม ซงบรเวณดงกลาว มแมน าแมไชยไหลผานไปบรรจบกบแมน าฝาง เหตทน าแมไชยไหลผานกลางเมองจงไดเรยกเมองแหงนวา “เวยงไชยปราการ” และสณฐานเมองเปนงวงยาวคดไปตามรปของภเขา จงเหนเปนน าเตางวงยาว จงเปรยบวาเหมอนฝกฝาง22 แตตอมาใน พ.ศ. 2494 โปรเฟสเซอรแคมแมน ไดมการเขามาส ารวจบรเวณเมองฝางและเวยงไชยปราการ โปรเฟสเซอรแคมแมน ไดใหความเหนวาเมองฝางและเวยงไชยปราการเปนคนละเมองกน และเวยงไชยปราการอาจอยในพนทต าบลปงต า อ าเภอฝาง23 ซงหมายถงเวยงไชยปราการ ต าบลแมขา อ าเภอฝางในปจจบน อยางไรกตาม ความเหนเกยวกบเมองฝางของทงสองทานดงกลาวขางตนมนกวชาการจ านวนมากมความเหนตาง เชน มานต วลลโภดม ซงใหความเหนวา เมองฝางและเวยงไชยปราการไมใชเมองเดยวกน และเวยงไชยปราการทปรากฏในต านานกไมใชเวยงไชยปราการทอยในต าบลแมขา อ าเภอฝาง แตเวยงไชยปราการทปรากฏในต านานนาจะอยทบรเวณ ต าบลเวยงชย จงหวดเชยงราย โดยสนนษฐานทตงเมองไชยปราการ จากการอาศยขอมลจากต านานสงหนวตกมาร เทยบกบระยะการเดนทางระหวางเมองโยนกนครกบเวยงไชยปราการ ซงต านานสงหนวตระบระยะหางกน 1 คน คอระยะทางประมาณ 30-40 กโลเมตร เมอยดแมน ากกเปนจดส าคญ เวยงไชยปราการจงนาจะอยในเขตเชยงราย จากการตรวจสอบของมานต วลลโภดม สนนษฐานวานาจะเปนเมองราง ซงปจจบนเรยกวา ปงเวยงชย อยหางจากศาลากลางจงหวดเชยงรายไปทางทศตะวนออกเฉยงใตประมาณ 15-16 กโลเมตร24

ขอมลของเมองไชยปราการทไดจากการศกษาต านานทมอยางจ ากด ท าใหไดขอมลทจ ากดเชนกน เมองไชยปราการคอเมองฝาง เมองไชยปราการคอเมองไชยปราการ ทต าบลแมขา อ าเภอฝาง หรอเมองไชยปราการคอปงเวยงชย จงหวดเชยงรายหรอไม ประเดนเรองนยงไมมขอยตทางการศกษา แตความคดเหนขอมลสนบสนนของนกวชาการทหลากหลายนบเปนประโยชนตอการศกษาเรองเวยงไชยปราการมากขน และในอนาคตอาจมหลกฐานใหมทสามารถตอบประเดนข อสงสยเหลานใชเกดความชดเจนตอไป

22พระยาประชากจรจกร, พงศาวดารโยนก, 72-73. 23กระทรวงการคลง, กรมธนารกษ, การก าหนดขอบเขตทดนก าแพงเมอง – คเมอง

เวยงไชยปราการ เลขททะเบยน 13-4, 5, บานเวยงไชย ต าบลแมขา อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ม.ป.ท, ม.ป.ป,), 5.

24มานต วลลโภดม, ต านานสงหนวตกมาร ฉบบสอบคน, 85.

16

2.1.2 ประวตศาสตรเมองฝางกอนอาณาจกรลานนา พงศาวดารโยนก ไดกลาวถง พญาลาวจกราชาธราชไดสรางเมองฝางนไวท

แมน าใหญทไหลมาจากทศตะวนตก เมองนนยาวไปตามแมน าทรงสณฐานเหมอนดงฝกฝาง จงไดชอวา “เมองฝาง” ขอบเขตทพญาลาวจกราธราชในสมยนน ประกอบดวยเมองนครเงนยงม 32 พนนา เมองฝาง 3 พนนา เมองสาด 500 นา เมองหางหรอรงรง 500 นา เมองจวาดนอย 500 นา รวมเปน 36,500 นา25

ต านานสงหนวตไดกลาวถงการสรางเมองฝางไววา พญาลวจงกราชไดเสดจไปเมองอกเมองหนงอยทศตะวนตกไกล 4 คน ไดสรางกวมแมน าทไหลมาจากทศตะวนตก รปรางเมองเหมอนกบฝกฝาง จงเรยกชอวา “เมองฝาง” ตามฝนทพระพทธเจาไดท านายไววาภายหนาเมองนจะไดชอเมองฝาง ดงนนพญาลวจงการาชจงสรางเมองใหยาวเหมอนกบฝกฝาง26

ในต านานหรญนครเงนยางยงไดกลาวถงเมองฝางไววา พระเจาลาวจงกาเรอนค าแกวผครองหรญนครเชยงแสนล าดบท 2 ครงแตพญาลาวเคยงผสรางหรญนครมา และเปนล าดบท 11 แหงราชวงศลาวจกราช เปนผสรางเมองฝาง และใหลาวครกวาวราชบตรไปครอง เมอ จ.ศ. ได 342 หรอ พ.ศ. 1523 เหตดวยรปรางของเมองเหมอนรปฝกฝางจงไดเรยกวา “เมองฝาง” พระยาประชากจกรจกรใหความเหนวาลาวครกวาวและพรหมราชอาจเปนคนเดยวกน27

จากต านานและพงศาวดาร ท าใหทราบถงชอของเมองฝาง ซงตงมาจากลกษณะพนทตงของเมองมรปรางคลายกบฝกฝาง จงเรยกวา เมองฝาง มาจนถงทกวนน บคคลส าคญทเปนผสรางเมองฝางขนคอ พญาจกราชาธราช หรอพญาลาวจงกราช หรอพระเจาลาวจงกาเรอนแกว ซงทง 3 ชอนสนนษฐานวาคอบคคลเดยวกน ซงเมองนสรางขนมาแลวอยางนอยในชวงพทธศตวรรษท 16 อยางไรกตามหลกฐานของเมองฝางไดขาดหายไปชวงหนงระยะเวลายาวนานกวา 300 ป

จนในพทธศตวรรษท 19 กอนการสถาปนาอาณาจกรลานนา หลงจากทพญามงรายสรางเมองเชยงรายได 6 ป ไดยายจากเมองเชยงรายมาประทบทเมองฝาง ประมาณ พ.ศ. 1821 ประทบทเมองฝางได 1 ป ไดยกพลไปตเมองผาแดงเชยงของ แลวจงกลบมาอยทเมองฝาง และตอจากนนมาอก 6 ป พระองคกไดไปตเมองเซง หลงจากตเมองเซงเสรจแลว พระองคกยกทพกลบมาประทบอยเมองฝางเชนเดม28

อยางไรกตามในต านานพนเมองเชยงใหมกลาวถงพญามงรายเขามาประทบทเมองฝางในปพ.ศ. 1811 ซงมาประทบกอนพงศาวดารโยนกถง 10 ป แตเนอหาเกยวกบการออกรบ

25พระยาประชากจรจกร, พงศาวดารโยนก, 225. 26ประชมพงศาวดารภาคท 61, 98-99. 27พระยาประชากจรจกร, พงศาวดารโยนก, 73. 28เรองเดยวกน, 242-243.

17

กบเมองเชยงของและเมองเซงเชนเดยวกน ซงในการรบแตละครงพญามงรายจะเลยงหมทหารเสนาอ ามาตย ถง 3 วน 3 คน แลวกอยเสวยราชสมบตดวยความสขส าราญในเมองฝาง บรรดาเหลาไพรอยคา เหลาขาอยขาย29 แสดงถงพระราชอ านาจและความรงเรองของเมองเชยงใหมไดเปนอยางด

ในต านานสงหน ไดกลาวถงเมองฝางไววา พญามงรายไดสงใหขนอายค าลก โอรสองคโตไปครองเมองฝาง แตครองไดเพยง 2 ปเทานน เนองจากอายค าลกคดกบฏ พญามงรายจงใหผแมนธนยงเสยในกราวเมองขวาง และไดชอวากราวเมองยงแตนนมา30 แตในต านานโยนกกลาววา พญามงรายสงใหขนเครอง ซงเปนราชบตรคนโตไปครองเมองเชยงราย สวนพระองคครองเมองฝาง เมอทรงทราบวาขนเครอคดกบฏพระองค จงไดสงใหราชบตรคนโตใหเดนทางมาเฝาพระองคทเมองฝาง แลวพระองคทรงสงใหนายเผยนนกแมนธนดกยงราชบตรคนโตดวยธนอาบยาพษ ราชบตรคนโตจงสนพระชนมทเมองยง31

ถงแมวาในต านานแตละฉบบมเนอหาเกยวกบประวตศาสตรความเปนมาของเมองฝางแตกตางกน แตจากต านานสามารถสรปไดวา เมองฝางเปนเมองทมประวตศาสตรความเปนมาทยาวนานมาก เปนเมองทอยในการปกครองของเมองนครเงนยาง ประมาณ พ.ศ. 1523 พระเจาลาวจงกาเรอนค าแกวไดสรางเมองฝางขน และไดใหพระราชโอรสชอลาวครกวาวไปครองเมองฝาง สนนษฐานวาการสรางเมองฝางอกครงเมองฝางอาจถกทงรางไปหลายรอยไป จนกระทงในพทธศตวรรษท 19 พญามงรายไดมาปกครองเมองฝางท าใหบานเมองฝางมความเจรญรงเรองขนมาเรอย ๆ และกลายเปนเมองทมความส าคญตออาณาจกรลานนาในสมยตอมา อยางไรกตามขอมลทไดจงเปนเพยงขอมลสนนษฐาน แตอยางนอยต านานเหลานท าใหทราบวาเมองฝางกอนการสรางอาณาจกรลานนาได

2.2 ประวตศาสตรเมองฝางสมยอาณาจกรลานนา ประวตศาสตรเมองฝางในชวงสมยอาณาจกรลานนาถกบนทกไวไมมากนก หลงจาก

พญามงรายไดสถาปนาอาณาจกรลานนาขน โดยมเมองเชยงใหมเปนศนยกลางราชธาน ท าใหจากเดมพนทบรเวณลมแมน ากกทเปนศนยกลางของความเจรญรงเรอง ไดเปลยนเปนบรเวณลมแมน าปงแทนจนเจรญรงเรองและอ านาจครอบคลมดนแดนทางเหนอทงหมด ส าหรบการศกษาประวตศาสตรเมองฝางในสมยลานนา ผวจยศกษาโดยแบงออกเปน 3 สมย ไดแก

1. ประวตศาสตรเมองฝางสมยเรมตนของอาณาจกรลานนา 2. ประวตศาสตรเมองฝางสมยอาณาจกรลานนาเจรญรงเรอง 3. ประวตศาสตรเมองฝางสมยปลายของอาณาจกรลานนา

29ศนยวฒนธรรมจงหวดเชยงใหม สถาบนราชภฏเชยงใหม, ต านานพนเมองเชยงใหม

ฉบบ เชยงใหม 700 ป,14. 30ประชมพงศาวดารภาคท 61, 133. 31พระยาประชากจกรจกร, พงศาวดารโยนก, 242 - 244.

18

2.2.1 ประวตศาสตรเมองฝางสมยเรมตนของอาณาจกรลานนา สมยเรมตนของอาณาจกรลานนา โดยการสถาปนาเมองเชยงใหมเปนราชธาน

โดยปฐมกษตรยพระองคแรกของอาณาจกรลานนา คอ พญามงรายมหาราช ครองราชยในป พ.ศ.1839 และนบเปนตนราชวงศมงราย จนกระทงถงสมยพญาผาย ใน พ.ศ. 1898

1. สมยพญามงราย (พ.ศ. 1839 – พ.ศ. 1855) ประวตศาสตรของเมองฝางในสมยพญามงราย ยงไมมหลกฐานระบอยางชดเจนวามผปกครองคนใดเปนผครองเมองฝาง แตมการกลาวถง เจาเมองฝางไดมาชวยขนครามในการสรบกบเมองเขลางนคร ในการรบครงนนเจาเมองฝางไดถอก าลงทหารจ านวน 5000 คนออกรบ รวมกบขนครามจากการรบและความชวยเหลอของเจาเมองฝางในครงนน ท าใหขนครามไดรบชยชนะ พญามงรายจงไดทรงแตงตงขนครามเปนอปราชไปครองเมองเชยงรายและไดพระราชทานนามวา พญาไชยสงครามพรอมกบยกเมองเชยงดาวใหเปนบ าเหนจ32

ผครองเมองฝางในสมยนสนนษฐานวาอาจจะไมไดสบเชอสายมาจากพญามงรายโดยตรง เนองจากรชทายาทของพญามงรายโดยตรงนนม 3 พระองค คอขนเครองซงถกพญามงรายรบสงใหลอบสงหารขอหาคดกบฏ สวนขนครามไดครองเมองเชยงราย และขนเครอยงทรงพระเยาว ดงนนผครองเมองฝางอาจเปนขนนางในทองถนหรอททรงไววางใจเปนผปกครองเมอครงพระองคเคยดแลเมองฝางในอดต สวนสถานะของเมองฝางในขณะนนสนนษฐานวายงอยในการปกครองโดยตรงจากเชยงรายเชนเดม จะเหนวาการบรหารจดการดานการปกครองในชวงนอาจยงไมเรยบรอย เพราะเปนการเรมตนของการสรางอาณาจกรใหม จนกระทงอาณาจกรลานนาไดเปนปกแผนการบรหารการปกครองเรมเหนชดเจนมากขน โดยใหขนคราม ราชโอรสคนรอง หลงจากทไดรบชยชนะจากเมองเขลางคนครพญามงรายกสงใหไปปกครองเมองเชยงราย ซงถอเปนการจดการปกครองใหเมองเชยงรายเปนเมองลกหลวงรองจากเมองเชยงใหมราชธาน รวมถงดและเมองฝางดวย

2. สมยพญาไชยสงคราม (พ.ศ. 1855 - พ.ศ.1855) หลงจากการสวรรคตของพญามงราย พญาไชยสงครามผเปนโอรสในฐานะอปราชไดครองราชสมบตแทนพระราชบดา พระองคไดครองเมองเชยงใหมเปนเวลา 4 เดอน และไดอภเษกใหโอรสองคโตชอ ทาวแสนภ ขนครองเมองเชยงใหม ใหโอรสองครอง ชอพอทาวน าทวมครองเมองฝาง และใหโอรสองคสดทอง ชอ พอทาวงวครองเมองเชยงของ สวนพญาไชยสงครามกลบไปครองเมองเชยงรายดงเดม33

3. สมยพญาแสนพ (พ.ศ. 1855 – พ.ศ.1877) พญาแสนพไดขนครองราชยตอจากพญาไชยสงคราม ในสมยนมเหตการณเจาขนเครอพระปตลาของแสนภเขายดเมองเชยงใหม ท าใหพญาไชยสงครามสงใหทาวน าทวมผครองเมองฝางแตงกองทพไปตเมองเชยงใหม หลงจากชนะ

32เรองเดยวกน, 273-276. 33พระยาประชากจกรจกร, พงศาวดารโยนก, 273-279.

19

สงครามพญาไชยสงครามไดปราบดาภเษกเจาพอทาวน าทวมเปนพระยาครองเมองนครพงคเชยงใหม ใน พ.ศ. 1865 แตปกครองไดเพยง 2 ปกถกสงตวไปครองเมองเชยงตงแทน และพญาแสนพปกครองเมองเชยงใหมเปนครงท 234 เมอพอทาวน าทวมไปครองเมองเชยงตงท าใหเมองฝางไมมผปกครอง สนนษฐานวาพญาแสนพไดใหโอรสองคทสอง ชอเจดคนต ไปปกครองเมองฝาง และใหใหโอรสองคโตไปปกครองเมองเชยงใหม35 และพระองคกไปประทบอยพระนครใหมทเมองเชยงแสน จะเหนวาในสมยพญาแสนพมการแยงชงอ านาจกนระหวางราชวงศท าใหเกดการเปลยนแปลงกษตรยปกครองอยบอยครง ผทมบทบาทส าคญในสมยนคอพญาไชยสงคราม สวนเมองฝางในสมยนบวาเปนเมองทมความส าคญและมบทบาททางการเมองการปกครอง โดยกษตรยตองสงพระราชโอรสของพระองคมาปกครองตงแตสมยพญาไชยสงคราม และในสมยพญาแสนพ

4. สมยพญาค าฟ (พ.ศ.1877 – พ.ศ.1879) ราชธานของลานนาในชวงสมยนอยทเมองเชยงแสน ซงสรางขนตงแตสมยพญาแสนพเปนตนมา พญาค าฟครองเมองเชยงแสนตอจากพญาแสนพ ในสมยนเมองฝางยงไมมบทบาทอะไรมากนก มต านานทกลาวถงเมองฝางวา กลาวถงพญาค าฟทมาชวยขบไลศตรทมารกรานเมองฝาง ในเหตการณทพญาค าฟขอความรวมมอกบพญากาวเมองนานเพอไปรบกบพญาง าเมอง เมองพะเยา เมองสามารถตขบไลพญาง าเมองไดส าเรจ พญาค าฟกไดแกวแหวนเงนทองเปนจ านวนมาก แตไมไดแบงใหกบพญากาวเมองนาน ท าใหสรางความไมพอใจใหกบกลมเมองนาน ขนงวจงชกชวนใหพญากาวรบกบพญาค าฟ พญากาวเมองนานไดยกทพไปถงเชยงแสนและไดถอยทพไปปลนเมองฝาง พญาค าฟจงไดออกรบและสามารถขบไลพระยากาวออกจากเมองฝางหนไปทางเมองซะลาว36 ชวงนเมองฝางอาจจะอยภายใตการปกครองของเมองเชยงแสน แตไมไดกลาวถงวาใครเปนผปกครอง ส าหรบการยกทพมาปลนเมองฝางของพญากาวเมองนาน แสดงใหเหนวาวาเมองฝางมความส าคญดานยทธศาสตรตอเมองเชยงแสนไมมากกนอย จนท าใหพญาค าฟตองยกทพรกษาเมองฝางไวโดยเขาตเมองนานจนส าเรจในทสด

5. สมยพญาผาย (พ.ศ.1879 – พ.ศ.1898) พญาผายครองเมองเชยงแสนได 14 ป หลงจากนนเสนาอ ามาตยทงหลายไดอภเษกพญาผายขนเปนกษตรยเมองเชยงใหม พญาผายไมเสดจไปประทบทเมองเชยงแสนดงเชนสมยกอนหนา ท าใหเมองเชยงใหมกลบมาเปนเมองหลวงทส าคญของอาณาจกรลานนาอกครงหนง สวนเมองฝางพระองคไดใหพระอนชา คอ เจาพญาเจดพลตปกครอง37 ในสมยนเมองฝางยงมผปกครองเปนเชอสายราชวงศมงรายปกครองเรอยมา

34เรองเดยวกน, 280-283. 35ประชมพงศาวดารภาคท 61, 158. 36ศนยวฒนธรรมจงหวดเชยงใหม สถาบนราชภฏเชยงใหม, ต านานพนเมองเชยงใหม

ฉบบ เชยงใหม 700 ป, 48 - 49. 37ประชมพงศาวดารภาคท 61, 163.

20

ในสมยลานนาตอนตนเมองฝางถอไดวาเปนเมองทมบทบาทส าคญเมองหนงของอาณาจกรลานนา ดงจะเหนไดจากกษตรยลานนาสงราชโอรสและเชอสายของพระองคไปปกครองอยางตอเนอง และถอเปนเมองทเปนยทธศาสตรส าคญเมองหนงท าใหศตรเขามาโจมต ท าใหกษตรยตองเขามาปราบปราม ในสมยลานนาตอนตนนเมองฝางนาจะขนอยภายใตการปกครองของเมองเชยงราย และเมองเชยงแสนทเปนราชธานเกาสมยโยนกนครมากกวาเมองเชยงใหม

2.2.2 ประวตศาสตรเมองฝางสมยอาณาจกรลานนาเจรญรงเรอง อาณาจกรลานนามความเจรญร งเรองเดนชดเรมในสมยพญากอนา คอ

นบตงแตพ.ศ.1898 สบตอมาจนถงสมยพระเมองแกวในป พ.ศ. 2068 ซงยคทรงเรองสงสดจนเรยกไดวาเปนยคทอง อยในสมยของพระเจาตโลกราช โดยเฉพาะความเจรญรงเรองทางศาสนาและการเมองการปกครองทเขมเขง มรายละเอยดดงน

1. สมยพญากอนา (พ.ศ.1898 – พ.ศ.1828) ในสมยพญากอนาเมองเชยงใหมมฐานะเปนราชธานของอาณาจกรลานนา พระองคทรงแตงตงใหเจามหาพรหมพระอนชาเปนผปกครองเมองเชยงรายเพอปกครองเมองเชยงแสนและเมองฝางไปพรอมกน 38 ซงเมองทงสามเปนหวเมองของอาณาจกรลานนา และเมองฝางขนตรงกบอ านาจการปกครองของเมองเชยงราย ซงมฐานะเปนเมองลกหลวงททาวมหาพรหมไดปกครอง ตามราชประเพณแลวเมอพญากอนาสวรรคตต าแหนงกษตรยจะเปนของทาวมหาพรหมซงมฐานะเปนอปราช แตขนนางไดสนบสนนใหเจาแสนเมองมาโอรสของพญากอนาเปนกษตรยแทน ท าใหทาวมหาพรหมไมพอพระทยจงยกทพจากเชยงรายมาตเมองเชยงใหม แตไมสามารถรบชนะเมองเชยงใหมได จงไดขอความชวยเหลอจากกองทพอยธยาแตกพายแพอกครง ท าใหต าแหนงกษตรยลานนาตกเปนของเจาแสนเมองมาผ เปนโอรสของพญากอนาในทสด

2. สมยพญาแสนเมองมา (พ.ศ.1829 – พ.ศ.1944) พญาแสนเมองมาขนครองราชยทเชยงใหมได และไดใหเจายกมกามโอรสองคโตปกครองเมองเชยงรายแทนทาวมหาพรหม เมอพญาแสนเมองมาสวรรคตต าแหนงกษตรยลานนาทควรจะเปนของทาวยกมกามแตพระองคกลบไมไดครองราชยสมบต เนองจากขนนางเชยงใหมกลบอภเษกใหเจาสามฝงแกนขนเปนกษตรยตอจากจากพญาแสนเมองมา ดวยเหตนท าใหทาวยกมกามไมพอพระทยจงยกทพจากเมองเชยงรายมาตเชยงใหม แตพระองคตเมองเชยงใหมไมส าเรจจงถอยทพหน และไดขอความชวยเหลอจากพญาไสลอไท เมองสโขทย กองทพของพญาไสลอไทจงชวยเขาประชดเมองพะเยาแตถกโจมตจากปนใหญเมองพะเยาโจมตอยางนก พญาไสลอไทจงใหกองทพทาวยกมกามยกทพมาทางเมองฝางเขาสเชยงใหมแทน

38พระยาประชากจกรจกร, พงศาวดารโยนก, 291.

21

แตสดทายทาวยกมกามกตองพายแพกองทพของเชยงใหม พระยาไสลอไทจงกวาดครวอพยพชาวเมองเชยงรายและทาวยกมกามลภยไปอยเปนเจาเมองซาก39

สมยนสถานะของเมองฝางยงอยภายใตการปกครองของเมองเชยงราย ซงมฐานะเปนเมองลกหลวงแตความส าคญของเมองลกหลวงเรมลดบทบาทลง ผปกครองเมองลกหลวงมฐานะเปนอปราชแตเมอถงเวลาในการขนครองราชยตามจารตราชประเพณ กลบถกอ านาจขนนางทมบทบาทในดานการจดการการปกครองแทน ดงเชนกรณของทาวยกมกามและกรณของทาวมหาพรหมสมยพญากอนา บทบาทของกลมขนนางมอ านาจในการก าหนดสถานะของผสบทอดเปนกษตรยท าใหเกดสงครามความขดแยงภายในระหวางราชวงศอยเรอยมา หลงจากก าจดทาวยกมกามจาก เมองเชยงรายออกไปได อ านาจทางเชยงใหมจงเขามามบทบาทกบเมองฝางแทนกลมผน าเดมทขนกบทางเชยงราย ดงในเหตการณตอสในศกฮอทเขาประชดเมองเชยงแสน พญาแสนเมองมาไดสงการใหเจาแสนค าเรองเปนผน าทพ โดยในการรบครงน เมองฝางจงไดเขารวมเปนกองทพปกซายกบเมองเชยงรายในการสงครามกบฮอและไดรบชยชนะ40

3. สมยพญาสามฝงแกน (พ.ศ.1945 – พ.ศ.1984) ในสมยพญาสามฝงแกนไดด าเนนนโยบายทางการเมองเพอขจดความขดแยงใหการแยงชงอ านาจภายในราชวงศ จงไดท าการลดบทบาทของเมองเชยงราย จากเดมทมฐานะเปนเมองลกหลวงใหกลายเปนหวเมองธรรมดา มฐานะเทาเทยมกบเมองเชยงแสนและเมองฝาง41 พระองคไดใหราชบตรไปปกครองแตละเมองเพอถวงดลอ านาจทางการเมองระหวางกน ส าหรบเมองฝางพระองคไดใหโอรสองคสดทายชอทาวสบหรอเรยกกนวาทาวซอย เปนผปกครองเมองฝางความส าคญของเมองฝางในสมยนจงมฐานะเทาเทยมกบเมองเชยงราย และเมองเชยงแสน ในฐานะหวเมองหนงทขนตรงกบราชธานเมองเชยงใหม

4. สมยพระเจาตโลกราช (พ.ศ.1984 – พ.ศ. 2030) พระเจาตโลกราชขนครองราชยจากการชงราชสมบตจากพญาสามฝงแกนพระราชบดา และสงพระราชบดาไปไวยงเมองสาด ฝายเจาซอยผครองเมองฝาง รขาวการแยงชงราชสมบตของพระเชษฐา จงไดรบพระบดาจากเมองสาดเขามาอยทเมองฝาง และไดน ากองทพโจมตเมองเชยงใหม หมนหาญแตทองมาตงรบกองทพของเจาซอยแตตองพายแพไป พระเจาตโลกราชจงใหหมนโลกสามลานไปตเมองฝาง และจบตวพญาสามฝงแกน สวนเจาซอยหนไปเมองเทง หมนโลกสามลานจงตามไปโจมตและไดตอสกนจนเจาซอยสนพระชนมในทรบ42

39เรองเดยวกน, 313-315. 40พระยาประชากจกรจกร, พงศาวดารโยนก, 317-318. 41บดนทร กนาวงศ และคณะ, ประวตเมองเชยงราย-เชยงแสน (เชยงใหม: โรงพมพมง

เมอง, 2546),133. 42พระยาประชากจกรจกร, พงศาวดารโยนก, 322-323.

22

เมองฝางในสมยนถอไดวามผปกครองเมองทเขมแขง และมอ านาจทางการทหารมากทจะสามารถตอกลอนกบเชยงใหมได ท าใหในชวงแรกสามารถเอาชนะหมนหาญแตทองทพระเจาตโลกราชคาดการณวาจะสามารถตฝางไดอยางงายดายแตกลบตองพายแพ อยางไรกตามสดทายกองทพฝางของเจาซอยกตองพายใหกบกองทพใหญของเชยงใหมทเขาประชดเมองฝางในระลอกทสอง หลงจากทการเขาตเมองฝางไดส าเรจ เมองฝางกอยภายใตการปกครองของเมองเชยงใหมเชนเดม ตอมาไมนานมศกจากอยธยาจะเขามาประชดเมองเชยงใหม เมองฝางกเปนหนงในหวเมองส าคญในการปองกนทพจากอยธยาในครงน โดยหมนโลกสามลานเปนผน าทพรบค าสงจากพระเจาตโลกราชไดตงทพหวเมองหากองรออยทล าพน หวเมองประกอบดวย เมองพราว เมองเชยงราย เมองเชยงแสน เมองเขลางค และเมองฝางซงมหมนยหลอดแล43

5. สมยพระเมองแกว (พ.ศ. 2038 – พ.ศ. 2069) ในสมยพระเมองแกวเมองเชยงใหมมความเจรญรงเรองในดานศาสนาอยางมาก ท าใหบานเมองเชยงใหมในชวงนมความสงบสข แมจะมปญหากบอยธยาเปนระยะกตาม ความเจรญของเมองเชยงใหมท าใหมกลมเจาเมองจากหวเมองตาง ๆ มาพงพระบารม ไดแก กลมเจาเมองจากเชยงทอง เจาเมองนาย และเมองกาย กลมเจาเมองเหลานนอพยพครวเรอนมาพงพระบารมพระเมองแกวแหงเมองเชยงใหม พระองคจงใหเจาเมองนายไปครองเมองฝางไดชอวาเจาแสนฝาง โดยใหเจาเมองกายน าครวเรอนมาอยในเมองฝางกบเจาแสนฝางจ านวน 1,200 คน สวนคนทเหลอไดกระจายไปยงเมองพนนาทะการ เมองเกาชอง และเมองพราว44 ในชวงกอนหนานเมองฝางอาจมผปกครองทเปนคนในทองถนนนเอง เนองจากหลงจากทเจาซอยปกครอง เชยงใหมกมแตความวนวายจากสงครามอยธยาอยบอยครง ท าใหศนยกลางเมองเชยงใหมไมไดเขามามบทบาทในการบรหารบานเมองฝางอยางเตมท จนกระทงถงสมยพระเมองแกวสงครามกบอยธยาไดสงบลงทงสองฝาย และไดมการสงทตท าสญญาไมตรตอกนในพ.ศ. 2068 ซงอยในสมยสมเดจพระรามาธบดท 245 ท าใหกษตรยมเวลาในการท านบ ารงศาสนา บานเมอง ตลอดจนจดการปกครองหวเมองตาง ๆ ในอาณาจกร ซงเมองฝางในชวงสมยนบานเมองมความเจรญรงเรองเชนกน เหนไดจากหลกฐานทางโบราณสถานและโบราณวตถทพบในเมองฝาง

ในชวงสมยอาณาจกรลานนารงเรอง เมองฝางนบวาเปนเมองทมความส าคญอยางมากซงจะเหนไดจากทเมองฝางเปนเมองหวเมองทางทศเหนอ ซงเปน 1 ใน 3 ของหวเมองทส าคญของอาณาจกรลานนา ซงประกอบดวย เมองฝาง เมองเชยงแสน และเมองเชยงรายเปนเมองลกหลวง แตดวยอ านาจของเหลาขนนางท าใหต าแหนงกษตรยตองอยในการตดสนของขนนางเมองเชยงใหม

43เรองเดยวกน, 324. 44เรองเดยวกน, 366. 45สรสวด อองสล, ประวตศาสตรลานนา, 37, อางจาก ต านานพนเมองเชยงใหม,

(คณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตรส านกนายกรฐมนตร, 2524), 71.

23

ท าใหเกดความขดแยงแยงชงอ านาจกนบอยครง เพราะฉะนนในสมยพญาสามฝงแกนจงไดลดฐานะของเมองเชยงราย ใหมฐานะเทาเทยมกบเมองเชยงแสน และเมองฝางความส าคญของเมองลกหลวงจงสนสดลงและพระองคไดใหพระราชโอรสไปปกครองเมองฝาง อยางไรกตามในชวงปลายสมยนศนยกลางเชยงใหมมความเจรญรงเรองอยางมาก เมองฝางจงไดรบอทธพลความรงเรองเหลาน โดยเฉพาะดานศาสนา

2.2.3 ประวตศาสตรเมองฝางในยคปลายของอาณาจกรลานนา อาณาจกรลานนาเรมเขาสยคเสอมตงแตสมยพระเจาเกษเกลาเปนตนมา

จนกระทงเชยงใหมตกเปนเมองขนของพมาใน พ.ศ. 2101 สมยนต านานไมไดปรากฏบนทกเกยวกบประวตศาสตรเมองฝาง ทงนอาจเปนเพราะความวนวายทางการเมองของเชยงใหม มการเปลยนแปลงผปกครองหลายสมยจากกลมขนนางทมอ านาจเขามามบทบาทบานเมอง ความวนวายอยางนกตลอดระยะเวลา 30 กวาป ท าใหในทสดราชวงศมงรายตองสนสดลง เมอเชยงใหมออนแอความการจดการปกครองระหวางเชยงใหมและหวเมองตาง ๆ จงไมเขมแขงมากนก ท าใหหวเมองมความเปนอสระมากขน ตวอยางทเหนไดชดคอ เกดการพฒนางานดานศลปกรรม เชนงานพระพทธรปจากหวเมองตาง ๆ ทงในเมองเชยงราย เมองเชยงของ เมองแพร เมองนาน และเมองฝาง เปนตน ซงในชวงปลายพทธศตวรรษท 21 เปนตนมา สกลชางทองถนมการพฒนาสรางสรรคงานศลปกรรมมากยงขน จนเกดลกษณะเฉพาะของแตละสกลชางเกดขน46 ในขณะทเมองศนยกลางงานศลปกรรมเรมนอยลง

2.3 ประวตศาสตรเมองฝางในสมยพมาปกครอง หลงจากทเชยงใหมถกพมายกทพมาตไดส าเรจ หวเมองตาง ๆ ในลานนารวมถง

เมองฝางกเกดความแตกแยกวนวาย ใน พ.ศ. 2169 สมยพระเจาสทโธธรรมราชากษตรยพมาไดใหพระยาหลวงทพยเนตรมาปกครองเมองฝาง ตอมาใน พ.ศ. 2174 พระยาหลวงทพยเนตรไดเปนเจาเมองเชยงใหม เพราะเจาเมองเชยงใหมเดมนนไมยอมอยภายใตการควบคมของพมา ท าใหพระเจาสทโธธรรมราชคมตวพระเจาเชยงใหมไปหงสาวด ชวงนเมองฝางสนนษฐานวาขาดผปกครองไประยะหนง หรอถามอาจเปนอกกลมผน าทองถนทเปนฝายตรงขามกบหลวงทพยเนตรและพมา ท าใหชวงนประชาชนชาวเมองฝางจงรวมกนกระดางกระเดองและแขงเมองตอพมา จนกระทงในป พ.ศ. 2175 พระเจาสทโธธรรมราชาจงไดยกทพไปโจมต แตชาวฝางสามารถตอสกบพมาไดอยางกล าหาญ ท าใหพมาไมสามารถตเมองฝางส าเรจได แตอยางไรกตามพมาไดตงทพหลวงลอมเมองฝางนานถง 3 ปจนสามารถตเมองฝางไดส าเรจ ซงคายหลวงของพมายงเหลอหลกฐานใหเหนจนถงปจจบน เรยกวา “เวยงสทโธ”47 ในสมยนจะเหนวาพมายงคงมอ านาจในการปกครองเมองฝาง แตดวยเมองฝางเปน

46ศกดชย สายสงห, พระพทธรปในประเทศไทย : รปแบบ พฒนาการ และความเชอ

ของคนไทย, 346. 47พระยาประชากจกรจกร, พงศาวดารโยนก, 407-409.

24

เมองทอยในการปกครองของเมองเชยงใหมมาเปนเวลานานท าใหมความตองการเปนอสระจากพมา จงไดท าการแขงเมองตอพมา การปองกนเมองของชาวฝางถอไดวาเขมแขงมาก ทงนคงไมมแตเพยงชาวฝางเทานนทตงรบพมาเทานน แตนาจะมกลมทหารจากเมองอน ๆ หรอกลมอนทกระจายอยตามปาทเขามาชวยในการปองกนเมองฝาง แตสดทายตองพายแพใหกบกองทพพมาในทสด

2.4 ประวตศาสตรเมองฝางสมยรตนโกสนทร ในสมยรตนโกสนทร ผน าคนส าคญของหวเมองเหนอคอ เจาพระยาวชรปราการ

หรอพระยากาวละ ซงเปนผครองเมองนครเชยงใหม หลงจากสามารถตเอาเมองเชยงใหมจากพมาไดใน พ.ศ. 2317 แตบรรดาหวเมองเลกเมองนอย ในลานนายงอยในการปกครองของพมาเปนสวนใหญ ซงเมองฝางกตกอยในการควบคมของพมาเชนกน เจาเมองผปกครองเมองฝางในขณะนน คอ พระยาสรนทร เพอใหเปนอสระจากการปกครองของพมา พระองคไดรวมกบเจาเมองพราว เจาเมองเชยงราย พระยาเมองสาด พอเมองป ทาวหาวทาแสน เพอตอตานอ านาจของพมา แตยง ไมทนไดยกทพตอสกถกกองทพของพมาน าโดยอะแซวนกเปนแมทพจากกรงองวะเขาโจมต ในพ.ศ. 2330 กองทพหลวงของอะแซวนกไดยกทพมาตหวเมองทางเหนอท าใหเจาเมองตาง ๆ หนอพยพครวเรอนไปเมองล าปาง48 ซงเมองฝางไดอพยพผคนไปเมองล าปางเชนกน เมออพยพครวเรอนออกจากเมองฝางสนนษฐานวาเมองฝางจะมเจานายพมามาปกครอง เพราะในป พ.ศ. 2331 พมาไดตงกองทพอยทบานลอ เมองฝาง ท าใหพระยาเชยงใหมและพระยานครล าปางตองยกทพไปต ซงครงนสามารถเขาตเมองฝางได49 แตประวตศาสตรไมไดบนทกวาใครเปนผครองดแลเมองฝางตอจากน

หลงจากทเมองฝางเปนอสระจากพมา เมองฝางจ งอยภายใตการปกครองของเชยงใหม แตการปกครองคงไมไดเขมงวดและทวถงมากนก ทงนเนองจากเมองเชยงใหมกยงไมมความมนคง ท าใหเมองฝางตกเปนเปาหมายการโจมตของพมาอกครง ดงจะเหนไดวาในป พ.ศ. 2334 แมทพพมาชอสระแทงโปไดยกทพมา 3,000 นายมาตงทพอยทเมองฝาง ท าใหพระยาเชยงใหมและพระยาบรรตนเตรยมก าลงได 2,500 นาย ยกทพไปตกองทพของพมาสระจอแทงโป และในป พ.ศ. 2335 พระเจาสระจอแทงโปจงไดเตรยมการตงรบกองทพเชยงใหมอยดานนอกของเมองฝาง เมอกองทพเชยงใหมตแตกจงไดถอยทพเขาเมองฝาง ฝายกองทพเชยงใหมไดตงคายประชดเมองสรบกนได 1 เดอน 4 วน เชยงใหมปลนเอาเมองฝางไมไดจงถอยทพกลบ50หลงจากนนสนนษฐานวาเมองฝางคงถกปลอยใหตกอยในสภาพทรกรางมาเปนเวลานาน

จนกระทงใน พ.ศ. 2416 ในสมยของเจาหลวงอนทรวชยยานนทเจานครเชยงใหม ไดสงพระยาสรโยยศและผชวยพระยานอยไปปกครองเมองฝาง แตการปกครองในระยะเรมตนสราง

48เรองเดยวกน, 456. 49เรองเดยวกน, 458. 50เรองเดยวกน, 460.

25

บานเมองนนเปนไปดวยความล าบากเพราะเมองฝางยงอยในสภาพทมปารกมากเพราะอยในสภาพรางขาดผคนดแลมาตลอดหลายป ท าใหมสตวปามาสรางความเดอดรอนใหกบชาวบานเสมอ ส าหรบการสรางเมองฝางในชวงแรกมเพยงไมกครอบครวทอยในเมอง สวนผคนจากเมองอนยงไมมการเดนทางมาอยเมองฝางมากนก ตอมาเจาหลวงมหาวงษแมรมไดมาปกครองเมองฝางตอจากพระยาสรโยยศ ไดมการอพยพครอบครวและขาทาสบรวารรวมถงพระสงฆ เขามาตงถนฐานในเมองฝาง ท าใหเมองฝางเรมมผคนมากยงขน ในสมยนไดมการแบงเขตการปกครองทงหมด 7 แควน ไดแก แควนในเวยง แควนมอนปน แควนแมนาวาง แควนแมสาว แควนแมสน แควนแมงอน แควนแมทะลบ

ผคนเรมมาตงถนฐานในเมองฝางชวงสมยนมากขนอยางตอเนอง ไดมการจดการดานการรกษาความปลอดภยจากกลมโจรเงยวและฮอ รวมถงสตวปาดรายตาง ๆ มการเปดใหมการเลนพนนอยางเสร มการพฒนาระบบสาธารณปโภคทจ าเปนใหกบชมชน รวมถงมการบรณปฏสงขรณวดหลายแหง รวมจ านวนพลเมองฝางประมาณ 8,000 คน ตอมาใน พ.ศ. 2423 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 5 ไดโปรดเกลาใหมการจดการหวเมองพายพขน เมองฝางเปนหนงใน 5 หวเมองลานนาประจ าพายพเหนอ ประกอบดวย เมองพะเยา เมองเชยงราย เมองเชยงแสน เมองเชยงของ และเมองฝาง ตอมาใน พ.ศ. 2453 ไดมการจดการปกครองมณฑลพายพขน ไดยกเมองเชยงรายเปนเมองจตวา และไดแบงการปกครองเปน 10 อ าเภอ โดยมเมองฝางเปนอ าเภอหนงของเมองเชยงราย โดยมพระยามหวงศาราชบด เปนเจาเมองปกครองเมองฝาง องคท 1 และเปนนายอ าเภอฝางคนแรก51 และใน พ.ศ. 2468 เมองฝางถกโอนเขามาอยในสงกดของจงหวดเชยงใหมตงแตนนเปนตนมา

3. หลกฐานทางดานโบราณคดทพบในเมองฝาง

เมองฝางเปนเมองทความส าคญและมความเจรญรงเรองมาตงแตอดต เนองจากมการคนพบหลกฐานทางโบราณคดมากมาย ไดแก แหลงโบราณคดกวา 10 แหง โดยเฉพาะกลมเมองโบราณ ซงหลกฐานสวนใหญปรากฏแนวก าแพงดนและคน าลอมรอบ และซากของโบราณสถานทยกพบเหนไดบาง แมวาหลกฐานจะถกท าลายจนเหลอเพยงซากปรกหกพง จนยากตอการศกษารปแบบศลปกรรม แตอยางนอยรองรอยทพบเปนหลกฐานทแสดงใหเหนถงความเจรญรงเรองของเมองฝางในอดตไดเปนอยางด นอกจากนแลวยงพบหลกฐานโบราณวตถจ านวนมาก โดยเฉพาะพระพทธรปส ารด ซงพบกระจายอยตามวดตาง ๆ อยในพนทอ าเภอฝาง และอ าเภอแมอาย ซงลวนเปนหลกฐานสภาพคอนขางสมบรณและมคณคาตอการศกษาประวตศาสตรศลปะอยางยง

51ชนะ รตนนตกล, ประวตศาสตรเมองฝาง – เมองไชยปราการ (ม.ป.ท., 2537 พมพใน

งานฉลองพระอโบสถ วดเทพอ านวย ต.เวยง อ.ฝาง จ.เชยงใหม, 2537), 30 - 32.

26

3.1 แหลงโบราณคดในเมองฝาง เมองฝางมแหลงโบราณคดหลายแหลง สนนษฐานวาในอดตเมองฝางเปนเมองทม

ขนาดใหญเมองหนงของอาณาจกรลานนา ดงจะเหนไดจากหลกฐานซากโบราณคดของกลมเวยงส าคญตาง ๆ หลายเวยง โดยมเวยงฝางเปนศนยกลางของเมอง และมกลมเวยงอน ๆ ลอมรอบ ซงเวยงเหลานมกมคนน าคดนลอมรอบ เชน เวยงมะลกา เวยงไชย เวยงปาฮก เปนตน ซง มลกษณะเชนเดยวกบเมองเชยงใหม ทมเวยงเชยงใหมเปนศนยกลาง และมเวยงเจดลน เวยงสอนดอก และเวยงกมกามเปนเวยงบรวารลอมรอบ แหลงโบราณคดของเมองฝางมดงตอไปน

3.1.1 เวยงฝาง เวยงฝาง พบหลกฐานแสดงรองรอยของขอบเขตเมองของการตงถนฐานของ

กลมคน สนนษฐานวาเปนศนยกลางของเมองฝางในอดต บรเวณ บานฝาง ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม จากการส ารวจพบลกษณะขอบเขตเมองโบราณมคเมองก าแพงเมองลอมรอบหลายแหง พบขอบเขตของเมองขนาดใหญทสดทางใตของชมชนบานฝาง และมเมองขยายตอขนไปทางทศเหนอ ส าหรบเมองฝางแบงออกเปน 3 สวน สวนแรกเปนผงเมองเปนรปไขมขนาดใหญทสดกวาสวนอน ๆ โดยมก าแพงและคเมองลอมรอบชนเดยว ก าแพงเมองเดมเปนก าแพงดนกออฐทบสนก าแพงโดยรอบ แตปจจบนก าแพงเมองและคเมองถกท าลายไปเกอบหมดแลวเหลออยบางสวนเทานน สวนทสองผงเมองรปวงรเสนรอบไมสม าเสมอ อยบนเนนถดจากเมองสวนแรกขนไปทางทศเหนอภายในเมองมรองรอยของคคนดนรปวงกลมขนาดเลกซอนอยอก 1 แหง ปจจบนเมองสวนถกท าลายปรบพนทท าสนามกฬา และเปนพนทปลกสรางบานเรอนของประชาชน สวนทสามผงเมองรปวงรคลายสเหลยมผนผามมมน อยบนเนนทางทศเหนอของเมองสวนทสอง คเมองก าแพงเมองเสยหายอยางมาก เนองจากเมองฝางเดมตงอยบนพนทของชมชนทเปนศนยกลางของเมองทขยายอาคารและบานเรอนอยางตอเนอง ท าใหการหาหลกฐานทางโบราณคดคอนขางมอยางจ ากด

3.1.2 เวยงสทโธ เมองโบราณเวยงสทโธ เปนเวยงโบราณทสนนษฐานวาเคยเปนคายหลวงตง

ทพของพระเจาสทโธธรรมผน ากองทพของพมา ครงทมาลอมเมองฝางในปพ.ศ. 2175 ซงกองทพพมาตองตงคายลอมเมองฝางนานกวา 3 ป จงสามารถตเมองฝางแตกไดในทสด สภาพเวยงสทโธปจจบนเหลอหลกฐานใหไดศกษา เปนคน า คนดน ซงมลกษณะเปนเขตรปเกอบกลมหรอรปไข ตงอยบนเนนเขาลาดลงสทราบล าน าฝางทางทศใต ซงทางดานนมรองคน าและคนดนตอออกมาจากขอบเขตคเมอง ก าแพงก าแพงเมอง ลงไปสล าน าฝาง ขนาดของเมองสทโธวดตามแนวเหนอ ใต มความยาวประมาณ 500 เมตร วดตามดานทศตะวนออกและตะวนตกมความยาวประมาณ 350 เมตร พนทภายในขอบเขตคน าคนดน ประมาณ 92 ไร52

52กรมศลปากร, ส านกศลปากรท 8 เชยงใหม, โครงการขดแตงโบราณคด และบรณะ

โบราณสถาน วดเวยงสทโธ ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 2.

27

ภายในขอบเขตคนดนก าแพงเมองไมพบซากสงกอสรางใด ๆ แตทดานนอกของก าแพงเมองดานทศใตตรงเนนสงสดของเมอง มซากโบราณสถานกอสรางดวยอฐ ประกอบดวย เจดยและฐานวหารขนาดใหญ ซงมลกษณะดงตอไปน

1. เจดย สวนทยงเหลอใหศกษาได คอสวนฐาน ประกอบดวย ฐานเขยง 1 ฐานตอขนไปเปนฐานบวประกอบดวย บวคว า ทองไมสงและบวหงาย รองรบสวนทสนนษฐานวาจะเปนฐานเขยงชนลดซงอยในสภาพทพงทลาย ถดขนไปเปนฐานในผงยอมมไมสบสอง ทองไมประดบเสนลวดแบน 2 เสนสวนถดขนเปนพงทลายและตอดวยฐานทรงกลมประดบลกแกวอกไกบนทองไม 2 เสน แตบางสวนพงทลายสนนษฐานวาจะม 3 ชน สวนองคระฆงและสวนยอดพงทลายไปหมดแลว

2. วหาร ตงอยดานหนาของเจดยทางดานทศตะวนออก เปนรปสเหลยมผนผา เหลอเพยงแตสวนของฐานลาง มลกษณะเปนฐานบว ประกอบดวยบวคว า บวหงาย ตรงกลางทองไมประดบลกแกว 1 เสน สนนษฐานวาสวนหลงคาเปนเครองไมมงกระเบอง เพราะบรเวณโดยรอบฐานวหารพบเศษกระเบองตกบางสวน53

ลกษณะของเจดยทพบโครงสรางทางสถาปตยกรรมเหลอเพยงสวนฐานสามารถทจะวเคราะหรปแบบและก าหนดอายของเจดยองคนวาอาจเปนเจดยทสรางขนในชวงพทธศตวรรษท 21 ทงนรปแบบฐานของเจดยเปนแบบฐานทนยมในเจดยลานนา ทสรางขนในชวงราวตนพทธศตวรรษท 2154 เจดยทมลกษณะทคลายกน คอ พระธาตหรภญชย ล าพน และเจดยวดกตต เชยงใหม เปนตน ซงนยมสรางขนในสมยพระเจาตโลกราชความส าคญของเจดยวดเวยงสทโธฯ นอาจสรางขนในชวงเวลาหลงจากนนเลกนอย อาจมความเกยวของกบสมยของพญากอนา ทงนในสมยของพระองคมความเลอมใสในพระพทธศาสนานกายลงกาวงศเปนอยางมาก โดยไดทรงอาราธนาพระสมนเถระจากสโขทยและใหจ าพรรษาอยทวดบปผาราม เพอใหเปนศนยกลางของพระพทธศาสนานกายลงกาวงศ55 และพระองคไดสงพระอนชา คอเจายกมกามไปปกครองเมองเชยงราย เชยงแสน และเมองฝาง ประเดนดงกลาวมความเปนไปไดหรอไมวาทเจดยของวดพระบวชและวดเวยงสทโธอาจรบตนแบบจากพระธาตหรภญชย หรอวดกตต ซงเปนรปแบบเจดยทนยมในสมยนนไปสรางในเมองเชยงแสนและเมองฝาง ซงรปแบบเจดยเชนนยงสามารถพบไดทเมองสารภ และเมองนาน ซงอาจเปนการรบรปแบบจากเมองเชยงใหมและล าพนไปเชนเดยวกน แตอาจมการปรบเปลยนรปแบบเปนแบบทองถนบาง

53เรองเดยวกน, 4. 54สนต เลกสขม, ศลปะภาคเหนอ : หรภณไชย-ลานนา, 107. 55สรสวด อองสล, ประวตศาสตรลานนา, 30.

28

3.1.3 เวยงมะลกา เวยงมะลกาเปนเวยงโบราณขนาดเลก ตงอยท หม 8 ต าบลแมอาย อ าเภอ

แมอาย จงหวดเชยงใหม แตเดมเรยกวา เวยงสนธยา สวนชอ เวยงมะลกาถกเรยกกนในภายหลง ซงเปนชอทเรยกตามพระนามของพระยางมะลกาผครองเมองประมาณ พ.ศ. 2150 – 2191 เปนราชธดาของพระเจาฝางอดมสนและพระนางสามผวผครองเมองฝาง56ปจจบนสภาพเปนเวยงรางพนทสวนใหญถกรกรานในการท าการเกษตร

หลกฐานทางโบราณคดพบก าแพงและคเมองคดเคยวไมเปนรปเลขาคณต แบงไดเปน 3 สวน สวนทหนงดานทศตะวนตกมลกษณะเปนรปวงร ก าแพงเมองมความสงและมคเมองทกวางและลกกวาสวนอน ๆ มเนอทประมาณ 52 ไร สวนทสองสวนมมตะวนออก มพนททสงขน มก าแพงและคเมองลอมรอบอกชนหนงเปนรปวงกลม ภายในก าแพงชนนเปนทประดษฐานอนสาวรยเจาแมมะลกา สวนนตอเนองไปทางดานตะวนออกเฉยงเหนอซงเปนสวนกลางมพนทเฉลยสงกวาสวนอน ๆ ของเมองมก าแพงเมองและคเมองคดเคยวไปตามลกษณะเนนดน สวนทสามอยทางตะวนออกของเมองมก าแพงเมองทางดานตะวนออกสดเปนแนวไปตามสนเนน57

3.1.4 เวยงไชย เวยงไชย หรอเวยงไชยปราการ ตงอยทหม 8 บานเวยงไชย ต าบลแมขา

อ าเภอฝาง ดานตะวนออกของแมน าฝางประมาณ 1 กโลเมตร ลกษณะของเมองตงอยบนพนทเนนสงจากทราบ ตวเมองตงอยในแนวทศเหนอ - ใต พบก าแพงเมอง - คเมองลอมรอบพนทเปน 2 บรเวณ คเมองขดลกชนใชในหารปองกนและการระบายน า คนดนก าแพงชนในสง คนดนก าแพงชนนอกชน เปนรปแบบของเมองปอมภเขา วงท 1ตงอยทางดานทศใต แนวคเมองเปนรปคลายใบบว กวางยาวประมาณ 584x1343 เมตร วงท 2 ตงอยดานทศเหนอ ลกษณะของแนวคเมองเปนรปคลายครงวงร กวางยาวประมาณ 490x672 เมตร58ภายในเมองวงหนง พบหลกฐานทางเปนโบราณสถานทมสภาพทรดโทรมอยางหนกไมมการบรณะซอมแซม ประกอบดวยเจดย และสวนฐานอาคารสนนษฐานวาเปนฐานของวหารตงอยหนาทางดานทศตะวนออกของเจดย ลกษณะเปนฐานอาคารรปสเหลยมผนผา กองอฐเกลอนอยทวบรเวณไมสามารถศกษารปแบบทชดเจนไดเชนกน สวนเวยงวงทสอง พบเศษอฐลกษณะเดยวกนกระจดกระจายอยบรเวณกงกลางของเมอง แตไมสามารถระบไดวาเปนชนสวนของโบราณสถานชนดใด โบราณสถานเหลานถกก าหนดอายไวในราวพทธศตวรรษท 2159

56นวลศร วงศทางสวสด, ชมชนโบราณในเขตลานนา, 43. 57เรองเดยวกน, 47. 58กระทรวงการคลง, กรมธนารกษ, การก าหนดขอบเขตทดนก าแพงเมอง – คเมอง เวยง

ไชยปราการ เลขททะเบยน 13-4,5, บานเวยงไชย ต าบลแมขา อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 3. 59เรองเดยวกน, 5.

29

3.1.5 โบราณสถานวดสมสก วดสมสก ตงอยทต าบลมะลกา อ าเภอแมอาย ปจจบนเปนวดราง ตววดสราง

ขนบนพนทราบกวางใหญบรเวณโดยรอบเปนพนทท าการเกษตร ตงอยหางจากแมน าฝางออกไปทางตะวนตกประมาณ 300 - 400 เมตร จากการตรวจสอบของกรมศลปากรสนนษฐานวาวดสมสกมการกอสรางมาประมาณพทธศตวรรษท 21 หลกฐานส าคญทพบในบรเวณวด มดงน

1. เจดย ตงอยทางดานทศตะวนตก ลกษณะทางสถาปตยกรรมสวนใหญพงทลายทงหมด หรอใหเหนพอศกษาแตเพยงสวนฐานซงเปนฐานเขยงสง 1 ชน มการฉาบปนทบ บรเวณองคเจดยพบโพรงทเกดจากการลกลอบขดเจดย สวนบรเวณรอบ ๆ เจดยพบชนสวนของกลบบวหงายปนปนโดยตดเรยงกนเปนแถวกบโครงสรางอฐฉาบปนทเปนรปแปดเหลยมสวนประกอบนอาจเปนสวนบวหงายทตดกบปากองคระฆงแปดเหลยมขององคเจดย และยงพบสวนของปนปนลกแกวอกไก ซงสนนษฐานวาเปนสวนประดบของทองไมฐานบว

2. วหาร วหารต งอยทางทศตะวนออกของเจดย มแผนผ ง เปนรปสเหลยมผนผา สนนษฐานวาเปนวหารโถงมการกอผนงบางสวน (สวนดานหลงเปนทบหลงส าหรบพระประธาน) มการกออฐเปนเสากลม อฐเปนรปสามเหลยมฐานมน อฐบางกอนพบวามการจารกอกษร

จากหลกฐานทพบบรเวณวดสมสกแมจะเปนหลกฐานทไมสมบรณตอการศกษา แตอยางนอยชนสวนตาง ๆ อาจชวยในการสนนษฐานอายสมยของวดสมสกไดไมมากกนอย ชนสวนของกลบดอกบวทตดกบสวนทเปนทรงแปดเหลยมสนนษฐานไดวาเจดยประธานของวดเปนเจดยทรงแปดเหลยม ทไดรบความนยมในลานนาประมาณครงหลงพทธศตวรรษท 21 เปนตนมา60 ซงอาจมววฒนาการตอจากเจดยวดเวยงสทโธ และมความเปนไปไดวาวดสมสกอาจสรางขนในสมยนเชนเดยวกน หรออาจสรางขนกอนเจดยเลกนอย สอดคลองกบชนสวนของอฐรปสามเหลยมฐานกลมทมจารกอกษรไว แมวาจะไมสามารถหาความหมายเกยวกบตวอกษรดงกลาว แตตวอกษรแบบนปรากฏครงแรกในศลาจารก ชม. 21 ใน พ.ศ. 203161

3.1.6 โบราณสถานวดสนปาฮก โบราณสถานวดสนปาฮก (ราง) ตงอยภายในวดสนปาฮก ต าบลแมสน อ าเภอ

ฝาง ส านกศลปากรท 8 เชยงใหมไดท าการขดคน - ขดแตงเมองโบราณแหงน พบโบราณสถานดงน 1. เจดย พบซากอาคารกออฐรปส เหลยมจตรสมลกษณะเปนฐานหนา

กระดาน สนนษฐานวานาจะมชนบวหงายอยเหนอฐานหนากระดาน แตระบไดไมแนชด ซงแนวอฐทเหลอใหศกษามเพยงดานทศใตและดานทศตะวนออกเทานน นอกจากนยงไดพบรองรอยของ

60จรศกด เดชวงศญา, พระเจดยเมองเชยงแสน (เชยงใหม: สรวงศบคเซนเตอร, 2539), 33. 61ประทป เพงตะโก, รายงานการส ารวจโบราณสถานราง “วดสมสก” อ าเภอแมอาย

จงหวดเชยงใหม (ม.ป.ท., 2527), 11.

30

สงกอสรางทมการสรางทบซอนกนสองสมย ซงสงเกตไดจากแนวการฉาบปนของผนงทพบกงกลางแนวอฐบรเวณมมทศตะวนตกเฉยงใตของโบราณสถาน ซงเหนเปนมมลกษณะเปนมมแบบยกเกจคอมมมขนาดใหญอยตรงกลาง สวนบรเวณสวนบนของโบราณสถานพบเปนชนบวคว าและเสนลวดหนากระดาน จากรองรอยทพบท าใหสนนษฐานไดวาโบราณสถานสวนท 1 เปนเจดย ซงมการสรางซอนทบกนสองสมย ในสมยแรกนาจะเปนเจดยทรงระฆงแบบลานนา เพราะพบรองรอยของฐานหนากระดาน ยกเกจซอนกนประมาณ 2-3 ชน รองรบฐานบวซงเหลอแตเพยงสวนของบวคว าเลกนอย ในระยะทสองไดมการกอเจดยขนาดใหญกวาทบเจดยสมยแรก เพราะเหลอฐานหนากระดานขนาดใหญครอบทบอย แตไมสามารถสรปรปแบบทางสถาปตยกรรมไดชดเจน และมการสรางฐานประทกษณ นอกจากนยงดานทศตะวนออกของเจดยนาจะมการสรางการสรางอาคารเครองไมอกดวย

2. เจดยหรอมณฑปขนาดเลก โบราณสถานแหงน เหลอรองรอยทางสถาปตยกรรมคอนขางนอย ซงมเพยงฐานหนากระดานสเหลยม และมลานประทกษณลอมรอบเทานน ซงสนนษฐานเบองตนไดแควาเปนเจดยหรอมณฑปขนาดเลก

3. เขตสงฆาวาส เปนโบราณสถานลกษณะเปนสเหลยมผนผาดานทศเหนอพบรองรอยของอฐผนงลม จากการสงเกตแนวอฐท าใหสนนษฐานไดวาโบราณสถานนมการสรางซอนทบกนสองสมย โดยในสมยแรกมการสรางอาคารหลกและมขดานทศตะวนออก และบนไดดานทศเหนอและใต และในสมยทสองมการขยายขอบเขตของอาคารและสรางทบแนวบนไดเดม แตไมสามารถก าหนดขอบเขตการขยายทชดเจนได

โบราณสถานของวดสนปาฮกจากการส ารวจทางโบราณคด ท าใหทราบวาวดไดมการสรางตอเนองมาถง 2 สมย และไดมการก าหนดอายของวดโดยอาศยรองรอยโบราณสถาน และโบราณวตถคอเครองถวยจนสมยราชวงศจน สามารถก าหนดอายไดอยชวงราวพทธศตวรรษท 22-23 และสมยการสรางวดในชวงแรกหนาจะอยในชวงพทธศตวรรษท 20-2162

โบราณสถานทเปนเวยงโบราณในพนทเมองฝางยงมอกหลายแหง แตทวายงไมมการส ารวจและเกบขอมลอยางลกซง ท าใหโบราณสถานเหลานนถกทงราง และทรดโทรมไปตามเวลา อาทเชน

1. เวยงปารวก พบบรเวณบานปารวก ในต าบลแมงอน อ าเภอฝาง ลกษณะเปนเวยงโบราณทมรปรางคอนขางกลมมน ระหวางล าหวยเลกๆ สองสาย แนวคน าคนดนทางดานทศเหนอและทศตะวนตกไมปรากฏรองรอยชดเจนนก เพราะถกปรบเปนพนทเกษตรกรรม ขนาดของเวยงประมาณ 400x530 เมตร

62หางหนสวนจ ากด ไตรภวฒน, รายงานการขดคน-ขดแตงทางโบราณคด โบราณสถาน

วดสนปาฮก (ราง) ต าบลแมสน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ม.ป.ท., 2556), 113-115.

31

2. เวยงมอนปน พบอยทต าบลมอนปน อ าเภอฝาง ลกษณะเปฯเวยงโบราณขนาดเลก กวางประมาณ 200 x 250 เมตร สรางบนพนททเปนเนนเตยๆ ปจจบนไมเหลอรองรอยทชดเจนนก เพราะถกปรบเปนพนทท าการเกษตร

3. เวยงหวาย ตงอยทบานเวยงหลาย ต าบลมอนปน อ าเภอฝาง ลกษณะเปนเวยงทมคน าคนดน มรปรางคอนขางเหลยมมน ตงอยบนพนทราบระหวางเนนเขาทศใตและล าหวยทางดานทศเหนอ ขนาดของเวยงกวางประมาณ 400 x 420 เมตร ปจจบนถกรบกวนจากการขยายตวของชมชน

4. เวยงสนตนด ตงอยทบานสนตนด ต าบลสนทราย อ าเภอฝาง โดยอาจแบงไดเปนสองสวน คอ เวยงรปวงกลม เปนเวยงขนาดเลก กวางประมาณ 160 เมตร อยดานทศเหนอถดไปทางใตประมาณ 150 เมตร มแนวคน าคนดนรปสเหลยมมน ขนาดประมาณ 200 x 400 เมตร ปจจบนเรมหลถกรบกวนจากการขยายตวของหมบาน

5. เวยงแมสนหลวง พบบรเวณบานแมสนหลวง ต าบลแมสน อ าเภอฝาง ลกษณะเปนเวยงทมคน าคนดนทมรปรางซบซอน ประกอบดวยคน าคนดนรปวงกลมและวงร จ านวนหลายวง อกทงยงมแนวคน าคนดนทเชอมวงคน าคนดนเหลานน สภาพทตงของเวยงอยบนพนทคอนขางราบ ขนาดของเวยงโดยรวมกวางประมาณ 800 x 1000 เมตร

6. เวยงปาแดง ตงอยบรเวณบานปาแดง ต าบลปงต า อ าเภอไชยปราการ ลกษณะเปนเวยงขนาดเลก รปรางกลมร มขนาดความกวางประมาณ 200 x 300 เมตร ตงอยบนพนทราบแวดลอมดวยหวยและล าเหมองสายเลก ๆ ปจจบนถกปรบเปนพนทสวนสม63

จะเหนไดวาเมองโบราณเหลานกระจายตวอยทวบรเวณแองทราบเมองฝาง โดยมเมองฝางเปรยบเสมอนเปนศนยกลางหลกของเมองโบราณอน ๆ ซงแตละเมองจะสรางเรยงรายยาวไปตามภมประเทศทเปนแองยาวไปตามแมน าฝาง จะสงเกตเหนวามการสรางเมองจะสรางทง 2 ฝงแมน าฝาง แตเมองโบราณสวนใหญจะตงเมองอยทางดานตะวนตกของแมน าฝาง เชน เวยงฝาง เวยงสทโธ เวยงมะลกา เวยงปาฮก เวยงมอนปน เวยงหวาย เวยงสนตนด เวยงแมสนหลวง ทงนอาจค านงถงปจจยภมประเทศเชนเดยวกบเมองเชยงใหมอยางไรกตามกพบเม องทอยทางดานทศตะวนออกของแมน าฝางเชนกน เชน เมองเวยงไชย เมองปาแดง เปนตน

3.2 โบราณวตถในเมองฝาง นอกจากแหลงโบราณคดโบราณสถานในเบองตนแลว ในเมองฝางยงมการคนพบ

โบราณวตถอกเปนจ านวนมาก ในจ านวนนทนาสนใจคอพระพทธรปส ารด ซงถอวาเปนขอมลส าคญตอการศกษาประวตศาสตรและงานศลปกรรมของเมองฝางไดเปนอยางด โดยโครงการส ารวจของ

63เรองเดยวกน, 14.

32

โบราณคดภาคเหนอไดท าการขนทะเบยนโบราณวตถในเมองฝาง ไดมการส ารวจพบพระพทธรปส ารดกลมเมองฝางซงพระพทธรปสวนใหญมจารกทฐานบอกศกราชการสราง

กลมพระพทธรปส ารดสวนใหญทพบเปนพระพทธรปประทบนงปางมารวชย มลกษณะทส าคญคอ พระเศยรมขมวดพระเกศาขนาดเลกมากเชอมตอขนเปนเปนอษณษะทยดสง รศมเปนเปลว พระพกตรแปน พระนลาฎแคบ พระขนงโกงเชอตอกบสวนเปลอกพระเนตรทมขนาดใหญ พระเนตรเหลอบต า พระนาสกเลก พระโอษฐแยมเลก พระหนเปนปมลกษณะของสวนประกอบพระพกตรมการเซาะใหเปนรอง และพระศอยาว สวนพระวรกายมพระวรกายเลก ครองจวรหมเฉยง ชายสงฆาฏนยมทงแบบเขยวตะขาบและแบบปลายตดตรง พระองสาแคบ พระหตถใหญและเรยวยาว ปลายนวพระหตถเทากน และสวนฐานสวนใหญนยมประทบอยบนฐานบวปาละทมเกสรสงรองรบตอดวยฐานรองรบดวยฐานเหลยม และฐานเขยงเรยบหรอเจาะชองกระจก ซงพระพทธรปส ารดทพบในเมองฝางกลมนจดไดวาเปนอกสกลชางทองถนกลมหนงทมลกษณะเฉพาะ64 จากการส ารวจของกรมศลปากร65พบกลมพทธรปส ารดสกลชางฝางทมจารกทฐานมตวอยางดงตอไปน

พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดรตนาวาส (วดหนองเตง) ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ระบศกราชการสรางในป รอย 85… สนนษฐานวานาจะอยในพ.ศ. 2066 (ภาพท 3)

64ศกดชย สายสงห, พระพทธรปในประเทศไทย : รปแบบ พฒนาการ และความเชอ

ของคนไทย, 338. 65ประทป เพงตะโก, รายงานการส ารวจโบราณสถานราง “วดสมสก” อ าเภอแมอาย

จงหวดเชยงใหม, 8 - 10.

33

ภาพท 3 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดรตนาวาส ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดรตนวาส ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดศรดอนแกว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวด

เชยงใหม พลพระพทธรปส ารดทฐานมจารกบอกศกราชการสราง 3 องค ไดแก ศกราช 844 คอ พ.ศ. 2025 ศกราช 877 ตรงกบ พ.ศ. 2058 และศกราช 875 คอ พ.ศ. 2055 (ภาพท 4)

ภาพท 4 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดศรดอนแกว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดวดศรดอนแกว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

34

พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม บอกศกราชการสรางทฐานได 870 ตรงกบ พ.ศ. 2051 (ภาพท 5)

ภาพท 5 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดพระบาทอดม อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ถายโดยพชราวรรณ บวอวม, วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

พระพทธรปส ารดประทบยนปางอมบาตร วดทรายทอง ต าบลสนตนหมอ อ าเภอ แมอาย จงหวดเชยงใหม บอกศกราชทฐานได 895 คอ พ.ศ. 2076 (ภาพท 6)

ภาพท 6 พระพทธรปส ารดปางอมบาตร วดทรายแดง ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดรตนวาส ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

35

และพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝางจงหวดเชยงใหม มจารกระบศกราชได 873 ตรงกบพ.ศ. 2054

นอกจากการส ารวจจากกรมศลปากรแลว ยงมชาวตางชาต ชอ คารล บอก (Carl bock)นกธรรมชาตวทยาชาวนอรเวย เขามาส ารวจภมศาสตรของไทย ในพ.ศ. 2424 ไดกลาวถงการพบซากปรกหกพงของโบราณสถาน และชนสวนของพระพทธรปส ารดเจอเงนจ านวนมากทเมองฝาง ในการส ารวจครงนไดกลาวถงพระพทธรปทมจารก 2 องค

องคแรกเปนพระพทธรปส ารดปางประทานพร สรางเมอวนองคาร ตรงกบวนเพญเดอน 4 จลศกราช 902 ป (พ.ศ. 2081) เดอน 8 นางเฮยง อยทหมบานปามะหวด ไดสรางรปพระสกขหมทอง ถวายใหวดปาโห ดวยมจตศรทธาทจะไดบญกศลอนสงสง... 66 และองคทสองเปนพระพทธรปส ารดประทบนง ปางมารวชยจารกทฐานความวา ในปปกษหรองใหญ (ปมะโรง) จลศกราช 930 (พ.ศ. 2111) ตรงกบวนขน 3 ค า เดอน 5 วนพธ บคคลทง 8 นเปนสาม ภรรยา บตรและมารดากนและกน... ไดรวมกนสรางพระพทธรปองคนดวยมงจะขนสวรรคชนสงทสด67 (ภาพท 7)

ภาพท 7 ภาพสเกตพระพทธรปส ารดปางมารวชยเมองฝาง ทมา: Carl Bock, Temples and Elephants, The Narative of a Journey of Exploration through Upper Siam and Lao (Bangkok: White Lotus, 1988).

66คารล บอค, ทองถนสยามยคพระพทธเจาหลวง, พมพครงท 5 (กรงเทพฯ: มตชน,

2550), 255. 67เรองเดยวกน, 253.

36

จากการศกษาจะไดเหนไดวา พระพทธรปสวนใหญทพบมจารกทระบการสรางในชวงสมยใกลเคยงกน ในชวงตนพทธศตวรรษท 21 – ปลายพทธศตวรรษท 22 โดยเฉพาะในชวงกลาง - ปลายพทธศตวรรษท 22 ทสรางเปนสวนใหญ ซงอาจสนนษฐานไดวา เมองฝางเปนเมองทมความเจรญรงเรองทางพระพทธศาสนาอยางมากในชวงน ซงหากพจารณาลกษณะของพระพทธรปกจะพบวามลกษณะทมความใกลเคยงกน ทงนอาจเปนลกษณะทนยมเฉพาะในพนท หรอเรยกวาเปนงานสกลชางเมองฝางนนเอง ซงขอมลการวเคราะหรปแบบของสกลชางจะไดกลาวในบทตอไป

โบราณวตถทพบในเมองฝางนอกจากพระพทธรปแลว ยงมการคนพบเครองมอเครองใช ตาง ๆ ของคนเมองฝางในอดต เชน เครองมอหนขด ถวย ชาม ไห ชนสวนโบราณสถาน เครองมอกอสราง เปนตน โดยสวนใหญชนสวนโบราณวตถทพบยงไมมการศกษาเกยวกบแหลงทผลตไดอยางแนชด ท าใหยากตอการก าหนดอายของชนสวนโบราณวตถเหลานไดชดเจน

โบราณวตถทพบในเมองฝาง ทมอายเกาแกสนนษฐานวานาอยในชวงประวตศาสตรตอนปลาย - ตนสมยลานนา68 คอการพบเครองมอหนขดทพบทวดสนปาฮก ต าบลแมสน อ าเภอฝาง รวมถงเครองมอขวานหนขด พบบรเวณทบานสนตนหมอ ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย 69 แตเครองมอโบราณวตถเหลานไมสามารถยนยนอายสมยไดแนชด เพราะการศกษาทางโบราณคดภาคเหนอ พบวามชมชนหลายแหงทมการใชเครองมอหนขดตอเนองมาจนถงชวงตนสมยลานนา

โบราณวตถประเภทเครองมอหนพบในจ านวนทไมมาก แตสวนใหญทพบจะเปนชนสวนของเครองถวย หมอ ไห เปนตน ซงเศษภาชนะดนเผาเหลานพบทงทเปนภาชนะดนเผาไมเคลอบ และภาชนะดนเผาแบบเคลอบ เศษภาชนะดนเผาทไมเคลอบสนนษฐานไดวานาจะมาจากเตาในทองถน สวนเศษดนเผาทมการเคลอบสนนษฐานวานาจะมาจากแหลงเตาลานนาในหลายพนท เชน เศษภาชนะดนเผาทไดจากการขดแตงทางโบราณคด วดสมสก พบภาชนะดนเผาเคลอบประเภทไห สนนษฐานวานาจะมาจากแหลงเตาสนก าแพง จงหวดเชยงใหม ในวดเดยวกนยงพบภาชนะดนเผาเคลอบเขยว ซงนาจะมาจากแหลงเตาพาน จงหวดเชยงราย รวมถงเศษภาชนะดนเผาทมการเขยนลายดวยสด า คาดวานาจะมาจากแหลงตาเวยงกาหลง จงหวดเชยงราย 70 จงอาจกลาวไดวาโบราณวตถประเภทเครองมอเครองใชทพบมอายอยในชวงพทธศตวรรษท 21-22 นอกจากนยงมการ

68หางหนสวนจ ากด ไตรภวฒน, รายงานการขดคนจดแตงทางโบราณคด โบราณสถาน

วดสนปาฮก (ราง) ต าบลแมสน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 116. 69กรมศลปากร, ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาตท 6 เชยงใหม, รายงาน

การส ารวจเรอ โบราณบานสนตนหมอ หมท 4 ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, (ม.ป.ท., ม.ป.ป.), 2.

70ประทป เพงตะโก, รายงานการส ารวจโบราณสถานราง “วดสมสก” อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม.

37

คนพบเศษเครองถวยจนซงสนนษฐานวาอยในชวงหลงพทธศตวรรษท 2271 อกดวย หลกฐานเหลานนบวาเปนสวนส าคญในการสนบสนนการมอยของชมชนเมองฝางและวดสมสกไดเปนอยางด

หลกฐานในการคนพบภาชนะดนเผาทส าคญอกแหงหนง ไดจากขดคน ขดแตงทางโบราณคด วดสนปาฮก ต าบลแมสน อ าเภอฝาง และไดมการส ารวจพบโบราณวตถเปนภาชนะดนเผาประเภทเนอแกรง เนอดนมสน าตาลและด า มการตกแตงดวยการเคลอบ ทงการเคลอบเขยว เคลอบเขยวอมเทา เคลอบน าตาล เคลอบน าตาลด า ลกษณะสวนใหญเปนทรงไห ชาม ในเบองตนไมสามารถก าหนดแหลงทผลตไดแนชด แตจากลกษณะเศษดนเผาเปนกลมภาชนะดนเผาในเตาลานนา72 ก าหนดอายราวพทธศตวรรษท 21-22 รวมถงการพบภาชนะดนเผาแบบเนอกระเบองลกษณะเปนเครองถวยลายคราม เขยนลายสน าเงนใตเคลอบใส ทเปนลกษณะของเครองถวยลายครามจน ในชวงตนราชวงศชง ก าหนดอายราวพทธศตวรรษท 22-2373 ซงหลกฐานเศษภาชนะดนเผาในแหลงนมความสอดคลองกบกลมทพบในวดสมสก โดยสนนษฐานชวงอายของภาชนะดนเผาในชวงเวลาใกลเคยงกน โดยกลมหนงมาจากแหลงเตาลานนา มอายในชวง พทธศตวรรษท 21-22 สวนเครองถวยจนกลวนแตเปนเครองถวยในสมยราชวงศชง

เมอพจารณาจากหลกฐานทางโบราณคดจะเหนไดวาเปนขอมลทเปนประโยชน ตอการศกษาประวตศาสตรของเมองฝาง นอกเหนอจากหลกฐานทเปนลายลกษณอกษร ประเภทต านาน หรอพงศาวดาร จากหลกฐานทงหมดท าใหทราบถงการมของเมองฝาง ซงถอไดวาเปนเมองทประวตศาสตรความเปนมาทยาวนานตงแตสมยกอนประวตศาสตร จากหลกฐานเครองมอหนและขวานหนขด และมความเจรญรงเรองอยางตอเนองทงทางดานสงคม เศรษฐกจ และพระพทธศาสนา ความเจรญสงสดของเมองฝาง สนนษฐานวาอยในชวงราวพทธศตวรรษท 21 - 22 ซงมการพบหลกฐานคน า คนดนของเมองส าคญตาง ๆ ในหลายแหงกระจายอยทวไปในเมองฝาง นอกจากนยงมการพบโบราณวตถเปนเครองถวยประเภทตาง ๆ จากแหลงเตาในลานนา กระจดกระจายอยทวเมอง แสดงใหเหนถงการตดตอสมพนธกบเมองอน ๆ ในลานนาทงเมองเชยงใหม และเมองเชยงรายไดเปนอยางด และชวงสมยนยงเรยกไดวามความเจรญรงเรองสงสดทางดานศาสนาอกดวย โดยไดมการขดคน ขดแตง โบราณสถานพบกลมเจดยและศาสนสถานในหลายพนทตลอดจนการคนพบพระพทธรปส ารดทมจารกบอกศกราชทชดเจน โดยมลกษณะเปนเอกลกษณของสกลช างเมองฝาง อนหมายถงความเลอมใส ศรทธาของกลมชางเมองฝางทมตอพระพทธศาสนาอยางแทจรง

71เรองเดยวกน, 10. 72หางหนสวนจ ากด ไตรภวฒน, รายงานการขดคนจดแตงทางโบราณคด โบราณสถาน

วดสนปาฮก (ราง) ต าบลแมสน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 101. 73เรองเดยวกน, 107.

38

จะเหนไดวาเมองฝางเปนเมองทมประวตศาสตรความเปนมายาวนาน มความเจรญรงเรอง และเปนเมองทมความส าคญของอาณาจกรลานนาเมองหนง การสรางเมองฝางของผคนในอดตในพนทแถบน เพราะเมองฝางมชยภมทดในการตงถนฐาน ดานการตดตอคมนาคมกบเมองภายนอก ทงจากเมองเชยงราย เมองเชยงใหม และเมองอนๆ ตลอดจนเปนชยภมในการปองกนประเทศและรวบรวมไพรพล จะเหนไดจากในต านานและพงศาวดารทไดถงเรองราวเกยวของกบเมองฝางไว เชน ต านานสงหนวตกมาร ไดกลาวถงเมองอโมงคเสลาท าใหนกวชาการบางทานใหความคดเหนวาเมองอโมงคเสลาและเมองฝางเปนเมองเดยวกนในต านานหรญนครเงนยางไดกลาวถงพญาลวจงกราชมาสรางเมองฝาง และในพงศาวดารหลายฉบบยงไดกลาวถงพญามงรายมาประทบอยทเมองฝางหลายปกอนการสถาปนาลานนาเมอเขาสสมยลานนาเมองฝางกมเจาเมองในต าแหนงทส าคญเขามาปกครองอยางตอเนอง เมองฝางมรงเรองมาควบคกบความเจรญรงเรองของอาณาจกรลานนาจนกระทงเมองฝางถกพมาเขารกราน ในชวงปลายพทธศตวรรษท 22 ท าใหตอมาเมองฝางตองกลายเปนเมองรางยาวนาน เมอถงสมยรชกาลท 5 เมองฝางเรมฟนฟบานเมองใหมอกครงจนเจรญเตบโตมาถงปจจบน ความเจรญรงเรองของเมองฝางในอดตท าใหหลงเหลอเรองราวทางประวตศาสตร ผานหลกฐานทางโบราณคดใหกบคนรนหลงไดศกษาและทราบทมาทไปของเมองน แตกาลเวลา และการพฒนาความเจรญของเมองฝางในปจจบนกลบเปนเครองมอท าลายสงทมคณคาทางประวตศาสตรของเมองฝางทบรรพบรษสรางสมมาแตอดตอยางคอยเปนคอยไป การศกษาเรองประวตศาสตรและโบราณคดจงเปนสวนหนงในการชวยอนรกษและรกษาหลกฐานทางประวตศาสตรเหลานใหคงอยกบคนในชมชนและประเทศชาตใหไดมากทสด ภายใตสภาวการณทเปลยนแปลง

39

บทท 3

รปแบบงานศลปกรรมพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง

1. กลาวน า

การสรางพระพทธรปในอาณาจกรลานนาแพรหลายอยางมาก โดยเฉพาะในชวงพทธศตวรรษท 21 พระพทธศาสนาในลานนาเจรญอยางสงสด งานพทธศลปจงแพรหลายไปยงหวเมองตาง ๆ ในลานนาอยางกวางขวาง รวมถงอาณาจกรใกลเคยง เมองฝางเปรยบเสมอนเมองปะทะของอทธพลทางศลปะของกลมเมองส าคญทอยใกลเคยง อนไดแก เชยงใหม เชยงราย และเชยงแสน ท าใหอทธพลรปแบบทางศลปกรรมสงผลตองานศลปกรรมของเมองฝางทงทางตรงและทางออม ดงนนงานพระพทธรปส ารดทพบในเมองฝางจงมรปแบบทไดรบอทธพลจากเมองตาง ๆ เหลานอยางเหนไดชด และไดพฒนาเปนรปแบบจนมเอกลกษณเฉพาะของสกลชาง จงเรยกวาพระพทธรปกลมน “พระพทธรปสกลชางฝาง” ในการศกษาพบพระพทธรปส ารดในเขตอ าเภอฝางและอ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม จ านวน 83 องค สามารถแบงไดเปน 3 กลม ไดแก พระพทธรปส ารดขดสมาธเพชร พระพทธรปส ารดขดสมาธราบ และพระพทธรปส ารดประทบยน บทนไดท าการจดหมวดหมศกษาและวเคราะหรปแบบ เปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม และศกษาแนวทางในการก าหนดอายของพระพทธรปส ารด เพอใหทราบถงรปแบบทเปนเอกลกษณ พฒนาการ ความสมพนธทางดานรปแบบ และอายสมยของของพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง

2. การจ าแนกกลมพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง

การน าเสนอการจ าแนกกลมพระพทธรปส ารดสกลชางฝางจ าแนกออกเปน 2 ประเดนหลก คอ 1) พระพทธรปลานนาพบทเมองฝาง ในพทธศตวรรษท 21 2) พระพทธรปสกลชางฝาง แบบทองถน มรายละเอยดดงน

2.1 พระพทธรปลานนาพบทเมองฝาง ในพทธศตวรรษท 21 ในพทธศตวรรษท 21 เปนชวงทนยมสรางพระพทธรปอยางแพรหลายในอาณาจกร

ลานนา ทงพระพทธรปขดสมาธเพชรหรอแบบขดสมาธเพชร และพระพทธรปขดสมาธราบหรอแบบเชยงแสนสงหสอง หรอกลมไดไดรบอทธพลศลปะสโขทย เหตการณส าคญทน าไปสความนยมในการสรางพระพทธรปอยางแพรหลายในชวงน สนนษฐานวาเกดจากการเฉลมฉลองพระพทธศาสนาวาระครบรอบ 2000 ป ซงอยในชวงสมยพระเจาตโลกราช 1 กษตรยแหงอาณาจกรลานนาองคท 9

1พระรตนะปญญาเถระ, ชนกาลมาลปกรณ, พมพครงท 4, แปลโดย แสงมนวทร, (ม.ป.ท., 2517, กรมศลปากรจดในงานพระราชทานเพลงศพ ศาสตราจารย รอยต ารวจโท แสง มนวทร, 2517, 120 – 122.

40

ซงอาจเปนเหตผลส าคญประการหนงทท าใหเกดการสรางพระพทธรปอยางแพรหลายในอาณาจกรลานนาในชวงสมยน นอกจากนคตการสรางพระพทธรป หมายถงการสรางบญกศลอนยงใหญใหกบผสราง ดงในคมภรชอ อนสงสสรางพทธพมพา2 ดงนนผทมความศรทธาทงกลมพระสงฆ เจาเมอง เจานาย และประชาชน จงนยมสรางพระพทธรปและสบทอดศาสนาใหคงอยในดนแดนลานนาตลอดไป

2.1.1 ตนพทธศตวรรษท 21 พระพทธรปตนพทธศตวรรษท 21 สามารถแบงกลมได 2 กลาวคอ กลมท 1

พระพทธรปส ารดขดสมาธเพชร กลมท 2 พระพทธรปขดสมาธราบ มรายละเอยดดงน กลมท 1 พระพทธรปส ารดขดสมาธเพชร การนยมสรางพระพทธรปขดสมาธเพชรของอาณาจกรลานนาสบเนองมา

ตงแตชวงศตวรรษท 20 และนยมอยางแพรหลายในชวงพทธศตวรรษท 21 แตมจ านวนนอยเมอเทยบกบพระพทธรปขดสมาธราบในชวงสมยเดยวกน จากการศกษาและกบขอมลพบพระพทธรปในกลมนจ านวน 2 องค จากวดอดมมงคล ต าบลแมขา (ภาพท 8) และวดแมงอน ต าบลแมงอน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม พระพทธรปในกลมนมรปแบบทใกลเคยงกบพระพทธรปแบบขดสมาธเพชรของสกลชางหลวงลานนา โดยพจารณาจากองคประกอบทส าคญ คอ 1) รปแบบทางศลปกรรม 2) การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม 3) สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย 4) ตวอยางพระพทธรป มรายละเอยดดงน

1. รปแบบทางศลปกรรม พระพทธรปส ารดขดสมาธเพชรทพบในชวงพทธศตวรรษท 21 กลมนม

ลกษณะรวมทส าคญยงคงรกษาลกษณะของพระพทธรปแบบขดสมาธเพชรไว กลาวคอ พระพทธรปแสดงปางมารวชย ประทบนงขดสมาธเพชรบนฐานบว พระพกตรกลม ยอดอษณษะเปนตมกลมคลายดอกบวตม ประทบอยบนฐานบว มรายละเอยดดงตอไปน

พระพทธรปแสดงปางมารวชย ประทบอยบนฐานซงความแตกตางกนอยเลกนอย กลาวคอ พระพทธรปส ารดวดอดมมงคล ประทบอยบนฐานบวคว าบวหงายในผงหกเหลยม โดยสวนบวหงายประดบเปนกลบบวแหลมซอนกน 2 ชนภายในกลบบวมลวดลายโคงรปครงวงกลม รองรบดวยฐานหนากระดานหกเหลยมเตย ๆ สวนฐานตดกบองคพระพทธรป สวนพระพทธรปส ารดวดแมงอนเปนฐานหนากระดานชนเดยวมการตกแตงเปนลวดลายพรรณพฤกษาแบบโปรงโดยรอบฐาน แตฝมอชางยงไมประณตนก

2อรณรตน วเชยรเขยว, พระพทธรปในลานนา (เชยงใหม: โรงพมพตะวนเหนอ, 2554).

41

ภาพท 8 พระพทธรปแบบขดสมาธเพชร วดอดมมงคล ต าบลแมขา อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดอดมมงคล ต าบลแมขา อ าเภอแมฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

พระพทธรปมสวนพระเศยรและพระพกตรลกษณะใกลเคยงกน โดยม

ขมวดพระเกศาใหญ อษณษะสงสวนยอดมตมกลมคลายดอกบวตม พระพกตรกลม พระขนงโกงเปนเชอมตอกน พระเนตรโปนเปดกวางมองตรง พระนาสกขนาดเลกและสน พระโอษฐแยมรมพระโอษฐบาง สวนเชอมนนระหวางพระนาสกและพระโอษฐพบสวนของพระพทธรปวดอดมมงคลมลกษณะจบเปนสนชดเจน พระหนเปนปมกลม และสวนพระศอสน

พระพทธรปส ารดมลกษณะรวมทใกลเคยงกน คอ พระวรกายคอนขางบอบบาง สงฆาฏสนเหนอพระถนดานซายขนาดเลกและประดบลวดลายเปนเสนอยางเรยบงาย พระหตถขวาวางบนพระชาน สวนพระพทธรปส ารดวดแมงอนวางพระหตถไวระหวางพระชานและพระชงฆ นวพระหตถทงสยาวไมเสมอกน ชายจวรทพาดผานขอพระกรตกอยเหนอพระชาน (บนพระเพลา) ประทบนงขดสมาธเพชรหงายผาพระบาททงสองขางขน ทขอพระบาทปรากฏแนวขอบสบงและขอบจวรพาดลกษณะเปนรปสามเหลยม 2 ขางพาดลงมาบนฐานดอกบว

2. การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม จากการศกษารปแบบของพระพทธรปส ารดขดสมาธราบในกลมน พบวา

รปแบบโดยรวมยงคงรปแบบมความใกลเคยงกบพระพทธรปส ารดแบบขดสมาธเพชรของสกลชางลานนา ชวงตนพทธศตวรรษท 21 กลาวคอ ขมวดพระเกศามขนาดใหญ พระพกตรปอมกลม พระ

42

ขนงเปนสนเชอมตอกน พระเนตรเปดมองตรง มสวนนนเชอมระหวางพระนาสกและพระโอษฐชดเจน พระหนเปนปม เปนตน (ภาพท 9) เปรยบเทยบรปแบบมความใกลเคยงกบ พระพทธรปส ารดขดสมาธเพชร วดพวกแตม อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม (ภาพท 10)

ภาพท 9 พระขนงของพระพทธรปส ารดแบบขดสมาธเพชร วดอดมมงคล ต าบลแมขา อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดอดมมงคล ต าบลแมขา อ าเภอแมฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

ภาพท 10 พระพกตรพระพทธรป วดพวกแตม ต าบลพระสงห อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม ทมา: ศกดชย สายสงห, ศลปะลานนา (กรงเทพฯ: มตชน, 2556), 225.

43

อยางไรกตามลกษณะบางประการของพระพทธรปในกลมนมความแตกตางจากพระพทธรปสกลชางลานนาบางสวน เชน สวนขมวดพระเกศามขนาดเลกกวาสกลชางลานนาเลกนอย พระเนตรทมลกษณะโปน ในสวนเชอมระหวางพระโอษฐและพระนาสกมลกษณะจบ ไมเปนธรรมชาต มรปแบบมความคลายกบพระพทธรปสกลชางพะเยา เชน พระพทธรปปางมารวชย วดตอมใตศรมณฑล เมองพะเยา3 เปนตน อยางไรกตามสนนษฐานวาพระพทธรปองคนอาจมการเคลอนยายมาจากเมองหลวงมากกวาจะสรางขนในพนทเขตเมองฝาง เนองจากพบจ านวนนอยเพยง 2 องค พระพทธรปมขนาดไมใหญจนเกนไป และรปแบบสดสวนโดยรวมแลวมความใกลเคยงกบพระพทธรปขดสมาธเพชรสกลชางเชยงใหมอยางทไดยกตวอยางในเบองตน ทงนอาจมการเคลอนยายโดยผปกครองหรอพระสงฆทเดนทางเขามาในพนทเมองฝางในชวงพทธศตวรรษท 21

ในสวนของพระวรกาย พระพทธรปในกลมนมพระวรกายดบอบบางไดสดสวนเมอเทยบกบพระพทธรปสงหหนงในชวงตนของอาณาจกรลานนา ชวงพทธศตวรรษท 20 ทมสดสวนคอนขางอวบอวนซงเปนลกษณะทเปนเอกลกษณของพระพทธรปแบบขดสมาธเพชร พระวรกายทบอบบางอาจสมพนธกบรปแบบของพระพทธรปศลปะลานนาทวไปในชวงพทธศตวรรษท 21 เปนตนมา ซงนยมการท าพระวรกายทคอนขางบอบบางและยดสง ซงความนยมนสงผานใหกบสกลชางฝางดวยเชนกน การท าสงฆาฏของพระพทธรปในกลมนพบวาสวนปลายเขยวตะขาบหรอแยกเปน 2 ชาย มการตกแตงใหเกดลวดลายเลกนอยมรปแบบอยางเรยบงายคลายรปสเหลยมขนมเปยกปน (ภาพท 11) จากลวดลายทพบสามารถเทยบไดกบลวดลายทปรากฏในพระพทธรปขดสมาธราบศลปะลานนากลมขดสมาธราบท เชน พระพทธรปส ารดวดปาเปา อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม สรางใน พ.ศ. 20304 และพระพทธรปส ารด วดพวกหงส อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม พ.ศ. 2036 เปนตน5 สนนษฐานวาเปนรปแบบทนยมสรางกนอยางมากในชวงพทธศตวรรษท 21 จงไดสงอทธพลทางรปแบบใหกบกลมชางในเมองฝาง อยางไรกตามพระพทธรปขดสมาธเพชร ศลปะสกลชางหลวงนยมตกแตงลวดลายชายสงฆาฏเปนลวดลายเขยวตะขาบเสนเลกเปนสวนใหญ รปแบบทเกดขนจงเปนการน ารปแบบของพระพทธรปกลมขดสมาธราบสกลชางลานนามาสรางสรรคในพระพทธรปกลมขดสมาธเพชรของกลมสกลชางฝาง

3อญชล สนธสอน, “พระพทธรปลานนาในลมน าแมอง : ลกษณะเฉพาะสกลชาง”

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

ศลปากร, 2552), 88. 4ฮนส เพนธ, ค าจารกทฐานพระพทธรปในนครเชยงใหม (กรงเทพฯ: คณะกรรมการ

การจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร ส านกนายกรฐมนตร, 2519), 68. 5เรองเดยวกน, 72.

44

ภาพท 11 ชายสงฆาฎคลายรปสเหลยมขนมเปยกปน พระพทธรปแบบขดสมาธเพชร วดอดมมงคล

ต าบลแมขา อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดอดมมงคล ต าบลแมขา อ าเภอแมฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

ในสวนของพระหตถมนวทยาวไมเสมอกน วางอยทงเหนอบรเวณพระชาน

และวางอยระหวางพระชานและพระชงฆ ลกษณะการวางพระหตถอยเหนอชานเปนรปแบบทนยมในพระพทธรปแบบขดสมาธเพชร ซงเปนอทธพลทางศลปกรรมจากปาละ ซงแสดงใหเหนชางฝางยงเขาใจในรปแบบการวางพระหตถของพระพทธรปแบบสงหหนง อยางไรกตามยงพบวาบางองคมการวางพระหตถบรเวณระหวางพระชงฆและพระชาน ซงรปแบบการวางพระหตถนเปนรปแบบทรบแบบทรบอทธพลศลปะจากพกาม6 นยมพบในพระพทธรปแบบขดสมาธ เพชรในระยะหลง เชน พระพทธรปส ารด วดเบญจมบพตร กรงเทพฯ มจารก 2027 และวดบานโปง อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย เปนตน

พระพทธรปในกลมนพบทงทเปนฐานบวคว า - บวหงาย และฐานหนากระดานประดบลวดลายพรรณพฤกษา ลกษณะทนาสนใจคอพบการท าฐานบวอยในผงหกเหลยม (ภาพท 12) ซงเปนตวอยางทพบจ านวนนอยมาก อยางไรกตามพบฐานพระพทธรปในลกษณะใกลเคยงกน เปนพระพทธรปสมบตสวนบคคล จงหวดเชยงใหม ซงมจารกบอกศกราชการสรางในป

6ศกดชย สายสงห, “พระพทธรปหนทรายสกลชางพะเยา” (วทยานพนธปรญญา

มหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2532), 71 - 72.

45

พ.ศ. 20457 รปแบบฐานดงกลาวอาจไมไดรบหรอสรางเลยนแบบกนโดยตรง สนนษฐานวาเปนรปแบบทชางปรบเปลยนรปแบบจากฐานบวซงปกตจะอยในผงกลมรใหมรปทรงเหลยมรบกบสวนรองรบฐานหนากระดานทเปนหกเหลยม สงทนาสนใจอกประการหนง คอ กลบบวปลายแหลม ซงเปนรปแบบกลบบวทมปลายแหลมกวากลบบวของฐานพระพทธรปในลานนาโดยทวไป หากเปนรปแบบทสรางขนโดยชางฝางอาจกลาวไดวารปแบบกลบบวนเปนรปแบบเฉพาะในสกลชางฝางได อยางไรกตามรปแบบนพบกบพระพทธรปองคเพยงองคเดยว ไมไดรบความนยมในสมยหลง

ภาพท 12 ฐานของพระพทธรปแบบขดสมาธเพชร วดอดมมงคล ต าบลแมขา อ าเภอฝาง จงหวด

เชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดอดมมงคล ต าบลแมขา อ าเภอแมฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

3. สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย พระพทธรปส ารดขดสมาธเพชรสกลชางฝางกลมนมรปแบบใกลเคยงกบ

พระพทธรปขดสมาธเพชรสกลชางลานนา ซงอาจเกดจากการเคลอนยายจากเมองเชยงใหมมายงเมองฝาง จงพบจ านวนทนอยมาก สนนษฐานอายสมยของพระพทธรปทง 2 องค อยในชวงพทธศตวรรษท 21 รปแบบทส าคญในการก าหนดอายสมยของพระพทธรปในชวงนคอ การท าพระเนตรใหญและเปดกวาง ซงเปนรปแบบของพระพทธรปทนยมสรางในชวงสมยของพระเจาตโลกราช8 และนวพระหตถท

7ชนสา นาคนอย, “พระพทธรปลานนาทมจารกกบการแปลความทางประวตศาสตร

และความสมพนธทางดานศลปกรรม” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร

ศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2556), 244. 8ศกดชย สายสงห, พระพทธรปในประเทศไทย รปแบบ พฒนาการ และความเชอของ

คนไทย (กรงเทพฯ: ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2547), 301.

46

ยาวไมเสมอกน จากรปแบบโดยรวมมความใกลเคยงกบพระพทธรปปางมารวชยขดสมาธเพชรทวดพระเจาเมงราย จารกทฐาน ระบป พ.ศ. 20139 แตพระพทธรปในกลมนมรปแบบทคลคลายมากขน ดงนนอายสมยจงอยสมยหลงกวาเลกนอย จากรปแบบของพระพทธรปขดสมาธเพชรน ท าใหเหนอทธของพระพทธรปสกลชางลานนาทมตอพระพทธรปสกลชางฝางอยางชดเจน โดยเฉพาะรปแบบของพระพกตร สะทอนใหเหนถงความสมพนธทางศลปวฒนธรรมระหวางเมองเชยงใหมและเมองฝาง ทมความแนนแฟนกนเปนอยางด

4. ตวอยางพระพทธรป พระพทธรปส ารดขดสมาธเพชร สนนษฐานวาอยในชวงพทธศตวรรษท 21

มจ านวนหลกฐานหลงเหลออยไมมาก ตวอยางทส าคญไดแก พระพทธรปส ารด วดอดมมงคล ต าบลแมขา อ าเภอฝาง (ภาพท 8) ซงเปนพระพทธรปทมสภาพทคอนขางสมบรณ มรปแบบส าคญไดแก พระพกตรทมลกษณะใกลเคยงกบพระพทธรปศลปะสกลชางลานนา แตมสวนพระเนตรโปนเลกนอยและมสวนเชอมระหวางพระโอษฐและพระนาสกทเปนสนชดเจน นอกจากนยงพบวามการท าฐานบวปลายกลบแหลมในผงแปดเหลยม รปแบบนไมพบมากนกในพระพทธรปศลปะสกลชางอน อาจกลาวไดวาพระพทธรปในกลมนไดรบอทธพลพระพทธรปศลปะลานนาอยางชดเจน และพระพทธรปส ารดขดสมาธเพชร วดแมงอน ต าบลแมงอน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ภาพท 13) รปแบบงานมความประณตนอยลง แตยงคงรกษาลกษณะของพระพทธรปแบบขดสมาธเพชรอยางลานนาไดเปนอยางด ก าหนดอายอยในชวงพทธศตวรรษท 21 แตไมเกาไปกวาองคแรก

9Alexander B. Griswold, Dated Buddha image of Northern Siam

(Switzerland: Artibus Asiae, 1967), 79.

47

ภาพท 13 พระพทธรปส ารดขดสมาธเพชร วดแมงอน อ าเภอแมงอน จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดแมงอน อ าเภอแมงอน จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

กลมท 2 พระพทธรปขดสมาธราบ พระพทธรปท ไดรบอทธพลจากศลปะสโขทยหรอทรบร โดยทวไป คอ

พระพทธรปขดสมาธราบ ซงแตเดมเรยกวา พระพทธรปแบบเชยงแสนรนหลง10 หมายถง พระพทธรปทมลกษณะอทธพลของศลปะสโขทย โดยเฉพาะพระพทธรปสโขทยหมวดใหญ ซงมลกษณะเปนเอกลกษณอยางแทจรง พระพทธรปกลมนนยมสรางอยางแพรหลายและไดให อทธพลไปยงพระพทธรปสกลชางตาง ๆ11 รปแบบของพระพทธรปสโขทย หมวดใหญ คอ พระพทธรปประทบขดสมาธราบ พระพกตรรปไข พระขนงโกง พระเนตรหรเรยวยาวและปลายตวดขน พระนาสกงม แยมพระโอษฐเลกนอย รมพระโอษฐหยกโคงเปนคลน ขมวดพระเกศามขนาดปานกลาง พระรศมเปนเปลว พระวรกายสมสวนสงเพรยว ไมอวบอวน พระองสาใหญ บนพระองคเลก ชายสงฆาฏยาวจรด

10หลวงบรบาลบรภณฑ, พระพทธรปสมยตาง ๆ ในประเทศไทย (ม.ป.ท., 2494 พมพ

ในงานศพ นายฮนส ไกเยอร วนท 25 กรกฎาคม 2494), 22. 11ศกดชย สายสงห, พระพทธรปในประเทศไทย รปแบบ พฒนาการ และความเชอ

ของคนไทย, 177.

48

พระนาภ12 อยางไรกตาม พระพทธรปส ารดสกลชางฝางทไดแรงบนดาลใจผานพระพทธรปศลปะลานนาทไดรบอทธพลจากศลปะสโขทย ซงในงานวจยนเรยกวาพระพทธรปแบบขดสมาธราบ และไดพฒนารปแบบมความเฉพาะสกลชางของตวเองมากยงขน โดยเฉพาะสวนพระพกตรและฐานพระพทธรป แตรปแบบส าคญบางประการยงคงอทธพลพระพทธรปขดสมาธราบ คอ ประทบนงขดสมาธราบและพระรศมเปนเปลว เปนตน รปแบบดงกลาวมความแตกตางจากพระพทธรปแบบขดสมาธเพชรคอนขางมาก

ความนยมสรางพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง แบบขดสมาธราบไดรบความนยมอยางมากในชวงพทธศตวรรษท 21 เปนตนมา แมในชวงนอ านาจของอาณาจกรสโขทยจะลดลงและเปนสวนหนงของอาณาจกรอยธยาแลวกตาม แตยงมพระพทธรปทรบอทธพลศลปะจากสโขทย ซงเปนการสงผานศลปะจากลานนาอกทอดหนง ซงในลานนาเองไดรบอทธพลทางพระพทธศาสนาและศลปะสโขทยเขามาในชวงตนพทธศตวรรษท 20 ในรชกาลของพญากอนา13 ความส าคญของพระพทธรปสกลชางฝางกลมนเกดขนจากรปแบบทผสมผสานระหวางพระพทธรปศลปะลานนาทไดรบอทธพลศลปะสโขทยกบศลปะทองถนไดอยางลงตว จนท าใหเกดพระพทธรปส ารดสกลชางฝางทมลกษณะเฉพาะอยางชดเจน

จากการศกษาพบพระพทธรปส ารดขดสมาธราบสกลชางฝาง ในชวงตนพทธศตวรรษท 21 จ านวน 3 องค ไดแก พระพทธรปจากวดปณณาราม อ าเภอฝางจ านวน 1 องค (ภาพท 14) พระพทธรป วดศรดอนแกว จ านวน 1 องค และวดศรบญเรอง อ าเภอแมอายจ านวน 1 องค พระพทธรปทง 3 องคมรปแบบเฉพาะ โดยพจารณาจากองคประกอบทส าคญ คอ 1) รปแบบทางศลปกรรม 2) การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม 3) สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย 4) ตวอยางพระพทธรป มรายละเอยดดงน

12เรองเดยวกน, 184. 13สรสวด อองสกล, ประวตศาสตรลานนา, พมพครงท 7 (กรงเทพฯ: อมรนทร, 2553),

150 – 153.

49

ภาพท 14 พระพทธรปส ารด วดปณณาราม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม ทมา: สรศกด ศรส าอาง. “หลกฐานใหมทางประวตศาสตร : พระพทธรปปางมารวชย ส ารด “พระมหาเถรนาคเสน”,” ใน พพธวทยาการ, สรศกด ศรส าอาง, บรรณาธการ (กรงเทพฯ: รงศลปการพมพ (1977), 2553), 25.

1. รปแบบทางศลปกรรม พระพทธรปส ารดปางมารวชย ประทบขดสมาธราบบนฐานหนากระดาน

เกลยง พระพทธรปในกลมนพบทงหมด 3 องค ซงมลกษณะทคอนขางแตกตางกนอยางเหนไดชดเจน แตมลกษณะรวมทเหมอนกน คอ สวนฐานซงเปนฐานหนากระดานหรอฐานเขยงไมยกส งมาก แตลกษณะรปแบบของสวนพระพกตรและพระวรกายมความแตกตางกน กลาวคอ พระพทธรป วดปณณาราม มพระพกตรลกษณะกลมและบอบบาง ในขณะทพระพทธรปศรดอนแกว พระพกตรเรยวยาวมกรอบพระพกตร และพระพทธรป วดศรบญเรอง มลกษณะคอนขางเหลยมเลกนอยและมกรอบพระพกตร ในสวนของพระนาสกมรปแบบแตกตางเชนกน พระพทธรปวดศรดอนแกวมลกษณะเปนสนธรรมชาต สวนพระพทธรปวดปณณารามและวดศรบญเรองมสนไมเปนธรรมชาตและมการเนนรองบรเวณปกพระนาสก นอกจากนสวนของพระหนยงตางกนโดยพระพทธรปวดปณณารามมพระหนเปนปมทรงกลม ในขณะทพระพทธรปอกสองวดเปนปมไมชดเจนและนนอยางเปนธรรมชาต อยางไรกตามพบลกษณะทรวมกนของพระพทธรปในกลมนคอ มขมวดพระเกศาขนาดปานกลาง พระขนงเปนสนโคงอยางเปนธรรมชาต พระเนตรเหลอบต า มสวนเชอมระหวางพระนาสกและพระโอษฐ พระศอมขนาดปานกลาง เปนตน

50

พระวรกายครองจวรหมเฉยงเผยพระองสะดานขวา สงฆาฏขนาดปานกลางยาวจรดพระนาภ สวนปลายสงฆาฏแยกเปน 2 แฉก ไมมลวดลายประดบ ยกเวนพระพทธรปวดศรบญเรองทมการประดบลวดลายบรเวณสวนปลายสงฆาฏเลกนอย ปรากฏขอบสบงมลกษณะโคงเวาเลกนอยและมสวนกลางจบกนเปนปลายแหลม สวนนวพระหตถทงสยาวเทากน อยางไรกตามพบความแตกตางบางประการ คอ พระพทธรปวดศรดอนแกวและวดศรบญเรองมนวพระหตถลกษณะเปนคลน สวนพระพทธรปวดปณณารามมนวพระหตถตรง และมนวพระองคฐสน (ขอพระหตถดานซายมการโกงโคงผดรปแบบ สนนษฐานวาอาจมการซอมแซม หรอตอเตมในสมยหลง ซงเปนรปแบบทไมพบในพระพทธรปส ารดสกลชางฝางจ านวนทงหมด สวนขอพระบาทของพระพทธรปวดศรดอนแกว และวดศรบญเรอง ปรากฏขอบจวรและสบงเปนสองเสน สวนพระพทธรปวดปณณารามพบขอบทขอพระบาทเพยงเสนเดยว

2. การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม จากลกษณะรปแบบทางศลปกรรมทปรากฏของพระพทธรปในกลมน จะ

เหนไดวา ลกษณะสวนประกอบสวนพระเศยรและพระพกตรมรายละเอยดทคอนขางแตกตางกนอยางชดเจน โดยเฉพาะรปทรงพระพกตรท าใหพระพทธรปแตละองคดแตกตางกน แตหลกฐานจากจารกทฐานของพระพทธรปทง 3 องค ท าใหทราบวาพระพทธรปมอายการสรางอยในสมยใกลเคยงกน จะเหนวาในชวงสมยเดยวกนมการสรางพระพทธรปในรปแบบทคอนขางหลากหลาย ความหลากหลายของพระพทธรปสกลชางฝางในชวงสมยน สนนษฐานได 2 แนวทาง คอ แนวทางแรกพระพทธรปบางองคมการเคลอนยายมาจากแหลงอนในหลายพนท ท าใหรปแบบของพระพทธรปแตละองคนนมความแตกตางกนอยางชดเจน หรอแนวทางทสองอาจไดแรงบนดาลใจจากการสรางพระพทธรปมาจากเมองส าคญตาง ๆ ในลานนา เชน กลมสกลชางหลวงเมองเชยงใหม กลมสกลชางเชยงราย เชยงแสน และพะเยา เปนตน จากลกษณะพระเศยรของพระพทธรปวดปญณารามมศลปะใกลเคยงกบสกลชางเชยงแสน รปแบบทส าคญคอสวนพระพกตรทมลกษณะปอมกลม มขอบพระนาสกทชดเจน และมพระหนเปนปม มความใกลเคยงกบพระพทธรปทนใจ วดผาขาวปาน อ าเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย พระเศยรของพระพทธรปวดศรดอนแกวมรปแบบใกลเคยงศลปะสกลชางหลวง และพระพทธรปวดศรบญเรองมความรปแบบทใกลเคยงกบพระพทธรปสกลชางพะเยา รปแบบทเหนอยางชดเจนคอพระพกตรทมลกษณะเหลยม มสวนนนเชอมระหวางพระนาสกและพระเนตรอยางเหนไดชดเจน

ในชวงตนพทธศตวรรษท 21 นสนนษฐานวาเปนระยะเรมของการนยมสรางพระพทธรปในเมองฝาง เนองจากยงไมมหลกฐานทชดเจนระบถงอายสมยพระพทธรปในเมองฝางทมอายเกาแกมากไปกวากลมน สนนษฐานวาเรมนยมสรางพระพทธรปขนในครงแรก ท าใหพระพทธรปยงมลกษณะทไมเปนเอกลกษณ เนองจากชางฝมอยงไมมการสงสมประสบการณสรางพระพทธรปใหเปนรปแบบทมลกษณะเฉพาะไดการท าพระเศยรของพระพทธรปจงอาจอาศยจากท

51

เคยพบเหนและจนตนาการสรางสรรครปแบบ หรออาจมการท าชางจากเมองอน ๆ รปแบบทพบจงไมเปนเอกลกษณท าใหพระพกตรของพระพทธรปในกลมนมความหลากหลายอยางเหนไดชด

พระพทธรปในกลมนมลกษณะของพระวรกายทมลกษณะรวมกนคอ นยมท าขอบสบงบรเวณใตพระนาภ รปแบบนสนนษฐานวารบมาจากศลปะสกลชางลานนา ซงนยมการท าขอบสบงเปนคลนพบปรากฏในพระพทธรปเมองเชยงใหมหลายองค เชน พระพทธรปส ารดปางสมาธ วดปาเปา พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดทงย เปนตน อยางไรกตามรปแบบขอบสบงของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางไดมลกษณะเปนคลนโดยท าใหเวาใหเกดปลายแหลมเทานน ตางจากของสกลชางลานนาทเปนคลนชดเจน รปแบบนสะทอนใหเหนฝมอชางทตองการใหสวนขอบสบงมความเรยบงาย รปแบบนอาจกลาวไดวาเปนรปแบบเฉพาะของพระพทธรปสกลชางฝาง นอกจากนพบการท านวพระหตถทมลกษณะเปนโคงอยางเปนธรรมชาต ลกษณะใกลเคยงกบพระพทธรปของสกลชางเชยงราย สงทนาสนใจอยางหนง คอ การตกแตงลวดลายบรเวณปลายสงฆาฎในชวงนท าลวดลายแบบเรยบงายเปนรปไขปลาในกรอบ 2 แถว ลวดลายทปรากฏนสนนษฐานวาลวดลายบนสงฆาฏทสรางสรรคขนในระยะเรมตน ซงเกดจากการสรางสรรคของกลมชางเมองฝางทพฒนารปแบบลวดลายขนเปนลวดลายทสวยงามและเปนเอกลกษณของสกลชางฝางในสมยหลง ซงแตกตางจากการท าลวดลายปลายสงฆาฏของสกลชางหลวง ทนยมการท าลวดลายมลกษณะคลายสเหลยมขนมเปยกปน

พระพทธรปส ารดสกลชางฝางในชวงสมยนมลกษณะเปนฐานหนากระดานเกลยงเรยบงายไมมการประดบตกแตงลวดลาย รปแบบนยมพบในสกลชางลานนา เชยงราย ซงสนนษฐานวาเปนการท าตามรปแบบทเคยนยมในพระพทธรปศลปะสโขทย อทธพลนจงสงใหกบงานของสกลชางฝางโดยเฉพาะพระพทธรปในชวงตน – กลางพทธศตวรรษท 21 แตสวนฐานมปรบสงขนเลกนอยตามความนยมของแตละสกลชาง

3. สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย พระพทธรปในกลมนมรปแบบทคอนขางมความหลากหลายอยางเหนได

ชด ท าใหสนนษฐานไดวาถกเคลอนยายมาจากแหลงอน หรอพระพทธรปรบรปแบบทางศลปะมาจากกลมสกลชางอนคอนขางมาก จงท าใหพระพทธรปมรปแบบทไมเปนเอกลกษณอยางชดเจน กลมสกลชางทมความส าคญทสงผลตอรปแบบทการสรางพระพทธรปสกลชางฝาง คอ สกลชางหลวง (เชยงใหม) ซงเปรยบเสมอนศนยกลางทางศลปะและวฒนธรรมของอาณาจกรลานนา และแพรหลายไปยงพนทกลมหวเมองทส าคญ อยางไรกตามกลมสกลชางใกลเคยงกมความส าคญตอรปแบบพระพทธรปในเมองฝางเชนกน เชน สกลชางเชยงราย เปนตน จงอาจกลาวไดวาพระพทธรปในชวงนเกดการรบและการแลกเปลยนทางศลปะ ท าใหพระพทธรปส ารดในเมองฝางยงมรปแบบทไมลงตว อยางไรกตามรปแบบในของพระพทธรปในชวงตนพทธศตวรรษท 21 จะเปนตนแบบในการพฒนารปแบบพระพทธรปส ารดสกลชางฝางในระยะหลงตอไป

52

พระพทธรปมรปแบบทางคอนขางมความหลากหลายท าใหไมสามารถก าหนดรปแบบเฉพาะของพระพทธรปกลมนไดอยางชดเจน ดงนนหลกฐานจากจารกจงมสวนส าคญในการ ก าหนดอายสมยของพระพทธรปในกลมนได หลกฐานจารกทฐานของพระพทธรปมจารกบอกศกราชการสรางทชดเจน กลาวคอ พระพทธรปส ารดวดปณณาราม มจารกสรางในพ.ศ. 202214 พระพทธรปส ารดวดศรบญเรอง มจารกระบปสราง พ.ศ. 202415 (ภาพท 15) และพระพทธรปส ารดวดศรดอนแกว จารกระบสรางใน พ.ศ. 202516 (ภาพท 16) จากหลกฐานทพบท าใหยนยนอายสมยของพระพทธรปทง 3 องคไดเปนอยางด

4. ตวอยางพระพทธรป พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง วดปณณาราม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง

จงหวดเชยงใหม (ภาพท 9) เปนตวอยางของพระพทธรปในกลมน ลกษณะโดยทวไปมความใกลเคยงกบพระพทธรปกลมสกลชางเชยงรายและเชยงแสน ลกษณะรปแบบทโดดเดนคอพระพกตรทมลกษณะบอบบาง เปลอกพระเนตรมขนาดใหญ พระนาสกและพระโอษฐมการท าใหเกดรอง มพระหตถขนาดใหญ ยงขาดความละเอยดออนในงานศลปะ ซงรปแบบทปรากฏสนนษฐานไดวาเปนฝมอชางฝาง ซงยงไมมความช านาญในการหลอพระพทธรปมากเทาใดนก

พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม พระพทธรปรายการนมลกษณะทคอนขางแตกตางจากพระพทธรปองคอนทรวมสมยเดยวกน ลกษณะทโดดเดนคอ พระพกตรคอนขางเหลยม มไรพระศก รปแบบนอาจเปนอทธพลทางศลปะจากสกลชางพะเยา นอกจากนยงปรากฏขอบสบงและขอบจวรอยางชดเจน สนนษฐานวาพระพทธรปองคนอาจมการเคลอนยายมาจากแหลงอน

14กรมศลปากร, ทะเบยนโบราณวตถ ศลปวตถ ในครอบครองของวดและเอกชน พ.ศ.

2521-2539, เลม 1 (กรงเทพฯ: สมาพนธ, 2542), 215. 15Alexander B. Griswold, Dated Buddha image of Northern Siam, 80. 16เรองเดยวกน, 80.

53

ภาพท 15 พระพทธรปส ารด วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดอดมมงคล ต าบลแมขา อ าเภอแมฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

ภาพท 16 พระพทธรปส ารด วดศรดอนแกว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ทมา: Alexander B. Griswold, Dated Buddha image of Northern Siam

(Switzerland: Artibus Asiae, 1957), VII.

54

พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง วดศรดอนแกว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม เปนอกหนงตวอยางของพระพทธรปรปกลม รปแบบมความใกลเคยงกบพระพทธรปส ารดวดปณณาราม แตมสวนพระพกตรทคอนขางยาวร และมสงฆาฏแผนแคบยาว พจารณาจากรปแบบใกลเคยงกบพระพทธรปกลมสกลชางหลวงทไดรบอทธพลมาจากศลปะสโขทย การสรางพระพทธรปองคนอาจไดรบแนวคดจากพระพทธรปศลปะสโขทยไมมากกนอย เนองจากชางพยายามท าใหพระพกตรของพระพทธรปมความเรยวยาว พระพาหากวาง พระเพลากวาง และมสวนสงฆาฏทคอนขางเลกกวาทพบในสกลชางลานนาโดยทวไป สนนษฐานวาอาจมการเคลอนยายมาจากเมองเชยงใหม

2.1.2 กลางพทธศตวรรษท 21 การเกบรวบรวมขอมลพบวาพระพทธรปส ารดในกลมนพบจ านวนมากทสด

ซงเปนพระพทธรปแบบขดสมาธราบทงหมด เมอวเคราะหรปแบบทางศลปะพบวาคอนขางมความหลากหลาย อยางไรกตามยงพบลกษณะรวมทส าคญ โดยเฉพาะสวนพระพกตรเรมมลกษณะเฉพาะทชดเจนมากยงขน ทชวยในการก าหนดรปแบบของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางในยคสมยนได

พระพทธรปขดสมาธราบ พระพทธรปขดสมาธราบในกลมนพบจ านวนทงหมด 22 องค คอ 1) พระพทธรป

ส ารดอ าเภอฝาง จ านวนทงหมด 6 องค ประกอบดวย จากวดเจดยงาม 3 องค และวดพระบาทอดม 3 องค และ 2) พระพทธรปส ารดอ าเภอแมอายจ านวนรวม 16 องค ประกอบดวย วดวฒนาราม 2 องค วดมงคลสถาน 2 องค วดธมมกาวาส2 องค จากวดศรบญเรอง 2 องค วดสลาอาสน 2 องค วดศรเวยง 1 องค วดปญจคนนสรณ 1 องค วดรตนวาส 1 องค วดนวาสถาน 1 องค วดชยสถาน 1 องค และวดสนตวน 1 องค พระพทธรปเหลานสามารถน ามาจ าแนกรปแบบ โดยพจารณาจากองคประกอบทส าคญ คอ 1) รปแบบทางศลปกรรม 2) การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม 3) สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย 4) ตวอยางพระพทธรป มรายละเอยดดงน

1. รปแบบทางศลปกรรม พระพทธรปส ารดในกลมนมความใกลเคยงกบพระพทธรปอทธพลจาก

สกลชางหลวง ลกษณะทส าคญไดแก แสดงปางมารวชย ประทบขดสมาธราบ ประทบอยบนฐานหนากระดานทมการเจาะชองกระจก มพระวรกายทคอนขางบอบบาง ปลายสงฆาฏตดตรงและเรมปรากฏการตกแตงลวดลายสวยงาม มรปแบบดงตอไปน

55

ภาพท 17 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดธมมกาวาส ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย

จงหวดเชยงใหม (ถายภาพโดย พชราวรรณ บวอวม, วดธมมกาวาส ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

พระพทธรปแสดงปางมารวชย ประทบขดสมาธราบ บนฐานของพระพทธรป

ซงสวนใหญมลกษณะเปนฐานหนากระดานชนเดยว และฐานหนากระดานชนเดยวทมการยกขอบขนเลกนอย ไดพบฐานผงไมมเหลยมคอเปนทรงรบกบสวนพระเพลาของพระพทธรป และฐานหนากระดานแบบเหลยมทงหกเหลยมและแปดเหลยม มการเจาะชองกระจก 4 ชองหรอมากกวาน

พระพทธรปในกลมนพบทงทมพระขนงเปนสนนนอยางเปนธรรมชาต ซงเปนรปแบบทสบเนองมากจากพระพทธรปในชวงตนพทธศตวรรษท 21 และมลกษณะเดยวกบพระพทธรปกลางพทธศตวรรษท 21 กลม 2 สวนอกกลมหนงเรมมพฒนาการพระขนงท าเปนสนคม ซงเกดจากการปายใหเกดสนเชอมกบเปลอกพระเนตร ท าใหมเบาพระเนตรทชดเจน ขมวดพระเกศามขนาดเลกและแหลม อษณษะยดสง ปรากฏแนวกรอบพระพกตรเปนเสนเลก ๆ พระพกตรเลกบอบบาง พระเนตรเหลอบต า พระนาสกมขนาดเลกงมเปนธรรมชาต บางองคมการท ารองทปกพระเนตรทงสองขาง พระโอษฐมขนาดเลก รมพระโอษฐบาง ระหวางพระนาสกและรมพระโอษฐสวนบนนนเลกนอยเชอมตอกน พระหนมลกษณะเปนปมและท ารองเปนรปวงกลม พระศอพบทงขนาดปานกลางและเรมมขนาดเลกลง ลกษณะเดนบางประการพบวาพระพทธรปบางองคมการท ารองบรเวณพระเนตร พระนาสก และพระโอษฐใหเกดความชดเจนมากยงขน

56

รปแบบทส าคญทพบในพระพทธรปกลมนคอ แผนสงฆาฏขนาดปานกลาง สวนใหญพบวาสวนปลายตดเปนแนวตรงและมการตกแตงลวดลาย ซงรปแบบปลายตดตรงเรมปรากฏชดเจนในกลมน มการตกแตงลวดลายสวนปลายสงฆาฏและมการท าลวดลายขอบสงฆาฏใหดมลกษณะคลายม 2 ชน มเพยง 2 องค คอ พระพทธรปวดวฒนาราม และวดปญจคนานสรณ อ าเภอแมอาย ทเปนสวนปลายแยกเปน 2 แฉก สดสวนของบนพระเอวคอนขางขนาดเลก ในสวนรปแบบอน ๆ พบวามนวพระหตถเรยวยาว นวพระหตถทงสยาวเทากน พบทงนวหตถวางเปนคลนและนวพระหตถวางตรง พระองคฐสนกวานวทงสแตบางองคนวพระองคฐยาวเกอบเทากนทงหมด ปลายนวพระหตถเลยลงมาถงฐาน สวนพระเพลาคอนขางแคบ ไมปรากฏแนวขอบสบงทบนพระเอง สวนขอบจวรทพาดผานพระกรปลอยลงมาอยระดบตงแตเหนอพระชานเปนสวนใหญ

2. การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม พระพทธรปในกลมนมขมวดพระเกศาทมขนาดเลกลงกวาพระพทธรปชวง

ตนพทธศตวรรษท 21 ซงสมพนธกบพระพทธรปศลปะสกลชางหลวงจ านวนหลายองค ทชวงกลางพทธศตวรรษท 21 ทมขมวดพระเกศาขนาดเลก พระพกตรมรปแบบใกลเคยงกนอยางมาก อาจกลาวไดวาเปนรปแบบทนยมสรางในชวงเวลาน ในชวงสมยนเรมปรากฏพระขนงทท าการสนเปนแผนเปนครงแรก เชอมกบสวนพระนาสกท าใหเกดสนทคมชดเจน ไมเปนธรรมชาต ซงพบเปนจ านวนสวนใหญจงสนนษฐานไดวาเปนความนยมทเกดขนในชวงสมยน อยางไรกตามพบพระพทธรปบางองคทมสวนพระขนงยงมการท าสนนนแบบธรรมชาต ท าใหพระนาสกมสนเปนธรรมชาต เชน เดยวกบพระพทธรปขดสมาธราบ กลางพทธศตวรรษท 21 กลมท 2 เชน พระพทธรปส ารดจากวดเจดยงาม วดศรบญเรอง วดสคนธวาร เปนตน สนนษฐานวารปแบบการท าพระขนงในชวงเวลานชางนยมท าในหลายรปแบบ การท าพระขนงแบบสนนนเปนธรรมชาตเปนรปแบบทนาจะเกดขนกอนการท าพระขนงทมรปแบบเปนแผนอนเปนรปแบบทประดษฐไมเปนธรรมชาตใหเกดความสวยงามมากยงขน ซงในระยะหลงไดรบความนยมการท าพระขนงแบบประดษฐเปนอยางมาก สนนษฐานไดวารปแบบพระขนงเชนนไดรบอทธทางศลปะจากอยธยา ผานอทธพลของสกลชางหลวงลานนา นอกจากนแลวยงพบวาพระพกตรของพระพทธรปในกลมน มการการท ารองบรเวณพระเนตร พระนาสก และพระโอษฐอยางชดเจนมากยงขน จนอาจกลาวไดวาเปนรปแบบทพเศษทเรมปรากฏขนขนในชวงสมยน

พระพทธรปมพระวรกายทตงตรงลกษณะคลายทรงกระบอก ซงมรปแบบเดยวกนทงหมด ซงแตกตางจากพระพทธรปส ารดชวงตนพทธศตวรรษท 21 และพระพทธส ารดชวงกลางพทธศตวรรษท 21 กลม 2 ทมพระวรกายทบอบบางมากกวา พระพทธรปในกลมนมแผนสงฆาฏทเปนปลายตด สนนษฐานไดวาเปนการรบอทธพลของสกลชางหลวง (เชยงใหม) ทนยมสรางในชวงรชสมยพระเมองแกว ซงรบอทธพลมาจากศลปะอยธยา ตวอยางส าคญคอ พระเจาเกาตอ วดสวนดอก จงหวดเชยงใหม เปนตน การท าสงฆาฏของพระพทธรปในกลมนมรปแบบทพเศษ คอ การตกแตงลวดลายบรเวณสวนปลายของสงฆาฏ มลวดลายกากบาท จดไขปลา และลายคลน ในกรอบสเหลยม

57

(ภาพท 18) ซงการท าลวดลายพฒนาใหเกดลวดลายทมากยงขนกวาพระพทธรปชวงตนพทธศตวรรษท 21 และพระพทธรปสมยกลางพทธศตวรรษท 21 กลมท 2 ซงเปนลวดลายทแตกตางจากสกลชางหลวงและอาจกลาวไดวาเปนลวดลายเฉพาะทเกดขนของสกลชางฝาง ในสวนของนวพระหตถพบวาพระพทธรปกลมน พบทงนวพระหตถทลกษณะเปนคลน เปนรปแบบทตอเนองมาตงแตพทธศตวรรษท 21 สนนษฐานวารปแบบนไดรบความนยมในชวงตนพทธศตวรรษท 21 – กลางพทธศตวรรษท 21 เทานน กอนทจะเปลยนเปนนวพระหตถลกษณะวางตรงอยางเรยบงาย ไมเปนธรรมชาตเนองจากฝมอชางลดรายละเอยดทางสนทรยภาพลง รปแบบนเรมปรากฏในสมยนและจะมตอเนองไปมาถงยคปจจบน

ภาพท 18 ลวดลายประดบปลายสงฆาฏ พระพทธรปส ารด วดธมมกาวาส ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดธมมกาวาส ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 13 มกราคม 2557 )

ฐานของพระพทธรปในกลมน มลกษณะทเดนชดคอ การท าฐานในผง

เหลยม พบวามทง 6 และ 8 เหลยม และมการท าฐานชองกระจก ซงมทมาจากลายเมฆอทธพลศลปะจน ซงมกปรากฏในเครองถวยของจน และมการปรบแตงกบสวนฐานของพระพทธรป 17 เปนชองกระจก พบทงลกษณะการเจาะชองโปรง และท าลวดลายเปนรองตน ๆ ไมเจาะใหโปรง ซงสนนษฐานวาลวดลายชองกระจกท าขนเพอเปนการเพมความสวยงามในกบพระพทธรป โดยสวนฐานทเปนหนากระดานทมลกษณะททบตน เมอมการตกแตงลวดลายชองกระจกจะท าใหฐานดสวยงาม และโปร งโลงไมดหนกแนนหรอทบตนจนเกนไป นอกจากนสวนฐานชองกระจกทมการเจาะโปรงอาจม

17ศกดชย สายสงห, พระพทธรปส าคญและพทธศลปในดนแดนไทย (กรงเทพฯ: เมอง

โบราณ, 2554), 313-314.

58

ประโยชนเพอความสะดวกสบายในการเคลอนยายได รปแบบนสนนษฐานวารบมาจากฐานพระพทธรปศลปะลานนา ดงพบไดในพระพทธรปปางมารวชย วดเจดยหลวง จงหวดเชยงใหม เปนตน ซงเปนรปแบบมมาแลวอยางนอย ในป พ.ศ. 202518 ซงเปนรปแบบทนยมสรางอยางมากในชวงสมยพระเมองแกว ชวงกลางพทธศตวรรษท 21 – ปลายพทธศตวรรษท 2119 นอกจากนรปแบบฐานดงกลาวยงพบในเมองเชยงแสนเชนกน เชน พระเจาทนใจ วดผาขาวปาน อ าเภอเชยงแสน จง หวดเชยงราย

การท าฐานเหลยมและประดบชองกระจกเปนรปแบบการท าฐานทพบมากทสดในเมองฝาง สนนษฐานไดวาอทธพลศลปะสกลชางหลวงมอทธพลอยางมากตองานศลปะสกลชางฝางในชวงสมยน อยางไรกตามกลบพบวาฐานลกษณะหนากระดานและเจาะชองกระจกในเมองเชยงใหม ล าพน สวนใหญนยมท าฐานหนากระดานเจาะชองกระจกและสวนบนของฐานหนากระดานจะท าเปนดอกบวซงเปนกลบบวหงายขนาดใหญรองรบ สนนษฐานวาชางฝางรบรปแบบบางสวนมาปรบใชในการพทธศลปของตนเอง โดยปรบเปลยนจากรปแบบฐานหนากระดานทนยมในชวงตนพทธศตวรรษท 21 ทนยมฐานหนากระดานทบ และในชวงกลางศตวรรษไดเพมเตมในสวนของชองกระจก โดยการท าฐานบวยงไมเปนทนยมในชวงศตวรรษน อาจมเหตผลในเรองของความช านาญของชาง จงท าใหเกดฐานหนากระดานเจาะชองกระจกแบบเรยบงายอยางแพรหลาย และเปนเอกลกษณของพระพทธรปสกลชางฝางในชวงสมยน

3. สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย การก าหนดอายสมยของพระพทธรปส ารดในกลมน สนนษฐานวาสรางขน

ในชวงกลางพทธศตวรรษท 21 ซงพระพทธรปส ารดทมพระพกตรเลก พระวรกายคอนขางบอบบาง นวพระหตถทงสยาวเทากน ชายสงฆาฏแยกเปน 2 ชายและบางสวนมการประดบตกแตงลวดลาย และการท าฐานทมการเจาะลายชองกระจก ซงรปแบบดงกลาวเปนพระพทธรปทไดรบความนยมในชวงสมยกลางพทธศตวรรษท 21 ในสมยพระเมองแกว รปแบบพระพกตรและสวนฐานของพระพทธรปในกลมน สนนษฐานไดวาไดรบอทธพลทางศลปะจากสกลชางลานนาอยางชดเจน สอดคลองกบรปแบบของพระพทธรปศลปะลานนาหลายองคทนยมสรางขนในชวงกลางพทธศตวรรษท 21 เปนชวงทอาณาจกรลานนามความเจรญรงเรองทางดานพระพทธศาสนาอยางสงสด อยางไรกตามพบวารปแบบบางสวนเรมปรากฏเทคนคของทองถนเพมขน เชนการตกแตงลวดลายแผนสงฆาฏทมลวดลายเปนเอกลกษณ จากรปแบบสนนษฐานวาพระพทธรปส ารดกลมนสรางขนในชวงกลางพทธศตวรรษท 21 นอกจากน ตวอยางพระพทธรปส ารดส าคญจ านวนหลายองค พบหลกฐานจากจารก

18ฮนส เพนธ, ค าจารกทฐานพระพทธรปในนครเชยงใหม, 65. 19ศกดชย สายสงห, พระพทธรปส าคญและพทธศลปในดนแดนไทย, 290.

59

เชน พระพทธรปส ารดวดธมมกาวาสอ าเภอแมอาย ระบปทสรางใน พ.ศ. 203420 (ภาพท 17) พระพทธรปส ารดวดพระบาทอดม จารกระบปการสราง พ.ศ. 205121 (ภาพท 19) และพทธรปส ารดจากวดรตนวาส อ าเภอแมอาย มหลกฐานจากจารกวาสรางขนประมาณ พ.ศ. 2066 22 เปนเวลาตอนปลายของชวงกลางพทธศตวรรษท 21 หลกฐานมความชดเจนในการก าหนดอายสมยของพระพทธรปในกลมนไดเปนอยางด

4. ตวอยางพระพทธรป พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ปางมารวชย วดธมมกาวาส ต าบลแมนา

วาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ภาพท 12) มพระพกตรแปนรปแบบโดยรวมมความใกลเคยงกบพระพทธรปวดพระบาทอดม แตมสวนพระขนงเปนสนธรรมชาต มการพฒนาในสวนของแผนสงฆาฏใหเกดลวดลายสวยงามมากยงขน และสวนฐานมการเพมขอบของฐานหนากระดาน ชดฐานเปน หกเหลยมและประดบชองกระจกโปรง ลกษณะเชนนพบในพระพทธรปสกลชางฝางจ านวนหลายองค เชน พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดวฒนาราม ต าบลบานหลวง วดศรเวยง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย เปนตน พระพทธรปองคนมหลกฐานจารกบอกปทสรางใน พ.ศ. 2034 ภาพท 19 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอแมฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

20ชนสา นาคนอย, “พระพทธรปทมจารก กบการแปลความทางดานประวตศาสตร และ

ความสมพนธทางดานศลปกรรม,” 198. 21ประทป เพงตะโก, รายงานการส ารวจแหลงโบราณคด “วดสมสก” อ าเภอแมอาย

จงหวดเชยงใหม, 9. 22เรองเดยวกน, 8.

60

พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ปางมารวชย วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม มขมวดพระเกศาขนาดเลก พระพกตรแปน พระขนงลกษณะไมเปนธรรมชาตเพราะเกดจากการเซาะรอง สวนประกอบบนพระพกตรมการเซาะรองใหเกดความชดเจน สงทส าคญทเรมปรากฏอยางชดเจนในพระพทธรปสมยนคอ แผนสงฆาฏเรมปรากฏลวดลายบรเวณชายมากขนกวาสมยชวงตนของพทธศตวรรษ สวนฐานยงพบวายงมการสรางฐานหนากระดานเตยยงมการสรางเชนกน ซงเปนรปแบบทสบเนองมาจากตนพทธศตวรรษท 21 แมวาในชวงกลางพทธศตวรรษท 21 จะนยมฐานเหลยมและการกระประดบชองกระจกแลวกตาม พระพทธรปองคนมจารกบอกปทสราง พ.ศ. 2051 ท าใหเปนตวอยางส าคญในการก าหนดรปแบบและอายของพระพทธรปองคอน ๆ ในกลมนได

ภาพท 20 พระพทธรปวดวฒนาราม ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วฒนธรรมอ าเภอแมอาย, 13 มนาคม 2557)

พระพทธรปส ารดวดวฒนาราม ต าบลลานหลวง อ าเภอแมอาย (ภาพท 20) มรปแบบทใกลเคยงกบพระพทธรปชวงกลางพทธศตวรรษท 21 กลมท 1 อยางมาก สดสวนของพระพทธรปมขนาดบอบบาง แตสวนพระพกตรมลกษณะแปนกวาซงเปนลกษณะเดยวกบพระพทธรปในกลมท 2 สวนฐานพบวามการท าฐานหนากระดานเตยทรงหกเหลยมแบบทบซงเปนรปแบบทพบจ านวนนอย สวนฐานมจารกแตตวอกษรลบเลอน สนนษฐานอายสมยควรอยชวงกลางพทธศตวรรษ ท 21

61

ภาพท 21 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดปญจคณานสรณ ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวด

เชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วฒนธรรมอ าเภอแมอาย, 13 มนาคม 2557)

พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดปญจคณานสรณ ต าบลแมสาว อ าเภอ

แมอาย จงหวดเชยงใหม (ภาพท 21) เปนตวอยางส าคญรายการหนงซงมรปแบบทางศลปกรรมใกลเคยงกบพระพทธรปในกลมน พบวาสวนฐานเปนฐานหนากระดานหกเหลยม มการยกขอบขนเลกนอย และประดบตกแตงดวยลวดลายชองกระจก แตไมท าใหโปรง แนวคดชางในการท าเจาะชองกระจกไมใหโปรงนจงท าขนเพอเปนลวดลายประดบตกแตงเทานน ไมไดตองการใหสวนชองกระจกนเพอประโยชนในการโยกยายองคพระพทธรป หรอเพออากาศถายเท ตรงสวนฐาน ลกษณะการตกแตงชองกระจกบนฐานพระพทธรปองคนท าใหนกถงชองกระจกทตกแตงบนทองไมของเจดย

2.2 พระพทธรปสกลชางฝาง แบบทองถน พระพทธรปสกลชางฝางแบบทองถน คอกลมพระพทธรปทมรปแบบแตกตางจาก

ฝมอของกลมสกลชางหลวงหรอกลมสกลชางเชยงใหม ฝมอมความประณตนอยกวากลมชางหลวง แตรปแบบของพระพทธรปมลกษณะทเฉพาะและเปนเอกลกษณของเมองฝาง ซงมความแตกตางจากสกลชางอน สามารถจ าแนกออกเปน 3 กลม คอ 1) พระพทธรปกลางพทธศตวรรษท 21 2) พระพทธรปปลายพทธศตวรรษท 21 3) พระพทธรปพทธศตวรรษท 22 มรายละเอยดดงน

2.2.1 กลางพทธศตวรรษท 21 การจ าแนกกลมพระพทธรปกลางพทธศตวรรษท 21 สามารถจ าแนกไดเพยงม

1 กลม คอ กลมพระพทธรปขดสมาธราบ มรายละเอยดดงน

62

กลมพระพทธรปขดสมาธราบ พระพทธรปส ารดในกลมนพบจ านวน 9 องค จากอ าเภอฝาง 2 องค ไดแก

วดพระบาทอดม 1 องค และวดพรหมจรยาวาส 1 องค และอ าเภอแมอาย จ านวน 7 องค ไดแก วดแมสาว 2 องค วดมาตการาม 1 องค วดศรดอนแกว 2 องค วดสลาอาสน 1 องค และวดหวยมวง 1 องคซงรปแบบโดยทวไปของพระพทธรปในกลมนจะมลกษณะใกลเคยงกบพระพทธรปส ารดสกลชางฝางขดสมาธราบในชวงตนพทธศตวรรษท 21 และรปแบบของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางในกลมนจะเรมเปลยนแปลงเปนรปแบบทองถนมากขน พระพทธรปขดสมาธราบสามารถพจารณารายละเอยดจากองคประกอบทส าคญ คอ 1) รปแบบทางศลปกรรม 2) การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม 3) สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย 4) ตวอยางพระพทธรป มรายละเอยดดงน

ภาพท 22 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดศรดอนแกว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวด เชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วฒนธรรมอ าเภอแมอาย, 13 มนาคม 2557)

1. รปแบบทางศลปกรรม พระพทธรปส ารดกลมน มรปแบบทพฒนาเปนรปแบบทองถนมากยงขน

มรปแบบทส าคญคอ พระพทธรปแสดงปางวชย ประทบขดสมาธราบบนฐานหนากระดานทยกสงเลกนอย พระพทธรปในกลมนมพระพกตรทคอนขางเลก เรยวยาว พระวรกายบอบบางอยางมาก มรายละเอยดดงตอไปน

63

พระพทธรปส ารดแสดงปางมารวชย ประทบอยบนฐานหนากระดานเรยบยกสงในผงกลมร ยกเวนพระพทธรปวดมาตการาม อ าเภอแมอาย ฐานช ารดหกหายไปแตสนนษฐานวานาจะเปนฐานหนากระดานสงเชนเดยวกน นอกจากนยงพบพระพทธรป 1 องค ทมฐานตางจากพระพทธรปองคอนในกลมน คอ พระพทธรปส ารดจากวดหวยมวง อ าเภอแมอาย มการท าชดฐานบวแตไมมการประดบลวดลายกลบบว และทมทองไมยดสง ในสวนของรปแบบพระพกตรและพระวรกายมรปแบบโดยรวมใกลเคยงกนทงหมด

พระพทธรปกลมนมขมวดพระเกศามขนาดปานกลาง สวนอษณษะมลกษณะยดขนสงคลายทรงกรวยคว าซงนยมตงแตกลางพทธศตวรรษท 21 เปนตนมา พระพกตรมลกษณะเปนรปไขคอนขางเลกและไมอวบอวน สวนขอบพระพกตรเปนเสนเลกโคงเวาเพยงเลกนอย พระขนงเปนสนมทงทเปนสนแบบธรรมชาตและปายเปนแผน พระเนตรเหลอบต า สวนพระนาสกมขนาดเลกลกษณะปลายตด สวนทเหลอเปนแบบปลายงมเปนธรรมชาต พบพระพทธรปทมปลายพระนาสกตวตรง 2 องค จากวดมาตการามและวดศรบญเรอง อ าเภอแมอาย พระโอษฐแยมเลกนอย รมพระโอษฐคอนขางบางทงบนและลาง และรมพระโอษฐหยกเปนคลนรบกบสวนลางทเปนแนวตรง ไมเนนสวนรองพระหนเพยงเปนลกษณะนนแบบธรรมชาต พบบางองคทปรากฏรองเลกนอย สวนพระกรรณเรมเรยวยาวขนเลกนอย และสวนพระศอมขนาดปานกลาง

พระวรกายคอนขางบอบบางและยดสง ทรงจวรหมเฉยงไมเปนธรรมชาต สงฆาฏมทงขนาดเลกและขนาดกลางเหมาะสมกบพระวรกาย พบทงการวางพาดหมเฉยงเชนเดยวกบทพบในพระพทธรปส ารดในสมยตนพทธศตวรรษท 21 และบางองคตกลงมาอยางเปนธรรมชาต นาสงเกตวาปลายสงฆาฏมทงเปนปลายตดและปลายท าเปนแฉกสองแฉก พระหตถมขนาดเลกและนวพระหตถยาว นวพระหตถทงสยาวเทากน และสวนนวพระหตถมลกษณะวางเปนคลนธรรมชาต พระพทธรปในกลมนยงปรากฏแนวขอบสบงทใตพระนาภเปนเสนโคงเขาหากน สวนกลางเปนปลายแหลมขนดานบน มการท าขอบจวรอยเหนอสวนพระชานขนไป และขอบจวรอยเหนอพระชานและมเสนจวร 2 เสนทขอพระบาท ซงสนนษฐานวา นาจะเปนขอบสบงและจวรทปรากฏบนพระพทธรปกลมน เกอบองคยกเวนวดพรหมจรยาวาส ลกษณะโดยทวไปมความใกลเคยงกบพระพทธรปอทธพลศลปะลานนาแบบฐานบวไมยกสงในชวงตนพทธศตวรรษท 21

2. การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม พระพทธรปในกลมนมการท าสดสวนของพระพกตรและองคประกอบบน

พระพกตรทมความใกลเคยงกนมากยงขนเมอเทยบกบพระพทธรปส ารดชวงตนพทธศตวรรษท 21 คอ พระพกตรมขนาดคอนขางเลกและบอบบาง พระขนงโคงเชอมกบสวนพระนาสก พระเนตรเหลอบต า และมพระโอษฐขนาดเลก รปแบบทมความใกลเคยงกนท าใหเขาใจวาชางฝมอเมองฝางตองการสรางรปแบบใหมความใกลเคยงกนมากขน ซงแตกตางจากรปแบบของพระพทธรปในชวงตนพทธศตวรรษท 21 ทรปแบบยงพบวามความหลากหลายและไมลงตว

64

พระพทธรปมพระวรกายทคอนขางบอบบางเมอเทยบกบพระพทธรปในสมยชวงตนพทธศตวรรษท 21 มขนาดทเลกมากกวา พบวามการสบทอดรปแบบการท าขอบสบงปรากฏในพระพทธรปกลมนทกองค ซงปรากฏในพระพทธรปชวงตนพทธศตวรรษท 21 รวมทงการท านวพระหตถทเรยวยาวและเปนสนโคงอยางเปนธรรมชาต พบวาสงฆาฏมการประดบลวดลายเลกนอยซงเปนรปแบบทตอเนองมาตงแตตนพทธศตวรรษท 21 อยางไรกตามในชวงสมยนไมไดพบเพยงการท าปลายสงฆาฏสองแฉกเทานน แตพบวามการท าสงฆาฏปลายตดสนนษฐานวาเรมปรากฏในชวงนเปนชวงแรก มการปรบสวนปลายสงฆาฏใหมความเรยบงายมากขน แตขนาดของแผนสงฆาฏยงมขนาดเลกเชนเดม รปแบบนสนนษฐานวาเปนการปรบเปลยนรปแบบจากสงฆาฏแบบเดมทนยมในชวงตนพทธศตวรรษท 21 คอ แผนสงฆาฏมขนาดเลกและมการท าปลายสองแฉกและปรบใหเปนปลายตดแบบเรยบงาย มากกวาทจะไดการไดรบอทธพลจากศลปะอยธยา

สวนฐานเปนฐานหนากระดาน รปแบบมความเรยบงาย พฒนาจากสมยตนพทธศตวรรษท 21 แตมความแตกตางจากสมยกอนหนาเลกนอย คอฐานยดสงขน พระพทธรปทมหนาตกแคบอยบนฐานทสงท าใหพระพทธรปดสงขนอยางเหนไดชด นอกจากนยงพบวามการท าฐานบวแบบแตไมมการประดบลวดลายกลบบว และมฐานหนากระดานทยดสงสนนษฐานวาเปนรปแบบไดรบอทธพลทางศลปะมาจากพระพทธรปส ารดสกลชางเชยงราย เชยงแสน ซงเปนรปแบบทไมนยมมากนกในพระพทธรปสกลชางหลวงมากนกทสวนใหญจะเนนฐานหนากระดานหรอฐานบวทประดบกลบดอกบว

3. สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย พระพทธรปส ารดในกลมนมรปแบบเปนสกลแบบสกลชางทองถนมาก

ยงขน เทคนคเชงชางยงไมมความประณตมากนก มพฒนาการทางรปแบบทมความเฉพาะอยางเหนไดชดเจน แตกตางจากพระพทธรปกลมอทธพลสกลชางหลวงชวงกลางพทธศตวรรษท 21ซ งมรปแบบใกลเคยงกบสกลชางหลวง แนวทางในการก าหนดอายสมยของพระพทธรปในกลมน ศกษาจากรปแบบทมลกษณะรวมกน คอ พระพทธรปมพระพกตรขนาดเลกใกลเคยงกน พระวรกายบอบบาง และมฐานเรยบในลกษณะเดยวกน และก าหนดอายจากหลกฐานจารกบอกศกราชการสราง จากพระพทธรป 2 องค คอ พระพทธรปส ารดจากวดพรหมจรยาวาส อ าเภอฝาง (ภาพท 23) มจารกระบป พ.ศ. 204423 และพระพทธรปส ารดปางมารวชย จากวดศรดอนแกว อ าเภอแมอาย (ภาพท 22) จารกระบศกราชสรางใน พ.ศ. 204724 ซงจารกทง 2 องค ยนยนถงการสรางพระพทธรปทมรปแบบดงกลาวไดชดเจนในชวงกลางพทธศตวรรษท 21 นอกจากนยงพบพระพทธรปองคหน ง วดหวยมวง

23ราชกจนานเบกษา, เลม 104, ตอนท 235 (18 พฤศจกายน พทธศกราช 2530): ไม

ปรากฏหนา.. 24อญชล สนธสอน, “พระพทธรปลานนาในลมน าแมอง: ลกษณะเฉพาะสกลชาง”, 184.

65

ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ภาพท 24) ซงมรปแบบใกลเคยงกบพระพทธรปในกลมนมาก คอ สวนประกอบของพระเศยรและพระพกตรและสวนพระวรกาย แตมเพยงฐานเทานนทแตกตาง จากรปแบบทมความใกลเคยงกนท าใหสนนษฐานในเบองตนวา พระพทธรปอยในกลมเดยวกนได และสวนทส าคญคอ พระพทธรปองคนมจารกทฐาน ซงบงชปสรางไวอยางชดเจนวา สรางในป พ.ศ. 2035 ดงนน จงอาจสรปไดวา พระพทธรปในกลมนสรางในชวงกลางศตวรรษท 21

4. ตวอยางพระพทธรป พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ปางมารวชย วดศรดอนแกว ต าบลแมสาว

อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ภาพท 22) เปนพระพทธรปขนาดยอม มอษณษะทยดสงพระพกตรเรยวยาว พระวรกายบอบบาง ปรากฏแนวขอบสบง นวพระหตถเรยวยาวและวางตวอยางเปนธรรมชาต ประทบอยบนฐานหนากระดานสง

พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ปางมารวชย วดพรหมจรยาวาส ต าบลแมงอน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ภาพท 23) พระพทธรปมลกษณะทบอบบาง รปแบบใกลเคยงกบพระพทธรปส ารดวดศรดอนแกว เปนรปแบบทสรางขนรวมสมยเดยวกน มจารกบอกปทสรางอย างชดเจน ใน พ.ศ. 2044

ภาพท 23 พระพทธรปส ารด ปางมารวชยวดพรหมจรยาวาส ต าบลแมงอน อ าเภอฝาง จงหวด

เชยงใหม ทมา: กรมศลปากร, ทะเบยนโบราณวตถ ศลปวตถ ในครอบครองของวดและเอกชน พ.ศ. 2521- 2539, เลม 1 (กรงเทพฯ: สมาพนธ, 2542), ไมปรากฏเลขหนา.

66

ภาพท 24 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดหวยมวง ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวด

เชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วฒนธรรมอ าเภอแมอาย, 13 มนาคม 2557)

พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ปางสารวชย วดหวยมวง ต าบลสนตน

หมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ภาพท 24) สดสวนมลกษณะใกลเคยงกบพระพทธรปวดศรดอนแกว พระพกตรมรปแบบใกลเคยงกบศลปะสกลชางหลวง งานฝมอคอนขางมความประณต ลกษณะเดนทเกดขนของพระพทธรปรายการนคอมสวนฐานบวทยกสง ซงไมเปนทนยมมากนกในพระพทธรปสกลชางฝาง

2.2.2 ปลายพทธศตวรรษท 21 ในชวงปลายพทธศตวรรษท 21 ในเมองฝางยงมการสรางพระพทธรปอยาง

ตอเนอง และมรปแบบทแสดงออกถงลกษณะเฉพาะของสกลชางฝางมากยงขน สามารถจ าแนกพระพทธรปในในชวงนได 1 กลม คอ กลมพระพทธรปขดสมาธราบ มรายละเอยดดงน

กลมพระพทธรปขดสมาธราบ พระพทธรปส ารดในชวงปลายพทธศตวรรษท 21 พระพทธรปส ารดจะม

รปแบบใกลเคยงกนมากขน และมพทธลกษณะทแสดงออกถงลกษณะเฉพาะของสกลชางฝางมากยงขน ลกษณะรวมกนทชดเจนคอ พระศอยาว นวพระหตถยาว การท าฐานบวคว าบวหงายทมเกสรบวและรองรบดวยสวนฐานหนากระดาน ซงรปแบบการท าฐานพระพทธรปเชนนจะปรากฏเปนลกษณะเดนตงแตปลายพทธศตวรรษท 21 เปนตนมา และมรปแบบแตกตางจากพระพทธรปในสกล

67

ชางอน จากการเกบรวบรวมขอมลพบพระพธรปส ารดในกลมน 21 องค ใน อ าเภอฝางจ านวน 4 องค ไดแก วดพระบาทอดม 2 องค วดมอนปน 1 องค และวดศรบวเงน 1 องค ในอ าเภอแมอาย จ านวน 17 องค วดทาตอนจ านวน 5 องค วดวฒนาราม 2 องค วดแมสาว 1 องค วดศรเวยง 1องค วดสคนธวาร 1 องค วดศรดอนแกว 1 องค วดชยชนาราม 1 องค วดสวางไพบลย 1 องค วดดอยแกว 1 องค วดมงคลนมต 1 องค วดมาตการาม 1 องค และวดธมมกาวาส1 องค โดยพจารณาจากองคประกอบทส าคญ คอ 1) รปแบบทางศลปกรรม 2) การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม 3) สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย 4) ตวอยางพระพทธรป มรายละเอยดดงน

1. รปแบบทางศลปกรรม พระพทธรปส ารดแสดงปางมารวชย ประทบขดสมาธราบ ประทบอยบน

ฐานบวยดสงซงเปนรปแบบทพฒนาฐานทเปนเอกลกษณของสกลชางฝาง รปแบบโดยรวมของพระพทธรปเรมพฒนารปแบบเปนของตนเองมากยงขน แตอยางไรกตามยงมอทธพลผสมผสานทางศลปะของพระพทธรปส ารดสกลชางหลวงบาง โดยเฉพาะสวนพระพกตร และสวนหน งไดพฒนาเปนรปแบบของตนเองมากยงขน พระวรกายบอบบาง แผนสงฆาฏเปนแผนปลายตด และสวนปลายเรมมการตกแตงลวดลายทซบซอนมากยงขน รปแบบทส าคญมดงตอไปน

ภาพท 25 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

68

พระพทธรปกลมนมฐานบวยกสงแบบมเกสรบวยดสงและมกลบบวหงายทมขนาดใหญ สวนบวคว าไมมการตกแตงลวดลายใหเหนเปนกลบดอกบว แตท าสวนปลายใหงอนซงมนยยะหมายถงกลบของดอกบวเชนเดยวกน ไมปรากฏสวนทองไมพบเพยงเสนลวดบวเลก ๆ รองรบดานลางดวยฐานหนากระดานในผง 6 – 8 เหลยมยกสง (ภาพท 26) มการเจาะชองกระจก ยกเวนพระพทธรปส ารดวดศรบวเงนทสวนฐานหกหายไป สนนษฐานวานาจะมรปแบบฐานเชนเดยวกบพระพทธรปส ารดในกลมน รปแบบฐานลกษณะนพบในเมองเชยงรายบางสวน แตมจ านวนนอย สนนษฐานวามการถายถอดรปแบบใหกน นอกจากนฐานของพระพทธรปวดทาตอน อ าเภอแมอาย 1 องค มฐานบวหงายบนฐานหนากระดานมฐาน 3 ขารองรบ ซงเปนรปแบบทพบไมมากนกในพระพทธรปสกลชางฝาง

พระพทธรปกลมนมขมวดพระเกศาซงยงคงมขนาดเลกเรยงกนอยางเปนระเบยบตอเนองขนไปจนถงอษณษะ มกรอบพระพกตรเปนเสนขนาดเลก พระนลาฏแคบ พระพกตรม 2 รปแบบ ไดแก พระพทธรปพระพกตรขนาดใหญและพระพกตรขนาดเลก ส าหรบพระพทธรปทมพระพกตรขนาดใหญ มลกษณะ พระโอษฐขนาดใหญเปนแนวตรง พระนาสกเปนสนคม ปลายพระนาสกตดเปนเสนตรง สวนพระพทธรปทมพกตรขนาดเลก มลกษณะ พระโอษฐจะมขนาดเลก มสวนเชอมระหวางพระโอษฐและพระนาสกนนคอนขางชดเจน พระนาสกเปนสนธรรมชาต และส าหรบสวนประกอบอน ๆ บนพระพกตรมความใกลเคยงกน คอ สวนระหวางเปลอกพระเนตรและสนพระขนงเปนแผนขนาดใหญเชอมตอกน เปลอกพระเนตรมขนาดใหญ พระเนตรเหลอบต า มรองบนปกพระนาสกทงสองขาง พระหนมรองท าเปนรปวงกลมไมเนนใหเกดนน และบางสวนพระหนมความเปนธรรมชาต พระกรรณมปลายแหลมและกางออกมาดานขาง และพระศอมขนาดเลก

พระพทธรปในกลมนมลกษณะแตกตางกนทพระพกตรเทานน แตสวนอนมลกษณะใกลเคยงกน คอ เปนพระพทธรปปางมารวชย ประทบขดสมาธราบ พระวรกายยงคงลกษณะเดยวกบพระพทธรปส ารดในชวงกลางพทธศตวรรษท 21 ซงมลกษณะทส าคญ คอ สวนบนพระองคบอบบาง สงฆาฏเปนแผนขนาดปานกลาง – ขนาดใหญ สวนทพเศษคอแผนสงฆาฏอยระหวางกลางพระถน มสวนปลายตดตรงเปนสวนใหญ ปรากฏการตกแตงลวดลายบนชายสงฆาฏ ลกษณะของลวดลายเปนสวนปลายตกแตงใหเปนลวดลายสวยงาม ประกอบดวย ลายเสนเลก ๆ ถดขนมาเปนลายคลน ตอดวยเปนแถบสเหลยมภายในขดเปนเสนแนวเฉยง และมจดไขปลาประดบบนและลางซงสงฆาฏยาวจรดถงพระนาภและบางองคยาวจรดลงมาถงพระเพลา นอกจากนยงพบวาปลายสงฆาฏ แยกเปน 2 ชาย พระพทธรปกลมนปรากฏแนวขอบสบงทบนพระองคลกษณะเวาและแหลมขนใตพระนาภ สวนประกอบอน ๆ พบวาชายจวรอยระดบพระชานหรอใตพระชานลงมาเลกนอย ขอพระบาทพบมทงขอบจวรและสบงทมเสน 2 เสนทเวนระยะหางกน และแนวจวรเสนเดยว สวนพระหตถเรยวยาว นวพระหตถทงสเรยวยาวเทากน พบทงทนวพระองคฐสนและนวองคฐยาวเกอบเทานวทงส

69

ภาพท 26 ฐานพระพทธรป วดพระแกว อ าเภอเมองเชยงราย จงหวดเชยงราย (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดพระแกว อ าเภอเมองเชยงราย จงหวดเชยงราย, 14 มกราคม 2557)

2. การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม สวนพระพกตรมรปแบบทใกลเคยงกบพระพกตรของพระพทธรปชวง

กลางพทธศตวรรษท 21 นอกจากนยงพบวาพระพทธรปบางองคมพระพกตรทกวางและมพระโอษฐขนาดใหญเปนเสนตรง เชน พระพทธรปวดทาตอน อ าเภอแมอาย (ภาพท 27) มลกษณะใกลเคยงกบพระพทธรปในศลปะสกลชางหลวงลานนา เชน พระพทธรปส ารดวดดวงด จงหวดเชยงใหม สรางในป พ.ศ. 203625 (ภาพท 28) และพระพทธรปส ารดวดพระธาตดอยสเทพ26 ซงมอายอยในชวงกลางพทธศตวรรษท 21 อาจกลาวไดวาเปนรปแบบทไดรบอทธพลมาจากศลปะลานนากลมสกลชางหลวงเชยงใหมกเปนได สวนพระพทธรปทมพระพกตรขนาดเลก มสวนประกอบตางๆ บนพระพกตรทคอนขางเปนธรรมชาต เชน สวนพระนาสก และมสวนเชอมระหวางพระนาสกและพระโอษฐทคอนขางชดเจน รปแบบมความใกลเคยงกบพระพทธรปส ารดอทธพลสกลชางหลวงกลางพทธศตวรรษท 21 ซงรปแบบทปรากฏนมความใกลเคยงกบศลปะสกลชางเชยงราย

25ฮนส เพนธ, ค าจารกทฐานพระพทธรปในนครเชยงใหม, 80. 26ศกดชย สายสงห, พระพทธรปในประเทศไทย รปแบบ พฒนาการ และความเชอ

ของคนไทย, 313.

70

ภาพท 27 พระพกตรพระพทธรปส ารด ปางมารวชย วดทาตอน อ าเภอแมอายจงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวด เชยงใหม, 13 มกราคม 2557 )

ภาพท 28 พระพกตรพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดดวงด อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม ทมา: ฮนส เพนธ, ค าจารกทฐานพระพทธรปในนครเชยงใหม (กรงเทพฯ: คณะกรรมการการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร ส านกนายกรฐมนตร, 2519), 80.

71

แผนสงฆาฏอยระหวางกงกลางพระอระ รปแบบนจะเรมปรากฏชวงกลางพทธศตวรรษท 21 เปนครงแรก ซงพระพทธรปสมยชวงตนนยมการท าสงฆาฏพาดเยองไปทางดานซายพระวรกายในชวงกลางพทธศตวรรษท 21 ปรากฏสงฆาฏทงทอยเยองและอยกลางพระอระ และชวงปลายพทธศตวรรษท 21 พบแผนสงฆาฏอยบรเวณพระอระเปนสวนใหญ การท านวพระหตถทงสยาวเสมอกนแตมสวนนวพระองคฐทแตกตางกน สวนนวพระองคฐสนพบวาพระพทธรปจะมชายจวรอยบรเวณพระชาน สวนพระพทธรปทมนวพระองคฐยาวพบวาขอบจวรนยมยาวเลยลงมาใตพระชาน การท าสงฆาฏพบวามการปลายตด และการท าปลายสงฆาฏทเปน 2 ชาย มการตกแตงขอบสบงทบนพระเอว ซงรปแบบทมมาแลวในพระพทธรปสกลชางทองถนชวงกลางพทธศตวรรษท 21 และการท าสวนขอบจวรและสบงในสวนขอพระบาททเหมอนกน อยางไรกตามมววฒนาการเกดขนในกลมนคอ การตกแตงลวดลายในสวนปลายสงฆาฏ 2 ชาย (ภาพท 29) มลวดลายเกดขน ในสมยกลางพทธศตวรรษท 21 ซงกลมเดมปลายสงฆาฏจะมรปแบบปลาย 2 แฉกทเรยบงายมการตกแตงลวดลายเลกนอยเทานน ลวดลายสงฆาฏทพบในพระพทธรปกลมนมความใกลเคยงกบลวดลายสงฆาฏของพระพทธรปวดธมมกาวาสในกลางพทธศตวรรษท 21 ทมการตกแตงลวดลายบนสงฆาฏปลายตด ซงสงตอรปแบบเปนทนยมในชวงสมยน และมลกษณะคลายกนอยางเหนไดชดทกองค จนอาจกลาวไดวาลวดลายบนสงฆาฏของพระพทธรปทพบลวดลายเฉพาะทพฒนาขนตามแบบสกลชางฝาง

ภาพท 29 ลวดลายบนสงฆาฏ พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอ

ฝาง จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

72

ฐานเปนรปแบบเดยวกนทงหมด การท าฐานบวทมเกสรบวเกดขนเปนสมยแรก ซงรปแบบของฐานบวมความแตกตางจากศลปะในลานนาอยางชดเจน ในสวนของฐานบวพระพทธรปสกลชางฝาง จะเปนฐานบวคว าบวหงายทยกสง สวนบวหงายจะมการตกแตงลวดลายเปนกลบบวขนาดใหญและบวคว าไมมลวดลายไมมทองไมพบเพยงเสนลวดเลก ๆ ระหวางบวคว าบวหงายเทานน มฐานหนากระดานเหลยมยกสง (ภาพท 30) ความนยมฐานลกษณะดงกลาวพบเปนจ านวนมากในชวงสมยน ท าใหสนนษฐานไดวาฐานลกษณะนเปนรปแบบเฉพาะทมในพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง อยางไรกตามฐานลกษณะนไมไดพบแตเพยงพนทเมองฝางอยางเทานน พบฐานลกษณะใกลเคยงกนกระจายในเมองอน ๆ เชน เมองเชยงราย เชยงแสน เชยงของ พะเยา (ภาพท 31 - 32) เปนตน ซงลกษณะของฐานมรปแบบทใกลเคยงกนอยางมาก กลาวคอ ฐานมเกสรบว กลบบวหงายมขนาดใหญ บวคว าไมตกแตงลวดลายกลบบว มเสนลวดคนระหวางบวคว าบวหงาย และมสวนฐานเหลยมรองรบ แตพบวาพระพทธรปในเมองฝางพบฐานลกษณะนมากทสด จนกลายเปนลกษณะเฉพาะของฐานพระพทธรปสกลชางฝาง พบในกลมเมองจ านวนนอย และในเมองอนไดมการปรบเปลยนบางรปแบบใหเปนไปตามรปแบบของแตละเมองของตน ตวอยางฐานพระพทธรปทวดพระแกว เมองเชยงราย ลกษณะขนาดใหญ รปแบบใกลเคยงกนอยางมากกบฐานพระพทธรปสกลชางฝาง อาจสรางขนในเมองเชยงราย หรอเกดจากการเคลอนยายจากเมองฝางไปยงเมองเชยงราย

ฐานลกษณะดงกลาวสะทอนใหเหนถงความสมพนธทางรปแบบของเมองฝาง กบหวเมองเหนอ เชน เมองเชยงราย เชยงของ และกลมเมองพะเยา ความสมพนธนเกยวของกบการตดตอระหวางเมอง ความสมพนธดานการเมอง ซงในชวงเวลานเชยงใหมเมองหลวงของลานนาเรมมความออนแออยางมาก ทงปญหาการเมองภายในอาณาจกร และปญหาการรกรานของพมา ท าใหในชวงนความสมพนธของเมองฝางและหวเมองอนมอสระในการปกครองตนเอง และมการตดตอกนระหวางกลมหวเมองดวยกนอยางตอเนอง สวนเมองเชยงใหมความสมพนธลดนอยลง โดยเฉพาะการปกครองจากสวนกลางสหวเมองรอบนอก

73

ภาพท 30 ฐานพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวด

เชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

ภาพท 31 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดภมนทร ต าบลแมต า อ าเภอเวยง จงหวดพะเยา ทมา: กรมศลปากร, ทะเบยนโบราณวตถ ศลปวตถ ในครอบครองของวดและเอกชน พ.ศ. 2521-2539, เลม 1 (กรงเทพฯ: ส านกพมพสมาพนธ), 2542. ไมปรากฏเลขหนา.

74

ภาพท 32 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดเทพวน ต าบลเมองพาน อ าเภอพาน จงหวดเชยงราย ทมา: กรมศลปากร, ทะเบยนโบราณวตถ ศลปวตถ ในครอบครองของวดและเอกชน พ.ศ. 2521 – 2539, เลม 1 (กรงเทพฯ: ส านกพมพสมาพนธ, 2542), ไมปรากฏเลขหนา.

นอกจากนยงพบกลมฐานพระพทธรปทมบวกลบหงายขนาดใหญ มเกสร

บวสง (ไมมบวคว า) และรองรบดวยสวนฐานหนากระดานฐานเหลยม มสวนขาทเหลอจากการเททองส ารดไวส าหรบท าขาตงฐาน ฐานลกษณะนพบทวไปในลานนา ทงเมองเชยงใหม เชยงราย และเมองอน ๆ แตรปแบบนไมไดเปนทนยมแพรหลายในเมองฝางมากนก พระพทธรปทมฐานลกษณะนอาจมการเคลอนยายมาจากแหลงอน โดยเฉพาะในเมองเชยงใหม หรอชางฝมอฝางอาจมการปรบเปลยนรปแบบใหเปนแบบฐานของพระพทธรปสกลชางหลวงกเปนได สะทอนใหเหนถงในชวงนความสมพนธของเมองฝางกบหวเมองอน ๆ มคอนขางมาก ท าใหรปแบบศลปะถายทอดถงกนและกนได (ภาพท 33)

75

ภาพท 33 ฐานมขาสามขา พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย

จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

3. สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย จากรปแบบของพระพทธรปในกลมนจะพบวาสวนหนงยงมการสบทอด

รปแบบมาจากสมยกลางพทธศตวรรษท 21 รปแบบมการผสมผสานระหวางสกลชางหลวงและสกลชางทองถนอยางเหนไดชด สวนพระพกตรของพระพทธรปในกลมนบางสวนพบวามรปแบบใกลเคยงกบพระพทธรปสกลชางหลวง ซงมสวนพระโอษฐเปนเสนตรงกวาง และกลมทมพระพกตรขนาดเลก พระโอษฐเลกแสดงออกถงฝมอชางทองถนมากยงขน นอกจากนสงฆาฏทตกแตงลวดลายเปนรปแบบเฉพาะของเมองฝางอยางชดเจน สวนฐานมววฒนาการเปนรปแบบเฉพาะของสกลชางฝางมากยงขน และอาจมความสมพนธในเชงรปแบบกบหวเมองรอบนอก เชน สกลชางเชยงราย เชยงแสน มากกวาเมองเชยงใหม จงอาจกลาวไดวาในชวงเวลานชางเมองฝางไมไดรบรปแบบทางศลปะจากกลมใดกลมหนงมาโดยตรง แตเลอกทจะรบรปแบบบางประการมาปรบสรางใหเกดพระพทธรปสกลชางฝางขน

การก าหนดอายสมย สนนษฐานก าหนดอายสมยของพระพทธรปในกลมนไดวา อยในชวงปลายพทธศตวรรษท 21 นอกจากนยงพบตวอยางทส าคญคอ หลกฐานจากจารกทฐานของพระพทธรปส ารดวดทาตอนทระบปทสรางใน พ.ศ. 209127 ซงอยในชวงปลายพทธศตวรรษท 21 แลว กอปรกบรปแบบของพระพทธรปมความใกลเคยงกบพระพทธรปทพบในสกลชางเชยงใหมชวง

27ชนสา นาคนอย, “พระพทธรปลานนาทมจารกกบการแปลความทางประวตศาสตร

และความสมพนธทางดานศลปกรรม”, 264.

76

กลางพทธศตวรรษท 21 อาจเปนการรบรปแบบมาปรบใชในกลมชางเมองฝาง ซงสรางขนในชวงสมยหลงกวาเลกนอย

4. ตวอยางพระพทธรป พระพทธรปส ารด ปางมารวชย แบบขดสมาธราบ ตวอยางจากวดทาตอน

อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ภาพท 25) ลกษณะเดนทปรากกฎของพระพทธรปในกลมน คอ มพระพกตรคอนขางกวาง พระขนง พระนาสก และพระโอษฐมการเนนขอบทชดเจน พระโอษฐทคอนขางมขนาดใหญและเปนแนวเสนตรงท าใหนกถงพระพทธรปศลปะสกลชางหลวง เชน พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดดวงด อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม เปนตน ตวอยางของพระพทธรปทมความใกลเคยงกน พบในวดทาตอนถง 3 องคสนนษฐานวานาจะเปนกลมชางเดยวกน ลกษณะเดนของพระพทธรปในกลมนอกประการหนงคอสวนฐาน ซงเปนฐานบวทมลกษณะยดสง รปแบบ

ภาพท 34 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดแมสาว ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดแมสาว ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวด เชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

พระพทธรปวดแมสาว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย (ภาพท 34) เปน

ตวอยางของพระพทธรปทมพระพกตรขนาดเลก พระโอษฐขนาดเลก มสวนเชอมตอระหวางระหวางพระนาสกและพระโอษฐคอนขางชดเจน งานศลปะในกลมนอาจมความเกยวกบศลปะสกลหลวง แตรปแบบมความเปนทองถนอยางมาก พระพทธรปส ารดทมรปแบบใกลเคยงกน เชน พระพทธรปส ารด วดชยชนาราม ต าบลสนตนหมอ วดศรดอนแกว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

77

ภาพท 35 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดศรบวเงน ต าบลแมขา อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดศรบวเงน ต าบลแมขา อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

ภาพท 36 พระพทธรปส ารดปางมารวชย พพธภณฑวดพระธาตหรภณชย จงหวดล าพน (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, พพธภณฑวดพระธาตหรภณชย จงหวดล าพน,

12 กมภาพนธ 2558)

78

ในกลมนพบพระพทธรป 1 องค จากวดศรบวเงน ต าบลแมขา อ าเภอฝาง (ภาพท 35) เปนพระพทธรปทมความนาสนใจมาก เนองจากพระพทธรปมพระพกตรเหลยมและเครงขรม มพระขนงปายใหเปนสน พระเนตรเหลอบต า พระนาสกมขนาดใหญและปลายตด พระโอษฐมขนาดใหญและมสวนเชอมระหวางพระโอษฐและพระนาสกทชดเจน รปแบบนมความใกลเคยงกบพระพทธรปลานนาทไดรบอทธพลศลปะอยธยา ซงเปนพระพทธรปทมรปแบบพเศษพบจ านวนไมมากนกเมอเทยบกบพระพทธรปรปแบบอน เชน พระเจาแขงคม (พระปาตาลนอย) วดศรเกด จงหวดเชยงใหม พระพทธรปปางมารวชย วดเจดยหลวง จงหวดเชยงใหม พระเจาแขงคมพพธภณฑวดพระธาตหรภณชย จงหวดล าพน (ภาพท 36) พระเจาแขงคม วดศรอโมงคค า จงหวดพะเยาเปนตน อยางไรกตามพระพทธรปองคนมการผสมผสานทางดานรปแบบของสกลชางทองถน โดยพระพทธรปองคนมพระพกตรทเครงขรมลกษณะเดยวกบพระเจาแขงคม แตสวนพระชงฆหรอแขงไมเปนสนคม นวพระหตถเรยวยาว พระองคฐยาว และไมแยกจากนวทงส ซงพระองคฐแยกออกจากนวพระหตถทงสเปนลกษณะเดนของพระเจาแขงคม28 การสรางพระพทธรปกลมนมหลกฐานระบวาสรางทงจากพงศาวดาร และจารกฐานพระพทธรปในชวงตนพทธศกราช 21 ในสมยพระเจาตโลกราช แตส าหรบพระพทธรปส ารดปางมารวชยของวดศรบวเงนนอาจมอายไมเกาไปกวานน สนนษฐานวาอาจสรางขนในชวงปลายพทธศตวรรษท 21– ตนพทธศตวรรษท 22 เนองจากพระพกตรพระพทธรปมนวพระหตถทเรยวยาว และมสวนฐานบวยดสงทมเกสรบวรองรบ สนนษฐานวาพระพทธรปองคนสรางขนดวยชางเมองฝาง โดยไดรบแรงบนดาลใจมากจากพระเจาแขงคมจากกลมเมองส าคญตาง ๆ น ามาสรางขนในเมองฝาง และผสมผสานรปแบบของชางทองถนเมองฝางเขาดวยกน

28ศกดชย สายสงห, พระพทธรปในประเทศไทย รปแบบ พฒนาการ และความเชอ

ของคนไทย, 343.

79

ภาพท 37 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดดอยแกว ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วฒนธรรมอ าเภอแมอาย, 13 มนาคม 2557)

ภาพท 38 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดมาตการาม ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวด

เชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดมาตการาม ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวด

เชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

80

พระพทธรปส ารด ปางมารวชย วดดอยแกว ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย (ภาพท 37) เปนพระพทธรปทมรปแบบศลปะใกลเคยงกบพระพทธรปสกลชางเวยงจน ซงมรปแบบทเดนชดคอ สวนปลายพระเนตรทชขนเลกนอย และสวนพระโอษฐบาง มสวนเชอมระหวางพระนาสกและพระโอษฐกวางชดเจน นอกจากนยงพบพระพทธรปองคหนงทมรปแบบทนาสนใจ ซงไมพบทวไปในพระพทธรปเมองฝาง พบทวดมาตการาม ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย (ภาพท 38) พระพกตรมลกษณะกลมเปนรปไข พระเนตรเลกมปลายตวดชขนเลกนอย พระโอษฐมลกษณะบอบบาง มสวนเชอมระหวางพระนาสกและพระโอษฐเปนแผน สนนษฐานวาเปนรปแบบทรบมาจากสกลชางเวยงจน หรอมการเคลอนยายพระพทธรปกลมนเขามาในเมองฝาง เพราะพบในจ านวนเพยง 3 องคเทานน

2.2.3 พทธศตวรรษท 22 พระพทธรปส ารดสกลชางฝางในตลอดชวงพระพทธศตวรรษท 22 เปน

พระพทธรปมรปแบบศลปกรรมทเกดจากการสงสมความช านาญในเชงชางจนสามารถพฒนาพระพทธรปแบบทองถนของตนเองขน แสดงถงลกษณะทเปนเอกลกษณของกลมสกลชางฝางอยางแทจรง จากการศกษาพบพระพทธรป 3 กลม ไดแก 1) พระพทธรปขดสมาธเพชร 2) พระพทธรปขดสมาธราบ และ 3) พระพทธรปยน มรายละเอยดดงน

กลมท 1 พระพทธรปขดสมาธเพชร พระพทธรปขดสมาธเพชรในชวงเวลานพบจ านวนนอยเชนเดยวกบ

พระพทธรปขดสมาธเพชรในสมยพทธศตวรรษท 21 พระพทธรปขดสมาธเพชรทพบในพทธศตวรรษท 22 จ านวน 2 องค จากวดวฒนาราม อ าเภอแมอาย และจดแสดงท Ethnographical Museum กรงออสโล ประเทศนอรเวย29 จากการศกษาพบวาพระพทธรปขดสมาธราบทงสององคมรปแบบทแตกตางกนอยางเหนไดชด โดยพจารณาจากองคประกอบทส าคญ คอ 1) รปแบบทางศลปกรรม 2) การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม 3) สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย 4) ตวอยางพระพทธรป มรายละเอยดดงน ดงตอไปน

1. รปแบบศลปกรรม พระพทธรปส ารด วดวฒนาราม ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวด

เชยงใหม เปนพระพทธรปขดสมาธเพชร แสดงปางมารวชย ประทบอยบนฐานบวคว าบวหงาย ซงประดบดวยกลบดอกบวขนาดใหญอยางเรยบงายมตกแตงลวดลาย รองรบดวยฐานหนากระดานหกเหลยม และสวนฐานปรากฏจารก 3 บรรทด มขมวดพระเกศาขนาดเลก อษณษะยดสง สวนพระเกตมาลาเปนทรงดอกบวตม พระพกตรมลกษณะปอมกลม เปลอกพระเนตรมขนาดใหญ พระเนตรมอง

29หมอมหลวงสรสวสด ศขสวสด, นกายพทธศาสนาในลานนา ระหวางรชสมยพระเจา

ตโลกราช – พญาแกว (พ.ศ. 1984 – 2068 / A.D. 1441-1525): ศกษาจากพระพทธรปสมฤทธ

ทมจารกในจงหวดเชยงใหม. (เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม).

81

ตรง พระนาสกเปนสนอยางเปนธรรมชาต รมพระโอษฐบาง มสวนเชอมระหวางพระนาสกและพระโอษฐ พระหนนนเลกนอย พระศอสน ลกษณะพระวรกายคอนขางบอบบาง พระหตถมลกษณะปอมกลม พระหตถซายวางอยบนพระเพลา พระหตถขวาบางอยบนพระชาน สดสวนพระเพลาแคบเมอเทยบกบสวนพระวรกายและพระเศยร สงฆาฏสนอยเหนอพระถน ชายสงฆาฏแยกเปนสองแฉก ชายจวรพาดพระองสาซายเปนแนวเฉยง พาดผานขอพระกรซายและปลอยลงบนพระเพลาดานขวาในระดบเหนอพระชาน สวนขอพระบาทปรากฏแนวจวรและพาดวางบนฐานเปนรปสามเหลยม

พระพทธรปส ารดท Ethnographical Museum กรงออสโล ประเทศนอรเวย ตวอยางพระพทธรปส ารดสกลชางฝางทไดจากการการคนพบของคาล บอค ครงเมอเดนทางมาเยอนเมองฝางในชวงสมยรชกาลท 530 ตวอยางพระพทธรปส าคญในการศกษารปแบบของพระพทธรปในยคสมยน พระพทธรปส ารดขดสมาธราบ แสดงปางมารวชย ประทบอยบนฐานบวยกสง มขมวดพระเกศาขนาดเลก อษณษะยดสง รศมเปนทรงดอกบวตม พระพกตรมขนาดเลกรปทรงไข พระขนงมลกษณะปายเปนแผน พระเนตรเหลอบต า พระนาสกขนาดเลกสนงมเปนธรรมชาต พระโอษฐเลก พระกรรณยาว และมพระศอเลกยาว พระวรกายบอบบาง สงฆาฏสนพาดอยในแนวเฉยงอยระดบพระถน สวนปลายแยกเปน 2 แฉกและมการประดบลวดลาย จวรทพาดผานพระอร ะเปนเสนตรงเฉยงไมเปนธรรมชาต นวพระหตถเรยวยาวปลายนวเกอบเทากนทงหมด สวนชายจวรพาดผานขอพระบาททงสองขางตกลงมาบนฐาน พระพทธรปประทบอยบนฐานบวคว าบวหงายทมเกสรบวยกสง ดานบนของเกสรมฐานหนากระดานเตยๆ 1 ชนลกษณะของกลบบวมลกษณะพเศษทไมพบทใด คอ เปนบวกลบใหญทมหลายแฉก ประดบทงสวนบวคว าและบวหงาย ฐานลางสดเปนฐานหนากระดานหกเหลยมยกสง มฐานหนากระดานเตย ๆ ดานลาง 2 ชน สวนดานหนาของฐานมจารกและดวงตราปฏทน

2. การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม ในพทธศตวรรษท 22 พบวาพระพทธรปขดสมาธเพชรหรอแบบขดสมาธ

เพชรยงมการสรางอยางตอเนองจากชวงพธศตวรรษท 21 แสดงใหเหนถงความนยมในพระพทธรปกลมน อยางไรกตามพบวามพระพทธรปจ านวนไมมากเชนเดยวกบกลมชวงแรก ในกลมนพบเพยง 2 องคและรปแบบมความแตกตางกนอยางชดเจน จะเหนไดวาพระพทธรปวดวฒนารามมรปแบบพระพกตรปอมกลม ซงเปนลกษณะทนยมในพระพทธรปแบบขดสมาธเพชร แมวาในชวงพทธศตวรรษท 22 พระพทธรปส ารดแบบขดสมาธเพชรจะเรมปรากฏพระพกตรเรยวร ซงเปนกลมทไดรบอทธพลจากศลปะลานนาทไดรบอทธพลสโขทยในระยะหลงหรอกลมพระพทธรปขดสมาธราบกตาม แตพระพทธรปรายการนสะทอนใหเหนวา ในชวงกลางพทธศตวรรษท 22 ยงมแนวคดชางทยงคงรป

30บอค คารล อลเฟรด, ทองถนสยามยคพระพทธเจาหลวง, พมพครงท 5, แปลโดย

เสถยร พนธรงส และอมพร ทขะระ (กรงเทพฯ: ศลปวฒนธรรม, 2550).

82

แบบเดมของพระพกตรพระพทธรปแบบขดสมาธเพชรไว ซงเปนคตความงามของพระพทธรปแบบขดสมาธเพชร แตรปแบบถกแตงเตมใหงามตามแบบของชางทองถนไดอยางลงตว ลกษณะเดนทพบอกประการหนงคอ สวนเชอมระหวางพระนาสกและพระโอษฐมขนาดใหญ จากรปแบบนมความใกลกบกลมศลปะของพระพทธรปสกลชางเวยงจน ทเนนสวนเชอมมความชดเจนลกษณะนนและมพนทคอนขางมาก สวนอกองคหนง พระพทธรปขดสมาธเพชร ทพพธภณฑ Ethnographical จะเหนวามววฒนาการอยางมาก เมอเทยบกบพระพทธรปส ารดแบบขดสมาธเพชรในชวงพทธศตวรรษท 21 ซง มรปแบบพระพกตรเชนเดยวกบพระพทธรปขดสมาธราบสกลชางฝาง ในชวงพทธศตวรรษท 22 อยางชดเจน กลาวคอ พระพกตรมลกษณะทเลกบอบบาง และเรยวยาวอยางเหนไดชด เปลอกพระเนตรทมขนาดใหญ และมพระศอยาว ซงเปนลกษณะทแตกตางจากศลปะสกลชางลานนาและสกลชางอน รปแบบทเกดขนมลกษณะทองถนอยางเหนไดชด

ในสวนของพระวรกายของพระพทธรปในกลมนมรปแบบโดยรวมมฝมอในเชงชางลดลงอยางมาก สวนหนงอาจเปนผลมาจากฝมอของกลมชางทองถนเปนส าคญ พระพทธรปมพระวรกายทคอนขางบอบบาง ซงเปนรปแบบทเกดขนในพระพทธรปลานนาในชวงพทธศตวรรษท 21 เปนตนมา พระพทธรป ทพพธภณฑ Ethnographical แสดงใหเหนถงรปแบบทนาสนใจของพระพทธรปขดสมาธเพชรในชวงระยะน คอ นวพระหตถเรยวยาวและมนวยาวเกอบเทากนทงหมด ซงเปนรปแบบทโดดเดนของพระพทธรปสกลชางฝางทนยมในชวงพทธศตวรรษท 22 อยางมาก รปแบบนวพระหตถเทากนทงสนว พบในกลมพระพทธรปแบบขดสมาธเพชรจ านวนไมมากนก เชน พระพทธรปวดเบญจมบพตรฯ กรงเทพฯ ระบจารกป พ.ศ. 207931 ซงรปแบบทพบในสกลชางฝางอาจเกดขนในระยะหลง รปแบบนไมเพยงแตพบในสกลชางฝางเทานนยงพบนวพระหตถรปแบบใกลเคยงกนในพระพทธรปขดสมาธราบสกลชางลานนา เชน สกลชางเชยงราย สกลชางเวยงเทง สกลชางเชยงของ เปนตน แตรปแบบมความแตกตางกนเลกนอย ในสวนของชางเวยงเทงและเชยงของ นยมการท านวพระหตถทมลกษณะเปนออนโคงดออนชอย สวนนวพระหตถของพระพทธรปสกลชางฝางมลกษณะเรยวยาวตรงไมออนโคง สนนษฐานวารปแบบนวพระหตถของพระพทธรปสกลชางฝางมรปแบบทเกยวของกบพระพทธรปศลปะเชยงราย แตไดปรบปรงรปแบบใหมลกษณะทเปนเอกลกษณของตนเองขน รปแบบนไดรบความนยมอยางมากในพระพทธรปขดสมาธราบสกลชางฝางในชวงพทธศตวรรษท 22

สวนฐานของพระพทธรปขดสมาธเพชรในกลมนพบวา พระพทธรปทมรปแบบแบบขดสมาธเพชรเดมยงคงท าฐานบวทมลกษณะเปนบวคว าบวหงายอยางเรยบงาย แตฝมอนนคอนขางมความหยาบกระดาง มการท ากลบบวมขนาดใหญขน หรอเรยกอกชอวา บวฟนยกษ ซง

31Damrong Rajanubhab, Monument of The Buddha in Siam (Bangkok:

The Siam Society, 1973), n.pag.

83

เปนรปแบบทไดรบความนยมอยางมากประมาณชวงพทธศตวรรษท 21 เปนตนมา แตรปแบบของฐานกลบมความเรยบงายไมมการท าลวดลายของกลบบว ปลายกลบบวไมไดท าใหงอน แสดงออกถงความเรยบงายจากฝมอชางทองถนไดเปนอยางด การทฐานบวยงปรากฏอยในชวงสมยนสะทอนใหเหนถงแนวคดของชาง ทพยามยามน ารปแบบของฐานบวเปนฐานของพระพทธรปแบบขดสมาธเพชร มากกวาการน าฐานบวทมเกสรและมฐานสงมาใชในพระพทธรปองคน ซงฐานบวยดสงจะไดรบความนยมในกลมพระพทธรปแบบขดสมาธราบ ในสวนของพระพทธรปจากพพธภณฑ Ethnographical มสวนฐานทเปนลกษณะแบบทองถนเมองฝางอยางเหนไดชด คอการท าฐานบวทยดสง ซงเปนรปแบบทมการสรางตอเนองมาในพระพทธรปขดสมาธราบชวงปลายพทธศตวรรษท 21เปนตนมา แสดงใหเหนถงความนยมฐานบวยดสงอยางมาก จงน ารปแบบมาใชกบพระพทธรปแบบขดสมาธเพชรได สงทนาสนใจอกอยางหนงคอการท ากลบบวขนาดใหญทมกลบหลายแฉก (ภาพท 39) ซงเปนรปแบบพเศษไมพบในพระพทธรปส ารดสกลชางลานนาและพระพทธรปศลปะอนใกลเคยง สนนษฐานวาเปนรปแบบทชางเมองฝางสรางสรรคลวดลายกลบบวขนเพอใหเกดความสวยงาม แตยงคงฐานบวทมบวค า – บวหงายรองรบพระพทธรปเชนเดม ภาพท 39 สวนฐานพระพทธรปแบบขดสมาธราบ Ethnographical Museum กรงออสโล ประเทศ

นอรเวย ทมา: หมอมหลวงสรสวสด ศขสวสด, พระพทธรปลานนากบคตพระพทธศาสนามหายานแบบตนตระนกายวชรยาน (เชยงใหม: ส านกพมพมหาวทยาลยเชยงใหม, 2558).

3. สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย พระพทธรปขดสมาธเพชรในกลมนพบตวอยางนอยเพยง 2 องคเทานน

ซงจากลกษณะรปแบบทพบลวนแตมความแตกตางกนคอนขางมาก แตในความแตกตางทเกดขนมใชรปแบบทเปนเกณฑในตดสนอายสมยในการสรางของพระพทธรปทง 2 องคนเสมอไป จะเหนไดจาก

84

หลกฐานส าคญทไดจากจารกของพระพทธรปทง 2 องค เปนสงทแสดงถงความชดเจนของอายสมยพระพทธรปกลมนไดเปนอยางด พระพทธรปวดวฒนารามมจารกทสวนฐานระบปทสราง พ.ศ. 2143 สะทอนใหเหนถงรปแบบการสรางพระพทธรปแบบขดสมาธเพชรขดสมาธราบไวคงเดม แตฝมอเชงชางมความช านาญนอย สะทอนใหเหนถงฝมอในการสรางของชางพนบานอยางเหนไดชด สวนพระพทธรปจาก Ethnographical Museum กรงออสโล ประเทศนอรเวย บนฐานของพระพทธรปตวอยางในกลมน จารกระบปทสราง พ.ศ. 211232 รปแบบเปนการผสมผสานพระพกตรแบบพระพทธรปขดสมาธราบในชวงสมยเดยวกน แตยงคงรปแบบทแสดงถงพระพทธรปแบบขดสมาธเพชรไว

4. ตวอยางพระพทธรป

ภาพท 40 พระพทธรปส ารดขดสมาธราบ วดวฒนาราม ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวด เชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วฒนธรรมอ าเภอแมอาย, 13 มกราคม 2557)

32หมอมหลวงสรสวสด ศขสวสด, นกายพทธศาสนาในลานนา ระหวางรชสมยพระเจา

ตโลกราช – พญาแกว (พ.ศ. 1984 – 2068 / A.D. 1441-1525) : ศกษาจากพระพทธรปสมฤทธ

ทมจารกในจงหวดเชยงใหม. (เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม).

85

พระพทธรปส ารดแบบขดสมาธเพชร หรอชาวบานเรยก “หลวงพอเพชร” (ภาพท 40) พระพทธรปศกดสทธทเปนทเคารพนบถอของประชาชน ปจจบนอยทวดวฒนาราม ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ลกษณะโดยรวมของพระพทธรปคอนขางแขงกระดาง ฝมอชางลดความละเอยดออนลงอยางเหนไดชดแสดงออกถงฝมอชางพนบานอยางแทจรง

ภาพท 41 พระพทธรปแบบขดสมาธราบ Ethnographical Museum กรงออสโล ประเทศนอรเวย ทมา: หมอมหลวงสรสวสด ศขสวสด, พระพทธรปลานนากบคตพระพทธศาสนามหายานแบบตนตระนกายวชรยาน (เชยงใหม: ส านกพมพมหาวทยาลยเชยงใหม, 2558).

พระพทธรปส ารดปางมารวชย แบบขดสมาธเพชร จาก Ethnographical

Museum กรงออสโล ประเทศนอรเวย (ภาพท 41) พระพทธรปรายการเดยวกนในชวงสมยนรายการเดยวกนในชวงสมยนมลกษณะคอนขางแตกตางจากพระพทธรปแบบเชยงแสนสงหทพบโดยทวไป โดยเฉพาะสวนฐาน ซงเปนฐานทยกสง และมการประดบกลบบวคว าบวหงายรปแบบพเศษ เปนลกษณะกลบบวทมหลายกลบ

กลมท 2 พระพทธรปขดสมาธราบ จากการเกบรวบรวมขอมล พบพระพทธรปส าร ดสกลชางฝางพทธ

ศตวรรษท 22 จ านวน 16 องค จากวดใน อ าเภอฝางจ านวน 8 องค ไดแก วดปณณาราม (วดตนหนน) 2 องค วดพระบาทอดม 1 องค วดทงจ าลอง 1 องค วดเจดยงาม 2 องค วดมอนปน 1 องค

86

และวดสคนธวาร 1 องค และจากวดใน อ าเภอแมอายจ านวน 8 องค พบทวดศรบญเรอง 5 องค วดชยมงคล 1 องค วดปาแดง 1 องค และวดมาตการาม 1 องค พระพทธรปในกลมนอาจกลาวไดวามรปแบบทโดดเดนเปนเอกลกษณ เปนพระพทธรปสกลชางฝางมความเฉพาะแตกตางจากพระพทธรปสกลชางอนอยางชดเจน โดยพจารณาจากองคประกอบทส าคญ คอ 1) รปแบบทางศลปกรรม 2) การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม 3) สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย 4) ตวอยางพระพทธรป มรายละเอยดดงน

ภาพท 42 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดปณณาราม (วดตนหนน) ต าบลสนทราย อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ทมา: ศกดชย สายสงห, ใน ชนสา นาคนอย. “พระพทธรปลานนาทมจารกกบการแปลความทางประวตศาสตร และความสมพนธทางดานศลปกรรม”. (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2556), 131.

1. รปแบบทางศลปกรรม พระพทธรปส ารดในชวงพทธศตวรรษท 22 มรปแบบทมความใกลเคยง

กนทงหมด มรปแบบทมเอกลกษณ ซงเปนชวงทความสามารถในเชงชางทองถนของเมองฝางพฒนาและมรปแบบทเฉพาะตวทสด รปแบบทส าคญยงคงรปแบบโดยรวมเชนเดยวกบพระพทธรปกลมอน กลาวคอ พระพทธรปแสดงปางมารวชย ประทบนงขดสมาธราบ ประทบอยบนฐานบวทยกสงอนเปนลกษณะทสบเนองมาแตชวงปลายพทธศตวรรษท 21 ลกษณะเดนทส าคญของพระพทธรปในกลมนคอมสวนพระพกตร การตกแตง และฐานทเปนเอกลกษณ มรปแบบดงตอไปน

87

พระพทธรปกลมนประทบอยบนฐานยดสง มลกษณะคลายเสนลวดบว 1 เสน ซงเปนลกษณะพเศษทพบอยในพระพทธรปกลมน ยกเวนฐานพระพทธรปวดเจดยงามไมปรากฏ มฐานบวทมเกสรยดสงรองรบ บวหงายเปนกลบดอกบวมขนาดใหญ มเสนลวดเลก ๆ คนกลาง สวนบวคว าเปนเพยงฐานทมปลายงอนไมตกแตงลวดลายกลบดอกบว รองรบดวยสวนฐานหกเหลยม 2 ชน โดยชนบนเปนชนเตยหรอขอบฐาน ชนลางยกสงและนยมการเจาะชองกระจก นอกจากการท าชองกระจกแลวยงพบการท าสวนฐานลางสดประดบดวยลวดลายสตว ไดแก รปชางและคชสห เปนการประดบลวดลายทพบไมมากในพระพทธรปส ารดทพบในเมองฝางแสดงถงฝมอและความละเอยดออนในการสรางสรรคผลงาน ฐานอกรปแบบหนงทพบเพมเตมคอ สวนฐานพระพทธรปบางองคสงขนมาก ตวอยางทชดเจนทสดคอ ฐานพระพทธรปส ารดวด มอนปน อ าเภอฝาง สวนฐานเปนฐานบวซอนกนถง 2 ชน และระหวางชนมทองไมประดบลวดลายชองกระจก และรองรบฐานเขยงยกสงไวดานลางสด

พระพทธรปมขมวดพระเกศาขนาดเลกและแหลมเรยงกนอยางเปนระเบยบจนถงอษณษะ ซงสวนอษณษะมฐานทคอนขางกวางสงขนไปลกษณะคลายทรงกรวยคว า พระพกตรมขนาดเลกแปน บางองคพบวามการท าขอบไรพระศกเปนเสนบางๆ พระขนงเปนแผนลกษณะสนโคงและตวดปลายเลกนอย เชอมกบเปลอกพระเนตรทมขนาดใหญ สวนปลายขนงและปลายพระเนตรบรรจบกน พระเนตรเหลอบต าลกษณะเรยวยาวจนถงปลายพระขนง พระนาสกมขนาดเลกและงมเปนธรรมชาต มการเซาะรองของปกพระนาสกทงสองขาง พระโอษฐมขนาดเลก รมพระโอษฐดานบนมการท าหยกท าใหเกดขนสวนรมพระโอษฐดานลางโคงแบบเรยบงายรบกบสวนบน บางองคพระโอษฐมการเซาะรอง มสวนนนเลกนอยเชอมระหวางพระโอษฐและปลายพระนาสก สวนพระหนท าใหเปนปมรปวงกลมหรอวงรและมการเซาะรอง สวนพระกรรณมปลายดานบนทแหลม เรมปรากฎการตกแตงเซาะรองลกษณะโคงตวดดานบนและลางเขาหากนบนขอบพระกรรณ พระศอมขนาดทเลกจนท าใหดพระศอยาว (ภาพท 43)

พระวรกายคอนขางบอบบาง ลกษณะเดนทเกดขนในชวงน คอ แผนสงฆาฏทมขนาดใหญวางพาดอยกลางพระวรกาย สวนปลายเปนปลายตดและมการตกแตงลวดลายสวยงาม ยาวลงมาจรดถงพระเพลา สวนชายจวรยาวถงใตพระชาน และมการท าขอบเลกๆ บรเวณขอพระบาท ซงเหลอเพยงขอบเดยว ไมเหมอนกบสมยกลางพทธศตวรรษท 21 ทมกนยมการท าเสนทขอพระบาท 2 เสน สวนพระหตถยงมขนาดทใหญเชนเดม โดยนวทงสเรยวยาวมความยาวเทากน สวนนวพระองคฐกยาวเกอบเทานวทงสทกองค

2. การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม พระพทธรปในกลมนมสวนพระพกตรทมความชดเจนมากยงขน แมวาจะ

พบพระพกตรของพระพทธรปในแบบเดยวกนนในชวงกลางพทธศตวรรษท 21 เปนตนมาแลว แตยงพบวาในชวงกลาง – ปลายพทธศตวรรษท 21 พระพกตรยงมมความหลากหลายอยบาง ซงในชวงนเปนการรบอทธพลทางศลปะมาแหลงอนคอนขางมาก โดยเฉพาะเมองเชยงใหม เมองเชยงราย และ

88

เมองเชยงแสน ซงเปนเมองส าคญและมบทบาทตออาณาจกรลานนาและหวเมองใกลเคยง จนกระทงเขาสชวงพทธศตวรรษท 22 พระพกตรแบบดงกลาวมความชดเจนมากยงขนและเปนรปแบบเดยวกนทงหมด ซงอาจเกดจากกลมชางกลมเดยวกนสราง หรอเปนความนยมกนโดยทวไปในเมองฝาง ท าใหพระพกตรรปทรงดงกลาวเปนแบบเฉพาะของพระพทธรปฝาง ซงอาจมความเปนไปไดวาในชวงสมยนอาณาจกรลานนาถกพมายดครองศนยกลางอ านาจมความออนแอ และพมาเมอเข าปกครองลานนาแลวกไมสามารถปกครองไดอยางทวถง ท าใหหวเมองตาง ๆ ทอยภายใตการดแลมอสระมากขน 33 ไดพฒนาฝมอชางเปนของตวเองมากยงขน จนกลายเปนรปแบบเฉพาะของทองถนเกดขน

ความสมพนธทางรปแบบของพระพทธรปในกลมนสนนษฐานวาอาจมความเกยวของกบศลปะลานชาง ซงในทางประวตศาสตรอาจสมพนธกนในชวงปลายพทธศตวรรษท 21 รชกาลสมเดจพระไชยเชษฐาธราชซงเคยมาปกครองเชยงใหมและไดกลบไปปกครองอาณาจกรลานชาง34 ความสมพนธระหวางลานชางและลานนายงมความสมพนธกนอยอยางตอเนอง ดงพบไดในพระพทธรปลาวทสบทอดรปแบบจากพระพทธรปลานนา รปแบบบางประการมความใกลเคยงกน เชน สวนพระกรรณทมปลายแหลม พระศอทมขนาดเลก และแผนสงฆาฏทมขนาดใหญปลายตดตรง เปนตน มลกษณะใกลเคยงกบ เมองฝาง รวมถงเมองใกลเคยง เชน เชยงแสน เชยงราย เชยงของ แพร และนาน เปนตน

33สรสวด อองสกล,ประวตศาสตรลานนา, 256. 34อนกรรมการตรวจสอบและช าระต านานพนเมองเชยงใหม, ต านานพนเมองเชยงใหม

ฉบบเชยงใหม 700 ป (เชยงใหม: โรงพมพมงเมอง, 2538), 91.

89

ภาพท 43 พระเศยรของพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดทงจ าลอง ต าบลแมงอน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทงจ าลอง ต าบลแมงอน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

พระพทธรปในกลมนท าแผนสงฆาฏยงมขนาดใหญมากขนเมอเทยบกบ

สมยกอนหนาซงเปนลกษณะเดนทยงไมเคยเกดขนในพระพทธรปสกลชางฝาง และยงคงท าปลายตดทงหมด สวนปลายของสงฆาฏมการตกแตงลวดลายทสวยงาม และยาวลงมาถงพระเพลา ปรากฏชายจวรทใตพระเพลาและขอพระบาทเพยงเสนเดยวเหมอนกนในทกองค ซงลกษณะดงกลาวเปนการสบรปแบบของพระพทธรปจากชวงปลายพทธศตวรรษท 21 นอกจากนพระหตถมรปแบบทชดเจนมากยงขน คอ มพระหตถขนาดใหญ นวพระหตถเรยวยาว และมนวพระองคฐยาว ซงเปนลกษณะเดนอกประการหนงของพระพทธรปในกลมน (ภาพท 44) รปแบบนจะยงคงมในชวงสมยหลง

90

ภาพท 44 พระวรกายของพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดศรบญเรอง ต าบลแมวาง อ าเภอแมอาย

จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดศรบญเรอง ต าบลแมวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

ลกษณะโดยเดนอกอยางหนงของพระพทธรปกลมนคอสวนฐานมลกษณะ

ทพเศษ คอ มลวดบวหรอเสนลวดรองรบสวนพระพทธรปส ารดท นบวาเปนฐานทมความนาสนใจมาก ซงไมพบในฐานพระพทธรปส ารดสกลชางอน กลาวคอ การมเสนลวดขนาดเลกรองรบสวนองคพระพทธรปซงวางอยบนฐานบวทมเกสรบวและรองรบดวยสวนฐานทเปนหนากระดานเหลยมอกชนหนง (ภาพท 45) ลกษณะของฐานทมลกษณะเฉพาะน สนนษฐานวาพฒนามาจากสวนทเปนฐานเขยงเตยๆ ซงเปนสวนขอบบนฐานบวทมเกสรบว สนนษฐานวาอยในชวงปลายพทธศตวรรษท 21 เชน พระพทธรปส ารด วดทาตอน อ าเภอแมอาย (ภาพท 46) รปแบบทเกดขนดงกลาวเชอวาเพอใหองคพระพทธรปและฐานพระพทธรปมองแลวมสดสวนทสอดคลองกนสวยงาม พฒนาการนไมเพยงแตเกดขนกบลวดบวทอยบนฐานบวทมเกสรเทานน แตพฒนาการของการท าลวดบวนสนนษฐานวาเกดขนกบฐานบวทเปนฐานหนากระดานดวยเชนเดยวกน ตวอยางพระพทธรปส ารด วดรตนวาส อ าเภอแมอาย (ภาพท 47) ซงสรางในป พ.ศ. 2066 และพฒนามาจากฐานหนากระดาน 2 ชนของพระพทธรปชวงกลางพทธศตวรรษท 21 เชน พระพทธรปส ารดวดธมมกาวาส (ภาพท 48) สรางใน พ.ศ. 2034 เปนตน รปแบบดงกลาวจงเปนรปแบบฐานทเปนลกษณะเฉพาะและเปนเอกลกษณของพระพทธรปสกลชางฝางได และนาสงเกตวาพระพทธรปส ารดสกลชางฝางระยะหลงจากน เสนลวดทรองรบพระพทธรปกไมไดรบความนยมอก ทงนอาจเปนเพราะพระพทธรปส ารดฝางในชวงสมยหลงมขนาดเลกมสดสวนทสง ซงมจ านวนมากขน ซงหากท าสวนฐานลวดบวเพมอาจท าใหพระพทธรปม

91

ลกษณะสงมากเกนไป ดงนนชางจงตองลดสวนประกอบของฐานสวนนออก เพมฐานบว เพมความกวางของหนาไมใหยดสงขน แตยงคงองคประกอบหลกทส าคญแบบสกลชางฝางไวดงเดม

ภาพท 45 ฐานมลวดบวของพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดพระบาทอดม ต าบลแมงอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดพระบาทอดม ต าบลแมงอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

ภาพท 46 ฐานบวของพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดพระบาทอดม ต าบลแมงอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

92

ภาพท 47 ฐานมลวดบวของพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดรตนวาส ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดรตนวาส ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

ภาพท 48 ฐานของพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดธมมกาวาส ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดธมมกาวาส ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

ฐานพระพทธรปส ารดวดมอนปน (ภาพท 56) มรปแบบฐานแปดเหลยมท

สงอยางมาก โดยเปนฐานบวซอนกนสองชน ชนท 1 ฐานดานลางเปนฐานหนากระดานยกสง และขอบหนากระดานเตย 2 ชน ลวดบวขนาดใหญหรอบวลกแกว บวคว าปลายงอน ทองไมทประดบดวยชองกระจกเปนรองตน ๆ บวหงายปลายงอน และสวนหนากระดาน ชนท 2 มสวนหนากระดาน บวคว ากลบปลายงอน และบวหงายซงมกลบบวขนาดใหญ มเกสรบวยดสง รองรบสวนพระพทธรป ฐานของพระพทธรปองคนมรปแบบทนาสนใจ เนองจากปรากฏบวลกแกวรองรบฐานบวคว า จากรปแบบ

93

ท าใหนกถงฐานของเจดยทม “ฐานบวเขาพรหม”35 ซงเปนฐานทพบในเจดยลานนาและลานชาง เชน เจดยวดรอยขอ เมองเชยงแสน ก าหนดอายประมาณชวงพทธศตวรรษท 2236 จงสนนษฐานวาฐานพระพทธรปองคนนาจะมแรงบนดาลใจจากการท าฐานของเจดยมาปรบใชกบฐานของพระพทธรป

พระพทธรปส ารดกลมน มรปแบบทเปนเอกลกษณของสกลชางฝางมากทสด ดงจะเหนไดจากพบหลกฐานเปนจ านวนมากและมรปแบบสวนใหญใกลเคยงกนทงหมด ลกษณะทเปนเอกลกษณนเปนรปแบบทไมพบในกลมสกลชางใด อยาไรกตามพบวายงมพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดปางหมอปวง อ าเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย (ภาพท 49) ซงมรปแบบใกลเคยงกนกบพระพทธรปส ารดสกลชางฝางเกอบทกประการ โดยเฉพาะสวนฐานบวทมกลบบวหงายเปนบวฟนยกษขนาดใหญ มเกสรบวสง มขอบสงเลกนอยรองรบพระพทธรป บวคว าไมท าเปนกลบ มสวนฐานหนากระดานแปดเหลยม 3 ชน รองรบสวนลางสดหลกฐานทพบน สนนษฐานอาจมการเคลอนยายกลมพระพทธรปจากเมองฝางมายงเมองเชยงแสน หรอชางฝมอจากเมองฝางไดรวมสรางพระพทธรปองคนขนในเมองเชยงแสนได ท าใหรปแบบมการผสมผสานระหวางกลมสกลชางเมองฝางและเชยงแสนเกดขน ซงแสดงถงความสมพนธระหวางเมองฝางและเมองเชยงแสนไดเปนอยางด สงทนาสนใจอกประการหนงคอ พระพทธรปองคนมจารกสรางขนใน พ.ศ. 215537 จงเปนสนบสนนรปแบบของพระพทธรปในกลมนมการสรางขนในชวงพทธศตวรรษท 22 ไดอยางชดเจน พระพทธรปองคนแสดงถงความสมพนธทางดานรปแบบหลายประการกบพระพทธรปทพบในเมองฝาง

พระพทธรปส ารดในชวงสมยนไมพบหลกฐานทจะสามารถยนยนรปแบบของสกลชางฝางได ดงนนจงตองศกษาจากหลกฐานพระพทธรปจากเมองใกลเคยง ทมความสมพนธทางรปแบบระหวางกน ในชวงสมยเดยวกนเพอเปนหลกฐานสนบสนน ตวอยางทนาสนใจ คอ

35เกศน ศร วงคษา, “ฐานเขาพรหม” เอกลกษณของศลปะลานชาง ความสมพนธโยง

ใยลานชาง ลานนา และอทธยา, อางจาก แรกเรม เชษฐ ตงสญชล เปนผน า เอาค าวา “เขาพม” ท

ใชเรยกลกแกวหรอขาสงห ในต าแหนงดงกลาว มาจากศพทชางทางสถาปตยกรรมในสาธารณรฐ

ประชาธปไตยประชาชนลาว มาปรบใชใหเปนทรจกกนในนาม “ฐานบวเขาพรหม” ดใน เชษฐ ตงสญ

ชล, “บทบาทของ ฐาน บว สเหลยม เพม มม ของ เจดย แบบ ลาน นา ใน ศลปะ ลาน ชาง พทธ

ศตวรรษ ท 21-22”, (รายงานประกอบวชาการศกษา โดยเสร คณะโบราณคด มหาวทยาลย ศลปากร,

2541), 51-54. 36จรศกด เดชวงศญา, เจดยเมองเชยงแสน (เชยงใหม: สรวงศบคเซนเตอร, 2539), 42. 37ฮนส เพนธ, ศรเลา เกษพรหม และอภรด เตชะศรวรรณ, เชยงใหม : คลงขอมลจารก

ลานนา สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม (เชยงใหม: คลงขอมลจารกลานนา สถาบนวจย

สงคม มหาวทยาลยเชยงใหม, 2551), 277-287.

94

พระพทธรปพระพกตรเปนศลปะสกลชางเชยงแสน แตสวนฐานมรปแบบทเปนทนยมในสกลชางเมองฝางอยางมาก และทส าคญสวนฐานมจารกบอกปทสราง ใน รปแบบของฐานมความใกลเคยงกบพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดปณณาราม อ าเภอแมอาย อยางมาก จากตวอยางพระพทธรปวดปางหมอปวงจงเปนหลกฐานส าคญ ซงสนนษฐานไดวาในชวงกลางพทธศตวรรษท 22 ยงคงมการสรางพระพทธรปอยางตอเนองในเมองฝางและมรปแบบทมความใกลเคยงกบพระพทธรปส ารดชวงตนพทธศตวรรษท 22 และอาจมววฒนาการเลกนอย

ภาพท 49 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดปางหมอปวง ต าบลปาสก อ าเภอเชยงแสน จงหวด เชยงราย

ทมา: ฮนส เพนธ และคณะ, ประชมจารกลานนาเลมท 13 จารกในจงหวดเชยงราย (เชยงใหม:คลงขอมลจารกลานนา สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม, 2551), 287.

3. สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย พระพทธรปในกลมนมรปแบบลกษณะใกลเคยงกนเกอบทงหมด จง

ก าหนดอายสมยของพระพทธรปกลมนอยในชวงพทธศตวรรษท 22 การก าหนดอายสมยจากรปแบบทเหมอนกนสอดคลองกบหลกฐานของพระพทธรปในกลมนซงพบจ านวนหลายองค ซงมพฒนาการตอเนองมาตงแตสมยตน – ปลายพทธศตวรรษท 22 ไดแกพระพทธรปวดปณณาราม อ าเภอฝาง ทม

95

จารกทฐาน ระบปทสรางใน พ.ศ. 212038 (ภาพท 42) พระพทธรปวดพระบาทอดมทมจารกสรางใน พ.ศ. 213139 (ภาพท 50) บนทกค าบอกเลาของทานพระครธรรมทน อดตเจาคณะอ าเภอฝางกลาวถงพระพทธรปส ารดประทบนง และประทบยน ทไดมาจากวดศรกลางเมอง ซงปจจบนเปนวดรางอยบรเวณทวาการอ าเภอฝางและสถานต ารวจหลงเกา ทฐานของพระพทธรปทงสอง มจารกทฐานสรางในป พ.ศ. 213840 (แตปจจบนไมทราบวาพระพทธรปถกเคลอนยายหรอเกบรกษาไวท ใด) พระพทธรปส ารด วดศรบญเรอง อ าเภอแมอาย ทบอกปในการสราง คอ พ.ศ. 2171 41 (ภาพท 51) พระพทธรปวดเจดยงาม อ าเภอฝาง สวนฐานมจารกสรางในป พ.ศ. 217542 (ภาพท 52) นาสงเกตวาอายสมยททราบจารกบนฐานของพระพทธรป ท าใหเหนพฒนาการของพระพทธรปสกลชางฝางในชวงพทธศตวรรษท 22 ไดเปนอยางด โดยในชวงตนรปแบบทางศลปกรรมของพระพทธรปมความสวยงาม ตามแบบอยางของสกลช างทองถนเมองฝาง และในชวงปลายพทธศตวรรษท 22 พระพทธรปมรปแบบดอยลงอยางมาก แสดงใหเหนถงเทคนคและฝมอของกลมชวงดอยลงอยางเหนไดชด ซงการเปลยนแปลงทางดานรปแบบจากจดทเจรญสงสดสรปแบบทดอยลงอาจมปจจยมาจากการเปลยนแปลงสภาพทางการเมอง สงคม และเศรษฐกจ ของเมองฝางในชวงสมยนน

4. ตวอยางพระพทธรป พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดปณณาราม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง

จงหวดเชยงใหม เปนตวอยางพระพทธรปทมลกษณะทคอนขางสมบรณ และเปนตนแบบทส าคญของรปแบบพระพทธรปกลมนได มหลกฐานการสราง ใน พ.ศ. 212043 ลกษณะทเดนชดในพระพทธรป

38กรมศลปากร, วดเบญจมบพตรและพพธภณฑสถานแหงชาต วดเบญจมบพตร

พระพทธรปส าคญ ณ วดเบญจมบพตรสสตวนาราม (กรงเทพฯ: รงเรองการพมพ, 2551), 37. 39ชนสา นาคนอย, “พระพทธรปลานนาทมจารกกบการแปลความทางประวตศาสตร

และความสมพนธทางดานศลปกรรม”, 268. 40พระพทธรปประทบนงมจารกกลาววา “...เมอ จ.ศ. 957 ปดบเมดเดอน 6 ออก 4 ค า

เมง วน 7 ไทลวงเปา สมเดจพระแกวนนทปญโญ ค าพายใน พญาฝางและเจาแมรงแสง กางเมองฝาง และหมนหลวงลามฝาง ค าพายนอก สางพระแกวมงคลเปนปจจยการะณะ พระพทธเจาตนน แสนสหมนทอง ไวสกการะปชาแกคนและเทวดาทงหลาย...” และสวนพระพทธรปประทบยนจารกทฐานวาสรางในวนเดยวกน แตสรางโดยลกสาวคนหวฟอน ดใน อนทรศวร แยมแสง, ประวตเมองฝาง อ าเภอฝาง – แมอาย – ไชยปราการ (ฝาง: บรสทธ, 2555), 97-98.

41Alexander B. Griswold, Dated Buddha image of Northern Siam, 95. 42เรองเดยวกน, 95. 43ชนสา นาคนอย, “พระพทธรปลานนาทมจารกกบการแปลความทางประวตศาสตร

และความสมพนธทางดานศลปกรรม”, 131.

96

กลมนคอมพระพกตรทแปนกลมเปนรปแบบเดยวกน สวนประกอบบนพระพกตรมการท ารองใหเหนแตละสวนมความชดเจน และมสวนฐานบวมเกสรสง ดานบนมเสนลวดรองรบพระพทธรป

ภาพท 50 พระพทธรปส ารด ปางมารวชย วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดธมมกาวาส ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

พระพทธรปส ารด ปางมารวชย วดพระบาทอดม รปแบบมความใกลเคยง

กบพระพทธรปวดปณณาราม แตสดสวนมขนาดเลกกวาเลกนอยเลกนอย มจารกบอกศกราชทฐาน บอกปทสราง 213144 สวนปลายสงฆาฏมการตกแตงลวดลายจดไขปลา ซงเปนรปแบบทพบไดตงแตชวงกลางพทธศตวรรษท 21 มาแลว ลกษณะของฐานยงคงฐานบวยกสง และมเสนลวดรองรบระหวางพระพทธรปและฐานบว

44เรองเดยวกน, 268

97

ภาพท 51 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดศรบญเรอง ต าบลแมวาง อ าเภอแม

อาย เปนตวอยางพระพทธรปในกลมนทมหลกฐานชดเจน จากสวนฐานทจารกบอกมทสราง พ.ศ. 2171 สดสวนพระพกตรและพระวรกายมขนาดเลก รายละเอยดของสวนประกอบตาง ๆ เปนรปแบบทมความใกลเคยงกบพระพทธรปชวงตนพทธศตวรรษท 22 แตสดสวนเลกลง และมความประณตนอยลง

98

ภาพท 52 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

ภาพท 53 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดวงเคมใหม อ าเภอเชยงค า จงหวดพะเยา

ทมา: อญชล สนธสอน, “พระพทธรปลานนาในลมแมน าอง: ลกษณะเฉพาะสกลชาง” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2552), 100.

99

พระพทธรปมรปแบบใกลเคยงกบกลมทพบในชวงพทธศตวรรษท 22 มรปแบบทพเศษคอ การท าสวนรศมหรอพระเกตมาลาเปนรปดอกบวตม ซงปกตแลวพระพทธรปแบบขดสมาธราบจะนยมท ารศมเปนทรงเปลว มสวนสงฆาฏขนาดใหญและสนเมอเทยบกบพระพทธรปขดสมาราบทยาวจรดพระนาภ นอกจากนสวนฐานของพระพทธรปมความแตกตางจากพระพทธรปสกลชางองคอน ๆ ทวไปทพบในสกลชางฝาง ซงมลกษณะคลายลวดบวขนาดใหญรองรบพระพทธรป รปแบบดงกลาวสนนษฐานวามความสมพนธกบสกลชางเวยงจน จงหวดพะเยา ซงพบพระพทธรปส ารดทมฐานในลกษณะใกลเคยงกนกบ พระพทธรปส ารด วดวงเคมใหม อ าเภอเชยงค า (ภาพท 53)และพระพทธรปส ารด วดเชยงยน อ าเภอจน จงหวดพะเยา45 สนนษฐานรปแบบการสรางนาจะสรางขนโดยชางเมองฝางมากกวาการเคลอนยายมากจากแหลงอน เนองจากมรปแบบโดยเฉพาะพระพกตรทแสดงออกถงรปแบบเฉพาะของสกลชางฝางอยางชดเจน แตฝมอดานการออกแบบ เทคนค เปนแบบชางพนบาน

ภาพท 54 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดทงจ าลอง ต าบลแมงอน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทงจ าลอง ต าบลแมงอน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

45อญชล สนธสอน, “พระพทธรปลานนาในลมน าแมอง : ลกษณะเฉพาะสกลชาง”, 99-

100.

100

พระพทธรปวดทงจ าลอง อ าเภอฝาง (ภาพท 54) รปแบบพระพทธรปมความใกลเคยงกบพระพทธรปวดปณณารามและวดพระบาทอยางมาก สนนษฐานอายการสรางในชวงใกลเคยงกน

ภาพท 55 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดมงคลนมต อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วฒนธรรมอ าเภอแมอาย, 13 มนาคม 2557)

พระพทธรปส ารด วดมงคลนมต (สนปาเหยว) ต าบลแมอาย (ภาพท 55) เปนกลมตวอยางของพระพทธรปมลกษณะใกลเคยงกบกลมพระพทธรปสกลชางเชยงแสน โดยเฉพาะพระพกตรมขนาดเลกเรยวยาว สวนพระเนตรมขนาดเลก และพระโอษฐขนาดเลกลง

101

ภาพท 56 พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดมอนปน ต าบลมอนปน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดมอนปน ต าบลมอนปน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 14 มนาคม 2557)

พระพทธรปวดมอนปน ต าบลมอนปน อ าเภอฝาง เปนตวอยางของ

พระพทธรปในกลมน ซงลกษณะเดน คอ พระพทธรปมขนาดเลก ฝมอชางมความประณตนอยลง แตนบวาพระพทธรปองคนมความประณตกวาทกองคในกลมเดยวกน สวนฐานเปนฐานบวสองชนทยกสง สดสวนของมมมองโดยรวมของพระพทธรปมความสงอยางเหนไดชด

กลมท 3 พระพทธรปประทบยน ในอาณาจกรลานนาไมเพยงแตมความนยมสรางพระพทธรปประทบนง

เทานน ยงนยมการท าพระพทธรปประทบยน ซงเปนรปแบบทนยมอยางแพรหลายสบเนองมาตงแตอดต ครงแตสมยหรภณชยทพระพทธศาสนาเรมเกดขนในดนแดนลานนา ดงเหนไดจากพระพทธรปประทบยน เจดยกกด วดจามเทว ซง สนนษฐานอายสมยอยในชวงพทธศตวรรษท 1746 เปนตนมา พระพทธรปประทบยนถกสรางขนอยางตอเนองทกยคทกสมย ควบคกบการมอยของบานเมองโดย มพทธศาสนาเปนเครองหลอหลอมยดเหนยวจตใจของผคนจากรนสรน พระพทธรปประทบยนส ารดปางอมบาตรทเกาแกทสดทพบในลานนา ไดแก พระพทธรปยนปางอมบาตร วดเชยงมน จงหวด

46ศกดชย สายสงห,พระพทธรปในประเทศไทย รปแบบ พฒนาการและความเชอของ

คนไทย, 154.

102

เชยงใหม จารกสรางในป พ.ศ. 200847 ซงเปนหลกฐานชนส าคญทไดจากจารกบนสวนฐาน บงบอกถงเรมมการสรางพระพทธรปยนส ารดอยางนอยตงแตตนพทธศตวรรษท 21 มาแลว การสรางพระพทธรปยนในลานนาไดรบความนยมจนถงสมยปจจบน พบวามการสรางพระพทธรปยนทมลกษณะหลากหลาย เชน ปางประทานพร ปางลลา ปางอมบาตร ปางเปดโลก เปนตน จงเปนแรงบนดาลใจในการสรางพระพทธรปยนส ารดในกลมเมองฝางและหวเมองใกลเคยง ซงพระพทธรปแตละปางสรางขน ไมเพยงสะทอนฝมอชางในการสรางพระพทธรปจากเหตการณพทธประวตของพระพทธเจาตอนใดตอนหนงเพยงเทานน แตยงสะทอนคต ความเชอ ความศรทธาของผคนในเมองฝางผานงานพทธศลปเหลาน

จากการลงพนทส ารวจในอ าเภอฝางและอ าเภอแมอายพบกลมพระพทธรปส ารดทประทบยนจ านวนหนง ซงมความนาสนใจเนองจากพระพทธรปดงกลาวคอนขางมขนาดใหญ พบเพยงปางเปดโลก และปางอมบาตรเทานน เหตผลทปรากฏพระพทธรปยนส ารดปางนเปนสวนใหญ เพราะในชวงเวลาเดยวกนนมความนยมสรางอยางแพรหลายในกลมเมองเชยงใหม เชยงราย เชยงแสนและลานชาง พระพทธรปส ารด ประทบยนทพบในเมองฝางม 2 ลกษณะทส าคญ คอ 1) พระพทธรปปางเปดโลก 2) พระพทธรปปางอมบาตร มรายระละเอยดดงน

1. พระพทธรปปางเปดโลก พระพทธรปส ารดประทบยน แสดงปางเปดโลก เปนพระพทธรปทนยมใน

ลานนา โดยเฉพาะหวเมองทางตอนเหนอ เชน เชยงแสน เชยงราย เชยงของ รวมถงอาณาจกรลานชาง ในลานนาพบหลกฐานพระพทธรปปางเปดโลกมาตงแตพทธศตวรรษท 20 ซงเปนพระพทธรปปนปนปางเปดโลกระยะแรกของลานนา ประดบเจดยวดปาสก เมองเชยงแสน จงหวดเชยงราย48 แสดงใหเหนถงแนวคดและความนยมสรางมาตงแตอดต ในเขต อ าเภอฝางและ อ าเภอแมอาย พบจ านวนหลายองค พระพทธรปปางดงกลาวสนนษฐานวา มคตการสรางตามพทธประวตของพระพทธเจา ตอนเสดจลงจากสวรรคชนดาวดงสในพรรษาทเจดของพระองคหลงจากทเสดจขนไปแสดงพระธรรมเทศนา ในโอกาสนน ทรงส าแดงฉพพรรณรงส ท าใหโลกมนษย สวรรค และนรกตางเหนกน ทงหมด ความนยมสรางพระพทธรปปางเปดโลก อาจมแรงบนดาลใจจากการนยมสรางพระพทธรปปางเดยวกนในกลมเมองลานนา เชน เชยงใหม เชยงราย เชยงของ เชยงตง รวมไปถงลานชาง เปนตน ซงมอายสมยอยในชวงพทธศตวรรษท 21 เปนตนมา

จากการศกษาพบพระพทธรปส ารดปางเปดโลกทงหมด 6 องค ในอ าเภอฝางจ านวน 4 องค จากวดเจดยงาม จ านวน 3 องค และพระพทธวดพระบาทอดม จ านวน 1 องค และ จากวดทาตอน อ าเภอแมอาย จ านวน 2 องค

47ฮนส เพนธ, ค าจารกทฐานพระพทธรปในนครเชยงใหม, 55-56. 48ศกดชย สายสงห, พระพทธรปในประเทศไทย รปแบบ พฒนาการและความเชอของ

คนไทย, 271-272.

103

ภาพท 57 พระพทธรปส ารดปางเปดโลก วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

1. รปแบบทางศลปกรรม พระพทธรปส ารดประทบยนปางเปดโลก ประทบอยบนฐานบวทม

เกสรยดสง เปนพระพทธรปขนาดใหญประมาณทพบกระจายอยในเขตพนทอ าเภอฝางและอ าเภอแมอาย สนนษฐานวานาจะสรางขนโดยกลมชางเดยวกน สวนพระพกตรมความใกลเคยงกบพระพทธรปส ารดขดสมาธราบในชวงพทธศตวรรษท 22 มรปแบบทส าคญดงตอไปน

พระพทธรปแสดงปางเปดโลก โดยประทบยนบนฐานบวอยในผงวงกลมกลบบวมลกษณะเรยบงาย และมเกสรสง สวนฐานรองรบดอกบวอยในผงแปดเหลยม ซงพบทงลกษณะผงแปดเหลยมฐานบวคว าบวหงาย และฐานแปดเหลยมทท าเปนฐานหนากระดานยกขอบขนหลายชน

พระพกตรมลกษณะเรยวและแปน ขมวดพระเกศามขนาดเลกมากเรยงกนอยางเปนระเบยบ อษณษะมฐานกวาง พระขนงมลกษณะเปนรองขนาดใหญเพอใหเกดสนพระขนงทคม เปลอกพระเนตรมขนาดใหญ เหลอบพระเนตรเปดเหลอบต า สวนปลายของพระขนงและพระเนตรบรรจบกน สวนพระนาสกมลกษณะเปนสนคม สวนปลายพระนาสกทงสองขางมการเซาะใหเกดรอง สวนพระโอษฐมลกษณะแนวตรง รมพระโอษฐบนและลางคอนขางบางไดสดสวน มสวนนนเชอมระหวางพระนาสกและพระโอษฐเลกนอยอยางเปนธรรมชาต พระชานมการเซาะรองใหเปนลกษณะวงกลมหรอวงร สวนพระกรรณมขนาดใหญ มสวนปลายดานบนแหลม นยมการท า

104

ลวดลายเปนพระกรรณ 2 ชน ซงเกดจากการท าลวดลายใหใกลเคยงกบธรรมชาตมากทสด และมพระศอขนาดเลกและยาว (ภาพท 58)

พระวรกายบอบบาง พระพาหาปลอยขางพระวรกาย ยาวอยในระดบพระชาน ประทบยนพระบาททงสองขางวางแนบสนทกบสวนฐานบว ครองจวรเฉยงเปดพระองสาขวายาวจรดพระชง ชายจวรกางออกดานขางพระวรกายทงสองขาง ปรากฏขอบสบงเลกนอยลกษณะทเรยบงาย แตพบพระพทธรปวดพระบาทอดมองคหนง ปรากฏขอบหนานางบรเวณสบงอยางเหนไดชด สวนสงฆาฏแผนใหญพาดผานกลางพระวรกายยาวจรดสวนกลางพระวรกาย สวนปลายสงฆาฏพบทงแบบสองชายและปลายตด มลวดลายตกแตงเลกนอย เชน ลายจดไขปลา ลายตารางสเหลยมขนมเปยกปน ลายกลบบว และลายคลน เปนตน สดสวนพระองสากวางยกขนในแนวตงฉากกบพระวรกาย มลกษณะทเรยวบางทอดยาวเวาตามพระวรกาย พระหตถมขนาดใหญปลอยทงตวลงอยางเปนธรรมชาต นวพระหตถเรยวยาว นวพระหตถทงสยาวเสมอกน ยกเวนพระองคฐ สวนพระบาทประทบอยบนฐานบวมลกษณะอยในลกษณะสเหลยม แบน นวพระบาทเรยวยาวเสมอกน

2. การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม รปแบบพระพกตรโดยรวมมความใกลเคยงพระพทธรปชวงพทธ

ศตวรรษท 22 รปแบบทส าคญคอ พระพกตรบอบบาง ขมวดพระเกศามขนาดเลกมาก อษณษะมฐานกวางและยดสงเลกนอย มการท าเปลอกพระเนตรทมขนาดใหญ พระขนงถกปายใหเปนแผนอยางเหนไดชดเจน รปแบบโดยรวมมความชดเจน และแสดงรปแบบพระพกตรของพระพทธรปทใกลเคยงกนอยางมาก อยางไรกตามสดสวนของพระเศยรมขนาดใหญเมอเทยบกบพระวรกาย

หากพจารณาจากสดสวนการสรางพระพทธรปยนในลานนา จากพบสาลานนาไดกลาวถงการสรางพระพทธรปไม ไดมการก าหนดสดสวนของแตละสวนจากพระบาทเปนเกณฑ โดยสวนสงจากพระบาทถงพระชาน สง 2 พระบาท พระชานถงพระนาภ 2 พระบาท พระนาภถงพระถน 1 พระบาท พระถนถงพระหน 1 พระบาท พระพกตรยาว 1 พระบาท โคนพระเกศาถงพระเกตมาลาหรอรศมยาว 1 พระบาท พระเกตมาลายาว 1 พระบาท สวนพระบาทแบงเปน 4 สวน ประกอบดวยสนพระบาท 1 สวน กลางพระบาท 1 สวน และปลายพระบาท 2 สวน49

49สรไชยยะวฒ สวสสดจกกลาวยงพทธลกขณะพระเจายน มดงนแล หอเลงดไมอนใหย

อนนอยแลนนแลว หอเถกเอาปาทะอนควรคาไมนนเปนพระหมาน แลวมาวเอาปาทะนนทงทย านนเมอเถงหวเขาทง 2 นน 2 ปาทะ แลทงหวเขาขนเถงสะดอ 2 ปาทะ แลวทงสะดอเถงนม ปาทะ 1 แลทงนมขนเถงคาง ปาทะ 1 แลใบหนายาว ปาทะ 1 แลทงตนผมเถงบรถก ปาทะ 1 และเมาชยาว ปาทะ 1 แลเอาปาทะนนมาหกเปน 4 สวน เปนสนตนสวน 1 แฅงตนสวน 1 เปนปายปาทะเสย 2 สวน แลวล านนกหากเหมอนพทธพมพารปเจาอนสฐนตนอนอยส ารานนนแล ลกขณะพระเจานอนเลาสะนทงมวนนนกหากเหมอนดงพระยนนนแล เทาวานอนสหะไสยยนะคอวา นอนก าขวา แลปาทะเบองซายเตนบนปาทะก าขวา แลแขนขวาพอขนเลยนหวแล แขนซายเหยยดตามบนสะเพาะตางกนมเทานแล ล านนกหากเหมอนกนเสยงชอน ดในรายละเอยดเพมเตม วรศกด ของเดม, ปรวรรต)

105

ซงรปแบบนสนนษฐานวาสามารถน ามาเปนสดสวนในการสรางพระพทธรปไมและเปนสดสวนทสามารถเทยบกบพระพทธรปส ารดได นอกจากนสดสวนนยงสามารถน ามาใชเปนสดสวนในการสรางพระพทธรปนอนไดดวยเชนกน หลกเกณฑทใชสรางพระพทธรปนจงท าใหพระพทธรปประทบยนลานนาสวนใหญมพระพกตรมขนาดคอนขางใหญและสวนพระวรกายคอนขางสน โดยเฉพาะสวนพระเพลาและพระชงฆ

ภาพท 58 เศยรพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวด เชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

พระพทธรปประทบยนแสดงปางเปดโลก สดสวนของพระวรกายม

ขนาดเลก บอบบาง ครองจวรหมเฉยงเปดพระองสาดานขวา สงฆาฏมขนาดใหญ พาดผานสวนกลางพระวรกาย ซงนยมสรางในชวงพทธศตวรรษท 22 เปนตนมา ชายจวรแผออกดานขางเลกนอยรปแบบมความใกลเคยงกบกลมสกลชางเชยงแสน ซงมลกษณะแผปลายทคอนขางแขงกระดาง ไมท าใหเปนปลายสะบด หรอมวน เชนเดยวกบสกลชางเชยงใหม เชยงตง หรอลาว ปลายสงฆาฏพบม 2 รปแบบ คอ ปลายแยกเปนสองแฉกและปลายตด และประดบตกแตงลวดลายสวนใหญมลายจดไขปลา ลายตารางสเหลยมขนมเปยกปนขนาดเลก ลายคลน และลายกลบบว สงเกตเหนไดวาพระพทธรปรปส ารดทมปลายสงฆาฏแบงเปน 2 แฉกมการท าลวดลายทมลายละเอยดมาก ลกษณะดงกลาวนพบในกลมพระพทธรปวดทาตอน (ภาพท 59) ซงมลวดลายเหมอนกบปลายสงฆาฏของ

106

พระพทธรปปางมารวชย วดพระบาทอดม (ภาพท 60) จงสนนษฐานวานาจะสรางในสมยเดยวกนโดยกลมชางเดยวกนหรอสมยใกลเคยงกน

นอกจากนยงพบปลายสงฆาฏลกษณะเขยวตะขาบลกษณะลวดลายคลายกบปลายสงฆาฏพระพทธรปกลมสกลชางหลวงเชยงใหม เชน พระพทธรปปางมารวชย วดพวกหงส เชยงใหม ซงมจารก พ.ศ. 203650 พระพทธรปในกลมนอาจมอายสมยในชวงเดยวกนหรอมอายหลงกวาเลกนอย สวนปลายสงฆาฏยาวถงพระนาภ โดยมขอบสบงเปนสวนพระวรกายอยางชดเจน สวนของพระพทธรปทมปลายสงฆาฏเปนแผนตดตรงมการตกแตงลวดลายเลกนอย แผนสงฆาฏยาวลงมาถงกลางพระวรกายโดยไมปรากฏขอบสบงแบงสวนพระวรกายทอนบนและทอนลางทชดเจน ท าใหแผนสงฆาฏยาวถงกงกลางของพระวรกาย ซงท าใหดยาวผดปกต นอกจากพระพทธรปส ารดครองจวรแบบเรยบงายแลว ปรากฏแนวรดประคดและจบหนานาง สนนษฐานวามความเกยวของกบพระพทธรปประทบยนสกลชางลาวและอยธยาซงมรปแบบใกลเคยงกน

ภาพท 59 ลวดลายชายสงฆาฏ พระพทธรปส ารดปางเปดโลก วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวด เชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

50ฮนส เพนธ, ค าจารกทฐานพระพทธรปในนครเชยงใหม, 71.

107

ภาพท 60 ลวดลายชายสงฆาฏ พระพทธรปส ารดปางมารวชย วดประบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอ

ฝาง จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดประบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

ฐานรองรบองคพระพทธรปเปนฐานบวในผงวงกลม ขนาดเทากบสวน

พระบาตร ลกษณะเปนฐานมเกสรบวยดสง รองรบดวยสวนฐานบวคว าบวหงายหรอฐานเขยงในผงแปดเหลยม มความสงขนเลกนอย การท าฐานลกษณะดงกลาวเปนรปแบบทนยมสรางเสมอในกลมพระพทธรปประทบยน อยางไรกตามพบวาฐานของพระพทธรปบางองคเปนการรบรปแบบมาจากฐานพระพทธรปส ารดประทบนงสกลชางฝาง เนองจากลกษณะของฐานผงแปดเหลยมทรองรบฐานบว มการท าฐานบวคว าบวหงายและท าใหฐานยกสงขน ซงเปนฐานทนยมและเปนเอกลกษณของพระพทธรปส ารดประทบนงสกลชางฝางในชวงปลายพทธศตวรรษท 22 เปนตนมา

3. สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย พระพทธรปส ารดปางเปดโลกในกลมนมรปแบบทใกลเคยงกน

โดยเฉพาะสวนพระพกตรทมรปแบบใกลเคยงกนทงหมด ซงรปแบบทปรากฏอาจกลาวไดวาเปนรปแบบเฉพาะของพระพทธรปฝางได มความเปนสกลชางทองถน โดยเฉพาะสวนเปลอกพระเนตรทมขนาดใหญ พระกรรณยาวและมปลายชแหลม เปนตน มเพยงรายละเอยดบางประการทแตกตางกนเลกนอย เชน ปลายสงฆาฏทมขนาดสนยาวแตกตางกนเลกนอย และสวนจวรของพระพทธรปวดพระบาทอดม ทปรากฏสวนหนานางอยางชดเจน ซงสนนษฐานวาอาจสรางขนหลงสดในพระพทธรปกลมน การก าหนดอายสมยใชหลกฐานส าคญทเปนตวยนยนอายสมยของพระพทธรปในกลมนไดแก ตวอยาง พระพทธรปส ารดปางเปดโลก วดเจดยงาม (ภาพท 57) ทมหลกฐานจารกกลาวถงปสรางในป

108

กาบสงา เดอน 10 แรม 11 ค า 51 จากจารกสามารถสนนษฐานปการสรางไดในชวง จ.ศ.1136, จ.ศ.1076, จ.ศ.1016, จ.ศ.956, จ.ศ.896,จ.ศ.856 ตรงกบป พ.ศ.2317, พ.ศ. 2257, พ.ศ.2137, พ.ศ. 2077, พ.ศ. 2037 ตามล าดบ จากจารกท าใหไมสามารถก าหนดอายสมยของพระพทธรปองคนไดชดเจน แตสามารถตกรอบอายสมยการสรางใหแคบลงได หากพจารณารปแบบสวนพระพกตรพบว าพระพทธรปในองคนมความใกลเคยงพระพกตรของกลมพระพทธรปในชวง ปลายพทธศตวรรษท 21- 22 เปนตนมา ท าใหสนนษฐานอายสมยวานาจะสรางขนในชวง พ.ศ. 2077 หรอ 2137 ดงนนพระพทธรปในกลมนสนนษฐานวานาจะมอายสมยอยในชวง ปลายพทธศตวรรษท 21 - 22

4. ตวอยางพระพทธรป พระพทธรปส ารด ประทบยนปางเปดโลก วดเจดยงาม ต าบลเวยง

อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม มจารกทฐานแตตวอกษรคอนขางลบเลอน ก าหนดอายในการสรางชวงพทธศตวรรษท 21 - 22 เนองจากรปแบบพระพกตรมความใกลเคยงกบพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ปางมารวชย ชวงปลายพทธศตวรรษท 21 กลางพทธศตวรรษท 22 นอกจากนแลวรปแบบนสามารถพบไดเชนกนในกลมสกลชางเชยงแสน เชยงราย ลานชาง เปนตน โดยเฉพาะสวนพระกรรณทยาวและมปลายแหลมดานบน สนนษฐานถงความสมพนธและการตดตอระหวางเมองเหลานไดในระดบหนง ท าใหเกดการแลกเปลยนถายถอดรปแบบงานพทธศลปแกกนและกน อยางไรกตามในสวนของสดสวนของพระพทธรปยงไมสมสวนเทาใดนก โดยสวนพระเศยรมขนาดคอนขางใหญเมอเทยบกบสดสวนของพระวรกายซงแสดงออกถงสกลชางทองถนไดอยางชดเจน

51ชนสา นาคนอย, “พระพทธรปลานนาทมจารกกบการแปลความทางประวตศาสตร

และความสมพนธทางดานศลปกรรม”, 276.

109

ภาพท 61 พระพทธรปส ารดปางเปดโลก วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวด เชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

พระพทธรปส ารดประทบยนปางเปดโลก วดทาตอน (ภาพท 61)

รปแบบมความใกลเคยงกบพระพทธรปวดเจดยงาม สนนษฐานวามอายหลงกลาว เนองจากพระพทธรปรปมพฒนาการพระวรกายทคอนขางบอบบาง มสวนฐานทคอนขางยดสง อาจสมพนธกบพระพทธรปส ารดปางมารวชย ทในชวงหลงพระพทธรปเรมมความบอบบาง และนยมการท าฐานบวทสง ซงเปนรปแบบทมความเปนพนบานมากขนจากรปแบบสนนษฐานวานาจะมอายชวงปลายพทธศตวรรษท 22

110

ภาพท 62 พระพทธรปส ารดปางเปดโลก วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม, 27

มถนายน, 2557)

พระพทธรปส ารดประทบยนปางเปดโลกวดเจดยงาม (ภาพท 62) อกหนงองค จากรปแบบของพระพกตรทปรากฏมรปแบบใกลเคยงกนกบพระพทธรปตวอยางแรก สดสวนมความใกลเคยงกน สนนษฐานวาสรางขนในชวงเวลาเดยวกน หรอกลมชางกลมเดยวกนกบพระพทธรปตวอยางจากวดเจดยงาม รปแบบแสดงออกถงฝมอชางพนเมอง

2. พระพทธรปปางอมบาตร การสรางพระพทธรปปางอมบาตรสนนษฐานวามคตความเชอจากพทธ

ประวต เมอพระองคเสดจมาประทบ ณ พระนครของพทธบดา พระพทธองคจงเสดจออกบณฑบาตตามพทธประเพณ และมความปตยนดของชาวเมองกบลพสดทไดเหนพระพทธองค นอกจากนยงมคตการสรางพระพทธรปปางอมบาตรจากลงกาทเกยวของกบการขจดโรคภยไขเจบ ดงปรากฏในคมภรมหาวงศครงพระเจาอปตสสะทรงประกอบพธคงคาโรหณะขนเพอขจดทพภกขภยและโรคระบาด โปรดใหหลอพระพทธรปทองค าอมบาตรและน าบาตรศลาทเชอวาพระพทธเจาซงพระมหนเถระน ามาจากอนเดยบรรจน ารวมในขบวนแห ไดสวดรตนสตรและประพรมน าพระพทธมนตพระปรตตตามแบบท

111

พระพทธเจาทรงกระท าเมอครงขจดภย 3 ประการในกรงเวสาล52 ตอมาจงมการสรางพระพทธรปปางอมบาตรขนในลานนา ซงลกษณะทส าคญของพระพทธรปปางน พระพทธรปประทบยนบนฐานบวหรอฐานเหลยม พระหตถทงสองขางถอบาตร พระพทธรปส ารดประทบยน ปางอมบาตร วดเชยงมน (ภาพท 63) ถอเปนพระพทธรปส ารดทมอายสมยการสรางทเกาแกทสดในลานนา สรางขนตงแต พ.ศ. 200853 แสดงใหเหนถงเรมมการสรางพระพทธรปขนปางอมบาตรมาตงแตพทธศตวรรษท 21 ส าหรบพระพทธรปส ารดปางอมบาตรทพบในเขตอ าเภอฝางและแมอาย พบเพยงจ านวน 2 องค จากวดทรายแดง (ภาพท 62) และวดทาตอน อ าเภอแมอาย (ภาพท 67) ถอเปนตวอยางทส าคญทใชเปนกรณศกษาเกยวกบพระพทธรปปางอมบาตรในพนทเมองฝาง โดยพจารณาจากองคประกอบทส าคญ คอ 1) รปแบบทางศลปกรรม 2) การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม 3) สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย 4) ตวอยางพระพทธรป มรายละเอยดดงน

ภาพท 63 พระพทธรปส ารดปางอมบาตร วดเชยงมน อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม (ถายโดย วระศกด ของเดม, วดเชยงมน อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม, 9 กมภาพนธ, 2558)

52หมอมหลวงสรสวสด ศขสวสด, พระพทธรปลานนากบคตพระพทธศาสนามหายาน

แบบตนตระนกายวชรยาน (เชยงใหม: ส านกพมพมหาวทยาลยเชยงใหม, 2558), 54–55. 53ฮ นส เพนธ, ค าจารกทฐานพระพทธรปในนครเชยงใหม (กรงเทพฯ: โรงพมพส านก

เลขาธการคณะรฐมนตร, 2519), 55-56.

112

ภาพท 64 พระพทธรปส ารดปางอมบาตร วดทรายแดง ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวด

เชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทรายแดง ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 12 มนาคม, 2557)

1. รปแบบทางศลปกรรม พระพทธรปปางอมบาตร เปนพระพทธรปทไดรบความนยมอกปาง

หนงในอ าเภอฝาง รปแบบโดยรวมมความใกลเคยงกบพระพทธรปปางเปดโลก เพยงแตเปลยนแปลงในการสแดงปางเทานน ประทบอยบนฐานบวทมเกสรยดสงในผงกลม พระพกตรแปน เปลอกพระเนตรใหญ พระวรกายคอนขางบอบบาง มรปแบบทส าคญดงตอไปน

พระพทธรป ปางอมบาตร ประทบยน อยบนฐานบวหงายมการท าเปนกลบบวและตกแตงลวดลายดวยเสนคขนานบรเวณของกลบบวอยในผงกลม คนดวยบวอกไก และบวคว าทไมท าเปนกลบ รองรบดวยฐานเขยงในผงแปลดเหลยม

ขมวดพระเกศามขนาดเลกแหลม อษณษะเปนครงทรงกลมไมมขมวดพระเกศา มไรพระศก พระพกตรมขนาดเลก พระขนงเปนสนเกดจากการปายใหเปนรอง เปลอกพระเนตรกวาง พระเนตรเหลอบต า สวนปลายพระขนงและพระเนตรจรดเขาหากน พระนาสกโดงสนเปนคม พระโอษฐบอบบางทงสวนบนและสวนลางมขนาดเทากนและมสวนเชอมกนระหวางพระโอษฐและสวนพระนาสก พระกรรณมสวนปลายแหลมดานบน พระหนเปนปมรปทรงกลมเลกนอย มการท าลวดลายบรเวณขอบเลกนอย และสวนพระศอมขนาดเลก

113

ประทบยน ครองจวรหมคลม จวรแนบพระวรกายไมมการท ารวจวร ชายจวรยาวถงพระชงฆแผออกดานขางในลกษณะรปสามเหลยมไมเปนธรรมชาต ปรากฏแนวขอบสบงบรเวณบนพระองค และมชายสบงยาวเลยจากขอบจวรเลกนอย สบงมลวดลายหนานางปรากฏตรงกลาง สวนพระหตถทง 2 ขางวางในลกษณะตงฉากหงายพระหตถขนรบบาตร นวพระหตถเรยวยาวปลายนวทง 4 นวยาวเสมอกน สวนพระบาทมนวทง 5 ยาวเสมอกน วางตวในเปนรปรางสเหลยมผนผาสวนสนพระบาทกลมมน

2. การวเคราะหและเปรยบเทยบรปแบบศลปกรรม รปแบบพระพกตรและสวนพระเศยรของพระพทธรปทง 2 องค ม

ความใกลเคยงกบพระพทธรปประทบยนปางเปดโลกสกลชางฝาง กลาวคอ ขมวดพระเกศามขนาดเลก มสวนพระขนงทเซาะรองเปนแผนขนาดใหญ เปลอกพระเนตรมขนาดใหญ พระเนตรเหลอบต า เปนตน สนนษฐานวาสรางขนในสมยใกลเคยงกน และเปนรปแบบทมลกษณะเปนเอกลกษณของพระพทธรปส ารดฝาง จากรปแบบทางศลปกรรมเทยบกบพระพทธรปสกลเชยงแสน ตวอยาง พระพทธรปปางอมบาตร พพธภณฑสถานแหงชาตเชยงแสน มรปแบบพระพกตรแสดงออกถงสกลชางเชยงแสนทชดเจน คอ พระพกตรมขนาดเลก พระเนตรมขนาดเลก เหลอบต า พระโอษฐเลกและมรมพระโอษฐบาง เปนตน ซงแตกตางจากพระพทธรปปางอมบาตรสกลชางฝาง ซงแสดงถงลกษณะเฉพาะของสกลชางอยางชดเจน

ลกษณะพระวรกายครองจวรแบบหมคลมซงเปนรปแบบสวนใหญทพบในพระพทธรปปางอมบาตรในลานนา ลกษณะเดนของจวรพระพทธรปส ารดปางอมบาตรของสกลชางฝาง มการหมคลมลกษณะทเรยบงายไมมการท าลวดลายลงบนเนอผา หมคลมทงองคพระยาวลงมาจรดพระชงและแสดงขอบจวรแผออกมาดานขางพระวรกายทงสองขางเลกนอย จวรไมแนบเนอเพราะไมปรากฏสดสวนพระวรกายหรอชางตองการใหสรางในแบบทเรยบงาย รปแบบนมความใกลเคยงกบการครองจวรของพระพทธรปปางอมบาตรสกลชางเชยงแสน ซงแตกตางจากจวรขอ งพระพทธรปสกลชางเชยงใหม จวรลกษณะของจวรแนบเนอจนท าใหมองเหนพระอระทแสดงออกถงกลามเนอ พระชาน ขอบและแนวหนานางของสบง นยมท ารวจวรเปนแนวขนานบรเวณขอพระกรและยาวตกลงมาเปนชายจวรทงสองขาง และมจวรทยาวอยเหนอพระชาน ในสวนของการถอบาตรพบวารปแบบการถอบาตรและการวางพระหตถของพระพทธรปสกลชางฝางมความแตกตางจากสกลชางเชยงแสน แตมความใกลเคยงกบสกลชางเชยงใหม กลาวคอ การวางพระหตถของพระพทธรปสกลชางฝางมลกษณะหงายคอขนรบบาตร แตพระพทธรปสกลชางเชยงแสนวางพระหตถทงสองข างในลกษณะการประคองบาตรไวดานหนา เชน พระพทธรปประทบยนปางอมบาตร พพธภณฑสถานแหงชาตเชยงแสน (ภาพท 65)

114

ภาพท 65 พระพทธรปส ารดปางอมบาตร พพธภณฑสถานแหงชาตเชยงแสน อ าเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทรายแดง ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 8 กรกฎาคม, 2557)

ฐานของพระพทธรปมความใกลเคยงกบฐานของพระพทธรปปางเปด

โลกคอมฐานกลบบวหงายและเกสรบวในผงกลมและฐานบวคว าในผงแปดเหลยม นาสงเกตวาเสนลวดบวอกไกคนระหวางบวคว าบวหงายของพระพทธรปทงสององค สวนฐานลางสดเปนหนาหนากระดานเรยนอยในผงแปดเหลยมเชนกน (ภาพท 66)

115

ภาพท 66 ฐานพระพทธรปส ารดปางอมบาตร วดทรายแดง ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทรายแดง ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 12 มนาคม, 2557)

3. สรปผลการวเคราะหและการก าหนดอายสมย การก าหนดอายสมยของพระพทธรปปางอมบาตรรสกลชางฝาง

สนนษฐานวาสรางมาตงแตชวงพทธศตวรรษท 21 เปนตนมา หลกฐานพระพทธรปปางอมบาตรจากวดทรายแดง อ าเภอแมอาย จารกศกราชปสรางใน พ.ศ. 211654 หรอชวงพทธศตวรรษท 22 การสรางพระพทธรปปางนสนนษฐานวานาจะมการสรางตอเนองชวงศตวรรษตอมา ความนยมในการสรางพระพทธรปในกลมนไมเพยงพบในเมองฝางเทานน ยงพบในสกลชางเชยงใหม ซงพระพทธรปทมอายเกาแกทสด พบทวดเชยงหมน สรางขนใน พ.ศ. 200855 สามารถก าหนดอายไดวาอยางนอยมการสรางพระพทธรปปางอมบาตรมาแลวตงแตตนพทธศตวรรษท 21 นอกจากนในเมองเชยงแสนยงพบการสรางพระพทธรปปางนเชนกน ก าหนดอายอยในชวงตนพทธศตวรรษท 2256 ดงนนอทธพลหรอความนยมในการสรางพระพทธรปปางนนาจะสมพนธกบกลมเมองทอยใกลเคยงเมองฝาง โดยเฉพาะ

54ชนสา นาคนอย, “พระพทธรปลานนาทมจารกกบการแปลความทางประวตศาสตร และความสมพนธทางดานศลปกรรม”, 136.

55ศกดชย สายสงห, พระพทธรปในประเทศไทย รปแบบ พฒนาการ และความเชอของคนไทย, 302.

56เรองเดยวกน, 349.

116

เมองหลวงเชยงใหมและเมองเชยงแสน การก าหนดอาสมยในการสรางจงนาจะอยในชวงปลายพทธศตวรรษท 21 – กลางพทธศตวรรษท 22 มความใกลเคยงกนหรออยในชวงระยะเวลาทไมแตกตางกนมากนก

4. ตวอยางพระพทธรป พระพทธรปส ารดประทบยนปางอมบาตร วดทรายแดง อ าเภอแม

อาย หลกฐานทระบถงการสรางพระพทธรปส ารดปางอมบาตรในเมองฝาง ซงระบปสรางอยางชดเจน ใน พ.ศ. 2116 ลกษณะของพระพกตรมรปแบบใกลเคยงกบพระพทธรปส ารดสกลชางฝางองคอน ๆ โดยเนนเปลอกพระเนตรทมขนาดใหญ มรองขอบทคอนขางชดเจน สวนพระวรกายมรปแบบใกลเคยงกบพระพทธรปสกลชางเชยงแสน แตสวนพระหตถมรปแบบการถอบาตรทแตกตางกนเลกนอยดงทกลาวไวในขางตน รปแบบโดยรวมแสดงออกถงรปแบบของสกลชางทองถนฝางอยางชดเจน

ภาพท 67 พระพทธรปส ารดปางอมบาตร วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 13 มกราคม 2557)

พระพทธรปส ารดประทบยน ปางอมบาตร วดทาตอน เปนพระพทธรป

ส ารดยนทมขนาดใหญทสดเทาทพบในเมองฝาง มรปแบบเชนเดยวกบพระพทธรปปางอมบาตรทวดทรายแดง สวนฐานมจารกแตตวอกษรลบเลอนไมสามารถอานได สนนษฐานวานาจะสรางขนในปลายพทธศตวรรษท 21 – กลางพทธศตวรรษท 22

117

3. สรป พระพทธรปสกลชางฝางสวนใหญยงคงนยมการสรางพระพทธรปทมรปแบบโดยทวไป

เชนเดยวกบเมองอน ๆ ในอาณาจกรลานนา คอ พระพทธรปแบบขดสมาธเพชร พระพทธรปแบบขดสมาธราบ และพระพทธรปยน สวนใหญนยมสรางพระพทธรปขดสมาธราบปางมารวชย ซงเปนรปแบบอทธพลจากศลปะสกลชางสโขทย กอนทจะสงทอดใหกบสกลชางเชยงใหม และแพรขยายอทธพลสเมองฝาง รวมถงแพรขยายไปยงเมองอน ๆ ใกลเคยง รปแบบสวนประกอบตาง ๆ ของพระพทธรปสกลชางฝางมความใกลเคยงกบสกลชางเชยงใหมซงอาจกลาวไดวาเปนสกลชางหลวงทสงอทธพลทางรปแบบใหกบเมองอน ๆ โดยตรง อยางไรกตามไมเพยงแตสกลชางหลวงเทานนยงพบวามความใกลเคยงกบศลปะสกลชางเชยงรายและเชยงแสน ทงนความสมพนธระหวางเมอง ทงทางดานการเมอง เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม รวมถงเสนทางทตดตอกนระหวางเมองเชยงใหม เมองฝาง เมองเชยงราย และเมองเชยงแสน อาจมสวนท าใหเกดการถายทอด แลกเปลยนรปแบบทางศลปกรรมระหวางกนได อทธพลทางรปแบบสงผลใหเกดรปแบบทมลกษณะเฉพาะของสกลชางฝางเกดขน โดยเฉพาะลกษณะเดนของสวนพระพกตร ทนยมการท าเปลอกพระเนตรทมขนาดใหญท าใหดวงพระเนตรมขนาดใหญ มการท าชายสงฆาฏแผนใหญทมการท าลวดลายสวนปลายทมลกษณะเฉพาะ และมนวพระหตถทง 5 นวเรยวยาวเกอบเทากนทงหมด ตลอดจนฐานบวทมเกสรบวทยดสง และกลบบวทมขนาดใหญตงอยบนฐานเหลยมยกสง เปนตน ซงมรปแบบทมความเฉพาะตวของสกลชางเมองฝางเทานน ไมพบพระพทธรปทมลกษณะเดนดงกลาวในเมองอน ๆ จงสรปไดวา เปนรปแบบทเปนของสกลชางฝางอยางแทจรง จากการศกษารปแบบสามารถก าหนดอายสมยของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางไดวามอายอยในชวงตนพทธศตวรรษท 21 – ปลายพทธศตวรรษท 22 โดยการศกษาจากรปแบบพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง หลกฐานจากจารก และศกษาเปรยบเทยบรปแบบของพระพทธรปส ารดจากสกลชางอนเพอใชในการก าหนดอายสมย

นาสนใจวาพระพทธรปทง 3 แบบมการสรางอยางตอเนองมาตงแตพทธศตวรรษท 21 – 22 ไมไดนยมสรางเฉพาะแบบใดแบบหนงในชวงใดชวงหนง และพระพทธรปมรปแบบพฒนาการไปในทศทางเดยวกน คอจากเดมทมรปแบบทใกลเคยงกบสกลชางเชยงใหมปรบเปลยนใหเปนรปแบบเฉพาะและมความเปนทองถนแบบสกลชางฝางมากยงขนในชวงปลายพทธศตวรรษท 21 – ตนพทธศตวรรษท 22 ซงพฒนารปแบบฝมอชางมความสวยงามมากทสด อยางไรชวงปลายพทธศตวรรษท 22 พระพทธรปส ารดสกลชางฝางเรมมรปแบบพนบานมากยงขน สะทอนใหเหนถงความเสอมของฝมอชางในชวงปลายศตวรรษน ดงจะเหนไดจากกลมพระพทธรปทมขนาดเลกและมรายละเอยดทสวยงามนอยลง และในศตวรรษตอมาจงเกดความนยมการสรางพระพทธรปทท าจากวสดอน ๆ เชน ไม หนมคา เปนตน นอกจากนความนยมสรางพระพทธรปขนาดใหญไดเปลยนวสดจากส ารดเปนการ กออฐถอปนแทน

118

บทท 4

พระพทธรปส ำรดสกลชำงฝำงกบกำรเชอมโยงทำงประวตศำสตรเมองฝำง

เมองฝางเปนเมองทมความส าคญมาแตครงอดตและมความเปนมาทยาวนาน ดงจะเหนไดจากหลกฐานจากต านานและพงศาวดารไดกลาวถงประวตศาสตรความเปนมาของเมองฝาง มความเปนมายาวนานกอนการสถาปนาอาณาจกรลานนา โดยพระยาลาวจกราชาธราช ไดสรางเมองฝางขน ซงเมองยาวไปตามแมน าสณฐานเหมอนกบฝกฝาง จงไดชอวา เมองฝาง ซงมพนทปกครอง 3 พนนา1 และเปนเมองทมพฒนาการทางประวตศาสตรเรอยมาควบคกบการเจรญเตบโตของอาณาจกรลานนา อยางไรกตามประวตศาสตรความเปนมาของเมองฝางเทาทมการศกษายงมขอมลทคอนขางจ ากด เนองจากขอมลถกบนทกควบคกบประวตศาสตรของเมองส าคญเชนเมองเชยงใหม เชยงแสน เทานน การศกษาเพอใหทราบขอมลทางประวตศาสตรของเมองฝางจงตองอาศยขอมลดานโบราณคด โบราณสถาน และโบราณวตถ ซงเปนหลกฐานทบงบอกถงความเปนมาของเมองฝางทมมาอยางยาวนานได

หลกฐานดานโบราณวตถ ประเภท พระพทธรปส ารด เปนหลกฐานส าคญทสามารถน ามาศกษาเพอทราบถงประวตศาสตรของเมองฝางไดในระดบหนง เนองจากหลกฐานเหลานพบเปนจ านวนมาก และกระจายอยในพนทของเมองฝางมาแตอดต และดวยวสดประเภทส ารดทใชในการหลอพระพทธรปท าใหหลกฐานยงคงสภาพทคอนขางสมบรณ และอกประการหนงทส าคญคอ พระพทธรปจ านวนหลายองคมการจารกซงมความส าคญท าใหทราบถงพฒนาการทางประวตศาสตรของเมองฝางแตละสมยไดเปนอยางด

ในบทนเปนการศกษาพระพทธรปส ารดสกลชางฝางเพอใหทราบถงความสมพนธทางดานประวตศาสตรเมองฝาง โดยน าขอมลทไดจากการศกษาและวเคราะหรปแบบศลปะของพระพทธรปสกลชางฝางในแตละยควเคราะหรวมกบขอมลทางประวตศาสตรเมองฝาง เพอท าใหทราบถงสภาพทางสงคม เศรษฐกจ การเมองการปกครอง ความสมพนธระหวางเมอง ตลอดจนนโยบายทางการเมองของเมองหลวงทมบทบาทส าคญตองานศลปะสกลชางเมองฝาง ดงนนผวจยไดแบงชวงประวตศาสตรของเมองฝางออกเปน 4 สมย เพอใหทราบถงรปแบบของพระพทธรปของแตละสมยถงความสมพนธทางประวตศาสตรกบเมองฝางไดชดเจนยงขน มรายละเอยดดงน

1พระยาประชากจกรจกร, พงศำวดำรโยนก, พมพครงท 7 (กรงเทพฯ: คลงวทยา,

2516), 225.

119

1. สมยท 1 เมองฝำงกอนกำรสถำปนำอำณำจกร และยคตนของลำนนำ ประวตศาสตรเมองฝางมความเปนมาอยางยาวนานตงแตกอนการสถาปนาอาณาจกร

ลานนา อยางไรกตามจากการศกษาพระพทธรปสกลชางฝางในชวงยคกอนการสถาปนาอาณาจกรลานนายงไมพบหลกฐานทบงบอกถงการสรางพระพทธรปในสมยน สนนษฐานไดวาสงคมเมองฝางในยคนเปนชวงของการเรมตนโดยการรวมกลมของผคนท าใหเกดเปนสงคมทมหลากหลายทางชาตพนธ ทงกลมไทยยวน และกลมลวะ ซงสงคมและวฒนธรรมยงไมมความซบซอนมากนก ในดานความเชอสงคมในยคเรมตนมการนบถอผทงในระดบครอบครว หมบาน และเมอง ตอมาไดมการนบถอพระพทธศาสนาซงในชวงแรกสนนษฐานวามความเชอพระพทธศาสนาแบบชาวบาน คอ นบถอพทธศาสนาปะปนกบความเชอดงเดม ลกษณะการนบถอพระพทธศาสนาดงกลาวสบเนองมาถงสมยพญามงราย ในพทธศตวรรษท 192 ดวยความเชอดงเดมเกยวกบการนบถอผและพทธศาสนาแบบชาวบานควบคกน ท าใหไมมการสรางพระพทธรปในเมองฝางชวงกอนการสรางอาณาจกรลานนา หรอหากมการสรางในอาจเปนวสดทไมคงทน จงไมเหลอหลกฐานใหศกษา อยางไรกตามในลานนา เชน เมองเชยงแสน ไดมการพบหลกฐานพระพทธรปในลานนาในชวงแรกใหศกษาอยบางแตพบจ านวนนอย คอ พระพทธรปแบบขดสมาธเพชร ก าหนดอายสนนษฐานวาอยในชวงพทธศตวรรษท 19 หรอเกากวานน3 แมยงไมมการคนพบพระพทธรปในเมองฝางกตาม แตสนนษฐานวาสงคมเมองฝางมการนบถอพระพทธศาสนาแลว ซงเกดจากความสมพนธการรบวฒนธรรมความเชอจากกลมเมองใกลเคยง โดยเฉพาะเมองเชยงแสน ซงเปนเมองส าคญในชวงตนของอาณาจกรลานนา

2สรสวด อองสกล, ประวตศำสตรลำนนำ, พมพครงท 7 (กรงเทพฯ: อมรนทร, 2553),

56 – 60. 3ศกดชย สายสงห, พระพทธรปในประเทศไทย รปแบบ พฒนำกำร และควำมเชอของ

คนไทย (กรงเทพฯ: ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2547),

268.

120

จากบนทกประวตศาสตร เมองฝางในยคกอนการสถาปนาอาณาจกรลานนา พญามงรายไดมาปกครองเมองฝางใน พ.ศ. 18114 - ประมาณ พ.ศ. 18355 เขายดเมองหรภณชย โดยเมองฝางในระยะนมฐานะเปนเมองฐานอ านาจส าคญในการขยายอ านาจของพญามงราย ดงจะเหนไดจากชวงนมการท าสงครามกบเมองเชยงของ เมองเทง และเปนทวางแผนการส าหรบการยดเมองหรภณไชย เมองฝางในชวงเวลานจงเนนดานการขยายอาณาเขตการปกครองของกษตรยเปนส าคญ ดงนนผปกครองเมองฝางในชวงนจงไมเนนดานการสงเสรมพระพทธศาสนาเทาใดนก บทบาทของผปกครองเมองยอมสงผลตอความเปนอยชาวเมอง กลมชายฉกรรจจงถกเกณฑไปเปนก าลงส าคญทางการทหารในการท าสงคราม ซงกลมผชายฉกรรจบางสวนอาจรวมถงกลมชางเปนก าลงพลรวมดวย รวมถงพระสงฆผมบทบาทส าคญในการสงเสรมพระพทธศาสนาในชวงบานเมองมการท าสงครามนอกจากการสงสอนประชาชนตามหลกธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนา พระสงฆบางรปท าหนาทเปนผฝกสอนถายทอดวชาความรดานศลปะการตอส การปองกนตว สวนหนงอาจท าเครองรางของขลง เพอสรางขวญและก าลงใจใหแกเหลาทหารในยามออกศกสงคราม ดงนนดวยสภาวะบานเมองอยในชวงการท าสงครามจงไมมการสรางพระพทธรปเกดขนในชวงเวลาน

2. สมยท 2 พระพทธรปสกลชำงฝำงในพทธศตวรรษท 21 จากการศกษาพบหลกฐานพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ปรากฏหลกฐานอยาง

ชดเจนในชวงยคตนพทธศตวรรษท 21 เปนตนมา ระยะนจงมการสรางพระพทธรปเปนจ านวนมากในเมองเชยงใหม ซงพบพระพทธรปทงทมจารกทฐานและไมมจารกทฐาน พระพทธศาสนาไดเผยแพรไปยงหวเมองตาง ๆ อยางกวางขวาง และสงผลตอความนยมสรางพระพทธรป รวมถงรปแบบทางศลปะเกดขนในหวเมองใกลเคยง ในชวงตนพทธศตวรรษท 21 พบหลกฐานพระพทธรปในเมองฝาง จ านวนไมมากนก มหลกฐานการสรางทคอนขางชดเจน ระบสรางขนในชวงตนพทธศตวรรษท 21 แตพบวา

4... เถงปดบเปา 627 ตว เจาคบงเกดไดลกชายแถมผ 1 ชอวา เจาขนคราม อยลนนนได

2 ปล เถงปล เบกส เจามงรายไพอยเมองฝางไดปล 1 ในปกดไส เจามงรายเอารพลไพปลนเอาเมองผาแดงเชยงของอนลกหลายลาวครอบสางนนผกนเมองเชยงของชอวาค ารอง ไดเมองเชยงของลวแ ตงลกขนผ 1 กนเมอง แลวคนมาอยเมองฝาง เลยงดเสนาอามาจจแกวหานมากนก ทาวไดลกชายแถมผ 1 ใสชอวา เจาขนเครอ ในปลกดไส สกราชได 631 ตวนน ลนนนเจาขนเครออายได 6 ปล เถงปลกาบเสดอายเจามงรายได 36 เอารพลไพปลนเอา เมองเชรง ผกนเมองเชรงชอขนรอง ไดเมองแลวแตงลกขนกนเมองแลวเอารพลมาอยเมองฝาง เลยงดเสนาอามาจน 3 วน 3 คน แลวกอยเสวยราชสมบตดวยสวสสดสนกสขส าราญ ไพรยคา ขายขายชอน มแล... ดใน อนกรรมการตรวจสอบและช าระต านานพนเมองเชยงใหม, ต ำนำนพนเมองเชยงใหม ฉบบเชยงใหม 700 ป (เชยงใหม: โรงพมพมงเมอง, 2538), 14.

5สรสวด อองสกล, ประวตศำสตรลำนนำ, 120.

121

รปแบบของพระพทธรปทงหมดทพบมรปแบบทคอนขางหลากหลาย พระพทธรปสวนหนงอาจสรางขนในเมองฝางและสวนหนงอาจมการเคลอนยายมาจากเมองเชยงใหม ท าใหพระพทธรปในชวงนไมมรปแบบทเฉพาะและมความเดนชดเทาใดนกพระพทธรปส ารดปางมารวชยขดสมาธราบ วดศรดอนแกว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม มจารกปสรางใน พ.ศ. 2025 (ภาพท 68) เปนตวอยางทมความนาสนใจ เนองจากพระพทธรปมรปแบบใกลเคยงกบพระพทธรปศลปะสกลชางหลวงชวงสมยพระเจาตโลกราช กลาวคอ มพระพกตรรปไข ขมวดพระเกศามขนาดปานกลาง สงฆาฏเปนเสนเลกยาวจรดพระนาภสวนปลายแยกเปนเขยวตะขาบสองแฉก สวนฐานเปนฐานหนากระดาน ซงเปนรปแบบของพระพทธรปอทธพลศลปะลานนาสบมาจากพระพทธรปศลปะสโขทย นอกจากนพบพระพทธรปแบบขดสมาธเพชร จ านวน 1 องค จากวดอดมมงคล ต าบลแมขา อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม จากรปแบบมความใกลเคยงกบพระพทธรปแบบขดสมาธเพชรของสกลชางเชยงใหม วดพวกแตม อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม คอขมวดพระเกศามขนาดใหญ พระพกตรปอมกลม พระขนงเปนสนเชอมตอกน พระเนตรเปดมองตรง มสวนนนเชอมระหวางพระนาสกและพระโอษฐชดเจน และพระหนเปนปม สนนษฐานวาพระพทธรปองคนถกเคลอนยายมาจากเมองหลวงหรอกลม ชางหลวงสรางขนทเมองฝาง

ภาพท 68 พระพทธรปส ารด วดศรดอนแกว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ทมา: Alexander B. Griswold, Dated Buddha image of Northern Siam (Switzerland: Artibus Asiae, 1957), VII.

122

ในสมยของพระเจาตโลกราช ทพระพทธศาสนาในลานนามความเจรญรงเรองสงสด เนองจากกษตรยมความเลอมใสและท านบ ารงพระพทธศาสนา โดยเฉพาะพระพทธศาสนานกายสหล พระองคทรงสงเสรมการศกษาเลาเรยนปรยตธรรม มการท าสงคายนาพระไตรปฎกครงท 8 ของโลกและการฉลองพระพทธศาสนาครบ 2000 ป พระราชอ านาจของพระเจาตโลกราชในดานการสงเสรมท านบ ารงศาสนาภายในอาณาจกรเชยงใหมทเหนเดนชดอกประการหนง คอ การสรางพระพทธรปขนาดใหญ คอ พระแสนแซว ซงสนนษฐานวาเปนพระพทธรปส ารดทมขนาดใหญทสดในลานนา แตพบหลกฐานเพยงพระพกตร ก าหนดอายสมยไดในชวงตนพทธศตวรรษท 216 สมยพระเจาตโลกราช แสดงใหเหนถงพระราชอ านาจในการปกครองบานเมองในยคสมยนวามความเจรญรงเรองสงสดทงทางดานเศรษฐกจ สงคม และการปกครองของลานนา อยางไรกตามความเจรญทเกดขนในเมองหลวงอาจไมไดรวมถงความเจรญของกลมหวเมองในลานนาเสมอไป ในดานศาสนาหากพจารณาประวตศาสตรเมองฝางในชวงสมยนพบวา เปนชวงระยะเร มตนของการสงเสรมพระพทธศาสนาทเปนไปในลกษณะคอยเปนคอยไป ผทมบทบาทส าคญกลมในการสงเสรมพระพทธศาสนาคอกล มพระสงฆและผ มอ านาจทางการปกครอง ดงจะเหนไดจากจารกฐานพระพทธรปส ารดปางมารวชย วดศรบญเรอง ต าบลแมวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม กลาวถงพระสงฆรวมกบกลมผปกครองเมองฝางสรางพระพทธรปขนในเมองฝาง 7 (ภาพท 69) ซงจากจารกทพบนเปนหลกฐานส าคญไดเปนอยางดทแสดงใหเหนวาพระพทธรปองคนถกสรางขนในเมองฝาง และไมไดถกเคลอนยายมาจากทอน

6ศกดชย สายสงห, พระพทธรปส ำคญและพทธศลปในดนแดนไทย (กรงเทพฯ : เมอง

โบราณ, 2555), 390. 7พะเจานพพานได 2024 ป ในปกดไจยงมเจาภกษตนหนงชอสมงคะละเมธาวชวนบาสกา

ผหนงชอนา(ง) 1 . .วหลานหมนยพวกหา (ญ) แปลงพระเจาตนนไวกบพระพนตนเมงฝาง ดใน ประเสรฐ

ณ นคร, จำรกลำนนำภำค 2, เลม 1 (กรงเทพฯ: มลนธเจมส เอช ดบเบลย ทอมปสน), 158.

123

ภาพท 69 พระพทธรปส ารด วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556) ความสมพนธระหวางเมองฝางและเมองเชยงใหมในชวงปลายพทธศตวรรษท 20 – ตน

พทธศตวรรษท 21 ยงมความสมพนธกนอยมาก ดงจะเหนไดจากเหตการณในสมยพญาสามฝงแกนใหไดเจาซอยราชบตรองคเลกปกครองเมองฝาง เมอพระเจาตโลกราชชงราชสมบตจากพระราชบดา เจาซอยจงไดรบพระราชบดามาอยเมองฝาง ในชวงระยะนความสมพนธระหวางสองเมองเกดความขดแยงกน พระเจาตโลกราชทรงเกรงวาเมองฝางจะเปนเมองซองสมก าลงจงใหหมนสามลานเขาโจมตเมองฝาง และแตงตงใหหมนยลอครองเมองฝาง8 เมองฝางในชวงนจงถกลดบทบาทลงอยางเหนไดชด จากเมองทเคยมเชอราชวงศปกครองมาโดยตลอดนบตงแตสมยพญามงราย ในสมยพระเจาตโลกไดปรบเปลยนใหขนนางต าแหนงหมนปกครองแทน ซงเปนสวนหนงในนโยบายการปกครองเพอดงอ านาจเขาสสวนกลางโดยตรงในสมยน ดงนนการสงเสรมพระพทธศาสนาของศนยกลางของเมองเชยงใหมอาจเผยแพรสหวเมองตาง ๆ โดยตรงเชนกน การสงเสรมดานพระพทธศาสนาโดยมพระพทธรปจากเมองเชยงใหมอญเชญมายงเมองฝางอาจสญลกษณแสดงถงนยยะแฝงการปกครองของเมองหลวงทมตอหวเมองฝาง ลกษณะเชนเดยวกบการสรางพระพทธรป พระเจาทองทพย วดสวนตาล จงหวดนาน ซงพระเจาตโลกราชโปรดสรางขนเพอ

8สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม, ต ำนำนสบหำรำชวงศภำคปรวรรต เลมท 2

(เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม, 2525), 26-29.

124

แสดงถงชยชนะของพระองคทมตอเมองนาน ใน พ.ศ. 1992-19939 นโยบายการดงอ านาจเขาสศนยกลางของพระเจาตโลกราช เปนสาเหตหนงท ท าใหเกดปญหาความขดแยงระหวางเมองเชยงใหมกบกลมหวเมอง น ามาซงการกอกบฏของกลมขนนางหวเมองตาง ๆ จะพบวาใน พ.ศ. 2030 กลมขนนางเมองเชยงราย เมองเชยงแสน เมองฝาง เมองพราว และเขลางคนคร ไมพอใจกบการปกครองในการดงอ านาจเขาสศนยกลาง ตองสงสวยใหกบเมองหลวงทมากขนจากเดม และการขาดอสระทางการคา จงไดกอการกบฏขน10

ในชวงกลางพทธศตวรรษท 21 เมองฝางและเมองเชยงใหมมความสมพนธทดตอกน ในดานการเมองการปกครองและการสงเสรมดานพระพทธศาสนา ดงจะเหนไดจากการพบหลกฐานพระพทธรปส ารดสกลชางฝางจ านวนมากกวา 30 องค ทพบไดโดยทวไปในเขตอ าเภอฝางและอ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม ซงถอไดวาเปนยครงเรองทางพระพทธศาสนาในเมองฝาง พระพทธรปสวนใหญทพบในเมองฝางมรปแบบทใกลเคยงกบพระพทธรปส ารดสกลชางหลวงเชยงใหมอยางมาก กลาวคอ พระพทธรปมพระพกตรเลกและ ขมวดพระเกศาขนาดเลก พระเนตรเหลอบต า พระวรกายคอนขางบอบบาง สงฆาฏแผนใหญยาวถงพระนาภ สวนปลายพบทงปลายเปน 2 ชายและปลายตด ฐานหนากระดานมการเจาะชองกระจก ซงเปนรปแบบศลปะของพระพทธรปส ารดในสมยพระเมองแกว ตวอยางส าคญ ไดแก พระพทธรปส ารดวดศรบญเรอง ต าบลแมสาว (ภาพท 70) วดวฒนาราม ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ภาพท 71) เปนตน ซงสะทอนใหเหนถงความสมพนธระหวางเมองฝางกบเมองเชยงใหมผานงานพทธศลปเหลานไดเปนอยางด

9ศกดชย สายสงห,พระพทธรปในประเทศไทย รปแบบ พฒนำกำร และควำมเชอของ

คนไทย, 309. 10สรสวด อองสกล, ประวตศำสตรลำนนำ, 163.

125

ภาพท 70 พระพทธรปส ารด วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

ภาพท 71 พระพทธรปส ารด วดวฒนาราม ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วฒนธรรมอ าเภอแมอาย, 13 มนาคม 2557)

126

ในชวงกลางพทธศตวรรษท 21 สมยพระเมองแกวมความเจรญรงเรองดานศาสนา เนองจากในสมยนกษตรยมแนวคดการปกครองแบบธรรมราชา โดยเนนกษตรยเปนผทรงธรรม ตามคตพระพทธศาสนา กษตรย เป นผ ท ปฏบต ตนอย ในความดงาม และสงเสรมท านบ าร งพระพทธศาสนา ซงเปนผอปถมภพระพทธศาสนาทส าคญทสดของอาณาจกร เหนไดจากมการสรางและซอมแซมวดเปนจ านวนมาก เชน สรางวดบพพาราม (วดเมง) พ.ศ. 2036 สรางวดศรสพรรณ พ.ศ. 2043 สรางพระอโบสถและหอไตรทวดมหาโพธาราม และทรงฟนฟวดปาแดง11 เปนตน และทรงสรางพระพทธรปในเมองเชยงใหมเปนจ านวนมาก เชน พระพทธรปทมความส าคญ คอ พระเจาเกาตอ วดบปผาราม จงหวดเชยงใหม (ภาพท 72) สรางในปพ.ศ. 2047 แลวเสรจในป พ.ศ. 205312 ซงเปนพระพทธรปส ารดทมขนาดใหญและสมบรณทสดในลานนา การสรางพระพทธรปทมขนาดใหญสะทอนใหเหนถงความเจรญรงเรอง ความสงบสข ตลอดจนแสดงถงบารมของกษตรยในการสงเสรมงานดานศาสนาและการปกครองบานเมองของอาณาจกรลานนา โดยเฉพาะในชวงของพระเจาตโลกราชและพระเมองแกวทลานนามความรงเรองอยางเตมท

ภาพท 72 พระเจาเกาตอ วดบบผาราม หรอวดสวนดอก ต าบลสเทพ อ าเภอเมองจงหวดเชยงใหม (ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดบบผาราม ต าบลสเทพ อ าเภอเมองจงหวดเชยงใหม,

23 มนาคม 2557)

11เรองเดยวกน, 170. 12ศกดชย สายสงห, พระพทธรปในประเทศไทย รปแบบ พฒนำกำร และควำมเชอ

ของคนไทย, 316.

127

นอกจากความสมพนธระหวางเมองฝางและเมองเชยงใหมในดานการสงเสรมพระพทธศาสนา ทแสดงดวยผานงานพทธศลปแลว พระเมองแกวยงใหความส าคญในดานการเมองการปกครองเมองฝางเชนกน ดงเหนไดวา ใน พ.ศ. 2060 พระเมองแกวใหเจาเมองนายครองเมองฝาง มนามวาแสนฝาง และใหคนจากเมองกายเงยว รวม 1,200 คน อยเมองฝาง13 แสดงใหเหนวาเมองฝางเปนเมองทมความเจรญรงเรองและมความอดมสมบรณและมกลมคนทมความหลากหลายชาตพนธ ความหลากหลายของกลมคนนน ามาซงการความหลากหลายทางวฒนธรรม ซงอาจเปนสวนหนงในการหลอหลอมใหเกดงานศลปกรรมของสกลชางฝางได

ปลายพทธศตวรรษท 21 พระพทธรปส ารดสกลชางฝางในยคนมรปแบบอยในชวงเปลยนผานระหวางรปแบบทเปนอทธพลแบบสกลชางหลวงเชยงใหมทมมาสบเนองตงแตตนพทธศตวรรษท 21 กบรปแบบสกลชางทองถนทเรมปรากฏงานศลปะทเปนเอกลกษณของตนเองมากยงขน ท าใหพบพระพทธรปกลมหนงมพระพกตรคงลกษณะใกลเคยงกบพระพทธรปส ารดสกลชางเชยงใหม เชน เปลอกพระเนตรปายเปนแผนใหญ พระโอษฐเปนเสนตรง นวพระหตถทงสยาวเสมอกน ประทบอยบนฐานบวทยกฐานสงและฐานบวทมขารองรบซงเปนสวนทเกดจากการหลอส ารด สวนหนงมรปแบบทพฒนาเปนของตนเองมากยงขน เชน พระพกตรมขนาดเลก พระโอษฐเลก สงฆาฏเปนแผนใหญสวนปลายเปนปลายตดและมการตกแตงลวดลาย ประทบอยบนฐานบวยกสง ลกษณะฐานบวคว า-บวหงายทยกสงเปนรปแบบฐานทเปนเอกลกษณของพระพทธรปสกลชางฝางทเกดขนเปนครงแรกในระยะน และจะมการพฒนาสบเนองจนถงพระพทธรปในยคหลง นาสงเกตวาพระพทธรปทมรปแบบพฒนาเปนเอกลกษณของตนเองในระยะนมความใกลเคยงกบพระพทธรปกลมหวเมองเชยงราย และเชยงแสนมากกวากลมพระพทธรปสกลชางหลวง สนนษฐานเมองฝางในระยะนนาจะมการตดตอสมพนธกบเมองเชยงรายและเชยงแสนมากกวาเมองเชยงใหม ท าใหเกดการแลกเปลยนแนวคด และรปแบบทางเชงชางของกลมชางระหวางเมอง ซงเปนความสมพนธทยงมอยอยางตอเนองตงแตกอนการสถาปนาอาณาจกรลานนา สวนในเมองเชยงใหมเนองจากเกดปญหาภายในท าใหการปกครองบรหารจดการกลมหวเมองตาง ๆ มความเขมงวดนอยลง ท าใหหวเมองเหลานมอสระในการปกครองตนเองและพฒนางานศลปกรรมทองถนมากยงขน

13วนศกร เดอน 11 ขน 7 ค า ปฉล นพศกเจาเมองเชยงทอง เจามองนาย พระยาเมอง

กาย พากนอพยพไพรไทย ชางมา มาพงโพธสมภารขอเปนขาพระเจานครเชยงใหม จ านวนคนครวหญงชายใหญนอย 23,220 คน ชาง 28 เชอก มา 250 มา พระเปนเจาจงใหหมนพงย กบหมนดางเตาค าไปรบครวเมองนาย เมองเชยงทอง เมองกาย เขาสนครเชยงใหม แลวพระเปนเจาใหเจาเมองนายไปกนเมองฝาง ชอแสนฝาง ใหพระยาเมองกายเงยวอยกบแสนฝาง ไวครว 1,200 คน เหลอนนแจกไปไวพนนาทะกานบาง เกาชองบาง เมองพราวบาง เจาเมองเชยงทองนนใหไปกนเมองคอง ดในรายละเอยดเพมเตม พระยาประชากจกรจกร, พงศำวดำรโยนก, 366.

128

สมยพระเมองเกษเกลาครองราชยครงท 1 พ.ศ. 2068-2081 บานเมองในสมยนยงมความมนคง กษตรยไดท านบ ารงพระพทธศาสนา สบทอดแนวทางเดยวกบพระราชบดา โดยสงเสรมพระภกษฝายสหลหรอฝายปาแดง เนองจากพระองคเคยผนวชในส านกสหลทวดมหาโพธญาณ (วดเจดยอด) ต านานชนกาลมาลปกรณ ไดเขยนสรรเสรญพระเมองเกษเกลาวา

“...เปนพระเจาธรรมกราชโดยแท”14 สะทอนใหเหนถงความเจรญรงเรองในพระพทธศาสนาของกษตรย อยางไรกตามชวง

สมยนอาณาจกรลานนาเรมเกดปญหาขนในหลายดานทงปญหาภายในจากการเพมพนอ านาจของกลมขนนาง และเศรษฐกจ และปญหาภายนอกจากการคกคามจากอยธยาและพมา ปญหาทเกดขนท าใหงานศลปกรรมในเมองเชยงใหมพบลดนอยลงอยางเหนไดชด อยางไรกตามพบวางานพระพทธรปส ารดสกลชางฝางยงมปรากฏอยอยางตอเนอง และไดพฒนาฝมอชางใหมรปแบบทมความเปนเอกลกษณของทองถนมากยงขน

3. สมยท 3 พระพทธรปสกลชำงฝำงอยำงแทจรงในยคพทธศตวรรษท 22 ในศตวรรษนการสรางพระพทธรปในลานนาลดนอยลงกวาชวงพทธศตวรรษท 21

อยางไรกตามยงพบพระพทธรปทสรางขนในชวงสมยน เชน พระพทธรปวดชยพระเกยรตสรางขนใน พ.ศ. 2108 โดยแมทพสงรามจาบาน ขาหลวงพมาสรางขนโดยการรวบรวมพระพทธรปทช ารดแตกหกแลวมาหลอเปนพระพทธรปองคใหม15 เปนตน เนองจากอาณาจกรลานนาเรมมความออนแออยางตอเนองตงแตปลายพทธศตวรรษท 21 ซงมปญหาจากกลมขนนางทมบทบาทอ านาจในการปกครองอาณาจกร ท าใหเกดความขดแยงระหวางขนนางกบกษตรย และระหวางขนนางดวยกนเอง ความขดแยงทเกดขนท าใหอาณาจกรลานนาออนแอจนในทสดตองตกเปนเมองขนของพมาใน พ.ศ. 210116 ความออนแอของศนยกลางจงไมสามารถปกครองหวเมองตาง ๆ ไดอสระ เนองจากอ านาจในการบงคบบญชาสงสดเปนของกษตรยพมา การสงเสรมพระพทธศาสนาของกษตรยเรมลดบทบาทลง เนองจากปญหาทางการเมองทงภายในและภายนอก เมอพมาเขามาปกครองอาณาจกรลานนากไมสามารถทจะดแลควบคมศนยกลางและหวเมองตาง ๆไดอยางทวถง ท าใหในชวงสมยนหวเมองตาง ๆ รวมทงเมองฝาง มอสระในการปกครองตนเองมากขน17 ซงนโยบายการปกครองของพมาในอาณาจกรลานนาชวงตน ใหการยอมรบในการปกครองแบบจารต ประเพณ ความเชอ และความศรทธาของคน

14สรสวด อองสกล, ประวตศำสตรลำนนำ, 174. 15ฮนส เพนธ, ค ำจำรกทฐำนพระพทธรปในนครเชยงใหม (กรงเทพฯ: คณะกรรมการ

การจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร ส านกนายกรฐมนตร, 2519), 101. 16อนกรรมการตรวจสอบและช าระต านานพนเมองเชยงใหม, ต ำนำนพนเมองเชยงใหม

ฉบบเชยงใหม 700 ป (เชยงใหม: โรงพมพมงเมอง, 2538), 93. 17สรสวด อองสกล, ประวตศำสตรลำนนำ, 256.

129

ในพนททมมาแตเดม ดวยเหตนท าใหเมองฝางพระพทธศาสนายงคงมการสบทอด ท าใหเกดการสรางสรรคงานพทธศลปใหระดบทองถนเกดขนมาอยางตอเนอง ดงเหนไดจากพระพทธรปซงรปแบบทมความชดเจน แสดงออกถงลกษณะเฉพาะของสกลชางฝาง กลาวคอ พระพทธรปประทบอยบนฐานบวสง ซงฐานบวมเกสรบวและสวนลวดบวรองรบสวนพระพทธรป พระพกตรเลก สวนประกอบบนพระพกตรมขอบทคอนขางชดเจน พระวรกายบอบบาง สงฆาฏเปนแผนใหญ สวนปลายสงฆาฏมการตกแตงลวดลาย และมนวพระหตถทงหาเรยวยาวเกอบเสมอกนทกนว นอกจากนแลวในหวเมองอน ๆ ยงมการสรางพระพทธรปทมเอกลกษณของตนเองเกดขนอยางกวางขวางเชนกน

พระพทธรปสกลชางฝางมรปแบบทเกยวของกบกลมสกลชางลานชาง สนนษฐานวามสมพนธกนในชวงปลายพทธศตวรรษท 21 สมยรชกาลสมเดจพระไชยเชษฐาธราชซงเคยมาปกครองเชยงใหมและไดกลบไปปกครองอาณาจกรลานชาง18 ความสมพนธระหวางลานชางและลานนายงมความสมพนธกนอยอยางตอเนอง ดงพบไดในพระพทธรปสกลชางลานชางทสบทอดรปแบบจากพระพทธรปลานนา รปแบบบางประการมความใกลเคยงกบพระพทธรปสกลชางฝาง เชน สวนพระกรรณทมปลายแหลม พระศอทมขนาดเลก และแผนสงฆาฏทมขนาดใหญปลายตดตรง เปนตน มลกษณะใกลเคยงกบ เมองฝาง รวมถงเมองใกลเคยง เชยงแสน เชยงของ แพร และนาน

สภาพสงคมของอาณาจกรลานนาในชวงแรกทพมาปกครอง แมวาจะมสงครามเกดขนในบางชวง แตผคนยงคงวถชวตทไมแตกตางจากเดมมากนก สะทอนใหเหนถงสภาพความเปนอยทปกตสข ดงเชนในเมองเชยงแสนมการท านบ ารงบานเมอง มการละเลน มงานมหรสพ มการท าบญสรางวด19 เปนตน ดงนนชวงตนพทธศตวรรษท 22 สภาพเมองเมองฝางคอนขางสงบสขและวถชวตของผคนเปนเชนเดม ซงเปนหวเมองทพมาไมไดเขาปกครองอยางเครงครดท าใหยงคงมการสรางพระพทธรปอยางตอเนอง และพฒนาความสามารถเชงชางฝางไปถงสงสดท าใหพระพทธรปในยคตนมสภาพทสวยงามและสมบรณอยางมาก แตกตางจากสภาพสงคมในชวงหลง ซงพมาปกครองเขมงวดมากยงขนโดยเฉพาะในชวงปลายพทธศตวรรษท 22 – พทธศตวรรษท 23 พมาทรกษาการในหวเมองตาง ๆ ของลานนากระท าการขมเหงรงแกประชาชนไดรบความเดอดรอนไปทกพนท บางกอพยพหลบไปอยในปา บางกตงตวซองสมกนเปนกองโจรหลายกลม ตางกรบราฆาฟนกนเองเพราะไมมผน า20 หวเมองตาง ๆ ทไดรบความเดอนรอนน หวเมองตาง ๆ ในลานนารวมถงเมองฝางกเกดความแตกแยกวนวาย ในพทธศกราช 2169 สมยพระเจาสทโธธรรมราชาไดใหพระยาหลวงทพยเนตรมาปกครองเมองเชยงแสน ตอมาในพทธศกราช 2174 พระยาหลวงทพยเนตรไดเปนเจาเมองเชยงใหม เพราะเจา

18อนกรรมการตรวจสอบและช าระต านานพนเมองเชยงใหม, ต ำนำนพนเมองเชยงใหม

ฉบบเชยงใหม 700 ป, 91. 19สรสวด อองสกล, ต ำนำนพนเมองเชยงแสน (กรงเทพฯ: อมรนทร, 2546) 15. 20พระยาประชากจกรจกร, พงศำวดำรโยนก, 586.

130

เมองเชยงใหมเดมนนไมยอมอยภายใตการควบคมของพมา ท าใหพระเจาสทโธธรรมราชาคมตวพระเจาเชยงใหมไปหงสาวด ชวงนสนนษฐานวาเมองฝางขาดผปกครองไประยะหนง ท าใหประชาชนชาวเมองฝางจงรวมกนกระดางกระเดองและแขงเมองตอพมา จนกระทงในปในปพทธศกราช 2175 พระเจาสทโธธรรมราชาจงไดยกทพไปโจมต แตชาวฝางสามารถตอสกบพมาไดอยางกลาหาญ ท าใหพมาไมสามารถตเมองฝางส าเรจได แตอยางไรกตามพมาไดตงทพหลวงลอมเมองฝางนานถง 3 ป21 จนในทสดสามารถตเมองฝางได ซงคายหลวงของพมายงเหลอหลกฐานใหเหนจนถงปจจบน เรยกวา “เวยงสทโธ” แสดงใหเหนถงก าลงคนและความเขมแขงของเมองฝางในชวงเวลานนไดเปนอยางด ดงนนตงแตชวงปลายพทธศตวรรษท 22 เปนตนมาความเดอดรอนทเกดขนกบเมองฝางท าใหมการสรางพระพทธรปนอยลง อยางไรกตามยงพบหลกฐานพระพทธรปทสรางในชวงเวลานอยบาง แตแตรปแบบเรมแสดงถงฝมอชางทเสอมลงอยางรวดเรว เชน พระพทธรปวดศรบญเรอง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม (ภาพท 73)

ภาพท 73 พระพทธรปส ารดวดวดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

(ถายโดย พชราวรรณ บวอวม, วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม, 27 มถนายน 2556)

21สรสวด อองสกล, พนเมองเชยงแสน, 114-115.

131

ดานเศรษฐกจ แมวาอาณาจกรลานนาจะถกปกครองโดยพมาในชวงพทธศตวรรษท 22 แตเศรษฐกจการคาในเมองเชยงใหมยงคงมอยางตอเนอง อกทงยงมนโยบายในการสงเสรมการคาตางชาตในเชยงใหม และยงคงใหเชยงใหมเปนศนยกลางการคาตอไป ดงเชน ราลฟ ฟตช พอคาชาวลอนดอน เดนทางจากหงสาวดมาเชยงใหม พ.ศ. 2129 ซงระหวางเดนทางเขาไดพบพอคาฮอจ านวนมากนอกจากนยงมกลมพอคาชาวฮอลนดาจากกรงศรอยธยา ไดตดตอการคากบเชยงใหม โดยสงคนขนมาหาตลาดสนคาทเชยงใหม (พ.ศ. 2155-2156)22 สนนษฐานวาชวงสมยนเศรษฐกจของเมองฝางยอมเจรญเตบโตเชนเดยวกน เพราะเปนเมองทมทรพยากรธรรมชาตทคอนขางมาก โดยเฉพาะของปา ซงเปนสนคาทส าคญของเมองฝาง นอกจากนเมองฝางยงมขอไดเปรยบท าเลทตงสามารถตดตอทางการคาและการคมนาคมกบเมองใหญไดหลายเมอง โดยใชเสนทางส าคญ เชน แมน ากกในการตดตอกลมหวเมองตอนบน เชนเมองเชยงราย เชยงแสน เชยงของ และลานชาง เปนตน และตดตอกบเมองหลวงเชยงใหม เมองพราว ดวยตามเสนทางเลาะตามแมน าปงหรอลองเรอ นอกจากนพนทของเมองฝางยงมเขตตดตอกบพมาดวย การคมนาคมตดตอคาขายทคอนขางมความอสระระหวางภายใจอาณาจกรลานนา และจากเมองภายนอก ท าใหสภาพเศรษฐกจของเมองตาง ๆ เตมโตอยางตอเนอง ซงสภาพทางเศรษฐกจทดยอมท าใหผคนมก าลงทรพยในการท านบ ารงศาสนา เกดการสรางวด สรางพระพทธรปขนอยางตอเนองตามความเลอมใสศรทธาของผน าและชมชนในทองถน

4. สมยท 4 พระพทธรปสกลชำงฝำงในยคหลงพทธศตวรรษท 22 ในชวงพทธศตวรรษท 23 จนถงพทธศตวรรษท 24 สถานการณในอาณาจกรลานนา

เกดความวนวายไปทวทกหวเมองเนองจากการกดขขมเหงจากการปกครองของพมา ปญหาสงครามภายในและสงครามกบจนของพมาท าใหการดแลหวเมองลานนาในบางชวงไมเขมงวด จงท าใหหวเมองลานนาพยามยามตงตนเปนอสระ และบางครงมการรบราฆาฟนกนเองเพอแยงชงอ านาจทางการเมอง ดงปรากฏในต านาน มขอความวา

... ในกาละยามนนบานเมองทงมวลข าเขอกเยอกไหวบานใผเมองมน ชงกน

เปนเจาเปนนายเกดเปนโกลาหลชแหง ภายทางหละพน เชยงใหม บานสน วงพราว ทะกาน หนองหลอง หองล จอมทอง ซะปง ปาซาง บานเหนอรบบานใต บานใตรบบานเหนอ เปนเสกชแหง เปนโจรชแหง ฆาฟนกน...23

22สรสวด อองสกล, ประวตศำสตรลำนนำ, 286 -287. 23สมหมาย เปรมจตต, ต ำนำนสบหำรำชวงศ ฉบบสอบช ำระ (เชยงใหม: สถาบนวจย

สงคม มหาวทยาลยเชยงใหม, 2540), 120.

132

จากขอความขางตนจะเหนไดวาบานเมองในชวงนนไมมความสงบสขมแตการศกสงคราม ซงสถานการณในเมองฝางคงไมตางกบหวเมองอนๆ ชวตความเปนอยของผคนตองคอยระวงภยหวเมองใกลเคยง อกทงยงไดรบผลกระทบจากการกดขขมเหงจากขนนางทพมาสงมาดแลในเมองตางๆ ซงสรางความเดอนรอนใหแกประชาชนทกหวเมอง

จนเขาสยคฟนมานประมาณป พ.ศ. 2329 เจาบานนายเมองเรมรวมกลมกนเพอปลดแอกการเปนเมองขนของพมา โดยมเจากาวละ เจาเมองเชยงใหมเปนผน าคนส าคญ ไดชกชวนเจาเมองตางๆ ใหรวมมอกนกอบกเอกราชจากพมา โดยเจาเมองฝางกไดรบสารการเชญชวนเชนกน นอกจากนเจาเมองฝางยงมหนงสอไปถงเจาอนๆ ใหกอบกบานเมองพรอมๆ กน ดงมขอความวา “ฝายทางพระยาสรนทรเมองพราว เมองฝาง มหนงสอสญญาไปเถงพระยาเชยงราย พระยาสาด พอเมองปทาวหาว พระยาแสนยอด วา ใผอยไหนหอฟนมานหน แทงมานทกหวเมอง” ตอมาในป พ.ศ. 2330 พมาไดสงทพเขามาในหวเมองลานนาเพอปราบปรามการแขงเมอง จงท าใหหวเมองนอยรวมทงเมองฝางน าโดยพระยาสรนทรตองอพยพผคนไปสมทบกบหวเมองใหญเพอรบศกพมา ดงปรากฏความวา “ในศกราช 1149 ตว ปลเมองเมด มานอะแสหวนมพล 3 หมน ยกทพตดตามพระยาสรนทร พระยาพราว พระยาสาด พระยาเชยงราย พอเมองปทาวหาว ลงมาเถงเมองละคร มานอะแสหวนลวดเขาลอมแวดวงขงเมองละคร”24

ดวยสถานการณบานเมองเกดความวนวายมศกสงคราม สงผลใหผคนในเมองฝางชวตความเปนอยทยากล าบาก ระส าระสาย ซงมผลตอสภาพสภาพเศรษฐกจทท าใหการคาขายไมสามารถท าไดโดยสะดวกเหมอนในชวงพทธศตวรรษท 21 – 22 ตลอดจนถงเจานาย ขนนางตองใหความส าคญตอการปกปองบานเมอง ดวยสภาวะดงกลาวจงมผลตอการสรางสรรคงานพระพทธรปท าใหมรปแบบและจ านวนนอยลง กลาวคอ พระพทธรปมขนาดเลกลง สรางขนจากวสดทหาไดงายในทองถน เชน ไม หน แกว เปนตน รปแบบศลปะมความประณตนอยลงแสดงออกเปนลกษณะสกลชางพนบานอยางแทจรง 5. สรป

งานศลปกรรมพระพทธรปส ารดสกลชางฝางมความสมพนธกบประวตศาสตรของเมองฝางอยางชดเจน จะเหนไดวาชวงกอนการสรางอาณาจกรลานนาและสมยลานนาในยคตน สภาพทางสงคมทมการนบถอความเชอดงเดมคอผควบคกบการนกถอศาสนาพทธ และบานเมองในชวงเวลานมการท าสงครามขยายอาณาจกรตลอดเวลา สนนษฐานวาอาจมการสรางพระพทธรปจ านวนไมมากนก แตใชวสดทไมคงทนจงไมเหลอหลกฐานปรากฏมาจนถงปจจบน เมอเขาสยคตนของอาณาจกรลานนา เมองฝางยงไมมปรากฏหลกฐานการสรางพระพทธรปในสมยนทชดเจน ในขณะท เมองหลวงปรากฏ

24เรองเดยวกน, 136.

133

พระพทธรปในชวงระยะนจ านวนนอยมาก เนองจากในชวงนลานนาพยายามรวบรวมอาณาจกรใหเปนหนงเดยว เมอถงยคตน-กลางพทธศตวรรษท 21 เรมปรากฏพระพทธรปส ารดและมพฒนาฝมอเชงชางสรางพระพทธรปฝางซงรปแบบทางศลปกรรมทใกลเคยงกบพระพทธรปสกลชางหลวง แสดงถงความเจรญรงเรองของเมองฝางในระยะนและความสมพนธทดระหวางเมองฝางและเมองเชยงใหม และสอดคลองกบประวตศาสตรของเมองเชยงใหมทชวงตน -กลางพทธศตวรรษพระพทธศาสนามความเจรญรงเรองอยางมาก จนกระทงหลงจากพทธศตวรรษท 21 – กลางพทธศตวรรษท 22 เปนตนไป เมองหลวงลานนามความออนแออยางมากจนในทสดตองเปนเมองขนของพมา อยางไรกตามพบวางานพทธรปสกลชางฝางกลบมการสรางอยางสบเนองและลกษณะทางรปแบบทมความเฉพาะทองถนมากยงขน ซงถอเปนชวงทพระพทธรปสกลชางฝางมรปแบบเฉพาะของทองถนอยางแทจรง และเมอเขาสชวงปลายพทธศตวรรษท 22 ฝมอทางเชงชางการหลอพระพทธรปส ารดเมองฝางไดเสอมลงอยางรวดเรวอนเปนผลมาจากความวนวายของกลมหวเมองตาง ๆ ทตองการเปนอสระจากพมาปกครอง ในพทธศตวรรษท 24 เมองฝางถกเขาเปนสวนหนงในการปกครองของลานนาและสยาม พระพทธรปทพบในชวงหลงนสวนใหญสรางจากไม หน แกว แทนการใชส ารด ซงแสดงออกถงฝมอชางพนบานอยางชดเจน

134

บทท 5

สรปและขอเสนอแนะ 1. สรป

พระพทธรปเปนสญลกษณแทนองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ซงแสดงออกถงความศรทธาของผคนทมตอพระพทธศาสนาและความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนา ดงนน จงมการสรางพระพทธรปอยางแพรหลายควบคการด ารงอยของพระพทธศาสนาสบเนองมาตงแตอดตจนถงปจจบน อาณาจกรลานนาเปนหนงในดนแดนทมการสรางพระพทธรปอยางแพรหลาย โดยเฉพาะในชวงพทธศตวรรษท 21 พระพทธศาสนาในอาณาจกรลานนามความเจรญรงเรองอยางมาก จนถกเรยกวาเปน “ยคทองของอาณาจกรลานนา” ดงปรากฏหลกฐานทางศาสนา ทงศาสนสถาน ศาสนวตถ และบนทกดานพระพทธศาสนาจ านวนมากทยงหลงเหลอจนถงปจจบน โดยเฉพาะพระพทธรป เนองจากเปนหลกฐานทจ านวนมากและมความสมบรณมากทสดและทส าคญพระพทธรปมรปแบบและสามารถก าหนดอายสมยไดเปนอยางด ดงนนพระพทธรปจงเปนหลกฐานทส าคญตอการศกษาอยางยง อยางเชน พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ยอมเปนหลกฐานแสดงใหเหนถงความส าคญและความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนาและประวตศาสตรเมองฝางไดเปนอยางด การศกษาพระพทธรปส ารดสกลชางฝางจงมคณคาตอการศกษาอยางยง

การวจยในครงนมวตถประสงค 3 ขอ คอ 1) เพอศกษารปแบบ จ าแนกกลมและก าหนดอายสมยของพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง 2) เพอศกษาความสมพนธของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางกบพระพทธรปส ารดกบสกลชางอน ๆ 3) เพอศกษาความสมพนธระหวางของพระพทธรปส ารดสกลชางฝางกบประวตศาสตรเมองฝาง การวจยนใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) โดยการส ารวจพระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในเขตอ าเภอฝางและอ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม จ านวน 44 วด พบพระพทธรปส ารดสกลชางฝางจ านวน 83 องค

ผลการศกษา พบวา พระพทธรปส ารดสกลชางฝางสามารถแบงไดเปน 2 กลม กลมท 1 คอ พระพทธรปทไดรบอทธพลจากศลปะสกลชางหลวงเชยงใหม ซงพบทงพระพทธรปขดสมาธเพชรและขดสมาธราบ พระพทธรปในกลมนสนนษฐานวาสวนหนงมการสรางขนในเมองฝาง และสวนหนงมการเคลอนยายโดยตรงมาจากเมองเชยงใหม เนองจากรปแบบมความใกลเคยงกบกลมสกลชางเชยงใหมซงมจ านวนไมมาก รวมทงรปแบบนยงไมมลกษณะเดนเฉพาะรวมกนเกดขน พระพทธร ปกลมน ก าหนดอายสมยในชวงตนพทธศตวรรษท 21 นอกจากน ยงพบ พระพทธรปซงเปนกลมทพบจ านวนมากทสด มรปแบบของสกลชางลานนาผสมกบสกลชางทองถน แตรปแบบโดยรวมยงมความ

135

ใกลเคยงกบสกลชางหลวงอยมาก ซงสามารถก าหนดอายสมยไดในชวงกลาง – ปลายพทธศตวรรษท 21 กลมท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางทองถน ซงมลกษณะรปแบบทเกดขนเกดจากการผสมผสานกนระหวางกลมสกลชางฝางและสกลชางอนของเมองใกลเคยง เชน สกลชางลานนา เชยงราย เชยงแสน เปนตน จนท าใหเกดรปแบบความเฉพาะเปนเอกลกษณของสกลชางฝางอยางแทจรง กลาวคอ พระพทธรปมเปลอกพระเนตรขนาดใหญท าใหดวงพระเนตรมขนาดใหญ ชายสงฆาฏแผนใหญ มท าลวดลาย สวนปลายของสงฆาฏมลกษณะเฉพาะ เชน ลายกากบาท จดไขปลา ลายเสนคลน เปนตน นวพระหตถทง 4 นวเรยวยาวเทากนและมพระองคฐยาวเกอบเทากบนวทง 4 นว สวนฐานบวมเกสรบวยดสง และกลบบวมขนาดใหญ เหนอเกสรมลวดบวรองรบ สวนองคพระพทธรป ตงอยบนฐานเหลยมยกสง มความโดดเดนแตกตางจากพระพทธรปสกลชางอน จงกลาวไดวา พระพทธรปกลมนมรปแบบเฉพาะของพระพทธรปสกลชางฝางได ซงสามารถสนนษฐานอายสมยของพระพทธรปกลมนวา อยในชวงปลายพทธศตวรรษท 21 – พทธศตวรรษท 22 อยางไรกตาม พบวา ในชวงหลงพทธศตวรรษนเปนตนไป พระพทธรปส ารดขนาดใหญไดรบความนยมนอยลง แตพบหลกฐานพระพทธรปมขนาดเลกลง และสรางจากวสดอนแทนการใชส ารด

การศกษาพระพทธรปส ารดในเมองฝาง นอกจากท าใหทราบถงฝมอการสรางสรรคงานพทธศลปของกลมชางเมองฝางทเปนเอกลกษณเฉพาะแลว พระพทธรปกลมนเปนหลกฐานส าคญทสะทอนภาพประวตศาสตรทขาดหายไปของเมองฝางในชวง พทธศตวรรษท 21-22 ไดเปนอยางด เนองจากเปนชวงทเมองฝางมความเจรญรงเรองทางดานพระพทธศาสนาและมการสรางพระพทธรปมากทสด กลาวคอ ในชวงพทธศตวรรษท 21 อาณาจกรลานนาความเจรญรงเรองดานพระพทธ ศาสนาถงขดสด สงผลตอความเจรญรงเรองของหวเมองตาง ๆ รวมถงเมองฝางดวย ในชวงตนพทธศตวรรษเรมปรากฏพระพทธรปส ารดเกดขนในเมองฝาง แตพบในจ านวนไมมากนก ทงนอาจเปนชวงเรมตนการสรางและเผยแพรพระพทธศาสนาจากเมองหลวงสหวเมองทอยหางไกล ท าใหพระพทธรปมรปแบบทหลากหลาย สวนหนงอาจมาจากการเคลอนยายพระพทธรปจากเมองหลวง โดยกษตรยหรอกลมขนนางทส าคญไดน ามาเผยแพร อนเปนเครองสะทอนถงอ านาจของเมองหลวงทมอทธพลตอเมองฝาง ดงนน พระพทธรปทมในชวงนจงไมมรปแบบทเฉพาะตว แตเปนรปแบบเชนเดยวกบเมองเชยงใหม อยางไรกตาม ในชวงกลาง-ปลาย พทธศตวรรษท 21 โดยเฉพาะในสมยพระเมองแกว ซงเปนกษตรยททรงเนนดานการสงเสรม ท านบ ารงดาน ศาสนาอยางมาก ท าใหพบพระพทธรปในเมองฝางจ านวนกวา 30 องค แสดงใหเหนถงความเจรญรงเรองทางดานศาสนาของเมองฝางในยคเดยวกบเมองเชยงใหมทมความรงเรองดานศาสนาเชนกน แตในพทธศตวรรษท 22 พบวา ความนยมสรางพระพทธรปในเมองเชยงใหมลดนอยลง เหตผลส าคญมาจากปญหาการเมองภายในและปญหาการรกรานของพมา อยางไรกตาม กลบพบวาในเมองฝางยงคงนยมสรางพระพทธรปอยางตอเนอง ท าใหพระพทธรปของของเมองฝางมความเฉพาะทองถนมากขน ซงแสดงใหเหนประวตศาสตรเมองฝางวา ถงแมวาพมาไดเขามาปกครองเมองเชยงใหม แตการปกครองหวเมองตาง ๆ ยงคงใหอสระเชนเ ดม ท าใหงานศลปกรรมของเมองฝางมความเปนเอกลกษณมากขน ตลอดถงความสมพนธของเมองฝางกบ

136

หวเมองตาง ๆ ดงนนเมองฝางจงมการตดตอแลกเปลยนทางสงคมวฒนธรรมกบเมองตาง ๆ ท าใหพระพทธเมองฝางรปบางองคมรปแบบทไดรบอทธพลจากกลมเมองใกลเคยง แตอยางไรกตาม ในชวงปลายพทธศตวรรษท 22 พมาไดเขามาปกครองเมองฝางอยางเขมงวดและเหตการณบานเมองไมสงบ โดยเฉพาะในชวงสมยพระเจาสทโธธรรมราชา ท าใหงานพระพทธรปสกลชางฝางมฝมอทดอยลงกวาเดม พระพทธรปเมองฝางจงมจ านวนลดลงและมขนาดเลก และในชวงพทธศตวรรษตอมาไดมการสรางพระพทธรปจากวสดอนเพมมากขน เชน พระพทธรปไม พระพทธรปหน และพระพทธรปปนปน เปนตน

2. ขอเสนอแนะ

พระพทธรปส ารดสกลชางฝางเปนโบราณวตถทมคณคาทางประวตศาสตรอยางมาก ดงนนการศกษาเฉพาะเรองพระพทธรปส ารดสกลชางฝางในมตเดยวอาจใหขอมลไดเพยงดานเดยว ควรมการศกษาพระพทธรปส ารดสกลชางฝางในหลายมตทกวางขน

ในสวนการสงเสรมและอนรกษพระพทธรปส ารดในวดเขตอ าเภอฝางและอ าเภอแมอาย ควรมหนวยงานทเกยวของใหการสนบสนน ในดานการใหองคความรดานการดแล วธการรกษา และการจดเกบโบราณวตถพระพทธรปในทองถนอยางเปนระบบ ตลอดจนควรสรางความรวมมอระหวางวด ชมชน หนวยงานทงภาครฐและเอกชนใหมสวนรวมในการอนรกษ สงเสรม และเผยแพรโบราณวตถทมคณคาของชมชน ใหแกประชาชน เยาวชน และผทม ความสนใจ ฯลฯ เพอเปนประโยชนตอการเรยนร กอใหเกดความตระหนก และเหนคณคาของโบราณวตถของทองถนและของประเทศชาตใหคงอยสบไป

137

รายการอางอง

กรมศลปากร. ทะเบยนโบราณวตถ ศลปวตถ ในครอบครองของวดและเอกชน พ.ศ. 2521-2539. เลม 1. กรงเทพฯ: ส านกพมพสมาพนธ, 2542.

_________. วดเบญจมบพตรและพพธภณฑสถานแหงชาต วดเบญจมบพตร พระพทธรปส าคญ ณ วดเบญจมบพตรสสตวนาราม. กรงเทพฯ: รงเรองการพมพ, 2551.

_________. สนมกดกรอนของส ำรดและวธกำรรกษำ. กรงเทพฯ: โรงพมพศาสนา, 2518. กรมศลปากร. ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาตท 6 เชยงใหม. รายงานการส ารวจเรอ

โบราณบานสนตนหมอ หมท 4 ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม. ม.ป.ท., ม.ป.ป.

กรมศลปากร. ส านกศลปากรท 8 เชยงใหม. โครงการขดแตงโบราณคด และบรณะโบราณสถานวดเวยงสทโธ ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม. ม.ป.ท., ม.ป.ป.

กระทรวงการคลง. กรมธนารกษ. การก าหนดขอบเขตทดนก าแพงเมอง – คเมอง เวยงไชยปราการเลขททะเบยน 13-4,5, บานเวยงไชย ต าบลแมขา อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม. ม.ป.ท., ม.ป.ป.

เกศน ศรวงคษา. ฐานเขาพรหม” เอกลกษณของศลปะลานชาง ความสมพนธโยงใยลานชาง ลานนา และอทธยา. ม.ป.ท., ม.ป.ป.

คณะสงฆวดพระเชตพน. ต าราพระพทธรปปางตางๆ ตามพระมตสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส. กรงเทพฯ: บรษทอมรนทรพรนตง แอนดพบลชชง จ ากด (มหาชน), 2550.

จตร ภมศกด. ขอเทจจรงวาดวยชนชาตขอม. กรงเทพฯ: มตชน, 2525. จรศกด เดชวงศญา. เจดยเมองเชยงแสน. เชยงใหม: สรวงศบคเซนเตอร, 2539. ชนะ รตนนตกล. ประวตศาสตรเมองฝาง – เมองไชยปราการ. ม.ป.ท. (ทระลกเนองในงานฉลองพระ

อโบสถ วดเทพอ านวย ต.เวยง อ.ฝาง จ.เชยงใหม, 2537. ชนสา นาคนอย. “พระพทธรปลานนาทมจารกกบการแปลความทางประวตศาสตร และความสมพนธ

ทางดานศลปกรรม.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2556.

เชยงใหม : คลงขอมลจารกลานนา สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม. ม.ป.ท., 2551.

นวลศร วงศทางสวสด. ชมชนโบราณในเขตลานนา. เชยงใหม: ภาควชาภมศาสตรคณะสงคมศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม. ม.ป.ป.

บดนทร กนาวงศ และคณะ. ประวตเมองเชยงราย-เชยงแสน. เชยงใหม: โรงพมพมงเมอง, 2546.

138

บอค คารล อลเฟรด, ทองถนสยามยคพระพทธเจาหลวง. พมพครงท 5. แปลโดย เสถยร พนธรงส

และอมพร ทขะระ.กรงเทพฯ: ศลปวฒนธรรม, 2550.

ปฐม หงสสวรรณ. ต านานพระพทธรปลานนา พลงทางความเชอและความสมพนธกบทองถน .

กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2554.

ประชากจกรจกร, พระยา. พงศาวดารโยนก. พมพครงท 7. กรงเทพฯ: คลงวทยา, 2516.

ประชมพงศาวดาร ภาคท 61. พมพครงท 3. กรงเทพฯ : โรงพมพชวนพมพ, 2516. (พมพเปน

อนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ พลตร เจาราชบตร (วงศตะวน ณ เชยงใหม) 12

มกราคม 2516).

ประทป เพงตะโก. รายงานการส ารวจโบราณสถานราง “วดสมสก” อ าเภอแมอาย จงหวด

เชยงใหม. ม.ป.ท., 2527.

พระรตนปญญาเถร. ชนกาลมาลปกรณ. แปลโดย แสง มนวทร. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย, 2540. (พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ พระพรหมคณาภรณ

วดโสธรวราราม อดตเจาคณะจงหวดฉะเชงเทรา, 15 พฤษภาคม 2540).

_________. ชนกาลมาลปกรณ. พมพครงท 4 แปลโดย แสง มนวทร. ม.ป.ท., 2517. (กรมศลปากร

จดในงานพระราชทานเพลงศพ ศาสตราจารย รอยต ารวจโท แสง มนวทร, 2517).

พาสข ดษยเดช และคณะ. รายงานการส ารวจ เมองโบราณ เวยงสทโธ อ.ฝาง จ.เชยงใหม .

กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2527.

พเศษ เจยจนทรพงษ. ฟนฝอยหำตะเขบ. กรงเทพฯ: มตชน, 2553.

มานต วลลโภดม. ต านานสงหนวตกมาร ฉบบสอบคน. กรงเทพฯ: คณะกรรมการจดพมพเอกสาร

ทางประวตศาสตร ส านกนายกรฐมนตร, 2516.

ราชบณฑตยสถาน . อกรขศรนกรมภ มศาสตร ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน . พระนคร :

ราชบณฑตยสถาน, ม.ป.ป.

ศกดชย สายสงห . “พระพทธรปสห งค คอพระพทธรปขดสมาธ เพชรในศลปะลานนา. ”

ศลปวฒนธรรม ธนวาคม 2547): 94-99.

_________. ศลปะสโขทย: บทวเครำะหหลกฐำนโบรำณคด จำรกและศลปกรรม . กรงเทพฯ:

โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร, 2547.

_________. พระพทธรปส าคญและพทธศลปในดนแดนไทย. กรงเทพฯ: เมองโบราณ, 2554.

139

_________. “พระพทธรปหนทรายสกลชางพะเยา”. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขา

ประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2532.

_________. ศลปะเมองเชยงแสน. กรงเทพฯ: รงศลปการพมพ, 2551.

_________. ศลปะลานนา. กรงเทพฯ: มตชน, 2556.

ศนยวฒนธรรมจงหวดเชยงใหม สถาบนราชภฏเชยงใหม . ต านานพนเมองเชยงใหมฉบบ เชยงใหม

700 ป. เชยงใหม: โรงพมพมงเมอง, 2538.

สงวน โชตสขรตน. ต านานเมองเหนอ. พมพครงท 4. นนทบร: ศรปญญา, 2552.

_________. สารคดจากลานทอง ประวตศาสตรลานนาไทย. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, 2503.

สถาบนราชภฏเชยงใหม. ศนยวฒนธรรมจงหวดเชยงใหม. ต านานพนเมองเชยงใหมฉบบ เชยงใหม

700 ป. เชยงใหม: โรงพมพมงเมอง, 2538.

สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม. ต านานสบหาราชวงศ ภาคปรวรรต เลมท 2. เชยงใหม:

มปท.2525.

สถาบนสารสนเทศทรพยากรน าและการเกษตร. สภาพภมประเทศลมแมน ากก. เขาถงเมอ 8

สงหาคม2557. เขาถงไดจาก http://www.haii.or.th/wiki/index.php.

สมหมาย เปรมจตต. ต านานสบหาราชวงศ ฉบบสอบช าระ. เชยงใหม: โรงพมพมงเมอง, 2540.

สรสวด อองสกล. ประวตศาสตรลานนา. เชยงใหม : โครงการขอสนเทศลานนาคดศกษา, โครงการ

ศนยสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม, 2529.

_________. ประวตศาสตรลานนา. พมพครงท 7. กรงเทพฯ: อมรนทร, 2553.

_________. พนเมองนำน ฉบบวดพระเกด. กรงเทพฯ: อมรนทรวชาการ, 2539.

สนต เลกสขม. ศลปะภาคเหนอ : หรภญชย – ลานนา. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: เมองโบราณ,

2555.

ส านกนายกรฐมนตร, คณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร . ต านานพนเมองเชยงใหม

จากตนฉบบใบลานอกษรไทยยวน. กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2514.

ส านกเลขาธการคณะรฐมนตร. ราชกจจานเบกษา. เลม 104 ตอนท 235. วนท 18 พฤศจกายน

2530.

ส านกเลขาธการนายกรฐมนตร. คณะกรรมการช าระประวตศาสตรไทย. เมองและแหลงโบราณใน

ลานนา. กรงเทพฯ: ไอเดยสแควร, 2539.

140

สรศกด ศรส าอาง. “หลกฐานใหมทางประวตศาสตร : พระพทธรปปางมารวชย ส ารด “พระมหาเถร

นาคเสน” ใน พพธวทยาการ, 6. สรศกด ศรส าอาง, บรรณาธการ. กรงเทพฯ: รงศลป

การพมพ (1977), 2553.

_________.เรองของพอและบทความทางวชาการลานชาง ลานนา. กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2546.

สรสวสด ศขสวสด, หมอมหลวง. นกายพทธศาสนาในลานนา ระหวางรชสมยพระเจาตโลกราช–

พญาแกว (พ.ศ. 1984 – 2068 / A.D. 1441-1525) : ศกษาจากพระพทธรป

สมฤทธทมจารกในจงหวดเชยงใหม. เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม, 2551.

_________. พระพทธรปลำนนำกบคตพระพทธศำสนำมหำยำนแบบตนตระนกำยวชรยำน .

เชยงใหม: ส านกพมพมหาวทยาลยเชยงใหม, 2558.

หลวงบรบาลบรภณฑ. พระพทธรปสมยตาง ๆ ในประเทศไทย. (พมพแจกในการฌาปณกจศพ นาย

ฮนส ไกเยอร ณ วดมกฏกษตรยาราม, วนท 29 กรกฎาคม 2494).

หางหนสวนจ ากด ไตรภวฒน. รายงานการขดคน-ขดแตงทางโบราณคด โบราณสถานวดสนปาฮก

(ราง) ต าบลแมสน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม. ม.ป.ท., 2556.

อนกรรมการตรวจสอบและช าระต านานพนเมองเชยงใหม. ต านานพนเมองเชยงใหม ฉบบเชยงใหม

700 ป. เชยงใหม: โรงพมพมงเมอง, 2538.

อรณรตน วเชยรเขยว. พระพทธรปในลานนา. เชยงใหม: โรงพมพตะวนเหนอ, 2554.

อญชล สนธสอน. “พระพทธรปลานนาในลมน าแมอง: ลกษณะเฉพาะสกลชาง”. วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

ศลปากร, 2552.

อนทรศวร แยมแสง. ประวตเมองฝาง อ าเภอฝาง – แมอาย – ไชยปราการ. ฝาง: บรสทธ, 2555.

ฮนส เพนธ. ค าจารกทฐานพระพทธรปในนครเชยงใหม. กรงเทพฯ: คณะกรรมการการจดพมพ

เอกสารทางประวตศาสตร ส านกนายกรฐมนตร, 2519.

ฮนส เพนธ และคณะ. ประชมจารกลานนาเลมท 13 จารกในจงหวดเชยงราย. เชยงใหม: คลงขอมล

จารกลานนา สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม, 2551.

Bock, Carl. Temples and Elephants : The Narative of a Journey of Exploration

through Upper Siam and Lao. Bangkok: White Lotus, 1988.

141

Carl Bock, Temples and Elephants. The Narative of a Journey of Exploration

through Upper Siam and Lao. Bangkok: White Lotus, 1988.

Damrong R.Monument of The Buddha in Siam. Bangkok: The Siam Society, 1973.

Griswold, A B. Dated Buddha image of Northern Siam. Switzerland : Artibus Asiae,

1957.

ภาคผนวก

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154

155

156

157

158

159

160

161

162

163

164

165

166

167

168

169

170

171

172

173

174

175

176

177

178

179

180

181

182

183

184

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 1

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธเพชร วดอดมงคล ต าบลแมขา อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

2

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธเพชร วดแมงอน ต าบลแมงอน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 3

ปาง พ.ศ. ทมา

: : : :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดปณณาราม ต าบลสนทราย อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม 2022 สรศกดอ ศรส าอาง

4

ปาง พ.ศ. ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธเพชร 2024 วดศรบญเรอง (วดแมฮางหลวง) ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 5

ปาง พ.ศ. ทมา

: : :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดศรดอนแกว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม 2025 Alexander B. Griswold

6

ปาง พ.ศ. ทมา

: : :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2034 วดธมมกาวาส ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 7

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดธมมกาวาส ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรมอ าเภอแมสาย

8

ปาง พ.ศ. ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2048 วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 9

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดศรเวยง ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

10

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 11

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

12

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดวฒนาราม ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 13

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดวฒนาราม ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

14

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดมงคลสถาน ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 15

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดมงคลสถาน ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

16

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 17

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

18

ปาง พ.ศ. ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2051 วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 19

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

20

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 21

ปาง พ.ศ. ทมา

: : :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2066 วดรตนวาส ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

22

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดปญจคนานสรณ ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 23

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดนวาสถาน (วดบานโฮง) ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

24

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดสนตวน ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 25

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดชยสถาน (วดสนโคง) ต าบลมะลกา อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

สวนพระเศยรสรางขนใหม เนองจากพระเศยรเดมถกขโมย

26

ปาง พ.ศ. ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2035 วดหวยมวง ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 27

ปาง พ.ศ. ทมา

: : :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2044 วดพรหมจรยาวาส ต าบลแมงอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

28

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 29

ปาง พ.ศ. ทมา

: : :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2047 วดศรดอนแกว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

30

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดศรดอนแกว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 31

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดแมสาว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

32

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดแมสาว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 33

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดมาตการาม ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

34

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดสลาอาสน ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 35

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

36

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดสลาอาสน ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 37

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดสลาอาสน ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

38

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 39

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

40

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 41

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดมอนปน ต าบลมอนปน อ าเภอแมฝาง จงหวดเชยงใหม

42

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดศรบวเงน ต าบลแมขา อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

สวนฐานสรางขนใหมในสมยหลง

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 43

ปาง พ.ศ. ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2083 วดศรเวยง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

44

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดสคนธวาร (วดหนองขวาง) ต าบลแมงอน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 45

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดศรดอนแกว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

46

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดชยชนาราม ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 47

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดสวางไพบลย ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

48

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดวฒนาราม ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

สวนฐานช ารด

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 49

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดวฒนาราม ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

สวนฐานช ารด

50

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดแมสาว ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 51

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

52

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 53

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

54

ปาง พ.ศ. ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2091 วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 55

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดมาตการาม (วดบานเดน) ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

สวนฐานช ารด

56

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดมงคลนมต (วดสนปาเหยว) ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

สวนฐานช ารด

ตารางท 1 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 21 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 57

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดดอยแกว ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

58

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดศรสองเมอง ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม วฒนธรรม อ าเภอแมอาย

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 59

ปาง พ.ศ. ทมา

: : :

มารวชย/ขดสมาธเพชร 2112 Ethnographical Museum กรงออสโล ประเทศนอรเวย

60

ปาง พ.ศ. ทมา

: : :

มารวชย/ขดสมาธเพชร 2143 วดวฒนาราม ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 61

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดทงจ าลอง ต าบลแมงอน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

62

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดสคนธวาร ต าบลแมงอน อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 63

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดศรบญเรอง (วดแมฮางหลวง) ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

สวนฐานช ารด

64

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดศรบญเรอง (วดแมฮางหลวง) ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

สวนฐานช ารด

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 65

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดศรบญเรอง (วดแมฮางหลวง) ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

66

ปาง พ.ศ. ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2120 วดปณณาราม (วดตนหนน) ต าบลสนทราย อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 67

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดชยมงคล ต าบลแมนาวาง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

68

ปาง พ.ศ. ทมา

: : :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2131 วดพระบาทอดม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 69

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดมงคลนมต ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

70

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 71

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดปาแดง ต าบลบานหลวง อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

72

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

สวนฐานช ารด

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 73

ปาง พ.ศ. ทมา

: : :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2171 วดศรบญเรอง ต าบลแมสาว อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

74

ปาง ทมา

: :

มารวชย/ขดสมาธราบ วดมาตการาม (วดบานเดน) ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 75

ปาง พ.ศ. ทมา

: : :

มารวชย/ขดสมาธราบ 2175 วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

76

ปาง ทมา

: :

เปดโลก วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 77

ปาง ทมา

: :

เปดโลก วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

78

ปาง ทมา

: :

เปดโลก วดเจดยงาม ต าบลเวยง อ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหม

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 79

ปาง ทมา

: :

เปดโลก วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

80

ปาง ทมา

: :

เปดโลก วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 81

ปาง ทมา

: :

เปดโลก วดพระบาทอดม ต าบลแมอาย อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

82

ปาง พ.ศ. ทมา

: : :

อมบาตร 2076 วดทรายแดง ต าบลสนตนหมอ อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

ตารางท 2 พระพทธรปส ารดสกลชางฝาง ในพทธศตวรรษท 22 (ตอ)

ล าดบท รปภาพ ขอมล หมายเหต 83

ปาง ทมา

: :

อมบาตร วดทาตอน ต าบลทาตอน อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

มจารกทฐาน ไมบอกปทสราง

185

ประวตผวจย

ชอ – สกล นางสาวพชราวรรณ บวอวม

ทอย 151 หมท 5 ต าบลปงต า อ าเภอไชยปราการ จงหวดเชยงใหม 50320

ประวตการศกษา

พ.ศ. 2549 ส าเรจการศกษาระดบมธยมศกษา โรงเรยนไชยปราการ จงหวดเชยงใหม

พ.ศ. 2554 ส าเรจการศกษาระดบปรญญาศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร

มหาวทยาลยนเรศวร จงหวดพษณโลก

พ.ศ. 2554 ส าเรจการศกษาระดบปรญญาธรกจบณฑต สาขาวชาการทองเทยว

มหาวทยาลยนเรศวร จงหวดพษณโลก

พ.ศ. 2555 ศกษาตอระดบปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร