اسرار، مناسک، ادلة حج

مکه مکرمه: محمد صادقی

اسرار، مناسک، ادله حج

2

ثهلل ثلهمن ثلهیم دمأفضل الصال السالم ػل سیدد الللیك أروؼیي هحوید الحودهلل زة الؼبلوي

ػل آل الطبسي.ث ثهض ځهه جتهظأ طهإلیٸ ثی ٽیټ و ثمنهه منجڀ و ثث هؾ ده ثنثه

زهجی څدنهجڅدد دهده و ٱلمهجی ثهدر زه مهجد ث تهڅجه مـلثطی كنه ثن. زجةی ظ ملمین نهجه زجةی ځه و ځظجح دی

و زملدد ؿ آنڂه ٹپه ثهڂجر و منجڀ هؾ طجځندد ث ٹپه ثث ؿث دده مٶ ث ثتن ٱذجص نٶه سمٶه ثؿظمهجٱی وم طنهج نمجتی جه و دی ؿمی دی

٣ ثٹڂج ٱمدر نههجه هه ثهض و نیه ثلهأ ثتهن و ٹپهه ثدمی ده مٲزجی منجڀ طپلیی زڅ ده میجد نیجمه و زمأ مجةل مد نیج مڂلٺهین ځظجح

ث نی جمل نیض.زجی څظه ثض څكه مد ط٢تټ مثؿه طپلیه زجی مجد و كدد ندظه

مهجد و مڂهجد و نیجزهجی دج نٮی ده ثة٨ ثتن مجد دج ثنٿ و ځجظی میځندنی آنهج نیض. نچجنه ځه و جڇ ثض ده هڂم متدلیض دڃ ثدمی

هثتی ثهلل ث تجٹظهه و ثتهن ؿهجنی طنهج دج ثنچیة ثلهی طدٹیټ مـجوص دیضثلپی: ثڅجه ثهدر و هدڇ ثهلل(د ٩ذهټ ٱم طمجمی ٽدثمی د ث ثر

ثهلل ثلوثر ثةمج ده مهجةل ده هڂم ٥وص ومة وث دیضثر و ثد نهجهزهجی منجهڀ هجة مثؿه ځمظه دهه كهم ثر ځهه ځظهجح ؿتی دده

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 3

د ده منٮد ثتنڂه ثٱمجڇ هـجؽ نجٽ٠ نمجن ثتنچدنه مجةل ث ث٥هجٹأ ده میجت مجةل هؾ و ٱمه ث مثٿ ث١لی ثؿظهجی: ځظجح و نض ده نٮه هد

نهم طج دثی مپلتن جت مثؿه طپلیه ثظثؽ نمده و ظ ٱمدر میثی دجه و زهم دهثی مثؿٲهجد ځهه سی ث آنڂه ث٭هجنٮ ځن ؿهض ٱیه

ثهیجنج ٹ١ض ثتنچدنهه طٺتٲهجص و طٺ٢هید طهد ث نثنه مهجةلی آمهجه دهثی ث٭هجنٮ دج.

نیهض زجی منجهڀ حځه جة ځظج ثتن ٹظ ٹٲد ض ځم مجةل ؿتةدثی مپلتن ٱمدر مثؿ ٱج ٽجدل ثٱظمج و ٱمل ثض و دثی ثزل ٱلهم ځهه

ثی آمجه دثی ث٭هجنٮ و دثی ثزهل ه ځهه زمیه سی ثلأ ثهڂجمن ویله ثی طپتذج ځجملض. زمجه سی ٱلل و ثث منجڂن مـمدٱه

ٹپه ثهڂجر ده زمثزی ثلأ ځظجح و نض طهج آنـهج ځهه ثتنـج ٹپه ثث سجتجسجیهد و ث ١هجهذجد نٮه منجخ ثتن مظ٢ ثض ظ ٱمدر نههجه مهی

و نٮثص ند ث د سجتأ ثزنمجةی نچجنه تجثض ځننه طهج هجت ثنظٮج می .«لؼل اهلل حدث ثؼد ذله أهسا»ثتن مـمدٱأ ندتن ځمجڇ دیظی تجد

مه: موم ١جٽیمڂأ مڂ

47057

اسرار، مناسک، ادله حج

4

ثی زجی سنلچجنأ ثهڂجر ٹٱی ثدر ثض ده طتن سجته هؾ تڂی ث ثجیزجی څدنجڅدد تج و ه دج ث آد منجذض« ثلوؾ سز»ث ٽآد دثد نجر تجٹظه:

«.ثلذیض هؾ»و تڂذج « هؾ»ه ثض. نه دج ٱمه ث طمجمی مدث ثتن ز و ث تڀ ته ثض و ز وی هؾ و

ثی دج ځه ث زم ؿثجد ځن كدنجد ځه دج زم تج جمل ثض مچ ٽتنهلله»دن: وأتمواالحجوالعمشة تج آنڂه هڂمی م٢د تڂی ث آنهج ځ «...

د.نظیـأ ٽ٢ ځه تجص مپ٢د دج و آنله « هؾ»ٽ٢ تجص ثض و « هؾ»تجص ٽ٢ ه ثض و نه طنهج ٽ٢ «: هؾ ثلذیض»وثؿخ ثض « نج»د

هؾ ثض ځه نه ٽ٢ طنهج ځجٹی ثض و ٽ ثوڇ تجص س هؾ مپمه و سی هجح. ٽ٢ و دی نه تجص دی

هجح و نه هجح تجص ځه كه تجص هجح ه و نه دی -آینهن و ن ولی څجمی ده دت نمیدیجن آنجد ځه زمجه ثتن ٽ٢ و هجد

ٽ٢ و هجح آد هجدی ځه هجدیض ځنن ثمج دی كه دیج نی ځه تجط می زج د ثو دظن. ثل٢د ځه سیثته و ثؿمن و نه طنهج نیض ٱلی

دج مٲجنی څدنجڅدد و تڀ و ځه لٶض ث مج ث ده مٲجنی و « هؾ» ج ځه: س ث هځض و دځض آڅجه میزجی ثتن ٱذجص زج و دهه زٷ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 5

ط ث ث و آزنڄ ځد دی ځی ثض ځه دڅ ثی: ځه نه دڃ -1زج ٽ٢زج نه دڅی ده ؿ ث و نه دڅی دثی ٵی ث نیض ځه زمأ آزنڄ

زج ده دی ثو و دثی ثوض. و هجحثد و ض و دثی ثض: ځه آزنڄ آد ثی تچجنه ٩ طٿ څ -2

د د ینأ نجمومجد و دثی ث ٽ٢ ثتن و آد هظی دثی ث زج و دزج ثض. دی

طهی د طج ث « دی ثهلل مج»ث « ٺ ثلی ثهلل»جتظه و دجتظه ثض ثتن مٲٹض و موذض ثی س دی.

د زمأ و ٵلذأ دج لیل و دزجد ثض: ځه زڅجه ثتنچدنه ثةی ی -3ثی و زڅجه هؾ جنأ ث و مر ث آنچدنه ځه جت ثنـجر زی نجثتجد كیه

د زمأ منجد ث و مر ٵجلذی.و ٽر نهجد ثض: ده جنأ ث و جنأ مر ځه و د ث د و -4

ثتجد تچ ثض و نتڀ د ده ثی مٲذد ده هټ و دنڅجد ٱجد.دیج ثض و آم و ٹض دیجی: ځه نه طنهج طٿ جنأ ث و ٹض و آم -5

دج ځه « نج»د ملمین هثر ثؿظمجٱی ثض دلڂه دجتظی ؿجتچجه و سجتچجه ځه « نج»زج ځنن و ثتن كجه ثتن ثؿظمجٯ دڃ دثی ٹ ننج نج

النبس إل»ثن سطد آةین د آد ځنچة دڃ ثدمی دثنه ه ه نڅی « 1ممی تجدن و إلهی دن.

ثض ځه د مظ٪یٲجن المأ ثدر ثض « ثالدر حز»نظین « هؾ»و و وؿدد د ثدر و تأ ثدر ثض ځه ثتن ځنچة دڃ ؿهجنی ثدر

حز»د و « ثالدر حز»سجذجد و نچهذجد دثی ثدر ثض دنجدثتن

. الىفد -2. المصد ا وخست ال هي ساد تؼظو -1زجی لٶض ځه ده ططیخ: ثی ثض ث ځظجح . ثتن سنؾ مٲنی دكیه1 .وخس االختالف التسدد -5 المدم -4. ثبلحز الغلج -3

اسرار، مناسک، ادله حج

6

ځه ٥مجنض و دزجنی ثض دثی ثدر و دهظتن نچهذجد دثی ثض « ثالدر ملمین.

ثض تٲنی تجطی ځه آد موذض « ثالدر ٱم»كنجنڂه ٱمة نظین نی ثی دثی طڂمیل هؾ ځه مپمه 1و وث ٱڇ و ث سیدظچی و ث آدج د

مجد ج ثض: تث طمجمی جڇ دود ٧ آد ثؿظمجٯ دڃ و نهستٹظه ثض طج ده زنچجر مدم و دثی هؾ ځه ځنچة ؿهجنی ثدر ثض دج

طمتنی ٹی و ثنځی زم ثؿظمجٱی ٱمه وث میثد ٱمدمی ځد هؾ څ.

خا خذا هردم:

جنأ ځٲذه ځه ٽذلأ ملمین و ٩دثٹچجه هؾ و ٱمه ثض جنه ؿجی ٽآد دجة ز ځه څجه و ؿج ث آد ث ده د نذض میتج ه و طنهج

وطهشبيتي»ط٪هی ده ثدثزیم ٹمد: و څهی ه د: جنه ثمث سجٿ ځن26:22( .«.. أن»زم ثمجٱیل ث دتن منٮد ؤٹو: وطهشبيتي د و دثی دمین 125:2( «...

سبنب»ز ځه: ث دح ثلذیض نذض میو آتن دج ثتن ثدثزیم ثض ځه دج دیض المحشم بيته عنذ صسع ري غيش بواد رسيتي من أسىنت إني د: 37:14( «...

آح و څیجه ؿجی ثر ن سوڅجمجد! من دی ث جنثنم ث دیجدجنی دی و تچ زیق!....« جنأ موظمض

جنأ »ز نذض میه ممجد«: نج»زم ثتن جنه ث ده ه ؿجی تچ للعبلمين» -1ځه: « مر هذى و مببسوب للزيببىة للنبس وضع بيت أول إن ..»

للنبس» -2د 16:3( ليبمب البيتالحشام الىعبة جعلالله إ» -3د 97:5( «... و جعلنب ر البيتمثببةللنبسوأمنب د:125:2( ...«

څثی آد ثض ځه ممجد سجته«: نج»ثی ځه دثی نظین جنه» -1 «.زنمدد و دځض دثی ؿهجنیجد څظهه مڂأ مڂمه« دڂه»

الؼوس الصبز الت فب ػوبز الدد.. 1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 7

« نج»ثی ثتن جنأ مڂٲخ ث دی موظر ثض دثی ده سج جظن » -2 «.نهجدنیج للنبس»و آد زنچجر ځه ثتن جنه ث -3 مثببة ځه طنهج « و ؤمنج»نهجتم « سجتچجه و آد ؿدثڅجه ه دجڅض څجهه زثڅجهه څجه طددهه ث: سنجزچجه مؼجده

1ثض.« نج»دج دثی و آد و تج ه نظین جنه « نج» ثتن ه آتأ آتن ځٲذه جنه

ځه ثجه ثض ده « ثلذیض»و ه ؿجی تچ نه ثتن و نه آد دلڂه « ثلنج ح»آد جنه: ث و مر و كدد ثی ث جنه و مڂجنی نیض و نذض ثتن جنه ده وی طتٺی ثض و ثتن جنه ث ده منٮد طڂیل ځنچه ؿهجنی ثدمی و

ه طدثد څٺض طإی ځد هؾ ځه نمدثی ث ولض ثدمی ثض مپ ٹمدثض ځه ثی ث څ آد ٱذجص ځنن: « نج»جنه « ځٲذه» ز ١دص

فليعبذواسةهزاالبيت» د طج سوڅج ثتن جنه ث دشظن نه ثی 13:106( ...« جځن ثتن جنه ث! ځه نه ثتن جنه مٲذد ثض و نه ١جهذ ثتنـجض.

ث ودث نج « ثلذیض هؾ»ه ده ویلأ ثض ځ« نج»زٷ ث١لی طڂمیل نج و ث ثدٻ ننج دزن و آنچدنه ځه دجت و جت سطد زذی إله

دن.« نج»ده مٲنی ؿجتچجه دیظدطه: ثظثهض ثض ځه څجه ثظثهظچجه دد « دیض»ث١دال

ثظثهظچجه وم ثض ځه «ثهلل وثلنج دیض»زملدد ثض و څهی زمؿجنی ثض وهی و دی ده مٲنی ١وین وم و ؿجد ث ث ز كه دی« ثلذیض هؾ»

ځن و ثتن ٱذجص ثسج هځض ثنپددی دڃ و زمه ؿجنذه ثنجد ثهض می ط ځن. زج ث دثح آو و نه آنڂه دثح ست می

زجی هؾ آنله دیظ مد نٮ ثض آد ثض ځه: ثتن جنه آتجص دههللنبس» د كهج سجته كهج طجدلدی جد كهجڅد هـ مثببة ليبمب« »

مظپی.ه مپجره مؿه منظذهه مظجحه تٲنی: ملـج هخبثه ثلٲح د. لج1

اسرار، مناسک، ادله حج

8

للنبس هذىمببسوب» « لهم» « منبفع ليشهذوا »دنیج ه و آ ځج: « و زوشوا ي اللهفيأيبممعذودات ثض:« نج»ځه ثتن زم ده م٢لوض «

منٺٲض دثی ه زثتض و دځض دثی مره ن مره سجته آتن: ده سججظللنبس»و سجته نظین ه مر مثببة ځه دثی مٲنی ثض و ده ه «

طدثن ثث و ث مپ٢د ثض. و د ده طنهجةی می مپظ٦جی ددٵض ٽآد زمه څدنه د١ه و ځده ځن ځه: ث دتن« ثلذیض هؾ»ثزثٷ

کطر حج

دینی و ملمین سنجزچجزی ثض دی ثمن و ثؿمن ث ٪ د دثی -1زثڅجزی -3ثض ث څنجزجد څجزی طدده -2تنجد و زـدر دسظجد دی

دجڅظن ده نڅی ثنجد -4ثض ده دیجی ث آنله ملمین ث آد ٵجٹلن طـت ثةی: ث جظأ ث دثظه ځه زمه جله ثتن ځنچة ثدمی

سجتچجزی ثض دثی -5نیو ځنن طج ده مـ و ٱٮمض ثدمی آثظه دن می و ځدثی طنٮیم و طپدتض ثمد یجی. ثٽظ٢جی ٱلمی ثدٽی نٮج

ثی د نمجتجد و جتجد ځه ملمین جی ثض د دلن ٽله و كمه -6ملمین ی د آح نڅی څین و زجن طج ث ثتن آدد نڅ زج می ث ث طنچی

دض ؿجنج نڅی ثنجد ثةی ندظن!ثتن ځد « هؾ»ثتن زمه همض و نٲمض ج ثنو٢ج ځنچة ثدمی

ث جظه و ث دثظه ثض ځه ث ٱهة ز ځنچه و ز ځدی دود ث و ثڅ ملمین هؾ ث آنچدنه ځه دجت و جت ثنـجر زن ثتن جنأ ثض

وث تجص ځنن ;ځد هؾ ده كهة ولض تچجنأ مر مث ث دثه و مرو سثٹظج ثدمی و ٽص وثٹود ؿهجنی دثز آم ده ؿجی ٽثثزج

سیمجد دن زجی ملمجد ثتن ځد سٱص و ٱٮمض دج تڂتچ زم ملض ثظدث جن.ه یقو تچ زه وثد٨ دثی ث دج زم د سجتأ ثدر

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 9

« و الله ي اسم زوشوا مع»ؿمٲی تج ځنن ځه ظهه ثی ث زم «... يذاهللج و د سجتأ زمجزنچی و و ثدر تنی ثض ثؿظمجٱی و نڅی «الجمبعة

زمڂجی ثض هظی ٱذجص ث ځه سیدنی ثض ٢د١ی دج ث.زجی نڅی و زثتض ڂمیل جتظچیثلذیض دشججظن ثض دثی ط هؾه آی

و دځض ثض دثی ؿهجنیجد و ثمن ثض دثی ثنجد.ثلنج: جنأ ث و مر ده ثهلل و دیض ثهلل ده دی دیض سجی دج لټ هځظی زم

ثی ثض ث طمجمی هځجص هڂم ث دثی ث و ده م٢لوض مر نمدنه سث. ج ثض و مر جتظه ده دی ث ځه نڅی

څی دج نیض و ط٢میم ده منجڀ هؾ دیظ ث ثلٺج٫ طهی و څثتی ثض سیدی مٲنی و ٱمل و څثی ثض ث زمأ ثدر ثڅ زم ثلٺج٭ی ث

زچی ثض دثی تج ځد مٲنی و ش ثنـجر ثٱمجڇ س مٲنی.دیظدطأ ه وٽدٷ ٱٹجص و مٲ ثلوثره ٲیه ٩دثٷه دینیم ځه: ثهثر می

ثٱمجڇ ثض و ثجثص ث زمه -هلټ تج طپ٢ی ه ٽدجنیه می ؿمثصه منیٱمل و دیڂجی ثض د ځجی ثض ٹڂی و هځظی وٽدٹ نی ځه ٭أزث دی

مٲٹظی ځه آمجڅی دثی ٱمل دیظ و جل٢ی ثض طنهج ثلٺج٭ی ځه ثتن زمه زیق.زج و نمج ٩دثٷ ثض و تچ هځجص ثض لذیڀ

ثی ثض ث زمأ ثدر و ثتن د ی ثض ونی و دونی نمجت و هزجةی ثض ځه ده كهة زمچجنی دج زمچجمی مظ٪یٲجد نمجتچجه و ثڅجه ث

ؿ نمجتچجه ځد هؾ تجٹض ند.جنأ آث و ٽتمی جنأ ث و مر ث «: دیض ٱظیټ»ثتن ثنجد ملمجد ځه

ځن دجت دٺهم و ط٢میم دچی ځه ث سظ ؿ ث و څ و تجص میزجی نجثتجد نچ و طنهج ث و تچ زیق ٵی ث آث د د څ دثظه

ده هڂم ث مض دجت زمجه مض ث و مر دج ځه مض مر ثض مض ث زم طنهج ده م٢لوض د مر ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

10

زجی مض ث ممی ث مض ثتجد وٵین و مض دجت ثتنآث څ ثی ث دج نه ثی زدی ځه ثی ه نجممی: مض دننج

ث ث زڅدنه زدی آث ثض.ثتنـج جنأ ثض ولی ده م٢لوض مر ځه جنه ث و مر ثض ځه

ثض « ننج» ز كه ث « نج»ده ل٪ٸ إله « ثلذیض هؾ» سطد « نج» زجةی تجدن.

ثی ثض دی ٱجلی و ونٺڂ دج ځه جنه نڅی« هؾ»جمجد تذجی طتن ٱملی من٪پی طتن و دی ٵٺلض ٱمدمی ث ثزثٷ و ثث ده كهة ض

د ثٹد ځه دج ض مظی طد جلی جلیجنه ث ثتن څوه ثنذده طڂث میطـجص دثی ثتن و آد ه ځه څوزی طـجطی د نجثد جمجد دؿدةی و

دٷ هڂم ث و جنأ ٳ ددٷ م٢لوض مر و جنأ مر ثنثن و كهة تذجی ثتن جمجد جد ثدمی آنلنجد څر و یجه ده ثه می

آو ثض. ثی طهدٯ جن ځه دثی ز دیننه ث آنلنجد یجه و طذجه می هجڇ ځندنی و ث تمجنی ده ه ثتن ن مدؿدتض ملمین« هؾ»مظإٺجنه

كهة تڀ دوتض و ددتض مدطدته آمه و تج ١دص تڀ ظه ثٱمجڇ دجی څظه زملدد یمه خه ځه ث نٮ ٭جزی زم ض نیضه نجٹهمیه

ثض.ځه هپیپض زمأ ثدر ثض دج منجڀ ث ؿنذ و « هؾ»ثتن

ٹهمجن ځه ثد هځض ثض و ٹڂ هځض د سجتأ ٹڂ ٹڂ زم ځظ میه مجته و سجتأ هځض!

ثتن هؾ ث مج ملمین و ث ثدر زم ث هځض و زم ث ٹڂ طهیمٶ و دؿدةی څوزی طـج هؾ ثتم طذتل ده ثٱمجلی ڀ و دی جظه ز آنله ث دثظه ده ثتم دج آنڂه منجڀ هؾ دؿنچی ځجمل ثض ث نمده

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 11

ث زمأ ثدر ځه دج مج ٥جت ځد ثتن ثلچدی ځجمل مج دٺهمجن وة ځجملی ثض ثتم. زمأ ثدر ث ده مٲنی جظه

دلت اسالم؛ـ کطر حج

ځد هؾ ځه تڀ مجد و تڀ مڂجد دج څآمد ٱمدر مظ٪یٲجد ملمجد آد و سججز ثی ؿهجد و تجد ځدی ځه طنهج ٽجندن ٽ طڂیل می

نض وت جطم سیمذثد و وتثد و ٹمجنٺمجت وثه ثمجمن ځه ث زمچی ٽدثنین و ٽجندنچثثد و ١جهخ من٢ذجد ثتن مجد و مڂجد لخ

نه ثتن ځد متدلیض ث ثنو٢ج ده سج جظن دثی ده سج جظن ٽآد میځه طڂجسدی ولض ؿهجنی ثدمی دجن ځه ز ده ملمین طمتن ٱملی می

زج و د ؿهجد هڂدمض ځن طمجمی مزج و ٽجندده و تچ زیقه طنهج ٽآد زج دځنج څ. ؿثةی

للنبس»ثتن ثض ليبمب ده منٮد طإی آد تچجنه ولض سثٹظج و سثٽظث « یجی و ثٽظ٢جی زجی ٱلمی و ثتمجنی مجلی و ؿنچی طڂجسد ځنن ٽص

ال إله إال ثهلل موم دڇ »سثځنه تڂض و تڀ ثظجد دثی دلن ځد سكم څجد ځد هؾ دثنه«: نج»زجی زظی ٽیجر ځنن: ٽیجر د دلنطتن ٽله« ثهلل

ثنه څجد ث ځد هؾ.«: ننج»ٱلیه للنبس»و ثتن ثض مثببة كم هټ و ٱثلض آثم و ثمن ځه سنجه ثتن س«

ٱمدمی دسج ځنن سنجه دن و سنجه زن و تدثد و ثد ث ده ؿجی د نجنن. مببسوبوهذىللعبلمين»و ثتن ثض ځه دځض و زثتض ثض دثی ؿهجنیجد «

طج سطد دزججد و تچثد زثتض و دځض تجدن.م»و ثتن ثض ليشهذوا لهم نبفع ج د و نڅی زجی هیجص ځه دهه «

و»ج ث ث ثتن ځد هؾ جنأ ث و مر تجدن. ٱطذ و ثنجد

اسرار، مناسک، ادله حج

12

زوشوااسمالله ي ؿمٲی نی ثی ث تج ځنن ځه مر ثسض ث ځه ظه « ثنجد. نی ده آنهج مهدجد ثض ځه ثنجد د ثی ث س ث دثی

چگ حج ترن؟

ذ ثض ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ځه (كدد ط٢میم هؾ څٹظی نض لض ثی ث دج طمجر ٽدی ث زڅدنه سة هـجح زنه و ز ٹڂ و ځ مٶدڇ ځننه

جلی ځند لذجظأ هټ ه و ث ٵی هټ دشث (زمأ ځجزجتض ث ده ثو وثڅث و هڂم و د ثو طدځل نمجی و دثد ٽ٦ج و طمجمی هځجص و ڂنجطض زم

طپت طلیم د و نیج و ثهظی و زمأ آٹتڅجد ث طٿ و ٹثمد ځن.ثی د طده و ویله زڅ ثٱظمج و طڂیهه ث هپدٻ المأ ممجد د آی

زج مڂن مذج زمینه د نیو د ؿدثنیض و د مجلضه د زمثزجنضه ثهض دن طج دثنی و دثنن ځه زڅ دثی ثهی نیو و طدثنی كجه من و ودجلض

ثی ؿ دج طدٹیټ و نچهذجنی ث نیض. ویلهآنلنجد آمجه دج ځه څدةی ثمی دجڅض ث ثتن ٺ نثی دج زمثزجد و

زجی ثوٽجص وثؿذجص ثلهی و نضه زمنینجد و تچ ځجد ده نڂدةی ٹظج ځنزڅدنه ثح و طومل و ڂیذجةی و ڂ نٲمض و ه ثٱجص ځندڇ څثمی ث م

مهدجنی و ٺپض و جوص و ثتؼج ث زمه ثوٽجص مثٱجص ځن څ آد ث د «دت آنله نیجمنی سی ث...

ٺ هؾ ځه یی ثض ث ثه و ثدثه ث٥جٹه د منجٹ و ثة٨ ث ځه: نض ث دؤتی و ثة٪ی ٹی ه كدنجد ځه څضه ثؿظمجٱی

دثزی و ددثزی آةی.زج ځه طد ث ث طد زج ده دی ث و ثةی ثتن ٺی ثض ث د و دی

ن ثتن نڅی مڅذج ځن... نڅی تڂندثض ث د زم می میځن و آمض می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 13

ځه طد ث د سیلیه و سیلض ځه و هپیپض زیلض ځه و طد ځن. سنثی ځه زمه كیی! ثتن مڅی ث طذتل ده نڅی می

ثص ث زجض ځه سیلأ طنیه زج ده دی ث و ثةی ثتن ٹث ث د و دیځن طج ث ددینی و ددثزی و دثى و ځدٷ سیلیه طد ث دج می

ه د ثی ثض د مود د و منظهی د دثزی دزی و ثه طد ث ځه ثةه وأنهزاصشاطيمستميمبفبتبعوهو»ځن: ثض مظپیم و منظهی ده دی ث می

السبلفتفشقبىمعنسبيلهرلىم التتبعوا د ثتن ثه من ثض ثض ده 153:6( « ج. د ؿث میزجی څ موت ځه ث ثه ثتظج ثظی نذجل ځنی ده نذجڇ ثه

ثتن زـطی ثض ث جنأ د ده جنأ ث و مر ث ه د ده ه ث و مر ث ځد د ده ځد ث و مر طج سطد ثةی و ممی

څت و ثه ث ث سجتجسجی مر دشدةی.زج و زـطی ثض ث ځج د دڂج د ممی ځه طد ث ث طد و طدةی

ځن ځه ؿ ث زدثةی نثی ځه ث طد ځن و آر ثةیض می زج می ةیوځن دیچجنچی ث ٵیث و تچجنچی و ثص می ځن و دج ث تچجنه ثص می دیچجنه

ٽح ده ثض.طد ځه ثتض ده ٹ٪ص و ٹڂص ث دثزی و ث ثزی و ثنجی

ثی ث طد ی تچ هه ثی طد ثی ڂم و هدص څظه ثتن طد! سدڇ هآٹت مٲنجی ٵیثنجنی ثی ځه ز مٲنجی دی ی ثنجد و طدی ثنجد سدٿ و طهی څظه–

زجی دیڂثد زجی څثد و دظچی ثی طد دج ثتن ٵل و وٵین ث ده د دظه څیی. نظدثنی ثه ثةی ث سی

طد د جظأ طد څدتن ث ثتنه ثهثره نظین څجر ثتن ی ثلی ثهللجلی جلی د څم د طج سیث دی ځم د طج تج دی دنة ثو د طج

جنأ آث «: ثلذیض ثلٲظیټ»آٽجدی ثی ثو د طج آث څی ځه ٺ ده دی ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

14

ثی زج طد ثی ځه زیق نذدی و ثځندد زم زیلی آنله ده وٳ ده د دظهځثد دی وٵین دچت و ده زض و زظیځن ثی زیق ث ددد یجلی

آوت. ده مجلض ده هجلض ده ٱپلض ده طنض ده ثزض–طدثنی ثځندد ځه مظ٪یٲی: می

س ثزی د طج ٱه دڃ ثلهی ث دج څوزی ث دنڅجد ث طوپټ دی ځه ه س» إليه استطبع البيتمن علىالنبسحج لله و بيال سیمجنی ثض د ٱمیټ و ...«

ځنن...« ثلذیض هؾ»ځه ه مر«: نج»نجڅظنی ث ثی و دثی ثی د ٱهة زجتض ث دج دنڅجد ث ط٢ٺیه ځن و دج ث زم ځه ده جنأ نض هجح

وی سنث ځه مڅض ٹث یه ... آی! مڃ د و مر می2ه (ثث هؾث څی ثض و زنچجمی زم ځه دمیمڅذج ځه د ث١ل نڅی ث ثتن نڅی

س ث نڅی ثنجد ثةی نه آنڂه دص د جلی و كمثنض س ث دٵجص دص ث دٵجص دذ ځه ث جظه دڅی ث جنأ ث دڅ نه ث ث ث

ثی ځنی جتظهثلظو٢یل دڅ نه آنڂه هؾ ث ١وأ ثٱمجڇ نج مأ هؾ ٹجٳ« هجؿی»ځه آنله سی ث هؾ هثر دده ثځندد دج مه و ثم٦جی هؾ و ط٢تټ

ثی! هدڇ د طجه ث ث و دنڅجن ٩لذڂج زم دجی ځه: هؾ ٹظهد مد ثظیجی ثض طمتن مڃ ثض سی ث مڃ و ثسجت « هؾ»

ثظیج ده سی ث مڃ دی «مدطدث ٽذل ثد طمدطدث»هیجص ثض و طـت هیجص ځه: ثظیج د دمی ده زمین ٱلض زم مإمدی ده زنچجر ٺ هؾ و١یض ځنی.

یمجةی ممی و زمچجنی ث و نه ؤثٹی ځه ثظ٪جٱض طدثنچی ده « هؾ»مٲنجی ػوص نیض دلڂه طدثنظن هؾ دج طإمین هثٽل نڅی ځه نض

ه ځه تج زم نهه ظثد لنڄ و دٲ ٱدط ث سیجڅجد ثض و ش دثثدوأرنفيالنبسببلحجيأتونسجبالوعلى»جة دثثد دج وجةلی دهظ ځه: ول

ضبمشيأتينمنولفجعميك إٱدر ٱجر ځن ه ممجد«: نج»د میجد 12:27( «...... و تچ زیق څدةی ػوطمنثد ث زیق ظی لنڄځه دیجتنص سیجڅجد و د ز

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 15

وی څٹظه و هپج ثظ٪جٱض ث ث طدثنچی و ػوص ده طدثنجةی و هثٽل سیجه ده ثض.

عثادت حرکت

هؾ ځه ثسج هځض ثض ٱذجطی هځظی و ثنپددی ثض ثدمی ثض ثهلل د هځض ثلیٱملی د سجتأ ٹڂ و مجتأ ٱپل و ٱلم و زٷ ثنپدح ځه ده ط

آمد هځظی لذت ث زڅدنه دځض و نٲمض نه دثی دجی و طٺنن ځه میزدثت دطتن زدث و مم نی ... ثمج ثؿظمجٱ مو ثځذ و نمجتچجه

زجی ثدمی ثض ځه دجت ده زم آمین و زمه تڂی دن. ث« زمظج»نث « جط»نهجتض ثض ده دی ثةی ځه ثتن! هځض ده دی دی

آمدی ځه ثدر ث سج ؿنذ نث س طد مأ ؿنذ هؾ كنجد می ثی ث و نه نچی هظی مڃ ثض و هځض ده دی هپیپض نه زیق وٽٺه

ج ځه ده نذجله و نظیـأ هځض مظدٽٸ نمی «ی ثلی ثهلل»زم طد ث ثتن هجتض هځظی و ث زم نهجتض ثتن هځض ن ثتنـج آنـج زم هځظی طج دی

نیض ځه نهجتض نث دلڂه سیمدد ثتن ث زض نه مد ث و مجند و طنهج ٽح مٲندی « و١دڇ» ث و نه ٹظن ده دی ث طج ید ده ث:

و مٲٹظی ثض نه مجٹظی تج ثطی ځٲذه زم ځه ؿجتچجه ثو نیض دلڂه سجتچجه دجی « ثهلل ٹی ذیل»ثهلل ثض م ثض ځه دجتظی مثر هځض ثلیٱذجص

ثض: ثه « ذیل ثإلنجد»نی « ثهلل ذیل»ثص و منض: زمه - مجننضه ددنض« ; ثهلل دیض»م٢لوض ثنجد ځه ؿ ده ثزنمجةی ث ممڂن نیض كنجنڂه

ثض « ١م»ث دثز ت ثض ځه ث كیی ث دثی د نمی« ثلنج دیض» نپ٢ی نث طج طڂمیل ځن هجلض ثنظٮجی نث طج هیثد د.

اسرار، مناسک، ادله حج

16

حج عور

تجص ٽ٢ ه و هجح ة جنأ ثض « ثلذیض هؾ»ث سی څٺظیم ځه ثن ځه ز تجص جنأ ث ځن «ثلذیض هؾ»دنجدثتن ز و هؾ و ٱمه

ز و ث جمل ثض مچ آنڂه څٺظه د« هؾه تجه هؾ»ث١لی ثض ز ؿج ٽتنه و څدثزی د ثظ٢ج ده تڂی ث آنهج ض دج كدنجد ځه دج زم تج

وأتمواالحجوالعمشةلله»دن: تدر ثلوؾ »ثی تچ زملدد: تج ٽتنه د2:196« ( ٥من ځه هؾ دڃ زمجد ثض ځه ثثی و ٽدٹین و منی ثض و «ثالځذ

«.هؾ»ثجه ده ٱمه ث ځه هؾ ث١ٶ ثض ثتن طنهج جمل ٱمه ثض و هؾ ث جمل نیض كنجنڂه ث مٲنجت نی « ٱمه»ثمج

سیثض و دجاله ز وی هؾ و ٱمه ثتنڂه ځنجد تجص ځٲذه ثض هؾ ث١ٶ ثض دنجدثتن ثلأ« ٱمه»هؾ ثځذ و «: هؾ»زمجزنچن ؿ آنڂه

وؿدح هؾ ځه دود ٽی وثؿذ ځه ز و ث جمل ثض.ٱمه ځه تج طمظ «: هؾ ؤ١ٶ»تج طمظ ثض تج ٽآد تج إٹث و « هؾ ؤځذ»

ثض تج مٺه.زجی ثی ثض ث ٱمة طمظ و ش هل طنهج مجه ځه مـمدٱه« هؾ طمظ»

و هـ ث نهم طج آ ث ث ثوڇ دثڇ طج نهم توـه د: ٱمه هؾ ثنـجر می توـه ده طٺ٢یلی ځه دثز آم.

د ور ثتن مجد ثض: نهم طج آ توـه ولی « هؾ ٽآد و إٹث»س ث هـ ه و تج دهظه طدثد سی ث مجنی مٲین نث می ٱمة مٺه

١له ٹج ٹج١له و دهظ ثتنڂه س ث هـ دی ثنـجر ث دج ٹج١لأ تج تج ځم تج دی ثنـجر د.

ث نٮ ١وض مجد مٲینین ث ٹپ٨ دثی ځی ثض ځه « ٱمة مٺه» ثظ٪جٱض هؾ ث و مجد ثظ٢ج١ی هؾ ١وین نیض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 17

ادل جب حج عور

دجة وؿدح هؾ و ٱمه ه آته ثض ځه دمین ٱمه ث س ث هؾ و زم ٹظه وؿدح ز وی تج ځه ځه وی« هؾ»و تچ ز و ث دج ځلمأ

ځن: هؾ و ٱمه ث ػجدض میللعبلمين» -1 هذى و مببسوب للزيببىة للنبس وضع بيت أول إن آيبت. فيه

بينبتممبمإبشاهيمومندخلهوبنآمنبوللهعلىالنبسحجالبيتم ناستطبعإليه سبيالومنوفشفإناللهغنيعنالعبلمين د.97:3« (

على» -2 و سجبال يأتون فيالنبسببلحج أرن و فج ول من يأتين ضبمش ول عميك اس يزوشوا و لهم منبفع ليشهذوا معلومبتعلى فيأيبم الله م من سصلهم مب

بهيمةالأنعبمفىلوامنهبوأطعمواالببئسالفميش .د31:22« ( وأتمواالحجوالعمشةللهفإنأحصشتمفمباستيسشمنالهذي» -3 د.196:2( ...«

تجص جنأ ث ث ځه ز وی هؾ و ٱمه ث جمل ثض «: هؾ»و آتأ ثوڇ وثؿخ ځه و ز ځه ثظ٪جٱض ز تڀ ث هؾ و ٱمه ث ثض زمجد د ثو

د ؿ آنڂه هؾ طمظ ځه مظمل د ٱمه ثض ځجٹی ث ٱمه نی وثؿخ میچجه ثظ٪جٯ نیجد و زض ولی ٱمه ځجٹی ث هؾ نیض مچ دثی ځی ځه زیل

مظ٪ی د.« مٺه»ٹپ٨ دثی ٱمة ٹهمیم ځه ٱمه نی هؾ ثض ده ددی می« هؾ ثځذ»كنجنڂه څض ث آتأ

نثتم س ه ده ثٽجمجده ولی هؾ ث١ٶ تث مج منجڂی ده ؿ هؾ و ٱمه« هؾ ثځذ»دده و ثلأ وؿدح هؾ طمجمی ثندثٯ هؾ « هؾ ث١ٶ»ده نجكج ٱمه

ث جمل ثض.« هؾ ث١ٶ»و طمجمی ثندثٯ ٱمه: ه ثوثؿخ ځه ٢د آتأ دمین ځه 1ث وثتجص ثتنـج آتجص و هجیه وأتمواالحجوالعمشةلله»ځن: ٱمه ث س ث هؾ تج می جميعب هؾ و ٱمه ث«:

. ث ؿمله ثذجی كن ذ ١وین مٲجوتأ دن ٱمج ثض ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ځه: ٱمه وثؿخ ثض د 1

څ ٱمه هؾ طمظ ده ؿج آو څٺظم ث« أتوا الحذ الؼوس لل»ممجد زملدد هؾ د مظ٪یٲجد تث ث ٹمجت:

اسرار، مناسک، ادله حج

18

ه ځنج هؾ ممدڇ ثوثم دثی ث ده طمجر و ځمجڇ ثنـجر زی ځه ٱم ثی ده ونی ٱمه ث ځنج ن ځه ٽتنه وثؿخ ځننة هؾ ثض مچ ؿجزجةی ځه

آتجص ث آد ٽذیل نیض دلڂه ده ٩د ث٩دٻ و ط٢تن ٱمه ث زمجد هؾ وثؿخ ځه ثض.

ثظ٪جٱض آنهج نی مظٺجوص ثض: زج ثن و كنجد ځه ثٽجر هق و ٱمه ٹٻځه ث مڂه ون ٹپ٨ دج هؾ طمظ ځه مظمل د ٱمة طمظ ثض تج دثی ځجنی

د و دثی مڂیجد تج نتڂجد ده مڂه ٹپ٨ هؾ ٱمة مٺة دود هؾ وثؿخ می د. ٽآد تج ثٹث تج ٱمة مٺه و تج طنهج تڂی ث ثتنهج وثؿخ می

هسائل چذ پراهى عور

طدثن ٱمة مٺه ثنـجر ز یثڅ ثظ٪جٱض هؾ نث ولی م -1مإلأ وثؿخ ثض ز كه وط ده ٱمه و و ثڅ آتنه نی مظ٪ی هؾ

ثالدر ث ثنـجر ز ثڅ هـ ٽآد تج ثٹث ثض زمجد حزوثؿخ ثض

ځجٹی ثض ٹمد: آی و سیثض ځه مپ٢د ٱمة مٺه ثض وثال ; مٲنی نث ځه ٱمه طمظ ث د ځجٹی

دج.و ذ هن ثض ځه ٱمدن ثتنه څٺض: دجة مجةلی دثی ه٦ص ١جٻ(ٯد ندظم سجي كنجد آم: ث آتأ

أتوا الحذ »مپ٢د ز وی هؾ و ٱمه ثض ځه ز و وثؿذن و ث آتأ ه ییس« ثلذیض وهلل ٱلی ثلنج هؾ»ه سیی« الحذ الأوجس»مپ٢د ث ثطمجمجد ثنـجر آنهج و وی ث مومجص ثهثر ثض و ث آتأ ه سیی« الؼوس

ٱمه ثض.هؾ ثځذ وٽدٷ ٱٹه ثض و ثنثظن ؿمثص و هؾ ث١ٶسیر ځه آتج ثڅ « أتوا الحذ الؼوس لل»و مدػپأ تٲپدح دن ٲیخ ثض ځه ث ه٦ص ١جٻ(ٯد دجة آتأ

ځی ٱمة طمظ دج هـ ثنـجر ث ده ؿجی ٱمة مٺه ځجٹی ثض؟ ٹمد: ثتنچدنه سیمذ ث ث١وجد ث ثم سنـم ٱمهد. ٹمده ثض. (وجةل دجح

مد ثض. دنجدثتن ثظ٢ج ثد وؿدح ده ٱمة طمظ دیثلڂلمه و ده ثظنج ثتن آتجص ٱمه ث ؿجی ١دص ثظ٪جٱض زملدد هؾ وی زم ٹظه وثتجص ثتن دجح مظٺټ

وثؿخ ثنظه و مـجلی دثی ڀ و طتی ده ؿجی ننهجه ثض.مة مٺة دج هؾ ٽآد و ثٹث زڅ لیلی ث ٽآد و ثهجتغ نث ط٢ی٠ ثد ٱمه زم ده ٱمة طمظ و تج ٱ

دلڂه ددٷ ٭جز و ١تن آتجص و وثتجطی كن ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 19

د و ثڅ هؾ طمظ ثض ٱمة مٺة ٽذلی ث ٱمة ٽذلی ٥میمأ ثتن هؾ می طمظ ثض زڅ ځجٹی نیض.ٱمة طمظ ځه ٥میمأ مظ٢ل هؾ

مڂیجد تج نتڂجد ده مڂه ثڅ طنهج ثظ٪جٱض هؾ ثٹث ثن و نه -2مإلأ ٱمه تج ثظ٪جٱض ٱمه ثن نه هؾ زمجد ث ځه ثظ٪جٱض ثن ثنـجر زن

و ثڅ دٲث دثی تچی زم مظ٪ی ن ٹپ٨ زمجد ث ثنـجر زن ځجٹی ثض.ث مڂه ون ثڅ ٹپ٨ ثظ٪جٱض هؾ طمظ ث ثن و نه ځجنی ځه -3مإلأ

ٱمة طمظ ث طڂلیٺجد طج سی ث طڂمیل ثظ٪جٱض ز و ٱمة مٺه ثض ځه ثڅ دٲث دثی مـمدٱأ هؾ و ٱمة طمظ مظ٪ی ن وثؿخ ثض ثنـجر

زن.ڇ نی ثالدر ثض ٱمة ثو حزكنجنڂه هؾ ثوڇ دثی مظ٪ی -4مإلأ ثظ٪جٱض ثالدر ثض و كنجنڂه ١دص طٿ هؾ دج وؿد ػوسدثی ثو

ثتن طڂلیٸ دٱهة ثوض و س ث مڅ ث ث١ل مجل دجتظی ثنـجر څ ٱمه نی كنجد ثض ځه دجت ث ث١ل مجل نیجدض د.

ه و نه وثؿخه ثڅ ثظ٪جٱض هؾ ث سی ث مدم ؿجة ثض -5مإلأ ه ٱمة مٺه ثنـجر ز ده ٧ آنڂه ثنـجر ٱمه ثو ث ث ثظ٪جٱض هؾ نیج ځ

نث ٵی ثتن ١دص ثنـجر ٱمه ؿجة نیض و وثؿخ ثض ثظ٪جٱض هؾ ث طج مدم طج ه ثمڂجد نچهث.

كنجنله ثځندد طنهج ثظ٪جٱض ٱمة مٺه ث ث ولی ثڅ تڀ تج -6مإلأ د ١دص ث٩مینجد ده دثی هؾ طمظ نی مظ٪ی میكن جڇ ١ذ ځن

طدثن ١ذ ځن طج هؾ طمظ ده ؿجی آو څكه ثظ٪جٱض آتنه ٭جزث میوؿدح ٹٲلی ٱمة مٺه دٲی نیض دلڂه ثهد٧ ثض تث آتأ ثظ٪جٱض هؾ

ؾ ځن و ثظ٪جٱض آتنة ه ٹٲد دجة ثو ٱمه ث ځه هؾ ث١ٶ ثض وثؿخ میطمظ مجن ث وؿدح ٹٲلی ٱمة مٺه نیض ثتن ١دص ث٩مینجد ده

اسرار، مناسک، ادله حج

20

ثظ٪جٱض آتنه و ١دص ٱر ث٩مینجد ڂی وؿدح ٱمة مٺة ٹٲلی نیض.

ثڅ د طدثنجةی مجلی دثی ٱمة مٺه نث كنجنله نیجدض -7مإلأ د ځه وثؿخ می هؾ تج ٱمة مٺه ثنـجر ز ٱمة مٺه دثی د نی

د نیجدض ز تڀ ث هؾ تج ٱمه ثظ٪جٱض ٱمة مٺه ثض مچ آنڂه ده ٱللی ثمڂجد ثنـجر ٱمه دثی د نثظه دج.

ثظ٪جٱض ٱمة مٺه ثض و وثؿخ كدد نیجدض هؾ تج ٱمه مینأ -8مإلأ ن دثی ثض دج هٺ٬ ثهظثر و إن د ث مٲ٣ نیجدض څث طج دظدث

« ثظ٪جٱض»د دتن ویله ٱمة مٺه ثنـجر ز و كنجنڂه د دثزیم څٺض ثظ٪جٱض هؾ تج ٱمه ثنو٢ج ثظن مجڇ نیض زمین ثنثه ځه دظدثن د څكه دج مپمجص ممڂنه دود ٱ و هؽ مظ٪ی ثض س

٩ذٲج ه مٺه تج دثی هؾطدثن ده ویلأ ٽذدڇ نیجدض دثی ٱمة ځی ځه میمظ٪ی د ٽذدلن تجدض و هظی ثتنڂه ه ث زجی آتنه جڇ آتنه تج جڇ

طڂجسدی نیجدض څٹظن دج ثة٪ دج د ثو وثؿخ ثض.ثڅ مدم هؾ طدثنجةی دنی تج ثزی تج ٱی دثی هؾ نث -9مإلأ

دثن ده ٱمة مٺه و ثڅ ممڂن ط ولی طدثنجةی مجلی ث و ٵیمدم میثض د ٱمه و و دثی هؾ نی نجةخ دچی مچ آنڂه ثمی ٹ مجن

زجی آتنه ثظه دج و ثڅ ثمیی نث كنجنله مجل دثی ز وی هؾ جڇو ٱمه ده ث١جلض و نیجدض ځجٹی نیض ٭جزث نیجدض هؾ مپر ثض و ثڅ ځجٹی

ه څٺظیم ٭جزث ز و وثؿخ ثض.ثض كنجنڂ« هؾ ثځذ»ځه ده ث١٪دم « هؾ»٩د ځلی مینأ ثظ٪جٱض ده -10مإلأ ثض مپر ثض و ث ٩ٹی زم ث١جلض د « هؾ ث١ٶ»ځه « ٱمه»ثض د

نیجدض طپر ث و نی هجلض و مینأ ٹٲلی د مینأ ثهظمجلی تج ٭نی و هظی تپینی آتنه مپر ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 21

دثتن مظ٪یٲجد ٱمة مٺه سی ث مدم هؾ وثؿخ دلڂه ؿجة نیض دنجثنظٮج ثظ٪جٱض مدمی ٱمة مٺه ث طٿ ځنن مچ آنڂه سی ث مدم ثظ٪جٱض هؾ ث ځه ١دص ٱر ثمڂجد ثنـجر ٱمة ٹٲلی دج هؾ آتنه

ث و ثالمڂجد نچه وثؿخ ثض ثنظٮج ید مدم هجلض ثظ٪جٱض ثهضثالدر ػوسثڅ دثن ځه ثمڂجد نث تج ٱ تج هؽ ثض وثؿخ ثض ٹٲد

1ث ثنـجر ز. االسالم حزث و دٲث زم ١دص ثمڂجد مجن ځه ث ٱهة وؿدح ٱمة مٺه دود دج وی ثتن ث١ل ځمظ ځی می

وةی دثی ثنـجر مچ آنجد ځه ثظ٪جٱض دنی تج ثزی تج ٱی تج إنی و آد ٱمة نیجدظیهم نثظه دجن.

و ٱمه ځه ده مٲنجی طٲمی: آدج ځد ځد هؾ ثض زملدد سیپثولی دثی ثؿظمجٯ ؿهجنی هؾ د دیظ مر وثؿخ ثض طج ثزی دثی د هؾ

ثن ځه مظ٪ی نیظن دج د.د دیجی ث آنجد ځه څمجد دثظه و ث جظه ث دجتظی دنڅجد جتظأ ث و ث١دال ثتن ځد ث

ث ز څوه زمیه آٵد څین طج ث ثظٲمج ځجٹثد و ثظٲمج ودجزجد و ثظذث نموثد و دؿدةی آنجد ثمجد دج.

استطاعت

ثتن ثظ٪جٱض ځه د مینأ وؿدح هؾ و ٱمه ثض دج طٺیی نجمإند و دثن وؿدح هؾ د څوزی ث مظ٪یٲجد ه ثض.دود لیل د ث م

مناستطبعإليهسبيال»آتأ يأتونسجبالوعلى»٢د ده ٥میمأ آتأ « ول ضبمش ثظن تج تجٹظن ثزی ث ده دی هؾ ٧ وؿدح آد ثنظه ځمج ٩ذٲج «

. ثتن ه مإله ځه دنجی وؿدح ٱمة مٺه ثض جت مثؿ طپلی و ٱلمجی یٲه دین وؿدح ٽ٪ٲی تج ثهظیج٧ 1

مثؿٲه ده ٽآد و هتغ هڂم وؿدح ٽ٪ٲی ثض ولی آنهج زم ثن ځه دج وثؿخ تج ثظوذجح مؤځ ثظدٷ ځه ثن. ثن ثتن مجةل ث ده میجد نیجوه ځه وثؿخ ثنظه

اسرار، مناسک، ادله حج

22

و نڅی ث جلی ث ٱ و هؽ دج مپض طومل نجستی ندثز جمجد نڂن مچ آد ثنثه ظی ځه ٩ذٲج المأ ثتن ٺ ثض مٲیج زم دی

ثن نه ثځندد ځه ٹظه مجد نوڇ آته ثض ځه سیجه تج دث د هیدثد ده هؾ میمجد نج و ثهظی ثض طج دج ثنٿ همظی څدتن ٱ تج هؿض س

ٹجةی ځه ه و ثٱمجڇ هؾ نه ٩جٽضثظ٪جٱض نیض؟ نه! دلڂه طدثنجةی ثتن ثوض كه ثه مجلی تج هجلی كه مڂجطنی تج دنی تج ثه ثت: آجد« ذیل»

ثض.« ثلذیض هؾ»ثی ځه المأ ٱپلی و وهی و كه ز ثزی و مپمهثلذظه ده مٲیج ه ٹج نیض زج ده ثض هؿی و ٩جٽض ثڅ زمأ ثتن ثه

ثتن مینه هؾ دج ٱمه تج تڂی ث ثتن و د طد ه مجد نوڇ آتأ ثظ٪جٱض وثؿخ ثض.

ثظ٪جٱض ض ثظن مجڇ و ویلأ دثی ٧ ث١لی نیض و طنهج ٧ وؿدح ثض ځه ؿ آد « ث و ثهله»وؿد « ده ث١٪دم»دثی ځجنی ځه

ه سیمذ و وؿد ث و ثهله دثدیه و ن« ثظ٪جٱض»نظدثنن وإال نه لٺ٬ يأتون»ددٷ ٱمدر آتأ ثظ٪جٱض و ٢د آتأ ه ثمجمجد كنجد ٩ی

سجبال ثن دلڂه ده ٱڂ زمجزنڄ و هجیأ ٽآد طنهج ثظ٪جٱض ث ده ځه - « ثن. مٲنی طدثنجةی سیمدد ثتن ثه و ثنـجر هؾ ثنظه

مناستطبعإليهسبيال»آتأ یلأ ممڂنی ث دثی ثنـجر هؾ وؿد ز ثه و و « ٧ وؿدح ثنظه كنجنڂه ز طڂلیٺی طدثنجةی ثنـجم ٧ وؿدح ثض.

ځه سی ث دثثد د ظثد لنڄ تج ځه ث ه و آتأ تچ سیجڅجد ثو»دثنه ثض ځه: « ثلذیض هؾ»مظ٪یٲجد يأتونسجبال أرنفيالنبسببلحج و

على ولضبمشيأتينمنولفجعميك ».... ثتنـج ثدثزیم(ٯد و ش ه٦ص جطم ثلنذیین(د مإمدتض تجٹظن ځه

طج « نج»و ثٱدر ځن میجد ممجد »وؿدح هؾ ث ثٱدر ؿهجنی ځنن ځه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 23

د زجةی ده دیجتنص سیجڅجد و د ز ظی الٵ آتن ث ز مڂجنی و طج دهه «.دزججد دیجدن...

يأتونسجبال»ٹمد: زج دیجتن ذ ځه نظیـأ ثم ثض س ثم ثض: سیجه« يأتونسجبال»نیض ځه طج اللظی د وؿدح ثهیجنج نثظه دج.«

مإمدتض ؿهجنی و ممیض ثتن ثض ځه ثم ځنی سیجڅجد و دثڅجد دیجتن ث ڀ ثتن آته ١تن ثض ثتنڂه ویلأ دثی ٧ یز ثه وی و د

ثن ځه كمأ ٹهمجد ٽآد ثض. وؿدح هؾ نیض ثمجمجد نی كنجد ٹهمیهثلوؾ وی ثن ث مظ٪یٲجد وثؿخ ثتنـج نه طنهج ځجنی ث ځه طدثنجةی سیجه

ځه ثن و ش دثثد ظثد لنڄ و تچ زیق! زج آٵج ن دثنه دلڂه زمجدڅمجد ند هؾ ثنو٢ج طدثنچثد ثض و تج آنجد ثتن میجد ذپظی د

تچثد ثن. ٩د ٢د١ی ثتنـج آتأ ثظ٪جٱض ځه ده ٩د ٱمدر سیجڅجد ث جمل دد ده

ه ثلذیض دظدثن: طدثنجةی ٱپلی ز ځه ثزی ده دی هؾ»آنجد ث جمل ثض ځه: ه ثلذیض دظدثن: طدثنجةی ٱپلی ی ده دی هؾز ځه ثز»آنجد ث جمل ثض ځه:

و زڅدنه طدثنجةی ځه المأ ه ٱ٥یه ثزیه مجلیه دنیه ٱیه ٱٹی ثنـجر ثتن وثؿخ دڃ ثلهی دود ٱ و هؽ ثض و تچ زیق.

دثی طد٥ین دیظ ده طؿمأ طٺیی آته طدؿه ځنی: و دثی ثض د تجص م٢د١ه و مپ٢دة جنأ ث د آنجد «: ضثلذی هؾ»ممجد «: نج»ٱهة

ځه طدثنجةی ثزی ده دی آد ثن. ثه مجٹظی ده دی جنه و ثه ٱملی دثی زج نی مپ٢د ثنـجر منجڀ آد جنه ځه ثه مجلی و دمظی دنی و تچ ثه

ثی و ز ځه ث ثتن سیمجد ثلهی دج ن و ثنڂج تج ثنڂج ځن س ه ثض نیج ثض. ث ؿهجنیجد دی

٧ ثض و زم « ثلذیض هؾ»ٹمد: ثزی ده دی آد دظدثن ځه زم طدثنجةی ز و طدثنجةی كه ٱپلی و دنی كه مجلی و « ثلذیض هؾ»طدثنجةی سیمدد ثه

اسرار، مناسک، ادله حج

24

ثض: « ثلذیض هؾ»ٱ٥ی كه ٱی و ٱٹی زمه و زمه ٧ وؿدح ثی ممڂن ث١ل ومی ثض و ثه ؾ ده ویلهسیمدد ثتن ثه و ثنـجر منجڀ ه

آد و نه آنڂه ث١جلظی مد٥دٯ ثظ٪جٱض ثظه دج. ثض ده دی ٹپ٨ ثزلی

اجتواع:ـ استطاعت: فرد

وڅدنه ثض: ه ځه طدثنجةی هؾ ثض و نه طدثنچی و ػوصه ثظ٪جٱضڅوزی زمأ نج ثض ځه دجتظی زمه جله« نج»ثظ٪جٱض ثؿظمجٱی ځه د

ځض ځنن ثتن ه څی و ځجٹی ثتن ځنچة دڃ ثدمی: ځد هؾ كمم وهص و ثظپدڇ و ٽص م زمجزنچی و ٱص و ه سجتچجه و سنجزچجه

ٱٮمض ثتن! نذجت مهمل و جلی دمجن نڂن ثظٲمج ځجٹ ثتن مځ ث١لی ثدر ٲذه ث طٿ څدتن ثتن ٺ س ؤػ كنجنڂه ... و ثڅ ممجد ځه ث طوض نٺد نه

ث لدهأ ٺزجی د ٽث نزن د مجمثثد ثدر ثض ځه آنهج ث ده ظن و تج دیمج و تج تجط وثثن و ثڅ ځجنی ث جتظچجد ثتن جمجد طهی

و 1ثلمجڇ ده ثزجد ثنثن. ثالمڂجد ث دیض مدثنٲی تچ ثن وثؿخ ثض هظیزجی زمیچی میجد ملمین زج و سیدظچی ثتن د مظلر وثد٨ و زمذظچی

تج دهظ ه ؿهجد ثض ځه ز جله طٲث هؾ ونڅجد د زمچجد مٲلدر دجزجی ث تچجنچی ولض دج ٲجص ثدمی ثض تث ولض دچدتم ځه: المه

ی دث تج نج زجی څدنجڅدد ثن د زج و ٽجندد مظلٸ ځه م٢جلن و یجضنیض ځه تڀ ٹڂ و تڀ زٷ ثتنچدنه مثٽخ طٲث ٥وی و آمجة هـجؽ

دجن.

ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ثڅ ممجد هؾ ث طٿ ځنن وثؿخ ثض وثلی: مجمث 15 1. وجةل ثلیٲأ ؽ 1

ثلمجڇ دشث. دجن ث دیضد٦جٱض ثدمی آنهج ث وثث ځن ځه هؾ ون ... و ثڅ دی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 25

1زج هتغ ځه مظٲه دیجد ثتنچدنه وؿدح ځٺجةی ثؿظمجٱی هؾ ثض میجد ه(ٯد ځه مظ٢ط و زم مٺیط ثض ثی ث آتن و١یض ثمیمؤمنجد ٱلی ؿمله

زثىن ال تلل فبىن ئى تسوتو اهلل ف حذ ثت اهلل »آوتم ځه ٹمد: ده میجد می: ث ث ث ث تجص جنأ سوڅجطجد ځه ثڅ طځ ځنی «لن تظسا

جلی څثت مج ث مهلض ندثزن ث.ثن ځه ثڅ نجدجمجنی و څیظچیجد و ثتن منجد زمجزنڄ ثدر و ملمین

٥جمن ه ثلذظه دج ثة٪ه ځه هؾث ثهج ځنن زڅ مهلظجد نزننچهذجنی ملمین و نمدث ٽص ؿهجنی ملمین ثض ځه ٵجلذج مهمل څثه

دینیم ځه من ثض و كز و ثتم و وی زمین ث١ل زم می ث څٹظه و نجتهنٮجمی ه ثٽظ٢جیه یجیه زجی ٱلمی ز میثد ... زڅ دج مج مهلض نمی

ځه مج دجتظی سطد ثدر ١وین و هؾ ١وین څدی ذپض ث ث ثی و ٱپیهثن ځه نه هـمجد هؾ دینیم ځه تچثد مج ث دج څدتمجد دده زمچجد ددجةیم می

ليبمبللنبس»ثض: « نج» مثببةللنبس- منبفعللنبس- مببسوبو»طج كه ځه « للعبلمين هذى زجی زجتمجد زملدد ولض زذ جة نج دج و نه ولض: «

دجی خ ثی ثض دوی و یمه ث ث ر طج ر مدطدته ثن دلڂه زمه«نج» آو تج څته ... و تچ زیق! ثض نه

استطاعت فرد در ضوي اجتواع:

ه ك« نج»زج د ث ٲجٯ طمجمی ثندثٯ ثظ٪جٱض« ثلذیض هؾ»آتأ ثظ٪جٱض ده څدنأ ثؿظمجٱی و كه ٹی وثؿخ ځه ثض و نه طنهج مینأ طدثنجةی مجلی

زج و زجتجد د دد زج و ثنجةی تج دنی دلڂه د زمأ آنله نیو ثن: د ٱمل

دتن « .. طج ځٲذأ مڂمه دشجض تن نی سجتث ثض»ث ه٦ص ١جٻ(ٯد: ه 5 م 14 8 ؽ الشؼ. وجةل 1

زجی جنه زملنجد وی زم دمجن و څنی د آنهج ن. ثهلل دشج دج آنچدنه ځه جت نه طنهج نڄ مٲنی ځه هؾ دیض مهلض ٱثح د آنهج ٹو آت. ٦ص ثض: ثڅ مر هؾ ث طٿ ځنن دی ذ تچ ث آد ه

اسرار، مناسک، ادله حج

26

ه زج و ؿهججد زججد د دمض ثوثم و ثؿججد د ثهج متدلیض مجڇملمجد دجت تن ځنچة دڃ « نج»ی « زج ثظ٪جٱض»زج: ځه طمجمی طدثنجةی

للنبس»ثدمی ده میثد آمه و م٢ٷ ليبمب للنبس- مثببة للنبس- منبفع - مببسوبوهذىللعبلمين څین و څ طج زمه ث زمأ نیوزجی زم دهه - «

ؿمٲی ؿج و ظه ځنة ثدمی تڀزجی سث زج ث ثظ٪جٱض ثتن میثد ٱ٥أ ٽص من دن. دهه

نیجت و س ث االسالم حزثڅ طدثنجةی دنی ث و نه مجلی هـ ده هجح طدثنجةی مجلی دجتظی ث ند هؾ ځن و ثڅ طدثنجةی مجلی ث و نه دنی نی كنجد

ه دهثض څكه ثتنـج ١دص ندمیی ث دهذد دجت ځی ث ځه هؾ نٹظؿجی د دٺظ ځه هپیپض ځض هجمی ثظ٪جٱض ثض: مجلی ث من دنی ث طد طج تڀ نٺ ده څوه نمجتنڅجد ځد هؾ ثٹوه د و ثڅ ز تڀ ث ثتن و نی ثظ٪جٱض ځجمل تجٹظن دجتظی دجد هؾ ځنن ځه نجةخ طنهج

تظی دج طمجمی ١دص ٥وص ؿجتچتن ث١ل ثض و ز ملمجنی دج ثظ٪جٱظجد ځد هؾ ه٦د تجد.

زج ده م٢ٷ ځض ثتن ځنچة ځه مـمدٱأ ثظ٪جٱض االسالم حز د طج ثتن ثؿظمجٯ « االسالم حز» نظیـه ثتن ثض ځه طذتل ده ثدمی می

ه دځض ؿهجنیه ثی دثی: زذی ؿهجنی دڃ ثمن و ثؿمن دظدثن مینه زجی ؿهجنی ثدر دج. ر و ؿنذ ؿهجنی و سنجزچجه و نمجتچجه دههٽیج

ثٽجر ثظ٪جٱض:و ٱٹیهم ده ٱٹیض ه ٱیه ثظ٪جٱض نظین د ه ٽم: ٱپلی

ثزی منپم ثض ځه ز تڀ طد٥یوجص و ٹوٱی ده ه دنیه ه د: مجلی م ت ثن:

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 27

استطاعت عقل: -1

ثظن ٱپل دجلٴ و جی ده ه طڂلیٸ ثض ځه تدثنأ طدثنجةی ٱپلی زمجدهجڇ هؾ طدثنجةی ٱپلی ٿ طڂلیٸ و ثنـجم ث نث نه مڂلٸ ثض و نه

ثڅ ثتن هجڇ هـ زن ستٹظه ثض.زد هجڇ هؾ ځه نه طدثنجةی ٱپلی ث و نه دنی ځه ث و نی ٠ دی

ط ثض. تدثنه زم نجطدثدل نجدجلٴ څكه نتڀ ده ه و طڂلیٸ زم دج ځه كدد ٿ و نی ٩ٺ

و ځ ٱپلی و دنی ده ثنثة ځجٹی نیض ٽلم طڂلیٸ زم د ثو ؿجی نیض ځه آتأ هؾ االسالم حزنیض و څكه هـ ١وین ثض ولی

زڅ جمل ثو نیض تث ځٺ و ثتمجد و « و من ځٺ»ث: ٢د دج نذجلهه ثتمجد و طٿ ځٺ و ثنـجر ثٱمجڇ ثتمجد د ثج ٱپل و ده ه طڂلیٸ د

مٲین ثض و كدد مذنجی طڂلیٸ ثدمی د ثځؼتض ثض كنجنله ٩ٺل نجدجلٶی زج تج دهظ ث دٲ٦ی آنهج ٿ ثظه دج ز ١دص مڂلٸ زم زملدد دجلٴ

ه وثؿخ نیضنیض څكه هؾ و جة ٱذجثط ١وین دج ولی كدد د ثو و ثتنـج مجةلی ثض:ه ځن ځٺجتض ث وثؿخ نمیه څكه مظوخ ثض

و ١وین ثض االسالم حزثڅ ٩ٺل زنچجر ثهثر دجلٴ هـ -1مإلأ و تج دٲ٦ی ثٱمجڇ تچ مور دجلٴ د ٭جزث 1ولی ثڅ س ث ثهثر

ٱٹجص و ٽدٹین ثن كنجنله و نیض څكه څوزی ث ٹپهج ٹمده االسالم حزثلذیض مـمدٱأ مٲ ث هجڇ دلدٳ ثنـجر ز ځجٹی ثض ولی ث آنـج ځه هؾ

منجڀ ثض وثؿخ ثض زمچی وثؿذجص ٱمه و هـ هجڇ دلدٳ دج ث ؿلد ثض و زملدد هؾ ثثی ثځجنی ٢د هؾ طمظ ځه ٱمهثثٿ مٲ تج دج ثذجی زم ځه ثلذیض می ثض مجنن ٩دثٷ ځه ث١ل هؾ

. ١دص ثمڂجد دجت ثهثر ث س ث طڂلیٸ طـت ځن ځه ده میپجص دڅظه و تج دج نیض و لذیڀ ؿت مور 1

د.

اسرار، مناسک، ادله حج

28

وٽدٹین ث ثثٿ هؾ دثنه ثڅ جمل ٩ٺل زم دج طنهج اللض د ١وض ث نه ځٺجتض ولی دج زمأ ثتن ثو١جٷ ٱدمه طځه اللض د ١وض ث نه ځٺجتض ولی دج زمأ ثتن ثو١جٷ ٱدمه طځه ثٱجی ثؿمجٯ و ن٢د ځه

ثن مودحثالدر حز ده هجح ځه هظی ثڅ وٽدٷ مٲ ثلوثر دجلٴ زج ث تج دٲ٦ی ث آنهج ث نثظه و دنجدثتن ده ٩تټ ثولی ثڅ دپیأ ثظ٪جٱض

و كدد مج زمأ ثتن ثالدر دثز دد. حزوٽدٷ مٲ ثلوثر هج١ل څدنه ثؿمجٱجص نی ثتم ځه زڅ جمل كنجد مدثی نیض و ثتن وثتجص ث ته

ث٩ذجٻ و ٱر دٷ نیض دلڂه مپجدل ثزل طنن و ده مٲنی وو ده مٲنی دیض(ٯد ثض وی ثتن ث١ل الثٽل مإله مد ط و ن٢د ث ثةمأ ثزل

ثڂجڇ ثض ٢د دجة ٩ٺل.ده م٢لوض د ٩ٺل ثض ثڅ زمثه ددد ٩ٺل ٺ هؾ -2مإلأ

و ځٺجثص ثهثر ولی ثڅ مجؿ نی ث مجڇ د ٩ٺل ثض هظی ٽدجنی ٱیده ه و نه هؾ ځنه طنهج ده م٢لوض ولی ٩ٺل ثض تج طنهج زمثه دن

١دص ثوڇ طمجمی مجؽ و ور مجؽ هؾ د 1م٢لوض د ٩ٺل دج ث نی ث ځه زمجد ثنثه ٹپ٨ ث ٱهة ولی ثض مچ مجؿی ځه جنه

١دطی ځه ٩ٺل وثؿخ ثلنٺپأ ولی نذج و د ثلذظه مجڇ ٩ٺل منٮد می ثڅ زم دج ٩ٺل ٵنی و ولی ٹپی ثض.

مد هؾ و ٱمه س و مج ه د هخ ثلهه ولی ٱی ٩ٺل -3مإلأ و ؿ سی و مجی تج ؿة سی تج مجی ٩ٺل و و١ی و هجځم ٯ ثض

نه نتڀ دلدٳ دج تج نه.تج وځیل ٱی تڂی ث ثتنهج كه ٩ٺل ممی دجطدثن دود كدد هؾ دثی ٩ٺل مظوخ ثض و نه وثؿخ نمی -4مإله

هؾ دو و ثڅ ٹض ه ٢د ددٷ م٢لوض ده ثؿجة ولی دهـ ٢د مینه ٱر م٢لوض مٲلدر نیض څكه د٪دن نی لیلی

. و ثڅ ده م٢لوض ز و ثض ث مجڇ ز و ده نذض ثتن م٢لوض دثز دد.1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 29

و٩ن ثنو٢ج ثؿجة ون نث و كدد ط٢ٷ تجة د مجؽ ٱجی ولی ثض ولی مد٭ٸ ثض دثی هٺ٬ م٢لوض ٩ٺل ث م٢ٷ تجی كه

هؾ و كه ٵیهؾ مجن د ٢د١ج ثڅ ٩ٺل تظیم دج مچ آنڂه ثتن دثی ٺ م٢لوض مٲندی تج مجی دثی ٩ٺل ثظه دج.

٩د ځلی مجؽ ٺ هؾ ١دطی د ٱهة ٩ٺل ثض ځه هؾ ٹظن و دهث ؿملأ م٢جلن نڅی ثو دج ځه ثڅ زم طنهج دد جتظچی كنجد ٺی ث

نمجنن تج دثی ص موذض و ٱدٽأ ثض ولی ثڅ هؾ دن دثی طنهج ولی و ث ثتن ٽذیل دج مجؽ هـ ١دص ٽص دٱهة ولی ثوض

طدثن دو و ثو نمیوثال هټ نث ثو ث زمثه دذ و ثڅ زم دود زمثزی مجؽ ثو ث نث ثتن ١دص د وثؿخ ثلوؾ نیض.

ست ثض د ٱهة آنله ث ثٱمجڇ هؾ و ٱمه ث د ٩ٺل ثمڂجد -5مإلأ ولی ثوض ځه طٲلیم ز و مثٽخ زم دج ځه ض ٱمل ځن و آنله ث

ځن ولی تج وځیل ثنـجر ز. ٩ٺل نمیطدثن ثٱمجڇ ث ثنـجر ز ٹهم و نمی میی ځه ث١د نیض نمیمؼد ٩ٺل ٵی م

ځن و آنله ث ١دص ثٱمجڇ ممڂن ثض د ولی تج نجةذ ث ثو نیجدض میزجی ٩ٺل د ٱهة ولی ٩د ځلی طنهج ځمذد ثٱمجڇ تج نیض ٩ٺل ث وثث ځن و ده

طج ه ثض و د و الر ثض زمچی ثٱمجڇ ث ٩ٺل دج مثٽذض ولیثمڂجد ثنـجر ز وتج ځض هجمی ثنـجر ثٱمجڇ هؾ ثض ځه طمجم ده

ثالمڂجد ث مومجص ثهثر آت و نی وثؿخ ثض ٩ٺل ث هظی هجح ٩ٺل می دج ث و ده وثؿذجط وث ث.

ٽدجنی ه ثی ځه مجؽ هؾ د ٱهة ٩ٺل ثض مینه -د٪د ځلی -6مإلأ ی دٱهة ثوض و نه ولی څكه مثٽذض ثو ظی تج و ځٺجثص ثهثر ن

ثی ده ؿ ١ی د ٱهة ٩ٺل ځٺجهه كنجنڂه دثز آمه نجثنی ځه دج ثمج ثی ځه مجؽ هؾ د ٱهه ولی دج. نیض هظی مینه

اسرار، مناسک، ادله حج

30

ثتن مجةل دجة ثظ٪جٱض ٱپلی ثمج ثمڂجد ٱپلی هؾ څكه ده ٩تټ ثولی ثنیم ولی مج ځه ثمڂجد ٱٹی و ٱی ث زم ث ثة٨ وؿدح هؾ می٧ ثض

وٽض طلٸ ځد ثض ځه دجة م و ددر ثمڂجد ٱپلی ن سثځنی ځنیم.

استطاعت علو:

نجڅٺظه نمجن ځه ثظ٪جٱض ٱلمی نی مجنن ٱپلی ٧ ثظ٪جٱض ځلی ثض ځه تج ث نٮ ه ٱپلی: دلدٳ ثنض ځه ث نٮ نمیه نه طپ٢یه ثڅ ث وی ٽ٢د

تج ٱی مظ٪ی ثض ثتن څدنه مدث ثڅ مدم هؾ ه ثزیه دنیه مجلیڅض و نثنض مظ٪ی دده ثتنـج طٿ وثؿخ نڂه ثض ولی س ث

ثلمپو هٺ٬ زجی د ث طج جڇ آتنه هظی آنڂه ٹهمی دجتظی جت ثظ٪جٱضر ز و ثڅ زم ثظ٪جٱض مجڇ تج ٵیه دود ځن و وثؿذ ث مدم ثنـج

دٱهة ثو نیض تث جڇ څظه ځه ثالدر حزثنچجی ث دین ٹض هلثنظه مظ٪ی زج ث ثظه ٹجٽ ثظ٪جٱض ٱلمی دده ځه نمی زمأ ثظ٪جٱض

ثض و وی ثتن ث١ل ممدڇ آتأ ثظ٪جٱض نذده ثض.

استطاعت ضرع:

هثر ٱی دتن مٲنی ثض ځه ٹٲل تج طځی وثؿخ تج ه ةیثظ٪جٱض: طدثنجمثهم هؾ نذج ځه كه دج دی ث وثؿذجص دج دی تچ و تج دٲ٦ی ث

ځنن ځه ؿم میجد ز و طڂلیٸ ممڂن نیض الر ثض مهمجص مثهمض میط ث مپر ثض و ١دص طجوی ثه ١دص وؿد ؤزم و مهم مهم

ط د وثؿخ ث دڅت و ٹت٦أ هؾ ثڅ مذظدی ده وثؿخ تج هثر مهمثظیج و تج ثالدر حزهجلض ثنـجر د ١وین و ده هجح نیض څكه ثڅ ثتن

ز هؾ ١وین تچ مودح ثض و مج ثتنـج دجة ثظ٪جٱض ٱی ځه ٧ ١وض ؿض څٺظچد ثتم.ه و ثهیجنجه ٧ وؿدح

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 31

تر از حج: ات کچکاجثات ا هحره

زجی څدنه وثؿذجص تج مومجص تج ١دص طإی هؾ ده جڇ تج جڇ ثتندن تج نه ١دص ور ڂی وؿدح طٲیین هؾ ثمجڇ آتنه د٩ٷ می

ط ط ث هؾ و تج ٹٲل هثمی ځدكڀ ث طٿ وثؿذی ځدكڀ نیض څكه المهٲی نیض ځه هؾ زمین جڇ ث همض طٿ هؾ ثض و ١دص ؤوڇ نی د

آتنه نه نمجن تج دٲ٦ی زجی زملنجد وثؿخ دج ځه جت جڇ تج جڇط زجتجد ث دین دو و تج زمجد وثؿخ تج هثر ځدكڀ تچ ث ثظ٪جٱض

ددٷ څمجد تج تپین زملنجد دؿجی دمجن و ثڅ زم د٩ٷ د و دج ثتن و١ٸ لیلی د ؿدث طإی زجی تچ نی زملنجد دمجن ثظ٪جٱض

ط ث مثهم د ثض نثتم و ثتنـج مجةلی كن ثض. هؾ ځه ثځندد مهمتج دجتظی ده مزج زجی سڀ ثمجڇ مینه ؿدی ثض ځه د -1مإلأ

څكه ه ث طمج د نیض ثتن هثر ؿةی آمشدڇ دنن ځه ثهیجنج المه دثد ثتن ٹت٦أ دڃ ثلهی هدڇ ثض.ه د زجی آتنه زم د٩ٷ جڇ

ثمجڇ دجت ث ځجنی ځه جتظأ ثهظثر و دثز نیظن و دلڂه -2مإلأ دجتظأ ثزجنظن دجت دثی ١و څنجمه ث آنهج دثز نمد تج مذلٶی زم ځه ٽجدل طومل ثض سثض ثتن زم ځه ؿجزجی تچ هثر ثض مینأ

ثی زملدد هؾ هثر نیض و ٩ذٲج مپمجطی ځه دثی هؾ هثر نذج ت٦هٹ وثؿخ دثز دد.

ثمجڇ ثه ٩هدی ثهض ځهه ثهیجنهج دهثی نمهج مذهظدی دهه طهیمم -3مإله دتم تج نمج ث دجتظی زدثسیمهج تهج زه وهیلأ تچه ههجڇ هځهض می

ؿهدح ٹهدی ههؾ نیهض آنهج و تج نهظه دهدثنیم ځهه ثتهن زهم مهجن ث و تث ثتن وثد ځج میجد طٿ ههؾ و ثنـهجر نمهج دهج هثة٨ ثهض تهج ثنـهجر هههؾ و نظیـههه دثنههد نمههج دههج طههٿ دٲ٦ههی ث ههثة٨ و دههود ههڀ

طه دجه تهث ث١هدال ثنـهجر ثتنـج هؾ مپر ثض هظی ثڅه زهم نمهج مههم

اسرار، مناسک، ادله حج

32

نـهجر تهڀ وثؿهخ دهج و وثؿخ تهج طهٿ دٲ٦هی ث هثة٨ تڂهی ث آنههج ث ث زمأ ثة٪ دط ثض.

مینأ څٹظن څنجمه ؿدی ثض ځه طپج٥ج ځننڅجد دجتظی -4مإله زج تج وزج مٲ٪ی و تج ثزجنض زج دجتظن طج س ث جٱض زجی ٩دتل مص ١ٸ

ثهلل ځه زڅ جت نددظجد د ځه ثتن د ثزجنظی ثض ٱمی ده ثةثد دیضثن ثتن زم مجن ث وؿدح ٹدی هؾ نیض وسج و آمتڂج وث نمیده ثةثد ث

سجٹجی « ثهلل»دنچن كچدنه دنڅجد ث دثی ثنـجر ثم « ثهلل ذیل»طج منجد ثن.

اجثات ا هحرهات تراتر تا حج:

ثی ځه هؾ مذظدی ده ٹٲل وثؿخ تج طٿ هثر دثد د هڂم زمجد مینه د څظه څض ځه هؾ زملنجد د وؿدح د دجٽیض؛ ثض ځه

٢د١ج ١دطی ځه مثهمض زمیچی دج ځه كدد ثمڂجد و ثظ٪جٱض دثز هؾ زمیچی نیض ٩ذٲج هؾ ٱین دثدت دج ثتن مثهم د ثو مپر

زجی دٲ ٽجدل ؿذثد ولی طٿ دد ځه ٹٲل ثتن وثؿخ و طٿ آد هثر جڇ جلأ هؾ ده ج٩ ثتنهج ٽجدل ؿذثد نیض. زمه

و دٲی نیض ځه ثڅ مثهمض ثتن وثؿخ تج هثر دثد آتنه د٩ٷ څ ١دص ث٩مینجد طإی هؾ ؿجة دج ولی ثهظیج٧ ثنـجر ٹدی هؾ

ثض و ثهیجنج وثؿخ ثض. مؼد مینه ؿدی ثض ځهه دهثی هٺ ههؾ دجتهظی ث مهجه م٦هجد ثزهی

هه ځههه ٩ذٲههج وه ههٺ ١ههوین نیههض هههؾ و وه ځههه ٭ههجزث و وثؿخ دثدن ثتنـهج مهثهم تڂتچنه ولهی دهج زهم ههؾ مپهر ثهض ځهه

ولههی هههؾ ههد ٱههی ثههض ٽ٪ٲههی دههثی طههدثد دٲههث څٹههض وه ث مههیطه ث ؿجة ددد ٺ مهجه وه و هظهی ثڅه دهثی ثنـهجر وثؿذهی ځدكهڀ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 33

طه ث طهٿ وه هٺ ځنه نیه ؿهجة ثهض و هثمهی ځدكهڀ وه تج طٿ دج. دثی هؾ وثؿخ می

ط ث هؾ: وثؿذجص تج مومجص دڃثتنچدنه وثؿخ و مومجص ثڅ ٹدطی دجهن ځهه ١هدص طهٿ ځنهدنی آد

هڀ ههؾ ث ث وثؿخ تج ثنـجر ځندنی آد هثر ٽجدل ؿذثد آتنه نذجن دهی ثتنـج نی ثڅ هؾ ځن ض ثض و ث دجح نمدنه دهه ثنثن څكه وؿدح می

مجةل تتن طدؿه ځنی:ه نجمدهمجد ه ٱ٥همجد ه ؿجنمهجد ه تنمهجد ه ځد ثهدمی مهج -1مإلأ

تهجدی همن ثهض ځهه ثنثی تهج هض ثظپدلمجد مد زـدر و ٪ ضمن ثتم ثهظیجؽ الر ده مپثی مجڇ و طٲثی مـجزتن جتظه دثی ٹ

ط ثض ځه هؾ ث ثتنـج مپجومض دج من ث هؾ و ث ز وثؿخ تچی وثؿخطدثد ده جڇ تچ ثنثض ثڅ زم نه وثؿذهی ځهه هد مینهأ هٺه٬ آد می

وثؿخ ثض ث ض ٹظه ولی ٵٺلض ث همن ثهیجنهج آد زهم ؿهجة نیهض ثدمی ثض ځه دج طمهجمی ثتنـجض ځه هؾ مظ٪یٲجد ؿهج و ٹجٯ ث ندثمی

ثمڂجنجص د دشج ین. ثڅ ثمدثڇ مـجزثد ځجٹی ثض تچ مظ٪یٲجد وثؿهخ ثلوـن و ثڅ ځجٹی نیض ثتنهج زم ځه د نمی ه طدثننه ؿذههأ ٹهجٯ آتنه

ٹجٯ ځنن.ه نهن ځه ثظیج مـجزتن میه دجتظی دج مجڇ ثظ٪جٱضدمهج -٢د ده زنچجر ٥وصه مین ؿهجد نیو ده منٮد ثتنڂه جت مل

وثؿخ ثض څوزی زم ده ثنهثة ځٺجتهض دهثی ٱه٣ ؿتهجد و ځمڀ ځننځه ؿهج ثتنجد هؾ ثض كنجنڂهه زجی څدنجڅدد ده ځد هؾ ون څٹظن ځمڀ

هؾ آنجد ؿهج ثض.ځهه مهلمین ٱهین ثځؼتظهی ځهه 1مؼجڇ ځندنی ثتن ؿتجد ځد لذنجد ثض

هه و زهجی دهی مد زـدر ٽدثی مظٿ ثثةیلی و مهیوی دهج ځمهڀ ثن

ط ث لذنجد ث. نی ځد دمجد ځه مد زـدر ځٺ ؿهجنی ١ثمی ثض طڂلیٺی مجده و مهم. هجڇ هج1٥

اسرار، مناسک، ادله حج

34

جنمهجد و ث ثن و څوه دیجی ث ملمین دی هجح منجد ثدر ٽث څٹظهههؾ و ثن ثتنـج د طدثنچثنجد وثؿخ ثض ثظ٪جٱض مهجلی زظی جٽ٨ څظه

ی زهم ث څهجد ځننه طٲهث ٵیه ث ده ١دص وجةل ٹجٱی و ځمڀ ده ؿنڄزج دهه ځهد ههؾ زج و څٹظن ځمڀ جتظچجنجد دثی آڅجزجنید جة ملمجد

ٹظجه دن كه آنجد ځه د طدثنجةی مجلی ثن و كه ځجنی ځه نثن ولی جتظأ ثتن ٺن ځه دج نظجةؾ ثؿظمجٱی دثی ملمین ؿنڄ ه دڅن و نیه

ث ځٺجتض ده ځمڀ آنهجد دهظجدن څكهه د جت ملمین ؿهجد ثض ځه ده مپ مظ٪یٲجنیهم ثتن مینه ث هؾ دج ثٹظن.

ثی ثهض ځهه ثڅه ٹهدد زـدر طذلیٶجص منوهٷ ځننهه دهه ثنهثه -2مإله ٵجةهخ هدن ه څكه دهثی كنه وی زهم ه ثنمن تج ٽطمن تج ػوطمن

و څمثزهی تنهی یل دی طدثنن څوزی څمثه څن ځه د ١جهذجد نٺد ځه می ه ث ځنن وثؿخ ثض څكه ده دهجی طٿ هؾ تج وثؿذی زملدد هؾ دجه

طتن زٷ ٱجلی ځض ځنٺهثن ههؾ طج ه ثمڂجد دشج ین ځه مهمه ٩م نپه دج طذجڇ آثء ثض دثی نچهذجنی ثدر و ملمین و ثځندد د نپه

ث دج طٿ ٹٲلی هؾ ٱملی ځنی. ځدص مدؿد ثض و دجت آدث ځمڀ ده هظچجه ٭لهم و مینأ ٹظن هؾ ؿدی ثض ځه المه -3مإله

تن و ٹمجنوثتجد ثنجنج ثض ځه ڂظن ٱڇ و آدو ثد ده یجثد دیدج ٹظجد هـجؽ و ٹظن د جزجد ده هؾ نیو و آدو څین طج دج ثتن نپهجح

زهج دهثی ثنـهجر ٥ مزخ ځج ځنن ځه ځض دج ثتن څوهمزذی دهظ دظدثنن تنی ث هؾ هثر و ٹظجد طٲثی آث م و آث د ملمجد ځه جلدجد دی

ثالمڂجد د مظ٪یٲجد ثض ځه دج وهجةلی آث ث دث ځنن وثؿخ ثض و هظیو ثڅ زهم ط دج ط و ض ٽی ظچجه ٭لم و جلدی هؾ ون څكه څثد

ده نجكج دج آنجد ده هؾ ون څكه هثر ثض ولی هـجد ٭جزث ١وین ثض ثی دهثی مچ ځجنی ځه دج ثتن زمثزی دی ده هجڇ آنجد نثظه دلڂهه وهیله

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 35

طه دث ځنجد دجن ځه ثتنـج هثر زم نیض دلڂهه ثهیجنهج ههؾ ث وثؿهخ ځن. می

ظمجٱی دد هؾ دج ٹٲل وثؿخ تج طٿ هثر زجةی ث ثدظدءثص ثؿ ثتنهج نمدنه :ط ث هؾ و ثځندد مجةلی زم ث ثدظدءثص ٹی آد مهم

ثڅ ث ز نٮی مظ٪ی ثض ولی ده ثنثة مجڇ ثظ٪جٱض تج دیظ -1مإله تج ځمظ ځه دج سثض تن نظدثن هؾ و متدد ثض و دج ٹظن هؾ دظجنڂج

ځن ځه ٽجدل طومل نیض وٽض سثض زم ٹهث نڄ میؿدی ٱ١ه ث د ثو طځن مذهج ثص میځن تج نیه ولی ده ظی یه و ده ظی م٪جلذه می

ځه دج ٹظن ده هؾ نظدثنی ی تنض ث ثث ځنهی ثتهن مینهه وؿهدح سثض تن و هٺ٬ ثهظثر و آدو و همض ٥جت ځهد هٷ و هیؼیهض

ځن. نظیـه ثتهن ط ث ٹت٦أ هؾ می یظه و سثض تن ث وثؿذی مهمزم آمسثض وثؿخ و هؾ ٭جزث هثر دثز . دپیأ مجةل تن ځه مظٿ میجد

ثتن د و د ثظ٪جٱض مجلی ثض ؿجی د دثز آم.مظ٪ی ثض ولی هجؿهض ٹهدی ٥هوی دهه ثوثؽ ث و -2مإله دهه ههجح ٱهجی دهثی ههؾ مهظ٪ی ه وثؽ ٹٲد تج دثی زمیهه ١دص ث

د. ندثز دد ثڅ زم ده هؾ و مذظدی ده ثنوثٷ ؿنی تج مپمجط میط ث وثؿخ ددد هؾ ثهض ولهی نج و مجنن مهمثتنـج څكه هثر ددد

زجنه: ده ٩ذٲج ثظیجی ثهض ځه ه وثؿخ ثض د ث ده وجةلی ث ثتن هثری ننچه تهج دهه زجی هدص ثنچی ند كهه ٵثزجی هدصه وه دچی

ثوثؽ مدٽض ثځظٺج ځن و ثڅ دج ٹ٣ دهیج دٲیه ثتنههج ؿلهدڅی ث ثنوهثٷ ث دو و د ث ث نج هٺ٬ ځنه ځهه ثتنـهج ؿنی ن وثؿخ ثض هـ

ر د مچ ثتن ١دطی ځه هؾ ث ثذجح نج نیض طج ث وؿدح دیٺظ تج هثدج ثتن و٥ طدثنهجةی دج طٿ ثوثؽ ؿدی ٱ١ه د ثو طنڄ آت ځه ٱٹج څدتن

هؾ ث نث و ث ثتنـج هڂم ځجنی ځه طنهج طٿ تج طإی ثوثؽ د آنهج دث

اسرار، مناسک، ادله حج

36

د مجثمی ځه ث نٮ مثؿی تهج هٱی ٽجدهل ولی ٽجدل طومل ثض مٲلدر میوثؿخ وثال وثؿخ نیض ولی ثڅ زمجد هجڇ ههؾ ځه طومل ثض هـ

١وین ثض.نی ثض طنهج طدثنجةی ثتن ث زهم نهث ځهه مومهی تهج ه٠ -3مإله

دینه ثلذظهه نهه یهجلی و م٪متن زمثز دذ و د ث ٪ نجمدهی مهی ثتنـج هؾ نه وثؿخ ثض و نه ؿجة ولی مجننه ودثی دلڂه ٱپدةی و ٱجی

مدث ثدظدی تچ ثڅ ثنـجم ث ١وین ثهض ٢هد ثڅه آنلهه څمهجد ځه سی نیجت. می

ٺ هؾ دثی ؿجد تج ٱ٣ تج نجمد تج مجڇ تج تهن و تهج زه -4مإله آت ثههج ثلوٺ٬ ثض و ث ندثمی ث١لی ده مج می مهم تچ ځه وثؿخ

طه ثهض ځهه هٺه٬ ثتهن هم مهمځن ثتنـج هؾ مذظدی ده مث ٱپدةی ٪ می د. ندثمی د ث نظجةؾ هؾ ثض س ٹثی هؾ نمی

ط ث هؾ و مثهم دج ههؾ ثهض و ثتنهج و تج ز وثؿخ تج هثر تچ ځه مهمثنث ځهه ثه هث ٽجدل ؿذثد زم نیض هؾ ث ث وؿدح و دلڂه ؿدث می

ثد هیدة مظهتن منه طه ث ث هض دیثزه ٹظن و دثی هٺ٬ مهم مهم نیض.

ثڅ ځجی ث ده ن تج ٱه تج ٽم د د وثؿخ ځن ځه مدم -5مإله دده ن تهج مجننه ځهه مهثهم هؾ ثنـجر ز كنجنله آد هجلض مظ٪ی

څی نیض ځه سیمجنی ثهض دهج و ده ثنـجر ٹت٦أ هؾ ثض منٲپ و سجی ده ثض.دٷ سیمجد دڃ ثج د

و ثڅ ده زنچجر ن و ٵیه مظ٪ی نذده و دٲث مظ٪ی څ سیمهجد ث١هلی ٩ذٲج مپر ثهض تهث مهظ٪ی « ن و...»د سیمجد ٽثثی دنه « هؾ»ثةی

هؾ طدثنجةی آنله منجٹی هؾ ثض نث و ثتن ن ځه ده څمجد ٱهر ثهظ٪جٱض دده مینأ ثظ٪جٱض ث جمل نیض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 37

د ثؿجة دز الر نیهض و مهنٲ زهم دهود ثالدر حز -6مإله ٱ ٱی هثر ثض مچ آنڂه دج ط٢دی ٱجٽدنه و ملمجد سن د نهجمد تج ؿجد و تج ز نجمد تچ دظ ولی هؾ مظوذی و تج هؾ نیجدظی ځه

می ثؿجة هدز آو نذج و زملنین هؾ نی و ٱهی تج ٽ د ثظ٪جٱض ٧ ثض.

طدثن دج ثؿجه تج دود ثؿجة هدز آتج د هجڇ ٩دٻ ؿٲی می -7مإله ث ثنـجر ز؟ ثتنـج آتأ ثظ٪جٱض هؾ ث هظی دود ثؿجة دز ثالدم حز

ځن ځه هڂم مجنن هجلض سی ث ٩دٻ دج ولی آتأ ؿٲض د ثو وثؿخ می ثی ځه ٹجهأ مذینه مچ مینهه دود ٹظن ث ده ٩د ځلی ه ثی ثنـهجر زه

الت خ ش ج وه ن م ن ب ي وت ه ن و الي خ رش ج ن إ ال أ ن ي رأ ت ين ب فبح ش رة »هثر ځه ثض ځه م ب ي ن ة زججد دیود مڂنی و دیود نون مچ آنڂه ٱمل ظی دود ث ث جنه: »«

«.ة نججڅجی ثضه ثنـجر زن ځه نمجتن الت ذ س يل ع ل الل ره ي ح رذ »و ثتن هڂم ث لوج٫ ثمی ده ؿدٯ دز ثض ځه

ب ع ذ رل ه أ م شا ثی د آتنه ثنی جت ث س ث ثتن ځجی و هجػه طد نمی. »« و ٩ذٲج ثتن ثنو٢ج مدثی ثض ځه ثمی دجڅض دج.«: ست آو

دینه تن د د ثمی آظی و دڅظن ده نڅی نجدةی میثځندد ثڅ ثث طمجر د ٭جزث هظهی دهج ثؿهجة ١دطی ځه س ث دڅظن ث هؾ ٱه

هؾ هٺ ځنه ٢هد ١هدطی ځهه دز هثر ثض ځه دثی ثنـجر ث ثنـجر ز. االسالهش حزدظدثن دٲث

دیهود نهو آنڂهه »دنه وثتض ه ځه كنجنڂه ث ه٦ص ١جٻ(ٯد نی ثتنچ څكهه ههتؼی تچه 1«دیهود نونه.. «: »٩دٻ ثه ه تث هث ٹمهد

ثڅه »هد: ددٷ ثتن هتغ څٺظه می ثالهدر ثهض هجلهض ٱهه حزی

ٱمج نی ث آد ه٦ص آوه ثض. . و مجنن ثتن هتغ ث ثدن1

اسرار، مناسک، ادله حج

38

آتهأ ولی ٽجٱه مدث ثظدٷ ثهجتغ ؿدٯ ده ٽآد ثض و 1«ثنـجم ز ٩د ځلی ممندٯ ځه ثض. څظه دیود ٹظن ث ده

دجٽی ثض دلی ثڅ ثمی آظی د نیض تج س ث دڅظن زند وٽض ٱه ثالدر دو و هظی دهود حزطدثن ٭جزث ثتنچدنه مدث دج ثؿجة دز می

2ثؿجه زم دٲی نیض ٢د١ج ثڅ ثمی آظی زڅ نذج.

استطاعت عرف:

دنی ثزی منپم ثهض ه څض د ه د: مجلیثتن ثظ٪جٱض كنجنڂه نجست و مٲنجی طدثنجةی هؾ ز ه تڂی ثض ځه دود هؽ و مپض طومل

آنڂه طمجمی ٽط ث ده میجد څهث دظدثنه دهه تهجص جنهأ هث ٹظهه و دی مبج ع ل ع ل ي ى م ف يالرذ ين »منجڂ ث آنچدنه ځه دجت ثنـجر ز ځه: م رن ح رش » :

تنی هؿی نیض و تن زم طڂلیٸ هؿی نیض دتن مٲنهی ځهه ثنـهجر و٭یٺأ تنی ثه س و سی ث نڅی ده وی طد دذن و طهد ث آنلنهجد ته منچنه ٹج ز ځه ده نجكج آنله طجح و طدثد ثی ... م٢ٷ ځنی ... نه! دلڂهه

ب ى م ال ي س ش و الي ش يذ ب » ى م ال ع س ش ث زمیهه دهثی دنهڅجد آهجد دثهظه نهه « ٹج و دیلجه ځننه دج. ض: آنچدنه ځه ٩جٽض

استطاعت هال

ثظ٪جٱض مجلی ثظن مجڇ تج ٽص طهیأ مجلی ثض ځه دثی ٹض و دڅض ثه مجلی ده دی »٩د ثٱظثڇ و منجخ هجڇ و إن ثظه دج: ٺ هؾ ده

2ځن. (وثٹی ؽ هؾ ی. كنجنڂه ٱد ث موم ث تڂی ث آد و دڅدث آوه ځه د ٩دٻ ثه ه هجڇ ٱه 1

د.51 الؼدهؾ ثص دجح ث ؿم ځن ٢د ١دطی ځه دٲث نظدثن هـه ثهلل و هټ ثلنج . ثڅ دظدثن میجد ثتن و وثؿخ: هټ2

ثنـجر ز و م٢د١ج ثة٨ مجد مج ځه ثتجر ٥وی هؾ یلی ځمظ ث ثتجر ٱه ثض ٭جزث ثتنـج مد من طپیی.« ثالدر ثض حزثڅ »ده ثظنج آته دج هتغ « ودیود ن»آتأ ٱه نیض و هتغ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 39

ث هثٽل ثظ٪جٱض دود ثض: زج ځه ٽیمض ٽدجنی و زتنأ ځٺجهده ؿ« هؾسجعتم» إرا سبعة و الحج في أيبم ثالثة فصيبم يجذ لم فمن : س ز ځه ٽذجنی «

ځه ثتن د « نیجٹض س وة ه و هؾ و زٺض و كدد دجڅظی ؿجتچتن ٽدجنی ثض.

آمجه ددد مجڇ و تهج زه مجلی زملدد ز ثظ٪جٱض تچ ده مٲنی ثظ٪جٱض م ن اس ت طبع إ ل ي ه س ب يال »مپمأ تچ نیض. ځه ز ځی ثهض ځهه ثزهی ث دهه «

طدثن و س وث٥ن ثهض ځهه طدثنهجةی ههؾ دهود مپهمجص و « ثلذیض هؾ»دی آد ځج ثض و نه وجةل نیض و ندٱج طدثنظن ز ځجی ده طدثنظن مپمجص

مپمأ د آد ځج وإال هؾ مد ثظ٪جٱض ثهی ندثز دد. طدثنظن دی« هذیل »ٱذجص تچ ثظ٪جٱض هؾ ثتن ثض ځه ث ثنـجر هؾ ٱجؿ نذج ځهه

ث آجد وثض څكه دج ١زج مپمجص ممڂنه ٩ی څه و ث ده مٲنی ثه یخطدثن دود ٱ تج ههؽ تج سدلی ځه مینٮ ثظ٪جٱض مجلی: كه دج سدڇ مدؿد

ځنه و ث نیج مهی دض آو تج هٹه و ځجی ځه ثتن ثه ثو ث ث ز سدلی دی د ثمج هٹه و ځج س نیض. ط ثض ځه سدڇ ث می سدڇ زم مهم

څتم: زه آنڂهه طدثنهجا دجاله ده زمجد ؿملأ سمٲنجی وی د آته دمیه دهنی ه زی ده دی هؾ ث: كه ثه ٱپلی و ٱی و كهه ٱٹهی: مهجلی تث

ثزی ځه زمچی ممدڇ زمین آته ثض.څكه دهخ هتغ - 1دنجدثتن نه ددد ث و ثهلأ ٧ ثظ٪جٱض ثض:

و نه آنڂهه ه زج مظ٪ی ثض ز ځه آنهج ث ثظه دج دج مدهٮأ دپیأ ثظ٪جٱضثض دلڂه طنهج ثمڂجد طهیهأ ثتهن « ث و ثهله»ج ددد ثظ٪جٱض مجلی ثنو٢

مدثن هٱی ث د٩هٷ -2ٱپل ث طج ه ځمجڇ ٱدؽ ځن. -1سنؾ ٧ ځه:

لل ػلى » ذ ١وین ثددد٢ی ځه مض ثمجر ١جٻ(ٯد ٱ٣ ځر آتأ 2 م 29 5 ؽ الشؼ سبئل. 1

وی ځن ٹمد: سیجه و طدثن سیجه ٹمد: ثڅ نث سیجه دو څٺظم: نمی« البس حذ الجت هي استطبع ئل سجال ویله هؾ ځن. وی ځن ٹمد: مظڂج څوزی ث هجؿیجد د و دتن طدثن سیجه دثه دو څٺظم: زڅ نمی

اسرار، مناسک، ادله حج

40

دنی ث ځه مجن ثتن ٺ ځجلض -4مجڇ مد نیج ث ٹثزم ځن. -3ج. ظه ٽ٪ٲهج مدثن ثه ث د٩ٷ ج ثڅ طدثنجةی ثتنههج ث ثه -5ثض ٱدؽ ځن.

م ن اس ت طبع إ ل ي ه س ب يال »مد ثض. « س ثڅ ځی ثتن ثه هجؿظی ده ویلأ دثی نث و دهه ٽهدڇ مٲهوٷ

ثض سجزجت ویلأ هدثی ثوهض ث ثتهن نٮه مهظ٪ی « ثهلظی ؿدی» ي رأ ت ون »ثض كنجنڂه سیجڅهجد آتهأ ثٱهدر ههؾ ١هٸ ثوڇ مهظ٪یٲجنن:

س جب ... ال 1سیجڅجد دیجتن. « ز ١دص ددد و هظی طدثنظن طهیأ مهجڇ دهثی ثهظ٪جٱض ههؾ زڅه م٪م نیض څكه دثی دیجی ث مر ځه هٹچی و ځجی نیظن ٩ذٲج ٧

.2ثض

اکى هسائل چذ پراهى استطاعت هال:

ځه ندٱهج زیلچهجه ځجڅثد وم تج زٺظه م تج ځجمنثد مجه م -1مإله دجهن ځهه نمیمجلی ده ثنثة هؾ ثنوظه نثن ثتنجد نی ث ثظ٪جٱض موور

ثڅ دظدثنن ده ثنثه نیج هؾ ث ځجٹمجی د وثر دچین ځه مجزیجنهه دهه ثنهثة ممڂن ث م تج هپدٽجد ځم د كج طنچی و ستجنی نهڅی زهم نهدن

.الؼوس ارتتچ مظ٪یٲجد وثؿخ ثلوـن و تج الثٽل كنجد ثج١ی زملددثڅ زم ث ثتن ثه نظدثنظن ثڅ دظدثنن ث ځج و هٹأ د هٺ ههؾ تهج

ٱمه ٹ هجؿض ځنن نی وثؿخ ثلوـن.

زج دیجتن ثتنـج نظیـأ ثٱدر وثؿخ هؾ ثض دنجدثتن ١دص ثمڂجد د سیجڅجد نی وثؿخ سیجه« أتن زربال. »1و د ز ظ الٵی و تچ زیق ځه هؾ طنهج د « ول ضبهس ػلى»ثن و ش ض دلڂه و١ٸ ثوڇ نهج هث

طدثنچثد وثؿخ نیض دلڂه د ٱمدر طدثنجتجد ځه دیظجد ػوطمن نیظن.جةیجد ثنو٢ج . دهخ وثتجص ددد مجلی و ویلأ دثی طنهج دثی ځجنی ٧ ثظ٪جٱض ثض ځه طدثن2

٧ ٱمدمی دج!« ث و ثهله»ددد مجڇ و ویله دج نه آنڂه ده ث١٪دم

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 41

ثی تهج زه ؿهد ځهجڅی ث دهثی مؼد ځظی ولظی تج ملی څوزهی هٹهه إنجد ځد هؾ الر ث د ځجنی ځجزجی منجخ تج د ٽص و

وثؿخ ثهض ه ثڅ موٮد تچی نذجه دجن ځه ثثی ثة٨ مد لور میثی ثض دهثی ستٹظن دلڂه سینهج ځد دثی ځض ثتن ځجی ځه ویله

وهیله وثؿهخ ثلوـنه ځهه تج ٱمة ثالدمجد تهث دهتن ثالدر حزثنـجر ثن ثلذظه دج جة ثة٨ ثظ٪جٱض.« ی هؾثزی ده د»

ثڅ ث ځی ځجی ثه هؾ تهج ځهد ههؾ ددثزنه ځهه -2مإله ه دجد هپیپظ نیهض و مدؿهخ هثٹڂنڅی ه و نه یهجلی و ثٱهجةی

ثض ستٹظن ثتن ځج ده منٮد ثنـجر هؾ تج ٱمه تهج زه منٮهدی تچه نهه ث ثنـجر ث ثڅ ثتهن ځهج كنجنله ستٹض و هـ وثؿخ ثض و نه ؿجة و

ثالدر ثض و حزثزجنض دج د ثٱمجڇ هؾ ثثمه نث هـ ده هجح آمی زض و د ٧ ثهظ٪جٱض ثڅ ٥من ثٱمجلجد نی زمجد ٱمل ثزجنض

ثالدر ندثز دد تث كنجد ځهی مهظ٪ی نیهض حزهؾ ثض ځجٹی ث ١دص ثوڇ كدد هجڇ ثٱمجل مظ٪ی ثض ځجٹی ثض.ولی

ثڅ ځجی ث ثو نجظه دج تج ث ثو ددثزن ځه دهثی ثهظ٪جٱض -3مإله سیهنهج جن نیه زهض سهتٹظن و هظهی مجلی هؾ ځجٹی ثض و د

ثن وثؿخ و كنجد ځی وثؿخ ثلوـ ثض ثلذظه دج نٮ څهٹظن هجة ظ٪جٱض.ثة٨ ث

څ و مجننجد ثڅ دظدثنن دج ؿتظی ممڂهن و دهود طجؿ تج ١نٲض -4مإله ٱ و هؽ ث٥جٹه د مجؽ ٱجی نڅیجد مجلی دهه ثنهثة ځٺجتهض ههؾ تهج ٱمه ده ض آون وثؿخ ثلوـن ځه ١دص ظی زملنجد طڂلیهٸ ده

ؿهض ٱهجی هد ٱهة آنجد دجٽی ثض و كنجنله دهی ث هإد هپیپهی و هج ؿدی آمزجی د ث ؽ ځنن ځه مـجلی دثی هؾ نمجن كنجنلهه مپهث

هه تجه وتجد ده ثنثة هؾ ثض وثؿخ ثلوؾ دده و دجتظی ده ز ویله

اسرار، مناسک، ادله حج

42

ثتن سیمجد ثلهی ث ثنـجر زن و ثڅ ځمظ ث هجؿض هؾ دهده ٹپه٨ مه آد و جڇ تچ زم ده زمین وته ٱمهل تجی ث دجتظی دشثن و كنجنله تڂی

زجهجد دهه ثنهثة ههؾ دجه آهتن هجڇ وی ځنن و وی زم ٹظأ تجهثلوؾ دثزن دد و هڂمجد هڂم ځجنی ثض ځه ثظ٪جٱض مجلی د وثؿخ

ثن. ث طٺت٨ ځهد ثتن د طو٢یل ثظ٪جٱض نیض طج وثؿخ و ددٷ آنله څمجد می

دج د ثظ٪جٱض ثض: ځه طدثنجةی هؾ ده ز ویلأ ممڂن مینذج دلڂه دج ٹدد مٲجمله وثؿخ ثلوؾ د. و ده څمجد ثتن ځه طدثن س ثڅ طجؿی ځه می

ثنچجی ځن و آد ثتن طو٢یل ثظ٪جٱض ثض و وثؿخ نیض ظی و هلج وثؿخ ثلوؾ دده و ده ددٷ څمجنه مٲجمله ث ثنـجر نز كنجد ځی

ثزمجڇ څنجزڂج ثض.ثتن تج ثٱی ځه طدثنجةی ځض ١ وث څن مث ث څكه مین و آح و ثنه و ځجڅی آمجه نث ولی طمجمی ثتنهج دود ٱ و هؽ دثت ممڂن ثض و

دثی هـ ځجٹی كنجد ثٱی وثؿخ ثلوؾ ثض و ده زمین مندثڇ تچثد ...هؾ ملمین ث ده طڂجسدی ځج و دهذد ثد ز دینیم كچدنه ثظ٪جٱض و می

ثنث ځه طج ه ثمڂجد ث تڅجه ثظ٪جٱض هؾ كه دیظ و دهظ نڅی میثنـجر ٹت٦أ هؾ ه ٱپلی و ٱیه ١ آمجڅی مجلی و دنی و ثزی

زج زج و ٹٲجلیض زج و جتظچی دجن و ثؿظمجٯ ملمین ث مجدپأ آمجڅیثتن د دځجص سی ث هؾ طج كه ده دځجص س ث هځجص د څ و

هؾ و ده زنچجر دڅظن ث ثتن ځنچه و مأ ٱجلی طدیظی ثدمی ځه زملدد دڅ... ځه ثظ٪جٱض هؾ د هپیپض ه و نه كدد ننج -« نج»

دی ځ ده زج و ده طٲذی آتأ تچ همض طوتڀ ثظٲثزج و ؿنذ جځنيبأيهبالإنسبنإنهوبدحإلى»ثض ځه سبهوذحبفمالليه طد ثی » د6:84« (

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 43

ثنجد زجد ځه نـذ و همظڂ زظی ده دی سوڅجص طج ثو ث دیجدی و ده «.مدٽجص مٲندی و مٲٹظی مٷ دی

ض ٱجی و جتظأ ثڅ ده د ظی و ٹج آو و ځمظ ث هجؿ -5مإله ثی ده ثنثة هؾ دیجنو ثځندد ځه وٽض إن م٢ٷ ځن و نظیـه تجه

و ه طدثن ده هجح ؿذثد څظه څظه نمیه ځه ث جڇ ثضه م٢ٹم٢ٷ ځن ځه ٹٲد وثؿخ ثلوؾ ه تج ز هجدی تچ ؿ هجح ٥وص

مچ آنله ث مجؽ هؾ ثض و كدد هؾ ث مؤنأ جڇ ثض م زم نثتج تجه تج دیجت و جڇ زم ث ثو څظه و ده ٩د ځلی ظی طهیأ مجڇ

وی م٢ٹ و تج ز هیله و ځدزی تچ مجن ث ثظ٪جٱض هؾ نیض ځه سیمجنی ثض ثلهی و د نچین و جتظه و دجتظأ دی ځد و ځجو و

ثهظثر ثض.ځجی جظه نیض ځه دثد ویله ٺ هؾ وثؿخ ثڅ ث ثو -6مإله

طدثن مجلی ده ثنثه هجؿض هؾ آمجه ج میثلوؾ د مجلی زم نث و زم نطدثن دج ثزنمجةی موٯ هجؿیجد و تج ز مض و ځمڂی جتظأ ولی می

زج كنجد ٢ی نی ده آنجد مظ٪ی دج دج ثمڂجد جت ثظ٪جٱضه إن ثلوؾ ثض. وثؿخ

زجةی زجةی زظن ځه دج ٽ٨ ث زمأ ثتنهج موور ثض ولی څوه -7مإله ستن هجؿی میه ط څكه څثده مجزجنه و تج ز ؿدی تچ د4ه (ثث هؾ

ثڅ دظدثن ثٽج٧ هـثدی ٱ و هؽ دشث وثؿخ ثلوؾ ثض.ثض و ٱظ مدؿدكنجنله تن ثلهی تج دی ٱین مجڇ ثظ٪ج -8مإله

مجڇ د ده طنهجةی ځجٹی نیض ث ثتن نٮ ٩ذٲج وثؿخ ثلوؾ نیض كه ثتن زج طنهج د ٱهة ثوض نه ٱین زج ث دشث تج نه ولی ثڅ ثتن دزی دزی

مجل ثتنچدنه دزی مجن ث ثظ٪جٱض و وؿدح هؾ نیض مچ مدثی ځه دثز آم.

اسرار، مناسک، ادله حج

44

ٱض مجلی تج دنی تج ثزی و تج ز ثظ٪جٱظی منو٢ ٧ ثظ٪ج -9مإله ثتن نیض ځه ث مول ڂدنظ دظدثن هؾ و دلڂه ث ز ؿجةی ځه مدم هؾ دج ده ١دطی ځه آنـج ٹظه دج ثڅ ث آنـج دظدثن هؾ و وثؿخ

ثلوؾ ثض څكه ثڅ آنـج نیجمه دد ثمڂجد هؾ نثض.ثن ثڅ ثمڂجد جمنثنی ث ځه دثی ځج ده ځد هؾ آوهمؼد ځجڅثد تج ځ

مجند طج مدم ث ثظه دجن ث ثتن نٮ مظ٪یٲن څكه ثڅ ځض وجةل ځ زڅ ثمڂجد كنجد ٺی ث نثظن ځه هظی څوزی ٺجد ث ٹثزم نمی

ه د مجند ث مظ٪یٲجد مجلی زم نثن ولی ثځندد ځه ځد هـن و ٽصثن وثؿخ ثض دج وؿد ثة٨ تچ طج وٽض هؾ ه څكه دج م ځمظ

ثالدر ث ده ؿجی آون. ػوسدمجنن و څنه ض ځم زج و څثد د وجةل هؾ ث ځثتأ زدثسیمج و ٵیه دج ځثته جنه -10مإله

څكه زجی ٺ هؾ مجن ث وؿدح هؾ د مظ٪یٲجن نیض جت نیجمنیمچ آنڂه څثنی ثمجڇ ده ٽی د دثنن آتنة و تج نتڀ ثثد می

طدثن څكه ٽص تج دج ځه ندٱج ٽجدل طومل نیض ؿدی ځه څدتن: نمی مجلی زم ث ولی دج ثتن هجڇ ثهظیج٧ طٿ ند.

دنی ثی تج جة وجةل نڅی ځن كنجنله جنأ ملڂی تج ثؿجه -11مإله ثڅ ثتن تجی دثی دج ١دص ثمڂجد دی ث ثنثة هجؿض و إن می

ثلٲمه ثض ځه دج طذتل جنه ث ځجٹی ثض وثؿخ ثلوؾ تج وثؿخ هؾ تج ٱمه ثالدر ث ثنـجر ز. ػوسثالدر تج حزو تج ز ث٥جٹأ تچ

طنهج میثد ٱی دج طدؿه ده ثتنڂه إد و مدٽٲیض یجلی و ثٱجةی نیض وثٱظثڇ و نه نجممجد دی« نج»ثتن ثض ځه ځمظ ث آد نٮ ممجد مٲظڇ

زظڀ ثهظثر و مدؿخ آدوتی دج.« ننج»و ده ٱڂ ثڅ نڅی ځندنی ځمظ ث هجؿض و إد هپیپی ثوض

طدثن ث٥جٹه آم ث دثی طڂمیل ځمذد م٢ٷ ځن څكه ده ثنثة می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 45

ٺ هؾ تج ٱمه دج و م زم نث ولی ثڅ م٢ٷ نڂ طج مدم هؾ تج وٽض ثمڂجد ٱمه كنجنڂه څض وثؿخ ثلوؾ تج وثؿخ ثلٲمه ثض.

دج طدؿه ده ثتنڂه هجالص و هجؿهجص ثنهجد مثههل څدنهجڅدد -12مإله ظه نڅی مظلٸ ثض میثد دد و نذد ثظ٪جٱض هجلض ٹٲلی ثض نه څ

تج مدهٮأ آتنه ځه من څظه مجزیجنه ٹدد مذلٴ تج ٹدد ؿهد ثػهجع ثلذیهض مدثٹټ إد و نیجر دده و ٹٲد ځمظ ثض میثد هجلض ٹٲلهی ثهض نهه تچه

هجالص.مؼد نی ځه ؿدثنی ٹهدد مپهث ؿهدثزثص و ٩هد آالص دهثی هإد و

ث مهد نیهج نیهض ه تج زمهٹ الر دده و ثځندد ځه سی ه آد زم مچ ده ط٢د و یجڇ هجڇ څظه دجتظی هجلض ځندنی ث ٽیج څی.

تج ځی ځه ٹٲد هجؿظی ده ثتن مجڇ مدؿد نهث ولهی آتنهه موظهجؽ ثض هجلض ځندنی میثد ثض مچ آنڂه ثتهن آتنهه نتهڀ دهده و ثڅه

ثتن ١دص ٹٲد مظ٪ی هؾ نیض.نجته دچی نڅی مظل د ځه ثڅ س ث ثظ٪جٱض و سی ث مدم تج د مدهم هد ث -13مإله

ثنظه مهظ٪ی دثی ځجی ثؿجة ٱی ز ځه مجن ث ٺ هؾ ثض كه میث دج٩ل ثهض ځهه ههټ ثظه ز ١دص ثؿجه دده تج دثز تج نمینڅجد مپر ثض كنجنڂه نٮی مإله ن و ٱه ث١لی ث د هټ ؿٲلی د

و ٽم څض.كدد و كهث وثؿهخ و ده ٩د ځلی ځی ځه وٽض مدم مظ٪ی ثض دی

ثلوؾ ثض و زیق ٽثثی ځه منجٹی دج هؾ ثض كه دج ث و كه دهج دنهڅجد ځنه یث كه ثنظه تج نثنظه ثتن ٽثث و سیمجد موڂم ثلههی ث نهي نمه

طه ث ههؾ ثهض كنجنڂهه مچ ٱه ثلهی تچی مثهم دج هؾ د ځه مههم مجةل څض.

اسرار، مناسک، ادله حج

46

ثی ممڂهن و زڅجه ٩لذی ث ځه د دهه طنههجةی تهج دهه ٥همیمه -14مإله هیه و دهزڂج ثمڂهجد مپو دثی هؾ تج ٱمه ځجٹی ثض ثڅه مدٱه

ث ثو دهظجن و نیه ثڅه ثی مهوٯ سثظ ث ث وثؿخ ثهض دهه وهیله ث مدؿخ ڂظچی مدٱ نیه و دزڂج آمجة سثض ثض و م٪جلذه

زیق تڀ نیض ز و ١دص دظجنڂج وثؿخ ثلوؾ ثض.و كنجنله ی ثمڂجد سثض نث تج ١دص ور آمجة سثض

مظ٪ی نیض مچه ثتنڂهه نیض دظجنڂج ث نٮ مجلڀ ددد مپث ثظ٪جٱض ثلونه دچی ده ٧ آنڂه ٩لهذ ثی ممڂن و موٯ ٽ٣ دظدثن ده ویله

هڂم دض ه نذج ځه ثمڂجد ٱپدةی تجٹظ دج تج د دظدثنه ث ثزی تچ دزی هـث دشث وثال وثر څٹظن ده ثٱظمج ٩لخ دض هه و

دثی ثض. ثر و مجڇ مرٱر ٽص د سثض د هثڅ نه مجلی ث و نه ٩لذی ثڅ دظدثن ده ثنثة هؾ تهج ٱمهه دهه -15مإله

آدومنی ٽ٥ی ځن ځه ثمڂجد سثظ ث ث ثتن د ثزی ثهض مهوٯ ثلٲمه ثض مچ آنڂهه ده دی هؾ و ٭جزث كنجد ځی وثؿخ ثلوؾ تج وثؿخ

ممڂن ده وی ثو دظه دج ځه وثؿهخ نیهض و دلڂهه زجی موٯ و طمجمی ثه ثهیجنج زملدد ٽ٣ دود مول هثر ثض.

ثڅ هؾ تج ٱمه هجڇ هج٥ دثت ممڂن ثض ولی نڅی -16مإله آو ج و نجدجمجنی ٵیٽجدل طومهل دهه دهج مهی ث س ث دڅظن مظل می

مظچجز تج ثثمأ نڅی آنههج وثؿخ ثلوؾ نیض ولی دڅظن ده و٩ن تج ثٽجنی ٧ ثظ٪جٱض نیض مچ آنڂه ٥وی دج ځه ثڅ نظدثن ده ؿجتچهجز

ط تج د ځهد ځه و و سؽ ثض دڅ ولی دظدثن ؿجلی نتڀنجسهتی نثهظه هؾ نڅی ٱجی ځن ١دطی ځه هؽ تج مهپض طومهل

دج وثؿخ ثلوؾ ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 47

ٱة ٱمدمی ثظ٪جٱض هؾ تج ٱمه ثتن ثض ځه ثنـجر ثتن ٹت٦هأ ثلههی و ٽجنجست نڅی نچ و ثتن د دههخ مدؿخ ستجنی و نجدجمجنی طومل

هجالص و تدد و ثظٶجالص ثج څدنجڅدد ثض كه دج ځجنی زظن ځهه دهج دج طٶیی ؿجتچجه نڅی و٥ٲجد دهظ د تهج كنهثد ٹٽهی نڂنه و كهه

الي ى ل ف الل ه ن ف سب إ ال و س ع هب»نڅیجد ث زم سجیه د و ب ل ال إ ن سبن ع لى»و « ن ف س ه ب ص يش ة طدثنی هؾ تج ٱمه ده وی تج نهه سهید طد د دهظ ثنی ځه می «

ث ثتن و آد زم الر نیض.جڇ نث مؼد ځی ځه وثنه ثی دج طدثنظن م٢ٷ م ث١دال ثظن مجڇ مدمه

ث ځهجٹی ثهض و دهه ثنهثة تڀ زث تجڇ آم ث و دثی نڅی ومهزجی طٺننی تچ دجن كنهجد ځهی طدثن وثنه ده م٢ٷ تڂ٢ تجڇ زم می

زهجی ځه: وثنه وتض تج ی٢ تجڇ ثتنچدنه ؽه طدثن: مظ٪ی نیض نمیطدثنهظن ثنو٢هج ثهظن ز و تڀ زث تجڇ ث ځه تچ ځن دج آنڂه

نیض دلڂه مند٧ ده ثمڂجد م٢ٷ ثض ځه نڅی مظل و څڅدد ند.و ثځندد ځه طد مؼد تڂ٢ و سنـجه زث تجڇ نپ ثی ځه دثی ههؾ ځهجٹی و تجی زم زض ولی ثتن مجتأ طدض ثڅ دج ثتن مذلٴ ههؾ دهه وی سه ث

ه و هجمجد ثص ستهجد و دهی څثته و ٱجةلهه څض نڅیض ده نیظی میدجدن ثتنـج طد ده هجح مدم هؾ مظ٪یٲی ثمج ده هجح ثج نڅیض می

طج مظ٪ی و آتأ ثظ٪جٱض ز و څدنه ثظ٪جٱض ث جمل ثض تج دهظ دچهدتم كنجد ځی دثی هؾ مظ٪ی نیض ٱٹج و ٱج نمی دهثی ثنـهجر ههؾ طدثنه

نڅی ث وثڅدد ځن.د ثمج ثڅ نثن ثتنهج زمه ١دطی ثض ځه دثن دج هؾ ٹظن كنجد می

كه دثز ثځندد زم ده ثنثة هؾ مدؿد ث و نڅی وی زم ٹظه دود ثتن مجڇ څظه و آتنه زم مپثطی ث كنجد ځه دجح ٽ٣ ځد

اسرار، مناسک، ادله حج

48

ط ثض ځه طدځل د ث ځن و دج ثتم هڂم مإله ثتنـج ون ظهدثی هؾ څٺ مجڇ هج٥ طڂلیٸ هج٥ ثلهی ث ثنـجر ز.

ج ٹض و ثڅ ده ٱپیة ثتنڂه ٹظن هؾ نڅی ث مظل می -17مإله دده و االسالم حزدڅض و ثظدلی زم نڅی هج١ل ن هـ

مدثی ځه ده څمجد ٱر ثظ٪جٱض هؾ ٹظه و ١وین ثض كنجنڂه طمجمیدٲ مٲلدر د څمجن ٪ج دده زمین هڂم ؿجی ثض مچ مدثی ځه ثٱمجل نظدثن ٽ٢ ٽدض ځن مجنن مدثی ځه ٱمل هؾ ده ٱللی ٭جزث د ثو هثر د ولی آد وثٽ آد ٱلل نپی نثظه تج ث١دال وؿد نثظه

تنـجزج ٱمل هؾ ده ٱلض ٱر ٽ٢ ٽدض و نه نذدد ثظ٪جٱض دج٩ل دج ځه ث دثز دد مچ آنڂه ده ز ؿدی ه ٽ٢ ٽدض ځه دج.

څ ځه ٩ ٹپ ثض ثڅ نڅی ث آنچدنه هپدٻ ثلهی می -18مإله ثتن میجد زم مجلی دض آو ځه دثی هؾ تج ٱمه ځجٹی ثض و ث هپدٻ

نیض وثؿخ ثض ده زمین ثنثه ث تجٹض هپدٻ ٹپثء دثی ٹپث زم ځن ځه ٩ذٲج وثؿخ ثلوؾ ندثز دد.

ثلدر ځه ولی ثمدثلی ځه ٧ م٢ٹ ٹپ نیض مجنن هم مذجٿ إمجر ٱلیهفي»دجتظی ثه طپدتض و ن ثدر م٢ٷ د و دی ث ځجص ځه

و ه طدثد ث م٢ٷ څ دج ثتنچدنه ثمدثڇ می ثض و دجت ثه «اهللسبيل« اهللفيسبيل»ده هؾ تج ٱمه و د٧ ثتنڂه كنجد ٺی ه ثهیجنج وثؿخ ثض

دج مجنن ٱلمجء و څدتنڅجد و زڅدنه ځجنی ځه « ثهلل تن»و دثی طپدتض ٹظنجد ده ځد هؾ ثػی تنی ث.

هؾ ث ٵیثتنچدنه هپدٻ ثلهی ث تج ولی كنجنله د مجلی ده ثنثة دظدثن دیجد ثتن ١دص ث مجڇ د مظ٪ی ثلوؾ ثض و نذجت ث هپدٻ

حزدثی هؾ م٢ٷ ځن مچ دثی ٵی ه څكه نڅی ث آنهجضه ثهللو ث هم ثمجر « اهللفيسبيل»ثالدر ځه ث هم ځجص ده ٱندث ػوسثالدر تج

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 49

هؾ تج ٱمه ثنـجر ز ځه ث٥جٹأ د ثظوذجح ثهیجنج زم « ثهلل تن»پدتض دثتض طځنن دثی آڅجزجنید وثؿخ ثض زملدد ځجنی ځه مدم هؾ طذلیٴ می

ثن. ثهلل دن ځه د ٹظجڅجد ٱدص ثلی ملمین ده ځد هؾ زشج میځنن څی میثڅ ٹپیی ثض ځه دود دثض ده ثو ی -19مإله

دٲندثد زذه تج زته و مجنن نه ده ٱندثد هپدٻ م٢د ٹپثء و هم ثمجر و ده ؿ هپدٻ و همه ثی تچ زج تج ویله مجنن كنجد ځی ثڅ ث زمین ثه

مجلی ده ثنثة هؾ دیجد ځه دج هؾ ٹظن نڅی مظل ند و مجنن ه ثض. وؾڅظه ثمد دچ ثو نی وثؿخ ثل

هد ثڅ دظدثن دج سدڇ نیجدض هؾ تج ٱمه مظ٪ی هؾ تهج ٱمهه -20مإله وثؿهخ ثهض ځهه ه دج هٺ٬ جة ثة٨ه ٽذدڇ نیجدض و هظی دض آون

ثڅ هؾ نیجدظی مؼد مپی دج مجلض جڇ تچ دثی د و ثمجڇ دهه نیجدهض زهجی آتنهه مدد٧ ده جڇ تج هجڇ ثمجڇ نیض تج كه دهظدو و ثڅ مپی ده

ثض وثؿخ ثض ثمجڇ ث دثی د و ش دثی نیجدض ههؾ ځنه مچه ١دطی ځه مجڇ نیجدض ٽذد ثظیج نذج و ثمڂجد ٽ٣ ځد دهه سهظدثنأ

و ١هدطی نیجدض زم نثظه دج... و ده زمین ٽیج زم ٱمة مٺه ثهض. ثالدر ده ؿج نیجوه ثمهجڇ ػوسثض ثڅ څظه زم ځه هؾ نیجدظی مپر

دهدٷ -وثؿخ ثض ٥من هؾ نیجدظی آد ث دهه ؿهج آو ځهه كهه دهج ثی ثالدم ث ث مجنة ثتهن نیجدهض تهج وهیله حزنظدثن آتنه ه ثنظٮج

ثالدر ؿهجی هڀ ػوستچ ثنـجر ز و ثڅ زم م٪متن دج ٹٲد وؿدح ة مٺه ځجٹی ثض ځه ثنـهجر هه نهه منیض تث ١دطی هؾ طمظ ث ٱ

ثتنڂه ٹپ٨ وثؿخ ه دج و ثتن مإله هؾ نیهجدظی ٽهآد تهج إٹهث یلهی ون و ملم ثض ځه ثځندد وثؿخ ثلٲمه ثض و آتنه وثؿهخ ثلوهؾ و

طإی ٱمه ثتنـج زڅ مـدی نث.

اسرار، مناسک، ادله حج

50

ثڅ موٮدی ٱی تج ه د دثی هؾ تج ٱمة وثؿخٽ٣ ځ -21مإله ٱٹی تج ثدٽی و تج آدوةی نث و دهخ ٭جز هجل ثمڂجد سثض زم

وثؿخ ثض څكه ثځندد مجڇ تج ثٱظذجی ځه ٥جمن سثظ دج نث ه ثدین ځه ثمڂجد سثض ث ولی ثڅ ولی و٥ٲ ؿدی ثض ځه ده د می

ض و تج ثمڂجد آد ث نث ث١دال ٽ٣ ځد هثر ثض كه دثی نیض سثهؾ و كه ٵیهؾ مچ هجلض ٥وص هیجطی ځه ثڅ ٽ٥ی نڂن ؿجد تج مجنن ؿجن ٪ ثض ځه ثتن ١دص نه طنهج ٽ٣ دلڂه څٹظن مپث

ثی ؿجة دلڂه وثؿخ ثض. ٥وص ده ز ویلهجلض ٥وص ثتن ثض ځه نیض و ثمڂجد سثض ولی ٽجٱة ٱمدمی ٵی هتأولوا»دثی ثض د ندٱی مجڇ مرثظه دج وإال ٽ٣ ځد ال و

أموالىمبينىمببلببطل ؤمدثڇ تڂتچ ث ده نجكی و دود مپجدل مدت.«: ثی ده ویلهد ث ده ه ده ز مٲنیه كنجنله دج نثظن ثظ٪جٱض -22مإله

ؿج جنی كنجنله ث زمجده ده ز منٮدی ځه دجه زج تڂی ث میپجصمد٥دٱ ٠ مظ٪ی « من ثظ٪جٯ»ثض تث مظ٪ی دج وثؿخ ثلوؾ

ثن ثض نه مڂجد نڅی تج و٩ن ځه ثڅ و٩ن مظ٪ی نیض ولی میث زم ثځندد مظ٪ی ځه ځه ثڅ ده ٹدنـجی تچ دو مظ٪ی دثز دد

ثظ٪جٱض مپمأ ځجی ثظ٪جٱض د آد ځج ثض.د ١دطی ځه زمثه ثظن مور دثت ده ؿهظی ٥وی -23مإله

دج ١دص ثمڂجد وثؿخ ثض مومی زمثز دذ مچ آنڂه نظدثن نٮد م مجؿ ث طومل ځن ځه ٩ذٲج مظ٪ی نیض و كنجنله دظدثن دتن

دزی ثةمی تج وٽمض ځن ١دص ثمڂجد وثؿخ ثض دز ځن تج الثٽل مور د و ثتنهج ه كه ده ٱندثد مدٽضڅه دج می م٪متن ځه ٱجر هؾ ثض

د ثظ٪جٱض ثض و نه طو٢یل ثظ٪جٱض دلڂه طو٢یل ثظ٪جٱض نی دلڂه ندٯ ځجزج هؾ ١دص ثمڂجد د نی ثظ٪جٱض ثض ځه نه طنهج ثظ٪جٱض

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 51

زجی منجذ مپمجطی و تج نتڀ ځم تج تج ثن ځه ١دص ثمڂجدطدثن ثنـجم ز څكه دج ١زج ویله و مپمه وإال مظ٪ی څدتن: می

نیض څكه دج تڀ مپمأ نجنی تج یلی ض.ن ث آنله طجځندد دجة ٲجٯ ثظ٪جٱض څض ده ددی و -24مإله

ثض ځه ثڅ ځی مجلی ده ثنثة ثظ٪جٱض هؾ تج ٱمة مٺه ث ظیج مج طدثنی ؿذثن ځنی ١دص وؿد جة څثض تج ثڅ ځمذدی ث می

طدثنی دج هٺ٬ ثة٨ و دود منض ستٹظن ثتن مجڇ وثؿخ ثض ځه ثڅ می دد.آدو و نڅیظجد هؾ دوت ٩ذٲج وثؿخ ثلوؾ دثزی

ثالدر حزثڅ سدلی ث میجد څوزی څثن ځه ز ځه ددثز -25مإله ثڅ ددٷ إد ه ظی دثظن آد مجڇ ثالدر د دث سی ػوستج

وثؿخ ثض ځه دج وؿد ثة٨ تچ ثڅ دج ثمڂجد ه و آدوتظجد نذجسیمجد ثلهی زملنجد د ظی ثزمجڇ و ظی ځنی طٿ وثؿخ ځه و ثتن سی

و ثڅ زمچی ثزمجڇ ځنی طنهج هؾ د ٱهة آنهجةی دثز 1ٱهة مج دجٽیض ثن و ز ؿدی ظی ثظه و نڂه سی مجن ځه دج وؿد ثة٨ تچ ثمڂجد

ځه ه څكه دج نثظن ثظ٪جٱض دجتظی ثنـجر زن.ی ٹن دجلٶ ػوطمن كنجنله د ثظ٪جٱض مجلی نث ول -26مإله

ث مجڇ وی مدؿخ ٹج تج ثض و ط٢ٷ ده ثنثة مجؽ هؾ تج ٱمه حزثظدٷ تج ثظدڇ نڅی نیض ؿجة دلڂه وثؿخ ثض ث مجڇ ٹن

ثالدر دو و ١دطی ځه مدثن تچی نذج ثؿجه تج ػوسثالدر و و ز كه ث ده څٺظأ سیمذ نجنین ث ٥جتض ٹن نی ٧ نیض ځه: ٹن

«.ثنض و مجلڀ ألدیڀ»آد س ثض

و ١دص ڀ ثظ٪جٱض ثڅ ثزمجڇ ځ ظی ٽ٪ٲج ثتن سدڇ ن٢یخ مج می . ١دطی ځه دج ثتن سی1

ڇ هر ځه ٩ذٲج مور ثض د هخ ث نیض ځه زند وثؿذی ث هؾ ثنـجر نثه ولی س ث د طڂلیٺی د ٱهه وثتجص ځجٹی ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

52

ولی ثڅ دٲث دظدثن دجتظی ؿذثد ځن ٢د ١دص م٪جلذه و دجأل٠ ثڅ ٹن طنچض ه دج ځه ث٥جٹأ د ثتن طج هو ثمڂجد دجتظی

ده ثو ځمڀ زم دڂن تث وثؿخ ثلنٺپأ ثوض.تج څٹظجد ثتن مجڇ دثی هؾ تج ٱمه مدؿخ ٹج و ثظدٷ و و ثڅ ط٢ٷ

ده زم دڅی جندثه تج مدؿخ منض و ثٹڂنڅی ثض تج مجڇ ٹن طومل ثتنچدنه ط٢ٹجص ث نث كنجد ط٢ٹی هثر ثض.

ٱڂ ثتن مإله ځه س ػوطمن ثض ٹن هټ ط٢ٷ دی -27مإله نث و هؾ تج ٱمه نی ثل نٺپجص وثؿذه نیض ث نٺپأ وثؿخ د س ث

و آنله ث سیمذ دجة س څض دجة نیض.ث مجؽ ٹپی تج ٹپثةی ځه وثؿخ ثلنٺپأ ثو ثڅ د ث ٱهه -28مإله

ه ثن ځه زج ځنجد نیظن ځه ولی ٱٹج مة نجدزج و جنثد ثو آمهنجست ثض نجنی تج دی مڂل و طومله ثة ٺ هؾ دجڅكه ده ثن

كنجد ځی كنجنله دج زج ځد مدٽض تج ثةم ثتجد دظدثن ث نٮ مجلی هؾ دو ط ثتن ٭جزث مظ٪ی نیض ٢د ثڅ ث نتڂجن دجن و ز كه نتڀ

ريالمشبى»ط ثض تث هڂم نی ٩ذٲج ون دث وؿدح ثنٺجٽن و د ث م « ثتنـج نه طنهج وؿخ ثنٺجٽجد مثهم دج هؾ ثض دلڂه ث نٮ ٱر ثظ٪جٱض ٱٹی نی مٲو ثض ځه مؼد دثز تج دث ٹپی ث زج ځن و هؾ دو ولی ثڅ ٱج زم وثؿخ ثلنٺپه نذجن ٹپ٨ ثظ٪جٱض ٱٹی نث مچ آنڂه آنهج

ی ستجد هجڇ دن ځه ثنٺجٽجد ده ٩د ٱمدمی وثؿخ نی دج زج نجد ٩د ...«.ٹپثء و ه ثنٺجٻ دمجځین»دج:

جمجد ث جمجد ز و ز ١دص ثڅ إن مپظ٦ی ثض ځه څوزی دیځی تچ زم ٹٲد نیض ځه ؿذثد ځن څكه ثنٺجٻ ده آنجد دٲ وؿدح ن

دج كنجد ځی ث مظ٪یٲجد مد آته ثڅ زم دجزج ځنجد ثمڂجد هؾ ثظه طدثن دج ثتن هجڇ هؾ و. نیض ځه ٱٹج نمی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 53

ٱین هجڇ ؿجی ثتن طځ نی زض ځه كنجنله دج ثثمأ ثتن و٥ طج آ ٱمة ثالدر ند و دج ثنځی ه ٱم مدٹټ ده ثنـجر هـأ ثالدر و تج الؤٽل

ج ٱمه دو و س ث دجڅظ دظدثن زج ځد ثتنچدنه نجدزج دظدثن هؾ تزمجنچدنه ځه دد ثثمه ز ثتنـج ٭جزث هؾ تج ٱمه وثؿخ ثض ځه ؿم میجد ز و هټ ممڂن ثض و دج ثتن و١ٸ ددٷ إد آر مظتن و دج وؿثد

على»نیض ځه كنجد ځن و وی زم ٹظه الإنسبن بل بصيشة نفسه ه ثنجد د « دج نٮ څٹظن آنله هجڇ و ځج د آڅجه ثض ځه زځی دج مظ٢ طإملی

طدثن هجالص و ثة٨ څدنجڅدد ده و٭یٺأ ٱی د آڅجه د. څض میځظجدهجةی ځه ثزل ٱلم ثن ثڅ دظدثنن دج ٹو آنهج هؾ تج ٱمه -29مإلأ

ه دود ٱ و هؽ تج زجی وٽٸ تج ٱجت ون كنجنله دظدثنن ث ځظجحثٹڂنڅی ٹ هجؿض ځنن ٭جزث وثؿخ ثلوـن ٢د مد

زجی ملڂی ځه كنثد مد هجؿض هظمی و ومة آنجد نیض ځه ثهیجنج ځظجحثڅ زم ث ؿجی تچ ؿذثد ند دج نذدن ځج ٱلمیجد مظل ند ٭جزث

ض مودح ثض.زج ز ١دص ث مجڇ ثظ٪جٱ آنچدنه ځظجحثڅ دج وؿد ثظ٪جٱض ث ز ؿهض هؾ تج ٱمه ث طٿ ځن -30مإله

مجن ځه ثڅ زم ث می زملنجد هؾ تج ٱمة مد ثظ٪جٱض څظه د ٱههثظ٪جٱظ ث دین دو وثؿخ ثض ١دص ثمڂجد و دود هؽ ز كه

مض و مپض ث وط ثنـجم ز څكه دج همض دج ځه ثو د ثتن هده د ته و دج آتأ نٺی ٱ زم منجٹجطی نث و ثڅ زم دود هؾ تج ٱمه م ثڅ مجلی آث ځه ځجٹی ثض ده ؿج څثظه وثؿخ ثض دثت نجةخ دچین و ثلذظه هؾ تج ٱمة میپجطی ثتن مینه ځجٹی ثض مچ آنڂه دلی و تج

ح وؿدح ثنـجر و١یض دجتظی زمجنچدد ثی تچ و١یض ځن ځه ث دج زڅدنهث ځجٹی نذج ځه دثظه ثض ثنـجر زن مچ آنڂه مجل دثی ثنـجر دثظه

ځه دج زمجد میپجطی ځجٹی ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

54

ثڅ ده څمجد ثتن ځه مظ٪ی ثض هؾ تج ٱمه و و ش مٲلدر -31مإله حزث هـ د مظ٪ی نذده كنجنله ثظ٪جٱض ثٱمجڇ ث ده طمجر مٲنی

ثالدر ثض څكه ثتن ثه سیمده ث ثظ٪جٱض نثظه ولی ثڅ ثظ٪جٱض مجلی ثالدر نیض څكه ثظ٪جٱض حزو تج هجلی و دنی د ثٱمجڇ ث زم نث

ثزی ث ثظه دج.دج وؿد ثظ٪جٱض مجلی ثڅ ځد هؾ مجل طلٸ تج دده -32مإله

ٱمل ث زملنجد سجتجد ه څكه ده ظی و دود ثزجنضه كنجنله دظدثنز ٭جزث هـ هـأ ثالدر دده و طڂث وثؿخ نیض څكه

١دص ثمڂجد یلی جتظه ثض طڂث د.ثڅ دثی د تج نیجدض دج سدڇ تج مـجنی طنهج ثظ٪جٱض هؾ -33مإله

ثلوؾ و نیجدظ نی ثڅ وثؿخدود ٽدجنی ث ث كنجنڂه څض دثی دض ثض ځه ده ه هؾ نی د ث ثنـجر ثه تج د وثؿخ ثلوؾ نذده

ؿجی ٽدجنی ١دص ثمڂجد ٩ذټ ظد ه و وه دچی.طدثنض ٹض می مجن ځه ثڅ می ثی دٱهة ثنجد می هؾ مینه -34مإله

نـجر ز مچ وثؿذجص و ثځجنی ځه طمجمی ثځجد و وثؿذجط ث ثظیجث ث زج تج مزجی مٲو. ستث ثض زملدد ٩دثٷ و نمج دثی د نیجدض

زجی هؾ طج زنچجر مدم وثؿخ ثض هٺ٬ مجڇ تج جة ثظ٪جٱض -35مإله ثالمڂجد د ث و ثڅ زم مدم زمجد جڇ ثظ٪جٱض نٹض وثؿخ ثض هظی

دثی جڇ آتنه آمجه ج. حز٠ مظ٪ی څكه زمجنن نجمظ٪یٲجد هؾ و ځجٹی و -36إله م

ثالدر ثض څكه ځج نجمٵدح و ددٷ وم هؾ و زٹ دج ځه هثٽل وثؿذ ث ثنـجر ثه مچ آنڂه دثی ٦دٯ طن دنؾ دیظی ثتن ثه

چثد دز و مجؿی زم ځه دثی د نڂه ده مظمنثد ځد هؾ و ت دشث مجنن دڇ ثهلل(د و ه٦ثص ثةمه(ٯد ځه یلی ثوٽجص ثه میجد متنه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 55

سیمدن و ٱد٣ مجؽ دثی ث دج ث٥جٹه ده مظمنثد و مڂه ث سیجه می ثن. می

ثڅ ده څمجد ثتنڂه مظ٪ی نیض ده نیض ثظوذجح هؾ تج ٱمه -37مإله ثالدر ػوستج ثالدر حزدده ده هجح دو و دٲث مٲلدر د مظ٪ی

آت كنجنڂه ثڅ ده څمجد ٱر ثظ٪جٱض طځ ځن هؾ تج ٱمه زملنجد میث دثز مجن مچ وٽظی دٺهم مظ٪ی دده ځه ث ثظ٪جٱض ثٹظجه دٱهه

دج تث ثتنـج ثظ٪جٱض ٱلمی نثظه و ث ثوڇ ممدڇ آتأ ثظ٪جٱض نذده زج ثض. تث ذیل ٱلمی: ثنظن ثتنڂه مظ٪ی ثض د ځلی ثظ٪جٱضثض

ثڅ ٢ی نی دج ثة٨ ثظ٪جٱض مدثٹټ مزخ د هؾ تج -38مإله ٱمه ٹض و ش یٲه طڂث ٱمل د ثو وثؿخ نیض ولی ١دص

ثمڂجد یلی جتظه ثض ٩دثٷ نجء ث د تج ده ویلأ نجةذ ثنـجر ز.زجی س ث مثؿٲض ث مجڇ ثظ٪جٱض مجؽ دٽجص و میهمجنی -39مإله

ثض و نیض ځه ثڅ ٹپ٨ م٢جٷ ٹض و دڅض ث ث و د وثؿخ ثلوؾدٽجص و ولیمه ځه ث مظوذجص ثض زیلچجه ٱر ثظ٪جٱظ مجن ث ثظ٪جٱض

زم دثد زجی یجلی و وثزمی آد زج و مدٽٲیض هؾ و وؿدح آد نیض إدطتن ٹت٦أ ثلهی ځه د سیجڅجد نی ١دص ثمڂجد وثؿخ ثض ثتن دڃ

ثی زم ده كنجد زج زڅ مجن ندثز دد ٽآد و هتغ نی زڅ ثجه إدمجنٲی نه و آتأ ثظ٪جٱض زم: ٹپ٨ طدثنجةی ده دی هـث جمل ثض و نه

ص و لدثر یجلی ث.طدثنجةی هجؿی د مدثٹټ میل دج دٽجو جتظه نیض كنجنڂه ځجزجی نیدی مج د سجتأ یجڇ و زمض ثض و تدد

سجته څثتم. زجی دی و ثٱظذجثص وثزی ثهڂجر و ٹثة٤ ثلهی ث نی د زمجد سجتهمد٥دٯ دٽجص و ولیمأ هؾ ځه ه و نهجتظی زم نث دج ځمجڇ طإٸ

ه همضه زظڀه مدٽٲیض -یجالص: آدوڅوزی ث مظ٪یٲجنی ث دج زمین ث ثنـجر هؾ دجثظه و څوزی ث ث سج ثنثظه ثض.ه مة مر

اسرار، مناسک، ادله حج

56

ثڅ ٠ مظ٪ی سی ث وٯ ده ثٱمجڇ هؾ دمی د هخ -40مإله ده مـ دیود ه آتأ زـص ثلی ثهلل ; كه ثل هر ه تج نه مور ه تج نه

علىالله»ثهلل ٺ ثلیث ده ٽ٢ ن ث جنه أجشه فمذولع ؤؿ ٱمل ث « ځه ثنـجر نثه و ثز دده دثی ثو ده ٹ٦ل ثلهی ػجدض ثض.

ثی دٲ٦ی مدث وثؿخ ثض دثت نجةخ ولی د هخ ثهجتغ مٲظذهه څٹظه د ځه ث ؿمله ؿجةی ثض ځه سی ث ثهثر و دڇ هر دمی ثلذظ

ث دده و ده طإهی زجی څظه د ٱهه ده ٧ آنڂه هؾ ث جڇ تج جڇثنثظه تث ثڅ جڇ ثوڇ ثظ٪جٱظ دج د ثتن مڃ سی ث ٱمل ده ونی ٱر ثظ٪جٱض ثض و ده هجح زمین مڃ سی ث ٱمل دهخ آته

مإؿد ثض ځه څدةی ځج ث ثنـجر ثه ثض.و زند ثل هر نچظه تج دٲڂ ځه ٩ذٲج یلی زم ولی ثڅ مور ه

نج ثض: ځه ثل هر د دود ثهثر ٭جزث ثڅ جڇ ثظ٪جٱظ دج زجی څظه و ثڅ ث جڇ تج جڇ 1ث نیض مإؿد دده و كیی زم د وػه

مظ٪ی دده ٱین آنڂه مإؿد ثض وثؿخ ثض دثی ثو نجةخ څٹظه د تن منجٹجطی دج آتأ ثؿ نث ځه مإؿد ددد نیض ٱملی منجٹی دج وؿدح و ث

نیجدض آد ٱمل نیض و ثتن مة سی ث ٱمل زم ده هجح ځج د و زم ده هجح نیجدض ٱمل مإؿد ثض و دٲی زم نیض ځه مڃ س ث

ض ٢د ثهثر تج س ث دڇ هر نی ځجٹی دج څكه دٷ ثهظیج٧ ثسی ث ثهثر ځه زند وثؿذی ث هؾ ثنـجر نثه ولی س ث دڇ هثر ځه

٩ذٲج مومض دهخ وثتجص ځجٹی ثض. ثظ٪جٱض دنی

ثض « ثلذیض هؾ»و ثنـجر منجڀ « ثلذیض هؾ»ثتن ثظ٪جٱض دثی سیمدد ثه ج ثض ځه ث نٮ ١وض دنی طدثنجةی ز و ث ثظه دج س ثڅ ؿدی دیم

ثظ٪جٱض ثزی هؾ ه ثض.. تث مظ٪ی هؾ نذده څكه ده زمجد 1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 57

دثت نجنی تج دث ثض تج ه طتن وجةل څكه دج آجده ځه سیمدد ثتن ثه ز و ١دص مظ٪ی ثز ممڂن ولی د ثٱمجڇ هؾ ٱجؿ ثض

نیض.نه طنهج ثظ٪جٱض د هؾ ث دلڂه ثظ٪جٱض ثه هؾ « من ثظ٪جٯ ثلیه»تث

ث نی جمل ثض و ثتنـج مجةلی ثض.ثڅ دج وؿد نجطدثنی ثزی ده ظی د ث ده ځد هؾ جن -1إله م

طدثن ثنـجر ز ٹٲد مظ٪ی و وثؿخ ثلوؾ ثض كنجنله د ثٱمجڇ ث میڅكه سی ث آمد ده ٱلض ٱر ثظ٪جٱض ثزی وثؿخ ثلوؾ نذده ثض تث

من ثظ٪جٯ »د ثی دی دثی د ثٱمجڇ نیض و ثځند ثظ٪جٱض ثزی مپمه هجلی ځه ثو ځد هؾ ثض ثو ث جمل ثض. « ثلیه

ثڅ طدثنجةی ثزی ث ث ولی ث ثنـجر د هؾ نجطدثد ثض دتن -2مإله مٲنی ځه د نظدثن ٱٹجص و مٲ وٽدٷ ځن و نه هظی دج وجةل و ځمڀ

ثی ثض ځه ده زیق ویلهزد ثی دیمج تج دی ٩دثٷ و ٲی ثنـجر ز ده ثنثهممڂن نیض ثځجد و وثؿذجص ث١لی ث ثنـجر ز كنجد ٢ی وثؿخ ثلوؾ

ه ثتن كهج ځن ث ثنـجر ز -څكه دج ځمڀ و ویله ه نی ولی ثڅ دظدثنوثؿخ ثلوؾ ثض څكه دٲ٦ی ث تچ ث وثؿذجص هؾ مجنن ه ثلذظه دج ثهثر

و طٿ دٲ٦ی ث مومجص ثهثر ٱجؿ می ؿمثص و خ مجند منیدج و تج د ده ٱلض هجالص نجنچی ث ٩دثٷ مٲو څ ځه ثتنهج منجٹجطی دج ثظ٪جٱض هؾ نث و ثڅ زم ث سی دثن ث ثنـجر ځن ٩دثٷ مٲو ثض

ثڂجلی نث. مد و ځن ٩دثٷ و ٲی كنجنله م سی ث ثهثر دثن -3مإله

د مڂل ثض ولی س ث ثهثر ثنض ځه مٲو ثض ٭جزث مٲو میطدثن نجةخ دچی ولی مد و ځن وٽدٷ ٱٹجص و ثڂجڇ دده و می دی

اسرار، مناسک، ادله حج

58

مٲ ثڅ ممڂن نذج مڂل ثض ځه نیجدض ست زم نیض ولی ثڅ سی ث ثض. ثنظه و دظدثن وٽدٷ ث٥٪ثی ځن ٭جزث ځجٹی ثهثر نمیثنظه ځه ده ٱلض دیمجی ت ث ثنـجر ثٱمجڇ هؾ ثڅ ث سی می -4مإله

ثنظه و س ث ده ځلی مٲو دثز وثؿخ ثلوؾ نیض ولی ثڅ نمیدج ثة٪ی ځه ه ثنظه و ثه ث د ثو دظن ثهثر ض دیمج كنجنله نمی

دج ٽدجنی و طثید ه آم آ ثتن ٹظ دجح مو٢د و م٢و دثزآت ځه دٲ٦ی مدث زمجد ثنثه ځجٹی ثض و ثهیجنج ث ثهثر دیود می

زم وثؿخ ثض طڂث د.ثالدر ث كن نٺ تڀ ٱمل ػوسثالدر و زملنین حز -5مإله

هؾ طدثنن ث تڀ نٺ نیجدض ځنن و نیجدض ځ ولی كن نٺ تڀ مجد مید ث كنتن نٺ نیجدض ځ و نی ثڅ كن نٺ ٽم تج ٱمة مظوذی نی می

ددن تج ن تج ٱه ځنن ځه ده ؿجی د تڀ نٺ ث دثی تڀ هؾ دج تڀ ٱمه دٺظن ؿجت ثض.

استطاعت را:

مٲنی ثظ٪جٱض ثزی ثمن و ثمڂجد سیمدد ثه هؾ ثض نه طنهج ث نٮ ٱی مجلی تج دنی ٹپ٨ دلڂه ث نٮ ثزی ځه دپیأ مدثن ث ملوپجص ثض مؼد ثه ث تج

ثن تج دج وؿد ثة٨ تچ ثن تج ٽ٪جٯ ثل٪تټ ثتـج نجثمنی و ٪ ځه دظهوجةل سیمدد ثه نیض تج زض و دثی ثو ممڂن نیض ځظی تج مجین زض

ځن و ث ثتن ٽذیل و مج دثی طد٥ین دیظ طدثن ٺ ولی ثو ؿ دج زدثسیمج نمی د5(ثث هؾ زمچی مدثن ثزی و ملوپجط ث مجةل تتن

ثڅ څدد ثه دظأ هؾ تج ٱمه دظأ دشثظن مجلی ٵیٽجدل -1مإله طـمل و تج نثٯ و ٹجٱی ض دث دج ځه ٱٹج تج ٱج نظدثن مظ٪ی

څكه دج مپمجطی تج مظ٪ی ثض. نیض و ثڅ دظدثن

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 59

ط ث هؾ ځه ٽجدل طثٿ و نی ثڅ څدد ثه مظلر طٿ وثؿذی ثض مهمط ثض نی مظ٪ی ثزی نیض ځه زم نیض تج هثمی ځه وؿدح طځ مهم

ثزی ثض هثر كنجنڂه ١دص ثوڇ ثزی ثض نجسیمج نجممڂن تج ط ؿلدڅی ثه دج تج هثر مجوی تج ځدكڀسیمج ولی ثڅ وثؿخ ض

ثظ٪جٱض ثزی مدؿد و طځ دیثزه ثض.مجنٲی ٱی تج ه و طنهج ده هجح ثهه و ز ١دطی ځه سیمدد ثتن ثه

ٱٹی تج مجلی ثظه دج ثظ٪جٱض ثزی نیض څكه دج مجن ٱی هـ مجلی نی كنجد ثض تث ث١ل ثض دلڂه مینأ مجن ٱٹی و االسالم حز

ثی دی نیض س ز ه ثظ٪جٱض د هؾ ثض و ثه طنهج مپمه آت. ١دص ٱین نذدد ثظ٪جٱض ثزی ده هجح هـأ ثالدر می

ثڅ طنهج طدثنجةی ثه تجةی و تج مینی ث و نه زدثةی و ثه -2مإله ه ده ثزی ځه ممڂن ثضه دظدثننتڀ مدم ثنو٢ج زدثةی ثض ثڅ

سی ث مدم څكه دج كن مجه ٹج١له ثه ثٹظ وثؿخ ثلوـض وثال نیض.سیمج و تج ثڅ دظدثن دی ث ثه ث دج زدثسیمج و دی ث دج مین -3مإله

زجی تج سیمج دو ځه نه ثظ٪جٱض ځثتأ زدثسیمج ث طمجر ثه ث و نه ثهطدثن و ده جن وثؿخ ثض دثنچدنه ځه می ثو ث وٽظ ده مپ٢ می تچ

جن دو. مپ٢ میط و ٵیٽجدل طومل تج مو ثض ولی ط څثد ثڅ ثه نتڀ -4مإله

دج وثؿخ ثض وط ث ثنظجح ثزی وط و ٽجدل طومل ثظیج مییمدد ثه وط ث نثظه دج نظیـه ځن مچ آنڂه ث نٮ تچ ثمڂجد س

ثظ٪جٱجص ثزی نث.نجست دظدثن سیجه ده هؾ دو ثڅ دود هؽ و مپض طومل -5مإله

سیمجةی ثنو٢ج ځجنی ثض ځه دثد وثؿخ ثض تث وؿد ویلأ ثهؿخ هجؿض ٥وی ثظه دجن آتأ ثٱدر هؾ نی سیجڅجد ث ١ٸ ثوڇ وث

اسرار، مناسک، ادله حج

60

ثهلل(د هؾ ٹظن زج دثنه و د هخ وثتجص دیظ ځجنی ځه دج دڇ ثلوؾوی ځه ث نٮ ٽآد و هتغ زڅ ؿجی ڂی وؿدح سیجه 1سیجه ددن

١دص ثمڂجد نیض.ثڅ ویلأ ثه ثنو٢ج وجةلی ثض ځه ظچجه ٭لم ثظیج -6مإله

ځخ آدو ځن طج مزخ ث دج مزخ دڂدد و دج هـجؽ څثه ځه دتن ویله ثلهل ث ث د ٹ ځن ثتنـج ث مدثی ذیل ش تنثی! ٥دجص مـجزتن ٹی

ثض ځه ٱج ثظ٪جٱض ثزی نیض و ثه هؾ د مظتنین دظه ثض مچ آنڂه آڂج جن. دجت ث دمد و ث مٺظ٦ن ځنن و جلدی و هپه دظدثنن ظچجه

مؼد ویلأ ٺؿدی څثد ه ځه ندٯ مر ٱجؿن ه ثڅ ثمجڇ -7مإله دجی تث ثلوؾ می ثڅ مج ثمڂجد نثت و دثتظجد ٽجدل طومل ثض وثؿخ

ثظ٪جٱض ٢ی ٩ ثظ٪جٱض ندٱی نیض دلڂه طدثنجةی ز ځه زجی د ثوض. دثز هؾ ځن ده هجح ثظ٪جٱض می

څجنه: زجی سنؾ دد و نذض ثظ٪جٱض مناستطبعإليهسبيال»طج ثتنـج ثنظیم ځه ث و آجد و ده : آنڂه ثزی یخ«

مجلی ه ٱیه دی هؾ تج ٱمه ث سنؾ د ثظ٪جٱض: ٱپلی و ٱلمیمجد زج و ثهڂج زج و ددزجی ثتن طدثنجةی دنی و ثزی ثض و ثځندد نذض

آوتم. مجةل تتن میه ځه ثهیجنج نجڅٺظه مجنهه ث

دن ٱمج ځه ث ثمجر ١جٻ(ٯد سیر آتج هؾ د دزڂج هؼب ١ویوه 1 م 29 8 ؽ الشؼ. وجةل 1

ظدثنن سیجه دون وثؿخ ثض و دیظ ځجنی ځه دج دڇ ث ثالدر د آنجد ځه د هـأه وثؿخ ثض؟ ٹمد: آی هؾ ٹظن سیجڅجد ددن ځثٯ ثلٶمیم ده همض ثٹظجن ٹمد ځمزجطجد ث موڂم ځنی.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 61

استطاعات هال ضرع: -1

ځه مؼد مجلی ده ثنثة هؾ تج ٱمة ث ولی ده زمجد ثنثه تج ٽی ه تنځه ثو ث ث ثظ٪جٱض دیجنث دزڂج ثض ځه ثتنـج و تن ثلهی و ممی

تتن م٪م ثض: ځن ځه مجةل دد میكه ه ی تن س ث مدم هؾ ثض و ثمڂجد سثض زم -1مإله

ث موٮدی زم ث جة ؿهجص میجد نیض ثتنـج ملمج ه ده وٽظ تج تط هؾ مپر و وثؿخ طٲیینی ثض كه تن سی ث ثظ٪جٱض دج تج س ث آد.

ض ٺ هؾ ثض ولی دیظجنڂج ی زنچجر مدم تج وٽ -2مإله م٪جلذه و سجٹجی نث و دٲث زم ثمڂجد سثض زض و موٮد تچی زم

نیض ثتنـج نی وثؿخ ثلوؾ ثض.سی ث متدد د مظ٪ی ه و ی زنچجر مدم ثض -3مإله

سی ث ځن ثتنـج زم هؾ مپر ثض تث ٱه ثلهی و دظجنڂج زم م٪جلذه میثڅ زم سجٹجی تج ثض طج «. ثظ٪جٱض سی ث تن»ٱه دیی دظه ه:

طدثن ث مج هـ دڂجز و مپثی تن ث طٺیٸ ز كنجنڂه می ...«.متدد سیجه دو »ذ ثض ٱڂ ثتن مإله ځه تن سی ث ثظ٪جٱض ثض و وٽظ زم -4مإله

ثڅ س ث هؾ ثمڂجد سثض ث څكه دج طإی ث د یه و م٪جلذه ی٭جزث ثتن ؿج می ثض میجد سثض تن و طإی هؾ تج ٹظن هؾ و طإی تن ځه و وثؿخ مپجد تڂتچن دلڂه دٲ٦ی وثتجص ثض ځه هـ ث

ځه ٭جزث مپ٢د ؿوجد هؾ ثض نه طٲیین 1ځن دو و ث تن ث ثث می دین ځه تن ث آتنه دشث. ولی مو٧ د ثتنڂه ده د می آد

. ذ ١وین ث هن دن ٱ٪ج ثض ځه ده ه٦ص ١جٻ(ٯد څٺظم: دزی ثر و مجلی زم دظم آمه ثڅ 1

مجن آتج هؾ دور تج دین آنهج س ځنم؟ ٹمد: هؾ ځن و ث ث ددثه ځنم كیی نمی میجد دظجنڂجثد س تنض ث ثث ځن.

اسرار، مناسک، ادله حج

62

و ده ٩د ځلی آنـجزجةی ؿجة ثلوؾ تج وثؿخ ثلوؾ ثض ځه ثمڂجد سثض ثظه دج ده ٧ آنڂه ه څكه دج طإی ٽجدل طومل دظجنڂجه تن ث

ی نی ث موٮدثص إنی و آدوةی نثظه دج ځه ثظ٪جٱض ٱٹی دلڂه ٱ و. میجد می

ولی ثڅ ثمڂجد سثض تن ث ده زیق وؿه نث ځه ثڅ دج مجڇ مدؿد دث مودح د هـ نه وثؿخ ثض و نه ؿجة كه هؾ و مجڇ مر

سی ث تن مظ٪ی ه تج س ث آد و كه ی ده زنچجر هؾ تج سی ثنظه ځه ثمڂجد سثض ځد میتج س ث آد دج و ثڅ زم زنچجر ٽ٣

نث ٽ٥ هثر و دج٩ل دده ثض څكه ١دص ثظ٪جٱض سی ث تن.ثڅ مجڇ ثظ٪جٱض ث ثظیجث طلٸ ځه ځه موظجؽ ده ثتنچدنه ٽ٣ نجموٯ

ث دثز مجن طج ده ز ویلأ ممڂن ه ثتن ١دص هؾ زملنجد دٱهه آتنه ثنـجر ز.ه څكه دود ثظ٪جٱض

څجه طدثنجةی زم ځه ثڅ مجلی ث ٽ٣ ځن ځه زیق و دثی كنمین دج طځ میسثظن ث نث نه دج د آد مجڇ و نه دج ٱد٥ و نه دج زیق مجڇ تچ

مجڇ «:ؤځل مجڇ دجلذج٩ل»طدثن نه هؾ ځن و نه ط٢ٹی تچ نمجت ځه ثتن نمی١دص ٥وص ځه ٩ذٲج هؾ جؽ ثض و دثی ثض مچ مر

وی ځه زم د سجتأ سظ ثض كچدنه دج كنجد مجڇ ده جنأ ث و مر می و زم هٺ٬ هپدٻ دنڅجد ث؟!

ثی ثض ځه مجڇ مدؿد ده ثنثة هؾ ٱین مجڇ تن مجةل څظه زم مینه ظه دج.نذج مچ مدثی ځه ثمڂجد سثض ی ث ث

ثڅ مجلی ث دثی هؾ و ده ثنثة هؾ ده ثو دذن ځه ده زمجد -5مإله ځن و ی زم ثنثه زم متدد ثض ٩لذڂج زم ده ظی م٪جلذه می

ثلذظه مد هتغ ؿجةی ثض ځه ثظ٪جٱض س ث تن ثض ځه ٩ذٲج ثڅ سی ث تن دج ده ٩تټ ثولی هؾ

مپر ثض مچ آد موٮدی تچ سی آت.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 63

ه تج څظه ثض كنجد دزی ثتن مینه زڅ مجن ث وؿدح هؾ نیض طدثن زم تن ث دز نمی ځه ثتن مجڇ دثی هؾ ثض و نه دثی ثو ځه دظدثن

ثتن مجڇ ث نشت مچ ١دطی ځه دج ستٹظن ثتن مجڇ دظجنڂج وڅج ث آنلنجد یجه ځن ځه مـذد ده سثض ثتن مجڇ دد ځه ثتنـج نه طنهج وثؿخ

ؿجی تچی زم نیض ځه مجڇ مر ث مد ط٢ٷ دینیض دلڂه ؿجة ـجر هؾ زم هؾ و زم آدوت و زم مجڇ مر ث دین دو.ٽث ز و دثی ثن

ده ثنثة هؾ مجلی ثظیج ث ولی ثهظیجؽ ٥وی تچی -6مإله زملدد دیمجی ٪نجٿ تج نـجص نثنی تج نـجص ث مڃ تج زڅدنه ٥وطی

ـجر هیجطی تج آدوةی تج نجمدی تج تنی سی آمه ځه دج هؾ ٹظن ٽج د ثنث ثتن مدث نیض ثتنـج ٱج ثظ٪جٱض مجلی نث مچ مدثی و٭یٺه

ځه وؿدح ثتن مجڇ دثی ځج تچ دج وؿدح هؾ تڂجد و تج ځمظ دج. را ا ضرع در هسائل چذ:ـ استطاعت هال ا: تذ -2

و ثځندد څدنه ثظ٪جٱض ثظه و هؾ ث طإی ثنثض ث سی زمه -1مإله ځه ثظ٪جٱض مجلی مجنه ث نٮ دنی تج ثزی تج ٱی مٲو ثض ثتنـج ثڅ ثمی ٹ مجن ث نث وثؿخ ثض نجةذی ث ؿجنخ د دٺظ ځه ثظ٪جٱض

هؾ «: صسز ال هبل ل»مجلی نث و هؾ زم نٹظه ثض دهخ ذ ١وین ثظ٪جٱض مجلی ه ٹپ٨ه هؾ مینأ دینیم ځه د٦جٱظی ث دٺظ و می نڂة دی

زجی دث نیض ځه دج ځض هجمی ثظ٪جٱض مجلی وی و جة ثظ٪جٱض طٲ٪یلڅ ملمجنی تچ دجتظی ثتن نجةخ و نمجتنه ده ځنچة ثدمی هؾ دو ولی ث

ٱی د٩ٷ مـث وثؿخ ثض ١دص ثمڂجد د نی ده هؾ زججد و ث د د طدثنجتجد وثؿخ ځه و نه د نجةخ و ځه آتأ ثظ٪جٱض هؾ

ثتن نیجدض د هخ ثله ؿجتچتن ث١ل ثض ثلذظه ١دطی ځه طج آ ٱم مٲو دج.

اسرار، مناسک، ادله حج

64

ثڅ ثظ٪جٱض مجڇ و ٱ ٵیمجلی زممجد دجن ٭جزث څكه -2مإله ١دص مظ٪ی نیض ولی ث نٮ ث٩دٻ ثلأ نیجدض ثهظیج٧ وثؿخ ثض

ندمیی ثةمی نجةخ دٺظ و س ث وثڇ ٱ ثڅ ثظ٪جٱض مجلی دجٽی ثض د نی هؾ دو.

ثتن و ١دص ثڅ ثمی د٩ٷ د ٱ ث ث ١دص -3مإله ث دده وثؿخ ثض ٹٲد نجةخ دٺظ و دٲث زم ثوڇ ځه هؾ ث جدټ د ٱهه

ـجر ز و ١دص ور ده ثنظٮج طڂمیل ثڅ ممڂن د نی ثنم مڂن ثض زم ٹٲد نجةخ دٺظ و زم د ثظ٪جٱض ١ذ ځن و ثڅ ز

س ث ٹ مجن هؾ دو ولی ثتن ٭جزث وثؿخ نیض تث ٹٲد ثظ٪جٱض ځجمل نث ددٷ ١دص ثوڇ ځه د ده ٱلض طإی ٱمت مٲو

ه ثض.څجنه ثظ٪جٱض مجلی و ش ٱی زجی سنؾ طتن ثظ٪جٱض همم -4مإله

څجه ثض ځه هجڇ ثظ٪جٱض ٱپلی ون و ثظ٪جٱض دنی و ثزی طنهج زیقځجٹی نیض و كنجنڂه څض: ثڅ ثظ٪جٱض مجلی ثظه دج مینأ وؿدح هؾ تج نجةخ ٹظجد زض ولی ثڅ ثظ٪جٱض مجلی نثض دج ٽ٣ وؿد

جٱض تچ زم زڅ ؿجی وؿدح هؾ نیض و كدد هؾ جنأ ث كهج ثظ٪و مر وثؿذی ثض ثؿظمجٱی ٱین آنڂه ٹی ثض و ث د آتأ ثظ٪جٱض

وللهعلىالنبس»ٹهمیم ځه نی ثتنچدنه می : دثی ثض دٱهة ممجد تجص « دٺض ځه هجڇ ث و جنه ځه ثڅ طد مجڇ ثی و هجڇ نثی دج مجلض ځی ث

مجڇ نث ځه دج و ثظ٪جٱض نجٽ٠ دج تڀ نمجتنه هـی ځجمل ثنـجر د.ثلذظه دج ه د زمین ثج ځه ث١ل ثظ٪جٱض زمجد مجلی ثض -5مإله

كنجنله دج نذدد ثظ٪جٱض ٱی و ه نٮ ث ٱپلی و مدهٮأ ٱی ١ٷثض ځه مپ٢د ث درثال حزطومل ځد ظی ثزی و دنی هؾ ٹض

ثظ٪جٱض ثزی ید ده ځد هؾ ثض و ثځندد ځه یه دثی د هؾ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 65

مظ٪ی ثض و منٮد ث دنی نی ثنـجر ثد منجڀ ثض ځه ز ثنثه زم طدثن ثنـجر ز مچ ١دطی ځه ثنـجر وثؿذجص دیمج دج دج وجةلی می

ثڅ زم هـ مذظدی ده وثؿخ تج هثر ث١لی و ثځجن نی مٲو دج و ط دده ثځندد ځه دثی هؾ طځجد ځه نذض ده هؾ مظ٪ی ثض و مهم

طنهج س ث ثظ٪جٱض دنی د ثٱمجلی هؾ ثض ځه ثڅ نظدثن آنچدنه ځه څٺظیم ثنـجر ز مظ٪ی نیض ولی ثڅ طج ده زنچجر ثهثر ثتنچدنه ٱٺد دنی

ڀ طج آ ثٱمجل ٱ د٩ٷ هـ دیثض و ث هثر ثض. ثالدر حز

استطاعت جعل:

ثهیجنج مظ٪ی نیض و ٱین هجڇ دج ن تج ٽم تج ٱه هـ ثتن د ځن ځه ثتن ١دص وؿدح و ثظ٪جٱض هؾ ؿٲلی ثض و نه وثؿخ می

طی تچ ځه ثی وثؿخ دثز ځه مجن ٱی تج ٥و ث١لی و ٩ذٲج مینهٱمل ث نجنی ځن میجد نذج و طنهج هؾ مظوخ ث دج ٽثثی ثلهی وثؿخ ځن ثتنـج طمجمی ثهڂجر هؾ وثؿخ ث ثتن مینه دثز ثض ٢د ١دطی ځه ده زنچجر ٱمل ده ث١ل ٯ نی وثؿخ د تج وٽض

١لی و ٽثثی وثؿخ ٽث ث نی وثؿخ دده ځه هؾ ده و تج كن ؿهض ث دجه: دثز دد و ثځندد مجةلی كن ثتن

ثڅ سی ث ثظ٪جٱض ن ځن ځه هـی ده ؿج آو و هجڇ هؾ -1مإله مظ٪ی ثتنـج هؾ ده و هجح وثؿخ و دود ڀ تڀ هؾ ث ز و

تج ن ث ځن مچ آنڂه ن ثالدر حزطڂلیٸ ځجٹی ثض څكه ٹپ٨ نیض دج ځه ٩ذٲج ځجٹی ث ن ثالدر حزمپی ده ٽذل ث ثظ٪جٱض تج دٲ ث

ندثز دد.

اسرار، مناسک، ادله حج

66

ثڅ هؾ نی ث سی ث ثظ٪جٱض ثنـجر ث كنجنله ٱر -2مإله ثظ٪جٱض طنهج ثزی تج دنی ث نٮ ثه دج و نه د هؾ ٭جزث ث

نڂه دج كنجنڂه نٮجة ثی زم ځه ن ځجٹیض هظی مینه ثالدر حزڅض و مد ١ویوأ ٹجٱه نی ثتنـجض و ثڅ ثظ٪جٱض مجلی تج دنی دثی

ځجٹی نیض تث ثالدر حزد هؾ نثظه و ده هڂم ن ٹض ٭جزث ث آمه طدثنجةی وثٽٲی ثض و نه وؿخ ٱی ځه ده ن و مجنن « من ثظ٪جٯ»

ظ٪جٱض ده طإی ثنثض و ٵیمظی٪ی وثؿخ ثض كنجنڂه ثڅ هـث دج ث ز ١دص ثڅ موٮد ٱی نثظه و ثمڂجد ث ثنـجم ز.

ثڅ هجڇ ٱر ثظ٪جٱض تج كه دهظ ځه هجڇ ثظ٪جٱض ن -3مإله ځن ځه مؼد و ٱٹه ث ځدد دج ثڅ مظ٪ی و تج مظ٪ی دد ن

كه ثنظه و كه ه دـج آو تث مد ن ثالدر حزثض دج٩ل و وثؿخ ث طٿ وثؿخ ثض. المهه نثنظه

ثالدم ث ثنـجر ثه ن هؾ ځه و ش حزثڅ نی ځه -4مإله طدثن د ث ث ثنـجر دز ځن ثتنـج ثؿجه تج ٥جتض دز الر نیض و نمی

ثلنج ث ثوثؽ دده و هټ ثهلل سی ث هټ ن مجن د ځه ن سی منٲپ ه و مر زم ثتن د ث دج زمین هجلض ثوثؽ ځه ثض مچ آنڂه ث كنجد نی آڅجه نذده ځه ثتنـج و وثؿخ هټ ثهلل و هټ ثلنج دد ځه

و ٩ذٲج هټ ثهلل مپر ثض.خ نیض آد ظجح ثڅ هؾ مد ن وٽض مٲینی نث وثؿ -5مإله

طدثن طج مجد ثظ٪جٱض طإی ځن طج و وثؿخ ث تڀ ؿج ثنـجر ځن دلڂه میز مچ آنڂه طإی ده ه ثزمجڇ ځه ٩ذٲج ثزمجڇ ثنـجر وثؿخ ؿجة

ثالدر ث ثنـجر ز ده ز و هجح حزنیض څكه ثڅ زم طإی ځن طج مودح ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 67

ث دثی وٽض مٲین تج ٵیمٲینی ن ځ و طج آ ٱم ثڅ هؾ -6مإله نظدثنض ثنـجم ز ثتن د ځجٸ ث منٲپ ند ن ثوض و س ث مڅ نیجدض و تج ځٺجه الر نیض تث مد ن زم دجت وٽظ ؿوجد

ثظه و زم مپو دج.ثالدر حزض نیض ثالدر ث حزثڅ هؾ نی ځه ځجٹی ث -7مإله

ثالدر ځ و نیض ن حزنڂ ٭جزث ث ز و ځجٹی ثض كنجنڂه ثڅ نیض نڂ ولی ثتن ١دص ور دجت ثهظیج٩ج هؾ تچی دثی ن ثنـجر ز

مچ آنڂه مد ن زمین ثمجڇ دده ځه ٩ذٲج تچ طڂلیٺی ندثز ثض.

اتت حج:

نیجدض هؾ تج ٱمه تج دٲ٦ی ث منجڂجد ث ٠ آتج كه مدثی تچی ؿجة تج وثؿخ تج هثر ثض؟ ٩ذٲج ٥من مجةلی كن دجتظی طد٥ین

زیم:ثالدر ث حزځی ځه د مظ٪ی هؾ ثض طج زنچجمی ځه -1مإله

طدثن دثی تچی نیجدض ځن ١دطی زم ځه سی ث ثنـجر نثه نمیثی تچی ٽث ث نیجدض دظه و ثطٺجٽج د مدم مپ ثظ٪جٱض د

ثالدر د ثوض ثؿجة حزمظ٪ی كدد طڂلیٸ ٹٲلی ثو ثنو٢ج هـ نذض ده ثتن مدم دج٩ل ثض و كنجنله ٩ٷ مپجدل ندثز دثی جڇ

آتنه طإی ثنث.٪جٱض د زمجد ثڅ ٠ مظ٪ی ده نجثنی تج ٵٺلض ث ثظ -2مإله

جڇ ثظ٪جٱض هؾ نیجدظی ثنـجر ث دٲی نیض ځه نیجدظ ض دج تث ثظ٪جٱض ٱلمی نثظه ولی ثڅ سی ث څظن وٽض وٽدٷ ث٥٪ثی ٱٹجص

ثی زم مظدؿه وثؿخ ثض دثی د نیض هؾ ثٹث ځن و س ٱمة مٺهر طمظٲ نیض و نیجدض زم دج٩ل ثالد حزثنـجر ز ولی ٭جزث ځجٹی ث

اسرار، مناسک، ادله حج

68

ثض مچ آنڂه سی ث وٽدٷ ٱٹجص ٹ١ظی دثی ٱمة طمظ ثظه دج ځه 1وثؿخ ثض ٱمه و هؾ طمظ د ث ثنـجر ز.

ثالدر حزآت ځه زم و ثڅ ثنظه هؾ نیجدظی ثنـجر ث ده زیق هجدی نمیثی ځه دظدثن هؾ مینهدٱهة ثوض و زم ٥جمن ثؿص نیجدض ثض مچ

طمظ د ث ثنـجر ز ځه ٹپ٨ ٥جمن ثؿص نیجدض دثز دد.زجی تجزم و وٽدٷ ٱٹجص و مٲثلوثر و زملنین مجند خ -3مإله

وثزم منی و نی هلټ و طپ٢ی نیجدض دث نیض دج ثتن طٺجوص ځه ث٥٪ثی موڂدر ده هڂم ١دص ٱر ثمڂجد و ٽدثنین ثٱم ث ثظیجی و

د تج هؾ ث م٢و تج مو٢د ثض ځه تج ده زمجد و٭جةٸ ثتن و ثځظٺج میدجتظی طـت ځ ولی ثڅ ث دیظدطأ منی ٱجؿ دج تج ځٺجه وثؿخ ثض تج

كیی ه څكه زم دود ٱه ١دطی ځه مـثلوثر مٶدڇ ٱذجص دج د ثو نیض.

ست نیض ځه دٲ٦ی مدث ٱ جٽ٨ ثض و دٲ٦ی ضثهثر نی نیجدځن مجنن ثتنڂه ٱمث مور ند څكه ٹ٥ی دیج ؿجزج زم هؾ ث دج٩ل می

دٲی ثض.كنجنڂه ٱمل ده وثؿذجص ثهثر و طٿ مومجط نی ٽجدل نیجدض نیض ځه

ثر دشدی تج زجی ثه من مور د و طد ده نیجدض من لذیڀ دچدةی و تج لذجمومجص ثهثر مث طٿ ځنی دلی طنهج مد نیض نذض ده ٩ٺلی ځه نیض

ٹهم وثؿخ ثض ولی نیجدض ځن. نمیست ثض ١دطی ثض ځه مڂلٸ نذض ده جة ثٱمجڇ هؾ نی ځه نیجدض

-سی ث ثنـجم دمت تج ؿدی ٱجؿ د ځه ث١د ٽص د ثنـجر آد ث

هؾ ثٹث كدد ث٥٪ثی دده ث هؾ طمظ ځجٹی دج كنجنڂه ث ث٩دٻ ثهجتغ دض . دٲی زم نیض ځه ثتن 1

آت. می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 69

دثز آم دیظ ه مؼده نث و كنجنڂه دجح نمج ٩دثٷه ه ثثهظی سیڂ د هثر ثض. زجت دج٩ل و سدلی ځه مپجدل څٹظه می نیجدض

ٱنه ثتن ٠ نجةخ ض ثض ځه د ث ده ؿجی مندح -4مإله نه مندح ه ٱمل ٹ٣ ځه ولی وثؿخ ثض دهخ ثؿظهج تج طپلی د

طڂلیٸ ث ثنـجر ز كنجنڂه د نیجدض ث م و دجلٲڂ دجتظی ز ه ٱنهتڀ و٭یٺه د ث ثنـجر زن نه آنڂه د نیجدض ثٱمجڇ مثنه و م ثٱمجڇ

نجنه ثنـجر ز. ٩دثٷ نجء هؾ تج ٱمة نیجدظی نی دجتظی نیض نیجدض ځن ځه دج -5مإله

د نه د مندح ٱنه مچ ج م د نجةخ هثر میطځ و تج ثدڇ ده آد د تآنڂه نیجدض ٹپ٨ دٲ٦ی ثٱمجڇ هؾ تج ٱمه دده تٲنی نجةخ دود ثهثر ث تچی ځه دج ثهثر ثض مؼد ٩دثٷ نجء نیجدض ځن ځهج تنـج ثڅ نجةخ

ح ٩دثٷ نجء ث طٿ ځن ٹپ٨ طٿ ٽث ث نیجدض ځه و م تج د ٹپ٨ مندٱنه هثر ثض نه د نجةخ تث ثو مور نه طج د تج م د ثو هثر د و

موظجؽ ده ویلأ هلیض څ.ثالدر تڀ ػوستج ثالدر حز هؾ تج ٱمة وثؿخ ث١لی: -6مإله

طدثن دثی كن نٺ و نه كن نٺ دثی تڀ نٺ نیجدض ځنن مچ طڀ نٺ نمی ځه مؼد ١دص ٱ تڂی ٩دثٷ و نمج و تچی طڀ ثٱمجڇ ز تڀ

ٲی ث ثو نیجدض ځنن.ولی هؾ تج ٱمة وثؿخ ٽثثی ثڅ څوزی مظځج ن ځنن تڀ نٺ ث ده نیجدض د ده هؾ تج ٱمه دٺظن تج تڀ نٺ ن ځن څوزی ث ده

ض ثض و نه آنڂه ثتن نیجدض د دثی كن هؾ تج كن ٱمه دٺظ څوه نجةخ تڀ هؾ تج ٱمه دثی تڀ نجةخ ځض ځنن ځه ز تڀ ث ثٱمجڇ

ث تڀ نٺ ثنـجر ز.

اسرار، مناسک، ادله حج

70

طدثن ث كن نٺ مه تج نه هؾ تج ٱمة مظوخ تڀ نٺ می -7مإله تج ملد٧ نیجدض ځن ځه مؼد تڀ هؾ تج تڀ ٱمه ده نیجدض كن نٺ ثنـجر ز

طدثنن ث تڀ نٺ تڀ مجد هؾ تج ٱمة مظوذی و تج ز نی كن نٺ می و ٱمل مظوخ تچ ثنـجر زن.

ثڅ كن نٺ هؾ وثؿخ ث تڀ نٺ نیجدض ځنن ١دص -8مإله آتن و ثڅ ثظدٷ مجد ثولی ده هجح وثؿخ و دپیه ده هجح مظوخ می

جح وثؿخ آمه و ثڂجلی زم نث.زممجد دجن ٭جزث زمچی ده هو تچی ث دثی هؾ مظوخ ثالدر حزثڅ ځی ث دثی -9مإله

و تچی ثالدر حزؿهض تڀ نٺ نجةخ دچین آنڂه ثهثم ؿلدط ثض مظوذی ثض څكه ثولی نیض ثظوذجح و ومی نیض وؿدح ځه دجن و

ده نیض د مودح ثض.ثڅ زممجد ثنـجر دن ز تڀ ثڅ د ث دثی هؾ جلی مٲین ثؿجه ثه هټ نث زمجد جڇ -10مإله

ده ثؿجة تچی آت ځه ومی ث نٮ ثؿجه و هؾ ز و دج٩ل ثض مچ طدثن ومی ث مپر ثتنڂه ثولی مپی ده جڇ مٲینی نذج ځه ثتن ١دص می

ث.ث دثی هؾ جڇ مٲینی ثؿجه ث و دثی زمجد جڇ ثڅ د -10مإله

د ث دثی ستجةی هـجؽ تج ځج تچی ثه هؾ تج ځد هؾ ٩دی ثؿجه ث ځه دج ثؿجة ثولی منجٹجص نث ض ثض مچ آنڂه تڂی ث و

ی دج كه مپه ثؿجه ٽی د ځه ثؿجة تچی نیجت ځه ٩ذٲج ثؿجة ثولیثػ دج تث ض و ومی دج٩ل ثض څكه ٽی لٶد و دیه كه آث

ثؿجه مپی ثض.ثڅ د ث دثی هؾ جڇ مٲینی ثؿجه ث هټ سی تج -12مإله

ثنثظن نث مچ ده ٥جتض ٩ٷ مپجدل و ثڅ ددٷ ثؿجه و ٥جتض س

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 71

زمجد ٱمل ث ه ثڅ دظدثنه ڂهثو ٱمل ځ ٩ٷ مپجدل می ثض دین ثتن دشت تج نشت و ثؿ طد ث س دچی.

دج٩ل ځن وثؿخ ثض ه كه ٱمث تج ؿهده ثڅ نجةخ هؾ ث -13مإله مـث ده زمجد ٽ٢ نیجدض دٲث ثنـجر ز و ١دص د٪دد ٱمی مجنن

طد ث س دز.مإله څظه ثض ځه ثڅ ٩ٷ مپجدل نشتٹض دجت ثؿ ثڅ نجةخ سی ث ثنـجر تج طڂمیل ٱمل دمی كن ١دص ث: -14مإله

س ث ثهثر و ثل د هر و سی ث ز ٱملی تچی مه ځه -1ثتنـج ث ز وی نجةخ و مندح ٱنه ځجٹی ثض كه مندح ٱنه نه دج تج مه

می طڂلیٺ ث ثنـجر ثه دد. كنجنڂه ثڅ د ٠ كنجد هجلظی میمور ه و زند ثل هر نه ځه ٭جزث هڂم زمجد ثض ځه -2

څض څكه ثهظیج٩ج ١دص ثمڂجد دجتظی نیجدض تچی دثی مندح ٱنه 1ث مجڇ مندح ٱنه څٹظه د.ه دج طظمأ مجنة ث نیجدض و طڂمیله

زث ځجٹی نیض څكه و زم نیض دود ثهثر ثل هر ه ځه ٭ج -3 ځه كیی ث٥جٹأ د مجڇ ثالؿجة مجنه د ٱهة میض نذج.

٠ نجةخ هؾ تج ٱمه ځه ٽث ث دج د دظه ه -15مإله طدثن تچی ث څكه دهظ ث د دج ده ؿجی نجةخ دچی مچ آنڂه نمی

چی.ٽی دده تج ث ٩ٷ ثؿجه د ثؿجه دیثڅ ثؿجه م٪لټ دج ځه دج ثتن مجڇ طد تج ز ځی ځه ثثی -16مإله

طدثن دج ځمظ طدثنی نیجدض ځنی ثتن ١دص می جة٨ دج ده ز مپث میو دج دیظ ث ثتن مذلٴ ځی ث دثی ٩ٷ نجةخ دچی ولی ثڅ هؾ مپی ده

هټ نثی ده ځمظ ث آد ه تچی څكه ثٱم ث طد وه زمین مپث مجڇ ثض نجةخ تچی دچیی څكه دص هټ ثی ځمظ م٢ٷ ځنی.

. ثتن ثهظیج٧ طٿ ند تث وثتجص طنهج دڇ هر ث ځه ٩ذٲج هجڇ ثهثر ثض نجمذه.1

اسرار، مناسک، ادله حج

72

نیض هؾ تج ٱمة نیجدظی زمین ثنثه ځه نجةخ هجلض ثهثر -17مإله نیجدض ځن و طج آ ٱمل د زمجد ثج و٭جةٸ نیجدض طد ث ثنـجر ز

ځنی دچدت نیجدض هؾ تج ٱمه. ځجٹیض ٩دی ځه زڅجه ث ثو دشن كه می و ثځندد مجةلی سیثمدد و١یض هؾ و نیجدض ث مه:

و نه ثهثر و ه ث ثڅ ٠ مظ٪ی دود ثنـجر هؾ تج ٱمه -18مإله ثالدر ثظه ػوستج ثالدر حزو مجلی زم ده ثنثة × دمیه دڇ هم

طتن میپجص دثت ض ث نتڀدج ثڅ و١یض ث ؿجی مٲینی نڂه ځجٹی ثثی دی نیض نیجدض د ځه سیمدد ثه ث و٩ن تج مول ڂدنظ مپمه

كنجنڂه ثڅ د ثتن ثتن ثه ث ده مپ٢ی تچ سیمده دد و زمجد مپ٢ تج ث و٩ن مظ٪ی دد ځجٹی دد ځه ث زمجد ؿج ٽ٢ هؾ مظ٪ی می

ځن.ض ١دص ثمڂجد وثػجد دثت هؾ دلی دچین څكه ثتنـج دهظ ث

٢د١ج ثڅ إن كنجد جتظچی ث ثظه دج مچ ثتنڂه سجی ١ٶی تج و١یظی تچ ځج دج ځه هؾ دلی هټ ١ٶی تج و١یض ث نجٽ٠ ځن ځه ط٢ٷ دی ث هؾ میپجطی هثر ثض مچ ثتنڂه وثػجد ث دجد

دشثن.ث كه و١یض ځن تج نڂن ده مپث میپجط ث ث١ل ثالدر حز -19ه مإل

څ ولی ثڅ هؾ نی تج ٱهی تج ٽمی ث و١یض ځن مجل منٮد میث ث ػلغ مجل دجت ثه د و ثڅ ػلغ دثی مپث میپجطی ځجٹی نذد زمه

1ث دپیأ مجڇ ؿذثد د. ١دطی وثؿخ ثض دثت هؾ تج ثڅ و١یض نڂه م -20مإله

ث ػجدض دج و ثڅ سی ث ٱمة نیجدظی څٹظه د ځه تڂی ث ثتن و د ٱهه

یجدض د مجنن مإله ثالدر میپجطی دج نه ثظوذجدی ځه جٽ٨ ثض و دجت ث ثنی ثلول ن حز. ١دطی ځه 1 دثی نجنی نی ث نذجت طٿ ځ.«: مج ال تٿ ځله ال تظٿ ځله»د ځه 21(

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 73

مڅ مظ٪ی و ٽذل ث مدم م ثتن د ځجٸ ث ٱر ثظ٪جٱض ثوض. ځه ٩ذٲج نیجدض زم وثؿخ نیض څكه مظوخ مؤځ ثض مچ آنڂه

ځه هؾ تج ٱمة مظوذی منجٹی دج ثتن و هټ سجی ١ٶی تج و١یظی ځج دج دج.

ثڅ ث١ل مجل دثی هؾ میپجطی ځجٹی نیض وثؿخ ثض ث ثنی -21مإله ځن دجت ٱمة مٺه ث ثلول نیجدض دچین و ثڅ ث١دال دثی هؾ ځٺجتض نمی

ز میپجطی ځه ممڂن ثض دثت ثنـجر د وثال ١دطی ځه هؾ تج ٱمة و دزن ځه دثت وثؿخ ث و١یض ځه ثهظیج٩ج ده ځی ځه هؾ تج ٱمه می

ده ثنثة ثمڂجد تج ٱمة میپجطی و تج الثٽل ٩دثٷ ثنـجر ز و ز ١دص ٭جزث مجڇ مد و١یض هؾ تج ٱمه ځه ځجٹی دثی آنهج نیض ده وػه نمی

د مچ آنڂه د وػه ث م٢ٷ « ٹی ذیل ثهلل»دلڂه آ ځج دجتظی ثهلل دجن. ذیل مدث ٹیثڅ هؾ وثؿخ تج مد و١یض ث ځی طذٱج دثی میض ثنـجر ث -22مإله

. ٭جزث مجڇ مد و١یض هؾ ده د وػه میثڅ و١یض ده هؾ مظوذی ځن دجتظی ث ػلغ مجل ثنـجر د -23مإله

پی ث ث١ل مجل نث ددٷ و١یض ده هؾ و ثڅ زم ػلغ ځجٹی نیض ه 1څ. نی و مجنن ځه تجة ث ػلغ ث ث١ل مجلی منٮد می

ثڅ ٠ مظ٪یٲی ځه هؾ نٹظه مجلی ده ثنثة هؾ ن ځی -24مإله ده ثمجنض نهجه و دمی ثڅ وػأ مد ث٩مینجد ث ځه دثت نیجدض دثزن

ذٲج آنهج مپمن ولی ثڅ ث٩مینجنی ده آنهج نیض كدد ٹض تج دثزن څٹض ٩ثتن سدڇ تچ ثطذج٩ی ده وثػجد نث وثؿخ ثض ١دص ثمڂجد دج ثؿجه

د ثض.21. هڂم ثتن مإله مجنن مإله (1

اسرار، مناسک، ادله حج

74

مـظهی ٱجڇ دج ثتن مجڇ هؾ نیجدظی دثت ثنـجر د و ثڅ زم كیی مجن ده 1وثػجن ثه د.

تچ ځه و١یض ځه تج نڂه نیجدض هؾ تج ٱمه تج ز وثؿذی -25مإله الر ثض ٱجتض إد و مدٽیٲض میض ث دڂنن ځه ثڅ ؿؾ دلی و ده ویلأ ځجنی مٲین مدثٹټ إد ثوض ز ثنثه زم ځه دج ث ث١ل مجڇ منٮد

د څكه سجی ١ٶی تج و١یض تچی زم میجد دج ځه ثهظثر مؤمن می نڅی و مڅ تڂجد ثض.

2ث ث ػلغ مجڇ ثض. ط ث إن دچین تجه نجنڂه ثڅ نیجدض څثدكثڅ نثنیم هؾ تج ٱمه تج وثؿذی تچ دٱهة میض ثض وػه -26مإله

ثی نذض ده ثو نثن كنجنڂه مظ٪ی ددن ڀ ثظه دجن و ثڅ و٭یٺه څٹظه د. وثؿخ ثلوؾ دده و نثنیم ثنـجر ثه تج نه دجتظی نیجدض

ثڅ هؾ ثٹث دٱهة ثو دده ولی مجل طنهج دثی تڂی ث و -27مإله ثی وثؿذ. هؾ ثٹث دج ٱمة مٺه ځجٹی ثض ٩ذٲج هؾ مپر ثض وإال كجه

ده ؿ ٱمة مٺه نیض ولی ثڅ هؾ طمظ دٱهة ثو دده و مجل دثی ز ظ تڀ ٱمل مودح ثض تڂی و وثؿذ ځجٹی نیض كدد هؾ و ٱمة طم

ث آنهج نه ځجٹی ثض و نه ١وین و وثؿخ ثض ٱمة مٺه دثت ثنـجر د و ثهظیج٩ج ١دص ثمڂجد هؾ ثٹث نی دثت ثنـجر زن.

ثڅ نجةخ ددٷ و١یض تج ددٷ ٽثث نیجدض ث ؿجةی -28مإله ص ثظدٷ ثؿص دین ط هؾ ٹض ٭جزث هـ ض ثض و ١د نتڀ

. دت ٱـلی دنی ١وین ث ثمجر ١جٻ(ٯد آوه ځه دجة می سیر ځه مجلی ده ثمجنض ن من نهجه و م 1

تن مجڇ ذی نثن و هـأ ثالدر زم نڂه ٹمد: ث ٩ٷ ثو هؾ ځن و تجه ثث ده وثػجن نی ث ث وثػجن ده.

ٽ مظپین ثتن هتغ ٩ذٲج مد ٱر ث٩مینجد ده وثع ثض و ثؿجة هجځم ٯ نی ثهظیج٧ ثض.١یض ځه ځه ثه ث م٢ٷ . ١دطی ځه ده ثنثة ثتن تجی ث ػلغ مد و١یض تچی نذج مؼد و2

د.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 75

و مڂجد دجتظی طٺجوص ث دڅثن و ثڅ ث ؿجی وط ٹض تج ده ؿجی هؾ ثٹث هؾ طمظ ثنـجر ث ١وین ثض ثلذظه مدثی ځه طمظ ض دج.

ثڅ مجڇ مد و١یض هؾ تج ٱمه تج ز ٱملی تچ میجد ثمدثڇ -29مإله ی ث ځنج څثد مپث وثؿخ هټ میض مجٯ و مظٿ ثض وػه س

ثی ثمدثل نثن مچ آد ځه وٽض ثنـجر و١یض څدنه ط٢ٷ مجلڂجنه زیقنیه و ؿث ځد آد نجنی تج یلی ض ثض ط٢میم ثنـجر و١یض ث

ثی ځه منجٹجطی دج هټ میض نث ؿجة زجی مجلڂجنه زم ثن ځه ثتنـج ط٢ٷ ثض.

:اقسام حج عور

ٽآد و ثٹث ثض و ٱمه د و ٽم مٺه و طمظ ه هؾ د ه ٽم: طمظ د. د می

مځخ ثض ث ٱمة طمظ و ش هـ و طنهج د ځجنی وثؿخ « هؾ طمظ»ځه هو كهج ٹنڄ ث مـ « هج٥ی ثلمـثلوثر»ثض ځه ث

ض ځه نڅیجد آنـجض ثلوثر ثض نذج و و ٽم تچ هؾ د تچثد ث ځنن. جد ثتن مجهض نڅی می تج جندثه

طدثن ث د تج ثن ځه میجد ٱمه و هـ می و طمظ نجمیه ث ثد« هؾ طمظ»څیی ځن ددٷ آد م و جة آنله هجڇ ثهثر هثر دده طمظ و دهه

څیی نیض و و ثی و دههو تچ ځه میجد ثٱمجڇ هؾ ٽآد و ثٹث كنجد آٱمل هؾ طمظ دج آنڂه تڂی مودح ثض میجنجد ثمڂجد كنجد

زجی هؾ ده منٮد ثنـجر هؾ زجةی زض ولی ثڅ ٱمة ثٹث ث مجه څیی دههطدثن ث د و ٵید ځه دثی ثٹث ثنـجر ث مجثمی ځه هـ ث ثنـجر نثه نمی

مجن طج هـ ث ځن تث زملنجد هجڇ ثهثر می مور هثر ثض ثظٺجه نی ثنـجر ز.

اسرار، مناسک، ادله حج

76

و نی ثهثر هؾ طمظ ث د مڂه ثض و ددٷ آد و تچ همض میپجص ٹظن ث نث ځه ثتن د نی طمظٲی ثض.

ثن ځه ثهثم زمو نجمیهه و ٽآد: سیدن و زمو ث ثد« هؾ ٽآد» ض.دج زمثزی ٽدجنی ث

ث ؿثض و ١وض تج و ثٹث: طنجزض ځه ث ٱمه نی ثد« هؾ ثٹث»د٪دد ز تڀ د٪ی ده تچی نث س ٽآد نی زمجد ثٹث ثض دج ث٥جٹأ

زمثزی ٽدجنی ث آٵج ثهثر.

هقاس س ع حج:

ثتن ه ندٯ هؾ ث نٮ ثٱمجڇ تڂجنن ؿ آنڂه ٽآد و طمظ ٽدجنی ثض نه ثٹث و ٽآد زمثه ثظن ٽدجنی ده زنچجر ثهثر ٧ وثؿخ

ثض نه طمظ و طمظ ٱمه مپر ثض و آد و تچ می ثض دین ؿلد و ٱپخ ثنثظن ٱمة مٺه و ثځندد ثدٹی ځه میجد آد و و هؾ طمظ

ثض:تڀ هجدن و سیدن هؾ طمظ ز وی هؾ و ٱمه تڀ ٱذجص و ده -1

تڂتچن ځه ثظ٪جٱظجد نی تڂـجض ولی ٽآد و ثٹث و ٱذجطن و ث ثض ٹپ٨ ثظ٪جٱظجد ؿث ثض ځه ثڅ طنهج ثظ٪جٱض هـجد

ثلٲمه و ثڅ ثلوؾ تج طنهج ثظ٪جٱض ٱمة مٺه ث ثض ٹپ٨ وثؿخ وثؿخ ه ثض.ثظ٪جٱض ز وجد ث ثض وثؿخ ثلوؾ و ثلٲم

ث دثی وؿدد ددٷ هؾ طمظ ځه طنهج ثظ٪جٱض تڂی ث هؾ تج ٱمه ځجٹی نیض و ثتن مد ٹپ٨ ٱمة مٺه وثؿخ دثز دد.

ذالحزو ذالمؼده زجی هؾ: دثڇ ٱمة طمظ وثؿخ ثض ٹپ٨ مجه -2 و دج آنهج ثنـجر د ولی ٱمة مٺه دود هؾ ٽآد تج ثٹث وٽض مٲینی نث

زجی هؾ تج سی تج س ث نی كه ٽذل و كه دٲ ث هؾ ثنـجر د كه مجه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 77

آنهج كه ٹج١لأ ځم و تج تج ز ١دص ١وین ثض څكه ١دص ثمڂجد الر ثض ٹدی ثنـجر د ولی طإی ٥ی ده هؾ تج د ٱمه

ن. نمیمچ ه ظی دین هؾ و ٱمه هؾ طمظ دنجد دٲ٦ی ٹظجوی نذجت -3

نذجت ث هو هر هر دیود ٹض څكه ه مدثی ثظؼنجةی و دج ثة٪یثٽدی ؿدث آد ثض مچ ١دطی ځه نظدثن دثی هـ ده مدٽ د ولی هؾ ٽآد و ثٹث مجٹص ثتن میجد زڅ ثڂجلی نث مچ آنـجةی ځه

ث هؾ دج ث.مجٹص س ث ٱمه ثو ث زجی تچ مول ثهثر هؾ طمظ مڂأ مڂمه ثض و آد و تچ ث میپجص -4

مچ دثی م٦٪.زجی سنـچجنه دهخ ثهثر ٱمة طمظ ١دص ثمڂجد ؿ ث میپجص -5

دیجی ث ٹظجوی ض نیض ولی ٱمة مٺه ١دص ٱذد ث تڂی ث مث طج هو هر ثهثر ث ده طإی ثنثض و ث زجض و ثڅ زم ثتنـج ٱ میپجص

زمجد ؿج مور څكه څنجه ځه ولی ض ثض. ٱمة مٺه ٩دثٷ نجء وثؿخ و ٱمة طمظ هثځؼ مظوخ ثض. -6ٱ طدثد ثظیجث و دود هؾ ٽآد و ثٹث ٩دثٷ و ٲی هؾ ث می -7

دٷ هؾ طمظ مچ دٲ٦ی هجالص زم د و وٽدٷ مپر ثض ده ٥وص.

طدثد دود ٱ و ٩دثٷ و ٲی ث طج آ توـه ٽآد و ثٹث می -8 طإی ثنثض و طمظ طنهج مد ٱ ؿجة ثض و د.

د زملدد ثٹث ولی زج منٲپ می ثهثر هؾ طمظ طنهج دج څٺظن طلذیه -9تج طپلی: كیی ه نهجد د ٽدجنی دین ثٲج: نجنهٽآد می ثض دین طلذیه و

د ثو آوتظن.

اسرار، مناسک، ادله حج

78

طدثن س ث ثهثر و سی ث ٹظن ده ٱٹجص هؾ ٽآد و ثٹث می -10٩دثٷ مظوذی ثنـجر ز ولی هؾ طمظ تج هلټ تج طپ٢ی منی هټ ٩دثٷ

مظوذی ث نث. ٽآد ده ذخ ثٲج تج ٽدجنی د مظمظ ده ؤ١ل ٯ وثؿخ ثض و -11

طپلی و ثٹث ١جال وثؿخ نیض.طدثن ده تڂی ث آد و طمظ دود ٱ آد زم دٲ٦ی مدث نمی -12

ٱوڇ ځن ولی ثٹث ثڅ دی ث كهج ٹنڄ ث مـثلوثر و ثض ج طدثن ده طمظ ٱوڇ ځن دلڂه وثؿخ ثض و ثڅ زم مووة كه می

ٹنچی ثض ٭جزث دود ٱ زم دظدثن ٱوڇ ځن.طدثن ده نیجدض ث تڀ تج كن نٺ ثنـجر ز هؾ طمظ ث طنهج تڀ نٺ می -13

طدثد دثی ز تڀ ث تث تڀ ٱمل مودح ثض ولی هؾ ٽآد و ثٹث می ث نجةذی ؿثڅجنه څٹض. هؾ و ٱمه

پر د و آد تچ می ثض طمظ وثؿخ ثض ٱمه د هؾ م -14 زج. زج و ٱمه و ثځندد څثی ځدطجه ث ز تڀ هؾ

حج توتع:

زج نض ٱمة طمظ ثض و ش هـ دثی ٱمة طمظ ث تڂی ث میپجصڅ و دٲ و د ش زٺض و ده زمجد نیض څ جنأ ث می مور می

ثن و ش زٺض دج میجد و ځده د ځٲض نمج ٩دثٷ سض مپجر ثدثزیم میسیمجت و دٲ ٽی ث نجن تج میه آٵج ث ١ٺج و سجتجد ده موهه ١ٺج و موه

و تچ زیق ځه ثتنـج ث ثهثر ٱمة « طپ٢ی»كین: مدی تج ١دط میآت و ثتن ثٱمجڇ سنـچجنه: ث ثهثر طج طپ٢ی دجتظی دین ثوڇ طمظ دیود می

ؿدی ځه دظدثن تڀ جٱض دٲ ث ٭ه وٽدٷ ٱٹج طد ث ه نهم توـه دثڇ طج څ. ثنـجر میه ٿ ځن

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 79

د مور میه و كه دهظ ث مـ ثلوثره دٲث دثی هؾ طمظ ث مڂهتڀ جٱض دٲ ث ٭ه ٱٹه طج ٵود ١وثی ه ث هثٽله ش دجتظی

مٲ ثلوثر ث ؤثد ١ذن طج ٩لدٯ و دٲ « وٽدٷ ٱٹجص»ٱٹجص دمجن: ش ده دی منی ځدف ځه نض دج « وٽدٷ مٲ ثلوثر»آٹظجح دمجن:

ث طیدجثد ځن دٲ زم ٽدجنی و ه زٺض تڄ مظد٨ ؿمة ٱپذه: ی٪جد دڃآت و طنهج آ ځج هلټ تج طپ٢ی ځن ځه ثتنـج نی ث ثهثر هؾ دیود می

ٱ٪ و د و م سی ث ٩دثٷ هؾ و د و م د زم سی دٲ٦ی كیزج مجننمجن و تچ زیق ده ؿ آنله هر د زمه هثر ث ٩دثٷ نجء هثر می

ثض مجنن ١ی و ځند څیجه هر هجڇ ثهثر تج دود ثهثر.ش ثڅ زمجد و ٱیٽدجد دٲ ث ثٱمجل طدثنض دثی ثنـجر ٩دثٷ و

و ٩دثٷ نجء ده مڂه دو وإال جة وزجی منی ز كه تجص وٲی وط وإال طج آ توـه ځه ثتنـج ث و كهجزم طج آ توـه تڂجد ثض.

و نی وثؿخ ثض و تجزم و وثزم توـه ؿمثص ه څجنه: دج ه ی٪جد: آٵج ث ی٪جد ځدكڀ و سجتجن ی٪جد دڃ ث ز تڀ طیدجثد

منی دمجن ه ه ثٽل نیمی ث خه زجت ث زٺض تڄ طیدجثد ځن و خ مچ آنڂه طمجمی خ ث مڂه و ٢د١ج مـثلوثر ده ٩جٱض ث څثن.

و ثڅ طج ٵوح و وثزم نظدثنض تج ندثض ث منی جؽ د هڂم و كنجنله هجڇ ثهثر و یزم نی هڂم و خ و و څظه ثض و نی

هؾ ځج هثمی ځه دج وثؿخ ثض خ یزم ث نی زملنجد دمجن و نمجت ځه ض ثتن ثهثر و ؿمث طد ث نی می ځن تث كنجد می

ی٪جن ث ځدح نڂه ثض. و ثتنـج دج طٺج١یل و ثة٪ی ځه دثزیم څٺض نیض. هؾ طمظ سجتجد تجٹظه و تچ كیی د ثو

عور توتع عور هفرد:

اسرار، مناسک، ادله حج

80

ثتن و سنؾ ٱمل نض مظځن و ؿهجص تتن دج زم طٺجوص ثن:د و دثڇ تپٲه توـه ثنـجر میه زجی هؾ ٱمة طمظ ٹپ٨ مجه -1

زجی جڇ. ٱمة مٺه طمجمی مجهثض ٱمة طمظ ٩دثٷ نجء وثؿخ نیض دلڂه هثځؼ مظوخ -2

ولی ٱمة مٺه وثؿخ ثض. طمظ س ث ٲی ٹپ٨ طپ٢ی وثؿخ ثض و طثید هثر ولی -3

مٺه ز و ١وین و طثید دهظ ثض.ٱمة طمظ دج هـ تڀ ٱمل مودح ثض و دجت سی ث هـ -4

ث زم ثنـجر د ولی ٱمة مٺه مظپل ثض و ثڅ ثظ٪جٱض هؾ ٽآد تج ثٹطدثن ثتن ٱمه ث سی تج س ث هؾ ز وٽض جڇ ثنـجر ز ث می

ثالمڂجد نذجتظی ٹج١له دیجنث. څكه هظیه ثڅ ٱمی و سی ث ٲی دجه ٱمة مٺه ١دص نتڂی دج د -5

ولی د٪دٯ ٱمة طمظ ثتن ١دص مٲلدر نیض. 1 دج٩ل ثضمور ه طدثد ث ثنی ثلول: دیود نتڀ هر یدثی ٱمة مٺه م -6

دج تج سی ث زجی سنـچجنه كه ثل مڂه دجی تج جؽ كه س ث میپجصزج تج موجثص و ٹنچیجد ٱذد ځن تج نه زمأ ثتن آنهج كه ث آد میپجص

ث آد مدث ثهثر ٱمة مٺه ث ثنی ثلولل ض ثض څكه مینأ ٱذد زج طإی ثهثر څنجه ځه. میپجص

زج ثڅ دود ٱ مور ده دٷ ٱمة طمظ ځه مینأ ٱذد ث ثتن میپجصٱ دود ند ثهثم ث ثنی ثلولل دج٩ل ثض و ثڅ ث میپجص سیین دی

ثهثر څض څكه ٭جزث ثهثم ث میپجص دٲی ض ثض ولی ث نٮ ج ثض.طإی څنجزڂ

. كنجنڂه ه هتغ آتنه ث ځظجح وثٹی دثد ط٢تن ه ثض.1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 81

ه تج ٭جزث دجتظیه طدثن زجی هؾ ثنـجر ز می ثڅ ٱمة مٺه ث مجه -7زمجد ث ده ؿجی ٱمة طمظ هجح ځه و ش هـ ث ثنـجر ز مچ

طدثد ٱمة طمظ ث ث ثنـجر ثه دج ولی زیلچجه نمیثالدم حزآنڂه ٽذد ث ٥وص ځه مٺ٢د دثز آم.ده هجح ٱمة مٺه آو مچ مد

ڀ و س ث ثنـجر ٱمة مٺه هؾ ثٹث دیود ٹظن ث هو هر دی -8دجالؿمجٯ ؿجة ثض مچ ثتنڂه نظدثن دثی هـ د ولی ثتنڂه میجد

څكه دظدثن ه طدثد دود ٥وص ث هر جؽ ٱمة طمظ و هـ می څكه ١دطی ځه هؾ ث ض نو ثظدٷ ثضه دثی هؾ دڅ

٭جزث دیود ٹظن ث هر دج ثة٪ی ؿجة ثض.طنهج میجد و ٱمة مٺه ه دنجد ١وظه لور ٹج١لأ تڀ مجه تج ه و -9

ثض ځه ددثز دثی د ثنـجر ز نه دثی تچی تج د و تچی ثی ٧ نیض ١دطی زیق ٹج١لهولی میجد ٱمة طمظ و مٺه ث١د زیق

: دثی ز تڀ مجه تج ز ه «لىلعششةايبمعمشة»و « لىلشهشعمشة»ځه هتغ ثی ثض ثڅ زم اللظی د لور ٹج١له میجد و ٱمه ثظه دج وی ٱمه

ٽ٪ٲج ٱمة طمظ ث ځه جلیجنه دی ث تڂذج ممڂن نیض جمل نیض و مج ثی س ث ٱمة مٺه ٱمة طمظ ثنـجر زی و ثڅ زیق ٹج١له طدثنی دود می

ؿدث تج ١وض ٱمة مٺه میجد ٱمة طمظ و هـ دٷ ثض ثتن ث لوج٫ لور ٹج١لأ میجد و ٱمه نیض ځه ز ثنثه زم ځه ٹج١له دج دهخ ثتن ؤی ثنـجر ٱمة مٺه میجد ٱمة طمظ و هـ ثڂجڇ ث

ٹج١له و كه دج ٹج١له ثڂجلی نج كدد لیل ٭جزث ثتنـج زم كه دی څكه وث٥وی ض نیض.

د١ه آنڂه ثنـجر و تج كن ٱمة مٺه نیجدظی ده ٹج١له تج دٲ٦ی دثی دص و دٲی دثی تچی تج ثنـجر ز تڀ ث ٱمة مٺه و طمظ سی تج

ج ثڂجلی نث و ٭جزث میجد و ٱمة ځثر ثتنه س ث تچی دود ٹج١له زیق

اسرار، مناسک، ادله حج

82

و ٧ مٺه دثی دص نیج ٹج١له ٧ ١وض نیض څكه ثهظمجڇ میثظوذجح دج ولی ثتن زم لیل ونی نث كنجنڂه ٱمة مٺه س ث هؾ

ثڂجڇ ثض تث ده ځلی ث مد وثتجص ٹج١له دیود نی دود ٹج١له دی 1ن دٲ٦ی ثذج ثتن ثض ځه دح ثض.دج دلڂه ١ت می

و آنله ث ثهجتغ مدد٧ دجة ٹج١لأ میجد و ٱمة مٺة ث١لی نمجتجد ثض ٽ ملم ثتن ثض ځه تڀ مجه و ه و ٧ ثظوذجح مؤځ دج كنجنڂه هتغ څظه ز وی تڀ مجه و ه و ث ث و ذ ثهم ثدن

ثڅ سی ث ٩دثٷ و ٲی ٱمة مٺه دج »ثض ځه ٱلی ث ه٦ص دجٽ(ٯد ثدیث ث ٹج ځه و ثؿخ ثض تڀ ظ ځٺجه ن زم دظ كدد ٱمه

زج ٹظه ز و مڂه دجت دمجن طج مجه تچ دیجت و ش ده دٲ٦ی ث میپجص 2«مـث دثی ٱمة مٺه مور د.

نمجت ځه ثنظٮج آمد مجه كنجد می « مڂه دجت دمجن...»څكه ثتنـج ث ؿملأ تچ وثؿخ ثض ولی ث لوج٫ ثتنڂه ده ن٠ زمین هتغ ٱمة ثولی دج٩ل ثض و ٹج١لأ تڀ مجه ١دص لوم طنهج دین و ٱمة ١وین ثض و ثتنڂه ذ ثولی س ث تڀ مجه ه و ده میجد آمه كیی دی ث ثظوذجح

د. ه نمیزج ثظٺج ثتنچدنه ٹج١لهوثنچهی ثتنـج زم ٹج١لأ تڀ مجه نیض دلڂه ٹپ٨ ثنظٮج ځید وؽ ث

مجزی ث ځه ٱمة ثولی ث ثنـجر ثه ځه كه دج تڂی و و زم دیظ نذج.زنچجر دڇ هر وثؿخ ثض دج ثهثر ٱمة مٺه ثل د مچ -10

آنجد هر ثض تج ث ثهثر څظأ دثی آنجد ځه ځججد ٹض و آم ده مڂه تج

« سیر ث ٱمة س ث هؾ ٹمد: دح ثضه ثلـجو ٱن ثهزمج ثدی2966 م 459 2. ٹپیه ؽ 1

كنجنڂه ثذج ١ویوه تچ زم ث.(ٯد و ٱـلی نی ث ه٦ص دجٽ(ٯد نجنڂه مم ث ه٦ص ١جٻ ك73 دجح 110 2ه 2. وثٹی ؽ 2

ثن. وثتض ځهه دج ثظدٷ ثنځی ؤلٺج٫ه زمینچدنهن

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 83

زند تڀ مجه نچظه و ځجنی زم ځه مٲون ٭جزث وثؿخ ثض ١دص ثمڂجد نجةخ دچین تج دثتجد نجةخ څٹظه د.

كنجد نیض تث طمجمی ه و نی هؾ ٽآد و ثٹثه ولی ٱمة طمظز كن دجزج ده هر تج ٱم طنهج تڀ دج د مظ٪یٲجن وثؿخ ثض ند د

مڂه دو و هؾ طمظ زم ځه ثهثم ث د مڂه ثض.ٱمة طمظ طنهج مینأ ثظ٪جٱض ز و ٱمه و هؾ طمظ وثؿخ -11

د نه ثض ولی ثڅ ٹپ٨ ثظ٪جٱض ٱمه ث ٹپ٨ ٱمة مٺه وثؿخ می طمظ ځه ٥من هؾ ثض.

ی هؾ ثنـجر د دج ثنـجر ٱمه ث زج ٱمة هؾ ثٹث كنجنله مجه -12و دلڂه زملنجد ثهثر ثض و دج زمجد ثهثر هؾ ث ثنـجر ثهثر دیود نمی

زجت ثثمه ز و نه آنڂه دج طدثن زملنجد طج ٭ه ٱٹه ده طلذیه ز و نی می می زجی مڂه طځ ځن دٱڂ ٱمة طمظ. تد جنه

ه و تج ثظیجثه ؿ ١دص ٥وصه مظمیجد ثٱمجڇ ٱمة ط ٹج١لأ -13ؿجة نیض ولی ٹج١لأ میجد هلټ ه دین ٩دثٷ ویٲ ده ثنثة وثه جٱض

ؿجة ثض ؿ ه ز ثنثه زم ځه دجه تج طپ٢ی و ٩دثٷ نجء ٱمة مٺهآنڂه ثتن ٹج١له د و م د تڂتچ هثمن كنجنڂه ٩دثٷ نجء هؾ نی

نجد ثض.ك زجی ؿةی تچ ځه ؿجزجی د مٺ٢د دثز آم. و نی دی ٹٻ

حج توتع:

ثنو٢ج ٵیهج٥تن ه ٭جزثه ثی ځه هؾ طمظ ث وثؿخ ځه آد ث آتهفمب»مـثلوثر مپ ځه ثض ځه: الحج إلى ببلعمشة تمتع فمن أمنتم فإرا

استي سشمنالهذيفمنلميجذفصيبمثالثةأيبمفيالحجوسبعةإراسجعتمتله عششةوبملةرلهلمنلميىنأهلهحبضشيالمسجذالحشام د.196(دپه: «...

اسرار، مناسک، ادله حج

84

ه ده دی هؾ دهه څی س آد زنچجر ځه ثمجد ت س ز ځه ٱم»س آنله آجد ثض ث زته: ٽدجنی س ز ځه نیجد ه و وه هؾ و زٺض و تچ كدد ده ؿجتچجز دڅض ثتن ه و ځجمل ثض ثتن دثی

«.نذجن...ه ث ث هج٥ثد: دجنڅجد مـ ثلوثر ځی ثض ځه جندثه هج٥ثد مـ ثلوثر:

ځه هؾ طمظ دثی آنهج نیض طنهج ځجنی زظن « مـثلوثر» آتج هج٥ثدځه د تج جندثجد مووة مـثلوثر ڂدنض ثظه دجن؟

١دطی ځه مـثلوثر ؿجتچجه ڂدنض نیض و دلڂه تجص و ش ٹظن!ه ثی ثنٿ دج طدٲهه تج ٱمدر ثزل مڂه مثن ځه نذض ده مـثلوثر

ثنو٢ج مود دن نه ٵجةخ؟ دج آنڂه طدٲأ ه٦د ودح میهج٥ م مـثلوثر نیض!

ط ثض؟ ثتن زم تج ٱمدر جځنجد مووة هر ځه ٩ذٲج ث مڂأ ٹٲلی وی لیلی نث!

ثتنـج هج٥ دثد مجٹ ه كنجنڂه ثهجتؼی نی څدثه ثضه و تج آ ځجآته هج٥ثد مـثلوثر زمأ ځجنی ثض ځه ٩ذٲج ده هجح مجد نوڇ

جد ٲجٯ مووة ٹنچی مـثلوثر دجن ځه زظن ځه د تج جندثهنی زض څكه ه جمل ثطتن ٲجٯ هر: كهج ٹنڄ ث مـثلوثر

ثن دیظ دثز دد. زجی تچ هر ځه ځمظ ث كهج ٹنڄ ٩ذٲج ث ٲجٯجنه ٹنڄ دج زیق تڀ ث مدثتن ٱٹی تج ٱی ز ١دص وثتجص

–تجملم ه زجی سنـچجنه: ٽد ثلمنجڇ طتن میپجص جڅج نیض مچ دج نتڀثن و دج ثتن هجح ثزل ؿه ث هج٥ثد ځه زمین ثنثهه ٱپیټ

دجن. ثن و مد٭ٺن ده هؾ ٽآد تج ثٹث می مـثلوثر مودحآنڂه «: من ځجد منله ود ثلمدثٽیض»وثتجص ثض ځه كنجنڂه دٲ٦ی ث

طن زجض ځه كدد ثتن ه ث و میپجص تچ نتڀ ث سی ث میپجص جنه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 85

دجن ث هج٥ی مـثلوثر زمأ آنجد ځه میجد ثتنهج و مـثلوثر می ثن. موددن كنجنڂه دیجی ث ٹپهجء ٹمده

ٱی دیج دٲی ثض ځه ٱٹج ځی ث ولی ثتن ثنثه ث نٮ ٱٹی وجنه ٹنچی ث ثزجلی مـثلوثر نیض ده هجح ه ه٦د مپجدل ٺ

ث كهج نی نججڅج ثض ځه ٺ و ة آد مجد زض ٹنڄ و تڀ ه ٹنڄ دده ثض.

٩ذٲج ثهجتغ كهج « هج٥ی مـثلوثر»ثتنـج دج مپیج څٹظن د آته طدثد نڄ د ثهجتغ جنه ٹنڄ مپر ثض ٢د١ج ځه ثتن ظه ث میٹ

ٹنڄ كنجنڂه هتغ هت نی ١تن 16; 4× 4د كهج ٥ل همل ځ ځه ٩م ه و ٽجدل « من ځجد ود ثلمدثٽیض» و ٩ذٲج هتغ 1د ثتن م٪لخ ثض

ست ندثز دد.جد هؾ ٽآد تج ثٹث ثض آتج ٭یٺهځه و« هج٥ی مـثلوثر»ثځندد دذینیم

طدثنن ٱد٣ هؾ طمظ ثنـجر زن؟ میجد ث هج٥ثد ثتن هؾ طمظ دثی ځجنی ثض ځه جندثه«: لمن»ث ځلمأ

نمجت ځه كنجد میه د آنهجض«: ٱلی من»مـثلوثر نذجن و نه ثتن ځج هؾ وثؿخ ثض كنجنڂه طڂلیٸ ثتنجد ثنو٢ج ٵیطمظ ثض و ٽ مظیپن

ثهجتغ نی ثنو٢ج وثؿذ نهجه ثض.د هخ آته ه ثمج تچثد ځه ث مـثلوثر ون و ده ٱذجص تچ

ده زنچجر ه ٲجٯ كهج ٹنچیه جد مـثلوثر دجد و تج جندثه ثهجتغنٮ ث دج ١ٷه ثن هؾ طمظ دثی آنجد ثض و ٭جزث هؾ جځن نذده

ذله لوي لن ىي أل حبضس » هت ث ثة ث ه٦ص دجٽ(ٯد ثتن ؿمله ث آته 75 2ه 2. وثٹی ؽ 1

نی ; ه ٹنڄ ثض 16ځه ه میل 48ثزل مڂأ هؾ طمظ نثن و ز ځه ثزل ځمظ ث ٹمد: « الوسزد الحسامڅ ممدڇ ثتن آته ثض و ز ځه ثزل وط ث ثتن كنجد ثض مؼل ثص ٱٻ و ٱٺجد كنجنڂه و مڂه می

دجن دجتظی هؾ طمظ ثنـجر ز. میل تٲنی كهج ٹنڄ ثض. 12ځه ث ز مظی میل ث مجٹض كهج ٩ٷ مڂه ثنظه 48دینیم ځه و می

اسرار، مناسک، ادله حج

86

طدثنن ثنـجر زن ولی ثهجتغ مج ثٹث ث طنهج ١دص هؾ ثٹث نی میه ٥وص د ثتنجد ؿجة و ثهیجنج وثؿخ ثنظه ثض و آته زم طومل ثتن

ثمج آد و هؾ تچ زم ځه نی « هؾ طمظ دثی آنجد ثض»مووتض ث ث ځه طنهج ١دص ٥وص؟ ثتن ثهجتغ دثی آنجد ثض آتج ز ١دص ثض و تج

ځن و ثتنـج مجةلی كن ثض: طنهج ١دص ٥وص ث طـدت میثی ددد ؿجتچجه مڂی وی تج ٭جزث ملڂی و تج هظی ثؿجه -1مإله

ث ٧ ثتن هڂم نیض و طنهج الثٽل نیمی ث جڇ ث جځن آنـج دجن جندثهمیجد آمه ث نٮ ڂدنض د و ثتنڂه آته ڂدنض ثزل و جندثه ده

جځن ؿجی ثن و د ث جځن مڂه ١جهذجد جندثه ثض ځه ثڅ جندثهث جځن تچ ثض د هڂم جځنجد مڂه ث نث و ده ٱڂ ثڅ جندثه

ؿجی تچن و د جځن مڂه ثض هڂم ثزل مڂه ث ث. مڂه و ٱندثد ؿثتن ځه مـجو ددد دج مظد٩ن و جځن ددد -2مإله

ثهڂجمجد نی ثهیجنج ؿثض و هؾ ٽآد تج ثٹث ٭جزث مـجوص ٧ هج٥ی »نیض و طنهج ڂدنض ثلذظه نه ده ٱندثد مجوٹ دلڂه هج٥

و تچ زیق.« مـثلوثرث ده زنچجر هؾ ث جځنجد مڂه نیظن كنجنله ثڅ جندثه -3مإله

ض جځن نیض هـ طمظ و ثڅ د جځن ثض و د زم آد وٽٱندثد مـجوص نث دلڂه ده ٩د مدٽض څكه كن مجزی آنـج مجنه دج زم

ثی طمظ ثض ولی ثڅ جندثه نث تج مڂه جځن نیظن ٹپ٨ مینههـ طمظ ثض ځه ده زنچجر هؾ و دده و تج ث١دال ث جځنجد مڂه

ض: آنڂه ث هج٥ثد هر نیض.مودح نی مڂه دمجن ه تج دهظ و جڇه ز ځه ده ٽ٢ مـجوص تڀ جڇ -4مإله

ث نی جځن آنـج دجن تج نذجن هڂم آد و هؾ تچ ثض كه جندثه ولی ثڅ ده ٽ٢ طد٩ن دمجن ث زمجد ثوڇ هڂم آد و و تچ ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 87

ڂی مڂه ثض و تچی و ث مڂه و ز ثڅ و و٩ن ث ځه ت -5مإله ثی ث و مٲمدال ن ز و نی زض دجتظی مثٱجص هڂم منلی ث و جندثه

1دڂن ځه دیظ جڇ آنـجضطدثنن هؾ ثظوذجدی ٽآد تج ثٹث ثنـجر زن ولی آنجنڂه ون می -6مإله

هؾ طمظ ث ثڅ ثظوذجدی طمظ ثٹ٦ل ثض و آنڂه نتڀ ثض دهظ ثض ثض ثنـجر ز.

ثڅ ده ٱی نظدثن ٱمة طمظ ث ده سجتجد جن دجت آد ث طذتل -7مإله ده هؾ ثٹث ځند و میثد ٱ و ث٥٪ث ثتن ثض ځه ١دص ثثمأ ٱمة طمظ نظدثن طمجمی منجڀ هؾ ث ده و٭یٺه ثظیجی و دود ٱ و هؽ ثنـجر

و طنهج وٽدٷ ث٥٪ثی ٱٹجص و مٲ دثی ٹ ثتن ٥وص ځجٹی ز نیض دلڂه ث ض ثد مپثی ث وٽدٷ وثؿخ ٱٹجص تج مٲ نی دثی

ثنظپجڇ ده هؾ ثٹث ځجٹی ثض.ثڅ دثن وٽظ څنـجت ٱمة طمظ ث نث كنجنله زند وٯ -8مإله

ٽآد تج ثٹث و تج جڇ آتنه هؾ نڂه و ځد هؾ ثض دجت ثمجڇ هؾطمظ ثنـجر ز و زملنجد ثض نی ثڅ وٯ ده ٱمة طمظ ځه و

طدثن ٱمة طمظ ث طڂمیل ظی نمد طج وٽض طنڄ و طنهج مدی میده هؾ ثٹث طذتل ځن و ځجٹی ثض و تج ث آٵج زمجد ث وٯ ځن ځه

نیض تج ٱی ثتن میجد ست آمه ځه نظدثن ٱمة ثنظه وٽض ځجٹی نمی طمظ ث سجتجد ز.

مؼد د وٽض ځجٹی وٯ ده ٱمة طمظ ځ و ددٷ ٱجط تج مدثٹټ ٱجص هی٤ ؿدی ځه وٽض سجٿ ن دجتظی مٶدڇ ثٱمجڇ هؾ دج

ثی زم مڂه ث دنچ ثی ٱثٻ و جندثه ثه ث ه٦ص دجٽ(ٯد: ثڅ جندثه75 2ه 2. وثٹی ؽ 1

ٵجلذج ن ځثر ثض ځه هڂم زمجد ث دجتظی منٮد ث. آته ده هجح ثتن ثض ځه ثنجد ٩ذٲج « ثزل»ځ ث ثتنـج سیثض ځه منج٧ ثتن هڂم دد و نذد د ثوض و

د.7ه ځن. (ثث هؾ ن ثزل نڅی می

اسرار، مناسک، ادله حج

88

ث طڂمیل تج م س ث وٯ ٱمة طمظ آنلنجد دیمج ځه نظدثنض دځن و ځی ث زم دثتن تجدض تج منجخ نیجدض نیجٹض ځه ثتنچدنه مدث ٱمة

طمظ دجتظی طذتل ده هؾ ثٹث د و ځجٹی ثض.ځن و ٽجٱة ٱمدمی ٥وطی ځه طذتل ده هؾ ثٹث ث ؿجة و ځجٹی می

ن ث هو ثظیج دیود دج كه سیثت و كه د٩ٷ ځٱی ثض ځه ثڅ ؿلدڅیی ث ٱ تج د٩ٷ ځن ممڂن دج و نڂ طذتل ٱمة

طمظ ده هؾ ثٹث څكه ؿجة ثض ولی ځجٹی نیض.نمجت ځه ثڅ زم ٽجدل څكه ث ث٩دٻ ثذج مینأ ث٥٪ث كنجد می

ؿلدڅیی تج د٩ٷ ځد دج زمجد طذتل ځجٹی ثض و لیلی زم د ٱر ثتن مینه نثتم څكه ؿجی ثهظیج٧ ثض. ځٺجتض كدد دج څظن نیمی ث ٩دثٷ مـمدٱأ آد هڂم طمجر ثض ه 9مإله

ثڅ ٱ و ث٥٪ث س ث نیمأ ٩دثٷ ٱمة طمظ ست ٱمه هڂم طمجر ث مـ ه ثڅ ٱ مجن ث مجند مـثلوثر ثضه ثض ځه ٹدث

طپ٢ی ث ثنـجر ز و دپیأ ٩دثٷ ث س ث سجٿ دیود ه و ٲی و سی ث ٩دثٷ هؾ ثنـجر ز و هؾ طمظٲ ١وین ثض.ه ٩ذٲجه ن و

و ثڅ م مذظد ده ٱی ځه نظدثنض ده ٩د ١وین دپیأ ٩دثٷ ث ثنـجر زد وثؿخ ثض دثی طظمأ ٩دثٹ نجةخ دچین و ثڅ دیه ز ځه مؼد

هذدت دظدثن د نی طڂمیل ځن وثال ١دص ثمڂجد سی ث س ث د٩دثٷ هؾ طڂمیل ځن و ثڅ طج وٽض وٽدٷ ٱٹجص ٱ دجٽی دد دجی ٲی نی نجةخ دچین و ث مد تج نجن ٽی دلینن و دتن ططیخ هؾ

طمظٲ ث طڂمیل ځن.ثی كه دثی ة مٺهطدثن ٱم ٭جزث دین ٱمة طمظ و هـ می -10مإله

د و كه نیجدض ثنـجر ز كه دثی ثهثم ث مڂه جؽ د و كه ث ثی زم د مـ طنٲیم ځه آ مڂه ثض مور څ و لیل ون و ٽجن ځننه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 89

څكه جت 1ثن ؿجة نیض ٱر ؿدث نثتم څكه دٲ٦ی ث ٹپهجء څٺظه منجٹجطی زم دج ثظوذجد نث ثمج ١دصطځ ثتن میجد دهظ دج ولی

ثالدر زم نیجوه تج حزكنجنڂه هؾ نجةخ دده و ه وثؿخ ددن ه نیجدظی ٱمة مٺه د ٱهة ثوض و ز و مد وٽض تچی نث

٩ذٲج ثتنچدنه مدث وثؿخ ثض و ثولدتض طځ مٲنجةی نث.ض میجد ٱمة طمظ و هـ ث مڂه تج هر جؽ آتج ؿجة ث -11مإله

د؟ ثتنـج نی ثٽدثڇ و وثتجطی څدنجڅدد ثض و هج١ل ؿم وثتجص ثتن ثض ځه دج مثٱجص ثتنڂه ده هؾ د و میجد ٱمه و دڅظن ده مڂه تڀ مجه ٹج١له ند و ٥من ٺ وی ٥وص تج هجؿظی دج دج طدؿه ده ثتن ه

٭جزث نه ثڂجلی ث و نه الر ه ز كه زم و دجه ث مڂهدیود ٹظن ثض ده زنچجر ٹظن تج دڅظن مور د.

«: ثد ثلمظمظ مطذ٨ دجلوؾ»د: ثی ثتن وثتجص مڂ ده كم می ؿملهثو څو هؾ «: و ز مطهن دجلوؾ» -ز ځه طمظ دیجو دظأ ده هؾ ثض

: ثو دظأ ده «لوؾ هظی تپ٦یه إال ؤد تٲلم ؤنه ال تٺدطه ثلوؾألنه مطذ٨ دج» -ثض هؾ ثض طج ثنـجم ز مچ ثتنڂه دثن دج دیود ٹظن ث مڂه هـ طٿ

مذجث ده دینیم ځه ث١ل ثولی من ثتن مجٹص ثتن ثض ځه د... و می نمیجه و دیظ ثتنڂه تڀ مه كنجنڂه نی دٲ٦ی وثتجص ثضه هؾ ن و ش

ٹج١له میجد ٱمه و دڅظن ده مڂه ند ځه ثتن ١دص وثؿخ ثض ٱمة طمظ ث طـت و ٱمة ثولی ث ده هجح ٱمة مٺه آو.

ځه ده هجح ه دٲ٦ی وثتجص ١ویوه ثؿجة دیود ٹظن طج ٩جةٸ ثو جت ثن ځه دج وجةل ثم ثهه څظه ٹض و دڅظ كهج و ث زض

. څدتن كدد ٱمة طمظ و هـ تڀ ٱذجص ثض ٹج١لأ ٱمة مٺه ځه د مظپل ثض دج وهط منجٹجص 1

ث ولی دنجدثتن دجتظی طمجر ثٱمجڇ وثؿذه و مظوذأ تچ زم منجٹی دج!

اسرار، مناسک، ادله حج

90

دظدثد و ځة مین څض ثتن د څدثزی ثض ون ځه ثجج دیود ٹظن ث مڂه ؿجة ثض.

هټ ذی زم ځه دثی ٱر ؿدث وؽ ث مڂه مد ثظالڇ ثض ثجة و ذ تچ ځه 1«ثنـجر زنة ٱمة طمظ څی هؾ ثض»ده ٱلظ ځه ځه

و زمجد و ثڅ دثن ځه ده هؾ می»جت: نی مجنن زمین ؿمله آمه ٹمڅ دود ثهثر دڅ وإال دجتظی مور ه و مجزی ځه دود ٹظه دمی

2«.ثل مڂه ددنجدثتن ثڅ دظدثن دثی هؾ ده وٽظ دڅ دیود ٹظن ث مڂه ز ثنثه

ج١لأ ٹض و مجنٲی نث ؿ آنڂه ثڅ ٹه زم ځه و دج و ت دڅه تڀ مجه و دیظ ده و ثهظیج٩ج ٹج١لأ دین ٱمة طمظ و دڅظنه دڅض

ث مٺه مودح ه وثؿخ ثض ٱمة طمظ ث طـت ځن ځه ٱمة څظهدثز وثال ٱمه زم الر نیض ؿ آنڂه ١دص و ٩دثٷ نجء زم نمی

ور ٥وص زم ٧ ثوڇ دجتظی ٺ ٥وی دج ولی ١دص نیض دلڂه زڅدنه هجؿظی څكه ٵی٥وی و ٹدص نجنی ثظه دج ؿجة

ثض ٺ ځن. -2ثنـجر هؾ طمظ -1تث ٠ مظمظ و ثطذج٧ و دظچی ده هؾ ث:

موٺد٫ مجند ٱمة طمظٲ. ثطذج٧ ثوڇ ز و ١دص موٺد٫ ثض ولی

دن ٱمج ثض ځه دجة ٹٻ طمظ و ٱمة مٺه ث ه٦ص ١جٻ(ٯد سیر ٹمد مظمظ څی هؼبوثتض . 1

و كنجنڂه ثمجر هین(ٯد ز س ث آد ز ؿج ځه ددثز می هؾ ثض ولی آنڂه ٱمة مٺه ثنـجر می ٹظن. ه منی میثلظوته ثه ٱثٻ ث څٹض هجلی ځه مر د توـه ٱمه ځ و تدر

نمجت ځه آنله دثی مظمظ ممندٯ ثض ٹظنی ثض دود دڅظن و ذ تتن نی جز ثض. و كنجد می. ١وٻ ث ثمجر ١جٻ(ٯد آوه ثض ځه ثڅ مظمظ ددثز ث مڂه دود و جتظه نیض تث ثو څی هؾ 2

ٹهمیم ځه ثتن و ذ ځه ده و و ... دج ثنٿ طإملی می میثض طج ثنـجم ز مچ آنڂه دثن هـ ث دین نمظځن ؿ آنڂه ومی ١دص ٱلم ده « طد څوڅجد هـی»ثن ؿملأ ٱندثد مٲج٣ تڂتچ وثنمد ه

دڅظن ثؿجه دود ٹظن ثه ولی جځض ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 91

و و وی ثتن ث١ل ٩ دین می ومی ١دص ٹج١لأ تڀ مجه ث ٥وی ددد ثتن مجٹص ثض.

څ تج نه ث١د كنجد ٺی هثر ثڅ نثن ځه دثی هؾ دمی -12مإله ثض و ١دص ٥وص دجتظی زنچجر ٹظن دثی هـ ث مڂه مور د ځه دثی دڅظن ؿتض ځن ثڅ س ث تڀ مجه دڅض دج طـت

ث ثولین میپجص نیض ٱمة طمظ ځن و ثڅ سی ث تڂمجه دڅض زملنجد ثهثر ثهثر هؾ دمجن طج ثنـجم ز.

وؿه كنجد طدثن دثی هوـ دڅ ده زیق ثڅ دثن ځه نمیه 13مإله ط مهممجٹطی نه ثهثر هؾ و نه دود ثهثر ؿجة نیض مچ آنڂه ٥وطی

تن د ځجٸ ث ٱر ثظ٪جٱض ثض ولی ٱین هجڇ ث هؾ سی آت ځه ثث نٮ ثهثر هؾ ه ثڅ ددٷ څمجن طدثنض دڅ. دجتظی ده و٭یٺأ د

ٱمل ځن.ه تج ٱمة مـو كنجنله دج ٹج١لأ مدثی ځه دج ثهثر هؾ ث مڂه دیود می -14مإله

ث طـت ځن وثال زمجد ثهثر تڀ مجه دڅ الر ثض ث ثولین میپجص ثهثر ځه میپجط مڂه ثض ځجٹی ثض.

كنجنله ددٷ و٭یٺه ث مڂه دثی هؾ مور ن و دیود ه 15مإله ثڅ ٹج١له ه ٹض ٹپ٨ څنجه ځه و كیی د ثو نیض طنهج ده زنچجر دڅظن

ث وثؿخ ثض ث ثولین میپجص مور د وثال وٽض هؾ ه تڀ مجه ه د مڂه دثی هؾ مور څ.

دج ه ځجنی ځه ځججد ٹض و آم ده مڂه ثض ده طمجمی ٹظجوی -16مإله طدثنن میجد ٱمة طمظ و هـ مجٹص ځنن ولی دهظ ثتن ثض میه ثة٨

ځه آٵج وو ده مڂه ٱمة مٺه ثنـجر زن طج ده ٩د ځلی دثی مجٹص و كنجنله مجٹطی زم سی نیجم ثتن ٱمة مٺه ځه جؽ مڂه آث دجن

زجی هؾ ثنـجر ه ث ٱمة طمظ ځجٹی ثض. مجه

اسرار، مناسک، ادله حج

92

څ تج س ث تڀ مجه ثڅ نثن سی ث تڀ مجه ده مڂه دمی -17مإله ثهظیج٩ج ث مڂه دج هجلض ثهثر هؾ دیود و ش كنجنله سی ث تڀ مجه

ث ثولین میپجص ه كنجنڂه څٺظیمه ث تڀ مجه دڅض دڅض ځه زیق و ثڅ سثهثر ث ده نیض ٱمة طمظ طـت ځن و ١دص ثوڇ دج ٱمة مٺه ث

ثهثر جؽ څ.

حرم:

طتن ثنظن هو و ثهڂجر هر ده منٮد ث٩دٯ د مدثٽیض هر ځه نتڀثی ٱمة طمظ ثض و نی مدثٽیض دثی ٱمة مٺه و هؾ ثٹث و ثهیجنج د

ثهڂجر دڇ و وؽ ث ١ی و ځند څیجه هر و دیجی تچ ث مجةل الر ثض.

ځه ده مٲنی مڂجد موظر و ثمن ثلهی ثض و ٽمض مظن و هجیه « هر»ث ده مجهض كهج ثض. مظن و مځ ث١لی مـثلوثر و ٹٯ و هجیه

دج و ثلذظه هو سجن٢ ځیلدمظ مد میٹنڄ ث٩ثٷ مـثلوثر ثض ځه زجی څدنجڅدد: دج ٥ل

ث ٩ٷ مج مـثلوثر ځه دی متنأ منده ثض هو ځیلدمظ ځه مـ طنٲیم ثض.ه

ځیلدمظ مـ ؿٲثنه ثض. 14ث ٩ٷ مٻ ځه دی نـ ثض هو ځیلدمظ مـ نمه ثض. 20ث ٩ٷ ؿندح نتڀ ٱٹجص هو

ځیلدمظ مـ هتذیه و مـ ٥دثد 25ث ٩ٷ ٵح دی ؿه طپتذج ثض.

زجةی ٺی ٩ٹین ؿجه دج زجی هر ده ویله ثظدثنه ثلذظه ثٱدر و نجنهطجدلدزجةی م٠ ه و ثتن كهج مـ نی ځمی ث آنهج وط ثض ولی د

ر دی و زم می هخ وثتجص دهظ ثض تڂی ث ثتن كهج مـ مو

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 93

زجی زمجد نجنه« ثنی ثلولل»طدثد سض ثتن ثٱدر مور څی ځه ث١ل هر ثض ولی ثهثر ثتن مجؿ دهظ ثض.

هر ثثی ثهڂجر ثظ٢ج١ی ثض ځه ث طمجمی ثمڂنأ مپأ ٱجلم ثمظیج ث:١ی هر و ځند څیجز ز هجڇ و د زمه ځ هثر ثض مچ -1

یجزی ځه جنأ مج وةیه ده طٺ٢یلی ځه دجح مومجص ثهثر ثض.څ ٭جزث ؿجت نیض جٿ تج نڄ هر دیود ده د. -2ده ٩د ځلی ٵیملمجد هټ دڇ هر ث نث و وثؿخ ثض ث -3

وو ؿلدڅیی د ٢د ثڅ ځظجدی نذج. و ثڅ ٹن د وثؿخ ثض هثر ثض ځجٹ مووة هر ٹن د -4

نذ ٽذ ځنن و ؿ ث ث هر دیود دذن.ثڅ كیی هر تجٹظی هټ دثظن ث نثی طج ١جهذ دیجت و -5

دث مچ ثتنڂه دثنی ثی دظی طلٸ د و ده منٮد نچهذجنی دثی ١جهذ ؿجزجی منجخ دثی ځه ٩ذٲج ؿجت و ثهیجنج وثؿخ ثض و دجت تڀ جڇ

ده ث٩دٯ ٱمدر جنی و ثڅ ده ځلی مإتد ی تج دثی ١جهذ نچهث طج جت ط٢جٹج سیث د تج ث ٩ٷ ثو ١ٽه ده و دص هټ ط٢ٷ نثی مچ ثتنڂه ١دص هجؿض م٦ن موظجؿجد همی دثی و زڅجه زم

١جهذ سیث ٥جمنی و دجتظی ده ثو دشثی.كیی تجٹظه ده ؿجتچجه دهظ ثتن ثض ځه ثڅ مووة مـثلوثر و

ځن زجی هر طودتل زی ځه ٩ذٲج ١جهذ دثنـج مثؿٲه می ثمجنجص و څمه هټ نثی ویله ده ١جهذ می دلڂه ١دطی ځه ثهظمجڇ دزی دتن

ه ځدنظی نچهثی طج كه ځه ط٢ٷ ځنی و ثڅ زم ؿجی تچ ثض د دیود هر ده.

اسرار، مناسک، ادله حج

94

ثتنـج هر ثمن ثلهی ثض و ځی هټ طٲ٣ ده تچی نث ٢د -6 مـثلوثر ځه ؤمن دیظ ثض و آتجص ٽآنی نی دجة ثمن ز و

ٽمض وث ثض:آمنب»... وبن دخله من و څ ثتمن ه ز ځه ثل ثتن جنه: مـثلوثر «

و»ثض أ آمنب حشمب لهم نمىن لم آتج دثتجد هر ثمنی و سجتچجه سنجزی »« ؿنجتض جتظأ ه ٢د مـثلوثره ؟ ځه ثڅ سنجه دنة مـر«ننهجتم

ٱپددظی ځه مجثمی ځه سنجه هر ثض ځی هټ طٲ٣ ده ثو ث نث ٹپ٨ دیود و مچ ١دطی ځه آح و ٵث ث د ثو طنڄ څی طج د ده نجكج

ؿنجتظ نذض ده هر تج ؿجنل و مجڇ و نجمد ثةثد دج ځه كدد ثمن ثؿظمجٱی د ثمن ٢ی مپر ثض وثؿخ ثض كنجد ؿنجتظڂجی ث ده ثت

دجنن څكه ثل هر دج.تج ه ځه دهظه ثی كه مور و طد ثی میهمجد ث! طج زنچجمی ځه مڂه

ومی یلی مثٽخ دج ځه ددٷ همض هر و ١جهخ هر ٹظج ٵیم ځنی ده جت میهمجنجد و دنڅجد ث مظٲ٣ ندی.

ط و ط ثض كنجنڂه ػدثد دی سثؽ زث ځه څنجه هر دی ض دط ثض.

د١ه ثتنڂه مجند مڂه مظلر آڅجزی و مثٽذض دیظی ثض ثتنـج آثی ثض دذین ثڅ څی و ثنجنیض ثض طمتن ثمن و دیمأ طمتن د

طدثنی ثمین دجی مڂه نمجد و وثؿذجطض ث ثنـجر ه و دیود د. نمی« و من ت ٹیه دئلوج دٮلم نٽه من ٱثح ؤلیم»و دیجی ث ثهجتغ آمه ځه

مڂجد و إلوج ثتن آته طمجمی څنجزجنی ث جمل ثض و كنجد زم زض تثط ط و ػدثح ث نی دڃ ط دج څنجه ث دڃ زملنین مجد ز ٽ مپ

ه ځن ٢د مـثلوثر ځه دجتظی ثسج مثٽخ دجی ٹڂص میثص ځ ثهلل و طدؿه ظض و سجتض زڅ ٪ج نو زمهه دجنض ه كمض

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 95

ثض ځه دهخ دٲ٦ی ثللهی و جت وی زمین ؿهض ثهلل دجی ځه دیض ثلیو٭جةٸ ثهجتغ ثٽجمض مڂه مٲٮمه مڂوه ثض ځه دیظ مر ث ٱهة

آتن مچ آنجد ځه ثةم ثلمثٽذه دجن هر دثتجد نچین هر ثلهی دنمیثالدر نمدنه ٹپ٨ دثی مض ده ثدر و لجلٱجی ند مجننجد ثتن

ثتج ثتن نجكی ث طإتی ٹمج ځه ثتن كنین زثتض مر دج نه دثی طـجصدجم وإال د ثنی: ثڅ مجنر ٥ی ده ثدر ث دص ٱدؽ وثٽٲه ث ٽذل

هجص ثه دص مپ ٹمجی. ث وٽدٯ ځن و دجاله مڅم ث ده كهةځ هثر ثض مچ دثی ځجنی ثل د هر دود ثهثر د زمه -7

جد ٹض و آم ده هر ثض و تج ثتنڂه تج آم و ثن و ځه ٶلثن ځه الر ثض س ث زملنین ځجنی ځه سی ث تڀ مجه تج دیظ مور ه

1ثتن ٹج١له مـث مور دن.مؼد ثڅ آتن ثهثمجد دثی ٱمة طمظ دده و تڀ مجه څظه ثځندد

و ٱمة ٽذلی د هخ ثهجتؼی ده د مـث دثی ٱمة طمظ مور می آت و ٩دثٷ نجء زم الر نث. هجح ٱمة مٺه می

څ وٽض و ثڅ ٽذلی دثی ٱمة مٺه دده و ثځندد ځه مـث ده مڂه دمیٱمة طمظ ثض ١دطی ځه وٽض طمظ طنڄ دج وثؿخ ثض دثی ٱمة

ٱمة مٺه.طمظ هثر د وثال می ثض میجد آد و ثی نث. و ثڅ س ث هؾ ثض ٩ذٲج ؿ دثی ٱمة مٺه مینه

ه و دجاله وثتجص دیجی ثتنـج وث ثض ځه ثڅ ٹج١لأ میجد ثهثر ٽذلیثتن ٹج١له ثڅ تڀ مجه تج دیظ ثض وثؿخ ه ثی دج ثهثر ز هؾ تج ز ٱمه

یود ٹظن ث مڂه میجد ٱمة ثض مـث مور د و طٺ٢یل ثتن مإله د طمظ و هـ دثز آم.

ځه ٹج١لأ ځمظ ث تڀ مجه طـت ثهثر دثی . دهخ ؤذج و ثٽدثڇ ٱلمج ثتن مإله ٭جزث ث ملمجطی ثض 1

ثتم. دڇ هر وثؿخ نیض و مج زڅ ث ثهی دٷ تج طتی ثتن مإله نته

اسرار، مناسک، ادله حج

96

و ثڅ ده ٱللی ځه ث ؿمله دڇ هر ثض ثهثر د ثو وثؿخ ولی ده ٱی نظدثن زمأ ثٱمجڇ ٱمة مٺه ث ثنـجر ز وثؿخ ثض ١دص ندمیی ث ٹ ٱ دثی آنله مٲو ثض نجةخ دچی ولی ثڅ مور د

نذج ثڅ دثن دثی ځنی ث ثځجد مٲو دثز دد ثتن ثهثر دثت وثؿخؿجی ثڂجڇ ثض و ثڅ زم مور ثهظیج٩ج دجتظی ١دص ندمیی ث ٹ ٱ ٹٲد ٱمل مٲو ث ثنـجر ز و طـت ثهثر زم الر نیض و ثڅ

هثر ځندنی زم مـث مور دجتظی نپ٢جد څظه ث سی ث ثٱمجڇ ث طڂمیل ځن و ش ده ثٱمجڇ ثتن ثهثر دشث.

د زمأ ملمین ثض ځه زمه كی هر ث د زمه ؿج طؿین زن ځه -8د كنجنڂه ث دثظه نمدنه و نمجتچجه ثدر هپیپی دجن و تن

سو ثدر ث ده ددی د و وم ځد ث جظه كهة ؿی نڅی جن.نمدث

تڀ ځٲض نمج ٹثی مـثلوثر زملدد »و ث ٹمدة سیمذ نجنین ځه نمجت ځه ٹ٦یلض ثتن مڂجد كنجد می« تڀ میلیدد ځٲض جة ؿجزجض

زجی ؿهجد تڀ میلیدد دثد ثض. مپ د جت مڂجدهثر ثض دج دم آڂج وث هر دی ځه ثتن د د زم د ثمن -9جنید مر ثض مچ ١دص ٥وص ځه هٺ٬ ثمن هر دظچی ده و ط

زمثه ثظن دم ثظه دج.جظمجنی دلنط ث ځٲذه نجن و كنجنڂه ممجد زمچی دنڅجد -10

دج.« ثهلل دیض»ط ث زججد نی ځدطجه ثتن جنهمج و مؤمنین ؿه ثهلل ثض و جتظه ثض ٱل ثتنهج دی ث ثمظیجثص هر

ؿهجنی نٮی ٵٺلض نڂنن طنهج مځ س ثالدر تچجنه و دی لجثوڇ ث ثتن ... نچثن دلڂه دج ثٽجمض ثةمی و تج ٹض و آم ثدر ث ثنو٢ج څوزی

تج ثتن ځنچة ثدمی ث ثةمج ونټ زن ؿدی ځنن ځه ثتن مځ نمدنأ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 97

ویله ثٹڂج ونچ ةثن نی نمدنه دج طج دتندمی ث نٮ جځنجد و ث ؿنذ زنة ثدر ث ؿهجد س څ.

ٵٺلض و ثزمجڇ ث ثتن سجتچجه دڃ ثدمی څنجزی ثض نجددنی و سجتمجڇ دڇ ثهلل(د و ث ض ثد مځ ث١لی ثدر ځه زمیه « ٹظن مذین»ځد

د ثض.زج ملمج ؿجتچجه دد میلیدد

هاسک حج توتع:

ث ثتنـج وثؿذجص و مومجص مظٿ میجد ٱمة طمظ و هـ ده ٩د مٺ٢ل د. ث دیجد می ؿج و ش آنله مظ٠ ده هؾ طمظ ثض س ث ٱمه و تڀ

احرام:

نظین وثؿخ ث وثؿذجص طمجمی ثٽجر هؾ و ٱمه ثهثر ثض زمجنن ځد: ځه دی ث آنله سی ث هؾ و ٱمه ثالهثر نمج ده مٲنی هثر تىجس

څ ثهثر ط می د و آنڂه هثر دده هثر و نمج هدڇ دده ثځندد هثر می الحجأشهشمعلومبتفمن»آتأ « لذیڀ...»ثض و ثهثر هؾ و ٱمه « ثهلل ثځذ»نمج

فشضفيهنالحجفالسفثوالفسوق والجذالفيالحج فمن»د دج ؿملأ 197:2( « فشض ثی د ل٪یٸ ده ثهثر هؾ و ٱمه ځه ځه زځ ثتن ه ثجه «...

آد ث د د ٽ٪ٲی ځن ځه مور ه ځه ز وی هؾ و ٱمه ثضه مجه هؾد ځه دج ثهثر كه هؾ و كه ٱمه كه وثؿخ ځه مٲلدر و كه مظوخ

دن. وثؿخ میزمچی زجةی ث ځه و هدڇه هثر ث «ٹغ و ؿثڇ»ش دج ه ه٢ج و دنسدالتن

ثض هثر « ؿثڇ»زجی زمیچی و نثٯ« ٹغ»ث ځجزجی ؿنی زم ٱهه ث دثز آم. ځه ځه د مومجص ثهثر دج ثث و ؤله

اسرار، مناسک، ادله حج

98

ی ٽی ثتن ځه هثر ځد ثض ثنو٢ج مومجص ٱمل« هثر»و ثتنـج زجی وثونه نجض ... ه ثدٽی ه هجلض نیض دلڂه مومجص مٲٹظی

ط زجی نجدـج و و ث ث ځه تٲض مٲٹض مهم زج و لذظچی لذنیدن ځه طٿ مومجص دنی و ٽی ثض ثتنهج نی هجلض ثهثر هثر می

ندی و ز و ثهثر ٧ ویله و می ثض دثی طٿ مومجص لذی و مٲثض و ز وی مومجص ٭جزی و دج٩نی د مور هثر ثض و ثځندد

دج٩نی: ذ ثض ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ځه دثی ثهثمض:ؿجمه ثظی ه (دج آح طددأ جل٠ و دی جةذأ ٵل ځن ځه څنجزجنض ث ددت

٭جز و دٯ : ٢د -و ثظجد د څی ځه سدی ث ١ٺجی ڇ و ؿجد دج٩ن ثض.

ث و ده د ثمیوث مور د و ث ز كه و ز ځه طد ث ث تج ث دج می ث و دظجح. ث آنله طد ث ث ٩جٱض هټ دج می

جةذه و سجٿ ثلهی ثض ځه ٱدطض لذیڀ دچدی ځه ده مٲنی ثؿجدض مهمجنی دی دد. طتن ظجوت كنڄ ٹمد طج كنجد دی و ده موڂم

ثهثر ځه ثولین منجڀ هؾ و ٱمه ثض نظین څجر ثجی ثض ٺ ثهلل طدثد ده ٩د می ثل څوه جلڂین ثلی ویله نمی ثهلل و ؿ دتن ثلی

هجؽ تج مٲظم .ؿ سیمدد ثه ث ث و ده ؿ ٥جی ث ث د د ه ؿ ث ثثهثر:

دثزی ه ن ثه طد دجتظی نی ث دی: ددثزیهثر ځد ثض و ثتزج دود څی و د ث نی د د هثر ځنی ث و ددینی ث ؿمله دی

زج څم دی طج سیث دی ځم دی طج تج دی. د و دیزج ؿجتچجه آمجڅی زج نـجص ث څیثنیض ثځندد ځه میپجطی څد ٢ی

زج دی جنأ ث زج ده دی ث و ثةی د ث د و دیدثی ځدف ځ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم 99

زجتض ث څم ځنی زج و دی زجتض دود د ځه دجتظی د جظه ثتنڀ ث لذج ثی څم ځنی آمجة ث جظچی د دجی. آنله ٵیدص ده د آوتظه

ثی هزجی طدض ځه د ث آنهج څم ځ نض ثتن طدتی طض ثتن لذجثی و دتظن ث ث ثتن و آد ثنجد و هیدثد و څیجه څم ځه و ده د ثٹوه

ثی ثځندد لذج ثی ث وم و ٱپلض ځجظه و ده طن ثٹوه ثتن میجد څم ځهثلظذج ث دشد ثتننڅی س څدڇ و ٵو و ثلظذج ث دود آ و ؿجمأ مڃ دی

و دج دجد هجڇ ثتن ځٺن دچدی:ثر طج دج نڅی هټ نه مهه ثر تج تچثد د جظه -ثر: ز كه ددهث

در د ث آمجة ث جظه ددی و ثتن لذج و آد نڅی سثلظذج كهة ثص ث سدجنه دد ثځندد ده څدنأ نض آی طج تدنجی ون ث جظه

ث جظچیض ده جتظچی ٹثزم آت. د ث د څم د ثتنـج میپجص ثض ی میپجص د نه ثی سیثی

څجه ثض ثتن؛ مجد و مڂجد آمجڅی ثض. ځی میٲج ځه ثتنـج آمجهد ث دجت ځن و آمجة مدٽجص ثتنـج میپجص ثض و نه میٲج طد ثځدنه

ی میپجص نه ځی میٲج د طج ځ دی.لذج ی تنض و نججةیض دد ١جهخ میپجص طد ث دیزجتض دث لذج

زج څم ندی ث ثٵیج څم ندی طد ث و دهظ زم! طج ث د و دیه نج می ننج ده طد وٽٲی نچث.

ثی ونض: ٱپل و وم و لض ز كه وٳ و ثٱج ده د آوتظه ی آزنڄ مپ٢ ځن. ذڀثی زمه ث میپجص سض څث ٹن ځن تظه

سدن ه و دیظ مڅجد طنهج ه ؿجمه ثمج طد! ثځندد و زج می نڅجد ؿجرمڅض ه ثی و نه ثتنچدنه مه تث ثی نه آنچدنه نه ؿجمأ نجسثظه سدیه

زجی د م٢ندٱی: م٢لوظی و طدیظی ثض و مدٽٸ ثهثر نی څد نڅی نة ث جهض د.جظه ثض و ثځندد

اسرار، مناسک، ادله حج

100

سد ثمج مظوٿ: ثی ځٺن میپجص دمی و دج ثتن مد نه د مهل ؤد مدطدث ٽذ»ده دی جنه ث: دمی سی ث منض: ه مظوٿ ده دی هټ

«.طمدطدثثن ثن ځه تڀ ٽذله و ده دی تڀ ٽذله زج تڀ ٽذیله ثتنـج زمأ ٽذیله

هجؿی ; ٽ٢ ځننڅجد جنأ ث و ه ه: ثنجدزجی ٹی ده وهص څثةی ځؼص تچ زیق!

طن ه زج طنهجتضه زجی نڅی نی ده ځؼص آمه: طنهج كنجنڂه وهصثن ځه ده جنأ ث و مر زشجن نه زج یل ؿم هجؿیجد څم ه دثه

جنأ زدی و طنهج د!د و دج دف و زیق میځم زج تڂی آد تڂی زم سه ثهثر دیجزج ځم

ثزی ه ؿ ٱدص ثلهیه ظی طهی ث زڅدنه نجنجمه: څنجمه و څدثزینجمه جنأ ثتن.

نهی: ث ود نیض و مور د طج مور دی ځه ثی إهثر و څجر میزجض ث دود زم ده ثه ثٹظجد ثض ځه دج طهی ځد د ث ٵیث و ثةی

ثی: څڅدد د ث ود ؿجدـج د ث دود دج تڀ څجر دمی ز څجمی و زج. ؿمله څم د ث د ودی

زج ثٹج ثتن و څجر ٽیی و ٥ده ثی و ثجطی و ؿجنذه ځه آثیزجةی ثځندد د طد هثر ثض و زج څظه ث ؿذثد ځن ځه زم هدڇ څیظچی

وم نیومن طپدی څیی و دهظ دظدثنی ث زم مومجص د طد هثر ط طج مومجص دشزیی.

و ث « لذج ثلظپدی»ځن ث ود ده ځن ٱتجنض می ثهثر طد ث ث طد میمی سدجنص طد ث دج نظین څجر: وی ث دص « سجكأ ٺی»دود ده

د نڂنی ځجی ځن ځه طج د ث ث آمجه ومین څجر: نتڂی ده ثتض می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

101

د و ٽح ده ث نڂنی و ثتن مومجص ثهثر طد ث ث تج طدی وٵین می ده تج طدی ثظین می آو.

ثص څ ځه میپجص نمج ثهثر ث نی دچث دج ځه جلدة نمجزجی آتنهثص نمج ثض ځه طدی مور ثځندد نمجزجی سیینض زیق و نمجزجی آتنه

ومی! څآد ث څم ځه و ثو ث سیث ځه ثی س ثتن نمج زم طـده ثض و مثص سیجمی ثض ز ٽیجر و ٽٲد ز ځدٯ زم طؿمأ و دثی نمجزجی آتنه

ځجزجتم: ه ثر زمهه و ـد سیجر و سیمجنی ثض ندتن ځه ث ثتن س در ی ثض س ث ثجثص و دځجص.طنهج دثی طدض و تچ زیق ... هځجطه ث زمه

ه ثهثره لذجه ثی ثض ځه د كهج سجتأ مؼذض: میپجص و إهثر د مهدنیج ه س ه لذیڀ و دیض و كهج سجتأ منٺی: مومجص ثهثره نیض

مأ ثهثر ثثی دیض و زض ځد ثض ځه ز تڀ ث نڂجص و و٩ی و ثځندد: ٹپه ثث و ٹپه ثهڂجر ثض

هقات:

وٽض مٲین هؾ تج ٱمه ځه ثم مڂجد و زم مجد ه ؿجتچجه و سجتچجه ثهثر ثض و جمل ز وی مجد مڂجد ثهثر.

میپجص مڂجنی ثظ٢ج إهثر هؾ و ٱمه ثض ځه مڂجد زجی م٢د دجتظی ثنـجر د و مجنی جمل طمجمی منجڀ ثتن ز و ثض

نجڀ هؾ و ٱمه ثثی و څدنه میپجص ثض: ز و مڂجد و و تج دهظ ځه م د. مجد ج ثنـجر می

كنجنڂه ه و میپجص ثهثر نی ځه مڂجد و سجتچجه ثهثر ثض ث نٮ مجد نیمیپجص مجنی زم زض مچ ثهثر ٱمة مٺه ځه ه ثهثر هؾ و ٱمة طمظ

مجد مٲینی نث. پجص مجنی نجمذه ځه ٩ذٲج آٵج میپجص ثهثر ثض:ٽآد طنهج ث می

اسرار، مناسک، ادله حج

102

يسئلونهعنالأهلةللهيمواليتللنبسوالحج» زجی زجی مجه مجد زدڇ« ... مٲینی ثض دثی هؾ ٽآد و إٹث ولی ٱمة مٺه مجد ج١ی نث.

مجنی و مڂجنی اللض ځن ځه تڀ ؿج د ز وی « میپجص»و زم نیض ځه مجنی ث وٽض ځه ث١ل مجة مٺٲجڇ ثض و مڂجنی ث د مٺٲجڇ.

هقات هکا احرام:

زج زجی ثهثر ث مـمدٱأ ؤهجتغ دجح میپجص كنجد می نمجت ځه طمجمی میپجص ه مڂجد ثض:

مـ ؿوٺه -4مـ ٽآد ثلمنجڇ -3مـ ـه -2مڂأ مڂمه -1ؿجةی ځه -8موجثص میپجص ثتن سنؾ ؿجی ثی -7وثی ٱپیټ -6م تلم -5

ځه: الحل أد -10جنأ د مور -9سی ث میپجص دثی ثهثر ن ځنن. دهظتن ؿجزجی آد ثض.ه وسو مـ رؼساه حدجه مـ طنٲیم

زجی مجنی زجی مڂجنی ثهثمن كنجنڂه م دثزیم ث و میپجص ثتنهج میپجصو طج سی ث ٭ه و ٱٹه طج ثنثه ه ذالمؼده ه مجه هؾ: دثڇ -1ثهثر:

ثی ځه دظدثن زمأ ثٱمجڇ ٱمة طمظ طج زنچجمی ځه دظدثن ث مڂه دثی هؾ طمظ مور د و د ث دثی وٽدٷ ثظیجی ٱٹجص دجن.

هک هکره:

تج ده ٱندثد مـجوص مدٽض تج میپجص هؾ طمظ ثض ځی زم ځه منل دثی ٱمة مٺه ه ث٥جٹأ د هؾ طمظه تٲنی ثل هره طد٩ن مڂه دج

طدثن ث منل مور د ولی دثی ٱمة طمظٲ و هؾ ٽآد و ثٹث نی میمظوخ مؤځ تج ثهظیج٧ ثض ځه ث جؽ هر مور د و زمأ ثتنهج

ل هر دج ځه ثڅ جؽ هر مور د و ١دطی ثض ځه آد زنچجر ثزمأ ثتنهج ١دطی ثض ځه آد زنچجر ثل هر دج ځه ثڅ جؽ هر

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

103

زجی سنـچجنه ثض ث زمجد میپجص وإال ث دد كنجنله سی ث تڂی ثمیپجص جؽ هر مور د.

ص ثض مڂأ مڂمه ث٥جٹأ د ثتن هجلض ثظیجی هجڇ ث٥٪ث نی میپجزجی ث١لی: سنـچجنه و ثلذظه دثی آنجد ځه ٵی هؾ طمظ ث طمجمی میپجص

ثالمڂجد ز كه وط ث ٹٱی: ثنی ثلولل مٲون ولی وثؿخ ثض هظی مـثلوثر مور دن.

دنجدثتن مڂأ مڂمه ٹپ٨ میپجص هؾ طمظ و میپجص ثزل مڂه ثٱم ث مپیم و ٲد زمجد ؿج دجن ځه دثی ٱمة مٺه و هؾ مـجو ثض ١دطی ځه ٹ

می طدثنن ث منلجد مور دن څكه ه و ٱمة طمظ نیه ٽآد و ثٹث ثهظیج٧ ت ٢د ٱمة طمظ ثهثر ث ثنی ثلول ثض.

و ؤنی ثلول میپجص طمجمی ځجنی ثض ځه ث دیود هر دثی ٵیهؾ طمظ جد س ث ثنی ثلول دج تج سی ث آد ده ٧ ثتنڂه ٱجر مڂه ثن كه جنه وثه ځیلدمظت نچن.ه هثځؼه ث میپجطی ث١لی و تج دثد

جد زجض ثهظیج٩ج ث جنه جد میجد هر و تڂی ث میپجص ځجنی زم ځه جنهر ثهلل نی ثهثر ث طـت ځنن آنهجةی زم ځه ثل ه ځه مور ن ثنی

منڇ ثن نی ثهظیج٧ مؤځ ثض ث ثنی ثلول مور دن څكه ث منلجد نی د هخ ثهجتغ كن ځجٹی ثض.

و ثمج سنؾ میپجص ث١لی: دثی زمأ ځجنی ثض ځه تج ث ثزجلی آنهج دجن تج ٱذدجد ث آنهج تج موجی هثځؼ وثه ځیلدمظی تڂی ث آنهج دج ثلذظه

زجی هؾ طمظ و ثتن د ٽجٱه ثی ثض ٱمدمی زمأ ثتن میپجصٵی څجنه. سنؾ

هسجذ ضجر:

اسرار، مناسک، ادله حج

104

مپ طتن و دطتن میپجص: میپجص ثزل متنه و ځجنی ثض ځه ث متنه زج ٱذد ځنن تج ث موجی و ٹنچی مـ ـه و ث طمجمی میپجص

ض ځه ثتن موجثص ځه و دٲی نیه هو زٺض ځیلدمظی متنهه وطضدهخ ن٠ هتؼی ١ین دجة مـ ـه هڂم د میپجص ثض

و هظی ه زج نی كنجد دج ثمج دیج ثتن مپث زیق میپجطی جة میپجص هڂم میپجص ث نث و ثتنـج مجةلی كن ثض.ه مـ ـه

ثل مـ ـه دهخ ثهجتؼی كن دهظ ثتن ثض ځه ث ه 1مإله مور د و ځجٹی ثض ځه ث دیود مـ مور د و ځجٹی ثض ځه ث

دیود مـ تج دثد وثه ځیلدمظت نی مور د.ثځندد ځه مـ ـه د ؿجه نیض ؿجة ثض زمجد -2مإله

نتڀ ؿجه دثد مـ مور د و وثؿخ نیض ثه ث ځؾ ځه ثل تج مـ مور څ.

هجة٤ و ؿنخ و هجڇ نٺج ؿجة نیض ثل مـ و نه زیق -3مإله مـی تچ مور د مچ ثتنڂه هجڇ ٱذد دج ځه ث تڀ ح ثل

زجی دڇ و وؽ دثی و ث ح تچ جؽ د ولی مـ ـه ح ٱذد نث.

ه تج هثځؼ وثه ځیلدمظته ـهٱذد ځننه ث مـ -4مإله ث ه وثؿخ ثض ١دص ثمڂجد ث زمجد ؿجی ٱذد مور د و ثڅ نظدثن

و كدد س ث مـ ـه د ه میپجص دٲی تج موجت: دثد و ٹنچیزیق تڀ ث كهج میپجص تچ ثتنچدنه دد تج ٱذدی نث ثهثر ث دثد

زج و تج موجی زم ځجٹی نیض ٹظن ده د ثتن میپجصدی ث و ٹنڄ نتڂ زم لیلی نث ٩ذٲج ځجٹی ثض ث دیود هر: ثنی ثلول مور د.

اد عقق:

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

105

وثی ٱپیټ هو تڂ٢ ځیلدمظ و ث مڂه ثض میپجص ثزل تج ٱذد : مليځننڅجن تج څڅجد ث و ٹنچی می دج و ده ططیخ د ه د

د. ثص ٱٻ طپیم میه ٵمهه

جحف:

ؿوٺه نی ده زمین مندثڇ ثض و طپتذج وتض و دیض ځیلدمظ ث مڂه ٹج١له ث و ٹج١له ث ث ؿجه یلی دی ث و ٹنڄ ثض هجڇ ځندنی د ثهی وثؿخ نیض ځه ث آد و تج موجی و ٹنچی مور د

ج ٪ څم د و كیزجی تچ زم زض.٢د آنڂه ثهیجن

قرى الوازل:

مـ ٽد ثلمنجڇ ٩جةٸ هو ند وكهج ځیلدمظ و ث مڂأ ثض میپجص ځجنی ثض ځه ث ثه ٩جةٸ ده مڂه می ون ولی وثؿخ نیض دتن

ځن منٮد ث ثه ٩جةٸ ځه زم وط ثض و زم ثهیجنج ده مڂدطی دد می دی مڂه دون.ده

لولن:

زجی سنؾ څجنأ ٹدٻ ده ثتن نی ٹج١له ث زملدد ٽد ثلمنجڇ ثض س میپجص ٿ ر 220ؿوٺه ه ٿ ر 480ططیخ ث نٮ ٹج١لأ دج مڂه ٱذجطن ث: مـ ـه

ٿ ر و ثتنج مجةلی كن ثض: 94ٽد ثلمنجڇ و تلملم ه ٿ ر 100وثی ٱپیټ ه ث ثتن ه ده ؿ هؾ طمظه ثه هؾ تج ٱمهه ځجنی ځه -1مإله

زجی سنؾ څجنه می څن وثؿخ ثض ث ثولین میپجص مور دن مؼد میپجصځجنی ځه ث متنه ث ثه ٩جةٸ ده مڂه می ون وثؿخ ثض ث مـ ـه مور دن و نه ث ٽد ثلمنجڇ ٩جةٸ ولی ثڅ ث ثهثر مـ ـه مٲو

اسرار، مناسک، ادله حج

106

٩ذٲج وثؿخ ثض ث ٽد ثلمنجڇ مور دن مچ آد ځه ثزجد ث دجن ٩جةٸ نذج و تج ندثزن ث آد ثه ده مڂه ون ځه ٩ذٲج كدد د میپجص ث١لی تچی ٱذد نمی ځنن ثهثر ث ثنی ثلول: دیود هر ځجٹی ثض و الر

آد څ می ځنن و نه نیض ثه ث ؿوٺه مور دن تث نه ثتن ثه ث هج١ل ثض.ه و ٹنڄ تج ځمظ -ث ؿجه طج ؿوٺه ٧ موجثص:

١دطی ځه دود ٱ ث میپجص ثوڇ ځه ٱذد ځه مور ن و -2مإله مور څكه طٿ ه مؼد ٽد ثلمنجڇ دٲ ث مـ ـهه ث میپجص دٲی

ثمڂجد دجتظی ده زمجد میپجص وثؿخ ځه و ده ثهظیج٧ وثؿخ ١دصدڅظه مور د ولی ثڅ دود ٱ زم ث میپجص دٲی مور د ٭جزث ثهثم ١وین ثض مچ آنڂه میپجص دٲی ثنی ثلول دج ځه ٭جزث هظی ثالمڂجد دجتظی ده میپجص ٽذلی دڅ وإال ثهثم ثتن ١دص ث ثنی

خ ثهجتغ ثتن سنؾ میپجص م٢د ځجنی ثهلل ض نیض تث دهثض ځه ث آنهج تج دثد و ٹنچیجد ٱذد ځنن ځه نظیـه ثنی ثلول میپجص

ثتنهج نیض.ثڅ ده زنچجر ٱذد ث میپجص ط٢میم تجص دیض ثهلل نثض ځه -3مإله

ل ٹٲد ٱجر مڂه نیض و میپجص دٲی تج آتن میپجص و تج ثنی ثلوط٢میم څٹض ث زمین ؿج مور د ځجٹی ثض تث ٱذد ث میپجص طنهج ده

ځن. ٧ ط٢میم تجص دیض ثهلل إهثر ث آد میپجص ث هظمی میځی ځه ثز ده دی مڂه ث زیق تڀ ثتن سنؾ میپجص نیض -4مإله

ض ث ؿه مجنن ځجنی ځه دج زدثسیمج مظپیمج ؿه ٹو می آتن وثؿخ نیزج دهخ ثهجتغ دثی زج ٹظه مور دن تث ثتن میپجص ده تڂی ث میپجص

ځجنی ثض ځه ث آنهج تج هثځؼ دثد و ٹنچیجد دچن ځه ثڅ نظدثنن تج ثض.ه هظی ندثزن ث آنهج ٱذد ځنن میپجطجد دیود هر: ثنی ثلول

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

107

نه میپجص ثض و نه دثد و ٹنچی ثهثر ث ؿه نی لیلی نث ځه مچ ده ثن ځه آد زم لیل ظی نث تث ١ویوأ هلذی طدثنجةی ه میپجص

ط٢ی٠ ٽجٱة ملمأ ن ث نث: ځه دجتظی مد ن دطی ثظه تج الثٽل ؿجة دج و ثهثر سی ث میپجص زملدد ثهثر. س ث میپجص دٱض و هثر

طدثن مدن ٽث څی تث ثذجی كن ثهثر سی دنه میثض س كچطدثن تج س ث میپجص نهی ه و ثتن تڀ ذ څكه ن ١وین ثض نمی

زم دج ٽجٱة ن: ځه دجتظی مد ث هؾ دج و زم دج ثتن ثذج: ځه نذجت ث ٽدی مٲج٥ه ځن و طدثن ثتن و ؿذهأ سی تج س ث میپجص مور نمی

طدثن هثر ث هدڇ ځن طج كه ځه وثؿذ ث١دال ن ده زیق وؿه نمیجمل آنله مج ه دج ١ٷ نٮ ث ثتن ؿهجصه څثن و مد ١ویوأ هلذی

1څمجد می ځنیم و ده ځج می دنتم نیض.وی زمین ث١ل زم ندٱج ځجنی ځه ٹظدثی ده ١وض كنجد نی ثه ثن

و تج ز ؿجی ثنی ثلول حدجمده ثن: ده ثهظیج٧ وثؿخ دجتظی ث مـ ٹثهثم ث طـت ځن ځه ز ١دص ثهثر سی ث میپجص دج ن زیلچجه

ځجٹی نیض كه ؿجة دج تج نه.

. هلذی څدت: ث ثمجر ١جٻ(ٯد دجة می سیر ځه ده ٱندثد ڂ د د نهجه دد ځه ث ځدٹه مور د؟ 1

د دظه ٱمل ځن و ثتن ثوال مدی ثض ځه ث سی دثی ٹ مڂلی ن ځه و ٹمد: ده آنله دثی ث سیمجتج ٱه نمده و نه آنڂه مجنن مج دثی ثتنڂه دظدثن سی ث میپجص مور د كنجد ځن و ز هجڇ ثهثر سی ث

د ه ثی تچ نه ؿجة میمیپجص دهخ هتغ آتنه ددٷ طڂلیٸ ثض و ده زیق وؿه نه دج ن و نه ویل و نه وثؿخ.

; میه څدت: مض ثمجر ١جٻ(ٯد یر هجلی ځه نچم سته دد ٹمد: ث ځـج مور ی؟ څٺظم: ث ٹدنـج ... ٹمد: كه دج ؿدتنڅجد ی ځه سجتجد می لٶ آتج دض می آت نمج٭ه ث ٺ كهج ځٲض

مد: دث ځج طد كنجد دده!ددثنی؟ څٺظم: نه ٹځن ځه مؼد ده ؿجی ؿوٺه ث ؿه و دجاله ثتن ن ثهثر ځه مج می ځنیم ددٷ ز نی ځج ث آجد ط می

مور دتم و كنجد نی ثڅ مد مذجم زم دج ثلثر آو نیض طج كه ځه هثر زم زض و ث١دال ځده ٱی ثض و دٷ ٯ!

اسرار، مناسک، ادله حج

108

ثڅ زم كنجد نی دثی ثهثر ض دج دجت طدؿه ثض مظلر ه مإلهثهثر نذج كنجنڂه ن ځن مؼد ث ٩هثد مور د ثنـجر دٲ٦ی ث مومجص

دج طدؿه ده ثتنڂه ویلأ مجٹط ثنو٢ج زدثسیمج و و ثض ځه ثتنـج ن ثڅ زم منٲپ دد ثځندد ده ٱلض ثتنڂه مظلر ٹٲل ثهثر هجلض ثهثر ثض

منٲپ ندثز .یمج ده ؿه و ش ده مڂه ځجنی ځه می دثزن ث متنأ دج زدثس -مإله

ون كدد نه ٹوڅجه و نه زیق ؿجی متنه موجی ثٹپی مـ ـه نیض ٱذد ث میپجص و دثد و ٹنچ نی وثؿخ نیض ١دطی زم ځه زدثسیمج

ث موجی آمجنی میپجص ٱذد ځن مهلض ده ثنثه ثی نیض ځه دظدثن دنجدثتن و٭یٺه ثی ؿ مور ه ی مـ ـه دچدتزج ث طمجمج دثد ٹ٦جة لذیڀ

نث.ه ځه ثتنـج مـ هتذیه ثضه د ث ثنی ثلولثتنـج دج زم طځ می زیم ځه وثؿخ ددد ثهثر ث تڂی ث ثتن سنؾ طن

و ه هثځؼه میپجص ثنو٢ج ځجنی ثض ځه ث تڂی ث آنهج تج دثدڂه ثتن ٱذد وثؿخ دج تج ز ؿج ځه زظی الر ٹنچیجد دچ و نه آن

دج ث تڂی ث ثتنهج مور دی.ثتنـج ده ددی ون ثض ځه ثڅ ٹٲد مڂه ثی و می دثزی -7مإله

دثی ٱمة طمظ مور دی دود ٱ زم می طدثنی ث ز ؿج دیود هر ت ثض ځه ث مور دی و ض ثض څكه ١دص ثمڂجد ثهظیج٧

نتڀ طتن میپجص مور دی.ثل د هر دود ثهثر هثر ثض مچ دثی ځجنی ځه -8مإله

ځمظ ث تڀ مجه سی ٱمه ثی ثنـجر ثه و تج هؾ ځه ثن و تج آنجد ځه ځججد ٹض و آم ده هر ثض دنجدثتن ثڅ مڂأ مڂمه ٹوڅجزی ثض

ظپیمج ث ؿجتچجه دطجد دود ثهثر مڂأ ٹو آةی ثهثر ؿجة نیض مزدثسیمج نی ده ٱلض ٱض هځض ممڂن نیض مچ ؿجةی دث زدثسیمج دت

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

109

ځه د میپجص تج دثد میپجص دج ځه ث زمجد ؿج مور ه ٹوڅجه مڂه ٹو آةی.

هر تج مڂه د ض ځم ثڅ دج ٱ تج دی ٱ دود ثهثر ث -9مإله زجی ث٩ثٷ هر ٹظه و مور د مچ آنڂه وثؿخ ثض ده تڂی ث میپجص

زڅ نظدثن تج وٽض ځجٹی نذج ځه ثتن ١دص زكه وط ث مـثلوثر ه و ثٱمجل ث ثنـجر ز.

ځجنی ځه منلجد س ث سنؾ میپجص و ٽذل ث هر ثض دجتظی ث -10مإله زمجد منلجد مور دن نه ث ثنی ثلول ولی ثڅ منلجد ثل هر دج مین میجد ثهثر ث منڇ تج ث ثنی ثلول څكه ومی دهظ و مدثٹټ ثهظیج٧

ثض.ث١دال موجثص میپجص ٹٯ میپجص و ده ؿجی آد ثض دنجدثتن ثڅ -11مإله

د میپجص ور ثض مجنن ځجنی ثز ده مڂه ث موجثص میپجص ثوڇ و ث ځه ث ثه مینی متنه ث ٩تټ ٩جةٸ ده مڂه می ون ٭جزث ځجٹی ثض ث میپجص ومی مور دن څكه ثهظیج٧ ؿم دین موجثص میپجص ثوڇ و د میپجص ور ثض و تج دهظ ثتنڂه ث مـ ـه ځه یلی نتڀ ؿجه

1ثض مور دن.زجی سنـچجنأ ث١لی طنهج دثی ځجنی دنجد آنله څض میپجص -12مإله

و ٹنچیجد ٱذد ځنن و إال ه هثځؼه وثؿخ ثض ځه ث د آنهج تج دثدثنی ثلولل ځجٹی ثض و مڂأ مڂمه میپجص هؾ طمظ و میپجص آنهجةی ثض ځه

ون و ثڅ زجی تچ مٲ منلجد مڂه ثض و تج ث ثهثر میپجصمنلجد میجد میپجص و هر ثض زمجد منڇ میپجص ثض مچ آنڂه ٹٲد ٽذل ث

ه ثهظیج٧ وثؿخ ثڅ دثد مـ ـه وثه ځیلدمظی تج ځمظ ثض ث زمجنـج مور ه و میپجص ور . د1

ثهثر ث ده ثهظیج٧ مظوخ طـت ځن ځه ٹپ٨ طـت نیض و طلذیه ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

110

زجی تڂی ث ثنی ثلول دجتظی مور دن و ٭جزث میپجص نی سی ث میپجص زیلچجه ځجٹی نیض.

ٱجر دثی ٱمة ه و نه د آده ځجنی ځه ث دثد میپجص ث١لی -13مإله ځجٹی ثض ث ثنی ثلول مور دن څكه دٷ ثهظیج٧ ثض ده مٺه ثن

ثهظمجڇ ثتنڂه ٱذد ث میپجص دود ثهثر څنجه دج ولی ثهثر ث ثنی ثلول ٽ٪ٲج ض ثض ولی ثڅ دثی ٱمة طمظ دج وثؿخ ثض ث زمجد میپجص

یپجص دٲی ځن مور د څكه ثڅ زم ث م ث١لی تج موجثط ځه ٱذد میمور طنهج څنجه ځه و ثهثم ١وین ثض ولی كنجنله ث تڂی ث

زجی سنـچجنه څض و دود ٱ دثی ٱمة طمظ ث ثنی ثلول مور میپجص ٭جزث ض نیض و دجتظی دڅ.

زجی ث١لی مور ه و ثڅ دج ثهثر ٱمة مٺه ث زمجد میپجص -14مإله مڂه ثض می دثز دثی ٱمه طمظ هثر د ٭جزث ثهثم ث ثځندد ځه

ثنی ثلول ځجٹی ثض ولی ثڅ مجه زجی هؾ دود ثهثر وث مڂه وثؿخ ثض ده زمجد ه زج تج دثد څظه ثڅ ث تڂی ث زمجد میپجصه ٭جزث

و دج.ؿج دو و مور د و ث ثنی ثلول ځجٹی نیض مچ آنڂه مٲثڅ ثهثر ث ده ځلی ٹثمد ځ تج ث وی نجثنی طٿ نمد و -15مإله

طج سجتجد ثٱمجل نثنض ثٱمجل دهخ ثهجتغ ض ثض دنجدثتن ثهثر طنهج هجڇ تج دد و ثنظن ځن هؾ و ٱمه ثض كنجنڂه میپجص نی هجڇ

س ث میپجص مور ض ثض و ثظیج ځن هثر ثض ځه ثڅ ده نجكج ثمج سی ث میپجص زڅ مینه ثی دثی ث٥٪ث وؿد نث.

هجلی ځه دثی تڂی ث ثٽجر هؾ تج ٱمة مور ه طج -16مإله طدثن دثی څیی مور د و تج زمجد ٽم ث ثٱمجل ث طمجر نڂه نمی

جر زمأ ثٱمجل ث دین ٹظنی نیض.طڂث ځن ځه هجلض ثهثر طج سی ث ثنـ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

111

طدثن سی ث ولی ثڅ دثی ٱمة مٺه س ث ٲی هلټ تج طپ٢ی ځه می٩دثٷ نجة دثی ٽمی تچ و تج ٱمة مٺه ثی تچ موور د دج ثهظیج٧ آنڂه سی ث ٩دثٷ ومی ٩دثٷ نجء ثولی ث ثنـجر ز و تڀ ٩دثٷ

ه ځجٹی نیض.نجء دثی و ٱمة مٺثڅ نثنظه تج ث وی ٹثمدی سی ث طپ٢ی ٱمة طمظ دثی -17مإله

هـ مور كیی د ثو نیض و طپ٢ی زم نذجت دڂن تث منجٹی تج هجلض ثهثر ځندنی نیض ولی ثڅ طپ٢ی ث ٱمث طٿ ځه و مور ده هؾ و

وثؿخ ثض دثی دیود د ث تج ٱمه ثی تچ د ثهثر وم دج٩ل وثهثر ثولی طپ٢ی ځن تث كنجد ځه څٺظیم سی ث طمجمی ثٱمجڇ ثهثر ٽذلی

مینه ثی دثی ثهثر دٲی نیض. -1كنجد ځه آٵج دوغ څظه ثهثر د سجتأ كهج وثؿخ: -18مإله

وثؿخ نهجه ه ځه لذج ثهثر -4لذیڀ -4نیض -3لذج ثهثر -2میپجص ٵی ځنی و دپیه ث وثؿذجص ځنی ثهثر ثض دنجدثتن ثهثر سدیر و ثهثر ث ځنر هٹی ثض دی ثج و ٱجمیجنه و هجلض ثهثر ؿ دج ثنـجر ثٱمجل تج ٱمل ده و٭یٺأ م٢و و مو٢د ث دین ٹظنی نیض و سجتجد دوغ ثهثر

ثض. ثنجءثهلل طٲجلی.ده ٩د مٺ٢ل ثتن دجه څٺظچد دثزیم لذج ثهثر:

ثهثر ثض ځه ثڅ زم ه و نه ځنیه لذج م٢د ثهثر ٧ وثؿخمور ثض طج كه ځه ث -ٱمث نشد. دج ثنـجر ه وثؿخ ځنی تچ

ثتی وی نجثنی تج ٹثمدی نشد ؿ آنڂه ١دص ٱم څنجه ځه و ځٺجه دثی لذج ځه مؼد ثڅ دزنه مور د ثتن ځٺجة زم ث ثتن ؿهض نث مچ

ث زم نث و ثة٨ لذج ثهثر مجةلی ثض:ز لذجی ځه »كنجنڂه ذ ١وین هت ث ثمجر ١جٻ(ٯد آمه -1مإله

ؿ آنڂه لذج « ؿجة ثض آد نمج ددثنی می طدثنی آد مور دی

اسرار، مناسک، ادله حج

112

هجتغ و نظیـه ٹظجوی دٷ ثض و كدد ثدتم دثی د ث نٮ ثهتغ ١وین ثتن دجه مظٲج٥ن و هتغ ؿدث ث٥جٹأ د مدثٹپض ث١ل ثدجهأ و ٽجٱة ١وین هت ن٠ ؿدث ثض و تچی ٭جز و ٽجدل همل د ځثزض و تج مد تنض ځه ٽ٪ٲج هثر ثض وی ثتن ؿهجص ٭جزث لذج

ر ثڅ تنض ث٥جٹأ د ممظج نذج ؿجة و ه ثځؼ ثدتم دثی د مو ولی ؿجی ثهظیج٧ مؤځ ثض دلڂه طٿ ند. 1مڂوه ثض.

لذج ثدتم جل٠ ځه د م هجڇ نمج هثر ثض هجڇ -2مإله ثهثر نی هثر می دج ولی ثدتم ملد٧ مجنٲی نث مجنن آنڂه دج ني

جٹظه دجن ولی ثڅ ٽمظی ث آد ثدتم جل٠ دج ثدتم و ٵیثدتم د٢د ثڅ ده ثنثة سدید ٱدص ثض ؿجی ثڂجڇ ثض ولی ٭جزث

ثدتمی ثض څكه مظمل ه نل ثهثر تج لنچه مجثمی ځه نچدتن لذج٭جزث ؿجة ثض څكه ؿجی ه د مپثی ځه دظدثد ٱدص ث سدجنه دج

ی ثض ځه ثتن ث زم نشد.ثهظیج٧ ثځثڅ م ث وی نجثنی تج ٹثمدی و ثظذجه لذج ثدتم جل٠ -3مإله

هجڇ ثهثر سدی زڅجه ٹهمی ٹدی دیود آو و كیی زم د ثو نیض.ده ددی دد ث می سدجن -1لنڄ و نل مور ه ؿد ثض: -4مإله

ده ثنثه ثی -2 و ثتن ٩د ٽ٪ ځجٹی ثض. د٪دی ځه زڅ دد سیث نیضنجٿ ثض ځه ده ددی دد ت نمجتجد ثض څكه ٱدطین سدیه

ځن ځه ػدح: سد نمیه دجن ځه ٭جزث ځجٹی نیض كدد ١ٻ لذجثتنـج ١دطی ځه ه نجٿ مظد٨ ثض -3هپیپض سدیة دزنه ثض

د ؿجة . ث٥جٹأ د ١ویوه و هنأ هت ځه لذج نمجڅث ث دثی ثهثر ; طـدت ځه و هت نمج دثی 1

ثض تٲپدح دن ٲیخ نی ذ ١وین ث ثمجر ١جٻ(ٯد آوه ځه څٺظم: د سیثزن ځمه ث و هت و و ځه ٩ذٲج ؤثڇ ث هجلض ثهثر ثض.« آی مجنٲی نث»تذج دشد؟ ٹمد:

و مپجدل ذ ١وین ٱی٠ ثض ځه: د مور ز كه دثز دشد ؿ هت و ظڂ. ٱه كنجد مدثی ؿدٯ ده ث١ل ؿدث ثض ٢د آد ځه لیل ٢د١ی ؿدث ١تن دج.و ٽج

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

113

جن نمجتجد ددد ذوی و ١دطی نجسیث ث دد ٱدطین ده ددی سدیه د٭جزث ثڂجلی نث تث مج لیلی ثتنـج ده ؿ ذ ١وین هت نثتم ځه: آنله نمج می دثنی می طدثد مور دی ثتنـج ٱدطین ځه سدیه ثض و

: لذجه نمج زمین ځجٹی دد ث٥جٹه ثی زم ثهثر ثتم ځه دجتظی ػدحسد دج ثتن زم زض څكه طج ثنثه ثی دد نمجتجد دج ځه ثتنـج زمین ځه څدتن سد ثض ځجٹی ثض څكه ثهظیج٧ مظوخ سد ځجمل ثض

طدثن مپث وثؿخ ث وثڅ و تج كن سجكأ دیج نجٿ وی زم دشد زم می سد دجن.و زم مظوخ ث ثنـجر ز ځه ٧ نیض ز تڀ ز تڀ

٭جزث دجٹظه ددد و سجكأ ثهثر ٧ نیض تث ثتنـج لیلی ده -5مإله ػدح: سد ددد نثتم و ٱٹج ز كه دد ث دشدجن سد و ه ؿ لذج

لذج ثض مچ مجنن دڃ تج كدح تج آدی ځه آد ٹو وی تج كیی ځه ده دنض دمجلی و ث ثتن ٽذیل.

نجتلدنی تج سدظیڂی و تج ز لذجی ث ز ندٱی ځه دج ثتنهج ث ثمج لذجثتنـج نثتم و « لذج»ؿهض لذج ددد دی ثڂجلن و لیلی زم ؿ لٺ٬

ثتنچدنه م٪جلخ مـظه ٱٷ و دجث ثض و آتج ځجد سیثزن و ت ؿجمأ ثن دی سدظیڀ ٹوی لذج ٹوی نیض؟ و ځجنی ځه ثتنچدنه سد زج

لذجن؟!و لذج ثهثر نذجت آنپ ځدطجه دج ځه آد ث سد نچدتن و -6مإله

٭جزث هثٽل نل ثتن ثض ځه ث جنه نج نجٷ ث و هثٽل لنڄ ثتنڂه ث نجٷ طج ثند ث دشد و تج ځمظ ث ثتن ثنثه زج طج ؿجةی ځه څدتن سدی تث لیلی

ی ث ثتن لذج نثتم.د ثنثة مٲینلیل ونی د ثتنڂه وثؿخ ثض لذج ثهثر هثٽل و طڂه دج -7مإله

نثتم ولی ث لوج٫ آنڂه سجكأ ثهثر ثهجتغ تج تج ه ثهظیج٧ ثتن

اسرار، مناسک، ادله حج

114

ثض ځمظ نذج و دٲی نیض ځه تڀ سجكه ځه زملدد و طڂه دشدجن نی دود ثڂجڇ ؿجة ثض.ه دهخ ثهجتغه طڂهځجٹی دج ولی دی ث و

آنله ملم ثض سدید لذج ثهثر آٵج ثنٲپج ثهثر وثؿخ -8مإلهطلذیه ثض ه نیضه ثض و هڂم مجنن ه وثؿخ تچ ثهثر: میپجص

دنجدثتن ځند لذج زجی ثهثر ز هجڇ ؿجة ثض ولی كدد مور دیظ طدثن لذج ٱجی دشد تج دزنه دج ث ثتن لوج٫ ض و نمیهجالص دج مر ث

٩ذٲج دجتظی الثٽل لنڄ ث ده د ثظه دج و ١دص م ثنثی د زجی نجمور نل ث نی دشد و ثتن نه ث لوج٫ وؿدح ثثمأ لذج ثهثر ثض

نجد.دلڂه ث نٮ سدید ٱدص ثض ث نج٭ثد و سدید دد ثض ثطدثن سیر: مور می» ذ ١وین هلذی ث ثمجر ١جٻ(ٯد ثض ځه

لذج زجت ث دود ځن؟ ٹمد: آی و ذ تچ ثض ځه ٹمد: ... ؿجة ثض ولی زنچجمی ځه ثل مڂه زمجد لذج زجی ثهثم ث ځه ث سی

ثتن طنهج لیل ثظوذجح ځه « دظن ثض دشد و مڂوه ثض ځه آنهج ث دٺو ثض و نه وؿدح.

دنجدثتن ث١دال ثثمأ لذج ثهثر زڅ وثؿخ نیض و طنهج دثی ظ ٱدص و مجنن وثؿخ ثض.

ثڅ و تج كن سجكه ث ؿدی دهم دون ځه زملدد لذج زجی -9مإله جةی ثض ٱجی ند نه سیثزن و نه ت ؿجمه و نه مجنن ثتنهج ٹپ٨ سجكه ز

ځدطجه ځه ز تڀ ځجٹی نیض و ده زم وظه ثن طج ده ثنثة لنڄ تج نل د ه ځض و لدثه ٭جزث مجنٲی نث تث ث١دال وظه مد من نیض دلڂه ٽذج

ت ؿجمه و ث ثتن ٽذیل هظی ثڅ نوظه زم دج مجنن لذج زجی ه سیثزنوظن و ٹپ٨ كذجنید آمجة سد ثن نجتلدنی و سدظیڂی ځه دود

هجڇ ثهثر ؿجة نیض دنجدثتن وظچی و نوظچی مد٥دٯ دوغ نیض دلڂه لذج ددد و نذدد دجح ثهثر مد٥دٯ نٺی و ثػذجص ثض ځه ثڅ مج

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

115

سجكه ثی ث دود وظن ؿدی دج څوه تج نـجٻ تج ز ویله ثی تچ ملدد سیثزن تج ت ؿجمه د تث ثهثمظجد هثر ثض و ططیخ زی ځه ز

ثڅ كنتن طڂه سجكه ث دهم دوت ثمج ١دص لذج ده د نچی هثر نیض و وی ثتن ث١ل څه ث ددد ث٩ثٷ هدلأ ثهثر و تج هظی وظه ددد

زم زجت ثڂجڇ نث ثمج ثڅ و ٩ٹ ث دج نـجٻ تج څه دظن ده هجیهسیدن زی ځه زملدد سیثزن ٽجدل سد دج ؿجة نیض كنجد ځه د هخ هتغ څه د و ٩ٷ نل ممندٯ ثض و هظی ثؿ ده لنڄ مدػپأ ٲی ثٱؽ ثض ځه ث ه٦ص ١جٻ(ٯد دجة مور سیر: لنچ ث ده

نل ث ده ځه ٭جز همض ثض و ١دطی ځه »څن دذن؟ ٹمد: نه څد څه دن ده ٩تټ ثولی ؿجة ندثز دد ولی ٭جزث څه د لنڄ ده ځم دثی موٺد٫ مجند ٱدص زڅ ثڂجلی نث څكه ثڅ الی زم دچث و

څه نن یلی دهظ ثض.لذج ثهثر زملدد لذج نمجڅث ه د هخ ثهجتغه كدد -10مإله

زجی ٱجی دج دنجدثتن دپیأ و٧ لذج ملدد سدثض ؿ آنڂه نذجت زٵ٢ذی تج سدض تج مد تج جة ه نمجڅث ث نی دجتظی ثظه دج ځه: سجٿ دج

ثؿثء هیدثد هثر څدض تج ث ثؿثء مة هدڇ څدض نی نذج ځه ثڅ ثتی نث. ثنظه ددٷ ثتن ثة٨ دد هثر ثض څكه ځٺجه

زجی ثهثم ثڅ س ث مور د ثنض ځه تڂی تج طمجر لذج -11ه مإلمظـن و تج ث ؿن ممندٯ ثض ثهظیج٩ج ٹدث طذتل ځن څكه دٲی زم نیض ځه ثڅ زملنجد ثثمه ز ثڂجلی نثظه دج مچ هجڇ ٩دثٷ و

ثهثر طج ولی میجد ثدظثی« ٩دثٷ جنأ نمج ثض»نمج ځه د هخ ثهجتغ ٩دثٷ طج هلټ تج طپ٢ی تچ ثتن و٧ ٭جزث نیض ٩دثٷ و نمج زم

كدد ده نجكج دجتظی كیی ده طن ثظه دج آد ثة٨ نی وثؿخ ثلمثٱجطن.

اسرار، مناسک، ادله حج

116

لذج ثهثر د زمجد ثض ځه نمج ١وین ثض ده طن ځن -12مإله هثر ثض و زم مجثمی ځه مور مچ لذج تنض ځه زم هجڇ ثنٲپج ثهثر

ثض څكه مظوخ ثض لذج ٺی دج و هجڇ ثنٲپج ثهثر و سجكه زجت د د دچی. وی لذجثڅ هجڇ ثهثر ٹثمد ځه دد ځه لذج ثهثر دشد و س -13مإله

ثنض وثؿخ ثض و ش ثنض وثؿخ نیض ث آد تج آم تج نمی ثهثر دشد مچ ده منٮد دزنه نمجند و ثهثم ١وین ثض تث لذج

لذج ثهثر وثؿخ ٵی ځنی ثض آد زم هجڇ ثنٲپج ثهثر و ٧ ١وض ثهثر زم نیض ددٷ ه وثؿخ تچ.

لیلی د وؿدح سجٿ ددد دد هجلض ثهثر نثتم څكه -14مإله ڇ ٩دثٷ و نمج ځه ٩هجص نمج ز وی ثهظیج٧ ثځی ثض مچ هج

آنهج وثؿخ ثض ثمج ٵی هجڇ ٩دثٷ نه ٩هجص دد ٧ ثض وه و٥د و طدثد مور نه ٵل ځه هجڇ ؿنجدض تج هی٤ و نٺج دود ٱ نی می

ولی ٩هجص لذج ثهثر ٧ ثض څكه ثڅ زم ٱمث مظـن دد ٹپ٨ ثهثر .ثض و ځٺجه نث

دهظ ثض هجڇ ثهثر لذج ثهثر ث د ثظه دجی مچ -15مإله مدث هجؿض و ځجنی ځه لذج ثهثر دج ځججد مثهم ثض دود ثڂجڇ

زن ولی طدثنن ٹپ٨ دج لنچی ځه ٱدطجد ث دشدجن ځجزججد ث ثنـجر می زجی ثهثر ث ده طن ځنن. دثی ثنـجر منجڂجد یلی جتظه ثض زمجد لذج

نیض: ځن ور ثهثر و وثؿخ دم:نیض ز ٱذجطی ٽ٢ ثنـجر آد ثض دثی ثنـجر ثم ثلهی و ثتن د ځجی ثض مٲندی و ٽلذی ځه هجؿظی ده څٺظن نث څكه ثهیجنج دهظ ثض ده منٮد

طدؿه و ثن٦ذج٧ دیظ څٺظه د.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

117

نیجمن نیظی مظپل ثض ځه ٩ذٲج دج نیض و ٽ٢ و ث١دال ز ٱملی مظپلی ځجی نظدثد ځج څی ثنـجر ث و دوغ نیض آنله مهم ثض و جتجد طځ د ٽ٢ ٱمل نیض ځه ٩ذٲج زیق ٱملی د ده د جلی ث ٽ٢ نیض مچ مد ځجزجی ٵیثظیجی مهم ٽ٢ ٽدض ثض ځه ٱذجص ث دثی

دثی ٥جی ث ثنـجر ز.ه ثنـجر ثم ثه ثلی ثهلل لسثث: ثهلل ی آثن ٢ی مذظدی ده ودث نیض دد ن مهدر څٺظه

آت آد ځنم نیظم نمی ثددثلون ث١ٺهجنی ٹض و څٺض ځه من ز كه ؿتض می مهدر ث وی ځجثنی و تځی ٹمد: دثی طد نیض وثؿخ نیض دلڂه ث١دال

دجتظی ثٱمجلض ث دود نیض ثنـجر زی ٹض و س ث ثنځی دڅض ځه ز آت! د نیض د ده د می څیر ځجی دود نیض ځنم نمی كه ط٢میم می

ٹمد آنله ٧ ثض زمین ثض ځه ٱمل جلی ث ٽ٢ نذج.ثځندد ثڅ ٱمل مٺ ثض ٩ذٲج نیض زمجد وثؿخ ثض و ثڅ مځخ ثض ث

ؿثةی كن ٩ذٲج نیض مـمدٱأ ٱمل ث آٵج ده ٩د مـمل و تڂـج الر ثض.ثه همه ثالهثر تىجسځنی تٲنی مـمدٱأ مځخ ث مؼد نمج ث نیض می

ده ٱندثد ٹدد نمج ه در ث ده ٩د ثؿمجڇه طهه ـده ځدٯه دهةی و ش دپیأ وثؿذجص و څد ثالهثر می تىجسځنی و وی زمین ٽ٢ نیض می

زی آتج ز تڀ ز تڀ ثٱمجڇ نمج نی مظوذجص نمج ث ده ططیخ ثنـجر میڅدتم ٽدأ ثلی ثالهثر می تىجسځنی ځه: نیض ؿثڅجنه میه ث٥جٹه د نیض ثولیه

ثلی ثهلل؟ زڅ ځه ثتن لسثزم دثنیم ... ده و ... ثنـجر می هم می -ثللدلڂه ده نذجڇ زمجد نیض ه آو! نه و كه دج نهمٲنی طڂثی ثض دید

زی. مـمدٯ ځجزجی نمج ث تڂی س ث تچی ثنـجر میهؾ و ٱمه نی كنجد ثض ځه ز تڀ ز تڀ ثٱمجل نیض ؿثڅجنه

ث ځه آٵج نیض دثز زمجد ٱمة مٺه تج طمظ تج هؾ ث ز ٽمظ نمیٱمة »مأ ثٱمجل ث د زمجد ثج ثنـجر زی ځجٹی ثض ځه مؼد ځت ز

اسرار، مناسک، ادله حج

118

و تچ زیق مچ وٯ ده ثٱمجل ځه ثوڇ « ثلی ثهلل لسثزم مٺه ثنـجر میثهثر ثض و مج ځه ثځندد لذج ثهثر ده طن ثی میپجص زم زظی نیض

زج مجنه ځه دج څٺظن ثی ٹپ٨ لذیڀ ثهثر ث زم ٥من نیض ٱمة مٺه ځهدثز كنجنڂه ٩دثٷ و نمجت ثی نمی آنهج مومی د ثهثر نیض ؿثڅجنه

ثی نث زجی ؿثڅجنه ثتنهج نی نیضه ٲی و طپ٢ی ٩دثٷ نجء و نمجطنهج زمین ثنثه ځه ثتن ثٱمجڇ ث د مذنجی نیض مـمدٱأ ٱمل ثنـجر زی

ځجٹی ثض كنجنڂه ثهجتغ منجڀ هؾ ځنی ځجٹیض ٹپ٨ دثنی كه میدیج آڅجه نی و دٲ٦ی ث مثؿ دڃ طپلی و 1وٱمه نی ثتنچدنه وث ثض

زجی طـج زجی تچ ث ده ځلی هٷ و ځجد ثن و سیثته زمینچدنه ٹمده ثن. نیض ث ده ځلی دظه

الر 2«لڂه ممڂن نیضنیض ثهثر الر د»ثن و كه تذج و دـج: ثتجد ٹمدهنیض تث ٥من نیض مـمدٱأ ٱمل نیض ه لذیڀ و ٩دثٷ و نمج و ...

ٱمة طمظ نیض ه و تچ طڂث كث؟ ممڂن زم ه مؼده زمه تڂـج نیضثی ثهثر و نیظ دج٩ل نیض ځه ثڅ دج نیض ثهثر دپیأ ثٱمجڇ ث نیض نڂه

ر نمج ث نیض ځنی ولی دپیأ ثٱمجل ث نیض نڂنی ځه ثالهث تىجسثض كنجنڂه ثی ثتن ثالهثر نیض و ثڅ زم دپیأ ثٱمجڇ ث نیض ځه تىجس -٩ذٲج ه ثتن

د نیض مـمدٯ ثض نه نیض ثهثر و ده زمین ؿهض زم دڇ ثهلل(د و ٹپ٨ نیض ث آٵج منجڀ وثؿخ ثنظه و دجة تڂجتڀ ثةمأ زی(ٯد

ثی زم نثن. زڅ نی و تج هظی ثجهثٱمجل

دثزم دج دثزم دثی هؾ طمظ مور در ٹمد: دچد: سوڅجث من می . همج ث ه٦ص ١جٻ(ٯد سی: می1

ثڅ زم دثظی ٹپ٨ لض ثتنچدنه ه ئلى الحذأى توتغ ثبلؼوسا ازد من در: ٱمه ده دی هؾ مظمظ و دهه نیض ځن و تچ زیق ځه نیض ثنو٢ج مـمدٱأ ٱمل ثض نه ز تڀ ز تڀ ثؿثة.

.17ثهلل ثلٲٮمی ثلمینی وهی له ثلٺثء . منجڀ هؾ ه٦ص آتض2

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

119

٩ذٲج نیض طمجمی ثٱمجڇ ث نی ثن څكه ه ولی كدد نیض ځننڅجد ثهثرثن ثتنهج ځججد لٶد ثض ولی ثهثمجد نیض ځهنظیـأ ثهثر ث و مطذه

ض ثض.له ث زجی تجی نیض نون و آن كه دح ثض ځه مر آڅجه ت دج سیثته

ث ث دنڅجنجد ندثظه ثتنهج نی ندثزن ولی دنڅجد ث منجڀ هؾ و مجنن: ثهثر ه ٱمه ظه و هیثد نجن ٢د دج دی ث ثلٺج٫ ٵل٨

سدم! دنر ! ثهثر می میثوال ثهثر دظنی تج سدینی نیض و ثتن طنهج لذج ثهثر ثض ځه سدی

ثهثر زم نیض میپجط نی دد نیض نه دظنی لذیڂ نی نیض و ث ثځجدنیض د هؾ تج ٱمه ٽ٢ ځنی څٺظنی ثض نه دظنی نیظ زم ځه ٥من

ځنی تج تج ثض و ثظوذجدج څٺظنی و نه دظنی س طد نیض دظن كه كی ث می زی؟ می

مه مؼد كپ دیثی نث تج جة ثٱمجڇ هؾ تج ٱمه ځه د نیض ؿثڅجنه مین منی ه مجنم ځنم: تٲنی می دیظدطه می»و مه ثض ځه نیض ځنی:

ثلی لسثث دثی ... ثالدر حزثلوثر ث دثی هؾ طمظ ث ذحزخ تجزم مجنیم ثتم و خ تجزم و وثزم ث می ث١دال مج كث منی آمه« ثهلل طٲجلی!

زجض؟ ؿ دثی ثنـجر زج و دد د ثتن منٮة څنتة څدضدثی څ و تثتم س تچثد ثتن ثلٺج٫ ٽ٢ و هخ آمه منجڀ هؾ ثض آتج ثتنـج دی

دثی كیض؟ثن و تج څٺظن لذیڀ كه ثڅ ثتن دنڅجد ث دثنن میپجص دثی كه آمه

څن ځـج دثی كه می ٽ٢ی ثن ثڅ دثنن ځه دٲث و جنأ ث ث ځـج طجدثی كیض دثی ث زج څثنیه زج سیثتهه زج و ثڅ ... تچ ثتن زمه نیض

مج ځه وهجنی څوزی و تج ز ملمجد مظٲه مجةل ث آنچدنه ځه زض تج

اسرار، مناسک، ادله حج

120

دچیت و آنچدنه ځه دجت تج دزی ځه الثٽل وثؿذجص ث ٱمل ځنن تچ ځه ثهیجنج زم دٷ ثهظیج٧ ثض الر نیض. مظوذجص تج ثهظیج٩جص

ٽ٢ ٽدض: ځه ثثی و ؿنذأ -1نیض: ز ٱذجطی ثثی و ٧ ثض: ثڅ مد نٮ ث لوج٫ -2و منٺی: تجةی نذدد ثض و ه مؼذض: طپح ثلی ثهلل

زٷ مظٿ ثض طٲیین ځنی و ثتنـج مجةلی كن ثض:نجڀ هؾ تج ٱمه وثؿخ ثض آٵج مـمدٱأ ثنظیم ځه م -1مإله

ٱمة طمظ ... هؾ ه زیم ثٱمجڇ ث ده ٩د ثؿمجڇ نیض ځن: ٱمة مٺه ثنـجر میزجی ثهثر ث ده طن ث و میپجص ثض طمظ ... و ش هجلی ځه لذج

لجه اللن لجه، لجه ال شسه له لجه، ئى الحود الؼو له »دچدت: زجی مظوخ ځه د ثنی و ثځندد مومی. و تچ زیق مچ لذیڀ «لهالو

ثهثر ٽ٢ تچی ده ؿ نیض هؾ تج ٱمه ٧ نیض نه -2مإله و ٽ٢ طٿ مومجص ثهثر و نه ثنـجر وثؿذجط ځه ثنـجر منجڀ هؾ تج ٱمه

ځه دج مچ دٲ٦ی مومجص ځنی تج جة وثؿذجط ث ٽذیل لذج ثهثر میځن مؼل منی دیود ثد و ٱمل هؾ تج ٱمه ث ١دص ٱم دج٩ل می

سی ث وٽدٷ مٲ ثلوثر هؾ و سی ث ٲی ٱمة ه ؿنی: ؿمجٯمٺه ده ثؿمجٯ ٱلمجء و ٱمة طمظ دنجد دٲ٦ی ث ثٽدثڇ ځه ثتن مدث

ه ثتنڂه ٽ٢ طځجد ٧ ٽ٢ ثظمنجء تج ؿمجٯ مجن ث ثنٲپج ثهثر ثض و ن١وض و ثنٲپج ثهثر دج ځه كنجنله ث١دال ث نٺی و ثػذجص كنجد ٱملی

هجڇ نیض ٵجٹل ثض تج ط٢میمی د ٹٲل تج طځ نث ثهثم منٲپ ثض.ثنـجر ه و نه ٽ٢ ٽدض ثلهیه ثڅ هؾ تج ٱمه ث دثی دنمجةی -3مإله

و زدی نیض ځن دج٩ل ثض كنجنڂه ثڅ وٽض ز و تج دج ځض ٽ٢ ث تجء دده و س دثی ثتن و آد دثی دنمجةی و تجء دجڅد ځن ثنـجم دی

٭جزث ثتنـج زم دج٩ل دثز دد.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

121

ځجی ثض ٽلذی و دج٩نی ځه لٺ٬ طنهج ه كنجنڂه څضه ث١ل نیض -4مإله تج ثظذجزج ددٷ نمجتنة آد ثض و لر زم نیض ځه ثڅ لٺ٬ ث ؿهد

آت و نه لٺ٬ مؼد ٽ٢ ٱمة مٺه ٽ٢ دچدت ٱمل ده هجح ٽ٢ میث و ٱمة طمظ ث ده دجد آو تج ٽ٢ هؾ طمظ ث و ثٹث دچدت و تج ز ٱملی تچ ث ٽ٢ ځن ولی لٺ٬ تچی ده دجد آو زمجد ځه ڇ نیض

دجنی ٥ی نث ځه ٩ٷ هجح ث مج ځه مودح ثض و ثظذجه ط٢میم ٽلذی دثظه و د دثد آڅجه ثض څكه دجد ٪ج ځن.

ثڅ ٵیمدم هؾ مور و نٺهمی كه ٽ٢ ځن نه ده دجد -5مإله آو و نه ڇ ١دط و مٺهدم ث دیجو و ثڅ دشی څدت: زمجد ځه

ثتم ض ثض كنجنڂه ثڅ مدم هؾ آد آمهتچثد ٽ٢ ثن و دثی ثض و ٽ٢ ث ثهثر ثنـجر زمجد ٱمة م٢د مدم ثض ولی ثم

ثن ځه ڇ تج ده دجد آو زمین ثنثه ځه ٽ٢ وٯ ده ځج ثوڇ ث نمیمدم هؾ ثض ده دی د ده هجح ٱمة طمظ آمه و ثهثم دثی

دد.زمجد ٱمه دثزثٱم ث هؾ ه و دجاله ٽجٱة ٱمدمی و زمچجنی ١وض ثهثر و منجڂ

زمجد ث ځه و٭یٺأ ځندنی ه و ده زنچجر لذیڀه ثتن ثض ځه آٵجه تج ٱمهڅكه نجر و نجنی ث نثن و ثڅ ثځندد ثمڂجد ثنـجر تڂی ث ثوض نیض ځن

ثٹث تج طمظ ... الر ثض دج هؾه ٱمة مٺه تج طمظكن ٱمل ث ث: ثی ٽلذی آد ث ځه ط٢میم ث ٽ٢ ځن څكه نجم ث نثن مؼد مظ٢ ثجه

هـی ه ثی ځه المأ ؿثنجنی هؾ ثض: ٱمة طمظ: ٱمة آث: مٺه ٱمه: هـی ځه دثی ٵیثزل هر ثض: -ثٹث ه ځه و٭یٺأ جځنجد هر ثض: ٽآد

د١ه آنڂه ٱملی ث ځه ثځندد مظٿ میجد كن ؿد ځج ثض و ه هؾ طمظثی طٲیین ځن ځه زمجد ثنثه ٽذدڇ ثض تث ٩ٷ ثی دج ثنٿ ثجه

ځن. ثنظجض ځه ده ثنٿ م و ثجه ثځظٺج می

اسرار، مناسک، ادله حج

122

ولی ثڅ ٱملی مظٿ ث دود زیق نجر و نجنی دج څٺظن لذیڀ آٵج ځ ٩ذٲج طدثن س ث ثهثر زیق ځثر ندثز ثض و ٭جزث میثهثم ثظ٢ج ده

و سی ث وٯ ده ثٱمجل تڂی ث آنهج ث نیض ځن څكه جلی ث ثڂجڇ هؾ ... و ثهثر ه نیض زمأ ثٱمجڇ تڂـجض: ٱمهه كنجنڂه څٺظیمه نیض تث

ت س ث١دال ثمڂجده نظین ٱمل ثتن نیض ثض دنجدثتن نیض ثهثر مـهدڇ نیض ځه ثهثر نیض ؿثةی نث.

ځنن: زجی هؾ مور هجلی ځه مر و ؿد نیض می ولی ثڅ مجهٱمة طمظ ځه ٩ذٲج نیض زمجد ٱملی ځه جة مر ثن ځجٹی ه ٱمة مٺه

نیض ثتنـج ثڅ ٱمټ ٽ٢ ځجی ث دثظه ثنـجر ز ځه ثنو٢ج آت و ثڅ ځجی ث دثظه ځه ج ده هجح ٱمة طمظ میمدم هؾ ثض ٩ذٲ

طدثد ثنـجر ث ٱمة مٺه دثز دد و ثڅ زم ١دص ثوڇ زمه وٽض مینثظه س ث ٲی ث طثی و ٩دثٷ نجء و نمج ث ثنـجر ث الر

طپ٢ی ځن مچ آنڂه ثل ثهثر هؾ ه دجه ز وٽض ٹهمیه ثضځه تچ طپ٢ی نه الر ثض و نه ؿجة و ثڅ ١دص ور نی نثنظه ٩دثٷ

ء و نمج ث ثنـجر نثه ز وٽض ثنض ثنـجر ز څكه س ث ثهثر نج هؾ دج ولی دجت ٩دثٷ نجء سیین ث د جت ثٱمجڇ هؾ ؿلد ثنث.

ن نیجدظی ثض تج نی ث ثی د ٱهة ثوض و نمی ثڅ هؾ ٱمه -6مإله آنله د من وثؿخ ثض ځه ث وثؿخ طد ځن: « الرهمج ٹی »ځجٹی ثض ٽ٢ ست. ثن و زمینچدنه می ث ث طد دهظ می

نیض وؿدح تج ثظوذجح هؾ تج ٱمه وثؿخ ٧ ١وظ -7مإله ـی نیض مچ ١دطی ځه طٲیین طٲمل ثنو٢ج ثتن نیض دج مؼد ه

دثز هـی ثنـجر ز وثؿخ دود طٲیین وٽض د ٱهة ثوض و ثځندد می٩ذٲج ده منٮد طٲیین دجتظی وؿدح و تج ثظوذجح ث نیض ځن ځه ثڅ نڂن ده

هجح وثؿخ ندثز آم.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

123

و ثڅ ثځندد هؾ تج ٱمه د ثو وثؿخ طٲیینی ثض نیض وؿدح ٧ نیض ثی ده ؿ آد ٱمل آت و ثتن مجد مینه می ځه ده دی د ده هجح وثؿخ

وثؿخ ث نث و هظی ثڅ ثظذجزج و هظی ٱم نیض ثظوذجح ځن زمجد وثؿخ مودح ثض څكه ١دص ٱم و ٱلم ده ثتن ځه ٱمل وثؿخ ثض نیض ثظوذجح جت مدؿخ د٪دد دج مچ ١دطی ځه وؿدد

هؾ تج ٱمه د ثو زیق ٱندثنی وثؿخ نیض و نیض ثنو٢ج ثمجڇ دج و ثڅ وؿدح ځن جت ده هجح ثظوذجح آت و دٲی زم نیض ځه ١دص ٱلم

و ٱم ده هجح دٱض نیض دج٩ل دج.ثڅ س ث طلذیه څٺظن میپجص ڀ ځن نیض ځه تج نه ثهثم -8مإله

ی ممڂن نیض و ثڅ نثن كه ١وین ثض دلڂه ث١دال ثهثر دود زیق نیظٱملی ث نیض ځه دنجد زمجد څث ځه و٭یٺأ ٹٲلی ثوض و ثڅ مینأ كن

طدثن ثنظجح ځن و منجڂ ث ٱمل ثض ز تڀ ث ددثز ث زم ثځندد می ثنـجر ز.ثی ڀ ځن ځه زمجد ث نیض ثڅ وٽض م٢د هؾ تج ٱمه -9مإله

دنجد زمجد څث ځه وٽظ دده دلڂه ثڅ زم دٺهم نیض ٵی ځه تج ٵی آد ثآد ث ځه ض ثض مچ ١دطی ځه دٱظی نیض څثه كدنجد ځه دج ٱلم ده وؿدح ٹٲلی ٱمة طمظ نیض ٱمة مٺه ځن ځه ١دص ٱم

دٱض و ٭جزث دج٩ل ثض.ولی مظ٪ی دده تج ذجح ځنثڅ ده څمجد ٱر ثظ٪جٱض نیض ثظو -10مإله

ده څمجد ثظ٪جٱض نیض وؿدح ځن ولی مظ٪ی نذده ز ځثر و ١دص آت. نمی ثالدر حزٱمل ض ثض څكه ١دص ور ده هجح

دجن و نجم ث ثهظیج٧ ځجنی ځه مذظدی ده ودث نیض می -11مإله ځ و ثهیجنج دج٩ل دث وم ٱمل ث میڅثن دجت دثنن ځه ث١دال و میثن ځن مجنن ځجنی ځه دج وؿد طمجمی ثة٨ لذیڀ څٺظه و ٩ذٲج مور ه می

اسرار، مناسک، ادله حج

124

ځه د زم ه و ش ده هجح ودث و ده څمجد ثهظیج٧ ثهثر ث د زم ننطنهج ده څمجد ثتنڂه دج دیود ځد و تج هځض ثد ه نن زم ممڂن نیض

آتن مـث ده میپجص ٹظه و طـت ځنن ج ثهثر ث ثهثر دیود میلذدثنن ځه ثتنچدنه ثٱمجڇ ددٷ هڂم ثض و ثهیجنج ثنجد ث مذظدی ده

طدثد ث ثهثمی ځه ده ٩د ځن و ده ٩د ځلی نمی ځٺجثص و همجطی زم میث و دیود ځد ٩ه١وین ثنـجر دیود ٹض مچ دج ثنـجر منجڀ مدد

لذج ثهثر و ڂظن نیض زڅ ثػی جؽ د ث ثهثر نث.نیض دثی ثنـجر جة ثٱمجڇ هؾ و ٱمه زڅ طـت نیض ٧ -12مإله

د و ځجٹی ثض دلڂه زملدد ثٱمجڇ نمج ځه ده نذجلأ زمجد نیض ثوڇ ثنـجر می٩دثٷ نجء و نمج و تج ز ه ٲی و طپ٢یه ثتنـج زم ٩دثٷ و نمج

وثؿذی تچ ث وثؿذجص هؾ تج ٱمه زمین ثنثه ځه د ثج نیض ثوڇ ثنـجر ځنی و دثی كه؟ دظدثنی څی ځجٹی ثض ده زمین ثنثه ځه ثڅ دشن كه می

زم و تچ زیق. دچدةی: ٩دثٷ تج ... دثی ٱمه تج هؾ ثنـجر می

تلث:

كهجمین وثؿخ و دمین ځن و آتن سجتأ ثهثر ثض زج څٺظن لذیڀثی لذیڀ څٺظی ث زمجد ه زنچجمی ځه دج لذج ثهثر میپجص دج نیض هؾ تج ٱم

زنچجمی مومی و سی ث لذیڀ زڅ مور نیظی ز كن جة وثؿذجص و ض دج نمج ث ثالهثر تىجسثځجد ثهثر ث ثنـجر زی ځه لذیڀ ثهثر زملدد

ثی. څٺظن وث ؿڅأ هجؿیجد و مٲظمثد: ثؿجدض ځننڅجد ٱدص ١جهذجنهدج نیض هؾ تج ٱمه ثض و ځمظتن وثؿذ دج ٱجتض « لذیڀ»ؿجد ثهثر

ثهظیج٧:لجه اللن لجه، لجه ال شسه له لجه، ئى الحود الؼو له الوله ال »

و تچ زیق مچ ؿمدطی مظوذه. «شسه له

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

125

جتظه ثض دثنیم و مٲنجی لذیڀ كیض ه سی ث ٹپه لذیڀه و ثځنددطج ثهثممجد مٲنی و وم څی وٽظی مور تم مور دتم و ثتن څڅدد

د لذج و مڂجد وم و ؿجد ث څ ځن آد ث ت و د ځن.ی دج آی: جةذه ثض: دل طڂث ده سجثظن مل٢جنه و جل٢جنه و دی« لذیڀ»

ه ځنم ثی ثؿجدظض می زیق جةذه ثر دج ثد و دی ثم طد ث ٱدطض ث ده سج می ثض.« لذیڀ»و مطذه و نه طنهج تڂی و ثتن زمه ثؿمجلی ث مٲنی لٶدی

جت ثؿجدض ثوڇ ثؿجدض ٱدص نثی تجص ثض ځه نض ثدثزیم ن ځه ث طدثنجتجد ٱدص ٱمدمی لیل(ٯد و سجتجد جطم سیمذثد مإمدتض تجٹظ

على»ځنن: و سجبال يأتون ببلحج فيالنبس أرن و فج ول من يأتين ضبمش ول عميك ...».

و طد دج ثتن لذیڀ زم ٱدص ثتن و سیجمذ ث و زم ٱدص ثی ث ثؿجدض ځه هپیپض تڀ ثؿجدض ثض ځه ث و د ثی: و ثؿجدض: ٹظجه ه ځ

د ثؿجدض هټ وؽ ث زڅدنه ٱدص نجهټ و وو د١ه می سظجد. ٱدص هټ و ثنـمن هټ

جت زم تڂی ثؿجدض ٱدص ٹ٪ص ثض ځه مج ث ث ود ث جظه ده دثن و تچی ثؿجدض تٲظ ځه طڂمیل ځننه تٲض ٹ٪ص دی هټ می ځنم. ثتن و څجر: ده دی طد ٽیجر میه ی دج ثتن و ثؿجدضثض: آی آ

څیی ثض ددٷ ثی زم ث ثظوڂجر و سجی و جت طڂث ثتن ثؿجدض ځنجته زملدد طددأ ن٢دم.ه نپ٦ نڂنم ثؿجدظی و ٥ده: ػجلغه زجت نڂنم څظه

٩ن: ځه ٭جز و دجه ده تجد و وثده و نی ثؿجدض ٱدص هټ ده ٽجلخ و ٽلخ ه طمجمی زظیم: دود و ونم

ثی ثض ث ثؿجدض هټ! و تچ زیق ځه ثر نپه څٺظج و ځثر ... زمه و زمههټ من نیجدی كنجد ځه ث مومی دی زڅ څ نجهټ نچر ؿ نپأ

ځنم مور می»مور: ث ه٦ص ١جٻ(ٯد طٺی لذیڀ ثتنچدد آمه ثض:

اسرار، مناسک، ادله حج

126

مي و ٱ٢ذم ث: ث ه څدض و دد و ثظدثنم ثه ظم ثدثی طد مد و سدځه ده نذجڇ ثهثر طن ثهثر وم ثض و وم ...« ددی د ه زج لذجه نجد

ثن. وم ثض و ثتن ز و ثةی ځد مور تڀ ثهثر نی زمجد ثهثره وثرثهلل ثل دینیم څدةی كهج وثؿخ ثهثر و كهج څدأ ځٲذه: دیض و می

ثن ځه طڂث د كهج ؿجنذه ثٵجر و زمچجر ه« لذیڀ»تڂـج كهج ١یٶأ ط و دهظ سجتأ ط مهم ط و ؿجم ثتن كهج سجتأ مٲندی ثظدث ثض و ث زمه مهم

آتن ځه سجتچیی و وٹجثی زمه ؿجنذأ ثتن ثؿجدض ثض.زجی طد هی ثض دینض میپجص ځه ؿجتچجه و سجتچجه طـت سیمجد ثل

ه زج زج و دثزی ث ٹن ځن و د ث ځٺن ځن ځه میپجص څد ددثزیزجض ثتن د وٵین ث زملدد طمی ٹن ځن زج و دسنی ددینی

زجتض آد د ثظن ث طج د ثظینض دج ثؿجدض مـ هټ و تظن نجدی دج آو. ند دوت دج آو و دی تچ ده

زجی طد ث ځه زم سدنة ٱدص و زم نمجتنة ٢یض دد دود آ طج لذجث ثتن د وظچی و دجظچی طج ه ثمڂجد زج دی ش

زجةی ځه نه لذج نه ثض و نه ځٺن مه دشد مه ځٺن الثٽل ه لذجزم ځه ندٱج دی ث ه سجكه ثض و طد تڀ تج و سجكأ ثهثمی ثی و نه

ثی و نه نه مڅض ثظیجی ه آد زم ؿدثؿد و نچجنڄ و طد ثځندد نه مثض و نڅی ندتنض سطد زمین مڃ م٢ندٱی ثض ځه دج سیمدد كهج

ځنی د ث ځد مؼذض و دیض و كهج ځد منٺی ثهثر طمتن نڅی می دیجمجی و آمجه د.

ثی میپجص نیض ځن طد ځه ده ه لذج ثهثر سدیه و ی هو ثځندد ځثی ٭جز ث جنه و ځج زجی طنض ث دود ځه ثی و لذج میپجص ٭جزی آمهثی ثځندد دج نیض تجص ث ونض نی دود د ث ٵی ث و لذجض دود ه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

127

ځه ځجی ثض ونی زج طهی د ؿج و لذجض څ ه ثځندد دج نیض و ثةی ؿجد و وثنض نی څ د.

زجی څی ثظی ځه زدثی څی ثظی ثځندد زمه ث څظه نیضٹثمد ځن زدث ث ث تج دذ و زملنجد ث ث تج ځن ځه ثتن هؾ و ٱمه ث طنهج دثی ثض و د یجهض نیض طـجص نیض تجص ثض و مدٽجص

و زمه كی ثض.نهجتض و ث دج٩ل ده و ثتن نیض طد ث ث ثجص ده آثی ث مووتض ده دی

دچدی ولی « لذیڀ»د و ثځندد دثی دثظن نظین څجر تجص هپیپض مینه! دج دجد و آڂجث ځه ثتن ه طنهج لضه نه زملدد نیض ود و نهجص

ثر آی: دج ة زمأ طدض ځه زمهآڂجی څدةی و ثٱدر دج دلنڅدی دجد نمجتنځه: دج ٹڂ و ٱپل و لم آی دج زمأ ؿجد و طنم آی دج آنله ه دجنم آیثر آی نه طنهج لٺ٬ و دد ثر: دود تج ود: دج زمهه د ثر

ط٢د ځه مٲنجی لذیڀ كنجنڂه څض لٺٮی و سدٿ نیض ثتن ثض ځه: ث نه طنهج ثٱثح و مجؽ هوٷ و ه و دشج ثظم وی ثد دشج جظم

نه ث د ځه موجڇ ه ثص ثةی د دلڂه ؿنذ زمه ؿجنذهه ځلمجط ثثهلل د حزثهلل د و آ آٱذثهلل د ه ثض دلڂه ٭ل ثهلل د

ځه د هـض و دزجنی دثی هټ دجی.و مٲجنی نجڅٺظه نهٺظه ثض و د كه دچدتم ځه ثتن لذیڀ تڀ ؿهجد ثث

دنیج ه ثض.ه و ثتـجح: آیه لخ: نه«: الإله ثال ثهلل»ز و سجتأ طدهی .... نه نه ثی دیچجنچجد! ثی نجثتجد نه نه ثی زمأ ؿهجنیجد ثی در و زدثتم

ثی مجڇ و ؿجد و ځجنم ... نه نه.تچثد ده زدثی د و آی آی ثی ؿجد ؿجنجنم ځه آنله دثی د و

و « نه»ثر ثځندد نذض دٶی طد ثی ثی دڃ: ثر ٵل٨ څٺظه تچثد آی څٺظه «.آی»طنهج دثی طد

اسرار، مناسک، ادله حج

128

آی آی ثتن دنة څتسجض ځه ثځندد دج ثؿجدض ٱدطض دج سجی د آمه و تچ زیق ثتن ظأ ڂظأ زیق ثتن نججتظأ نجدجمجد س ث وٳ و یجڇ

نجكی و تچ زیق ثتن! ده ٱدص طد و دج سجی د آمه مهمجنی ثض ثتنٱدص ه ز ځه زض و ز كه زض طد ثتن ث ثنظه ٱدص ځی

ننج ثض ځه نج ځنی تد و ثض ځه مم څثنی ځه ځ ځنی و تچ زیق!« لذیڀ»زیق ثض ځه كی ځنی ...

ث « آی»ده ؿجت ٽدجنی ځن « آی»ٽدجنی د « یآ»ز كه دٺمجةی آی «.. آی»نڄ دجثنجد ځن « آی»زج و د زج و ی٪نض ی٪جد: ی٪جد

ځنم ده ز كهج مٲنجی آی ثی ١جهخ ځٲذأ كهج څدأ ځه ودجص ثؿجدض می ثر. سمٲنی و طج نه

ی ثض ځه نیض و لذیڂ ده میپجص و لذجه ث زمهه ثتن ثهثرزملنجد دجتظی دثی زمیه نپأ نڅیض ث ٱد٣ ځن و كنجنڂه ث ه٦ص

سی ث آنڂه ده هر موظر »١جٻ(ٯد وثتض ثض هڂمض ثهثر ثتن ثض: ثلهی دجتجدن هجلض دٯ ده د څین څر لهد و تنض دج زمأ زظیجد

و كهة ثهثر د دڅثظی ده دی ثو زشج دن ث٥جٹأ د ثتنڂه هجلضثض دی ثتن ث وثنی و ځدكڀ ثض دثی ث ځه ده دی جنه

دج س ٱٮمض هجلی ځه ثمی ػدثح و همض و دٷ ٱپددض ثی ده و ثتن د ...« ځنی دج لڀ و ځدكڂی وی و دی ثو می دی ثو می

آنڂه ٹثمد ځنی.ثض ځه دنجمأ ٱمل ث نڅیض و نه زجی دی دث ثض ځه دج زمأ زظیم آی زمأ ؿذهه« لذیڀ» نظیـه

ثر مؼذض ثض. زمهه نڅیم آی نذض ده هټ زظیم و څٺظج و ځثرثر منٺی ځه ض د ینأ نجمومجد نی و نذض ده ٵی هټ زمه

ث سوڅج و زمجه -دثنیزملدد مومجد هپیپی مور دی طج آنـج ځه ط دڃ طدٹیټ ددثزی.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

129

ثی ث ٹپه ثث ثهثر: لذیڀ ځه ؿجد ثهثر ثض و ثځندد ٹپه ثتن څده نڂیم: ثهڂجم ځه مجةل تتن تج می

هثٽل طلذیأ كهج دج ثض ځه دیظتن مظوخ و ځمظ ځجٹی -1مإله ثث كهجڅجنأ څظه دج و نیض دٲی زم نیض ځه طڂث كهج ثجة ده

ثتن «لجه ال شسه له لجه لجه اللن لجه»طلذیأ وثؿخ ث ثتن ٽث ثض ئى الحود الؼو »مپث طمجمی ثهجتغ وث ثض څكه دیجی ث آنهج

نی آمه ولی ٭جزث مظوخ مؤځ ثض نه وثؿخ و «له الوله ال شسه لهیلی ده ؿج ثض دلڂه نذجت طٿ د و دپیأ ؿمدص طلذیه ٽ٪ٲج ثتنـج ثهظیج٧ وثؿخ نیض.

وثؿخ ثض طلذیه ث ١وین دچدت و ثڅ ؿدی ٵل٨ څٺض ځه -2مإله مٲنی تج مٲنی ث ٱد٣ ځ دج٩ل ثض و ٭جزث ٵل٪ی ځه مٲنی ث ٱد٣ دی

تج « لذیڀ»دچدت ځن كنجنڂه لذیڀ ده ؿجی ٹظوأ دجء ځه نڂن دج٩ل نمیدچدت و ث ثتن ٽذیل ځه « ثلوم تج ثلوم»ث « ثلوم»دچدت تج « ؤد»ث « إد»

ز ولی ثڅ څكه ث نٮ لٺٮی و لٶدی ٵل٨ ثض ولی مٲنی ث طٶیی نمیځن ٩ذٲج مٲنی ثض و تج ده ځلی مپ٢د ث ٱد٣ می كدد دی« لذیڀ»دچدت

دچدت دج٩ل ثض و « ثلوم»تج « ثلوم»ث « مثلو»دج٩ل ثض كنجنڂه ثڅ ثن تج دچی تج ځلمأ ځلمأ دج و طلپین ځنن و كه دجاله وثؿخ ثض ثڅ نمی

ث ث نی تج دچی. ځه طؿمهه ط و ث نٮ لذیڀ وثؿخه دهظثڅ نظدثن ١وین دچدت ده ٩دی ځه مٲنی موٺد٫ دمجن ز -3مإله زج ځه زمجد ثجة آنهج طدثن ددثن و ض ثض مجنن الڇ ه میؿدی ځ

طدثنن ځجٹی ثض و نجةخ څٹظن زم الر نیض دلڂه مٲنی نث ٩دی ځه میطدثن ض مچ دثی ٩ٺلی ځه ث لوج٫ ځدكڂی ځه دجد نث تج نمی

دچدت ځه ٩ذٲج ولی نی مد٭ٸ ثض ١ویو ث ثثء ځن.

اسرار، مناسک، ادله حج

130

زث ثڅ نظدثن ٱدی ث ١وین دچدت وثؿخ ثض طؿمأ آد ث نی ده و ٭جزد مظؼنی ثض ځه دجد و ٠ دی ثن دچدت و طنهج ٩ٺل دی ز دجد می

دجتظی ث آنهج نیجدض د.څدت ځه نه لٺ٬ طنهج ځن و كه می و ث١دال دثی ثهثم دجتظی دثن كه می

مٲنی ثهثر ٵل٨ ثض و مٲنجی ض لٺ٬ دیو نه مٲنجی طنهج ځجٹی ث لٺ٬ تج طنهج لٺ٬ ٵل٨ و هظی دج مٲنی نی ٹپه ثهثر دج٩ل ثض. دی

د ځه ثڅ لذیڀ وثؿخ ث سی تج س ث میپجص څٺض مور نمی -4مإله ثالهثر نمج ثض ثڅ سی ث وٽض نمج تج تىجسلذیڀ دثی ثهثر زملدد

ر نمج دچدةی دج٩ل ثض و ثڅ ث وی ثظذجه تج نثنظن مإله س ث ثنـجكنجد ځ وثؿخ ثض ١دص ثمڂجد ده میپجص ٹظه و طڂث ځن و ثڅ زم ث میپجص څظه و نظدثنض دثی لذیڀ مـث دڅ ث میپجص دٲی تج

ظن ده جؽ ث الثٽل ث ثنی ثلول مور د و ثڅ ثل هر آمه و ثمڂجد ٹ زم نث ز كه وط ث مـثلوثر طلذیه دچدت و ځجٹی ثض.

مظوخ ثض طلذیه ث طڂث ځن و دج ١ثی دلن دچدت ځه ثتن -5مإله ثنم و زمچجد نی دثنن ځه ٱدص هټ ث د ٲج هؾ و ٱمه ثض: د می

نجمومجد! من تچ لم و ثر ثی مومجد و نجمومجد! مومجد و لذیڀ څٺظه ثر و... آثر ش و می ث ثنثظه دی

زجی مڂه نمجتجد د ځه څدتجد زملنجد ثز ث ثثمه ز طج جنه لذیڀتج ثتنڂه الؤٽل 1د. ٭جزث ث آد ده دٲ زمین لذیڀ وثؿخ و مظوخ هثر می

١ثی ثد ١ثی طلذیه ث ثتن س ث»مظوخ نیض و ذ ثض ځه ثی تچ ثی ٱمد ٱدط ث ثؿجدض ځه تث ثځندد ده تج یه«دط ثض

ث ٹپ٨ نٺی وؿدح ځن و هثځؼ لیل د . ث لوج٫ آنڂه نهی ث لذیڀ ثتنـج س ث ثم سیین ثض ٭جز1

ځثزض دج.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

131

لذیڀ كث؟ آی دثی كه ځه ثتن د تض ثض و نجثنی و ز نی ؿجةی و ز نڂظه مپجمی ث.

زمجد مڂأ ٽتم ثض ه دهخ هتغه زجی مڂه مپ٢د ث جنه -6مإله ط د آتن ه لذیڀ مظوخ زمجد مڂأ ٽتمی م مڂه دڃځه ز ثنثه ز

ثض.دن طج ځجنی ځه ث ثنی ثلول ٢د طنٲیم مور می -7مإله

زجی مظوخ ث طڂث ځنن څكه طدثنن لذیڀ مـثلوثر نمجتجد نه می زجی ٽتمی هر طځ ځنن و طنهج جنهٵیمـ طنٲیم دهظ ثض دج دڇ زجی ٽذلی مور ه دجن. مڂه مپیج ځجنی ثض ځه ث میپجص

دن دثی هؾ طمظ دجتظی لذیڀ ث ٭ه و ثمج آنجد ځه ث مڂه مور میٱٹه ز ځـج ځه دجن طٿ ځنن كه ده ٱٹجص یه دجن تج نه مچ ثتنڂه

ثو ؿجة نذج.دٲ ث ٭ه ٱٹه مور د ځه ٭جزث دی ث مپث وثؿخ دثی مومجص ثهثر:

ثهلل ثلوثر ثن و مور ث دثی تجص دیض مومجص ثهثر ځه د هتم ثهثرثن ځه: ثؿمجڇ مظپد آتأ ثهثر تج هثتن مومجص د٪د ځنن مور می

الف» الحجفالسفثو فشضفيهن معلومبتفمن أشهش الحج في الجذال سوقو الحجومبتفعلوامنخيشيعلمهاللهوتضودوافإنخيشالضادالتموى واتمونيبأولي

الألببة د.197(ثلذپه: « هؾ ث وثلوـه: س ز ځه ه وثلپٲهه زجةی ثض مٲلدر: دثڇ مجه« هؾ»

ٽ٪ٲی ځن (ځه مور دد س نه ٹغ ثض و نه ٹدٻ ثض و نه آنهجزج ثنوت ځه ثن طده ؿثڇ هؾ و آنله ث ځجزجی نیڂد ځنی ث می

زج سزیځجی ثض و مث سزی ځنی ثی ١جهذجد مٶ و ثنتأ دهظتن طده ٱمیټ.

اسرار، مناسک، ادله حج

132

ه ث١ل ده دی د طمجمی ثٽجر هؾ و ٱمه ث جمل ثض ځ «هؾ»ٱمة مٺه ث دیود ه زجی مٲلدر ثهلل ثض؛ ولی: ؤه مٲلدمجص: مجه تجص دیض

فشضفيهنالحج»زج نیض ولی ث آنـج ځه ځن ځه ثنو٢ج ثتن مجه می ثهثر « « ؿثڇه ٹدٻه ٹغ»ثض و ٱمة مٺه نی ثهثم هظمی ثض همض

شهشمعلومبت أ»نی ثهثم زض و طنهج مجد هؾ ث١لی ث ځه هؾ ثځذ « ثض دیجد ځه و نه آنڂه ثهثر و مومجط نی ثنو٢ج هؾ ثځذ و ثتن ه

مجه دجن.فشض» فمن و ثتن ٽ٪ٲی ه س ز ځه ٽ٪ٲی ځن ثتن ه مجه هؾ ث «...

ځه طج مور ندی ه ځد وثؿخ ځد: ثظیج مڂلٺجد ثض ثظیجی ثضثتن ه د طد هثر نیض كه ثهثر هؾ تج ٱمة وثؿخ و كه مظوخ و ثتن

ځن ځه وثؿخ ثلهی ٱمد دج ثهثر ثض ځه هؾ تج ٱمة مپ٢د ث وثؿخ می څ. د و مظوخ ثلهی نی دج ثهثر وثؿخ می ثهثر وثؿخ و ٥ده می

« ٹغ»ه ث ٽ٪ٲی و هظمی ځن س نه ده ز هجڇ: ز ځه دج ثهثر هؾ تج ٱم هجڇ هؾ تج ٱمه: طج «: هؾ»ځـج و ځی؟ « ؿثڇ»و نه « ٹدٻ»ثض نه

څكه طنهج نذض ده دٲ٦ی ث مومجص ثهثر ه زنچجمی ځه ثٱمجلض طمجر نهدج: زملدد د د م و م د د سی ث ٩دثٷ نجء ؿجی د و

«. هؾ»٩دثٷ تجص و نجء نی ٱ٪ و ... سی ث ځه طڂث لٺ٬ ه و آتج ثتن ثنو٢ج هؾ و ٱمه ه مجه م٢د ثض؟ نه

ه ثهلل ثی ثض د ل٪یٸ ځه ث١دال ثتن ه هجڇ هؾ: تجص دیض ثجه« هؾ»زج ځه وٽض وی ٱمة مٺه هثر ثض كه ثتن ه مجه و كه جة مجه

ثض. فالسف»نٺمد: الجذال و الفسوق ثو ٹی »و نه ه ٹیهن: ثتن ه مجه «

فيالحج»ٹمد: ه : هؾ ثتن ه مجه«هـهن تجص هؾ كه هؾ ثځذ و «

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

133

زجی تچ ځه ث١دال ثتنهج مومجص كه هؾ ث١ٶ كه ثتن ه مجه تج مجه ثهثمن هجڇ منجڀ.

فالسفثوالفسوقو» الجذالفيالحج :» تٲنی كه و كچدنه ه ځه ٩ذٲج ثځجد مومجص ثهثمنه ثځندد دذینیم ثتن ه

طمجمی مومجص ثهثر ث جملن؟آنله تج ځن ض ثض طج كه ده ٱمل و «: ځجی ځؼجٹض« »ٹغ»

نه طنهج ث نٮ ٯ ځه ٱٹج نی ض ثض و ثتن ؿأ ثوڇ طمجمی زجی ؿنی تج نجد ث جمل ثض ځه زڅدنه دج ٱٹج ض ثض و طمج

زملنین ثنوثٷ ؿنی دج مثد ځه ٱج زم ض ثض ددٷ ثد٪أ دج مثد زڅ « ٹغ»ؿنی دج نجد ځه ٱین ظی ٽجدل طولیل ثض ولی

هدڇ نی نیض.ځجی و ځؼجٹض« ٹغ» -ث هثر و هدل ه زجی ؿنی آی: طمجمی طمج

زجةی هدڇ ثض كدد هدص ثض څكه مد نجد دهخ م٢لوض دلڂه مظوخ و ثهیجنج وثؿخ ثض.

إلى» آتأ تچ الشفث نسب زجی م٦جد ده دی نجد خ : هدص«ء ده ...«: ثلی »نمجت ځه د هدڇ ه ځه وزجت هثر ثض و كنجد می

»دج نجد دج ه ده مٲنی مـجمٲض: زم دظیه دی نجد الشفث « معالنسبء الشفث»هدطثنی دج نجد ثض و ال»ده ویلأ نجد ولی آتأ ثهثر ځه «ببلنسبء

سفث نه طنهج ده دی نجد تج دج آنجد تج ده ویلأ آنجد دلڂه طمجمی ه آمه « زجی هدثنی ث نذض ده نجد م دج ن تج زجی ؿنی و دد دثی دهه

زجی نجد و مثد ممندٯ ز جمل ثض ځه: ثځندد مٲجصه د دج مثی ځه دج: دج نجد تچ ځه مٲلدر دج د دص نی طج كه څدنه و ده ز ویله

زجی ؿنی ث دج م ځه زیلچجه زم هدڇ نیض و ثتنـج طمجمی دههث دلڂه ٱپ نچجه ځد مٲنیه مجلیده ل تج جؽ دود و ود ددیدث

اسرار، مناسک، ادله حج

134

ځد د ځه د مپمأ ثتنهجض زمأ ثتنهج ځه د ٽمظی مهمی ث مومجص السفث»ثهثر ثض دج ؿملأ هثر ه ثض.«

سفث»ثتنـج نٺی ٽمی مٲین ث نیض ځه ثنو٢ج مـجمٲض دج نٺی « ثنچیی لص دد تج ض: ز كه ث ثتن ٽذیل ثض هدطثنی و هدصؿن ث

لص ثد زمه و زمه هجڇ ثهثر هثر ثض و م مدث د ١جهخ جلض ثض ځه ده من٪ټ وهی مٺ٢ل ثتن وهی مـمل ث دیجد ځن ځه ځه ثض.

و ثتن طٿ هدص ؿنی ثولین ٽمی ثض ځه مور ی ثلی ثهلل طج طٿ هدص نڂنی مور ه منهجی هدص ; موره ث ځه: مور یدم

ندی ثتن ٧ ثجی ست هر ثلهی: جنأ ث و مر ثض.طتن هدثص سزی ځنیم ثمج ثتن! دثی طٷ ثتن څجر نظین ځه ث ٪نجٿ

ده ه٦د هټ ځجٹی نیض ځه هدص ثنو٢ج هدص ؿنی نیض ثځندد زڅدنه سیلی ث دنڅی ث د «: وال ٹدٻ»ة څجر ور د ځه آمج

زجةی ځه ددٷ دثظأ ثض زمأ آنله ث ث زمه وٽض د دثظچی ط ثض. هثره ٩ذٲجه طد هثر ځه ځه هجڇ ثهثر

زج دثی آمجت هثر ثض و ٹدٻ: آنله ث سی ثتنـج ځه څوزی ث هدڇه آثره زثه ث نی ٩ذٲج دیظ ... زی ط ثض و ځٺجه دده هثر زم هثر

و»ض ث سج ٪ج مڂن ځه: ٹجپجد ؿمله ث څوه ی٪جنن و ثتنـج ثه نثن... فسوق ال : د ی ممندٯ طلٸ و سیلی ٽٵن و ثتن و څجر ث ده «

ثی ثتن ځجٹی ض آمجه نهثظی و هپیپض ده دی ث دث ثمج زند ثی دجتظی ممی زم ددی ځه ده دی جنأ ث و نیض ځه ثةی ه

ثی دج مم نی ځه: وی س ثځندد ځه دج ث آظی ځه مر می والجذال» ثتن هجڇ دج نجمومجد و تچثد نی مور د دج ثهی ؿثڇ «

ثض و نه « ٹدٻ»ی د ث و د و څظجی مڂن نه هثم ځه ؿجآنـج ځه ٽمض ثض ثض طج كه ده «ال وثهلل ودلی وثهلل»هدل ث مجنن

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

135

وٵ تج آنڂه مـجله دج ځی تجوه و نجثڅدةی تج طهمض دنی تج ثو ث ثی ځه څظجی ث ځنی تج ز ن تج ځج تج ثجه تج ندظه دنی تج مه

و ثظدٷ دج.« ؿثڇ» دج فالسفث»طد ځه زشج جنأ ثةی الجذال»و نی جنأ مر « و و جنأ «

والفسوق»ث و مر نه نذض ده هڂم ث طـجو ځن و نه ده هټ مر ځه « فسوق» ال سفثو » ثتن میجد مظٿ ثض دین ث و مر « ال طنهج ده «

والجذال»ث ثض هجح دج مر ځه ثتن زم ده هجح ثض كدد ده « طج ث « نج»ث ده هجح دص و مر: م٢لوض هڂم ثض و زمه

دن.« نج»زجةی تجدن و آنچدنه ځه ث دثظه « ننج»دی الله» سبيل نیض «ثهلل ٹی»و نه ث « ثلی ثهلل»نی نه ثه ده دی ث «

منالله»دلڂه سبيل الله» -ثض ثزی ثض ث ث « سبيل دثی ثض ځه « زجت نی ده د ثو نث نهجتض: سجتجد و مڂجد نث و ثه« »ث دء نث

الله»نیض س سبيل ثزی ثض ځه ث دثی م٢لوض مج مپ ٹمده و « الله سب»كنجنڂه يل الإنسبن»ثض « سبيل «دیض ثهلل»نی زض كنجنڂه «

نی زض.« ثلنج دیض»ثزیض نه ځه من د ث منه ځه ثز ث سیمدی دلڂه ث د طد منض می

ثص نـجص ثه و ثڅ دنڅی ث سیمدد ثه ث نججةی ثزه ځه و ث دیدثض ځه نیجمن م كنین و كنجد ث طد نمیث ده م٢لوض طد نذد ث ز

ثص ٹپ ثلی ثهلل ثض ثی څث د ث څم مڂن! طد نیض ثتن طدةی ځه زمهفي»طج ثتنـج د٪دم و ثؿمجڇ دج ه ؿملأ الجذال و الفسوق و السفث

الحج سف» یی نجض مومجص ثهثر ځتم و ثځندد طٺ٢یل: « ال «: ثث مومجص ؿنی هدثنی و نی جة هدثص ځه ٽم ثوڇ مظن ثض و دپیه

سفث»هجیه و ز و ممدڇ ثض ځه: ځج ض ثض و نجڅٺظنی و نجځنی «

اسرار، مناسک، ادله حج

136

څكه سی ث ث ثهثر هدثص ؿنی دج ثة٪ی هدڇ ثض و دٲ٦ی زم ث هدثص تچ و ثځندد ده ططیخ:

تج د دج « لدث٧»ج د تج د دج م و دط م دج م: ؿمجٯ ځد: م د -1و ١دطی ځه زمذظی هدڇ هجڇ ثهثر هثر دج هجڇ « مجهپه»د:

هثم مٲلدر ثض.و زملنین ثض ؿمجٯ دج هیدثنجص و تج زڅدنه ؿمجٱی ځه ث١دال زمذظی دج

ظی دج د ٱندثد زج طنهج زمذ زځ و ز ؿد هثر ثض څكه منجڀ ه!ثی ثی ځه دج كه ده ویلأ د تج ... و ز ویله ثظمنجء ده ز ویله -2

آو تد تج ط٢د ځد تج م٪جلٲه ځد ځجزجی ؿنی منی تچ و هظی ثڅ دج هثر ثض.

هدص و ددید م ث وی هدص. ددید د كه دج هدص تج دی -3د ث وی هدص و كه دط ده م ځه زمیه هثر نچجه ځد ده -4

ثض. دنی مجلی نجد و كه دط دج مثد ث وی هدص. -5 ٱپ ځد نی ث دثی د تج دثی تچی و تج څدثزی د ٱپ څی... -6

السفث»ثتنهج ده ونی نمجتجنن ځه ممدڇ دجن ځه: هدطثنی مڂن و می « ش:

ثنچی ثض و ٱجی زم نیض. ځد آنچدنه ځه هدصتنض -7 تنض م نی. -8 نچجه ځد م تج د آتنه دثی آثت و دجت دت. -9

ثی ث هدص ثض نی څده دد تج ددةید تج مجلید ٱ٪تجد ځه ثتن -10 دج. ثص می و دینی ث ث ددی د څٹظن ځه ٹث ث د څنته

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

137

ثنچظ تنض دض ځد و تج زڅدنه تنظی و ثتنهج ؿأ ور و دج -11 سفث»ٽظی دیظ ده نذجلأ و ش:ه هجلض ثهثر ممندٱن «

ت جته ٹظن مثد ده زنچجر ٺ دی مڂه تج ٱٹجص ... و ده دی -12زجض یو ٩ذٲج هجڇ هځض ثتن ثه ځه ثتن د سزی ث ظه مڂه

ثه ث و ده سنجه ثهظی ٹظن و ثتن د هدص طن ثض و زملدد دثی ط ثض دثی هدص د تج زڅدنه هدص ؿنی. ځدكڀ

٩لذی سدید زڅدنه لذجی دثی مثد ځه هدص ٢یض و ثهض -13ؿدثح و سدطین دثی مثد ځه -15سدید ظڂ دثی نجد نی -14ثض

سدجنید م -16د ثهظی و ٹث ث همض و هٺ٬ ٢یض ثض و سدجنید د وت ث ځه ز و ندٱی ددثزی و دسنی -17ث وٵن مجلی دد -19 ٹو دد م ثض آح و تج ز مجتٲی و -18ثض

سفث»ر مه ځید ځه ثتنهج نی ؿأ د -21نجن څٹظن و -20 و « ځه څجزی ؿنی و څجه دنی و څجه آدوةی و ... ثض جد ث كمأ هدطن زمه

الجذال» ځه: و ش نددض لټ می و زی! ثتنـج ؿثڇ ٽٵن ثځی و «: هظی دج هیدثنجص و هثص و څیجزجد دج دص نی طج كه ده جت مر ځه:

ثتض -١24ی ڂی و -23دج هیدثنجص ځه: ؿثڇ دج ممجد س آنڂه -22ه ځد جت هیدثنجص طج كه دڂی آنهج ث مچ آنڂه مدی تج ٪نجٿ دجن

مد ث طنض دڂنی و تج -26دد ث طنض دود آوی -25ځه: ه س آنڂه دص سفث»دثةی ځه ثتظ ؿثڇ دج د ثض و ثهظ مة هدص: و -27 «

ثنثد و ش هظی ځند و دتد څیجزجد هر ځه ثتن د ؿثلی ثض دج ځندزجض طج كه ده د دم زمثه ثظن ځه نمجتنة ؿثڇ -28آنجد و هظی

سفثوالفسوقوالجذال»ؿثڇ! ځه مـمدٱأ ثتنهج ؿمٲن.« ځنن هتم ثهثر ثتنهج مومجص ثهثمن و تی كچدنه طد ث ث١دم می

و هر ثمن ثلهی میجد طد و ٳ طد و دنڅجد ث و طد و ؿجندثد و هظی

اسرار، مناسک، ادله حج

138

ځنن ځه څیجزجد و میجد طد و دص ؿنڄ ونی و دونیض ١لن طجر دٽث میڅثةی و نه دج ثهی و نه هیدثد و څیجزی ث ثه ؿثڇ زڅ نه ده هدص

می و جلم و طلیمی ثمجنی و د نی ثمینی آةی ځه طد ثځندد مومی: مو فمنفشضفيهنالحجفالسفثوالفسوقوالجذالفيالحج»ځه و»و ش «...

مبتفعلوامنخيشيعلمهالله وتضودوافإنخيشالض»ثن : آنله نیڂی ځن ث می« اد التموى ثتن ٺ و ی ثلی ثهلل ز كه طدثنی طدأ طپدی ثنوت ځه دهظتن «

واتمونيبأوليالألببة»طدأ نڅی ثض ث څنجزم ه : مث دشزیت: ث ٱ٢یجنم« وی ځنی ثی ثنتمنثد دج مٶ! و ثځندد طٺ٢یل ی و ٹپهی مومجص ثهثر

یخ تچ:ده كهه و طط

هحرهات احرام:

دج آنڂه ځد هؾ و هجڇ ثهثر ٩ذٲج هجڇ و مـجڇ ١ی نیض دج ثتن دثد ه آتأ ثهثرس ث ثؿمجڇ ه و١ٸ طنهج هثمی ځه ث مومجص ثهثر

١ی ثض ځه زم ثهثر و زمه ٹپه ه آد زم كنتن دجه ط٢تن ه آتجط:ثهثر هجة ثزمیض جتجد ثض و ثځندد

أحلتلىمبهيمةالأنعبمإالمبيتلى»... عليىمغيشمحليالصيذوأنتمحشم و... فبصطبدوا حللتم إرا لتله... من و حشم أنتم و الصيذ التمتلوا الزينآمنوا أيهب يب

فجضاءمثلمبلتلمنالنعميحىمبهرواعذلمنىمهذيبببلغالىعبة م نىممتعمذا أووفبسةطعبممسبوينأوعذلرلهصيبمبليزوقوببلأمشهعفباللهعمبسلفو

منعبدفينت مماللهمنهواللهعضيضروانتمبم أحللىمصيذالبحشوطعبمهمتبعبلىم تحششون الزيإليه الله اتموا و حشمب دمتم مب البش صيذ عليىم حشم و للسيبسة و »

د.96ه 94 ه 2ه 1(ثلمجةه: ثتن آتجص نض هدڇ ثنظن و ځظن ١ی هظی تجةی هثر ه ځه ثڅ ځی ٱمث ١یی ث ځض مجنن ث دجتظی ځٺجه ز تج مظمنثنی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

139

ث ی ځن و تج وه دچی طج ثتن مور ځه همض هر و ثهثر منٮد نثظه و دجڇ ځج ث دل و ث ث و ؿجتچجه و سجتچجه ثمن نجثمنی ځه و

څظه ٱٺد ځه ولی ز ځه ثتن څنجه ث طڂث ځن ث ث ثو ثنظپجر ض ځ ځه زم ثو ١جهخ ٱص و ثنظپجر ثض. می

و نه زد و دجی دج ه طنهج ده منٮد هجؿض نڅیه ش آتأ آتنثی مج ١ی تجةی هدڇ د»ٹپ٨ ١ی تجةی ث هدڇ ځه ه ؿجد هیدثنجص

مج ١ی ڂی ثی دثی مج وزچثد و هثر ثض د و دن طده(كه مینی و كه زدثةید طج زنچجمی ځه مومی ( هر و ٵیهر ځه هر دود ثهثر زم هثر ثضد و ث ثی ځه ده دی زشجت و آ ده

«.دت مودت سزی ځنی غيش»١ی ځد هثر ثض ځه و نه طنهج د الصيذوأنتمحشم زڅدنه ثزی «:

ه هثر ثض: ١ی ځده ز ٽم طڂجسدةی دثته ثی دثی ١ی و كجهثی تچ ځظن ث ځظن و دد ١ی ث تڂـج د مور هثر ځه و آته

التمتلواالصيذوأنتمحشم» أحللىمصيذالبحشوطعبمه»دمی و « دج هدڇ « ځد ١ی و دد هیدثد تجةی ثجه ده همض ١ی ڂی ث ز ؿهض

ځظن و دد ١ی ز تڀ مظپد د مور هثمن و ه نمده ځه: ١ی ځد د ٵیمور نی هر ځه ثڅ ځی ١ی ځ كه مور دج تج نه كه

ځظن و دن د مور هثر ثض و ثڅ ځی ١ی ه هر تج دیود هرځ و تچی ځض كه مور دج تج نه دن د مور هثر ثض ځه زم

و دن د مور هثر ثض و ثڅ ځی ١ی ځ ١ی ځد و زم ځظن ځه زم ١ی و تچی ځض كه مور دج تج نه دن د مور هثر ثض

هثر ه ز تڀ مظپده ځد و زم ځظن ١ی و زم دن هجڇ ثهثر ثض و ١دص ؿم مـمدٱأ مومجص ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

140

غيش»ثنځی تچ ؿملأ حشم أنتم و الصيذ ثنتیم ځه: آتج طنهج هدڇ می « دنه ځه دج؟ثنظن ١ی هجڇ ثهثر هثر ثض تج هدڇ ثظن ١ی زڅ

نمجت ځه ز و ثض تج آنڂه هدڇ ثظن هدڇ ثنظن ث نی كنجد می جمل ثض.

هدڇ ثظن ١ی هجڇ ثهثر زم طنهج ١ی ځد و ١ی ځظن و ١ی دد نیض دلڂه طمجمی ځجزجی ١یی طڂجسدزجةی ځه دجة هیدثد ٹثی

ث؛ و زڅدنه ١یج و هظی ثجه د جمل ثض ځه: نچهثت ځمڀ ده میٱملی ځه ثه ١ی ځد و ځظن و دد ١ی دج زمأ ثتنهج د مور

ثن ځه هثر ثض كنجنڂه سیٶمذ نجنین و ثةمأ مٲ٢دمین نی ثتنچدنه ٹهمیه كمأ ٹهمجد ٽآد ثض.

مور و دلی ثڅ هیدثنی نه و ١یج ددثز سنڅجد هر ث ١ی ځن د ٵیمور ؿجة دلڂه وثؿخ ثض ځه ١ی ځنن تج مجنٲ دن ځه طج ه

ثمنی ثه نیجد. ثمڂجد ه ثمن ثلهی دیثی مد ١ی هر ٢د هجلض ثهثر و څكه ٵیهر ده ثنثه

نٺص ١جهخ تٲض ثض ځه هڂم میظه ثض و هظی نمج سدض و ر ثض.جة ثؿثة هث

څیتم ثتن ثض ځه: ی ځه ثتنـج ث نٮ ثهثر میطد ځه ثځندد مومی: ١ی ثةی دشجی د و ده ٱدص ث ده ثر دنڅی

ثی طج آدج څی س كچدنه ثی طج آث دی ثح ه ثی دنة ثو ه ثٹظجه ځن! ځنی ١ی ځه ١ی نمی ١ی می

ه و كه دطه و ثض كه دثی ٵنیمضآ ١ی د ٽجوص ثض و ٽجوصثتض دجی هظی دثی دجی و څمی و طدی مور دجتظی س ث موذض و دی

ثنجد.ه دج څیجزجد هر طج كه ده هیدثد تج دجالط

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

141

ځنی ؿجی آثی ثض كث ث تچثد ثتنـج هر ثمن ثض كث نجثمنی میځنی ثتن ثنثه ٵجٹل و تجٵی ځه دجی میځنی دج ؿجد هیدثنجص لخ آث می

ځی؟! هر ث زم هجڇ ثهثر زم ث طـجو ده دنڅجد ث ض نمیو نه طنهج ڂج هیدثد هدڇ څدض هثر ثض ځه هثر څدض نی څكه ؿجند و نه دج مچ ثتنڂه ث ثو د ؿجد د تج تچثد تج د ؿجد هیدثنجص

ځندد ځه ثتن ١دص دن مذجم ثض و ځٺجه زم نث و ثهر دظی مجةلی كن ث نٮ ٹپه ١ی:

طنهج ١ی هیدثنی ځه ث١ل و نث ٹثی ثض هثر ثض څكه -1مإله ثځندد ثزلی ه دج ١ی هیدثد ثزلی نی هدڇ ثض څكه ٹٲد ٹثی

ض و كدد آزدی ثزلی ه دج زملدد مٳ تج څدٺن ٹثی ځه ١ی نی ځه زملنجد ١ی ثض.

هیدثد وهیجطین ځه زم تجةی ثض و زم ڂی ث و آتأ دی و -2مإله نمجت ځه ١ی تج هدڇ و دیود هثر ثض ولی ١ی دوی كنجد می

تجةی ځه نڅی طنهج تجض دیود تج زم ١ی هدڇ و دٲڂ ځه نڅی ٹپ٨ دیود تجض ١ی تج زم هثر ثض.١ی ڂی

ثڅ هیدثنی ث ڀ ځنی ځه ڂی ثض تج تجةی د هخ ٽجٱه -3مإله هدڇ ثض تث آتأ طوتم ٹپ٨ ١ی ڂی ث هثر ځه و ثتن زم ځه مٲلدر

نیض كه ١یی ثض څكه مظپ٦جی ثهظیج٧ ت طٿ آد ثض.ن ځه ثتن هیدثد وهی و ٹثی ثض همض ١ی ثڅ ڀ ځ -4مإله

ثنیم ١ی ثض تج نه ولی دهظ آد ثض ځه مڂدٿ دثز دد تث نمی ١ی نڂنیم.

١ی ٹپ٨ ث مومجص ثهثر نیض دلڂه ث مومجص هر نی -5مإله زض ځه دثی مور هر هثر وؿجنذه ثض و دثی ز تڀ ث مور

دج. و ٵی مور ود هر هثر تڀ ؿجنذه میدیود هر

اسرار، مناسک، ادله حج

142

طم و ؿدؿأ ١ی نی هڂم آد ثض ځه څٹظن و نچهثظن و -6مإله دن هثر ثض مچ ثتنڂه ده منٮد هٺ٬ و نچهثت ځنی طج ده مج

دڅثنی یلی زم ده ؿجض.٢د زڅدنه آثی نذض ده ز څدنه هیدثنی هر و -7مإله

هجڇ ثهثر هثر ثض و نه طنهج ١ی ځد و دد ١ی و جتظه و ؤهیجنج څین مچ وثؿخ ثض ٹجٯ و ؿجنخ ثی ث هیدثنجطی ځه مد زـدر ٽث می

هیدثنجص ٪نجٿ و تج ١یج ځه ثهیجنج ځظن آنهج نی وثؿخ ثض.و جت دثی څدض ڂج ممندٯ زملدد میظه و هثر ثض -8مإله

حشمعليىمصيذالبشمبدمتمحشمب»ٵیهر هثر نذج ځه آتأ : ١ی ڂی ث « ثی زم څدثه ثض و و وثتض ٹپ٨ هجڇ ثهثر ځه و وثتجص ١ویوه

٥ٲیٸ تچ ځه لیل همض ثض مجلٸ دج ٭جز ثتن آته و آد زمه وثتجص دج. ثهظیج٧ ت می ثض و ثتنـج جتظأ

زڅدنه ځمڂی ده ڂجكی دثی ثتنچدنه ڂج هثر ثض ث نجد -9مإله ثد ١ی و نچهثظن و زڅدنه ثزنمجةی تچ طج آنـج ځه مجٱطی دثی

ڂجكی دج.نچهذجنی ١ی دثی ١یج تج دثی ز مپ٢ی تچ ده ؿ زج -10مإله

١یی ن ثوض ځه ١دص زج د ٪ ځن هثر ثض و ثڅثض و وثؿخ ثض ث ثو نچهذجنی ځن طج زنچجمی ځه دظدثن ثو ث ده ٩د م٪متنی

ٹث ز. سدض و سم هیدثد هدڇ څدظی ځه هر ١ی ه -11مإله

طدثد نمج دثن تج مٲجملأ ٩هجص ځ ځه ده ٩د ځلی زملدد مث نمی 8ڂم میظه ثض. ثتن هڂم دثی ٵی مومه ثهظیج٩ی ثض كنجنڂه مإله ه

څض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

143

ثڅ ١ی ڂی ث هر ځض زم دجتظی ٽیمظ ث دشث و -12مإله زم ځٺجه ث كنجنڂه دجح ځٺجثص دیجت.

ثتن ١ی طمجمی مدث ځٺجه ث ١دص ؿهل تج ٱلم -13مإله ځه ٩ذٲج د ٱهة ولی ثوض و جی ث ٠ مڂلٸ تج ٵیمڂلٸ هد تج زی

ؿجی د دیجت.و ه جنمجنه نڅیه ثوثؿه ځه ثتمجنه ځظن هیدثد دنی

دج هثر ثض و نی زڅدنه ثتض ځن و دد تج لذج میه مڅتج ؿجدـج ځن مٲ٣ ځظن تج مد څثن و نی ثنثظن ث دد و

آنچدنه ځه نجثهض د و تج ده ؿجی نجثمنی ؿجی څی نی ٭جزث هثر ثض مچ ١دص ٥وص ځه میهمجنی مدی و ٵیٽجدل طومل دج ثتنـج ٹپ٨ هټ ثی ث دد تج لذج دیون ځنی نه آنڂه دڂی تج آث زی مچ آنڂه

ثی ده ؿ ځظن نثظه دجی. كجهن هیدثد ځه ؿجتچجز دد تج ؿجمأ طدض ٱلظ زم دص زظی ثتآم ٱدص طد ؿجی نچٹظه ثڅ ځؼیٸ و الثدجلی نذدی زڅ ثٵض نمی دی

ثی ٱمد ځه كثڅجزی نثض س كث ثٵض دیجت و ثځندد ځه كثڅجه ثو هځی ث ثی میآ ثی س كث ثتن میهمجد دثنه ث می ثو ث ده د دثنه

میهمجد ث ثڅ زم «ثځر ثل٦یٸ ولد ځجد ځجٹث»ځی ځه د ده آد د می ثتن ځجٹ دج څثمی ث طج كه ده ثتن هیدثد ...

نمجت ځه ثتن هڂم ثنو٢ج شی ثض ځه ث د ث ثهجتغ كنجد میٹظه س ثڅ طدض و تج ده ٱلض ځؼجدض و آلدڅیض دنض تج لذجض ؿجی څ

ثی ځه دی آلدڅجد آنـجتن و ط٢جٹج ث ثتن طد طمیی ولی څوزی آمهثٵض آمن ځه طد زم ٩مٲی نثن ثتنـج ه زج شه میهمجنجد نجدثنه

طدثنی دود آث دیونجد ځنی. ٹپ٨ می

اسرار، مناسک، ادله حج

144

و مچ ثتن هڂم هیدثنجص دنی ثمج هیدثنجص ٵیدنی زملدد سه و ځیڀ و نه آنڂه ڂدنض ځنن و مإوی ه و زمڂجثنجد ثتنهج زم ثڅ ده طد ثه تجٹظن

څتنن ځه دنی دن ثتنهج ثڅ ٽجدل طومل نیظن كدد ده ٹمدة ثمجر دیود ځنجد ؿجة ه تج الثٽله ثن ځظن ؿج طد ؿج څٹظه ١جٻ(ٯد دی

.«س هسلبوبصغبز لوب اوب زلب ف غؼن! »ثض ثمج جة ؿجندثد؟ آنڂه ٪نجٿ ثض ځظن ؿجة و څجزی زم وثؿخ ثض زملدد مج و ٱپح مدی ځه ثڅ طد ث زجةی تجٹظی ثٳ څی

و څی زم زملدد طد و دث ثتمجنی تج ثنجنی طدض و ٹجٯ ث ثو زم می كدد دص وثؿخ ثض مچ ثتنڂه نظدثنی ځه زیق.

ځن طج طدثنی طومل آنله ٪ی نث و طنهج طد ث ثتض و ثنچدلڀ میو ځن و ثڅ ٱ١ه ث د طد طنڄ ځ طد زم ٱ١ه ث د ثو طنڄ ځن دج ځمظتن ثتض و ثزجنض ث دص و ځن مچ ثتنڂه ؿ ځظن ثوةی نثظه دج

ځه آ دڂ.جلی ثتنـج هر ثمن ثلهی ثض و و زمجه دثد ثتنـج ځـجض و طد كه ه

طدثنی ث هجڇ و ؿجد د ٹجٯ ځنی و نه آنڂه ده ؿجد تج طد زم مومی طنهج می هجڇ ؿجنثی طـجو نمجةی ځه مؼد مدكچجد و مجننجد ؿجنثثنی ځه ده طد

جد ثض و دثی طد ٽجدل طومل ځجی نثن و ثڅ ثن دثی ؿم آوٽه آثجد ځنی طج كه ځه دڂی.هټ نثی

ثض د ث منٮم ځن دچی ثتنـج مهآثی ځن ثتنـج طمتن دیط دی ث دی ننج د وی آی و زملدد ط د ثنجد طج آنلنجنض آنلنجد

ثی مور هر!ه نج دو زمڂجثن آثثد هظی چجد و ٶجالد زم مجثد آثثد تج ځم نه طنهج دی

٪ن طد زم دج آنهج ١لن ځل دج ؿدی ځه آنهج زم دج طد ځجی نثن تج دیآثی څین كنجنڂه ولض آتن ه٦ص مهی(ٯد زم ث طد دی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

145

زجی دی آمی ث آر« ط٢٪لن ٹی ملڂه ثلذجٯ»ځنن نڅجد دج زم ١لن می چجد مور د.څین طد زم ثځندد ثی مور هر دج زم

سن: ٢ی نذدی ث ځض؟ ٹمد: ثڅ ث ث ه٦ص ١جٻ(ٯد میه ٹمد: مپثی څنر ځٺجه زه وی ٪ج دده ځه زیق! څٺظم: ٱمث ځظه

څٺظم: ده من همله ځ و من زم ٹجٯ ځر و ثتن میجد ځظه ٹمد: ز نٮ ثمجر(ٯد ؿجةی ثض ځه ده ؿ هیدثنی ده طد همله ځ ثو ث دڂ و ٩ذٲج

ثی نذج. ځظن كجهثص النأ ٥ مجلی نی ده نذجڇ ٥ ؿجنی مپظ٦ی ٹجٯ ثض ځه ثڅ جنه

ځن و ده ز ڀ هم ځه ده ثنثه نیج ثځظٺج نمی مد ثض و ثتن دیڂن ٹ طدثد ده ز ویلأ مم ن می و طی و هظی ٩د و ؿدثزثص ذیدد می

ثح ځنی و ثڅ نجڅت ی دڂی.و ٽجٱة ٱمدمی ثند تج ځظن ؿجندثد هر تج هجلض ثهثر ثتن ثض ځه ده طد تج مجنن طد ٥ ؿجنی تج مجلی جنن ؿدی ځه ٽجدل طومل نذج وثال هټ نثی زیق هیدثنی ث دڂی تج دیجثی زملدد مج مٲوٷ ده ١جهذجنه

جن و ثڅ مدی دج مج آدی و تج ٱپح ؿجی نمنجٿ ځه تجد نمیو څكه نذض ده تچثد نی الر ثض ٹ ثح ځنی ځه ؿجد و مجڇ تچثد زمجنن ؿجد و مجڇ دص موظر و وثؿخ ثلوٺ٬ ثض و طد ځه دثی تجص

.ثی همض ث و مم ث نی منٮد ث جنأ ث و مر آمه ځند څیجه هر: -3

ز كه هر دوت ځند و دتن د زمه ځ ثٱم ث مور و ٵیمور میده و ذی دد و ز كه ط ثض مچ ځند میده هثر و د مور هثر

دثی دد ثض ځه ث ثتن نٮ هثر نیض و نی ز څیجزی ځه دص هټ ط٢ٷ و ڂدنض ثی ځه تج ز جنه ثی و ثی تج جنأ ملڂی تج ثؿجه ځجظه

و ه ثی ځه كید ثتنهج نی دثی طد ثی څیجزی مجد ط٢ٷ وةیه تج ځجظه

اسرار، مناسک، ادله حج

146

طدثد دذی ؿجة ثض و ٵی ثتن مدث ده ؿ څیجزجد دثځی ث نمیه ٹپ٨ طدتج دڂنی و ه هر كنجنڂه څض مجهض كهج ٹنڄ كهج ٹنڄ

جةلی كن: ثض و ثځندد مؿجد ځه ث ته څیجزجد ڀ و دینمجت ځه ظجد و كنجد می -1مإله زجی ڀ سیدظه ده ظجد ط ثتنهج نی ث مدث ثن و نی كدح ڂیه

ثظؼنجتن ځه ؿجد څیجزی نثن و كه دج ده ظجد نی تجد ثن طدثد دثض څكه تچی ده څنجه میكنجنڂه جأ ڂظه و دڃ ثٹظجه ث نی

ځنه دج.زجةی ث آد دیود هر ث هر و جه ظی ځه ته و طنه -2مإله

ثض تج دٲڂ ٽم ده دیونی هر نی مجنن ونی موظر ثض و ثمجد ځه هظی ثڅ هیدثنی وی جه تج طنأ دیونی هر دج ١ی دیود هر

ث هر و ظی سجته»ر ثض كنجنڂه ث ه٦ص ٱلی(ٯد آمه ځه نی هثثی دونی نظه می ثتن ث د جه زجت دیود هر ثض و سنه جه

ث هر ثض وثؿخ ثض ځٺجة ثتن ١ی ن ٹمد: ثڅ ته سنه ث می «.ث دز

دڂن ١دص ثمڂجد ثڅ جه تج ظی ث هر تج ث هر -3مإله وثؿخ ثض آد ث ده ؿجی د دڅثن كه مور دج تج نه وثال څنجه ځه و

ٽیمض آد ث دجتظی دز.ثڅ دهخ مٲمدڇ وی څیجه هر ثه دو و دثن زم ځه ٽمظی -4مإله

د ؿجة ثض و زملنین ثض ثڅ هیدثد د و ث آد دته تج ڂظه می ی ٱم هثر ثض.ث و

آمی ثنجد دج څیجه تج هیدثد ځه مة ؿثڇ ثتنهج دی ث ددزجی تجد ثض و ثځندد ؿثڇ ثنجد دج ثنجد!

ؿثڇ ثنجد دج ثنجد: -4

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

147

څجنأ و زمهه څجنه آتأ مومجص ه ه ظیه و نثٯ«: ؿثڇ»د٪د ځلی هجڇ ثهثر ممندٯ ثض ځه ده ځلی « ؿثڇ»هثر ثض و ثتن ه ثهثر

نیض دلڂه ثتن: ثظ ځمظتن ؿثڇ و وٵ « ال وثهلل و دلی وثهلل»ثنو٢جڇ زجض و ده زمین لوج٫ زم دی ث ثهجتغ ده ٱندثد ث دطتن ؿثڇ

: نجث ده «و ذجح ثلؿل ثلؿل»طٺی ؿثڇ مٲٹی ه ثض و ثهیجنج زم ده «ٹدٻ»ٹهمیم ځه طٺی ه ثض و ث زمین ؿج میتڂتچ څٺظن ثٹوه

ثی ثض مٲمدلی ځه ندٱج وٳ ده مٲنی ثنو٢ج نیض دلڂه دیجد نمدنهده زمذظی ځه زمأ ثتنهج دیجد « ٹغ»څتذجنچتمجد زض و نی طٺی

جمل « ؿثڇه ٹدٻه ٹغ»زجةی ث مـمدٱأ كیزجةی ثض ځه نمدنه آنهجض.

ؿن مـجله و نثٯ دج تڂتچ ث من ځه كه مظمل « ال ؿثڇ» و ث١داله تج نذج ځه: د دجنیه ځه ندٱج زم زض: ث ثض و وٵه د ٽم دج

ثزجنض و طمجمی ثلٺج٫ و ثٱمجڇ و ه مهه ٵیذضه طهمضه څدةی تجوهه نجث جمل ثض.ه ٩ذٲجه زجةی ځه نجظده و ؿثڇ دج ثجثص و ندظه

ؿثڇ ده هټ ث نی من ځه طج كه دنجهټ ځه ثڅ « ال ؿثڇ»دلڂه ثتن ده هټ و دثی ثػذجص هټ و ث ثه هټ زم دج هجڇ ثهثر هثر ثض مچ

نجكج دی طج كه ده دج٩ل و نجوثت.و كنجنله ٽم ثض و ده هټ دج هثر ثض« ال وثهلل و دلی وثهلل»مؼد ثڅ

ث و زمین ثڅ ده وٳ دج ه مطذه طڂث د تڀ څدٺن ځٺجه زمجد مطذأ ثوڇ تڀ څدٺن و دیظ څجو و ش ظ ثض.

ځج ؿنی تج مپمجط هدڇ و ه آنچدنه ځه څض« ٹغ»كنجنڂه زمیه هثم هجلض ثهثر ممندٯ ثض و ثتن میجد طنهج ٹدٻ ثض ځه

ط ثض. هثر و هجڇ ثهثر هثر

اسرار، مناسک، ادله حج

148

طد ثځندد مومی ٢د ثڅ زم همی دجتظی ١لن م٪لټ دجی هظی دج څیجه و هیدثد طج كه ده ثنجد ٢د ثنجنی ځه ځد هؾ دج طد زم

څدةی ثتنـج زم! د ثض! ځنی نجث می جمجنض س كچدنه دج ثو ؿثڇ میآی مأ ثهثر لم و ١ٺج ١لن و وٹجڅی طج دثی ثنځی ده د

زمیه نی لم و ١جلن دجی. و ثځندد مجةلی كن سیثمدد ؿثڇ:

ٽم ثض دود نثٯ نه ؿثڇ ثض و نه هثر ولی ثڅ مپجر -1مإله ؿثڇ دج هثر ثض و دمین دج ځٺجه ث ولی ٽم وٳ كه هجڇ

دج تج نه كه مینأ ثزجنض ده تچی دج تج نه ز ١دص هثر ؿثڇثض و ثڅث زجنض « ٹدٻ»ثزجنض دج ثض و مظلر ځٺجه و ثڅ وٳ دی

و ثڅ زم و دج زم ٹدٻ ثض و زم ؿثڇ و ز «ؿثڇ»وٳ دج دی ١دص هثر ثض و ځٺجه ث.

ٱدی دج ه څكه ده څدنأ ٽم دج لٶض مٲینی م٪لټ ؿثڇ -2مإله ٧ نیض دلڂه ث١د ثنو٢ج لٶض نیض ځه دج ثجه و ٱملی ه ٵیٱدی ست نیض. زم ثمڂجدال »ځه ث مومجص ثهثر ثض ثنو٢ج « ؿثڇ»كنجنڂه څض -3مإله

ؿثڇ ثض نیض ځه څجزی ٽم ثض و ؿثڇ نیض و څهی« وثهلل و دلی وثهللو ٽم نیض و څجزی زم ٽم ثض و زم ؿثڇ كه وٵ و كه ثظ و

زملدد ثنو٢ج ثد ٹدٻ ده وٳ ددٷ آتأ ه ثنو٢ج ثد ؿثڇ ده ٽم مذجځه ثض.

ؿثڇ دج ٽم ثض طنهج ٽم ده ثمی ث ثمجء ث ځجٹی ثض -4مإله ثٻ و مجنن ثتنهج ځه ه جلټه هیمه ننیض دلڂه: هم« ثهلل»و ثنو٢ج

ٽم «: ال هلٸ إال دجهلل» ثظ٢ج ثض نی هڂم ٽم ث ث و هتغ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

149

نث دلڂه ز ثمی ث ثمجء ث ځه « ثهلل»نیض مچ ده ث طنهج نٮ دجم ٩ذٲج ٽم ده ث دثز دد كنجنڂه جة ثهڂجر ٽم نی كنجد ثض.

ځٺجة ؿثڇ ثنو٢ج دی ث ثٽجر ؿثڇ ثض و نه زمه و ث -5مإله ؿمله ؿثڇ دج ٽم ثض و جت ده زمین ٱلض زم ندٱج ؿثڇ دجح ثهثر طٺی ده ٽم ه ثض ولی دوغ ځٺجه و ثتنڂه ث١دال ؿثڇ ث مومجص

ثهثر ثض ؿثض.هظثر مؤمنی تج مپجمی ٽم ثض مپجر ثػذجص هټ و تج دثی ث -6مإله

موظر څكه دی ث و مطذه هجڇ ثهثر دج نه هثر ثض و نه ځٺجهث دلڂه ثهیجنج زملدد مد هجص وثؿخ ثض ولی مدث

ث هثر و دی ث و مطذه ځٺجه ث. ٵیوثؿذه ثڅ ؿثڇ دج زمه زمثه ثظن دم: -5

١دم دج دڅی كث مین ١لن لذج ه ر!ثی موه ده ؿجی دم سدی؟ ؿنڄ می

څدنه وجةل ؿنچی نمجت ثتن ثض ځه زمثه ثظن زمه آنله ث ثهجتغ می تج څر آڂج تج سنهجد هر و هجڇ ثهثر هثر ثض طج كه ده

ر ثمن سدید لذج ؿنچی ځه زم نمجتجد ثض و زم دٹنجٿ مچ ثتنڂه ثتن هط ثلهی نی نجثمن د ځه طنهج دثی هٺ٬ ؿجد تج مجڇ و ٱ٣ و نجمد و مهم

طدثنی دهی منجخ زمثه ث زمه تن ده ثنثة ٥وص و آد زم سنهجد می ثظه دجی و نه ثتنڂه لذج ؿنڄ دشدی.

نمجت ځه ث١دال دڇ هثر دج دم هثر ثض ث هنأ هت كنجد میدثی وث و مجٹتن دلڂه ده ثهظثر هجلض ثهثر و نه طنهج دثی ٢د

هر و نی هجلض ثهثر نذجت دم زمثه ثض مچ دثی ٥وص ځه ث ؿمله هٺ٬ ثمن ثض و زمجد نی مپ٢د ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

150

طج ثتنـج ؿثڇ دج تچثد: ث نذجص و هیدثد و ثنجد و هظی زمثه ثظن ثض و ثٱدر آمجڅی ؿثڇ ځه زم ثهثر هثر ثض دم ځه طنجٿ

و زم ٹپه ثهثر.ه دد ث دد دیود آوده و ثځندد ؿثڇ دج دص ځه: نثد ځید

ځند مد ث دد و زڅدنه تجنی ده دد جنید و ثځندد آنله مد ن٠ ثض: نثد ځید: -6

دثی مور هثر ثض ځه دد زم دیجت ٭جزث نثد ځید طنهج ١دطیولی ثهظیج٧ وثؿخ ثض ځه ثڅ زم دد نیجت مچ مدث ٥وص نثد

نڂ. دد ث دد دیود آود: -7٩د ځلی دد ثنثظن دد زؿد و ده ز ٽ٢ی ځه دج د مور هثر ده

آت نی هثر می ثض و كنجنله دد ث دجثن و تج ځجی ځن و دثن ددثض څكه ٽ٢ دد ثنثظن نذج مچ ثتنڂه نثنظه دنی د ځه ٩ذٲج

هثر نیض.ثتنـج و مد مظؼنی ثض: تڂی مد ٥وص ځه ڃ د تج آمشدڇ د تج دد څٹظن و مجنن ٥وی ثض و طإی طج وؽ ث ثهثر ٪ ؿجنی

د٪دی ځه ندٱج یمجی و تج ٵیٽجدل طومل ثض ث تج مدؿخ دیمجی تج ص دتج وثؿخ تچی ث ثنـجر ث طدثد دود آد نمج طدثد د آد ١ذ ځ تج نمی نمی

و تج نجكج ده ٹٲل هثر دثز ځه ده ٩د ځلی ٥وص ٱی تج ٱٹی .ځن ٱجی دد ثنثظن دد ث هجڇ ثهثر ده ثنثة ٹ ٥وص طـدت می

ث دد آمد ثض مجنن ور ځجزجةی ځه مظوخ ثض و ندٱج المهآت ځه ثڅ زم ثی ځه ض ه و دج مدثٿ د دد می مدثٿ نثد و لؼه

سن: مور مدثٿ آت ؿجة ثض كنجنڂه ث ثمجر ١جٻ(ٯد می دثن دد میآی مدثٿ ث نض څٺظن: ثڅ زم دد دیجت؟ ٹمد: ه ځن؟ ٹمد: آی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

151

نمجت ځه ز ځجی نض دج څكه دثنیم دد دیود ثض و كنجد می ز ؿجة ثض. می

ولی ٭جزث ثتن ١دطی ثض ځه طٿ مدثٿ هجڇ ثهثر مدؿخ طٿ نض د ځه ثڅ دظدثن مدثٿ ث طج دیود ث ثهثر طإی ثنث و طٿ

د مج ځه ثهیجنج هجلض ثهثر تڂی و ه جٱض دیظ نض زم ند مجنن مجآو مڂل ثض و ده ثهظیج٧ ثتنـج مدثٿ نی ځه ددځ ٭جزث ٩دڇ نمی

وثؿخ دجتظی طٿ د مچ آنڂه وٽض م٢د ثظوذجح مدثٿ دج ثڂجڇ ثض ځه ثذج كدد زنچجر و٥د و نمج و دثح و ٵث ځه ٭جزث دی

ثتن مدث مظٲج٥ن و نظیـه هثر ددن مڂدٿ و د هخ ١ویوه ٽجٱة ٱمدمی موڂدر ده هلیض ثض.

ځند و ود مد ث دد: -8د٩ٷ ځد زڅدنه مد ث دد ث ز ؿجی دد ده ز ویله و زڅدنه ځه دج هجڇ ثهثر هثر ثض كه ځم تج تج ځند تج دتد تج طثید مچ هجڇ ٥وص و ده ثنثة ٹ ٥وص مچ آنڂه ث وی ؿهل تج هد تج

ځه ث١دال همض مومجص ثهثر طنهج ١دص ٹثمدی تج دود ثظیج دج ٱم ثض.

و طد مور كث مد ث ث طن تج و وتض دچیی؟ دثی تذجةی و د ث وتثد ځن ځه جی؟ ځه ثهثر هجلض مچ م٢ندٱی و ثجی ثض د

ثتض ث ند دج د ث ٹثمد ځن طج ثتض ده تج آو.دثزی د ث آث زی و ثهیجنج ده څمجد ثتنڂه ثتن ثه دج ثتنڂه می

دجتظی ده د ٱثح ث طج ؿذثد څنجزجد یتن څظه څ؟ ثتن نی هثر چثد هظی تض ده دص و آثی ث ثض ځه هجلض ثهثر هجلض طمتن دی

ځنی دج څثد كه څیجه تج هیدثد طج كه ده ثنجد و طد ځه ده د هم نمی دثزی ځ؟!

اسرار، مناسک، ادله حج

152

نه ث طن د و نه ث طن څی زڅ مدةی مڂن دص ځه مومی و تچی كه مور و كه ٵیمور زڅ مذجث مدةی طـجو ځنی و طد ځه زند

ثی هټ نثی مور تچی ث طپ٢ی ځنی مد تج ڂهمومی و طپ٢ی ن نجن ثو ث دلینی هجلی ځه د ثو وثؿخ ثض ولی د طد هثر ثض ځه زند مومی و هجڇ طمتن نیجد و هظی تنض نثد كه طپ٢ی آث دج و كه آثت دچث مور د دتظن ث طپ٢ی ځن تج ځی ځه ث

ود آمه ځه ثتنـج ځمڂی ثض ده ثو ولی س ث وؽ ث مأ ثهثر.ثهثر دثتنـج زم ود مد ثڅ ٱمی و دود ٥وص دج هثر ثض ځه ثڅ هدث تج نثنظه ځنی تج ٥من ض ده و وت و دد مجلید تج جنه

ٱمی نیض ثتنـجزج هثر نیض كدد ه ځه ٩ذٲج تنض نذجه و ١جددد دد ځه ذه ٱم و مچ ثتنڂه دثنی دج ثتن ثٱمجڇ د ده د مدزجةی ځنه می

هثر ثض.زض طج ث مومجص ثهثر دیجد و ثځندد « الؿثڇ»طج ثتنـج سطد

سفث»سطد ال : ث هدثص ؿنی څٹظه طج مپمجط و جة هدثص څٺظچد « الفسوق»ؿجض و ش هثر نی زمینځنیم ځه دیظ مومجص ث می ».

نتڂی ځد: -9 سفث»ٽ ملم ځجی ٱمل ض ځه ١ٸ ثوڇ مومجص ثهثر : ځؼجٹض«

ط هدڇ دده و كه ثض ٽ ملم نتڂی ځد ثض كه دج دجنض ځه سیو ثځندد ده دج جة نجد! تج مثد! تج هیدثد ځه زمیه هثر ثض ه نٲددجهلله

سفث»هثمی وڅجنه ځه ث٥جٹأ د ه ط ثض ثهظثر هر و ثهثر هثر فسوق« » » نی زض و ثڅ ؿثلی زم ثتن میجد سی آت ځه ٩ٷ ض نز و ٱمل ده ث١ث و نثٯ ثنـجر څی هثر ه ٥ده و وی زم ٹظه ث١دڇ مومجص

ثهثر ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

153

سفث» نتڂی دج د طٺی ه ولی ثتن طٺی مٲنی ثذج طنهج ده « سفث»نیض دلڂه طٺی ده ٹی مٲمدلی ث ثض ځه ندٱج مد ثدظدء «

ط هدڇ دده ثځندد ځؼجٹض ځجی و دظی دج نض ځه سی دج و كنجنله زم میهدطثنی ممندٯ و هثر ثض طڂلیٸ زمذظی دج جت نجد تج دج مثد و

سفث»ٹهمیم دثد ده ددی ون ثض و ثتنـجض ځه میهی ؿأ ثوڇ « نتڂی دج مثد ثض و ش دج نجد و دٲ دج هیدثد و آ ځج دج نض ځه

سفث»ثتن آی طنهج ث نٮ ٱٹی دده و ثځندد ٱج زم هثر ثض ه ځیڀ«: ط ثض. دده و ثځندد هثر و آد ه تچ ث ز و نٮ ٱٹی و ٱی هثر

س ثڅ نځیی دج نض تڀ ظ ځٺجه ثض و زملنین نتڂی د دج م مدث تچ ځه ث٥جٹأ د ٹغ ٹدٻ زم زض هثٽل زمجد تڀ

ظ ځٺجه دثز دد. دد مجلی ث وی هدص: -10

ث تڀ څدٺن هثی ثض ث مپمجص نتڂی ځٺج و ثتن ځه د نی مپمه ثڅ دود نٮ هدثنی دج هثر نیض و ځٺجه زم نث.ثض ولی

و ثتن دد مجلی ثنو٢ج ثنجد تج هیدثد نیض ځه ثڅ هجڇ ثهثر ٱڂ د تذج و تج ز تذجةی ث لم ځنی و لص ؿنی دذی هثر ثض و

ی دج هتم ثهثر ځٺجه ث: ٱڂ و مـمه و ز كیی ځه ٽجدل دد مجلدجن و ثتنڂه طنهج د ثهجتغ آمه ث لوج٫ ثتن ث می ث مومجص ځٺجه

!«وثلٲجٽل طڂٺیه ثالجه»ثض ځه ٵید كنثد مد ثدظد نیض ددید ث وی هدص: -11

ثذج طنهج ددید د ده ٩د م٪لټ ٱندثد ه و ٩ذٲج ددید ؿن هدص نیض مچ آنڂه آنپ سی و ث هجڇ ٹظه دج ځه ٹپ٨ ل٪یٸ جلی ث

اسرار، مناسک، ادله حج

154

ث نی ځه ننـ و ثتن د طدثنی ده ثو دنچی تج دده ثلی ثهلل می لسث ثڂجلی ثض و وی ث٭هج موذظی دجة ثو دج ځه ثتن ١دص ٭جزث دی

زم ٹظه ددید جلی ث ه مهله نیض:طدثن زم ث وی هدص دج زملدد دده نمیدود هدص ثض و -1

د د مج و دثز و جة موجر تج نض ځه سی و می ه و مینه هدص تج دثثد ثتمجنی و ثتنـج هدڇ ثض و ځٺجه زم نث.نث

دج هدص ثض زملدد ددید د ؿدثد و مجنن آد تج مٲجثهلل سی -2 دج و د ځه تڀ ظ ځٺجه ث كه ؿنخ د تج نه. تذج ځه ٵ٣ هدص

ٽ٢ هدص نث ولی ٩ذٲج دود هدص زم نیض ځه هدص -3دیجی مدث ٽ٢ی نیض و دثه نجدثه نپ هدص د ٱمل هدثنی ؿجی

هدص ثض مجنن ددید د نیمه ؿدثد و نیمه تذج ځه مٲمدال نه ده ٽ٢ ث تڀ څدٺن ثض. لی ث هدص و ثتنـج نی هجر و ځٺجهثض و نه ج

ولی ثڅ ١دص ثوڇ ددأ هدثنی تج ده ٽ٢ هدص دج ځه مج تج دثز تذجتض ث ثتنچدنه دذدی ثتن د آم مومجص ثض و ض ځم

ث زمجد تڀ ظ ثض. ځٺجهجد دج آد زم هجڇ طتن ؿجص ثتم ثمج ثنجد ملمجد څكه ٥ٲیٸ

ثهثر ٩ذٲج ثتنچدنه ٱمل و ث ثنجنیض و ٹ٪ص ث ندثز ځ و كدد وی طدثد څٺض: ث١دال ددید موجر زملدد مج و ن دج مر ملمجد ثض می

دثز و ٱمه جله و مجننجد و نی ددید مثد و تج زځ و ز كی ځه أ ثتنهج هدڇ ثض و ځٺجه نث.مینأ هدطثنی نث زم

ځه ث١د هجلض نجنچی ثص و زملنین ثض ددید د سیمی هثلی لسثٹثمد ه نه طنهج ددین هجڇ ثهثر هثر نیض ځه ثهیجنج

ثهلل مظوخ ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

155

و ددید هثر ثنو٢ج مثد نیض ځه ثڅ نض طد ث هجڇ ثهثمض و ثنو٢ج ثتن زم نیض ځه دذد نی هثر ثض و ځٺجه ث تج ثهثم

ددنه مور دج ځه ثڅ طد مور نیظی و د تج دز مومض ث آنچدنه دذدی كنجنڂه څض هثر ثض و تڀ څدٺن تج تڀ څجو ځٺجه ث.

نچجه ځد ده د و تج ث وی هدص: -12 سفث»ث نیض و ث مپمجص نتڂی ځه تج ثتن نی ده هجح ثتنڂه هدط »

سفث»ثض و تج هجیأ هجڇ ثهثر د ز تڀ ث د و دز هثر ثض « «!وثوتده»طج كه ده تچثد ځه

ثظمنجء: منی دیود ثد: -13 سفث»و ثتن د سفث»دلڂه ث١ل و تأ « ثض ځه سی ث ثهثر زم طنهج «

م٦جد و تج دج نض هدڇ دد و ثځندد ثتن زم هثر ثض طج كه ٵیدجی دج نجد تچ دج دص و تج ثی نجموٯ دج زملدد ٱټ ځه ده ویله

دج سثد و هڂم ٱمدمج زملدد نتڂی ثض.ثنچی تج م٪جلٲأ هظی ثڅ دثنی دج تد ٹدد ٹیلم تج كهه تج ٱڂ هدص

دی هثر ثض هظی ثڅ م٪جلٲأ میی ثڅ دثنی ؿنخ ص هدصدٲ٦ی هجالو٭جةٸ نجنچی تج مثنچی ؿنی ث م دی ث جلأ ٱملیه ځه دٲ٦ی ث

د ځه هجلض هدص و نظیـه وؽ منی ض ز هثر ز ذخ می می و مدؿخ ځٺجه ثض.

ٱپ نڂجم: -14دص ؿنی زمجزنچن و ٹپ٨ دٲ ث طمجر آنله څض ځه زمه ه

زج ث ثظدٹجد ث١ل و ٹٯ و مظن و هجیه ثض ٱپ نڂجم ځه ثتن مینهج نی هثر ثض څكه زیق تڀ ث ثتن ځجزج ث نڂنی تث د ٹثزم می

ؿنی ثض و زمچی ثٽجر ٱپ نڂجم ث وی هدص و دثی ید ده هدص سفث ال»هدص ممدڇ ؿملأ دده ځه دن٠ آتأ ثهثر د مور هثر ثض. «

اسرار، مناسک، ادله حج

156

طد ځه مومی طنهج ده هټ مومی و دجتظی ض ده ینأ نجمومجد نی نه آنڂه دج څثد مور دی آد زم مور هدص ثځندد دجت طنهج ثط٢جڇ و

ثص دج ث دج و زمأ ثط٢جالص ٵیثةی ث دذی ٵیث ث ث تج ثد٪ه چ آنڂه ده م٢لوض لټ دج و ده ثم هټ.دذی م

طد ثځندد هجلض ٹ٢ل و ؿثةی ث ٵیثةی س كچدنه ویلأ و١ل آد ځنی؟ زم هدثنی ٹثزم می

نجم هپی نجم څی مد نجم څی دثی د مچی د ث ث ز كه ث ثهظض ثدی و ددثزی و د ث زیض جلی ځن ث هدطض

٢یظض و ث زمأ دص جلی د طج س ث ١ٺج و ند دی طج جتظأ زج ون و وثد ث د ٽح هټ څی ځه نتڂجد ده هټ ث د و دی

ده هټ نتڀ و طد ځه دجت ث د نی دود دی كچدنه څی ث ده د دنی؟ می

ثض نه ثةم و نه منپ٪ ٱپ ثوثؽ دثی دص و دثی څثد ثځندد هثرهظی هجص ٱپ: ثٱم ث تجٹض و ثنـجم ځه جز ٱپ دی تج ؿجی

د هجص زی.ؤدٶ٤ »ثن٢جٹی نذج هثر نیض دج ثتنڂه و هجڇ ثهثر ٩دٻ ثڅ دی

زج و مظوذجص ثض طتن نض ولی ٱپ ځه د ث مهم«ثلودڇ ٱنثهلل ثل٪دٻثر ثض ځه هجڇ هجڇ ثهثر ثض: ثنٺ٢جڇ ث ٵی ث و ثط٢جڇ زمه ٽم ه

ده ث!ده ٩د ځلی د مور هثر ثض ځه د دچی تج دز ځن تج دثظچجی ځن كه دثی د تج تچی و هظی ٵیمور هټ نث د تج دزی مور

نجدةی دثی د تج تچی ثنظجح ځن ځه ز ١دص نڂجه دج٩ل و نج و زملدد سی ث ٱپ نجمور دلڂه مدؿخ همض ثدی ثض و ثتنـج

مجةلی كن ثض:

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

157

ثڅ مور تج ٵیمور نی ث دثی مور ٱپ ځن و نتڂی -1مإله هج١ل د ثڅ ده نجثنی دده كیی نیض ولی ثڅ دثنن هثر ثض ٱپه

دجتظی تڀ ظ ځٺجه دزن و د نی ه كه مور دجن تج نهه ځننه و دزث تڀ ظ ثض و ثڅ د مور نذج ثڅ هجڇ ثهثر دج و دثن ځٺجه

و دثن ثتن ٱپ ث لوج٫ ثهثر دز تج ٱپ ځننه هثر ثض نی ځٺجة تڀ ظ ثض ځه ثنظن ز تڀ ث ٱپ ځننه تج د تج دز ځجٹی ثض ځه ځٺجه

ؿخ د كه د زم مور دج تج نه و طنهج مور ددد تڂی ث د ثو وث ثتن ه همض ٱپ ځجٹی ثض.

ثڅ ه كه م و كه ده ځی ځه هجڇ ثهثر ثوثؽ ځن -2مإله ثنظه ځه هثر ثض وثؿخ ثض ٹدی ث ثو ؿث د و دثی زمیه د ثو می

ثنظه ځه ٱهة ثوض و ثڅ نمیهثر ثض و ١دص دڇ مه زم د هثر ثض ٹٲد ث ثو ؿث د و س ث وؽ ث ثهثر ثڅ ددثز ده ٱپ

ؿت دج ثو ثوثؽ ځن و ثتنـج ٹٽی میجد ٱپ ثةم و منپ٪ نیض.٩دٻ ؿٲی ثض هجڇ ثهثر ٭جزث ؿدٯ ده نی ځه ٱة -3مإله

ؿدٯ ځن ځه هجڇ ثهثر هثر نذج نه دج ؿجة ثض ده ٧ آنڂه ؿدیددید تج نچجه ث وی هدص و نه لم ث وی هدص دلڂه ٹپ٨ دچدت: ده

نڅی ث دج طد ث څٹظم و تچ زیق ... و طد دڅظم و تچ زیق ثلمپو وثؿخ ثض مینأ دجٽی ددد ٱه ؿدٯ ث ده دٲ ث وؽ ث هظی

ث مچ آنڂه ثهظمجڇ ٱپدةی دز ځه ثػ طإی ثن٢ثٷ هج١ل ثهثر ثن د.

ض ثض ځه ؿدٯ ٱه ده هڂم نڂجم ثض ولی ثهجتغ من ٹپ٨ نهی ث ٱپ نڂجم ځه ځه ٭جز ثدظثی نڂجم ثض و نه ؿدٯ ده نڂجم

ٹهمیم ٹدٻ م٢لوض وثنچهی م٢لوض ؿدٯ ٱه دهخ آنله ث ثله می

اسرار، مناسک، ادله حج

158

طٿ ؿدٯ ثض هجڇ ثهثر ٢د ثتنڂه طنهج ؿدٯ دج و د ولی ثالمڂجد ؿدٯ ث ده دٲ ثنث. ٱین هجڇ مینأ دجٽی ددد ٱه هظی

ثؿجة ٱپ ٹ٦دلی ځه سی ث ثهثر ه هجڇ ثهثر هثر -4مإله س ث ث ثض و نی ٱپ ٹ٦دلی ځه هجڇ ثهثر هثر زم نیض ثؿجه

ثػض تث ٱپ ث١دال مځخ ثض ث ١یٶه و ٥جتض ثځندد ثڅ ثهثر دیه ٥جتض ٱپ دج ٥جتض هجڇ ثهثر دج هثر ثض و دج٩ل و ثڅ ٱپ دی

ث هجڇ ثهثر هجڇ ثهثر دج څكه هثر نیض ولی ثؿجهه ٹ٦دلی ن دیظ: ثػ ثض و دثی طد٥ی و س ث وؽ ث ثهثر دی

هجڇ ثهثر ثض تج نه هجڇ ثهثر ده ه تٲنی دج ٥جتضه تج ٱپ ث١لیسی ث ثهثر ه ٥جتض دیه ثػ ثض و ثڅ ٱپ ٹ٦دلی ز هجڇ هثر و دی

ه د تج دز تج ولی تڂی ث ثتن وه ث ث تڂی ث و ٩ٷ ٱپ دج ثؿجهثػ ثض و ثڅ ثتن ٱپ هجڇ ثهثر دی هجڇ ثهثر ز تڀ ث ثتنهج هثر و

ثػ س ث وؽ ث ث هجڇ ثهثر هثر ثض و دی دج كنجنڂه ثؿجهثػ ثض څكه هثر نذج تث ث١دال ز ٱمل مؼذظی دثی نڂجم ثهثر نی دی

ثػ ثض س ٱپ كه ث١لی و كه ٹ٦دلی هجڇ هجڇ ثهثر هثر و تج دید و نذد تڂجد و ثؿجة ٹ٦دلی و د ث١لی هجڇ ثهثر ثهثر د

هثر ثض.دثی ٱپ ه نه دثی مور و نه ٵیموره طدثن ٠ مور نمی -5مإله

آتج مور هټ ث »نڂجم څدثه دج تج څدثزی ز و ذ ثض ځه ث دثی ٱپ ٵیمومی ث ثزنمجةی دثی ڂجی ځن؟ ثلذظه نه! زملنین هټ ن

«.نڂجم څدثه د نه مور دثی ٵیمور و نه ٵی مور دثی مورظمجلی ځد و ٱپ ه نچجه ځده ددیده ثظمنجءه ثتن : نتڂی

سفث»نڂجم ثتن زمه ثد٪أ ؿنی و هدثنی ثض و زمه ظأ : ځج د « هجص طد ث ده د مٶدڇ و ث هدثنی و ث ثتن س جة هدثص ځه ث جة ؿ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

159

٩لذی ثض ځه ثتنهج نی ج و تج ددثزی و نجسوی و ثهض ث ٵجٹل می سفث»ث څوه ث. ثن و آتن هجیه«

تنض ځد: -15تنض ځد: د جظن د تج م هجڇ ثهثر هثر ثض كه طن ث تج

ظی ؿجلخ تج څد دن تج ظذن و تج لذج ث كه ثح ثنچظی تذج تج جٱزڅدنه تنض و دنی تچ زملدد ت و لٸ تج څی ث جنه د و مطخ نمدد و لخ تج كمجد تج ١دص ث نچین ځد و زملنین ده منٮد تنض و

دجی آتنه نچجه ځد و ثځندد مجةلی كن: هجڇ ثهثر دشد كه د هټ نث لذج م٢د تنض ث -1مإله

زجی مٲمدلی ث نٮ ؿن تنض دج تج ث نٮ وض و ڂل مچ لذجسد آد زم ثڅ ؿجلخ دج ٹپ٨ هثر نیض ولی وثؿخ ثض هظی ث زمیه

دز نی سنهجد ځن و طد٥یو ثتنڂه:زجی ٱجی ځه ث١د تنظی نیض ؿجة ثض و سنهجد ځنی زم لذج -1

.نیضزجی م٢د تنض ځه زمیه سد نیض. ده ځلی هجڇ ثهثر لذج -2

هثر ثض كه آڂج ځن تج نڂن كه دز تج تچی دذین تج نه ځه ث١د سدین ثتن هجڇ هثر ثض.

زجی زمیچی ځه تنض ثض: زمیه سد و تنض ثض و تج ز لذج -3دن ځه ندٱج د زمثه ث څكه ثتنهج و څدكی تچ مجنن ثنچظ و ظذن

ثڇ ثهثر ؿجةن ولی نجد ثنجد ده مثد و هظی دزثد ثتن هجڇ هثر ثض.

ث ثة٨ لذج زمیه سد ثتن ثض ځه مد دثی تنض نذج -2مإله ث زجی م٢د تنض څكه تذج و تذنه ثض ځه ثڅ نی ثتنچدنه لذج

سد د ځه ثتن نی هجڇ ثهثر هثر ثض تث ثتن ثظؼنجء لذج زمیه

اسرار، مناسک، ادله حج

160

هڂم مجنن جة ثهڂجر ندٱی ثض و لیپأ م٢د دٲ٦ی نجد ثظؼنجةی منج٧ هڂم نیض ثتن د نمجةی ثض و هجلض ثهثر هجلض څم د و ځم

وتظن و آنلنجد و زمجنن مه د ثض نه هجلض ٻ و دٻ ده د آد ط ځد و د وٵین جظن و ثتن هجلض ثنپ٪جٯ ثلی ثهلل د ث آنلنجد

ځد!ه و هظی دز ثه نمدد و ؿلخ نٮ ثتن و آدثهثر د ځه ث١دال نڅی د سجتأ آثت ثض و ثځندد ده هجح -3مإله

همض آثت دثی م زڅدنه آثت ځه ثظوذجح زم ثظه د ثو هثر ثض ط ثض زڅدنه آثتی ځه دج مچ آنله مٲمدلی ثض و ث١د تنض وث٥ن

نیض مجنن ثنچظ ٱپیټ تج ٹیوه آد زم دثی ثظوذجح و نه تنض و دنمجةی.زج دیج تذجض ځه ث٥جٹأ د زج تج جٱض دٲ٦ی ثنچظزج و ٱینڀ -4مإله

د دثی هجؿض تج ثظوذجح د آثتی ثض و ثنچظ ددجٱض و ٱینڀ سد . مجنن ثتنهج دثی م نی هثر ثض زجی ٩دةی یڀ زملدد ٱینڀ

ٱٹج آد ث ز نیض ځه ٩ذٲج هثر زم نیض ځه كه ٽ٢ تنض زم تنض ١دص تنض څدتن و ثتن ث زڅ تنض نچدتن و ٽجٱة ځلی ثتن ثض ځه

كه ٽ٢ ځن ځه دط تج ٽ٢ نڂن و ثڅ زم نچدتن تنض څدتن تنض ثضځن ٹپ٨ ثتن زض ځه نذض ده ثنچظ مظد٨ ثض ٽ٢ تنض تنظ نمی

ثلوجڇ ثڅ ٽ٢ تنض ځن ثتن د ٽ٢ دنمجةی ثض و تنظی ثلی ثض تنض ده د «: طتن»و ث ثتن لوج٫ هجلض ثهثر ممندٯ ثض كدد ١ٻ

ځن څكه ثنٮج ٱجی ثض و ده هجح آثت مودح نیض ٹظن میڅمؼد نچجه ځد آتنه تنض ددن ٽ٢ی ثض ځه ثڅ دثی دجی دج

تنض ثض و هثر وإال نه تنض ثض و نه هثر.نمجت ځه نچجه ځد آتنه ثڅ دثی آثت و ث ثهجتغ كنجد می -5مإله ظن دج هثر و ثال هثر نیض كنجنڂه ذ ١وین ث ه٦ص د ج

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

161

و ذ تچ 1« آتنه نچجه مڂن ځه ثتن د تنض ثض»١جٻ(ٯد ثض ځه: نذجت مور دثی آثظن دت آتنه نچجه ځن و ثڅ ځ دجت لذیڀ ث »

جت دثی و ذ ١وین تچ ث آد ه٦ص ثض ځه: د مور نذ« طـت ځن 2تنض آةینه دنچ.

دنجدثتن نچجه ځد آتنه ثڅ دثی ٹ ٪ دج كنجنڂه هجلض ثننڅی الر ثض تج دثی د٩ٷ ځد مجن و٥دء ث ١دص تج ث ثتنچدنه نٮزج و ثهظیجؿجص ځه دثی تنض نیض ثتنچدنه مدث زڅ ثڂجلی نث

ج څكه كیی ١یپلی ځه كهه ث ده ددی ولی ثڅ دثی تنض دنمجتجن نچجه ځن ٭جزث هثر ثض ځه آتنه ثظ٢ج ده ؿن م٢د١ی می

نث ثڅ آتنه دثی تنض ننچ هثر نیض و ثڅ ٵی آتنه دثی تنض دنچ ٭جزث هثر ثض.

جی ثهثر و طد ځه مومی دجت ٹهمیه دجی ځه ددینی و دهثر ثض كنجنڂه ٹپه ثهثر نی هثر ثض ددینی د ثض ثی څمة

زج مجنی ده زج و ددثزی زج و ددجی زج ث دجی د و دیآی و ثځندد آتنه نی منچ د ث آتنأ ٹ٪طض دنچ و ده زمجد سجتأ

ند دج.ٹ٪ص طلیم ث د ځه طد ث ثط د و د څم ځڅیض ی وٵینض وٳه آثةی؟ ځه طد میه كه ث

ط د؟! ثٹوده دیظ څ و ددثزیض څمثزیض لذج د مثد و ظڂ د نجد: -16

زجی ٱ٥ی د مثد هجڇ ثهثر هثر ثض ځه زڅدنه نه طنهج تنضځه ض كه وض دج تج نوظه زمین ثنثه لذجی زم ثتن هجڇ ممندٯ ث

مسجذ»لذج مٲمدلی دج هثر ثض و ثتنـج آتأ ول عنذ صينتىم خزوا »

د.12ه ث طوٿ ثهثر. (ثث هؾ 34 وجةل دجح 302 5. طهتخ ؽ 12.

اسرار، مناسک، ادله حج

162

و ز ه ز ٱذجطچجه و ٱذجطی جتظه ثض لذج د ث»ثظؼنجء ده ځه هجلض ثهثر آد زم ه ؿ هجڇ هؾ« دذ څیته ط ط و جتظه كه تذنه

څوه هجؿیجد میجد ثتن و آد ثتنـج ځه ده لذج دهظ و تذجطی نیجمنی سیلی و ده زجتض كه وظه و كه نوظه ځه طد ث طد می ثتنـج نه! لذج

سیل و ده ثی می ځن و ده كهه و آنله زظی د سنهجنض می د میثی وٵین ؿ ځن و ده كهه د سنهجنض می و آنله زظی د می

زج و زج ددینی ځن ثتنـج نه! ځه ثهثر: څد ٢یض آنڂه زظی نمجتجنض میدزجی وٵین ثض ثتنـج زمجنن مڅجد د زمچجد ځد هؾ زمجنن دن ځه ثتن ځد ده ؿ ثی ث١ل و ؿ سیمذ ث هجیه و ده

ځ زیق مپجر و ظجڅی و ده ؿ ثةمأ زی ده نمجتنڅی ثتنـج زیقٹمتدلیظی نث و هظی سیمذ و ثمجمجد نی هجلض ثهثر هټ سدید لذج

نثن ثتن ث نٮ ظ ثهثر و ثمج ث نٮ ٹپه متلی كن ثض:ه مهتؿجه كه لذج طن: سیثزن« سد»آنله ث لذج څدتن -1مإله

سدظین: وظه تج نوظه دجٹظنی تج سدظی ه لذجهه ٽذجه ؿلیپهه لدثه ځضتج نمی تج نجتلدنی و مجنن ثتنهج ز كه دج طن ځد سد دج كه دج ځمه

ه ځمه زمأ ثتنهج هجڇ ثهثر هثر ثض و نی سد : ځده كه دیح ځٺ و ... زمأ ثتنهج دثی مور هثر ٱمجمه و ... سد سج: ؿدثه ٱٽلین

ثض.ثلذظه سدید ثتنهج ممندٯ ثض نه ده ض څٹظن و زمثه ثظن و وی و ثنثظن تج د وی د ثنثظن تج وی آنهج دثدید نه! طنهج سدید

ثتنهج ده ٩د مٲمدلی هثر ثض.ه ث ض: لذج ځمهآنله ثهجتغ مج دثی م مور ممندٯ ث -2مإله

ثی زم ؿدثح و ث ثتن ٽذیل ثض و مج زڅ لیلی و تج ثجهه سدطینه لدث

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

163

زج د مور هثر دج و تچ زیق دلڂه ٹپ٨: د ثتن نثتم ځه ٹپ٨ وظنی ث. ځمهث وظه تج نوظه ٢د١ج لذج آظین

ظن لذجی و سد نیض ثمج ودج سجكه ؿجةی ده زم وظه ثض كه زج ث ده زم وظه طج ده ثنثة لنڄ تج نل د و دثی ثهثر ده ځج دلڂه طڂه

د و ثتن ؿجة ثض.ثی ث ث و٨ ؿدی ځه ده څد ثنث دثى ځنن و دج و كه دج سجكه

څه تج نـجٻ ٩دی ده زم سیدنن ځه مجنن سیثزن تج لدث ٽجدل سد دج و ثتن هثر ثض.

نمی ه سدظیڂیه زجی نجتلدنی مجنن لذججٹظه دتج آنڂه نه وظه دج و نه وظنی ولی كدد لذج سد ه ثهیجنجه و مجنن ثتنهج ځه نه دجٹظنی ثض و نه

ث و دجتظی ث تج ځمه ثض دثی مور هثر ثض ٢د ثڅ آظین ث ث ض دز. ث١دال هجلض لذجی د

ثی ث٩ثٹ ده زم و١ل ث دج تج ده ز ویله و وی زم ٹظه ز كه ځمهثی ځه لذج ثتنهج هثر ثض و تچ زیق طج كه ده وظهڅ ٹپ٨

نذج مجنن نل تج لنڄ ثهثر ځه ث٩ثٹ وظه ه تج څه څه ثض تج دثی لنڄ تج نل ثهثر ثظٺجه ځ ځه زڅ ثن ځه دظدثد زجةی ده زم وظه طڂه

لیلی د همض ثتنهج نثتم.تج ز كه دن ځه ه دن جٱضه زمیجد سدڇه ڂم دنه ٹظټ دن -3مإله

دجه ثهجتؼی كن دجن هجڇ ثهثر ؿجةن ځه ثتن ٩ذٲج لذج زم نمیثض لذج ثض و د و آنله ممندٯثض ثڅ زم نذد مجنٲی نثض تث

جت ثتن ثظؼنجء دثی طدؿه ثد موظج٩جد و وثیجد ثض كدد ځه ثتنهج لذج نیض.

اسرار، مناسک، ادله حج

164

طمجمی آنله سدین هجڇ ثهثر هثر ثض ١دص -4مإله ٥وص ؿجة ثض ده ٧ آنڂه ١دص ثمڂجد و طه و ځمه و آظین

دثی لذج ثهثر ض ځ.څدنه سدی ده ؿ آنله تنض دج هثر نیض دثی نجد زیق -5مإله

ځه د هخ وثتجص طنهج د د هثر ثض و ثمج دثی « ٽٺجتن»مچ ظڂ م ؿجی ثتن زض ځه دچدةیم ؿجة ثض تث مة آنله دثی مزج

ی ممندٯ ثض ځ نه څكه ؿجی ثهظیج٧ ثض و جت ٱلض همظ دث د ثتن ثض ځه د ظڂ هٺج٫ و ددثزی ثض.

سدید سدطین و ؿدثح د مثد: -17ثهثر دثی مزج ثتن نی ځه دثی ثهظی و ٹث ث آیخ ثض هجڇ

ممندٯ و دثی نجد ؿجة ثض ځه ثهجتغ مج نه من لذج و نه ثتنـج نجر ور ث سدید سدطین ځه زمثه ؿدثح تج د ده میجد نیجمه و دلڀ من ځد م

لدث آمه زڅ طنجذی دج نجد نث ث٥جٹه د ثتنڂه ث١ل دثی نجد سد دج و ځجمل ثض و لذج و ځٺ ثهثر مثد ددٷ آنچدنه سد می

ثتنـج مجةلی كن ثض:ت ځه نمج ث همض سدید ؿدثح و سدطین دثی مثد كنجد می -1مإله

ث١دال سدید سج طج جٻ دثی آنجد هثر ثض دثه دج ؿدثح تج سدطین دج و تج ز سد تچ و ث لوج٫ آنڂه ١دص ٥وص كنجد سد ؿجة ثض ده

ٹهمیم ځه ٱمة ثتن میجد دج ددد ٧ ثتنڂه ٽمظی ث وی سج ث دڂجٹ میځه جٻ ث نچی و ث وی سج ٽمظی مپثتج وی سجض نظیـه ځٺی

ځه ه نمجتجد دج زڅ دثی مور ثڂجلی نث كه ځٺ وظه دجكه مپثی سض سج ث دچی تج نه ه زج تج ندٯ آنهج وظه دد څظه زمأ ځٺ

تج نه زمین ثنثه ځه جٻ ث نچی و مپثی ث وی سج دج دج ثڂجلی نث و زث ده سهنجی و ه ثنچض ځجٹی ثض ځه ڂجٷ ثد وی ځٺ و نه سجه ٭ج

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

165

هثځؼ و ه ثنچض دی نیض و د هخ دٲ٦ی ث ثهجتغ ث ه ځدنٮ ثثی ثتن څدڅی طج سجةین ځٲذین: دآمڅی ثوڇ وی سج ځجٹیض و ثتن

١دص -سج نمجت ځه ڂجٷ سض زم دی ث و ثنچض نیض و كنجد میثی ځه طج دآمڅی ثوڇ ځه ه من ث ٽمض دجالی سجض ده ثنثهه ث٥٪ث

ثض و٥دء نمجتجد د س ځمظتن مپثی ځه دجتظی ث سض سجی مثد ځه مجهض 2× ١2جهخ ثهثر دج دج طپتذج و ثنچض مد ثض تٲنی

ج٩جص هڂم ودث ثض.ثنچض دج و تچ جة ثهظیه 4كیی ځه طمجمی وی سج ث دشد كه طج جٻ سج زم د تج ن -2مإله

هثر ثض و ثلذظه همض ثولی دیظ و ومی هثٽل همض ثض.و ثڅ ٽمظی ث وی سج ٹپ٨ دج دج ولی جٻ ث سدیه نی هثر ثض

زجی مٲمدلی سج دج دج مجنن ځٺولی ثڅ جٻ ث نشد و ٽمظی زم ث وی دن زجی دنی دود جٻ ث كنجنله دی ٭جزث زڅ ثڂجلی نث دنجدثتن ځٺ

تج دج دن دج سدی ځه مپثی ث وی سج نمجتجد دج ٭جزث زڅ ثڂجلی نث تث لیلی د ثتنڂه سدید ځٺ ممندٯ دج نثتم و طنهج سدطین و ؿدثح و

و نه ځٺ و نه زیق مجنن ثتنهج ممندٯ ثض و وظنی ددد زم نه لذج كی تچ ث مومجص ثهثر نیض څكه ثهظیج٧ مظوخ ثض ځه ثځظٺجء ده

نٲلین ځن وثهلل ثلٲجلم.زج وثؿخ ثض و نه مظوخ ځه وی سج ث دج څثن و دج د -3مإله

نجمور دذین هثر ثض و كنجنله وی ځٺ تج څثظن جٻ سج ١دطی ځه جد ث دڂجٹن ثثٷ ثض تث ثلأ من ثنو٢ج مثد ثض. ؿدثح

ثی سدید ٱمی سدطین تج ؿدثح و مجننجد ٭جزث ځٺجه -4مإله ض څكه ثهظیج٧ مظوخ ثد ځٺجه ثض.نی

ه وی سج ده ثنثة وثؿخ ثڅ سدطین تج ؿدثح ٩دی دجن ځ -5مإله نمجتجد ثض ٹپ٨ ١دص ٥وص ؿجة ثض و هجڇ ثظیج ؿجة نیض.

اسرار، مناسک، ادله حج

166

٭جزث نمجتجد ددد ٽمظی ث وی سج ث سض ؿم ٺجٷ زملدد -6مإله طلټ و نجتلدد تج ؿدثح نجٿ ځجٹی نیض و الر ثض دود سد نمجتجد

ثنو٢ج آنله تنمج نذج نیض و ز دج و نی همض سدطین و ؿدثح كه ده آد سدطین تج ؿدثح څدتن دثی مر مور هثر ثض.

٭جزث سدید سج و جٻ دج ٵی ځٺ و ؿدثح و آنله ١ٻ -7مإله سد نڂن ثڂجڇ نث مجنن آنڂه دج څل و ثمؼجڇ آد دمجل تج سج ث ثل آح

ثڂجڇ ١ٻ سد ځٺی و ؿدثدی نڂن دی تج مجتٲی تچ ځنن مجثمی ځه ثض.

ثڅ جٻ ث دج سجكه و تج مجنن آد دذن و ځٺی ځه ٽمظی ث -8مإله ځن ولی ١ٻ ؿدثح تج سدطین نمیوی سجت دج ثض دج آد دشد څكه

ثهظیج٩ج دجتظی ث ثتنچدنه سد ځه زمجنن ؿدثح تج سدطین ثض دثی ه ٭جز لیل همض آد ثض.ځن دلڂ

سدجنید د مثد: -18٩لذی و نچهذجنی ث دج و ٵذج و آٹظجح ثض و زم ثتن نی ځه ندٱی ثهض

ثمظیج ثض ثتن زم هجڇ ثهثر د مثد هثر ثض و نه د نجد ط٠ و ځه ث١دڇ نڅیجد سد ثض و ثځندد مجةلی كن:

زجض و څدغ مپ٢د ث ثتنـج طمجمی دهخ ثهجت -1مإله ځه هظی ه دج و څد دج!ه ځه هجڇ ثهثر ز وی آنهج دجتظی دج دج

سدید ٽمظی ث آنهج نی هثر ثض ځه ثڅ ٽمظی ث و تج تڀ څد تج دٲ٦ی آد ث دشد هثر ثض و طد ثی مور ثځندد دج و څد دجی كث

څیی؟! سیلی كث څدض ث می سدی كث می می زج دج ض تج دج و ثڂجلی نث و طنهج سدجنید تج څد -2مإله

هثر ثض.ه و نه ثٱ٦جء دده ثی ؿث سد ده ویله

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

167

زجض ځه مپ٢د ث سدظ ثتنـج سد مظ٢ل ده تج څد -3مإله څكه ځم ثظه دج ث لوج٫ سد هثر ثی ثڅ زملدد جتذجد ٹج١له

نیض و طنهج ث نٮ جتذجد ځه ثظ٢ج آٹظجح و دج و دجثد و څمج و مجض هثر ثض ولی سد مظ٢ل همظ وٽض و هجڇ مٲینی نث.

سد تج څد ده زنچجر دثح دج طڂیه ثد د دجل ځه ٩ذٲج -4مإله سد و نی څثد دن مڀ تج ٩نجح تج څد ث می طمجر تج مپثی ث

دجدی و مجنن ثتنهج ځه زم هپیپض سد نیض و زم ث ثهظیجؿجص ومه طدثن ثض ثتنهج ثڂجلی نث دلڂه ١دص هجؿض هجڇ دثح می

ثی تچ دشد ولی ٵی ١دص ٥وص ویلهث دج سجكه و تج ز آی مڂل ثض.ثتن

سدید تج څد ز ؿدی ځه دج هثر ثض هظی دج هنج تج -5مإله دج دٲ٦ی ث ثٱ٦جء دد ثتن میجد وثمجلی ځه نه ځده ثض و نه سد

مظؼنی ثض و د.نی و تج ز كیی ځه تج ٽمظی ث آد ث دشدڅثد ٩ذټ -6مإله

ض مچ هجلض ٥وص ځه هظی دظن دج هثر ثض ځه د سدی ث ثڂجڇ ثض. دیه ٩ذٲج ده ثنثة هجؿضه سجكه تج نهجد ځده ثتن هجڇ

زجةی ځه ځمی دج ٹج١له ثن و دج كن څیه ځه ٭جزث ځده -7مإله څی نی هثر ثض تث ٱین ٹج١له ثظن سد نیض وی ٽث می

ځن نه جته ثنثظن و زمین ثنثه ځه څدتن ځده د می١وٻ سد ٹج١له هثر ثض. نهجه كه دج ٹج١له تج دی

ت آح ځد:ه ثطمج -19ثتن نه ث لوج٫ سد ددد دثی دلڂه د ت آح ٹو دد دثی

ثض ځه ثی وث مور ثٱم ث مر و د هثر ثض كنجنڂه ثذج مظٲه ت آح نذن ځه ث مور و وه«: وال تطم ثلمور ٹی ثلمجء وال ثل٢جةم»

اسرار، مناسک، ادله حج

168

ثی ون ثض د ثتنڂه م و د ثتن هڂم ث د ٽتنه ٥میمأ وهتڂجنن و كدد ثتنـج نهی ث ثطمج ٢د آح ثض ٩ذٲج ٵی

ث ده لیل كه دثی وهآح ځد دثی مور ثڂجلی ندثز ثض څؿثڅجنه ثتن زم ممندٯ دج و ثڅ ٵی آح ؿدی دج ځه سدی دثی مودح د ثتن طنهج دثی م و ده هجح سد هثر ثض و نه

ثطمج.و ثتنـج ٭جزث ن٢ٸ هڂم طمجر ثض ولی ځمظ ث ن٢ٸ كدد

زج ده مجن ثض كنجنڂه ٹو دد څد ځن دی ١ٻ ٹو دد ت آح نمیثڂجڇ ثض ځه ثتنهج نه سد و څد ثض ځه ث ثتن ت آح نی دی

لوج٫ هثر دج و نه ثطمج ثض.و ثلذظه ظن ت و ٽدی ځه طمجمی ث تڂـج ٹث څی ؿدی ځه

ثض و وی زم څدتن میجد آح ثض زم وه و زم ثهثر هثرٹظه سد و ثطمج و ٱندثد ث تڂتچ ؿثض ځه همض ثولی ثنو٢ج مثد و ومی ثٱم ثض ث مثد و نجد و ٭جزث ت آح

سدید نیض مچ آنڂه مجتٲی ٵلی٬ دج ځه «: تغط السأس»ځد نه وثنچهی ثطمج مور طنهج د سدی ثض و هثر كه ثطمج دج تج

آح هثر ثض و نه ز مجتٲی. سدید ١دص د نجد: -20جد ثػ آٹظجح تج مج تج ٵذج څڅدد و نجتذج زج یلی مثٽذن كهه د

ند طج ٩ثوص و تذجةیجد ځه ٱمه ١دص ثض ث ض نو ولی مڅی ٵذجآلدڅی و نجتذجةی ثض ځه تذجةی هجلض ثهثر و تذنڅی س

كهة ثنجد ثػ دج و دجثد و ٵذج و آٹظجح څڅدد د طج جت وم نی څڅدد څ.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

169

و كدد د نذجت ث دزنه ځن ده ؿجی دجڅثد ځه د مثد ی ث وثؿخ ثض نجد الر ثض كهة د ث دج څثن طج زمجنن مثد لظ

څوه ه ولی دج هٺ٬ ٱٺجٷه ثی ٵذجآلد دلن و دج كههظی ثهثر ثلمپو زم ث نجمومجد كهه دظجدن آنچدنه ځه ده هجح مومجد آتن و هظی هـجح وثؿخ ثض.

نذجت د مور نپجح څی ځه ثهثر مثد و » ذ مهد ثض مجةلی كن ثض:و ثتنـج « ثهثر نجد ١دص ثض

د د سدیه ١دص ثتن هجڇ ز ١دص هثر ثض كه -1مإله دج سدیه تج نپجح تج كج تج ز سد تچ كه ده ١دص دلذ تج نلذ ځه

وسدید هثر ثض نه ٢د سدی ځه د كهه «: طنپخ»دهخ ثله ص ځده ٱی څثی و نپجح دلذ طج دظدثنی دج ٹج١له ثد سدیه ث ١د

ث څیی. ٹج١لهسدید و هجڇ ٥وص و ده ثنثة ٹ ٥وص ؿجة ثض -2مإله

كه دیمجی دج تج هـجح ث نجمومجد و ثذج ١ویوه ثض ځه د ثی ځه دهظدثن دذین ث نجمور دشد و نه آنڂه طدثن ١دص د ث ده ثنثه می

ث سنهجد ځن. تڂه ١دصه٦ص دجٽ(ٯد د نی څ ځ ځه مور دد و نپجدث ٹمد: مور د

ثص څیی كهه كهه ث طد ث دج ځن كج طد ث ث دجال سجةین ثنث ځه ثڅ نپجحطج »څڅدد ند می څٺض: طج ځـج كج ث د كهه ثنث؟ ٹمد:

ثڅ »و ذ تچ ثض ځه 1«ظدثن دذینطج آنـج ځه د» -« كم تج زجنمی د ثو څض دج لذج سد ځن وت ث ده زمجد ثنثه ځه دظدثن دذین

ولی د نجمور هثر ثض زمین مپث دج ث زم دنچ.« ث نجمور دچی

ور ذ ١وین تچ ثض و ٭جزث مپ٢د ز و تڂی ثض ځه الثٽل دظدثن دذین. . ؿملأ1

اسرار، مناسک، ادله حج

170

ثی نمجت ځه ثوال هـجح ث نجمومجد طج كه ثنثه څدنه ثذج كنجد می ث ثتنثؿخ ثض و طج كه ثنثه سدید ١دص هجلض ثهثر هثر نه ثتنڂه زمأ و

ث ث دشد دلڂه ه و٨ و كهه دثد نجمومجد دج دج و نه آنڂه زمهځن وثؿخ ثض زمأ ١دص دج ثڅ زم نجمومی نیض تج زض و نچجه نمی

ه ځد نجمور هثر دج و ٽ ملم ثتن ثض ځه سدید زمأ ١دص دج نچجطدثن دشد مچ ثتنڂه دثه ثض دلڂه ث دجال طج كم تج زجد ث ٹپ٨ می

ث دج و ثڅ كج ث ٹپ٨ طج كم دڂ ث ت څد و زم ٽمض سدیهتسدل »طدثن طج څن ث نی دشد: سیث دج ځه ثتنـج د هخ وثتض می

طڂه ٩ذٲج مجد مج «أػالب ال الحس ئذا وبت زاوجالوسأ حثب ػل رب هي طدثنن ؿدی طج كم ث زج می آت ٢د آنڂه د كنجد موٮدی سی نمی

دشدن ځه نجمور ث زیق ٩ٹی نظدثن نچجه ځن.ځنیم ځه ؿدث دج ددد مپثی ث ١دص مظلر ؿدث نچجه دج زم طڂث می

زمأ ١دص هؿی و سمپض ث١دال كدد سدیدځد نجمور نیض و طدثن مپث ٥وی ث دج نچهث زمجد ثنثه ځه دظدثن سی ثض د می

سجت ث دذین و ده ځجزجی ٥وت د ولی د نجمومجد نی هثر ثض ځه ثی ځه ده هڂم هؽ و ٥وص دج ثض دذینن. زمین ثنثه

مچ ه نمجت ځه سدید كهة نجد هجڇ ثهثر نجد میث ثذج ك -3مإله ثی ځه دج هثر ثض څكه دج ده ز نود و ویلهه ١دص ٥وص

و څٹض و د١ه آنله ض ٢د آنڂه مطی زم ٩دڇ دڂ ځه څدتن ؿلدی آٹظجح و څ و ٵذج ث دچی هثر ثض.

ځن نیض و نجمور زم نچجه نمی ثمج خ زنچجمی ځه دج و ٵذجی زمنچجه زم ثتنـج مٲلدر نیض سدید زمأ ١دص هثر دج و زملنین ثڅ

نڂن تج نجمومی نذج څكه ثتنـج ؿجی ثهظیج٧ ت ثض دی ث آنله

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

171

دجة ت پٸ ٹظن مثد خ دثزیم څٺض وال ثٽل كنجد مد نذجت زمأ ١دص ث دشد.

ثلمپو نشد الر ثض طج ه د دثی ثتنڂه وت ث هظی -4مإله ثمڂجد مجثمی ځه مور ثض د ث مٲ٣ نچجه نجمومجد ٽث نز مچ ؿجزجةی ځه نجكج ثض مجنن هجلض ٩دثٷ و ٲی و جت مدثٽٸ ثؿظمجٱی ثمج

ځنن ثتن ه میثتنڂه دود ٥وص و هجؿض ؿجزجةی دو ځه نجمومجد نچج ٭جزث ؿجة نیض.

د هجڇ دثح ؿجة ثض طمجمی ١دص د ث دشد كه -5مإله ثظؼنجء ث هجڇ ٱجی تج ٥وص كنجنڂه ذ ١وین ثض و جت زم ثتن

دثد ثتن لوج٫ ثض ځه زیق څجه دثد آٹظجح تج دج و دجثد نجثهض ځننه نمیهجلض ثظثهض ثض و مثٱجص نجد ځه زمیه و ثؿخ و نی هجلض دثح

ثلمثٱجطن ثتن هجڇ الر ثض و دلڂه مثد زم كنجنڂه سدید هجلض دثح د آنهج نی هدڇ دد.

٭جزث و څٹظن ث آٹظجح و ٵذج و مجنن دج ٹج١له زم د نجد -6مإله دشدن ثمج ١دص ه ث٥جٹه د كج ه هثر ثض مچ آنڂه ث دج ٹج١له

« ثهثر م د و ثهثر د د ١دص ثوض»زڅ! ځه د هخ وثتض وث٪ه مجنن ځده و مجنن و نه دج وث٪ه مجنن كظ و ثمؼجل م ث نه دی

وث٪ه ث آنله طدثنن دشد زملنین د نذجت ١دط ث دج وث٪ه تج دی نمیث څڅدد نچ و هجلض ثهثر هجلض ننه ثض دشد ځه كههنجثهض ځ

زججد. ٵذجآلدڅی ثض مثد د زججد و نجد د كههزج و زجی و نج و ځمه و طد ثځندد مومی و ده ځلی دجتظی ث ثهظی

1زج ثؿظنجح نمجةی. دنمجةی

ٱټ ثض ٹی٤ آمجنی نؾ ه . نؾ ث ده سی آت م څنؾ نهجنی1

ٽ٢ هـج و ځٲذأ تث ثی ثتڇ ثڅ ٱر تج تج ثی

اسرار، مناسک، ادله حج

172

پوائ: سا گرفتي هرداى در حال سفر، را -21

ثی تچ د د مچی ور ثځندد ت جتأ ثةی جتأ څی و جتهطد مڅمج و مج و ٵذج ثتن ی ثلی ثهلل ه دجثده دجه جتذجد نچهذجد: ث آٹظجح

ثهثر هثر و دهخ ن٢د ده ؿ دج و ٵذج ٹپه ثهثر هثر ثض.

ٹظجح و ش سنجه څٹظن ث دجثد ثهجتغ مج ؿأ ثوڇ جته څٹظن ث آتت ذ ١وین ث ه٦ص ٥ج(ٯد و مج و څمج ممندٯ ه ثض ثدن

تج آٹظجح و 1آو ځه می ث ثتجد سی ث جتذجد دثی مور ث څن دجثدنیر ٹمد دجتظی څدٺنی دڂ و ذ ثه ث ه٦ص من می

ه نهه مور جتذجد دچی؟ ٹمد: ثمج ث څمج و مج١جٻ(ٯد ثض ځه سیر و نی ث ه٦ص ځج٭م(ٯد ثض ځه ٱلی دن هجح طج ثهض ثض و مج

ځه ه ت ٹمد: ثڅ ثتن٪د ثض ځه څمجد ځه ث دشد ثمج طد ثی د ث مشد: د ص كیی مچی. دثی آنڂه مور هه نجثهظی نثی

ثتن كهج ٹپ٨ هجڇ ی ده زنچجر ٺ ممندٱن مچ هجڇ زمأ ثی ودج دثی ٺ ځه ثتن نثظن ویلهه سییه ٥وص زملدد: م٣

ثوڇ ڇ نپ دی ثهلل سجٿ څثد دٻ هد ه٦ص لث ثی

دج ؿجمأ ٩جٱض دڂدی لذآةی ٱ٢یجد آةی دجت نض ث ؿجمأ دطج څجر دظدثنی د ځدی ؿجنج دڂض ثڅ سجتض تن ه دج آةی و تنی ود ه ثتمجد څظی ثهثر دظی ز ث ؿجد څظی

طج آنـج دی دجٳ هن وض مهمجد ث ز كه ؿ تج ى ؿجنجد څظی لذ سن ٽلخ سجٿ و تة ط ثی هجؿیجد ٹظی كدد ځدی لذ جدزنچجر سجث و ؿثی ٱڇ و ثه تج آوت ث ٱه و١ل و و مو

ثی ث مهدر مهی ثلهی ٽمهسن: مور ث دجثد سد ځن ځه . مد دجثد وثتجص تچی نی زض ث ؿمله ١جهخ ثلمجد(ٯد می1

د.108:1ثالهجتغ: لذج و ثػجػ ط ند؟ ٹمد: ثڅ ثه ثض ځٺجه ز. (ؿجم

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

173

مدث ٹپ٨ هثر نیض ولی ځٺجه ث ثمج دثی نجد و ث٩ٺجڇ و جت سیمثد ثض: نی ز هجڇ هدڇ ثض و ځٺجه زم نث و ثتنـج مجةلی كن

زجی ػجدض زملدد ظجد و ثه ٹظن هجڇ ٺ ت جتذجد -1مإله پٸ ثی دی زج و مجننجد ؿجة ثض كه سیجه دجی تج دث ویله زج و ٩جٻ سل

مجین نی هجلض هځض ده ٧ ثتنڂه ت پٺ نوی دلڂه جتأ ه و دجی و طنهج ت پٸ مجن ثض ځه مؼد جتأ مجین سیج نی دی

طدثنی ثل مظوٿ هجڇ ی و ٺ هثر ثض و د ځه هجڇ طدٽٸ میث و تج ت ز پٺی دوی و دج كظ و مجنن ثتن ٩ٷ و آد مجین پٸ

جنه ده آد ٩ٷ دچی مؼد دین ثه ث ثتن جنه ده آد جنه ث ثتن ٽهدهدثزی دوی تث ثڅكه هجڇ ٺی ولی جةی ځه میجنه و ده ز ؿ ٽهده

ث نی ثتن ٹض طدثنی دج مجین پٸ ثتن ٹض و آمزج ٺ نیض ځه میآمزج ث طدٽٺچجه دین ثه ثنـجر زی و ده ٩د ځلی ٹپ٨ هځض ٺی ده

دی مپ٢ ثنـجر منجڀ نذجت ت پٸ مظوٿ دوی.دثزی ده منڇ ځی ثځندد طد آثی ځه دج ز ویله میمؼد ده مڂه ی و

مـ ثلوثر دوی و تج ده ز مپ٢ی تچ ت پٸ مظوٿ ٹض و آم ځنی.

ده ٱٹجص تج منی تج مٲثلوثر یی و ؿج څٹظی ثځندد تچ طد آثی ځه دثی ؿجدـج د تج ثتن د و آد د ٹظن ده ت پٸ مظوٿ دوی و ٹپ٨ آنله ممندٯ ثض هجڇ ی ده دی مڂه ٱمة طمظ تج مٺه و ی ده دی ٱٹجص و مٲ و منی هؾ تج ثٹث ت پٸ مظوٿ ٹظن ثض ځه كنجنڂه دین ثه موظجؽ ده دڅظن ی ٭جزث ثتنـج زم ت پٸ

مظوٿ مجنٲی نث څكه ددٷ ثهظیج٧ ثض.٩د وی ده دی مپ٢ منجڀ نی ده نیض ځه هجڇ سیجهدٲی -2مإله

ثڂجڇ دج تث دیظ ځلی ت جتأ مظوٿ ٹظن زملدد كظ و مجنن دی

اسرار، مناسک، ادله حج

174

٩د ځلی ثهجتغ ثتنـج ثنو٢ج هجلض دثی ثض څكه دٲ٦ی زم ده جلضمظوٿ هجتأ څٹظن هجڇ ثهثر هثر ه ولی نٮ ده زمجد جتأ

دت ث ه٦ص ٥ج(ٯد آمه ځه وجی ثض كنجنڂه ذ ١وین ثدن و دهخ ذ ثهظـجؽ دڇ « زج ثه دو طدثن ت جتأ مومل مور می»

ٹض دنجدثتن همض ت جتأ مظوٿ زج ثه می ثځر(د سیجه ت جتذجدكه ثتنـج نی ٹظن نی ثنو٢ج دثثد ثض و جمل سیجڅجد نیض څ

ثهظیج٧ یلی ده ؿجض.ثنظیم آنله د مور هثر ثض سنجه مظوٿ څٹظن ث آٹظجح و -3مإله

دجثد و څمج و مجض آد زم هجلض ی ٺی ده دی ثنـجر منجڀ ځه ٹپ٨ هجلض ٱ و ٥وص دثی ممجد هدڇ ولی مدؿخ ځٺجه ثض.

دجثد و څمج و مج مث ثض؟ ٩ذٲج آنڂه ٱجی و ثځندد دذینیم ځثر آٹظجح وثت و ثځندد ثه ث ث ث جظه ثض ځه طد تج تچثد مدؿخ آد نه

زج نچت آٹظجح آمجد دجثد ثةی څمج و مجی ٱجی ځه سنجه ث جظه زج آنچدنه ځه څض هثر ثض. څٹظن ث ثتن

ثی ځن و دوی ص څ سیجه تج دج ویلهمؼد زدث ؿدی ثض ځه ثو ثڅ سدیه نذج ص د ثمج دج مجین ځه ده ٱض می نمید ثتنچدنه مج ځه ثةی نیض دی ثض و طد و ثمؼجلض مدؿخ آد می

ث مظوٿ ٺ طد طدثنی ث كنجد مجةی سنجه څیی دج ویلأ پٸ ثت می هځظی زدثسیمج و مجنن ثتنهج ثلذظه ١دطی ځه آٹظجح و ه زی مجینث ثثمه

دجثد زم نذج څمج زم ځه دهخ ٹ٣ مج نیض ځه خ ثض تج و ځه آمجد ثزض ثد ثض.

ثی ځه جتأ خ تج ثد ځجٹی ثض و نه ث دجثد ثتنـج نه ث آٹظجح جته څٹظهث مج ځه ٹ٢ل مج نیض و نه زم ث څمج س دج وا نه ځه ٹٲد نمی

ثض و نه سنجه څٹظن ث ثتنهج.« ثظ٦دڇ»ثځندد پٸ مظوٿ نه دثی طد

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

175

تج زدث څر ثض ولی ٱجی و ٽجدل طومل ثمج دج مجین ځه ٩ذٲج هځض نٮ ث مدثن تچ ځن ثځندد دج ١ٷ ط می تٲ څمج ث تط و ننه

و نه ه ث مظوٿ دی ٹپ٨ ث څمجی د جظه ث ویلأ پٸثڅ د ثی ځه ثڅ آٹظجح و دجثد زم نذج مجنٲی نث. څتظهه ثجظه

نیض ث مظوٿ و زملنین آٹظجح و دجثد د جظه مجن ث ویلأ پٸ ث مظوٿ ده دی ثنـجر منجڀ ث تڂی ث ثتن ث دج ویلأ پٸ»و ٹپ٨ ځه هثر و مدؿخ ځٺجه ثض و دج ٱ ٹپ٨ « څیی زج دود ٱ سنجه جظه

ځٺجه ث.آنله ثتن كهج مد هثر ثض ٹپ٨ سنجه څٹظن ث دجالی ص -4مإله

ولی ثظٺجة ث وجةیل تچ مجنن ځدل و سنڂه ده منٮد طٺیٸ څمج و دجی څٹظن دثی دجثد ث ند آٹظجح ځنج ٹظن دثی طٺیٸ مج نجتلن ده د

دود جتذجد ثتنهج زڅ هثر نیض څكه ددٷ و وم ثهثر ثض. دلڂه دهخ هتغ څظه ث ١جهخ ثلمجد(ٯد دسدی ث دجثد دثی

مور ممندٯ ثط.دهظ ثض هجڇ ثهثر خ مجٹص ځنی ځه دج ویلأ سدیه -5مإله

ځنی تج وی ځه ثد ثض ثلذظه ده ٧ ثتنڂه دجثد زم نیجت و مج و ٺوی زم نجثهض ځننه دده و نیجمن سد څمج ٩دی نذج ځه دج سیجه

دت و وی زم ٹظه ؿدی دج ځه دد و نذد پٸ مظوٿ كنثد ٹٽی ث ث نٮ آٹظجح و دجثد زم نٮ مج و څمجی ث جظه نثظه دج و پٸ

سنجه و طٺیٸ نجثهظی نذج.ل٪یٸ و مٲظڇ ثض ځه ثهیجنج مظمجتلی زمین ثی مؼد ثڅ آٹظجح ده ثنثه

دثزی د هجڇ ثهثر آٹظجح دچیی تج دجثد ؿدی ل٪یٸ و جڅج ثض ځه میممندٯ ص زملنجد دذج ٭جزث ثتنچدنه مدث تپٸ مظوٿ ٹظن

نذج ځه ثتنـج ٩لذڂج زم زظی.

اسرار، مناسک، ادله حج

176

پٸ ثض ځه مٲلدر ط ث دی ط و نجثهض ث څر تج ثڅ ثل ویلأ پٸپٸ ط ث دی ث ث ثتن كهج نٮ ثهض و تج ده ٩د ځلی كنجنله ویلأ پٸ

ثڂجڇ ثض و ٹپ٨ ؿجزجةی ځه طد ث ث آٹظجح تج دجثد تج څمج تج نیض ٽ٪ٲج دی ز هثر ثض و تچ زیق. مجی ث جظأ نجثهض ځننه سنجه می

وثتجطی دیج ثض مد٥دٯ جته ثتن میجد آنله یلی مهم و دجدڅٹظن ث آٹظجح ثض ځه ث١دال خ و زدثی ثدی و ث ث څثنأ نهی دیود

ځن. میو ثتن و آی دج ندٯ ند و مج دٲ زم دجثد نجثهض ځننه و څمجی دی

منجخ سدظ دپیأ دد ٽجدل هل ثض و ٹپ٨ دجثد دد ځه هلی زم «ث هل ځ. طدثد دج ویلأ پٸ نث ثڅ نجثهض ځننه دج نمی

نمجت ثتنـج ثڅ پٸ تط می دلی دٲ٦ی ث څمجزج زض ځه دج ویلأ دیزجی ځه مظ٢ هځض مجنن سجلڂیط د جظه نذج ث جظه ثض

ث هثر ثض ځه ثتن ځن كنجد مدی ویلأ پٸ جدټ تط میز و نی ده زمین مندثڇ ثض مج ٽض څمجی ث جظه ث طٺیٸ می

د!ځٺجة جتذجد دجالی نهجد مدثی ځه ممندٯ ثض تڀ -6مإله

ځه هدڇ دده تج هجڇ ثظیج ځه هثر ثض څدٺن ثض: كه هجڇ ٥وصؿ دثی ځدځجد و نجد و ٭جزث نی سیمثد كنجنڂه همیی و ځلینی ده لٺ٬

ثن و آنله مد ٱ ط٢یم سیم ث هجڇ ٹظه نپل ځه«: ثلیي ثلٺجنی»ث ه هجلض م٣ ثض. كه مت٤ دج تج دظ مت٤ د و ده ځٺجه

ثی ده ؿ ظه ١دص زم ځه آٹظجح و ثمؼجل ٽجدل طومل نذج تج ویلهثلذپٸ ممندٯ تج ٪نجٿ دج طمجمی ثتن ث نذج تج ویلأ دی پٸ

پٸ ددد ویلأ ٺ ث نٮ زجی نی مٲو ثض څكه د دی ١دص دمظی ثڂجلی نثظه و تج ٽجدل طومل دج.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

177

ث دثی نجد و ځدځجد و سیثد ث هجڇ ٹظأ هلدث پٸدنجدثتن ثتن ویلأ ه نه هثر ثض و نه ځٺجه ث و دثی مثد دود زیق ٱی زم هثر ثض و زم ځٺجه ث و دثی مٲوثد ٢د١ج دیمجثد و نجطدثنجد ٹپ٨ ځٺجه

١ذ ځنن ثمج ځجنی ځه ٱ دنی نثن ثتنهج ده ٽ ثمڂجد وثؿخ ثض ث پٸ ٹثزم څ تج ٹ ٪ طج ٱزجی تچجد د٩ٷ د مجین دی

د تج الثٽل خ مجٹص ځنن و ثڅ زیق تڀ ن ٩ذٲج هجلض ث٥٪ث ث ٺ ځه و ځٺجه دزن. طدثنن دج زمجد ویلأ پٸ می

څٹظن دج ځٺجه ٩لذی څمجد ځن طپ٢ی جتذجد ثمج ثتنڂه ث وی ثزمجڇ تج ثهضآو ثض د ثتن د ؿهجلض و یجلی ثض جر و یلی طٲـخ ؿذثد می

ځه مور ددٷ همض ثلهی څنجه ځن ٵجٹل ث ثتنڂه ځٺجه ٹپ٨ ځیٺ نیدی ثض و نه ؿذثد ځیٺ ثوی.

مور هټ هجڇ ٱ دنی تج نجثنی تج ٹثمدی زم ثڅ هثمی ث مومجص ده ٹمجنم دٱه «: لذیڀ»طڂخ جتظه ثض طلذیه ث طـت ځن ثهثر ث م

طج كه ځه ٱمث و دود ٱ ه ٩لذم د ػجدظم و ثځندد سد و ٱٺد می څنجزی مطڂخ د.

« اظل أب هحسم»ځن: ده ه٦ص ثمجر ځج٭م(ٯد ٱ٣ می هغسٱذثهلل دن ظم: جته دچیر و ځٺجه دزم؟ ٹمد: جتذجد دچیر هجڇ ثهثر؟ ٹمد: نه! څٺ

ٹمد: نه! څٺظم: ثڅ مت٤ ر؟ ٹمد: نه! څٺظم: جته دچیر و ځٺجه دزم؟ ثنی ز هجؿی ځه آٹظجح دچی طج ثتن هجڇ جته دچی و ځٺجه ده آتج نمی

؟«د ځن: سنهجد می ٵود څنجزجن نی دج ٵوح دی ٵوح میطمجمی مدثی ځه جته څٹظن ځٺجه ث ثڅ ده ویلأ ثض -7مإله

دجثد دشد و نه ث ه څمجه مجه تج كز تج ؿلد تج ٱپخ د ث ث آٹظجحدجالی ثڂجلی نث و ځٺجه زم نیظ كنجنڂه ثڅ دج ض تج آظین

اسرار، مناسک، ادله حج

178

وثتض مجن ثض. مچ ث دجثد دهخ ؿلدی ثتنهج ث دچی نی دی ثلمجد(ٯد. ١جهخ

طدثنن ث جتذجد مظوٿ ثج مٲو ٹپ٨ ده ثنثة ٱ می -8مإله ه ثظٺجه ځنن و نه آنڂه ده ٱلض ٱی مدٽض تج موو طمجمی ثه ث تڀ

جتذجد څین.طدثنن ثی زمثه ثن ځه نمی ځجنی ځه دیمج تج د تج سیم تج دله -9مإله

د آنهج ث ؿثڅجنه ٹظج الر ثض پٸ ٺ ځنن و نمی دیدج ویلأ پٸ دج ځه دجد آد ٽمض ثی ٹثزم ځنن ځه دی ث آد دی ویله

طدثنن ده ٱ زمثزی دج ثتن دجن و دپیه ٽمض تچ و ثڅ ن می مٲوثد دج ویلأ سدیه ٺ ځنن و ٹپ٨ ځٺجه ث.

ث١دال ځٺجه ١دص ثمڂجد ثض ځه ثڅ نظدثنض ٢د -10مإله ځن تج د ث طوض ٹج دیجنث ٹپ٨ ځجٹی ثض ١دص ٱ نذجت ٽ٣

ثظٶٺج ځن ځه زمین ځٺجة دیندثتجد ثض. نجن څٹظن: -22

زجتض ث زم دج و ځه ثڅ نجنثتن نی مة تنض و دجی ثض ه هجڇ ثهثر هټ كید تج ځدطجه ځد نثی و كنجنله تج نجثهض ځنن

ځن ده ثنثة ٥وص دلین و دلید ز نجن مټ څنر ١ٽه ده ثتظض می زم هثر ثض و زم تڀ څدٺن ځٺجه ث.ولی ثڅ دود ٱ و ثنظه دلینی

دج و تج ده ځدطجه ځدو ثڅ نجنی دڂن تج ت م د و موظجؽ مد ز ٥وص تچ ؿجة ثض ده ثنثة ٹ ٥وص ځدطجه ځن و دی

ث آد هثر ثض و ځٺجه ث. دینی څٹظن ث ددی د:ه ثظٲمجڇ ددی د -23

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

179

هجلض ثهثر هجلض تجآوی ثوڇ و آ څنته و مظٲٺن طض نض ثزی مدتن میجد زم ځه ثی مظوٺن ددی و آ ځج مثی مظٲٺن د ن٪ٺه

ثهن طپدتمی ؿ مپی نـجض و ځؼجٹض ود نثی.ثځندد طد هجڇ مڃ م٢ندٱی ٱ٪ ثظٲمجڇ مڂن ځه ده وٳ دت ث

آٵج و ثنـجر و ود ځندنیض ثٹپی دذد ځنی و ث ددی د دینی مچی طج ده تجظأ د دجظه ث طٿ ځن ث ثنځی ده د آی ثتن د وٵین د ج

جظه د ڂظه د څم د ځم د ث ٻ و دٻ آنله طد و څ آد ث ځن و د و طنهج مـوح هټ دج ځه ن و ده د مٶدڇ می څدڇ می

ثهثر و ث نٮ ٹپه ثهثمی مجةلی كن مومی طج مور دی ثتن ث نٮ ثض:

ثٱم ثض ث دظن تج ه ثظٲمجڇ: ده ځج دد ددی دمپ٢د ث -1مإله لذج مجلید تج دد تج دد ځد ځه ثڅ كیی دذد ددی تج دیججمی څكه دد نڂی هثر ثض و ثڅ دذدةی ث دذدةی و ندی تج ده د دمجلی څكه نذدةی و ندی زمأ ثتنهج هثر ثض و ثڅ و ؿد تج ه ؿد

ثی. جڇ كیی دذد ث ځنی و تج ه هثر مطڂخ هثظٲمو لیل ثتن ٱمدمیض ثذج مظٲه ثض كنجنڂه ث ه٦ص ١جٻ(ٯد آمه: ځه ثهثمض ٱ٪ی ده د نمجڇ و ث ٱ٪ دثځیض سزی ځن و دینی ث ث ددی د دچی نه ث ددی د ځه جتظه نیض مور ث ددی د لص

دذ.و د مٲ٪ ددد لطی ثض څكه ند و دد نڂن كنجنڂه دد ځد و

دن نی لص ثض.مپ٢د ث ددی د ثتنـج ٱ٪تجص ثض كه څل تج څدح تج -2مإله

نٲنج و جت ه توجده ٱ٪ څل و تج زڅدنه ٱ٪ی ځه دج مجنن ٱٺثد

اسرار، مناسک، ادله حج

180

زجی دذد ثتنهج ده دی و جت میدهڅده دهه زجی مٲ٪ ثمج مجنن یخ څیجه آتن ځه نه دد و نه ددةینجد هجڇ ثهثر هثر نیض. هجح ٱ٪ نمی

مٲ٪ دن ثڅ ٱ٪ ٵث ؿدی مظهلڀ د ځه نچدتن -3مإله ؿجة ثض تث دد ٱ٪ ١دطی هثر ثض ځه هجلض ٱ٪ی د ث ث

ض نثه دج.ثض وثؿخ ثض ٱد٥ ځن تج ددت ثڅ لذج ثهثم مٲ٪ -4مإله

ث د٩ٷ نمجت و ثڅ ث دجث تج مٶجة ٱ٪ٹوجد څ ځ وثؿخ ثض دینی د ث دچی و دجاله د٪د ځلی ددةید ٱ٪تجص هثر و دینی څٹظن ث آنهج

نیض وثؿذج ض و څٹظن دینی ث ددی د هثر ثض ولی ددةین وثؿخ ثی ث ددی د و د طج موظجؽ ده دینی څٹظن ند. طدثن ده ویله ځه می

ده زنچجر ٩دثٷ ځٲذأ مذجځه تج ٲی میجد ١ٺج و موه ٹپ٨ ددةید -5مإله ٱ٪تجطی ځه ثتن و مڂجد مپ مٲمدڇ ثض ؿجة ثض و تج هثٽل دینی

تن و مڂجد ثهجتغ ده څٹظن ث ٱ٪ وثؿخ نیض و جت ثظؼنجی ثمنٮد ثهظثر آنهج و نی ٹ هؽ و مپض تج دج و یلی دد مج و

آمی ثض ځه وٽض ٩دثٷ ځٲذه دینی ث ث ددی د دچیی و هجلض طدزینٹث ده د ثظه دجی و نی ځجی ثض دی مڂل تج نجنی كنجد هجلظی

ثی هٺ٬ لذج ثهثر و ؿلدڅیی ث ددزج و ځه ثهیجنج ز و ض زم دزج ځم ثض مج دج تڀ ض دینی د ث ث ددی د ځٲذه دچیی د سص

ځه زم د ث ده ٪ ثنثی و زم ده ثتن جنأ سٱٮمض ثزجنض ځنی!ثڅ وٽض ٩دثٷ تج ٲی ٱ٪ی ده لذج تج دد مج ی نه ث -6مإله

و نه دد ځن هثر ثض څكه ٩دثٷ و ٲی ثځندد دین دن وثؿخ ثضسجٿ و سجٿ «: ٩هد»طمجر ه و زند زم مومی ثذج ثض ځه ٱ٪ ځٲذه

وطهشبيتي»ځننه ثض و جت نٮ ده آتأ مث سجٿ ځن دج ځه: ثدثزیم! جنأ «

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

181

د جنه ثض و زجت مٲ٪ ځ دثی ٩دثٷ ځننڅجد و ... ځه ث ؿملأ سجٿ ځد ث آٵج زم مظثوڇ دده ثض.

مدثی ځه ثظٲمجڇ ٱ٪تجص هثر ثض ١دص ٥وص ده -7مإله ثنثة ٹ ٥وص ؿجة ثض مؼد ثڅ ٹپ٨ دن ٥وی ثض دد نڂن و ده د زم نمجل و كنجنله طنهج دد ځن ٥وی ثض آد و تچ هثر

ندثوڇ و ثڅ ٹپ٨ ده دد مجلین تج وی م څثن ثض و ده زمین مثلمپو دچی ٥وی ثض ند و طج ممڂن ثض دد زم نڂن و دینی ث هظی

تج ؿدی وت ث دذن ځه دد ده مجم ن ځه ث١دال مدث نجكجی طنهج ده ثنثة لور دجتظی ثځظٺج د.

ؼنی ثض ظن لذج مٲ٪ ثض ځه مور ث مدثی ځه نی مظ -8مإله هټ ث لذج ث ځه مٲ٪ ه د ددت ثلذظه نذجت آد ث دذدت مچ

ث د ولی ٭جزث ثتن ث مدث هؽ و ث٥٪ث ثتنڂه دثه نجدثه دد دجمهثی ده ؿ ثتنڂه د ددت ثض ځه مؼد لذج ثهثم مٲ٪ ه و كجه

ض ځم ٵی مد ٥وص ثهظیج٧ وثؿخ طٿ آد ثض.نث و هثر ددد ٱ٪ د مور ثنو٢ج دٲ٦ی ث ٱ٪زجی م٢د -9مإله

نیض څكه څوزی ث وثتجص نجر ٱٺثد و مڀ و ٱنذ و مجنن ثتنهج آمه ځه څوزی تچ نی ده ٩د ځلی ث ٱمدر ٱ٪تجص من ه ثض.

دد و ددةید و ده د مجلید آنله ث ٱ٪تجص مودح -10مإله نیض د مور هثر نیض څكه دذد دج مجنن یخ څدح و څددی و ده

س « آنله دنی ثض و ٱ٪ نیض د مور هدڇ ثض»ځه ذ ثض ثڅ كیی ٱ٪ ثض كه دنی دج مجنن ٱٺثد تج نه مجنن ٱ٪زجی

ثتنهج د٪د ځلی زمه څدنه ثظٲمجالجد هثر ثض.مٲمدلی ثڅ سی ث ثهثر وٵن مٲ٪ تج زڅدنه ٱ٪ی ده دد تج لذج -11مإله

مج دج و ده زنچجر ثهثر دظدثنی د٩ٹ ځنی ځه زیق ولی ثڅ د٩ٷ

اسرار، مناسک، ادله حج

182

د و لذجی زم ؿ زمین نثی نذجت سی ث ثهثر مٲ٪ ځنی آی نمیسی ث ثهثر ثتنـج هثر ثض تث مپمأ ٽ٪ٲی هثر هجڇ مٲ٪ ځد

څدنه مومجص ثی كنجنڂه آمجه جظن زمه ثهثر ث زم ثځندد ٹثزم جظهثهثر سی ث ثهثر هثر ثض مؼل ثتنڂه و آٹظجدی ویلأ دود پٸ ث

یلأ دثی مجٹص ٱمث ث ض دزی و هجڇ ثهثر ده نجكج وسدیه دث دی تج دج ثمڂجد و هدلض مٲجلـه سی ث ثهثر ظی ځنی ځه هجڇ ثهثر ده ٱ دیمجی ویلأ سدیه دث دی و كه دط

ثڅ د ث ٱمث و تج وی ثزمجڇ دیمج ځه دجی ځه و څنجه ثض.ی زم ځه آنله ث ٱ٪تجص د مور نه هثر ثض د ځ -12مإله

هجڇ ثهثر مه هثر ثض دتن مٲنی ځه هثر ثض مة مور ث مٲ٪ ځنن و هظی ٵل ثد ده آح و ځجٹد دج آنڂه ٱ٪ زم نیض هثر ثض تث

ثتن ٢د ن٠ ١وین وث ثض. وٵن مجلی ده دد: -24

وإال ٹپ٨ ث ثض مجلی مٲ٪ ثض هثر و ؿجنذه ثڅ وٵنی ځه ده دد میلوج٫ وٵن مجلی هثر ثض ولی دد و تج زڅدنه ثظٲمجڇ تچ وٵن ده ؿ مجلید ده دد ثڂجلی نث دد مجلی زم ١دص ٥وص و ده زمجد

ثڂجڇ ثض و مجلید كیزجی ٵیمٲ٪ و ٵیوٵنی ده ٹ ٥وص دی ثنثةدج وٵن ملد٧ دج ځه څدتن ٩د ځلی ثڂجلی نث مچ ثتنڂه ؿدی

وٵن مجلی ځ.طنهج ثتن میجد و ځٺجه ث و دی ثتنهج طمجمی مومجص ثهثمن ثٱم ث ځٺجه

١ی و ځند تج دتد څیجز ٵی هجلض ثهثر نی هثر ثض كنجد ځه ١ی ڂی جؽ هر نی د مور هثر ثض و ثځندد:

کفارات احرام:

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

183

ز ١دص ځٺجه نث و دی ز ١دص ث مومجص ثهثر دٲ٦یځٺجه ثن و څوزی زم ١دص ٱم څكه دج ٱ زم دج ځٺجه ثن و

ثن. ځٺجه ١دص ٵیٱم دی

کفارات هحرهات احرام:

ثن: څدنه مومجص ثهثر ث نٮ ځٺجثص د ه مجنن ١ی ځه ٱم و هد و ٩ٺل و آنهجةی ځه ز ١دص ځٺجه ثن -1

نج. دجلٴ نمیثن ض نپ٪أ مپجدل څوه ثوڇ ځه د ځٺجه څوزی ځه ز ١دص دی -2

ثی دز و ثڅ زم نث هخ وثتجص ځجٹی ثض ١دص ثمڂجد ١ٽه ٩دی نیض.

ثی ځه ١دص ٱلم و ٱم ځٺجه ثن څكه هجلض ٱ ظه -3تج ث وی ٹثمدی تج ثظذجه تج ز ٱی تچ طج آنـج ځه ځه ثڅ نثنظه دجن

ٱمل ث ٱمی نڂن هثمی ث مومجص ثهثر ث مطڂخ نه هثر ثض و نه ځٺجه ث مچ ١دطی ځه ؿهل ث وی ثزمجڇ دده ځه ٩ذٲج هثمی ث ث

ج دثض ثض ولی دج زم ځٺجه وی نثنظن مإله ثنـجر ثه ثتنـج مد دنث و ثڅ ٱمث ثنـجر ز ثتن ٽم مومجص ٩ذٲج زم هثر ثض و زم

ځٺجه ث ولی ١دص ٱ ثمج ځٺجه ػجدض ثض. مدثی زم ځه همض و ځٺجه ػجدض ثض تدثنچجد و ث٩ٺجڇ كه ممی و

ظن مچ مد ١ی دثی ٩ٺل ځه دجن ځه مڂلٸ نی كه ٵیممی مظؼنی می ث دن٠ مٲین ػجدض ثض. ځٺجه

ځٺجة ؿتمأ نیدی دٲ٦ی ث مومجص ثهثر ثض و ٩ٺل ځه مڂلٸ نیض ثی زم كه نیدی و كه ثوی طج ثتنهج د ثو هثر دج طج كه ځه ؿتمه

ثو ثمن ث دچی كیی ځه زض ثتنڂه د ولی وثؿخ ثض مثٽخ هجڇ

اسرار، مناسک، ادله حج

184

ځٺجه ند ځه ثڅ ثػ ث و دی دج ځه مطڂخ مومجص ثهثر ثٱم ث ځٺجهثنچجی ولی مطڂخ ثتنـج څنهڂج ولی ٩ٺل ثض نه ٩ٺل ثمج كدد هل

ده ٱلض ه زج ؿتمأ د آنچدنه مومجص ثض كنجنڂه د ٩ٺل ثتن ځٺجهنیض و لیل ه طڂخ نهكدد د مه نیض د ولی نیه مڂلٸ نذدد

ځٺجه ٹپ٨ ٠ ٱجم مطڂخ ث جمل ثض و نه زځ تچ ځه ثم و نهی نڂه و نظیـه ٩ٺل تج ٵی٩ٺل مطڂخ هثر ه.

ځج ٱمی ٩ٺل زملدد ٪ج و «: ٱم ثل٢ذی ٪إ» ذ مهد ثض ځه ه نثن ٩ٺل ٵی ٱمی ثض و ثتنـج ځه هظی مڂلٺین زم مینأ ٪ج ځٺج

ده ٩تټ ثوڇ مظؼنی ثض ځه دجلٴ ٪جځج مڂلٸ ثض و ٩ٺل ٪جځج ٵیمڂلٸ د٢د ځه دٲ٦ی ثذج زم ط٢تن ده ثتن و ه ثض: ١ویوأ ثه ده ځلی ٠ ؿجزل و نجی ث ځٺجه دده ه و ذ

تجد ٩ٺل ث م٪لټ ځٺجثص دده ثض.ٺجثص ځه مطڂخ هثر مإمد ده ځٺجه ه ٩ٺل نه مد نهی و نی ثلأ ځ

ثض و نه س ث ثنـجر هثر مد ثم ده ځٺجه ثض تث ث١دال مڂلٸ نیض زجی ٱی ث١دال و نی ثم ځٺجه مظدؿه ده ولی ٩ٺل زم نیض و وی ثتن سجته

مد ١ی زم ثی دٱهة ٩ٺل نیض و هظی ٵی مد ١ی زڅ ځٺجهځه دثی ٩ٺل دهخ ن٠ ځٺجه ػجدض ثض كنجنله ثتن ٱمل ثػ

ثوض وثال ث ثنچجی و ٱر مثٽذض ولی دده ٥ ځٺجه نی دٱهة هلځه ٺ هؾ دثی ٩ٺل م٢لوظی نثظه ځه مجڇ ٩ٺل ثض مچ ١دطی

ثتنـج دٱهة ولی ثض.څی ځه هڂم ٱم و ٪ج طٺجوص ةی ث مینی ؿجزج« ٱم ثل٢ذی ٪إ»ذ

ثظه دج نه مجنن ١ی ځه دهخ ن٢د طٺجوطی میجد ثتن و نیض.ث ثهثر وثه آت مومجص ځٺجه و د هخ آنله ث ثهجتغ دض می

مد ثض:

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

185

ت جتأ -3ؿثڇ ځد -2ٱپ ١دص ؿمجٯ ه ثظمنجءه ؿمجٯ -1ٱ٪ ثظٲمجڇ ځد -6سدید م -5لذج سدید -4مظوٿ ٹظن

-11ځند تج كید څیجه هر -١10ی -9طثید -8نجن څٹظن -7 مد ځند. -12ځند نثد

راتط جس: -1

دظی دج د كه ثةم و كه منپ٪ ث س تج ث سی كه منی د٪د ځلی زمآمد منی د ز ؿد دج ز ځه و ځه مدؿخ دیجت كه نیجت و نی ز ٱملی

ز كه دج زمأ ثتنهج ثڅ ث وی ٱلم و ٱم دج مدؿخ ځٺجه ثض څكه ندٯ ځٺجه و نی طڂجلیٸ مطڂخ ٱمل دهخ هجالص و مدث څدنجڅدد ٹٻ

دتم: ځن ځه مجةل تتن تجآو می میدج د د ؿمجٯ ځ كنجنله ثڅ دج ٱلم و ٱم ث س تج سی -1مإله

سی ث ٲی ٱمة طمظ دج ٭جزث وثؿخ ثض تڀ ظ ځٺجه ز و ثڅ وٽض دجٽی ثض ثتن ٱمه ث طمجر ځه و مـث ث میپجص مور ه ثٱمجڇ ث

ؿج زجت ځه طـت ځن و ثڅ ث١دال وٽض ث دچی وثال ث زمجدث طمجر ځن و ش هؾ ثٹث ده ؿجی آوه ٱمة دثی طـت نمجنه زمجد

ثی زم ثنـجر ز و جڇ آتنه و تج ز وٽض دظدثن ثولین ٹ١ض مٺهثی نث و ٽ٦جت ث ده ؿج آو ځه نظیـه ٱمة طمظ ثولی زڅ نظیـه

دج٩ل ثض.و ث ١وین ثض ولی ثڅ ثتن ٱمل س ث ٲی و سی ث طپ٢ی دده ٱمه

دجتظی ١دص ثمڂجد تڀ ظ و ثال تڀ څجو و ثال تڀ څدٺن ز ځثر ث ده ٹثد هجل دز.

ه ثٱم ث طمظ و ٽآد و ثٹثه كنجنله ثتن ٱمل ثهثر هؾ دج -2مإله ثڅ سی ث وٽدٷ ده مٲ ثلوثر ثض هـ دج٩ل و وثؿخ ثض طمجم

تنه ٽ٦جت ث نی ثنـجر ز كه ثتن هؾ ځه ظی زم ځٺجه ز و جڇ آ

اسرار، مناسک، ادله حج

186

ثؿص وثؿخ دج كه مظوخ كه ث١لی كه نیجدض كه دج ثؿص و كه دی١ٹج ځجٹی ثض ځه هؾ دج ز ؿد و دثی زځ و ده ز منٮد زڅ

طٺجوطی نث.ثڅ ثتن ٱمل س ث ٱٹجص و مٲثلوثر دج و زند ٩دثٷ -3مإله

ج ده ن٢ٸ ٩دثٷ نیه هـ ض و تڀ ظ ځٺجه ث و نجء نڂه تثڅ ث ن٢ٸ ٩دثٷ نجء څظه ځٺجه زم نث و ثڅ سی ث ٩دثٷ تجص

ث تڀ ظ ثض وثال تڀ څجو و آ تڀ څدٺن. ثض ځٺجهث دج٩ل و ثڅ ثتن ٱمل ٱمة مٺه سی ث ٲی دج ٱمه -4مإله

ث و وثؿخ ثض آد ث طڂث ځن و ثڅ نظدثنض نجةخ تڀ ظ ځٺجه دچی.

طمجمی ثتنچدنه مدث وثؿخ ثض د و م زمجد ؿجی ٱمل ث -5مإله تڂتچ ؿث دن تج ٠ تچی مثٽخ آنهج دج طج زمأ ثٱمجلجد طمجر

ه طج د و نی ٽ٦جت ثتن ؿثةی تج مثٽذض وثؿخ ثض ځه ث مول څنج سجتجد ٱمل ثنـجر څ.

ځی ځه سجذجد ونی ثتمجد: سجذجد ثهثر و ثهظثر هر ؿلدڅی نیض ځه ثنځی ؿلدی هدط ث دچی الر ثض مجن و سجذجد دونی دثت مپ

څ و نثد مظوٿ منجڀ مد مثٽذض ٽث څی.الر ثض ثڅ د دج ٱلم و طمجمی مدثی ځه ثتنچدنه ځٺجه -6مإله

ثظیج و ٱم دج م ثتن ٱمل مدثٹپض ځن هڂم مجنن م ثض ځه ثڅ ثظیج مذظد ز و كنجد ځنن ثتن ثهڂجر دثدن و ثڅ تڂی نثنظه و تج دی

كیی د ثو نیض و ثڅ تڂی تچی ث ثؿذج ځن ز و ځٺجه دٱهة ل ځه ؿذث مذظد ه نه ٽ٦ج ث و نه ځٺجه.ثوض و ٩ٷ مپجد

زمین هڂم ث ثن ث٥جٹه د هوی ه الثٽله ٭جزث لدث٧ و نج -7مإله ځه ٯ مپ ٹمده ثض ثمج ؿمجٯ دج هیدثنجص ٭جزث نه هؾ ث و نه ٱمه ث

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

187

ځن مچ ١دص وؽ منی ځه هجڇ هڂم جدټ ث ث ػذدص ٹج نمیځٺجه نی ثتنـج لیلی نث ؿ آنڂه ثهظیج٧ وثؿخ ثض مچ ١دص

وؿی منی ځه ٽ٪ٲج وثؿخ ثض.مٲنی دج٩ل ددد هؾ تج ٱمه ثتن مدث ثتن نیض ځه ومی ده -8مإله

آت و ثولی زیق نیض دلڂه دهخ ثهجتغ ثولی ث١ل ثض و هجح میلی سجثی ځه ثڅ ثنـجر ند ثولی دج٩ل ثض ومی ٱپددض و سجث ؿتمه و

و دج ثنـجم زمجد ثولی هجح ثض دنجدثتن هټ نث ثولی ث نجطمجر زج ځن ده یجڇ ثتنڂه ثتن دج٩ل و ومی ځه ث١ل ثض ځجٹی ثض مچ ٱمة مٺه

طدثن طـت ځن ځه ځه مؼد ثځندد وٽض ثطمجر و طـت نیض و ٹپ٨ می٩ذٲج دجتظی زجت نمده طـت ځن و ٵی ثتن ١دص ثڅ ٱمه تج هؾ دج٩ل ه ث زج ځ ده ثمی ثتنڂه جڇ تچ طـت ځن تج ٱمة طمظ دج٩ل

ویله زڅ ث ه ث طنچی وٽض زج ځ ځه زمین ثمجڇ طـت ځن دتنجڇ آتنة هؾ تج وٽض آتنة ثهثر ثولی دیود ندثز آم و ثهثمی زم ځه

د هپیپض ثهثر وی ثهثر ثض و ثػ ؿتی نث ځه ٱمه ثنـجر میثڅ دج زمین ثهجر یجلی ومی هؾ تج ٱمه ٽ٦ج ث ثنـجر ث نه ده هجح ٽ٦ج

آت و نه ده هجح ؿذثد ثولی و طنهج ثز ثتن ثض ځه ثولی ث طڂمیل و میده وٽظ ثنـجر ز ځه ثڅ ٱمة مٺه ثض زڅجه ددثز ش ٽ٦جت ث

طدثن طڂمیل و ٽ٦ج ځن و ثڅ ٱمة طمظ تج هؾ ثض كنجنله وٽض ثولی میڅظه دٲث تڀ مدم دجتظی طڂمیل ځن و مدم دٲی ٽ٦جت ث

ثنـجر ز.خ ثض ز ١دص ٽجٱة ځلی ثتن ثض ځه ز ؿج طڂمیل و ٽ٦جت وثؿ

آت كنجنڂه طڂمیل دود ٽ٦ج نی ځجٹی ٽ٦جی دود طڂمیل ده زیق هجدی نمیط ثض تث طنهج ٽ٦جت ځجٹی ثض ولی نیض ولی ١دص ور آجد

١دص ثوڇ ثڅ وٽض څظه آتنه ز وی آتنه طڂمیل و ٽ٦ج دٱهة

اسرار، مناسک، ادله حج

188

ڇ آتنه تج وٽض آتنه ثوڇ ثوض و ثڅ دج ثهثر دود طڂمیل ٽ٦ج ځن ج دجتظی طڂمیل ځن و ش ٽ٦ج نمجت.

ثڅ دود هدص ده ن نچجه ځ تج دج ثو ظمجلی تج دد مجلی -9مإله نمد و دود ٽ٢ ؿنخ كیی د ثو نیض و ثڅ ث وی هدص دد و ؿنخ ن تڀ څدٺن ثض و ثڅ ؿنخ تڀ ظ ثض ١دطی ځه

ٱمی نذج وثال ثهڂجر څظه ث نی ث.ؿنجدظو ثڅ ده د تچی ث وی هدص نچجه ځ و ؿنخ ثڅ دظدثن تڀ ظ

ٱلم و ثال تڀ څجو و ثال تڀ څدٺن ثض ثلذظه ثڅ ؿنجدض ٱمی تج وی د ثهڂجر څظه نی زض. نذج ځه ثڅ دثن دج ثتن نٮ هدثنی ؿنخ می

و ؿنخ ثڅ زم ٽ٢ ثظمنجء نثظه ج آلض د دجی ځ ولی ثڅ دث تڀ ظ و ٭جزث ٽ٦جی آد زم وثؿخ ثض و ثڅ ٽ٢ی دج ځٺجه

كنجنله ده ٵی ظمجلی زم دج ز و هڂم ؿجی ثض.ثڅ ده هدص دج ن دد مجلی ځ تج ثو ث دود هدص ددی -10مإله

هدص ددی تڀ ظ كه ؿنخ ند تج دد ولی تڀ څدٺن و ثڅ دج ١دص ؿنخ د كنجنله ٽ٢ی دج دپیأ ثهڂجر نی ؿجی ثض.

دظ دن ثڅ مور دثی مومی تچ ٱپ ثوثؽ ځن و زم -11مإله كنجنله دثنن هثر ثض و ز تڀ دجتظی تڀ ظ ځٺجه دزن و ثڅ تڂی ث

هجڇ ثهثر هثر ثض ځٺجه ٹپ٨ د تچی ثض ځه آنهج نثن ځه ٱپثنظه كه ٱپ ځننه دج تج د تج دز ځه څجه ه ځٺجه و څجه و و څجه می

تڀ ځٺجه دثز دد.ثڅ زم ٱپ ځننه مور نذج و دثن ٩ٷ مور ثض و ٱپ هجڇ

د ٱپ ځننه ػجدض ثض. دج ثتن ١دص نی ځٺجة تڀ ظ ثهثر هثر میكه ه ثی دظی ثڅ ثنظه و ٱمی ز ٱمه د١ه ثتنڂه زم -12مإله

سی ث ٲی دج ٽ٦ج و ځٺجة تڀ ظ س ث ثطمجم ه طمظ و كه مٺه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

189

وثؿخ ثض و ثڅ هؾ سی ث وٽدٷ مٲثلوثر دج نی كنجد ثض و وثال تڀ څجو و آ تڀ څدٺن هو جت مدث ٹپ٨ تڀ ظ ثض

ثمڂجد و دٲ٦ی ثهجتغ وث ثض ځه ثڅ نظدثن ظ دز زیـه و وه دچی ولی ٭جزث وه ١دطی ثض ځه ث ز ه ځٺجه ٱجؿ دج تث

طتن ځٺجه ځه تڀ څدٺن ثض یلی ځمظ ث٩ٲجر زیـه مڂین ث ځدكڀ ثض.

ثڅ ده مدٱذه و دجی دج ن ؿنخ د څكه ٽ٢ ؿنجدض -13مإله نثظه ١دص ٱلم و ٱم و مدثٹپض ز و ځٺجة ؿم د ز و وثؿخ ثض ځه س ث ثطمجر منجڂ تڀ ظ ځٺجه و جڇ آتنه زم ٽ٦ج وثؿخ

د و د ثض و ثڅ تڂی تچی ث ثؿذج ځه ځٺجة ظ ودثد می یی نیض.تچی كثڅ سی ث طپ٢ی ن ث دذد ځه ٩ذٲج دود هدص نیض -14مإله

ث تڀ څدٺن ثض و ثڅ د مور نیض و د موم ث ځٺجهدذد تج ده هدص دج ثو دد مجلی ځن نی زمین ځٺجه دٱهة ثوض و

١دص ٱم و مدثٹپض د د ٱهة د نی تڀ څدٺن ثض.ثی نی زمجد هڂم هؾ ث١لی ث ز تڀ ث ثتن ثٱمجڇ هؾ ځٺجه -15إله م

ثی نی كنجد ثض تث ثلأ ځٺجه جمل ز هؾ و ث كنجنڂه ٱمة ځٺجهثی ٥جت ه ث طڂمیل دج و ٩ذٲج وثؿخ ثض هؾ تج ٱمة ځٺجه ثی می ٱمه

و مـث ده وٽظ طـت ځن.ةی مچ هجؿی ثتن هجڇ هجڇ ثتنچدنه ثٱمجڇ ث ث آد زم ثتنـج ده مج نچد

ثنظه و ٱمی؟ ځه ز ٱملی ز هجڇ ث ثتن ؿن و سج جظه ثض وثلٲیج دجهلل!

ځجنی زم ځه ث وی نجثنی مطڂخ تڂی ث مومجص ثهثر دن څكه ث تج څٹظن مجةل ځٺجه مٲون ولی ١دطی ځه ؿجزل مپ٢ دجن ځه

اسرار، مناسک، ادله حج

190

ثن ٩ذٲج څنجزڂجن و وثؿخ ثض سی ث وٯ ده منجڀ هؾ و ځدطجزی ځهٱمه ځجمد ثهڂجم ث تج څین ثلذظه دج مثؿٲأ ٽیټ ده ځظجح منجڀ نه ثتنڂه

ده څٺظأ ثتن و آد ث٩مینجد ځنن. جذال: -2

ه ثظی ٽم تج ځن ثڅ دی ث و مطذه ده ثظی و هټ ؿثڇ ځن مؼد دث تڀ څدٺن ثض ولی ثڅ دنجهټ تج وٳ دج و مطذأ ثول ز ځٺجه

تڀ تڀ څدٺن و ٹٲأ در تڀ څجو و ثتنـج مجةلی كن ثض:تج ث ؿثڇ ٽمی ثض و نه ز ٽمی ٽ ملم ث ؿثڇ ځٺجه -1مإله

ثی څجه ځٺجه ځن ٭جزث زیق زجی ثض تج ز ؿثلی ځه ثڅ دود ؿثڇ ٽمنث څكه ددٷ ثهظثر هجلض ثهثر ثض ولی ٽم وٳ ځه ٩ذٲج هجڇ ؿثڇ ثض ځٺجه ث ثمج ثڅ دود ؿثڇ ده وٳ ٽمی د ثتنـج

ځٺجه ثهظیج٩ج وثؿخ ثض دلڂه ث٭ه وؿدح ځٺجه م٪لټ ؿثڇ ثض.طمجمی ثٽجر هټ و دج٩ل هجڇ ثهثر كنجنڂه څض ؿثڇ ده -2مإله

ال وثهلل و »ٽم و ثتنڂه دٲ٦ی وثتجص طٺی ده ثض كه دج ٽم دج تج دیزجی ؿثڇ ثض دنجدثتن طتن و دجالطتن نمده ه ثتن طٺی ده سجةین« دلی وثهلل

جه ثڅ ؿثڇ ده هټ و ثظی دج نی هثر و مطذأ دم تڀ څدٺن ځٺ –طهمض ه ٽم و ثڅ ده وٳ و نجهټ دج: ٽم وٳ ثض كه دج ٽم تج دی

مه و تج ده ز ویلأ نجموٱی ځه ؿثڇ ځنیه ثزجنضه ٵیذضه ثٹظثء ث تڀ څدٺن و دی ٭جزث ث زمجد ٹٲأ ثوڇ ځٺجهه ٽم كه دج ٽم تج دیه

وٳ ٢د ٽم وٳ دهظ ثتن ث و ٹٲه تڀ څجو ثض و ؿثڇ ده ثض ځه دی ث ٹٲه تڀ ظ و و ٹٲه تڀ څجو و تڀ ٹٲه څدٺن

ځٺجه دز.ث و ثد ځٺجه مـث ؿثڇ ځن ٭جزث ثڅ س ث ؿثڇ ځٺجه -3مإله

ؿثڇ ځ و تڀ ه ٢د١ج وٳه ځٺجه نی طـت دثز مؼد ده هثر

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

191

ه كه مجنن ثولی تج ؿد تچه جه ث و ش مـث ؿثڇ ځڅدٺن ځٺدجتظی تڀ څدٺن تچ تج تڀ څجو دز و ثڅ ث و ٹٲأ در ؿثڇ ځ دجت تڀ څجو تج تڀ ظ دز و ثڅ ثتن ث زم ث و ٹٲأ كهجر ؿثڇ ځ

٭جزث زمجد ځٺجة دمی طڂث دثز .ځ و ثتن میجد ځٺجه نث ٭جزث آ ده هثر ؿثڇ ولی ثڅ ه مطذه

تڀ څجو تج ظ ځجٹی ثض و ثڅ زم طـت ځ زمجد ث طڂث ځن ولی ثڅ دجزج ؿثڇ ث دود ثد ځٺجه طڂث ځ څكه ث كهج و سنؾ زم دچ

زمجد ځٺجة مطذأ در ځجٹی ثض څكه لور طڂث دٲی نیض.ثڅ ؿثڇ ث ثه هټ و دثی ثػذجص هټ وثؿذی دج نه طنهج هثر -4مإله

ثی زم نث ولی ثڅ دظدثن زمجد ؿثڇ نیض دلڂه وثؿخ نی زض و ځٺجههټ ث ده دٲ ث وؽ ث ثهثر طإی ثنث دهظ ثض ځه ثځندد وثؿخ نیض

ثڂجڇ زم نیض. دلڂه دی زر سا هتحرک رفتي: -3

ث تڀ څدٺن تج د ثض تڂی ثهثر ٱمه تڂی زم ثتنـج نی ځٺجهدثی ثهثر هؾ څكه ز مطذه جته څٹظن طڂث د ثٱم ث هجلض ثظیج

و ث٥٪ث ده ؿ مد ث٩ٺجڇ و نجد تج سیمثنی ځه طومل نثن. لثاس پضذى هرداى: -4

ٺن ځٺجه ثض كنجنڂه ذ ١وین ث ثتنـج دثی ز تڀ لذجی تڀ څدمور نیجمن ده سدید كن ؿد لذج ثض؟ »ه٦ص دجٽ(ٯد ثض ځه

زج ث تڂـج و ٭جزث كه لذج« ٹمد: دثی ز ؿد لذج تڀ ځٺجه ثضدشد تج كن مطذه ٹٽی نث و نی د هخ ثذج ١ویوأ تچ دثی ز

هؾ ځٺجة ؿثڅجنه ثض و ٽجٱه زم كنجد ثض ځه و تڀ ث ثهثر ٱمه و ثهثر و ٱمل هجدجد ث تڂتچ ؿثض.

سرپضذى هرد: -5

اسرار، مناسک، ادله حج

192

ثتنـج تڀ هتغ وث ثض ځه ثڅ ٱمث ث دشد وثؿخ ثض ٹدی سد ث دث و ده ض د ٹپیی ث ٵث دز ولی د14ه (ثث هؾ

ث تڀ څدٺن یي ٩دی وث ثض ځه: ځٺجههتغ تچی دهخ نپل هثٽل ١دص ثظیج ػجدض ثض و كدد ٭جزث ثتن ځٺجة ثؿمجٱی ثض

ثض ځه ٵث ده ٹپی ثد ٩ذٲج ثنو٢ج مد ث٥٪ث دثز دد و ثتنچدنه ؿم زم میجد و وثتض ٱٹی و ون ثض.

عطر استعوال کردى: -6

ثتنـج دد تج آجمید كی مٲ٪ ثض و تج زڅدنه ٽ ملم ځٺجه ثظٲمجڇ تچ ده ؿ مـ ددةید ځه ده دد تج مجلید نذج ٹپ٨ دذدت ثتن

ثی ثظه دج تث ثهجتغ ځٺجة تڀ څدٺن طنهج دد مٲلدر نیض ځٺجه و مجلید ث ده میجد آوه.

اخي گرفتي: -7

زجی ض و سج تڀ كجٿ ٵث ځٺجه ثض و ثڅ زمه دثی ز تڀ ث نجنث تڂـج دچی تڀ څدٺن و ثڅ و ؿج دچی و څدٺن كه ثد دجن تج نه و ثڅ ه طج تڂـج و دپیه ث كن ؿث دچی دثی ثولی تڀ څدٺن و دثی

زجی تچ ز ځثر تڀ كجٿ ٵث ثض و زمأ ثتن مدث كنجنله نجنمی دج كه ثظیجی و كه ث٥٪ثی ځٺجه ػجدض ثض مچ آنڂه نثن تج ٱ

تج ٹظه ځه مور ثض و تج ز ٱ تچ ځه ٱمل ث ث ٱمی ددد جؽ ځن و ثځندد مجةلی كن:

ثڅ ض تج سجت دیظ تج ځمظ ث ه نجن ثظه دج ٭جزث -1مإله مچ ثتنڂه ؿث دچی ځه دثی ز تڀ تڀ زمجد هڂم و ځٺجة ه نجن ث ث

كجٿ ٵث ثض كه نه نجن دج و كه تجه نجن و ٭جزث ٽمظی زم ث تڀ نجن هڂم هڂم تڀ نجن ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

193

مپ٢د ث تڂـج څٹظن ثتن نیض ځه تڀ مڂجد دچی س ثڅ -2مإله ڀ مطذه هجڇ هځض مٶدڇ نجن څٹظن ده ٩دی ځه څدتن ت

ث تڀ څدٺن ثض و ثڅ تڀ مڂجد و مطذه زجت ث څٹض ځٺجه نجنڅٹض و ځٺجه ده هجح څظه ث دنجدثتن وهص و طٲ مڂجد میثد وهص و طٲ ځٺجه نیض دلڂه طنهج ث نٮ مجد و ٹٲجص ځه څدتن تڀ تج

ځن. كن ٹٲه څٹض ځٺجه طٺجوص میزج ث ٱمث و دٲ٦ی ث ٵیٱمی دچی تڂٹٲه دٲ٦ی نجنثڅ -3مإله

ث تڀ څدٺن نیض تث نذض ده آنله څكه زمه ث تڂـج څٹظه ځٺجهٵیٱمی څٹظه ځٺجه نث و دپیه زم ځمظ ث ه نجن ثض و ٹپ٨ دثی ز

تڀ تڀ كجٿ ځٺجه ث.د نیض ځه ثڅ دج مجلید تج څٹظن نجن ثنو٢ج كید و ځن -4مإله

زجت دت زمجد هڂم ث ث. دد وثةی نجنثڅ ده تچی دچدت نجنم ث دچی تج ده ثتن ځج ث٥ی دج و -5مإله

دثی نڂن نی ځٺجه ػجدض ثض مچ آنڂه نظدثن ؿلدڅیی ځن و ث٥ی زم ده ثظیج ولی ث وی نجكجی ولی ثڅ د نذج ځه ٩ذٲج ځٺجه نث

نجن ث دچی ځٺجه ث. سر تراضذى: -8

ثڅ ث وی نجكجی و ث٥٪ث ث دظث وثؿخ ثض ه و وه دچی تج تڀ څدٺن ځٺجه دز تج ه مڂین ث ی ځن تج نٺ ده ز

منوبنمنىممشيضب»تڀ و كجٿ ٵث دز ځه: أوبهأرىمنسأسهففذيةمن صيبمأوصذلةأونسه ثی ز ځه دیمج دد تج نجثهظی دد س ځٺجه «

ثهلل(د ث دڇث وه تج ١ٽه تج ٱذجص ثض ځه د هخ طٺی منپدڇ ط ځمظ و آجدآنچدنه دیجد ه و ٭جزث طیی ططیذی ثض ځه ز ځثر ن

ث ثنـجر ز.

اسرار، مناسک، ادله حج

194

ولی ثڅ دود ٥وص ث دظث تڀ څدٺن ثض و ثتنـج مجةلی ثض:

طثید ثٱم ثض ث ثتنڂه دج طیٴ دج تج مجین و ٭جزث ثڅ دج -1مإله ال »دد تج مجلید وث زم مدی ث دذ نی زمین هڂم ث ث ځه

نٮ ده ویلأ ج١ی نث.ه مظثی :«تحلما زؤسىنطثید ٽمظی ث نی هثر ثض و ځٺجه ث و زمین ثنثه -2مإله

ځه څدتن: طثی ځجٹی ثض مچ ثتنڂه یلی ځم دج ځه هڂم طثی ث نث ولی هثر ثض مچ هجلض ٥وص و هڂم كید تج ځند مد ث

ز آم. تج دد دثجت كید تج ځدطجه ځد مدی مجنن طثید دج ولی ثڅ -3مإله

نچدتن طثی كنجنڂه مپثی ث مدی ث ځدطجه ځن ٩ذٲج هڂم طثید ث نث.

هڂم طثید ثٱم ثض ث ثتنڂه د ث دظث تج ده -4مإله ر ممجنٲض ثو دج ولی ثڅ ده ثؿذج تچی ظد دز تج ده ٥جتض و ٱ

ث دظثن هثر ځه نیض ځٺجه زم نث نه د ثو ځه ث نظثیه و نه ده طثننه ځه لیل ځٺجه ثنو٢ج ١جهخ ثض ځه ث دظث و هظی ثڅ طثنه مور دج و مور تچی ث ده ثؿذج دظث ٹپ٨ ځج

ځه و ٭جزث د زیق تڀ ځٺجه نیض.هثر تردى ها تذى: -9

ث تڀ څدٺن ثض ثی دذ ځٺجه ثڅ مدی ت ز و دٶل ث ده ز ویلهو ثڅ ٹپ٨ مدی تڂی ث دذ ٭جزث ځجٹی ثض ه ٹپی ث ی ځن و ثڅ ث

ی تڂـج مدی تج ت كیی دیجنث دثی ز تڀ تج ز دج څكه كن مدتڀ مض ٵث ده ٹپی دز ولی ثڅ ثٹظجد مد ٥من ٵل تج و٥د ه دج

ثٹظ مجثمی تج ز ٱملی وثؿخ تج مظوخ دج و دثن زم ځه مٲمدال مد می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

195

ځه ٽ٢ مد ثٹظجد نث كیی د ثو نیض ثلذظه ١دطی ځه ده هثٽل ج مجةلی ثض:ثتنچدنه وثؿذجص تج مظوذجص ثځظٺج ځن و ثتنـ

دد مدی ت دٶل تج ؿجی تچ ثٱم ثض ث كید تج طثید تج -1مإله ځند تج ون دج وث تج ز ویلأ تچ.

ثڅ تڀ در ث مدی ت دٶل ث دذ ٭جزث ځجٹی ثض تڀ ٹپی ث -2مإله ولی ز ی ځن كنجنڂه و در و ٹپی و طمجمی مدی ت دٶل ه ٹپی

و دٶل تڀ څدٺن ثض.٭جزث ځدطجه ځد مدی ت دٶل نی زمین هڂم ث ث څكه -3مإله

ث و جت هڂم ځند ث لوج٫ همض ه ځند«: نظٸ»وثتجص ٹپ٨ لٺ٬ تط ثض.

صذ کردى: -11

ط ثض و ددٷ زمأ آنهج ځه ځٺجثص ١ی ث زمأ ځٺجثص ثهثر مٺ٢لځٺجثص ١ی طمجمی هجالص و هظی ه ثنو٢ج مڂلٺین و هجلض ٱم ثض

دثی ځدځجد نی ػجدض ثض و ثځندد ځمظ ځی هجڇ ثهثر ٢د ١ی ثٹظ و طنهج ث نٮ آمدنڅی ځه مجةل هر ده ٹڂ ١ی ځد می

ځظخ ٹپیه دجه جتظه ثض ده دج ٽجدل دوغ و دی ثض و ثتن می مٺ٢له مثؿٲه د.

کذى گا حرم: -11

ځند ض دڃ تڀ څجو و ٭جزث دثی ض ځدكڀ تڀ څدٺن ث ځجٹی ثض و ځند جه تج دڃ ظجد و څیجزجد هر ٭جزث ځٺجه

ٽیمض آنهج ثض و ثځندد مجةلی كن: زمجنـج تج ؿجی تچ ثڅ ظی ث ځن كنجنله دج ځجظن مـ -1مإله

هر ده هجڇ ثوڇ دڅ وثؿخ ثض آد ث دڂج وثال ثهظیج٩ج ده زمجد ؿجی

اسرار، مناسک، ادله حج

196

د دڅثن و ث٥جٹأ د ځٺجه ٽیمض ض ث نی ده ١جهذ دشث و ثڅ ١جهذی زم نث ده ٹپث دز.

ثض وت وثؿخ ثی زم ځنه ځه دج ځجظن می ٭جزث ثڅ جه -2مإله ط دڂج و ثتن ١دص الر نیض ط و منجخ زمجنـج و تج ز ؿجی نتڀ

ٽیمظ ث دش ٹپ٨ ١دطی وثؿخ ثض ث٥جٹأ د ځٺجه ٽیمض نی دز ځه جه ث ده هجڇ ثولی د دنچثن څكه ده و١ل ځد ده مهمجد ؿجتچجه

د دج. ظی ث ځنه ده هجڇ ثولی تج دهظ زم نمجت ځه ثڅ كنجد می -3مإله

دڅثن ٹپ٨ ث سثض ٽیمض ض مٲٺد ثض و ځٺجة ض زملنجد ػجدض ثض تث ځٺجة سجثی ثض نیدی دثی څنجه و ٽیمض ؿذثد جص

١جهخ ض تج ؿذثد جص هر ثض ځه دجتظی ده ٹپث ث.ه مجنن ٱلٸ و جت څیجزجد ٵیظیه ځند ٵی ض هر -4مإله

ٹپ٨ هثر ثض و ځٺجه نث دلی ثڅ ٽیمظی ثظه دج ٹپ٨ ٥جمن ٽیمض ثض دثی ١جهذ تج ٹپی.

کذى دذاى: -12

ثهظیج٧ وثؿخ ثض ځه ثڅ ٵی هجلض ٥وص نثن ث دڂن تڀ څدٺن ځٺجه دز ولی هجلض ٥وص ځٺجه نث.

: ثتن مدث ځه د هخ ثلأ ج١ه ځٺجه وثؿخ ثض ١دص ؿهل طځتج نیجد و ثظذجه و ده ٩د ځلی مدثی ځه طٲم ځج نیض ځٺجه زم

نیض مچ مد ١ی.لىل شئ خسرت هي حزه فؼله ف دم »و د هخ دٲ٦ی ث وثتجص ځه

تڀ څدٺن مظوخ ثض ځه ٭جزث جت مدث ځٺجة «تسم حج شئت و نه آنڂه طنهج ده ثڅ وثؿخ دد مجنن مدث كهجه څجنأ څظه ط٢تن می

تڀ وثتض ٽح ثالنج ځه ن و اللض ظی زم نث ثځظٺج د. دلی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

197

مد دد كیی ځه د مور هثر ثض و تج ث١دال دن زمیه مور ث ه٦ص دجٽ(ٯد ځٺجة تڀ څدٺن ثض ځه شزازثض دهخ وثتض

سدید لذج: تٸ ه طثید ه څٹظن نجنه څٹظن مدی ت دٶل»دد كیی ځه دن دثی ثو جتظه نیض «: أول طؼبهب الجغ ل أول»

ٽث څٹظه و ده ثهظمجڇ ٽدی مپ٢د دد كی مٲ٪ تج ٱ٪ ثض و جت زج ځه زمیه هثر ثض ثتن وثتض مذهم ثض دنجدثتن مومجص دنی

ځٺجه ث ثنو٢ج زمین كهجه مد څظه ثض. طڂث ځٺجه:

دٲ٦ی مدث ثڅ هثمی ث مومجص ثهثر طڂث د ځٺجه نی ده زمجد و كددد و دی مدث زمجد تڀ ځٺجه ځجٹی ثض ثنثه طڂث می

طڂث و ٱر طڂث ځٺجه زملدد ث١ل ځٺجه سیو و لیل ثض الر ثض ثتنـج دجڅظی ده ثله ځنیم:

مؼد زمذظی و ثظمنجء ٱمی ځه زم ٽ٦ج ث و زم ځٺجة تڀ ظ طنهج ظ ٽجدل طڂث ثض ولی ٽ٦جی هؾ جڇ آتنه ٽجدل طڂث نیض و

ڂث دج لیل د ثتن طڂث نثتم ثمج ثڅ ثڅ زم زملدد ٱمه ٽجدل طثی كنجد ٱملی ث ثنـجر ز نی زمجد ځٺجه و ٽ٦ج د هؾ تج ٱمة ځٺجه

و ځٺجه طمجمی ثٽجر دثز دد تث ثلأ ٹج هؾ تج ٱمه و وؿدح ٽ٦ج ث١لی و دلی هؾ و ٱمه ث جمل ثض.

د و ٩ذٲج ٽ٦ج نث د هخ هؾ تج ٱمه دج٩ل نمیثمج مدثی ځه د د كنجنڂه مدثی زم دج٩ل می مپث طڂث ٱمل ځٺجه نی طڂث می

زمین طڂث نی زض و ٭جزث ٹٽی میجد ثتن نیض ځه ځٺجة ٱمل څظه ثثه دج تج نه ځه ثڅ كنتن مطذه زمذظ ده زمجد طٲث دجتظی ظ

دڂ.

اسرار، مناسک، ادله حج

198

زجی مظلٸ ث ثوٽجص و ؿلجص مظٲ طثید ثڅ ٽمضثمج دظث ٭جزث تڀ ځٺجه دی نیض تث ځٺجة طثی ثنو٢ج ثتن نیض ځه زمه ث تڂـج دظث دج آنڂه طثید طنهج تڀ ٽمض نی زمجد ځٺجه

ث طثی. ث تث طثی ثض مچ ثتنڂه ث١دال نچدتن ولی ثڅ طمجر تج ٽمظی ث ث دظث و س ث آنڂه مـث مد دیود آم

ث دظث ثتنـج ٭جزث ځٺجه ده طٲث زمجد ٽمض طثیة سیین ځه ده ٩د ځلی مدؿخ ځٺجه « طثی»د تث زجت طڂث می طثی

.ثض طڂث ه ولی ١دص ثولی طڂث نه ١ی هیدثد و ځند تج كید څیجه هر نی كه كن ١ی تڂـج تج كن

دڂن ځٺجه نی ده زمجد ثنثه طڂث دڂن تج كن څیجه تڂـج تج كن ؿج دج 1د كه ځٺجة ١ی تج څیجه ٽذلی ث ثه دج تج نه. می

ز ١دص هجلض ثهثر هجلض مثٽذض ځلی وم و ؿم ثٱمجڇ و ځجص و هجالص مج ثض ځه دجتظی ثتن مأ مپمجطی طدیظی دج ځمجڇ ه

ثهلل دی والثٽل ٽض و مثٽذض ځجی ځنی ځه جتظأ لپجء ثهلل و تجص دیضهجلض مثٽذض م٢د ثی ثتنـج كنجنڂه مص مدٽجص دڅی ث دڅجد

ځجمد مثٽخ دج ځه دی زم ځه آمجة مدٽجص ثی زمچجد دڅجد و ... میض ث سج ٪ج نڂنی مومجص ث١لی و مدٽظی ث طٿ ځنی و وثؿذجص ث١لی و

مدٽظی ث ثنـجر زی.د د و س ث ثی ځه مور دی ث د دود آی دی ثی مور! مور ه

ند مٲٹض ځه آمجة ځدی ثةی ث ز كی جلی و ث مٲٹض و ثح س د.څثح ٩ٷ د څظن ی نجكی دڅ جنأ ځی زمه كی ثتنڀ آمجة

زج و ثتن ی مظپیم ثهثر ځه ث ځدی د دی ځدی ث آمی ٵل

: م 2ثی ث (وثٹی ؽ ځه مور ز ١یی ځه ځ ځٺجه . كنجنڂه ث مٲجوتأ دن ٱمج ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ثض1

د.80 دجح 113 25

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

199

ی ی ثځندد زملدد سځجه نـیزجتض ث زج ځی ذڀ دج و ذڀه دڅ جنأ دچ: هځض وی دج ؿجدیض ځهدج و مٶنج٩ی مځ: ځٲذه

نه ... ٩دثٷ!ج ١جهخ

اسرار، مناسک، ادله حج

200

طاف

طتن ځن هؾ و ٱمه ځه ثتن ث١ل ثض و جت منجڀ ٹٯ ثتن تٲنی مهمتجص: و ه ث١ل مظن ثض و آنهج زمه هجه ثم زم كنجد ثض: څظن

و تچ ځجزجی سی آم و س آم ثتن ځن ٱٮیم و «ثلذیض هؾ»جنأ ث: ه ث ثهثم ځه مپمه ثض و ث ٲی ده منٮد آمجڅی ثنـجم مپ څظ

ثتن ٱمه و ش هؾ ځه نض ثهثر مڂه و ش ث ه ځه طڂمیل ځننهڅدنه ٩دثٹی زم ځنن و ثځندد هټ زیق ثهلل ثلوثر: دیونض می دیضه دلثلوثر

مأ مٲثلوثر: دجتڀ ه زج ده مأ ٱٹجص: نجض -نثی دود دځه ٱلمج و و س ث سیمدد ثتن ه مأ طدیظی ه منی: آوزج مأه زج دین

ط ی و ٱمد ده دی هټ څجر دثظی نجض طـت دجتڀ دینزجةی دی مهم ث ده نمجت آوی منی: آوزج آمجدش ؿذهأ ٱملی

آد ی٪جد ث ځدح ځی ٽدجنی و ش هلټ تج طپ٢ی نمدی ثځندد وٽضمـث ده ه زجی څدنجڅدد زج و دی س ث نڄه یه ځه دثی ومین دج

ط ث وی نجض و دجتڀ كنجد ځدی و دج تج تجدجی ٩دثٷ آنلنجد ث آد دینی دیظ ثنـجر زی.

منی ځه تجص موذض و سیدظچی دهه«: ٱمه طمظ»ثولی ٩دثٷ ٱمه دد و نه آنڂه ث١ل تجص ځه زند آمجه نه ځن آمجه ج سیدن موذض ث آدج

ط نڂه دد. كنجد كنجد طد ث آد ددی و طنهج مأ ثهثر آدو ثځندد ٩دثٷ تجص ثض: ٩دثٷ هؾ ځه څ مپ٢د ثض و تجص هجح ه تث س ث مأ ثهثر و ٩دثٷ و نمج و ٲی و طپ٢ی

زج و دجتڀ ظین دود ی و دج ومین ثهثر دیجدجد نجضځه ث ثهثر نزج ث نی سیمدی ثځندد ٩دثٷ تجص منی ځنی و مـث ٲی زج و آمجد دینی

دود طپ٢ی.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

201

طاف ع چ؟

٩دثٷ: هځض وثنی د مځی ثض م٠ دج هجلض څثنی و طد ثه دج٩ل ثځندد څثد هټ څظه نی څثنی ددی ثمج ث هټ و

د و ث ز ٵی هپی دچثد. ثتن هځض وی نپ٪أ ثنظهجةی نثی ؿ زمجد نپ٪ه ځه آٵج ٩دثٷ

ده ث: نیض ځه ه و مڂجنی نث ه ځی س نظیـأ ٩دثٷ ید ده هټض ث څثنی و هیثنی و ث٭هج ٹوتض ده هټ ث و ثتن هځض وی زمه

إنبللهوإنبإليهساجعون»و آتأ ځن: آٵج ث هټ ثض و ثنـجر نی ده ث مٲنی می « و څثةی و ؿڅأ ٵی هټ آةی هټ و تچ زیق نڂن ثتن میجد دنجهټ

و ٵی هټ دچی.طی څی؟ ثتنـج نه ػو و كه؟ و ځه؟ و دثی كه می« ثلذیض هؾ»ثځندد

ځه د ه نه نه و نه مهه ثض ځه ده و مجلی څثد دچی و نه ځی ثض ثی ثض طد جلی و و جلی نه ځجی ثض څ ٢ی څثنمجته دچی! جنه

نه ٽذی نه سیمذ و ثمجمی و نه زیق كیی تج ځی س څ كه ه څی؟! څی؟ و دثی كه می می

ث ثمج ث ځه ؿج نث و ه څی څ هټ طد ثتنـج څ نجته مینث ه نث ثتن جنأ طد جلی ث ځه نظین جنأ آث ثض دثی ... و

ځ و كیی مچ ث ځظن و ثتن و آد نمجت ثتن م نهجه ځه نه! څ زیقه زجتض دچ ثمج ځی؟ س ث د٩ٷ ځد طج سجځی« ثلذیض ثلٲظیټ»آث د څ

ثمليمضوا»زجتض: و س ث ثنـجر سیمجده زجتض: كه مجی و كه مٲندی نجدجمجنی تفثهموليوفوانزوسهموليطوفواببلبيتالعتيك د.29(ثلوؾ: «

اسرار، مناسک، ادله حج

202

جنأ آث ٽتمی ځه ث نٮ مجد و مڂجد و ٱٮمض د زمأ «: دیض ٱپیټ»و ثظ٢ج دٶی ذپض ث و نی ث ملڂیضزجی ؿهجد و ځجى زج ٽ٢زج جنه

ث آث دده و زض.زج و زج و مڂجنی زج ٹثط نه زمأ مجنی زج و ٱٮمض زج و مڂجد طد نی ٽر ث مجد

زج ث سض نه ث ٽی ؿجد و ؿهجد آث د و ده ٱندثد م زج و دڅی دڃجد ؿهجد و ثظ٢ج ٩دثٷ و څظن وثنی د آثڅی دنڅی ؿجنجد و ؿ

دچ جنأ ث و مر ځه ود زیق نث و ث دود « ثلذیض ثلٲظیټ»څ زج و ٽ٢زج څجه ٱذجص ه زج ط نه آػج ١نٲظی و مٲمجی تجطچجه زیق

زجی زج آد نیض ؿ مظی نڄ زجی تن و نیج و نه ز كه آالت جظمجد زم نهجه ... آی څ ثتن جنه دچ. ٽدثه ځؾ و ځدله نج١جٷ وی دییجه

ثلذیض »څظن زٺض دج ث وثؿخ و مظوذ ثنو٢ج «: ٩دثٷ»و ثتن ثض و د ځه و سیمذ تج ٽذ نه و زیق ثمجمی نه و و « ثلٲظیټ

د مود ځه ٹوی د « الحسام الىؼج الجت»ځ تج مپجمی نه! ٹپ٨ زیقڅظن ز هځض و څظنی ث د مځ نهجد ثنو٢ج ١جهخ ثتن دیض

ثض و تچ زیق ځه زنمجتجد ده دی ثو زذثد ده ځدی ثو زمه « ثلذیض ح»ثن نه م٪جٷ نه دجد ث١ل و مپ٢دن و نه ثن زمه ٩جةٸ هجیه

٩دثٷ!ٽذدجد مچ دثی طدل ثلی ثهلل آد زم دج كهة ث و د ثی زمه طد ځه ث نڅی و ثتن و آد دیج څظه

زمه څ ثض طد ه ثص: آڂج و نهجنض زمهه څی دلڂه زمأ نڅیض مید هځظی ؿنذ و وٽٺه زڅ نثی ثل منٮدمأ زظی دجاله د

ی.ث ثی زم ؿ څ نثی و ثال مه مودی څی و كجهؿنذض زمه د څ هټ ه هځظظضه ط ځه څض س كه دهظ و جتظه

دج آد زم څ څ وی ځه د مځ ثض و نه ده دی مځ س ثی نث ؿ دج مڅض ځه وٽٺه ثتنـجزج ثتن ثض و زمه هځجطض آد وٽٺه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

203

إنبللهو»زنة دجتظی وی و د مود هټ ث نپ٪أ هټ ده نپ٪أ هټ و طوپټ إنبإليهساجعون دج. «

څی ثو ځه نه ده دی ث و نه ده و ث می« ثلذیض ثلٲظیټ»طد ٩دثٷ الله»د نث و نث وجه فثم تولوا فأينمب دلڂه د څ هټ څی: «

و ٥جی هټ ثض د هټ و نه هټ هځظض د سجته و نپ٪أ هټ ثض ده ثم ثض و هټ ثةی ثض و نه ده دی ث ځه ٩دثٷ د مود ځٲذه ثض نه

ثی ثض نمجتچ هځض ځٲذه و نه ده دی ځٲذه و ثتن د ثلچد و نمدنهنڅی ځه زمجه دجتظی ده ثم ث دثی ث و ده م٢لوض لټ ث دج ځه

زجةی ثی دجی هځض ثض و طد دجت ه« ثلنج و دیضثهلل دیض»ثتنـج زم ػجبد اهلل خده البس وی د مود هټ ثتن منٮدمأ سهنجو زظی

.اهلل ثأهسثی څی ثض مدود و هجح ه ځه ثتن هځض تذجی ثةه«: ٩دثٷ»

ځه ث ثه ث ثڅی و جنأ می« ځٲذه» منٮدمأ زثثد څنه د مود ثی و ثځندد دج ٽجلخ زظی و ځجندد ث١لی ز كه زض و زظی ثض تهه

ثص ث ځه د څ زدث دد د مود ث ث هځض نڅی ثتن څظن مٲنیثی جمجد طمجمی هځجص دونی و ونیض ث ځه د څ زدث دد د مود ځه

نی و طنهج نی و ونیض ث د زم میثی جمجد طمجمی هځجص دو ث ځهدی و نه طنهج هجڇ ٩دثٷ ځه ثتن نپه ثض و هځظی وی دڅ هټ می

ثی و ثتن می ثض ث آنله هدث ث ثتن نپه نڅیض ث نپدجتظی طج زظی زملنجد دجی نیجتض ځه ثظیجی ثض دى و

ثض د نظیـأ زمجد هځض ثظیجی ثض. ثص نی ځه ثؿذجی ٽیجمضثلذیضد; وٽٺأ زمأ هځجص و څظن ٹپ٨ د څ هټ هؾه ٩دثٷ»س

وو نی څنه: ; ث د و ث زمچجد جلی ; و ثتن ة طد جلی « ٩جةٸ»

اسرار، مناسک، ادله حج

204

ثی طد جلی و و جلی ; جلی دج ځمجڇ ذڀ یی څظنی ثض ده و جنه «! ثهلل ٱیجڇ»و « ثهلل»مٲٹض « ثلذیض ح»ٹض ثمج س ث مٲنی: س ث مٲ

ٽدثه و دود زیق ٻ و دٽی و دج ثتن زمه ثزمیض ثتن مظی نڄ یجه دیزج ثض ثتن د ٹثمدچجه زمأ زج و ٢یض ځه ٹدٻ زمأ ٻ و دٻ

څی مٲندی ثض طج زجی كم زجی مجی و دلڂه دجڅجه نمدزج و ٻ و دٻ نی و ؿجد دینی آنڂه نجتنی ثض آد دینی.كم ڇ دج ځث دود و ون ٱپیه و ٹڂ و ٱمل ځج نیج و آط ثدر زمه

ثی و ث هځض ثض هځض ث نپ٠ ده ځمجڇ و دود زیق وٽٺه زمه و زمهثی ث زمأ ثدر ثض هځض زمه ؿجنذه ثض نی ځه نمدنه« ثلذیض هؾ»

ثی ؿذهأ منی ث ثتن زم هځض مٲ و دیظدطهثڅوٽدٹی ٱٹجص و ٹڂی و نڄ آمجڅی هځض ثض.

ه وٽدٷ مٲ ; هځظی ٲده زج وٽدٷ ٱٹجص ; هځظی نجضدیظدطأ منی ; آثمی س ث څلدله دجثد ی٪جد و طپ٢ی و ٽدجنی ٱی ٽدجد و

نه ثض زمه و زمه تج هځض څجنه و ه ی٪ج نیو څٹظن دثی ؿذهأ ٹث ځه ه ثض تج مپمأ هځض.

نمجت ځه هځجص ٹی: ؿمٲی ٩دثٷ كنجد می ثی ظه و ثځندد هځض ثةهؿمٲی دج و ٹ نجسیثی طڀ وی كنثد ػمی نث هځض دجتظی ظه

زج ؿم ثتنـج څثح ٩دثٷ آنله نمجتجد ثض هځض ثض ثمج مظوٿنجر و نجد ثتنهج نمدی نثن ځه دیه زج دج لذج ثهثر ٩دثٷ ځننه

نجد دجتظی څم دج دی« ثهلل»زج ؿ نپ هځض ثلی ثهلل زمأ نمدزج و نپدج طج نجد دنڅی څی ٥من مر څم د طج دی ممی څی دج مر

ر ثض طج ث دج هظی ٩دثٷ جنأ ث ځه ثتنـج جنأ ث و مداهلل هغ »نڅی سیدظه دج ث دج و دج مر دج مر دج ثه ث ځه

.«الزوبػ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

205

دینیم ز ؿجی ٩دثٷ وثؿخ زم ځه دجی مود هټ زم ځه ثتنـج میطدثنی و ثهیجنج وثؿخ ثض ثتن ٩دثٷ څجةی ث ځج مر می دجی دثی څه

ه لټ ثهلل دشثی و ش ثڅ ث ن٢ٸ څظه ددی وثؿخ ث ٽ٪ ځنی و دطمجم ځنی وثال ثهیجنج ث دچیی ځـج؟ ١دص ٱ دیمجی تج موع نض ثمج ثڅ دثی ٹ هجؿض ٥وی مؤمنی دج تج دثی ځض

ثص طمجم ځن و ثی س ث ثنـجر و٭یٺه ؿمجٱض ثتنـج ثڅ ده ن٢ٸ زم نیهمجنٲی نث ځه ثتن وثؿخ ثؿظمجٱی ثض و آد ٹی س ث ثنـجر ٭جزث

وثؿخ ثؿظمجٱی ځه نمج ؿمجٱض زم ث ثتن ٽذیل ثض دهخ ثهجتغ طد ث ثض! ثنث و كه ؿجلخ و آمدنه ده همض طڂث ٩دثٷ نمی

زڅ هټ نثی ثتن څثح تن ؿم هځض ده ځی تجد تج ثتظی ثی ث تی تج ځه ثڅ ثٹظجهظچییه موذضه ه ثسج مضدجنی دلڂ

ت ځنی ثڅ دزڂجص ث تی ده ثو نتڀ مد هظی د ثو در مڂن ث مذجث نجثهض د. ثو ٹج١له دچی

زج ٵٽی ث د و ثی څثح ثنجد ثتنـج ؿم ٩جةٺین مود هدجثتجد سیدن طج ثنجد ث ثه و مر دثد و دی دچ و ده ؿم دی

ثه ده دثه دی ځه ثه ث ثه مر ثض ثه م٢لوض ثنجنیض ثض ث ثتننه دیٶدله طڂوی دلڂه ثؿظمجٯ ه دی هټ زشجی نه ١دمٲه

١ونه ؿم ثةیجد ٹوتجد هټ.نجنڂه دج نٺی ثتجد ده ی ك طد ثه ث دج نٺی دت ده ثػذجص می

ثی. ثػذجص ثی تچجنه یه

حجراالسد، تجذذ عذ تعت

ثتن څ ثةی: ث ثه ثدثه آٵج و ثنـجمض هـثالد ثض دنڅجد ثتن نڄ یجه ده ثم ث نمجتنة ض ثض ده منٮد طـت سیمجد

اسرار، مناسک، ادله حج

206

ثال ض دد وثال ثجه ځن و دچد: دنڅی ث ثڅ طدثنظی د ثو دده د وثمجنظم ث ثث ځر و سیمجد ث «: اهبت ادتب ػد تؼبدت فبشد ل ثبلوافب»

طـت و موڂم نمدر څدثه دج ځه زم ده ثمجنظم و زم ده ٱه وٹج ځر.ځنی ځه ث سیمجد دج ثتن م سمٲنی دج ١جهخ جنه طـت دیٲض می

دثزی كنجنڂه دج ٩دثٷ وجنه هځظض ث ٱد٣ زج سد می څظه ڂنیڅر و ځنی ځه ٹپ٨ هټ می څی ؿهظض ث څ می ځنی دمودی څ می می

تچ زیق.

چرا فت در؟

ځه ٲی زم زٺض و ثض څلدله دجثد ی٪جد زم زٺض و ثض ځه هنم زم زٺض طجض زج نی زٺض ثض چٺظج ځه زجی ؿ زج و مین آمجد زجةی مذجٿ و آ زٺظی د نو و نجمذجٿ! زٺض

ثی میجد ثنجد و لپض زج ده زم مدد٧ و ثض ثد٪ه زمأ ثتن زٺضثنجد و مین و آمجد ثنجد و زٺض دن ی٪جد ثنجد و زٺض دجح همض

ځن. ثلنج دٽث می ثهلل و دیض دیضؿنذأ نٺی و زٺض دج ٩دثٷ و ٲی ؿنذأ ثػذجص جت زٺض دج د ی٪جد

ثض ځه دج دظن ز ی ث زجی ی٪جنی ی همجنی دج د.ه ځن ه دی: مڂ ; ی٪نض ; نڅی آنله مج ث ث همجد ٵجٹل می

دنڅی; څجو ثض و ثتن ه دهخ ه څجنه تج وڅجنه تج تچجنه ه سلنڄ دن: ٺض میددنجد ممجد ٩ذٲج ز

مڂج و ی٪جنن ځه و نڅی و ڂم -1ځه دٲ٦ی نڅیجد ٹپ٨ -3څجون ځه ث مڂ و نڅی ٱجؿن و دٲ٦ی -2دنڅی نثن و دی

زم ی٪جنن و زم -4ن نه مڂجن و نه سد و څوزی سلنڄ ځه طنهج میو ث ثتن ه ٢لض ی٪جد ث څجو سلنڄ ځه وثوتده! ی٪جد دڃ و ؿمٲی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

207

زجی څجوسلنڄ و ثتنهج ی٪جد -7ی٪جد سلنڄ -6ی٪جد څجو -5ثن زجی ځدكڀ و ثتن میجد جه ی٪جد! مظد٪ن و ه څوه ثوڇ ی٪جد

دنتم و دج ز څجنه ث می مجه ز څلدله دجثنی ی ث زجی ی٪نض زٺض ٲیمجد دثی دج ځد ی ث زجی دهضځنیم وی ځه ٲی و ٩دثٷ می

ثن و ش ح زج ث ده وتمجد دظه زج و ی٪نض ثض ځه ی٪جد زظمین دهض ځه جت ثنو٢ج جدپین و مپدین دج و آد زٺض تچ دثی ث١وجح تمین و زمأ زجی ؿهنم دثی ث١وجح مجڇ! ثتن دی ث

ه الر ثض ثٵجر و آمیظه د.٩دثٷ ثمج ٹپه ٩دثٷ ځ

احکام طاف:

طتن وثؿخ ځنی ثض ده ؿ طمجمی ثٽجر هؾ و ٱمه مهم« ٩دثٷ»٩دثٷ نجء ځه ٹپ٨ ث وثؿذجص ٵیځنی ٱمة مٺه و هؾ طمظ ثض و هجڇ ثهثر زم نیض تث ٱمة مٺه س ث هلټ تج طپ٢ی ثض ځه ث

ثی و هؾ طمظ نی كنجد ثض ولی ٩دثٷ هؾ دج آنڂه ود آمهثهثر دیهجڇ ثهثر نیض ځن ثض و طنهج ٩دثٷ ٱمة مٺه و ٱمة طمظ زم ځن ثض و زم هجلض ثهثر و مج ثتن د ث ٩دثٷ ده ٩د ځلی دوغ

ه ځنی ٵیثهثمیه ځنیم و ثهڂجر م٢د١أ ز ه ٽم: ثهثمی ځنی می زیم. ث نی ؿجزجی د طځ می -ٵیثهثمی ٵی ځنی

دجة ٩دثٷ ثتن آتجص مد دوغ ثض:وعهذنبإلى» -1 إبشاهيموإسمبعيلأنطهشابيتيللطبئفينوالعبوفينوالشوع

السجود د.15 -د (ثث هؾ125: الجمس« ( وط» -2 هشبيتيللطبئفينوالمبئمينوالشوعالسجود د26(ثلوؾ: « ثمليمضواتفثهموليوفوانزوسهموليطوفواببلبيتالعتيك» -3 د.29(ثلوؾ: «

اسرار، مناسک، ادله حج

208

و و آتأ نض ثم ثض تڂی ده ثدثزیم و تچی ده ز وی ثدثزیمځننڅجد و ثځٲجد جؿثد ثمجٱیل ځه: جنأ مث ده ٩دثٷ ځننڅجد و ثٱظڂجٷ

ط٪هی ځنی.و طنهج آتأ در ثض ځه اللض د وؿدح ٩دثٷ دیض ث ځه هجؿیجد ث ثم

«.دیج دچن دڅ ثتن جنأ ٽتمی آث»ځن: میجمل زڅدنه څكه ثتن آته دجة هؾ ثځذ ثض ولی ث نٮ ث١ل وؿدح

دج ٢د ځه و آتأ نض ث ثتن نٮ جمل زڅدنه ثی می ٩دثٷ ٹت٦هثلذیض ځه ث١ل زمجد ٩دثٷ ثلذیض ثض دجن زمچی آتجص هؾ ٩دثٷ می

زمأ ثٽجر ٩دثٷ ث دڅٹظه و زم ٩دثٷ ث ؿجد و وم زمچی منجڀ ثنـجر ثه ٹٯ و ثن س ثڅ ځی دود ٩دثٷ هؾ ځن هؾ منهجی هؾ ثنظه

مپمه: سیپ ثوڇ تج س ٽثوڇ ث ٱملی ځه ولی د ث١ل و ځن ث نجته څٹظه ثض.

دپیأ ثځجد هؾ ث ثهثم و ٲی څٹظه طج و وٽدٹ ثتنهج ثځجد ٹٱی ٩دثٹن زم منجڀ و زم ٹپه.

و ث -4ث كه مظی؟ -3و كه هجلظی؟ -2دج كه نیظی؟ -1دجت ت ثځندد -7ثی ث ځٲذه دجت ٩دثٷ ځ؟ و دج كه ٹج١له -6و كن و؟ -5ځـج طج ځـج؟

و آتج تج و ځم كه دج تپین تج ڂ ثڂجڇ ث تج نه؟ زجةی ث: ثتن زٺض د مذجهغ ث١لی ٩دثٷ ثض ځه دٲ٦ی زم نی د

ت: -1

ض څض ځه د ثهثر و تج ز د ثهثر آنله دجت و جت دجة نیثی نثن نیض ث ثدظث دثی زمه هؾ تج ٱمه نیض ؿثڅجنهتڀ ث وثؿذجص

ثٱمجڇ ثض دثی ٱمه تج هؾ ث ز ٽمجد و تچ زیق ځه مج د ثج زی و زمین ثنثه ځجٹی ثض زمجد نیض مـمدٯ تڂجتڀ ثٱمجل ث ثنـجر می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

209

دثدی ض ثظه دجی دلڂه ثڅ نجر ٱلمض ث نی ځنی ؿ ځه ثڅ دشن كه مینثنی ځجٹی ثض ځه ٽ٢ ثنـجر و٭یٺأ ځندنی ث ثظه دجی مچ آنڂه میجد كن ٱمل مجده ثځندد می دجی ځه ٩ذٲج موظجؽ ده طٲیین ثض و ثڅ ٹٲد

زی څكه ثم ث زم نثنی ثص مٲین ثض و طد زمجد ث ثنـجر می و٭یٺهض ثض ځه ٩ٷ ثی ثنجض ځدد نیض ځه ٢د١یجص نیض

زجی ثهظمجلی ث تٸ ودث ځنی ٱپ نڂجم نیض ځه ثهظیج٩ج طمجمی ١یٶه ځنی.

څنجمه ثت و مج ث١دال وٽظی ځه مهیجی ٺ هؾ تج ٱمه ت طپج٥جی ثنظی كه نمیثت څكه ... زمجد وٽض نیض زمأ وثؿذجط ث ثؿمجال ځه

وثؿخ ثض؟ و كن طج؟ و كن ؿجض؟ ٹپ٨ ځجٹیض مجد و ؿجی ثٱمجڇ و دثنی و تچ زیق ٹپ٨ ز ه آد زم وٽظه كچدنچی ثٱمجڇ ث دج ثة٪

تڀ ث مجد و مڂجد د ثنـجر زی.د مچ آٵج و ث١د ثهجتغ ظدی دثی نیض ده كم نمی

ځه نیض دثی وی زم ٹظأ ثٱمجڇ ثض و تچ زیق ه ثهثر نچجرثٱمجڇ: زدثز د ثهثر و ٩دثٷ و ٲی و ... ز تڀ ز تڀ نیض طڂث نمی

ثی نث و ثتن د لیل ثض ځه تٸ ځد ثلٺج٭ی مٲین دثی ز ؿثڅجنه ځ و هجؿی ٱملی ځجی ثض نجدـج و دجظه ځه ث١دال وم ٱمل ث می

زجةی زم ث٥جٹه د آنله ثل٢د ځه سیثته ځن ٱلی ث ض ځدٹه می ثن. آد دظه تی ه د ٽجلخ

آو ثض ځه مؼد ٩دثٷ ثتنچدنه نیض ځن تج دچدت: ث مه و نه كپ دیڅر دثی ٱمة میتٲنی زٺض و ه ځنم هـثالد و جنأ ث ٩دثٷ می

لسثه ٥جی ثه دثی در وثؿخ دثی ثنـجر ثم ث ثالدر حزطمظ ث ثلی ثهلل ٢د آنڂه ثتن و ز زٺض و طڂث د.

اسرار، مناسک، ادله حج

210

دج آنڂه زڅ تڂی ث ثتن ثلٺج٫ زم نه وثؿخ ثض و نه مظوخ دلڂه مل ثض ده وم ٩دثٷ و٩جةٸ ث ده ؿجی آنڂه څثد هټ ده و جنأ هټ

ځن. ةض نیض څثد مید ثلٺج٫ و ٽثنیض لذیڀ څٺظم! كه ځنم؟ دو څٺظم: دی ځ څٺض من ددض دی هجؿی می

ث١د كث لذیڀ څٺظی؟ كث ده میجٽجص ٹظی؟ څٺض: دح دثی ثهثر! دثی ځنن! څٺظم دح زمین زم نیض ثض! ٱـیخ زمین زمین ځجی ځه زمه می

هلل ثهض ر س تچ ده نیض ثض؟ و و ځی تچ الر نیض؟ ثلوم دثز؟ نه ثهض دج! میپجص ٹظن و مٲلم نیض زمثه دد نمی

ط٢میم ثظی و ه هؾ تج ٱمه ثه طد زمجد هجڇ ثوڇ ثهثر ز كه ثلذیڀ څٺظی زمجد نیض زمچی ثٱمجڇ طدض ٹپ٨ ث آد نیض من٢ٷ ند

ض و ثڅ كیی ث٥جٹه د ثتن ثٱمجلض ث د زمجد ث١ل ثنـجر ده زمین ځجٹی ثدجه زض آتج زیق ث طد دثظن م٪جلذأ لیل ځن ځه آتج وثتظی زم ثتن

ٹپیهی ثتنچدنه ٹظدی ثه ثض؟ و ث١دال نیض ځج ڇ ثض نه دجد ٹپ٨ دجد ځمڂی ثظوذجدی ده ڇ ثض آد زم نه ثتنچدنه س ث سیثته و جلی ث مٲنی!

حالت طاف: -2

ثة٨ ١وض ٩دثٷ هجلض ٩هجص ثض: ٩هجص دد و لذج ث نـججص ث٭جزی ځه ٩هجص ث ذغ څدتن و نی ٩هجص ث هع و كدد ٩هجص ث ذغ ٧ ٱلمی و ٩هجص ث هع ٧ وثٽٲی ثض ثتنـج و د

ځنیم: څٺظچد می طارت از خثج: -1

مظنـ ثض ځه ثڅ ث ثتن ٧ ١دطی ثض ځه دثن لذج تج دنثنض و ٩دثٷ ث ده نـجض دد تج لذج ثنـجر ث ١وین ثض ولی ثوڇ نمی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

211

ثنظه و هجلض ٩دثٷ تج ٹظه ٭جزث دج٩ل ثض و طمجمی ثڅ ث سی میثض. و نـججطی زم ځه نمج ثهڂجر نمج ث ثتن لوج٫ نی ث ٩دثٷ ؿجی

نی دده ثض مجنن دد ځمظ ث زم و ... دده ه هجڇ ٩دثٷ «. ٩دثٷ جنه نمجض: »«الطاف ثبلت صال»كه آنڂه د هخ هتغ مهد

ه ؿ مدثی ځه ٩دثٷ و نمج دج زم ثظدٷ ٽ٪ٲی ثنه دنجدثتن هڂمجد زمه ؿج تڂجد دثز دد. و ثځندد مجةلی كن:

جظی د لذج تج دن ی تج ت و ٽذد ثڅ هجڇ ٩دثٷ نـ -1مإله ٩دثٷ د زم ند ه ثنظه وثؿخ ثض ده ٩دی ځه سیدظچی مدثالص نمی

ط٪هی ځن تج ٱد٣ نمجت و ثڅ ث ن٢ٸ څظه مثٱجص مدثالص زم ٧ نیض و ز و ١دص دپیه ث طڂمیل ځن و ض ثض.

ه ث ٥من ٩دثٷ تج آم ثهظیج٩ج ثڅ نـجض ٹثمد -2مإله س ث ط٪هی تج طذتل ٩دثٷ ث طڂمیل ځه و مـث ٩دثٹی تچ ثنـجر ز

٢د ثڅ مدثالص ده زم ده و ده ن٢ٸ زم نیه دج.ثڅ لذج تج دن نجسجر ثض و آح زم ظ نیض و تج -3مإله

ذ ځن طج ده ځلی مإتد د هټ ثڅ ث ثظٲمجل مٲو ثض وثؿخ ثط ١ث ثوڇ نی مإتد ثض آنپ ١ذ ځن طج وٽض طنڄ د و ده ؿ ٩دثٷ دج

ثی نذج ثتنـج ٩دثٷ ده زمین هجڇ تج دڅظن ده و٩ن دود ٩دثٷ كجهزمجد هجڇ ١وین ثض و كنجنله س ث ٩دثٷ ٱ د٩ٷ و طدثنض

ث طـت ځن وثؿخ ثض طـت ځن. دج ط٪هی لذج تج دن ٩دثٷطمجر كیزجةی ځه سدین تج زمثه ددن نمج ممندٯ ثض -4مإله

٩دثٷ »څدنه ځه څض ٩دثٷ نی ممندٯ ثض و ده ٩د ځلی زمجدمچ مدثی ځه طٺجوطجد وث٥ن ثض و ٭جزث نـجض « زملدننمج ثض

ه ثض څكه دٷ ثهظیج٧ ثض.ددة نمج ٩دثٷ زم دد

اسرار، مناسک، ادله حج

212

طارت از حذث: -2

تٲنی و٥دء تج ٵل ثظن ځه نمج ٧ ثض ٩دثٷ نی ٧ ثض ٧ ث١لی نه ٹپ٨ ١دص ثنظن ځه ثڅ نثنظه زم دود و٥د تج ٵل

٩دثٷ ځن دج٩ل ثض. و ثلذظه ثتن ٧ د هخ ثهجتغ ٩دثٷ وثؿخ ثض نه مظوخ مچ

نمج ځه مجنن جت نمجزجی مظوخ دود ٩هجص دج٩ل ثض و ثتنـج ث ثظؼنجء ده ولی « ٩دثٷ جنه زملدد نمج ثض»مدثی ثض ځه ٽجٱة

طمجمی ثندثٯ هع ث١ٶ و ثځذ مجن ث ١وض ه كنجنڂه نمجه ٩دثٷ وثؿخود و٥دء تج ٵل وثؿخ ثض څكه دی ث ٩دثٷ ٱمث تج هدث تج ؿهد د

ثنـجر د و ثځندد مجةلی كن:ثڅ س ث سجتجد ٩دثٷ ڀ ځن ځه ٩هجص و٥د تج ٵل ثظه تج -1مإله

ثن ثن سی ث ٩دثٷ ٩جز دده و نمی نه ٩دثٹ ض ثض ځه ثځندد می ث ثن سی سی ث ٩دثٷ تج دین ٩دثٷ ث دین ٹظه دده تج نه و تج ث١د نمی

٩دثٷ تپین ده ٩هجص څظه ثظه تج نه و ٹٲد س ث ٩دثٷ ڀ ځه ځه دثی ٩دثٷ آتج ده و٭یٺأ ٩هجص ٱمل ځه تج نه ثتن مدث دنجد ١وض

٩هجص نث دثی دپیأ ځجزجی مو٧ ده ٩دثٷ څث و ثڅ تپین ده جدپأ دثٷ و جت نمجزجی ٩هجص وثؿخ ثض طو٢یل ٩هجص ځن زملدد نمج ٩

زجی وثؿخ تچ. تج ٩دثٷوثؿخ كنجنڂه څٺظیم ثتن ٩هجص ثٱم ثض ث و٥دء و ٵل ځه -2مإله

څدنه وثؿخ ث١لی ثض ولی ثڅ ٵل تج و٥دی مظوخ ث ن ځه و دتنه كنجد ٩هجطی نه نمج ٧ ثض و نه ٩دثٷ و نه ز ٱذجطی ځه

هػی ځدكڀ تج ٵل ولی و٥دی وثؿخ ث زڅدنه ث ٩هجص ثض المهه م میضه نٺجه هی٤ه وثؿخ ث ز هػی دڃ زملدد ؿنجدض

ثظوج٥أ مظد٪ه تج ځؼیه ثڅ ز تڀ ث ثتنهج طٿ د ٩دثٷ وثؿذ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

213

هی٤ ه هجلض ؿنجدض زملدد نمج دج٩ل ثض و ٩دثٷ مظوخ ثڅ دجـثلوثر هثر ثض ٩دثٹ نی هثر و كدد وو مه تج نٺج دج

دج٩ل ثض و ثڅ دج طمیم دڇ ث ٵل ؿنجدض دج نی دنجد ث٭ه هثر و دج٩ل ثض كنجنڂه دیجت.

ثڅ ث ثظٲمجڇ آح مٲو ثض تج آح نیض ثڅ دظدثن ٩دثٷ ث -3مإله هظی ثڅ طج د٩ٷ د ٱ طجی ثنث تث ٩دثٷ دج طیمم ض نیض

وٽض نمج زم طنڄ ثض څكه نمج دج طیمم دڇ ث و٥د تج ٵل ١وین ثض ولی ٩دثٷ وثؿخ دج طیمم دج٩ل ثض مچ آنڂه دثن طج آ وٽظ ثظٲمجڇ

آح مٲو ثض ځه ثتنـج طیمم دڇ ث٥٪ثی دثز دد.ج ز ؿجت نیض دج طیمم دڇ ث ٵل ؿنجدض ثل مـثلوثر و ت -4مإله

والجنببإالعببشيسبيلحتى»مـی تچ د ځه ١تن آته ثض: تغتسلوا » :نذجت هجلض ؿنجدض نمج ددثنی و ده مـ وت مچ آنڂه ث مـ ٱذد »

ځه ثتنـج ثل د ز مـی دثی ؿنخ دود « ځنی طج آنڂه ٵل ځنییض طیمم ث ٵل طنهج دثی نمجی ثض ځه وٽظ طنڄ ٵل هثر ه و دل

ه ثمج ٩دثٷ ځه مظلر مڂغ مـثلوثر ثض زڅ ممدڇ لیل دلیض نیض ٢د ثتنڂه ثتن آته ٹپ٨ هجلض ٵل ثظؼنجء ه و نه م٪لټ ٩هجص ځه ثٱم ث ٵل و طیمم ثض ده دٷ ٢د نمج ځه

ه ث دلیل ٱمدر آتهه ٵل ؿنجدض نی دثت١دص ٥وص طیمم دڇ ثوإنونتمجنببفبطهشوا»ځجٹی ثض ځه دت ٩هجص ځنی ځه ٩ذٲج و ثڅ ؿنخ «

څكه جځی طنهج ١دص ز و ٩هجص آدی و جځی ث جمل ثض ٥وص دڇ ث آدی ثض.

ل مـثلوثر د و ٩دثٷ ثڅ دج طیمم دڇ ث ٵل ؿنجدض ث -5مإله ځن ٭جزث زم هثر و زم ٩دثٹ دج٩ل ثض و كنجنله وٽض ٩دثٷ طنڄ ه جت ثتنـج نیجدض ځجٹی دج و ده ثهظیج٧ وثؿخ زم د ٩دثٷ ځن و زم

اسرار، مناسک، ادله حج

214

نجةخ دچی ولی د دجتظی ده ثنثة هثٽل ٥وی وثؿذجص ٩دثٷ ثځظٺج وٽض نمج وثؿخ تدمیه دجٽی ثض آد ث نی ځن و ٹدی جؽ د و هظی ثڅ

جؽ مـ ددثن ځه ثڅ وٲض وٽض مـ دثن ٭جزث دج٩ل ثض مچ آنڂه وٽض نمج زم ٥یټ دج د٪دی ځه دج وؽ ث هر وٽض نمج

طمجر د ځه ثتنـج نمج زم ١وین ثض.طدثن و نه طیمم نمی ثڃ ٹجٽ ثل٪هدتن ثض ځه نه و٥د تج ٵل -6مإله

دڂن وثؿخ ثض طج زنچجر ندمیی ځلی ث ٩هجص ١ذ ځن طج وٽض ٩دثٷ ٢د ٩دثٷ طنڄ د س آنچجه ده ثهظیج٧ وثؿخ د ١وین نیض

ٱمة طمظ ځه ٭جزث الر ثض ١دص ٹ ٱ س ث هؾ ده ٩هجص ثنـجر ٪هدتن ١دص ٱر ز و ز ١دص دٲی نیض ځه ٩دثٷ ٹجٽ ثل

ؿنجدض د د ثتن هجڇ وثؿخ دج څكه نیجدض و نی طـت دج ٩هجص نی الر ثض و ث١دال ١وض ٩دثٷ ٹجٽثل٪هدتن ددٷ ثله ثض.

ثن ثڅ ؿنخ د تج هع تچی ث ثو ن ځی ځه می -7مإله ؿنخ و تج زڅدنه موع طدثن طو٢یل ٩هجص ځن ٵی هجلض ث٥٪ث نمی

د د ثو هثر ثض و ثڅ ده زمجد و٭یٺأ څظه ٱمل ځن.ثڅ د ث ثهثر ٱمة طمظ هی٤ ثڅ دظدثن س ث ٩هجص و -8مإله

ی ثٵل ٩دثٹ ث ثنـجر ز وثؿخ ثض ١ذ ځن و ثڅ وٽض نیض دآو و هـ ث نیض مج زجی هؾ ٩دثٷ ٱمة طمظ ث د نی ده ؿج ٩دثٷ

زجی و س ث هؾ و سی ث ٩دثٷه دین هؾ طمظ و هؾ ثٹثه ثلمه ځن ٹیثلمه هؾ ٩دثٷ ٱمة طمظ ث د نی ده ؿج آو و هـ ث نیض مج ٹی

ثی نی ثنـجر و س ث هـ ٱمة مٺهه دین هؾ طمظ و هؾ ثٹثه ځنزجت ث ثنـجر ز ده زمجد نیجص ثځظٺج ثٷز و ١دطی زم ځه نظدثن ٩دثلمپو ٩دثٷ ٱمه ث د تج نجةذ ځن و ده ٩د ځلی الر ثض هظی

وٽظ ثنـجر ز.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

215

ثڅ سی ث ثهثر ٱمة طمظ هی٤ و وٽض زم دثی ثنـجر -9مإله مچ آنڂهد ٱمه س ث ٩هجص تج نیض تج طنڄ ثض مذڇ ده ثٹث می

ثی دد هی٦ ث دن دیجو ٢د١ج ثڅ ٱجص مٲینی نث تج دظدثن ده ویلهسی تج س ث ٱجص ز مجزه هی٤ ته ځه ثتن ١دص ٭جزث وثؿخ ثض

١دص ثمڂجد ٱدؽ ځن.تٲنی ه و و ه ثڅ دین ٩دثٷ هی٤ د كنجنله ث ن٢ٸ -10مإله

د ؿدٯ ځن و ثڅ 8(ج٩ل ثض و ده هڂم مإله نچظه ٭جزث ٩دثٹ ده نیمث ن٢ٸ څظه ٭جزث ض ثض و دجت ٹدث ث مـثلوثر دیود و س ثڅ دٲ ث ٩هجص و ٵل دظدثن طظمأ ٩دثٷ ث ثنـجر ز طڂمیل ځن و ض ثض و ثهظیج٩ج ده ؿجی طڂمیل تڀ ٩دثٷ ځجمل ده نیض مج ٹی ثلمه

ة مپث ٽذلی دج٩ل دده ثتن ٩دثٷ ځجمل و ثڅ ١وین دده ده ثنثځن ځه ثڅ هجح دج. طظمأ ٽذل دثی طڂمیل و دپیه ثة و دی

ولی ثڅ وٽض څنـجت تڀ ٩دثٷ ث نث زمجد طڂمیل ٭جزث ځجٹی ثض ه د ٱمل ځن ځه ٹٲد دثی طظمه8و ثڅ وٽض طڂمیل زم نث ده هڂم مإله (

نجةخ دچی و ش دپیأ آنله ث څٺظیم ه دثی تڀ ٩دثٷ مجٹی ثلمهو كه دهظ ٱمل ځن.ثڅ س ث ٩دثٷ ٱمة طمظ و سی ث نمج هی٤ نمج ث -11مإله

س ث سجځی و ٵل ددثن و ثڅ وٽض نیض ٹٲد نجةخ دچی و س ث وٽض دثی نمج زجت د نی ددثن و ثڅ ث١د هؾ و سی ث ٩دثٷ

زج و نمجزجی هـ نیض دثی زمأ آنهج نجةخ دچی و ٩دثٷ ٱمه و نه ٩دثٷ ځجٹی ثض.

ثڅ س ث ٩دثٷ و نمج ٹهمی ځه هی٤ ه و نثن ځی -12مإله دده ٱمل ض ثض و دجت ٹدث ث مـثلوثر جؽ د.

اسرار، مناسک، ادله حج

216

ثی ثنـجر ٱمة طمظ س د و وٽض د ثن هی٤ می ثڅ نی می -13مإله ٱمة ه ثڅ ممڂن ثضه ث ٩هجص طنڄ ثض وثؿذج ض سی ث هی٤ د

طمظٲ ث ثنـجر ز و كنجنله دود ٱ طإی ثنثض طج هی٤ ٭جزث ٱمة طمظٲ ٹج ثض و دجتظی ٱوڇ ده هؾ ثٹث ځه و آتنه نی هؾ

طمظ ده ؿج آو.ثی ځن ځه طدثن كجه ١دص ثمڂجد د هجڇ هی٦ میآتج -14مإله

سجٿ د طج دظدثن ٩دثٹ ث ده وٽظ ثنـجر ز تج نه؟ ثتنـج كن ١دص ثض:

ثی دن دیجت ثتجر دٲی وٽض هی٤ ه و ٩ذٲج ثڅ دد ده ویله څجه دیی٤ ٩هجط طج آ ثتجر ٱجط موڂدر ده هی٤ نیض څكه ثڅ دن نیجت ه

ثض ثتنـج ٽ تپینی ثهجتؼی ثض ځه كجة دن آمد دد ث ویلأ ثنـجر ثن كنجنڂه ث ه٦ص ٥ج(ٯد وثتض ثض ځه دجة ظی ځه ٩دثٷ می

ثی ث آح مجض هی٤ ه دد و دی دثی ٩دثٹ نجثهض دد ٹمد: سنذهطدثن ثنـجر ث میآت و منجڂ دچی و ثل آلض طنجلی ځن دد دن می

1ز ثو زم كنجد ځ و نظیـه څٹض و كدد ث مڂه ٹض دد دڅض.و څجزی زم وٽض ٱجط هی٤ ه ولی سی ث طڂمیل ه و دد ث

آو ثتنـج زم كدد سیدظچی ه و ځه ٧ هی٤ ثی دن می ده ویلهض و ممدڇ ثتن هتغ ددد ثض ث دین ٹظه ٭جزث مجنن ١دص څظه ث

نی زض كه دٲث طظمأ ثتجر ٱجص دد دج د تج نه.آو ځه ولی ثهیجنج س ث ه و دد تد ثتجر ٱجط دد ث دن می

دج ولی ٩ذٲج وزجی سجځی طج آ ثتجر ٱجط نی موڂدر ده هی٤ میه و موڂدر ده ٩هجص طدثد څٺض ثتنـج ده ث٩دٻ څظه ثظؼنجء د میڅ ٢د آنڂه ثتن هتغ و كنتن هتغ تچ ث١دال ٽیی دثی می

ٱدؽ ثلوجة12.٤ دجح 150 2. وثٹی ؽ 1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

217

زمین و « هی٤ »د و دلڂه ٭جز ١وض ثتنچدنه ٩هجص ده كم نمیٽم ؤی ٢د١ج آی ثض دنجدثتن زڅدنه ٱدؿی ځه دد ث مدٽظج دن

وٽض هی٤ ه و س ث دیدیجو ٭جزث مدؿخ ٩هجص ثض ٢د١ج ثڅ څض ثتجر ٱجط مـث وٯ ځ ثمج ٽم آی دٷ ثهظیج٧ ثض.

د تج دج م نی ثڅ دثن دج طإی وٽض ٱمة طمظ طنڄ می -15مإله څ ٭جزث ؿنجدض ثظیجی و نذدد ویلأ موٯ ٵل ث ٩دثٷ مٲو می

ځه طذتل ده هؾ ثٹث ځه و دٲث زم زمجد هڂم آی د هجة٤ ث ث هؾ طمظ ده ؿج آو.

كنجنله نظدثنظن ٩دثٷ تج مـمدٯ ثٱمجڇ ٱمة طمظ ثػ -16مإله ثنچجی دج ٭جزث ده ٩د ځلی هڂم زمین ثض ولی ثڅ طإی هل

د 8و ٹپ٨ نذض ده ٩دثٷ مٲو ثض زمجد هڂم مإله ( ثظیجی نیض ثڅ ٱ ث٥٪ثت نذض ده ٲی و طپ٢ی نی زض ٭جزث ض ولی ؿجی ث

١دص ٥وص زمجد هؾ ثٹث ځجٹی ثض و ث١دال طذتل ده هؾ ثٹث ٵیثظیجی ض و ځجٹیض وثال وثؿخ ثض ثمج ځجٹی نیض.

ثڅ هجڇ ٩دثٷ هػی ن كنجنله ده ن٢ٸ نیه ده ځلی -17مإله ه و دجت س ث طـت ٩هجص ث دچی و ثڅ ث ن٢ٸ څظهدج٩ل ثض

ثظیج دده طج ثتنـج كنجنله هع دیه تج كه دهظ ځه و كهجر ث طمجر ځهض و دجت س ث طـت ٩هجص طڂمیل ځن ولی ثڅ ده ثظیج و ٱم

ثض و موع ه تج سی ث ن٢ٸ و دود ثظیج ز و ١دص دج٩لوثؿخ س ث ٩هجص تڀ ٩دثٷ ځجمل ده نیض مج ٹی ثلمه ځن ځه ثڅ ده ثهظیج٧

ث ث وزجی څظه دج٩ل دده ثتن تڀ ٩دثٷ ١وین و ثڅ ١وین دده طظمهثتن ٩دثٷ و دپیأ ثتن زٺض و لٶد دج و ثڅ وٽض نیض زمجد زٺض و

ؿت ځجٹی ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

218

س ث آد دٺهم موع ثض و نثن ځی ثڅ دین ٩دثٷ تج -18مإله موع ه ثڅ ثهظمجڇ دز ځه س ث ٩دثٷ دده ١وین ثض و ثڅ دثن ٥من ٩دثٷ دده و نثن سی ث ن٢ٸ دده تج س ث آد دنجد ١وض څث و دٲ ث ٩هجص دپیأ ٩دثٷ ث ثنـجر ز و نی ثهظیج٧ مإلأ سی ث

مثٱجص ځن.ٹظه مد ڀ وٽض هع ٽجٱة ٹپهی ثتن ثض ځه دنجد و وی زم

. «أصبلت تأخس حبدث»طإی څثظه و زملدد تپین ده طإی ٱمل ځن

خت: -3

ظنه دد دثی مڂلٺین ٧ ١وض ٩دثٷ ثض ځه ٩دثٷ ثض ٩دثٷ م دج ظنه نه مد نهی ثض و نهی ٱذجص مپظ٦ی ٹج آد ٱذجص می

األغلف »تث ثهجتغ نهی ثنو٢ج مثد تج الثٽل مڂلٸ ثض و هتغ: ثٱم « ظنه نه»ظنه نه ٩دثٷ نڂن څكه ث نٮ مد٥دٯ 1«الطف ثبلجت

٩ذٲج ٵی مڂلٺین ث جمل نیض « ال ت٪دٷ»ث م و ٩ٺل ثض ولی نهی ځه نهی وثنچهی ١ٸ مپجدل كن هتغ ١وین و مجنن آد ثض

ثض ٽجدل مپجومض دج و ثتن هتغ ثڅ زم ث٩دٻ می ثظ٢ج مثد میدجلڂ ؤهجتغ مثد نذد دنجدثتن د٪دد ٩دثٷ ٩ٺل ظنه نه لیلی نث

څكه ثهظیج٧ یلی دـجض و دلڂه مظإځ ثض.ثتنهج ه ضكنجنله نثنن هثر ثه ظنه ٩دثٷ ځنن و ثڅ م تج ٩ٺل دجلٴ دی

نی دٲی نیض ٩دثٹجد ١وین دج مچ ثتنڂه ؿهلجد ث وی ثزمجڇ و طپ٢ی دج ځه ٭جزث دج٩ل ثض و ده ٩تټ ثولی ؿجةی ځه مظدؿه ده همض

مجنن طج ظنه ځه مـث دجن دج٩ل دثز دد و زملنجد ده هجڇ ثهثر می ٷ نیجدظی ځجٹی دج.٩دثٷ ځنن مچ ١دص ث٥٪ث ځه جت ٩دث

«ال ثأس أى تطف الوسأ»ث ثتن ثض ځه: ث مپمجص ٩دثٷ وجةل ثلیٲه و نذجله 33. دجح 1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

219

پضص عرت: -4

مپظ٦جی دیجی ث ثهجتغ ځه ٩دثٷ ٱتجد ث نهی ځه و نی ٱمدر هتغ ثتن ثض ځه سدید ٱدص هجڇ ٩دثٷ وثؿخ « ٩دثٷ جنه نمج ثض»

ٱدص ثض و نه طنهج ده هجح سدید ث نج٭ثد دلڂه زملدد نمج ظ ط ثض. كه دج وؿد دیننه وؿدد ٽدیلدص و ؿلدط وثؿخ ثض څ

لثاس طاف: -5

دج لی ٩ذٲج ٩دثٹی ځه دج لذج ثهثر ثض ثة٨ لذج هج١ل می٩دثٷ نجء ث جؽ ث هجلض ثهثر ثض دجت لذج لذج نمجڅث دج ځه ثؿثء میظه تج ٵ٢ذی و تج ز كه نمج ممندٯ ثض نذج ځه ثتنـج ده هڂم

ممندٯ ثض.« لطاف ثبلجت الصالا»طج ثتنـج ثة٨ ٭جزی و دج٩نی ٩دثٷ ځننه ځه جلض ١وض ٩دثٷ ث

و ثځندد د ٩دثٷ.

از سوت چپ طاف کي: -3

طنهج لیل ٽ٪ٲی ثتنڂه ٩دثٷ دجتظی ث مض كز دج یة ٽ٪ٲیأ ملمین زمچجد ث مض كز ثض ځه دود ثظؼنجء و طت و ٩دڇ طجتي ثدمی

ثن و زڅ لیل لٺٮی د ثتن م٪لخ نثتم و هظی ثهجتغ ځه ٩دثٷ میطدثن مد ثظالڇ ٽث ځیٺیض ٩دثٷ نی كدد مظمل د مظوذجص ثض نمی

و زٺظم دځن تمجنی ض ده مجڇ و ش ن »څی ځه مؼد ٹمد: ځه ٩ذٲج ثڅ ث مض ثض « ؿج ٩دثٹض ث ظم ځن هـثألد دو و زمجد

ث هـ دچتم هـثالد س ث ځن تمجنی نیض دلڂه دٲڂ ځن س مظوخ ثض « ظمجلی ځن تمجنی»دثز دد و ثتنـج ځه هڂم ١تو

اسرار، مناسک، ادله حج

220

ثت نی جت زملنجد ثظوذجدی دج دنجدثتن لیلی لٺٮی د هڂم ثجه ة ٽ٪ٲیه و ثؿمجٯ ٱلمجء.وؿدح ٩دثٷ ث مض كز نثتم مچ ی

جنه ث ٩ٷ « ثؿٲل ثلذیض تجٿ»كنجد لیلی لٺ٬ ثظیم ځه و ثمج ثڅ زمموظج٩ین ه ده ث١٪دمه زجةی ځه دٲ٦ی زج و مدڂجٹی كز ٽث ه ثتن ٽض

زج و ځنن الر نذد و ثځندد ځه كنجد لیلی زم نثتم ثتن مدڂجٹی می ض و هظی ثڅ زم وثؿخ دد ثتنـج دهزج دٱض و دٷ ٯ ث مهنی

ځن و وی زج ث می ځه ٩ذٲج ؿلخ نٮ جت ملمجد هجح طپیه هثر میزج ٢د ٩ٷ ثتن میثد څٹظنه طپیهثتن و ث١ل: دٱض و دٹض

كنجنڂه ٽمض ور تدث ه هـ ثمجٱیل ځه ثهیجنج سض ده ٩ٷ تدثڅی ثتنهج ٽث میه كنجنڂه ٽمض ثوڇ تدث هـه تج و ده تدثه هـ

1ثن. ځه دٲ٦ی ث دڅجد مثؿ نی ٹمده مدؿخ د٪دد ٩دثٷ ثض كنجدو هظی ثڅ زم وثؿخ دد دیض ٩ٷ كز دج نیم ثةة هـ ثمجٱیل ځه

ثةه د م٪جٷ ثض الر دد ٩ٷ كز ٽث څی نه تدث جنه ځه مپجدل نیمو زم دٷ طپیه و زم دج زج زم دٱض ثض ثض و دنجدثتن ثتن میثد څٹظن

څیی دٷ ظد تج الثٽل دٷ ثهظیج٧ ثض و آتج ظ ثهظمجڇ لور میثد ځن. دڇ ث نی مهن دد ځه ثهیجنج آد ه٦ص دج ظ ٩دثٷ می

ځه ددٷ ی ثن ځه ٩ٷ هـ ثمجٱیل ثتن هیدثد ث نی مـذد می څیی ځن؟! و ثځندد مجةلی كن: ٱجت جنأ كشی ث دج تدث جنه میثد

ر نیض طمجر هجالص ٩دثٷ جنه ث هپیپأ ده جنأ ال»ثلٲٮمی مینی وهی له ثلٺثء اهلل آ. منجڀ هؾ 1

كز ٽث ز دلڂه ثڅ مدٽ و د ده هـ ثمجٱیل جنه ث ٩ٷ كز ٽی جؽ د مجن نث هظی ثڅ جنه مظمجتل ده سض د لڂن و د ده ٩د مظٲجٷ دج ثڂجڇ نث و مدٽ ید ده څدأ جنه

ث موجثص ځٲذه جؽ د زیق ثڂجلی نث ثڅ ده ٩د مظٲجٷ و ن هظی ثڅ جنه مظمجتل ده سض ثڅ جنه ځنن دثی ثهظیج٧ ٩دثٷ طٿ ځنن زجةی ځه دٲ٤ ؿهجڇ و ثزل وده می د ثهظیج٧ وثؿخ ثض مدڂجٹی

ځن و دجت ثج ؿجزل و سیث مینمجةی و مجلٸ طپیه دج هثر ثض و ٩دثٷ ثڂجڇ دلڂه ثڅ مدؿخ ثنچض ...«.نن دنن ثزل وده ث ثتن ثهظیج٧ ثهظث ځنن و ده زمجد ططیخ ځه جت ملمین و می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

221

څظن و جنه ده ٩د مظٲجٷ ځجٹی ثض ځه مجنن زمأ ملمجد -1مإله زج ٩دثٷ ځنی ثڅ زم ثتن میجد ثػ دد ٩دثٷ ځننڅجد ٽی سض تج

ؿمٲیض دود ثظیج څظی زڅ ؿلدص ٩ٷ جنه تج مپثی دج ٹجزج ثڂجلی نث و ؿذثد زم الر نیض و ده ٩د ځلی طمجر ځؾ و ثض د

څدنه ثڂجلی زج ځه المأ ٩دثٷ ثتن څوه ثنذده ثض زیق و سص د ځن. ٩دثٷ وث نمی

تمجنی ځه ث مظوذجص ددید و ض مجلید هـثألد و ځن -2مإله ث و ٩ٷ مؤځه ثض ١دص ثمڂجد و ٱر مثهمض تچثد ٩ذٲج المه

جنه ځد ثض و دٲ زم مپثی س و سی د و ځؾ و ثض څظن ثڂجڇ ثض و زجض دی د زج و ض زمأ ثتنهج ځه ٱجطج المأ ثتن ددید

ثتنچدنه ظد ثه و د آڅجه دده ځه ؿذثد زم الر نث و جٯ مپ ځه ثی ځه ځه ثتن ځؾ و ثه و نه ثجهثتن لدثر ث ث زڅ نه ظدی

مظوذجص ث ٱمل ځن. زج ث ؿذثد ځن تج ٹپ٨ ١دص لدص ثتن ثضد٠١ مدم هؾ ځه ث١دال ثمڂجد نث طمجمی هجالص ٩دثٷ ؿجنخ

څت دثزی ندثزی كز و ثض و س و كز ث ٱجتض ځنی ځه نجدثزی و مدؽ ثنذده ؿمٲیض ثتن څثح ٱمیټ ٩دثٷ د ث سی

د و نجستی ٩ٷ كز ث جنه منوٷ می ځنی و ده ٩د ثؿظنجح څم میڅ و كن ٽمی زم ثتن یل ده جنه می ثهیجنج سض تج و تج ٩ٷ ثظض

دن ٩دی ځه زڅ ٽجدل ؿذثد زم نیض ثڅ زم طد ث میثظیج وجد دیڅدی و میثد ثض جت دج ثنځی ځم دج همض تج ددثزی ؿذثد ځنی زمجد

زج موظج٩جنه نه وثؿخ ثض و نه زج و مهنی زڅ ٽضو تج دنجدثتن زج دمظوخ و هظی ثڅ دظدثنی ؿذثد ځنی تج دج همض دظدثنی ث ثتن سص

زج ؿلدڅیی ځنی زڅ وثؿخ و هظی مظوخ زم نیض نه څی و ځؾ و ځدلهثن س كث د و تچثد ثی ځه زی ثجه ثن و نه ثةمأ ث و سیمذ ٹمده

اسرار، مناسک، ادله حج

222

ٹج و ٵیمظٲجٷ وثثتم ځه ثهیجنج كدد ددٷ طپیه ثض ث ده ثٱمجڇ ٩جٽض ه ځلی ز و!ث١د ٩دثٹمجد زم دج٩ل و همجطمجد د

جت زمیه ثتن و ث١ل ث نٮ ثظه دج ځه ث نٮ ٯ زڅ ثڅ ثػ »تج « جنه ث ٩ٷ كشض ٽث ه»ط٢توی ده ثتن نثتم ځه مؼد

كنجنله ؿمٲیض »تج « ثنـجر دٲ٦ی مظوذجص ٩دثٷ میثد كز ده زم د ؿذثد ځن.« ځننڅجد طد ث ځؾ و ځدله ځن ٩دثٷ

زج نثتم ٹپ٨ زج و مهنی ثی ده ثتن ٽض ج زڅ نه ط٢تن و نه ثجهم٩د مظٲجٷ و دج ٽذدڇ طمجمی ځه ٩ذٲج ده« زٺض و د څ جنه دچ»

نجست ثض و تچ زیق. آمزجی ثؿظنجح سیزمین ثنثه ځه زٺض دج و جنه ده ٩د ٱجی دچ ځجٹی ثض -3مإله

د تج تچثد تج دث د هیدثد تج مجین و تج ز ویلأ مینی تج كه دج سجی زدثةی زمین ثنثه ځه دچدتن څض و ٹپ٨ د ثتن ط٢میم ث ثض ځجٹی

ثض.ثی دث تج ثځندد ځه ده ثظیج دت سیجه مؼد ده ثظیج د د ویله

مزجی ثتن څثح آ مٶدڇ ٩دثٷ ثض و دثزی ندثزی طن ده طمجمی سیز ٩ذٲج ثڅ زم ثو ث دذن و ثتن ځجه دڅة آد ځده ٱٮیم ٩جةٺجد ده می

آت و مجثمی ځه طد ث ثتن څ د ثتن زم ده هجح د ثو میثی زمین ځجٹی ثض ثڅ دظدثنی ؿذثد ځنی الر نیض ځه زڅ نیض ٩دثٷ

ځن ثض ځه ده ځلی لخ ثی تج و ځده ض ده ثنثهزم نظدثنی تث ثهیجنج ؿمٲیځن و ثڅ ځی ده طد طومیل ځن ځه دجت ؿذثد ثظیج می د16ه (ثث هؾ

لیل ځه. ځنی وڅدةی دیزج و ثنی زم ځه ثتنچدنه زل ثد ثی و می طد د وث ثتن څثح ه

ثتن څثح ثض س طد نجست زج المأ ثؿظنجح زج و ده د سص دثی و كث ثتن ١دص ض نذج؟ ٩دثٷ ث دج زمأ ثتن ٱدث٣ نیض ځه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

223

ثی؟ ثتن زم ځه زج ث نٹظه ثی؟ كث! دج سجی د ده ثظیج آد ٽمض نیض نڂهط س كث المأ ٩دثٷ نیض! ځه دج ز ویلأ دثی كنجد زظی و آنلنجد

ثن ؿذثد ځنی! ض ثتن كن ٽر ځه طد ث دهدجتظی دج ز همظی ځه زثڅ ځی ث ځه دثی ٩دثٷ دج د دذی د و تج دٶل تج ز -4مإله

ؿد تچ دج ثة٪ ځه زم دص نیض ٩دثٷ ځنی و زم ثو تج كنجنله ٩ٺل ٹهم ده ؿجی ثو زم دص نیض ځنی ز ١دص ځدكڂی ثض ځه نیض نمی

مجزج ض ثض.ده هجح ز و تدث نیم ثةة هـ ثمجٱیل ځه هجڇ ٩دثٷ ثل م٪جٷ ثض -5مإله

و هڂم جنه ث ث د زمجد نیم ثةه دجت ٩ٷ كز دج آد زم ده ٩د مظٲجٷ كنجنڂه څض س ثهظیج٧ ثتنڂه د تدث ثتن مض جنه ث

ثض ځه ثڅ زم ٽض ٩ٷ كز ٽث زی دٷ ثهظیج٧ و مجلٸ ظدزنی مض كز ددد جنه وثؿخ دد ثتنـج میثد زمین نیم ثةه ثض

م٪جٷ مج « م٪جٷ ث ٩ٷ كز ٽث ده»نه ٥ل جنه مؼد ثڅ څٺظه ددن ثوتأ هـ زمجد تدث نیم ثةة هـ ثض مچ ثتنڂه څٺظه دجن كهج تدث

ثی و نه ٽتنأ ځدكڂی زم د ثتن زڅ نه ثجه جنه دجتظی ٩ٷ كز دج ځهنمجت ثتن ثض ځه سیمذ و ثةمه ث ثتن م٪لخ نثتم و ٹپ٨ آنله ث ٽثةن می

هـ دج ثن و كدد میثد ځد جنأ كز نیم ثتة ځه ٩ٷ ٩دثٷ میدد تدث جنه د ٱملی ثض ٵیمٲظج ٩ذٲج ثڅ وثؿخ تج هظی مظوخ می

آم س كث كیی ځه دجه می ثی دیجد ځیٺیض ٩دثٷ ثتن ٠ تج ثجهن١جهخ تٲض ث مر ندثظه مج دیجد ځننڅجد تٲض ث سی د دود

زیق مـدی ث مر ددثزیم!

از حجراالسد تا حجر االسد: -4

اسرار، مناسک، ادله حج

224

ثتن د ن٠ دیجی ث ثهجتغ ١ویوه ثض ځه ٩دثٷ دجتظی ث دینیم ځه ثتنـج زم ده ؿ ثتن ؿمله نیجمه طج هـثالد دج و میهـثالد

ؿج ثض ځه: آتج طمجر دد دجتظی ث زجی زنی ثتنـج نی دی دنجدثتن مدڂجٹیطمجر هـثالد آٵج و ثنـجر دچ؟ تج ؿء ثوڇ دد ده ؿء ثوڇ هـ؟ تج

ه؟ و آتج؟؟ ثتنهج وجو و ث ز ؿةی ځه آٵج ځی ده زمجد ؿء سجتجدثثةیلی ثض ځه ث٥جٹه د ثطدٷ وٽض و څیؾ ځد هجؿی و زجؽ و ثتثثص دنی

وثؽ ن ثڅ ده ٱندثد تن و ده هجح ٯ دیجت د دٱض ثض!و تچ زیق « دج آٵج و ثنـجر ٩دثٷ دجتظی هـثالد»ثن ده مج څٺظه

ی ځه دثظی و طدثنظی ث آد وٯ و ده ث هٷ تجی ثض ز ٩د دپیهزمجد ظم ځن ؿدی ځه څدتن ٩دثٹ كنجد ځ ثلذظه ده څٺظأ مر ٱجی

زج زج دجی آنهج ځه زنجد ث ثتن مدڂجٹی و كه دهظ ځه دص ث زمجد ٱجی زجی زنی جلی ثض. و ٽض

٩دثٷ ث ٽذل ث ه ثځه ٱم مٲنی نه و ٩ذٲج ثڅ ث وی ؿهل تج ثظذجههـثالد تج دٲ ث آد وٯ ځی ځه ثتنچدنه زم نیض نمدی ٩دثٹض ض نیض و ثڅ ٽ٢ص ثتن دج ځه ث هـثالد طج هـثالد ث ده منٮد ٩دثٷ دچی ثڅ سی ث هـ زم ده ثه ثٹظی و ث١د زم هـ ث نذینی

زمین ٽ ځه زٺض و آنچدنه ځه نیض ثظی څیی تج نثنی ځـج دد ځه میثددچی ځجٹی ثض څكه ث نٮ ٱمل كنمظی زم سی ث هـ آٵج و كن

طدثنی زجت ځنی و ځه ث هـ طج هـ میمظ زم س ث هـ ثنـجم زیث دچیی و ثتنهج زمه ١دطی ثض ځه هجلض ٩دثٷ آڅجه ده و٭یٺأ

د دجی. مؼد ڀ میجد و زٺض ځی و دج ث٥جٹأ تڀ و تچ طمجم س ثڅ

لد خسد فبت »ٱمج نمده و ٹظی دهخ ثهجتغ ض ثض ځه ذ ثدن

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

225

و هظی 1: كیی د ثو نیض«لس ػل شئ»ث نڂ ٹمد: ٹض و ثٱجه «ذله 2«د أحست ئل أفضلهب أز ػل شئب االػب» ؿجةی زم ځه دظدثن ثٱجه ځن

ث دهظ ثض. كیی د ثو نیض و ثٱجهو كدد ثتن ثهجتغ ٹپ٨ ڀ میجد و زٺض ثتنچدنه دیجد ثظه ثڅ

ثص ځمظ دد ١دص ؿذثن زم هڂم ده ١وض مڂل ثض څكه ڀدٲی زم نیض تث ثٱجة دهخ دٲ٦ی ث ثهجتغ هڂم ث١لی نیض دلڂه

ض دثی ٩دثٷ ځننه ځه ځجمد طدؿه ځن ولی ڀ ځمظ ث و طإتذی ثزٺض مپظ٦جی ثهظیج٧ الر ثٱجه ثض هظی ثڅ زم ځج طمجر ه كنجنڂه

ثن مطذه ځن دجة می ځه نمی ث ه٦ص ١جٻ(ٯد نپل می زفبػة می ځه څظه تج زٺض مطذه؟ ٹمد: دنج څث د آنله تپین ث و دج

ث د ز كه دنج څث ثن ه و څظه تج كهج و ٹمد: نجٹله نمیض ثض ولی ٹت٦ه دجتظی ٩دثٹ ث طڂث ځن ثمج ثڅ ٩دثٷ وثؿخ

ثتنـج ڀ « ث نثن و څظه تج زٺض و ثڅ دیود ٹظه ثڂجلی نثث آ هتغ ١تن ثض ځه مومدڇ د ٩دثٷ مظوخ ثض ت 7و 6دین

ثڅ دیود ٹظه ض ثض و ڀ ور و مجنن ٩دثٷ ث ده ٩د ځلی ثی تج نه و هظی دجت طـت ځن و ٭جزث د٪د ځلی دج٩ل ثض كه دیود ٹظه

ثی ده ثهظیج٧ وثؿخ دثی طـت دجتظی نجةخ ثڅ زم ده و٩نض دڅظه ض ځه ٥من ٩دثٷ ڀ ځنی.دچیی و زمأ ثتن ثهڂجر ؿجةی ث

٭جزث ثتنـج ٭ن زملدد ڀ ثض ولی ث٩مینجد ځه د تپین -2مإله ٱجی ثض دثی هٺ٬ وزجی ځجٹی ثض س ثڅ تپین ١ ١ نث

ثنم كن و ولی م٪متن ثض كن و څظه زمین ثنثه ځه دچدت می

.99 دجح 31 2:2 2. وثٹی ؽ 12.

اسرار، مناسک، ادله حج

226

ٱی نی كنجد ثض مچ ثر ځجٹی ثض كنجنڂه دیجی ث ثهڂجر څظه ؿجزجةی ځه لیلی د لور تپین و ٽ٪ ثظه دجیم.

ثتن ثهڂجر ثنو٢ج ٩دثٷ وثؿخ ثض نه مظوخ و د هخ -3مإله وثتجص ثڅ ٩دثٷ مظوخ ز ؿج ڀ ځی دنجد ځمظ څث و طمجم ځن

مجنن و مپ٢د ث ٩دثٷ وثؿخ ٭جزث ثٱم ثض ث آنڂه وثؿخ ث١لی دج٩دثٷ هؾ تج ٱمة وثؿخ تج ده ذخ ثهثر وثؿخ ه زملدد هؾ و ٱمة مظوخ تج ده ن تج ٱه تج ٽم تج ثؿجه وثؿخ ه كه ٥من ثهثر دج تج ٹپ٨ د ٩دثٷ مد ثؿجه تج ن دج ٭جزث ز ١دص موڂدر ده

ثمی نثظه و طځ زمجد هڂم ثض و ٩دثٷ مظوخ طنهج زمجد ثض ځه ثل زڅ متدلیظی نث.

ثالمڂجد سض زم ثنـجر د ده ثتن زٺض و وثؿخ ثض هظی -4مإله ٩دی ځه مـمدٱأ ٩دثٷ تڀ ٱمل مودح څ و مظ٢ نظن تج

طدثن ثتظجد ٥من ٩دثٷ ثڂجلی نث و ثڅ ث ن٢ٸ څض میٲث ز كه وط طڂمیل ځن و ١دص هجؿض ث زمجد ؿج طځ ځه و د

هجؿض زم ثٱم ثض ث ٥وی و وثؿخ زملدد نمج ؿمجٱض و مجنن تج مظوخ زملدد ٽ٦جء هدثةؾ مؤمنین ځه یلی زم مد طإځی ثض و ثڅ نذض ده دپیأ ٩دثٷ ؿدی مٲوی و مـذد ده طإی ځه وزج ٹج١له

ه ثڂجڇ ثض مؼل: هی٤ و دی س ث د٩ٷ د ٱ طڂمیل ځن ٹثمدی و مجنن ثتنهج.ه ته م٣

كنجنله زج ځد ٩دثٷ دثی ٱی دج ٽجٱة ځلی دهخ -5مإله ثذجی كن ثتن ثض ځه ث ز ؿجةی ځه مجنه طڂمیل ځن و ث څٹظن

وثؿخ نیض و ثځندد مدثی كن د هخ ثذج وثه:وثؿخ ٩دثٷ ث ٽ٪ ځن س ث نمج ث ز ؿج ځه ده ثڅ دثی نمج -1

ثثمه ز كه سی ث ن٢ٸ تج س ث آد كنجنڂه ١ویوأ ٱذثهلل دن نجد و

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

227

فاذا فسؽ ث هي »ٱذثلهمجد دن هـجؽ و هنأ زجر آمه ځه ثتن مد و دهخ ١ویوأ ثدن هـجؽ 1ث ز ؿج ځه ٽ٪ ځه دنج څث «حج لطغ

مج نجٹله زم كنجد ثض.هڂم نځن مٮجز نپل می ثڅ دثی سجٿ ځد دنی دج كنجنڂه ١وٻ ث ثدن -2

ثی دذینی من د و ځه وٯ ده ٩دثٷ وثؿخ ځر س ث و څظن ١مهدد آم ٹظم ظم و ش ٩دثٷ ث ث څٹظم و ؿتجد ث ده ه٦ص

جتظه دد ث زمجنـج ځه زجت ځی ١جٻ(ٯد څٺظم ٹمد: دځجی ځی و ثتن د ١تن ثض ځمظ ث ن٢ٸ. 2ث زی ثثمه

و ث١دال ثڅ زم مدثالص ٽیټ ٩دثٷ وثؿخ دج ١دص ثمڂجد ثض نه و هظی مدث ٱ دنجدثتن ز څدنه ٱ ٱی زم مـد ٽ٪ ٩دثٷ

یل نمد.طدثد ث ز ؿج ٽ٪ ه طڂم ثض و زم دٲث میثض ځه ثڅ سی ث ن٢ٸ ٽ٪ٲ ځه د هخ وثتجطی ٹپ٨ و مد

كن دجتظی ث دچی:ٽ٪ٲ ځن كنجنڂه ١ویوأ ثدی ه ٩ذٲج ٵیثظیجیه ثڅ دٲ ث هػی -1

ؤدی ٱمی ث ه٦ص دجٽ تج ه٦ص ١جٻ(ٯد ثض ځه: ث ثو ؟ ٹمد: دو می ٽمظی ث ٩دثٷ وثؿخ ث ثنـجر ثه هػی »

و 3«و٥د دچی س ثڅ ث ن٢ٸ څظه دده طڂمیل ځن وثال ث دچی٩ذٲج ثتن هڂم طمجمی ثٽجر هع ث ث ؿنجدض و هی٤ و نٺج ده ٩تټ ثولی

جمل ثض.ثڅ ده ٱلض دیمجی ٩دثٷ ث زج ځن كنجنڂه ١ویوه تج هنأ هلذی -2

ثڅ كن وی ٩دثٷ ځ و ش »آمه ځه ٹمد: ث ه٦ص ١جٻ(ٯد

٩دثٷ. 44وجةل دجح ه ٩دثٷ43 دجح الشؼ. وجةل 1 ٩دثٷ. 41. وجةل دجح 2 ثٷ.٩د 40. وجةل دجح 3

اسرار، مناسک، ادله حج

228

و ذ ثوجٻ دن ٱمج ث « نجثهظی دیمجی سی آم ٩دثٹ ث ث دچیدن ؿٲٺ(ٯد ثتنچدنه طٺ٢یل ثه ځه ثڅ ٩دثٷ وثؿخ ث مٶدڇ ه٦ص مدی

دد و ش ثتن میجد كنجد دیمج ځه نظدثنض ٩دثٷ ث طمجر ځن ثڅ و څظه ث تچی ددثز ځه ه و تچ دثت دچ ځجٹی ثض كهج

ثی ثض ثلهی طدثن طڂمیل ځن ثتن د ٱج٥ه و ثڅ ه و څظه و نمیمجنٲی نث و ٩دثٹ ث تڂی و و طإی ځن س ثڅ دهذدی هج١ل

خ دچی و زٺض دج دچ و ثڅ دیمجت ده ٩دڇ ثنـجمی دثی ٩دثٹ نجة 1د نمج ٩دثٹ ث ددثن و ش نجةذ ٲی ځن و... .

و میجد طمجمی ثذجی ځه هڂم ٽ٪ٲی ٩دثٷ ث ١دص ٱ دیجد طٺ٢یل ثه ثض و وی ثتن ث١ل ددٷ ځن ٹپ٨ ثتن و مد ث ثتنچدنه می

ث ٱ ثن څظن و نچظن ث ن٢ٸ زمأ مد آنله څوزی ث ٹپهج ٹمدهمدؿخ ثظدٷ هڂم ٩دثٷ نیض څكه ؿجی ثهظیج٧ ثض ځه ز ١دص

طمجم ځن و طڂث زم دنمجت.و ثڅ هتؼی ځه س ث ن٢ٸ ٩دثٷ ٱج٣ ه مجنن هی٤ و نٺج

و س ث ٩هجط ٩دثٷ 2طدثن ٲی ځن ٩دالنی دد د هخ ثذجی كن میث س ث طمیل ٩دثٷ دجتظی ثنـجر ز ث طڂمیل نمجت ولی ٭جزث طپ٢ی

طدثن دج ٲی و طپ٢ی ث ثهثر جؽ د. تث طج ٩دثٹ ث طمجر نڂه نمیوال»ڂظن ٩دثٷ وثؿخ دود ٱ ؿجة نیض ځه آتأ مذجځه -6مإله

أعمبلىم تبطلوا ٽ ملم وثؿذجص ث ده ٩د ځلی ه ثٱمجلظجد ث دج٩ل مڂنی « ل ثض مچ ١دص ٥وص تج ز ٱ مدؿهی ځه مؼد وثؿذی م٦یټ جم

ط تن تج مجڇ و ث زمه مهمه ٱ٣ه نجمده سی آت زملدد هٺ٬ ؿجد

٩دثٷ. 45. وجةل دجح 1 .393 5 ٩دثٷ و طهتخ ؽ 85و وجةل دجح 448 4. مؼل ذ ځجٹی ؽ 2

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

229

دثی نمج ثٽجمه څدتن ځه دجتظی ٩دثٷ ث ٽ٪ ځه نمج ؿمجٱض ځض ځنی.

ث ولی دثی ٵیهجؿض ٥وی تج ٽ٦جء هجؿض مؤمن ؿجة نیض ٩دثٷ ٽ٪ ځنی هظی ثڅ زم ث ن٢ٸ څظه دجی و كنجنله ثتنـج مدثالص ده زم

د و ثؿخ ثض ث څٹظه د و ثهظیج٧ ثتن ثض ځه د دج٩ل میثتنـج ثولی ث طمجر ځنی و ٩دثٷ تچی نی ثنـجر زی و ثتن ثهڂجر م٢د

ی ٽ٪ ځنی و طدثن ٩دثٷ وثؿخ ثض ځه ٩دثٷ مظوخ ز ١دص می ثی زم ځه دج طڂمیل نمجةی تج ث١دال زجت ځنی. ش دج ز ٹج١له

زجی وثؿخ ؿجة نیض سض زم دود ثنـجر ٩دثٷ -7مإله نمجزجی ز تڀ ثنـجر د ځه تڀ ؿج كن ٩دثٷ وثؿخ ځنی و ش

زجی مظوخ ؿجة ثض ځه نمجزجت ث نی تڂـج ددثنی ثمج ٩دثٷ زج و ش نمجزجتجد ث تڀ ؿج ثنـجر زی. ثٷ٩د

څكه دج ٹج١لأ ٲی ځه ٩ذٲج وثؿخ ه مؼد ٩دثٷ ٱمه و ٩دثٷ نجء ثآنڂه نمج ثولی ث ددثنی ثنـجر زی كنجنله ث ثتن و و ٩دثٷ ث دیه ثض

وی ٱلم و ٱم دج ز و ٩دثٷ دج٩ل ثض و ثڅ ٵی ٱمی دج ثوڇ ٷ ٱمه ث و ش نمج ٩دثٷ نجء ث ددثد و ځجٹی ثض.نمج ٩دث

تج آنڂه ٩دثٷ ٱمه تج هؾ ث و ش ٩دثٷ نی تج نیجدظی وثؿخ ث دود ٹج١لأ نمج ثولی ثنـجر زی و دجاله ثڅ ثنظه و ٩دثٷ وثؿخ ث ز كه

ځه مد دج ثڅ سیجسی تٲنی دود ثنـجر نمج ثولی دیجوی ز و دج٩ل ثض دج مچ ١دص و نهی و دٱض ثض و نهی ٱذجثص مدؿخ ٹج می

ؿهل ٢د١ج ؿجزل ٽج١ ځه ٭جزث ؿجزل مپ٢ دجت ٱمل ث طڂث ځن.زجی مظوخ د هخ وثتجطی تج ١وین ثض ځه كنتن ٩دثٷ ثمج ٩دثٷ

ڀ نی و دیدود نمج سیجسی ثنـجر زی و ش نمجزجت ث تڂـج ددث ض ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

230

ځه جت مدی ه ڀ تجه تج نپی٢أ ٱمی ٩دثٷ وثؿخ دی -8مإله مدؿخ د٪دد ٩دثٷ ثض.ه ٩ذٲجه زم هثر و دٱض و زمه زم نثظه دج

ثتنـج ثڅ ثظذجزج: هدث تج ؿهد ځمظ ث زٺض و ٩دثٷ ځ ز وٽض تج ځن مچ آنڂه ث ثوڇ ٽ٢ ځمظ ث زٺض طڂمیله ثڅ ث ن٢ٸ څظهه آم

و ځه ځه ٭جزث مڂل ثض و ثهظیج٩نج دجت س ث طڂمیل طـت ځن و طدثن دڅ دجتظی دثی تڀ ز ١دص ثڅ ث مڂه جؽ ه و نمی

٩دثٷ ځجمل نجةخ دچی و مد ثهظیج٧ دثی طڂمیل نی نیجدض د.څظه هد تج ؿهل تج ز ثظذجزی تچ دی ث زٺض و و ثڅ ث وی

دهخ ثهجتغ ثڅ ده ځن تمجنی نیه زجت ځن و ١وین ثض و ثڅ یه طج كهجه و طڂمیل ځن و هثٽل و ځٲض نمج ٩دثٷ وثؿخ ددٹج١له ددثن ځه ٩ذٲج زٺض و ومی ده هجح وثؿخ و ثولی وثؿخ

ځه ٩ذٲج زٺض و ومی ده هجح وثؿخ و ثولی ده هجح ددٹج١له ددثنمظوخ آمه كنجنڂه دٲ٤ ثذج ثض ځه و ځٲض تچ س ث ٲی

ثنـجر ز.و ثتن د ثٹجٽی ثض ځه ١دص ٵیٱمی ځه و زظم تج ز كن وی ځه ثظذجزج تجی ثنـجر ه ده هجح ٩دثٷ وثؿخ وث١لی آمه و زٺض

و ثولی ده ٱلض تجی دٲت ث نٮ و٭یٺأ وثؿخ موڂدر ده د٪دد ه و ده هجح ثظوذجح آمه ثض.

ثی نجته ثنچجی و طدثنی ز زض تج نه وی ث ځه ثظذجزج څظه لث می٩دثٹی ١وین ده هجح وثؿخ ث څیی و دٲی زم نیض ځه دهظ ث و

څظه دج.دٷ ٲی ثض ځه ١دص تجی د زٺض دج و ثتنـج ض د

طدثن زٺض دج ث ده هجح ٲی آو و دپیه ث نجكی ثنچج و دهظ ثض می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

231

طج كهجه دج طڂمیل ځن و تڂی ث ثتن و زٺض ث ده هجح ٲی آو و ز و ؿد د هخ وثتجص ١وین ثض.

ض ٱدمظی وث٥ن دثی طٲث و ث١دال دثی ثتنڂه كج ڀ ندت جتظه ثزجتظجد طج ٹٲجص دثی دطجد مپ ځنی مؼل ثتنڂه ثنچظی ث میجد ثنچض

ثی ث دة مذجځه هم ث ددثنی زٺض ثنچض ؿجدـج ځنی تج ز و آتهځه زم طٲث وزج موٺد٫ دمجن و زم آتجص دهظتن دة ٽآد ث دهظتن

ثت: ن مڂجد طڂث ځهطت ثٱمجڇ و مپالشحمنالشحيم -1» الله بسم سةالعبلمين -2 لله الحمذ الشحمنالشحيم-3 4-

مبلهيومالذين

نستعين -5 إيبن و نعبذ إيبن المستميم -6 الصشاط اهذنب الزي-7 صشاط ن أنعمتعليهمغيشالمغضوةعليهموالالضبلين ».

زجی ٩دثٷ ث ز ١دص ده ز ویلأ ممڂن وثؿخ ثض طٲث څسطی ثض ث د و نمجةی هٺ٬ ځنی و آنله مدؿخ هد تج نیجد و هدث

م و تج ثنـجر زی و ځ طج دظدثنی ثتن ځن دڃ هؾ تج ٱمه ث ض و دی موظجؽ ده و١له ځد تج طـت نچت.

ٹج١له ٩دثٷ ځننه ث جنه: -6العتيك»دهخ آتأ مذجځأ ببلبيت ليطوفوا و نزوسهم ليوفوا و و دیج : »«

ځجٹی ه ثی ځه دچدتن: و جنه څض طج ثنثه« دچن ده جنأ آث ٽتمیض ځه ٽ ملم ثڅ ث دیود مـثلوثر دچ ٩دثٹ و مـ ثض ث

څ ز ثنثه زم نه ځٲذه ولی مجثمی ځه ثل مـثلوثر و جنه می ٹج١له ثظه دج ٩دثٹ ٩ذٲج و جنه ثض.

١ویوأ هلذی ث ه٦ص ١جٻ(ٯد نی مدثٹټ ث٩دٻ آته كنجد آمه ځه مپجر ثدثزیم ث آد ه٦ص سیر ٹمد: ثتنچدنه ٩دثٹی دجة ٩دثٷ سض»

اسرار، مناسک، ادله حج

232

ث وض نثر و ده نٮ من ثڂجلی زم نث س ؿ ١دص ٥وص «.ثتنچدنه ٩دثٷ مڂن

٭جز و ن٠ ؿدث و ځثزض « وض نثر و ثڂجلی زم نث»ؿملأ « نجد مڂنك»ثض مچ ١دص ٥وص ځه ځثزض زم نث تث ثتن نهی

١تن ثض « وض نثر و ؿجة ثض»نهی ځثزظی ثض كدد ؿملأ ٽذلی: ؿدث و ١وض ثتنچدنه ٩دثٷ و څظه ١وٻ نی ثتنچدنه ٹظدی ثه و

و هټ زم زمین ثض. 1ثن دٲ٦ی ث ٱلمجی مٲج١ نی كنجد څٺظهددٷ ن ٥ٲیٸ و ث ؿهض مظن مظنجٽ٤ و ثتنـج ذ تچی ځه ث نٮ

ث٩دٻ آته و ن٠ ١ویوأ هلذی ثض وؿد ث ځه ٩ذټ ٽدثٱ ٹپهیه ٽجدل طدؿه نیض و ثځندد مظن ذ:

مومدن ملم څدت: ث ثو سیر ث ه ٩دثٷ جنه ځه زځ وط ث آد دج و جنه ٩دثٷ نڂه؟ څٺض: مر مجد دڇ ث(د و جنه و

س ه ٩دثٷ آد مجد ؿجتچجه ثمو مپجر ځنی مپجر ثدثزیم ٩دثٷ میس ز ځه ث مپجر دچ ٩دثٷ ځننه نیض ثنثة څظه و ثدثزیم ثض

ځندنی تڂی ثض: ده ٽ مج دین مپجر و جنه ث زمأ ث٩ثٷ جنه س ز ځه ٩دثٷ ځن و زمأ ث٩ثٷ جنه ث ثتن مپث وط دج و ٵیجنه ٩دثٷ

زملدد ځی ځه و مـ ٩دثٷ ځن تث جؽ ث ثنثه څظه ځه «.س ثتن ٩دثٷ نیض

ثتن ذ څظه ث مجلٺض دج ث٩دٻ آتأ ٩دثٷ و ن٠ هتغ ١وین څظه ثثی مڂدص تتن ثض:

ثض تٲنی مٲلدر نیض ث ځه وثتض ه ٹپ٨ « م٦مه»ده ث١٪دم -1ثو ځه دده مٲلدر نیض څكه ٽجٱطج دجتظی مد ثوی څٺظه: ث ثو سیر؟

ؤثڇ ثمجر(ٯد دج ولی ثتن ځجٹی نیض ځه م٪متن دتم ؤثڇ ث ثمجر(ٯد دد.

ثلٮله ثلٲجلی. ثهلل ثلٲٮمی آٽجی ی ثددثلپجم دةی ثر آ. ه٦ص 1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

233

څظن و مر مجد سیمذ و ز وی جنه و مپجر می»څدت ثتنڂه می -2تڂی و ثنثة څظه و ځندنی ٩دثٷ«... »څت مج ثمو دین جنه و مپجر می

٭جز ثتن ثض ځه مپجر ثدثزیم څظه ؿلدط ث ؿجی ځندنی دده « ثضو دهخ دٲ٦ی وثتجص كذیه ده جنه دده و ٱم ده ؿجتچجه ځندنی آو

واتخزوامنممبمإبشاهيممصلى»وثتن مجلٸ آتأ نمج ٩دثٷ ثض ځه : ث مپجر « د س ثڅ مپجر ځه ٩ذٲج ثدظثت ث سض مپجر میثدثزیم ؿجی نمج څیت

د ؿلدی مپجر زم نمج ٩دثٷ دثن تث ؿلدط ث ؿجی ځندنی دده ثځندد میمپجر وٽض نوڇ آته ٩ذټ ثتن هتغ ؿلدط دده ده آنڂه ث نٮ ثهجتغ و

پجر طدثد ؿلدی ؿجتچجه ځندنی م ٹظجوی ملم ثض ځه نمج ٩دثٷ وثؿخ ث نمی دثن.

څظن و مج ثمو دین ثتن و ثتنڂه مر څظه و جنه و مپجر می -3ث تڂجد ددد و ثنثه نیض تث څظن و څت ثتن و څظن المه می

جنه و مپجر څظه ه مٲینی نث ځه طج آ مـ زم ؿج ث س ثتن «! ٩دثٷ څظه زمین دین جنه و مپجر ددهس ثنثة »ز ځه نظیـه ث نمی

دنجدثتن ؿملأ « ثنثه ز و مجد تڂی ثض»مچ دج كذجنید ؿملأ دٲی ثولی ث ثػذجص ثنثة څظه ثؿنذی ثض!

ثتن د ثنڂج ه « س ز ځه ث مپجر وط و ٩دثٷ نڂه»ؿملأ -4 تث ثڅ زم ه ٩دثٷ آنڂه ثكه د٪ی ده ؿمدص څظه ثض وثنچهی

« ٩دثٷ و ٵی جنه ځه»دج ٱذجص تچ: « ٩دثٷ نڂه»د ثتن ؿمله آ ځج آمه و ثتن د ثنڂج ٱملی ثض هی كچدنه ځی ځه مپجر ث ثل ٩دثٹ ځن و جنه نچظه نهجتض آنڂه و ز وی جنه و مپجر

ثض.څظه و ده نٮ څدتنه دج٩ل طدثد ٹهمی ٹپ٨ ثتن نٮ ث زمأ ثتن ثتثثص و طنجٽ٦جص می آنله دج ١ٷ -5

ثض ځه: ثڅ طمجمی وزجی ٩دثٷ ث سض مپجر ثدثزیم دچی تٲنی دی

اسرار، مناسک، ادله حج

234

ث دیض و زٺض ثٯ زمأ وزج ث جنه و دجی ٩دثٹض دج٩ل ثض و څدتن. هظی تچ زیق می ٱـیخ ثض ځه څوزی ث ٹپهجء ده لیل زمین ذ و

ثڅ ده ثنثة تڀ وؿخ ث ثتن مپث وط و آد و دج٩ل ثض ولی ثتن ثی ٥ٲیٸ زم ث ثتن ط ثض ځه ثجه ن دج ځمجڇ ثهظثر ث آد و دج٩ل

ذ ٥ٲیٸ نث. مد هڂمی ځه زمیه مد ثدظدی ٩دثٷ ځننڅجد ثض آد زم -6

كچدنه ممڂن ثض ده ثتن ذ ثسج ٥ٲٸ ذی ١وین ددٷ ٽآد و ن٠مد و نجؿد ځه دج زیق میثنی ٽجدل ثٱظمج نیض ثځظٺجء ځنیم تڀ هتغ ث نٮ ن و مظن ٥ٲیٸ و مجلٸ و ٥دأ ٽآد و مجلٸ تڀ ؿجنذأ هتغ ث نٮ ن و مظن ٥ٲیٸ و مجلٸ و ٥دأ ٽآد و مجلٸ تڀ ؿجنذأ هتغ

طدثن ػجدض ځن ځه ٩دثٷ ثڅ سی ث مپجر ثدثزیم دج دج٩ل ه می١وین كچدن ثض؟

زج هتغ سوتج موڂم الر ثض ه« ٱجر ثلذلدی»كنجد هڂمی ده ث١٪دم ثظه دج طج ثهیجنج دظدثن ث٩دٻ آتأ ٽآد ث مپی ځن و طجه څٹظج مجلٺض دج

واتخزوامنممبمإبشاهيم»ن٠ آتأ مصلى ځه څض. د كنجد می « ٽجدل ٱمل نیض ٢د ده و آ ځج ث١د كنجد هی ٩دثٷ -7

ثهلل ط د وجةل مجٹص وث دیض زنچجر هؾ و دجال٠ ځه ثػ آجدطج كه ده سیثد و ه ثن ده ٩دی ځه دثی مثد ٽدی ثةمج و ده ثٹثت

مظ ث و ه 13و 5ه دظدثنن ثنثة دیض و زٺض ثٯممڂن نیض ه نجدجنه مثٱجص ځنن ٢د١ج نیم ثةة هـ ثمجٱیل و م٢د١ج و٨ ثتن نیم ثته ځه دی ث ه مظ و ثنی مـجڇ نیض تث هو ه مظ ث ثتن ه

ث ٩دڇ هـ ثٶجڇ ځه ثض.ثنپدح ٩دثٷ ځه هجؿی زملدد ثځندد كچدنه ممڂن ثض ثتن څثح س

ه مظ و ثنی ث دظدثن دڂن.سځجه نیخ و ٹث ثض ثتنـج مثٱجص

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

235

ثةة هـ ث ځه ٯ هجڇ ٩دثٷ ده هجح ځٲذه ض ځم دح دد نیمآوه ځه م٪جٷ ثض و دجت ٩جةٸ و دچ ثتنجد نی ده هجح م٪جٹ

و ځی ثتنـج ث تدث هـ دج نه تدث ځٲذه مظ آون ځه ٹج١لأ یه میثی مڂل ٱمدمی د٩ٷ د و زم ٽی دج لیل مدثٹپض ځه زم طج ثنثه

ثظه دج كنجنڂه ٹپیه دڃ آثمن یي مومهن ١جهخ ثلـدثز ...«: ال اشىبل ف احتسبة الوسبف هي ر الحزس هي خبزر ؼن»همه ثهلل څدت

څ ثڂجلی نیض ځه ثتن مجٹض ثوتأ هـ ثمجٱیل ث دیود آی ز» نه ث تدث جنه.« د هجح می

و مج ده هتغ څظه مثؿٲه ځنی ځه د ٹ٣ ٽذدل ث١دال تڀ مد ث « ث مجٹض مپجر ثدثزیم دچیطمجمی ث٩ثٷ جنه ث دی »دج٩ل ثنظه ځه:

د هـ ثمجٱیل هجڇ ٩دثٷ ثتن ٹج١له ث ث و ثځندد ځه مج ده هڂم دیض ددځنیم هظی څیتم و ه تدث تچ مثٱجص زمجد ثنثه ث می تدث هـ می

ځن. ثتن هتغ ث ز ؿهض ٥ٲیٸ زم هڂم ده د٪دد ثتنچدنه ٩دثٷ نمیدلی هٹی نیض ځه دهخ آنله ث ١ویوأ ثه ٹهمیتم دچدةیم مثٱجص

ظوخ ثض ځه ١دص ثمڂجد ث آد نچتم ولی ١دص ثتن ثنثه مٱر ثمڂجد زڅ ؿجی ڂی نیض ځه طج آن مـثلوثر ز ؿج ځه ممڂن

د ٩دثٷ ځ كه ٽمض ٪وی مـ و كه تمینی و كه ٩ذپأ ثض می ٩ذپأ ٹدٽجنی ٩دثٷ ٹدٽجنی كنجد ځه جڇ څظه څوزی ث ځؼص ؿمٲیض

ثالمڂجد ٢د مپجر ثدثزیم الر ثض ث سض مپجر ولی هظی ځن می نچتم ځه ؿج د نمجڅثثد طنڄ ند.

و ثهیجنج مثٱجص ثنثة مپجر ثدثزیم مظوخ زم نیض و دلڂه هثر ثض ځه دج مض و لچ دد و ثهیجنج د ث ده ٪ ثنثظن ٢د نیم

مپجر ثدثزیم ث دڂنی! ثةة هـ مثٱجص ثنثة

اسرار، مناسک، ادله حج

236

ځن و دجت ث موظج٩ین سی: دڇ ث(د ځه ثهیجنج دج ظ ٩دثٷ میڂجٹظن طج آتج زمین مووة ه مظ و ځی ثوتأ هـ مر ث می

دی ث ثنثه و ندن؟ ثظیج دج مجض!٢د مپجدل ه ز ١دص ثنثة ٹدٻ لیلی ظی نث و هص زم

زج زڅ ثی نث ٢د آنڂه آد مجده یل ثلأ ځظجح و نض د17ه (ثث هؾ

٥وطی دثی طدٲأ م٪جٷ نذده و هپیپض ثهظیج٧ ثظوذجدی زملدد ځه ثض و ثځندد مجةلی كن: ٹظدثةی ػجدض دنمجةی می

ثنثة مدؿد ثض ځه آتج ځٲذأ مد ٩دثٷ ث نٮ ثطٺجٯ زمین -1مإله ط ث ثتن ثظدثنه ٩دثٷ ١وین نیض؟ دجالط تج سجةین

ط ث ثتن دده و ش و مطذه ځٲذأ ثدثزیمی یلی ځدطجهدهخ ثذج ٩دڇ طجتي ثدمی ثطٺجٱ ثٹثت تجٹظه و دهخ ثذجی تچ ٩دڇ

و سجةین زمه و زمه ځٲذه زمین ثظدثنأ ځٲذه طج آتن ثٱمجڇ آمجنی ث دجالث ث سجةین وی تج ث ٪ن ٹدٽجنی ثض ځه زكه ث ٽجٱة ٪وی ځندنی

ثض: ؿجتچجه جنه و ثتن جظمجد ځندنی و « مڂجد ثلذیض»ث دجال وی زمهثض « ثلذیض مڂجد»نیض څكه ث « مڂجد ثلذیض»ځثر آد جظمجد څظه زیق

ه و نه آد ځٲذأ ه ؿجتچجه جنه«: مڂجد ثلذیض»ځه و ثتنهج جظمجنی ثض زجی ځندنی تج څظه دج. م٪جٷ ثنو٢ج ثتن جظمجدثی ثض ځه تڀ سهلدت نیم ثةة هـثمجٱیل دنجدثتن زنأ دیض ثظدثنه

و ه سهلدی تچ تدثزجی ١جٷ ثض ثتن ث نٮ ٪و.ثنثة ځندنی ٪وی ث و ٩ٷ دجال و ولی ث نٮ ثطٺجٯ ٲجٯ زمین

ځٲذأ ٹظچجد « ٥ثم»سجةین و نپ٪أ زمأ سهنجی زظی ث د ث ځه آمجد نی د هخ ثهجتغ ٥من زمین ثظدثنأ ندثنی ٽث څٹظه و ٩دثٷ

ثض.« ثلذیض مڂجد»آنجد نی د

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

237

ی ث ده خ ؿهجد زظزملدد مثی و ٽ٪« ثلذیض مڂجد»و ثتن ثظدثنأ ندثنی زم وظه ثض.

ص دی دهظ ثض ځه ثتن د مینی نتڀ« ثلذیض مڂجد»څكه ز ثنثه ده ط م٪جٷ جطم سیمذثد(د م٪جٷ سیمذثد و ١تپجد و ١جلوجد و ث زمه مهم

دیض څثم دده ثض. و ؤزل٢د وی ثتن ث١ل ٩دثٷ ځد دج زدثسیمج و تج ز ویلأ زدثةی تچ

هجڇ ث٥٪ث ؿجة ثض څكه دثی جځنجد مین ٵیهجلض ث٥٪ث آمجنی دیض طدثنن د مود دٷ ثولی ثض ولی جځنجد جة ځثص می

1مین نی ٽذلأ آنهجض.« مڂجد ثلذیض»٩دثٷ ځنن كنجنڂه دی ص ثڅ ٩ذپجص ٹدٽجنی دثی م٪جٷ دجن ؿجة ثض ث زمجد ٩ذپج -2مإله

زجی دٽی دثی ٩دثٷ ثظٺجه د و زملنین ثض ٪د٧ ٹ٦جةی ځه دج وثڅن و مجننجد ٩دثٷ ځنن.

كنجنڂه ٽذد نی ثجه ٹپ٨ ٽمض مپجر ثدثزیم الر ثض -3مإله ثلمپو ث ؿلدی مپجر ٩دثٷ ځنن ځه مثهم ځجنی ځه مٶدڇ نمج هظی

م٪جٷ لومی زم نث مچ ثتنڂه آنـجزج ثن ندن ولی ٩ذپجص تچ ٩دثٷنی آمجة نمج ٩دثٷ د ځه ٩ذٲج مپجدل ٹدٽجنی مپجر ثدثزیم هڂم طوظجنی ث ث و ز ١دص ثڅ مثهمظی دثی نمجڅثثد ٩دثٷ نذج مثٱجص

«: ال ثهخ»ؿلدی مپجر نی لومی نث دلڂه ٹپ٨ د هخ ١ویوأ هلذی « لمن ث٥٪ ثلیه»ڂوه ثض مچ دهخ زمجد ١ویوه نی مه وض نثر

دثی ځی ځه نجڅت دج كنجنڂه ثهجر تج كنجد ثض.

م سیثمدد ثذجی ز« ٥ثم»٩دثٷ و زم نمج موو نیض كنجنڂه ث٥جٹه د ثذج . ثطٺجٯ ځٲذه زم ث نٮ 1

ٱذثهلل دن نجد ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ثض ځه می ث ه٦ط سی ځه: هحمث آمه و ث ؿمله ثطٺجٯ ٽذلهآی ځٲذه ث »دجالی ځده ؤدی ٽذی نمج ٱ٢ ث دثنر آتج ځجٹی ثض هجلی ځه ځٲذه ت ٽث ث؟ ٹمد:

ٽذلهد. 18دجح (وجةل ثلیٲه « ؿجتچجز طج آمجد ٽذله ثض و ثتن هڂم مد ثطٺجٻ ٱلمجی ثدر ثض و ٹٽی زم میجد م٪جٷ ددد و ٽذله ددد ځٲذه نیض.

اسرار، مناسک، ادله حج

238

هـ ثمجٱیل ثل م٪جٷ ثض: -7ث ځه هـ ثمجٱیل هظمج دجتظی ثل ٩دثٷ دج ځه تدث نیم ثةه

زجی ث١لی ځٲذه ث ثتن ؿهض زملدد ه ٥ل تچ ځٲذه ثض و نی سجته زج نی څظه ث ث تدث نمجتجد ثض ثتن سجته ثتن ه ٥ل ځه ده ٩د یخ

« جوثد»ثج ځٲذه دده و دٲث ثتنچدنه ه و ده آنهج ه د هخ وثتجطیه زج طدثن وی ثتن یخ زج نی ثل م٪جٷ ثض څكه ځی نمی څدتن ثتن سجته

ثهیجنج ٽمی د آنهج نهج و مپثی زم ٹض دجتظی ؿذثد ثه دو ولی ثڅځن كنجنڂه نذجت وی تدث هـ نی هجڇ ٩دثٷ دوی دلی ثهیجنج ض

زج ٭جزث ثڂجلی نث ځه نه ن٢ی منٲ څثد وی ثتن تدث و آد یخجتظی و ځٲذه وث ثض و نه دج ٩دثٷ و ځٲذه منجٹجص ث ٽ ملم طد د

٩دثٷ ځنی و مٲنی ثتن نیض ځه ده طمجمی ثص دنض ث ثتن هو دیود ث ث١ل ځذه ثض ملم نیض و « جوثد»دجی و دلڂه د ثتن مٲنی زم ځه

آنله ملم ثض ثتن ثض ځه مود٩أ هـ ثمجٱیل دجتظی ثل م٪جٷ دج ثتن مپث ده هجح ٩دثٷ ځه ثڅ ث ثل هـ ٩دثٷ ځ ٽ ملم

آت ولی آتج زمین ٽ ځه ث ثل هـ څض ده ځلی ٩دثٹ دج٩ل نمید و دجتظی ث دچی؟ تج ٹپ٨ زمجد و ځه ثل هـ ه دج٩ل می

ث ١وین و طنهج زمجد و دجتظی ؿذثد ځن؟ تج كنجنله زمجد ثض و دپیهـ دچ زمجد ځجٹی ثض ځه نه ٩دثٹ ثنثه ث ؿذثد ځن ځه و تدث ه

دج٩ل ثض و نه طمجمی آد وی ځه ثل هـ ه؟مپظ٦جی ٽجٱه زمین دمی ثض كنجنڂه هٺ٠ دظی ث ه٦ص

س: می ٩دثٷ ځ و هـ ثظ٢ج نمد؟ ٹمد: آنله ث ١جٻ(ٯد می «.٩دثٹ ځم ځه ثنـجر ز

دن ٱمج وثؿخ ثض طمجمی آد و ث هؼبولی د هخ ١ویوأ هلذی و ٹمجت س ؿدثح می طڂث ځن هلذی ث آد ه٦ص ث مٺو٣ ؤثڇ می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

239

و د هخ وثتض ١وٻ تڀ ٩دثٷ ثٱجه ځن ځه « زمجد و ث ثٱجه ځن»٩دثٹ »٩ذٲج مپ٢د زمجد تڀ و ثض و ؿدثح مٲجوتأ دن ٱمج ٹمد:

ځه دج زمجد مپ٢د ثض.« هـثالد ثٱجه ځن ث ث هـ ثالد طجدهخ ثتن كن ذ ١وین ٹپ٨ زمجد و ث دجتظی ثٱجه ځن و ځجٹی ثض و جت ذ دظی نی نج٭ ده زمین ؿهض دج س ٽ ملم لور

ثٱجة زمجد و ثض.نی »ثتنـج ذ تچی زم ثدثزیم دن ٺیجد ث ه٦ص ٥ج(ٯد آوه ځه

ځ و و زٺظم ث ثل هـ ٩دثٷ ځ و نمج ث دثن ٩دثٷ هؾ میځه موظمل ثض مپ٢د ثٱجة 1«و ٲی و ٩دثٷ نجء ځ؟ ٹمد: ثٱجه ځن

زمأ ٩دثٷ دج ولی ثتن زم مومدڇ ثض د ثٱجة زمجد د٧ زٺظم څكه ؿجی ثهظیج٧ مظوخ ثض ځه ٩دثٷ ث ث دچی.

ه ثتنڂه طمجمی ثتن ثذج مدی ثض ځه ثتنچدنه ٩دثٷ ثنـجر ولی طدؿه ده و ش مد ؤثڇ ٽث څٹظه هڂم نی ثنو٢ج زمجد مدث ثض ځه ثڅ مؼد ثل هـ ه و زند دیود نٹظه ٹهمی ٪ج ځه ٭جزث ځجٹی

و هظی ثڅ ث ث و هـ طڂمیل نمجت دڅ و ٩دثٹؿج ثض ځه ث زمجدزمجد هـ زم دیود ٹظه و طج ځن تمجنی تج هـثالد زم یه دج طڂمیل

مپث ځجٹی ثض څكه دهظ ثتن ثض ځه ث هـثالد ثتن و ث ده نیض مج ثلمه ثنـجر ز و دجاله آنله ٽ ملم زمأ مدث ٩دثٷ ٥وی ٹیځه هـ ثل ٩دثٹ دج ثض ثتن ثض ځه زٺض و ځجمل ؿدی

دجتظی ٩دثٷ ځن و ثځندد مجةلی كن:٩دثٷ وثؿخ مجنن جت وثؿذجص ؿ مدث ٱ ٽ٪ٲی نیجدض -1مإله

ست نیض مؼد ځی ځه د مڂه ثض و ثمڂجد ٩دثٷ ځد څكه دج لنجدویلأ دثی ث نذجت دثی ٩دثٹ نجةخ دچی و ثڅ نجةخ څٹض زم

.9 ؽ 431 31 دجح الشؼ. وجةل 1

اسرار، مناسک، ادله حج

240

ز ځه ثڅ ٩دثٹٲمه ثض ث ثهثر دیود ٩دثٷ دٱهة ثوض طج ثنـجم مجنن و ثض زملنجد د و م د تڂتچ هثر می و و ثڅ ٩دثٷ نجء نمی

ثڅ ٩دثٷ هؾ ثض هـ نجٽ٠ دثز دد و ز وٽض ٹهمی ځه ځج ده مڂه دڅ نجٽ٠ ثض كنجنله مڂه دج تج دظدثن دود همض تج

وثؿخ ثض د ث ثنـجر ز و ثڅ نظدثنض دڅ تج مڂه دد ولی زڅ ٽص ٩دثٷ ١وین نثض كنجد مدثی نجةخ دچی و نیجدض څظه ځه هجڇ ٱ نذده ځجٹی نیض و ثڅ دج ثنظن مإله و طدثنظن

زی ؿ ثتنڂه د ثنـجر ز ٩دثٷ نجةخ څٹظه دد و ٺ ځ ثتنـج زیق ثنث ثڅ ٩دثٷ ٱمة مٺه ثض زمیه ٽجدل ؿذثد ثض ولی ثڅ ٩دثٷ ٱمه تج هؾ طمظ دج دجتظی وٽض م٢د١ ثنـجر ز وثال هـ

دج٩ل ثض.وؿه نه دج طدثن دثی ٩دثٷ نجةخ دچی ځه ده زیق طنهج دیمجی می -2مإله

أ تچی ٽج د ٩دثٷ نذج كنجنڂه ذ ثض ث سجی د و نه دج ویلدی دن ؼیم ځه څٺض: ه٦ص ثمجر هین(ٯد ث تر هجڇ دیمجی و

ٹمد مین څثن و ی می زن زڅجه ده ځن تمجنی می ځٲذه ٩دثٹ میٹمد دلنر ځنی ز و ثتن ٱمل مجلی و ش می ظ ث د مین می

نیر »د مج ٹمد: ٹمد څٺظم: ٹثتض در ثتن ض ثض ث طڂث می ليشهذوامنبفعلهم»ٹمجت: ث می : دثی ثتنڂه ه٦د تجدن و تجدن منجٹٲی ث «

.1«ث دثی دجد څٺظم: منجٹ نیج تج آص: ٹمد زمهٹهمی ثڂجلی ثظه زڅجه تج آم ٩دثٹ نجٽ٠ دده تج -3مإله

وثؿخ ثض ١دص ثمڂجد د وثال ده نیجدض ؿذثد ځن و ثڅ م دثت نجةخ څٹظه د.

.8 ٩دثٷ ؽ 47 دجح الشؼ. وجةل 1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

241

څدنه ځی هجڇ ٩دثٷ وثؿخ نیض دلڂه مظوخ ثض زیق -4مإله ځ ث و دهظ ثتن ثض ځه آتجطی ث ٽآد ددثن و څٺظچدی هجڇ ٩دثٷ

ه ثڅ دثی زثتض و ځجڅجةی مظوخ و ثهیجنج زم وثؿخ ثڂجلی نث دلڂ ثض.

ثڅ ٩دثٷ ٹت٦ه ث ٹثمد ځ طج ده و٩ن دڅض و دج د -5مإله ثڅ »دن ؿٲٺ(ٯد زمذظ دهخ وثتض ٱلی دن ؿٲٺ ث ه٦ص مدی

٩دثٷ هؾ ثض دجتظی تڀ زی زمجد وٽض هؾ دٺظ و ثڅ ٩دثٷ ځه ١«ٽض ٱمه دٺظ و دثی ٩دثٷ طٿ ه نی نجةخ دچیٱمه ثض و

ثڅ ٩دثٷ ٱمة طمظ ثض زی و نیجدظ نی دجتظی زمجد وٽض ٱمة طمظ دج و ثڅ ٩دثٷ هؾ ثض دجت زی و نیجدض ث نی وٽض هؾ ثنـجر ز

ث طدثن زی و نیجدض و كنجنله ٩دثٷ ٱمه مٺه ثض ز وٽض جڇ می ثنـجر ز.دن ثڅ طٿ ٩دثٷ ٹت٦ه ث وی نجثنی دد دهخ وثتض ٱلی -6مإله

و ثتن ٢ث ځن و تڀ ظ زم ځٺجه دز همه هڂم ثتن ثض ځه ثٱجهد ث مدث ٹٻ میجد ٹثمدی و ؿهجلض ثض تث هجلض ٹثمدی هجلض

ل ثض نض ثن ؿجز طڂلیٸ نیض ولی ٠ ؿجزل ځه د زم میمڂلٸ ثض مجةل مدد٧ ث تج دچی و ٩دثٷ ٹت٦ه ځه ځن دڃ هؾ و

ٱمه ثض ؿهجلظ زم نی ؿهجلض ٠ مپ٢ ثض و نه ٽج١.ؿجی نیض و طنهج ١دص طځ كه ثتن هڂم ٩دثٷ نجء -7مإله

ز و ث وی ؿهل تج نیجد ځجٹی ثض ز وٽض دظدثن د تج نجةذ ثنـجر ثی زم نث. ځٺجه

.109 دجح 136 2:2. وثٹی ؽ 1 .109 دجح 136 2:2. وثٹی ؽ 2

اسرار، مناسک، ادله حج

242

واز طاف:

نمج ٩دثٷ د آتأ مظپلی زملدد د ٩دثٷ ث ځه دج ځمجڇ و ٱنجتض و و»آمه: « دیض»ثزمیض س ث ځ ٱٮمض أمنب للنبسو البيتمثببة جعلنب إر و اتخزوامنممبمإبشاهيممصلى و ث ؿجتچجه: مپجر ثدثزیم ؿجی د »... 125(دپه: «...

«.نمج څیتزمجد ؿجتچجزی ثض ځه زمیه مٲوٷ ج و ٱجر دده و « مپجر ثدثزیم»

ده ثم ث د ٹث ثٱدر ٱجر هؾ ث و زمجد سجتچجزی زض آنـج ځه ثدثزیم ث: ځه سجی د وت نهجه جنه ث دنیجد ځ ځه ثتن مپجر ض ځم و مپجر

جمجد جنأ ث دثی -2آدج ځد ځد هؾ ده ٱدص هجؿیجد -1 ځننڅجد و نمجڅثثد. ٩دثٷ

مج دج مدٹپیض ث څثح ٩دثٷ دیود آمی ث٭هج ٹوتض و ځمجڇ ثد ځی ثځندد آمجة نمج د دج دهظتن ٱذجص ٩دثٷ ث « دیض ٱظیټ»ده ١جهخ

څ ځمجڇ د ث دج ثتن نمج ػجدض دیطڂمیل ځن آد نمج وی څ ٩دثٷ جنه نمج ثض.«: الطاف ثبلجت صال»ځه

ثض؟ زمأ « م٢لی»ث ثمج ځـج نمج ٩دثٷ ځنی؟ و دیٲض ځه زمهثض و ز و مپجر ثدثزیم دده ثض؟ نه! ٹپ٨ « م٢لی»مـثلوثر ځه نی

دثی هؾ ثٱدر ٱجر ځ طج طد زم نی مٲوٷ: زمجد ؿجتچجزی ځه « مپجر ثدثزیم»ثٱدر هؾ دی زمجد ؿجتچجزی ځه ده و جنه تج ځنی و د نی ظچجه

جض طج طد زم ث دنیجځننڅجد و څثنی و د وی آد سجی نهجه جنه ث می می و»ده ٩دثٹض: آی ه ده تجطضه دی ده ٱدطض« دیض ٱظیټ»آدجځننڅجد

اتخ إبشاهيممصلى زوامنممبم وث نڅی و زم ٱذجص ځن مٲمج ځٲذأ ثدثزیم « دج دج ثدثزیم لیل زم څجر د « ثلذیض هؾ»ثتمجد و دلنڅدی ٱدص ده

نجد و زم نجر د. زم

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

243

مٲـه وث سیثض ثتن ؿجی ځدكڀ ؿجی سجةی ځه ثػ « مپجر ثدثزیم»ثمج نث س كچدنه یل ه هظی دثی تڀ نٺ ث زمه ثدڅنـجت نمج څث

هجؿیجد دجتظی ث څثح ٩دثٷ زمچجد ده دی ثتن ؿجتچجه و سجتچجه ثت دن؟

څدی ثتن س ثض ٹمد: ث سجتچجه سجي« ٹی: » و نه« من: ث»ثتنـج ج ث طٲیین ٹپ٨ ثدظثی ؿجی نم« ث»ثدثزیم ؿجی نمج څیت نه سجتچجز و

ث ؿجتچجه »دجه كیی آته نمجتجد نیض ٹپ٨ ځن ثمج ثنظهجت؟ ثتن میؿلدت نه دلڀ مپجر ؿلد و طد ٱپخ و تج الثٽل « ثدثزیم مول نمج څیت

ځه ثذجی دیجی ث ځه ؿلد دیٺظی كنجد ن نمج څث دود آدمپجر ث ؿلدتض ٽث « ثؿٲله ثمجمج»ی(ٯد آمه ځه دیض وه تڅجه زمین آته ث ثزل

ده و ثتن ثدظثی ؿجی نمج ٩دثٷ ثمج ثنظهجت طٲیین نه تث یل ثنظهجض ثنظهجت ٩ذٲج آ مـثلوثر ثض ثلذظه آتن نمجڅثثد نی دی

ه مـ ز مجد و نه ٹپ٨ آد مجد كنجنڂه ذ ثض ث ه٦ص زجی مـ ؿنخ مپجر نمج (ٯد ځه ده ٱلض ځؼص ؿمٲیض نتڀ جتذجد٥ج

دثن. ٩دثٷ میم و ط ځه آد ثلذظه ز كه دظدثنی نتڀ« ث مپجر ثدثزیم ؿجی نمج څیت»

ط ثتن ثم طد نمدث د سجی د ٹٻ ثتن و آد منه ځی ث ځه دثی نتڀ ٹپ٨ نمج ٩دثٷ وثؿذض ث یلی زم ٺیٸ د ده مپجر ثتض مڂن منـجد

ددثد و دی نمج ٩دثٷ مظوخ ث زمأ مـثلوثر طدثنی دثن طځ زم ؿجة ثض و ثتنـج هټ ٱمدر ٩جةٸ آد ثض ٵ٢ذ مڂن هل

ثص ث دڂن ثتنـج مپجر ثةمی میجنث ځجد نمج ٩دثٷ دٱض ث دكین طلهو دلنڅدی هټ دج نه دٻ دج٩ل جنڅی سجتچجه ثدثزیم ثض زملدد ث

طدهی ده و دچی نه طلأ دج٩ل!

اسرار، مناسک، ادله حج

244

ځه دج طٿ تج نپ٠ زملدد ٩دثٷ وثؿخ ثض و كنجدنمج ٩دثٷ وثؿخ نپ٠ تج طٿ نمج ٩دثٷ نی نجٽ٠ ثض دجتظی ٩دثٷ ځجص نجٽ٠ ثض دج

مپجر ثت دی. زمأ وثؿذجص نمج ث دثنی طج ث څثح ٩دثٷ ده تجی سضكنجنڂه نثنی كچدنه دجت ٩دثٷ ځ زملنجد هجڇ ثهثر دمجد طج دثنی ځه ٩ذٲج ض زم نیض نمج ث نی دجتظی دود ٵل٨ و دج ثة٨ ١وظ ددثنی وثال نه هټ ٩دثٷ ځد و نه نمج دثند نثی طج مجنی ځه وٽض

و ش ٩دثٷ ځن و نمج ث ثی دثی ض ځد نمجص ځد ځن ددثد ثٱظمج د نیجدض نمج ٩دثٷ مڂن ځه د دٱض و طـجطی ثض ددٷ ٯ ؿ مدثی مٲین ځه ند و نه ١ نمجزجی نیجدظی ٩دثٷ

ض نیض! و ثځندد وثؿذجص نمج ٩دثٷ و ثة٪ مجةلی كن:مج ٩دثٷ ث مپجر ثدثزیم آٵج كنجنڂه ث آتأ مدد٧ ٹهمیتم ؿجی ن -1مإله

طدثد ١دص ٥وص دثن. د و ٩ذٲج طج آ مـثلوثر زم می میو آتج مٲنی ثتن آٵج ثتن ثض ځه ٹپ٨ ث سض مووة مپجر طج ز ؿج ځه ؟ تج طمجمی ٱ٣ مـثلوثر ٨ مپجر ثدثزیم ځه و مض ثض و

ج دج؟ ٽ ملم سض مووة مپجر كز و مپجر زم ثل مووة نمده ثنثة ه ٭جزث و ٩ٹ «ث مپجر ثدثزیم»١وین ثض و د هخ ث٩دٻ

نی طج آنـج ځه دچدتن ن مپجمض ه : زمجد ٥ل ثدثزیمی-٥ل مپجدلی ځٲذه ثل زمین مووه ثض و ٽ ملم نذجت ؿلدی مپجر نمج ٩دثٷ وثؿخ ث

آمه ولی مووة ثوڇ ه ج زم ثهیجنج سض مپجر و څجه ن مپجردثن ثذث١ل و تچی ٹٯ وثنمد ه ثض و جت زم مپ٢د ث ن مپجر زمجد

٩د ثنو٢ج سض سض مپجر دج ٢د آنڂه وثتض ظأ ثوڇ ثهیجنج ده

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

245

ځه آد ه مپجرن«: دویجڇ ثلمپجر»څدت: مپجر ث طٲیین ځه و طنهج تڀ وثتض می 1زم مد ٥وص ثض.

ث وی ثتن ث١ل ططیخ مڂجنی نمج ٩دثٷ وثؿخ ث ٽث ت و نمجتنه ثالمڂجد: ثض ځه هظی ڂل و سجةین

ط. ثلذظه ز كه نتڀه سض مپجر -1ځمظ و مهله « سض مپجر»و ش و طج آ مـثلوثر ځه ١ٻ -2

ز كه ث مووة مد مپجر وط دتم ٨ مووة نمج ور ثض و ثلذظه د. و مهلأ در نددض نی د هخ ١ٻ ٱٹی ثط می

ځه ؿأ ثوڇ ده ثنثة ٥ل ده مض كز و ثض مپجر می -3ثدثزیمی ځٲذه و دٲث طج آ مـثلوثر و ث و ٩ٷ و ث سض زم ده زمین

ز و ثتن ز د و ٩ذٲج طڂیل و مؼلغ می ٪ ثط می ځم ططیخ ځمو ز و ثڅ ثتن ه مؼلغ تڀ مد ځجمل سض و ٩ٹین مپجر طڂیل می طدثن نمج ٩دثٹ ث مؼلغ نی ؿج نذد ځه مجد مج ٹ٥ی دٲ ثض ٩ذٲج می

ج١لأ میجد ځٲذه ؿجزجی تچ مـثلوثر ثنـجر ز ثلذظه دج مثٱجص ٹ -4 و مپجر ځه مووة نمج ٩دثٷ نیض و ثځندد ڂل مد نمج:

آنـج ځه ٱٹج سض مپجر ثض ٩ذٲج مپر ثض و ش و ٩ٷ مپجر نض طدثن ٥ل ثدثزیمی و ش طج آ مـثلوثر و د دثننه دح می

ی ثتن كیزج ده ٹهم طی٠ ز تث مٲنجةی ثض ٱٹی ځه ٹپیه زم دجتظ و طی٠ ٱٷ مر ٱجی مثؿٲه ځن.

مپجر ث ؿلدی د ٽث ده و « وثؿٲله ثمجمج»دن ٱمج ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ثض ځه ٹمد: هؼب. ١ویوأ 1

دثی ځی نیض ځه نمج »د و ذ ١ٺدثد دن تویی كنجد ثض ځه زمین ؿمله وثتجص تجی ته می ...«٩دثٷ وثؿخ ث ددثن مچ سض مپجر ده لیل آتأ

ده نپل ځجٹی ثض ځه ه٦ص ٥ج(ٯد ث تر نمج ٩دثٷ وثؿخ ث سهلدی مپجر دن ٱلی ولی ١ویوأ هیندنجدثتن طج ثتنـج وثتظی ځه هجڇ ثظیج طـدت ځن ځه نمج « دثن دثی ځؼص ؿمٲیض نتڀ پٸ مـ می

زم ه ن مپجر« ٱن ثلمپجر»د و مپ٢د ث وثتجص ٩دثٷ وثؿخ ث و سهلدی مپجر ددثنیم زڅ ته نمی «.مچ سض مپجر»زمجد سض مپجر ثض كنجنڂه ذ ١ٺدثد ثتنچدنه ه٢ آمه

اسرار، مناسک، ادله حج

246

« ن مپجر» -1دج طدؿه ده و طٲذی وثتجص « ث مپجر ثدثزیم»و وی زم ٹظأ ثتن ثض ځه ؿأ ثوڇ سض ن مپجر ثض و ش سض « سض مپجر» -2

٥ل و طج آنـج ځه څدتن سض مپجر ثض و ش ٩ٹین مپجر ځه الثٽلث »ثدثزیمی ځٲذه دج طج ثڅ سض مپجر نیض ن مپجر دج و ٭جزث د

ز و ث ده زمین ططیخ جمل ثض.« مپجرثڅ نمج ٩دثٷ وثؿخ ث هدث تج نیجنج تج ث وی ؿهل سض مپجر -2مإله

تج و سهلدی مپجر ندثن ځجٹی نیض و ز وٽض ٹهمی ثڅ مڂه ثضطدثن دڅ تج ث ځن و ثڅ دیود ٹظه و نمی وثؿخ ثض سض مپجر ثٱجه

ض ثض دجتظی نجةخ دچی و جة ثٱمجل موظجؽ ده ثٱجه نیض مچ آنڂه ٱمث نمج ث ؿجی تچ دثنه دج.

د آنـج نمج ٩دثٷ ثڅ سض مپجر ثهجر ثض و ٹٲد نمی -3مإله جنله دج ثنٿ طإملی ځه مدثالص ده زم ند دظدثن سض مپجر ددثن دثن كن

طدثن ١ذ ځن تج مص ١دص ثمڂجد زمجد ثنثه ١ذ ځن و ثڅ نمید دجت نمج ز ؿج دیظی الر ث ځه مدثالص ثتن مص ده زم می

ث ځن سض مپجر ثٱجهطدثن ددثن و ثهظیج٩ج دٲ ث ٹ مثهمض نی ځه می څكه ٭جزث زمجد ثولی ځجٹی ثض و ثتن ثهظیج٧ وثؿخ نیض.

طج آنـج ځه ؿأ ثوڇ څدتن سض مپجر ثض ٭جزث نتڀ و -4مإله ط و ٹٽی نث مچ آنڂه ن مپجر ١ٻ نڂن و دجاله ز كه نتڀ

ض مپجر تج ځمظ ز ؿج ددثنی دج دهظ ثض تٲنی طج هو نیمأ مؼلغ سنی دج و ثمج نیمأ ور مؼلغ ځه « ن مپجر»طڂلیٸ جٽ٨ ثض طج آنـج ځه

مووة ور سض مپجر ثض څكه ثتن زم ١ٻ ٱٹی ث وڇ ٭جزث سض مپجر ثض ولی ط ثتنـج الر ثض تث ثڅكه مثٱجص ز كه نتڀ

ز و ١دص ثمڂجد وثؿخ ثض ځه ثتن د ن مپجر نیض و ؿم ثتن ثض.« لٸ ثلمپجر و ٱن ثلمپجر»مپظ٦جی ؿم میجد

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

247

ثن ځه زجةی ثنثظه زجی ؿلدی مؼلغ سض مپجر ث ٹ ثڅ ٽمض -5مإله طدثد د آنهج ـه ځ ویلأ تچی زم دثی ـة ١وین آنـج نیض نمی

ج ٩دثٷ ث ددثن ز كه زم وط ث دجتظی آنـج ځه ٽجدل ـه ثض نم ط. مپجر دج ثلذظه دج مثٱجص ز كه نتڀ

طدثد سض مپجر نمج ٩دثٷ ځه می كنجنڂه ٽذد زم ثجه مجثمی -6مإله ث دثن نذجت تڂی ث و ٩ٷ مپجر دثن و كدد ثهجتغ مج

ځ ٹهم سض مپجر ی و زمهدجه نه زمجد ١ٻ ٱٹ زجةی ثتن مدڂجٹیځجٹی ثض و س ث ثتن و آد زم الر نیض مج د دهظ ث وهجنیجد

ٹهمی طج ځـج مـثلوثر سض مپجر ثض و زمین زم ځجٹی ثض دلڂه آنهج می زم مد٥دٱجص ٱٹی دجت ده مج مثؿٲه ځنن.

ض مپجر ٹپ٨ كنجنڂه ثدظثی ثتن د څٺظیم ث مووة س -7مإله إبشاهيم»ثدظثت آتأ څظه تج ه ممبم من و ث ثنظهجت نی ده میجد «

نیجمه ثض دنجدثتن طج آ مـثلوثر ثڅ زم ٱٹج نچدتن سض مپجر ثض نمج ٩دثٷ ١وین ثض ده ٧ آنڂه ؿلدط نظدثن ددثن و ٩ذٲج ٽمض ور

ر د و مؼلغ ثض و كز و سهلدی مپجر مپر ثض مووة مؼلغ سض مپجتث ثدظثی مووة نمج ٩دثٷ د مپجر ثض نه طمجمی ٥ل مد مپجر ځه

ځن. و٨ مپجر ث ٽ٪ میث نذده و ٱم دٲ٦ی ثذج آمه ځه مپجر ثدثزیم ؿجی ځندنی -8مإله

ولی ث كن نٮ ٽجدل ٽذدڇ ؿج ثنظپجڇ ثه ثض آد ث ث نتڀ ځٲذه دتن نیض:

طٶیی ؿجی مپجر ځه د میثنی ثض دثی مووة نمج ٩دثٷ ممڂن -1نیض دد ده مجلٺض ملمین و ثةمه ثدر نڂن تج لیٺأ وٽض ؿؤص

ثی ى ثه دد د تڂی ث كنجد طٶییی ث ثظه دج و ثڅ كنجد هجػه

اسرار، مناسک، ادله حج

248

یٺه دد و الر دد ه٦ص ٱلی(ٯد ٥من مأ و ثتثثص مهم ٱلیه ل ثهظـجؿجطجد دیجد ٹمجتن.

طدثد نمج ثڅ ؿجی مپجر ٽذد كذیة ده جنه دد دنجدثتن ٩ذټ آته می -2٩دثٷ ث ث زمجد ؿجتچجه ثوڇ وٯ ځ ځه مووة نمج ٩دثٷ ث تدث ځٲذه

ؿلدط ث مپجر ځندنی دج٩ل دیض(ٯد نمج ٩دثٷ دج دج آنڂه ده ثؿمجٯ ثةمأ ثزلز دج آتأ مپجر ثض و آتج طٶیی مڂجد مپجر ثدثزیم هڂم ث ث زم طٶیی می

ثی ثض ځه ٱم دثی مپجر ثدثزیم نٮ څٹظه طنهج نٮ ده زمجد آتنه ثض؟ ثظیج دج مج ثض!

اتخزوا»دنجدثتن لومج مپجر ثدثزیم وٽض نوڇ ثتن آته و إبشاهيم ممبم من مصلى زمین ؿجی ځندنی دده څكه وٽض جظمجد دیض ت سجی ثدثزیم «

ه ثض و جت ده زنچجر نثی هؾ ده ؿجی زملدد ثدظی ؿجدـج میځندنی ثنظپجڇ تجٹظه و ده زمین و هجح زم مپجر ثدثزیم ثض ځه ثڅ زم

ؿجی مپجر و ه ٲجثهلل ث دین دو زمجد ؿجتچجهوی ؿجت ث طٶیی زن تج م ؿجتچجه مووة نمج ٩دثٷ دثز دد.ه نه د

مینأ نمج ٩دثٷ طنهج ثتن ؿجی سجی مدؿد نیض « مپجر ثدثزیم»دنجدثتن ثی ځه ٹٲد ځه ز ځـج دو مووة نمج نی زمجنـج دو دلڂه زمجد نپ٪ه

نڄ مپجر ؿجدـج د تج ث دین دو.ؿجتچجه مپجر ثض څكه ولی ٭جز آتأ مذجځه مپجر ثتن ثض ځه ثػ سجی ثدثزیم ځه نمدنأ دجی ث

فيهآيبتبينبتممبمإبشاهيم»ٻ ٱجص ثض زملنجد دجٽی دثز مجن : ثتنـج « دل ني و زجی آڂج ثض: ؿجتچجه و سجتچجه ثدثزیم و ٩ذٲج آتض ثلهیه ٽج نجنه

وثڇ نیض.زجی ثتنڂه ځه د ٩دثٷ زم تجآو تم تڂی ث هڂمض و كنجد

ثلمپو نذجت ث سض مپجر ٩دثٷ ځ ثتن ثض ځه مثهمظی دثی هظی ٩دثٷ ثتـج ند ځه ٩ذٲج جة ؿهجص ځٲذه ثتن موٮد نیض نمجڅثثد

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

249

مووة ٹٲلی مپجر ث نی ځننڅجد ؿدی تج ځه ولی ثڅ ؿمٲیض ٩دثٷ څٹض مؼد طج نتڀ منذ كنجنڂه وٽض هؾ ثتنچدنه ثض ثتن ١دص

د ځه نمج دثند ثتن مووه كدد مثهم ٩دثٷ هڂم ده ٱڂ میثض ٭جزث ض نیض و وثؿخ ثض س ث مووة ٩دثٷ نمج ث

وڇ و ش و ثوتأ سهلدی مپجر و ددثن و طج آ مـثلوثر ثوتأ ث ش دپیأ وثتجی مـ ثلوثر.

ٽ ملم ثتن ثض ځه م٪جٷ د م٢لی مپر ثض ځه نض دجتظی ٩دثٷ دد و ش مووة نمج و ده زمین لوج٫ زم مثٱجص مووة

ځه دثی ٩دثٷ نی كنجد ثض. ثنظهجةی دثی نمج مپ نه كنجدمثٱجص ثتنڂه « سض و سهلدی مپجر و...»جی نمج ٩دثٷ وثؿخ ؿ -9مإله

زج نذجن الر نیض تث طڂلیٺی هؿی و ٵیٽجدل ثؿث مزج ؿلدط ث ددج ځه ث ٩ٹی وٽض نمج ٩دثٷ موو ثض و ث ٩ٹی زم مڂجن می

یٺه ثتن و٭ دج ولی ثڅ مپجر ثدثزیم لدص دد الر ثض مثٱجص موو می دد تث هؿی ځج نیض.

ثٶجڇ مپجر ثدثزیم دثی ٵینمج ٩دثٷ وثؿخ ؿجة نیض كه ده -10مإله منٮد ثنـجر مظوذجص نمج دج تج دثند نمجزجی تچ كه وثؿخ و كه

و كه دثی نمج نیجدظی ٩دثٷ دج مچ ه مچ نمج ؿمجٱضه مظوخ دتم. و مٺ٢د تجآو می آنـجزجةی ځه ٱج وثؿخ ثض

ز ١دص مثهمظض نمجڅثثد ٩دثٷ وثؿخ مووة مپجر ده وؿه ؿجة نیض مچ دثی نمج ٩دثٷ وثؿخ تج نمج ؿمجٱض آد زم ده زیق

ثنثة الر ځه كنجنله ددٷ ثتن ظد مثهم نمجڅثثد ٩دثٷ وثؿخ د ٵ٢ذی ثض طد ٹپ٨ هټ دی نمجص ٭جزث ١وین نیض و هڂم مڂج

زجةی تچ ثی نمج ٩دثٷ وثؿخ ث ثتنـج ددثنی و نه آنڂه دج نمجزج تج ٱذجص مچ آنڂه مپجر لدص دج و مثهمظی نذج.مثهم هټ تچثد دی

اسرار، مناسک، ادله حج

250

قت واز طاف اجة:

اذا »نمجت ځه وثؿخ ٹدی ثض ث ثذج نمج ٩دثٷ كنجد می -11مإله كدد ث ٩دثٷ «ه فأت همبم اثسان فصل زوؼتي ارؼل اهبهبفسغت هي طاف

ٹجٳ ی ده مپجر ثدثزیم دو و و ځٲض نمج ددثد و مپجر ث ؿلدی د «.ٽث ه

و ث١دال نمج ٩دثٷ وثؿخ طإیدث نیض هټ وٽض ځثزض نمج ث زملدد سی ث ٵوح دی كنجنڂه ١ویوأ مومدن ملم ثض

سیر: می ٩دثٷ وثؿذ ث مپجد ٵوح دی طمجر ه٦ص دجٽ(ٯد و ځٲض نمج ٩دثٷ زمجد وٽض د ثو وثؿخ ثض هظمج سی ث »ځ؟ ٹمد:

زڅ ث ٩دثٷ »و ذ من٢ددن هجر ثض ځه « مٶح آد ث ددثن «.طج ٩دثٹض طمجر ٹدی ددثد« طإی میجنث

ٹدتض ١دص ثمڂجد ثض ځه ثڅ مؼد نمج ؿمجٱض دشج ثتن -12مإله ٩ذٲج دجتظی ده هڂم طپیه ځض ځن و دٲث ددٹج١له نمج ٩دثٹ ث

ثی تچ نی سی آم كه ؿجنی كه مجلی و كه ٱ٥ی و ددثن و ثڅ ٱج٥ه٩دثٷ طدثد نمج و كه ٥وطی ٹدطی دج ٩ذٲج ده ثنثة ٥وص مینجمدی

وثؿخ ث نی ده طإی ثنثض.زج ځه مدؿخ طإی ثض ثتن ثض ځه ٽثةظ ٵل٨ دده و ث ؿملأ ٥وص

و نثنظه ٩دثٷ ځه و سی ث نمج مظدؿه ه ځه نمج ٩دثٹ كدد ٵل٨ ثض دج٩ل دثز دد ثتنـج وثؿخ ثض دج ؿتض طمجر طج ه ثمڂجد

ثن څكه جٱظی زم ده ٩دڇ ثنـجم. نمج ث ض ځه و ش دد د18ه (ثث هؾ

ولی ثڅ سی ث ٩دثٷ مإله ث ثنض نذجت ٽذل ث ض ځد نمج ٩دثٷ ځن و ثڅ ٩دثٷ ځ و دثی ط٢وین نمج مٲ٪ل ٭جزث دجتظی نمج ث ددثن و مـث ٩دثٷ و نمج ث ده ثهظیج٧ وثؿخ طـت ځن

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

251

نیض ځه دود ثٱظنجی ده ٩دثٷ ثوڇ ځجٹی دج ځه ٩دثٷ ث ثٱجه څكه دٲی ځن و ددٹج١له نمج ث ددثن.

ثڅ و ثػ نثنظن مإله نمج ٩دثٷ وثؿخ ث ده طإی ثنثض -13مإله ثڂجڇ ثض ولی ٢د ؿجزل مپ٢ ثهظیج٧ ت ثٱجة ٭جزث دی

٩دثٷ و نمج ٩دثٷ ثض.طإی نمج ٩دثٷ وثؿخ دثی ځمڀ ده ملمجد نی ؿجة و -14مإله

ځه د ٩دثٷ نی مٺ٢د څض. ١دص ٥وص ٹدطی وثؿخ ثض كنجد ث١جلض تج نیجدض:

نمج ٩دثٷ زملدد جة وثؿذجص هؾ و ٱمه د د مج -15مإله مج ثض دث نیض تث طڂلیٸ مظدؿه ده د وثؿخ ثض و ث١دال نیجدض

نه ده ٵی مج س طج هوی ثمڂجد دطجد دجتظی نمج ٩دثٷ ث ددثنی مچ د. ه ١دص ځه ٱ ٽ٪ٲی ثض و ٩ذٲج طڂلیٸ منظپل ده نیجدض می

سی ث نمج ٩دثٷ دمی ځه ٩ذٲج وثؿخ ثض دثی نمج ٩دثٹ نجةخ -1 څٹظه د.

ث ندثنه ث مڂه جؽ د و ث وی ؿهل تج ٹثمدی نمج ٩دثٷ -2دڅظن دثت ٵیممڂن تج مڂل دج ثتنـج ث٥جٹه د ثتنڂه د ز ؿج زض دجتظی نمج ٩دثٹ ث ددثن دجت نجةخ زم دچی ځه سض مپجر ثدثزیم

ده نیجدض ثو ددثن.دد ځه طدثنظه ض ځن ثځن كنجنڂه ثڅ زم آد ث ٵل٨ دثنه دج ثتنڂه می

ځجی د ثتنـج زم ثڅ نظدثن دڅ موڂدر ث مڂه دڅظه مظدؿه ٵل٨ده زمجد هڂم ثض څكه نجةخ زم مڂه څٹظه دج كه آنڂه ددٷ و٭یٺه ٱمل ځه نه نمجی ځه ٵل٨ دثنه ځجٹی ثض و نه نیجدظی ځه ده ٵل٨

ث ده ٽثةض ١وین څٹظه و ٹٲد دجتظی زم د ز ؿج زض نمج ددثن و زم مـث نجةخ دچی ځه سض مپجر ددثن.

اسرار، مناسک، ادله حج

252

هجڇ ځه ثمی دهذد طج مڂه س ث ٩دثٷ ؿدی دیمج و دی -3آت نه و و دج ثتن هجڇ زم زڅ ث ٱهة نمج ده زیق وؿه دنمی ثض نمی

د. نجةخ څٹظه میثلٺج٭ و نه ثٹٲجل و نه نیظ ثتن ١دص نی دثت طدثن نمج م٦٪ ث زملدد نمجزجی وثؿخ ولی ثڅ ؿدی ثض ځه می

تچ ثنـجر ز ځه نظه تج دثدیه و دج ثجه ځدٯ و ـد ځن و ده ثنثة ممڂن ثځج وثؿخ ث دچدت ثتن ١دص طڂلیٸ ث د ثو جٽ٨ نیض و

د زیق ؿدی نظدثن نمج ٩دثٹ ث د ځه ٹپ٨ ؿجةی منظپل ده نجةخ می ددثن.

طدثن نمجی ز ؿد وی ثتن ث١ل ٠ نه ځه ثځندد مڂه ثض و میزض ددثن نجةخ څٹظن كنجد ځی دٱض ثض و طڂلیٸ ث زڅ ث ثو

ځن. جٽ٨ نمیثن ث٥جٹه د ثتنڂه دلی ثتنـج مد كهجمی زم زض ځه دٲ٦ی ث ٹپهج څٺظه

مڂلٸ دجتظی ددثن ثهظیج٩ج نجةخ زم دچی و ده ؿمجٱض زم ددثن: د ١دطی ځه نمج ث نٮ ٽثةض تج وثؿذی تچ ٵل٨ ثض تج څٹظن زم ثزمجڇ ځه ثځندد زم وٽض نث ظ ځن ځه تج زمین نمج

1ٵل٨ ث دجتظی ددثن و تج نمج ندثنه ث مڂه جؽ د.

زج زجتجد ث نٮ ثؿمجڇ و طٺ٢یل و زملنین لور نیجدض ثتن مینه ٹٻ . ثتنـج ٱذجثص مـظهتن منجڀ1

د دٲ٦ی زم ثهظیج٧ وثؿخ 1ثنن. ( نمیث دٲ٦ی ث دڅجد مثؿ طپلی ث١دال نیجدض ث ثتن مینه ځجٹی ثی ثض د ولی زمه مینه3ثن ده ز ځیٺیظی ځه ممڂن ثض ددثن و نجةخ زم دچی ( د و دی څٺظه2ثن ( ځه

ځه تج څٹظن نمج ١وین ثزمجڇ ځه و ثځندد وٽض زم نث ض ځن.ثڅ ٠ نظدثنض ٽثةض تج ځزجی وثؿخ ث تج دچی دجت » ثلٲٮمی ثلمینی وهی له ثلٺثء: اهلل آمنجڀ -1

مذجالطی طدثن د ددثن و ځجٹی ثض و نجةخ څٹظن ځجٹی نیض و ثڅ ث وی دی نمج ث ده ز ططیذی ځه مین و طدثن ددث مجموه ځ تج څٹظن ٽثةض و ځ وثؿخ نمج طج وٽض طنڄ نمج ث ده ز نودی ځه می

«.١وین ثض ولڂن مٲ٢یض ځج ثض ١دص ور ثهد٧ ثتن ثض ځه آد ث ده ؿمجٱض زم ددثن و نجةخ نی »ثلٲٮمی دةی: اهلل آمنجڀ آٽجی -2

زج. و زملنین ثض دپیأ منجڀ« دچی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

253

ثن زمجد نمج ٵل٨ ث ددثن و ثهظیج٩ج نجةخ زم دٲ٦ی ث ٹپهج څٺظه ثتنـجث ځن ولی ده نٮ مج ثتن ثهظیج٧ ددٷ دچی و ده ؿمجٱض زم ثٱجه

ثهظیج٧ و دٱض ثض تث ده نیجدض دهخ ثله ثنو٢ج ه مد څظه جمل نمج دثز و ثلأ نمج ؿمجٱض زڅ ثض و ؿمجٱض زم لیل می

٩دثٷ نیض.دلی ثڅ دظدثن نمج ث دج طلپین ض ځن وثؿخ ثض ځی ث ځه وثث

تڂی ځلمجص و ثځج وثؿذه ث دلن و ١دص لور مڂ ځه هجڇ نمج تڂی ویله نمج ث ١وین ثنـجر ز. دچدت و دتن

ؿخ نیض تث و ٽ ملم ثهظیج٧ ده نیجدض و ؿمجٱض ثڅ هثر نذج وثث مڂلٸ د نه ثض و هجڇ وٽض و هج٥ دی ث ثتن ث ٱهه

دیود ثض و دثی طد٥ین دیظ ده مجةل تتن طدؿه د:نمج ٩دثٷ ځه زملدد نمجزجی تدمیه د د مڂلٸ وثؿخ -16مإله

ٵل٨ ثنـجر د دلڂه ثزمیض نمج ٩دثٷ ثض الر ثض ده ٩د ١وین و دیثی یظ ثض تث ثڅ نمج وثؿخ تچی ث طٿ ځنی ٹپ٨ طٿ وثؿخ ځهد

و دجتظی دج ٽ٦جت ؿذثد ځنی ثمج ثڅ نمج ٩دثٷ وثؿخ ث طٿ ځنی وثؿخ ثی و دجتظی دج ٽ٦جت ؿذثد ځنی ثمج ثڅ نمج ٩دثٷ وثؿخ ث طٿ ځنی ه ځ

د ثڅ نمج ٩دثٷ ثص نی ١وین ندثز د ث٥جٹه د طٿ وثؿخ هؾ تج ٱمهد و ثڅ نمج ٩دثٷ هؾ ثض هـض ٱمة مٺه ثض ث ثهثر جؽ نمی

مجنن و ثڅ نمج ٩دثٷ نجٽ٠ ثض و دٲ٦ی ث مومجص ثهثر ده هجڇ د می مجنن. نجء ثض د و دز د تڂتچ هثر می

ض دجد ده ز ثن الر ث ه ځجنی ځه ٽثةض هم و ده ث ط٢وین نڂ»تٲظمثی: اهلل آمنجڀ -3

«.ځیٺیظی ځه ممڂن ثض ددثنن و ١دص ثمڂجنج ٽظث نمجتن و نجةخ زم دچینطدثن ز ث دثی طنذه مر و هٺ٬ مپجر ٹپجزض ثتنچدنه دجت مٲنی ځ ځه ثڅ وٽض ث و می« ممڂن ثض»ثتنـج

...ثن ددثن ٩دی ځه می ثنثه ض ځن دجت ض ځن وثال زمجد

اسرار، مناسک، ادله حج

254

جء نیض ځه ځنن ثتن طنهج نمج ٩دثٷ ن و ددٷ آنله ندٱج مر څمجد میط ث دجتظی ثزمیض ث ځه نمج ٩دثٷ ٱمه ده طٲث زمأ مومجص ثهثر مهم

ځه نمج ٩دثٷ هؾ و دثد نمج ٩دثٷ نجء نمج ٩دثٷ نجء ثض كنجد ثزمیض ث.

طجه ثڅ زم نیجدض نمج ٩دثٷ ض دج دجت ت مج ځه ٽثةظظجد ٵل٨ څت آتج ٵل٨ مج ٹپ٨ نمج ڇ نجةخ میثض و ده زمین ٱلض زم نذج

٩دثٷ نجء ثض؟ ځه نمج ٩دثٷ ٱمه ض دده! ٩ذٲج ز و ٵل٨ ط ثض س ثڅ و٭یٺه نیجدض دج نذض ده نمج ٩دثٷ ٱمه یلی مهمثض

مجثمی ځه نمج ٩دثٷ و ثڅ ١زج نمج ٩دثٷ نجء ض زم دص ددثنی دی و زملنجد څی مومجص ده زڅ ث ثهثر جؽ نمیثص ٵل٨ د ٱمه

مجنی س ثتن كه نجثنی ثض ځه ٹپ٨ سی ث ز تل ده نذجڇ نجةخ ثهثر می وت؟! نمج ٩دثٷ نجء می

ځی ځه نمج ض نیض هټ نث سی ث ض ځن -17مإله ن ط٢وین نمج ځد طدث ثی ځه می ٩دثٷ ځن دلڂه وثؿخ ثض طج ثنثه

كه ځه ظ ځن ش و نظدثن دی ث آدځن طج تچ مإتد د ٩دثٷ ځه و نمج ث ده زمجد ثنثه ځه ض ځه ددثن و ٽ٪ٲج ځجٹی

وسعهب»ثض كه آنڂه إال نفسب الله يىلف ال ث ځی ث دی ث وٲظ » « «.ځن مڂلٸ نمی

هوٷ ث نث تج نپ٠ ځه ٠ الڇ تج ځی دٲ٦ی ث مجؽ كنجدطدثن دجتظی نمج ث ځه می تچی دجن تج لٶظ وؿد ث ز ؿدی

ددثن و دود ڀ ځجٹی ثض. ځنیم: دثی طد٥ین دیظ ثٽجر هجالص مڂلٺین ث نذض ده نمج تج می

ج څٹظه و ١وض نمج ٽجدل دوغ وثؿذجص نمج ث ده ثنثة ځجٹی ت -1 نیض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

255

دثی ض ځد نمج ده ثنثة ممڂن و مپو ځد ځه ولی -2ض ځن ثتنـج زم مجنن ٠ طدثن زند دٲ٦ی ثٵد٧ دجٽیمجنه ځه نمی

الڇ و نجٽ٠ نمج ١وین ثض.ث وی ثزمجڇ زند نمج ٵل٨ ثض ولی ثځندد ځه ده مڂه آمه وٽض -3

طدثن ث ظ ځن ځه ز ثنثه وٽض ث و ز وٽض ثتن وٽض می دجتظی ض ځن و ١وین ث.

طدثن ده ض زمین ٹ٣ وٽظ ده ٽی طنڄ ثض ځه زڅ نمی -4طدثن می و ثتنـج زم زؿدی ځد نمج دشث وثال نمج ث ظ می

و ٹ٣ د ثػ ثزمجڇ څنهڂج ثض و ثتن ددثن و ض ثض څكه ٹمجتن دجت ثهظیج٩ج نجةخ زم دچی و ده ء می مدی زم ځه دٲ٦ی ث ٹپهج

ؿجض ځه مد ثظدٷ زم زض. ؿمجٱض زم ددثن زمیندن ځه ث١د هظی ولی دجت سی: آتج تڂی زث ث وث تجٹض می

نثظه دجن زڅ! و هظی ٱمة طمظ جٱض دثی ث١دم نمج وٽض نیمنی یلی نج ثض ځه وٽظی ده مڂه دی ځه ؿ دثی ثنـجر ثٱمجڇ ٱمه وٽظی

نثظه دجی طج كه ده ٱمة مٺه!زجةی زم ځه ٩دثٷ دج٩ل و دٱض و سدڇزجی نمجزجی دنجدثتن زمأ نیجدض

ث دلڂه ثهیجنج و مج دنمی د هثر و زڅ دجی ث مپجدل څٹظه میځن مؼل ثتنڂه ده ثٱظمج نجةخ ث١د نمج ٩دثٷ ث ط می ث مڂل ځجطجد

ندثنی تج دج ثظن وٽض و ثمڂجد تج څٹظن ث١ده ثزمجڇ ځنی.و ٱـیخ ثتن ثض ځه دٲ٦ی ث طـج نمج ٩دثٷ ددٷ زمأ ٹظجوی ثةمج

نن و دثی دجث څن و مذلٴ سدل كجنه می میزجی د ده نذجڇ مظیجن څمی لدلدی هثر د د و دز ث دثی هجؿی و هجؿیه مـم می

زجی تجی ده منٮد هدڇ د نجد و دزثد سدڇ و كه دج ث زمجد ٹوڅجه

اسرار، مناسک، ادله حج

256

ط و هثر ث ثهلل ثلوثر ث نچین ویله دج ثةثد دیض نن و دتن ده ؿیخ می ځنن. ط می د آنهج هثر

زج ث كن نٮ هثر ثض: څدتم: ثتن نیجدض ثتنـج دج ځمجڇ ١ثهض می د نیجدض دٱض و ددٷ ٯ ثض مچ مدثی مٲین. -1سدڇ څٹظن مپجدل دٱض دٱض وی دٱض ثض و ٽ٪ٲج هثر -2 دج. می

ر ده زمجد ؿهل د دمجنن و نمجی د م میڅدنه طـجص مدؿخ ثتن -3ط ثض ثن ثتنـج زم ځه یلی ٥وی ث ځه ٩دڇ ٱمجد ض نڂه

ٹپ٨ دج مذلٶی تثت ځنن و دج ثد سدڇ و ثٱظمج ده نجةخ دج د ث ط نمجتن. نچین

نجةخ ددٷ و٭یٺأ ٱی مپجدل سینهج نیجدض ڂدص ځه و ثو ث -4ده و٭یٺأ وثؿخ د آنج ننمده ثض ځه: ثڅ ٽثةض ٵل٨ ثض و ثؿخ ثض ض ځنی و دص نمج ٩دثٹض ث ددثنی و ثڅ ض ثض ده ٩تټ

ثولی نیجدض مٲنی نث س نظیـه نیجدض نمج ٩دثٷ هثر كن ٥ده ثض! و ثځندد ثن زج ځه ځجی څدنه ثظذجه ځجنی ځه طجځندد ثتن -18مإله

ثن ځه ځججد ض نذده ده ثٱظمج طجؿ نیجدض زمجد نمج ٵل٨ ث ٹهمیهثن ثځندد ثڅ ظی ثن وثؿذج ض دج ٽثةض دجد دثنه تج ندثنه

ض سض مپجر ثدثزیم آنله څظه ثض ؿذثد ځنن دثی ز ٱمة ه و ش دثی ٩دثٷ نجء ثی و نمج ٩دثٷ ثوڇ دثی ٩دثٷ ٱم مٺه

ددثنن و دثی ٱمة طمظ تڀ نمج و دثی هؾ طمظ نی زملدد ٱمة مٺه و نمج ددثنن ثڅ زم ظی نثن وثؿخ ثض دجد ده ٩د ١وین ز ؿج زظن ددثنن نجةخ زم دچین ځه سض مپجر ثدثزیم ددثن و ثڅ

ل نڂنن دثنن ځه هؾ تج ٱمة آنجد زملنجد نجٽ٠ ثنظه ده ثتن طڂلیٸ ٱم ثض و هجڇ ثهثر و تج ض ځم همض د و دز دجٽی دثزن مجن.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

257

ثی ځه ثڅ ث وی ٽ٢د و تج هظی طپ٢ی نمج ث ده ثنثه -19مإله طدثن ددثن و ځه می طدثنظه ض نڂ طج وٽض طنڄ ٹٲد ز ؿدی می

و نجةخ و ؿمجٱض زم نه وثؿخ ثض و نه موٯ دلی ثڅ دظدثن ض ثضزجت ث ض ځن ثڅ ددٷ طپیه نذج وثؿخ ثض دج طلپین تچی ٵل٨

ځی ث څكه ده ثؿجه وثث ځن ځه نمجی دلندلن ددثن و ثو و زم ځلمه ځلمه ث وی طپلی ځه ده زمجد مندثڇ نمج ٩دثٹ ث ددثن.

جد تڂجد ځج ثتنـج هڂم ٭جزث ؿجزل ٽج١ و مپ٢ و ٹثمد -20مإله زج ٹج١له ه ست ثض څكه مص ثض ځه ز وٽض مظدؿه ن ؿذثد

دج و كنجد ځه ځثث څض ثڅ ث مڂه جؽ ه و نظدثن دڅ د هخ دثی ثنـجم آته و وثتجص دجتظی زم د ز ؿج زض ددثن و زم

سض مپجر ثدثزیم نجةخ دچی ځه دثند د ٽ٦جء آنله ٹدص ه تج دج٩ل دده ثض و نیجدض دثی مڂجد م٢د مپجر ثدثزیم ثض تث دهخ آتأ

طدثد سض مپجر ددثنی ز نمجڅجه ٩دثٷ مپجر ثدثزیم ثض ثځندد ځه طد نمیث دج نیجدض ؿذثد ځن ځه طڂلیٸ مځخ ؿج طدثنظی ددثد و ثتن وثؿخ مڂجنی

و ٩ذٲج ١دطی ځه نظدثنی ز و ث ه مپجر ثدثزیم -2نمج -1ثض ث ځنی و ثتنچدنه میجد ثذج دص ثنـجر زی ده ویلأ نجةخ طڂمیل می

ځنیم ځه دج آتأ مذجځه ج ثظه دج. څدنجڅدد ثتن مد ؿم میثتن مدث ځه ٽ٦ج تج نیجدض تج ز و د مڂلٸ وثؿخ طمجمی -21مإله

ثض طڂث ٩دثٷ و ٲی الر نیض مچ د ځی ځه ٱمث نمج ث ندثنه تج ثنظه ځه دجتظی ض ځن ځه ثتن مدث ث١دال ٵل٨ دثنه دج آنڂه می

ٱمه تج هـ دج٩ل ثض مچ آنڂه د وٽظ ؿذثد ځن.طمجمی ثتن ثهڂجر و مڂدص ثنو٢ج نمج ٩دثٷ وثؿخ ثض -22مإله

كنجنڂه آٵج دوغ څٺظیم ثمج ٩دثٷ مظوخ ث١دال نمج وثؿخ نیض طدثن ددثن و نی ثڅ زم ٵل٨ دثن ٩دی نیض ز ؿجی مـ زم می

اسرار، مناسک، ادله حج

258

زجت ددثن و ؿج س ث ٩دثٷ طدثن نمجزجی كن ٩دثٷ مظوخ ث تڀ می څ ثڂجلی نث.ز

ث ثڅ دین ٲی ١ٺج و موه تج آم ځه نمج ٩دثٷ -23مإله ؿج ٲی ث زج ځه و ندثنه تج ٹهمی ځه ٵل٨ دثنه وثؿخ ثض زمجد

٩د ١وین ه ثمڂجد ددثن و ث ز ؿج ځه ٲی ث طٿ نمج ٩دثٷ ث دهتج هظی س ث طپ٢ی نی وثؿخ ځه طمجم ځن و ثڅ س ث ٲی ٹهمی و

ثض نمج ٩دثٹ ث ٩ذټ ثة٨ ددثن و طڂث ٲی و طپ٢ی زم د ثو نیض ولی ٭جزث ؿجزل مپ٢ دجت طڂث ځن تج ض ځم ثهظیج٧ وثؿخ ثض.

ځنیم ث ثتن نٮ ثض ځه ثتنڂه مج ١وض ٽثةض ث ثةمج طڂث می -24مإله ٽثةض ثض كه هم و ده و كه جة ثځج وثؿذه ندٱج څی نمجثڅثثد

وثال ثتظجد هجڇ هم و ده و هجلض م٢د ځدٯ و ـد و طه و در نی ثة٪ی ث ځه وثؿخ ثض مثٱجص د ولی تج څٹظن آنهج آجد

دج. څی ٽثةض می ثض و ٱمةزجی ٹ٢ین هوٷ ث د ٱحو مپ٢د ث ١وض ٽثةض ثتن ثض ځه زملد

ث مجؽ ث١لی ثثء ځن دلڂه زمین ثنثه ځه میجد ثلٸ و ٱین ٽجٷ و ٵین ثی ثء و ثڇ و ٭جء و ٥ج میجد ثتنهج ٹٽی څث ځجٹی ثض و دجاله ده ثنثه

طدثن ٽثةض ث ض ځن ځجٹی ثض نه آنڂه د ث ده همجص ځه میاليىلفاللهنفسبإالوسعهب»ځه ٹج دیجنث ٩جٽض ».

زجةی ځه مٲنی ث ٱد٣ ځه ث ٵل٨ و آنله ثتنـج یلی مهم ثض ثتن ثضالعبلمين»ځن هظمج دجت سزی ځن كجنڂه ده ؿجی می سة ه : ثی ثنجتجد«

دچدت و ث ثتن ٽذیل و ز ١دص ٽثةض ٱدی ث١لی وثؿخ نیض طدثن تج دچی و ددثن ځجٹی ثض. ځه می ث ز ؿدی زځ ده لهـه

ثهلل ځ ځدٯ و ـد ث و نٮ دهظ ثتن ثض ځه ده څٺظن ه ذوجدځن مچ آنڂه ٵل٨ ثځظٺج ځن و ٵل٨ ددد ځزجی مظوذی نمج ث دج٩ل نمی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

259

نمج مڂل ثض ث وٳ تج ز ٹټ تچ تج ځٺ دج ځه ثتنـج ١وض نظیـهدنجدثتن دهظ ثض ځه ث ځزجی مظوذی دثی ځن و ٹپ٨ وثؿذجص ٱملی

و ځی و ٩مإنینأ نمج ث مثٱجص ځن ځجٹی ثض. زمأ هر وی و تج زمأ« مپجر ثدثزیم»ثن مپ٢د ث دٲ٦ی څٺظه -25مإله

وی ثتن ث١ل مـثلوثر ثض ځه ث ؿجتچجه و سجتچجه ثدثزیم دد و ثن ولی ثتن ددٷ و ٹ٢جهض و مووة نمج ٩دثٷ ث نی طدٲه ثه

ددٵض و ٩ زثتض ثض تث مـثلوثر و هر ز تڀ ده نجر د مهدن و مپجر ثدثزیم ځه زمجد ؿجتچجه م٢د ثٱدر هؾ ثض و سجتچجه

زج و ٽ٢ ن ځ تڂی ث ثتن نجرجمجد ځٲذه نی ده زمین نجر نجظه ه دنجدثتجڅج نیض طج كه ده مٲنجةی تچ ث١دال دج و ٱجی ممجد ٱجی زم

ٽآد ځه دجالطتن مطذأ ٹ٢جهض و ددٵض و زثتض ثض.طتن آتجص دینجص و مٲـثص دجٽیه ثی تچ ث مهم آته« مپجر ثدثزیم»وثنچهی

فيهآيبتبي»مٲٹی ه نبتممبمإبشاهيم زجی ثلهی وث٥وه ثض نجنه»: ځٲذه «و ثتنـج و نجنه دثی مپجر ثدثزیم تج ه تڂی آنڂه ځٲذه ثض « مپجر ثدثزیم

تٲنی نتڀ ځٲذه و تچ ثتنڂه ث آتجص دینجص ثلهیه ثض و مـثلوثر تج هر كنجنڂه څض ؿجتچجه ه ٩د ٽ٪ وی زڅ كنین و كنجد نیض دنجدثتن ده

مٲوٷ ثض و د.« مپجر ثدثزیم»نمج ٩دثٷ زمجد سض

اکى هسائل چذ پراهى طاف وازش:

كه ث ن٢ٸ ث مٲو كنجد ثڅ دین ٩دثٷ وثؿخ ث ثثمه -26مإله د دثی دپیه نجةخ څٹظه د و ځجٹی ثض و څظه و ٱ د٩ٷ نمی

د د دٲث طڂمیل ځن و ثڅ ده ن٢ٸ نیه و ٱ ثڅ د٩ٷ می٩دثٹ دج٩ل ثض ه ١دص دیمجی تج هعه ن مدثالص ث ده زم می

اسرار، مناسک، ادله حج

260

د د٩ٷ نمیوثال طڂمیل ځن و ١وین ثض و كنجنله طج مڂه ثض دثی تڀ ٩دثٷ ځجمل نجةخ دچی.

ث مٲو نمج دج٩ل ج ٩دثٷ ث ثثمهثمج ثڅ دین نمه ثتن ٩دثٷثض ځه ثڅ د طج د٩ٷ د ٱ مڂه دج دجت ددثن وثال

نجةخ دچی.ثڅ ٱ ثنو٢ج تڂی ث ٩دثٷ و نمج ٩دثٷ ثض نیجدض -27مإله

د ثنو٢ج زمجد ثض ځه مٲو دده. نی ؿجةی ځه ٱ د٩ٷ نمیثڅ هجڇ ٲی تج آم ځه ٩دثٷ ث طمجر نڂه دجت ٲی ث -28مإله

ز ؿج ځه زض زج ځه ٩دثٷ ث ١دطی ځه ث ن٢ٸ څظه طڂمیل ځن وثال دجتظی ث دچی ولی ثڅ ٩دثٷ نڂه مٶدڇ ٲی الر ثض س

ث ثنـجر ٩دثٷ ٲی ث ز ١دص ث دچی.دثٷ تج نمج ٩دثٷ ث تج ٹض تج دج٩ل ثنـجر ث ز ثڅ ٩ -29مإله

وٽض ٹهمی وثؿخ ثض ١دص ثمڂجد د وثال نجةذ ثنـجر ز و ثڅ و تج كن ٩دثٷ ث ٹثمد ځه تج دج٩ل ثنـجر ثه د تج نجةذ دجتظی ده

ططیخ ثنـجر زن و ده ثهظیج٧ وثؿخ دجتظی ٲی ث نی طڂث ځن مچ١دطی ځه طج ن٢ٸ ٩دثٷ ث ١وین ثنـجر ثه دد و دپیه ث تج ٹظه تج

مٲو ه ځه ثتنـج طڂث ٲی الر نیض.ثٱظذج ثض و نذجت طمجمی ثٽجر ڀ س ث ٩دثٷ تج نمج دی -30مإله

ثٱظنجةی ځن مچ ثتنڂه ده مهله ث٩مینجد د ځه ٩دثٷ تج نمج ثڂجلی دجت ؿذثد ځن. ثظه ځهثڅ ٩دثٷ نجء ث ؿهد تج نیجنج طٿ ځ و ث مڂه جؽ -31مإله

كه ٩دثٷ وثٯ ځه ٢د ده ثتن نیض ځه ثڅ نپ٢جنی تڂی ث كنجدد تج ثڅ ٩دثٹی ث طٿ ځه ثتن ٩دثٷ ؿجت ث زج دده ؿذثد ٩دثٷ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

261

كنجد مدی ثڅ ٩دثٷ نجء تج ز دچی وثال ده هجح ٩دثٷ وثٯ دج څ. ٩دثٷ تچی ث ثو طٿ ه تج نجٽ٠ دده تج ؿذثد می

و ٭جزث ثڅ زم ٹپ٨ نیض ٩دثٷ وثٯ ځه ث ٩دثٷ نجة ځه دود طدؿه ځجٹی ثض كنجنڂه ثوجٻ دن ٱمج ث ه٦ص ه دهخ هتغه طٿ ځه

مظٲجڇ دج ٩دثٷ وثٯ د مر منض ثڅ ثی»١جٻ(ٯد وثتض ځه ځه ٹمد: و 1«.زججد هثر دد څظن هجلی ځه د زججد دمی ننهجه دد مر ده جنه

٭جزث ثتن هڂم دیظ دجة دثثد نی ثض ځه ٩دثٷ نجء نثن و مپجدل مپی ده ٩دثٷ وثٯ زظن.

ی ١دطی ځه و نذض ده یٲه ده ٩تټ ثولی ثتن هڂم ؿجی ثض ولدظدثن ٩دثٷ نجء ث د تج ده نیجدض ثنـجر ز ٭جزث الر ثض څكه

سی ث آد زم د و م ده زم هدلن.زج نثتم ثتن ٩دثٷ نجء ولی لیلی د ځٺجتض ٩دثٷ وثٯ ث جة ٩دثٷ

زجت ثنـجر ز ځه ٩ذٲج ٩دثٷ مج مچ آنڂه ده نیض طڂمیل نپ٠ ٩دثٷ ثلمه ثض نه وثٯ. ٹی

سی ث ثنـجر ٩دثٷ نجء تج نمج ده ٩د ١وین د و دز د -32مإله تڂتچ هثمن و ځی ځه طځ ځن زم طٿ وثؿخ ځه و زم ده ٩د ځلی ځجزجی ؿنی و مپمجط د ثو هثر ثض كه د تج دز ثظه دج ځه

وثؽ ځن هثر دثز دد هظی ثڅ ٩ٺل مٲلدر تج نثظه دج ځه ثڅ دٲث ثدج كه س و كه ظ ٩دثٷ نجء ط٦مین هلیض نجدةی ثض ث٥جٹه د

آنڂه تڂی ث وثؿذجص ٱمة مٺه و هؾ ثض.ط ث ٩دثٷ ولی دجت طدؿه ثض ځه ٩دثٷ ٱمة مٺه و نمج یلی مهم

ٹپ٨ وثؿخ ثض دج دج ځه آد وثؿخ ځنی ثض و ثتن نجء و نمج میثی ځه مجنی ولی دج طٿ ثتن ٹپ٨ طٿ وثؿذی ځه طٿ آد زملنجد ثهثر می

دجح ٩دثٷ ثلنجء.182 2. وثٹی ؽ 1

اسرار، مناسک، ادله حج

262

ځن دنجدثتن ځجنی ځه نمججد ٵل٨ ثض مإلأ نجدةی ث كج ثڂجڇ می مٲنی ثض ځه ٹپ٨ ده نذجڇ نجةخ نمج ٩دثٷ نجء دون. یلی دیځجٹی ثض د مجه ځن مجة وزجی ٩دثٷ كنجنڂه -33مإله

طدثن ده مج تچی زم ثٱظمج نمجت ده ٧ آنڂه مد وػدٻ دج میآتج »ځه ١ویوأ ٲی ثٱؽ ثض ځه ث ه٦ص ١جٻ(ٯد سیر: كنجد

1«.د ٩دثٷ ده مجة زمثز ثځظٺج ځن؟ ٹمد: آی مین ز تڀ ده هڂم ثڅ زمچی زمثزجد ٱ وزج ڀ ځ -34مإله

ڀ دجد ٱمل ځنن و ثڅ ز تڀ دٷ څی تپین ځن نی ز ځثر ده 2 آنله تپین ثن ٱمل ځنن كنجد ځه ١ویوأ ١ٺدثد ثض.

طدثن ده ز ځه ولی ثڅ دٲ٦ی ڀ و دٲ٦ی تپین ځن ز ځه ڀ ځه میثض ولی ثڅ 34ه ثٱظمج ده تپین ث ثٱظمج ځن و هڂم زمجد هڂم مإل

ثن ثٱظمج ث كدد طؿیوی ځج نیض ده زمأ آنهجةی ځه تپین ځهث دجٽیمجند زمجد ڀ ٽذلی ثض و ٹپ٨ ؿجةی ض دثز دد ځه نظیـه

س ث ید ده هـثالد و آ میجد زٺض و زض ڀ ځن و ث ثن ځه ثتنـج نظیـه مٲظمثن دٲ٦ی تپین ده زٺض و دٲ٦ی تپین ده زض

ځه څض دنجد زٺض دجٽیمجند ده زمجد ڀ میجد ده زٺض و زض دده و كنجد څث و ١وین ثض.

طدثد ز ؿجی مـثلوثر زجی ٵیٹت٦ه ث می نمج ٩دثٷ -35مإله ثی د دص وثؿخ ه ٭جزث دثن و نی نمج ٩دثٷ مظوذی ځه ده ویله

ولی ٩دثٹی ځه ده ثؿجه وثؿخ ه ده ثهظیج٧ ت مجنن ٹت٦ه كنجد ثض ثض.

طهتخ و ٹپیه.ه ٩دثٷ نپل ث ځجٹی 66دجح الشؼ. وجةل 1 طهتخ و ٹپیه.ه ٩دثٷ نپل ث ځجٹی 66دجح الشؼ. وجةل 2

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

263

سع

د ؿ ٲی ث ثځجد هؾ و ٱمه ثض ځه س ث ٩دثٷ و نمج ثنـجر می ٩دثٷ نجء ځه ٲی نث طٿ ٱمت مدؿخ د٪دد هؾ تج ٱمه ثض

مڂه و ثڅ ث وی ؿهل تج نیجد طٿ ځ دجتظی ؿذثد ځن ثڅ ددد تج طدثنض دڅ ځه مٲلدر وثال نجةخ دچی و ش د هلټ تج طپ٢ی

آت ځن و دجاله طج ٲی و هلټ تج طپ٢ی ثنـجر ند ث ثهثر دیود نمی كنجنڂه ده طٺ٢یل ثتن د دیجد دثز .

نجست دج ظجح و ٲی تٲنی ځد دج زٷ هجڇ ؿظـدی ظچیتض و ٹپ٨ زٷ ثتن نیض ځه زٺض دج میجد و ځده ١ٺج و موه ده څی ؿ

نجست سی و طنهج ظچی ٱجةص د دلڂه دج ط٢میمی ٽج٩ و ظیځنی: لڂه څی و دٲ٦ی ؿجزج ظوث زوله می ثی ستجد وث می څمه

دثی ثمجٱیل دی تٲنی كه؟ تٲنی آر وث ده نذجڇ هدث و زجؿ وث میطنه ځجر سی آدی و ثتن ثمنأ و ځده ثض ځه ٽجٱة ؿجتچجه آح ثض و نی

سنجزچجه هدث ځه آر زمجنـج څم ځه دد و ثځندد ی ث آر دچیتم:آر س ث ٹثمد د و ځجن څثح ٩دثٷ ځه هجلض طلی ث مج

ث د څم هټ ثځندد ٲیدی ثهلل ثض ځه سی هټ ثض و طٿ ٵیسیث ځد ځن ځه آد څم ځد مدٽظی و آمدی دد و ثتن ث ث سیث می ځه

ثض ځه ٩دثٷ و ٲی و نمجت ث كهة آمیظأ نڅی ثض ځه نی آمدی زم ثتن و زم آد ثمج ٩دثٹ مظن و ٲی هجیه ثض.

د ځه مةأ ث ١ٺج وثنأ موه میثهلل و ثتن م ثض ځه زملدد آر ١ٺینپه ثض؟ زڅ! ځه ث موه ځه مةه ثض ث ث دیجد آتج د ثتنـج دی څم ځه

زم ه هسئوثنأ ١ٺجض ثځندد ظجدچجه ١ٺج و موه ١ٺی: آر و موة: ػ ثن و ث آمین و ثتن ١ٺی و مةه: م و د ځه ث څثح ٩دثٷ آمه می

ثن ثځندد دج ٲی: ظجح ثن و څم څظه مود هټ د تڂتچ ث ٹثمد ځه

اسرار، مناسک، ادله حج

264

سی تڂتچن ځه مه هؾ تن و نیجض ؿم دین طن و وم ه ثض ولی ٩دثٷ وم طن ث نی ٹثمد مڂن ځه ٩دثٷ دج كم

جد نڂنی و زمجه مود هټ دج و دج كم مثٽخ دنڅجد هټ ځه آثدثی آنجد دمن و ځمڀ دجی.. و نی ٲی طن وم ث ده ض ٹثمدی

نشجی و ثتنـج زم ثدثه و ث ثه دجی. ز دج ٲی آنـج ځه دثد ځٲذه یی زوله ځن د ٲی و ظجدض

ففشواإلىالله»دیٺثی ځه نمدنأ ی ځه ثتنـج زم ٲیضٹث ثلی ثهلل دجه دی « ؿظـدتض د تجدی و م تج دیض زمه و زمه ده ثم ث دج نه ه ظجدضه

ده دثض زدی.څیتم ځه میه ث مةه: موهه و ثځندد ومین ٲی ث ث زجؿ

دد.ه نظین ث ١ٺج: ١ٺیٸ ثتن ة زجؿ ځه دج ٩ٺل ثمجٱیل ده ثم ث و دج ض ثدثزیم ځ

آح و څیجه دج ثڀ و ڀ و څثظه دیه ثی طجٹظه ه«مڂجد ثلذیض»دثد: ثتنـج ڂنی څٹظه و طنهج ثمی ده ث و وٱة همض ثض ثځندد ه آه

څث و دج د و می ثمجٱیل نجنین سی كم ث ص طنچی می ځن. مڃ دجی می

طنهج ده ندت ه كه ندمیی ث ثتن مین څثظهدج ز ه ثځندد زجؿ ستجدی ؿظـدی آدی میجد و ځده ١ٺج و موه ظجدجد هټ و ثمی هټ دمی

ز: ځه مٲنجی طدځل د ث ځن و ده زمچجد ثتن كنین می ٹض و آم میدیڂجی و تڀ ؿج نظن و آمید نیض دجت دجض و ٲی ځ طج ده

جی و سطد هځض ده ثمی ث: ث نڄ څثظه كمهدثض ثآطتن سیث څ: كمأ مر ځه ده ؿجی د نه ٱجی و مدٽظی دلڂه كجه

څٺظه دٲ٦ی ث مهنین ځجٹی ثض ده طنهجةی زمأ مڂه ث ده ددی یثح ځن

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

265

ث ولی كدد آدی ثض مپ و مذج ځه آلدة ده نـججص څ ٱمدمی ثن! نڂه

مٲنی كچدنه ده ه ثتن ز و ٥ ٭جزه دینیم ځه ٩دثٷ و ٲی و میث منٮد زن ځه ٩دثٹ ثنپ٪جٯ ثلی ثهلل وی مج نڅی و ؿجنذه می

ط د ثهلل ثض ٩دثٷ ؿظـدی طنچی وهی ٹوی ثظن م٢لوض لټث ثسج هټ م٪لټ ثض و طد دثی ث ثنڂج د دثی ثٽث ده ث و زمه

زیق هټ مود هټ!ثمج ٲی ده میثد ٱمل و ځد ٹظن دثی ض تجٹظن ده آح هیجص: ده نیجزجی ث١لی نڅی طن و دد آد زم ثتنچدنه ١میمجنه ځه ث زملدد موجڇ

دی. آٵج ځنی طج ده ممڂن و وثٽوتض دج و نه ی كیی مجن ث هځض« ٩دثٷ»نه ی ثلی ثهلل

ځه م آح ثض طجٹظچی ة دثد مڂه طد ث ه دثی وجةل نڅی مجیثص دجت ثمی و ځج دج ثمی ده ځجص وثث و ندمی ج! نه نه! دلڂه زمه

ثمی زجض و نه طنهج ځج دی ځجص د سظدثنأ ثمی دج نه طنهج ثمی ځه ځج طنذل . ةی نمیځه ده ؿج

طدځل ده ث ش و د ه ثمیه ث ده: ٱټ زجؿ ځدٿ طنه ځجمد ثه ٲی ث سی څٹض و نمدزجی څثظچی ١وث 19 -(ثث هؾ

ندمی نڂ دلڂه ثمی ده هټ موجڇ ث نٮ ممڂن نی جض.و ٩دثٷ كنجن نڂ ځه ث زمأ مٮجز و نمدزج ث زمأ وجةل

ثذجح مجی و ٭جزی كم دشد و ځنج ځدٿ طنأ څثظه زملنجد دنین طج دثد كم ؿجد ز تج طخ و طجح ٱ٪ زملدد مجزی ث آح

تج ٹو ه نهی ث دهضه و ثٹظجه ت و دجال و و ثنظٮج ظی ث ٵیخ هځض دنین! كنجد دی جظن طنچی ده ثٱـج زم

اسرار، مناسک، ادله حج

266

ځدٿ ث ځه سجی ٲی نث ده ض طدځل و ٱټ و ثمی ثةی دجت ه نهش و مج ځه سج ث دجتظی ده ٲی و طڂجسد سث طج ث ثتن ٱټ و ٲی

كمأ مر دـد. -طدځل و ځد: و ثتن د ی ثض زمیچی و زمچجنی ځه دجتظی ث ٩دثٷ و ٲی

زجی څدنجڅدد نمدث ځ ځه ثدر لدهڅٹض و ث نڅی ده ؿطدځل و ٲی ث ده زم ه زجی نیج و آص وم وطن ٱپل و ٱټ ؿنذه

ج. زجةی دج ثتمجد و جٱی ثمیوث و ؿی می آمیظه و ملمجد س ث ٩ی و مهلأ آر و زجؿ ی زم ث لچځددی ؿجتچجهه و ثتنـج

ثن و ده طنهجةی تچ نی ځه د ١ٺج و موه مٹدد« لئسبف بئ»څیتم: دظجد میلدهجد میجد ١ٺج و موه نهجه ددن و ده زمین ؿهض زم څوزی ث جه

ٲی ١ٺج و موه ٵٵه و طت ثظن ځه: كچدنه ث ٩دثٷ م طدهی ده جد وهی دظجد دیجةیم و ٲی ځنیم؟! ولی سجی ٽج٩ٲجنه ث آمه ؿجتچجه: آثمچجه

ی ځه:أن» عليه فالجنبح اعتمش أو البيت حج فمن الله شعبئش من المشوة و الصفب إن

يطوفبهمب آمد زجی د ٽیټ و دجتڀ و نڂظه ١ٺج و موه ث نجنهد: »158:2( « ز ځه جنأ ث ث هؾ تج ثن س زجی نمجتنة هټ زج ث سكم ثض ثتن

«. ځ څنجزی نڂه ځه میجد آد و ځده دیج دچ« تجص»ٱمه مجن ث ثنـجر ه ؿجی څٹظن نجمومجد ځدی ٱټ و ٲیه ددد دظجد

ٲجة ٱټ نیض طد ثه دص ث سی ځن و كه دهظ ځه ثتن میجد د ٹٻ نهی ثه ثػذجص ثزم نٺی ځنی ځه طدهی نض زم دثی آد تچجنه ٽر دیچجنه

«.إال ثهلل»و ش إػذجص « ال إله»نٺی ثض: فالجنبح» ثتن آته ٹمد ه ثن كنجد ځه څظه زم څٺظهه ثڅ دچدةی

عليه څنجزی نیض ځه ٲی ځنی و ثتن ٹپ٨ نٺی څنجه ثض نه ثػذجص ػدثح طج « ثتنڂه ځن دج؟ كه ځه وثؿخ و دجالط

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

267

سج ثتن ثض ځه زمین ثنثه ځه ده ن٠ ثتن آته ١ٺج و موه ث ٲجة طتن وثؿذجص دج تث زمأ وثؿذجص ث دجن ځجٹی ثض ځه ث دڃ ثهلل می

ٲجة ثهلل نیض و زیق مظوذی زم ٲجة نجمیه نه.شعب»وثنچهی آتأ تچ ٹمجت: يعظم من و تموىالملوة من فإنهب الله ئش »

زجض. زځ ٲجة ثلهی ث دڃ ث ثتن د ث طپدثی ٽلخو ٩ذٲج دٷ طپدثی ٽلخ ٹټ ٽلخ ثض س ز ځه ١ٺج و موه ث دڃ

ط ثض. نث ٽلذ ٹجټ ثض طج كه ځه طځ ځن ځه ٽلذ ٹجټځه ذ مینأ م٢د١ی دده كنجد« ال ؿنجم»دنجدثتن كنجد ځه څٺظیم

زججد ث ث ثض ځه دڇ ثهلل(د ٱمة ٽ٦جء دج مځین ٧ ځ ځه دظنزج ث دڅثنین ١ٺج و موه دثن می ٲی ث ده طإی ثنثض طج دض

و زج زم ده ١ٺج دجه ث آد ه٦ص سین ٹدنی ٲی نڂه و دض ثتن ثن ثتنـج آتأ ٹدٻ نجڇ . موه دڅض ثه ه

و نجةله ث ځه د هخ نپل تچ إد نول ثتن دد ځه و دض ثجٷ كنجدد ځده ١ٺج و موه ٹن ځه ددن و مځین ده څمجد ثهظثر آنهج ٲی

څمجد ځه څض ث ٲی ځن وٽظی ثدر آم ملمین وی زمجد می ن و ثتن آته نجڇ .دثی ځ

و ش و ٲی و هؾ ثػذجص ثتنـج ٱمه ثػذجط ؿلد ثض ځه: ٩دثٷ و: مٲ: ه زج میجد و نٺی ثض ځه: نض دیجدجد ٱٹجص: نجض

دثزی و هټ ثزی ث هټه تجدی نجی و هټ طد مجٱ هټه زج دین دجتڀه آوزج«: منی»ثځندد ١وثی طڂمیل ځی و دج٩ل ث نی دهظ نجظی و

زی و ث٭هج ځنی ش دثی هټ ٽدجنی می ث طیدجثد می نض ی٪جدزی و ش ده ځنی و هلټ تج طپ٢ی زم ثنـجر ثنـجر می نهجتض ٹوتض می

وی و آ میه څثح كهه و نمجتی تچ ثث ػذجص طدهی: ٩دثٷنهی طج ذجص ثض و زم نٺی سجی د ٹٻ منٺی میٲی و د ثتن ٲی زم ثػ

اسرار، مناسک، ادله حج

268

ط د طج دج ز ٽمی و مطذه دظجد و ی٪جد ث ځدح ځه ثػذجطض ٽدی دجی.

ثص ځددی ثتن زم ثص ٩جٵدص ثلی زجی ونی ثتن دض ٭جزی و ثمج دضهب هي ثمؼ » كهجر ٲی ثض ځه دهخ وثتض ه٦ص ١جٻ(ٯد:

ثتنـج ث زمه ؿج ن ث «: »اهلل هي السؼ أل رل فب ول رجدبز ػدأحت ال طج هی ځه د هخ «.ځن ط ثض تث ز ؿذج ٱنیی ث لیل می ح موذد

: ث١دال ٽثث ٲی «رؼل السؼ ثي الصفب الوس هرل للزجبزي»وثتض تچ ده منٮد لیل ځد ؿذجثد ثض.

د ده زم څجه ٲی ځه ث و ثمنأ ځده ١ٺج و موه ده زم می طد یلثی ځه ځه ث زمأ ثمظیجثطض دزنهت طد ثتن یل آمی و زم می می

وی طج مور و مومی دج زوله ځه لڂأ ظ ثض ظوث مدثؿهأ ځٲذه میی ث دت ده د زجتض ث دثةی آنله د ثی لڂه دج ثتن هځض سطڂجد لڂه

ثی دیٺظ ځم د و څم څ طج ده آنله زظی دڅی ثمظیجثطض دت دظهثص تجظض و زمأ ثللهی آثص ثلظـجی ػودثص دت ط٠ و منجٱض

زجی ونی ث ثن ثځندد تڂـج دت ثتن دض ثی تج دظه آنله ده د طجځندد دظه لچمجڇ ځنی ... زجی دونی زملدد دض

و زملنجد ٲیض ث ثثمه زی ثمج ثزی س١ٺج جلی ث زڅدنه و ج ٱجی ث ز ددثزی و دثزی و س ث ثدثزی و ثثزی.

و ثتن زم كدد ٩دثٷ و طیدجثد ی٪جد زٺض ثض طج دج ثتن زٺض دج ٲی ه تج: ثظٲمجه سلنڄه څجوه زٺض ؿهنم ث دذنی ځه ثدٻ تلأ: ی٪جد

زمأ ه دن ه ه زٺض میه و وه تڀ ځه تڀه ثه ثظؼمجه ثظومجثتنهج ث ٹلؾ ځنی و ز ی٪جد و ی٪جد ثه و ی٪جد دثزی ث ځه دثظه تج

ث نؼی ځنی. طدثنظه طد ث دود تج ود طإػیی ځن ٱمل

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

269

تن و ځده د ثدثزیم لیل نمجتجد ثو زم ی٪جد میجد ث» ذ ثض ځه و « ث سی كنجد وت ځه ٩ ځ ځه ثتنـج یج٩ین څد ده نڄ جٱیجنن

«.ثتنـج ٹوڅجه یج٩ین ثض»نی ذ ثض ځه: ثی ٩ذٲج طد ځه ٩دثٷ نهجتض ٱټ و ٹوتض ث نذض ده هټ ثدث ثظه

سجتن طد ث میه زمجتأ ځٲذهه ځده ١ٺج و موهی٪جد ځنج ٩دثٹض میجد و طج جت ٹ١ظی تج دن و ثػذجطض ث نجٽ٠ ځنن ثځندد س ث ٩دثٷ و نمج ده

دج سی ث ؿڅأ آنجد دو طج نٺیجد ځنی سجتمجلجد نمجةی نه تڀ دج ځه زٺضدج لچمجڇ آنڂه آنجد ده ثٵض آتن طد ثٵجد دو ه ثٽندر ی٪نض ث زٺض

یج٩ین نه ځه ثتن میجد ده -2ثجٷ و نجةله: ودض مة ٹن ه -1ځن ددثزی و ه یج٩ین ونی دص ث ځذ و منیض -3ثنظٮج ١یص زظن

ثص زمه و زمه ث لچځدح ځن ځه دج زوله دهظ د ثزی و ٥دلضه ؿذوطضزجةی تی و لچځددجد ځنی منهج و منیضطدثنی یج٩ین ونیض ث ث د د می

دج ثتن هځض زمچجنی دت ځه ث سی ثی تڂی س ث تچی ځه ده د آوتظهثی ١ٺج و موه دج زجتجد ث ل ځه دجی طج ی٪جد زج و دن دجتظی میيثی ده آجنی دتن ځه ١ٺج و موه ١ٺج و موط آر ١ٺی و هدثی هځض لڂه

و نجد نی ه دج مثنچیه وه ددن زمین ثض ځه دج ځمجڇ ١ٺج و موصمث زج ث لچځدح ځنی طج آتن مپجد زج و ی٪نض ی٪جده زملدد مثد

نه طنهج ثی دچیی و ش طپ٢ی ځنی ځنجته ث ثتنڂه ث دی و د ځم ځهط ثض: طپ٢ی ځم تن دی مهمتچثد ث: یج٩ین دونی ث ځه ونی ث نی و ث

ځد ثض و هلټ ث دیي و دن دځند ځه ث طپ٢ی دط ثض. ثی: وی و ثتن ٲی و ځجه ثتنـج زٺض دج ٵٽجح و ؿڅأ یج٩ین می

ی٪جد زم ځه ده یجڇ هملأ -2ځنی ث ی٪جنی ځه ٽ٢ص ځه ٹث می -1هځض وؿجنذه ثض هځض و ځنی ؿڅأ نذ و ده طد ثض نذجڇ می

ثی ثض: نمجت ی٪جد مچیی و زم ٹث ث ی٪جد ی٪جنی ځه ؿدث ؿذهه

اسرار، مناسک، ادله حج

270

ځٲذه ځمین ثض نظه آث مچث څمجد مڂن ؿذهأ منی ده ځلی مه و دیـجد ه دج زم مپی ث ثتنـج س ث طیدجثد منی لچځدد ځن طج

دچیی و آد زم ځه ث میثد طی ٹث ځه ثتنـج آتن مټ ثهظمجلی ث زج ثض و كه د زج و ی٪نض نذجل ځن مهلظ مه ځه ثتنـج څد ی٪جد

طتن ؿجتچجه مین ثض ځه ز وڅدی ثتنـج مذجٿ»څٺض سیمذ دڅدث ځه «د. مظڂذی آد لیل می

ث هځض مظپیم و هڅیتم ځه زم آ ځج سنـمین ث ث ٲی مینهجتض ځه دی ث ٲی دثی دج نهجتض ثض و ٩دثٷ هځظی وثنی و دی

تجٹظن د و آح: نیجی څمة ٩دثٷ ثض و زجتض ث ځه زمجد موه نهجتض ثض ولی ثض و ٩دثٷ هځض ده دی ثض ځه د نث و دی

ذٲج موو ثض.ثی ثض ځه ده دی د ځه ٩ ٲی هځض ث دثظهست ځه م ده دی د و د زم څكه د: سجتجد میه ٲی ده موه: مةه

ده دی ولی ٱجٽذض ده دی د و تچ زیق ځه د نمدنأ وث٥ن نیجض ثض د كدد ث دثه و ث ثهولی ثتن ٲی څكه طڂجسدی نیجض

آص ثض.تجد ځه نمجتنة ض ثض ث ث ولی ٩دثٷ ده هـثالد سجتجد می

إنبللهوإنبإليهساجعون»آٵج و ده ث ثنـجر ځه ثنـجمی زم نث ٹپ٨ ث آنـج « زی ولی زمیه دجتظی ثی ده زمجد ؿج وص ث سجتجد می ځه آٵج ځه

و هټ هځض وی دجی هځض و د و تچثد ث طذتل ده هځض ځنی و طج سجتجد ٱم.

حلق ا تقصر ا چ:

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

271

س ث ٲی ٱمة مٺه میی ځه دظثی تج طپ٢ی ځنی ولی طثی دهظ ثض و ٱمة طمظ ٹپ٨ طپ٢ی ثض و س ث ٲی هؾ نه هلټ ثض

و نه طپ٢ی.طپ٢ی نمجتنة ثتن ثض ځه وثةی ځه ث ثص ث١لیض نیض ث د

ثی س ث آنڂه دیچجنچجد ؿثی ث دت ث هجڇ ثهثر ث د تهدط: دج دد زمأ مدزجی ځه د تنض ثی ثض ځجمل ثی و هلټ نمجتنه ثنه

و ٢یظی ثض ثتن مدزج ث ث د ځم و نظیـه د و دی ث څم زجی ثی دض دهثی یج٩ین ث لچځدح نم ځنی طج دنمجةی ض ٲی ځه می

ثی و ثځندد ث ثهثر دونی و ونی ث سجتمجڇ ځه و ث دت ؿث نمدهوض ځه منی ده وی و ثڅ س ث ٲی هؾ طپ٢ی نیض ث ثتن دود می

ثی ځه س ث دمذجثد ی٪جد و طپتم ٽدجد دج طی هلټ تج طپ٢ی ځه وؿه ځجمل وی. یهلټ تج طپ٢ی ث ثهثر دود م

اکى احکام فق سع تقصر:

و هؾ طمظ و ٽآد ه ٱمة طمظه ٲی ه ؿج ځن ثض: ٱمة مٺهو زملدد ٩دثٷ ثتن مدث تڂجد ثض و طنهج ثظدٹجد و٭یٺأ ه ثٹث

دج ځه ٱمة مٺه میجد هلټ و طپ٢ی میی و ش س ث ٲی می و ٱمة طمظ ٹپ٨ طپ٢ی و تچ زیق و هؾ طمظ ٩دثٷ نجء و نمج

نه هلټ و نه طپ٢ی و ش ٩دثٷ نجء و نمج.ٲی ثض طنهج ٩دثٷ هؾ و ٱمه ثض ځه ٲی ث نه ٩دثٷ نجء ځه دی

تث ٩دثٹ د دثی هلیض د و دز ثض و ٲی زم ث سی څظه و تچ ٲی مـ دثی كه!

آٵج ث١ٺج -2زٺض مطذه څظن -1 كی ٲی وثؿخ ثض ځه: طنهج كهج ده نیض ٲی دثی هؾ تج ٱمه و ثځندد مجةلی كن: -4و ظم ده موه -3

اسرار، مناسک، ادله حج

272

نمجت ثتن ثض ځه ه میجد و آنله ث آته و وثتجص ٲی می -1مإله ځن دین ٩دثٷ «ؤد ت٪دٷ دهمج»ځده ١ٺج و موه ثض نه د ٹث ثتن و ځده ځه

: «فسض السؼ ثي الصفب الوس»د آنهج و ذ ثض ځه «: ٱلیهمج»آنهج نه ٲی میجد ١ٺج و موه وثؿذی ثض هظمی ځه ٽآد آمد دنجدثتن د ثمنه تج وی ثتن و ځده ٹض زڅ وثؿخ نیض ٹپ٨ زمجد ٪ن ١جٷ ځه ٹٲد

ثزج ثض ځجٹی ثض ځه ث ثوڇ دلنی ١ٺج و ٩دل ده ثنثة و نة آزنین دموه ځه ثدظثی ثتن و ځده آٵج ځنی و وثؿخ نیض ځه وی دلنی وی طج كه ځه سض تج ندٿ سج ث آٵج و ثنـجر ز وی ده نڄ آی ځده دلذجنی و دجتظی ث موظج٩ین سی آتج دڇ ثځر(د نی ځه ثهیجنج دج ظ

ن طج ده ثهظیج٧ مج ٱمل ځنن؟ تج ځن ز دج ث ظ سیجه می ٲی میځن ث ٱپخ تج ؿلد سجزجت ث ده منظهی إلهی ثتن و ځده ظ ث وثث می

دلذجن؟ ثظیج دج مجض. دٲ٦ی ثذج ط٢تن ثض ځه دثی دثه ځجٹی ثض سجةین و ځده ٲی

ظوذجح دجال ٹظن ثض ځه دثی طدثنجتجد و سیجڅجد ث و جت ثتن ځٺجتض ث 1ځنځن دجال دج كنجنڂه دٲ٦ی ثذج ځه دیجد مظوذجص ٲی ث می مظوخ می

ٹظن ده ثنثة تڀ ٽجمض ث دثی تد ځٲذه مظوخ مه ثض و ثځندد ځه ج طج د ځٲذه ث ث زمجد سجةین ت جت دجال ٹظن ثظوذجدی زم نثظه د می

كه ده وؿدح.ده هڂم آته و وثتجص وثؿخ ثض ٲی مووة میجد ثتن و -2مإله

ځده دج ځه ثڅ ثتن میجد ثل مـثلوثر تج یجدجد ٩ٷ مپجدل دد آد ٽمض ث ٲی مودح نیض و دجت ؿذثد د.

ځه ١ویوأ ٱذثلهمجد دن هـجؽ ثض ځه ث ه٦ص مدی ثدن ؿٲٺ سیر ث نجنی ځه دث د . كنجد1

ځنن آتج ځجٹی ثض ت (ځدهد ١ٺج تج موه دجتظن؟ ٹمد: آی ٩دثٷ میظ تج هیدثنجطی تچ دین ١ٺج و موه ٲید. ٩17دی ځه ث دنچن (وجةل دجح

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

273

وه تڀ و ث مٲنی زٺض و ددد ٲی ثتن ثض ځه ث ١ٺج ده م -3مإله موه ده ١ٺج نی تڀ و مودح ثض دنجدثتن كهج مطذه ث ١ٺج ده موه و

د. وی و و زٺظم ٩ذٲج ده موه ظم می ه مطذه زم ث موه ده ١ٺج میوثؿخ ثض ٲی ث ١ٺج وٯ و ده موه ظم څ كنجد ځه -4مإله

إن»ث نی ١ٺج ث ده موه ؿلد ثنثظه: الصفبوالمشوةمنشعبئشالله و ذ «مهد ثض ځه آٵج ځنی ده آنله ث آٵج ٹمده ځه ثڅ ده ٱڂ ځی و ده

ؿج نیض ث طـت ځن آ جنی دج٩ل ثض و ثڅ ١ٺج مظدؿه ی زمجدظم ځی ځه و زٺض مطذه دچ و ثڅ ث موه وٯ ځی و ده موه تج ١ٺج

د دج٩ل ثض و دجاله دجتظی زٺض و ث ١ٺج نیض زٺض تج زض و میتج هدث ث موه وٯ ځنی دج٩ل ثض و وٯ ده موه ظم ځنی ځه ثڅ ٱمث

و ز وٽض مظدؿه ی دجتظی ث ١ٺج طـت ځنی و آنله ده نیض و ططیخ ثی دج٩ل ثض. څظه ځه

څ نیظ ٲی ث ١ٺج دد ولی ثظذجزج ث موه وٯ ځ ثتنـج نی ث -5مإله ٲی دج٩ل ثض و دجتظی ث دچی ولی ثڅ نیظ ثظذجزج ث موه دد ولی ث ١ٺج وٯ و ده موه ظم ځ ٭جزث ض ثض څكه ثهظیج٧ طـت

ٲی ثض.مه ثض س ثڅ ٱمث څٺظیم ځه ٲی ث وثؿذجص ځنی هؾ و ٱ -6مإله

ث دج٩ل طٿ د تج نجٽ٠ ثنـجر څ طج وٽض ؿذثن دچ هؾ تج ٱمهثض و دجتظی جڇ تچ تج وٽض تچ ثٱجه ځن ثلذظه طمجمی هؾ تج ٱمه ث و نه ٹپ٨ ٲی ث ولی ثڅ ث وی نجثنی تج ٹثمدی طځ ځن تج نجٽ٠ ثنـجم

ثنـجر ز وثال نجةخ دچی و ځجٹی ثض.ز ١دص ثمڂجد دو مدث ١وض نیجدض ٲی زملدد ٩دثٷ ثض ولی ٲی ځه نه ٩هجص ث هع و ذغ ٧ ثض و نه سدید ٱدص و نه دٲ٦ی كیزجی

ث ثنو٢ج ثتن ثض ځه تج د ٹٲد مڂه تچ ٩دثٷ ٩ذٲج نجطدثنی

اسرار، مناسک، ادله حج

274

هجڇ ثض ځه ث١د زد و دی تج ثڅ زض ٩دی دیطدثن دڅ نیض و نمیځه ث زن و ثتنـج ثڅ مجثمی طدثن د ٲی ځن تج ٲی وؿه نمی ده زیق ثض ثمی ده دهذد نیض دجتظی دثت نیجدض د. مڂه

ث دیجٹثت ځه یلی زم دٲی ثڅ تڀ تج كن و ٱمث د ٲی -7مإله ٩ل و وثؿخ ثض زٺض و ث دچی ولی ثڅ تجی ث دج ٲیه ثض

طدثن زٺض ٱمی نذج ځه ث وی نثنظن مإله تج هد تج نیجد دده میه دجٽی ث لٶد ثنچج و دهظ ثتن ثض ځه طج كهجه و ث ده هجح آو

و و طڂمیل ځن ځه نیمی ث آد ث ده هجح ٲی و دپیه ث لٶد ثنچج څكه مپ٢ څنجزڂج ثض.٭جزث ثتنـج ؿجزل ٽج١ و مپ٢ تڂجنن

ځمظ ث زٺض و نی ثڅ ٱمی دج و ده زمجد نیض ځمظ دده -8مإله كه نی دج٩ل ثض و ثڅ ده نیض زٺض دده و ثځندد ٽی ٱمث ځم ځه كنجد

ؿخ ثض ث زند ١دص ٲی ده زم نده دپیه ث ثنـجر ز وثال وث څٹظه زٺض و دچ.

نجٽ٠ څثظن ٲی هثر ثض مچ ١دطی ځه ځج وثؿخ و تج -9مإله ځه ٩دثٷ څض ولی ثتنـج ندٯ سی آت كنجد مض مظوذی ده زم

څظن ث ن٢ٸ ٧ نیض ز ؿج ځه ده ٱی ٲی ث نجٽ٠ څثض س ث ځن.ؿج طڂمیل د٩ٷ د ٱ ث زمجد

ثڅ سی ث طپ٢ی ٱمث ٱمل ؿنی ثنـجر ز تڀ ظ و ثڅ -10مإله د ث دذد تڀ څدٺن ځٺجه ث ولی ١دص ؿهل كیی د ثو نیض

ٱمج د هخ نپل ځجٹی و ٹپیه ثتن مد ط٢تن ځه ١ویوأ ثدن كنجدو ث جت وثتجص دجح 1«اى وبى ػبلوب ئى وبى ربال فال شئ ػل»... ځن ځه می

نمجت ځه ثتن ځٺجه ثنو٢ج هجلض ٱم نی كنجد می «ئتبى السبء لجل التمصس»

ث ه٦ص ١جٻ(ٯد دجة مظمظٲی ځه سی ث طپ٢ی ٱمل ؿنی ځه ه 120 دجح 144 8. وثٹی ؽ 1

ثنظه كنجد ځه تڀ ظ ځٺجه ث و ثڅ نثنظه كیی د ثو نیض.سیر ٹمد: ثڅ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

275

ث آد ثتن و ٩ذٲج ثڅ ٥من ٲی تج سی ث آد تج ٥من ٩دثٷ تج سی 1ثض ٱمل ثنـجر د ثتن هڂم ده ٩تټ ثولی ػجدض دثز دد.

ه و څمجد ځ زٺض و ثض ولی ثڅ هجڇ ٲی و ثنـجر ثطپ٢ی نمد و ٱمل ؿنی ثنـجر ث ثتنـج دج آنـج طٲمی ځج نیض زڅجه ٹهمی ځه ٲی طمجر نذده دجتظی ده ثهظیج٧ وثؿخ تڀ څجو ځٺجه ز و

څكه ثتن ذ 2ځن مڂجد ط٢تن می ځه ذ ثدن ث ث طمجر ځن كنجد ٲیثن و ی ث آنـج ځه څوزی ث ٹپهجء دثد ٱمل ځهث نٮ ن ٥ٲیٸ ثض ول

دن ٱمج و ثمؼجل هؼبمٲج٥ی زم نث ٽجدل ٽذدڇ ثض تث ١ویوأ مد ٱمل ؿنی سی ث طپ٢ی ثض ځه زمأ ثٱمجل ث ده ؿ طپ٢ی ثنـجر

اله ثه و ثتن ذ دج ٹ٣ طپ٢ی مد سی ث ثطمجر ٲی ثض و دج ؿجی ثهظیج٧ وثؿخ زض.هثٽل

دنجدثتن ځٺجة ٱمل نجدةی س ث زمأ ثٱمجڇ و سی ث طپ٢ی تڀ ظ ثض ١دص ٱم ولی ثڅ سی ث طڂمیل ٲی دج ١دص ثظذجه تج ٹثمدی تڀ څدٺن ثض ثمج ثڅ ث وی ؿهل ده مإله دج ٭جزث كیی

و ده ٩د ځلی كدد ځٺجه نیض ځه مد ثتن ذ ٹپ٨ ثظذجه ثض ٵی١دص ٱم ددٷ ٽجٱه ثض ثنو٢ج زمین مد دثز دد ځه

ثظذجزج ٲی ث ځمظ ثنـجر ثه ولی ٵی١دص ثظذجه تج ٵیٲی ثتن هڂم ؿجی نیض.

ثر طمجر ه دد و سی ث طپ٢ی دج نم ځه ذ ځجٹی ثض ځه می ث آد ه٦ص سی ثٱمجڇ ٱمه . كنجد1

دد دثی ځ دظ ر؟ ٹمد: تڀ ظ ځٺجه ده څٺظم: كدد ثتن ط٢میم ث څٹظم نم نی طپ٢ی نڂه زمكدد د ثو ٵجلخ ر دج نثن ثنځی ث مدی ث دت ٹمد: ثی همظ ځن ث طد ثنجط دد د طد

ثنظه و تج الثٽل ث دثی ن و س ون ثض ځه ثتن م هڂم ث می« ظی ثض و د ثو كیی نیض ض.ٹهمیه ځه ٱمل نجدةی سی ث طپ٢ی هثر ث

. دجة ځی ځه و ٲی ځه و ده څمجد آنڂه زٺض ثض طپ٢ی نمد و دج نجد زمذظ و دٲث تج 2 «.ث طمجر ځن آم ځه ٲی نجٽ٠ دده؟ ٹمد: تڀ څجو ځٺجه دز و ٲی

اسرار، مناسک، ادله حج

276

ٲی ٩هجص ث هع و نـجض ٧ ١وض نیض څكه -11مإله ج ٵل دده ځه دد تج لذج زم مظـن دج و٥د ت مظوخ ثض ځه ثڅ دی

ٲی ض ثض و ٹپ٨ طٿ وثؿذی ث وثؿذجص ثهثر ث ځه سجځی لذج ثألهد٧ ځه څكه سجځی دد لیل ثألٽدی و سجځی دد ثض ٱلی ثض ٱلی

٭جزی نث و ثهظیج٩ وثؿخ نیض ولی ٲی هؾ ځه مور زم نیض .ثتن ثڂجڇ زم مد نث

٧ ١وظ نیض ه ٭جزث ٲی مدثالص: ث سی زم ددد -12مإله ولی دجت ٩دی دج ځه دچدتن ٲی ځ نه ثتنڂه ٹٲد تڀ و دچ و نذجڇ ځجی و ش و ور و نذجڇ ځج تچ و ده زمین مندثڇ ځه ٩ذٲج ث نٮ

میجد ثظثهض ځن ثتن طدثن ٱٷ مر ٲی نڂه ولی ثڅ ظه میدلڂه دهخ ثذج مظوخ ثض ١ٺج و موه مپثی دمجن و طنهج دین ثه

طدثن ٹج١له ز و دود ثض ځه ١دص ظچی تج ز هجؿظی تچ میطدثن ٱ نذجت ثظثهض ځن تج ٲی ث زج نمجت ثمج ځده ١ٺج و موه می

ثی مڂغ ځن و هظی ٩دڇ زم دز و نه آنڂه ث و دلڂه مظوخ ثض مپ ؿهض ده ثتن ٩ٷ و آد ٩ٷ دو دلڂه ٹپ٨ د آد و ځده. ځده ١ٺج و موه دی

ٲی ث نذجت دود ٱ ث ٩دثٷ ٹج١له ز ولی ٭جزث -13مإله دود ٱطإی دیجنث ولی 2تج طٺیٸ څمج 1طدثن دثی ٹ ظچی میدٷ ثهظیج٧ ثض څكه ٭جزث ثڂجلی ده ١وض ٱمل وث طإی ځن. نمی

٩دثٷ ثض ولی هڂم ڀ ٱ وزجی ٲی مجنن ڀ -14مإله مدثالص ٱٹی ٧ نیض دجت ١دص ڀ ده ٽی ٹڂ ځن ثتنـج كدد

ٺج و موه ث طإی ٩دثٷ ځ و ظه آتج ٲی ١ځه ١ویوأ مومدن ملم ثض دجة می ځه . كنجد1

«.آی»ځن؟ ٹمد: ثدن نجد ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ځه سیر ث می ځه څمج ه ه ٩دثٷ جنه ث ځه و ٲی ث طإی زا. 2

٩دثٷد 60(وجةل دجح «. ثنثر مجنٲی نث من در ثهیجنج ٱپخ می»ثنث؟ ٹمد: می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

277

٩د ځلی ١دص ٲی ث دین دو نه آنڂه ده مـ ځه تج مإتد د تج ده ڀ زجت ځه ث دچی.

ځه ٹض و آم ٲی ٩ذٲج ده ٩د مٲمدلی ځجٹی ثض كنجد -15مإله ثی وی ٩دثٷ څض نه آنپ ثهظیج٧ و ٽض زنی ځه زملدد مـمه

د ځد ده وثڅن هځض ځه هټ طڂجد ثد و دد و و ده ثتن د و آدو و څهی ث زملدد ث٩ٺجڇ څجه ث ودهثن٦ذج٧ ځه د نز و نه ؿدی دی

سض ثه دوی نه ثتن و نه آد آنله وثتجص آمه ثتن ثض ځه زٺض مطذه ٹض و آم وٯ ث ١ٺج و ظم ده موه ځنی و تچ زیق.

ثن و هـجؽ ث دج ثمج طـج ځد هؾ ث ثتن زیق زم كیزج طثیهوث ٩دثٷ و ٲی ث ثنـجر ثن ځه مـمه هزجی د جظه څثد ځ سیثته

وت ٩دی ځه ث جنه ده دجث تج ځج تچی می مج زمجده زن. نه! زڅدی ده ثتن و آد زم ځنی ٵث و آدی زم می ثهیجنج ثه ٹ ظچی می

ؿد زم ٲی ځنی ځجٹی ثض ٹپ٨ ځنی زمین نی و ١وذض زم می ی مید و مظوخ ض ځه ٩ی مجٹض ٲی زٺض دج و طڂث میٹٽ ثتن ث

مؤځ ثض مٶدڇ ځ ث دجی.ثص ن و سص ی تج و د څظی تج مپثی ثػ دنجدثتن ثڅ طنه

ثظیج دن زڅ ثڂجلی ده ٲیض طد ث دیه زملدد هجڇ ٩دثٷه ثهجرلڂه دد «: زوله»مچ ١دطی ځه ىجن و موظجؽ ده ؿذثد نیظی نمی

ثی ثتنـج مظوخ ثی و مجٹظی زم سیمده میجد و ٱدمض ذ ث ٹثمد ځهثض ٱپخ ٱپخ دڅی و مظوخ ٹثمد ه ث ؿذثد ځنی نه آنڂه ثڅ

ثی هظمج دجتظی مـث كن ٽمی ځه ٽجدل مدهٮه زم نیض مؼد ث سض ٹظههي س ػي السؼ حت »ؿذثن ځنی ځه وثتض ثض ٱپخ څ ځه

صس هي السؼ ػل ثؼض أ ول حن ذوس فال صسف ر هصسفب لىي سرغ ز ځه ث ٲی ( ؿجی دد هد و : »«الممس ال الوىبى الر زت ف السؼ

اسرار، مناسک، ادله حج

278

دو ٵٺلظی ځ طج طمجر و تج دٲ٦ی ث مووة مٲی ث سیمد دثی ؿذثندنچ دلڂه زخ سض ٽهپی د ث ده زمجنـجةی ځه الر ثض ٲی ځن

«.دجنو ثتن هتغ ث١دال دجة ؿذثد ٲی جؽ مووة مٲی آد زم

وی كن ٽمی طمجمی مجٹض و تج ٽمظی ث آد ثض ځه ث و ؿهض دج ځؾنجد هجلظی ث ثتن و ؿهض مٲی آد زم ثػ ثهجر و دود ثظیج دج ك

زڅ ج نث.سیمجةی ځ نه مهم ثتن ثض ځه ٱٹج دچدتن: زٺض دج میجد ١ٺج و موه ثه

وث هځض ځد زمین ثنثه ځه د ث وجنأ مهنی و مـمهسطد٩م مٲی ثنثظی ز كه سی آم د آم سص د ځؾ و ځدله

نجست ض و سض څظن و ز ؿد د ځه نظیـأ ثؿظنجحد ده كز و ثده ه ٹپ٨ ځن ثتن یل دنیجد ځن ثض زڅ ثڂجلی ده ٲی مج وث نمی

ٲی ځن مهن وم دجی ځه ث نٮ نجض و دین ه ؿجی مهنی دنیٲی ځنی ٲی ځن ځه یج٩ین دونی و ونی ث دح لچمجڇ ځنی ٲی

وث ځ و طد ث مجین زجی تجی ٲی ث ځه وم ٲی ث می ځن ځه سیثته« نج»زج ث ث ٲیض و ځنی و تچ زیق طج ٲیض ٲی ز ثتن هځض می

«!ننج نج»دج نه مج ٹپ٨ آ مٲی و ١ٺج و موه ث دثنی تچ هجؿظی ده -16مإله

و نمج نڂنی س ث ٩دثٷثننه هځض م٪دٷ نثی مجین نیظی ځه دیث ثوتأ هـثالد مظپیمج ده ٩ٷ مٲی ث مـ جؽ د آد ٽمض ځه

ط موه ثض ځه ٩ذٲج دجتظی زم ١ٺج ځده دلنط ثض ١ٺج و ٽمض ځدطجه «!السربل لداهى ػل السبء»دلنط و دط ث موه دج ځه

مجڇ هؾ و ٱمه ثض ځه دجت نیض ٲی زملدد جة ثٱ -17مإله نٮ ثظه دج ثتن ٲی دثی ٱمه ثض تج هؾ دثی د تج نیجدض ولی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

279

ثڅ مٶدڇ ثٱمجڇ ٱمة مٺه تج طمظ تج هؾ ثض د ثتن ثظٶجڇ طٲیین ثض و هجؿظی ده نیض طٲیین نیض ٹپ٨ ثتن ثنثه الر ثض طدؿه ثظه دج ځه

ن و زمین ځجٹی ثض.ځن نه طٺت ٲی می ثتنڂه ثظثهض و ٹ ظچی و تج ز طدٽٺی ١ٺج تج موه -18مإله

ؿجة ثض ڂی نیض كنجنڂه ثذج ثض دڇ ث(د ز و مڂجد طدثد دثن ولی آتج میجد ١ٺج و موه نی می ٹمد و ٽآد و ٱج می طدٽٸ می

٩د ځلی ثظثهض ثتن نمجت ځه ده طدٽٸ ځ ث دٲ٦ی ثذج كنجد میځه ١ویوأ هلذی ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ثض ث مووه ؿجت ثض كنجد

آی ثڅ »ځن آتج ثظثهض ځن؟ ٹمد: می ځه دین ١ٺج و موه ٩دثٷ می 1«.ددثز د ١ٺج و موه و میجد آد و دنین

ځن ظچی ثض طـدت میولی ثتن ذ طنهج ثظثهض ث ځه ٩ذٲج مینأ ننین میجد »و ١ویوأ ٱذثلهمجد دن ؤدی ٱذثهلل ث آد ه٦ص ثض ځه

.2«١ٺج و موه مچ ث ظچیدنجدثتن ؿدث طدٽٸ تج نظن دین ثه ثنو٢ج ٹ ظچی تج ز ٥وص تچ ثض ولی د د ١ٺج تج موه كه ظه دج تج نه دهخ

طدثن دنین هظی دٲ٦ی ثذج ث ده ثنثة ثهلل(د می نض دڇ طدثن طدٽٸ ځن. دة دپه د ز تڀ میدثند

هلټ تج طپ٢ی:د و دٲ ث دٲ ث ٲی ٱمة طمظ طنهج ده ویلأ طپ٢ی ث ثهثر جؽ می

ٲی ٱمة مٺه می ثض دین هلټ و طپ٢ی و هلټ ثٹ٦ل ثض مچ ثتنڂه و 3 ث دظه تج كذجنیه دج ځه دهخ وثتض دجتظی دظث.

ٲی. 30دجح الشؼ. وجةل 1 ٲی. 30دجح الشؼوجةل . 2وثؿخ ثض طثی د ځی ځه ث دظه تج كذجنیه كه هؾ ». زجر دن جلم ث ه٦ص ١جٻ(ٯد 3

د.20ه دجح ثلولټ وثلظپ٢ید (ثث هؾ178 8(ځه مپ٢د ٱمة مٺه ثضد (وثٹی ؽ « و كه ٱمه

اسرار، مناسک، ادله حج

280

و س ث می ه طمظه ٱپذه و ٽدجنیوؽ ث ثهثر هؾ س ث می ؿمة ؿمة ٱپذه ٽآد و ثٹث وؽ ث ثهثر ثتنـجزج دج هلټ تج طپ٢ی ثض

د هلټ و طپ٢ی س ث ځه مٺ٢د دثز آم و ٹٲد مجةلی كن سیثمد كنجد ٲی:

هلټ طثید ثض كه دج طیٴ دج مجین طه نی ١ٺ تج ز -1مإله ویلأ تچ څكه دج مجلید وث دج و طپ٢ی ځدطجه ځد مد تج نجن ثض ده ز ویلأ ممڂن و ځند مد تج نجن ث ته ځجٹی نیض مچ آنڂه ٽمظی ث

ځه نی سی ث طپ٢ی ٢د ثتن زم ځجٹی ثض كنجدآنهج ث دڂن ځه دهخ نځن مپثی ث مدی ث وٽظی ت دز ٱمل ؿنی د ثو ٵلذه می

دج نثن ځن و ثمجر ٹمد زمین ځجٹی ثض ثنجد ځه زمیه ٽیلی زمثه وثؿخ ثض ځند تج طثید ه نث ؿجةی ځه هلټ: طثید زمأ

ٹی نیض و آنـج ځه طپ٢ی الر ثض طثید زمه تج دٲ٤ دٲ٦ی ځجځجٹی نیض دلڂه ١دص ٱم ځٺجه زم ث و دجاله ؿ طثید زمه

ده ٱندثد هلټ تج كید مد تج نجن ده ٱندثد طپ٢ی ده ؿ ثتنهج مدزجی ظث ثتن و مؼد ثڅ ٽمظی ث ث د ځجٹی نیض و ث ثهثر دیود نمی

آت ځه زمأ ث نظثیه و نه ده هجح طپ٢ی ځه ځدطجه نه ده هجح هلټ می نڂه.

ه : ٭جزث طپ٢ی ٹپ٨ ځدطجه ځد ث نجن تج مدی و ١دص2مإله ت و ذیل ځجٹی ثض څكه دٲی نیض ځدطجه ځد جت مدزجی دد نی

دلڂه ٭جزث ځجٹی نیض و دهظ ثتن ځجٹی دج ولی دٷ ثهظیج٧ ت ثضثض ځه ث ز وی مد و نجن ځدطجه ځن و ځدطجه ځد مپثی ث ز تڀ ځجٹی ثض ثڅ زم ٹپ٨ ٽی ث مدی تج ١دص تج ٽی ث نجن ض تج

سج ځدطجه ځن ځجٹی ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

281

ز دهظ ثض مد تج نجن ث دج وجةل مٲمدلی دلین څكه دج -3مإله ویلأ ممڂن ځجٹی ثض مؼد ٽمظی ث نجن ث دجت تج دڂن تج دج نثد ٽ٪ ځن تج ز ؿد تچ ځه څدتن نجن ث ځدطجه ځ څكه دج د وثةی دج

ځن تج مپثی ث مدی تج ١دص ث دج نثد ٽ٪ ځن ځه نجن ث وح میو تج مپثی ث مد ث ددثن تج ده ویلأ ه نه ث طهه تج دج ض ث میجد دڂن

وث ځدطجه ځن ٵ٣ ځدطجه ځد مد تج نجن ثض ده ز ویلأ ممڂن ځه ٩ذٲج ځند تج طثید ځجٹی نیض.

هلټ كنجد ځه څض ٹپ٨ طثید طمجر مدزجی ثض ځه ثڅ -4مإله ځٺجه زم ث و ث ١دط ث دظث نه طنهج ځجٹی نیض دلڂه ١دص ٱم

څی و و ثڅ دٲ٤ ث دظث ٩ذٲج ؿجی هلټ ث نمی ثهثر دیود نمی څكه می میجد هلټ و طپ٢ی دده.

و ثڅ ؿجةی ځه هلټ د ثو وثؿخ دده ٽمظی ث ث دظث و دٲث ن نیض زم ٽمض تچ ث كنجنڂه ده نیض هلټ دده ځجٹی ثض ولی ثڅ ده ثت

نذده ځجٹی نیض مچ آنڂه الثٽل ٽمض وم ده نیض هلټ دج و طیٴ تج مجین ث وی ٽمظی زم ځه ٽذد طثیه دڂ و دثی ٽمض ثوڇ

١دص ٱلم و ٱم ځٺجه زم ث.ځدطجه ځد مد تج نجن ثنثة مٲینی نث ځه ثڅ ده نیض طپ٢ی -5مإله

طجه ځنی و ث زمأ مدزجی و ١دطض ځدطجه ځنی ځجٹی و زج ث ځد زمأ نجنځدطجه ځنی ځجٹی ثض دلڂه یلی زم دهظ ثض و ثڅ زم ځمی ث مد تج نجن

طج آنـج ځه دچدتن ځدطجه ځ څكه ث تڀ نجن تج ث كن مد دج میثد زمه هجڇ ١ٻ ٱٹی ثض.

ی طثید زمأ دٷ س ث طپ٢ی ٱمة طمظ ده ٩د ځل -6مإله ٽدجد مجنه تج هلټ د ثو ثڅ تڀ مجه تج دیظ دٲی ثهظیج٧ ثض څكه ٭جزث

وثؿخ نذج د هخ وثتجص مجنٲی نث.

اسرار، مناسک، ادله حج

282

ٹپ٨ ثهثر هؾ وثؿخ ثض هلټ تج طپ٢ی مجد و مڂجد -7مإله طمظ و مٲینی ځه: و ٱی منی ثنـجر د و هلټ تج طپ٢ی ٱمه ؤٱم ث

طدثن موه تج مـثلوثر تج ز ؿجی مٺه مجد و مڂجد مٲینین ث میمڂه تج دیود مڂه زمجد و ٲی تج و دٲ تج كن و تچ هلټ تج طپ٢ی

طدثن طإی نڂن و ٩ذٲج طج هلټ تج طپ٢ی ځن ولی ثهظیج٧ ثتن ثض ځه طج می نڂه ثتن مص مور ثض.

ثڅ تج ٹض هلټ تج طپ٢ی ځن و مـث مور تج ث وی -8إله مهد تج نجثنی كنجد ځ ز وٽض ٹهمی دجتظی هلټ تج طپ٢ی ځن و ثهثر

ث ومی دج٩ل ثض ولی ثڅ ثهثر ومی دثی هؾ دده دهخ ن٠ ٱمهو ثظوذجدج ١وین و ثهثر هـ نی ١وین و هلټ تج طپ٢ی ث ثو جٽ٨ ثض

تڀ څدٺن ځٺجه دز ولی ثڅ ٱمث سی ث طپ٢ی ٱمة طمظ دثی هؾ مور د ثهثم دج٩ل و دجتظی دثی ٱمة طمظ طپ٢ی ځن و دٲث دثی هؾ

ٽذل نی كنجد ثض ځه ثی س ث ٱمة مور د كنجد ځه ثهثر ز ٱمهد ثهثر ومی دج٩ل و دجتظی دثی ده ٩د ځلی كه ٱمث و كه هدث و ؿه

ثولی هلټ تج طپ٢ی تج ٹپ٨ طپ٢ی ځن.ث تڀ ظ ثڅ س ث ٲی و سی ث طپ٢ی ٱمث ؿمجٯ ځٺجه -9مإله

ٺجة وثؿخ و كه دج ٭جزث ځثض و كنجنله ث وی ؿهل تج ٹثمدی ٺجه ز ځه د هخ ثهظیج٩ی ثڅ دظدثن ظ وثال څجو و ثال څدٺن دجتظی ځ

ثظدٷ ٽص مجلی طٺجوص ث.و كنجنڂه څض ثڅ سی ث طڂمیل ٲی ؿمجٯ ځن څكه ٱمی نذج ده

ث تڀ څجو ثض و ثڅ سی ث طٺ٢یلی ځه مإله نهم ٲی څض ځٺجه ث دج٩ل ثض. ٲی ٱمة مٺه تج طمظ ٱمث ؿمجٯ ځن ٱمه

طدثن ث تچی ثظٺجه ځن ده ٧ آنڂه طپ٢ی میدثی هلټ تج -10مإله ځ مور نذج ځه مور هټ نث تچی ث هلټ تج طپ٢ی ځن ولی ثڅ آد

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

283

كه آةی څكه د ثو څنجه ځه ثض و كنجد زم ځ مج ث ثهثر دیود میدثنی ٩ٷ زند مور ثض هټ نثی ث ثو طپج٥ج ځنی ځه طد ث هلټ تج

ځن و ثڅ ثو ث وثث ځی طپ٢یص جلی ث ثڂجڇ نیض تث ٱذجص ٢یطپ ست نیض. ث دج ویلأ مٲ٢یض ثنـجر

ثڅ هلټ تج طپ٢ی تجص ٹض تج ث وی نجثنی طٿ ځی و -11مإله ٥من ٩دثٷ نجء تج س ث آد تج ز وٽض تچ مظدؿه ی وثؿخ ثض

طڂث ٩دثٷ زم الر ثض تث وٽض ٩دثٷ نجء ث ثنـجم زی و ٭جزث طپ٢ی تج هلټ ٱمة مٺه ثض و ثظؼنجی ١دص ؿهل تج نیجد نیجمن لیل

آو دج ځه ٩ذٲج وثؿخ ثض مچ آنڂه طڂث ٩دثٷ هؿی و د مپض نیض.

طاف ساء:

دیجد ځتم طج ثتنـج وثؿذجص و منجڀ مظځأ ٱمة مٺه و طمظ ث موهجطپ٢ی و ثځندد ٩دثٷ 5ٲی 4نمج ٩دثٷ ٩3دثٷ 2ثهثر 1ځه ؿمٲج سنؾ ثض

نجء ځه ث وثؿذجص ٵیځنی ٱمة مٺه و هؾ ثض.تڀ ث و مد هجڇ ثهثر نیض ٹپ٨ وثؿذی ٩دثٷ نجء زیق

ثض ؿثی ث ٱمة مٺه و هؾ ځه ثڅ طٿ د طنهج طٿ وثؿخ طپتذج ځن ٹپ٨ تڂی ث مومجص ی ه و ٥ی ده هؾ تج ٱمه وث نمیمظپل

مجن. ثهثر ځه وثد٨ ؿنی ثض زملنجد هثر می

1. 2. 3. 4. 5.

اسرار، مناسک، ادله حج

284

٩دثٷ نجء ث نٮ مجد زم موو نیض هظی هؾ ځه دجت طمجمی ثٱمجل طج آ توـه ثنـجر د طج كه ده ٱمة مٺه ځه ز وٽض

ی دلی هؾ ثهظیج٧ یلی ت ثض ځه طدثنی ثنـجم ز دثظی می ١دص ثمڂجد ث توـه نچ.

و ث نٮ مجزیض ثوڇ ٩دثٷ ٱمة مٺه ثض ش ٩دثٷ هؾ و آ زج نی ثزمیض ٩دثٷ نجء كه هؾ و كه ٱمة مٺه و نمج ثتن ٩دثٷ

طجد د آنهجض.ه دج څل آح ځد مجزی ولی طـج ځد هؾ ثتنـج زم ٵدٵج ثتـج ځ

څین: ځه: ثڅ نمج ٩دثٷ نجء ٵل٨ دج ٱمل ؿنی و طمجمی ٹثوثنی میمجن ١دطی ځه ثڅ نمج ٩دثٷ ٱمه تج ٩دثٷ وثد٨ د و دز هثر می

ځه ز كه زم نمج نمی هؾ ٵل٨ دج تچ نددض ده نمج ٩دثٷ نجءڅی ٩دثٷ ٽذلی: ٩دثٷ هؾ تج ٩دثٷ ٱمه ٩دثٷ نجء ض دج مج طج آ

زظی وثنچهی ٩دثٷ ٱمه و نمج ځن ثض ځه ١دص د٪دن ث كنجد دی و ٩دثٷ هؾ نی ده نذجڇ هؾ ځه ٱ٪ و د زم ثهثر جؽ نمی

ثتن دج ځه مجن و ش ٩دثٷ نجء ثض و جت ٩دثٷ نجء هثر میو مومجص ثهثر ثض طنهج دج ٩دثٷ ثوڇ هدص ؿنی كدد آم هدثص

د ٩دثٷ تچی الر ثض ځه تأ م مض ثتن ثهثر كن آطه هدڇ نمی ؿهض زم ٩دثٷ نجء نجر تجٹظه ثض. ث دڂن و دتن

وليوفوانزوسهموليطوفواببلبيت»ثلذیض ثظالڇ ل٪یٺی ده آتأ ثتنـج ثةمه ثزل الع تيك ثن ځه ثتن ٩دثٷ نجء ثض. ٹمده «

ثلذظه مپ٢د ثتن نیض ځه آتأ ٩دثٷ ثنو٢ج ٩دثٷ نجء دج تث دود ڀ س ث ثٱمجڇ ٱی نظین ٩دثٷ ٩دثٷ تجص ثض دلڂه مپ٢د ثتن

وليطوفوا»دج تث ؿملأ ثض ځه ٩دثٷ نجء نی ممدڇ ثتن آته می ځه « ولي» ث١ل وفوا ت دج و ث دجح طٺٲل ثض مظ٦من مٲنی طڂلٸ تج ځؼذص می «

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

285

ځه ٩دثٷ تج همض تج ٩دثٷ تج ځنی و هثٽل و ٩دثٷ ثض: ٩دثٷ تجص و ٩دثٷ نجء.

هؾ طمظ:دج س ث ٱمة طمظ هؾ طمظ ځه د ور ثتن مـمدٱه ثض وثؿخ می

د دجتظی دثنیم كه ځجزجةی ثتن و ثځندد سی ث دوغ ثٱمجڇ ثتن میجد وثؿخ تج هثر ثض:

د س ث ٱمة طمظ دیود ٹظن دی ث ثنثة ٺ سی ث څٺظه می -1هؾ طمظ هثر ثض څظه څٺظیم ث نٮ ثله ١دطی هثر ثض ځه

هـ تج الثٽل ثهظمجڇ ٱجی ز ځه ثػ ثتن ٺ دثن ده هؾ نمید ځه طٿ دثز تج ٹج١لأ تڀ مجه میجد ٱمة طمظ و دڅظن می

و ١دص ثوڇ هثر و ثتن ١دص دود ٥وص هثر ثض وثال همظی .زم نث

ثی زم ځه ثن ٱمة مٺه دین ٱمه و هؾ طمظ ز ٹج١له دٲ٦ی څٺظه -2 ون د همظ نیض.دج هثر ثض ولی كنجنڂه څض تتم لیل

ثن طثی دین ٱمه و هؾ طمظ هثر ثض و څٺظیم ٹپ٨ څٺظه -3ؿجةی هثر ثض ځه هلټ ٱی ٽدجد د ثو وثؿخ دج و ځمظ ث تڀ مجه دٲی ٽدجد مجنه و مپ٢د ثتن ثض ځه مدةی دثی طثید ٱی ٽدجد دمجن و ثنثة

تڀ مجه زم ثهظیج٧ دی نیض.١ی ځد و ځند څیجه هر نی ځه هثر ثض د٪ی ده ٢د میجد -4

ٱمه و هؾ نث دلڂه ثتن و زمیه ث هر د مور و ٵیمور هثر ثض و ثتن ث ثهڂجر هر ثض تج میجد و ثهثر.

دنجدثتن ث نٮ لیل هجلض میجد ٱمه و هؾ طمظ دج هجلض س ث ٱمة مٺه ثلمپو هـ ٹٽی نث ؿ آنڂه وثؿخ ثض س ث ٱمة طمظ هظیكنثد

ث نی ده ؿج آو.

اسرار، مناسک، ادله حج

286

ثمج ثڅ ثنظه تج نثنظه طدثنظه تج نظدثنظه ٱمث تج ٵیٱمی س ث ٱمة طمظ هـ ث ده ؿج نیجو آتج ثتنـج ځٺجه تج وثؿخ تچی د ٱهة ثو

څ مظ٪ی دده وثؿخ ثض آتنه هؾ ٹپ٨ ث مجن لیلی ض نیض می طمظ ځجملی ثنـجر ز.

دجن ده ز نیظی ٱمة طمظ ث ثنـجر ث و كدد ثتن و تڀ وثؿخ میهـ ث نی دجت ده زمجد نیض ثنـجر ز ځه ثظدٷ نیض مدؿخ د٪دد

د هؾ ثض.ومی و نظیـه د٪دد وثؿخ م٦یټ دده و س ث ثالدر تج ز هـی د حزمچ ثتنڂه

ثتنڂه ٱمة طمظ ث دثی د نیض ځه هـ ث دثی تچی نیض ځن ځه دٲی نیض ز وی ٱمه و هؾ ده هجح وثؿخ د مودح و ض

دج څكه ده ثهظیج٧ وثؿخ دجت دٲث ز و ث طڂث ځن.

اکى حج:

ث ث آٵج ثتن ٹظ څٺظیم و ثځندد ن میجد هؾ طمظ و ٽآد و ثٹ ٹٻ دجة هؾ طمظ ثض.

ثولین وٽض ثهثر هؾ طمظ س ث طڂمیل ٱمة طمظ ثض ز وٽظی ث ثلوثر طج زنچجمی ځه ذحزطج نهم ه تپٲهه زجی هؾ ځه ثنـجر د: دثڇ مجه

ی ٱٹجص ث ٿ دظدثن ده وٽدٷ ٱٹجص د ځه ثڅ طإی ځن وٽدٷ ثظیج نڂن.

و كث ثهثر هؾ طمظ ث د مڂأ و ثهثر هؾ ٽآد و ثٹث ث میپجص تج ض ځم ث جؽ هر ثض؟ تث ٽآد و ثٹث دثی ثزل مڂه ثض و ث سی

ثی د آنهج وثؿخ نذده تث مین ٱمة مٺه ث سی تج س ث زم ځه ٱمهث هؾ آنڂه ثزل جنه ثض دجتظی ثهثم هؾ ثنـجر زن و ٹپه ث

دیونی دج ځه ث هجلض ٱجی جنچی و ونی دود د و آنڂه دیود

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

287

طمظ زم ث دیود مور ه ثځندد دجتظی ود مڂه نیض و دثی ٱمةثی ٩دثٹض ٲیض: ځجمل نذده ځه ث مور د ځه دیود د و زند دیچجنه

و دجی ثی ثځندد دثی طڂمیل ٩دثٷ و ٲی ځهیه و ننـیه څ ثه ٲد و زج: ٱٹجص دو و ش دثی طڂمیل نجض ده ١وثی نجض

ثص ده مٲثلوثر وثنچهی ده منی: ١وثی آوزج دو س آنچجه دج دینی دجتڀمـث ه زجی ٱملی نٺی و ثػذجص منی لی س ث مٲٹض و ٲد دٲ ث ؿذهه

دثی ٩دثٷ جنه و ٲی ده ه ث دڅ.ثی سی زنچجمی ځه مڂه دثی هؾ مور ی طج ثتن مثهل ث ی نڂه

څدنه ٩دثٹی ث نثی نه ٩دثٷ هؾ ځه زند وٽظ ث ٱی ٽدجد هټ زیقنیه و نه ز ٩دثٹی تچ ٹپ٨ ث مڂه ز ؿج ځه و كه دهظ ځه ث

وثر ٢د مپجر ثدثزیم و هـ ثمجٱیل مور د و ش ده مـثل ځدف ځن.ه زج: ٱٹجص دیجدجد نجض

لسث ال زم نیض زم ثتنـج زملدد نیض ٱمه ثض ځه هؾ طمظ ثنـجر می څٺظن زم الر نیض زمین ثنثه ځه ٹڂص لض: كنجد ط٢میمی ثی اهلل

ځجٹی ثض.

قف عرفات

زج: ٱجٹجنه دیجدجد نجضنچی زجی ځه نمجتجد آنـج ځه جنهه زجتض طج دیود مڂه آنـج ثهثر ٱمه لذیڀ

د طج ٭ه ٱٹه ځه ث مڂه آٵج میه هؾ ثهثر ه ولی ثتنـجدد ه میزج یی و تچ زیق! زی لذیڀ د ثض آمجه ده ٱٹجص: ده دیجدجد نجض

ٱدص هټ دثی نڄ : ځه ثتن لذیڀ سجي زج دج نجضمنی ثض طج ثتن ه څجر مٲٹظی ؿت و دیظدطه و ثٱمجڇه مٲه ٱٹجص

ط ځنی. كنجد تجٹظه ده ثٳ ځٲذه وی و ٩دثٷ آد كنجنی ث آد

اسرار، مناسک، ادله حج

288

ثی ثظی و ځجٹی نذد طد ثهثر ٱمه آمجڅی د جظأ ث دثظهث زم كنجد تجدی ځه طلذیه آمجڅی ث جظه میثځندد ثهثر هؾ

ثر ثمص ث دی آی آی دشج می«: لجه ثحز توبهب ثالغب ػله»څدةی: میڅجر ١جٽجنه و جل٢جنه ده هـی ځه طمجمیض و جةی د طدض ځه ه

مٲ و منی ث طدض.ه زجی آمدی: ٱٹجص مٲٹظی مهثه ٱٹجص خ ٱٹه ث منی د دی ځه سی ث ی و كه دهظ ځه

زج زج و دجتڀ ٱٹجص و مٲ منڇ مپ٢د ځه ٱملی جظن نجضثض آوزج و ثنـجر « منی»ث زجض دیظدطه ځنی و ثتن ی زمه دینی

ثنـجر « منی»زج آٵج و ده آوزجی دینی زج و دجتڀ آوزجض ځه ث نجض دج دظدثنی ٩دثٷ و ٲی ځجمل ځنی س ث ٲد و مٲٹض. د طج ثتن می

ثتنـج ٱٹجص ثض:طتن ثځجد هؾ نچ ث مهم«: وٽدٷ»ثتنـج ځـجض و ځج كیض ځه

ثض؟ نه آح و څیجزی نه جنه و جظمجنی نه مـی نه سیمذ و ثمجمی و نه وث ٹپ٨ سهنه ظی ثض ثحثی نچی و طد جلی ځه می دج هظی جنه

ثٳ و طٺظه و هظی ث نٮ منٮة دیجدجنی زم ؿجلخ نیض زیق ثض زیق س نڄ ثتنـج دثی كه؟ و كث ثتنپ مهم ثض ځه هؾ دود آد زیق

أفضتممن»ث مٲثلوثر ٽآد ده دڅی تج ه: ثض و دج زمجته فإرا عشفبتفبر وشوااللهعنذالمشعشالحشام زج ځدف د كدد ث دیجدجد نجض198:2( «...

تج ځنی تج ځنی ه موظر«: هثر»دینی ځت س ثی ث ن دجتڀ كنجنڂه زذتظجد ٹمد څكه ث سی ث څمثزجد ددت.

زمجد ه څثه ځه آد زم دثی هجؿی ځه ٱمة طمظ ث ده څمثزی څظهتجد و ش نپ٢جد نجض و دین ثض ځه ثځندد مأ ٱٹجص ځمجڇ می

مٲٹظی تج ځه ثتنـج تچ دی دپلأ ځمجڇ می« مٲثلوثر»ط مأ ٱجلی مٲٹض نجٽ٠ هثر ثض ځه مٲثلوثر ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

289

دص ١وثی ٱٹجص آنله طد ث څر ځن نیض ٹپ٨ دجتظی ده زجی ثنه د زج لض لذت ث نجض مٲٹظی زج و دی دشثی نجنجی

زج نه تڂی و طج ځه ٱٹجص ثض: مٲٹض ځه؟ و لذت ث كه؟ و مٲٹضث د و ه زجی سهځض و سدځض: مٲٹض نٺی و ثػذجص: ی٪جد نجض

ش ثػذجص ث زج و ی٪جدزج ی٪جد تچثد و: ث نٺی د و دی تچثد . -د ه ثه مٲٹض كهج ؿجنذأ: ی٪جد

چٺظج! نجض ی٪جد دثی كه نجض د و تچثد دثی كه ځه ث نجض ثض و د و مچ نجض ث دثی تجص هپیپی جنأ زمه

ث ځجٹی نیض؟ض څكه زجض نه تڀ تج و نج نه! ثتنـج ٱٹجص ثض نه ٱٹه. نجض

ث دثی تڀ نجض و نجض تڂی ثض دجت ی٪جد ث نض دح زمهجةذه ثػذجط دنجی طج دح نٺی ځنی ځه مهلأ ثػذجص ث دح و دی

ځنی.ث د دثی طڂمیل طدهی ثض ه وڅجنأ: ی٪جده ٭جزه نجض

زج زی طج ی٪جد و ی٪نض تجد میث نٺی آٵج و ده ثػذجص سج« ثال ثهلله ال إله»ځه ځد ث ننجی ث ث آنچدنه ځه دجت ننجی ځه ی٪جد دج زمأ وجةل میهم»دج نمدزجی همجنی طد ث ی٪جنی ځن و څمجد ځنی ځه ه همجنی و

يحسبونأنهميحسنونصنعب ه زجت ث دنج طج س دح ی٪جد و هیله « هټ كج ودث نج ندی طج ده كهة هټ ث هټ ث د طد نذن طج دج طإوتل آتجص هټ طد ث ده دج٩ل نڂجن طج ثتن ثه ث دیثزه دنجی و سیمدن زڅ نلٶی ځه زمیه نض نٺی ثض و ش ثػذجص نض

ثتجد ث ننجی ثنڂج ثتجد ی٪جنی و ش ثػذجص همجنی و طد طج تچ كچدنه طدثنی ثنڂججد ځنی طج ثنڂججد ځنی ث آنهج دچتی و ده ثه ثی

تچجنه وی؟

اسرار، مناسک، ادله حج

290

طد منی زم ځه سجتچجه نپ آوزجض ؿجتچجه ثمظوجد ٱملی آنهجض وی و ش ٽدجنی دثی همجد و مٲ نض ده ؿذهه دمذجثد ی٪جد می

څآود ثض سجی ث ثتن خ ث مٶدڇ دینی خ زم ځه ؿجی دجتڀدی ځه ٹث میثد طی آمجه دجی و دجاله زمه ؿج نض ی٪جد طی می

ثتن و نجض ث١لی « إال ثهلل»و ش همجد دثی (ثػذجصد « ال إله»دثی (نٺید: ځه نٺی مپمأ ثػذجص ثض و ش:

ز ځه د ث « پ ٱٷ دهمن ٱٷ نٺه ٹ»نجض د و تچثد ځه: نجض ثت ث نجض ځه د ث آنله دده و زظی آنڂه زظی و

دزج ځه ده د ثی دی زجی ځه ده د دظه ثی دنجی نه دج سیثته ددهثی نجثد نه! دلڂه: نجكی ددی و كی هه ثی ثی و د ث څم ځه آوتظه

زمه كی ددد و دج زمه جطدثد ددی و طدثنج ی دیثی ن ثی و ثنج څظه ه ددطد ث ه زمه كی ث؟ ث ث كی ی ثتن زمه كی ث ځه ده ثتن نجكی دی

ثتنهج و ثی نه د ثه نه س و مج ثه نه شه ث و ٩ذیٲض ث ځه زمأ ثه ثن. آنهج زم ث ثه

زج ځظجح جض ث دیجدجد نجضطد ثتن آتجص و ځلمجص و ٱدمجص نثص و ١ٺجص دت ده دح دنج ش ځظجح ٱمدمی ؿهجد ث دچجی

آد ث نی ده ٽض ددثد ځه آنهج نی نجی آتجص نجض تچ ؿهجدثن طد س ث ثتن و نجض د و زمجنن طدؤن زمه نیجمن ده ثی تچجنه

ذجص دهظ ثی ؿهجد نٺی ځن ځه: زمه ٱجلم ځظجح هټ ؿهجنض ث نی دثی ثػ سنشيهمآيبتنبفيال»طٲجلی ثض: آفبقوفيأنفسهمحتىيتبينلهمأنهالحك ...».

و دثی ثػذجص جتظه و دجتظأ ز ځه و ز كه ٵیثض ده ددی دنج ه وض و منه ثه و كجهه .. ث ض و تذجآد ثی تڂظج زمه ث نٺی ځن.

و دثی ه طج زم ثځنددزج دنج ث و ی٪جد زمه ث ثتن دیجدجد نجضزج دود ځی و ده ثه ثض ث سج نهی ځه ثه د آڅجه سجی ث كجهه زمیه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

291

فبتبعو»تڂی و كجه ٹثوثد ثض: صشاطيمستميمب هزا أن و السبل التتبعوا و ه فتفشقبىمعنسبيله .»

و ثتنڂه دیجی ث ثهجتغ آمه ځه ٱٹجص و مٲ زملنجد ٱج ځن و دثی ٱج دثنی ه ده ثی ثلظـج ځن دتن مٲنی نیض ځه ثتن و وٽدٷ: نڄ

مٲٹض ثض ځه ده نه! دثند ٱج دثی ٹهمید مدٽٸ و ثٹثته ثض و دٱجی ه ث آنله ض ثتمه دثنی و دهظتندجد مٲ٢دمین ث ث د

ٱٹأ ه٦ص ثمجر هین و ه٦ص ثمجر ـج(ٯد ثض ځه وم ث ؿجد ز و ؿجد ث وم ... ثتن كن جٱض ده ؿ ث ث ٹثمد ځن و زملنجد می

ی٪جد ٱج ځنی هټ ث دج ث دج نڂن ثتنـج زم دثی دٽثی ظچجه ٹثمد و دج٩ل ث طـلیل ځنی.

زج د دج ثتن نڄ ثتن ی ځه ث د مڂه آٵج و ده مڂه زم ثنـجر میثی ث دثی طدأ مٲٹظی ثتن ی ثلی ثهلل ثض زث ځه یص نمدنه ځه زمه

إنبللهوإنبإليهساجعون»ث دی ث ده دی ثض.ځه: ث دج « زجی ت و دجڅدی ثزمیض ثتن وٽدٷ ثض ځه نجض« ٱٹجص»د لٶض

«: مٲثلوثر»مظوٿ ثض ث نپ٠ ده دی ځمجڇ و ثځمل طج د ده ٲدی آد هثر ثض و ثتنـج مٲٹظی و دی دینی هثر ځه زمأ ثندثٯ دی دجتڀ

هتم ٽلأ ٲد و مٲٹض ثض.طتن ځن هؾ ٱٹجص مهمه م كچدنه وٽدٷ: طنهج نڄ دددثڅ ٹڂ ځنی

ثض دج آنڂه زڅ منجڂی: ثٱمجلی م٢د ثتنـج وثؿخ نیض ؿ تجدیم می زجی ت س هځض ثض ده ددی نڄ و ٱٹجص زم ځه نجض

ځه ثتن نڄ دنی دثی هځض ٹڂی ثض س مـمدٱأ منجڀ هؾ هځض مٲٹظی ... هځجطی س ث دځجص ده زمڂجی ؿجد و ه ٱپلیه ٹڂیه ثض: دنی

طن ز تڀ ثتن ی ثلی ثهلل دج زمڂج ځض هجمی و زمذظچی ځجمل ث ځه تن و نیجی مؤمن ده زم آمیظه و نیج و آط سیدن تڂتچ ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

292

ثتن وثؿخ ثض ٹپه ثث و ثهڂجر هؾ ده زم وظه و آمیظه د طج ثآمیظه هجؿی ث جنأ ث و مر دڅظه دج دٵجص نجض ث و همض ده مر دڅ نه هجؿی ث ث دڅظه و ث لټ ث وی څظه دڅ ځه

وهجؿی زملدد ځ زڅ نـ څدنه دٷ و څنجه ثض څدةی هؾ ١وأ زمه ٹپه منجڂد! طد وم و ؿجد هؾ ث ٹپه ثث و ؿم ث نمیددثد طج هـی نه و سجتنه ده ؿج آوی و دص ده زنچجر دڅظن دهظتن جص دجی.ٵد

هـ هطعرـ عرفات

آوزج:ه زج دینی دجتڀه زج نجض ث نڅی دثن ځه آٵج « نج»و ثتن ه څجر ثض ځه دجتظی

زج و وثس ی ځه ٵدجڇ ځد نجضدین ثنجةی و و٨ دجتڀه نجض: ٱلم سجته ثض و سی ثنثظن آنله سجتث و ثظدث ثض. د آنله ض و دی

دینی ځه ز و س و دجڇ ٱپل و ثنته و س ث و ی نجض و دجتڀنهی: منی: آوزجی ض ٱمل ١جلن ثض ٽر ؿدالنچجه ٱټ و ٱمل می

ثض ٱپی ځه د سجتأ مٲٹض ثض نه یجڇ. ځه د سجتأ ٱلم و ٱپل ١جلن ذ ثض ځه نظین دد و نجض میجد آر و هدث س ث ثنه

د ث دهض مین ٱٹجص دد ځه دح تڂتچ ث دنجن طج ٪جی څظه طڂث ند آر ی٪جد هدث ث و هدث ٵٺلض آر ث دنج طج ز و

و ٵٺلض نهن طج ځض هجمی ٵٺلض و ی٪نض دكیه سجی د ٹٻ ی٪جد طج تچ ث ـة منهیه ندن.د

ثتن آر ٱپل ځه هدثی ٱټ ٱپل ث سدی و كج ٵٺلظ ځ و آد ٱټ ه « ننج»كج ځج « نج»منوٷ ځه آوی ی٪جد ث طوپټ دی طج میجد ٲد ثض ځه میجد ٱٹجص ثتنـج ٱپل څ و ٱټ څ د ځه ثتن

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

293

ٱپل و ٽض و ٱپل و منجی ٱټ ٲد مٲ ثلوثر ثض ځه نجض دی آو. دینی ث ٱټ ؿندنی می دجتڀ

ځه آر ث ث ده ث دجڅض طد ٹن آر نی آر د دج ثتن ی و كنجدطد نجٽ٠ دده و ث ځٲذه ده ځٲذه: ث ث ده ث دج څ ځه ٩دثٷ نظین

زملدد څنجه جتظأ طدده ثض و ثڅ هؾ ٽآد تج ثٹث ثض ث ز آنله ځنی. ثی ده دی ث دجڅض می ه سی ځ

وٽدٷ ٱٹجص ث ٭ه طج ٵوح ثض ث آنچجه ځه دی دلنطتن طج ٽث څی ه زج ث طجد ثض طد نی دلنطتن ٽلأ ٱٹجص: نجض ٽله

ط د آد دی ٵوح ځن ثمج دی ٱپلض ٭لمجص خ مٲ طجدجد ط ځن. ثص ث آنلنجد و ٲد څجه مٲ آنلنجد

ططیذ ثتن ه څجر ٱپل و ٲد و ٱټ ث ده ططیخ دث ځه دج د زم د ٹجةه دینی دی هـض دج٩ل ثض نڅیض ٱج٩ل ثض ځه نجض دود دجتڀ

دینی نجض و دجتڀ دینی سی ث نجض نجنی و ٱټ دی دجتڀ و ثػ ثض. آمی و نجض و ٲد دود ٱټ و ٱمل ٱجپجنه ٱپیم و دی ؿندد

و ٽلأ ځه منذ آتن سیجر جلض دد مج ث ده تج كڂیه « السحوؿذل »و ثتن ه ثض دجالی آد ثنث دج ثتن هجڇ و ٱٹه مڂو ٱٹجص جلض ثدمی می

وی تج وٽدٷ ځنی ځه طد ز ځه دجی سج منذی ثتن جلض زظی و نه منذی و د ؿجزجی تچ ٱٹجص دطی زم السحو رجلنی آد و نڄ ثمنأ

نث ځه ١جهخ منذ نی آنـج د ث نٺی و طنهج ثت ث ثػذجص ځ زچ ځده ٱٹجص وٽدٷ ٹمد مر ث ځه ذ ثض سیمذ نجنین كنجد

ث٩ثٷ ده دت ده سجی ظ ظجٹظن طج سیثمدن وٽدٷ ځنن آنهج ث س د21 -(ثث هؾ مر!»ٹمد: ه ځن دج زم دڅظن

اسرار، مناسک، ادله حج

294

ه ث ٱٹجص ثض ٱٹجص ؿجی سجی ظ من نیض ثتن سهنأ ١وث زمه 1«.سهنأ ١وث وٽدٷ ځنی طٺجوص ثتن مدٽٸ ثض: دوت و دی

اهلل آزج و ثتن و آد مچ و جه و و طد نی ثتن ١وثی نجضث و یجظمث مذج د ث ت جتأ ثهی منه ځه وٽدٷ مڂن و ػوص

ت جتأ ثةی ث ثهی دثظی مڂن ځه دثةی ث ثی ددثه ثڅ مجڇ و نجمدض تج څٹظن ه دثی هٺ٬ ؿجنضزم دج ځی ځجی ثی طنهج

وٽدٷ ځنی ځه ه ث دنینی آنڂه جته ثهڂجمض تج تج ثن دج دی ٹثمدچجه ؿ ث و تجڅجه و سجڅجه ثض.« ٱٹجص»

سوڅجث لم ث ون ٹمج څد »ثتنـج ده څدنأ سجځجد ث ث ددثه ځه نین څجزمه زجتم ڃه زجتم دد و ثظدثد و كمم ونی نه څدض و

ز ؿج و هجلم: ونی ه زمه و زمه ؿجتمه څجزم ووڅجه و وؽه ٽث ه ونجةی زمچجنیم ث و لپجةض تج څثد ځه ده طد د زمه كی

2«.طدثنجةیڅدنه ثض ٱٹجص ثڅ ده ن سیجمذ څد ٹث ثی و ت منذ ثتن

نینی و آنچجه سهنأ ٱٹجص س دی و س ځنی.ثتن دی ث ٹپه ثث وٽدٷ ٱٹجص و ثځندد ٹپه ثهڂجم ځه زم تی

تجدی نه س ث جلی ځه څمجد ځنی نڄ ثتن ١وثی و ٱٹجطی س ث ٱٹجصجلی ځجی ثض سدٿ و طدجلی نه! دلڂه دجتظی لذت ث ٱٹجص دی و ش

ده مٲ وی. و

مٲجوتأ دن ٱمج ث ه٦ص ١جٻ(ٯد.13 1ت ؽ ؿ الشؼ. وجةل 1 ث ه٦ص ١جٻ(ٯد نی ځه ثتن ٱج ث دڇ څثمی(د ده ٱلی(ٯد تج 13 10ؿت ؽ الشؼ. وجةل 2

ث.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

295

احکام قف عرفات:

ث١ل وٽدٷ ٱٹجص ځن ثض و میجد ٭ه و مٶد وثؿخ و الر ثض ځه زد نذج و ض ځم ثنځی دیث و زث دج زمأ وٽض ث دثح تج دی

دث زم نیض ځه نجض تچی ؿجتچتن وثال وٽدٹ دج٩ل ثض و نیجدض لی كن:نجض طد نیض و ثځندد مجة

مجند مپثی دین ٭ه و مٶح ٱٹجص ځن ثض دج طځ -1مإله ثی ثض ځه دهخ ٹمدة د و ثزمیض ثتن ځن ده ثنثه هؾ دج٩ل می

ث « و جز و مهد»هؾ ٱٹه ثض و نی آتأ «: ػسفثلوؾ »ثهلل(د دڇ ؿمله ده ٱٹه طٺی ه.

مٶح وثؿخ ٵیځنی ثض ثڅ دی ث ولی وٽدٷ طمجمی مص میجد ٭ه وثنځی ځه ١ٻ وٽدٷ ځن ٱٹجص نمجن ٹپ٨ طٿ وثؿخ ځه نه طٿ

ځن ځه ثڅ زم طٿ ثتن وثؿخ ٱمی دج هـ دج٩ل نیض.دهخ كنی ث ثهجتغ ١ویوه و ١توه ځه ځدف ځد دڇ -2مإله

و ٱ٢ ث ده تڀ ثثد و و ز ځه نمج ٭ه ثهلل(د ث ده ٱٹجص څث میثٽجمه مـ نمه دثنن و مر ث زم مدٱٮه ٹمدن و ش دی

نمجت ځه وٽدٷ ث ثوڇ ٭ه وثؿخ نیض و مدٽٸ ٱٹه ځدف ځن كنجد میهثٽل سیمدد ثتن ثه س ث وٱ٬ و و نمج تڀ جٱض ثض ولی آتج ځی

طدثن زمین ثنثه طإی ځن؟ ددثن می دثز ثوڇ وٽض نمج ث زم ځه نمیوٽض ث دج و ثهجتؼی زم ځه ثوڇ ٭جزث ؿجة ثض څكه دٷ ثهظیج٧ می

ثوڇ ٭ه مپ ځه جت نج٭ ده ثتن ؿهض ثض ځه ث١دال ث ثوڇ ٭ه وٽض وٽدٷ ثض ځه ثڅ ٹپ٨ ٽی ث زمجد ثوڇ ٭ه وٽدٷ ځ ځن ث ثنـجر ثه

څ طج تڀ جٱض دٲ ث ٭ه زم طإ ځ طٿ وثؿخ نڂه ٢د ولی ثثڅ ثتن طإی دثی ثنـجر و نمج دج ز ١دص ثتن مپث ده هجح

آت څكه ؿ ثنثة وثؿخ وٽدٷ نیض و منجٹجطی زم نث وٽدٷ ځنی می

اسرار، مناسک، ادله حج

296

ثهظیج٧ دثز نمج ث ثوڇ وٽض ددثن ده ځه څٺظیم ځی ځه نمی ولی كنجدث زمجد ثوڇ ٭ه دجت وٽدٷ ځن څكه لیلی د ه ثڅ ٱی نثه ت

وؿدد نثتم.یلی ده ؿجض ځه نمج ٭ه و ٱ٢ ث تڀ ؿج مـ نمه تج -3مإله

٩دی ځه دظدثن طج تڀ جٱض دٲ ث ٭ه ده ٱٹجص ددثن دهمـثلوثر ض و آ وٽض وثؿذ مٶح ٱی د و زمین ثوڇ وٽض هظی ٱٹجص ث

ه ثض و دهظ ثض نمج مٶح و ٱجء ث ده مٲثلوثر طإی ثنث څكهو و خ ممڂن ٹت٦أ ځه ده ثنثة ه دهخ وثتجص طج ػلغ خ زم دج

میجد وٽدٷ و و خ طپیم د ولی ثڅ ددثز سجی ث خ ث ٱٹجص ث نی زمجد ٱٹجص ددثن ٢د١ج ثڅ و ٱجءدمجن جتظه ثض مٶح دظ ث ػلغ خ دچ.

وٽدٷ ځنی ٱٹجص زمین ثنثه ثض ځه څدتن سجی ث ثتن مص -4مإله ث ٱٹجص مجن ثلذظه هجلض دیثی و زیجی كه ثتظجه دج كه

هجلض دیثی و نظه كه دثه و كه ز ؿد تچ ٹپ٨ ددد ٱٹجص زد دد ١دص آ مص ث نذد تج دثح تج دی زیجی ځه ثڅ دپیأ

ثڂجڇ ثض و ١دص ثوڇ ثڅ مٲو نذج ٹپ٨ طٿ وثؿخ ځه و دی دٲ٦ی مدث هـ دج٩ل ثض تج دجت ځٺجه دز.

ث نڄ ثز ث طج آ ١و ثڅ وث ١وثی ٱٹجص دج و دی -5مإله ثثمه ث و دیود ٹض مٲلدر نیض ثتن مپث ځجٹی دج ځه وٽدٷ نیض

ځ ځجٹی دد تٲنی وٽدٷ ځنی ث ثنـجر څكه ثڅ ده زمین مص طدٽٸ میثه دد و جت ځمظ ث ثتن مپث هجڇ طدٽٸ زم ځٺجتض نڂن و ثهظیج٧

ی ثض ځه نثه هجڇ ثظیج ده ثوثؿخ ثتن ثض ځه هثٽل وٽدٷ ځنی ٱٹجص ث سیمد ثلذظه ده ثظؼنجی مدثن تج دلڂه ٱذد ٱجی ځه الثٽل دظدثنشهنأ

ثی زم دج ځجٹی څكه ٽیپهه ده ٽدڇ مٲوٷه تڀ جٱض ثض و نه آنڂه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

297

ځه نثنظه تج ثض ځه ث١د ثهظمجل زم ث ثله و ثض مچ دثی مٲو ض ثنٿ ث وٽدٷ ځن ځه دهخ ثله ځجٹی ثض.نظدثنظه دیظ ث ثتن وٽ

ځن كنجنڂه ث دنجدثتن وٽدٷ ځنی ٱٹجص هجلض ٱ و ٵیٱ ٹٻ می نمجت. ثهجتغ كنجد می

ځه څٺظیم مپثی مٲظنی ده میجد وٽض ثظیجی ځنی ٱٹجص كنجد -6مإله ج ٵوح ٭ه طج ٵوح ثض و وٽض ثظیجی وثؿخ تڀ جٱض دٲ ث ٭ه ط

ثض و وٽض ث٥٪ثی ٱٹجص مپثی ث مٶح طج ثثد ١ذن ثض و ثڅ دود ٱ ز و وٽدٷ ثظیجی ث ده ځلی طٿ ځ هـ دج٩ل و وٽدٷ ث٥٪ثی دثت ځجٹی نیض دلڂه طنهج دثی م٦٪ مٲو نه ځی ځه ثظیجث

ځیه ثض.م٦٪ ه ځه دج ثمڂجد وٽدٷ ثظیجی ثزمجڇ ځه طج ده خ ثڅ تج ٹض تج نثنض تج نظدثنض وٽدٷ ثظیجی ث ٿ ځن -7مإله

س ث د٩ٷ د ٱ وثؿخ ثض ز ثنثه ث وٽض ثظیجی وثؿخ ث تج الثٽل آنله ث ثظیجی ځنی ځه ممڂن ثض ٿ ځن وثال دجتظی ث٥٪ثی

ځن ؿدی ځه دظدثن ث ٿ ٱٹه ث ځه مپثی میجد مٶح و ثثد ١ذن ثض ثتن مپث ٽمظی ث ده هجح وٽدٷ ٱٹه آو و ث ثثد ١ذن طج ٩لدٯ آٹظجح ث ده هجح ثظیجی مٲثلوثر دیجو و ثتن مجموه دجة ؿجزل مپ٢: ځه

طدثنظه دش و نشیه مد ثڂجڇ ثض ثن و می ثنظه مإله ث نمی میطنهج ٹثمد ځج ثض ځه ٩ذٲج ؿجزل ٽج١ و مجنن ث نی ده تث مد لیل

مٲنی ځه مد مجموه ٹپ٨ مٲو ثض و ؿجزل مپ٢ سیدنتم دتن ثو می مٲو نیض.

ثڅ مـمدٯ وٽض تڀ جٱض دٲ ث ٭ه طج مٶح ث ٱمث و دود -8مإله ثض ش ٱ طٿ ځ كنجنله ده ثنثه ځن وٽدٷ ځه هـ ١وین

ثڂجڇ ثض و ځٺجه زم كنجنله ث ثوڇ وٽض ځم څثظه څنجزڂج ثض و هؾ دینث و ثڅ سی ث مٶح ٱمث و دود ٱ جؽ وثؿخ ثض

اسرار، مناسک، ادله حج

298

١دص ثمڂجد دڅ و تڀ ظ زم ځٺجه ث و ثڅ مٲو دده نه هثر ظی ١دص ثمڂجد ثض و نه ځٺجه ث ٹپ٨ زڅجه ٱ د٩ٷ دجت

ده ٱٹجص دڅ و ثڅ ثظیجث دنچض ٹپ٨ څنجه ځه و ثتنـج لیلی د ځٺجه نثتم تث مد ٹپ٨ دیود ٹظن ٱمی ث ٱٹجص ثض نه دیود مجند

ٱمی څكه ثهظیج٧ یلی دـجض. ١دص وؽ ٱمی كنجنله سیمجد و دڅض ٹپ٨ -9مإله د تث لیل ځٺجه ثٱم ثض ث ثنـجر ثه و ٭جزث ځٺجه جٽ٨ نمیطڂلیٺ

ث ثتنڂه دڅ تج نه و پد٧ ځٺجه س ث ػذدط موظجؽ ده لیل ثض ځه نیض.

ثنو٢ج ١دص ٱم ثض و ه ځه څٺظیم كنجده ظ ځٺجة -10مإله ز زیـه و سض ؿجزل مپ٢ ث نی جمل ثض و ثڅ نظدثنض ز ؿج ددث

ث زم نظدثنض طدده ځن و ځجٹی ثض. زم وه دچی و ثڅ ثتنث وٽدٷ ث٥٪ثی ٱٹه تٲنی مپثی ث مٶح طج ثڅ و٭یٺه -11مإله

ثثد ١ذن ٱی دد و ثتن ث زم طٿ ځ هـ دج٩ل ثض و ثڅ ث ثتن زم ثڅ ث ز و وٽدٷ ځه مٲو دد وٽدٷ مٲ دثی ثو ځجٹی ثض كنجد

ثظیجی و ث٥٪ثی ٱٹه مٲو دد و وٽظی ٱ د٩ٷ ځه زڅ وٽظی دثی ث٥٪ثی ٱٹه زم نمجنه ځه ثتنـج زم هـ ١وین ثض مچ

ز و ١دص دج٩ل ثض. دثی ؿجزل مپ٢ ځهثڅ ثوڇ مجه توـه ن دثثد نی ػجدض و دثی مج مد -12مإله

ت دد سیوی ث آنهج ثڂجلی نث دلڂه ١دص طپیه وثؿخ و ځجٹی طځه ٭جزج مدی زم نث تث ه ثض و هظی ثڅ تپین ده ٪جی آنجد ځنی

ثتن ١دص زم دجتظی ث ه ځن د ثظدٷ ثٹټ و تپین مظلٸ ث هل مینه تث زمأ ثتن مدث آنهج طذٲیض ځ و ٭جزث ځجٹی ثض كه طپیه دج تج

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

299

منحيثأفبضالنبس»ممدڇ ث٩دٻ آتأ ثٹج٥ه ثض ځه: أفيضوا ثم : ث مٲ « ځدف ځن.ه ی ممجد« نج»ثلوثر ځدف ځنی كنجد ځه

مظدؿه ده « ؤٹی٦دث»ثنذده ؿمٲیض ثض و ٪جح ٩ذٲج یل « نج»ثتنـج ځه زڅجه یل وجد مٲتجد ځدف ځن زجی ثدمی ثض ځه مجةیم ثٽلیض

مج ٥ یل مذجی یلی ده كهة ثنذده ملمین ننی و ثتن ؿجتچجه وهص ثتـج ثظدٷ و وةیض نڂنی ځه ؿجد هؾ ثتـج ؿم ثض و سیدظن

زجی مٲثلوثر نی ؿم ثض و ثڅ مجلٺض ځنی و ده ؿم و تڂی ث نجر ج ١وض هؾ مد ثڂجڇ ثض.ددٷ طپیه د

ڀ دج مظجدٲض دثثد هـظجد ز ١دص ثڅ ثظدٷ مڂدٿ دج دیه ځه یلی زم دٲی و دلڂه نجنی ثضه ١وین ثض و ثڅ زم تپینی دج

كنجنله دظدثنی ؿم میجد و طڂلیٸ ځنی و دٷ طپیه نذج ؿم ځن و ثڅ الر نیض هؾ ث طڂث ځنی ځه لیلی د دٷ طپیه دج زمجد ځجٹی ثض و

لور طڂث نثتم و ث٩دٻ ثم آتأ ؿم د لیل د ځٺجتض ثض.آتأ ٹدٻ طڂلیٸ مٲثلوثر ث ١توج و طڂلیٸ ٱٹه ث ٥منج دیجنثظه ځه

مٲثلوثر ٩ذٲج سیوی ٱٹجص نی ٥وی « نج»دج وؿدح سیوی : «م ػسف الر ؼسف البس ف»ځه ض ث دڇ ثځر(د ثض و ذ ث

څین و كه د ثٽظذج و ث می مر ٱٹه«: نج»و ٱٹه زمجد ثض ځه ثظنظجؽ ثض ث آتأ مذجځأ مٲثلوثر.

یل «: نج»دنجدثتن ث١دال ځد هؾ زیق ثٽلیض مزذی هټ مجلٺض دج و ثل « نج» وثال ٩ذټ ثجة آته جؽ ث ؿمٲیض و څوه ثځؼتض ث نث

«!ننج»و دجت طدؿه ثض ځه دثثد نی نی مجنن مج دثی ثػذجص وٽض ٽض

ځنیم ده ج٩ ثتن ٽض تڂی و و ٽذل ث ٱٹه ځه مجزه می ځنن و كنجد مید هؾ ځنن و ٩ذٲج مج زم ځه دثی ٲجة و منجڀ هؾ ځ ثٱدر زدڇ می

اسرار، مناسک، ادله حج

300

كه ثٹټ زجی جت دد و كنجد دجیم دجتظی ث زمین ثٹټ سیوی ځنیم نه ثٹټ میمڂأ »و٩ن مج زم دج ثتن ثٹټ ثظدٷ ٽ٪ٲی ثظه دج ٹپ٨ ثٹټ ځد هؾ

میثد ثض و د.« مڂمهثی ځه مپظ٦جی طپیه ثض مدث طپیه دجتظی ده زمجد ثنثه -13مإله

څدنه مل ده ثهظیج٧ نذض ده مدٽٸ ٱٹجص و مٲ زیقٱمل ځ ځه ثڅ ٱمنجٹجطی دج طپیه و هٺ٬ وهص نثظه دج ثتن ثهظیج٧ ؿجة و ثهیجنج زم وثؿخ ثض مجنن آنڂه دص ثٹټ مڂه مجه ث دذینی تج ػجدض د دثی طد ځه ؿلدط

دٲی ده نٮ ثن دده ثض ځه یلی زم ط ث آنله دثثد طی٠ ثه تج ٱپخ . می

طدثنی سهنأ ١وثی ٱٹجص وٽدٷ ځنی مڂوه ثض د طج می -14مإله زجی ٱٹجص وی ولی ثڅ ثنذده ؿمٲیض ؿدی دد ځه نجڅت ی ده ٹث ځده

زجت سنجه دی ٩دی نیض و دجت طدؿه ثض ځه وثی ثمنه تج دجالی ځدهم مـ ځندنی نمه كنجد ځه دج ث ٱٹجص نیض و ٽمض ثٱٮ« ػسف»

طجدلدزجةی م٠ ثض ث ٱٹجص دود و ثل وثی ٱٹه ثض.ځه څض وٽدٷ ث٥٪ثی ٱٹجص دثی ٠ مٲو كنجد -15مإله

مپثی ث مٶح طج ثثد ١ذن ثض ده ٩ی ځه ث وٽض ثظیجی مٲ نچی تچ ؿجی وٽدٷ ث٥٪ثی تٲنی ث ٩لدٯ ٹـ نچ ځه ثڅ هظی آنی دچ

ٱٹجص نیض ځه ثظیجی مٲ آٵج ه ثض.ثڅ ثظیجی ٱٹه ث وٽدٷ ځ و طج دٲ ث ٭ه ٱی ده -16مإله

نی ١دص ٱم هـ دج٩ل ثض و ثڅ مٲو دده مٲثلوثر ١وین ثض ده ٧ آنڂه سی ث ٭ه ث مٲثلوثر ٱذد ځه دج و ثتنـج

مجةل تچی ثض ځه د وٽدٷ مٲثلوثر دثز آم.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

301

ثڅ ث وٽدٷ ثظیجی ٱٹجص مٲو دد و ٹپ٨ خ وٽدٷ ه 17مإله ځ ٭جزث ثڅ طج سی ث ٭ه ٱی ده مٲثلوثر د هـ ١وین ثض و

ث ځن. ثهظیج٩ج زم جڇ آتنه تج ز وٽض دظدثن ثٱجه ٱٹجص ده مٲثلوثرثٹج٥ه: ؿد ث

س ث ٵوح دی ٽی زم مڂغ ځنی طج ٽمی مٻ نی د٩ٷ دـدی طج ثی ث آنـج تج « مٲثلوثر»د ځه مٶح د و ش ده دی

فإراأفضتممنعشفبتفبروشوااللهعنذالمشعشالحشام»ځنی: .» ثی «ثٹج٥ه»نڄ ځن ثض و س ث ز تڀ ؿد: « وٽدٷ»ثتنـج و

نه! ه د ده آد د د ثض نه زملدد ٽدد ڂض ده مظٺٻ ث ثتنثی طن آح ؿدید و وید دـد و دـدجنی ځه دلڂه زملدد كمه

فإرا»آی « .. ٹی٤ ثض»ثٹج٥ه ؿدجنینی ثض و نه طنهج ؿدید ځه أفضتم د ث ٱٹجص ؿدجنت.س كد ...«

ؿمٲی ځه ؿمٲی و سی ؿدجننی ظه س ز وٽدٹی نچی ظهث ثه ث: ده نچ نی دثی ؿد و ؿد دثی نڄ و زمه

دی جنأ ث و مر ثض.څ زم ددد «: ؿم»دینی و مدڂجٹی ؿجتچجه دجتڀ« مٲثلوثر»زجی ث نجر

څجه ثی.نتڀ «: ملٺه»ٲدی ٲد څجزی ځه دی« مٲثلوثر»ثتن نڄ ور دیجدجد ٲد

ٽض ث ٩ و زجی دی ٽیټ ځه نجضدینی هثر مدڂجٹی هثر ثض دجتڀو زم ثض و ث ثتن« مٲثلوثر»هثر ځن و طنهج دین دج ٽض ثض ځه

« ؿم»ٽض و نـ ځجمل ثمج ثهلل ثض دج ثض ځه ؿجی ٽح ثلی« ملٺه»مٲثلوثر و ملٺه »نه طنهجةی ځه آمجة تجص جنأ ث و ممی س ثتنـج

ثض.« و ؿم

اسرار، مناسک، ادله حج

302

دد ولی مٲ دج ه نجر ث ه تڅجه: « زج مـمدٱأ نجض»نجم « ٱٹجص»ز و ثهجتغ نڂجطی ؿجلخ ث مٲنی می« ٲد سیدظه ده ث و لټ» دجه ثض: نثت

ثی ځنن ځه آمیظه خ ځدف می« لٸ»ممجد ده دی آد «: ملٺه» -1دن و ده ث و زم دج مر نتڀ می -2 زم ث جٱجص خ ثض و

نی ده مٲنی « لٺه»څن و د ځه دج زم آنـج نتڀ و آمیظه می« ؿم» منلض و ه٬ و دهه ثض.

ؿیجد مٲثلوثر دج زم ثتن طنچأ دی طنڄ كچدنه دینیم ځه هج و میدن ده تڂتچ و ث١ل زم می« ملٺه»آمین و دن زم می می« ؿم»

–آوزج و ش ده جنأ ث ځه نی ده ث «: منی»دن ده ده ث نتڀ میڅجد ث ؿجی زم آمیظن دن دن څدةی ثتنـج دیونی ثض: نتڀ می

ؿمٲی ٹمجن ث ثؿثء ځنن. ثن ظه ځه آمجهزجت زملدد و ثڅ ٱٹجص د ؿم دد و مٲ د مٺ ثمج نجر

مٲنجی ٱٹجص ؿم ثض ځه ؿم و ملٺه و مٲثلوثر ثض ولی ؿمٲ څثت ځه تڂی د مر تڀ زٷ و تڀ ٹڂ و تڀ ثتنـج ده ؿم وهص می

ث.ؿج ده ثه ط ث مٲثلوثر نیض ځه ز ددثه مظڂذی ذ ثض ؿجتچجه مپ

ځن مجل و دین ث تج می ځن دینی ث ده جٿ می ث د لیل می د. نجر و نجنی م٪لټ ٹو می نچی و دی طجتڂی و دی

ط ثض ځه ث مٲ څدةی وٽدٷ مٲ نی زملدد ٲد ث ٱٹجص مهمأفضتم»ثن: ث مظن و ٱٹجص ث هجیه تج ٹمده څكه ز و ځن فإرا

الحشام المشعش عنذ الله فبروشوا عشفبت من : كدد ځدیت و ځدكیت دج « ٱٹجص س ثی ث مٲثلوثر تج ځنی.ؿد و ؿدجنت ث

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

303

زجی ه څجنأ مٲثلوثر هج دج تڂی ث وٽدٷ دٲ٦ی مدث ممڂن ثض طنهؾ ض دج څكه ز و وٽدٷ ٱٹجص ث وی ٱ طٿ د ولی

طٿ د ځه ٱذد زم ث ه څكه دج ٱه زجی مٲثلوثر كنجنله زمأ وٽدٷٱٹجص ث زم ځه دج ٭جزث ١وین ولی آد نڂه دج و وٽدٷ ثظیجی

٪ثی ث ٿ ځه ٽ٪ٲج دج٩ل ثض.كنجنله ٹپ٨ وٽدٷ ث٥ط و ځن دلڂه مهم ثض نه طنهج ده مٲنجی وثؿخ« ٹت٦ه»وٽدٷ مٲثلوثر

ط ث وٽدٷ ٱٹجص ثض كدد نجم ١توج و مظپد ٽآد ث ځن ځه مهمآمه ولی وٽدٷ ٱٹجص نض ثض نه ده مٲنجی مظوخ دلڂه كدد هڂم

د و ٽآد ٹپ٨ نجم آمه آد زم ج ثظٺجه میث وثتض و نض ١توو ٽیټ تج ث هجیأ مٲثلوثر و ث نٮ ٹپه ثث نی ثتنـج دجتظی دح

ثت: ځ څكه ث سی ٵجٹل ددهفإراأفضتممنعشفبتفبروشوااللهعنذالمشعشالحشامواروشوهومب» هذاومو

إنونتممنلبلهلمنالضبلين »: و ثتنـج ثتی ث تج ځنی كنجنڂه زذتظجد ٹمد څكه ث سی ث ٵجٹدد »

«.ددتنه طنهج سی ث ٱٹجص ثض دلڂه زمأ هجالص سی ث « سی»و ثتن

ث ؿنخ یهزجی نج مٲثلوثر نی ځه ث ؿمله ٱٹجص ثض ځه نجض زجةی ثض! دینی ٲدڅجه مٲثلوثر د ٵٺلض دجتڀ

ځه مظٲ زم دد و ثهیجنج ض و نجض ه زج آنـج ٱٹجص دد: نجض ځجمل و نجٽ٠ ده زم آمیظه و ده زم تظه دد.

مٲٹظی تج مٲٹض نجٽ٠ هثر ثض دلڂه و ثتنـج مٲثلوثر ثض ځه دیزج ث زچ دینی ځه ثځندد ځؼص ده وهص څثةیه نجض می دینی و دجتڀ

ٽض مٶ و دی څدةی تڀ نجض ه ځه ثتنـج نجض دی دینی ٽیټ تڀ دجتڀ ستٹظه نیض دلڂه ٹپه ثث مٲثلوثر هثر ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

304

زجت زج ځه مظٺٽجص و نجٽ٠ ثتنـج ؿجی ٵدجڇ و س و سی د نجضثی ستٹظه ط ه زجت ده ١دص ځجمل د ځه هثر ثض و ځجمل ځنج ه می

ثض.« مٲثلوثر»د ځه مٲ ثض آی ځه میطن ث نٮ نجض تڂتچ ثتنـج خ ثض و دج ثتنڂه هجؿیجد زم ٹه

وطن ځه زځی دجتظی د ٹو و دح دیجنت نیڀ ٵدجڇ ځن ثج نجظأ ٱٹجص ث دح دثنث و ت و د ځن طج آد ثٹڂج و ثیجء و

ځؼص ثتـج ده وهص څثت طج دظدثن دج وهص آد ؿم دح ی٪جد ث ؿذهأ منی طیدجثد ځن و دح ٽدجنی نمجت ده ددی میثد ٱټ و ٱمل

آنله ده ٽض تجٹظه ٱملی ج.ط و د و دط ث جد ځه دح و دحزج دد نه ثنظجد ٱٹجص ة نجض

زج ث ٵدجڇ ځن و زمه ث ثه ید ده دنج و ثتنـج دزج ث نٺی و دح زجی ځؾ دیج و ثه ثض تڂی ثض. ثٵجر نمجی ځه ثه دح تچجنه

سد ه تڀ وة ٱٹجص ځه ندی دد و وٲظی دج تد لڂ یجهخ ثض و آد كی زم نجكی ه و طنهج ثځندد مٲ تڂه وتثد و

مجنه څكه ندزجی م٢ندٱی زم زض ه لذج ثهثره ذوی ث شیی ځٺنثتم طج تج آوثنچجد زجمجد ث سیث ځنیم آوثه څظه څمهثتم طج ه ثمج دح څم

ثتم طج ده نجكج ؿ تج ث نڂددیم. ث دیجدیم دح د هڅی و نجسیثض ددزجی ٢ی څظه مدزج ثتن تڂجنی و څمزمأ ن

ثتن تج ٽ٪ه څظه ځم ه طج تج دن څم ه طج سیث دن زیق څظه طج كه موی!ه ده زمه كی سیدنن و ده كه مٲی

آد ون طی دی ٱٹجص و ثتن طجتڂی ٵلی٬ مٲ ز و ده دثز ځه دی ث آد دج تة ن و آد ونی میؿجض ځه نجض ثت

ثض نه تة د آڅجزی دینی ثض دج تة ثض ثمج ثتنـج ځه دجتڀكد ځه نه طنهج ونی الر نیض دلڂه طجتڂی خ زم الر ثض ځه می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

305

ج ثتنـج ٹپ٨ كم دج نچجه ده ثتن و آن كم ث ده د مٶدڇ میزجی دونی و ونی ث دیؾ ځه دج ٽض سی و ٹڂ ونی ثض ځه نجض

زجت ث زم دڂددی و تڀ ه آدج ده ث ١ ه ثح س نی ضزج یلی ث آدجی ده دجی ... یلی طڂث ځتم و جتظه زم دد ځه مج ځدد

وتم ... و تچ كه ځنیم؟٩لدٯ دی دجتظی ده مٲ ځه نذ دج ی٪جد دڃ: ثتن ثض ځه دجمچ نه دوتم و ثځندد ځه دج دم مٲندی ٲد و دیؾ ٽدثی مٲندی ه زج جه ی٪جد

زجةی زم دثی ؿذهأ ی٪جد د زمین طجتڂی ملن تم دجت څلدلهزجی څ و ٽنڄ نه یلی زجت ٹنڄ مٲثلوثر څ آوتم ث زمین تڄ

ڃ ځه ده لیڀ ند و نه آنچدنه ځدكڀ ځه ده زٷ ن میجنه دزجی هر دج و ثظٲمجڇ نه و كه دهظ ځه سجٿ دج څكه هجڇ و ث تڄ

دثی د نجسجځجد ثض ثمج طد ځه سجځی دجتظی زمه كیص هټ څلدلأ ی٪جد نض سجٿ دج.

ثص ث دڅتن و ثتن جی جتظهز څكه خ ثض ثمج ده ونجةی ٲد څلدلهد ی ثض ځه دج طج كه ثنثه دجتظی زیج دج ځه دج ض دظدثن

ځج كم ځن.دلڂه دیظ ځه ز ه زج ځمظ ث نیجص نذج زیج دج ځه طٲث څلدله

ثص ثظٺجه ث طلٸ د تج ده زٷ ن دظدثنی ده ثنثة الر ث یه ثنثهځنی ځه ثڅ ؿذهه ځم دیجوی ځجص مڂل تج نجطمجر ثض و ثڅ زم تج

ث ځم آمه ځمڀ ځنی. طدثنی ده دجی ځه څلدله دیجوی میثتنـج ٲدڅجه و ثوڅجه ثض ثظثهظچجه و سجڅجد نیض دجتظی

و ٭جزی ٽدی و جتظه څآوی و آمجه دجی ځه دج ٹمجد زجی دج٩نی دممجد ٩لدٱ ده مٲ ځه ظجدی دج ٱض ز كه زملدد ند و زمدی

اسرار، مناسک، ادله حج

306

ث طوپټ ه آوزج«: منی»ط ده ؿذهه وی و نظین آوی ١وثی طمجر دی.

خ مٲ خ ٱی ثض دج آنڀ خ نذ و ٽدجنی ثض: ځظن و ځظه ر متدلیض س كث ٱی ثض؟ ٱی ٲد ده متدلیض و ثنـجه د ثه ث

ځه ٱی ٲی طوپټ « ثهلل إال»و ثػذجص همجد: « الإله»ثض ٱی نٺی ی٪جد: ثض.« ال إله ثال ثهلل»دید

طتن ٱجزجظه ذ ثض ځه كدد ده ثتن ثض ځه ٱجزجت زم هجسوڅجث! ثتن ؿجتچجه همم ځن ٱلمم ث تج »مٲثلوثر یی دچد:

ثر ث ؿذثد ٹمج و ٱ مث زجی څظه لٶ« »م و منجڂم ث دشتتنم ث جل زجی ٱٹجص ث نی جمل ثض. و ث ؿمله لٶ زج لٶ ځه ٩ذٲج زمأ « دشت

ثض س ث نٺی ی٪جد ٱی دد« همجد»ځه ٱی ثػذجص « ٽدجد»و و ٱی زمین زم ث١ل كه نٺی ځه ؿذهأ ی٪جد و كه ثػذجص همجد ځه ه

و ه و ده ؿد و وه ثض ثتن و ځه دج زمه نیخ و ٹثدج ثتن زمه خ و و ٱی ثض څكه ث١ل زمجد و ه ش ٽدجنیٱی ٵلذأ د ی٪جد ٱی نج و ٵلذأ ه طتن ٱی ثدمی: ٱی دد ثض: دڃ

«.إله نج»د ننج ٱی ٹثځجی ثه ؿمٲی و ثض ځه نض ی٪جد شجه آڅجه ثنظٮج تد ظهثځندد

دڃ ث ث سجی ثٹڂن و ش د ثه هټ ٹث و ٽدجنی ځن ځه ٽدجنی نمجتنة «!ال إله ثالثهلل»ی٪جد د ثض و وی زم ٹثځجی ثض و می ؿمه نمجتنة

حذ هکا هطعرالحرام!

ه مڂجنی مٲثلوثر دین مإمین طج وثی كنجنڂه ثذج مٲظذه آمه طدثنی د ٹث ځده مإمین نی وٽدٷ كه ؿج طنڄ می مو ثض و كنجد

ځنی و آ ځج وثی مو: آنـج ځه ٹیل و ث١وجد دثی وتثد ځد

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

307

ثتنـج ث ثوڅجه ه هجڇ ث٥٪ثه جنأ ث ین و ده دمذجثد ن ثمج طدزی ولی نه هجڇ ثظیج! ځه مڂجنی نجمذجٿ ثض و ی٪جد ٽث مید

ځنن... ثتن ٽمظی ث ٹپه ثث هجڇ ث٥٪ث دجثد هټ مذجځ می و مج: - مٲثلوثر

فق احکام هطعرالحرام:

ثل٪لدٱین ثض و ځن ثنثة وثؿخ وٽدٷ مٲثلوثر ٭جزث زمأ دینخ طج ٩لدٯ آٹظجح و ثتنڂه سی ث ٩لدٯ ٹـ نی الر ثض مپثی ث ثوڇ

مٲ دج تج نه ثظدٷ ثض و لیل ونی د وؿدح نثتم څكه ؿجی ثهظیج٧ ت ثض و ث نٮ ځنی زمین ثنثه ځه څدتن مٲ دیظدطه ځ

نمج ځه ذ مٲظذ ثض ځه ځجٹی ثض څكه س ث ػلغ خ دج كنجدو نیض « مٶح و ٱج ث مٲثلوثر ددثد څكه طج ػلغ خ طإی ځنی

څدنه دج ځه ث ز وٽظی ځه وثؿخ ثض طج ٩لدٯ آٹظجح مٲ وٽدٷ ثتن ځنیم و ثتنـج مجةلی كن ثض: می

ث ثذجی ځه ځدف ځد سی ث ٩لدٯ ٹـ ث دثی مٲوتن -1مإله م ځه ط٢تن ده ځدف ځد ث ٱٹجص ده مٲ س ث طـدت ځه و ثذجی ز

نمجت ځه ځن مٶح و دثند نمج مٶح و ٱج ث مٲ ث كنجد میوٽدٷ مٲ ثنو٢ج دین ثل٪لدٱین نیض دلڂه مپثی ث مٶح طج ٩لدٯ

ثل٪لدٱین وثؿخ ثض و سی ث آٹظجح ثض ؿ آنڂه ٽ ملم وٽدٷ مجدیننیض زمجنن وٽدٷ ځنی و وٽدٷ وثؿخ ٱٹجص ځه طج تڀ جٱض ثتن مٲلدر

آم. دٲ ث ٭ه وثؿخ نذد ولی ده هجح ځن میس ثڅ دود ٱ سی ث ٩لدٯ آٹظجح ث مٲ ځدف ځن طٿ وثؿخ ځه ولی هـ ض ثض و ځٺجه زم نث و ثڅ وٽدٷ مٲ ث ٱمث طج ٩لدٯ

ؿخ زم ٭جزث نڂه ثض.ٹـ طإی ثنث طٿ وث

اسرار، مناسک، ادله حج

308

دثی مٲوثد ث نجد و ث٩ٺجڇ و مت٦جد و سیمثد و نجطدثنجد و -2مإله نی آنجد ځه الر ثض زمثه تڂی ث ثتنجد دجن ؿجة ثض سی ث ٩لدٯ ٹـ ده دی منی ځدف ځنن كنجد ځه ذ مٲظذ ثض ځه سیمذ ثځر(د ٥ٲٺجی

سی ث ٩لدٯ »دٯ ٹـ وثنأ منی ځن و ٹمدن: زجم ث سی ث ٩ل دنیو ثلذظه ثتن زم ١دطی ثض ځه دظدثنن س ث « دی می ؿمه نڂنن

آٹظجح می ځنن وثال ؿجة ثض زمجد سی ث آٹظجح می ځنن كنجد ځه ث ثذج مٲظذة تچ مظٺج ثض.

ځنن مچ آنڂه ث ثتن زم و ده ثهظیج٧ وثؿخ مٲوثد س ث نیمه خ ځدفمٲو دجن ځه یلی زم نج جص ولی هجڇ ثظیج ځدف ځد سی ث

نیمه خ یلی مد ثڂجڇ ثض. د22ه ث هؾث(

ثڅ دود طٲم ث وی هد تج نجثنی سی ث ٩لدٯ ٹـ هجڇ -3مإله دڅ كیی د ثو ثظیج ځدف ځ و طج طمجر د وٽض نٺهمی تج نظدثنض

نیض و ثڅ ٹهمی ٹدث دجت دڅ ولی ثڅ ٱمث و دود ٱ ځدف ځ تج نثنظه تج هدث زم ولی سی ث ٹـ ٹهمی و ٱمث دنچض ٭جزث ث وٽدٷ ثظیجی ٱٹه ث ٿ ځه دج هـ ض ثض ولی ١دص ٱم

تڀ څدٺن ځٺجه ث.مٲثلوثر و وٽدٷ ث٥٪ثی ثتن میجد تڀ وٽدٷ ثظیجی -4مإله

ث:ث٥٪ثی ثوڇ سی ث ٩لدٯ ٹـ ور س ث ٩لدٯ دی طج ٭ه و ثظیج دین ثل٪لدٱین ثض وٽدٷ ثظیجی وثؿخ ثض زمأ دین ثل٪لدٱین

ٹی ث وٽدٷ ځن ولی وٽدٷ ث٥٪ثی زمین ثنثه ځه څدتن وٽدٷ ځ ځجڅی وٽدٷ ثظیجی ثض ځه ثڅ ٱمث طځ ځن هـ دج٩ل ثض و ؿجی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

309

ثض دنجدثتن وٽدٷ ځنی و وثؿخ ثتن و ث٥٪ثی تڂجد ثض ولی ثظیجی مظٺجوص ثض.

ثڅ ؿدی مٲو دد ځه وٽض ور ث٥٪ثی مٲ ث زم -5مإله دٷ ځه و ث مٲ زم نظدثنض وٽدٷ ځن ثتنـج ثڅ ثظیجی ٱٹه ث وٽ

٥من تڂی ث ه وٽض وٽدٹ ٱذد ځه ٭جزث هـ ض ثض ځه ثتن د تج ده هجح وٽدٷ ث٥٪ثی و تج ځنی ثظیجی ثض و ثڅ ٱذد زم

نڂه ٭جزث هـ ١وین ثض.ثڅ ده ٱی مدؿه وٽدٷ ث٥٪ثی ثوڇ ث ٿ ځ و سی ث -6مإله

ی منی ځدف نمد آتج مجنن آد ثض ځه وٽدٷ ثظیجت ث ٩لدٯ ٹـ ده دٿ ځه ځه ثتن ١دص كنجنله وٽدٷ ثظیجی ٱٹجص ث زم ٿ ځه دج هـ ١وین ثض؟ تج مجنن ثظیجی مٲ ثتن ؿهض نیض ځه نظیـأ هـ دج٩ل ثض؟ مإله ؿجی ثڂجلی و ط ثض و ث٭ه ثتن ثض ځه

ولی ثڅ ٹپ٨ وٽدٷ ور ث٥٪ثی مٲ ث ٿ ځ و تچ ١وین دج زیق ٭جزث دج٩ل ثض.

ثل٪لدٱین مٲ ث آنله ملم ثض ثتن ثض ځه ثڅ وٽدٷ دین -7مإله ه و دود ٱ طٿ ځن هـ ز ١دص دج٩ل ثض و طٺج١یل تڀ

نذض ٿ و وٽدٷ دج تڂتچ س ث ثنځی دثز دد.ځجی ځه ثتن وٽدٷ ١توج مد ثم ثض تج ځد ثض -8مإله

الحشام»ځه المشعش عنذ الله فبروشوا عشفبت من أفضتم فإرا كدد ث ٱٹجص » «... و طنهج ځ ث ځه ثتنـج « ځدف ځت ثی ث ن مٲثلوثر تج ځنی

هثر ثض.مٲثلوثر ثض و تج ٵی ث ثط ثض ځه ثتنـج ػذدص زدڇ ن دثثد نی ث ٱٹجص ته -9مإله

حيثأفبضالنبس»ٹمد: من أفيضوا ثم ث آنـج و آد زنچجر ځه مر ځدف » «... «.ځن مج نی ده دی منی ځدف ځنی

اسرار، مناسک، ادله حج

310

ثن مؼد خ ځهتپین ځنی ځه آنهج ثظذجه ه دٲید ٹ٣ ه ثتنـج زم ثڅثی ؿ سیوی آنجد نثی ځه ثن طد و٭یٺه نهم ثض ځه آنهج خ زم څٹظه

خ زم وی ځنی و ثڅ زم خ نهم ثض ده هجح « إله نج»مدؽ تجی ط و دط ثتن ثه وهص و زمذظچی و سیدظچی آت ځه ث ز كی مهم می

دة څوه ودث ځه ثػ سثځنڅی ثض نه لڂ ڂض « نج»څوه څٹظج ننج نج څن!

ثی ٱمل دظدثنی ده آنله د نی تپین ځه« نج»ثڅ زم دود مجلٺض ؿم ثڅ زم ه طڂلیٺی ثض ثؿظمجٱی و ثتن« نج»ځنی دڂن ځه آد ځدف ځد دج

ی ٹثی ٹی ثض ولی ١دص منجٹجص طڂلیٸ ٹه ثی ثظه دج مینه د. ثؿظمجٱی می

و څظه نی څض ځه ٽض و ثهظیج٧ دثثد نی ځمظ ث مج نیض و طدثد ده هجطجد م٪متن ٢د دج ثظدٷ ثٹټ ځه ثڅ زم ددٷ می

مڂه ثتثد ػجدض د تپین ده ثظذجه آنجد هج١ل ندثز . وثر:زجی ثظیجی و ث٥٪ثی ٱٹجص و مٲثل وٽدٷث سی څض ځه ٱٹأ تڀ وٽدٷ ثظیجی ث تڀ ث٥٪ثی -10مإله

ولی مٲ و ث٥٪ثی ث و ثتن میجد تڀ ثظیجی و ز تڀ ث و ثظیجی طمجم وثؿخ و ٽی ځه ١ٻ وٽدٷ ځن ځن ثض ولی وثؿخ و

تتن ځن ث٥٪ثی دج زم دثد ثض ځه مپثی وٽدٷ دج و مإله ځنیم. زج ث دیجد می زجی ثتن وٽدٷ نذض

ٽ ملم ثڅ طمجمی ثندثٯ ز و وٽدٷ طٿ د ز -11مإله ١دط هؾ دج٩ل ثض څكه مٲو تج ؿجزل دج ولی ثڅ دٲ٦ی ثٽجر ثتن

زجی ٹٲل و و وٽدٷ طٿ د ثهڂجمجد مظلٸ ثض ځه ثتنـج طمجمی كهه د: طځجد دیجد می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

311

ثڅ وٽدٷ ثظیجی مٲ ث ٿ ځن زمأ ١د ١وین ثض كه -1 ثظیجی تج ث٥٪ثی ٱٹه ث زم ٿ ځن تج نه.

ثڅ ثظیجی ٱٹه ث دج ث٥٪ثی مٲ ٿ ځن نی دود ثڂجڇ ١وین -2 1ثض.ثڅ ٹپ٨ ث٥٪ثی وثنأ مٲ ث ٿ ځن ٭جزث هـ دج٩ل ثض -3

ځه د كنج2 سی ث ٩لدٯ دی ٿ ځن ٭جزث ١وین ثض ولی ثڅ مٲ ث وٽدٷ ث٥٪ثی ذجنأ مٲ نی ځجٹی ثض.

ث٥٪ثی ز وی ٱٹجص و مٲ ث ٿ ځن ٭جزث ض ثض -4 3 څكه دج ثهظیج٧ مظوخ جتظه ثض هؾ ث ثٱجه ځن.

جزث ض ث٥٪ثی ذجنأ مٲ ث دج ثظیجی ٱٹه ٿ ځن ځه ٭ -5 ثض. ث ث دج ث٥٪ثی ٱٹه ٿ ځن ځه ٭جزث ١وین ثض. ث٥٪ثی ذجنه -6ٹپ٨ ثظیجی ٱٹه ث ٿ ځن ځه ٭جزث ١وین ثض ولی ؿجی ثهظیج٧ -7

ت ثض ځه ثٱجه ځن. ٹپ٨ ث٥٪ثی ٱٹه ث ٿ ځن ځه ٽ٪ٲج دج٩ل ثض. -8

ثن: ٹی ددد ١وض و د٪دنجد و ٽمثتن زض مد ث نٮ ثطٺجٽی و ثظدو ٽم زظم ثؿمجٱج دج٩ل -2ثؿمجٱج ١وین ثض. ه وره ٽم ثوڇ -1

ثض و سنؾ ٽم تچ ثظدٹی ثض و مج د هخ ثهجتغ ١ویوه ١وض ثتم ځه نظیـه ٹپ٨ مد در ځه ث دٲ٦ی و د٪دد دٲ٦ی ث ؿوجد ثه

وٽدٷ مٲ. 21دن ٱمج ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ثض وجةل دجح هؼبځه ١ویوأ . كنجد1ثی ثض ځه ځجٹی ثض ولی مد ٿ ثی ذجنأ مٲ ثذج مٲظذة مظٲه. ثتنـج ٢د ٿ ث2٪٥

ط ثض و ١دص پد٧ ز و دجن ځه ثذج د٪دد ١تن ث٥٪ثی وثنأ مٲ و ظه ثذج مظٲج٥ه می ظه نی مپظ٦جی ٽجٱه د٪دد هؾ ثض.

ځه ٹمد: ثڅ هجؿی ٱٹجص ث سی ث ٹـ ٿ ځه ١ویوه هن ٱ٪ج ث ه٦ص ١جٻ(ٯد آمه . كنجد3ثن ثنځی مٲ طدٽٸ ځن و ش ده مر منی ملوټ د و ځن و كدد ده مٲ ی ت مر ٹظه

مٲد. 24كیی د ثو نیض (وجةل دجح

اسرار، مناسک، ادله حج

312

زظم نی دجالؿمجٯ دج٩ل ثض تٲنی ثڅ ٹپ٨ مدث ثظدٷ ثض دج٩ل و ٽمث٥٪ثی ٱٹه تج ث٥٪ثی وثنأ مٲثلوثر ث ٿ ځن دج٩ل ثض څكه

. جت مدث ثظدٷ نی ثهظیج٧ دـجض منی: آوزج

سح» غفوس الله إن الله استغفشوا منحيثأفبضالنبسو أفيضوا ثم يم (ثلذپه: «دـدی و زملدد ه ځدف ځنیه ده دی منیه ش ث مٲثلوثرد: »199

ؿدن و می« نج»څدنه ځه یل و و آد یل وجد دت ث آنـج و ث آدون و ث ثی سد و آم ددثزی ځه زم ثو دجتنة مهدجد می

«.ثضٱملی ځجی وثؿخ نذد و طنهج وٽدٷ ٱٹجص و مٲثلوثر ث نٮ ٹپه

دیڂجی ثض څكه ث نٮ ٹپه ؤث ٱجلمی مٲجنی و صزځه د « نڄ» مد دد.

ثض و ث٥جٹه د ثث ؿجی ځج: طوپټ ثد آوزج ده ځج « منی»ثمج ثتنـج زجی و مدڂجٹی« ٱٹجص»زجی زج ٱملی جظن نجض دظن ط٢میم

ثض.« مٲثلوثر»ثتنـج ؿذهأ دمذجثد ی٪جد ٽدجنی دثی همجد و سجتجد هلټ تج طپ٢ی

ثض و ش وزجی تچ طنهج ؿذهأ ه ی٪جد!سججی خ مٲ دج و دم آڂج و سنهجد طیزج ده ض ثځندد دجثد

زجی ثتمجنی دڇ دج ثتن ز و نیوی آڂج و نهجد زج و مدڂجٹی و نجض دجن. ؿذهأ منی میزشج

ه ه زجةی ځه دجتظی ده ه ی٪جد دد كهل و نه ٱ هثٽل څلدلهثنث ثهظیج٩ی ځه و هثځؼ زٺظج ثض و كهج و و مپثی زم سه و

زج ث ؿذثد ځن. زج و ٪ج ٹظه څمه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

313

! طیٴ نظین وٽض تد ده ی٪جد دڃ: جه ی٪جد! و طنهج ثو و ٱیدج ٹثځج دج ثجة دی ځه ده زج آٹظجح ثض ځه ده ٹمجد ث ملیدد

ځنن و ثتن ؿج آٵج تد می ج تڀ ٱض سهنأ ؿذهه ث ون میڅین و ؿجلخ طدؿه ث دمذجثد ی٪جد جه ث زم پذض می میثد وهض

زج ث وی زم ٹظه ثوٽجص دپیأ دجثد ی٪جد ثض ځه دنجمأ ه كهج وة څلدله منجڀ هؾ و ٱمه دیظ ثض.

ثض: « ال إله إالثهلل»ثتنـج ؿدالنچجه طوپټ دید نٺی و ثػذجص ځلمأ طدهی نٺی ی٪جد و ش ثػذجص همجد ځه و ٱی ٽدجد نض ی٪جد دڃ ث

ثه و ش ٽدجنی ځه دج تظن دنی د ٩جٽظض دنمجةی ځه نٺی ځنی همجد و ثػذجط و ثظپجمض ثم طج سجی ؿجد هج٥ی و ش هلټ تج

ه طپ٢ی ځه ثجه ده ٽ٪ دپجتجی ثطذج٩جص ی٪جد ثض نٺی د و ی٪جد همجد و و تج ه و تچ و ثتن میجد ثػذجصه ی٪جد دونی و ونی

ی٪جد وٽض و نؾ طنهج نٺی ه ی٪جد و كه ؿذهأ ٩دالنی ثض؟ ځه ٩ثی نٺی همجد و نٺی دیظی ث ثد دثی همجد ث ځه ی٪جد طنهج نپه

ٱذجص همجد نیض دلڂه ثڅ زم ٱذجص ځنی تجةی و ی٪جنی دج و طد زم څمجد ځنی ځه ثزی:

مین ث و ی٪جد ثض و ؿدالنچجه نٺی ثتن و ثػذجص ه آی منی: آوزجځننه زجی ی٪جد نی تجط و څیؾ ط! ځه ثه ثمج نٺی ٩دالنی« ال ثهللالإله ث»آد:

ط و طنهج تڂی ثض ٩دالنی زم ط ځه ثه ث زم ځدطجه ثض و ثػذجط ځدطجه وأنهزاصشاطيمستميمبفبتبعوهوالتتبعواالسبلفتفشقبىمعنسبي»نیض: له » :

زجی تچ و څی سیوی نڂنی ثتن ثه ثض من ثض سیوت ځنی و ث ثه» «.ځن ثزظجد می ځه دی

نه ثتنـج ٱټ س ث و منڇ نجض و ٲد څجر میثد ٱمل میزج ث ځن خ دجثد می زٺظج دج څلدله ی٪جد نجظه ه ث و ون

اسرار، مناسک، ادله حج

314

« ٱی»ز و ثوڇ ج ه ؿذهأ ه ی٪جد ر میدیظدطه: ثظثهض و وزنٺ ٹٲد جه ځه ٽدد طجهه ثنو٢ج ی٪جد دڃ ثض: ؿمة ٱپذه

زجی تچ دثی هٺ٬ ی٪جد ځن و وزجی دٲ ځه ٩ذٲج دجثد می ی٪جد ث څلدلهس ثن ٽدد ث ث ثتن ی٪نض و تجی ی٪جد دڃ دشج جظه و دیؾ ثه

من نض ز ه ؿذهه میه و څجزی زم یه ثه و تجه و وثهځدكڀ ځه زد دڅی نڂن و ٹڂ والتض ٱهی ث دیٺظ ش و٪ی: ولی ٱه ځه ده زمجد آو دمی و آ جه ی٪جد ځه ثڅ مپی

څٹظه مـث ث ض دز!ػ ود اللن ادحس -اهلل اوجس»ٱج د دجد: ٽدد هټ طی د ض و طڂذی و

ده جه ی٪جد آٵج ه ؿمٲی ث جٯ ثلملڀ: یجدجد جه هملأ ظه« الشطبىځنن ځه ض طپت نجر ؿذهأ ی٪جد ث نی یجدجد جه نهجه تث ی٪جد می

زمیه یجدجد و ځدی سججزجنن!و جلدڅجد ځه ز ؿهجی د میجد ثتن دجثد نجد و ځدځج

مٲون ثتنـج ځه دؾ ٱمدمی ثض هظمج هو ثمڂجد دجتظی ثنـجر و٭یٺأ دجی ځنن ثڅ زم مٲون ځه نه و و نه خ طدثد څلدله دجثد نثن

ث مٲو نیض و نذجت ز و ثڅ زم نجةخ دچین ځه دج مٲو څلدله الثٽل ؿذهه هج٥ د ځه ث تث ١ونه موور ند.طدثنض د

ثتنـج وٽض ث١لی زمجد و ثض ځه طی ده طجتڂی ثنثظن ض نیض ثڅ زم مـذد ی خ ثنثی نجةذض و دیجنث و ثڅ ثمو

ه طدثنی زمه ث مٲوی نه ٹث دص ٹث و دد ثڅ زم ٹپ٨ و آ میزمجد و آ دد نض ده نیض سیین و ش سین ځه الثٽل ه ٹج١له دج

ططیخ هٺ٬ د.منی النه و آیجنه ثن ٹپ٨ ځجلهججد زج ٹپ٨ مچ ی٪جد و ی٪جد

ؿذهأ ؿنڄ دج آنهجض؟!« منی»یجدجد جه ثض؟ ځه زیق ؿج نه و ٹپ٨

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

315

ذهه دجت دمذجثن و ز ١دص مچ ی٪جد ٹپ٨ ه طجض ځه ه ؿ و كث ز تد ٹپ٨ زٺض څلدله؟ ځ؟

جی ثض جنأ ث و مر ی٪جد د و ثتنهج زمه م و ١ونه تج څین.« منی»كچدنه ده میثد ی٪جد ٹظن ث مأ

زجةی كن ث ځه مٹن ه ؿجد ٥ سیمذ د ثتن ه ؿذهه دء جدپهزجی طتن ثمظوجد ض ثض و ؿدالنچجه ی٪جد هجثض و ؿجتچجه ه د

ثدثزیمی ثض آد زنچجر ځه دثی دتد ثمجٱیل مإمدتض تجٹض و زمین ه ؿذهه ی٪جد ده ثٵ ٹض و ز ه دج ده ثم ث زٺض څلدلأ

ثدثزیمی نؼج .یویجد و نه ثی ه ثٽندمی ددٷ سنث مه آی ی٪جد ه ثٽندمی

تچثد:ه -3ه ٩جٵدص: ؿجدجد ی٪جد -2ؿجد ه دض: ثزجی دی -1

زجی دظجد و ٩جٵدطجد ه ؿلدة ی٪جنی! ی٪جد: ٩جٵدصڅجنه و وڅجنه زم سلنڄ ځه دج سیدنزجی هه څجوه و نی ه كهة ی٪جد

د: نمدزجی تچجنه وی زم ٹظه زٺض میڅجو سلنڄ -6ی٪جد سلنڄ -5ی٪جد څجو -4نڄ سل -3څجو -2ی٪جد -1

ی٪جد څجوسلنڄ س ز تڀ ث ثتن ه ی٪جد ث زٺض دج څلدله دد ځه -7 ثن. دح دٺهم. نمدزجةی ث زٺض ؿهنم

-3ثظؼمج -2ثظٲمج -1و نی ه كهة ثجی تچ ی٪نض مظمد! ځه ثظٲمج ی٪جد دڃ و دلٲم دجٱدث -3ٽجود -2ٹٱدد -1ثظٲمج ;

ثظؼمج ی٪جد و٨ و ثظٲمج ی٪جد ځدكڀ ثض! و من څیـم ځه ثتن ثن و كدد ځدكڀ كه مجص دڅی ده آد و ث ځه ثڅ نڂن ز و ٹلؾ

مظچث آد و ثض مج ده هجح آتن: ه سج و ندځ آوتم و ثڅ ث مج و ثظؼمجث ثض.مض دج ن ځج ز وی ثظٲ

اسرار، مناسک، ادله حج

316

ثن نه زملدد ه ثن و ٱین هجڇ ه ثتن ه ی٪جد ٱین ه ددد تڀوهص و ه ثٽندر میویجد ځه موجڇ ثض دلڂه ثتن ه زمڂجتجد

وثؿخ و ٧ ثجی طڂمیل ی٪نض ثض ځه آزنچیجد ٱجلم ی٪نض زم ثن ځه ٹٱدد ; ی٪جدنجستی آزنچی ثؿظنجح ثتن ه ثٽندر ی٪جنی زم

ثظذث و ثظٲمج څجه د ٽجود ; څجو ثظؼمج و دلٲم ; ثظٲمج نی ؿج ؿم ځه ثٱجی وهی زض ځه: ٽص و ػوص و تٲض ث تڀ

سنث و ده ؿ د هجځمی ځن و زمه كی ث ث آد د می وث٪ه می دیی٪نض ث ؿم ځه ز زٺض نج و د ده طنهجةی ز ه تأ نمی

ځن ځه نمدنأ ون ث ثتثنیجد ثتن مجد ؿهنم ث ده وی ٱیض دج مینجن و ٱڂ ث د ؿمة ٱپذه ن طج ملمین كهة ی٪جد وثٽٲی ث می

دجثد ځنن! نڄو آنـج زم ځه ثتن ه ثٽندر ١دطج ث زم ؿثتن و ز تڀ طڂیدطی

ٽص ثظذث و ثظٲمجی ٹٱدن كشجوڇ ٽجود ث ٽجندنی ؿثڅجنه ثن ځن و دلٲم زم ځه د ض نجنة دج ثض ثتن كشجوڇ ث ٱی مینمجت ځه د ٭ل ثلهی ٹٱدد ث موڂمأ ٯ ١ج میځن و هڂم می

... دجی و ... زمه و زمه ده آثمجر ؿمٲه و ه ت ٽج٥یه ثالدر یيو ٹٱدد ده ٽص ٽجود و دلٲم جتظأ یجی و ٱی ص ٹٱدد ٽجندنی ٽ

جزنجزی ثض.ٽجود زم ظچجه ثظٲمج دلٲم ث دج هټ ... و ١وأ ٽجندد ٹٱدنی و دلٲم

و ز دثی و څجودی ٽجود ث ث دجح تٲض طملڂجص ٢ی زم مینثتن و ث دج ثلأ آتجص و و دج زمأ وجةل جزنجزی ٹٱدد ث ٹٱدد زم

نه و وثتجص و طدؿیهجص ثظٲمجی ځه سجتأ ٽص ٹٱدد ث د ٱ ثلهی مینمجت طج ؿجةی ځه نجم ځن و وځیل و زمه ځجة ثت می دج ث تڂ می

نه و نه طنهج ٭ل ثهلل و ...! ث زم ث می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

317

دڃ: جه ی٪جد آی ٱی! ٹپ٨ مإمد د ی٪جده و طد ځه و ٱیه دجی و د ثد وض ځه ثو ز ه ی٪جد ثض: ی٪جد څجوسلنڄ ثض می

ٹٱدد ٽجود دلٲم ثض ثظٲمج ثظؼمج ثظٲمج ثض تأ زمأ ددزج ثض ځ ځه څی طد ث ده ثتن ه ؿذهه می و زم ثو وزجی دٲ ه ؿذهه می

دجتظی آمجة ز ه ؿذهه دجی.كه سیدظچی ٱمیپی ثن ځه ثڅ زم وی م٢لوظی ث زمه ؿث دجن وه

ثن: زمیه ث دن و ته دج زمو و ٽجود ده مض ٹٱدد دلٲم ده دج ٹٱدد و ٹٱدد ن ٽجود می

ٹٱدد زم ده مـ تج ت و ځلیجی و جنپجه دلٲم ځه: دج و ثتن ٱذجطچجه و ثتن ز ه ی٪جد ثض ځه ز تڀ آد و تچ ثلمجڇ ؿدالنچجه ثتن دیض

زج ثن څكه ث١ل ث ٽص ٹٱدنی ثض ولی طج ػوص زج و نپه نپسجت ... و ث ط آنڂه مذجث ٽجود و تٲض دلٲم نذج جزنجزی ٹٱدنی نمی

د و تڂی ث آد و زد آتجمهی ځنن د نی آد و تچ میڅی ځه ثمجر ؿمٲه و یي ثالدر جونی و دلٲمی ث ت و سج میسجزجی ٽ ده

ثن و ثو مثثد نی نمجتنڅجد ثوتن زمه و زمه ثوض زمه زیق مجلثثد و ٯفمبلأنبسبىمالأعلى»زیق كی ځه «.ثی ثتجد»دلڂه « ثتچجد»! و نه طنهج «

زجض ثص مڂظخ مذجة سیچی ٱلیه ی٪جدٹهمیم ځه ١ونأ می ؿم ثتنـج می ٱلیه ػجلدع ی٪نض: ی٪جد ه سجته زٺض زٺض آطه.

د ٱ زٺض نی ث٥جٹه د ثجة ده زٺض ؿد ی٪نض: زٺض ؿهنم زجض ځه زٺض زٺض ثض طد زم می زج و مجد زج و مین ثجه ده آمجد

د و زٺض مین و زٺض مجد ث زج دجتظی زٺض زٺض دنی زٺض آمج ی٪جدجد ی ځنی و نی دثنی ځه دثی د زٺض ی٪جد و دظن زٺض ح ؿهنمی

زج ثض څجنأ مین و آمجد و مجد ځه زٺظه زجی زٺض ثتن مذجه طمجمی ؿذهه ثن و دجت زمدثه طد ده زج ځمین ی٪جد ثثمه ث زمه ؿج و زمه وٽض

اسرار، مناسک، ادله حج

318

ثض و « ال إله»ی٪جد ثٹڂن مـه دجی ځه ثتن د نپأ زجی څدنجڅدد دم «.ثال ثهلل»ش سی نپ

زجی ث و طد هجؿی ثتنـج ه ؿذهأ منی دچی ثتن ١ونهدثد كچدنه دجتظی ث ودث « نج»دثظه و ث جظأ نڅی ج

نج ننج زج دی.نذجی زث ځه ی٪جد تڂی ث هدثض ؿم دج دص زٷ څلدله

نی؟ ٽجود! طد می زج ده طد نچدت: طد زم! ٹٱدد! طد ده ٹٱدد څلدله ثتن ١ونهنی!... ثی څجو و طد دج څجو ٱدث څیی؟ دلٲم طد دلٲم ث می ٽجود ث زٷ می

ځنی. ی ودجه! ده ودجه همله و هیله می ثی سلنڄ! سلنڄ ث مییه ثظٲمجی؟ ثظؼمج! د ٥ ثظؼمجی! ثظٲمج! طد ٥ ثظٲمج! ٱل

زج؟ و زمه ځجهزج ځجه ثنـمن ػجلدع زم ز تڀ د ٥ ثٱ٦جء ثظٲمجی؟ و تج ثی ثض! مٲځأ نه

ځه ز ځه ثتنچدنه می ی٪جد: ؿمثص » ذ ثض ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ... مض نی! ثوث« دإظڀ مجمیض»څدت: ځن ی٪جد ده څد می

زج طد ث زج و مدڂجٹی ثمج نه! طد مأ ثهثر مأ نجضثی ی٪جد ود ث دود و سجٿ څظه ثی طدده ځه زج دود ه ی٪نض

ثهلل »ثنی ... دد زجی دونی ث نی می ی٪جد« منی»ثی و ثځندد ١ونأ ثنه«! اللن ػل وتبثه س زسله»دد « طبىاللن ادحس ػ ود الش»دد « ثځذ

ثی ثض ث ؿذهه نه د. دد ځه ثتن طمتن د ثض نه د كههٹپ٨ نجض ه ثنڂة ثٹی ثضه طٲلیم دجیه ثتنـج مأ ؿنڄ

كچدنه ؿذهه ٹظن دثی كه و كچدنه د و دمذجثد ځد؟ و ث ثتن س ز و ز مجد و ز ٶل و سظی ځه دجی دجتظی دیظ ؿج ځه دجی ز مین

ث زمین میجد زج و دپیه زج ٩ ی٪جد و ی٪نض ثوٽجطض م٢ٷ د ی٪جدٱذجص و ٩جٱض همجد ځه آد ٹٯ ثض و ثتن ه ده څدنه ث١ل و مظن نڅی

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

319

ثض ځه نڅی ث« إالثهلل»مپمه « الإله»ث١ل آد مپمأ ثتن ثض ځه ثض.« الإله ثالثهلل»ث نپ ٱپیه ثض و ؿهج زمه

ثی ځدطجه و ج و دج ؿمله ثی منجخ آمجه دج ز ی٪جد و زڅدنه ی٪نظی هدهلوة»تڀ ؿهجد مٲنی من استطعتم مب لهم أعذوا و : آنله طدثنی و آنچدنه ځه «... زج ځنی! طج ی د ث آمجة ر دج ی٪جدطدثنی طمڂن ثظه دج طمڂن ثت تج می

تشهبونبهعذواللهوعذووم» ه الثٽله ویله من ث و دزجطجد ث : دتن« دظجنی ځه ث مج زمجه څتثد دجن.

دجتظی ر و نذ وی هجح و هجح ځه دج مض و ٹ مٲنی ةی ده زمجد نذض و منجذض و نه طنهج وٱ٬ و ثج ځه نه نث دج ٹٱدد نیو

و و دج ٽجود ثظؼمج نی زمجد دٺهم ت دج نمیه ثهیجنجه ٹهم و ثڅ زم میو نه طنهج ٽص و مدٱٮض و دج دلٲم ثظٲمج دج نیوی ٱلم ځه د هخ ٹمده

، هي لن فؼل فؼل ن ػلواذا ظست الجدع ف اهت فلظس الؼبل»سیمذ دڅدث زج ده كهة تن زج و ددینی زنچجمی ځه دٱض: »«لؼ اهلل الوالئى البس اروؼي

ڂج د ٱلمجی ثمض ثض ځه ٱلم د ث آڂج جن و ز ثمض من آ «.ممجد ځه نڂن د ثو دج لٲنض ث و ٹظچجد و زمأ

ٺأ ٱلمجی تن ثض دلڂه و٭یٺأ زمأ ملمین و نه طنهج مذجة دج ی٪جد و٭یزجی ثؿظمجٯ ځه ؿذهأ منی ثنو٢ج ٱلمج نیض منڅجد دج ی٪جد ثض كنجد

زجی منجخ نی طنهج ثنجتجد نیظن دلڂه زمأ ملمین دج ض ثظن هده دجتظی منڅجد ٱلیه ی٪جد دجن و ز ځه دم منجخ نث آمجه ځن و

ثالمڂجد طمجمی ط دم دین ١وین ثدمی ثض ځه هظی ث زمه مهم زجی ثظٲمج دمن و آنـج ځه نظدثن منڅجنی نیومنط ددثزن. ؿذهه

دجی و زج نثی ځه دی ٹڂ مڂن طد طنهجةید ٽص مذجه زمأ ؿذهه دج ثظٲمج دلٲم مذجه ځه مجلی نثیه آةی دڃ و ج ث ٱهة ٽجود دنمی دی

آةی ځه ٽص و ؿمٲیض ث ٱهه ٹٱدد دنمی دیه نظدثنی ځ ځه دث نثی

اسرار، مناسک، ادله حج

320

يأمشون»زیلی نه! ځه ثتض ٹمد: و الخيش إلى يذعون أمة منىم لتىن و ببلمعشوفوينهونعنالمنىش ځه ده ه دذج آته طڂدتن د دجت ث مج ثمظی: »«

«دی ز كیی ٱدص ځنن ثم ده مٲوٷ و نهی ث منڂ نمجتن.طڀ وی ؿذهه ٵل٨ ثض ده ؿذهأ منی دنچ ځه زمچجد تڀ ض و تڀ

من ون ځه ثظجد زملدد یل ؿدجد و كدد یوجد ده ١ونه می دجثنجد! طج كه ده څلدله د ز ځه دج طنهج دج آح زجنجد ٵٻ می

ی٪جد ثظٲمج ; ثظذث ځه ځج ٽلی و هڂدمض ده و و ثض زجض و ی٪جد ثظؼمج ځه زملدد ثلد ثنچل ؿجمٲه و ٶل مڂید دد

ځن و ده ١دص ثز آد ځج ی٪جد ثظٲمج ځه ده كهة می ځج څڃ میثی ځه و ٱمجمهه ه ی٪جنی ث دج تځن و دج نپأ وهجنی نپ تچ می

دج د نهجه دج موثح و منذ ثوٽجٹی دج طذین و ـجة آتج مهی ثتن ځن.. مـ ط می ط آنلنجد ٹٱدد و ٽجود ث آنلنجد نڂذض ث زمه ٪نجٿ

و د ٹث منذ ٱجڅدی ملدځجنه ثض و دو در ١ٸ نظین مٲٹض دتجد و مـجل ٱج ثولین ٱجڅد! و هظی ثتن دلٲم دیڅ در

١وثی ٱٹجص زم ٱجڅدی ٹٱدد ثض!طد هجؿی دجتظی ثتنچدد دص دٵجص دی و ده و٩نض دڅی ځه دج

زج دج ی٪جد نذ دجی ثڅ زم نیوی منجخ نثی طمجر ٽدث زمأ ؿذههنی تچ آد ث طوٿ ځنی .. طج ځد هؾ ځد طدث آمجه ځنی و ثڅ دص نمی

ث هڂدمض ث و ولض ثدر ث ز ؿج ځه زظی دنیج نهی ځه زمه ؿج ٱٹجص ثض زمه ؿج مٲ و زمه ؿج منی ثض ځه ثتنـج مڂظخ و زمه ؿج

ځه ده طٺی ثمجر ١جٻ(ٯد مڂظخ ٱجدث سهنأ مڂجد و ٱمل ثض كنجدځل ه ه ځل ث٣ ځددء - ځل تدر ٱجدثء» ثض ځه دٽثثثی مجد

طد هین دج ځه تت ٹثوثد ثض تج ض ځم هینی دج ځه زمه «! موروٽض و زمه ؿج زج ځددض نپض زمه زج ٱجدثض و زمأ مین مجد

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

321

هینی دج نه طنهج څته و نجله ځه ثتن زم ٹپ٨ دثی ثنچیظن و طوتڀ ثځج هینی ثض و آٵج زم ث دص ځه آثڅجد هینی زمه دجثد ٹ

زج نج و ننج هین ث زج و څیی زجی هټ و دج٩ل زمه مٲځه ؿذههث : هلپدر دته«ب لتب وب هؼه ففش فشا ػظوب»تجی ځنن و طد د مچد

ه من دثت ٹث ر ثځندد دج من دج زمجد ٽآد و ثدر ث ځ ثتن ثض: زمتجی ځن ثڅ من مر ثدر ځه نه ثض و سجتث ودثد ځه هین یٲه م څته و طد ی ده د د نیض څته دثی طوتڀ وض و څتجند

زج و می و نـیزج ث د من ثض و نه ځننة وم ؿهج ثتن ٽمهد ځه تجنی ده تت ن دلڂه دج طد من دڂدح ځه تتی ثض نه د

وهميحسبون» ر ٱلیه دص زمڂجی ځن ځه دیظ طد ی د دجی صنعب يحسنون أنهم : څمجد ځنی ځه دح ځجی ثض و٭یٺأ هینی ددنض «

زمین ثض.هینیجد ٽ٪ٲج ٱثثی ځه تجنی ده تتجد نث و نه نٺٲی ده هجڇ آنچدنه

٥هین و ده د تت ثض ځه د تت نی ه و دج ثتنچدنه ٹتذی زٺض و جر مـل ٱثةی ث! و تت نظین نی دثی ٱدثر

ٱثثی ځ.زی ثتنڀ منجڀ ندظن څدمی نچد كپ ٩دڇ و طٺ٢یل می ده ٹهم كه می

مجد طنڄ ځه زمین وم مجنتم هد١لهنیض ث ثهڂجر می ؿمثص ٱپخ ؿج دجتظی آمدض ثتنـج ثنچجه و منجڀ ثض ی٪جد د ث زمین

ثی مٶ آمه طمتن ثض و ؿجزجی تچ سجڅجه و سجتچجه مچ طد دثی سدض دی «و منجٹ للنجه زی للنجه ٽیجمج للنج»س كه هجؿی زظی! ځه هؾ

خ دجی و د نه ١ونه و تچ زیق نه ت و ٹو ثض نه یمهث ځه څوزی تث منجڀ ٩دثٷ و نمج طـجص می ؿمثص و ٽدجنی

طدجلی دج ؿیخ و مٶ جلی دچن و څوه طـج دلٲمی ثظٲمج دج ؿیخ س و

اسرار، مناسک، ادله حج

322

ن.ط ز و س ث جلی تج س ث ٵو و مظجٯ ثلٶو دڅ مٶ و ڇ جلی د.23ه (ثث هؾ

نچد س ث١ل ځه منجڀ ثض كه ث١ل زمین ثض ه څدتم دٺهم كه می ليبمبللنبس»څدت ځه: و منجڀ ٹٯ و مپمه ث زم ثتنچدنه منجڀ هؾ می »

ثث و ثلأ ثهڂجر ه منجڀ سیمذ و ثةمه زی نی كنجد ثض ځه ز ه: ثهڂجرٹمجتن نه ثٱمجلی ڀ و ه و زم وظه دیجد میث تڀ ؿج و ده زم آمیظ

نه ثث و نه نظجتـی مٲلدر ه ځه نه مٲنجته مٲنی زجةی ث ... دی زملدد س هنذج ؿدی ځه دی ث هـجؽ ونٺڂ ث ده ٹڂ ددینی ثنث تج تن

« نج» ڀ ځنن نج تج نیمه نج ٹظه و ننج نج دڅن و تج إله ظی آون.

ځه دج دجد هجڇ څدتن: ؿنڄ مج دثی ه دج شیه ر ٽدد شی سد ثدن ثتن ثه څثجد ده و ١لن ثض نض ده ی٪جد دڃ همله می

ثمج ٹٲد ثمو ثٹظ نی می -ی٪جد تچ: ولی ٱه و نض وت ی٪نض ځه زٷ ی٪جد جه ثض ه٦ص ةی نمجتن نی ځج نیض ٹپ٨ می

ارهببإلى»ثض فشعونإنهطغى ٹٲد مج سجوزجی ی٪نض ٽی سجتمجڇ څت « و دثی ٹث ده دٲ ځه زد ل٪نض تج تجی ل٪جد ثت ثٵظجد دثزیم آم.

ثن ثتنـج ځی ده ځی ثض څجه دی ث دجثد د سجتمجڇ و ٵٻ ثتن یلد تج آنڂه ثتنهج ث ی٪جد د ځه ٪ج می زجةی زم نؼججد می و څهی څلدلهز ځه: طنهج من ی٪جد نیظم ثتن ؿم نی تجثنی ثر ځه دڅض می

څدت: طد زم! طد تچ كث؟ مج دجتظی زمی ځنن ده دٲ٦ی زم ت لخ میه دص آٵج ځن و كه د ٹمدځه دج زم ... ثڅ دنجی ی٪جد د ثض ث

« څی كدد مؤمن می ځن ٹظه آد ث می»نٶ و سمٶ آو ثمجر ١جٻ(ٯد ځه و كدد ځجٹ دیجنث ی٪جد څدت: »ځه ده زٷ جن و دح مٲنی ز

بأسته» سميت مب ځه طد د «نیجنثظی -ؤوثمض »و ده ث١٪دم: ه دمض «

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

323

ځنی نض ی٪جد ونی ث می ځن و ه ی٪جد سطجح میی٪جنی كچدنه د ش دونی ث!

ی دجت ثنچی ٱذص زج زمه ٱذص ثض ځه ث ثتن ؿذهه چٺض ثتنو و دتن مٲنی ثض ځه زمیه څٹض: ٽدد هټ ځه نض ثٳ ةی می

ده دجتظی ث لله ؿنذجد آٵج ځ طج ؿنذ ث١لی ی٪نض ثځ د ش ٹض مذجث ؿجد څٹظه ده د آتن و ڂض جهه ث ر طج ره ثٳ سجوزج

دجثد ځن ز ه ثٽندم ث ده څلدله ث ؿذثد ځنن ث ثتن س ز ه ث څلدله دڂ طج تچ مپی نمجن.

یجدجد « جٯ ثلملڀ»ثن تڀ یجدجد ثتن ه ی٪جد تڀ ٨ و ؿهضثن! و ثتنـج زج یجدجد جه ؿجتی زم نیض ځه زمیه ی٪جدجه ط٢جٹی

ط ثض زم ځجى جه ی٪جد نتڀ مڂه و ث جة یج٩ین ده ه ث نتڀځه دثی دنڅجد ث څدڇ یط ثض و ٩ذٲج ٪ زم دیظ ثض و وی

ٱی ثض دجثد ثوض و زمین ث١ل زم و ثوڇ ځه ؿذهه ثنو٢ج څلدلهطتن ٱی ځه ده ددی ځلمأ طدهی ث مٲنی ؿتطتن و ٹثةی« ؤ٥وی» ولی ٱی

ځن: می ثػذجص ثی دڃ و ثتنڂه و ثتن « إالثهلل» نٺی ی٪جد دڃ « ال إله»

و ؿذهأ دنین ٱی ثض ث لوج٫ ز وی نٺی و ثػذجص دنین ثض ځه دثی ځنی. ثػذجط ؿذهأ همجد ځه ٽدجنی مینٺی ؿذهأ ی٪جد و دثی دنم ځه دثی ه تر دنی ځه دثی ث میه س ثمو ٱی دد ثض

ت ځظن و ځظه د دثی ث و ثتن د ٱی ثظجد ثض! ثتن ث می دجثد ی٪جد و ثځندد ٹپه ؿمثص: دی ث ٹپه ثث څلدله

وثؿذجص منی:ٱپذه و ثڅ هؾ طمظ تج ٽآد ثض ده ططیخ: می ؿمة « ٱی ٽدجد»و ثوڇ

ٽدجنی ه ثمڂجد دثی طدثنجتجد و ش هلټ تج طپ٢ی و تچ زیق.

اسرار، مناسک، ادله حج

324

زج دیظدطه: ثظثهض منی و خه و كهجر نی ثڅ مجنه و ور و در ٱپذه.ه و٪یه وزج منی می ه ؿمه ده ططیخ: ثولی

ٶض څدثه ثض ځه ؿمه زمجد ؿجتچجه مٲوٷ ثض كنجنڂه و دثزی ث لزج د ثتن نذضه ؿمة ٱپذهه ؿمة و٪یه ؿمة ثولی«: »څجنه ؿمثص ه»

«.څدثه ثتن مٲنی ثضثؿظمجٯ څوه و ظجح ځد ه زجی سطجح ه و نی ده مٲنی: ثؿظمجٯ نڄ

ؤؿم إدلی من »: ځه ذ ثض ځه كدد آر تڄ سطجح ځ زم آمه كنجدی٪جد ث دثد څتض و تج و ولی ثتن مٲجنی ده منجذض « دین تته

زج و ثؿظمجٯ زج و ؿم زمجد تڄ زجةی ثض ځه ؿجی سطجح تڄ زمجد نڄزجض ځه دچتن و طنهج د و ظجح آنهج و ی٪جده ثنثزج څوه نڄ

ثتنچدنه « ثلـمثص ثلؼدعه ه ثالولیثلـمه ثر ثلـمجه ثلـمجه ه٢ی»زجی مٲوٷ طتن څدثه ثض ځه زمجد ؿجتچجه طٲذیثص ځه وثتجص آمه نتڀ ؿمثص و ز تڀ آنهج ؿمه ثض.

ثی زجی ثظدثنه زج ثض كه نڄ دجثد ؿجت زمجد ؿجتچجه ٵ٣ ثتنڂه څلدلهذپه ځه ثمظث ٱمدمی ځندنی دج تج نه كه ځدطجه و تڀ ٩ذپه و كه و تج كن ٩

زمجد نپ٪ه كه ث دجال و كه ث سجةین ز ثنثه زم ځه دج تج دد زمه و زمه و ؿمه ثض و ده زمجد ثظدثنأ ٭لمض ی٪جنی دجتظی لیڀ ځ.

و ٱی زٺض تڄ ده ؿمة ٱپذه و وزجی دٲ ده زتڀ ث ه ؿمه پذه دپیأ وزج ده ٱپخ ځه ٱه ٱپذهه و٪یه زٺض تڄ ده ططیخ: ثولی

ثٹظ و آد و تچ ؿلد و ثځندد مجةلی كن دجة ثة٨ مجد و مڂجد و می ٱ و كچدنچی ثنثظن و...

ته دج نه آنلنجد ت ځه مجنن زجی مج نڄ وثؿخ ثض څلدله -1مإله تڄ « ه٢ی»ن و نه ض ځه زملدد نڄ دلڂه د هخ وثتجص دجت

ؿن څلدله ثتن لٺ٬ دیجد ه دنجدثتن څلدلأ ځه زم ثنثه و زمدج

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

325

ؿدی ځه تچن نچدتن ځجٹی ه ط ث تڄ ط تج دڃ ٵینچی تج ځدكڀ نیض.

دجثد ی٪جد دجتظی دج هظی و نه آزنین؟ تث څلدلهه و كث ٹپ٨ ؿن نچیجد و نه مجنن آزن ځه نیوزجی نچین دج نه نر ځه نمی ثض دج ی٪

ثی ظ زمچجد نیض و ثتن ١ونه ځه نمجت ثض و ثلچد طنهج نمجتنه ث ٽص زمچجنی الر ثض و تچ زیق.

ث١جدض ځن ځه ه و ثتن زٺض تڄ دود ثظؼنج دجتظی ده ؿمه: ی٪جد نچجهظیج٩ی الر ثض زجی ثه ز ځثر ند الر ثض تچی ث دن و ٩ذٲج څلدله

زجی ځمذد ند. نیجمن ده طهیأ څلدله زج ث دچی طج ؿذهه ځه ؿجی ٪ج ٹظهزج دڂ تٲنی ثظٲمجڇ نه دج ځه څلدلأ وثؿخ ثض تڄ -2مإله

و كه دهظ ځه مظٲمل ده ځج ؿذهه نیجت مچ آنڂه نثنی مظٲمل ثض تج نه هظ ځه دثنی ٵیمظٲمل ثض و دح ثض و كه دٵیمظٲمل ثض دثنی

ه څكه دثی ی٪جد ده ځه تذج و سجٿ و نٮیٸ دج ځه تذجةی و نٮجٹضځث و هظی تذنة ز ملمجد ثض ی٪جد نـ ثض ولی طد سجٿ و سجٿزجض څكه سجٿ دم دج و آنله ثتن میجد وثؿخ ثض دڂ ددد تڄ

مڂدٿ زم ځجٹی ثض.زج ٹثوة هر دج تٲنی هر دڃ ځه وثؿخ ثض ثتن تڄ -3مإله

ځه كهج كهج ٹنڄ ثض و كه دهظ ځه ث مٲثلوثر څآوی طتن سجڅجه ؿذهه ثض نه ث د منی ځه ٹ١ظی نیض و س همض نتڀ

څكه ١وین ثض و نه ث مـثلوثر تج مـ یٸ و تج ز مـی ځه هر وٽٸ ثض و ط٢ٹ هثر و نه ث ز ؿجةی ځه ط٢ٷ جٿ و

ط٢ٷ زم نثی دلڂه ث تچ ؿجة نیض ځه مجڇ طد نیض و ثؿجة زجی مذجم و زمچجنی هر تج آنڂه مجڇ مر ثض ولی ثؿجة ثتنچدنه مین

مجن و ز ١دص مذجم ددد و همی ٥ مذجم ثض و دی ط٢ٹجص دی

اسرار، مناسک، ادله حج

326

ث زم ثتن ثض زج ث و٧ ثجی ثتن ؿذهأ ثدمی ثض و نڂظه دد تڄدځه څلدلأ ی٪جد د نذجت ث م وه ی٪جد څ آت و دجتظی ث هر هټ و

هتم ثدر ؿم څ.و ثتن د می ثض ٱمیټ ځه: دم ملمین دجتظی مین ثدر و

نه آنڂه دم ی٪جد د ث ث د ی٪جد طوض نٮ د ملمین آمجه د ه ثی و زم دج دم ی٪جد دچیی تج دی ځه زم ده ثو ځمڀ ثٽظ٢جی ځه

«.ثن ځجٹثد زمه تڀ ځی»ٱلیه ی٪جد ځجی ث سی ندثزی د ځه ه ٩ذٲجدنجدثتن ٱ ځمظ تج دیظ ث زٺض تج څلدلأ ٵیتڄ تج دثظأ ث ٵیهر

د و ثتن د م و نمیه ځه ځجآمدی زم دی نیضه ن ؿذههدڂج ثت زجی وثٽٲی و ث١لی. ی ثض دثی زمأ ؿذهه

وثؿخ ثض ځه ثتن زٺض څلدله ث دج زٺض لیڀ ده زٷ دنی -4مإله كه دج زٷ دن تج ؿث ؿث ث١جدض ځنن و ثڅ و تج كن تڄ ث دج تڀ

ث ددن تج دج زم ث١جدض ځنن ٹپ٨ تڂی هجح سطجح دیجٹڂنی كه ؿث ؿدن ځه میثد طٲ و وهص زمجد لیڀ و سطجح څلدله ثض نه می

زج مهم ثتن ثض ځه ثتن زٺض تڄ دج زٷ زج تج ث١جدض طٲ و وهص تڄسطجح ده زٷ دن و مجنٲی زم نث ځه دج ز سطجح كن تڄ دیجنثی ځه

ث آنهج د.الثٽل تڂی زج دجتظی دج سطجح مج ده زٷ دن څثد د زٷ ثتن تڄ -5مإله

د زٷ ځجٹی نیض و ثڅ زم ثوڇ ده كیی دد تج زج ځد دود سطجح و ش دج زمجد نیوی ثولیأ سطجح مج ده زٷ ی ض ثض ولی ثڅ

كی نذد سطجح مج نیوی ده ځمڀ آد كی ده زٷ یه ځه ثڅ آد جنن ث ده زٷ نثض دج٩ل ثض و دجت طـت د مؼد تڄ

ویله ثلی تچی ثه ده تڄ ځنو ض مج دد ځ و دتن تڅلدلأ طنذیل مج ده زٷ ی ځجٹی نیض مهم ثتن ثض ځه څلدلأ مج ده

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

327

نه دج ځمڀ ٵیمج دنجدثتن ثڅ ده ٥ح ض د مج ده زٷ ث١جدض ځن كی ٺظی دد و ث آد څظه ده زٷ د ض ثض څكه ثڅ آد

ځه »ځه ذ ١وین ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ثض ی كنجد كی ل دد نمیتث ثڅ « ثڅ تچض ده ثنجد تج ظی د و ش ده زٷ ی ځجٹی ثض

ید ده زٷ ځجٹی نذد دج ثتن دد نیوی سطجح د ده د دثی ځجز. ځن و ث ثو می ولی كی ل د ده د نیو ث ٥ٲیٸ می نؼی می

دج ثتن هجڇ ثڅ ٺظی آد كی ځمڀ ده ید زٷ ځه ٭جزث الر ثض طڂث ځن و ثڅ زم ده كیی دجالی ؿمه د و ش ده ؿمه ی ٭جزث

تث ده د ثو نده و ث١د زٷ تچی ض نذده ثض ځجٹی نیض ه مچ آد ځه ؿدی سطجح ځن ځه ث دجالی ؿمه ٱمدی د ٹو آت

ځه ض ثض تث مهم ید ده ثتن ثظدثنأ ه زملدد ٩ذپه ٹدٽجنی ؿمثصثڅ ٱمدی ی٪جنی ثض كه ث تج سض و و و سهلد تج سجت دد ځه

ثتن ثظدثنأ زم نذج ثظدثنأ ٹ٦جةی ؿمه ځجٹی ثض و ٵ٣ می ثض ځه سجتچجه و ؿجتچجه ی٪جد دمذجثد د.

دج ثتن زٺض سطجح وثؿخ ثض زٺض نڄ سطجح د ځه ثڅ -6مإله ځمظ ث زٺض سطجح تج ځمظ ث زٺض نڄ دج زمجد زٺض سطجح دیجنث ځجٹی

سطجح ثض زٺض سطجح و ید زٺض نڄ دج آد زٺض نیض دلڂه میثد:زج ث نیجنث ولی ثڅ ثتن زٺض ث دتن مٲنی ځه ځمظ ث زٺض سطجح ثتن نڄ

دج زٺظج سطجح زم ثنثض مجنٲی نث ځه مؼد تچ ده زٷ ن و ست نج زجی ثؿظنجح د و ثتن ٹج١له زج ث آنپ طڂث ځن طج ده زٷ لیڀ

زج ثػ ن ولی نه آنڂه ٹج١لأ میجد لیڀ زج ٥وی نمی میجد ثتن ث١جدضثص ندثنن دلڂه ثػ ځؼص ؿمٲیض ثزمجڇ مج دج ځه دج مٲځه

و ثمج زجتض ده ز می زجتض و لیڀ ثو٩لذجد ؿذهه ثض ځه یلی ث څلدلهمطذه زٷ ث دنی څكه ځدی زٺض څیص زمجه می طد زملنجد دج ؿتض سی

اسرار، مناسک، ادله حج

328

ث دنی څكه زج ده ٩دڇ ثنـجم ځه طد ثتن ١دص زمأ مص جٱض ثی. مص دج مٲځه زج ده ٩دڇ ثنـجم ځه طد ثتن ١دص زمأ جٱض

ثڅ هجڇ لیڀ نثن كن څلدله ث١جدض ځه دجتظی ده -7مإله جدض هج١ل ه ثض ولی ثڅ ځج ث ثی لیڀ ځن ځه دثن زٺض ث١ ثنثه

طمجر ه ثنض و ش ڀ ځ زٺض ث١جدض دده تج ځمظ ثٱظنجةی نڂن ځه څجه ثٱظذجی نث ٢د ١دطی ځه ث ؿذهه ڀ س ث ثنـجر ٱمل زیق

دود ه تج زمجد ؿج دڂج څ مٶدڇ څظه تج آمجة دڅظن ثض.ه ؿمه تپین ځن ځه تڂی ث و تج ه ؿمه ثڅ س ث می ز -8مإله

ث تڂی تج دیظ ځم ثنثظه تج ځمظ ث١جدض ثه و نثن ځثر ثض ثتنـج وثؿخ ثض مـث ده ططیخ ؿدی ؿذثد نپ٢جد ځن ځه دثن نپ٢جنی میجد

ن٢یخ نمجنه ثض و كدد نمجنه و زیق ی٪جد نچجزی ث زٺض د دیثر تڀ ځم ن٢یخ مجنه الر ثض دثی هٺ٬ ططیخ زمأ ثن ځ نمی

ثن ؿمه ثولی ځجمل دده تج نه س ث زج ثهیجنج طڂث زم دڂن مؼد نمی لیڀطڂمیل آد الر ثض و ؿمة تچ ث ث څی و ده آنله ٽذد لیڀ ځه

ثځظٺج نڂن تث ز هجڇ هٺ٬ ططیخ وثؿخ ثض.طدثنی لیڀ ځنی ثڅ دص ث می ٱجؿی و ده زیق وؿه نمی -9مإله

آ ځج ؿجی نیجدض ثض ثلذظه دتن ططیخ ځه ثڅ و نظدثنی ذ می ځنی زج دتن مٲنی ځه ثتن ه و ث١د ٽج د ثنـجر و٭یٺه نذجی ځه ٩ذٲج خ

نی ثتنـج ؿجی نیجدض زج و نه وزج دص نظدث دجتظی ثنـجر زی و ثڅ نه خ ثض ځه ز ځثر ث و ثنـجر ز.

س ؿأ ثوڇ و ثض څكه و ور تج در دج ځه می څظه ث و آتنه ٽ٦ج ځنی ش خ ثض ثڅ ث١دال وزج نظدثنی و ش نیجدض

ی ولی ثتنـج ثض ځه ثڅ نه خ و نه و زڅ ٽج د ثنـجر و٭یٺه نذج

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

329

زم ځه دجت نجةخ دچیی كه دهظ ځه ١دص ثمڂجد دص ؿذهه هج٥ دی ځه ض ځم طمججڅ دجی ولی وثؿخ نیض.

طدثن و یزم ثڅ ه و ثوڇ ث دة مٲو ثض ولی می -10مإله ثض د كهجمی و ز ؿج ځه و تج كن می ٽ٦ج و ثثء وثؿخ دج الر می

ه و څظه ث د طڂلیٸ ٹٲلی نپر ث مه ده ططیخ و ثوڇٽ٦ج ث د ثثء در.ه ور

دنجدثتن نیجدض طنهج زنچجمی ثض ځه زمأ ثوٽجص خ و و ثتن ثتجر ثی و ثوڇ دجتظی نجةخ دچی و مینهد مٲو دج ځه ٩ذٲج ث زمجد

آ ثنـجر ز ثهظیج٩ج دثی ز و زم نجةخ زم ځه دظدثن زمه ث وزج دظدثن د می ځن زڅ نیجدض نه دچی ولی ثڅ ز خ تج دٲ٦ی خ

ځجٹی ثض و نه ؿجة ثض. ذحزمجد ث١لی می ؿمثص ؿمثص ث زم طج یزم -11مإله

ث یزم ثلوثر ثض ځه ثڅ ثتن ثتجر تج دٲ٦ی ث آنهج تج ٹض و سنجةذ جڇ آتنه ٽ٦ج ځن څكه دٲی نیض طج آ دجتظی د تج ٹهمی

توـه زم ٽ٦جت ځجٹی دج ولی ددٷ وثتظی ٥ٲیٸ ثمج مهد میجد دج و ٩ذٲج ثتنـج ؿجی ثهظیج٧ ثض ځه زم د تج نجةذ دپیأ ٱلمجء می

دج نجةذ آنله ٹثمد ه ثنـجر توـأ ثمجڇ ٽ٦ج ځن و زم جڇ آتنه د ز.

زج وثؿخ ثض زج ططیخ وزج و ؿمه ځه ثثی ثتن می كنجد -12مإله ٽ٦جت نی كنجد ثض ځه زمیه ٱجتض ثتن ططیخ وثؿخ ثض و ثتن د طٲلیمی ثض نٮجمی ځه دج دج الر ثض ځج وی ططیخ و نٮجر و

زم و ث زم سجیه و دجی ده ز ؿهض و هجح دج نه څظه و١دص ثمڂجد جتظه ثض ثڅ تڀ و تج تڀ خ ٽ٦ج و ثثی كن می ث

اسرار، مناسک، ادله حج

330

و ز ١دص تڀ ؿج و ه ٱ٢ه ٭هه ځن دج ٹج١له دج ځه مؼد: ١ذن می سض زم دود ٹج١له نذج.

ی ځه ثظٲمجڇ ثن زجةی نتڀ ؿمثص ثض و طد نمی ثڅ تڄ -13مإله ه تج نه مجنٲی نث ځه دڂ ددد ٧ نیض و طنهج ثظٲمجڇ څی مجن

ثڂجلی نث. لبػدثض و مجثمی ځه مٲلدر نذج ثی ؿجة ثض څكه دج طیځمجد تج مجنن می ؿمثص ده ز ویله -14مإله

ی نتڀ طدثد ؿد آد دج ٢د ١دطی ځه یلی ثهجر ثض و نمی تج یلی دث ثض و ٹض ځه دج ض ده زٷ دد و ث و زم نمی

ه ٩ذٲجه كنجنله ث١جدض ده زٷ دج ض جلی ممڂن نذج طهیه آنچدنه وجةلوثؿخ ثض مچ ١دطی ځه مدؿخ ثتض تچثد دج و ده ؿجی ی٪جد ده

ثنجد دد.ج تڄ ثض ددٷ دڂ ددنجد ځه ز الر ثض دثنی څلده -15مإله

ث ٱلم ده ثتن ٧ ولی ثظٲمجڇ څی مجن تڄ ددد ٧ ثض و المهثض و ٱلم ده دڂ ددد الر نیض س ثڅ نثنی تڄ ثض ث ثوڇ ځجٹی نیض و ثڅ نثنی دڂ ثض ث ثوڇ ځجٹی ثض و ثڅ دٲث دٺهمی ثظٲمجڇ ه

ځه ثڅ دٲث دٺهمی تڄ نذده نی دج٩ل ثض. جددده دج٩ل ثض كنطدثنی ث تچثد دچیی زجتض می ١دص ځمذد څلدله -16مإله

١دطی ځه نثنی ثظٲمجڇ ه تج كه دهظ ځه دثنی ثظٲمجڇ نه ولی دثی زمجد دهظ ځه ث نتڀ ؿمثص دثی ٩ذٲج -ثتنڂه ث ځی دثز نڂنی

ثهظمجڇ ثظٲمجڇ نمی زی تج دٲی ثض تث آ ځج ځه كیی آنـجزج ځه د و ثتن ٹپ٨ ؿمة ٱپذه زجی تجی ث دج د نمی آت ځی تڄ تج می

نیه زج ده سجتجد ثض و ثولی و و٪ی دٲی ثض ځه زند طیدجثد ی٪جد زجت ث زج ځن. دجی څلدله

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

331

ططیخ می ځن ځه ث ٱپذه څٹظه ده ؤولی سجتجد ز ثڅ ددٷ -17مإله ٹپ٨ ثولی ض ثض و دجت و٪ی و ش ٱپذه ث طڂث ځن و كنجنله س ث و یزم دٺهم ثظذجه ځه طج آ توـه ؿذثد ځن و ثهظیج٩ج جڇ

تچ زم د تج ثڅ ن نجةذ طڂث ځن.دجثد ی٪جد د زٺض دج ده ؿمثص ص څلدلهوی زم ٹظه وثؿذج -18مإله

ثض دج تڄ میجد ٩لدٯ آٹظجح طج ٵود ځه ٱ و مجد و مڂجد و طٲث ی٪جد زمه و زمه دثی دجثد ثتن میثد وثؿخ ثلمٱجص ثض دج آنڂه

زجی وثٽٲی زجی ی٪جد ی٪جنی ثتنـج ځج نیض طج كه ؿذههځن ځه ط٢میم و ثهظیج٧ و ثن٦ذج٩ض څلدله دجثنجد نینجد ځدى ثح ځجى

ط دج نه آنڂه مجنن دیجی ث و ٩ و نٺیجد دجتظی یلی تجط و ؿیهجؿیجد زمأ ثهظیج٩مجد ثتن مٲځأ می طدجلی دج و تچ زیق ځه

ج زج ثهظیج٩مجد ی٪جدزجی زج و ثثی مجد زجی سهنأ مڂجد ؿدالنچجهو طپیأ ث آنهج دج طٲٮیم و ثهظثمجد دج. .. نه! ثتنـج دح طمتن ځن ځه دج آنهج

زجی ی٪جنی نی ځه ز و و ز ؿج ط دنی و ؿذهه ؿجزجی ث١لی دح ثض زڅ طپیه و ثهظیج٧ نڂنی.

طدثنی ث ز میه می ؿمثص ؿهض ج١ی ٧ نیض -19مإله ظی دنی ٹپ٨ ؿمة ٱپذه مظوخ ثض سض ده ٽذله دجی مظی ځه دث

ولی ١وین ثض ځه و ده ٽذله زم دنی څكه دیجی څمجد ثن ځه و ده ٽذله ؿء ؿمه نیض و جظمجد ؿمه نی وی زمین څمجد ثض ولی ث١لی

ڀ ؿجة ثض ځه و ده ٽذله ځه و می ځنی. نث ودی ٽدجنی:

دجثد ی٪جد ځه سیومنثنه دڅظی ی٪جد دڃ ث ث سج لدلهث ؿذهأ څآوه تج ځظی ثځندد وثنأ ٽدجنچجه د ث نٺی ی٪جد ده ثػذجص همجد و ځه طدهیص طڂمیل د و كنجد ځه نٺیض ٱملی ثتمجنی دد ثػذجطض نی ٱملی

اسرار، مناسک، ادله حج

332

تثنض ث طپتم ثتمجنی ثض دثی ثػذجص ثتن ثػذجص كه دهظ ځه ٱتطتن ٱوث ٽدجنی ځن زمجد زتأ ثلهی ثض ثځندد ثدثزیم« زی»ځنی زته زی ځه

ولی نه ٽدجنی دص تج ٱتثنض ځه موٯ نیض مچ هجڇ ٹجٯ و ؿهج ثهلل ثدثزیم زم ځه مإمد ده ٽدجنی ثمجٱیل د آمجتی د ٹی ذیل

نه! طد ٹپ٨ دنی هدڇ و ه ی ثضٱجلی و ض دد ځه آم دځځه « ثزل ثهلل»ثض و زم ده د « ثهلل»دمن دت ځه زم م ٹثځجی دثی

ثض مٲنجت ثةی و څدظ ممی ثض.ه ثتن زتأ و ؿجنذه: ث ممیظ تج څجو تج څدٺن ز ځثر ث دظدثنی و كپ نٶ و سمٶ ثض و لذت

ثر ثځندد ځه طج سجی دد آمجه« ثهلل ٹی ذیل»سوڅجث! من ثه طد ث مٲنی ځه:ځه: ه ثر نه دځی و نه ٹنځی تٲظض ؿجة نیض ثتن ٽدجنی نمجتنه

و ه ٱلممه ٱپلمه ٶلمه ثر: آدوتم زجتم و زمه دظهه ٱتثنمه در ٽدجنضظه زمه و زمه ٽدجد طد و دجاله ز ځه و ث طد ؿثتم ج« من»آنله مث

ه كدد ثمجٱیل ثدثزیم ز كه ث ث در زم دیظ وض ثر ځه وځنم ثدثزیم ٹن دهظ ث ؿجن ث ده زمین م و زمین وث ٽدجنض می ثدثزیم

إمجمج »ځن و آنله ثو دجت دڂن ځ و نظیـه آنڂه دجت دد : مٲنی ٹث می «.نجلل

زجی نڅیض ثدثزیمی د زجی منی و ش زمه ١ونه ثځندد ؿذهه ز وی نٺی و ثػذجطض ٽدی دج زم ٱلیه ی٪جد ځه دج زمأ ٽص نٺی

ٱمد ه دلڂهه نه طنهج ٱپل و ٹلٺهه ځنی و زم ثه همجد ځه زمجهإمل ٽر میثد دد نهی ط آم دی ثػذجط ځنی ځه ثڅ سجی ؿهج و دد سی

ثض ځه ٽدجنی دهخ ثمڂجنض «مج ثظی من ثلهی»ثص و ثځندد ځه زتهثالمڂجد ثوؽ ځمجڇ و تذجةی مپ ه كدد و ؿجنذه ثض دجتظی هظی

دج ځه نه طنهج مپ٢د دد و دثند ثض و ٹپ٨ دد تظن دلڂه څدظ زم دثی « ثهلل»م ٹثځجی ثض دثی ثی ثض و ؿجنذه: طپدثت زته

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

333

ثی ثض ث زتأ ؿجد دثی ؿجنجد و نه طنهج و ثتن د نمدنه و نمجتنه« ثزل ثهلل»مجڇ ثض ځه آجد نمجت ثتن زتأ ثمجٱیل دهظ ث ؿجد ثض مظدؿه زتأ

دج ٽدجنیض وٵین نذج ثظچد دج و ثض و و ثظڂج.ط ث هجص سی وی طج ض ځم ث ثتن م وث ځه طج نجٿآی ثدثزی

س ده طن ده هجص زی ځه ثتنـج ٽله و ثوؽ ځمجڇ دنڅی و طلیم ثض و طدثنی طدهیص ث ځمجڇ دی و ث زمه مٲذدزج وٵین آث ثتنـجض ځه می

دی. س دذگا:

دجت ه ث٩ٲجر مجځینه جیدنذه زی: ث ث ه تڅجه: ؿجنذجیه ٽدجنیت و آنله ٽآد و وثتجص مڂث دثد ط٢تن و طإځی ه زمین دمی

ثن طنهج دثی نڂظه دینجد ث دڇ د ج و ؿجد ثض و آد و تچ ځه ومآتجطی كن نمد ثن ولی ثتن ز ه دجتظی آد ٽدجنی ځه زی و ؿجنذه

ٱجتض دن ث ه تڅجه و نه طنهج تڀ تج و!ثض سهلدی زم ٽدجنی دج آد جدپأ طجتی جد ثدثزیمی نمجتنة ه كنجنڂه څض

فيسبيلالله»ؿجنذجی ثض.« زجةی ځه ده ثم ثض دو طج یل دد« زی» ٽدجنچجه نی ځه لذت ث دد

د دو طج دنچی ظه میث ثه ث و ده م٢لوض دنڅجد ث ت فيسبيلالله»كمض دنین د طج ث دد نظی ث ځظه د تج ځظن »

زڅ نهثی وثزمه نڂنی ثنـجر ثوثم دنین سوڅجص وٽٺه ننمجةی ث زجی ؿنڄ ثه هټ دج ننی. ځض ؿذهه

شعبئشالله»س ث ثتن و ځه ث ٲد د ث ثتن و تڅجه ثض ثض « څمجد نڂنی ځه ثتنـج ځجص طمجر ثض ٽدجنی ثض و د دد تظن و الأ

ث زج ځد ثض و د نه! ثتنـج متدلیض دمی ثض ځه ث من٪ټ « زی» فىلوامنهبوأطعمواالببئسالفميش»٭جزی ٽآد و هتغ ځن ثض ځه: و»... «

اسرار، مناسک، ادله حج

334

المعتش و المبنع أطعموا ه دهجالده د٦جٱظجد : ث آنهج ددت و ددثنی دی« ٽجنٲجد و زمأ نیجمنثد ث ثزل ثهلل ث ددثنی نه آنڂه دچثت و ه څنچجد

دوت طج دد تج دچن ٹ٦جی منی ث ځه ض ځم ه و دجتظی دمجنی میڂوح ی نمجةی ځه ثهیجنج دیظدطأ منی ځه وثؿخ ځنی مظٲٺن و ٪نجٿ

ثض ث ط دیمجی هثر د! ٹجؿٲأ ٽدجنی:

آو ه و ؿدی مد دج و ر ثی ـجلض ٹجؿٲأ ٽدجنی ځندنی ده ثنثهتن و دج تن دیچجنه و دمجد څته ځه جتظه و ٥وی ثض زـدر دی

م٢لوض ثنتجد ملمجد و ځڅجد تن ثنجتجد دثی هل دڂدن و ثی ٱجلمجنه و ٱجٽدنه ث سن و م٢لوجنه ځنن و ثځندد ڂدص ث ثتن كجه

ٹجؿٲه هثر ثض و مج ځه ده هڂم ٥وص هجؿض ٱمدمی ثتن منجڀ آث ث ندتیم آد زم دج ثله و ثث طج ی دثی مپلثد و تجددی دثی می

٢د ثتن دوغ ث دثدچدةی دثی مٲج٥جد دج الر ثض مـظهثد و ؿثط نذجڇ ځنیم و ث جة مثؿ ثدر ددثزیم دج مج هل ثتن مڂلأ ته

لعلاللهيحذ بعذرلهأمشا»ؿهجنی ثدمی زمٺڂی و زمڂجی ٹمجتن ». لأ مظٲج٥ه نیض طج و دذظجنه مإلأ ٽدجنی مذظدی ده ن٢د و ث

نیجمن ده ٽدثٱ و مدثتن ٽدی ثؿظهج دج و دثزی ت س ث دجڅدی طدثنی دطجد هڂم ث ث ث كمأ ثهڂجر آتجص و وثتجص دیظ مج می

دٺهمی و تچ نیجی نیض ځه ده ثنظٮج ثتن و آد دجی ث زم ١دطی ثنجتجد ځه ځه د نثنی و نظدثنی دثنی ځه: مج ث مد٭ٸ ده س ث جت

فسئلواأهلالزوشإنونتمالتعلمون» تج ثڅ زم نیجی ده س ثت ث ثتن و « عببد»آد دشی و دهظتن ؤی ث ثنظجح ځنی ځه فبشش المول يستمعون لزين

أح فيتبعون الألببة أولوا أولئههم و الله هذاهم أولئهالزين سنه : ده دنڅجنم «

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

335

ځنن ندن و دهظتن ث سیوی می ندت ه آنجد ځه نجد ثتن و آد ث می ثتنهجتن ځجنی ځه ث زثتظجد ٹمده و ثتنهجتن ١جهذجد مٶ و ٹڂ!

و ث تڂه ځه ؤلهه ثی مج كنجد مإله و ض ځم ثتن ثنظجح دثیؿجت دلڂه وثؿخ ثض دح دنچت و دیجنتی و ثنظجح ه ون ثض

ځنی.تأ ثجی دوغ مجض و سطد « ٽدجنی«: »زی»ثځندد ن٢د آتجص

آتجص وثتجص ث نی مد دی نهجه و ثتن نجمأ څجة مظڇ ث ده سیچجه ثتم ز ځه ٽجن و میجد د و ث هڂم ث ث دثثد ٱ٥ه میٱمدر

ثنض ٩ذٲج جتظأ ٱمل ثض و ز ځه ٽجن ن جتظأ ثٱظث٣ نیض.نچج ثت می «مڂأ مڂمه»نچجنه ثتن نجمأ څجه ث ه ث

ة مـظهثد و ده نه طج ج د ث سل سیوی هڂم ث می لسث ال اهللثن ځه نذجلجد مپلثنجد ث ثتن سل دچن و طهمض نجوثی طده و ددتض ٱی

دد ث ث جهض مپ ثدر دثتن! ٽدجنی«: زی»آتجص ٽآنی

عليهب» -1 الله اسم فبروشوا خيش فيهب لىم الله شعبئش من لىم جعلنبهب البذن و صواففإراوجبتجنوبهبفىلوامنهبوأطعمواالمبنعوالمعتشوزلهسخشنبهبلىم

تشىشون لعلىم التموى لىنينبله و الدمبؤهب لحومهبو الله لنينبل وزله منىم سخشهبلىملتىب شوااللهعلى مبهذاوموبششالمحسنين د37(ثلوؾ: «

ث ٲجةثهلل نهجتم دثی مج آنهج ی و « هجؿیجد»و ظثد ث دثی مج »دځض ثض س نجر ثی ث ١ٺدٹجد د آنهج تج ځنی س كدد ده سهلد

ث : مظمنی ځه ده زكه-مٲظ ثٹظجن دی ث آنهج ث ددت و ده ٽجن وددثنی ثتنچدنه ظثد ث م مج ه ثی ٽنجٱض ځن و زچ دیندث

زجتجد ده ث ن لیڂن زج و دد ثتم جت ڂ ځنی زڅ څدض ځه

اسرار، مناسک، ادله حج

336

طپدثی مج ده ثو جض ثتنچدنه آنهج ث طیطجد ځتم طج ثتی ث د ثتن «.ت و نیڂدځجثد ث دجص و ندت هثزنمجتی دڃ ث

دینیم ٽدجنی ظ طنهج ه ثوته دثی مج طی ه و تچ زیق ثتنـج میثی څ ځه ثڅ ز تڀ نذج څدةی زیق نیض و ض ځم هټ نثتم ده څدنه

ٽدجنیجد ځنیم: جعلنبهبلىممنشعبئشالله» -1 ٽیټ وم ٹثځجی ثه زجی ث نجد زنه «

ثض ځه زمجه ثه جتظأ ثنجد ثض: ثه دنڅی ث و م٢لوض ثنجد ځه څض. كنجد فبروشوااسماللهعليهبصواف» -2 س ثځندد ځه ث ٲجةثهلل ثض دجتظی ده «

نجر ث ٽدجنی دن. فإراوجبتجنوبهبفىلوامن» -3 هبوأطعمواالمبنعوالمعتش س كدد ده سهلد «:

زمین و تچ زیق ځه: ه ثٹظجن ث څدظجد ددت و ده مظمنثد ددثنیتشىشون» لعلىم لىم سخشنبهب وزله ثتنچدنه ثتن هیدثنجص ث ثظیجطجد «

ثتنچدنه! نه ده ه ثد نهی جت ڂ ځنیدثی و دهه نهجتم ځه: مد دههزجت ث ز زی و ثتن زتأ س دځض ث ث ثی تچ ځه: څدض څدنه

ث ث ٲجةثهلل ثض ثتن ١جهذجن و جت! مثٱجص ثتن ه ؿهض ځه زمهلنينبلاللهلحومهبوالدمبؤهب»د ز ه ثوته طپدثی ثهلل ثض ځه : زڅ «

التموى»زجت زجت ده ث ج ثض و نه دد نه څدض لىنينبله و منىم » :څجنأ ه ؿجنذه دثی ثی طنهج سزیځجتظجد ده ثو جلض ځه: ثتن ٽدجنی ه

لىم»تچجنه ث ٲجةثهلل طپدی ثهلل ثض وزلهسخشهب جد طیطجد څدنه : ثتن« ثی ځه ځ و د نظین ث ثتن ٲجة ثهلل ١ٹج مٲندی و ه څدنهځه نه د

ثی نیض ځه دینی ثض و طدة مر ث ث آد و كنثد دهه آمدی و دجتڀو ث تڀ دی تچ مجی سمٲنی: د 24ه جد ثلهی ثض (ثث هؾ طنهج ؿنذه

ث دثظه و ث ممی ثض

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

337

زجی څنأ څدض نته ثض ځه ٲجةثهلل ثتنـج مځه مو ی ځد ڂ ثهلل و دد و دثند ٱذجثهلل ثض ث آنله ده نجر ث و دثی ثنٺجٻ ٹی ذیل

فيهبخيش»ی مج لىم لىمفيهب« »ثهلل»ٽدجنی ه و ثتن ٲجةثهلل ده ٹمدة « خيش نه طنهج دثی ث ی ثض ځه ده دثی زمأ مج طنهج ی و دځض ثض و«

و نیجی زم ده طپدثتظجد نث ثتن ی ؿ طپدثتظجد كیی ده ثو نمیدد و « ی»دینی ځه طنهج ثتنـج ثنو٢ج مج و طنهج مجض و می

ثی ثنو٢جی ځه دثنن ځه زمچجنی ثض ده میجد آمه آد زم كدد دههزمین ی مجی ځه زمه دثد نیجمنن و ځ « ٩ٲمدث...ٹئث ... ٹڂلدث... وث»

ثثد ثض نه الالد و نجض طنهج دثی دجد« ثهلل دم»زمچجنی ثض ځه څٺظن ٹثځجت ثنو٢ج سیوثد مٲٹض ثض نه زمچجد ثمج دد و دثنن

خيش»زمچجنی ثض: فيهب لىم الل... اسم فبروشوا ه فىلوا... : طللی د نٶ و « سمٶ ځه ث ه څدنه ٲجةتظ طنهج دد نجر ث ځه ځن هلیض ثض و ش دد و دثند ځه ځن نظیـه و دهه ثض نجمذه و تچ زیق! و طنهج

الله»دج لٺ٬ شعبئش زجی مٲندی و آمنه زج و دهه آٵج ثجه ده جة ٽض « څدنه ث ممی ځه طپدثی ه ؿجنذه ده ثض و تچ زیق! آی ٹپ٨ ثتنٹم

ده م٢ٷ دنڅجد ث و مج طنهج ده نجر -3ده نجر ث -2دثی ث -1ث: ثت ث و وده ٽذله نهجن ث و دتد كهج څ ث: ٹپ٨ ثتنهج ث ٱجتض

ٹظی ثض ثمج ی ځد ځنیم ثمج وم ٲجةت ث ځه ځن مٲندی و مٲ میط ثض مظمنثن ث ځه ځن ممی و مجی ثض ثتن و ځن ث ځه مهم

ٵجٹلیم! ده ث میزته ثض دثی ث و ثزل آنله ه ثض« زی»ثتن

طپدثی مجض ځه سزی مجی و مٲندی ثض: څدظ ده ز نو دلڂه دثیځه دثی ث: دن ده وی مین منی دنڅجد ث و ٽدجنی ز نو

ځه دد نمجت ٹځجی ثض میجد ثتن څد و دد ځه ده ث نمی

اسرار، مناسک، ادله حج

338

طنهج طپدثی مج جض طپدثی ه ؿجنذه و سطد طپدثی مجت دنڅجد منن. مظمن ث دهه

دمبؤهب»و ثتن ال و لحومهب الله ينبل لن ض ځه ده مج ثی ثض څده « زج ث ده وی مین تتم اله زج ث می د مج ځه دد طپدثتجد می دیځنیم ٽثدجنی جتم و څمجد می ثنثتم و ١وثةی س ث اله و دد می می

زمین ثض و د و زمین طپدی ثض و زمین و٭یٺه ثض و د و دی ث لشببنتأولهالنبس»ثن٢جدی آتأ دتض و دیثنج نمجتجنمجد دثی ١وه نهجد ده ثتن د »

ثی زجةی سی ث ثدر ثض و د مٲـه ځن ځه ثنو٢ج مجد ث دی میده ثلهی دده و ز كه زج ث می ث مٲـثص دده و آطی زم ځه آد ٽدجنی

منشعبئش»ه ځه زجت ث دده آتجص ٽدجنی ثدر كهة څ و وثالطی ده ٽدجنی الله فىلوامنهبوأطعموا... ...»!

ځه زم طنهج مد ه ط آتج مٲپدڇ و ستٹظنی ثض ٽدجنی ځه ی مهمم٢ٷ دد و دثند ثض ١دطی زم ځه دیه ط٢توجص ٽآنی ثض

وزله»ه دمجن تج نظدثد م٢ٷ ځ دج زم وثؿخ و تج ؿجة دج؟ دج آنڂ سخشهب وزله سخشنبهب ثتن هیدثنجص ث ه څدنه: ځه ددت و ددثنی ثتن «

ثی څ ٽدجنی ثی تچ و مج زمچجد ده څدنه څدنه نه دهه ثتم م مج ځهی و س ځنیم و څوزی ث مؤمنین ث ٽدجنی ثتن ٽدجنی دی وثونأ څڅدنه می

ه ث ثی وهیجنأ ٽدجنچجه ثتمجنجد دج تد ثتن منٮة وهضځنیم ځه ث می وهم»ث ض دزن و تچثد زم ځه ٭جزث مؤمن دمجنن طلڇ تجدن ه ثهیجنج

يحسبونأنهميحسنونصنعب !» ه یتظه ث ممی دثی ٲجةتظ«: زی و زتأ ظ»ثتنـج ٽدجنی:

زجی هؾ مة دزجی ثی تچ زمأ ٽدجنی و دثنن ... و آتهدد للنبس» و ځد هؾ ثض: ځه ده مظمنثد زمی ليبمب للنبس - منبفع -

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

339

مثببةللنبس آ (ٯد و ځه آتأ ثٱدر هؾ ده دجد ثدثزیم لیل دج كنجد « ن(د آمه:ثلنذیی ده دجد ه٦ص جطم

على» و سجبال يأتون ببلحج النبس في أرن و فج ول من يأتين ضبمش ول عميك معلومبتعلى فيأيبم الله اسم يزوشوا و لهم منبفع ليشهذوا من سصلهم مب

بهيمةالأنعبمفىل وامنهبوأطعمواالببئسالفميش د:31(ثلوؾ/...« میجد ممجد ثٱدر ٱجر ځن دثی هؾ ځه دیجتنص سیجڅجد و دثثد د ز »

ظی الٵ و نجطدثد طجدیجتن ث ز ثزی و طج دزجةی ث دثی دزجتجد دجد دظأ هدڇ څدض مجزه و تجٹض ځنن و ثتی ث د ثتنڂه هیدثنجص

ن٢یذجد ٹمده تج ځنن س ددت و ث آنهج و دهجڇ مظمن ڂظه ث «.ددثنی...

ثالنٲجر ثض ځه: ظ و څجو و څدٺن ث زمه ثوثتنـج ده ؿجی ظ آنـج منجٹ ځد هؾ و «: ؿملأ منجٹ لهم»دثی ث څدظجد ث ؿدجد و دهه

ج ثونی ځه دجتظأ طڂ و تج ثض وثنمد ه و هظی زجی ویشعبئشاللهدود ځ ه دد و دثنن طنهج د و طنهج ٻ ددن تڀ

زج ٽلمث ه ثض. ممجد ث ثتن ٽدجنیآی! د و ٽی دثی مظمنثد و مجنڅجد ځه ثتن دهة مجی ث ث ځد

شعبئشدن و دی زم دثی ثنٺجٻ ځننڅجد ځه ٽدجنیجد ث یهؾ و ٱی دد م الله طپدی ثهلل ثض و نٺ مٲندی ث٥جٹه د آنله څض: ځه د نی د

ثمظیج مة مظمنثد ث ثتن ٺة سدځض ددن دج آنجد ځض ځنن طج ه ی و دثدتجد نه و ؿثةی و دسنتجد دمی و وم تچجنچی و دث

د.ث كنجد ٹمده. ثمج مج دنڅجد زثثد وث څدض هدڇ ث ده د مینی

زج! ځه ث طٲٺن نی ٹثتن و زج و جة هثص و میودجط و ڄ منی ځرآنهج ث ده دی ثتنهج جن و مجزج! زج ځه ٹ٦ج ث آلده می مدث څدنجڅدد م٣

اسرار، مناسک، ادله حج

340

جتم و طنهج دج كن تجلی ثهلل موور می ٻ ثهلل ث ث ثتن نیم و ثزلځ ٽدجنی می نهیم! ث ځده می جد

زج هدڇ سدځض ثلهی ځه ثنو٢ج دمجد و دیظی دثی ثتن وینهیم و ٱـیخ ثتن ثض مظمنثد ثض مج ثنو٢ج آد ثثٷ وهیجنه می

زج ځه زمیه ده نذجڇ كنجد د و ج و مچز زج هظی سه زج و څده ځه ڄځنن ثتنهج زم وزج څنتة منی ث ددی څنی ځه ون و سوث می جطی میثتم ٹثتن ځه طٲٺن چی ځیظ ث آد ثض ځه هظی زج ده ثه ثنثظه مج ثنجد

زجی طٲٺن ؿد طومل ځنن و مج دج ثتن ثثٷ وهیجنأ څدض و ځظج ڄو دط ده هجح ه همی منٺٲض و س٥ دج ز كه نجثنی و دی همجنأ دی ید

ځنیم ... كث؟ مج ث ځه زڅ زم ث٥ی نیض! ثتن ځج جلیجنه طڂث میه ث جة ثنجتجد دجوؿثد دشی و مدڂجٹی و كی ثنی ث ځی نهثی.

ٹمده و ثدثزیم زج ث دثی مظمنثد ځد هؾ مپ ث ثتن ویثزل ځد »: «ازشق ال هي الخوسات لؼلن شىسى»لیل(ٯد زم ځه ٱج ځ:

زج ٽدجنی دیظ نٮ ده ثتن ملیدد« هؾ ث ث ػمثص وی ه جت ڂ ځننزجی منی و دیمج د ح زج و میڂو د ځر وی دد ثو زڅ دثی د

زج دثی ثتنهج ٱج نڂ ولی مج زم ی مجند ١جهذجد ثتن و هجؿیجد و څنه ثتم. ٱجی ثدثزیم ث و زم هڂم ثی ثدثزیم ث وثونه ځه

ث آتأ ثٱدر هؾ ځه مد دوغ ثض ث میجد زمأ منجٹ ځد هؾ بهيمةالأنعبم»وی تچ ی ث ده میجد آوه دج آنڂه دی منجٹ مٲندی و مج «

دث و مج دج نجته څٹظن م٢ٷ ٱجٽدنأ ثنجنی ثتن هیدثنجص څدةی زمأ ثتم. منجٹ هؾ ث نجته څٹظه

الله و ثڅ آتأ څظه مد٥دٯ شعبئش ٽدجنی ظثد تج ه ثتنـج دجة ځن دوغ ثض و د آد زم « دد و دثند ده مظمنثد»ٹپ٨ منٺٲض

زج. مأ ٽدجنیدثی ز

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

341

زجی څدنجڅدد ځد زی و ٽدةه: ٽدجنیه دجالط ث ثتنهجه ثی تچ آته ليبمبللنبس»ث تڅجه ه هؾ ث تٸ ځٲذأ مڂمه نهجه ثض ځه: «

جعلاللهالىعبةالبيتالحشامليبمبللنبسوالشهشالحشاموالهذ» يوالمالئذ »...مر «: نج»ث دثی دشججظن « موظر»هثر ث ځٲذأ دیضد: »97(ثلمجةه:

نهجه و نی مجه هثر و زی و ٽدة ث: زتأ ٽدجنی ث ځه زم دثی دشججظن ممن!

بهيمةالأنٽدجنی ځد: ز ثد زتأ سیم آتج ثتنچدنه ثځندد ث مج می عبم زج هیدثد هدڇ څدض ؿجد ځد ملیدد و تظن ملیجزج ػوص ثدر دج دی

زج ملمجد څنه ځه نجد زم نثن طج كه ده څدض و هص ثد ملیددو دیمج ځد زثثد هجؿی و ده م آود څوه مومجد و ض ثتمجد

ليبمبللنبس»ځد هؾ ځد څوزی ملمجد ... آتج ثتنهج زم ث منجٹ ثتن ځنچة « دڃ ثدمی ثض؟

للنبس»آتج ثتن ليبمب للن»ثض تج « ليبمب بسسن ثدر و ملمین ځه ٱلیه «ط و جد مج ث آةین ثثٷ و طده وثنمد زج څدتن و آةین سی تجوه

جن!څدنه ځه ځٲذأ مڂه و زمجدځ ٹهم آته كنجد ثض ځه: مٲنجی زمچجنی و زمه

ليبمبللنبس»مجه هثر ثض ځه دثی م٢جلن د و دثنثظن ولض و ٽص « ننج ٽیجر ځنن ٽدجنی زم ث نٮ مجی و مٲندی ٽیجمج للنج ثض ٽیجر و

ٹثځجی. و ثتنڂه دج تد یل دد ث دشججظن ممجد ثض وم فيسبيلالله»ی دنین زج ددزج و څیی نهثن و زم دشججظن ثتن «

مو ٱٮیم دثی ی ځد څنچجد.ثض ٱلیه « نج»زج زملدد تجص ځٲذه ٽیجر و وی زم ٹظه ثتن ٽدجنی

ثظؼمج ه ثظومجه ثظٲمج -لضه ٹپه ځٺه ؿهله ځه: ننج« ننج»

اسرار، مناسک، ادله حج

342

نج ثض دج نپأ ؿهجنی ثتن ځنچه ثدمی و زڅدنه ننجی ځه ٥ تٲض نجدد څ.« نج»

زجی څدض و آتج ملمین ثتن ځد ٽیجر دج ٹټ ځد و دثند څلو آتج ٽیجر ځنن هدڇ كه ٽیجمی ده م٢لوض مجی و مٲندی د می

میڂودجص و ثمث٣ څدنجڅدد و پد٧ څوزی ث منی څجد ٽیجر منجد ٱلیه ثدر و پد٧ څوزی ث مؤمنجد ث ث١ل ٱپیه و ثتمجد و ٽیجر ثدر

للنبس»څوزی ث دیندثتجد و څنچجد ٱلیه ٽدجنی و... آتج ثتنهج ليبمب ثض تج « ليبمبللن» بسن ؟!«

ثی و ثتمجنی ثض؟ ٽیجر ثدٽی و ثتن كه ٽیجمی ثض ! كه ٽیجر ٱپیهځه زمه ثتن ٽدجنی مج ی تج یجظی ثض؟ ... ثتنهجوؿثنی ثض؟ ٽیجر ثٽظ٢ج

ٽٲد و پد٧ ثض! دٱڂ نهننجر نچی ځجٹد!ٽدجنی ځد هؾ ث ث ز ه تڅجه ٽآنی دنچتم « نج»ثمج ثڅ مج څوه

زجةی ث ځه ث نٮ منجٹ و م٢جلن ث تڅجه همجنی و ثنجنی دنچتم ٽیجره نڅیه ځه مڂث څض ثسج تپجر م ثض و كنجدمجی و مٲندی دثزی

زجی د ٽیجمی زمه ؿجنذه ٱلیه نجدجمجنی -دلنیه ٱٮمض -ٱصه سجتنڅی دثزیم ثض.

فمنتمتعببلعمشةإلى»ثتن ٽدجنی ده ٩د هظم هؾ طمظ وثؿخ ثض ځه: الهذ من استيسش فمب الحج إرا سبعة و فيالحج أيبم ثالثة فصيبم يجذ لم فمن ي سجعتمتلهعششةوبملة ز ځه دج ٱمه ده دی هؾ طمظ څی د: »196(ثلذپه: «

ز و ز ځه نیجت ه و هؾ ه وثؿخ ثض ده ثنثة مید زی: ٽدجنیثتن ه و «: طجی ځجمل ثض دڅض وه دث ثتن هو زٺض و وٽظی ځه

1وه دلی ثض ځجمل ث آد ٽدجنی!

نه ث١لی. د ولی ثتن وؿدح ٹٱی ثض . څكه هؾ ثٹث نی ثڅ ٽدجنی زمثه د وثؿخ می1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

343

ثی ثض د هجؿیجنی ځه ثزل مڂه نیظن دثی دنجدثتن ٽدجنی زی زتهٹپثی ځد هؾ ثتن زته ث نٮ څدض دثی دنڅجد ث و ث نٮ

ض.مٲندی دثی ثض ځه آد زم ده د دنه ثزجةی ث ثذج زی ځه هجیأ آتجص څض زمجد ث ځه و ثځندد نمدنه ځن: ٹهمیتم طإتی می

ئوب رؼل اهلل را األضح لتشجغ » ذ مهد ثض ث دڇ ثهلل(د ځه ث ثتن ٽدجنی ث ٹپ٨ دثی ثتن مپ ٹمد -1 «هسبوىن هي اللحن فبطوؼن

1«زج ی دن س ددثنی ثتجد ث ث ثتن ٽدجنیځه مظمنثد ث څدض زجی منی و نه آنڂه منجد ثدر ث سدنزجی د ثتن آی مظمنثد نه ځر

«!طج مظمنثد ث څدض ی دن»ثثٷ وهینجنه ی څن دلڂه كدد ٽدجنی ځت ددت و »و ٪ذأ ٱلی(ٯد ثض ٱی ٽدجد ځه

بهيمةالأنعبمو زته زی و ثتی ث د ثتن وی ددثنی و ثتن 2«ڂ ځنی بهيمةالأنعبمٱلی مج ٽڂم من »...ثی ثض ده آتأ ثجه ».

ثی ث١جلض ث ځه ثمیثلمؤمنین(ٯد نچهذجنی هټ ٹپث ثتن ٽدجنی ده ثنثهخ ظزجی ٽدجنی مج دج ځه ٹمجت: دڇ ثهلل(د ده من ٹمد: ځه مثٽ می

ث ث څدض و سدض و... میجد ٹپث س د و كیی زم مپجدل سدض زمهڅی مچ آنڂه د ځه ثو م می 3«.ځند آد ث د هیدثد ده ٽ٢جح نزی

طدثن همی دچی. ٹپی دج ځه ٩ذٲج میثد ٽدجنی دٲندثد ز هټ ث سدض ظ ثځندد دجت ت سیمذی ځه ثؿجه نمی

ز ځه ثتن ده ٽ٢جدجد ثه د آتج ثؿجه میه ده ؿ ٹپه م تج ز ٱندثنی

.22 هتغ 147 10 ؿل الشؼ. وجةل 1 .23 هتغ 147 10 ؿل الشؼ. وجةل 2 . 594:2 و ١وین ملم 212 2و ١وین دجی ؽ 1 م 151 ؿل الشؼ. وجةل 3

اسرار، مناسک، ادله حج

344

همجنه ز و زمه څدض ځه هټ ث١لی و ځنی ٹپث ثض ثتنچدنه دی دد و جځظ څ و ت جٿ سنهجد د!

ن زڅ دلڂه ثڅ زم ځی ددثز د ث سدض ٽدجنیجد ثظٺجه ځ 1دهخ وثتض ١وین ث ه٦ص ځج٭م(ٯد دجتظی ٽیمض آد ث ده ٹپی ز.

ثهجتغ دیجی آمه ځه هجؿظی هټ نث ث څدض ٽدجنی دثی د یه ځن ٹپ٨ مپثی ځه ٹٲد دد و دپیه ث ده ٹپث ز آته زم ٹپ٨

منهب»ٹمد: فىلوا زمجد زنچجر ٽدجنی ثض نه و : ث آنهج ددت ځه ٭جزث« وأطعموا»ثی زم دثی جة ثتجر نچهثت ولی نذض ده ٹپثء ٹمد ثنوظه ...»

ځه ٹپث هټ ثن یه ځه ثٱم ثض ث مجد ٽدجنی و س ث آد ه ث٩ٲجر ځنی ث ٽدجنی ث دثی»ځنن طج ی څدض دن كنجد ځه ث سیمذ نجنین څض

«.ثتن مپ ٹمده ځه څنچجنظجد ث څدض ی دن...كدد و ث١دال دد د هجؿی وثؿخ و هظمی نیض دلڂه ده ث١٪دم

ثم مینأ طد زم من ثض طنهج لیل د ؿدث و هلیض ثض و ثڅ زم ؿوجنی ث ث ثتن نٮ ثض ځه هجؿی د ث ث ٹپ ثمظیج نز دلڂه ثتن

دج دیندثتجد ځض و دثدی ځن ثڅ زم ندثض تج ه ی: زتأ ث ممیزث هټ نظدثنض دد هټ ٹوظن تج ده ٵی ٹپی ثد ث نث ځه زمه

ٹپثض و طد ٹپ٨ ثؿجه ثی دی ث هم ٹپث ث ده م٢ٷ ثموص دجنی طج دج آنهج دثی و دثدی ځنی.

دجنی منظپل ده سدڇ د د هخ وثتجص طمجمی ٽیمظ مدثی زم ځه ٽثی ثنو٢ج ٹپث ثض نه آنڂه هټ ثظه دجی دی ځه هم دد ثظه

دثی.

ه زمین م٦مدد و نی ١ویوأ مٲجوته دن ٱمج ث ه٦ص ١جٻ(ٯد د4 م 151 10 ؿل الشؼ. وجةل 1

وث ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

345

ثهجتغ دیجی زم زض ځه هجؿی هټ نث كیی ث ٽدجنی ث ده ٵی دثز ځه كنجده ٹپی دز و طپیم ٽدجنی زم دهخ و آته و وثتجطی كن

څجنه: هجؿی و وظجد نه هه ثض« طد و ٹپی»ثتن طپیم وڅجنه: ه آم ٵیٹپی و ٹپثء.

نمجت ځه زمأ ٽدجنی ده ؿ مپثی ځه دص و و وی زم ٹظه كنجد میځه ثذج ث ثنو٢ج ٹپ ثض كنجد دت زمه ثص زمجد و می ه جندثثی ث ز ظ دچیت و طڂه»ثهلل(د ث ځه ثی دجة طپیم دڇ مظٲه

و مٲپدڇ نیض ځه مپ٢د ػلغ ز ظ دج ځه مؼد « ؿمٲج دشت و ددت٢ض و ځه ٽدجنی د آد ه٦ص دد څدض دیض و و ظ ځه

ػلغ ثض ده م٢ٷ دثٿ تڀ و جنثد سیمذ د! مجد دڇ ثهلل(د ممندٯ دد س دیجی ثهجتغ نی آمه ځه جدپج

زج ث ث منی دیود دذن تث څدض ځم و ٹپث تج ث ه و څدض ٽدجنیزج ث ده ددن ثمج دٲث ځه څدض تج و ٹپث ځم ن دجتظی ث٥جٹه څدض

حزم٢ٷ جت ٹپث ث منی دیود دن و ذ ثض دیظ ځجنی ځه مثه دڇ ثهلل(د ٹظن سیجڅجد ددن: تٲنی څنچجد و سجدزنچجد و ثلدثٯ ز

ده زمین ؿهض زم آد ه٦ص ده ثمیثلمؤمنین(ٯد ظد ثن ٢ض و زج دثی ظ دثتجد ٽدجنی ځن آتج دثی ثثٷ دیظ؟ زڅ! دلڂه كدد ٽدجنی

ؿمٲیض دیندثتجد ملمجد ځجٹی نذد.ثنذده ثن ده ی ځه دج ز ظی و ددظی د ث ده مین منی جنیهثځندد ٹپثة

ثن هؾ ځنن ولی آنجد ځه نظدثنظه زج ثظٺجه می ثنثة ثمڂجد ث ثتن څدضثن ده منی دیجتن آتج ثتنجد ځه دی ث ند ١ دیجتن تج هظی ث مڂه نظدثنظه

ث ثتن زتأ ثلهیه موور دمجنن و دجتظی دیندثتجنن ده ؿر نیجمد و نظدثنظن زجی څدض دد و دچن و ت جٿ و؟ ثتن طل

اسرار، مناسک، ادله حج

346

الببئس»ٹمد: ه ثن ث ځه نٺمد ثڅ ٹپث هج٥ ددن دهه أطعموا و الفميش ثی دج ثتن وجةل ث٩ٲجر ځنی دهجڇ ڂظه ث و طد ځه دوجڇ و ظه «

ځی كچدنن ثنظٮج ثی دهجڇ و ث ده منی می ثهض ده ظی د طدطد مد٭ٺی ڂظچجد زمچی د ث ده منی جنن طج څدظی ن٢یذجد څ! نه!

ده آنهج دجنی و ثڅ نظدثنی هټ ٽدجنی ځد آد وزجی موور ځننه ث نثی.

ثد زجی منی زث ثتنـج سی ٹپهی و زمچجنی ثض ځه: ثځندد ځه ٽدجنی ١دطی ځه ثمڂجد جؽ ځد دثد م٢ٷ ٹپثی منی ثض كه دجت ځ؟

تجة د م٢ٷ زم نیض! آتج مؼد ند ١ ٽدجنی نڂنیم س كچدنه ث ثهثر دود دتم تج ٽدجنی ځنیم ځه دهخ ثتن ثله نه ؿجة ثض و نه

ځجٹی؟!٢ج ٱیٽدجد و تج ه كهج ؿدثح ثتن ثض ځه نه ٽدجنی ث نٮ مجد ثنو

طدثنی طج آ توـه و منی ثض ځه دهخ ن٢د ١دص ٱ میٽدجنی ځنی و نه هظی ث نٮ مڂجد ثنو٢ج منی ثض ځه الثٽل ١دص

ځه ذ ١وین ثض ث ه٦ص ث٥٪ث طمجمی هر ٽدجنچجه ثض كنجد څٺظن: ك٪د جنه ٽدجنی ١جٻ(ٯد ځه ٽدجنی ث مڂه ثنـجر ث

1«.ضث زمأ مڂه ٽدجنچجه»ٹمدی؟ ٹمد: نمجتجن: ځن ٽدجنی ځد هؾ ی زجةی ثض ځه ده ددی می ثتنهج نمدنه

ځد څنچجد ثض هظی ثڅ و ٱی تج ه كهج و منی تج د منی و هؽ مثٱجص ٽدجنی ند څكه ١دص ثمڂجد م٢ٷ دود مپض

مجد و مڂجد ثوڇ وثؿخ ثض و ١دص ٥وص ز وی مجد و مڂجد تجد: ځه مڂجن زمأ هر ٢د ٽدجنی ده م٢لوض مظمنثد وٲض می

.3 م92 10 ؿل الشؼ. وجةل 1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

347

ځه مٺ٢د دثز آم زمجد و كنجدثلوثر ذحزمڂأ مڂمه و مجن: طج آ آت. ی ث ثهثر دیود میو ٱی س ث می ؿمة ٱپذه دج هلټ تج طپ٢ی هجؿ

ځ زجی ٽدجنی منی ثتـجح می و ثڅ څظه ٱ م٢ٷ ند څدضزج ده ځلی ث ځه طإی د ثځندد ٱی تچی زم ثٹوه ه ځه ٽدجنچجه

مووة منی جؽ ثض ٹپ٨ تڀ ٽدجنچجه ځدكڀ نتڀ مـ ٺیٸ ثض یجد وثی مو و منی ځه نتڀ ځده ځه ثنو٢ج ثمثء ثض و تڂی زم م

لیه ض كز منی ده ٩ٷ وثی مو ٽث ث ځه دی ث آد منظهی ثطدثنن آنـج ثنن تج نمی ث دیود منی ثض و دیظ مر تج نمی ثل و دپیه

زج زم ٽدجنی ځنن دنجدثتن الر ثض دثی ثتنڂه منی ٽدجنی د و څدضآٵج ځنن و طج آ توـه زم د ٽدجنی ث س ث ه و منی ده ٹپث

و ثڅ زم ثتن مص نی ولض مجن ځه 1دهخ ن٢د وٽض ثؿج ٽدجنی منی ٽدجنی د ؿجی م٢د دتن منٮد ثؿجه ځنن و زمجد

ض څجه زم مجنٲی ندثز ث نمجتن و ثڅ ثتن زم ن د مڂه ځه زیقو 2 ثتن مص ده ثنثة ممڂن ځه م٢ٷ تج ثمڂجد م٢ٷ ث ٽدجنی د.

زجی ده نٺ ٹپث نچهثی و ش طتـج طپیم زجی تجی تلجڇ څدضآ ځج ثڅ ممڂن نذج م٢ٷ توـه تج نچهثی دثی دٲ ث د و

توـه سدل میجد ٹپثی هر طپیم د.زن ځه ثڅ ث ٽدجنی ٱی تغ مج وث ثض و زمأ ٹپهج زم ٹظدی می ثهج

مٲو ددی تج ٹٲد ٽدجنی وثؿثة٨ نیجٹظی سدل ث ن ثمینی دچث ځه ١دص ثمڂجد ثمجڇ و ثڅ ن جڇ تچ ٽدجنی وثؿ ثة٨ دڂ.

زن ځه ثڅ طج آ توـه دظدثن د منی ٽدجنی ځن وثؿخ ثض طإی ثنث ځه . دیظ ٹپهجء نی ٹظدی می1

زن. دثی هٺ٬ مڂجد ج ٽدجنی طدٲأ مجنی می طدثن مڂه ٽدجنی ځن. څ ث و یزم څض دود ٱ زم می. دٲث طد٥ین دثزیم ث ځه ٩ذټ ثهجتغ ث2

اسرار، مناسک، ادله حج

348

ثر زملنجد طج جڇ تچ هجڇ ثهآتج ثتن ١دص هجؿیجد مٲو مجنن طج ٽدجنی د؟ می

زجی ٽدجنی وزجی منی ده م٢ٷ ثتنـج ده ٩تټ ثولی كنجنله څدضو هجؿی دج هلټ تج طپ٢ی ث ثهثر جؽ ٹپث ن هټ طإی ػجدض ثض

د. میو ث١دال ٽدجنی د ث ثځجد هؾ نیض ځه هظی ثڅ ځی ٱمث و

م٢ٹ زم طٿ ځن دهخ ثهجتؼی كن دج ١دص ثمڂجد ثنـجم و ثمڂجدآت و ثتن م٪لخ ؿدی ون و ث نٮ تج طپ٢ی ث ثهثر دیود میزمجد هلټ

ثهلل ثلـدثز ٥دثد لیل ٽدی ثض ځه ٹپیه دڃ مهدر مومهن ١جهخٹمجت: طإی ٽدجنی ث هلټ تج طپ٢ی طج آ توـه زم ځجٹی ثض و ٱلیه می

ځه ذ ١وین ی زم د وؿدح ٽدجنی و ٱی نثتم كنجدلیل ونو ثتن د « ٽدجنی منی كهج و ثض»ثض ث ه٦ص ځج٭م(ٯد ځه:

١تن ثض ثتنڂه الثٽل ٽدجنی ٱی وثؿخ م٦یټ و مٲین نیظ و دج طدؿه ده ی د ځه هظی طإ ثتنڂه هلټ تج طپ٢ی ثنو٢ج ٱی ثض نظیـه كنجد می

ٱمی ٽدجنی زم ؿجة ثض طج كه ده مدث ٱ و ٥وص و مجڅجنأ ٱی ث ٩ذټ ثله دیجد ٩د مٺ٢ل ځیٺیض ططیخ ثٱمجڇ ه مجةل آتنه ده

دثزیم ځ ځه څكه ٽدجنی دهخ دٲ٤ ثهجتغ و٨ ثض ولی ٹپ٨ ددن ثڅ زم وثؿخ دج ٧ دود د ث ثهثر نیض و و٨

هجلض ٱجی وثؿخ تج جتظه ثض.

ا ضرع قرتا: را

زجی تجه ث م٢ٷ ٹپثی ځججنأ ځنو جی آمجه څ ځه څدض -1مدؿد منی و مڂه ده ١دص ځنو آمجه ه و ده دهجی سدض و جت

ث دثی جت ٹپثی ملمجد ثؿثء ٵی ث څدض دثی ٹپثی هر و تجه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

349

ثی ثض ده زمجد نذض د طٲث ؿهجد ٹظجه د ثڅ زم مجؽ ث٥جٹه ځنوزج د ه و ده زمجد ٽیمض د ه ده ٹو .

زم نه الر ثض ده ثنثة هجؿض و ٱی ثڅ ثتنچدنه ند و طجځندد -2 د ٽدجنی و طپیم ٱجالنه د و دپیه زم وزجی تچ طج توـه ځه

منی ځظه د و ثڅ منی ن تج هؽ تج مپض تج ثض مڂه ٽدجنی ثالمڂجد ده وجةلی ده نٺ و طپیم ٱجالنه څ و تجة ث م٢ٷ توـه هظی

ٹپث نچهذجنی څ ځه ٩دڇ جڇ میجنجد طپیم د. ثمڂجد ثض د و كنجنله وجةل مدؿده تج آد زمه د ١ كنثد می

زج ث ٩دڇ طپیم دنیجت ؿدی ځه ند زمأ ٽدجنی نچهذجنی تجث ٱهة توـه ځض كدد ځظن ٵیتوـه ده هجح ٽدجنی هؾ لیلی نث

مدؿخ دلڂه ٭جزث موٯ زم نیض و ث ٩ٹی زم ځظن زمأ آنهج توـهه ٱ زمه ؿجنذه ثض منظپل ده زجض ٩ذٲج ثتنـج ځ ز ٹظن دیظ څدض

ثتنـج زمجد ٽیمض زتأ هجؿی ثض و «مج ثظی من ثلهی»د و ٽیمض می مڂه ددتمڅیتم ځه څدت: ث دجح نمدنه ذ ١وین ٱذثهلل ٱم ث جز می

تڀ تنج تتم دٲ و تنج طج زٺض تنج ی و ش زج څثد ٽدجنیدن ؿٲٺ(ٯد ندض سجي ثی ده ه٦ص مدی نجمه ثتن دجه جرنجتجح ز

در ث ؿم ځنی و تڀ دم ث ځه ه ه وره زجی څدنجڅدد ثوڇ آم: ٽیمض 1و٨ ثض ١ٽه زی.

ثتن هتغ څكه مد نجتجح د ٽدجنی ثض ولی ث آنله ځه څض طی دجنی ده مثطخ ٱ مهمځه طلٸ د و م٢ٷ ند ٽٹهیم ده ددی می

ثض ث نذدد و تجٹض نن ځه ثڅ م٢ٷ ٽدجنی مووة مجد و مڂجد هتغ آمه څدنه ځه ثتن م٢د١ ثمڂجد نثض دجت سدل ث زمجد

ثن و ١وٻ و یي ٩دی زم ثتن ثض هتغ ث ده نزجی د آوه -1 م 172 10 ؽ الشؼ. وجةل 1

ثنو٢ج زمین م٪لخ ثض. 58ثتن دجح

اسرار، مناسک، ادله حج

350

ٽدجد و میجد دیندثتجد منی و ١ٽه ز ثلذظه ١دص ثمڂجد زمجد ٱیطج آ توـه میجد ٹپثی هر و ث آد س وثنچهی ه ش وزجی تچ منی

ث میجد جت ٹپثی ملمین طپیم د تٲنی زمجد ططیذی ځه طپیم دپیهزجت نی ٱجتض څ تث ؿأ ثوڇ څدض ٽدجنی ٱجتض د و طپیم سدڇثن و زج زمجد مظمنثد ځد هؾ و ٱجی ث٩ٲجر مظمنثد ث ثتن ٽدجنی

ث دثی جت مظمنثد ؿهجد ثدر. تجهث ثتنـج كنجنله ددثز ٱجتض ثهظیج٧ ځن دیج دـجض ځه ده جندثه

ٺج ځن ځه و ٱی ٽذل ث ٵوح ه د ٽدجنی ځنن و ش ث ده زم ده زمجد ٵوح ٱی د منی هلټ تج طپ٢ی نمجت و سدڇ ٽدجنی

.ططیخ څظه طپیم ځنطدثنن ده ثتن ٹظدی ٱمل ځنن الر ثض زج ځه می طدثد څٺض زمأ یٲه می

دثی هٺ٬ هپدٻ ٹپث ث ث ٽدجنی ځد و ٱی منی دثی نمده و ده طڂجلیٸ څظه ٱمل ځنن ځه تج څدض و تج الثٽل سدڇ ثتن زتأ هؾ ده

ځض ٱی دثیه د و یلی زم دـجض ځه ز كن نٺیمظمنثد تڀ ٽدجنی ځنن و ده م٢ٷ ٱی دجنن و ز تڀ ه دد و م ٽدجنی

ز تڀ ده طڂلیٸ ؿثڅجنأ د نی ٱمل ځنن. دنجدثتن ططیخ ٽدجنی ثتن د كنجد ثض ځه:

دپیه ٩دڇ توـه و منی -2م٢ٷ و ٱی ٽدجنی د. ده ثنثة -1 هر ث٥جٹه م٢ٷ توـه -3طپیم څ. تج ث هر ٽدجنی و

١دص ٱر ثمڂجد -4زج ده نٺ ٹپث نچهذجنی څ زج و جنه تلجڇزجت زج سدڇ مجنی و مڂجننی ٽدجنی تج ٱر ثمڂجد طپیم تج نچهذجنی څدض

ٹپثی زمأ هر ث زمجد و ٱی طج آ توـه -2ٹپثی منی -1میجد. زج میجد جت ٹپثی ملمجد س څ و و ث٥جٹأ ثتن سدڇطپیم د

مجةل آتنه مٺ٢د دج ثله طمجمی ثتن ططیخ ث طد٥ین دثزیم ث.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

351

زجی هؾ مد٭ٺن ده زذی یخ نیجمن طڂیدص ثض ځه څوهثلذظه ثتن ططٲه ٱلمجةی ثنج و ځجد و ځجثد دج ځمڀ متثد و ځجمنثد متدڇ و مظ

ثنج ځجثد ده نود ثهن ثنـجر زن ځه زتأ هؾ ١ ١ ده نٺ ٹپثی ځد هؾ و جت ځدزجی ثدمی ٽث څی و دج زمڂجی زمچی

ثی مٲپدالنه و موٯ مد سن ث و زی ده كهه هـجؽ ٹت٦أ ٽدجنیدهخ ه ځثد دید دنڅجد مظمن ث نمدث څ و ثتن ػوص جلیجنأ

ليبمبللنبس»آتجص و وثتجص منبفعللنبس- وأطعمواالببئسالفميش»...د ځه: « المبنعوالمعتش... ث څجتی و ثتن زی مید طدثنجتجد نڅی مٲد نجطدثتجد «

د: زی مید:

ث ثؿمجال دجة زی مید دجنی و ثلهٽثتنـج سی ث ٩م مجةل مٺ٢لأ ځنیم: څٺظچد می

دهخ ثتن آته ثنو٢ج ندٯ مٲینی ث« مج ثظی من ثلهی»زی مید: بهيمةالأنعبم

نیض دلڂه آنله ث زتأ هیدثنجص هدڇ څدض دظدثنی ځه آتأ تچ ث بهيمةالأنعبم»آنهج ده ثض.طٲذی ه «

څدنه ځه ثی ؿ آد ٽدجنی ث ده څدنه« مج ثظی من ثلهی»ثڅ مج دجیم و طنهج څدةیم: ځه ث نٮ ٱ و ندٯ ز ثنثه ځه دظدثنی دثی ث و ثن می څثد ٹمده

ځه ثڅ طدثنجةی كن ظ ثی تڂی ځجٹی نیض ځه ځمظ ث ه دنڅجن زته دهطدثنی څجو ځجٹی نیض و زملنین و كنجنله ث یمید ثض و ثڅ تڀ ظ م

تج د څدٺن كجٻ څثد ٽیمض ٱجؿی الٵ ث و ثڅ ث تڀ څدٺنٱجؿی ځض ځن و ثڅ ث ٽدجنی ٱجؿ تج مٲوی كنجنله ٱ مجلی دج ه و وه دچی و ثڅ ٱ څی ثض كنجنڂه څظه ثتنـج منظپل ده ٽیمض

ذظه ز ٽیمظی ځه مید ثض.د ثل می

اسرار، مناسک، ادله حج

352

زتأ « ثلهی»نه طنهج ؿن زی هیدثنی ثض دلڂه « من ثلهی»و ثتن دج ځه ثڅ ثی ث و دٲ٦ی آد می مـمدٱه« من»هیدثنی ده ٩د م٪لټ ثض و

د ٽدجنی می دد د وثال ٽیمظ ځه نی ؿه ور زی ثض و هظی د25ه من زمین زی ثنض ځه (ثث هؾطدثد ٥ و و وه ث زم می

ثی ث ؿجنض ځه دج وه څٹظن الثٽل نذجله و ٱ٣ زی ثض زتهثه ه ځه مـمدٱأ وهجنی و ؿمجنی ثضده ؿجی ٽدجنی ه ثی وهجنی زته

دجی.ثی دی ځدی سوڅج وثنی ده نجكج دجتظی زتهمج ځه ثځندد ث دیود

ثالنٲجم دین ث و دنڅجن ثوونی زمثه ثظه دجی ځه ده دونی تج ث دثی و زمهه د ثض: طپدثت دثی ث و څدظ دثی دنڅجد ث

ث ده د دنڅجد ثض. ث و زمه وثؿذجص ٽدجنی و ٽدجنی وثؿخ:ه مجده مجةلی سیثمدد: مڂجد

ثمڂجد زمجد ٱی ٽدجد ثض و ٽ ملم مجد ٽدجنی ١دص -1مإله د ثتن نجر دهظتن څدثه د ثتن مٱجض ولی و ١دص ٱ مجلی تج مڂجنی تج ٱر ثمڂجد م٢ٷ ؿأ وم وزجی تجزم طج یزم ثض و س

ثلوثر تڂجد ثض. ذحزآنڂه ؿأ در ث كهجزم طج آ ٽدٹین و جت زم می ؿمثص و ث١دال زمچی وثؿذجص هؾ ده ثظؼنجی و

طدثد ١دص ٱ طج آ توـه ده طإی هلټ و طپ٢ی زمچی ث میثنثض ٢د آنڂه نجم توـه ثض و ٢د ٽدجنی ن٢د١ی

1اللض د ؿدث طإی ١دص ٱ ث.

دجنی ١ویوه ثض و ثذجی زم وث توـه ١دص ٱ ٽځه هنأ ثه څض ځه طج آ . كنجد1

ثض ځه ٽدجنی كهج و ثض ځه ٭جزث مپ٢د تج هجڇ ثظیج ثض تج دهظ ثتنڂه مهلأ هر ثض و ش زمأ ثلوثر. ذحز

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

353

طدثنن طج و یزم ١دص ٹ ځجنی ځه و ٱی ٱ مجلی ثن می ځه ٱ مڂجنی ځه نظدثن تج نچثن ثتن وزج د طإی ثنثن كنجدٱ

ط ٱ منی ٽدجنی ځن نی مـد طإی ثض و ث ز و و ز ٱی تچ مهمٱر م٢ٷ و طلٸ د هټ ٹپ ثض ځه ملمج وثؿخ ثض دثی هٺ٬ ثتن

ثڅ ثمجڇ ن جڇ هټ ث١لی و ځنی ٽدجنی طج آ توـه طإی ځن و تچ و ثڅ جڇ تچ زم مجنن ثمجڇ و تج ٱ دیظ ثض سدل ث ده

طٺ٢یل څظه ده م٢ٷ دیندثتجد دجن.د مڂجد ٽدجنی ؿأ ثوڇ منی و ش زمأ هر څٺظه می -2مإله

دن ٱمج ذی ١وین آوه ځه هؼبځه ٢د١ج مڂأ مڂمه ثض كنجده٦ص ١جٻ(ٯد څٺظم: ثزل مڂه ثٱظث٣ ثنڂجآمی ځن د مج ځه ٽدجنی ده

1څجه زض. د ث مڂه جنأ د ځظی؟ ٹمد: زمأ مڂه ٽدجدولی ٭جزث زی ثتنـج زی هؾ نذده دلڂه زی ٱمة مٺه ثض

ثل كنجنڂه نپل تچ ثوجٻ دن ٱمج آمه ځه آد ه٦ص ده ٱمة مٺه ٽدجنی نٺمدت ٹمد ثتنچدنه مڂه ه ددن ؤثڇ كث ٹ٦جی ځٲذه

2 دڇ ثهلل(د طـدت ه ثض.ولی ذ ١وین تچ ثض ث آد ه٦ص دجة ٢ی ځه تج ٹض منی ٽدجنی ځن طج ٩دثٷ تجص ث زم ثنـجر ث و ش مڂه ت و

لیڂن ثتن هتغ طنهج مد 3«ڂجلی نث ځجٹی ثضث»ٽدجنی ځ ٹمد: ځن و ثتن د ٽجٱة ٱمدمیجض ځه ثڅ ٹثمدی ٽدجنی مڂه ث طـدت می

كه ٱ ٹثمدی دج تج ز ٱی تچ ه وٽظ ن منی ٽدجنی ځن ځجٹی ثض مڂه ٽدجنی د.

.146 دجح 169 2 وثٹی ؽ 2 م 92 10ثلیٲأ . وجةل1 .146 دجح 196 2. وثٹی ؽ 2 .10ؽ الشؼ. وجةل 3

اسرار، مناسک، ادله حج

354

ځه: ٢ی ٽدجنی څم و ذ ١وین من٢د نی ث آد ه٦ص ثضثڅ منی ځظه ځجٹی ثض و » تچی آد ث سیث ځ و ځض ٹمد:

1«.دیود منی ځظه ځجٹی نیضنمجت ځه زمجد و ٱی دده و الر ثض ٱی منی ٽدجنی د و كنجد می

ثتم. و ثتنـج ٱ څم د ثو ث مٲو نمیځه ٩ذٲج ده لوج٫ ثذج « جنی نیض مچ منیٽد»و نی ذ ٱذثألٱلی ځه

څظه ٵی ١دص ٱ و ٱی ٽدجد تج هثځؼ كهج و ٽدجنی طدثن ځه مڂه زم می ثض ځه ثڅ ث ثتن كهج و څض تج مٲو دد

ث ٽدجنچجه منی زمه»ٽدجنی ځن و ذی زم ځه ث دڇ ثهلل(د ثض ځه ځن و ٭جزث ث وی زم ٹظه ثله كنجد نپج٧ هر ث نٺی نمی جت« ثض

١دص ه 13ه 10كهج و ثوڇ ه هثځؼه نمجت ځه ٽدجنی و ٱی تج میثمڂجد الر ثض منی دج و ثڅ ممڂن ن تج ث یزم څض دپیأ

تغ تچ نی ځه دٲ٦ی ثهج ثتجر توـه ځجٹی ثض مڂه دج كنجد 2 ط٢یم ه ثض.

طدثد منی ٽدجنی ځ زم ث نٮ مجد س ثځندد ځه ثتن كهج و نمیتجد ځه طج آ توـه ثض و زم ث نٮ مڂجد ځه زمأ هر ٢د١ج طدٲه می

مڂأ مڂمه ثض م٢د١ج مینأ ٱ مپض تج تج من ولض تج زڅدنه هخ كن ذ ١وین څظه ٵی١دص ٱ نی ٱی تچ دلڂه د

ثلمپو دجتظی ١دص س ث ثتجر منی زمجد مڂه ځجٹی ثض و هظی ثمڂجد ٢د كهج و و دجال٠ و ٱی منی ٽدجنی د.

.2ث ثددثح دن م -28 دجح الشؼ. وجةل 1ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ثض دجة می ځه هؾ طمظ ٽدجنی نیجٹظه و -2 م 44 دجح 10 ؽ الشؼ. وجةل 2

ثتن « سدل ث ده ځی وثڅث ځه مڂه ٽدجنی ځن و ثڅ توـه ثمجڇ ن جڇ تچ»ٹمد: ه سدڇ ث ځن ځه س ث ثتجر منی ٽدجنی مڂه ځجٹی ثض. دج ځمجڇ ١ثهض طـدت می هتغ

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

355

ثمڂجد ٽدجنی ځد زی طنهج ث نجهیه مجلی و ٹپ٨ نذض ده مڂلٸ -3مإله څدٺن و ٵیه ؿجنذه ثض ځه زم هجؿی ث نٮ مجلی ددد نیض دلڂه و

ثمڂجد ثظه و زم ثمڂجد م٢ٷ ١وین دج ځه ثڅ ز تڀ ٵیممڂن تج سمپض تج هؿی و نجنی دد تچ د ٽدجنی وثؿخ نیض ځه ١دص مٲو ددد هجؿی ثڅ زم ؿجة دج وثؿخ نیض و ثڅ ثمڂجد

ث ٥جت د نه وثؿخ ثض و نه ؿجة و ثنظپجڇ ده ه م٢ٷ نذج و هټ ٹپ فمنلميجذ»و وه ٹپ٨ مینأ ٱر ثمڂجد مجلی ثض ځه ه : ز ځه نیجد«

ثٱم ثض ث نیجٹظن د ٽدجنی و ٽیمظ ولی ثڅ ١دص ٱ ث ٽدجنی تج يجذ»ٱر ثمڂجد م٢ٷ سدل ث ثظه دج ثتنـج لم نیض تث څكه «

ځه زتأ ٽدجنی ث كنجد« من ثلهی»ٽدجنی نث ثمج سنلدل ث ث و د ثظن نض جمل ثض ٽیمض زته ث نی جمل ثض دلڂه دهخ ططیخ

ٽیمض ثظن ٽدجنی ثط. ثظن ٽیمض ثض و ش ده ویلأی څكه ځدكڀ و وی ثتن ث١ل طج ؿجةی ځه ثمڂجد سثض ٽیمض تڀ ٽدجن

د ولی ثڅ و٥ مجلی ؿدی ثض ځه هظی الٵ زض ثنظپجڇ ده وه نمیتجد ولی ده ثهظیج٧ مظوخ ثتنـج ث ثتن زم ٱجؿ ثض ثتنـج ثنظپجڇ ده وه می

زم ز كن نٺی تڀ ٽدجنی تج سدڇ تڀ ٽدجنی ث ده ځض ده ٹپثء زن و ځض زم دثتجد مڂل دج و ث١دال وه زم دچین مچ آنڂه ثتن

طدثد څٺض هجؿی ځه تڀ د الٵ و ځدكڀ ده ثظپدڇ دثت ممڂن نیض میدثت مید نیض و د ؿو دیندثتجنی ثض ځه ه ث١د زی: ٽدجنی

ثن و طنهج دجتظی ه و وه دچی و ث د زجی تچثد هیم څدض ٽدجنی: تج ٽدجنی و سدل تج ه و وه و د تڀ طڂلیٸ ٹهمیه نمی آته زم دی ث

زڅ ؿم میجد ثتن و تج دٲ٦ی ث ثتن و دٲ٦ی ث آد وثؿخ نیض و دلڂه نه ؿجت ثض و نه ځجٹی دلڂه د هخ ثهجتؼی كن ثڅ زم دج س د نڅی

لم»ثو زم زجی مڂ و ... دظدثن ٽدجنی مظپلی ثنـجر ز ٹو لذج

اسرار، مناسک، ادله حج

356

يجذ اليشيذ»ثض تث ثتن د هجلض ٱ ثض و « و اليسش بىم الله يشيذ بىمالعسش ځه طٲجٹی و زتأ هؾ « زی»ث طڂجلیٺ ث ٢د مینأ «

ٹمده «مج ثظی من ثلهی»ثض هجلض آجنی ٽث ثه آته زی زم ځض ٽدجنی و هظی ثظپدل ممڂن ثض ولی آجد نیض وثؿخ ځه ثڅ

زم نیض. بهيمة»ظزج و آتأ تچ « دد»ث ثتنڂه زی ٽدجنی تڀ آته -4مإله الأنعبم ثالمڂجد دجتظی ظ ٽدجنی د و ش نمجت ځه هظی آمه كنجد می «

« من ثظی من ثلهی»و د آتأ ه نڅدٺه جت كهجسجتجد: ده ططیخ: څجوڅدثه زمین ططیخ ثض ځه وثؿخ ثض هجؿی ز ٽدجنی مید ث طپتم ث

زج ظ دجتظی زته زن و كه ث نٮ طٲث و كه ث نٮ ؿن ځه دٲ٦ی هثمڂجد سثض دٲ٦ی زم دی ځدكڀ و الٵ دثتجد ځجٹی ثض و میثد

إد »ؿد زته زن و مؼل ثض ځه تڂجد و تڀثض نه آنڂه زمچجد زته ځننه ثض و ثذج مظٲه ث زته ده ثنثة« ثلهثتج ٱلی مپث مهتهج

دڇ ثهلل څض ځه ده ٱلی(ٯد ظد ث ٢ض و ظ دثت ٽدجنی ن ځن ځه زمجد دثت ثمڂجد نثض و دٲ٦ی ثهجتغ مج نی څدثه د لور ثت

ططیخ ثض ولی ثهجتؼ تچ لیل ثض ځه ث١دال تڀ څدٺن دثی زځ ځجٹی ثض ولی ثتن منجٹی وؿدح آد نیض كنجنڂه دیجد ندثز .

ثنو٢ج څجو و څدٺن و ظ ثض « زی»د هخ ن٢د -5مإله و ز تڀ ثة٪ی ث نٮ ٱم و ثنثر ثن ځه ١دص ثمڂجد دجتظی

ځه ث نجم نی سیثض ده مٲنی زته ثض و كنجد« زی»ثٱجطدن تث مزجی ث ندٯ طتن زته ثی ثض ث ممی ځه وثؿخ ثض جتظه ثتن زته

د دج ثلذظه هو ثمڂجد. ثتن ٱمزج دجتظی ١دص ثمڂجد مثٱجص د:

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

357

ثل جڇ در څجو و ده جل طمجر و ثل جڇ م دج ظ سنؾ دج څكه ٭جزث ځجٹی ثض ثل جڇ ور ه تج تڀ جڇ طمجر ثظه دج.

څدٺن ثهظیج٩ج دجتظی تڀ جڇ ځجمل ثظه دج څكه ٭جزث زٺض زض مجه ده دجال ځجٹی ثض و ث٭ه آد ثض ځه زمین ثنثه ځه ده ثو څدٺن څٺظه

د ځجٹی ثض.ځه وثؿخ طدثن كنجد ڂجد ٧ ثض وإال ز نی ځه میثتنهج ١دص ثم

كه ده ؿ تٲنی الٵ نذج مؼد سهلدزجت جلی نذج و كنجدثض كجٻ دج الٵ نیجٹض تج نظدثنض زمجد ځجٹی ثض.

وثؿخ ثض ٽدجنی ځجمل دج ځه ځد و ل و سی ځه ثظدثن -6مإله ه تج څد دته تج ز ؿجت نجٽ٠ تج سد ه تج آنڂه جى ثل ڂظ

ر تج ثللپه ځه دی ٽ٪ ه نذج و نی طم ځیه تج طم ځددیه تج نجٽ٠زج ځثر ثتن زیقڅد و تج زڅدنه نپ٠ لپظی ځه ثظه دج جى تج دی دی

١دص ثظیج و ثمڂجد طهیأ ځجمل ځجٹی نیض.ج څد سجه تج دثى ه ثڅ دثی و ٭جزث ثڅ جى دیون ڂظه ت

نجنه دج ثڂجلی نث ولی ٵینجنه ځجٹی نیض.كه ده څمجد كجٻ ددد ٽدجنی ځن و دٲ مٲلدر د الٵ دده كنجد -7مإله

زجةی ځه ث وی ٱم نذده و ثزمجلی آنهج ځه زمأ نپ٠ ځجٹی ثض كنجدمج ثظی من »ٲلدر د ځجٹی ثض تث نثظه ثڅ س ث دن نپ٢ م

طدثنظه ثنـجر ثه و ځجٹی ثض تث ت: طدثنظن زمین دده آنله می« ثلهیثلثة٨ و طهیه دود مپض ثٱم ثض ث ٱملی و مجلی و ددد ٽدجنی ؿجم

ځد و م٢ٷ نمدن ځه ثڅ نپ٢ی ث ؿهض ز تڀ ث ثتنهج دود ثزمجڇ و زمجد ځجٹی ه ١ل و سی ث ٽدجنی ده آجنی ٽجدل ؿذثد نذدطپ٢ی هج

ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

358

ثڅ دظدثن طذتل ده ه مؼد ثڅ نثنظه نجٽ٠ ت و سی ث ٽدجنی ٹهمیو ٽجٱة ځلی ثتن ه ځجمل ځن الر ثض وثال زمین دثی مید و ځجٹی ثض

و ؿجزل مپ٢ ځه ثض ځه ثنظه و طدثنظه ددٷ ثة٨ تج ه نذجتج ه نذج و ؿجزل طهیأ ثة٨ ثزمجڇ ځه تج ث٩دٯ د ثهڂجر تج ثة٨

مپ٢ ځه طهیأ ثة٨ ثزمجڇ ځه تج ث٩دٯ د ثهڂجر تج ثة٨ ث نٮ كنجد ٢ی ٭جزث هڂم زملدد ٠ ٱجم ثض.ه ؤثڇ ځدطجزی ځه

د كه طج آ توـه ٹثزم می ث كنجدثڅ ٹٲد سدڇ ٽدجنی ن -8مإله ١ذ ځن و ثڅ دظدثن دج ٽ٥ی ځه ده آجنی آد ث دثز سثض تج ځجی ځه

مج ثظی من »ځن وثؿخ ثض طهیه ځن ځه ده آجنی سدڇ ٽدجنی ث طهیه میتج ځثر ث ثتنهج دود ٱ و مپض طهیه ند كه زیق و كنجده دج می« ثلهی

ثض ځه ده « ٹمن لم تـ»ث١د نظدثن طهیه ځن ثتن ١دص ممدڇ و ثڅ د و دود ڀ منظپل ده وه میه وؿه ٽدجنی و تج سدل ث نث زیق

.«ثلمٺل ٹی ثمجد ثهلل»زم ث وه څٹظن مٲو ثض تچ طڂلیٺی نث ځه يجذ»ده لیل د آتأ -9مإله لم فمن ثظ٪جٱض ٽدجنی ٧ ثظ٪جٱض «

هؾ نیض كه د مڂلٸ و كه نجةذ ځه ثڅ مج ث ده مذلٶی نیجدض هؾ ثن ځه دثی ٽدجنی ځجٹی نیض دود ٽدجنی زمین نیجدض ځجٹی ثض طمظ ثه

ثظ٪جٱض نجةخ ثنثة څكه د مج ثمڂجد مجلی ثظه دجی تث منج٧ی ثڅ مندح ٱنه ٽص مجلی ٽدجنی ثظه و دج ثتن و١ٸ سدڇ نیجدض ثض دل

سدلی ځه سثظه دثی نیجدض ځجٹی نیض ثتنـج مندح ٱنه مپ٢ ثض څكه ثتن هؾ نیجدظی ١وین ثض ولی ٽدجنی دٱهة مندح ٱنه زملنجد دجٽی ثض و

نظدثن و و ثڅ زم نجةخ دود ٽدجنی دج ه و وه څٹظن ث ٱهه دیود می نی كنجد ثض.

نظدثن د ه نه نثظن سدله كه ده ٱلض نذدد ٽدجنی كنجد -10مإله ٽدجنی مظپل ځن ثتنـج دهخ وثتجص ز كن نٺی تڀ ظ تج څجو تج

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

359

څدٺن ځض ځنن و طظمه ثمڂجنجط ث ده ٹپث دزن ولی ثة٨ ٹٲلی ځه د و ث زمجد ثوڇ منظپی ده ٽیمض میه ٷ نثزجی مظپل نی م٢ ٽدجنی

ځجٹی ثض. دٲ٦ی ثذج زم وث ثض ځه ثڅ ٱر ثمڂجد ٽدجنی مظپل ده ٱلض

ځه څض ولی كنجد 1د٦جٱظی زم دج كن نٺی تڀ ٽدجنی ځض ځنن دی فمنلميجذ»ثتن هڂم ثظوذجدی ثض تث دود ڀ ث مدث ظن ٽدجنی : نث«

ثض و ز ١دص ثتن ځض ثڅ زم وثؿخ دج ځجٹی نیض و وثؿخ ثض ه و وه دچی.

كدد ط تج دجالط ثڅ دج ثمڂجد كن ٽدجنی تج ثمڂجد ٽدجنی څثد -11مإله ظ طنهج ده تڀ ٽدجنی څدٺن دج زمأ ثة٪ ثځظٺج ځ دهخ دٲ٦ی ث

ه ځمظ ث مید ثض تث څوزی ث ثذج څدٺن ث ثذج ځجٹی ثض څكث مید مٲٹی ځه ځه ٭جزث ثمڂجد ٱٹی ثځؼتض مر « زی»ده ٱندثد

منج٧ ثتن هڂم څٹظه ثض دنجدثتن ثڅ زم زی مید دی ث تڀ څدٺن دج ٭جزث زمجد تڀ څدٺن ث نٮ ثثء و٭یٺأ ٽدجنی هؾ ځجٹی ثض څكه

ؿجی ثهظیج٧ یلی ت ثض ځه ځمظ ث مید نز و ده تڀ څدٺن تج ٽیمظ ثځظٺج نڂن.

ه و وه دثی ځی ځه ٽج د ٽدجنی و ٽیمظ ده آجنی -12مإله نیض ١دطی وثؿخ ثض ځه مٲو نذج و ثڅ طدثنض ٩ذټ ن٠ آتأ

سبعة» فيالحجو أيبم ثالثة سجعتم إرا ه و ث هؾ و زٺض و ث « كدد ده و٩ن دڅض دچی و ٭جزث ه و هـ ض ځم زٺظم طج نهم

. ذ ت دن ؿهم ثض ځه ده ه٦ص ١جٻ(ٯد څٺظم: مظمظٲی ٽدجنی نیجٹض ٹمد تڀ زم زم نثض ځه 1

دیجت ن ځجن و دچدت دج ثتن تڀ زم مث ځض زی.ثن و ث تڀ م(ٯد ځه څوزی ٽدجنی دثتجد څثد ثتنهج دج زمو ذ ١وین هـجؽ ثض ث ه٦ص ځج٭

طدثنن ده ځض تڀ څجو دڂن؟ ٹمد ثتن ث ٹپ٨ زمٺی هـن و ؿجتجد نی تڂی ثض میه جندثه نیظن وض نثر مچ ١دص ٥وص.

اسرار، مناسک، ادله حج

360

توـه ثض تث وة زم طج وثزم هثر ثض ث یزم ده دٲ زم ځه ندٱج ث هؾ جؽ ثض دنجدثتن ٽ مظپین ه و وه ث زٺظم طج نهم دثز دد و ثڅ ن زظم و نهم و دمی ث س ث وثزم و ثڅ ثتن زم ن سی ث زٺظم طج ثوڇ توـه و ثهجتغ ١ویوه زم د ثتن ططیخ اللض ث و

فيالحج»وی زم ٹظه هجڇ هؾ ثض ځه ث آٵج ثهثر طج و یزم دج « ذج وث ثض ثٽظ٦ج ځن.ځه دٲ٦ی ث آ طج آ توـه كنجد و

يجذ»آته -13مإله لم فمن نثظن ث و زم طج آ توـه ث جمل « ثض دنجدثتن ثنظپجڇ ده وه ده ز تڀ ث ه ططیذ ١دطی ثض ځه

طدثن طهیه ځن تج ثڅ دثن آد مص سدڇ ٽدجنی ث نث و ده آجنی زم نمی ځه ثهجتغ ١ویوه وث ثض. طدثن دٲث دشث كنجد طهیه ځ نمی

زٺض و دٲی ث وثؿخ ثض س ث دڅض ث ځد هؾ -14مإله دچی و ز وی ه و و زٺض و سیجسی ددد ٧ ثض مچ آنـج ځه

نذجت ؿدی ځن ځه مـذد ثلمپو ده نجكج وزجی منی ٹج١له د ولی هظیج١له څ والثٽل و و دجتظی سض زم دج ځه ثڅ و نهم ث ده ٹ

څٹض وثؿخ ثض ٩ذټ وثتض ث یزم ده دٲ ه و ث دچی و آد تڂی ث زج ځن.

ثڅ ده و٩ن دنچض و دثض مطی دی ث مٲمدڇ مڂه -15مإله ٺض و وه ث دچی و دٲث زده و٩ن ١ذ ځن ید دمجن دجت ده ثنثة

ثی ځه ثو ثض ویلهكه وجةل ٺ مظلٸ ولی نذجت ث تڀ مجه دچ و كنجدثی دج منج٧ ثتن ٹج١له ثض نه ز ویله ط٢میم ث و د ٩جٽظ می

تچ.سجعتم»ث -16مإله إرا سبعة و نمجت ځه ثتن زٺض و ث ثڅ كنجد می «

زمجد ؿجتچجه زمیچی دجتظی دچی نه هزجةی ځه ثهیجنج دڅض ث دڅ ځه ط٢میم ث ؿجت مجن مچ آنڂه ندثز ؿجتچجه څظه ثه می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

361

ث ٱد٣ ځن ثتنـج الر ثض زٺض و تچ ث ؿجتچجه دٲت دچی نه ثه.

فيالحج ث»ث -17مإله أيبم الثة نمجت ځه مجثمی ځه مور ده كنجد می « ثهثر هؾ ثض و ثٱمجل زند طمجر نه وثؿخ ثض ثتن ه و وه ث دچی ثلذظه ده ثظؼنجی وزجی منی ولی ثڅ ثتن مص مٲو دد تج دهظ ځه دود ٱ نچٹض ده ثهظیج٧ وثؿخ زمأ ه و ث دجت س ث مثؿٲض دچی

دٲ٦ی وثتجص وث ثض. ځه كنجدثڅ ه و ث ٱمث تج ث وی ٱ نچٹض و م ٭جزث نیجدض -18مإله

ؿج نجةخ دثی آد ه و وثؿخ نیض مچ آنڂه توـه دجٽی دج و زمجد دچین ولی دثی مٲو نیجدض وثؿخ نیض.

نی ثڅ سی ث ید ده ؿجتچجز م دثی ثتن زٺض و -19مإله مینأ ید ده و٩ن و طمڂن ث وة نیجدض وثؿخ نیض تث وؿدد طنهج

ثظن دده ثض و ثځندد ځه سی ث و٩ن مه و مڅ سی ث طڂلیٺ ثی نث. ثض نیجدض زم ٩ذٲج مینه

ثڅ ٱمث وه نچٹض ٥ی ده هـ نث ولی مجثمی ځه -20مإله ظی ثنـجر ز و ثڅ ث وی ثزمجڇ طٿ ځ دهخ توـه دجٽی ثض دجت

وثتجطی وثؿخ ثض تڀ څدٺن ځٺجه ز و ٩ذٲج ثڅ نثض ثظٶٺج ځن.ث سی څض ځه ثڅ ځی ٱمث زم ٽدجنی ث طإی ثنثض -21مإله

آت كدد ٥ی ده هـ نث و ٭جزث دج هلټ تج طپ٢ی ث ثهثر دیود میثذج ده ٩د م٪لټ هلټ تج طپ٢ی ث مدؿخ وؽ ث ثهثر ثنظه و دٲ٦ی

منجٹجطی زم دج ثذج ططیخ نث ځه ٽدجنی سی ث هلټ تج طپ٢ی ١دص ثمڂجد وثؿخ دج ثمج نه ٧ ١وض هؾ ثض و نه ٧ وؽ ث ثهثر

څكه دٷ ثهظیج٧ ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

362

هلټ تج طپ٢ی ث ثهثر دیود ولی ١دص ٱ ٽ٪ٲج زمجد و ٱی دج آ ثنـجر د تث هلټ آت و زڅ ثڂجلی زم نث څكه ٽدجنی طج و می

تج طپ٢ی ث ثٱمجڇ و ٱی ثض ولی ٽدجنی كنجد ځه طدٲأ مڂجنی ث ث نٮ مجد نی دج ثة٨ څظه طج آ توـه وٽض ث و ثځندد ځه دیظ نتڀ ده

ـجؽ مج مد٭ٺن ٽدجنی ث ده طإی دیجنثن طج زم منی ثنـجر د و ثطٺجٻ هڀ زمجد و ٱی دج هلټ تج طپ٢ی ث ثهثر زم ده م٢ٷ ٹپث د دی

زن. دن و جة منجڀ د ث ده ططیخ د ثنـجر می جؽ می

تقسن قرتا:

څجنه: ځه وڅجنه ثض نه هطپیم ٽدجنی دهخ و آتأ مدد٩ه -22مإله دلڂه دص و ٹپیثد كه وض دجن تج نه: ه دص و وظض و ٹپیثد

الفميش» الببئس أطعموا و منهب فىلوا المبنع-1 أطعموا و المعتش-2 و 3- »... ثتن ه ثنیٽجن و زچ ث دده دطجد ث آد ددت و د هجڇ ڂظه ث

الببئسالفميش»طتنجد زجةی ث دیندثتجنن ځه دهجڇ ه نمدنه ثض و ش ٽجن: « و مٲظ: دیندثی زچ ځه ؿم دپیأ ه دیندثةی ځه ده آنله زی ٽنجٱض ځن

ٽدجنی ثنو٢ج مظمنثد ثض كه ؤثڇ ځنن و تج نه كه هج٥ دجن تج نه نه و ثلذظه ٹپیطتنجد و آدومنتنجد و هج٥تنجد دڅثد كه ٽجن دن تج

مپمن...څجنه: طنهج ز ١دص ٩ذټ ن٠ ثتن و و آته طپیم وڅجنه ثض نه ه

څجنه زم ددٷ دص و ٹپیثد نه و تچثد ځه نیجی نثن و طپیم هص و تڀ دم ثتن و آته ثض و زم ځجی ثض لٶد ځه تڀ دم ث د

نیجن زڅ هجؿظی ده ٹپی و تڀ دم وظجنض ثتنـج ثڅ ثتن وظجد دیػلغ ٽدجنی مج ثتن مو ثثٷ څدض نثن تث دجد زم مجنن

تڀ در ث ٽدجنی د ث ثن و نی تڀ ه دهخ ثتن طپیم مٲوٷه مج

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

363

زن نظیـه و در ز ٽدجنی دثی می ٩ذٲج ده مجه دم ث زم مظپجددثی زم ؿ و تظن نثن و تڀ دجندثتجد ٵیموظجؽ دثز دد ځه كجه

ځه مظإٺجنه دج كن تجڇ م٢جلوه دثی دیندثتجد موظجؽ ثض ه ثمجه دم زمد ... و ثڅ زم وظجد ٹپین ٱی هپجد سجتمجڇ میه ده ث١٪دمه و ځده

ظه در نیظن! الببئس»څجنه نیض دلڂه وڅجنه ثض ځه ث١ل څدنه ه نه! زڅ طپیم ثتن

الفميشالمبنع المعتش و ثی هم ٹپی هټ ملم و طد ١جهخ ٽدجنی هجیه « ووثؿخ ثوض ولی هم مج ٹپ٨ ثؿجة آد مپث ط٢ٷ ثض ځه تڀ وٱه

فىلوامنهب»تنـج ده ث١٪دم ثم ده دد مج ددی تث ده ث ده نذجڇ و « مینأ طدزم همض ثض و مځین ځه څظه څدض ٽدجنی ث د د

هثر ث مذجم ثنظن ثتن و آته ددٷ نض مځین دج ثم ٹپ٨ آد هثر میج دیندثتجد ځه ویله زمنچی و دثدی د ځن ځه دتن تج هثځؼ مظوخ می

و طد ث دجی و مین منی منیض نڂنی و ث ٹپث د ث دجالط نثنی ثدٹپ٨ دد نه ثنوظن تج ثڅ نظدثنی ٹوظن تج دجاله ثم ده دد ځه و

و تظن نه! و ثتنڂه طد مـجی ٹپ٨ ددی هټ ٹپی ثض ځه ثڅ زم ځه مد سثض سدڇ ظن ث نثی كنجدندی هټ ٹوظن تج و ت

ٽدجنی مینأ نجتجح د دج ثظدٷ ٽیمض ث ه٦ص ځج٭م(ٯد څض ځه نه آنڂه دی دثی د و « تڀ در ه ٽیمض مظلٸ ث ١ٽه ز»

دی زم دثی وظجن ثظؼنج ځن و دپیه ث ده ٹپیثد ز.تڀ دم ث دد و تڀ در »څدت: یثتنـج و ندٯ وثتض ثض ځه تڂی م

ث ث ٩ذټ آته مجنن ١ٽه ولی زته 1«زته ځن و تڀ در ١ٽه دهجةل ده ه ن«ٽجن و مٲظ»ثنو٢ج ٹپثض و جت مپ٢د ٹپیثنی دج ځه

ده آنله ثی ٽجنٲن تج زچی ځه كم ثض ث و ثڅ ه ځٸ نیظن

.18 م 40 دجح الشؼ. وجةل 1

اسرار، مناسک، ادله حج

364

ث ٹپی څٹظی و تج ثنو٢ج ٵی ٹپی نهجی ددٷ ن٠ مد زته ث ثٱم و آته ثض!

وثتض تچ مدثٹټ و آته و طدؿیهی ځه دثی ثتن وثتض ځتم ذ ١وین ثص تڀ دم ث ده جندثه»یٸ طمج ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ثض ځه ٹمد:

ځه ظأ «دهو تڀ در ده ٽجن و زچ ٹپی و تڀ در ده مظمن موظجؽ ځن و در ؤثڇ ځننڅجد و و ظأ ور ٽجنٲی ځه ده آنله دزی ٽنجٱض می

.2و 1ځن ثی ثض ځه ؤثڇ نمی ٱذد ځننهو ث ثتنـج ده ددی نمجتجد ثض ځه ث٩ٲجر مظمنثد ثنو٢ج ؤثڇ ځننڅجد

آدوث و ه هج٥ و ٵجةخه و هج٥ثد نیض دلڂه جةل و ٵیجةلمن دن دنجدثتن ثد تڀ ٵیآدوث زمه و زمه طج ه ثمڂجد دجتظی دهه

در ده ٵی ٹپی ده ٱندثد زته هثر و ددٷ ٽآد و ثهجتغ ثض و زته ځنن و نه هظی د ځه څٺظیم ثنو٢ج ٹپثی آدوث ثض ځه نه ؤثڇ می كنجد

وی زم ٹظأ ٽدجنی س ث مپثی څن ځه كیی ده آنهج دزی و مج میځنی ثنو٢ج مظمنثد څدنه څدنض ځه ؿأ ثوڇ ځه دص م٢ٷ می

مظمنثنی زظن ځه ز ځه ننججد «حسجن الزبل أغبء هي التؼفف فمساء»ثی ث ػوطمنثنن ثتنهجةی ځه موومن و نجنهه ث ٹ٧ دثیه څمجد د

آنجد نمجتجد نیض.موومیض جد ځه ه٦ص ـجٯ و ه٦ص دجٽ تڀ ػلغ ٽدجنی ث ده زمجتچجد كنجد» 8(وثٹی ؽ « ثن ځه ث ثتن ٽذیل ددن و ػلؼی ده زم دجةلین دڂٸ می د.172

.3 م 40 دجح الشؼ. وجةل 1فىلا هب أطؼوا المبغ »ځه ث ٹمد: دن ٱمج ث آد ه٦ص ثض ځه دد و ددثد كنجد هؼب. و ذ 2

.173(وثٹی « الوؼتس

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

365

د الر ثض مثٱجص ثتن ططیخ منٮد آنـج زم ځه ٽدجنی طذتل ده سدڇ میٽجنٲجد آنجد ځه كم ثض ده ځمڀ ثن و څ ځه ده ٹپثی آدومن

زچی ه ٽنجٱض ځننهه دهجڇ ڂظه«: »مٲظه ٽجنه دجة ٹپی»ؿم «.ځه ثنظٮج ځمڀ ث

دینیم: څوزی ده ٽی آدومنن ځه و مج ز ه څدنه ث مـثلوثر میڅدتن منه ه میځنن و ثڅ زم كی ده آنهج دزیم هظی ث مج ځمظ ٱذد می

و ه سی و ث٭هج ثثص دد و نه ثتنڂه ځمڂی دچیتم ٵ٣ در و ثهدثڇثتظن و ثهیجنج ځنن و دی زم می څوزی تچ دود دثض ٱذد می

ط زمجد ظأ ثولن ځه ط و جتظه مهم ځنن ثتنـج ث زمه دثظی زم می د. ځمڀ ده آنهج ٵٺلض میندٱج مد طدؿه نیظن و ث

الر ثض مج ځنـڂجوی ځنی و دثی ځمڀ ده ثتنجد ده ٩ی موظمجنه ځه زجی جتجنی ده آنهج دڂنی. جتظأ آنهج ثض ځمڀ

الببئسالفميش»دینیم ځه تڀ آته و مج می آمه ځه جمل زمچی مظمنثد « الم»ثض و آتأ تچ طنهج و المبنع عتش : ٽجن و زچ دود آنڂه نجمی ث «

جةلین دجلڂٸ ده د تث ثتن و ظه ث دیندثتجد ندٱج موومن ولی جةلین ځنن. ز ٩دی دجن نڅیجد ث ثثه می

دجتظی ده م٢ٷ ثتنچدنه ممجد د و نه ه آی ثتن زتأ ثلهی: زی هؾزجی ض نده ځنن سث اله ی د ثزجی ٢ آنڂه طـج څدض مجین

زج ده ٹو جنن ځه ثڅ مظ٢ی ث څدض هیدثد و دجث ٽ٢جح ثن. دثی آد اله ث زڅ دنمی

ثتنـج دیندثتجد ځه نه ویلأ همل څدض ثن و نه هظی ویلأ آمد ده ٢أ آنجد ٽمظی منی ثتنهجتن ځه زمه موومن و هپدٻ مظ مو څدض

د ... و زجی منی می ثنو٢ج دجندتجد و ٽمظی زم ٩ٲمه آط و ځر ثتنـجض ځه ٱی دد ث دجتظی ٱثی ٽدجنی نجمی!

اسرار، مناسک، ادله حج

366

احتاطات چذ:

دج نٮ څٹظن وی زم ٹظأ ؤله ث ٽآد و ثهجتغ ثڅ ځی ث -23مإله ٩ج ثڅ مید ثض طج تڀ زٺظم تڀ طدثنجةی تڀ ٽدجنی نث ثهظیجنٮ ځم سدلی

ٽدجنی تج سدل ځض ځن و وه زم دچی څكه ثتنـج دٲی نیض وه يجذ»وثؿخ نذج تث زی مید زمین ثنثه ثض و ثل لم فمن » :

نیض و ثهجتؼی زم د ثتن م٪لخ ١تن ثض ولی ثڅ نظدثن تڀ ه نیجٹض ٭جزث ثهظیج٧ دٲڂ ثض ځه وه ث دچی و ثهظیج٩ج طج زٺظم نی ځض ځن

ثنثة ممڂن ٽدجنی تج سدل ځض ځن و دٲی نیض ثتنـج ثتنچدنه ځض آجد الر نذج ځه ثڅ طج ثتن ثنثه ستجد هجڇ ثض كیی ث زی دثت

فمباستيسشمنالهذي»نیض س ممدڇ كه ثتنـج زم دی جتظه نیض څ « ځه ځض دڂن تث دٲی نیض ثتن ؿمله طمجمی مثطخ ثمڂجد ځض ثض

ځه دٲ٦ی ث ثهجتغ وث ثض س ٽدجنی ث دچی هظی طج تڀ زٺظجر كنجد منلميجذ» مید و آجد نیض ځی ثض ځه زیق مپثی ث ٽدجنی دثت «

زج ځم ه؟ سن: ٽدجنی ځه ث ه٦ص ١جٻ(ٯد می دهظی تڀ زٺظجر كنجزجمجد ؿمٲی ظی دت و ده ځض ٽدجنی ځنی څٺظیم سدڇ ظه»ٹمد:

ځجٹی نیض؟ ٹمد: تڀ څجو دت څٺظیم ثتن زم ځجٹی نیض ٹمد څدٺنی دت و ده ځض ٽدجنی ځنی څٺظم: ث زٺض نٺ ځجٹی ثض؟

ځه څض مدث ځض ولی كنجد 1«ظج نٺ زم ځجٹی ثضٹمد: ث زٺ وثؿخ ثض وه زم دچی.

د ثهظیج٧ ثتن ثض ځه ثڅ ٱمث ث آنـج ځه منظپل ده وه می -24مإله مڂه ث نچٹض س ث دڅظن دچی ځه مـمدٱج ه وی ٱ ه و وة

ث١دڇ ځجٹی. 2 م 115 10 ؽالشؼ. وجةل 1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

367

ثلمه دچی ځه زمجد ه و ثوڇ ید ولی ه و ثوڇ ث ده نیض مجٹ و می د تج ٥من زٺض و تچ و آ ه و ثوڇ مودح څ.هجح

ثی ځه ده ٱلض نذدد م٢ٷ ٽدجنی منظپل ده سدڇ مینه -25مإله ث ٺج ځن ځه زمجد و ٱی ٽذل ث ٵوح د ثهظیج٩ج ده جندثه می

منی وٽض ٵوح هلټ تج طپ٢ی ځن سدڇ و٩ن ٽدجنی ځن و ش ددهظ ٽدجنی زم ١دص ثمڂجد زمجد و ده ثزل ١ٽه ثه د و ثهظیج٧

طدثد ٽدجنی و دیظ ثتنڂه مینأ مدؿد ځه ث١دال مجد و مڂجد مٲین نمی ثلمپو دڂن. ځ ؿم میجد ثتن و ث هظی

وزجی منی ٽدجنی ځنن ولی ثمڂجد ٽدجنی طدثنن ځجنی ځه نمی -26مإله طدثنن ده ثتن منٮد دمجنن وثؿخ ځد وزجی تچ ثن و دجد نمی

مجن و طمڂن ث ثض سدڇ ٽدجنی ث ن ٢ی ځه طج آ توـه مڂه میثو ث ثنـجر ثتن و٭یٺه ث ث دچثن و ثظیج م٪لټ زن ځه دج ثتن مذلٴ و٭یٺأ

ثنـجر زن ځه ثڅ ٽدجنی و ثڅ ن زمین سدڇ میجد مظوپجن طپیم د.

خالص تحج:

نظیـه و د١أ دوغ ٽدجنی ثتن ځه:طدثن ٽدجنی منی ځن و ده م٢ٹ دجن وثؿخ ثڅ و ٱی می -1

څدٺن: ٽدجنی ځن.ه څجوه ثض هو ثمڂجن ده ططیخ: ظطج و یزم ده ٩د مجوی دجت طڂلیٺ ث ثنـجر ه ثڅ و ٱی ن -2 ز.ثڅ ثتن زم ن وثؿخ ثض ث یزم طج آ توـه ثنـجر د ځه -3

دجتظی منی و ش ځجٹی ثض مڂه ثنـجر ١دص ثوڇ: زم طج یزم ز.

اسرار، مناسک، ادله حج

368

ثلمپو الر ثض هظیزج نذج ثڅ ثتن ثتجر ثمڂجد طپیم ثتن څدض -4زج نچهذجنی و ش طپیم څ و مجنٲی زج و جنه ده نٺ ٹپث تلجڇ

نیض ځه ٽدجنی توـه و طپیم توـه دج.ز مپثی ځه ثمڂجد نچهذجنی تج طپیم توـه تج س ث آد نیض -5

یم د.دجت سدل میجد ٹپثی هر و ش جت ٹپثی ٱجلم طپهظی ه ځجنی ځه ثمڂجد تڀ ٽدجنی نثن دجت طج زٺض و زٺظج نٺ -6

تڀ څدٺن ځض ځنن و ثتنـج ثڅ ثتن ځض ده ٱلض ځمذد ٽدجنی ثض نه ځم سدلی وثؿخ ثض ز تڀ طظمأ هم د ث ده ٹپث زن و ثڅ ده ٱلض ځم

زم دچین و هجڇ هج٥ سدلیض ده طٺ٢یل څظه ١دص ثمڂجد وه ځه ث١دال ٽدجنی ثتجر منی مد و م٢ٹی نث ځظ نی كنجد ثض مچ

آنڂه می دج و م٢ٷ څ.ځجنی ځه هظی ث تڀ زٺظجر ٽدجنی زم ٱجؿن ١دص ثمڂجد دجتظی -7

دجن. میده ططیخ څظه وه دچین و ثتنهج دجد ث مدث م٢ٷ ٽدجنی زجی الر ثض و٥ مدؿد وهجنیجد و متدالد مظٲه دج ثتمجد څوه -8

ثی دثی ٽدجنی هؾ دج هـجؽ طتڀ مجٱی ځنن و ططیخ جتظه و ٱجٽدنهزن ځه هپدٻ ٹپث ثتن زتأ ث ممی سجتمجڇ ند ځه زم طپدثت ده

ولىنينبلهالتموى»ث : ىم من زجت ده دنڅجد زجت تج سدڇ و زم څدض « وأطعمواالببئسالفميش»مظمن ث ثه د: منبفعللنبس... ليبمب»نه ه څ «

بس ن للن زج څدتن و تج ش ٩ٹثی ث ٹپ همدطی ځه ٱلیه ثدر تجوه «نجؿدثنمثنه د ثدر ځنن.

ئل ک از قلن افتادتتو: هسا

ثڅ نظدثن ولی ٩ٺل دثت ٽدجنی ځن تج سدل ث دزه وثؿهخ -27مإله مپه ث دچیه دهه زمهجد ثض ١دص ثمڂجد ده ؿجی ثو زمجد ه و وة

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

369

و ٩ٺله كه كن ٩ٺل ددن تج دثی د ططیخ ځه څض و ٭جزث كنجدزهج ځنه و ثڅه ثی ثهثم وٯ ده وهدثض وه دچی دجتظی ث ثدظ

مجن وٽض دڅظن طڂمیل ځن و ش زٺض زٺض دهه ططیهخ ثنـهجر كییز و ٭جزث ثڅ ده ؿ ه و نظدثن طڂلیٸ د ځه ث١لی ثض د طڂلیٸ

ث٩ٺجل ځه ٹٱی و نیجدظی ثض مپر ثض.ٹٲهد ه جد و مڂهجد مٲهین دج ثظن مه ١دطی ځه ٽدجنی هؾ -28مإله

كج ثڂجالص ٹثوثد ثض ځٺجة ثهثر هؾ ده ٩تټ ثولی نه وثؿخ و نه ؿجة ثنو٢هج ه دهدٷ ٽدهجنی ه ثض ځه منی ثنـجر د تث ځٺجة ثهثر

ٹپثض و مج ځه دثی هٺ٬ هم ٹپثء ٽدجنی ههؾ ث الر ثهض دهه طهإی هؾ ده ٩تټ ثولی الر ثهض مهجد و مڂهجد منهی ث ثنثت دثی ځٺجة ثهثر

طٿ څٺظه ؿجزجةی ځه دظدثد میجد مظمنثد د ځ ثنـجر زی.طدثنه ٩د ځلی آث ثض ځه ٱمهث زهم مهی ځٺجثص ثهثر ٱمة مٺه ده

زه هه ٽهم ه ٵیمڂه ثنـجر ز و ده ٩د ځلی زمهأ ځٺهجثص ثههثر ثنو٢ج ٹپثض.

ث١دال ث نٮ وثتجص نی لیل ونی د ثتن نثتم ځه ځٺجة ثههثر ٱمهة و طمظ دجتظی مڂه و ځٺجة ثهثر هؾ منی ځهظه هد مچه ځٺهجة ١هی

ز ځه ثهثم زی وثؿخ»ځه ث ه٦ص ١جٻ(ٯد وثتض ثض ځه كنجد ه رذ يب »ث ٹمد: مچ ځٺجة ١ی تث « طدثن ز ځـج ځه ددثز دڂ می

ببل غ ال ى ع ب ة ههؾ »و ثتن د وؿهی ثض دثی طٺی دٲ٦ی ث ثهجتغ ځه 1«ځه ثتن ٽذیهل ث ثهجتهغ دجته ده 2«.دجت منی و ٱمه مڂه ځظه د

تج همل د ثظوذجح څ. 3ځٺجة ١ی همل د

.87 دجح 119 2:2. وثٹی ؽ 1 . نٺ ثلم٢ ثلجدټ.2و جز تچ ثتن همل هتغ ثه ث ه٦ص دجٽ(ٯد ثض ځه ٱین زمین طٺ٢یل ث ځٺجة ١ی ثهثر هؾ . 3

د.87 دجح 119: 2و ٱمه ثه ثض. (وثٹی ؽ

اسرار، مناسک، ادله حج

370

ثی می ځٺجه»ه ځه ی دن ٱمج نی ط٢تن ده ثتن مٲن و ١ویوأ ثوجٻڅه ث دمهی طدثن زنچجمی ځهه دهه هجندثه د آتج می هـ وثؿخ می 1دڂ؟ ٹمد: آی.

ٵی١ی نثتم ځه آنچدنهه طٲیهین ځنه و و مج زڅ هتغ ١توی دجة ثی زم ثتم ٩ذهټ ٽجٱة ٹپهی كنجد مدثی ثتن ثض ځه ثڅ ثهجتغ م٪لپه

دجتظی تج همل د٢د ځٺجة ١ی و تهج همهل ده ثهظوذجح ن٢د تچ د.

وی ثتن ث١ل الر نیض ځٺجة ٱمة طمظ و هـ هظی ١دص ثمڂهجد زهج طلهٸ ث ځهه څدهض مڂه تج منی ځظه د دلڂه منی دج و٥ ځندنی

د هثر نی زض و دجت ؿجةی ث هـجؽ نٮ دچین ځه نیهج دیهظی می دج.

طدثنن ٽدجنیجد ث وزجی ځجنی ځه ده ٱلل څظه نذجت تج نمی -29مإله من تج ٱی ثنـجر زن جتظه ثض ز كن نٺی هدنی دتنه و دهه م٢هٷ

دهود منٮهد ځهد ه ٱی څكه دزججد دج دجنن و ش ز تهڀ ثتن ٽدجنی مظٿ ده منٮد ده و٭یٺأ ٢ی د ٱمل ځنن و ه ٽدجنی مظٿ

ځض ٱی دد و ثنـجر ثتن ٲیة مذجځه ثلهیه ثض كه دظدثن د منهی ثهض ثنـهجر زه و ځه ممڂن تج ز ؿجی هر زجی دیود منی تج ٽدجنچجه

ده ٩د ځلی ز ٥وطی ثظثٿ ٽدجنی ١وین و ثهیجنج وثؿخ ثهض كهه ه تج نثظن سدڇه نی٥وص نذدد ٽدج و دهه ثهظؼنجی ه تج نذدد م٢ٷ دجه

ځمذد سدڇ الر ثض طظمأ تڀ ٽدجنی ده ٹپث ١ٽه ثه د. و أ ط ع م واال ببئ س ال ف م يش »ث و آتأ -30مإله م نبف ع ل لن بس ... هد مظٺج مهی «

ٽه ځهه ن زمهین ځه ٧ نیض ٹپی ملمجد دج طج كه ده یٲه دهد ه رذى »ثی ثظه دج و تڂی ث مدث دیندث دد ځجٹی ثض ځه ث زتأ هؾ دهه

1.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

371

ل ل عبل م ين ثهلل زم زمین زتأ ٱمدمی ٽدجنی ثض ځه تج د و تج تجص دیض « سدل میجد ٹپث طپیم د ثلذظه ڂی نیض ځه ٹپی ملمجد ٢د١هج هیٲأ

د مپر ثض و لیلی زم د ٧ ملمجد تج هیٲه دهدد وثه ثمجمی د څث وض نثر آمه. «الثهخ»نثتم مچ دٲ٦ی وثتجص ځه نذض ده مٿ

ثڅ ٽدجنی ث وزجی كهجڅجنأ منی څض ؿجة ثهض طهج آه -31مإله دهجه ثی زهم ثتهن ځه ثذهج ١هویوه ثلوثر مڂه ٽدجنی د كنجد ذحز

و جت ثذج ځه منی ث ٽدجنچجه مٲٹی ځه ثنو٢ج وزهجی منهی څض زجةی ځه ثتن مجد نجڅت ده دٲ ث وزهجی منهی طهإی ثض دنجدثتن ٽدجنی

طدثن مڂه ځض ٢د دهج طدؿهه دهه ثتنڂهه منهی مهٶدڇ ثٹظ می میهظه موٮهد ث دن كنجنڂه هجڇ څ طنٮیٺن و ث ٽدجنی ځد مجن می

مد مپثی څدٺنزجی ٽدجنی ثظیم طج كه ده زثثد څدٺن ځهه دهه دن. ٩د ٽ٪ مجن می

دهخ دٲ٦ی ثهجتغ ځی ځه وثؿخ ثهض دهه ؿهجی ٽدهجنی -32مإله ه مجننه ٱـلهأ دڅهظن ه وه دچی ثڅ ه و هؾ ث نظدثنض ده ٱللی

وٽظی دڅض ه و وه دچی. وه دچی ځجٹی ثض ١دص ثمڂجد م٢ٷ څدض ٽدجنی هر دیود دن ث -33مإله

هر ؿجت نیض كنجنڂه ١ویوأ مومدن ملم ثهض ځهه دهجة دیهود دد څدض ث هر ث آد ه٦ص (ثمجر ١جٻ تج ثمهجر دهجٽد سهیر ٹمهد:

1ه و دیود د.نذجت كیی ث ده ؿ نجر س ث

حلق ا تقصر:

ٱمة س ث ٲی دهظ ثض هلټ ځنی: ص ث دظثی و طپ٢ی: ځدطهجه و ٱمة طمظ س ث ٲی ٹپه٨ طپ٢هی ه نی ځجٹی ثضه ځد مد تج نجن

.511 1. طهتخ ؽ 1

اسرار، مناسک، ادله حج

372

ثض ځه هلټ نه ؿجة ثض و نه ځجٹی ثمج هؾ طمظه ثتنڂهه سه ث ٽدهجنی تج طپ٢ی نی ځجٹی ثض تج ثهیجنج میجد ثتهن و میهی و هظمج دجتظی هلټ ځ

څجزی ٹپ٨ هلټ وثؿخ ثض میجد ٹپهج دٷ ثض. و الت ح ل م واس ؤ س ى م ح ت ىي ب ل غ ال ه ذ ي م ح ل ه »ځن: ثتنـج و آته ؿلخ نٮ می » 2-

م ح ل م ين س ؤ س ى م و م م ص ش ين » نمجت ځه وثؿخ ث١لی ثتنـهج می ... ث آتأ ثوڇ كنجد « ده ولی آتأ ومی څدةی ثتن طٲیهین هلټ ثض ځه ٹپ٨ آد ث سی ث ٽدجنی نجر

ځن. ث مذڇ ده طیی میف إ ن أ ح ص ش ت م ف م باس ت ي س ش م ن ال ه ذ ي و ال»ولی آتأ ثوڇ دجة مو٢د ثض ځه

ت ح ل م واس ؤ س ى م ح ت ىي ب ل غ ال ه ذ ي م ح ل ه ثڅ څٹظج ت س آنله مید ثض ث « زی و زجطجد ث طثی طج زی ده ؿجتچجز ولی ث آنـج ځه ثتن هلټ ده ؿجی ٱمل س ث ٽدجنی و ٱی ثض و كنجنله آنـج میجد هلهټ و طپ٢هی

ملدد مذڇ منهه و می دد ثتنـج زم دجتظی كنجد دج ځه دڇ ٩ذٲج دجتظی زٱی زم ٹپه٨ نمجت ځه و نجةخ مجنن مندح ٱنه دج وی ثتن ث١ل كنجد می

هلټ ثض ځه ثځندد طنهج نجر هلټ ده میجد آمه.ثتنـج ثم دهه هلهټ ث زهی « ځن ثػذجص ب نٺی مج ٱث نمی»ولی ده ث١٪دم

تچ زیق ځهجٹی لیل د ثنو٢ج نیض ثمج زمین ځه ثتنـج ٹپ٨ نجر هلټ آمه و دثز دلڂه تل آتهه هد نیض ځه دثنیم ٵیهلټ ځجٹی نیض تث لیل می

ف م ن وبن م ن م ن ى م م ش يضرب أ و ب ره أ رى م رن »لیلی ثض د ٱر ځٺجتض طپ٢ی ځه س أ س ه ف ف ذ ي ةم ن ص يبم أ و ص ذ ل ة أ و ن س ه نهجثهظی س ز ځه دیمج ثض تج : »«

«.ثی ث وه تج ١ٽه تج ٱذجطی تچ ز ٹته« ده ؿجی هلټ» ث س دینیم ځه هظی ١دص مٲو ددد ث هلټ سجی طپ٢ی دهه میهجد و ثتنـج می

ثی ث .... و ثتن د لیلی ون د طٲیین هلټ ثض څكهه نیجمه دلڂه ٹتهٺظیم ثتن د دلی ثض ث ٱمل سه ث ځه څ مد آته مو٢د ثض ولی كنجد

ٽدجنی و ٱی.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

373

ل م ذ ص ذ ق الل ه س س ول ه الش ؤ يبب بل ح ك ل ت ذ خ ل ن ال م س رج ذ »و ثمج آته ور ځه ال ح رشام إ ن شبء الل ه آم ن ين م ح ل م ين س ؤ س ى م و م م ص ش ين ثح ث ده ثظی دل ث د: »«

ث نمجتجن ځه هظمهج ثهل مهـثلوثر دثزیه ه ههجلی ځهه هزجطجد «.ثت ه ثن و طپ٢ی ځ طثیه

ولی ثتن آته زم طییی میجد هلټ و طپی نمدث نیض تث ٱ٪هٸ ثتهن ثځندد دذینیم ځهه آتهج « ... ثو مپ٢تن« »ثو»نه ده « و مپ٢تن»ثض ځه: « وثو»و ده

دجت زم هلټ ځننه و زهم طپ٢هی؟ ثتهن هد هدٷ ه تڀ مڂلٺینز تڀ ز ٥وص و دٷ ثؿمجٯ ٽ٪ٲی ثض! تج آنڂه مین میهجد ثتهن و؟ ولهی ثتنـهج

طیی! تج ثتنڂه څوزی دجته هلهټ ځننه و څوزهی زهم « ثو»ؿم ثض نه « وثو»څجه هؾ طمظه طپ٢هی وثؿهخ طپ٢ی ثتن زم دٷ ٥وص ثض تث زیق

ٲین نیض مچ ٱمة طمظ ځه ٹپ٨ طپ٢ی ثض و تج ٱمة مٺهه ځهه میه م ثض.

ل ت ذ خ ل ن ال م س ج ذ »ثتنـج ال ح شام ځه ٩ذٲج دڇ دثی ثنـجر منجڀ هؾ ثض و « مهله ث: ثوڇ ٱمة طمظ ځهه دجالؿمهجٯ سه ث هٲی طپ٢هی ثهض ور

زث هدڇ ههجڇ ٱمهة طمظه مهث هـ ځه س ث منی ثض و ثتنـج ٭هج هدت و زنهد نیض تث مج ځه ده هجڇ ثهثر وث مڂه و مهـثلوثر مهی

ثت طهج كهه ه دهه ٩دثٹ ث ځه ثولین وثؿخ س ث ثهثر ثض ثنـجر نثه آتن ٱمل ځه طپ٢ی ثض.

ض ځهه دنجدثتن ثتنـج مپ٢د دڇ مـثلوثر س ث ثٱمجڇ ٱی ٽدهجد ثه و ٱلض ثتنڂه ثتن دجص طنهج ثجة « طثیه و طپ٢ی ځه ثل دت»

ط ثض. ده ٽمض هؾ ه و نه ٱمه ثتن ثض ځه هؾ ٽمض مهم نظیـه ثتنـج ؿم میجد هلټ و طپ٢ی زڅ وؿه ظی نهث مچه ثتنڂهه

ثؿهخ ث١هلی ثهض مڂلٺین و ظه دجن څوزی دجت هلټ ځنن و ثتن زمجد و

اسرار، مناسک، ادله حج

374

زهجی ثهظؼنجةی ځه ث آتأ ثوڇ ٹهمیتم و څوزی مـجن طپ٢ی ځنن ځه ثتنهج څوه دجن. می

و ثتنڂه ٱمة طمظ هټ نثی ص ث دظثی ځه دهخ ثهجتهغ ځهه هڂمظ تج ٱلظ ثتن ثض ځه طد طثی سی ثی مچ آنڂه تهڀ مهجه

دوت ٩دڇ دڂ ثتن زم طإتی ونی ثض د مدتضتج ز مپثی ځه مـث ثتنڂه وثؿخ ث١لی ٱی طثی ثض.

ثځندد دجت ت كه ځجنی ده ١دص ثظؼنجء مـجن ځه طپ٢ی ځنن؟آو ثهض مٲونه و ثتهن ڂی نیض ځه دیمجثد ځه طثی دثتجد تجد

تچ نی مـهج هنجظه هجؿظی زم ده لیل طجه نث ولی ثهجتغ مج ځجنی ثن. ه

نیظن تٲنی ٹٲأ ثولجد نیض ځه ٺ « ١وه»ث ؿمله ځجنی ځه و نلذجنیه دٲی هټ ثن ٹپ٨ طپ٢ی ځنن ١دطی ځه د ث نذظه

دجن ځه ثتن و مد څكه ٺزجی دٲی زم دجن ٹپ٨ دجتظی هلټ ځنن.

طدثنن نمجت ځه دی ث ځجنی ځه ٺ ثولجد نی زض می می و ث آته كنجد لتذخلنالمسجذ»طپ٢ی ځنن تث ثتن آته الحشام تج م٢د ٺ ثوڇ ثض تج «

ٽ مظپین جمل آد ثض ځه دثی ثولین دج دڇ مـثلوثر ث دجص ثنن ځه ٺ ثوڇ زم ز ولی ثتن ظه دهخ وثتجص ٹپ٨ مٲو می طدثنن طپ٢ی ځنن. می

ثن و زججد دظه تج دنجدثتن ده ؿ مٲوثد و آنجد ځه هـی ثنـجر ثه كذجنیه نیض وثؿخ ثض د ث دظثن.

نذده كه نیجدظی دج و كه االسالهش حزثڅ ٽذد هؾ آمه ولی -1مإله دیجت دجتظی هلټ االسالم حزدثز ځه می ٵی ١دص ثظ٪جٱض ثځندد

د ث ثنـجر نثه طمجمی ٺزج زملنجد هلټ االسالم حزځن و مجثمی ځه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

375

می ثض میجد هلټ و طپ٢ی څكه االسالهش حزولی س ث 1وثؿخ ثض .هلټ یلی دهظ دلڂه ثهد٧ ثض

ثن زمأ كذجنیه ده ٩د ځلی ځجنی ځه زججد ث دظه تج -2مإله ثالدر و ٵی آد وثؿخ ثض زججد ث دظثن حزٺزجی هؾ ثٱم ث

تث دظن و كذجنید د لیل د تڀ ندٯ لذظچی ت ثض ده مدزجی و ثځندد ځه س ث می و ٽدجنی الر ثض دج م هلټ تج طپ٢ی

ثی وثؿخ مدزجتض ث دظه تج كذجنیه زج ث ث د و ځنی ثڅ طظمأ دظچی ثض ث ثتن دظچی و كذیڅی ده مدزجتض نی دود وی.

حزثالدر ٵی دثی ځی ځه د حز ٺ ثوڇ نیجدض -3مإله زج مجثمی ځه ثالدر نیجمه نی هلټ وثؿخ ثض كنجد ځه زمأ نیجدض

ثالدر حزوثؿخ ثض ولی ثڅ ثی زمین هلټ ثالدر نیجمه حزدص ثالدر ثنـجر زی حزدثزی ده نیجدض ثی و دثی تچی می دص ث آمه

ثتنـج تچ هلټ وثؿخ نیض تث طد ثڅ كه نجةذی ولی مڂلٸ ده و٭یٺأ دص زظی ځه ثتنـج طیی میجد هلټ و طپ٢ی ثض.

ٱ ؿمی تج مٲندی ځجنی ځه وثؿخ ثض هلټ ځنن ١دص -4مإله طدثنن طپ٢ی ځنن مجنن دیمجی تج دٷ تج ز ٱ تچی ثل تج جؿی می

ث دیمجی ٱ تج هؽ طثی ده ٱلض نذدد وجةل تج مإمدد نذدد وجةل ځه دظ مذظد ده دیمجی د تج ثدظدی ده مة څوزی ځه ٽجدل طومل نذج

ی ٽجدل طومل ثض ولی نؾ وهی ٽجدل طومل ځه كه دج دیمجی ؿم 1«.نیض

وب التمصس ػل الصسز اى لحك زأس ال مصس ئ». كنجد ځه وثتض ثدی د٢ی ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ثض ځه 1

زجی ثالدر ځه ځه كنجد كه ٽذد هؾ حز تث طپ٢ی ث ثنو٢ج ځی نهجه ځه «ثالدر لوي حذ حززج ثالدم ث ثنـجر نثه طپ٢ی ځجٹی نیض څكه ه حزنیجدظی ثنـجر ثه و ث زم طثیه مجثمی ځه

مطذه هؾ نیجدظی ثنـجر ز.

اسرار، مناسک، ادله حج

376

هلټ ثنو٢ج مثنی ثض ځه زججد ده ثنثة طثید مد -5مإله ث ځه دثی نجر هثر ثض و ځجٹی ث طپ٢ی زم نیض و دثی مثنی ځه مدی طثینی نثن نی مدی دثی وؿدح طثی نیض ؿ آنڂه

ث وثتجص جتظه ثض طیٴ ث د جد زمجنن طثی دهخ دٲ٦ی دجت و ثتن ځجٹی ث طپ٢ی نیض.

٭جزث وثؿخ ثض زمجد و ٱی هلټ تج طپ٢ی ځن ځه ثڅ -6مإله ٽدجنی ث دنجد ث٭ه س ث ٽدجنی وثال دٲ ث می ؿمة ٱپذه ثنـجم ز و

و. ده زمجد ث ثهثر دیود می والتحلمواسؤسىمحتىيبلغالهذيمحله»ث آتأ -7مإله نمجت ځه كنجد می «

هلټ س ث ید ٽدجنی ثض ده ؿجتچجز نه ٹپ٨ س ث ځظن و ثتنـج ؿجتچجه ٽدجنی منی ثض س ثڅ ید ؿجتچجه منی دثی ٽدجنی زمجد و

ه مجد مج ثتنچدنه ثض تث ٽدجنی منی ممندٯ ځ ٱی ممڂن نذد كنجدځه زڅ ثض تج ثڅ زم ممڂن دد م٢ٷ ٥وی مپ ث نثض كنجد

م٢ٹی دظن و تج څنتد نث ثتن مجد مج م٢ٹی منی ده ؿ دی زج ٽ٪ٲج تج طپ٢ی تج ددٹج١له س ث می ؿمة ٱپذه ؿجة و ثنظٮج ١دص

ثلوثر. ذحزمد ثض طج كه ده ٽدجنی طج آ ٽدجنی طج یزم دیوثؿخ ثض هلټ تج طپ٢ی د منی دج و ٭جزث ثڅ ث وی -8مإله

ثمڂجد زمجد ؿج ثنـجر ٹثمدی تج ؿهل منی ثنـجم نث دجتظی ١دص ثالمڂجد ٩د ځلی هظی ز و ثڅ نظدثنض ځجٹی ثض مڂه ثنـجر ز و ده

منٺی ٹن نمجت.ث ه هلټ تج طپ٢یه ٽدجنیه ثڅ دود طٲم تڂی ث ثتن ه: می -9مإله

ڀ ځجٹی ثض و ثڂجلی نث دلڂه وؿدح ثتن مپر تج مؤ ثنـجر ث دی

ؿمٲی وڅنه ث١ل هؾ نی ثڅ مد مه دج ثتنـج نه ؿجی طومل ثض آد زم طڂلیٺی ظه . ثمج نه! ځه1

كنجد دثز دد مچ آنڂه موٮد كنجد دج ځه ٽجدل طومل نذده و ث ثظ٪جٱض دیود دج.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

377

ططیخ زم یلی ػجدض نیض و څظه څض ځه ثڅ ٽدجنی ث ث هلټ و و دیود می ی ثنث ٭جزث ځجٹی ثض و س ث هلټ ث ثهثرٱمث زم طإ

ثتنڂه هلټ تج طپ٢ی الر ثض سی ث ٩دثٷ هؾ دج ثظدٹی نیض ځه ثڅ ٱمث طإی ثنثض وثؿخ ثض ثٱجه ځن و تڀ څدٺن زم ځٺجه ز

وثال كیی د ثو نیض.آت و طنهج د و ٱ٪ هثر دیود می دج هلټ تج طپ٢ی ث ثهثر -10مإله

د و د دج ٩دثٷ مجن ٱ٪ دج ٩دثٷ تجص و نمج ٲی هدڇ می می نجء و نمج.

ش مجثمی ځه هر ثض ١ی و ځند څیجه هر نی دثی ثو هثر ثض و ثتن ٹپ٨ ده هجح هر ثض نه ده هجح ثهثر ځه ثڅ ځی مور زم

هر د ثو هثمن.ند ثتن و

ؤاجثات ه: تق

څجنه ثض ځه طتن منجڀ هؾ می ؿمثص ه ث سی څض ځه ٩دالنیوزج ثنـجم: ث زم طج وثزم و ثهیجنج زم یزم ه و ده ٩دڇ می

ثض.ه زج ثظثهض زمجد منی: دیظدطه دجثد ی٪جد و خ ؿذهأ څلدلهزج زم منی ځجی نثتم ثتم خ ث ثهثر دیود آمهمج زمجد و ٱی

س كث تڀ ١وثی ٹة ث ثنجد آد زم دیظ كجزج دجتظی زملنجد زج ث منی دچثنن؟ څثد و دیڂج خ

طتن مینأ منی دهظتن ٹ١ض طوپټ دید منی: آوزجی مج ثض آمجهثن ځه زجی ممی ځه ث زمأ ٱجلم څ آمه صزجی ثدمی مد ځنٺثن

ثی ث نمجت ثن و كه دجتظی دڂنن كه دهه ؿمٲی دیجنتن كه ځه ظهثن و كچدنأ ثلچدی ځد هؾ و نمدنأ طدهیی زمه ؿجنذأ هؾ دض آوه

طدثنن سیجه ځنن. می« ثهلل»ث دد « ثهلل»مملڂض

اسرار، مناسک، ادله حج

378

دزجی تجی هج١ل ثض ځه نه ځج و ځی و نه ثتنـج دثه و نجدثه د زیق مٶدلیجطی ده ؿ دیڂجی ثتن مڂجد و مجن وؿد نث.

زجی مظلٸ ثلڂل نیض و جت ثتنـج كی طمججةی ده ؿ مدؽ ؿمٲیضتڂی ث مد ثتنڂه دیظدطأ منی وثؿخ ه ثتن ثض ځه ثتن یل ؿمٲیض

كدد ظجی دثه و نجدثه دج زم ددزجةی زمزم ٹه آد هجلض زج ملمجد دج. دمن ځنن ځه ده نٺ ملیدد

ث و نی طمجمی ٩ذپجص مڂجد و مجد و ٹ٦جةی تڂجد و نڅی زمجنن طنجٽ٤ و ثظدٷ ٩ذپجطی ٭جلمجنه و ؿثةی مظڂذثنه دود دن دج زم دجن ځه

«.داهلل هغ الزوبػ»

تت ه:ت

ثمڂجد وثؿخ ثض منی دیظدطه ځنی و خ تجزم و وثزم ١دصطدثنی ث منی دود وی ده ٧ آنڂه كیی ث و وثزم دٲ ث ٭ه می

دجی ٢د١ج ١ی و د ولی آتأ ثهثر ث ٱمث مطڂخ نهمومجص مدد٩ه زمه ث جمل ثض ځه:

واروشواالله» فيأيبممعذوداتفمنتعجلفييومينفالإثمعليهومنتأخش فالإثمعليهلمناتمى واتموااللهواعلمواأنىمإليهتحششون و »د: 203: الجمس« (

د س ز ځه 12-10ر طتټ: (ثتج« تج ځنی ث ث وزجی مه هد و ز ځه 12و 11ظجح ځن و و څنجزی نڂه: (و و دٲ ث ٱی

طإی ځن (یزم ث دمجند څنجزی نڂه دثی ځی ځه ث څنجه سزی ځه دج (تٲنی ث مومجص ثهثر هؾ تج م٪لټ مومجصد.

ثزم ځدف ځن تج یزم نمجت ځه هجؿی می ثض و ث ثتن آته كنجد میولی مو٧ د آنڂه څنجزی نڂه دج وثال می نیض دلڂه دجتظی خ و

ځه خ دیظدطه و و ه ؿذهأ و یزم ث نی منی موذد دج

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

379

دجثد ځن تث طـده نجد ث ځه ی٪جد زند طد ؿج نث ی٪جد څلدلهمجص ثهثر تج دط مومجص زمیچی ی ځه وڅنه كث مذظدی ده مو

ثض و طد ځه ثځندد مأ طدیظی «ٹدٻ»ط ثض ځه هثرهجلض ثهثر و تچ ثتن ١وثی څنتة زدلنجٿ ځه ثی تڀ ذجنه طدیظی ځه دی

ثن طد و ثمؼجلض دجتظی زملنجد نثنی دجی. هجؿیجد زمه ٹظه وثتجص طپدی ثتن آته ده مٲنی سزی ث ١ی و د و ثتنڂه دٲ٦ی ث

وؿه ض نیض ځه ط ثض و ث١د ده زیق آمه ثتن طٺی ده م٢ثٻ مهم ثتن ثنو٢ج دج دج آنڂه ث سی زم نجمی ث ٢د ١ی و « لمن ثطپی»

٢ج د نیجمه س ثتن ثظیج ځه وثزم تج یزم ث منی دود و ثنوځجنی ثض ځه د هخ آته ث مومجص سزی ځه دجن كه ث مومجص

ثهثر و كه دپیأ مومجص ځه مؼد و ٱی ث ثهثر جؽ ه ولی هجلض فالسفثوالفسوقوال»طدثد دٲ٦ی ث مومجص ث مطڂخ د و ثتنـج می

جذالفيالحج ثت هجلض مج طج ث منی جؽ نهث نی جز څٹض و « دجی س زڅدنه ٹپی ثتن هجلض د مج ممندٱیض ثځی ث هؾ می

ممندٯ ثض. څكه زمیه زماتمى»س لمن ځن كنجد ځه الر « ٹدٻ»تٲنی: دثی ځی ځه سزی ث « هجڇ ثهثر نی سزی ځن ؿ آنڂه ممندٱیض ثتن و «ٹغ و ؿثڇ»ثض ث

الثٽل هجڇ ه من ثځی س ث دود د ث ثهثر ث نی« ٹدٻ»ثض ولی جمل ثض.ه هؾ

و نی د هخ وثتجطی كن ثڅ دی و وثزم ٵوح ځ و مج ثی و وثؿخ ثض خ و و یزم نی دمجنی. زند ث منی دیود نٹظه

ؿیجد دجت یزم ث نی دمجنن ځه ندٱج وی ثتن ث١ل څوه دیجی ث هججلی ث څنجه نیظن مچ آنڂه ث وی ؿهل تج ٹثمدی تج ثظذجه دج ولی

اسرار، مناسک، ادله حج

380

ثتن ؿج زم ؿجزل مپ٢ زملدد ٱجم ثض ځه ثڅ نثنظه څنجزی ځه و ثتن نجثنی مپ٢ دده ثو زم مة موذدجد منی ثض و ثځندد مجةلی كن:

وثؿخ ثض ١دص ثمڂجد ث ثوڇ خ طج نیمأ خ منی -1له مإدمجن كه دثح و كه دیث وثال ث نیمأ خ طج ثثد ١ذن و دٲی زم نیض

هجڇ ثظیج نی نیمأ ور خ ځجٹی دج څكه دٷ ثهظیج٧ ت ثض.نیمی ث -13و ثهیجنج 12ه 11زجی س ث ٱی: می ثض خ -2مإله

خ ث تج مڂه و تج منی دمجن تٲنی آد خ ځه الر ثض منی دج طدثن مڂه ده د ده ٧ آنڂه هجلض ٱذجص و ٩جٱض ثلهی دج می

څكه ددد منی دهظ ثض و مپ٢د ث ٩جٱض ث ٹپ٨ نمج و ٩دثٷ و ٱج ځه دڇ ثهلل(د ض كنجدنیض دلڂه ز ٱملی ځه مد ندی ث

زجی منی مڂه د ٱمدت ٱذج ث ثؿجه ث دثی آح ثد هـجؽ خزج ده ٯ زجی تنی و ثمؼجڇ ثتنچدنه مض دنجدثتن مجنن طإلیٸ ځظجح1د.

مپ ثدر ملمج ممدڇ زمین ٩جٱض ثض ولی ثڅ ممڂن دج زمجد زی منی ثنـجر ز كه دهظ و دٲی ج میزجی منی مڂه ثنـ ځجزج ځه خ

طدثد زم نیض ځه مد دیظدطأ مڂه ده ؿجی منی ٱذجثطی دجن ځه منی نمی ثنـجر ث تج ض ثض.

ثڅ دٲ ث ن٢ٸ خ ث منی دیود و زڅ ثڂجلی نث و ثڅ -3مإله والثٽل وٽض ٩لدٯ ٽذل ث ن٢ٸ خ دیود ٹظه دجتظی طج ن٢ٸ خ دڅ

ٹـ منی دج.ثڅ طمجمی خ ث مڂه ده د ولی ث ن٢ٸ خ ده دٲ ث -4مإله

ث ث مٶدڇ ٩جٱض ثلهی دد ٭جزث ثڂجلی ثظثهض ځ و ن٢ٸ څظهثی ځه ثظ٢ج منی ثض مٶدڇ ٱذجص دده و نثظه دج تث ن٢ٺه

.21 م 210 10 ؽ الشؼ. وجةل 1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

381

ځه منی دج څكه ددٷ ثهظیج٧ ثض ولی ن٢ٺأ تچ زم الر نذده الثٽل ثتن ١دص ځٺجه د ثو نیض.

دثی ز ذی ځه دود ٱ دیظدطأ وثؿخ منی ث طٿ ځن ځٺجه -5مإله تڀ څدٺن ثض مچ آنڂه زمجد مپث وثؿخ ث مڂه مٶدڇ ٩جٱض ث

تج ٹثمدی ځٺجه نث دج و مدث ٱ زم ٭جزث ٹپ٨ ١دص ؿهلولی دپیأ مٲوتن څكه طٿ دیظدطأ منی د آد هثر نیض ولی ٭جزث ځٺجه ث و ثتن زم مجنن ځٺجة ٱمة مٺه ثنو٢ج ٹپ ثض و وثؿخ نیض ٢د مڂه تج منی ثنـجر د ز ؿج ځه ممڂن ثض م٢ٷ ٹپث د

طدثن دڂ. میٽذل ث ٭ه وثزم هټ نث دود ٱ منی ث طٿ ځن ٭جزث -6مإله

ثمج ٽذل ث ٭ه یزم و زملنین وزجی زم و تجزم ؿ دثی ثٱمجل دج. وثؿخ نیض منی

تق اعوال حج:

ثتنـج و ځن و تڀ وثؿخ تچ دٱهة هجؿی ثض ځه س ث ثنـجر ٲی دین ١ٺج و موه -2ج ٩دثٷ هؾ و نم -1ز وثؿذجص ٱی ثنـجر می

٩دثٷ نجء و نمج ځه وثؿخ ثض ولی ځن -3ځه ز و ځن ثض و د و س ث ٩دثٷ نجء د نیض. س ث ٩دثٷ هؾ وٲی ٱ٪ هدڇ می

څن و ثتنـج مجةلی كن ثض: و م زم د تڂتچ هدڇ میثمڂجد زمجد یلی جتظه ثض ٩دثٷ تجص وٲی ١دص -1مإله

ثلوثر و ذحزو ٱی ثنـجر د وثال تجزم و ش وثزم وثال طج آ ثتنڂه طمجمی وزجت زم طج آ توـه ١وین و ځجٹی ثض ڂی نیض

طإیدود ٱ ث هثر څكه دود ٱ طإی ثنث څكه دٲ٦ی ث ٱلمجض دلڂه ث دٲ٦ی ثذج مٲظذه كنجد ثنن ولی لیل ونی ض نی می

اسرار، مناسک، ادله حج

382

كه ولی كنجد 1نمجت ځه ؿجة ولی مڂوه ثض ځه دود ٱ طإی ثنث میٱمث و دود ٱ ث توـه طإی ثنثض ٭جزث هـ دج٩ل ثض تث د

معلومبت»هخ ن٠ آتأ أشهش الحج ڀ ثی ثض و دی زجی مٲلدمه مجه هؾ « زج نیض و ٩دثٷ و ٲی ث ثځجد ثض و طٿ ځن ـه ث ثتن مجهس ث تو

دج. مدؿخ د٪دد می٩دثٷ نجء و نمج زڅ ځن نیض نه هؾ و نه ٱمة -2مإله

طدثن طإی دیجنث ولی مٺه ٱمة مٺه ز ٽ ددثز ٭جزث میهخ آته موو ده آ هؾ كدد ث وثؿذجص هؾ ثض و مجد هؾ زم د

توـه ثنـجم ز ولی ثڅ ٱمث ثض وثؿخ ثض زمجد ذحزالحسامځن ٹپ٨ ثػ ثتن ثض ځه د و م د طإی ثنثض هؾ ث ٹج نمی

دن څكه مجنن س ثڅ دٲث ثنـجم ث ده زم هدڇ می تڂتچ هثر میمڂه دیود ٹظه ١دص ثمڂجد دجتظی د ثتن طإی څنجه ځه و ثڅ ث

دڅ و ثنـجم ز وثال نجةخ دچی و ځجٹی ثض و ثتن ثٱم ثض ث ځی ځه مٲو دده تج ٱمث طٿ ځه و مٲو ٭جزث ٹٽی دین ؿجزل و نجی

ثن ځه نجی ثڅ زم دظدثن د دڅ نیض څكه دٲ٦ی ٱلمج ٹمده نجةخ دچی و ځجٹی ثض ولی لیل ونی د ثتن ٹظدی نیض. طدثن می

هؾ ٽآد و ثٹث ده ثؿمجٯ ٱلمج و ط٢تن دٲ٦ی ثهجتغ مٲظذه -3مإله طدثد ٩دثٷ و ٲی ث دود ٱ طج آ توـه طإی ثنثض كنجد ځه می

ود ؿجة ثض دود ٱ د وٽدٷ ٱٹه نی مپر ثض ولی هؾ طمظ دطدثن مپر ث مچ آنڂه ٩دثٷ س ث ٱی ده ٱللی دثت ٵیممڂن ٱ نمی

طدثن دٲ ث ٱی تج یلی ض دج ځه ثڅ سی ث ٱٹه ثنـجم نز نمیطدثن و طج آ توـه ثنـجر ز ځه ثتن ١دص ٩دثٷ و ٲی هؾ ث می

و ی ت ال اى رت ابم التشسك ئال اه التمسة السبء ال الطتالج الثأس اى اخست شبز. مجنن ١ویوأ زجر: 1

زملنین ثض ١ویوأ هلذی.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

383

ت٦ی ځه ث ثمڂجد ٩دثٷ و ثهیجنج زم وثؿخ ثض مپر ث مجنن هجة٤ تج مٲی س ث ٱی مإتدن تج ده ٩د هظم مٲون ولی ثڅ س ث ٱی ثمڂجد

طـت ثظن ٭جزث دجتظی طـت ځنن و ض ځم ثهظیج٧ الر ثض. ؿجزجةی ځه ؿجة تج وثؿخ ثض ٩دثٷ هؾ ث ؿلد ثنث الر -4مإله

ث ولی ٭جزث ٩دثٷ نجء ثض دهخ ن٢د ٲی ث زم ده ؿج آو دجتظی

ثتنڂه آد ث زم نظدثن دٲث ثنـجر ز و دهخ ٽ مظپین طإی ځن مچ طدثن ثظیجث ؿلد ثنث. هؾ ٽآد تج ثٹث میث نی دٲ٦ی ن٢د ٩دثٷ نجء

احصار صذ

و دجی.آنـج ځه ث طڂمیل هؾ تج ٱمه تج ده ٱلض دیمجی تج ؿلدڅیی مٲطدثد سی ث آد ث ١دص ثمڂجد طڂمیل ثٱمجڇ هؾ و ٱمه دنجكج نمی

ثهثر دیود ٹض تث كنجد ځه مظ٪یٲجد مإمدتض ثن هؾ تج ٱمه ث وٯ ځنن مور دن و ؿڅأ هجؿیجد آتن مإمدتض ثطمجر آنهج ث نی ثن ځه:

وأتمواالحجوالعم» شةللهفإنأحصشتمفمباستيسشمنالهذيوالتحلمواسؤسىم حتىيبلغالهذيمحلهفمنوبنمنىممشيضبأوبهأرىمنسأسهففذيةمنصيبم

أوصذلةأونسهفإراأمنتم فمنتمتعببلعمشةإلىالحجفمباستيسشمنالهذي ...» د:196: الجمس(

ه ز ه ٽم هؾ و ز و ٽم ٱمه ثه هؾ و ٱمه ث ده سجتجد جنی»ثت ځه مور ثتن طڂلیٸ ؿجةی ثض ځه ده تڂی ث آد و وٯ ځه(و مینأ

ت (نظدثنظی ثٱمجلظجد ث ده سجتجد جنید س ثتد س ثڅ مو٢د هو زجطجد ث مظثی طج زی ده ؿجتچجز ه آنله مید دج ث زی: ٽدجنی

ثی ث س ز ځه ث مج دیمج دد تج نجثهظی ثض س ٹته

اسرار، مناسک، ادله حج

384

وه تج ١ٽه تج ٱذجطی س كدد ثمجد ت ز ځه دج ٱمه ده دی هؾ «.طمظ څٹظه س آنله مید ثض ث زی

« ١»ثی تچ ده نجر و آته «ه٢»ثتنـج څٹظج مجن ث ثطمجر ٱمل دنجر أنيبلغ»آمه ځه همالزينوفشواوصذوومعنالمسجذالحشاموالهذيمعىوفب

محله د.48(ثلٺظن: «... طجد ث دظن و ثه»ځن: « ١»جتن ځه مج ث ث مـثلوثر ز ثتن

«.ؿلدڅیی ځن ځه زی دظه ده ؿجتچجز ددج ثنٿ طإملی جمل ز « ه٢» ثنو٢ج من جؿی ثض و آتأ « ١»آتأ

من»وی مجن جؿی و ثلی ثض ځه: أرى به أو مشيضب منىم وبن فمن سأسه ځه ثض و ددٷ ثی ث ه٢څجد مٲٹی ظهه دیمجثد ث «

ثنو٢جی دیمجی نیض دلڂه دٲڂ دیمجثد ثتنـج « ه٢»ث١٪دم ٹپهج ثن. هجیه و ٥من مو٢دتن ده میجد آمه

طمجمی ثٽجر هؾ و ٱمه ث جمل ثض ؿ آنڂه هؾ طمظ و « ه٢»آتأ تڂی مپ ځه ثض زی ثوڇ زمأ ثتن ثٽجر مظځن ځه زی و دپیه

كدد مو٢د ت س آنله مید ثض ث زی و زجطجد ث مظثی طج »و ٩ذٲج زی ٱمه ده مڂه و زی هؾ ده منی د «: زی ده ؿجتچجز د

تج ثڅ مإمدد ت (مجن جؿی »ولی زی ور ثنو٢ج هؾ طمظ ثض ځه ثلی د٩ٷ و وٽض هؾ زم دجٽی ددد س ځی ځه دج ٱمه ده دی هؾ

«.طمظ څٹظه س آنله مید ثض ث زیدیمجی تج «: ه٢» آتأ ٹدٻ ځه هڂم ثطمجر هؾ و ٱمه آمه و ١دص

ؿلدڅیی هلټ و ٹظجد زی ث ده ؿجی طظمأ ثٱمجڇ مپ ځه ثض ثتنـج د ځه س ث ثهثر زمچی ثٱمجل هؾ و ٱمه ته نمی ٹٽی میجد هجالص

ممندٯ د و مٲو څ تج ث دٲ٦ی ثٱمجڇ و دهخ ث٩دٻ آته ز و

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

385

ځه ٹٽی میجد مجن جؿی و ثلی زم نچثظه ١دص هڂم تڂی ثض كنجد و ز و ث دج زم تڂی ثنظه ثض.

ؿ ٽجدل نیجدض دج تج نه نچثظه و نی ٹٽی میجد ثتنڂه ثٱمجڇ دجٽیمجنهآنڂه ثڅ هجلض ثمن دڅض و وٽض ٱمه تج هؾ دجٽیض وثؿخ ثض ثطمجر ځن و طنهج ځٺجتض هلټ س ث ٹظجد زی ؿجةی ثض ځه طج آ ثتمن ند

و نظدثن ثٱمجل ث ثنـجر ز.ه و نی زجی څدنجڅدد ه٢ آم و ٽیدی مینههو ثتنـج ثهجتغ مج

مجن دیمجی دج ثهڂجر ج١ی ده میجد آمه ځه دج طدؿه ده ثتن آته مجةل ت مد دوغ ثض:

ثالدر و جڇ ثوڇ ثظ٪جٱض ثوض ده و٭یٺأ حزثڅ هـ -1مإله ٹدٻ ٱمل ځن و ځجٹی ثض و كنجنله ثظ٪جٱض دجٽیمجن ثهظیج٩ج دٲث طـت

زجی سی دده ث جڇ تج جڇولی ثڅ ثظ٪جٱض وڅنه زمین ځجٹی ثض 1ځن و ثځندد مذظدی ده مجن د٪د ځلی دجتظی دٲث طـت د كه ثظ٪جٱض دمجن تج نمجن. ولی ١دص ور ٭جزث زمجد ځجٹی ثض ځه ده طڂلیٸ

ث٥٪ثی د ٱمل ځه.ثمأ هؾ هڂم ؿجةی ځه سی ث و وٽدٷ تج س و وٽدٷ ث ث -2مإله

مٲو د تڂجد ثض ده ٧ آنڂه طج آ توـه نی ٱ ث ثثمأ طظمأ ثٱمجڇ هؾ دجٽی دمجن.

ثڅ ث ٹظجد زی زم ممندٯ تج ٱی ثض ځجٹی ثض -3مإله طدثن تج ؿج ځه څٹظج ه دڂ و دٲث هلټ ځن و ثڅ آنـج زم نمی د زمج

. تث ث ٩ٹی ث٩دٻ ثم آته مپظ٦ی ځٺجتض ثض و ث ٩ٹی زم كدد طڂلیٸ ځجمل ثنـجر نه ځٸ ث ٱر 1

د لث ثهظیج٧ مودح می ځن و جڇ آتنه ځه ثظ٪جٱض دجٽی ثض جڇ ثوڇ ثظ٪جٱظ ثظ٪جٱض ثمجڇ می ثتنـج وثؿخ ثض.

اسرار، مناسک، ادله حج

386

١دص ثوڇ هلټ ث طج س ث ٽدجنی طإی ځن و ث١دال ثمڂجد مجلی نث ١دص ور ٹپ٨ زمجد هلټ ځجٹی ثض.

ثڅ ٹپ٨ ث منجڀ منی ممندٯ ثض نه ث وٽدٹین و نه ث مڂه -4مإله ١دص ثمڂجد دثتم نجڀ منی نجةخ دچی ؿ هلټ ځه دجتظی د

ن و كنجنله ث ٽدجنی زم مٲو ثنـجر ز ثلذظه س ث آنڂه نجةذ ٽدجنی ځثض زمجد هلټ ځجٹی ثض و ثڅ نظدثن دثی منجڀ منی نجةخ دچی ٭جز ث٩دٻ آته ثتن ثض ځه زمجد هلټ س ث زی ځجٹی ثض و دٲث ثٱمجڇ مڂه ث نی ثنـجر ز و كنجنله ث ثٱمجڇ مڂه زم ممندٯ تج مٲو ١دص

ال دهخ ث٩دٻ آتأ ه٢ زمجد زی و هلټ دثی ثو ثمڂجد نجةخ دچی وث ځجٹی ثض.

زجت ثڅ ده مڂه ٹض و ث دڅظن ده منی دثی دیظدطه و می -5مإله ممندٯ هـ ض ثض و ١دص ثمڂجد دثی می ثمجڇ و ثڅ

ن جڇ تچ نجةخ دچی و ځجٹی ثض.ځه طمجمی مدثی ځه مجنٲی نمجت ز ١دص ث ث٩دٻ آته كنجد می

جؿی ث ثثمأ هؾ تج ٱمه سی آت و٭یٺه زمجد ثض ځه څض. زمأ مدثن مور دج ثنـجر ثتن و٭جةٸ ده ځلی ث ثهثر جؽ و -6مإله

د ده ؿ مجن دیمجی ځه دهخ ثهجتغ هدڇ د زم د ثو هدڇ می ز دد.د مچ دٲ٦ی مدث كنجد ځه دث نمی

ثڅ ز و مجن جؿی و ثلی ثو ؿم ٭جزث دج ثنـجر -7مإله د تث ثتن د م٢ثٻ و ث دود ٩دثٷ نجء د زم د ثو هدڇ می و٭یٺه

دج. نمدنأ طمجر ٱیج آته ثض و موڂدر ده هڂم آته میه زمأ ثتن ثهڂجر ١دطی ثض ځه سی ث وؿد مجن مور -8مإله

فإنأحصشتم»دج ځه ثڅ س ث آد مور مد آته نیض تث و»س ث « أتمواالحجوالعمشة ثض و ثطمجر زم طنهج مینأ وٯ ده ٱمل ثض. «

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

387

ثالمڂجد ثطمجم ځن وثال س ثڅ دٲ ث ه٢دڇ مجن مور دجتظی هظی مجن مچ آنڂه ١دص ثمڂجد منظپل ده ٱمة مٺه هجلض ثهثر دثز

د و طڂمیل ځن تج ثڅ دظدثن طڂمیل ثٱمجل نجةخ دچی وثال ٭جزث زملنجد هجلض ثهثر دثز مجن.

د كه ث نٮ ثڅ دثن س ث ثهثر ث ثثمأ ٱمل ممندٯ می -9مإله ٱلض تچ ثظیجی تج ٵیثظیجی ثتنـج نی طإی ثظیجی ٺ ده مڂه تج ز

ثی ٱی كدنجد ځه ممدڇ ثتن آته نیض و ثهثر دثز مجن طج كجه څض دڂن.

ثی ممڂن كه سثض مجڇ و كه ثٱمجڇ ٽده و كه ز ثڅ ده ویله -10مإله ویلأ هدڇ تچی دود ٪ ؿجنی تج ٱ٥ی تج نجمدی تج تنی و تج ز

ی تچ ثڅ دظدثن ٹ مجن ځن ثتنـج نی مد آته نیض و وثؿخ ثض ٪دج د٩ٷ ځد مجن ثٱمجل ث طڂمیل ځن و ثڅ ثتن زم ن كنجنله دج

ط ځه مدؿخ ٱ و هؽ ط تج ض ثی څثد سیمدد ثزی وط تج ویلهض و طنهج مد آتأ نیض دظدثن ثٱمجل ث ثثمه ز ثتنـج نی مد آته نی

ؿجزجةی ثض ځه س ث ثهثر نجآڅجه مجنٲی جؿی تج ثلی سی آت و « ه٢»نظدثن د ٩ٹ ځن تج ثنظٮج دڂ طج د٩ٷ د ځه ثتن ١دص دج

و. ٹظجد زی ده مڂه تج منی و ش هلټ ث ثهثر دیود میه چجز: ده مڂه تج منی٭جزث هلټ س ث ید زی ده ؿجت -11مإله

الهذى»ځجٹی ثض څكه سی ث ځظن هلټ ځن ځه آته حتىيبلغ محله » ولی ؿجی ثهظیج٧ ت ثض ځه س ث 1ٹمد: طج زی ده ؿجتچجز د

دو هلټ ځن.

. دٲ٦ی ث وثتجص نی مدثٹټ ٭جز تج ن٠ آته ط٢تن ده ثتن مٲنی ث.1

اسرار، مناسک، ادله حج

388

ثلذظه مپ٢د ث ٹظجد زی ثتن ثض ځه ٽدجنی ده هجح ثو مڂه تج منی د كه دج ٹظجن دج تج آنڂه وځیل زمجد مڂه تج منی تثی مٲین

ځن م٢د١ج ثڅ ؿجی د نظدثن طهیه ځن تج دٺظ.و ١دطی زم ځه ثتن زی مڂه تج منی م٢ٹی نث ده زمجد ظدثطی ځه دوغ ٽدجنی څض دجت ٱمل ځن و ثتنـج هثٽل ثتن ثض ځه

ن هلټ و ٽدجنی ث طج آ توـه طإی ثنث كه زمجنـج ځه طدث می مو٢د ه ثتن مص دمجن تج نمجن.

څی ځه ده ن٠ زیق تڀ ث ثتن مدث طپ٢ی ؿجی هلټ ث نمی -12مإله آته ثڅ ث هلټ مٲو دد دجتظی ٹتأ وه تج ١ٽه تج ٱذجطی دز دثه

ه دج ځه س ث ٲی می میجد هلټ و طپ٢ی دد تج هؾ ثهثر ٱمة مٺطمظ ځه ثهیجنج می دد و څجزی زم ٹپ٨ هلټ ز ١دص ثتنـج ځه مو٢د

ثض هڂم نی مو٢د هلټ ثض وثال ٹته.ثڅ ده ٱلض دیمجت تج نجثهظی نظدثن هلټ ځن دهخ -13مإله

٩د می ځجٹی ثض ده ٩ی ځه تج ١ٽه ٱذجطی دهثی: وه ث٩دٻ آته ٹتهثمی دهذد طج آ وٽظ نثظه دج وثال الر ثض ١ذ ځن و آتن

وٽظ ثڅ دهذدی هج١ل ن میجد ثتن ه دـجی هلټ می ثض.ددٷ زی هؾ هجڇ ثظیج ځه ١دص نیجٹظن ه و -14مإله

تن زی ځه هجڇ ث٥٪ث ثض ٭جزث دلی نث وه ؿجتچتن دد ثثی دچی ځه ٭جزث تڀ و زم ځجٹی څكه دهخ دٲ٦ی ث وثتجص دجت وه

دج.س ثڅ نه زی و نه ٽیمظ دثت مپو و مید نیض مٲلدر نیض

ځه ثڅ ممڂن دظدثن دج هلټ طنهج ث ثهثر جؽ د مچ ١دص نجكجی طذتل ده ٱمة مٺه ځه طڂمیل ځن و ثڅ ثتن زم ممڂن نیض و ثض

زڅ ثمی ٹ ٱ طج آ وٽض نث دٲی نیض ٹپ٨ دج هلټ و تڀ و وه

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

389

ث ثهثر جؽ د و ده ٧ آنڂه ٽذل ث مو٢د د: څٹظج تج دیمج د مور ه دج.

تن هڂم ثٱم ث ثتن ثض ځه ث« ه٢»دهخ ث٩دٻ دوی آتأ -15مإله ٽجدل نیجدض دج تج نه ثمڂجد نجةخ څٹظن ثظه طظمأ ثٱمجل ځن دج تج نه

ٹئد »ٹهمیم كنجد ث٩دٽی ځج نیض تث ولی دج ثنٿ طإملی می دج تج نه تٲنی ثڅ ث طڂمیل هؾ تج ٱمه دظه و مٲو ت و ٭جزث « ثه٢طم

جد نیجدض ه٢ی ځج نیض ځه دجتظی نجةخ دچی ١دص ١وض و ثمڂدث نیض جٽ٨ ٵی وٽدٹین ځه نیجدض ١وین ثض دیظدطأ منی زم ځه نیجدض

ثتن ثض ځه سی ث و وٽدٷ دج ځه ثڅ ث « ه٢»ثض س ٽ ملم ث دث ثض دجتظی نجةخ دچی و آنله دپیأ ثٱمجڇ ممندٯ آنله نیجدض

دث نیض جٽ٨ ثض و دج ثتن ططیذجص س ث ٹظجد زت دج دضنیجد و دثی ٩دثٷ تجص و ٲی نی ٩دثٷ طثید ث ثهثم جؽ می

نجء ١دص ثمڂجد نجةخ دچی.طدثن ده ٱمة مٺه طذتل ځن ځه تج وٽض هؾ تج طنهج زنچجمی می -16مإله

ده ٹ مجن طج آ وٽض نث. ٱمة طمظ څظه تج ثمییثڅ مومی ث ده ٱلض دزڂجت ث ثثمأ هؾ تج ٱمه من -17مإله

ځن ١دص ثمڂجد سثض دجتظی دزی د ث سثظه دثی طڂمیل د مچ آنڂه ثٱمجل آث د و زڅ دج زی و هلټ ث ثهثر آث نمی

ث ١دص ثمڂجد سثض ه٢ی ځج ثمڂجد سثض نثظه دج ت نیض.

ؿهض و ث وی ٭لم دج تج ثڅ منٲ ث ثثمأ ثٱمجل دود -18مإله زجی ٭جلمجنه دٲی نیض دثی مجلی ثض ځه ٱج دزڂج نیض زملدد مجلیجص

ځه ١دص ثمڂجد سثض و ٹ من كدد ثظ٪جٱض هج١ل ثض وثؿخ ثٱم ثض ث ثمڂجد ٹ ه٢ و ٱر « ه٢»څكه آتأ دج ٹ مجن ځن

اسرار، مناسک، ادله حج

390

أمنتم»ثمڂجن ځه ٹپ٨ فإرا زڅجه ثمنی هج١ل ولی ثتن ٹپ٨ ٱر اللض « ثض و آتأ ثظ٪جٱض ثتن مینه مپظ٦ی وؿدح سثض ثض و طنهج

ه٢ی ځه ٹ ثظ٪جٱض ځن مد آتأ ه٢ ثض.ددد مجل ث ثثمأ ثٱمجل مٲو د ثڅ ده ٱلض څم د تج -19مإله

دٲی نیض زملدد جة مٲوثد ممدڇ هڂم ثتن آته دج مؼد مڂه ثض و ددؿه ځجٹی دثی ٹظن ده ٱٹجص و مٲ و منی نث ٭جزث ثتنـج زم

د ولی مپظ٦جی زملدد موذد و دیمج دج زی و هلټ ث ثهثر جؽ میه ثتن ثض ځه طذتل ده ٱمة مٺه ځن و ثٱمجل ث مڂه ثهظیج٧ دلڂه ث٭

طڂمیل نمجت و و ٱی س ث ٲی و ٹظجد زی ث دظث ځه میجد ز و هڂم ؿم ځه دج.

ثڅ سیی ث څظن وٽض دج ثة٪ زی و هلټ ث ثنـجر ث و -20مإله ٽی دد وثؿخ ثض د ث مور س ث ث آد ٹ من و زند زم وٽض دج

طدثن سی ث ٱی زی ثنظه ثٱمجل ث ثثمه ز ولی ١دص ثمڂجد نمیو زمجد -و هلټ ث ثنـجر ز تث مول: ؿجتچجه مڂجنی و مجنی زی هؾ ٱی ثض منی ځه ٵیمنی و ٵیٱی زڅ مول زی هؾ نیض.

ة ٹج ځد هؾ ٽذلی ثض زملدد هڂم هؾ ثٹجی ځه ځٺج -21مإله هؾ ث١لی ثض ځه دجتظی ده زمجد و٭جةٸ څظه ١دص ه٢ ٱمل ځن.

ث ث ثثمه ز دج زمجد ثة٨ طدثن هؾ تج ٱمه دیمجی ځه نمی -22مإله طدثن ث ثهثر جؽ د ولی ٩ذټ ن٢د وثتجص څظأ مجن جؿی می

مجنن طج ز وٽظی ځه طظمأ ثٱمجل ث ثنـجر می ٹپ٨ د و م د تڂتچ هثرز ثلذظه ١دطی ځه جڇ ثظ٪جٱظ څظه ثمج ثڅ زمین جڇ ثوڇ

د. ثظ٪جٱض ثو ثض د زم د ثو هدڇ میو ١دص ثوڇ ثڅ جڇ آتنه د طدثنض ځه مٲلدر وثال ٭جزث ځجٹی

ثض ځه نجةذی دٺظ.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

391

١لی نذده ٭جزث زمین ثمجڇ ځجٹی ثض ځه دثی و ثڅ هـ وثؿخ ث٩دثٷ نجء نجةخ دچی و ځجٹی ثض دنجدثتن طنهج مد هثر مجند د و

ثالدمی ثض ځه څظه د ثو وثؿخ ه دده و ثځندد مذظدی ده حزم دیمجی ه ثض.

ثنو٢ج كدد هڂم مو٢د ثٹجٽی و مینأ ث٥٪ث ثض -23مإله دجتظی ه كنجد ځه مڂث څضه مدث ث٥٪ث دثز دد دنجدثتن

ٹظجد زی و طثید مثٱجص ثوٽجط ث دڂن ځه ٱمة طمظ و نهم توـه و هـ و نی جة ثٽجر هؾ و ٱی و ٱمة مٺه

ج دظدثن دج مـ زی و دجتظی مثٱجص د طه طدثد دمجن آتن وی ځه می طثید ث ثهثر جؽ ه و ده و٩ن دڅ.

زی ثض و ځه مڂث څض مول زی ؿجتچجه مڂجنی و زم مجنی و كنجدالهذيمحله»د هخ آتأ حتىيبلغ سؤسىم والتحلموا طدثد دج ث١دال نمی «

ه زی ده ؿجتچجز د و د ثتن ؿجتچجه د طثید مول مچ آنڂ هخ ثظدٷ هجالص ثظیج و ث٥٪ث مثهلی ث:

١دص ثمڂجد زی هؾ ث و ٱی ده منی ٹظ و زی ٱمه ث -1طمظٲ و نهم و ثٹث دثی آتن ٹ١ظی ځه آتن مهلأ ثمی

ن هلټ ځن و مول څ.ثوض ده مڂه دٺظ و س ث دو تج یمپو نذد ه منیه ثڅ ث ٹظجد مٲو دد و مول مڂجنی زی: مڂه -2

زجی م٢د دن و ؿجتچجه د ځه مو٢د ه دج مثٱجص مجد زمجد ش هلټ ځن.

زجی مپ مجٹص ځن مول ثڅ ثتن زم ن ځه دجتظی سی ث مجد -3 ؿج و ث نٮ مجد نی آتن ٹ١ض طدٽٸ ثوض. زی ث نٮ مڂجد زمجد

ثڅ كنجنله ده ځلی زی مید نیض نه ٹظجن و نه د و نه -4 زجی څظه ث دڂن. هظی ٽیمظ دجتظی دثی هلټ مثٱجص ططیخ

اسرار، مناسک، ادله حج

392

ثڅ ده ٱلض دیمجی تج نجثهظی ث هلټ زم مٲو ثض ٩ذټ -5ٽه تج ٱذجطی ځه تڂی ث ثتنهج ؿجتچتن هلټ ثض ثی ث وه تج ١ ن٠ آته ٹته

دجتظی ثنـجر د و ثتن آی زیلچجه ن نث ه ٩ذٲجه ځه زممجد هلټځه ثنٿ ٱذجطی دج زڅ « نڀ»تث ثڅ ث وه و ١ٽه مٲو دج ث

مٲو نیض.ڂم ٠ مو٢د ١دص ثمڂجد می ثض دین آنڂه ده ه -24مإله

مو٢د ٱمل ځن كنجنڂه مپظ٦جی آتأ ه٢ ثض تج طذتل ده ٱمة مٺه نمجت ځه دهخ ثله طذتل ده ٱمة مٺه هڂم ځی ثض ځه ث ثثمأ هؾ مٲو دج و ٩ذٲج ثتن طیی ٵی ٱمة مٺه ثض ځه ٹپ٨ هؾ و

ددثز ١ذ ځن وٽظ دج مؼد ٱمة طمظ ثڅ ست می ٱمة طمظ ثمڂجدطدثن دج زی و طدثن طذتل ده ٱمة مٺه ځن و زم می څ ځه ثتنـج می می

هلټ ث ثهثر جؽ د.و جت ث آتأ ه٢ كنجد دنمجت ځه ثنظپجڇ ده زی و هلټ ؿجةی ثض ځه

هؾ ده ٩د ځلی ث ثطمجر هؾ تج ٱمه مٲو دج ولد ده ویله ثنظپجڇ ٱمه تج طمظ ده ٱمة مٺه ځه ثتن د مطذأ ور ثطمجر آنهج ثض و دٲی نیض ططیخ

ث ثتن ٽث دج: ث ث طڂمیل ځن. ١دص ثمڂجد د هؾ تج ٱمه -1ثڅ دٲ٦ی ثٱمجڇ ٽجدل نیجدض ث نظدثنض ده ٱلض ه٢ ثنـجر ز نجةخ -2

دچی.هؾ طمظ ثض منظپل ده ٱمة مٺه ثڅ ثتن زم ن ثڅ هجڇ ٱمه تج -3

د.څجنأ څظه ٱمل ځن تث هڂم ثنظپجڇ ثڅ ثتن زم ن ٩ذټ ططیذجص سنؾ -4

ده زی و هلټ ثٹجٽی ثض و ثٹجٻ طنهج دثی د١ی ث ثهثر هجلض ٥وص ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

393

ثی ځه مذظدی ده طـت جڇ آتنه د وثؿخ ز هؾ تج ٱمه -25مإله زمجد ث طـت ځن نه آنڂه دڇ هؾ ٽآد ثٹث ث ده ؿجی تڂی ث ثتن ثض

و و طمظ ث تج ده ؿجی طمظ تڂی ث ثتن و ث طـت ځن.

تق

كدد ځد هؾ ځد وهص و زمجزنچی ملمین ثض دجتظی ځض ثالمڂجد ځننڅجد ثتن ځنچة ؿهجنی ثدمی مثٱجص وهص و موذض ث هظی

ه و ثظدٹجطی ث ځه مدؿخ ٱثوص و تج ٽلض موذض ثض ځنج څثن.ځزج و ث١دال طپیه ثنو٢ج مدث مٲینی نیض و طمجمی څیی

د طمجمی وثؿذجص ث ٱمل ځ ز مجد و مڂجنی دج زجةی نمی زمجزنچی زجی څدنجڅدد وؿد ث. كهه

زجض ثن نه ثنو٢ج دد دج ینه ددٷ آنله ندٱج څمجد ځه« طپیه» و نه طنهج مدث ط ث من و هٺ٬ ؿجد ثض.

زمجد طپدی ده مٲنی سزی و نچهذجنی ثض سزی ث ظی و نچهذجنی « طپیه»نیڂی و جتظچی ؿ آنڂه طپدی ثٱم ث طپیه ثض طپدی زمچی ثندثٯ سزی

و كه هجڇ څیی دج من تج ثض كه هجڇ آثی و ٱر ممجنٲض ثض ځه هجڇ څیی طپدثی مج « طپیه»مجلٸ و ثتن ٽم ور نجم

ولی هجالص تچ ځه زڅ مثهمظی موو ده هو م٢لوض دثز دد نیض دجتظی طپدثی مج م٪لټ دج.

فبتمواال» آتجص طپدی ز و مد ث جمل ثض ولی مجنن آتأ لهمباستطعتم » ث ث دشزیت ز ثنثه ځه طدثنی ٭جزث نٮ ده هجلض څیی ث و آتأ

تمبته» حك الله اتموا ثی ث ده هټ دشزیت نٮ ده مدثی ثض ځه « تمبة»څیی نیض و طنهج آتأ ١تن طپیه منهم تتموا إالأن مچ ث آنهج : »«

ثض.« دشزیت

اسرار، مناسک، ادله حج

394

ثدمیه دج ٩ذٲج و٭یٺأ ملمین طپدثی ثڅ ٽص و ولض هپأ م٪لپأثی ده ؿ طپیه نیض م٪لټ ثض و كنجنله ولض ظمڂجثد ثض ٩ذٲج كجه

طپیه «: »التم ارج ال زش تسوب ئل أى لسد المبئن»كنجنڂه ذ ثض ځ ځ طج ٽیجر ه٦ص ٽجةم(ٯد و ثتنڂه دیجی ث وثؿخ ثض و نذجت ط

ثن ثتن د ثنو٢ج مدث څیی و نجكجی ثذج مج ث ده طپیه ثم ځهل .. ئى تسؼ أػشبز التم د دي آثبئ ... ال ئوبى لوي التم»ثض ځه

د نث ځی ځه طپیه تن من و تن سثد من ثض ثتمج«: »الدي ف التمثتنهج زمه و زمه هجلض څیی «زڅ طپیه نث نه زم تن طپیه ثض

ط ثض وڅنه طپیه مدی نث كنجنڂه دج من تج هٺ٬ م٢لوض مهمولض ٽجةم(ٯد ځه ثتن مجد جد هجلض ثمن م٪لټ ثض دثی مؤمنجد و

ثی ده ؿ ځه ولض هپأ ثلهیه كجهطنهج طپیه ثنو٢ج تچثد دثز ددطپیه ولض ٽجةم دثظه »زمجزنچی تج مؤمنین نث و ذ ثض ځه

«.د میزجی څدنجڅدد وؿد ده كهه زج طپیه زج و مین وی ثتن ث١ل زمأ مجد

ط وثؿخ ط و طٿ هثر دڃ ث ځه ده نجكج دجتظی دثی هٺ٬ وثؿخ مهمطی ث مطڂخ دی ځه ثتن و طتن ث طٿ ځنی و هثر ځدكڀ ڀځدك

ثٹظن ځدكڀ ٹثی دڃ هجلض څیی و نجكجی ث وؿدح و همض زم می د. ط می و دڃ ٹثی دڃنینی ث مٲځه نیض ث ڂدص و ١لن دج ٭جلم و ٱپخ دنجدثتن طپیه زمه

تج د و دج ٭جلم څیی د څجه مپظ٦جی م٢لوض كنجد ثض و څهی زم ٹ زجی دنین څظن ثض. و وث مٲځه

مؼد ١لن ثمجر هین(ٯد ده مپظ٦جی طپیه دد و ؿنڄ ثمجر هین(ٯد نی طپیه ث دد ڂدص یه جلأ سیمذ دڅدث مڂه و ٽیجر ملوجنأ ه جلأ متنه

ذ و سنؾ جڇ هڂدمظ ز و طپیه دد ٽیجر ٱلی(ٯد آٵج ځج زمثه سیم

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

395

طپیه دد. و زملنین ڂدط ثتن میجد ځه دیض و سنؾ جڇ زم ٩دڇ ځی طپیه دد.

ط ثض دج ث ض زج آنله ث١جلض ث هٺ٬ مهم زمأ ثتن ؿنڄ و ١لنثد مهم آنـج ځه څیی دنین ثض زٷ هٺ٬ ث١ل ثدر ثض څكه دج

ین هظی هی د هین و ٹنثد و ځجن ث ض ثد څوزی ث ملمط ثض و ؿجد هین مهم ثتن دجتظی ٹثی آد د و ځه ؿجد ثدر مهم

زمین د طپیه ثض.و آنـج زم ځه ١لن و ڂدص ثض ظی و ٥ٲٸ نیض دلڂه ثتن د

ویلأ تچی ثض دثی هٺ٬ ثدر.ځ ص و طومل دڅث نمیثڅ سیمذ دڅدث یه جڇ مڂه ث ده ڂد

ی دمجن و ٹظه ٹظه ٽدص څی مجنن طج ثدم زجةی نمی ث١دال موم و ملمجدزجی سیجسی و څر من ده زجی ٹجٱی متنه نذد دج ؿمه و ثڅ زم ؿنڄ

سجی و زملنین ١لن و ؿنڄ ٩د ځلی جمجد و طڂیدص ثدمی ث زم میه ٽمض نڅی و ١لن ه٦ص هن و ؿنڄ ه٦ص ثمجر ٱلی(ٯد

ه٦ص هین ځه زمه و زمه ٹثځجی ثه دڅثض ثدر و نچهذجنی ثج ثدر دد.

دج ثتن و كهه ث مظنجٽ٤ زجتجد می ٭جز دینجد ځه ٱپدلجد كمثی ثدمی هدثع ث دجت دینن ولی آنجد ځه ث تڅجه م٢لوض ته میثنن دلڂه دی زج ث ظی و دثی نمی ن نه طنهج ثتن ١لن و ڂدصځن می

كنجد ـجٯ هجػأ ثزجنض ده زثت ثنن ځه ٱلی آد ط و نجڅدثط می ضڂدص ځن و د ٽد دثی هٺ٬ وهص و م٢لوض ثدمی نه طنهج جځض

دج دلڂه لٺج ث زم ٪جزججد زنمدد دج.كنجد لی دج دد ڇ ١لن ځن و ٽ٪ٲج ثڅ هن مینأ و هن آد

ځم و ځجض زمجد دد دنین ث ثض و هین زم ثڅ هین دد دی

اسرار، مناسک، ادله حج

396

مینأ هن دد زمجد ١لن دنین ز و دنین دد ولی آد د ڇ هن و ثتن د طن هین(ٯد.

ٹهمیم ث ده ددی می« ثی نث ثتمجد نث ځی ځه طپیه»ځه مٲنی ثدینـجض طٺجوص و زج نه ده ځلی وثثه ثض و دی تث ٠ مؤمن ٱجٽل ثتن څیی

ز ځه ثتن ز و ددٷ ٱپل نه آنڂه دثی هٺ٬ ځجزی ځدزی ث ث ض میو ثتمجد ثض دلڂه المأ ٱپل و ثتمجد ثتن مدث زمیه نچهذجنی وثؿذجص

ط ثض ځه ٩ذٲج دهخ ثظدٷ ثة٨ و ط و طٿ مومجص دڃ مهمځه ؿنڄ څی طج ؿجةی څدنی ده دی می زجی څدنه زج كهه زج و مینه څیی

و كهة ځجمد مظ٦جن ز و ده مپظ٦جی طپیه صزو ١لن ثدمی ځه دثزن دد.

تڂی ث ٽدثٱ ٱمدمی دجح طپیه مپر ثظن م٢جلن ثؿظمجٱی ملمین م٢جلن ٹی و م٢جلن ٹی زم مپر ثظن ؿجد ثض د كیزجی ثض د

و -5ٱ٣ -4ٱپل -3ؿجد -2تن -1تچ و ث١دال ندثمی سنـچجنه: مجڇ م٢جلن ثؿظمجٱیجد د م٢جلن ٹی آنهج زمیه مپر ثض مچ آنڂه

ٹی زملدد ثمظی ثمن و ثؿمن دج.د ده ططیخ مجة ٹدٻ د تڂتچ ذپض ثن و كنجنڂه د ثتن سنؾ نجم

مدث څیی ز تڀ د تچی مپمن و ز ثؿظمجٱی د ٹی مجنن د زج دثنث مپر ثض و ده ٩د ځلی دجتظی ث تڅجه ٽیټ ثدمی م٢لوض

ط هٺ٬ مهم»ط ثض زمیه هٺ٬ د و ثتن د طپیه ثض: د و آنله مهمزجی هټ و دج٩ل و څیی و زمأ مدث طپیه زم ؿذهه« ض ثد مهمدج ث

ؿند ثهلل ثض دج ؿندثلی٪جد و تج زڅدنه ددی ځه آثی م٪لټ ث ث څی. ثنجد می

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

397

و زجی هټ طٺجوص ددد و هجلض مڅی مٲځه س طپیه وڇ ثد و دیثص نی مچدی جنهدج٩ل نیض ځه زی زڅ ٽمی ث ٽر دمث

دنین طج ١جهخ ث١لی دیجت و زمأ ځجزج ث ض ځن.ثلمپو نه! دلڂه طپیه د هجلض نچهذجنی دجثد ثدر ثض ځه هظی

ٵیذض سكمث ث١لی دجؿض و څتزجی څدنجڅدد تأ ث١لی ثدر ث زملنجد نچهذجنن و زمیه آمجة تد و ؿجنذجی.

زجی هٺ٬ ثدمی ځه دج ٥ده»٥ نجزنـج ٹٲلی ثتثد مپظ٦جی طپیه مؼد ومپظ٦جت تد و ٱ٢یجد ٱمدمی ثض طج « ؿجد ه سیجسی ثتن ومجد سلی دی

ظچجه ث ده ځلی ٹلؾ و ثدر نیمه ؿجد ث ث ت ض سجی تڀ مض ندځثد ثظٲمج نـجص دیم.

الاوبى »٬ ؿجد ثدر و مٲنجی ثتنـج مپظ٦جی طپیه ؿجنذجی ثض دثی هٺثتنـج نٺی ثتمجد ثض ث ځی ځه دثی نچهذجنی ؿجد ثدر ٱت « لوي ال تم ل

ث ؿجد د نچ! دچتم.جتم ... ثتنـج ځه م وهص و ثځندد څٺظچد ث ده ځد هؾ منٲ٪ٸ می

دمی سجتچجه و ثڅجه و ؿجتچجه طدهی ثض وثؿخ ثض دثی هٺ٬ وهص ثزجی ملمجد د ث ثتن مدؽ ثځؼتض ملمین ثٵجر ځنن هجح ثٽلیض زمأ

ه ددزجی ؿثه ثؿظمجٱجص ؿثه د ث ؿث نچین نمج ؿثٵم منجد ثدر ځه آط ٱثوص و زجی ؿث ... زڅ! دلڂه ثتنـج ٱلی مدص

و ده وجةل څدنجڅدد نن زجی ممدمجد ٲله می ثظدٷ ث ثةمج دج ٽلمه ٹلٺیثی زجی لیپه زج دجن و ث ثنٿ ثظدٷ زج ځده ځدن طج ث ځجه می

ٵم ثتنجد زجی تجی میجد ملمین ثتـج ځنن مج دجتظی ٱلی ٹپهی و ... ڂجٷمجد ثظوڂجر وهص و سیدظچی ځجمل میجد دمجد و منجد ثلی

دڂدیم.

اسرار، مناسک، ادله حج

398

منحيثأفبض»ٲثلوثر ثتنچدنه ٹمده ځه: ث زم ؿم م أفيضوا ثم النبس « وث ث مٲثلوثر ده دی منی ځدف ځنی ش زملدد ممجد یل» «

ځه ثڅ زم ث نٮ ػذدص زدڇ ثظدٷ ثت ثتنـج ؿجی ثظدٷ نیض دجتظی زج مدؽ ثځؼتض ثٵجر دن. ثٽلیض

پمجص ون ثض ځه طپیه طنهج مد ط ث مجلٸ نیض ٩ذٲج دج ثتن مځه ث ز مجلٺی دط ٱثوص و طٿ موذض تج موذض نی دلڂه دثی ؿلخ

ځمی ١میمی ثض.مج ثڅ مـثلوثر تج مـثلنذی و تج ز مـی تچ ځد هؾ

١ٺدٷ آنهج ه مؼده ددت و وٽض نمج وثؿخ ثض ده هجح ط نمج ددثنی.

زملنین ثڅ زم دیود ثتن مجؿ ددت جتظه دلڂه دجتظه ثض د ث و ثتن «تم اللف»ثالمڂجد دجنی ځه آد دثی ځض ؿمجٱض هظی

ثض څجه زمجزنچی دج آنجد ث ط ؿجد و ٱ٣ ثض؛ و څهی زم « الحلت تم»جد دذین و دثنن مج ثوٽجص نمج ث جؽ دثی هٺ٬ و ثٹود موذض و ثڅ ثتن

د وت ث١دال ٹڂجد نذض ده مج ٱد٣ می وث می ده دی مجؿ یلدثنی تچ ؿجةی څدتن: مج ده هجح طپیه دج مج نمج می و ثتنڂه ثهیجنج می

ندثز ثض.

واز در هسجذ الحرام هسجذالث)ظ(:

تن نپ٪أ مـثلوثر دثی ه٪یم: دین ح ط دهخ ثهجتؼی كن مپثض و ش سض مپجر ثدثزیم و ش هـ ثمجٱیل و ه ځٲذه و هـثالد

ط دجی و نمج ٹثی مـثلوثر ث نمج آ ز كه ده ځٲذه نتڀ ؿمجٱض دیود مـثلوثر دهظ ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

399

ه ث ه٦ص ٥ج(ٯد كنجنڂه ځجٹی ث څوزی ث هل ث دن٪ی آوه ځزجی مڂه ثٹ٦ل ثض تج نمج ٹثی سیر: نمج ؿمجٱض جنه

مـثلوثر؟ ٹمد: ٹثی مـثلوثر (و ثلذظه مپ٢د ٵی وٽض ؿمجٱض ثضد.

و من ال تو٦ه ثلٺپیه ث دڇ ثځر(د ثض ځه نمج مـ من ځه زملدد زث نمج مـ زملدد زث نمج ثض. ؿ مـثلوثر

1من ثض. نظیـه تڀ نمج مـثلوثر زملدد تڀ ملیدد نمج ؿجزجی تچ

ثض.څكه وثتجص مظٲة تچ ثض ځه ٹ٦یلض نمج مـثلوثر زملدد تڂ٢ زث نمج ثض و جت ؿمٲ ثتنچدنه دج ځه ثڅ نذض ده جت

ث دثد و نذض ده جت ؿجزجی ٱجلم تڀ میلیدد ؿجزجی ځه دنـیم ١ ز دثد ثض.

ثتن نذض ده نمج ٹثی و ثمج ؿمجٱظ دهخ ثهجتؼی كن ده طٲث ز د ځه ثڅ زث نٺ ده ؿمجٱض ددثنن زث مإمدمی ثتن ٹ٦یلض طڂث می

ؿمجٱض ه مجنن ثوٽجص هؾه ملیدد: تڀ میلیج ... و كنجنله تڀ میلیدد ځض ځنن ز نمج وثؿذی دج ثتنهج تڀ میلیدد تڀ میلیدد ٹ٦یلض ث. ه دنجدثتن نمجزجی ؿمجٱض طج كه ٹثی ځه جؽ مـثلوثر

د ثڅ دٷ طپیه نذج ػدثد زثثد زث ځمظ ث نمج مڂه دثنه میزجی د ه ؿمجٱجطی ځه ؿجتچجهدج و ثتنـج دجتظی ث ثةم مـثلوثر می

نمجتن؟ ث زمه ث ثن سی: آتج ثتن وته ث ځه سیوی می ؿمجٱض دشج می زثتض ٹمجت!

وثٹی دجح ور.10 8. ؽ 1

اسرار، مناسک، ادله حج

400

هي صل هؼن ف الصف األل » ذ مهد ثض ث ه٦ص ١جٻ(ٯد «:ووي صل هغ زسل اهلل)ص( ف الصف األل ... وبلشبس سف ف سجل اهلل

ځه ١ٸ ؿلد دج ثتنهج نمج ددثن زملدد ځی ثض ځه دج دڇ زثهلل(د ١ٸ ثوڇ نمج دثنه ... مجنن ځی ثض ځه می ثه ث

ځیه!طتن نپ كث! كدد هجٹ٬ وهص ١ٺدٷ ملمین ثض ځه د مهم

د جلض مومی ٽث ث و د میی د آ» مدٹپیض دده و ١ٸ ثوثنث ث دد ځن و ځجدد ثطدٷ و ثظدٷ زج ث ٽ٪ می ثض ځه ٱثوص

ٵل٪جن. د میدج ثتن هجڇ كه مؿن تج مـدی ځج ثض ځه نمجزجی ؿمجٱض

زج د ثو دظن ث ثل٢د ځه سیثته څ ٱلی زج طڂیل زجی څوه ؿجتچجهجنن ځه ث ده څد ثتنجد می «ؤه ؤد ٱلیج ولی ثهلل»میڂوٹدد ١ثی

ط څ! د جد آنلنج آنلنجدثڅ ثتن ثةمه و مإمدمینجد یلی مظتن و ٱجٽلن م٢لوض ثنت و لد دثی ثدمن آتج ث د ثمجر ث١لی ثمیثلمؤمنین ٱلی(ٯد زم دطن؟ ٱلی

ه طج ث څجنه! ده ؿجی آو و نجر دیض و سنؾ جڇ نمج ث دج لٺجی هٱؼمجد نهج كث؟ ٹپ٨ دثی هٺ٬ م٢لوض ه ٱمه ٹنثن ث: ثدددڂ

ث زج دءثظٺجه نڂنن و میثد زج و ثددؿهل وهص ثدمی ځه ثددلهخ ثظدٹجطی میجد آنجد ندن.

دثثد! دثزثد! ثتنـج ځد هؾ ثض ثڅجه و نمجتچجه ثدر ثض ٢د١ی و ٹٱی ث ځنج څثت و ده ظد ثةمأ زجی دیجةی دثی ث هجح

زج ثٵجر ځنی و ث طمجمی مٮجز د ١ٺدٷ د ث ١ٺدٷ جت ملمجد ثظدٷ و ٱثوص و وةیض وی نمجةی.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

401

ثځندد ز دجنی ځه دچدت ز ٽلمی ځه دندت آنله ث ځه مدؿخ طٺٽه ڂظه د مج دج ددزجی ملمین ثض آد دجد دجتظی ٽ٪ و ثتن ٽلم

زجی ثتن ڂجٷ طدثنی ٱجلمجنه ٱجٽدنه و مؤدجنه دج ځمجڇ هلم و هد١له میٷ ث د٩ٷ ځنی و سكم وهص ثدمی ث آنلنجد دج ٱص و دځض

دثٹثت ځه تچثد ٺه دن.م څدتم ٩ذټ ظد ؿٲٺدن مو څدتم ثتنـج نی د می یٲأ ٱت! من نمیڅی نڂن آنله ث مٮجز ثظ٢ج١ی یٲه ځه ثنـجم ثتنـج طٮجز ده یٲه

وثؿخ تج مظوخ ثض ثتنـج ده هڂم ثةمه هثر ثض تث ددٷ طپیأ هخ و دٶ٤ ثض.

و ثځندد مجةلی كن:ثڅ وٽض نمج میجد آنهج زظی و كه دهظ ځه مـثلوثر تج -1مإله

و ځض نمججد دیود ٹظنض ث مـثلوثر مـثلنذی(د ثتنـج ثلمپو دجت د ث ده ؿمجٱظجد وثؿخ ثض و ثڅ زم دیود زظی هظی

مـثلوثر تج ؿمٲی نتڀ وٽض نمج وث دجنی و كه دهظ ځه ده ٩د ظه ثی ثض جتجد و ؿجلخ ث ځض ؿمجٱض. مـثلنذی دتم ځه د كهه

دثنی و دٺهمن هجڇ نمج ؿمجٱض ثتن دثثد ثڅ نمج ٹثی د -2مإله ث ځنی ځه دج ؿمجٱض نیظی نمجص دج٩ل ثض و ثڅ س ث ؿمجٱض زم ثٱجه

ؿدی ځه دٺهمن ثٱجه ثض نی دج٩ل ثض و مپظ٦جی ثهظیج٧ ثتن ثض ځه در نذج نمج مٶح ث ده نیض ؿمجٱض ددثنی و دٲث ٹ١ض منجخ ځه مٲل

دثنن ولی ثٱجه ثض طڂث ځنی تث ثتنهج سی ث مٶح ٱی نمج مینمجزجی تچجد ده وٽض ثض و مپظ٦جی ؿم میجد طپیه و ثهظیج٧ نمجزجی تچ ثتن ثض ځه دج نیض ٹثی و ده ١دص ؿمجٱض دج آنهج نمج

دنه ځه دة هم ث دج څ ددثنی ځه طمجمی وثؿذجص ٹثی ث ثنـجر زی دتنثی ثمجر ددثنی و ش سی ث آنڂه ثمجر وٯ ده آتجص س ث هم ځن ده

اسرار، مناسک، ادله حج

402

ځدطجه ددثنی و ش ز كه دثن څد زی مچ نمج ٭ه و ٱ٢ ځه طدثنی س ث هم و ده ځ دچدةی. می

ه و دثڅ ممڂن ثض نمجزجی ؿهته دج ځمظتن ١ث هم -3مإله ث دلن ددثنی و ځجٹی ثض ٽندص زم ځه ث مظوذجص ثض ثتنـج مدی

ځٲض ور دود ض دجال نث مچ نمج ٭ه و ٱ٢ ځه س ث دة څٹظن ثڅ ٽندص ددثنی ثڂجلی نث.

ث١دال ثظٺجه ث مه ثتنچدنه ؿجزج هثر ثض هظی ثڅ ؿجةی -4مإله ده ؿ ٹ نیض د زمجد ٹ ـه ځن و ض ثض ثی ځه ٽث څٹظه

ځه ثڅ ث مه و مجنن ثظٺجه ځنی كدد ددٷ طپیه ثض هثر و نمجص دج٩ل ثض.

كدد ثتنهج نمج نجٹلأ دٲ ث ٱ٢ ث طج ٵوح و دٲ ث نمج ١ذن -5مإله ن ثوٽجص دثی ثنن دجتظی ث دثند نجٹله ثت ث طج ٩لدٯ آٹظجح هثر می

ځنی مچ نمج ٩دثٷ و ثڅ نمج وثؿخ تچی ثض ؿدی دج ځه نٺهمن ث ن ثتنهج هثر ثض. څجنه ث ثوٽجص مپه تث طإی نمجزجی سنؾ

ثی ثی و ثځندد ده ؿمجٱض دثثد یه ثڅ نمج وثؿخ ث دثنه -6مإله ج دج نیض ؿمجٱض و نه ٹثی دجتظی وثؿخ ثض دج آنهج طـت ځنی و ثتنـج ٩ذٲ

طڂجلیٺض ث ثنـجر زی نیض ٽ٦ج زم كه ثتنـج و كه ؿجةی ځه زند نمج ثی ض نیض تث ثوثم طپیه ثنو٢ج نمجزجی ثثء ثض و د. ندثنه

جة مجةل طپیه دجح وٽدٹین و ٩دثٷ و ٲی څض و ده ٩د -7مإله ڀ د دٷ طپیه ثنـجر د مد ثڂجڇ ثض و ځلی ز تڀ ث ثتن منج

دجتظی ١دص ثمڂجد طڂث د.ددید ٥تن سیمذ دڅدث(د و زملنین و تدث مـ و -8مإله

زج نی ددید ؿجزجةی ث مـثلوثر ده ثظؼنجی د ځٲذأ مڂمه ثتن ددیدزج و دجاله ز كه د تجصزج هثر ثض و زملدد دثن مجلید و دلڂه ض

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

403

ځه ددٷ طپیه ثض همین تٺین هثر ثض و كه دهظ ده ؿجی زمأ ثتنهج آنله مد ٽذدڇ زمأ ملمین ثض و ث مج زم ٽ٪ٲج دهظ ثض ثنـجر زیم

ٽآد دثند تج ١ویٺأ ـجته ځه د آدوةی ثض دثی ه نمجه مجنن ٩دثٷ ه ث ظظجد دچین س ث م٪جلٲه مو دثزن .مج و ثڅ زم نثنظ

آنله ددٷ نض دڇ ثهلل(د ثض دجتظی طٿ د -9مإله ٢د میجد دثثد ځه ث١دال ثػ وی ث مج و طذلیٶجص منجد نٮ ددی

ٽ٪ٲج هثر ثض و « ٱمة ندوی»زجی ده مج نثن مؼد طجدلدزج و جة ندظهثی دثد نذض زیم ١دال ندو ده هجح ثدر و ٱی ثدمی نیض طج ٱمهث

سظی دضو ثتنهج زم ثتن ٲجزج ث ددٷ نض ثدمی و ث ٲجزجی ثنن ثمجڇ زم ثتدجد څٺض ١ و زیـ زث آط سض ث ثتثد ده می

ظ٦ن ځنیم و همجص ثن س كث مج ثتنچدنه دمجد ث مٺ مڂه و متنه آمه دت ث ث ض دزیم!

طڂیل ؿلجص ٽثةض ٽآد ده ویلأ ٽجتجد ١وین دثد -10مإله ثلوجد ثتثنی نپ دیج مهمی ث همین تٺین ث و ثتنهج ث مظدؿه د

ځن ځه مج زم ثزل ٽآنیم و طنهج ځظجح مج مٺظجم نیض و آڂجث مجزه میمج زمجد ٽآد جت ملمین ثض و دجاله دج ثتن ؿلجص ځنن ځه ٽآد می

د و دهظتن ػدثح ث ؿجتچجه ث١لی زجی تجی ث مج د٩ٷ می طهمضدتم و مج دثثد و دثزثد ده ؿجی ز ځظجدی ز تڀ ٽآد نوڇ ٽآد می

ة كجر ثتثد دج دهظتن ثلدح ٨ و ځجٵ و ؿل دیجوت و ش ث ثظٺجثی تچ دثی ٹ ځجمل مـثلوثر تج مـثلنذی دچثت طج د ویله

طهمض و دء طٺجزم د. هجڇ ثظیج ـه د طمجمی ثٽجر نڄ و آؿ و مدثةیڀ و -11مإله

٩د ځلی ز كه مینی ثض ودنی تج سدینی نیض ؿجة ثٺجلض و دهو زملنین ثض ٺجلین دلی كه نشظه كه سظه و ثض هټ د څق و آزڀ

اسرار، مناسک، ادله حج

404

ـه د ؿدثزثص ٩د و نپه ٭جزث ځجٹی نیض نه طنهج ث لوج٫ آنڂه ١ٻ مین د آنهج دٲی ثض دلڂه دهخ وثتض مٲذد ثزل نیج ثض و هجلض

طتن هجالص ٦دٯ و طلل دثی ثض س ثڅ كیی ١ٻ ـد مهمث دج ٭جزث ـد د آد ځجٹی نیض و نهج ٽیمضمین زم دڂن ولی مجنن ثت

كه دهظ ځه دجٿ تج نڄ ـه د ځه هجلض طلل نمدثط دج. ز ١دص وث موظر دجتظی ځجمد مثٽخ دجن ځه ٺ هؾ تج ٱمه ث و نٮ ثمٶجد دج تڂی ثتنڂه مه طدیظی ثٱمجڇ هؾ ز كه دیظ ثح

طج دزجمجد ده زنچجر دڅض دٵجص دجیم تچ ثتنڂه ثٱمجڇ و دتم زج ث ث مج ٹظجمجد میجد جت دثثد ملمجد ؿدی دج ځه ٹظه ٹظه طهمض

زج ث ز كه دیظ ده زم نتڀ څثن و نه آنڂه دج دٲ٦ی ث و ځن و مج ةیم.زججد دیٺث طدی زج جؽ ث ظد د ځینه څی یٲه

هسائل هتفرق

واز قصر: -1هسأل

دهخ آتجطی ث ٽآد و ثهجتؼی كن طنهج ؿجةی دجت نمجزجی كهج ځٲظی ث و ځٲظی دثن ځه ث و٩ن تج مول ثٽجمظض ده ثنثة تڀ و ثه دج

زجی څظه تڀ و ثه زمجد دیظتن وجةل مجٹص و دی ځه مجده ولی ثځندد هو زث ځیلدمظ ثض تث دیظ وجةل زض ٹنڄ دد

و دی ث زث زج ذجنه مجٹص ثموی مجین ثض. و دیظ مجینسیمجتن و ثڅ آتنه زدثسیمج ؿجی مجین ث دچی ځه ویلأ ثځؼ ځیلدمظ می

ةی دثز دد و ثه زدث زج څ ٩ذٲج ثنثة ٺ ٱی نی تڀ ذجنه مجٹصثی زم وجةلی تچ ځه و ځه مین ث ځمظ ث تڀ و و كنجنله آتنه

ثه می سیمجتن ؿجی ثتن وجةل ث څٹض ٩ذٲج تچ ؿجی ڂظن نمج و ثٹ٪ج وه ندثز دد.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

405

ٹپهجی مج ٩دڇ طجتي ثدمی ځه دجة ثنثة ٽ٢ نمج و ثٹ٪ج و وه زج هٺ ٱی ث زض ثن ده زمجد هجح تڀ و ٽجٹله زج ځه دوغ

ثن ولی مدی ځه و میثد: زض ٹنڄ و تڀ و ثه دج ٹنڄ ثنظه ثن. زم طٺجوص ځنن كدد مد هجؿض نذده ثض دوؼی نڂه

ثهجتغ مج څجه زض ٹنڄ و دیظ تڀ و ثه میثد ٺ ٱی نچجمی زم كه ثتن و كه آد و آنله ثتن میجد وث٥ن مپ ه ثض و ز

ثض ثتن ثض ځه ثتن و ث نٮ ه ٺ تڂجنن ؿ آنڂه تڂی نمجتنة مجنی طدثن ز و ث١ل دجن ٩ذٲج تڂی ث١ل ڀ نمی ثض و تچی مجٹظی و دی

ث تث مجٹض مجنی دهخ ثظدٷ وجةل مجٹص ثض و تچی نمجتنه مظلٸ ثض ولی مجٹض ٹنچی زمیه تڂجد.

زجی څظه ځه مجد ثځندد ثڅ تڀ و ثه زمجد زض ٹنڄ كنجدكنجد دده ؿجی څٺظچد نیض ولی ثڅ دی ث زض ٹنڄ دجت ت ثتنـج آتج میثد ه مجٹظی ثض تج ه مجنی و ٽ٪ٲج ثتن ١دص طیی میجد ثتن

!و مٲنی نثٹهمیم ځه میثد و وثتجطی كن ده ونی می صالث آتجص ثٹ٪ج ١در و ٽ٢

ځه څظه دج دیظتن وجةل مجٹص زض ث١لی زمجد تڀ و ثه ثض ٹنڄ دده و ثځندد هو زث ځیلدمظ ثض كنجد ځه ١ویوأ ٹ٦ل

د نمج زض ثتنڂه ځدطجه ځ»جثد ث ه٦ص ٥ج(ٯد ثض ځه ٹمد: ثدنځم و تج ثنوض ځه زض ٹنڄ تڀ و ثه ثض ٹنڄ مپ ه دیزج س تڀ و ثه ٽ٢ وثؿخ و ثڅ تڀ و دثی ندٯ مر و ٽجٹله

تث زمأ وزج مجنن زث جڇ ثه نی وثؿخ نمی ثه وثؿخ نمی ځه څجه تڀ و ثز كهج ٹنڄ ځن تڂتچن... و څجه سیمدد ثه ٹٻ می

ثن و ثخ دیض ٹنڄ ثض و ثتنڂه تڀ و ثه ث زض ٹنڄ مٲین ځه

اسرار، مناسک، ادله حج

406

زجض ثتن دیظتن ویلأ مجٹص ث ثتن لوج٫ ثض ځه ثتن ثه ظثد و ٽجٹله 1«.ځنن ثض و دیظ ٽدثٹل نی زمین ثنثه ی می

نه میثد ث١لی تڀ و ثه ثض -1: ثتنـج ه نڂظأ دی ثنه نمجتجد ثضمیثد ثتن -3تڀ و ثه دج دیظتن وجةل مجٹص -2زض ٹنڄ

ویلأ ثځؼی دیظتن آنهجض.ث زض ٹنڄ دد ثځندد دنجدثتن كنجنڂه څظه ثتن و ثځؼتض نظیـه

ظ زم ځه ثځؼ وجةل ٺی مجین ثض و دیظتن طپتذج زث ځیلدمو ثض ځمظ ث ثتن ثنثه زم نمج طمجر ثض و زم وه ث دجت ذجنه

څٹض.وی تج دج زدثسیمج تڀ جٱض ثځندد مج كه زث ځیلدمظ ثه ث تڀ مجزه سیجه

و ٩ی ځنی ز ه ١دص ٺص زمجد ه ٱی تج دج مجین تڀ ذجنهج ث ڂظه و وه ث ثٹ٪ج ځنی تث ځیلدمظد ځه دجت نم 1100ثض (ٹٲد

میثد زمجد دیظ وجةل ٺ ثموی ثض آد زم ه دیظ ځه هو و دثی ثظثهض و مدثن تچ ٢ض ځیلدمظ جٱض ثض ػلغ ذجنه

د. ځیلدمظ می 960مجن جنه جٱض و ؿمٲج میٹظی ځه كهج ثه میزجی څظه زم كه سیجه تڀ و كنجنڂه مجد

زجی مٲمدلی ځه ٹنڄ ثض و كه دج ثخ ځه دیض ٹنڄ و كه دج ٽجٹلهزض ٹنڄ دده ز ه ١دص هڂم تڂجد دد ځه میثد زمجد

زجةی ثض ځه دیظ وجةل مجٹص دده ثض. (زض ٹنڄد. ٽجٹلهث ده میثد و تڀ و ثهٱلمجی څظه ندٱج مد ثظدٷ زض ٹنڄ

زج دده ثض ث زججد تڂندثض زمجد ٽجٹله تث ثځؼ وجةل مجدثن نیجوهثن آنهجةی زم ځه دج ثتن ؿهض نذض ده مد ثظدٷ نٺی و ثػذجطی نثظه

ثن زمچی هڂم دینی ج د ث مد ثظدٷ ث ده میثد دوغ آوه ون

. 2 ؽ 493 و 1 م 490 5 ؽ الشؼ. وجةل 1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

407

م ٺ ث ثنو٢ج زمجد ثنثة تڀ و ٹنڄ ث نپ٤ ځه تج هڂزض ثن و تج ٽجةل ده طیی میجد ٽ٢ و ثطمجر ځمظ ث تڀ و ثه و دیظ ثه نهجه

و زڅ طجځندد ث ځی نپل نه ثض ځه مد 1ثن. ث زض ٹنڄ هثظدٷ ثتن و میثد زمجد زض ٹنڄ مٲظذ دج و وی ثتن ث١ل و دج

ثن ثن و ط٦ٲیٸ زم نڂه ده ثتن ځه زمچی ثذج تڀ و ثه ث نپل ځه طدؿهثلپدلن ځه زض ٹنڄ میثد ثةمی نیض نمجت ځه زمأ ٱلمج مظٺټ كنجد می

دلڂه څظه نمجتنة تڀ و ثه دج دیظ وجةل مجٹص دده ثض و ثطٺجٻ ث١ل ثض زڅ لیل نڄآثء ٱلمجی مجد مج زم د ثتنڂه زمجد زض ٹ

ثتم ٱی نیض تث ځٸ ث ن٠ ؿتی ځه مج ٩دڇ طجتي ثدمی نتهځن و هظی ثڅ ن٢ی سیث ځنن ځه زض ٹنڄ ث ده ٩د ثةمی میثد نمی

ٺ ٱی مٲٹی ځن كدد ددٷ مظٺج ث آتجص و وثتجص ثض زڅ ی ثتن كنین زم ض نیض و ستٹظه نیض و كه دهظ ځه زڅ ن٢

تڂه ثلأ ٽآد و نض تڀ و ثه ث میثد ث١لی وثنمد جظه ثض!دنجدثتن ثتن مجد زمجد تڀ و ثه دج دیظ وجةل مجٹص میثد ٽ٢

مول ثٽجمض ه و ځمظ ث ثتن نمج و ثٹ٪ج وه ثض ځه ثڅ ث و٩ن تج جد طمجر و وه زم دؿجض و ثتنـج ده منجذض مپث ٺ ځت نمج زملن

مجةلی كن:ځجنی ځه مڂه طد٩ن ثن كنجنله مدم هؾ تج ٵی آد ده -1مإله

آم ده ٱٹجص ون نمججد طمجر ثض و ث١دال ٵیوٽض هؾ كدد ٹض وٱٹجص ٨ مظپیم ثض و نه وی كهج ٹنڄ نیض طج مـمدٱ

ٽث ثه و یموم ندثلتن ځظجح . هی ثوڇ ځظجح و٣ زمجد تڀ و ثه ث ثتنـج میثد ث١لی1

مثٿ هڂم ده طیی ځه و ثهظمجڇ در ځه زمجد زض ٹنڄ زملنجد میثد دج مد ثظدٷ ث ځی د (نمج مجٹد.هت مصس هي الصالنپل نه (ؿدٯ د ده ندظهد: (

اسرار، مناسک، ادله حج

408

دج و دنجدثتن مپلثد جة مثؿ نی نمججد دج ثة٪ نڄ زض ٹ زملنجد طمجر ثض.

مظد٩نجد مڂه تج متنه كنجنله ز تڀ ده ه تچی مڂی ده -2مإله متنه تج منی ده مڂه مجٹص ځن نمج طمجر و وه زم دٽث ثض تث

ثض.مجٹض میجد ثتن و ه ځمظ ث تڀ و ثه ز ؿجی نیج ثڅ ځمظ ث مجٹض تڀ و ثه مجٹص ځی -3مإله

زمین هڂم ؿجی ثض مؼد ث ٩هثد ده ث١ٺهجد كه ث١ٺهجد ٽ٢ ه و ځنی تج نه تث مجٹص دین ثتن و ه ځمظ ث تڀ و ثه دج دیظ وجةل

د. می مجٹص و طٺ٢یل جة مجةل ٽ٢ ؿجی د یڅی هارد تخر: -2هسأل

دجه ث مدث طیی دین ٽ٢ و ثطمجر مڂه و متنه ثض و ثهجتغ ثتنهسزدالحسام السسل هسزد الىف حسم -1»طٲذیثص څدنجڅدنی ثن ځه

هى -3« »أهسالوإهي حسم الحسير حسم اهلل حسم زسل حس» -2« الحسي «.الىف الحس الود هسزد

ه هىز تڀ ث مڂه و متنه ځه مد مظین ثتن ه طٲذی: س دجةمـثلدڇ ده میجد آمه و ه هر ثلدڇه هده ثلمـثلوثره هر ثهلل

ثن و مپظ٦جی ؿم میجد وی زم ٹظه هڂمظ ث مذجٿ ددد مڂجد ثنظهتڂتچ ثتن ثض ځه نمج طمجر ثتنچدنه م٪لټ و مپیزجی مدثٹټ

مـثلدڇ یلی ؿوجد ث و زمأ ه متنه نی دح ثض ثمج مڂه د مـثلوثر یلی ؿوجد ث و زمأ ه متنه نی دح ثض ثمج

ؿأ ثٱدی ؿوجد ش زمه ه مڂه و آ زمأ مـثلوثرمڂه ٹنڄ ثض و نپ٪ه ؿجلخ نٮ ثتن ثهجتغ هر ځه كهج ٹنڄ كهج

ثتن ثض ځه ٢د مـثلوثر و مـثلدڇ ثم ځه ځه نمج ث طمجر وثؿخ ددثنی و ؿجزجی تچ مڂه و متنه: هر ثهلل و هر ثلدڇ(د

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

409

نیض ڂظه ددثنی څكه ثتنـجزج نی ثهیجنج ثم دج طمجر ه ولی دجة ثر و مـ ثلدڇ ذی ځه ١تن طیی میجد ٽ٢ و ثطمجر دج مـثلو

دج ځه كدد می ده ٹپ٨ ذ ٱمثد ثض و دپیأ ثذج ١تن ثطمجر می طمجر ثتنـجزج س ث نهی ٱمدمی ثطمجر ثض اللض د وؿدح نث.

نظیـأ مـثلوثر و مـثلدڇ مظوخ مؤځ دلڂه مپظ٦جی ثهظیج٧ ت ثض ځه نمجص ث طمجر ددثنی و جت نپج٧ مڂه و متنه دهظ ثض و

ط ث مڂه ثض ؿأ در ث جت ؿجزجی هر مڂه ځه ٹٲد وی دج. ثظوذجح می

ترى آهذى از احرام: -3هسأل

طدثن دود ثنـجر و٭جةٺ كه هؾ دج و هجلض ثهثر هجلظی ثض ځه نمیه ث آد زجةی تجٹض و مـ ځند لذج ثهثر مج ث ث ثهثر دیود كه ٱم

د. نمیطتن وثؿذجص ثهثر ثض و ث١دال ثهثر دظن و لذج ثهثر تڂی ث ځدكڀ

ثهثر ځند ٵل٪ی ثض مهد و یلی ٱجمیجنه تث د ثهثر نه دظنی ثض و نه ځننی.

ځه طج ثٱمجل ث ثنـجر نزی زڅ دنجدثتن وٽظی مور ی مظدؿه دجد دنجدثتن ثهظیج٧ طـت د١ی نثی و ده زیق وؿه دج٩ل زم نمی

ؿجض مج ز وٽض دج ثة٨ مور ی ز ثنثه ثهثر دٲ٦ی مدث دیزم ځه دچ مومی طج زمأ ثٱمجلض ث ده ؿج آوی و ثڅ سی تج س ث

میپجص ولی لذیڀ نچٺظی دثد ځه مور نیظی څكه میپجص مور ی تج لذج ثهثر ده طن ثی و ١دص وؿدح تج ثظوذجد وثؿخ تج مظوخ

د29ه (ث هؾ ث مور دی. ثض دج ثة٨ مپه

اسرار، مناسک، ادله حج

410

سدید لذج ثهثر سی ث میپجص مجنن سدید لذج سی ث نمج ثض و ڀ سی ث میپجص تج س ث آد ځجٹی نیض و زڅ ثڂجلی نث ولی څٺظن لذی

كنجنڂه څض نیض و میپجص و لذیڀ دجتظی تڂـج دجن.زجی ث هجڇ ثهثر دیود آی و تج هظی ثڅ تجص ٹض ځه دٲ٦ی لذج

ثی ٱمث طٿ ځی ثهثمض ٽ٪ٲج ض ثض ولی ١دص ٱم څنجه ځه ه هثر ثض و نه ځٺجه ث.و ځٺجه زم ث و ١دص ٵیٱم ن

فاصل هاى د عور: -4هسأل

ثتنڂه ٹج١لأ میجد و ٱمه الر ثض تج نه ٹپهجء ثظدٹجطی ثن ځه: تڀ تڀ مجه ه و تج زیق ٹج١له ٧ نیض.ه جڇ

لله»دهخ ث٩دٻ آتأ الحجوالعمشة وأتموا ث ده : هؾ و ٱمه ث دثی « ٱمه طج ٱمة تچ ځٺجة »دڅدث(د ځه: ثطمجر جنی و نی ٹمده سیمذ

نمجت ځه ث١دال ٹج١له ٧ نیض كه و تج كنجد می« څنجزجد میجد آد و ثضكن ٱمه دثی دص ثنـجر زی و كه دثی تچثد و كه طپیم میجد د و

زجی مٺه ده ٩د ځلی یجد ٱمهآنجد كه میجد ٱمة طمظ و مٺه و كه مٹج١له زڅ ٧ نیض و وثتجطی زم ځه دثی لور ٹج١له ثظالڇ ه زڅ

اللظی نثن.لىل ػشس »ځه ثهیجنج طنهج و څجزی زم دج نذجلأ 1«لىل شس ػوس»مؼد هتغ

دن ؿٲٺ(ٯد ث ه٦ص مدی حوصآمه كنجد ځه ٱلی دن ؤدی « أبم ػوسو طڂلیٺ دجة می ځه جڇ تڀ تج و تج كهج دج ده مڂه میس می

ه ث ثهثر ة دج لذیڀ (ثهثرد ثل د و مول: دود»كیض؟ ٹمد: ثی ثض څٺظم: ځمظ زم زض؟ ٹمد: دڅ ٹمد: و دثی ز مجزی ٱمه

.ػوس 6. وجةل دجح 1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

411

ثر دج ثنـجر ثه ثی ثض و ش ثٹو: ثمجڇ ٱمه ز ه وی ٱمه 1«.آمر آم دج ثو می مومدن ثدثزیم ٩جةٸ ددر و زڅجه مڂه می

ثض ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ځه: جڇ وثه مجه دن ٱمج و مدػپأ ثوجٻ ثی ثض. ثض و دثی ز مجزی ٱمه

هتغ ثدن همه ځه مد جځنجد جؽ مڂه تج ځجنی ثض ځه ث ثی مپ ځه ولی ثتن ځنن څكه دثی ز مجزی ٱمه جؽ ٽ٢ مڂه می

اللظی د ثتنڂه ځمظ ؿجة نیض نث دلڂه سجي ؤثڇ مـ ځه ٹمد: د ١تن ثض د ٱر ثظ٢ج ده تڀ مجه « ثی ثض ز ه و ٱمه»

وثنچهی ث١دال ثتنـج دوغ سیثمدد ثتن ثض ځه دثی آنجد ځه مڂث ده مڂهد ځه نض ٹمد: ز تڂمجه و دٲث ځنن ځی ٱمه وثؿخ می مجٹص می

ځه ٩ذٲج تڀ مجز ثنثة وثؿخ و ه و مظوخ « ز ه و»ثٹو زملدد وثؿخ ثض و ث١دال څٺض و ند زڅ دجة هثٽل ٹج١لأ الر

تڀ مجه و ش میجد و ٱمه نیض وثال ٽجدل طذتل ده ه و نذد ځه نض ه و.

مج و دوغ ثتم: تڂی ثتنڂه كه ٹج١له الر ثض ځجنی ځه مڂث مڂه « ه و»و ش « تڀ مجه»ون مور دن ځه هتغ ٹدٻ ؿدثد می

زج مپ ه ځه ثولی وثؿخ و ومی مظوخ مؤځ ثض و كدد آد مجدځه ده زمین ثنثه دثی ده مڂه نمی ځی ٹج١لأ ځمظ ث ه و مجٹطی

ٱمة ٱمه طج »ثظوذجح مؤځ ثځظٺج ه و دج هتغ څظه دڇ ث ځه ده ٩د ځلی ثجه ده ثظوذجح طڂث ز « تچ ځٺجة څنجزجد میجد آد و ثض

كه دیظ ٱمه ه ثض.ح ومی دوغ ور ثتنڂه میجد و ٱمه كپ ٹج١له دثی ؿدث تج ثظوذج

ثی زم نث ولی لیل دجه هظی ثجه الر ثض ثهجتغ ٹدٻ ث١د ثتن

.ػوس 6. وجةل دجح 1

اسرار، مناسک، ادله حج

412

تچی زم ده ؿ ث٩دٻ آته و هتغ نذدی نثتم و ثتن و زم ز څدنه ځنن. طڂثی ث طـدت دلڂه طٵیخ می

مومدڇ د ٱمة طمظ 1«الؼوس ف ول س هس»ځن ثهجتؼی زم ځه ط٢تن میث ثتن ثض ځه ځی ځه ٱمة ثی ث جمل د نظیـه ث ثڅ ز ٱمهثض ت

ثی ثنـجر ز و ثتن طمظ ثمجڇ ثنـجر ث طج جڇ تچ نظدثن ٱمة مٺه ددٷ ٥وص ثض.

و ز ١دص ثڅ زم ثهجتغ تڀ مجه و ه و اللظی د لور تڂی ث ثتن زجی مٺه ثض نه دین ٱمة مٺه و ثض طنهج مدد٧ ده ٱمه و ٹج١له می

طنهج « ب لىل ػشس أبمی لىل شس»زج ٧ دج تث طمظ نی ثتن ٹج١لهڅی و ٱمة طمظ ٱمزجةی ث ځه ٽجدل طڂث ز مجه تڀ تج ه و ثض می

ځه دی ث تڂی جڇ نیض دنجدثتن ث١دال نٮی ده ٹج١لأ میجد ٱمة مٺه ظ نث.و طم

زجةی ځه زجی مٺه نی ث١دال جمل نیجدض نیض دلڂه طنهج ٱمه ٱمه زی. دثی دص ثنـجر می

دج زمه ثتن ثو١جٷ كه دهظ ځه ٹج١لأ ځمظ ث ه و ٱمه ث ده نیجدض تچی ثنـجر زی ځه ػدثد زم د هخ دٲ٦ی ث ثذج ه دثد ثض تڀ

ه زم دثی دص و ثتن د ی ثض ثؿظمجٱی و زم دثی تچی و نث هظی ٱذجثص دجتظی ده ٹڂ څثد دجی طج دهة دص نی ن دی نڂظه

ث دیظ دج.مج ثڅ دثی سیمذ دڅدث(د و تج ز تڀ ث ثمجمجد و سیمذثد(ٯد هؾ تج

ثی د تڀ هثی ثنـجر زی ده هڂم ث دج آد دڅدثثد ػدث ٱمهو ثتجد ده هڂم آتأ طویه ه ثی ثض دثی آنجد وثنچهی ثتن د طویه و زته

ح م ٱمه.. وجةل دج1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

413

ئذا حتن »دثزن ځه م٪جدټ إنجد دإهن وؿه سجث مج ث ث ث می .«ثتح فحدا ثأحسي هب أ زددب

ثتنـج ملمجد ثنج و طجؿ آص ده ؿ تڀ هؾ تج ٱمة وثؿخ دثی د ثمجمجده نه: سیمذثد ز و دپیه ث طج سجتجد ٱم ثنو٢ج څثد می ـجر نمیثن

١جلوجد و جت دنڅجد ث ده ؿ ځجٹثد ځه ٱذجطی ث آنهج و نه دثی آنهج ه ستٹظه نیض.

طدثد څوزی ث مه و نه تڀ ٢د هؾ و ٱمة مظوذی میثنـجر ثی ػدثد ث دثی ز ځه ٱمل تڀ زی تج ثڅ زم دثی د

دثزی زته ځنی.ث مـمدٱأ منجڀ هؾ و ٱمه څظه ز تڀ ز تڀ ثتن منجڀ -5مإله

دود ثهثر نه مظوخ ثض و نه موٯ ځه ثنـجمجد ده نیض ٱذجص هثر و دٱض ثض مچ ٩دثٷ و نمج ځه ده طنهجةی و دود ثهثر دهخ ن٢د

مظوخ ثض.جدثتن ٲی تج هلټ و طپ٢ی تج می ؿمثص تج وٽدٷ ٱٹجص و منی و دن

دیظدطأ منی ثتنهج دود ثهثر دٱض ثض مچ آنڂه ده نیض ٱذجص نذج تج ث ست نیض ځه مور دی وی ؿهل ثنـجر څی كنجنڂه ثهثر جلی نی طوپټ

څی ڂ څددود ثنـجر منجڀ و ثڅ زم كنجد ثهثمی طوپټ تجد منجنه هؾ و نه ٱمه ځجٹی ثی مجض و كنجنله نیظی ج دثی ثهثمض نثظه

ثض دج ثنـجر منجڀ ٱمة مٺه ث ثهثر جؽ دی مچ آنڂه وٽض زج وثؿخ دثزن دد. ثظ٢ج١ی هؾ تج ٱمة طمظ دج ځه زمجد

څظه هـ ثڅ ځی ثتجر هؾ دثی هؾ مور ن ثڅ -6مإله ث ثنـجر ثه ځه زیق و ثڅ ثنـجر نثه څنهڂج ثض و ده ٩د ځلی دهخ

ثی ثنـجر ز ٢د طدثن ٱمه وثتجص ١ویوه ثتجر طتټ نمیثی نث تث ثتن وٽض ١دص ور ځه ث و نهم طج وثزم هټ ثنـجر ٱمه

اسرار، مناسک، ادله حج

414

ڀ ٱمه سی ث ثتن زم ځه ثنو٢ج هؾ ثض كنجنڂه ده مپث ثنـجر تثی ثنـجر ز مچ ١دطی طدثن ٱمة مٺه ثظ٢ج ٱمة طمظ ثض نمی

ځه څظه وثؿذ ث ثنـجر ثه ځه ٹپ٨ نه و ثتجر طتټ ممندٯ ث ٱمة مٺه ثض

و ١ویوأ ثڂجڇ ثض ٱمة مٺه س ث هؾ طمظ دیثنـجر -7مإله زڅجه طیٴ ده »ص ١جٻ(ٯد سجي زمین ؤثڇ ځه ٱذثلهمجد ث ه٦

اللض د دی و ٱر ثظوذجح سی ث ثتن وٽض نث 1«ځجی دح ثضتث ث١دال طثید س ث ٲی ٱمة مٺه مظوخ مؤځ ثض نه وثؿخ دنجدثتن مثٱجص مینأ طثی نی مظوخ دثز دد و نه وثؿخ ٢د

مد ثض. ی ځه ط٢میم طثی نث تج ث١دال دیدثی ځثڅ ٱمة طمظ مظوذی دثی د تج ده نیجدض تچی ثنـجر ث -8مإله

ثن ثځندد آتج وثؿخ ثض هؾ ث نی ثنـجر ز؟ ... ٩ذٲج كدد ز و تڀ ٱمل ځه ٽمض ثول ث ثنـجر ثه وثؿخ ثض طمجم ځن.

جر نث و ده و٩ن دڅض څكه طٿ وثؿخ ځه ولی ثڅ هـ ث ثنـولی آتج جڇ آتنه دجت طـت ځن؟ ٭جزث لیلی د وؿدح طـت نثتم

ځن ١دص دج٩ل ددد هؾ ثض نه ثهجتؼی زم ځه طـت هؾ ث وثؿخ مینجٽ٠ څثن څكه دٲی نیض ثتن زم ممدڇ زمجد ثهجتغ دج تث دج

څثظن دج٩ل ځه ثض و ض ځم ثهظیج٧ وثؿخ ثض ٽ٦جت ث نجٽ٠ ثی ٭جزث نث. ده ؿج آو ولی ځٺجه

طدثن ٱمة طمظ تچی ددٷ و آتج ١دص نجٽ٠ څثظن میث ثنـجر ز ځه مؼد دثی د نیض ځه دد و ثځندد نیض نیجدض څظه

یض ومی ثنـجر ز؟ځن تج دٲڂ و ش هـ ث ده زمجد ن

. وجةل دجح زظم ٱمه.1

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

415

د هـی ثض ٽذد ٱمة طمظٲ ث ث لوج٫ ثتنڂه ثتن مجد ثنو٢ج زمجثنـجر ثه ؿدثح منٺی ثض ولی ث ؿهض ططخ دٲی نیض ٱمل وم ١وین دج څكه طٿ وثؿخ ځه ثض و دٲی زم نیض ځه هـ ده

وم ده زیق زمجد هجح ثولی مودح ه نیض تچ و ٱمة طمظهجدی نیجت و مپظ٦جی ثهظیج٧ ثتن ثض ځه ١دص مجلٺض نیض ثولی ومی ث ده هجح نیجو و جڇ تچ زم هؾ ث طـت ځن څكه ث١دال لیل

ٽجدل ثٱظمجی د ٱر ١وض ثتن هؾ دج طٶیی نیض نثتم. مؼل ثتنڂه ثڂجڇ ١وین ثض ولی ثڅ طٶیی نیض ث وی ٱی دج دی

ث ث ثنـجر ثی ځی مج ث دثی هؾ طمظ نجةخ دچی و س ث آنڂه ٱمهث سثض ث١ل سدڇ مپ تج طمجم دثی ځن ثتنـج د مج وثؿخ نیض نیجدض ث طڂمیل ځنی و زملنین ثض طمجر مدثی ځه مج هټ ٹي نیجدض

دثنی ده نیض تچ مـث ٱمة طمظ ط ث ده ؿظی ث ؿهجص ثظه دجی ځه می ثنـجر ثه و هـ ث زم ده زمین نیض ومی ده ؿج آوی.

ث ث ٽذد ده ٽآد تج ثٹث ٱمة مٺهولی ثڅ هؾ ه ثتن هؾ طمظطدثنی هـ ث ده نیض تچ دیجوی و ش ٱمة مٺه نیظی ثنـجر ثی می

ثڂجڇ ١وین ثض تث و ٱذجص و دی تچی ده زمجد نیض هؾ ثنـجر زیدجن ځه ثڅ ٱمث زم تڂی ث ثتن و ث طٿ ځنی ٥ی ده ١وض مظپل می

آد تچی نث ده ٧ آنڂه زمجد جڇ ثنـجم زی. مدثی ځه كیی ث ثٱمجڇ هؾ تج ٱمه نجٽ٠ مجنه و ثو زم ث -9مإله

ٽجدل ؿذثد ثض وثؿخ ثض ١دص ځد هؾ دیود ٹظه و ثتن ٱمل زمثمڂجد و تج ت دڅ و ٱمل ث طڂمیل ځن و ثڅ ث١د نظدثن دڅ تج ده هؽ و مپض تج دیٺظ تج س ث مطی ٽج د دڅظن ثض ولی مجند هجڇ ثهثر ثتن مص تج دثی ثو ٽجدل طومل نیض ثتن ثهدثڇ

طڂمیل ٱمل نجةخ دچی و ځجٹی ثض. طدثن دثی می

اسرار، مناسک، ادله حج

416

ثڅ د مڂه ثض و ده څمجد ثتنڂه ندثز طدثنض مؼد -10مإله ٩دثٷ ځن و تج ٱملی تچ ث منجڂ ث ثنـجر ز كنجنله سی ث طنڄ د وٽض نجةخ څٹض و دٲث دثی د ممڂن ثض وثؿخ ثض د

دطی ځجٹی ثض ځه مج ث وٽض ث ثنـجم ز تث ٱمل نجةخ ١ثنـجر طڂلیٺض مٲو دجی و نی ثڅ دیود ٹظه و ث دڅظن دثی طڂمیل ٱمل ندمی ه نجةخ څٹض و ش مدٹټ ده دجڅض ٭جزث الر ثض

د ؿذثد ځن.٩دثٷ نجء زیق تڀ ث هؾ و ٱمة مٺه ځن نیض تٲنی -11مإله

مث زم طٿ د ٱمل دج٩ل نیض و ٹپ٨ طٿ وثؿخ ځه و د و ثڅ ٱ م طج ثتن ٩دثٷ ثنـجر ن د تڂتچ هثمن.

ثڅ وی ثظذجه و ٲی ځ و طپ٢ی نمد و دج ن -12مإله دجتظی 1مڂجد دظ و ش ده ثظذجز سی د دهخ وثتض ثدن زم

م ٲی ث نی ثنـجر ز و ثتن هڂم نجن تڀ څجو ځٺجه ز و و زٺظڅٹظن سی ث طڂمیل ٲی نی ؿجی ثض كنجنڂه ١ویوأ ٲیدن تج

2آمه. مدثی ځه هؾ دج٩ل د مجنن آنڂه ز و وٽدٷ ث كه -13مإله

د و ثظیجی و كه ث٥٪ثی طٿ ځن هـ طذتل ده ٱمة مٺه می میل ځن.وثؿخ ثض آد ث طڂ

ثڅ دود طٲم ث وثؿذجص هؾ تج ٱمه ث ددٷ ططیخ ثنـجر -14مإله ث هڂم دهخ ثطدٷ هجالص و ثهڂجم مظلٸ ثض:

زڅدنه ٱملی سی ث ثهثر ١وین دج٩ل ثض دتن مٲنی ځه ده هجح -1 وثؿذجص هؾ تج ٱمه مودح نیض.

ٲی. 14. وجةل دجح 1 ٲی. 14. وجةل دجح 2

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

417

تڀ ث ثنـجر ث كنجنله زیقثڅ وٽدٷ مٲ ث ٽذل ث وٽدٷ ٱٹجص -2زجی ثتن و ث ثنـجر ثه دج٩ل ثض و دٲ٦ی ث ١د ځه مٺ٢د وٽدٷ

څض ١وین ثض.ثڅ وثؿذجص ه څجنأ ٱی ٽدجد ث ددٷ ططیخ ثنـجر ث ١دطی -3

هؿی و سمپض دج دهخ ثهجتغ ځه دڅظن ده زمجد ططیخ ث١لی ٢د زمین مد زم آمه ثض ١وین ثض و ځه « الهؽ الهؽ»

طڂث الر نیض ولی ثڅ ؿذثد ططیذ هؿی و سمپض نذج الر ثض ؿذثد ځن مجنن طپ٢ی سی ث ٽدجنی ځه طڂث س ث ٽدجنی زڅ مپظی

و ٵیه سی ث هلټ تج طپ٢ی نث و ثڅ ث وی ٱ ٹثمدی تج نجثنی ث ثنـجر ث ١وین ثض كنجنڂه ١ویوأ ؿمیل دن ثؽ ثض ٩دثٷ هؾ

تجص ځ ٹمد: ځه ث آد ه٦ص سیر: می جنه ث سی ث طثی دلڂه ث ؿملأ (جتظه نیضد 1جتظه نیض مچ آنڂه ث وی ٹثمدی دج

ث نمجت ځه ١دص طٲم زم ١وین ثض ځه ٩دثٷ هؾ ث ٽذل كنجد می هلټ ثنـجر ز ولی ددٷ ثهظیج٧ ثض.

ثڅ نمج ٩دثٷ ث س ث ٩دثٹ ندثنه و تج ١وین دـج نیجوه تج -4سی ث ٩دثٷ دثنه دجتظی س ث ٩دثٷ څكه دج ٹج١لأ ٲی و طپ٢ی

زجةی دج ث آد څكه دج ٹج١لهطڂث ځن ځه ثنـجر نمج ٩دثٷ دٲ ض ولی سی ث ٩دثٷ ده زیق ١وین نیض س ثڅ ثڂجڇ ث ١دص ٱ دی

هجڇ ٲی تج دٲ ث آد ٹهمی ځه نمج ٩دثٷ ندثنه تج ٵل٨ دده آد ث ثڅ ٥من ٲی ثض دهخ ددثن و طڂث ٲی الر نیض څكه

وثتض دجت ٲی ث زج ځه نمج ث ددثن و ش ٲی ث ث زمجنـج ځه

.3091 م 506 2. ٹپیه ؽ 1

اسرار، مناسک، ادله حج

418

و ده ٩د ځلی ز وٽض تج آم څكه س ث ثٱمجڇ هؾ 1نمجنه طڂمیل ځ زج الر نیض. ٹهمی ځه نمج ٩دثٷ ٱمه ث ندثنه ددثن و طڂث څظه

ثڅ ٲی ث سی ث ٩دثٷ ثنـجر ثه وثؿخ ثض س ث ثنـجر ٩دثٷ -5و ثڅ نثنض و طڂث نڂ دهخ هتغ دج دنی ؿذثن 2طڂث ځن

و ش هلټ تج طپ٢ی ث ثنـجر ز و ثڅ زم طپ٢ی ځه طڂث ځن. 3ځن ولی كنجنله ثل ٩دثٷ ه و زند ده سجتجد نجنه ث وی هد تج نجثنی

دن ٱمج ثڅ هجڇ ٲی ثض دجتظی ده ٲی سثض دهخ ث٩دٻ ثوجٻن٢ٸ څظه كه ث4زجت ځه و ث ز ؿج ځه نجٽ٠ څثظه طڂمیل ځن

دد تج نه ولی ث لوج٫ آنڂه ثتن هتغ ن مٲظذی نث ض ځم الر ثض ثنو٢ج ؿجةی دج ځه ث ن٢ٸ ٩دثٷ څظه و مپظ٦جی ثهظیج٧ ثتن ثض ځه ز و ١دص څظن و نچظن ث ن٢ٸ ٩دثٷ ث طڂمیل و ش

ٲی ز و ش طڂث ځن و س ث ز تڀ و ځٲض نمج ٩دثٷ ثنـجر ث طڂمیل نمجت مچ ١دص هؽ و مپض تج ځه ٩ذٲج ځجٹی ثض ٩دثٷ

ث ز ؿج دده طڂمیل و ش ٲی ث طمجر ځن.و كنجنله س ث ثنـجر ٲی ثنض ځه ٩دثٷ ث طڂمیل نڂه دهخ ٽجٱه الر ثض ٲی ث س ث طڂمیل و طڂث ٩دثٷ مـث ثنـجر ثه و

طپ٢ی ث نی طڂث نمجت.

.3091 م 506 2. ٹپیه ؽ 1 دن ٱمج ث ه٦ص ١جٻ(ٯد. هؼب 2831 م 407 2. ٹپیه ؽ 2 ١جٻ(ٯد.٩دثٷ ذ مٲظذی ثض ث ه٦ص 63 دجح الشؼ. وجةل 3دن ٱمج ثض ځه ده ه٦ص ١جٻ(ٯد ٱ٣ ځر: ث ثوجٻ2824 م 404 2. من ال تو٦ه ثلٺپیه ؽ 4

می ٩دثٷ ځ و ش مٶدڇ ٲی ثتن میجد تج آم ځه مپثی ث ٩دثٷ ث ځم څثظه ٹمد: ی ث ٩دثٷ مٶدڇ ٲی ؟ ٹمد: ٩دثٷ ث طمجر ځن و ش ٲی ث طڂمیل نمجت څٺظم: س دڅ ٩دثٹ

ځن و ش ٲی ث ث دچی څٺظم: ٹٻ میجد ثتن و كیض؟ ٹمد: ثولی مپثی ٩دثٷ ځه و ومی ث١د ثل ٩دثٷ نه ثض.

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

419

ثڅ ٩دثٷ نجء ث سی ث جة ثٱمجڇ هؾ تج ٱمة مٺه ثنـجر ثه ٭جزث -6و ثڅ زم د نظدثنض تج ده مجٹص 1 ز ١دص دجتظی طڂث ځن

طدثن تج مڂل ثض دڅ دثی آد نجةخ دچی. ٹظه و نمی ه مثٱجص ططیخ ثض څكه و ث١دال ٽجٱة ځلی ثٱمجڇ هؾ و ٱم

ځه مد ن٠ ثض ١دص ؿهل تج هد تج نیجد دج مچ دٲ٦ی ث مدث مجنن نمج ٩دثٷ و وثؿذجص و ٱی و زملنین وٯ ده ٲی سی ث طڂمیل

٩دثٷ و ٩دثٷ هؾ سی ث هلټ تج طپ٢ی.مٲین ٽجٱة و ده ثظؼنجی نمج ٩دثٷ ٽذل ث طڂمیل دپیأ ثٱمجڇ ده ططیخ

مجن و دثی ؿذثد ططیخ دجتظی ثڅ لذج ثهثر ث ځنه مـث هجڇ ثهثر می دشد مچ آنڂه سدید مـ وٽض دیظ تج دثد دج وٽض ٱمل ددثز.

مد ؤثڇ ث دڇ ثهلل(د « الهؽ الهؽ»و دٲی زم نیض دج ث٩دٻ هڂم طمجمی مدثی ځه طڂث 2ضځه ٭جزث طمجمی ثٱمجڇ هؾ دده ث

همض و مپض ثض تڂجد دج مچ كن مدی ځه من٢د ثض. ثنو٢ج ؿجزجةی ځه ثض طپتم تج « الهؽ»و دجت طدؿه ثض ځه مد

طإی ٱمی نذج كه ؿهل ث وی ٽ٢د تج طپ٢ی تج ثظذجه و ٹثمدی و تج كه ؿجزل مپ٢ څنجزڂج ثض ولی لیل ز ٱلض تچ ٵیٱم دج څ

جمل ثو نی زض.« الهؽ»

ٲی نیض مچ » ث ه٦ص ٥ج(ٯد ثض ځه مد ؤثڇ و مطذه ٹمد: 512 4. كنجنڂه ځجٹی ؽ 1

دنجدثتن ثٱمجڇ سی ث ٲی ثتن هڂم ثولی ثض.« ٽذل ث ٩دثٷ نجءځن سی ث طثید؟ ٹمد: س: می جنه ث تجص می . كنجنڂه ؿمیل دن ثؽ ث ه٦ص ١جٻ(ٯد می2ن ش ٹمد څوزی ٱی ٽدجد مض دڇ ثهلل(د ین و څٺظ« جتظه نیض مچ ٹثمد ځه دج»

طثیتم سی ث ٽدجنی و دٲ٦ی څٺظن طثیتم سی ث می كیی دجٽی نچثظن ځه جتظأ طإی ثض و ثتن ؿ ثظنجی ده آتأ نٺی هؽ نیض دنجدثتن ثنو٢ج « هؿی نیض»مچ آنڂه ؿلد ثنثظه ددن ٹمد:

مپض مجلی تج هجلی تج وٽظی و تج ز هؽ و مپظی مدث هؽ دثز دد كه هؽ دثز دد كه هؽ و تچ دج.

اسرار، مناسک، ادله حج

420

كنجنله هجڇ ٱمه تج هؾ ث ثنـجر ٩دثٷ تج ٲی مٲو -15مإله ثڅ دثن طج آ وٽظ مٲو ثض دجت نجةخ دچی وثال وثؿخ ثض ١ذ ځن

ث ٩دثٷ طج س ث ٹ مجن د ثنـجر ز و ثڅ ده ٱلض هی٤ تج نٺج مٲو ثض ده زنچجر طنچی وٽض دجتظی د ٲی ث ثنـجر ز و ٩دثٹ ث نجةذ سی ث ثو ده ؿجی آو و ثڅ زم ٩دثٷ نجء دٱهة ثوض نجةخ

س ث ٲی ثنـجم ز. ١دطی ځه دثن س ث ثنـجر وثؿذجص ٱی ٽدجد ث ٩دثٷ و -16مإله

و ثض دجت سی ث ٱٹه ثنـجم ز و ٲی و هؾ و ٩دثٷ نجء مٲثض ثځظٺج ده زمجد ٩دثٷ هؾ سی ث ثڅ ٱ ٹپ٨ مجن ث ٩دثٷ هؾ

وٽدٹ ځه و ؿجی د ٲی و ٩دثٷ نجء ث ثنـجر ز تث طإی ٲی ث ٩دثٷ نجء ځجٹی نیض.

ث دود طٲم طٿ ځ و وٽظی ٹهمی ځه ثڅ ٩دثٷ نجء -17مإله طدثن ثنـجم ز كنجنله ٩دثٷ وثٯ ځه ٭جزث ځجٹی ثض كنجنڂه نمی

دن ٱمج ث ه٦ص ١جٻ(ٯد ثض ځه: ثڅ ث مدػپه زملدد ١ویوأ ثوجٻڅض هجلی ث دمی دج ٩دثٷ وثٯ د مر منض نهجه دد مر ده جندثه

ځه د وی هثر دد. ر دهثثد هنی زهظن ځهه ٩هدثٷ نهجء و ٭جزث مپ٢د ث١لی ث ثتن مه

ثنن دنهجدثتن نهذض دهه هیٲأ مٲهو ځهه ث ؿههض ؿههل تهج ث وثؿخ نمینیجد ٩دثٷ نجء ث ٹثمهد ځهه ثڅه ٩هدثٷ وثٯ ځهه دهه ٩تهټ ثولهی

ځجٹی ثض.ثڅ م٪جٷ و سض مپجر ثدثزیم دثی ٩دثٷ وثؿخ و نمج طنڄ -18مإله

دثزن ده ؿج جنی ځه ٩دثٷ مظوخ و نمج ث مید ؿجت نیض دثی ځځه ذ ثض ث ه٦ص آون و ثتن و مڂجد ځض ځنن كنجد

ثن ثتن ثض ځه ثولین ٱلی ث ځه ه٦ص ٽجةم(ٯد ثدث می»١جٻ(ٯد:

درسهایی از فقه سیاسی اسالم

421

ځن: ث١وجح نجٹلأ هـثالد و ٩دثٷ جنه ث ثظیج منجت ثٱدر می «: ن١جهذجد ٹت٦ه څث

.23786موم ١جٽی ه هده ٱلمیه ٽم