1939-1989. opowiem ci o wolnej polsce

1939-1989. Opowiem ci o wolnej Polsce

Materiały pomocnicze i scenariusze zajęć

1989

Program „Opowiem ci o wolnej Polsce” jest realizowany we współpracy z Urzędem Miasta Stołecznego Warszawy oraz Narodowym Centrum Kultury w ramach obchodów 70.Rocznicy Wybuchu II Wojny Światowej oraz 20. Rocznicy Odzyskania Wolności i Upadku Komunizmu.

Program współfinansowany jest ze środków Komisji Europejskiej w ramach Programu „Europa dla Obywateli” 2007- 2013


Materiały pomocnicze i scenariusze zajęć

1989

1939-1989. Opowiem ci o wolnej Polsce. Materiały pomocnicze i scenariusze lekcji

Autorzy: Adam Czetwertyński, Monika Koszyńska, Paweł Miakota, Małgorzata Osińska, Piotr Ulatowski. Przy opracowaniu publikacji autorzy korzystali z materiałów nadesłanych przez uczniów realizujących projekty w ramach programu „Opowiem ci o wolnej Polsce”

Korekta i redakcja: Daria Dziewięcka, Marianna Hajdukiewicz

Autorzy zdjęć: Erazm Ciołek, Corel, zdjęcia nadesłane przez uczniów realizujących projekty w ramach programu „Opowiem ci o wolnej Polsce”:

W publikacji wykorzystano zdjęcia nadesłane przez uczniów z: Gimnazjum nr 24 w Toruniu,Polskiej Szkoły w Minneapolis, USA; Szkoły Podstawowej w Czapurach; Gimnazjum nr 6 w Tarnowie;Szkoły Podstawowej w Jazgarce; Zespołu Szkół nr 6 w Chełmie; I Liceum Ogólnokształcącego im. Marcina Jadowity w Wadowicach; Zespołu Szkół w Narewce.

Opracowanie graficzne: rzeczyobrazkowe.pl

Wydanie I, ISBN 83-89240-52-1

Niniejsza publikacja odzwierciedla wyłącznie poglądy autorów, a Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za zawarte w niej informacje.

Opowiemy wam o wolnej Polsce

Jak uczyć o �� roku?

Scenariusze lekcji o �� roku

Jak Polak z Polakiem – słowo o obradach Okrągłego Stołu

Wiosna nasza! Wybory z czerwca �� roku

Obrady Okrągłego Stołu czy upadek muru berlińskiego – co jest prawdziwym symbolem końca komunizmu?

Przykłady projektów młodzieżowych o �� roku

O programach

SPIS TREŚCI

�

�

�

��

��

��

��

��

OPOWIEMY WAM O WOLNEJ POLSCE1939 i 1989 to daty wyjątkowo ważne dla historii naszego kraju. W tym roku obchodzimy dwie okrągłe rocznice: 70 lat upływa od wybuchu II wojny światowej, 20 od odzyskania wolności, czyli przemian 1989 roku. To świetny czas, żeby zwrócić uwagę młodych ludzi na wydarzenia tych lat. Ale opowiadając o przeszłości, pokażmy im również jej współczesny kontekst. Historia żyje w nowych pokoleniach, a takie tematy jak Związek Wypędzonych czy lustracja wciąż budzą wiele emocji, dzielą Polaków, dzielą też polityków. Wybór tekstów i scenariuszy lekcji, które dajemy wam do ręki pomoże przekazać uczniom nie tylko wiedzę, ale zachęci młodzież do głębszej analizy i perspektywicznego spojrzenia na wydarzenia 1939 i 1989 roku.

Zależy nam, aby prezentowane materiały były zachętą do omawiania wydarzeń historycznych nie tylko na lekcjach historii, ale również wiedzy o społeczeństwie, języka polskiego, godzinach wychowawczych czy nawet informatyki. Zaproponowane scenariusze lekcji pokazują wydarzenia historyczne, nie tylko poprzez pryzmat dat i faktów, ale także osobistych historii, postaw i współczesnego ich znaczenia.

Chcemy również przekonać do korzystania z nowych technologii. Dlatego w materiałach umieściliśmy przykłady filmów nakręconych przez uczniów i proponujemy prowadzenie lekcji w pracowniach internetowych.

Centrum Edukacji Obywatelskiej w związku z obchodami jubileuszowymi organizowanymi z okazji 70-lecia wybuchu II wojny światowej i 20-lecia obrad Okrągłego Stołu przygotowuje szereg działań edukacyjnych skierowanych do dzieci, młodzieży oraz ich dorosłych opiekunów – pedagogów, animatorów, bibliotekarzy. Zapraszamy młodych ludzi z całej Polski do udziału w projektach, których głównym celem jest odkrywanie, poznawanie i upowszechnianie wydarzeń historycznych, które rozegrały się w ich miejscowościach i regionie od wybuchu II wojny światowej do powstania III Rzeczpospolitej. Uważamy, że należy rozwijać w młodych ludziach pasję odkrywania historii.

Centrum Edukacji Obywatelskiej we współpracy z Muzeum Powstania Warszawskiego oraz Instytutem Pamięci Narodowej od 2007 roku realizuje program edukacyjny pt. „Opowiem ci o wolnej Polsce – spotkania młodzieży ze świadkami historii”. Celem programu jest przybliżenie młodym ludziom wydarzeń związanych z najnowszą historią Polski.

Prowadzone działania cieszą się bardzo dużym zainteresowaniem młodzieży i ich opiekunów z całej Polski, w tym także z placówek polonijnych. Bardzo serdecznie zapraszamy do udziału!

Daria Dziewięcka Marianna Hajdukiewicz

Koniec lat 80. XX wieku był jednym z najciekawszych okresów najnowszej historii Polski. Właśnie w tych latach rozegrały się ważne wydarzenia, którym towarzyszyły ogromne emocje i to właśnie wtedy – w końcu – nastąpił przełom, na który wszyscy czekali., Spowodował upadek komunizmu w Polsce, a następnie w całej Europie. Rok 1989 to czas rodzącej się nadziei na odmia-nę losu wszystkich Polaków, czas powtórnie obudzonego społe-czeństwa obywatelskiego, czas protestów i kompromisów oraz rodzącej się nowej klasy politycznej i nowego ustroju.

Okrągły Stół wciąż budzi emocjeDla świadków tamtych wydarzeń, to w ogóle nie jest historia. Dla nich Okrągły Stół, wybory 4 czerwca oraz powołanie rządu Tadeusza Mazowieckiego miały miejsce zaledwie wczoraj. Czuje tak wielu nauczycieli, ale trzeba być świadomym, że dla uczniów to już naprawdę są wydarzenia historyczne. Oni tego nie prze-żyli, nie mają prawa pamiętać. Dlatego bardzo ważne jest, żeby o narodzinach III Rzeczpospolitej opowiadać tak samo rzetel-nie i szczegółowo jak o wydarzeniach wcześniejszych. Przeprowadzane przed kolejnymi rocznicami tamtych wydarzeń badania opinii publicznej wykazują, że młodzi ludzie naprawdę niewiele, lub wręcz nic nie wiedzą o ostatnich latach komunizmu w Polsce. Nauczyciele wiedzą, jak bardzo ważny był to okres dla naszej ojczyzny i jak wydarzenia tamtych lat w dalszym ciągu wpływają na nasze życie publiczne. I skoro mają za zadanie kształcić i wychowywać świadomych obywateli, gotowych do podjęcia w przyszłości różnych ról społecznych, to muszą na-uczyć ich rozumieć lata 80. XX wieku w tzw. Polsce Ludowej.Wydarzenia 1989 roku możemy omawiać zarówno na lekcjach historii jak i wiedzy o społeczeństwie, bo był to rok społeczeń-stwa obywatelskiego w Polsce. Jednocześnie musimy sobie zdawać sprawę, że okres ten jest rozmaicie oceniany zarówno przez historyków, politologów jak i uczestników tamtych wy-darzeń. Ciągle słyszymy dyskusje na temat, czy Okrągły Stół to największe zwycięstwo Polaków czy też największa zdrada ideałów „Solidarności”, czy wolno i trzeba było negocjować z komunistami oraz czy polityka „grubej kreski” ogłoszona przez premiera Mazowieckiego była słuszną decyzją, czy też trucizną, która do tej pory drąży społeczeństwo.Trudno jest uczyć o tych czasach, tym bardziej, że większość bohaterów, o których powinniśmy uczniom powiedzieć żyje i często bierze udział w życiu publicznym. Media też za bardzo nie ułatwiają sprawy. Zbyt często szukają taniej sensacji, zbyt rzadko tłumaczą przeciętnemu obywatelowi meandry życia politycznego i społecznego. Dlatego to na nauczycielach spo-czywa odpowiedzialność – bycia rzetelnym źródłem wiedzy dla uczniów. Często jedynym!

Z perspektywy perspektywIstotne jest, pokazanie tego okresu z różnych perspektyw i punktów widzenia, nawet jeśli jest to trudne ze względu na własne poglądy polityczne. A teraz przejdźmy do konkretnych pomysłów na to jak uczyć o 1989 roku. Nie da się o nim mówić bez wcześniejszego omówienia strajków 1980 roku, powstania NSZZ „Solidarność”, stanu wojennego i decyzji Michaiła Gorbaczowa o pierestrojce oraz jej konsekwencjach dla całego bloku państw satelickich. Wydarzenia te i ich bohaterowie to w znakomitej większości ci sami aktorzy, którzy odegrali najważniejsze role w 1989 roku.Ale do rzeczy: pierwsze wydarzenie, które wpłynęło na wszyst-kie następne, to decyzja władz komunistycznych o podjęciu negocjacji ze stroną solidarnościową i rozmowy w Magdalence pod Warszawą. Zacznijmy od przedstawienia faktów dotyczących tego wy-darzenia, tj. kto brał w nim udział po obu stronach, potem spróbujmy, razem z uczniami, sporządzić graficzne przedsta-wienie przebiegu rozmów i ich ustaleń, za pomocą tzw. drzew-ka decyzyjnego. Ćwiczenie to może przybrać charakter tzw. political/historical fiction, gdyż uczniowie mogą podać różny od rzeczywistego przebieg wydarzeń. Taki eksperyment warto przeprowadzić, bo jego podsumowanie daje szanse na wyja-śnienie, dlaczego doszło do rozmów Okrągłego Stołu i dlaczego miały one taki kształt jaki miały.

Obrady dwóch stronKolejne chronologicznie wydarzenie to same obrady Okrągłego Stołu. Uczniowie mogą obejrzeć jeden z filmów dotyczących tego wydarzenia, które ostatnio ukazały się na polskim rynku lub innych wydawnictw, w których znajdują się portrety i bio-

JAK UCZYĆ O �� ROKU?

6

gramy głównych uczestników, np. trzytomowe wydawnictwo Ośrodka Karta p.t. Słownik biograficzny 1956-89. Opozycja w PRL, pod redakcją Jana Skórzyńskiego. Warszawa 2000-2006., czy też wydawnictwo Biblioteki Gazety Wyborczej/Oficyny Imbir, p.t. Dekady 1985-1994 autorstwa Piotra Kendziorka i Dominiki Wielowieyskiej, do której dołączona jest płyta audio z tekstami najważniejszych wystąpień publicznych z tego okresu. Świet-nym ćwiczeniem intelektualnym, które pozwoli uczniom „wejść w buty uczestników” Okrągłego Stołu, będzie metoda zwana analizą perspektyw. Wiadomo, że w obradach Okrągłego Stołu brały udział dwie strony: koalicyjno-rządowa i solidarnościowo-

opozycyjna. Podzielmy uczniów na dwie grupy i poprośmy, aby używając poniżej zamieszczonych tabeli wymienili wszystkie ar-gumenty, których używały podczas negocjacji obie strony. Każ-da grupa zajmie się jedną z nich. Przed przydzieleniem grupom konkretnego stanowiska, warto podczas dyskusji zorientować się, jak rozkładają się sympatie uczniów i jeśli to możliwe tak przydzielać zadania, aby uczniowie, którzy sympatyzują z daną stroną obrad musieli znaleźć argumenty drugiej ze stron. Wtedy to ćwiczenie rzeczywiście rozwija krytyczne myślenie i pozwala głębiej zrozumieć mechanizm ścierania się poglądów podczas tego historycznego wydarzenia.

Postaci kluczoweNiezbędne jest zaznajomienie uczniów z podstawowymi ustale-niami Okrągłego Stołu i jego następstwami, a szczególnie z wy-walczonym kompromisem dotyczącym wyborów z 4 czerwca ‘89. Dla tych, którzy pamiętają ten kompromis, który pozwolił na pierwsze po ponad 40 latach wybory parlamentarne, których wynik nie był z góry przesądzony, był wydarzeniem epokowym, ale uczniowie wcale nie muszą czuć tak samo. Nie muszą rozu-mieć, czym był dla Polski Sejm, w którym 35 procent posłów było członkami opozycji, jeszcze do niedawna postrzeganej przez wła-dze PRL jako środowisko przestępców i wichrzycieli, a odrodzony Senat w całości stanowili senatorowie nie związani z dotychcza-sowym, skompromitowanym komunistycznym układem.Osoby, które dobrze pamiętają kampanię prowadzoną przez Komitet Obywatelski przy Lechu Wałęsie przed wyborami 4 czerwca ciągle jeszcze podchodzą do tego czasu z ogromnym sentymentem, wręcz wzruszeniem i poczuciem, że brało się udział w czymś wielkim, że miało się wpływ na kształtowanie nowej historii naszego kraju, ale jak to przekazać uczniom, żeby nie być posądzonym o egzaltację i patos? Tu znowu warto posłużyć się materiałem wizualnym, fragmentami kronik fil-mowych, czy innych edukacyjnych filmów dokumentalnych (np. filmem dołączonym do publikacji Fundacji „Instytut Lecha Wa-łęsy”– Drogi do wolności. Drogi do wspólnej Europy, pod redakcją Jerzego Eislera, Warszawa 2008). Istnieje również spory zbiór

Stanowisko strony koalicyjno-rządowej Argumenty na poparcie tego stanowiska

1.2.3.

ANALIZA PERSPEKTYW

Stanowisko strony solidarnościowo-opozycyjnej Argumenty na poparcie tego stanowiska

1.2.3.

ANALIZA PERSPEKTYW

materiałów źródłowych, np. plakatów i ulotek wyborczych., które można znaleźć choćby w internecie.Uczniom koniecznie trzeba przedstawić postaci kluczowe dla rodzącego się w Polsce nowego systemu politycznego - takie jak premier Tadeusz Mazowiecki szef rządu wybranego w sierp-niu ’89, a także inni przedstawiciele opozycji, którzy zasiedli w ławach tzw. Sejmu Kontraktowego. Wśród nich na pewno warto jest przybliżyć sylwetki: Henryka Wujca, Jana Marii Ro-kity, Janusza Onyszkiewicza, Adama Michnika, Jacka Kuronia, Jana Lityńskiego, Jana Olszewskiego czy Bronisława Geremka. Ważne jest to z przynajmniej dwóch powodów: wszyscy wy-mienieni wyżej politycy byli czynnymi opozycjonistami w latach 70. i 80., znakomita większość z nich, poza tymi, którzy już nie żyją, w dalszym ciągu bierze udział w życiu publicznym, pełniąc w nim różne funkcje.

Wydarzenia niezwykłeNie wolno pominąć milczeniem 19 lipca 1989 roku, kiedy to Zgro-madzenie Narodowe wybrało na prezydenta Polski przewagą jednego głosu generała Wojciecha Jaruzelskiego. To chyba najtrudniejsze do wyjaśnienia uczniom wydarzenie tego roku. Z drugiej strony pokazuje ono jak nowo wybrany Sejm od same-go początku przestrzegał demokratycznych procedur, mimo, że przez długie lata były w polskim społeczeństwie zabijane – za wszelką cenę i wszelkimi sposobami.

Jak uczyć o 1989 roku? 7

8

Jeszcze co najmniej dwa wydarzenia z tego niezwykłego roku powinniśmy omówić, a przynajmniej wspomnieć o nich naszym uczniom, gdyż ich echa cały czas do nas powracają. Pierwsze z nich to tzw. plan Balcerowicza, czyli opracowanie przez profesora Leszka Balcerowicza, mianowanego przez premiera Mazowieckiego wicepremierem i ministrem finansów - planu, który pozwolił Polsce na wyjście z tragicznej sytuacji gospo-darczej, w której się znalazła w latach osiemdziesiątych XX w. i wprowadzenie mechanizmów rynkowych. Korzystając z inter-netu uczniowie łatwo mogą znaleźć informacje dotyczące cen i „galopującej” inflacji, której ofiarą padło całe społeczeństwo w 1989 r. i na początku lat 90. Pokazanie lawinowego wzro-stu cen i porównanie ich z przeciętnym wynagrodzeniem, jakie otrzymywali wtedy Polacy działa na wyobraźnię i pozwoli uczniom zrozumieć, dlaczego plan Balcerowicza był jedynym wyjściem. Niezwykle bolesnym, ale najlepszym. Można też poprosić uczniów, aby przeprowadzili wywiady z członkami swoich rodzin i wypytali ich o to jak wyglądało słynne „zaci-skanie pasa”. Rodzice z pewnością pamiętają, jaki był pierwszy skutek tzw. uwolnienia cen, kiedy na rynku brakowało dokładnie wszystkiego, jak powoli zaczynały zapełniać się sklepowe półki, a ceny towarów były kosmicznie wysokie.Drugie wydarzenie, które miało przełomowe znaczenie dla więk-szości Polaków, nie tylko tych w kraju, ale również za granicą to zmiana nazwy Polski z Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej na Rzeczpospolitą Polską. Tę uchwałę, Sejm podjął na posiedzeniu 29 grudnia 1989 roku. Był to gest symboliczny, ale niezwykle ważny, gdyż dał sygnał całemu światu, że w Polsce skończył się komunizm i kraj odzyskał suwerenność.

Powody do dumyChyba każdy nauczyciel w Polsce zdaje sobie sprawę, ale dla porządku lepiej przypomnieć, że nie można mówić o polskim roku ’89 bez przywołania tego, co w tym czasie działo się w całym tzw. bloku socjalistycznym. Że to Polacy zainicjowali zmiany, które doprowadziły do upadku komunizmu w Europie, że to nasza „Solidarność” dała przykład Czechom, Węgrom, czy też Niemcom, jak przeprowadzić bezkrwawą rewolucję – to są powody do dumy. Te kilka pomysłów i uwag pomoże uświadomić uczniom, że gdyby wydarzenia roku 89. potoczyły się w Polsce inaczej to oni – młodzież XXI wieku mogliby nie mieć tych wszystkich rzeczy, bez których nie potrafią się obejść. Od wolności słowa począw-szy, na markowym sportowym obuwiu kończąc.

Autorka: Monika Koszyńska

SCENARIUSZE LEKCJIO �� ROKU

10

JAK POLAK Z POLAKIEM � SŁOWO O OBRADACH OKRĄGŁEGO STOŁU�

CELE LEKCJI: przedstawienie organizacji obrad Okrągłego Stołu wyjaśnienie pojęcia: Okrągły Stół poznanie celów obu stron zasiadających do wspólnych rozmów w lutym 1989 r. omówienie

najważniejszych postanowień Okrągłego Stołu uświadomienie znaczenia rozmów w 1989 r. między opozycją, a stroną rządową dla Polski doskonalenie umiejętności pracy z tekstem oraz pracy w grupie.

Metody i formy pracy: analiza tekstów źródłowych praca w grupach element wykładu elementy dramy.

Pomoce dydaktyczne: mini-słowniczek pojęć opracowany przez nauczyciela arty pracy przygotowane przez nauczyciela (załączniki nr 2-5).

Czas: 2 godziny lekcyjne

Uwagi dotyczące prowadzenia lekcji:Lekcja powinna być przeprowadzona w klasie, która poznała już elementy dramy oraz ma pozytywne doświadczenie pracy w zespole.

Przebieg zajęć:1. Nauczyciel, w krótkim wprowadzeniu, sygnalizuje uczniom,

iż temat zajęć dotyczy sytuacji bez precedensu. W 1989 roku, pierwszy raz polska opozycja solidarnościowa, ramię w ramię, wystąpiła oficjalnie w dialogu z ówczesną władzą. Nauczyciel opowiada uczniom o genezie Okrągłego Stołu. Tłumaczy uczniom, że wobec niepowodzenia tzw. kontrolo-wanej liberalizacji gen. Jaruzelski i jego ekipa zaczęli myśleć o tym, by uwiarygodnić swą politykę poprzez porozumienie z umiarkowaną częścią ,,Solidarności”. Komuniści oceniali, że

opozycja jest słaba, podzielona i pozbawiona wpływów spo-łecznych. Przekonanie to umocnił przebieg strajków, które na przełomie kwietnia i maja oraz w sierpniu 1988 r. wybuchły w kilku miastach pod hasłami legalizacji ,,Solidarności”. (nauczyciel może wspomnieć o strajku w kopalni Manifest Lipcowy, który rozprzestrzenił się na inne kopalnie oraz o strajkach w Szczecinie i Gdańsku oraz o reakcji władz: o telewizyjnym wystąpieniu ministra spraw wewnętrznych, gen. Czesława Kiszczaka, który zagroził wprowadzeniem godziny milicyjnej). Nauczyciel opowiada uczniom, że po-mimo zaangażowania przywódców związku protesty nie rozszerzyły się na cały kraj. Jednak wobec groźby nowego, spontanicznego wybuchu strajków, władze zdecydowały się na negocjacje z opozycją. Nauczyciel mówi, że w sierpniu 1988 r. rząd oficjalnie wysunął propozycję zorganizowania rozmów Okrągłego Stołu, którą w zamian za obietnicę wy-gaszenia strajków skierował do ,,Solidarności”. W zależności od tempa pracy danej klasy nauczyciel może opowiedzieć uczniom, iż sformułowania ,,okrągły stół” jako pierwszy użył gen. Wojciech Jaruzelski podczas VII Plenum KC PZPR w VI 1988 r. Następnie wspomina uczniom, iż propozycja rozmów wywołała gwałtowne sprzeciwy członków partii i OPZZ, ale gen. Jaruzelski zdołał przeforsować swoje stanowisko, usu-wając z kierownictwa PZPR większość przeciwników porozu-mienia z opozycją. Zwraca uwagę uczniów na fakt, iż oferta komunistów trafiła na podatny grunt w szeregach opozycji. Stojący na czele Krajowej Komisji Wykonawczej Lech Wałęsa oraz jego doradcy – wywodzący się z kręgów dawnego KOR oraz środowiska Klubu Inteligencji Katolickiej – uważali, że rozmowy z komunistami są jedyną możliwa drogą do legali-zacji związku i prawdziwej demokracji. Nauczyciel na koniec tej części zajęć prosi uczniów, aby zapisali w zeszytach, iż wszystkie kwestie związane z rozpoczęciem obrad Okrągłe-go Stołu ustalono 27 stycznia 1989 r., na spotkaniu Lecha Wałęsy z gen. Kiszczakiem w podwarszawskiej Magdalence, ośrodku rządowym, należącym do MSW.

2. Nauczyciel wyjaśnia uczniom określenie Okrągły Stół. W tym celu odwołuje się do minisłowniczka (materiał pomocniczy nr 1). Prosi uczniów o uważne przeczytanie różnych opisów, Okrągłego Stołu, a chętnych uczniów o skomentowanie wła-snymi słowami tego pojęcia.

3. Następnie nauczyciel prosi, aby dwaj wybrani wcześniej uczniowie, mający talent aktorski odczytali na głos treści za-warte w materiale ,,Kto i z czym do Stołu?” dotyczące celów,

Scenariusze lekcji po 1989 roku 11

jakie przyświecały obu stronom obrad. Jeden uczeń przybliża klasie informacje o stronie rządowej, drugi o opozycji (mate-riał pomocniczy nr 2).

4. Nauczyciel sygnalizuje uczniom, że sam mebel – okrągły stół, który ustawiono w pałacu Rady Ministrów – obecnym Pałacu Prezydenckim na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, miał znaczenie symboliczne. Przy nim miały miejsce jedy-nie: uroczyste spotkanie rozpoczynające rozmowy w dniu 6 II 1989 r. i zamykające całość obrad podpisanie porozumień 5 IV tego samego roku. Wspomina, iż najistotniejsze kwestie sporne rozstrzygnięto, poza oficjalnymi zespołami, w trakcie poufnych spotkań kierownictw wszystkich delegacji, które najczęściej odbywały się w Magdalence. W toczonych tam rozmowach uczestniczyły w sumie 42 osoby. Następnie wskazuje uczniom kwestie sporne, pomiędzy opozycją, a stroną rządową: m.in. nową ordynację wyborczą do Sejmu, koncepcję drugiej izby parlamentu czy też powołanie w miej-sce istniejącej Rady Państwa, urzędu Prezydenta.

5. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na fakt, iż wśród uczestni-ków obrad Okrągłego Stołu wyłoniono trzy zespoły robocze: do spraw gospodarki i polityki społecznej, któremu przewodniczyli Władysław Baka i Witold Trzeciakowski; do spraw pluralizmu związkowego, któremu przewodniczyli Tadeusz Mazowiecki i Ro-muald Sosnkowski oraz do spraw reform politycznych, któremu przewodniczyli Bronisław Geremek i Janusz Reykowski. Następ-nie dzieli połowę klasy na dwie grupy: reprezentantów strony rządowej i opozycji. Każdej grupie nauczyciel przydziela zadania oraz materiały pomocnicze (materiał pomocniczy nr 4). Jedno-cześnie nauczyciel uczula uczniów, że ze względu na ograniczo-ny czas, jaki będą mieli na wykonanie zadania, powinni podzielić się pracą tak, aby każdy członek zespołu mógł uczestniczyć w jego wykonaniu. Po zakończeniu pracy każda z grup zasiada przy wspólnym stole, ustawionym wcześniej przez nauczyciela na środku sali. Rozpoczyna się symulacja obrad – prezentowanie stanowiska obu stron w kwestii powołania urzędu Prezydenta i jego kompetencji, kwestii utworzenia Senatu oraz opracowania zasad ordynacji wyborczej. Prosi uczniów, aby uważnie słuchali tego, o czym będą mówić ich koledzy.

6. Nauczyciel omawia organizację obrad. Uświadamia uczniom, iż reformy wymagały wszystkie dziedziny życia społecznego. W związku z tym powołano także stoliki: ekologiczny, rolniczy, kultury, nauki i oświaty. Poszczególne stoliki powoływały tzw. podstoliki, a te wyłaniały czasem zespoły robocze. Piętrzyły się podczas obrad załączniki, ustalenia, stanowiska. Przez Pałac Namiestnikowski przewijali się doradcy specjaliści – prawie 500 osób.

7. Następnie nauczyciel tym uczniom, którzy nie brali udziału w obradach na temat kompetencji prezydenta, zleca do wy-konania zadanie, polegające na symulacji obrad zamykających wspólne rozmowy pomiędzy stroną rządową, a opozycją. Zadanie opatrzone instrukcją (załącznik nr 4) dotyczy zapre-zentowania uzgodnionych postanowień. Pozostałych uczniów prosi, aby uważnie słuchali tego, co będą referowali ich koledzy oraz aby najważniejsze postanowienia zapisali w zeszytach.

8. Zwracając uwagę uczniów na fakt, iż wydarzenie, jakim były rozmowy Okrągłego Stołu po dziś dzień rozpala emocje i budzi głębokie kontrowersje, nauczyciel rozdaje uczniom materiał pomocniczy, zawierający różne opinie na temat ob-rad strony rządowej z opozycją od II do IV 1989 oraz wyniki sondażu oceniającego owe rozmowy z perspektywy 20 lat, przeprowadzonego przez CBOS w I 2009 r. (materiał pomoc-niczy nr 5 ). Następnie mówi o tym, że dla jednych Okrągły Stół jest synonimem zdrady narodowej, a dla innych stanowi świadectwo roztropności Polaków, dzięki której możliwe sta-ło się bezkrwawe przejście z PRL do III Rzeczpospolitej.

9. Podsumowując lekcję nauczyciel prosi o dokończenie przez uczniów zdań:

Na dzisiejszych zajęciach najważniejsze dla mnie było….Na dzisiejszych zajęciach najciekawsze dla mnie było….Na dzisiejszych zajęciach najbardziej zaskakujące/ trudne było….

Zadanie domoweJako pracę domową nauczyciel proponuje uczniom napisanie własnej opinii na temat: ,,Czym było porozumienie kierownic-twa ,,Solidarności” z władzami w latach 1988-1989, którego symbolem stał się Okrągły Stół. Na kolejnych zajęciach na-uczyciel może przeprowadzić głosowanie w klasie: czy obrady Okrągłego Stołu były korzystne dla Polski? Czy uczniowie oceniają je jako intrygę władz, w którą dały się wciągnąć elity opozycyjne?

MATERIAŁ POMOCNICZY NR �MINI-SŁOWNICZEK POJĘĆ

Komitet Obywatelski – działająca w latach 1988-1992 re-prezentacja środowisk solidarnościowych przy Lechu Wałęsie. Komitet został powołany w celu przygotowania strony opo-zycyjnej do rozmów okrągłego stołu. Skupiał intelektualistów i działaczy opozycyjnych popierających linię polityczną Wałęsy.

Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ) – utworzona w 1984 r. centrala związkowa do 1990 r. grupują-ca oficjalne związki zawodowe, które powstały po delegalizacji ,,Solidarności”,. OPZZ było podporządkowane PZPR. Na czele Porozumienia stał Alfred Miodowicz.

Opozycja (z łac.) – ugrupowanie lub grupa ugrupowań, w szcze-gólności partii politycznych, przeciwstawiających się polityce rządu, nie tworzących rządu i dążących do przejęcia władzy.

Związek zawodowy – organizacja zrzeszająca pracowników, stawiająca sobie za cel ochronę ich interesów.

Negocjacje – sposób osiągania porozumienia przez strony o sprzecznych interesach. W negocjacjach dąży się do znale-zienia takiego rozwiązania konfliktu, które byłoby maksymalnie zadawalające dla wszystkich uczestników sporu.

Partia polityczna – organizacja, której celem jest zdobycie i sprawowanie władzy państwowej, po to, aby realizować swój program polityczny.

Cenzura – urzędowa kontrola różnych rodzajów wypowiedzi (książki, gazety, filmy, programy telewizyjne i radiowe) pod względem ich zgodności z ideologią głoszoną przez władzę.

Nomenklatura – zasada nomenklatury polegała na tym, że wszystkie ważniejsze stanowiska w państwie były niedostępne dla ludzi, których partia – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR) – nie akceptowała.

Obrady okrągłego stołu – rozmowy między przedstawicielami opozycji, związanymi z ,,Solidarnością”, a reprezentantami obo-zu władzy prowadzone 6 II – 5 IV 1989 r. w Warszawie i rzą-dowej willi w Magdalence. W intencji kierownictwa partyjnego, które było inicjatorem obrad, okrągły stół miał uwiarygodnić reformy systemu , pozwalając PZPR zachować dominującą pozycję. Bezpośrednimi efektami negocjacji były: legalizacja ,,Solidarności” oraz częściowo wolne wybory 4 VI 1989 r., a na-stępnie powstanie rządu Tadeusza Mazowieckiego.

Termin Okrągły Stół – oznaczał rozmowy między przedstawi-cielami nielegalnej wówczas ,,Solidarności”, a reprezentantami obozu rządzącego, związanymi z PZPR. W obradach uczestni-czyli też przedstawiciele Kościoła, a także działacze OPZZ.

Zalążkowy Okrągły Stół – spotkanie w willi MSW przy ulicy Zawrat w Warszawie 15 IX 1988 r., przygotowujące organiza-cję właściwych obrad, kiedy gen. Kiszczak podejmował Lecha Wałęsę oraz prezesa KIK, prof. Andrzeja Stelmachowskiego, a towarzyszył im ks. Alojzy Orszulik.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR �,,KTO I Z CZYM DO STOŁU?”

UCZEŃ NR � (zapowiada, jak konferansjer podniośle, głośno)Głównymi uczestnikami obrad ze strony rządowej byli:Minister Spraw Wewnętrznych – gen. Czesław KiszczakPrezes Narodowego Banku Polskiego – Władysław BakaMinistrowie: Aleksander Kwaśniewski i Stanisław CiosekDziałacze partyjni: Janusz Reykowski, Kazimierz Cypryniak, Andrzej GdulaSzef OPZZ – Alfred Miodowicz

UCZEŃ NR � (zapowiada, jak konferansjer podniośle, głośno)Głównymi uczestnikami obrad ze strony opozycyjno-soli-darnościowej byli:Jacek Kuroń, Adam Michnik, Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek, Władysław Frasyniuk, Andrzej Stelmachowski, Lech Kaczyński, Zbigniew Bujak

OBAJ UCZNIOWIE – wspólnieSzefami delegacji obu stron byli odpowiednio: ze strony rządo-wej - gen. Czesław Kiszczak, ze strony opozycji – Lech Wałęsa

UCZEŃ NR �, jako rzecznik strony rządowejNaszym dalekosiężnym celem było wmontowanie opozycji w istniejący system polityczny państwa, który uległby pewnym, dość istotnym zmianom, lecz w dalszym ciągu pozostałby sys-temem niedemokratycznym

UCZEŃ NR �, jako rzecznik opozycjiNaszym dalekosiężnym celem była radykalna zmiana ustroju politycznego Polski z komunistycznego na ustrój demokracji parlamentarnej, w stylu zachodnim. Najważniejszym zaś celem bezpośrednim była dla naszej strony legalizacja ,,Solidarności” i ściśle z tym związane zniesienie obowiązującego od czasów stanu wojennego zakazu istnienia więcej niż jednego związku w zakładzie pracy.

12

MATERIAŁ POMOCNICZY NR �SYMULACJA OBRAD PRZY STOLIKU POLITYCZNYM

ZADANIE DLA GRUPY REPREZENTUJĄCEJ OPOZYCJĘKROK IWyobraźcie sobie, że jesteście przedstawicielami strony opozy-cyjno-solidarnościowej i zasiadacie w zespole obradującym przy stoliku politycznym. Pamiętajcie, że to przy tym stoliku decy-dowano o sprawach ustrojowych, kompetencjach prezydenta, ordynacji wyborcza oraz utworzeniu Senatu.

KROK IIPrzeczytajcie uważnie informacje dotyczące stanowiska oraz taktyki argumentowania własnego zdania w powyższych kwe-stiach, będących przedmiotem obrad ze stroną rządową.

KROK IIINastępnie podzielcie się zagadnieniami poruszanymi przy tym stoliku, wybierzcie swojego przewodniczącego, ustalcie kolejność wypowiedzi oraz ich treść, aby potem zasiąść przy ,,klasowym stole obrad” i skutecznie bronić stanowiska strony, którą reprezentujecie.

Na przygotowanie macie 15 minut

STANOWISKO OPOZYCJI celem priorytetowym była legalizacja ,,Solidarności” dzielenie się władzą w początkowej fazie obrad nie leżało

w sferze zainteresowań opozycji przedstawiciele opozycji odrzucili propozycję wspólnego

wejścia z przedstawicielami PZPR na listę krajową w wybo-rach do Sejmu

nie ułożono wspólnej deklaracji wyborczej opozycji i władz do Sejmu

domaganie się wolności słowa o druku domaganie się wolnych wyborów do Senatu postulowanie, aby Sejm mógł przełamywać ewentualne

veto senackie większością dwóch trzecich głosów zgoda na sześcioletnią kadencję prezydenta wybieranego

przez Zgromadzenie Narodowe zgoda na to, że nowo wybrani posłowie i senatorowie opra-

cują konstytucję, która wprowadzi pełną demokrację konieczność wprowadzenia zmiany prawa o stowarzyszeniach

ZADANIE DLA GRUPY REPREZENTUJĄCEJ STRONĘ RZĄDOWĄKROK IWyobraźcie sobie, że jesteście przedstawicielami strony rządo-wej i zasiadacie w zespole obradującym przy stoliku politycz-nym. Pamiętajcie, że to przy tym stoliku decydowały się sprawy ustrojowe, kompetencje prezydenta, ordynacja wyborcza oraz kwestia utworzenia Senatu.

KROK IIPrzeczytajcie uważnie informacje dotyczące stanowiska oraz taktyki argumentowania własnego zdania w powyższych kwestiach, będących przedmiotem obrad ze stroną opozycyj-no-solidarnościową.

KROK IIIPodzielcie się zagadnieniami poruszanymi przy tym stoliku, wybierzcie swojego przewodniczącego, ustalcie kolejność wypowiedzi oraz ich treść, aby potem zasiąść przy ,,klasowym stole obrad” i skutecznie bronić stanowiska strony, którą repre-zentujecie.

Na przygotowanie macie 15 minut

STANOWISKO STRONY RZĄDOWEJ propozycja, aby przedstawiciele ,,Solidarności” wystąpili

wspólnie z działaczami PZPR z listy krajowej druga izba parlamentu powinna składać się z przedstawicieli

mianowanych przez prezydenta na wniosek zarówno ,,Soli-darności”, jak i partii obozu rządzącego

forsowanie zasady wybierania po dwóch senatorów z każ-dego województwa, niezależnie od liczby jego ludności. Przekonanie o zwycięstwie w województwach z mniejszymi ośrodkami miejskimi

prezydent posiadający szerokie kompetencje, jako gwaran-cja zachowania wpływów formacji komunistycznej w Pol-sce. Kandydatem miał być gen. Wojciech Jaruzelski

prawo veta ustawodawczego oraz możliwość rozwiązywa-nia parlamentu przez prezydenta

mandaty w wyborach do Sejmu z góry podzielone na kilka grup – 65 % miejsc w Sejmie zarezerwowanych dla kandydatów wywodzących się z partii i stronnictw obozu rządzącego


14

MATERIAŁ POMOCNICZY NR �POSTANOWIENIA KOŃCOWE

Waszym zadaniem będzie wygłoszenie przy ,,klasowym stole’’ najważniejszych postanowień kończących obrady Okrągłego Stołu. Każdy z was wygłasza jedno z proponowanych poniżej postanowień. Wybrany spośród was uczeń odczytuje wstępny fragment porozumienia z 1989 r.Pamiętajcie o odpowiedniej formie gramatycznej wygłaszanego tekstu. Zastanówcie się, w jaki sposób przedstawiłby owe poro-zumienia przedstawiciel opozycji, a w jaki reprezentant strony rządowej?

I. Po latach kryzysu gospodarczego i konfliktów politycznych Polska stoi przed wielkim zagrożeniem, ale i wielką szansą. W obronie przed kryzysem i w działaniach na rzecz reform Polacy mogą i powinni się porozumieć. Podstawą porozumie-nia są zasady przyszłego systemu politycznego, wypływające z niezbywalnego prawa obywateli do życia w państwie, które w pełni urzeczywistnia suwerenność narodu.

II. Jednym z najważniejszych ustaleń Okrągłego Stołu było utworzenie Senatu oraz zgoda na kontraktowe wybory do Sej-mu, w którym 65 % miejsc zarezerwowano dla PZPR, ZSL i SD oraz prokomunistycznych organizacji katolickich – PAX, UCHS i PZKS. O pozostałe 35 % miejsc, czyli 161 mandatów mieli wal-czyć w wolnych wyborach kandydaci bezpartyjni.III. Wprowadzono wolność słowa, zniesiono cenzurę, a opozy-cja otrzymała dostęp do mediów.IV. Zapowiedziano wprowadzenie wolnego rynku oraz zrówna-nie własności państwowej z prywatną.V. Zagwarantowano wolność powoływania i działalności partii politycznych i związków zawodowych.VI. Podjęto decyzję o zmianie prawa o stowarzyszeniach, co umożliwiało rejestrację ,,Solidarności”.

1 Na podst. Paula Podogoni, Okrągły Stół, czyli polski Rubikon, Prószyński i s-ka, Warszawa 20092 Z.Bujak, Aksamitny szturm na Bastylię, ,,Gazeta Wyborcza”, 16 II 1999 r., cyt. za Mikołaj Gładysz, Czasy współczesne, Historia klasa III, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk 2002, s. 194-1953 op.cit., Spór o Polskę 1989-1999, Wybór tekstów prasowych, oprac. P. Śpiewaka, Warszawa 2000

MATERIAŁ POMOCNICZY NR �OPINIE NA TEMAT TEGO CZYM BYŁ OKRĄGŁY STÓŁ

„W Magdalence wyczułem grę, by co bardziej radykalnych dzia-łaczy ,,Solidarności”, mniej ugodowych – złagodzić. Już dobór uczestników sam o tym świadczył.(…) A potem nastąpiła najbardziej haniebna chwila. Na stanowi-sko prezydenta zaproponowano dwie kandydatury: Kiszczaka i Jaruzelskiego. Jak można było na posiedzeniu KKW ,,Solidar-ności” w ogóle brać pod uwagę te kandydatury na najwyższy urząd w państwie.”Alojzy Pietrzyk – przedstawiciel strony opozycyjno-solidarnościowej

„Okrągły Stół był zwycięstwem rozsądku. Udało się przy tym symbolu zebrać mocno zwaśnione, zantagonizowane strony. Okrągły Stół umożliwił bezkrwawe przekazanie władzy i bezre-wolucyjną zmianę ustroju”

Opinia gen. Czesława Kiszczaka

„Strategicznym celem kierownictwa partii było uzyskanie w Pol-sce i za granicą nowej legitymacji dla własnych rządów. Ceną miała być jakaś forma legalizacji opozycji. (…) Role decydującą odegrała gotowość ekip – Jaruzelskiego i Wałęsy – do rozmawia-nia. Tylko każdy z nich rozumiał inaczej sens i cel tych rozmów.”

Opinia Adama Michnika

„Dzisiaj można myśleć, że wiele rzeczy byliśmy w stanie zrobić inaczej. A ja powiem Pani, że nic więcej, nic mądrzej, nic szybciej nie dało się zrobić. Nie byliśmy w stanie nic więcej zrobić, nie by-liśmy przygotowani do rządzenia. Osiągnęliśmy i tak maksimum tego, co było możliwe.”1

Opinia Lecha Wałęsy

„Umowa Okrągłego Stołu oznaczała całkowitą przebudowę ustroju państwa. Naród odzyskiwał suwerenność. Wynegocjo-wane przy stole obrad nowe instytucje władzy – Senat, urząd prezydenta – stały się składnikiem ustroju III Rzeczypospolitej. (…) W 1989 r. najważniejszy był fakt, że drogę do przebudowy państwa otwiera umowa, a nie ,,zdobycie Bastylii”(…) W Polsce porozumienie okazało się punktem startu do gospodarczego cudu.”2

Opinia Zbigniewa Bujaka

„Prezydentem mógł zostać przedstawiciel ,,Solidarności” lub co najmniej osoba neutralna, a wybrany został twórca stanu wo-jennego. Mógł powstać rzeczywiście solidarnościowy rząd, ale najważniejsze mandaty rozdano PZPR.( …). Kompromisy szły za daleko, a wielu możliwości nie wykorzystano”3

Opinia Leszka Moczulskiego

WYNIKI CBOS: Polacy o Okrągłym Stole w 20. rocznicę rozmów.Fragment z raportu:Większość badanych uważa, że przyjęty wtedy sposób prze-prowadzenia zmian w Polsce miał swoje dobre strony, ale kom-promis był zbyt daleko posunięty. Prawie co trzeci respondent przychylił się do stwierdzenia, że zmiany tam zapoczątkowane były najlepsze, najbardziej właściwe w obecnej sytuacji.Na uwagę zasługuje także duży procent osób, które nie mają zdania na powyższy temat.

Autor: Piotr Ulatowski

CELE LEKCJI: przedstawienie procesu wydarzeń, w efekcie którego doszło do rozmów Okrągłego Stołu oraz wyborów z czerwca 1989 roku zaprezentowanie głównych bohaterów tamtych wydarzeń: Lecha Wałęsę, Alojzego Orszulika, Bronisława Geremka, Wojciecha Jaruzelskiego, Czesława Kiszczaka, Mieczysława Rakowskiego

omówienie efektów rozmów Okrągłego Stołu pokazanie i omówienie wyników wyborów czerwcowych

Metody pracy praca w grupach rozmowa nauczająca dyskusja

Materiały dydaktyczne materiały ikonograficzne np. słynny plakat „W samo po-

łudnie”, zdjęcia archiwalne (np. ze stron internetowych http://wyborcza.pl/51,76842,4197322.html?i=1, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/5,77942,1694028.htm-l?i=20)

materiały wideo (strony internetowe IPN: przemówienie Czesława Kiszczaka http://ipn.gov.pl/portal.php?serwi-s=pl&dzial=345&id=8872; przemówienie Lecha Wałęsy http://ipn.gov.pl/portal.php?serwis=pl&dzial=345&id=8872)

rozmowa z Antonim Dudkiem (strona Internetowa http://www.historia.org.pl/index.php?id=wywiadokraglystol)

karty pracy

Czas: 2 godziny lekcyjne

Uwaga dotyczące prowadzenia lekcji:Lekcja powinna zostać przeprowadzona w pracowni interne-towej.

Przebieg zajęć1. Nauczyciel lub uczeń (w formie np. odpowiedzi ustnej)

przypominają najważniejsze wydarzenia lat 80.: powstanie „Solidarności”, stan wojenny, kryzys ekonomiczny, wybór Michaiła Gorbaczowa pierwszym sekretarzem KC KPZR (pie-restrojka i glasnost’)

2. Nauczyciel przedstawia postawy władz przeddzień rozmów w Magdalence: strajki na Wybrzeżu, kryzys w PZPR oraz przygotowania do rozmów przy Okrągłym Stole

3. Nauczyciel dzieli uczniów na kilkuosobowe zespoły. Ucznio-wie wysłuchują przemówień Czesława Kiszczaka i Lecha Wałęsy, a następnie odpowiadają na następujące pytania:

WIOSNA NASZA! WYBORY Z CZERWCA �� ROKU�

Jaki jest ton wypowiedzi prelegenta? Jak sądzisz, co chce swoim przemówieniem uzyskać? Czy uważasz, że przemawiający jest szczery?

Podczas omówienia odpowiedzi na te pytania uczniowie podej-mują dyskusję na temat: Czym różni się jedno przemówienie od drugiego?

4. Nauczyciel rozdaje fragment rozmowy z Antonim Dudkiem na temat efektów rozmów przy Okrągłym Stole. Uczniowie wynotowują wyniki rozmów, po czym wszyscy, pod okiem nauczyciela, komentują je oraz zapisują w zeszytach.

5. Nauczyciel pokazując materiały propagandowe z czasów kampanii wyborczej omawia wybory: ich organizację, prze-bieg i wyniki głosowania (opcja dla liceum: jeden z uczniów przygotowuje opinię partii krajów Układu Warszawskiego na sytuację w Polsce lub uczniowie w zbierają relacje na temat uczestnictwa wyborach czerwcowych, atmosfery tamtego czasu, w tym celu przeprowadzają wywiady z rodzicami, dziadkami lub ich znajomymi; w miarę możliwości przynoszą materiały źródłowe: ulotki, fragmenty z gazet, plakaty). Mówi o komitetach obywatelskich. Wyjaśnia pojęcie „drużyna Wa-łęsy”, mówi o tym, że w ten sposób określani byli kandydaci „Solidarności”.

6. Nauczyciel prosi uczniów, aby wspólnie zastanowili się i od-powiedzieli na pytanie:

Jakie ty wprowadziłbyś elementy do kampanii wyborczej.

Zadanie domowe1) uczniowie wykonują dwa plakaty – jeden nawołujący do gło-

sowania na blok „solidarnościowy”, drugi, na rządowy.lub/i2) jedni uczniowie wcielają się w rolę agitatora strony „soli-

darnościowej”, drudzy partyjnej i na początku kolejnej lekcji przeprowadzają krótką debatę.


MATERIAŁ POMOCNICZY NR � Fragment wywiadu z dr hab. Antonim Dudkiem dt. początku ob-rad Okrągłego Stołu przeprowadzony przez Ewę Zientarę, Mu-zeum Historii Polski. Cały wywiad na stronach Internetowych http://www.historia.org.pl/index.php?id=wywiadokraglystol

Czy opozycja przystępując do obrad zdawała sobie sprawę, do czego to może doprowadzić? Nie. Jak wynika z ówczesnych relacji i późniejszych wypowiedzi publicznych, horyzont większości działaczy opozycji, którzy zasiedli przy Okrągłym Stole, ograniczał się do tego, aby jak naj-bardziej zliberalizować system. To znaczy, zdobyć jak najwięcej mandatów w parlamencie, stworzyć liberalne prawo o stowa-rzyszeniach, wreszcie zdobyć dostęp do środków masowego przekazu. To były strategiczne cele opozycji. Zakładano, że nastąpi czteroletni okres przejściowy, że ten parlament, który zostanie wybrany latem czy właściwie późną wiosną 1989 roku, będzie istniał cztery lata, a dominowała w nim będzie PZPR, czyli faktycznie prezydent Jaruzelski, i dopiero po tym okresie nastąpią w pełni wolne wybory. W związku z tym sądzić można, że zakładano proces stopniowej liberalizacji i demontażu syste-mu obliczony na lat cztery. Natomiast po 4 czerwca nastąpiło gwałtowne przyśpieszenie - skala zwycięstwa „Solidarności” była tak duża, że nawet jej przywódcy byli zaskoczeni jego rozmiarami. Doszło wtedy do żywiołowego procesu rozpadu dyktatury i powstania rządu Mazowieckiego - grubo wcze-śniej niż ktokolwiek przed 4 czerwca mógłby sądzić. Podczas obrad Okrągłego Stołu nikt nie przypuszczał, że jeszcze w 1989 roku może powstać rząd na czele z kimś, kto nie wywodzi się z PZPR.

Kiedyś opinie o obradach Okrągłego Stołu kształtowano zdecydowanie w jasnych barwach, natomiast od jakiegoś czasu wskazuje się też na pewne ciemniejsze strony tam-tych wydarzeń, jest mowa o zaniechaniach, czy postulatach że można było zrobić więcej. Jak pan to ocenia? Spór o Okrągły Stół nie zaczął się ostatnio - on trwał właściwie od roku 1989 i nasilał się w latach dziewięćdziesiątych, w miarę jak coraz bardziej uwidaczniały się ujemne strony tak zwanego

ducha Okrągłego Stołu, bo nie o same postanowienia tu cho-dziło. Formalne ustalenia Okrągłego Stołu stały się nieaktualne już w momencie powstania rządu Mazowieckiego. Natomiast rzeczywiście istniało coś takiego jak „duch Okrągłego stołu”, do czego odwołuje się teraz premier Mazowiecki. Generalnie sprowadzało się to do tego, co kolokwialnie określa się polityką „grubej kreski”, albo różnego rodzaju zaniechań w rozliczeniach z dyktaturą komunistyczną. Powiem tak: przez większość lat dziewięćdziesiątych, z uwagi na to, jakie siły dominowały w pol-skiej polityce i w mediach, dominowała biała legenda Okrągłego Stołu, która w najbardziej uproszczonej formie sprowadzała się do stwierdzenia, że przy Okrągłym Stole komuniści pokojowo oddali władzę.

A to nie jest prawda, bo w rzeczywistości oni niewiele tej wła-dzy oddali. Natomiast rzeczywiście otworzyli furtkę, dzięki któ-rej mogły się odbyć wybory czerwcowe i uruchomiony został proces, który ostatecznie pozbawił ich znacznej części władzy, ale właśnie za sprawą koncepcji Mazowieckiego niecałej. Kry-tycy tej koncepcji „ducha Okrągłego Stołu” byli w mniejszości długie lata, tak naprawdę dopiero w obecnej dekadzie zaczęli zyskiwać coraz większy posłuch i stali się bardziej wpływowi. Myślę, że spór wokół Okrągłego Stołu będzie trwał. Osobiście dystansuję się zarówno od koncepcji Okrągłego Stołu jako „najszczęśliwszego wydarzenia z dwudziestowiecznej historii Polski” - takie sformułowania padały choćby na łamach „Gazety Wyborczej” - jak i wobec czarnej legendy, która mówi o diabo-licznym spisku „czerwonych” z tzw. różowymi, czyli sojuszu partyjnych z byłymi działaczami partii czy ludźmi tzw. laickiej lewicy, którzy się dogadali i podzielili władzą. Myślę, że to jest bardziej skomplikowane.

Dr hab. Antoni Dudek – politolog i historyk, pracownik Instytu-tu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwer-sytetu Jagiellońskiego, doradca prezesa IPN, opublikował m.in.: „Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycz-nej w Polsce 1988-1990” (2004), „Komuniści i Kościół w Polsce 1945-1989”, (2003), „Historia polityczna Polski 1989-2005” (2007).

Autor: Paweł Miakota

16

CELE LEKCJI: przedstawienie różnych opinii na temat znaczenia okrągłego stołu i zburzenia muru berlińskiego kształcenie umiejętność szukania i formułowania argumentów i kontrargumentów na podstawie tekstów źródłowych

dyskusja na temat znaczenia omawianych wydarzeń dla upadku komunizmu w Europie

Metody pracy debata „za” i „przeciw” rundka „bez przymusu”

Pomoce dydaktyczne ilustracje związane z okrągłym stołem i murem berlińskim, materiały pomocnicze do pracy w grupach,

Czas: 1 godzina lekcyjna

Przebieg zajęć1. Nauczyciel pokazuje ilustracje (materiał pomocniczy nr 1)

związane z okrągłym stołem i murem berlińskim i prosi chętnych uczniów o krótkie skomentowanie, jakich wyda-rzeń dotyczą (na poprzednich zajęciach uczniowie poznali okoliczności zwołania, decyzje i następstwa okrągłego stołu oraz okoliczności, przebieg i następstwa zburzenia muru berlińskiego).

OBRADY OKRĄGŁEGO STOŁU CZY UPADEK MURU BERLIŃSKIEGO � CO JEST PRAWDZIWYM SYMBOLEM KOŃCA KOMUNIZMU?

�

2. Nauczyciel przedstawia i krótko wyjaśnia temat i cele lekcji, a następnie dzieli klasę na dwie grupy:

1) obrońcy tezy, że to „mur” jest symbolem upadku komunizmu2) obrońcy tezy, że to „stół” jest symbolem upadku komunizmu

3. Uczniowie dobierają się w pary, dostają Materiały pomoc-nicze nr 2 i na ich podstawie przygotowują argumenty, zapisując je na małych kartkach papieru.

4. Debata: dwie pary prezentujące przeciwstawne stanowiska zasiadają do dyskusji i próbują przekonać drugą parę do zrozumienia swojego stanowiska i ewentualnie do przyjęcia swojego punktu widzenia.

5. Nauczyciel prosi, aby każda czwórka zaprezentowała na forum klasy po jednym argumencie za i przeciw, kolejne czwórki prosimy o podawanie nowych, nie wymienionych wcześniej argumentów, argumenty zapisywane są na pla-katach.

6. Na zakończenie odbywa się „ rundka bez przymusu”, w któ-rej uczniowie odpowiadają na pytanie:

Co jest moim zdaniem prawdziwym symbolem końca komu-nizmu?

Zadanie domowe nauczyciel rozdaje uczniom karteczki z informacją o pracy

domowej i prosi o jej przygotowanie na następną lekcję – Materiał pomocniczy nr 3


18

MATERIAŁ POMOCNICZY NR �CO MYŚLĄ O SYMBOLU UPADKU KOMUNIZMU POLACY?W tym roku obchodzona będzie 20. rocznica wielkich zmian ustrojowych w Polsce i w Europie, które trwały od 1980 do 1990 roku. „Solidarność” i zwycięski strajk w Stoczni Gdańskiej z 1980 roku oraz zburzenie muru berlińskiego są uważane za symbole tych zmian. 50 procent Polaków uważa, że symbolem upadku komunizmu jest „Solidarność”, 22 procent wybiera jako symbol tego wydarzenia zburzenie muru berlińskiego –

[Sondaż TNS OBOP zrealizowano 4-8 grudnia 2008 roku na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie 1001 mieszkańców Polski

powyżej 15 lat.]

CZY MOŻEMY BYĆ DUMNI Z SYMBOLICZNEGO OBALENIA KOMUNIZMU W EUROPIE WSCHODNIEJ?Na czym polega problem 1989 roku? Na tym, że skończył się wtedy w naszym obszarze komunizm. Skończył się zimnowo-jenny polityczny podział Europy. Było wydarzenie symbolizują-ce ten moment, które dokonało się jednego dnia i miało swój wyraz materialny - zburzenie muru berlińskiego. Tymczasem my w Polsce także obchodzimy rok ’89. A co takiego się u nas w ’89 wydarzyło? Tak konkretnie, jednego dnia bądź jednego tygodnia, tak że możemy się w to wpisać? Był Okrągły Stół, były wybory 4 czerwca, był wybór Mazowieckiego i 29 grudnia zmie-niono nazwę państwa. Demontaż komunizmu w krajach bloku zaczął się oczywiście dużo wcześniej – bo w sierpniu 1980 roku – i tak naprawdę od Polski. Natomiast w samym ’89 nie ma takiego wydarzenia, że był mur i nie ma muru. I żadne obchody tego nie zmienią. W związku z tym nasza karta atutowa z 1989 roku jest słaba, słabsza niż Niemców, a nawet Czechów z ich aksamitną rewolucją…

[Ludwik Dorn w wywiadzie dla „Dziennika” 19 lutego 2009]

NA ZACHODZIE � „KONIEC KOMUNIZMU, TO UPADEK MURU BERLIŃSKIEGO”Bez „Solidarności” nie byłoby przemian w Europie. Tak samo jak nie byłoby ich bez 1956 r. w Budapeszcie, czy 1968 r. w Pradze. To są wszystko kamienie milowe walki z komunizmem. Ale my nie mówimy o datach, tylko o symbolach, czyli o wydarzeniu, które zwięźle opisuje długi proces. I właśnie upadek muru ber-lińskiego takim wydarzeniem jest - mówi Lothar Probst, - Gdyby miał pan bez zastanowienia wymienić wydarzenie, któ-re symbolizuje upadek komunizmu w Europie, co by to było?Lothar Probst: Upadek muru berlińskiego. – No właśnie. Jak to jest, że w świadomości Europejczyków właśnie wydarzenia z 11 listopada kojarzą się z końcem komu-ny, a nie na przykład wcześniejszy Okrągły Stół w Polsce, czy Aksamitna Rewolucja w Czechach?Lothar Probst: Dlatego, że sam mur berliński też był symbolem. Tylko czegoś innego. Utożsamiał podział Europy na dwa bloki. Siłą rzeczy więc upadek muru musiał oznaczać odejście epoki zimnej wojny do historii. – Według pana więc wydarzenia w innych krajach nie mają znaczenia?Lothar Probst: Nic takiego nie powiedziałem. Byłem w Polsce w 1989 r. Bez „Solidarności” nie byłoby przemian w Europie. Tak samo jak nie byłoby ich bez 1956 r. w Budapeszcie, czy 1968 r. w Pradze. To są wszystko kamienie milowe walki z ko-munizmem. Ale my nie mówimy o datach, tylko o symbolach, czyli o wydarzeniu, które zwięźle opisuje długi proces. I właśnie upadek muru berlińskiego takim wydarzeniem jest. – A dlaczego takim wydarzeniem nie może być np. Okrągły Stół? Jaką przewagę ma mur nad stołem?Lothar Probst: Jak już mówiłem mur był symbolem zniewolenia. Jego upadek jest więc automatycznie symbolem wolności. Poza tym, prawda jest też taka, że żyjemy w epoce obrazków. Zdjęcia

MATERIAŁ POMOCNICZY NR �

Fot. Erazm Ciołek

Fot. Corel

walących się ścian i ludzi padających sobie w objęcia mimo wszyst-ko wywołują większe emocje niż wizerunek Wałęsy i Rakowskiego. [Lothar Probst - historyk z uniwersytetu w Bremie dla DZIENNIKA

5 grudnia 2008]

STÓŁ A UPADEK KOMUNIZMU„Przechodząc do oceny na szerszym tle – przecież kilka miesię-cy później wraz z upadkiem muru berlińskiego rozpadły się bez rozlewu krwi (może poza Rumunią) inne środkowoeuropejskie reżimy komunistyczne. To, że było to następstwem naszego Okrągłego Stołu, za Ignacym Krasickim „między bajki włożę”. Czyżby takie twierdzenie było jeszcze jednym przykładem me-galomanii narodowej. Podobny charakter ma twierdzenie, że Okrągły Stół wpłynął na rozkład imperialnej struktury sowieckiej, która ponoć bez niego miała szansę trwania. W istocie był on raczej możliwy w na-stępstwie tego rozkładu. Nie zadecydował on także o „upadku komunizmu” jako systemu społeczno-gospodarczego. Konkludując - tak naprawdę (a nie jak głosi legenda) układy Okrą-głego Stołu miały znaczenie tylko na polskiej scenie politycznej.”

[Wypowiedź wygłoszona w czerwcu 1999 roku w Sejmie podczas konferencji zwołanej przez Stowarzyszenie Parlamentarzystów Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego przez Wiesława Chrza-

nowskiego, w latach 1991-93 marszałka Sejmu].

„Nie był rewolucją. Zapoczątkował rewolucję – i to pokojową, za-początkował pokojowe przejście do wolności i demokracji. W skali światowej – zapoczątkował rozpad komunizmu, ustroju, który zdawał się ustrojem nie do obalenia. I to, nie chwalęcy się (tak ma być, w staropolszczyźnie), myśmy zdziałali, my, Polacy – So-lidarność, polski papież i reszta narodu, z klasą właścicieli Polski Ludowej włącznie, która to klasa pokojowo oddała władzę.”

[Stefan Bratkowski: Czym był Okrągły Stół 1989 roku „Studio opinii” http://alfaomega.webnode.com/]

CZY BEZ OKRĄGŁEGO STOŁU W POLSCE DOSZŁOBY DO JE�SIENI LUDÓW W EUROPIE WSCHODNIEJ? – Na pewno Okrągły Stół to przyspieszył. Komunizm może by kie-dyś upadł, bo pewnie wcześniej czy później zawaliłby się w ZSRR.

[Prezydent Lech Kaczyński „Newsweek” 2 lutego 2009 r.]

Polski Okrągły Stół był pierwszym akapitem w nowym rozdziale historii Europy. My Niemcy musimy być wdzięczni Polakom za

odwagę” Ale to, że ruch, który wtedy zrodził się w Polsce, bę-dzie w stanie obalić cały system i że polski Okrągły Stół stanie się epicentrum swoistego trzęsienia ziemi, które poruszy cały świat – to wszystko przerastało moje i nasze ówczesne wy-obrażenia”. – [szef niemieckiej dyplomacji, Frank Walter Steinmeier, na konferencji poświęconej 20 rocznicy Okrągłych Stołów w Polsce i w byłej NRD,relacja Deutsche Welle] „Okrągły stół, który obalił koślawy reżim” – belgijska gazeta „Le Soir” pisze o 20 rocznicy Okrągłego Stołu, że było to „wydarze-nie, które zmieniło bieg historii”. Podkreśla, że decyzja o odda-niu części władzy opozycji była bezprecedensowa w regionie i zapoczątkowała zmiany na starym kontynencie. „Po Okrągłym Stole w Polsce padały reżimy komunistyczne w Europie Środko-wo-Wschodniej” – pisze dziennik. „Le Soir” [6 lutego 2009] dodaje, że nie wszyscy na Zachodzie zdawali sobie wtedy sprawę z za-początkowanych zmian.Dla byłego działacza czeskiej opozycji i dysydenta Petra Pospi-chala obrady okrągłego stołu w Polsce w 1989 roku stanowiły wielki przełom.Podkreślił on, że także w Pradze wyczuwało się wtedy zmiany, choć nikt nie spodziewał się, że nadejdą one tak szybko.- Wówczas nie było jasne, jak długo może to się rozwijać; Okrą-gły Stół trwał dość długo i nie stanowił jednorazowego wyda-rzenia. Ale potem przełomowym momentem, który uważaliśmy za potwierdzenie osiągnięć Okrągłego Stołu były wybory parla-mentarne w Polsce 4 czerwca – mówił.

[INTERIA.PL/PAP 3 lutego 2009r.]

SEJM O OKRĄGŁYM STOLEDwadzieścia lat temu, na początku lutego 1989 roku, przy Okrągłym Stole zasiedli do wspólnych rozmów przedstawicie-le opozycji demokratycznej, władz PRL i Kościoła. W wyniku zawartego porozumienia, 4 czerwca przeprowadzono wybory, które – choć nie były w pełni demokratyczne – dowiodły maso-wego poparcia Polaków dla politycznych przemian. We wrześniu powołano pierwszy po wojnie niekomunistyczny rząd, na które-go czele stanął Tadeusz Mazowiecki.Wydarzenia te rozpoczęły w Europie Środkowo-Wschodniej demokratyczne przemiany, które zmieniły oblicze Polski i całego kontynentu. Oznaczały także zakończenie zimnej wojny i koniec porządku jałtańskiego.

[Fragment uchwały Sejmu RP z 23 stycznia 2009 r. w sprawie uczczenia rocznicy rozpoczęcia obrad Okrągłego Stołu i odzyska-

nia przez Polskę wolności]

MATERIAŁ POMOCNICZY NR �Freedom ‘89. Made in Poland – pod takim hasłem ma ruszyć kampania promocyjna. Jej cel to przekonanie Europejczyków, że zniszczenie Żelaznej Kurtyny zawdzięczają głównie nam.Plan jest następujący: Polska ma być miejscem wielkich obcho-dów 4 czerwca 2009 roku. Data pierwszych częściowo wolnych wyborów, w których powstał rząd Tadeusza Mazowieckiego, będzie lansowana przez cały rok jako moment, w którym roz-począł się upadek komunizmu. Chodzi o to, żeby w głowach

Europejczyków najważniejszym momentem przełomowego 1989 r. nie było zburzenie muru berlińskiego, ale obrady Okrą-głego Stołu.

Przygotujcie pomysły, które mógłby wykorzystać polski rząd w takiej kampanii.

Czy na przykład zburzenie Pałacu Kultury i Nauki, na wzór muru berlińskiego, nadałoby symboliczny wymiar upadkowi systemu?

Autorka: Małgorzata Osińska


20

PRZYKŁADY PROJEKTÓW MŁODZIEŻOWYCH O �� ROKU, KTÓRE POWSTAŁY PODCZAS REALIZACJI PROGRAMU „OPOWIEM CI O WOLNEJ POLSCE”

�

20

I. Uczniowie z Gimnazjum im. Bohaterów Powstania Warszawskiego w Ożarowie Mazowieckim przeprowadzili projekt pod hasłem „Big Brother is watching you”. Nawiązuje ono do „Roku 1984” George’a Orwella. Pierwszą ak-cją w ramach projektu był tydzień obchodów rocznicy wprowa-dzenia stanu wojennego, drugą tydzień w PRL-u. Nauczycielką opiekującą się projektem była Dorota Stępniak.

Tydzień obchodów rocznicy wprowadzenia stanu wojenne-go, 8 – 12 grudnia 2008 roku

Poniedziałek:Przemówienie Wojciecha Jaruzelskiego o wprowadzeniu stanu wojennego usłyszeli rano uczniowie ze szkolnego radiowęzła. Uczestnicy projektu przyszli na lekcje z opaskami „Solidarności” na ramieniu. Niektórzy z oryginalnymi, inni wykonali je sami. Korytarz ozdobiono materiałami propagandowym: plakatami z oryginalnymi hasłami. Rozrzucono w kilku miejscach artykuły skopiowane z archiwalnych egzemplarzy „Trybuny Ludu”.

Wtorek Rano z radiowęzła popłynął komunikat o strajkach, demon-stracja i NSZZ „Solidarność”. Uczniowie zorganizowali happe-ning – nielegalną demonstrację w głównym korytarzu szkoły. Maszerowali robotnicy skandujący hasła: „Niech żyje wolność, „Chcemy żyć w wolnym kraju”, „Niech żyje Solidarność”. Nieśli też transparenty „Solidarności”. Na demonstrantów czekało ZOMO. Funkcjonariusze brutalnie aresztowali robotników i za-mknęli w jednej z sal.

ŚrodaZ radiowęzła płynie komunikat o mających nastąpić aresztowa-niach działaczy Solidarności. Następuje akcja internowanie. Do klas wpadają funkcjonariusze SB i wyciągają z lekcji działaczy opozycji. Nauczyciele i uczniowie, nieuczestniczący w projekcie są bardzo zaskoczeni, bo nie byli uprzedzeni, że taki happening się odbędzie.

CzwartekZ radiowęzła lecą „Mury” Kaczmarskiego. Na korytarzu powie-wa flaga „Solidarności”

PiątekKomunikat o zniesieniu stanu wojennego. Odsłonięcie portretu Lecha Wałęsy. W trakcie tygodnia stanu wojennego oglądali kroniki filmowe PRL-u

Wrażenia uczestników po zakończeniu projektu: „Byłam uczestniczką protestu, osobą internowaną. Wiesza-łam plakaty, robiłam hałas, głosiłam hasła PRL-owskie, byłam aresztowana, nosiłam opaskę „Solidarność”. Bałam się, byłam zmieszana, czułam bezradność i zdezorientowanie.”

Monika Tramś

„Byłam jedną z osób ze Służby Bezpieczeństwa. Musiałam bar-dzo się wczuć w swoją rolę, aby to sobie ułatwić przebrałam się w bardzo galowy, urzędowy strój. Musiałam stać się bardzo po-ważna i nie mogłam zważać na inne osoby, które mogłyby się ze mnie śmiać. Na początku bardzo się bałam, że nie wyjdzie nam internowanie z klasy, że nie wyjdzie to naturalnie. Wszystko udało się świetnie. Tak bardzo w czułam się w rolę, że poczułam pewność siebie i jakbym naprawdę żyła w tamtych czasach. Musiałam krzyczeć, wzbudzać lekkie przerażenie. Myślę, że w pewnym sensie udało się to.”

Ola Szwajka

„Byłam uczestniczką protestów Solidarności. Działałam w So-lidarności. Zdzierałam plakaty PRL, wykrzykiwałam hasła zwią-zane z Solidarnością. Starałam się przekazać jak najbardziej to co się wtedy działo. Co wtedy czułam? Na pewno strach, a także wielką złość w sobie. Na twarzach innych było wielkie zdziwienie. Sama byłam zdziwiona ile uczuć każdy z nas w to włożył. Innym razem widziałam jak ludzie z SB wyciągali tych z Solidarności, za to co robili (czyli, że byli z Solidarności). Służby Bezpieczeństwa tak wczuły się w swoją rolę, że ja sama byłam przerażona. Myślę, że w pewnym stopniu przekazaliśmy to, co chcieliśmy i udało nam się osiągnąć swój cel.”

Aneta Chełchowska

Tydzień w PRL-u, 23 – 27 marca 2008 rokuPoniedziałek– Czy czasami myślicie, że rodzice was ograniczają? Macie dość bo myślicie, że nie możecie być wolni i nie macie swobody? My- uczniowie z projektu PRL chcemy wam pokazać jak ograniczana była wolność za czasów PRL-owskich. Dziś tak jak 35 lat temu jesteście pod stałym nadzorem! Listy czy telefony –wszystko jest podsłuchiwane i sprawdzane. Uważajcie! Milicja jest wszędzie – taki komunikat z radiowęzła powitał rano uczniów. Pierwszy dzień miał pokazać co oznacza zakaz wolności słowa. W każdej klasie został zakryty krzyż i korona orła. Wielu uczniów reagowało zaskoczeniem lub oburzeniem. Na korytarzach moż-na było spotkać uczniów czytających gazety z zamazanymi fragmentami tekstu i napisami „cenzura”. Napis ten pojawił się też na radiowęźle, niektórzy przykleili sobie to hasło na plecakach.

WtorekPokaz mody PRL-owskiej był główną atrakcją drugiego dnia. Zorganizowali go nie tylko uczestnicy programu Opowiem ci o wolnej Polsce, ale i Młodzi Przeciw Korupcji.Podkładem muzycznym dla pokazu były hity okresu PRL-u, takie jak: „Autostop”, „Najtrudniejszy pierwszy krok”, „Twist and Stout”. W ich rytm uczestnicy przechadzali się w letnich kwiecistych sukienkach i wyjściowych garsonkach. Skąd je mieli? Dzięki pomocy babć i dziadków. Imprezę prowadziły dwie konferansjerki, a odbywała się ona na sali gimnastycznej.

ŚrodaNiespodzianka! Kolejka, czyli akcja pod sklepikiem. Jak na dużej przerwie wygłodniali uczniowie ruszyli po coś do schrupania. Mocno się zdziwili, bo pod sklepikiem kłębił się tłum ludzi, cze-kający na dostawę towaru. Niektórzy mieli nawet ze sobą śpi-wory, koce i składane krzesełka. I oczywiście kartki. Uczestnicy projektu umówili się wcześniej z panią ze sklepiku. A gdy sklepik otwarto, wszyscy rzucili się na „papier toaletowy” – wyglądało to naprawdę realistycznie. Wydarzeniu towarzyszył również komunikat z radiowęzła: - Obecnie, jeżeli chcemy mieć jakąś rzecz po prostu idziemy do sklepu i ją kupujemy. W czasach PRL-u było jednak inaczej. Ludzie musieli stać w długich kolejkach, by zdobyć najpotrzebniejsze pro-dukty za okazaniem ważnej kartki. Nie były one łatwo dostępne. Zdobycie butów lub wędliny było prawdziwym wyczynem. Jeżeli chcecie zobaczyć jak to się odbywało zapraszamy was pod sklepik na długiej przerwie.

CzwartekPrzygotowania do tego dnia trwały na długo. Uczniowie w ich trakcie znosili do szkoły przedmioty codziennego użytku, które należały do ich rodziców i dziadków. Wśród nich znalazły się m.in.: radia, aparaty fotograficzne, płyty, dokumenty, a nawet powielacz do produkcji ulotek. Czwartego dnia tygodnia PRL-u zrobili wystawę z tych eksponatów.

PiątekOstatni dzień był dniem odsłonięcia zakrytych symboli, czyli krzyża i korony orła. I refleksji. W trakcie tygodnia w PRL-u uczniowie chodzili na lekcje rosyjskiego. Namówili swoją na-uczycielkę angielskiego, żeby na pewien czas zmieniła program.

Wrażenia uczestników po zakończeniu projektu: „Brałam udział w pokazie mody. Na wystawę przedmiotów z PRL-u przyniosłam maszynkę do mięsa, butelkę po oranżadzie „Mandarynce”, pieniądze, kartki na żywność. Uczestniczyłam w tworzeniu sztucznej kolejki pod sklepikiem. Przygotowywa-łam scenariusz dnia cenzury. Przygotowywałam (rozwiesza-łam) gazetkę na korytarzuUczniowie byli zaciekawieni naszymi działaniami, żywo re-agowali na nasz udział w pokazie mody PRL-u. Podczas akcji zasłaniania krzyży, wielu nauczycieli i uczniów protestowało przeciwko temu. Czasami spotykaliśmy się z niemiłymi reakcja-mi, jednak zaraz wątpliwości były rozwiewane. Tak, uważam, że działając poprzez happening, pokazujemy naszym rówieśnikom w najprostszy i najbardziej zrozumiały sposób życie, jakie pro-wadzili ludzie w czasach PRL-u. Każdy miał możliwość obejrze-nia strojów i przedmiotów, jakie wtedy były, co pozwalało innym przenieść się w tamte czasy.”

Agata Kulesza

„W czasie tygodnia PRL-u zasłaniałam krzyże i koronę orła. Czytałam ogłoszenie. Brałam udział w pokazie mody PRL-u. W czasie kolejki w sklepiku „stałam” w owej kolejce, potem trochę ogłaszałam przez megafon. Chodziłam po korytarzach z rekwizytami (np. gazety). Wywieszałam napisy „cenzura” . Brałam udział w wystawie, która była na korytarzu. Myślę, że uczniom i nauczycielom spodobał się ten tydzień PRL-u. Więk-szość osób podchodziła do tego z ciekawością i zainteresowa-niem. Niektórzy nauczyciele „buntowali” się, aby nie zasłaniać krzyży. Myślę, że akcje (happeningi) pokazywane w ten sposób są bardzo przydatne. Przybliżają nam dawne sytuacje i możemy z łatwością się wczuć w dane sytuacje.”

Aleksandra Smolińska

„Przyniosłam na wystawę: budzik, syfon, torebki PRL- owskie, lusterko, pomogłam w zasłanianiu krzyży i koron, brałam udział w pokazie mody, wysłałam wszystkie piosenki z lat 60i 70 na pokaz mody, stałam w kolejce pod sklepikiem, przyniosłam pa-pier toaletowy, brałam udział w wystawie rzeczy z ,,PRL”. Pokaz mody ,,PRL” wzbudzał wśród uczniów ciekawość i zadowolenie. Wystawa zaciekawiła uczniów podchodzili i pytali, oglądali. Kolejka pod sklepikiem wzbudziła zadowolenie. Przybliżyło im to akcje z tamtych czasów. Warto to organizować przybliża to uczniom tamte czasy, wzbudza to zainteresowanie, a ponadto uczestnicy projektu mają okazję zaprezentować się na forum szkoły.”

Marta Gębska


II. Uczniowie z Gimnazjum nr 40 we Wrocławiu przeprowadzili projekt „Wspomnienia PRL-u”.Uczniowie z Gimnazjum nr 40 we Wrocławiu o swoim projekcie: Chcieliśmy poznać wspomnienia osób, które pamiętają, jak wyglądało życie w czasach PRL-u. Interesowały nas zarówno opowieści o zwykłej codzienności, jak i działalności politycznej. Rozmawialiśmy z: Ireną Brojek, Hanną Łukowską-Karniej, Witol-dem Proszowskim, Mariuszem Wiązkiem i Kornelem Morawiec-kim. Witold Proszowski i Mariusz Wiązek opowiedzieli nam o do-rastaniu w czasach PRL-u. Irena Brojek wtajemniczyła w to, jak działała „Solidarność Związkowa” i jakie konsekwencje ponosili jej działacze. Wytłumaczyła nam, czym było internowanie. O po-wstaniu „Solidarności” mówili Hanna Łukowska-Karniej i Kornel Morawiecki. Byliśmy mile zaskoczeni, że świadkowie, z którymi rozmawialiśmy bardzo zaangażowali się w nasz projekt. Naj-trudniejsze okazały się, nie rozmowy z nimi, ale profesjonalny montaż filmu z wywiadami. Opiekunem projektu była Joanna Liguzińska.

Wspomnienia PRL-u„Solidarność Walcząca” była konspiracyjną organizacją, która czynnie walczyła z komunistycznym reżymem o niepodległość Polski. Na tematy dotyczące tej organizacji, powstania, celach, sukcesach i działaczach, mówił Kornel Morawiecki, jej założyciel i przewodniczący.

Co to była „Solidarność Walcząca”? Jakie były jej główne postanowienia i do czego dążyła? K.M.: Była to na tyle oryginalna organizacja, ona jawnie mówiła, że dąży do obalenia komunizmu, do niepodległości, że chce wolności, solidarności. Program solidaryzmu dawał trochę innego ustroju społecznego. A jak zareagował Pan na wprowadzenie stanu wojenne-go? K.M.: Ja zareagowałem, to Polska zareagowała! Zareagowała tak jak większość ludzi, takim oburzeniem, trochę przestra-szeniem, trochę taką złością. Ten stan wojenny był uderze-niem w polski naród! Jaka była rola młodzieży i dzieci w działalności „Solidar-ności Walczącej”? K.M: Młodzieży to wielka, a dzieci taka, że cierpiały w dużym stopniu. Często nie miały rodziców – rodzice byli aresztowa-ni, czy zaangażowani w tę konspirację. Więc brakowało tych rodziców tym dzieciom. Ale młodzieży w takim wieku jak wy, albo trochę starszej, to była wielka, gdyż zawsze młodzież jest taką siłą rewolucyjną, taką siłą zmian. To znaczy, dobrze wyczuwa fałsz. Ta młodzież tamtych lat 80., czuła ten fałsz komunistyczny, to kłamstwo, te zniewolenie. Nie chciała wy-raźnie tego dla siebie i dla całego kraju. Można powiedzieć, że w tym napięciu, w tej działalności ulicznej, ale również działalności konspiracyjnej odegrała olbrzymią rolę. Dlaczego był Pan najdłużej ukrywającym się politykiem w Polsce i jak znosiła to Pańska rodzina? K.M.: Rodzina różnie znosiła. Z jednej strony brakowało mnie

rodzinie, ale z drugiej strony uważała, że to co robię jest ważne. To były też powody do dumy, takiej radości. Chociaż rodzina miała różnie. Mój syn w 1983, czy w 1984 roku był porwany i wywieziony przez milicję i został lekko pobity. Wy-rzucono go z samochodu, został postraszony. Więc nie było też tak łatwo, znosić to wszystko rodzinie. Dlaczego byłem najdłużej ukrywającym się? Ponieważ uwa-żałem, że ukrywanie się jest taką wartością niezgody na tą rzeczywistość komunistyczną. W jakiś stopniu ukrywałem się po Okrągłym Stole, by wyrazić niezgodę tej rzeczywistości Okrągłego Stołu. W 1987 roku został Pan aresztowany. Czy mógłby Pan nam opowiedzieć jak to się stało, że został Pan areszto-wany i opowiedzieć o swoim planie ucieczki z więzienia? K.M.: Poszliśmy z moją łączniczką Hanią Łukowską do takiego mieszkania, do którego nie powinniśmy pójść, ponieważ były tam ślady, że coś się tam dzieje, że coś jest nie w porządku. Rzeczywiście było nie w porządku - był tam założony pod-słuch. Po 10 minutach od wejścia, weszła ekipa 7 mężczyzn. Nawet nie wiedziałem, jak się znalazłem na ziemii. Skutych w kajdankach, posadzili nas na fotelu i trzymali przez jakiś czas. Najpierw Hanię, potem mnie, przewieźli do więzienia na Muzealną. Już rano zawieźli nas do Warszawy – mnie helikop-terem, a Hanię samochodem na sygnale. Byłem przykuty do helikoptera, kiedy leciałem – nie wiedziałem konkretnie gdzie lecę. Przebywałem w więzieniu na Rakowieckiej. Kombinowa-łem tam, jak wydostać się z tego więzienia. Był spacerniak i myślałem, żeby z tego spacerniaku wyrzucę taka informację na zewnątrz . Jakby ktoś przerzucił linę, to mógłbym ewen-

WYWIAD Przeprowadzony przez Paulinę Proszowską, Magdalenę Wiązek i Piotra Żórawskiego.

2222

tualnie przejść przez wysoki płot i barierę kolczastą. Była też wieżyca, więc bałem się, że mogą strzelać. Myślałem, żeby zrobić to w takiej osłonie świecy dymnej, po drugiej stronie stałby jakiś motor. Nie doszło do tej ucieczki, koledzy się nie zdecydowali na przeprowadzenie tej akcji. Może uważali, że jest to zbyt ryzykowne, czy niepotrzebne. Potem więzień kry-minalny, podobno, w ten sposób uciekł z więzienia. W 1988 roku został Pan wygnany z kraju – jak to się stało? K.M: W tym więzieniu byłem aresztowany ja i jeden mój przy-jaciel – ważny dla „Solidarności”, ale również dla „Solidarności Walczącej” – Andrzej Kołodziej. Zostaliśmy najpierw skłonieni do wyjazdu, w tym sensie, że powiedziano nam, że Andrzej jest bardzo chory, ale kiedy wracałem z Rzymu powiedziano nam, że możemy wrócić kiedy chcemy. Jak wracałem po 3 dniach z Rzymu, to już nie wpuszczono mnie do kraju. Wtedy bez mojej woli, bez mojej zgody, wywieziono mnie do Wiednia. Tam na płycie lotniska zostawiono nas. Wtedy byłem w Austrii, potem w Anglii, w Stanach Zjednoczonych, w Kanadzie. Po mniej więcej 4 miesiącach wracałem już nie-legalnie do kraju z Kanady, przez znowu Anglię, Austrię, przez Słowację do Polski. Czy patrząc z dzisiejszej perspektywy jest Pan zadowolo-ny z dokonań „Solidarności Walczącej”? K.M.: Myślę, że było to ważne. Był to taki ruch, który podtrzy-mywał nadzieję i dawał identyfikację bezkompromisowej po-stawy, takiej zasadniczej, która uważa, że komunizm należy pokonać, bo to jest zło. Uważam, że w ten sposób przyczynili-śmy się, że możemy teraz prowadzić ten wywiad i rozmawiać na ten temat, żyć w zupełnie innym kraju.

Był Pan najbardziej znanym opozycjonistą Okrągłego Stołu. Dlaczego? K.M.: Ponieważ uważam, że Okrągły Stół jest to trochę skomplikowane wydarzenie i skomplikowana przyczyna i sku-tek. Nie jest łatwo o tym powiedzieć. Gdybym miał krótko powiedzieć, to uważam, że Okrągły Stół ocierał taką zdradę naszych ideałów, bo jego zamiarem nie było pokonanie komu-nizmu, tylko reformowanie tego układu, czyli jakieś podziele-nie się z komunistami władzą. W tym sensie – nam ludziom z „Solidarności Walczącej” nie było z Okrągłym Stołem po dro-dze, ale z drugiej strony w tamtej rzeczywistości, kiedy siła wydawała się skoncentrowana po stronie reżimu, to pomysł Okrągłego Stołu był pewnym ustępstwem ze strony władzy. Potem okazało się, że było to nieprzewidywalne wydarzenie – inne miało zamiary, a inne efekty. Później, kiedy okazało się, że to ustępstwo, porozumienie z komunistami – układ, który zawarli, nie jest przez społeczeństwo ratyfikowany. W tym sensie, że układ sobie, a naród sobie. Naród chce pełnej wolności, wyrzucenia niezależności od Moskwy i niedemo-kratycznego nierynkowego i gospodarczego, zakłamanego systemu. To wtedy Okrągły Stół przydał się narodowi – co się potem okazało. Z jednej strony się przydał, ale z drugiej zakonserwował te układy komunistyczne. Oni w dużym stopniu, właściciele Polski Ludowej, stali się właścicielami Niepodległej Polski. W tym sensie, że zyskali fabryki, kapitał, władzę ekonomiczną, która w tym w nowym systemie bardzo się liczyła, bo wpływa na demokrację.

Dwoje ludzi, dwie historie, jedna PolskaPrzeprowadziliśmy wywiady z Ryszardem Kalińskim, członkiem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego oraz z Stanisławem Tomkiewiczem, posłem na sejm X kadencji z ramienia Komitetu Obywatelskiego. Rozmowy przebiegały w miłej atmosferze. Dzięki temu projektowi poznaliśmy osoby, które posiadające ogromny bagaż doświadczeń. Wysłuchaliśmy historii, jakich nie znaleźliśmy w żadnym podręczniku. Wiele się nauczyliśmy i – choć początki były trudne – zaczęliśmy działać razem.

Gimnazjum im. Marianny Orańskiej w Stroniu Śląskim

Społeczne Gimnazjum Doliny Strugu w ChmielnikuZrealizowaliśmy trzy wywiady. O kościele w Drabiniance i trud-nych początkach rzeszowskiej katedry opowiedział nam Tade-usz Kozar. Ksiądz Edward Trochla opisał swoje przejścia z SB i metody działania tych służb, a Bożena Oborska zrelacjonowała swoje doświadczenia w „Solidarności”.

Oblicza PRL

Zespół Szkół Publicznych w TarnowcuZorganizowaliśmy spotkania z działaczami NSZZ „Solidarność” w Tarnowie – Karolem Szymonem Krasnodębskim oraz Leonar-dem Łąckim. Podczas spotkań świadkowie przybliżyli nam realia historyczne i atmosferę lat osiemdziesiątych. Poznaliśmy fakty związane z powstaniem NSZZ „Solidarność” w Tarnowie, wy-darzeniami stanu wojennego i losami internowanych działaczy oraz ich rodzin. Nasze działania podsumowała wystawa i pro-gram historyczny nawiązujący do losów „Solidarności”.

Solidarni z Solidarnością


24

O PROGRAMACH

Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej jest instytucją oświatową i organizacją pozarządową posiadającą status organizacji pożytku publicznego (OPP). Celem Fundacji jest wspieranie instytucji edukacyjnych pracujących z dziećmi i młodzieżą, prowadzenie nieodpłatnego doskonalenia nauczycieli, poprawa jakości pracy szkoły, a także kształtowanie postaw obywatelskich w społeczeństwie. www.ceo.org.pl

Ślady przeszłości – uczniowie adoptują zabytkiMłodzi ludzie szukają w swoich miejscowościach ciekawych śladów przeszłości, zapomnianych zabytków i miejsc. Współpracując z lokalnymi władzami i instytucjami kultury, przywracają je społecznej pamięci, zabiegają o ich renowa-cję, przypominają o ludziach i wydarzeniach z nimi związanych. Prace i aktywność uczniów świetnie nadają się do dzia-łań promocyjnych gminy. Program może być realizowany na lekcjach wiedzy o społeczeństwie, historii, języka polskiego, plastyki, a także na zajęciach pozalekcyjnych i w kołach zainteresowań.Program realizujemy we współpracy z Muzeum Historii Polski, przy wsparciu finansowym Ministerstwa Kultury i Dzie-dzictwa Narodowego. Więcej informacji na stronie www.ceo.org.pl/slady

Opowiem ci o wolnej Polsce – spotkania młodzieży ze świadkami historii Zachęcamy młodzież do odkrywania wydarzeń historycznych, które rozegrały się w ich miejscowościach od wybuchu II wojny światowej do powstania III Rzeczpospolitej. Wierzymy, że spotkania ze świadkami historii, poznawanie prze-szłości przez pryzmat indywidualnych losów wzbogaca wiedzę, ale przede wszystkim kształtuje postawy, światopogląd, wyznawane wartości. Zakładamy szerokie wykorzystanie narzędzi multimedialnych – chcemy by młodzi ludzie swoje zainteresowania filmem, fotografią, Internetem wykorzystywali do upowszechniania dziejów swoich miejscowości. W roku 2009 realizacja tego programu jest szczególnie istotna ze względu na przypadające rocznice narodowe – pro-gram jest propozycją aktywnego włączenia młodzieży w obchody związane z 70-leciem wybuchu II wojny światowej oraz 20-leciem obrad Okrągłego Stołu. Program jest realizowany we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej oraz Muzeum Powstania Warszawskiego, przy wsparciu finansowym Narodowego Centrum Kultury oraz Komisji Europejskiej. Więcej informacji na stronie www.ceo.org.pl/opowiem

Literacki @tlas Polski. ReportażeProgram bazujący na doświadczeniu i materiałach zdobytych podczas prowadzenia programu „Literacki atlas Polski” przez Centrum Edukacji Obywatelskiej i Instytut Książki (od 2005 roku). Tym razem, chcemy zaproponować uczniom i nauczycielom reportaż jako sposób i narzędzie opisywania rzeczywistości, głównie tej lokalnej, bliskiej uczniom.Zespoły uczniów z gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych w całej Polsce pod opieką nauczycieli będą realizować repor-taże pracując metodą projektu. Wyniki swoich poszukiwań będą zamieszczać na blogach.Przedstawiciele 60 szkół wezmą udział w warsztatach prowadzonych przez reporterów oraz trenerów i animatorów Centrum Edukacji Obywatelskiej w ramach festiwalu Pora Reportażu (18-23 listopada 2009 w 6 miastach Polski).


www.ceo.org.pl/opowiem

1939-1989. opowiem ci o wolnej polsce

Documents