หนวยท4 พฤตกรรมองคการและการจดการทรพยากรมนษย

รองศาสตราจารย ดร. นตยา เพญศรนภา ผชวยศาสตราจารยสรชาต ณ หนองคาย

หนวยท4 พฤตกรรมองคการและการจดการทรพยากรมนษย

เคาโครงเนอหา

ตอนท 4.1 พฤตกรรมองคการ4.1.1 แนวคดเกยวกบองคการ4.1.2 ความหมายและความสำาคญของพฤตกรรมองคการ

4.1.3 แบบจำาลองทเกยวของกบพฤตกรรมองคการ ตอนท 4.2 การจดการทรพยากรมนษย4.2.1 ความหมายและความสำาคญของการจดการและพฒนาทรพยากรมนษย

4.2.2 กระบวนการจดการทรพยากรมนษย4.2.3 ประเภทและการจดการทรพยากรมนษยในโรงพยาบาล4.2.4 แนวโนมการจดการทรพยากรมนษยในโรงพยาบาล

ตอนท 4.3 การประยกตพฤตกรรมองคการในการจดการทรพยากรมนษย4.3.1 การจดการทรพยากรมนษยทมประสทธภาพ

4.3.2 การจงใจ4.3.3 การออกแบบงานสำาหรบบคคลและทม4.3.4 การประเมนผลงานและการใหรางวล

4.3.5 การจดการความเครยดและความขดแยงแนวคด

1. องคการ หมายถง การทบคคลตงแต2 คนขนไปมารวมตวกนทำางานภายใตโครงสรางและการ ประสานงานทกำาหนด เพอใหบรรลจดมงหมายรวมกน แตละองคการจงตองมจดมงหมาย มโครงสราง

มบคคลตงแตสองคนขนไปและอยภายใตสภาพแวดลอมขององคการ การศกษาพฤตกรรมของ มนษยในองคการตองใชแบบจำาลองทอธบายปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมระดบบคคล กลม และ

องคการ จะชวยใหผบรหารมความเขาใจ สามารถทำานายพฤตองคการ ทำาใหการบรหารองคการเกด ประสทธผลตามตองการ

2. การจดการทรพยากรมนษยเปนการใชทรพยากรมนษยเพอใหองคการบรรลตามวตถประสงคทกำาหนด โดยเกยวของตงแตการไดมา การดแลรกษา จนถงการออกจากงาน ทรพยากรมนษยของโรง

พยาบาลมทงผทประกอบวชาชพและไมใชผประกอบวชาชพ แนวโนมการจดการทรพยากรมนษยของ โรงพยาบาลตองสอดคลองกบการเปลยนแปลงของปจจยภายนอกทงระดบมหภาคและจลภาค รวม

ทงความตองการของลกคา

3. ทรพยากรมนษยมความแตกตางจากทนประเภทอนทสามารถคดสรางสรรคและสรางนวตกรรมได การ จดการทรพยากรมนษยใหมประสทธภาพจำาเปนตองมการจงใจ การออกแบบงานสำาหรบบคคลและทม

การประเมนผลงานและการใหรางวลทเหมาะสม ตลอดจนมการจดการความเครยดและความขดแยงทเกดขนจากการทำางาน

วตถประสงค

1. เมอศกษาพฤตกรรมองคการแลว นกสามารถอธบายแนวคดเกยวกบองคการและพฤตกรรมองคการได

2. เมอศกษาการจดการทรพยากรมนษยแลว นกสามารถอธบายแนวคดและแนวโนมการจดการทรพยากรมนษยในโรงพยาบาลได

3. เมอศกษาการประยกตพฤตกรรมองคการในการจดการทรพยากรมนษยแลว นกสามารถสามารถประยกตความรเกยวกบพฤตกรรมองคการมาใชในการจดการทรพยากรมนษยในโรงพยาบาลได

2

ตอนท4.1 พฤตกรรมองคการ

โปรดอานแผนการสอนประจำาตอนท 4.1 แลวจงศกษาเนอหาสาระ พรอมปฏบตกจกรรมในแตละเรอง

หวเรอง

เรองท 4.1.1 แนวคดเกยวกบองคการ เรองท 4.1.2 ความหมายและความสำาคญของพฤตกรรมองคการ

เรองท 4.1.3 แบบจำาลองทเกยวของกบพฤตกรรมองคการแนวคด

1. องคการ หมายถง การทบคคลตงแต2 คนขนไปมารวมตวกนทำางานภายใตโครงสรางและการ ประสานงานทกำาหนด เพอใหบรรลจดมงหมายรวมกน แตละองคการจงมสวนประกอบทสำาคญ ไดแก ม

จดมงหมาย มโครงสราง มบคคลตงแตสองคนขนไปหรอมากกวา และอยภายใตสภาพแวดลอมของ องคการ

2. พฤตกรรมองคการ เปนการศกษาพฤตกรรมของมนษยในองคการอยางเปนระบบ ทงพฤตกรรม ระดบบคคล กลม และองคการ โดยใชความรทางพฤตกรรมศาสตร การศกษาพฤตกรรมองคการจะชวย

ใหผบรหารมความเขาใจ และสามารถทำานายพฤตกรรมของตนเองและของผอนในองคการได ตลอดจน สามารถควบคมปจจยตาง ๆ เพอใหเกดพฤตกรรมทพงประสงค และนำาไปสการเพมประสทธผลของ

องคการในภาพรวม

3. การอธบายปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมองคการ สามารถใชแบบจำาลอง3 ระดบ ไดแก แบบ จำาลองระดบบคคล ระดบกลม และระดบองคการ ซงตวแปรอสระของแบบจำาลองแตละระดบจะสงผลก

ระทบตอตวแปรตามเบองตนของพฤตกรรมองคการ 4 ดาน คอ ผลผลต การขาดงาน การลาออก และความพงพอใจของทรพยากรมนษยในองคการ

วตถประสงค

1. เมอศกษาแนวคดเกยวกบองคการแลว นกศกษาสามารถระบความหมายและองคประกอบทสำาคญขององคการได

3

2. เมอศกษาความหมายและความสำาคญของพฤตกรรมองคการแลว นกศกษาสามารถอธบายความหมายและความสำาคญของพฤตกรรมองคการได

3. เมอศกษาแบบจำาลองทเกยวของกบพฤตกรรมองคการแลว นกศกษาสามารถอธบายตวแปรอสระและ ตวแปรตามในแบบจำาลองพฤตกรรมองคการระดบบคคล ระดบกลม และระดบองคการได

เรองท4.1.1 แนวคดเกยวกบองคการ

โรงพยาบาลนบเปนองคการหนงทมบคคลหลายคน หลายวชาชพมาทำางานรวมกน เพอใหบรรลจดมงหมาย สำาคญในการจดบรการดานสขภาพทมคณภาพแกประชาชน ผบรหารของโรงพยาบาลในฐานะผนำาองคการซงมระดบตาง

ๆ เชน ผอำานายการโรงพยาบาล หวหนากลมงาน หวหนาฝาย หวหนาตก หวหนางาน จะตองเกยวของกบการบรหาร จดการองคการใหมการดำาเนนงานไปในทศทางทพงประสงค ดงนน ผบรหารโรงพยาบาลจงควรทำาความเขาใจเกยวกบ

ความหมายและองคประกอบขององคการ เพอเปนแนวทางในการบรหารโรงพยาบาลใหมประสทธผลตอไป

4

1. ความหมายขององคการ คำาวา องคการ (organization) มผใหความหมายไวหลากหลาย ดงน

รอบบน และคลเตอร (Robbins and Coulter 1999 : 4) ใหความหมาย ขององคการวา หมายถง การจดบคคลเพอใหบรรลจดมงหมายเฉพาะอยาง

มวรเฮด และ กรฟฟน (Moorhead and Griffin 1995 : 380) กลาววา องคการ หมายถง กลมของบคคลทมาทำางาน เพอใหบรรลจดมงหมายรวมกน

กบสน และคณะ (Gibson et al. 1994 : 5) ใหความหมายขององคการวา เปน

หนวยทมการประสานงานกน โดยประกอบดวยบคคลตงแต2 คนขนไปมาทำางานรวมกน เพอใหบรรลจดมงหมายรวม กน

สมยศ นาวการ (2543 : 30) กลาววา องคการเปนกลมบคคลททำางานรวมกนภายใต โครงสรางทกำาหนด เพอการบรรลเปาหมายของกลม

จากความหมายขางตน สามารถสรปไดวา องคการ หมายถง การทบคคลตงแต2 คนขนไป มารวมตว กนทำางานภายใตโครงสรางและการประสานงานทกำาหนด เพอใหบรรลจดมงหมายรวมกน จะเหนไดวา โรงพยาบาล นบเปนองคการประเภทหนง ทมกลมบคคลมาทำางานรวมกน ซงจำาเปนทจะตอง

มผบรหารเปนผกำาหนดทศทางขององคการ มการกำาหนดโครงสรางและกระบวนการทำางานภายใตสงแวดลอมของ องคการ เพอใหบรรลจดมงหมายทโรงพยาบาลตงไว

2. องคประกอบขององคการ องคการตาง ๆ ไมวาจะเปนองคการของรฐหรอองคการธรกจตางมองคประกอบทสำาคญ คอ จะตองม

จดมงหมายขององคการ มโครงสราง มบคคลตงแต2 คนขนไป และอยภายใตสภาพแวดลอมขององคการ ดงตอไปน

2.1 จดมงหมายองคการ (organization goal) หมายถง เปาประสงคของการบรหารท องคการตองการทำาใหสำาเรจ เชน องคการธรกจ มจดมงหมายตองการตอบสนองความพงพอใจของลกคา ในขณะ

เดยวกนกตองการแสวงหากำาไร และใหผลตอบแทนทเหมาะสมกบพนกงาน หรอโรงพยาบาลมจดมงหมายทจะใหบรการ ดแลสขภาพแบบองครวม ทมคณภาพ ไดมาตรฐาน และใหผรบบรการเกดความพงพอใจ ในขณะเดยวกนกตองการให

องคการมความมนคงและเจรญกาวหนา รวมทงมความรบผดชอบตอสงคมและตอผมสวนไดสวนเสย เชน ผถอหนของ โรงพยาบาล ผบรจาคเงนใหกบโรงพยาบาล เปนตน จดมงหมายขององคการจะเปนตวจงใจใหบคคลมาทำางานรวมกน ถงแมวาจดมงหมายของแตละบคคล

ททำางานจะมความสำาคญ แตจดมงหมายขององคการโดยรวมมความสำาคญมากกวา เพราะจะเปนจดเนนใหสมาชกทก คนในองคการใหความสนใจและดำาเนนงานใหเปนไปในทศทางทตองการ นอกจากน จดมงหมายยงชวยใหบคคลมองไปใน

อนาคต และมการวางกลยทธและแผนปฏบตการทจะชวยใหเกดการดำาเนนงานตามทมงหวง ดงนน จดมงหมายขององคการจงอาจสงผลใหจำาเปนตองมการพฒนาโครงสรางและกระบวนการทำางานขององคการใหสอดคลองกบจดมงหมายทกำาหนดไวดวย

2.2 โครงสรางขององคการ (organization structure) เปนระบบของงาน การ รายงาน และความสมพนธของอำานาจหนาทตางๆ ในการดำาเนนงานขององคการนน ๆ โดยการออกแบบโครงสรางของ องคการ นอกจากจะเปนการออกแบบอำานาจหนาทและความสมพนธของอำานาจหนาทในตำาแหนงตางๆ แลว ยงเกยวของ

กบการจดกลมกจกรรมในการทำางานเปนแผนกหรอฝายตางๆ การประสานงาน การสอสาร และกลไกควบคมการทำางาน ภายในองคการอกดวย ซงการมองโครงสรางขององคการ อาจพจารณาจากรปแบบและการดำาเนนกจกรรมของ

องคการ หรออาจพจารณาจากความสมพนธของสวนตางๆ ภายในองคการ ซงไดแก แผนผงองคการนนเอง

(organization chart) โดยทวไปโครงสรางขององคการประกอบดวย 2 สวนทสำาคญ คอ ประการแรก โครงสรางนนตองมการระบงานหรอกระบวนการทำางานทใหบรรลจดมงหมายของ องคการ ประการทสอง โครงสรางจะตองรวมและเชอมโยงงานสวนตางๆ เขาดวยกน เพอใหเกดผลผลตใน

ระดบทพงประสงค การทงานของฝายตางๆ ในองคการตองเกยวของกนมากเทาใด การประสานงานระหวางฝายจะยงมความจำาเปนมากขนเทานน

5

โดยทงน การจดโครงสรางองคการมวตถประสงคเพอการสงการและการประสานการทำางานของ บคลากรภายในองคการ เพอใหการทำางานบรรลจดมงหมาย การมโครงสรางองคการทดจะทำาใหบคคลสามารถทำางาน

รวมกน ประสานงานกน และเชอมตองานกนไดด สำาหรบโรงพยาบาลนบเปนองคการทจำาเปนตองอาศยการรวมมอ ประสานงานกนสง เนองจากบคลากรมความหลากหลายสง ทงบคลากรระดบวชาชพ เจาหนาทปฏบตการดานเทคนค

และเจาหนาทฝายสนบสนนบรการ ทำาใหยงจำาเปนตองออกแบบโครงสรางองคการใหเหมาะสม เพอใหบคลากรทกคน ทกฝายทมทกษะ ความสามารถ และบทบาทหนาทแตกตางกน สามารถทำางานประสานกนไดอยางมประสทธภาพและ

ประสทธผล เชน เมอผรบบรการแตละรายเขามาในโรงพยาบาล จะไดรบบรการจากเจาหนาททเปนดานหนาของโรง พยาบาล และไดรบการสงตอใหไปรบบรการยงฝายอน ๆ ทเกยวของไดอยางเหมาะสมกบความตองการของผมารบ

บรการ เชน เรมจากหองทำาบตร ผรบบรการจะถกสงตอไปยงหองตรวจโรค หองเอกซเรย หองยา ฯลฯ เพอใหผรบ บรการไดรบบรการทถกตอง ปลอดภย รวดเรว และเกดความพงพอใจในทสด ในขณะเดยวกนโรงพยาบาลกสามารถใช

ทรพยากรทมอยไดอยางประหยดและคมคา เปนตน อยางไรกตามโครงสรางองคการทออกแบบไวตงแตเรมแรกสามารถมการปรบเปลยนไดเมอมความ จำาเปน ซง ลทท ชอรทเทล และ คมเบอรล (Leatt, Shortell and Kimberly, 1988

cited in Rakich, Longest and Darr, 1994 : 209) ระบวาสภาวการณท ควรมการปรบปรงโครงสรางองคการ คอ

1) เมอองคการเผชญกบปญหาทสำาคญ เชน ผลจากการตรวจรบรองคณภาพของโรงพยาบาลจากผ เชยวชาญภายนอกพบวา การทำางานยงไมไดคณภาพในแผนกตาง ๆ ผบรหารจำาเปนตองมการทบทวนและปรบปรง

โครงสรางองคการ โดยเฉพาะทเกยวของกบตำาแหนง กลมงาน แผนก หรอทงองคการ

2) เมอสภาวะแวดลอมภายนอกมการเปลยนแปลงและสงผลตอนโยบายขององคการ เชน รฐบาลใช นโยบายประกนสขภาพถวนหนา ทมการปรบระบบการจดสรรงบประมาณใหกบโรงพยาบาลเปนรายหวประชากรทขน

ทะเบยนกบโรงพยาบาล ทำาใหโรงพยาบาลตองปรบโครงสรางองคการใหม เชน เพมหนวยบรการปฐมภม และหนวย ตดตามหน เปนตน

3) เมอองคการมโปรแกรมหรอการบรการใหมทไดถกกำาหนดใหเปนพนธกจขององคการ เชน โรงพยาบาลกำาหนดพนธกจการจดบรการการแพทยแผนไทยใหเปนทางเลอกแกผมารบบรการเพมเตมจากการจดบรการ

สขภาพแบบแผนปจจบน จำาเปนทโรงพยาบาลจะตองปรบโครงสรางองคการใหมหนวยบรการการแพทยแผนไทย และม การจดสรรทรพยากรใหแกหนวยบรการใหม ในขณะทหนวยบรการเกาทไมไดความนยมและตองยบเลกไป กเปนสาเหต

หนงใหตองปรบโครงสรางองคการเชนกน

4) เมอมการเปลยนแปลงผบรหาร เนองจากเมอมการเปลยนผนำาหรอผบรหารขององคการใหมจะ ทำาใหเปนโอกาสทจะทำาการทบทวน หรอเปลยนแปลงโครงสรางองคการใหม เพราะผบรหารคนใหมมกมมมมองทแตก

ตางจากคนคนเดม และอาจรเรมสงใหม ๆ ทสงผลใหตองปรบโครงสรางองคการ

2.3 บคคล ในแตละองคการยอมประกอบดวยบคคลหลาย ๆ คน มาทำางานรวมกน ซงบคคลและองคการ ตางมความสมพนธซงกนและกน กลาวคอ บคคลจะถกองคการคาดหวงเกยวกบความพยายาม ความสามารถ ความ

จงรกภกดตอองคการ ทกษะ การทมเทเวลาและศกยภาพ ในขณะเดยวกนองคการกถกคาดหวงจากบคคลวา จะไดรบ การสนบสนนจากองคการในเรองคาตอบแทน ความมนคงของงาน ผลประโยชน โอกาสในการทำางาน สถานภาพ และ

ความกาวหนา ดงภาพท 4.1

6

ความพยายาม ความ สามารถ ความจงรก

ภกดตอองคการ ทกษะ การทมเทเวลาศกยภาพ

คาตอบแทน ความมนคงของงาน

ผลประโยชน โอกาส ในการทำางาน สถานภาพ

ความกาวหนา

สงทบคคลจะใหกบองคการ สงกระตนจากองคการ

ภาพท4.1 ความสมพนธระหวางบคคลและองคการ ถาทงบคคลและองคการตางไดรบในสงทตนเองคาดหวงอยางเหมาะสมและยตธรรม จะทำาให

เกดความพงพอใจและมความสมพนธทดตอกน ดงนน ผบรหารของโรงพยาบาลจงตองใหความสำาคญกบเรองดงกลาว โดยถาเมอใดทผบรหารโรงพยาบาลคาดหวงคณคาและการทมเทในงานจากบคลากร ผบรหารจะตองใหสงกระตนอยาง

เหมาะสมแกบคลากรในทางกลบกนดวย

2.4 สภาพแวดลอมขององคการ (organization environment) สภาพ แวดลอมขององคการ หมายถง แรงผลกดนตาง ๆ ทสงผลกระทบตอการบรหารจดการองคการ ซงประกอบดวยสภาพ

แวดลอมทวไป สภาพแวดลอมทมผลโดยตรงตอการดำาเนนงานขององคการ และสภาพแวดลอมภายในองคการ (จร ศกด จยะนนท และคณะ 2542 : 72-86)

2.4.1 สภาพแวดลอมทวไป (general environment) ไดแก แรง ผลกดนทอยภายนอกองคการทมอทธพลแบบทวไปไมเฉพาะเจาะจงตอองคการ ไดแก อทธพลจากการเมองและ

กฎหมาย เศรษฐกจ เทคโนโลย สงคมวฒนธรรม และสงแวดลอมระหวางประเทศ ตวอยางสภาพแวดลอมทวไปทสงผล ตอการบรหารจดการโรงพยาบาล เชน ภาวะวกฤตทางเศรษฐกจ การเปดเสรทางการคา ความเจรญกาวหนาทาง

เทคโนโลยสารสนเทศและการแพทย การกระจายอำานาจใหองคกรปกครองสวนทองถน การคมครองผบรโภคทมเพม มากขน วฒนธรรมแบบสงคมเมองททำาใหปญหาสขภาพของประชาชนเปลยนไป สถานการณของประเทศเพอนบานท

ทำาใหมผอพยพและลกลอบเขาเมองแบบผดกฎหมายซงมกเปนแหลงแพรโรคตดตอ เปนตน

2.4.2 สภาพแวดลอมทมผลโดยตรงตอการดำาเนนงานขององคการ (task environment) เปนสภาพแวดลอมภายนอกองคการทมผลกระทบโดยตรงตอองคการและการดำาเนนงาน

ขององคการในการบรรลเปาหมาย ไดแก ลกคาหรอผใชบรการ คแขงขน ผขายวตถดบ วสด อปกรณในการดำาเนนงาน ตลาดแรงงาน นโยบายและเจาหนาทของหนวยงานรฐทเขามาควบคมกำากบ ตวอยางสภาพแวดลอมทมผลโดยตรงตอ

การบรหารจดการโรงพยาบาล เชน นโยบายประกนสขภาพถวนหนาทสงผลโดยตรงตอระบบการจดการงบประมาณและ ทรพยากรของโรงพยาบาล ตลอดจนเกดการแขงขนระหวางโรงพยาบาลมากขน ความคาดหวงของประชาชนทมตอ

บรการของโรงพยาบาล โรงพยาบาลทเปนคแขงในพนทใกลเคยง บรษทยาทขายยาใหโรงพยาบาล ปรมาณและคณภาพ ของบคลากรวชาชพตาง ๆ ทมอยในตลาดแรงงาน คณะกรรมการรบรองคณภาพโรงพยาบาล องคกรวชาชพทมบทบาท

ในการตรวจสอบและกำากบการทำางานของผประกอบวชาชพตาง ๆ เปนตน

2.4.3 สภาพแวดลอมภายในองคการ (internal environment) เปนแรงผลกดนภายในองคการทมอทธพลตอการจดการและดำาเนนงานของขององคการ ไดแก 1) เจาของกจการ

หรอผถอหนในกรณทเปนโรงพยาบาลเอกชน ซงนบวา มอทธพลตอการบรหารงานของโรงพยาบาล 2) คณะกรรมการ

บรหารโรงพยาบาล ซงเปนผกำาหนดนโยบายการบรหารโรงพยาบาล และ 3) ความร ความสามารถ คณธรรมจรยธรรม และความจงรกภกดตอองคการของบคลากรระดบตาง ๆ ซงเปนทรพยากรบคคลทสำาคญทจะสงผลใหองคการดำาเนน

งานไดบรรลผลสำาเรจ ดงนน โรงพยาบาลจงนบเปนองคการประเภทหนง ซงประกอบดวยจดมงหมาย โครงสราง บคคล และสภาพ

แวดลอมทงภายนอกและภายในทสงผลตอการดำาเนนงาน ซงผบรหารโรงพยาบาลจำาเปนตองทำาความเขาใจกบองค ประกอบเหลานและสามารถบรหารองคการใหบรรลตามเปาประสงคทตองการ

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท4.1.1 แลว โปรดปฏบตกจกรรม4.1.1 ในแนวการศกษาหนวยท4 ตอนท4.1 เรองท4.1.1

7

เรองท4.1.2 ความหมายและความสำาคญของพฤตกรรมองคการ

ผบรหารในยคแรก ๆ มองบคคลวา เปนปจจยการผลตอยางหนงเชนเดยวกบเครองจกรเครองกล ตอมาไดม “ความพยายามทจะเพมประสทธภาพใหคนทำางานไดมากขน เรวขน โดยการจงใจดวยเงนและวตถเปนหลก ทเรยกวา การ

” บรหารเชงวทยาศาสตร แตพบวา วธการบรหารดงกลาวไมไดใหคำาตอบทงหมดกบการบรหาร จงหนมาสนใจศกษา เกยวกบมนษยสมพนธ โดยมองวา มนษยมความแตกตางกน และมศกดศร จงเนนการเอาใจมนษยอยางมากจนไมให

ความสำาคญกบปจจยดานโครงสรางและเทคโนโลย ซงกพบวา การใหความสำาคญกบมนษยสมพนธไมไดคำาตอบทดกบ การบรหาร จงมการใชวธการศกษาทางพฤตกรรมศาสตร ททำาใหเขาใจพฤตกรรมของมนษยทอยภายใตสภาพแวดลอม

ขององคการ อนเปนทมาของการศกษาพฤตกรรมองคการ ซงการศกษาดงกลาว มอทธพลอยางมากตอแนวคดการ บรหารในปจจบน เนองจากการบรหารเปนกระบวนการทำางานใหสำาเรจโดยใชบคคลอน พฤตกรรมของบคคลในองคการ

จงมความสำาคญตอการเพมผลผลตและประสทธผลขององคการ ดงนน ผบรหารของโรงพยาบาลจงควรทำาความเขาใจ เกยวกบความหมายและความสำาคญของพฤตกรรมองคการ เพอเปนพนฐานในการบรหารจดการทรพยากรมนษยและ

องคการใหไดผลด

1.ความหมายของพฤตกรรมองคการ “ ” คำาวา พฤตกรรมองคการ (organizational behavior) มผใหความหมายไวหลาก

หลาย ดงน

มดเดลมสท และฮทท (Middlemist and Hitt, 1988 : 5) ใหความหมายวา พฤตกรรมองคการเปน การศกษาพฤตกรรมของบคคลและกลมภายในองคการ ซงความเขาใจดงกลาวจะนำาไปใชในการ

เพมความพงพอใจใหแกพนกงาน เพมผลผลตและประสทธผลขององคการนน ๆ

บารอน และกรนเบรก (Baron and Greenberg, 1989 : 4) กลาววา พฤตกรรมองคการ หมายถง การศกษาพฤตกรรมของมนษยในองคการ โดยศกษากระบวนการของปจเจกบคคล กลม

และองคการอยางเปนระบบ เพอนำาความรดงกลาวไปใชในการเพมประสทธผลขององคการ และทำาใหบคคลททำางานใน องคการมความสข

มวรเฮด และ กรฟฟน (Moorhead and Griffin, 1995 : 4) ใหความหมายของ พฤตกรรมองคการวา เปนการศกษาพฤตกรรมของมนษยในองคการ ความสมพนธระหวางพฤตกรรมมนษยกบ

องคการ และตวองคการเอง ซงการศกษาทง3 ดานดงกลาว จะทำาใหเกดความเขาใจพฤตกรรมองคการในภาพรวม

สมยศ นาวการ (2543 : 14) ใหความหมายของพฤตกรรมองคการวา เปนการวเคราะหผลกระทบ ของบคคล กลมและโครงสรางทมตอพฤตกรรมภายในองคการ

8

อาจสรปไดวา พฤตกรรมองคการเปนการศกษาพฤตกรรมของมนษยในองคการอยางเปนระบบ ทง พฤตกรรม ระดบบคคล กลม และองคการ ซงความรทไดสามารถนำาไปใชในการเพมผลผลตและความพงพอใจของบคลากร อนนำาไป

สการเพมประสทธผลขององคการในภาพรวม ทงนการศกษาพฤตกรรมองคการของโรงพยาบาลสามารถทำาการศกษาเฉพาะพฤตกรรมในแตละระดบได เชน

ศกษาพฤตกรรมของเจาหนาทแตละคนทปฏบตงานในโรงพยาบาล ศกษาพฤตกรรมของแตละกลมวชาชพหรอแตละ กลมงานทปฏบตงานในโรงพยาบาล หรอสามารถศกษาพฤตกรรมขององคการในภาพรวม อยางไรกตามพฤตกรรม

ของแตละบคคลยอมไดรบผลกระทบจากกลมและองคการ พฤตกรรมของกลมยอมไดรบผลกระทบจากพฤตกรรมของ แตละบคคลและองคการ ในขณะเดยวกนพฤตกรรมองคการยอมไดรบผลกระทบจากพฤตกรรมระดบบคคลและกลมเชน

กน ดงนน การศกษาพฤตกรรมองคการในแตละระดบควรใหความสนใจกบสวนประกอบอน ๆ ทเกยวของดวย เพอชวย ใหมความเขาใจในพฤตกรรมทศกษาอยางแทจรง

นอกจากน การศกษาพฤตกรรมองคการจำาเปนตองใชความรทางพฤตกรรมศาสตร ซงมความเกยวของกบ

ศาสตรสาขาตาง ๆ ไดแก จตวทยา สงคมวทยา สงคมจตวทยา มานษยวทยา และรฐศาสตร ดงภาพท 4.2 ทงนผ บรหารโรงพยาบาลจะตองศกษาและทำาความเขาใจศาสตรเหลาน เพอสามารถนำามาประยกตไดอยางเหมาะสมในการศกษา

พฤตกรรมองคการ และนำาความรทไดไปใชในการทำานายและควบคมพฤตกรรมตาง ๆ ทงในระดบบคคล กลม และ องคการ เพอทำาใหการบรหารจดการโรงพยาบาลเปนไปอยางมประสทธผล

9

ศาสตรทางพฤตกรรมศาสตร

ระดบการวเคราะห ผลลพธการใชอธบาย

การเรยนร แรงจงใจบคลกภาพการรบร การฝกอบรมภาวะผนำาความพงพอใจในงานการตดสนใจของบคคลการประเมนผลงานการวดทศนคตการเลอกบคคลเขาทำางานการออกแบบงานความเครยดจาการทำางาน

จตวทยา บคคล

2. ความสำาคญของพฤตกรรมองคการ เนองจากการบรหารงานเปนกระบวนการทำางานใหสำาเรจโดยใชบคคลอน และการบรหารเปนกระบวนการของ

การวางแผน การจดองคการ และการควบคมปจจยตาง ๆ โดยเฉพาะทรพยากรมนษยเปนปจจยทมความตองการ ม ความรสกและอารมณ ดงนน การทจะบรหารจดการใหมนษยทำางานไดสำาเรจ เกดประสทธผลตามจดมงหมายของ

องคการ ตลอดจนสามารถแขงขนและทำาใหองคการอยรอดไดนน ผบรหารจำาเปนตองทำาการศกษาพฤตกรรมภายใน องคการ เพอใหเกดความเขาใจและสามารถทำานายพฤตกรรมในองคการได ตลอดจนสามารถควบคมปจจยตาง ๆ ท เกยวของ เพอใหเกดพฤตกรรมทพงประสงค ทงน การศกษาพฤตกรรมองคการมความสำาคญตอผบรหารดงตอไปน

คอ

2.1 ทำาใหเกดความเขาใจ และสามารถทำานายและควบคมพฤตกรรมของตนเอง การศกษาพฤตกรรม องคการจะชวยใหผบรหารเขาใจพฤตกรรมและความรสกของตนเอง เชน มความเขาใจในความรสก ความตองการและ

แรงจงใจของตนเอง ทำาใหทราบธรรมชาต จดออนและจดแขงของพฤตกรรมของตนเอง ตลอดจนปจจยทเปนสาเหต ทำาใหสามารถทำานายและควบคมพฤตกรรมของตนเองใหเปนไปในทศทางทพงประสงค เชน นำาความรทไดมาใชในการ

ปรบปรงพฒนาพฤตกรรมและความความสามารถในการตดสนใจ การตอบสนอง การควบคมอารมณและความเครยด ตาง ๆ การพฒนาการสอสารกบผอน ซงจะกอใหเกดประโยชนอยางมากตอการบรหารงานในอาชพของตน

2.2 ทำาใหเกดความเขาใจ และสามารถทำานายและควบคมพฤตกรรมของผใตบงคบบญชา เนองจากผ บรหารจำาเปนตองรบผดชอบในการวางแผน การจดองคการ และการควบคมใหมการทำางานทนำาไปสผลสำาเรจของ

องคการ การศกษาพฤตกรรมองคการจะทำาใหผบรหารเขาใจธรรมชาตและความตองการของผใตบงคบบญชาแตละคน เขาใจปจจยสาเหตของพฤตกรรม จงทำาใหผบรหารเขาใจในปญหาตาง ๆ ทเกดขนไดอยางถกตอง สามารถทำานายไดวา

ถาใสปจจยหรอตวแปรใดเขาไป จะสงผลใหเกดพฤตกรรมอะไรขน ซงนำามาสการแกไขปญหาพฤตกรรมในองคการดวย การควบคมตวแปรตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม เชน ใชการจงใจบคลากรใหทำางานอยางทมเทมากขน มการจดออกแบบงาน

ไดอยางเหมาะสมกบธรรมชาตของคนทำางาน การแกไขปญหาความขดแยงในองคการ การสนบสนนใหบคลากรทำางานได บรรลตามเปาหมายและไดรบรางวล เปนตน

10

การศกษา พฤตกรรม องคการ

สงคมวทยา

กลมสมพนธการสอสารอำานาจความขดแยงพฤตกรรมระหวางกลมทฤษฎองคการเทคโนโลยขององคการการเปลยนแปลงองคการวฒนธรรมองคการ

กลม

สงคมจตวทยาการเปลยนแปลงพฤตกรรมการเปลยนแปลงทศนคตการสอสารกระบวนการกลมการตดสนใจโดยกลม

มานษยวทยา

การเปรยบเทยบคานยมทแตกตางการเปรยบเทยบทศนคตทแตกตางการวเคราะหวฒนธรรมทแตกวฒนธรรมองคการสงแวดลอมขององคการ

รฐศาสตร ความขดแยงการเมองระหวางองคการอำานาจ

องคการ

ภาพท4.2 ศาสตรตาง ๆ ทใชในการศกษาพฤตกรรมองคการ

2.3 ทำาใหเกดความเขาใจ และสามารถทำานายและควบคมพฤตกรรมของเพอนรวมงาน เนองจากผบรหาร จำาเปนตองทำางานและมปฏสมพนธกบเพอนรวมงานในองคการ การเขาใจกระบวนการเกดทศนคตของบคคล การเขาใจ

ความแตกตางของแตละบคคล กระบวนการกลมทเกดขนจากการทำางานรวมกน และความสมพนธระหวางกลม วฒนธรรมภายในองคการ พฤตกรรมทเกยวกบอำานาจและการเมองภายในองคการ จะชวยใหผบรหารเขาใจกระบวนการ

ทเกยวของกบพฤตกรรมตาง ๆ ในองคการ ทำาใหสามารถทำานายและนำามาใชในการสนบสนนใหเกดการทำางานรวมกนได เปนอยางด

2.4 ทำาใหเกดความเขาใจ และสามารถทำานายพฤตกรรมของผบรหาร บคคลอนและสภาวะตาง ๆ ทเกยวของในการกำาหนดนโยบายขององคการ เนองจากผบรหารมหลายระดบ ผบรหารในระดบทอยเหนอขนไปจะม

อทธพลตอผบรหารในระดบรองลงมา และบคคลอนและสภาวะตาง ๆ ทเกยวของในการกำาหนดนโยบายการบรหารจะม อทธพลตอผบรหารระดบสง เชน ผบรหารจากสวนกลาง ผตรวจราชการ ผถอหน รวมทงคแขง

(competitors) ผสงวตถดบให (suppliers) และลกคาขององคการ ตลอดจนสภาพแวดลอม เทคโนโลย การเปลยนแปลงภายในและภายนอกประเทศทสงผลกระทบตอองคการ ฯลฯ การศกษาพฤตกรรมองคการจง

เปนสงทจะชวยใหผบรหารมความเขาใจพฤตกรรมและความตองการของผบรหารทอยเหนอขนไปและบคคลอนทมสวน เกยวของกบนโยบายขององคการ และสามารถทำานายการเปลยนแปลงของปจจยภายนอกทสงผลตอนโยบายของ

องคการ ซงนำามาสการเจรจาตอรอง การวางแผน การจดองคการ และการควบคมใหองคการมการเปลยนแปลงไปใน ทศทางทพงประสงค และสามารถตอบสนองความตองการของผทมสวนเกยวของกบการกำาหนดนโยบายขององคการ

ได ดงนน การศกษาพฤตกรรมองคการจงมความสำาคญอยางยงตอผบรหาร คอ ทำาใหผบรหารเขาใจตนเอง เขาใจ ผใตบงคบบญชา เขาใจเพอนรวมงาน ตลอดจนเขาใจผบรหารและบคคลอนและสภาวะตางๆ ทเกยวของในการกำาหนด

นโยบาย โดยความเขาใจเหลานจะทำาใหสามารถทำานายพฤตกรรมทจะเกดขน และสามารถปรบปรงพฤตกรรมตนเอง จงใจ สนบสนน และควบคมพฤตกรรมของบคคลอน อนเปนสวนสำาคญทจะทำาใหผบรหารสามารถบรหารตนเองและ

บคคลรอบขาง และทำาใหองคการประสบความสำาเรจได

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท4.1.2 แลว โปรดปฏบตกจกรรม4.1.2 ในแนวการศกษาหนวยท4 ตอนท4.1 เรองท4.1.2

เรองท4.1.3 แบบจำาลองทเกยวของกบพฤตกรรมองคการ

11

แบบจำาลอง (model) คอ การอธบายเชงทฤษฎถงลกษณะบางประการของระบบ หรอกระบวนการท เกดขนในชวตจรง แบบจำาลองจงเปนการถอดแบบความเปนจรงของปรากฏการณทเกดขน มาอยในรปแบบทเขาใจได

งายขน โดยการจดระบบของความสมพนธของตวแปรตาง ๆ ระหวางตวแปรตามกบตวแปรอสระ สำาหรบแบบจำาลองท ใชในการอธบายพฤตกรรมองคการจะเกยวของปจจยจำานวนมาก ไดแก ปจจยดานมนษยวทยาททำาใหเขาใจความแตก

ตางของมนษยแตละคนในองคการ ปจจยดานจตวทยาททำาใหเขาใจกระบวนการรบร การจงใจและการเรยนรของมนษย ปจจยดานสงคมวทยาและสงคมจตวทยาททำาใหเขาใจพฤตกรรมของมนษยทมาอยรวมกนเปนกลม เปนองคกร รวมถง

ปจจยดานรฐศาสตรทเกยวของกบอำานาจและความขดแยงทเกดขน เนองจากพฤตกรรมองคการมทงพฤตกรรมระดบบคคล กลม และองคการ ซงถงแมวาตวแปรตามเบองตน

ของแบบจำาลองพฤตกรรมองคการแตละระดบจะเหมอนกน ไดแก ผลผลต การขาดงาน การออกจากงาน และ ความพง พอใจ แตตวแปรอสระของพฤตกรรมองคการระดบบคคล กลม และองคการมความแตกตางกน ทำาใหสามารถแบงแบบ

จำาลองพฤตกรรมองคการออกเปน 3 แบบจำาลองยอย ไดแก แบบจำาลองพฤตกรรมองคการระดบบคคล ระดบกลม และระดบองคการ ในทนจะกลาวถงรายละเอยดของตวแปรตามและตวแปรอสระของพฤตกรรมองคการในแตละระดบ

คอ ระดบบคคล ระดบกลม และระดบองคการ ตามลำาดบ

1. ตวแปรตามเบองตนของพฤตกรรมองคการ ตวแปรตามเบองตนของพฤตกรรมองคการ (primary dependent

variables) ไดแก ผลผลต (productivity) การขาดงาน (absenteeism) การออก จากงาน (turnover) และ ความพงพอใจ (satisfaction) ซงตวแปรเหลานเปนตวกำาหนด

ประสทธผลของทรพยากรมนษยขององคการทสำาคญ โดยแตละตวแปรมรายละเอยดดงตอไปน (Robbins, 1993 : 44-47)

1.1 ผลผลต องคการทมผลผลต หมายถง องคการทมการดำาเนนงานทบรรลจดมงหมาย ซงเกดจากการ

เปลยนปจจยนำาเขา (input) ใหเปนปจจยนำาออก (output) โดยมตนทนตำาทสด (lowest cost) ดงนน คำาวา “การมผลผลต” จงหมายรวมถงประสทธผล (effectiveness) และประสทธภาพ (efficiency) ขององคการ ตวอยางโรงพยาบาลทบรหารงานไดอยางมประสทธผล หมายถง โรงพยาบาล

ประสบความสำาเรจในการใหบรการไดตรงตามความตองการของลกคา แตถามประสทธภาพ จะหมายถง สามารถให บรการไดตรงตามความตองการของลกคาและมตนทนทตำาดวย ดงนน ถาโรงพยาบาลสามารถบรหารงานโดยใชบคลากร

นอย แตสามารถจดบรการทมคณภาพไดมาก เชน ลดจำานวนวนทผปวยตองอยโรงพยาบาล ลดจำานวนผปวยทปวยซำา โดยไมจำาเปนตองเพมบคลากร แสดงถงโรงพยาบาลดงกลาวมผลผลตทด ดงนน การประเมนผลผลตขององคการจะ

ตองวดทงประสทธผลและประสทธภาพ

1.2 การขาดงาน องคการจะสามารถดำาเนนงานไดอยางราบรนและบรรลตามจดมงหมาย จำาเปนตอง อาศยการมาทำางานของบคลากรในองคการโดยไมขาดงานหรอลางาน ซงถามบคลากรขาดงานหรอลางาน ยอมสงผลให

งานสะดด ชา หรอตองหยดงาน สงผลใหทงคณภาพและปรมาณของผลผลตขององคการลดลง เชน การทมเจาหนาท หองยาขาดงาน ยอมสงผลใหบรการจดยาใหผปวยชา ทำาใหผปวยตองรอนาน หรอการมคนทำางานนอยทำาใหตองทำางาน

แบบเรงรบและคนทำางานเกดสภาวะเครยด อาจสงผลใหการจดยาผดพลาดได

1.3 การออกจากงาน การออกจากงาน หมายความถง การออกจากองคการทงทสมครใจและไมสมครใจ ซงการออกจากงานของบคลากรจะทำาใหเกดการสะดดของความรและประสบการณของคนทำางาน ทสญเสยไปพรอมกบ

บคลากรเกาทออกจากงานไป สงผลใหผลผลตขององคการลดตำาลงดวย

1.4 ความพงพอใจ ความพงพอใจเปนทศนคตหรอความรสกทวไปของบคคลทมตองานของตน หรออาจ หมายถง ความแตกตางระหวางรางวลทบคลากรไดรบกบรางวลทบคลากรเชอวา เขาควรจะไดรบ เชน พยาบาลทตองอย

เวรดแลคนไขของโรงพยาบาลจำานวนมาก ถาไดรบเงนเดอน เงนคาอยเวร และสวสดการดเทากบหรอมากกวาทเขาคาด หวงวา ควรจะไดรบ พยาบาลกจะพงพอใจในงานททำา แตหากพยาบาลรสกวา ตนทำางานหนก แตไดคาตอบแทนและ

สวสดการนอยกวาทควรจะเปน โดยเฉพาะเมอนำาไปเปรยบเทยบกบคาตอบแทนของวชาชพอน ๆ เชน แพทย จะทำาใหไม พงพอใจในงานททำา ซงความพงพอใจนสงผลตอผลผลตของแตละบคคลและขององคการ

2. ตวแปรอสระในแบบจำาลองพฤตกรรมองคการแตละระดบ

12

สำาหรบตวแปรอสระทสำาคญทสงผลตอตวแปรตามของพฤตกรรมองคการทกลาวไปแลว คอ ผลผลต การขาด งาน การออกจากงาน และความพงพอใจ จะมทงตวแปรอสระของพฤตกรรมระดบบคคล กลม และองคการ ดงแสดงใน

แบบจำาลองของพฤตกรรมองคการในแตละระดบ ดงน (Robbins, 1993 : 47-51)2.1 แบบจำาลองพฤตกรรมองคการระดบบคคล ตวแปรอสระหรอปจจยทสงผลตอพฤตกรรมองคการใน

ระดบบคคล ไดแก คณลกษณะทางชวภาพ บคลกภาพ คานยมและทศนคต และความสามารถของปจเจกบคคล รวมทง

การรบร แรงจงใจ และการเรยนรของบคคลดงกลาว ซงสงผลตอพฤตกรรมของบคคลในองคการ ดงภาพท 4.3

ภาพท4.3 แบบจำาลองพฤตกรรมองคการในระดบบคคลทมา: Robbins, 1993 : 49.

จากแบบจำาลองพฤตกรรมองคการในระดบบคคลจะพบวา ตวแปรอสระหรอปจจยในระดบบคคลทมอทธพลตอ พฤตกรรมของบคคลในองคการ มดงตอไปนคอ

2.1.1 คณลกษณะทางชวภาพ เปนคณลกษณะสวนบคคลทสงผลตอพฤตกรรมองคการในระดบ บคคล ไดแก อาย เพศ สถานภาพสมรส

1) อาย ความสมพนธระหวางอายกบผลการปฏบตงานของบคคลเปนสงทควรใหความสนใจ เชน การศกษาวจยพบวา ผทมอายมากจะทำางานสขมมากกวาคนอายนอย ในขณะทผลผลตของงานไมไดแตกตางจากคนอาย

นอย ซงขดแยงกบความเชอเดมของคนสวนใหญ นอกจากนยงพบวา คนอายมากมโอกาสขาดงานดวยเหตจำาเปนทหลก เลยงไมได ซงสวนใหญเปนปญหาสขภาพมากกวาคนอายนอย สวนคนอายนอยมโอกาสขาดงานจากสาเหตทไมจ ำาเปน

หรอสามารถหลกเลยงไดมากกวาคนอายมาก นอกจากน ยงพบความสมพนธระหวางอายกบความพงพอใจในงาน โดย พบวา คนทำางานประเภทวชาชพมกจะมความพงพอใจเมออายมากขน ในขณะทคนทำางานทไมใชวชาชพมกจะมความพง

พอใจในงานลดลงเมอมอายมากขน (Moorhead and Griffin, 1995 : 94-95) จะ เหนไดวา อายเปนตวกำาหนดพฤตกรรมองคการของบคคลทสำาคญปจจยหนง

2) เพศ จากการทบทวนงานวจยตาง ๆ พบวา ผลผลตของการทำางานของเพศชายและหญงไมม ความแตกตางกน จงทำาใหในระยะหลงมการเปดโอกาสใหผหญงเขามาทำางานในหนาทตาง ๆ มากขนกวาในอดต ทเคย

จำากดไวเฉพาะเพศชาย แตสำาหรบงานบางหนาทอาจมความเหมาะสมกบคนทำางานบางเพศเทานน เชน งานการพยาบาลม ความเหมาะสมกบเพศหญง ซงมความออนโยนในการดแลผปวย โดยเฉพาะทเปนสตรและเดก เปนตน อยางไรกตามพบ

13

คณลกษณะ ทางชวภาพ

บคลกภาพการตดสนใจของบคคล

ความสามารถ

การรบร

แรงจงใจ

การเรยนร

ผลผลต

การขาดงาน

การออก จากงาน

ความ พงพอใจ

คานยมและทศนคต

วา เพศหญงมแนวโนมขาดงานหรอออกจากงานจากสงกวาชาย เนองจากเพศหญงตองมบทบาทในการดแลครอบครวและบตร

3) สถานภาพสมรส การศกษาวจยยงมไมมากพอทจะสรปความสมพนธทชดเจนระหวางสถานภาพ สมรสกบผลผลตของงาน แตกพบวา คนทแตงงานแลวจะขาดงานและออกจากงานนอยกวาคนทยงไมแตงงาน รวมทง

มความพงพอใจในงานสงกวา ซงอาจเปนเพราะตองรบผดชอบครอบครว จงใหความสำาคญกบความมนคงในการทำางานเพอใหมรายไดมาเลยงครอบครว

2.1.2 บคลกภาพ บคลกภาพของบคคลเปนผลจากพนธกรรม สงแวดลอมและสถานการณทเกดขน กบบคคล เชน บคลกภาพสวนหนงถกกำาหนดโดยสภาพทางรางกายและจตใจทถายทอดมาจากบรรพบรษ อกสวนหนง

ถกกำาหนดโดยสภาพแวดลอมทไดรบตงแตเกด การเลยงด การศกษาอบรม และประสบการณทผานเขามาในชวต นอกจากน สถานการณตาง ๆ ทเกดขนอาจทำาใหบคคลมการเปลยนแปลงบคลกภาพเดมทเปนอย เชน เมอถกสมภาษณ เขาทำางาน บคลกภาพอาจปรบเปลยนไปจากเดม เปนตน บคลกภาพเปนตวทำานายพฤตกรรมของบคคลในองคการ เชน

บคลกภาพขอายหรอเชอมนในตนเอง การเชออำานาจในตนหรอเชออำานาจนอกตน การนบถอตนเอง การมงมนในความ สำาเรจ การชอบเปนใหญเหนอผอน การชอบเสยง การอนรกษนยม ฯลฯ ซงบคลกภาพแตละประเภทจะนำาไปสการแสดง

พฤตกรรมทเหมาะสมหรอไมเหมาะสมกบแตละงาน เชน กมารแพทยควรมบคลกภาพเปนคนอบอน ใจด พยาบาลควรเปน คนใจเยน ยมแยม ชอบบรการ เปนตน

2.1.3 ความสามารถ เปนศกยภาพของบคคลทจะทำางานตาง ๆ ในตำาแหนงหนาทของตน ซงมทง ความสามารถทางปญญา ความสามารถทางดานรางกาย และความสามารถในงานตามตำาแหนงหนาท ซงสงผลตอ

พฤตกรรมของบคคลในองคการ เชน งานบางหนาทตองการบคคลทมระดบสตปญญา (IQ) สง เพอใหสามารถคด วเคราะห สรางสรรคงานไดด งานสวนใหญตองอาศยบคคลทมรางกายสมบรณไมพการหรอปวยเพอสามารถทำากจกรรม

ตาง ๆ ได รวมทงความสามารถเฉพาะดานตามบทบาทหนาท เชน นกโภชนาการ ตองมความสามารถในการวเคราะหคณคา ของอาหารและจดเมนอาหารทเหมาะสมใหแกผรบบรการกลมตาง ๆ ได เปนตน

2.1.4 คานยมและทศนคต บคคลถกหลอหลอมและขดเกลาทางสงคมใหมคานยมและทศนคตตอสง ตาง ๆ เชน ตอตนเอง ตอบคคลอน ตอวชาชพ ตอลกษณะการทำางาน ฯลฯ ซงเปนปจจยภายในบคคลททำาใหมแนวโนมท

จะมพฤตกรรมตามคานยมและทศนคตของตน

2.1.5 การรบร เปนกระบวนการจดระบบและใหความหมายตอสงตาง ๆ รอบตว ซงสงผลตอการ ตดสนสงตาง ๆ และการแสดงออกตอสงนน ๆ โดยพบวา การรบรของบคคลตอสงตาง ๆ จะไดรบผลกระทบจากทง

ปจจยภายในบคคล ( เชน ความสนใจ ทศนคต ประสบการณทผานมา เปนตน ปจจยดานสงทรบร เชน ขนาด การ เคลอนไหว เสยงของสงนนๆ เปนตน และปจจยดานสถานการณ เชน เวลา สถานทในขณะทมการรบรดงกลาว ตวอยาง

เชน ถาผปวยนงรอโดยไมแสดงอาการโกรธหรอโวยวาย เจาหนาทจะทำางานตามปกต แตถามผปวยโกรธ โวยวายวา รอ นานแลว เจาหนาทจะรบรวา ตองเรงรบใหบรการดวยความรวดเรวขนกวาเดม เพอมใหถกตอวาหรอรองเรยน เปนตน

2.1.6 แรงจงใจ เปนความปรารถนาทจะใชความพยายามมากขน เพอใหองคการบรรลตามจดมง หมาย ทงนภายใตเงอนไขวา ความพยายามดงกลาวจะนำาไปสการบรรลความตองการของบคคล ซงมทฤษฎแรงจงใจ

จำานวนมากทอธบายปจจยทจงใจใหบคคลทำางานหรอทมเทเพมขนใหกบองคการ เชน ทฤษฎความตองการของ มาสโลว ทกลาวถงลำาดบขนความตองการของมนษย5 ระดบ ไดแก ความตองการดานรางกาย ดานความปลอดภย ดานสงคม

ดานการยอมรบนบถอ และดานความสำาเรจในชวต ซงผบรหารจำาเปนตองคนหาความตองการของบคคล และใชสงนนเปนตวจงใจใหบคคลดงกลาวทำางาน

2.1.7 การเรยนร เปนการเปลยนแปลงพฤตกรรมทมลกษณะถาวร อนเนองมาจากประสบการณ ของบคคล ทฤษฎการเรยนรไดอธบายการเปลยนแปลงพฤตกรรมของมนษยวา บคคลจะมพฤตกรรมทนำาไปสการไดรบ

รางวล หรอคาดหวงวาจะไดรบผลดเปนการตอบแทน และหลกเลยงพฤตกรรมททำาใหถกลงโทษหรอคาดหวงวาจะเกดผล เสยตามมา การใหรางวล การสงเสรมสนบสนน หรอการลงโทษจงเปนประสบการณททำาใหบคคลเรยนรและมการ

เปลยนแปลงพฤตกรรม เชน การทบคลากรขยนทำางาน ไมขาดงานเพราะตองการไดรบคำาชมเชย ยกยอง หรอการขนเงน เดอน เปนตน

2.2 แบบจำาลองพฤตกรรมองคการระดบกลม พฤตกรรมองคการระดบกลมมใชเปนเพยงการนำา พฤตกรรมองคการในระดบบคคลมารวมกน แตพฤตกรรมองคการระดบกลมมความซบซอนมากกวานน เนองจาก

บคคลเมออยในกลมจะมพฤตกรรมทแตกตางจากพฤตกรรมเมออยคนเดยวตามลำาพง พฤตกรรมระดบกลมจะ เกยวของกบโครงสรางของกลม การสอสาร ภาวะผนำา วธการตดสนใจของกลม ความขดแยง และการใชอำานาจในกลม

ตลอดจนความสมพนธระหวางกลมตาง ๆ ในองคการ ดงภาพท 4.4

14

ภาพท4.4 แบบจำาลองพฤตกรรมองคการในระดบกลมทมา: Robbins, 1993 : 49.

กลม หมายถง การทบคคลตงแตสองคนหรอมากกวามารวมตวกนและมปฏสมพนธกน เพอทำาใหบรรลเปา

หมายเฉพาะอยางทไดกำาหนดไว โดยคณลกษณะของกลมทสำาคญม4 ประการไดแก (Baron and Greenberg, 1990 : 260-261) ตองมคนสองคนหรอมากกวามามปฏสมพนธกน ม

โครงสรางกลมทคงท มจดมงหมายรวมกน และสมาชกรบรถงการเปนกลมของตน ซงการทบคคลในองคการมาทำางานรวมกนเพอใหบรรลเปาหมายขององคการจงนบวาเปนกลมเชนเดยว

การทบคคลรวมกลมกนทำางานในองคการ เนองจากเหตผลหลายประการ ไดแก การทำาใหรสกปลอดภย

(security) ทำาใหเกดสถานภาพทางสงคม (status) ทำาใหตนเองมคณคา ไดรบการยอมรบนบถอ

(self-esteem) ตองการผกพนกบผอน (affiliation) ตองการอำานาจ (power) และตองการบรรลเปาหมาย (goal achievement) ในขณะทองคการกไดรบประโยชนจาการรวมกลม

ของบคคลททำางาน เพราะทำาใหองคการมโอกาสทจะประสบความสำาเรจไดงายขนและเรวขน ตวแปรอสระหรอปจจยทสงผลตอพฤตกรรมองคการในระดบกลม ไดแก โครงสรางของกลม การสอสาร ความ

ขดแยง ภาวะผนำาและการตดสนใจของกลม อำานาจและการเมองทเกยวของกบกลม ตลอดจนกลมอนๆ ทเขามามความสมพนธ

2.2.1 โครงสรางของกลม เนองจากคณลกษณะสำาคญอยางหนงของกลม คอ การมโครงสรางของ กลม ซงการทคนมาอยรวมกนและเกดเปนโครงสรางน ทำาใหแตละบคคลมบทบาท (role) และมสถานภาพ

(status) ทแตกตางกน เกดบรรทดฐาน (norm) ของกลมและมการยดเหนยวสมาชกใหคงความเปนก ลม (cohesiveness) การทบคคลจะมสถานภาพอยางไรในกลมขนอยกบปจจยตาง ๆ เชน อำานาจหนาท ระดบการ

ศกษา ประสบการณ ความมงคง วงศตระกล เปนตน สวนบทบาทเปนพฤตกรรมของบคคลตามสถานภาพทกลมกำาหนด ให เชน บคคลแสดงบทบาทเปนผตดสนใจแกไขปญหา เพราะมสถานภาพเปนหวหนากลม เปนตน สวนบรรทดฐานเปน

แบบแผนการปฏบตทกลมสรางขน เพอความเปนระเบยบเรยบรอยของกลม หากใครทำาตามบรรทดฐานกจะไดรบการ ยกยอง สรรเสรญ หากใครฝาฝนกจะถกตำาหนหรอลงโทษ นอกจากน การยดเหนยวของกลมทจะทำาใหสมาชกอยากรวม

กลมหรอไมกเปนสวนสำาคญตอพฤตกรรมของกลม จะเหนไดวาสถานภาพและบทบาท บรรทดฐาน และการยดเหนยว สมาชกของกลมลวนเปนตวกำาหนดทสำาคญของพฤตกรรมกลมภายในองคการ

2.2.2 การสอสาร การตดตอสอสารมหนาทสำาคญ4 ประการภายในกลม ไดแก การควบคม การ จงใจ ความรสก และการใหขอมล โดยการสอสารชวยใหเกดการควบคมพฤตกรรมของสมาชกกลมใหมการแสดงออก

ตามลกษณะทพงประสงค การสอสารทำาใหเกดการจงใจสมาชกกลมใหมการปรบปรงและพฒนางานใหดขน การสอสาร ทำาใหสมาชกกลมมความรสกพงพอใจในงานและกลม และการสอสารทำาใหสมาชกกลมไดรบขอมลเพอการตดสนใจอยาง

เหมาะสม ดงนน การสอสารทมประสทธภาพจงชวยใหสมาชกกลมมพฤตกรรมในทศทางทชวยเพมผลผลต และมความพงพอใจ

15

การตดสนใจ ของกลม

การสอสาร

กลมอนๆ

ภาวะผนำา

โครงสราง กลม

ความขดแยง

ผลผลต

การขาดงาน

ความ พงพอใจ

อำานาจและ การเมอง

ความสมพนธระหวางกลม

การออก จากงาน

2.2.3 ความขดแยง ความขดแยง คอ การไมเหนพองทเกดขนจากความแตกตางระหวางบคคลหรอ กลม ในสมยเดมมองวา ความขดแยงเปนสงทเลวรายกอใหเกดผลกระทบในดานไมดตอพฤตกรรมกลมและองคการ แต

แนวคดสมยใหมมองวา ความขดแยงในระดบทเหมาะสม เปนสงทด ซงจะชวยใหกลมและองคการมพฤตกรรมเชงการ ปรบปรงและพฒนา และทำาใหผลการปฏบตงานอยในระดบสง สงผลใหองคการเจรญเตบโตแบบสรางสรรค

2.2.4 ภาวะผนำาและการตดสนใจของกลม ภาวะผนำาเปนการใชอทธพลของผนำาเพอใหผอนปฏบต งานใหสำาเรจตามวตถประสงคขององคการ การทผนำาใชภาวะผนำาแบบเผดจการ แบบประชาธปไตย หรอแบบเสรนยม

รวมทงรปแบบของการตดสนใจเปนแบบผนำาตดสนใจเอง หรอใหสมาชกกลมเขามามสวนรวมในการตดสนใจ ยอมสงผลกระทบตอพฤตกรรมของกลมในทศทางทชวยเพมหรอลดผลผลตและความพงพอใจของสมาชก

2.2.5 อำานาจและการเมองทเกยวของกบกลม อำานาจ หมายถง ความสามารถในการทำาใหผอนแสดง พฤตกรรมตามทตนตองการ ซงอำานาจอาจเกดจากตำาแหนงหรอเกดจากตวบคคล ถาผนำากลมใชอำานาจอยางเหมาะสม

และสมาชกกลมใหการยอมรบการใชอำานาจนน จะสงผลใหพฤตกรรมองคการของสมาชกเปนไปในทางบวก สวน การเมองขององคการ เปนการแสวงหาการคมครองและการใชอำานาจเพอเพมพนหรอปกปองผลประโยชนสวนตวของ

บคคลหรอกลม หากกลมสามารถจำากดพฤตกรรมทางการเมองได โดยพยายามเปดกวางในการตดตอสอสาร การลด ความไมแนนอน และการตระหนกในสาเหตของการเมอง จะชวยลดพฤตกรรมทางการเมองและลดผลกระทบในทางไมด

ตอพฤตกรรมองคการได

2.2.6 ความสมพนธกบกลมอน ๆ ภายในองคการ นอกจากพฤตกรรมองคการระดบกลมเปนผลจาก ปจจยภายในกลมแลว ความสมพนธระหวางกลมตาง ๆ ในองคการกมอทธพลตอพฤตกรรมองคการเชนกน ความ

สมพนธระหวางกลมตาง ๆ ทเปนไปอยางมคณภาพและประสทธภาพเทากบมการประสานงานทดระหวางกลมตาง ๆ ใน องคการและนำาไปสผลผลตและความพงพอใจทดของสมาชกกลมตาง ๆ

2.3 แบบจำาลองพฤตกรรมองคการระดบองคการ พฤตกรรมระดบองคการมใชเปนเพยงการนำา พฤตกรรมองคการในระดบบคคลและกลมมารวมกน แตพฤตกรรมระดบองคการยงมความซบซอนมากกวานน

เนองจากบคคลเมออยในองคการ นอกจากจะไดรบอทธพลจากปจจยของปจเจกบคคลและระดบกลมแลว ยงไดรบ อทธพลจากการออกแบบโครงสรางองคการ นโยบายและการปฏบตดานทรพยากรมนษย วฒนธรรมขององคการ และ

ระดบของความเครยดทเกดจากการทำางานในองคการ ดงภาพท4.5

ภาพท4.5 แบบจำาลองพฤตกรรมองคการในระดบองคการทมา : Robbins, 1993: 50.

16

นโยบายและการดำาเนนงานดานทรพยากรมนษย

วฒนธรรมองคการ

ความเครยด จากงาน

โครงสรางและการออกแบบองคการ

ผลผลต

การขาดงาน

ความ พงพอใจ

การออก จากงาน

2.3.1 การออกแบบโครงสรางองคการ โครงสรางขององคการ เปนปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรม ของผบรหารและพนกงานขององคการ การออกแบบโครงสรางองคการเปนแบบแนวตงหรอแนวนอน หรอ แบงตาม

หนาทหรอแบงตามแผนก ฯลฯ จะมผลตอสายการบงคบบญชา อำานาจการตดสนใจ การกำาหนดหนาทและความรบผด ชอบของแตละตำาแหนง การประสานงาน การใชกฎระเบยบและวธปฏบตของบคคลในตำาแหนงหนาทตาง ๆ ภายใน

องคการ อนสงผลตอทศนคต ความพงพอใจ และผลผลตของบคลากร

2.3.2 นโยบายและการปฏบตดานทรพยากรมนษย นโยบายและการปฏบตในการคดเลอกคนเขา ทำางานในองคการ ซงรวมถงการวเคราะหงาน การอธบายงานและคณลกษณะบคคลทเหมาะสมกบงานดงกลาว

กระบวนการคดเลอก การฝกอบรมและพฒนาคน การประเมนผลการปฏบตงาน ระบบการใหรางวล และความสมพนธกบ สหภาพแรงงาน ตางมอทธพลตอพฤตกรรมของบคลากรในองคการ สงผลตอการเพมขนหรอลดลงของผลผลต การ

ขาดงาน การลาออก และความพงพอใจของบคลากรในองคการได

2.3.3 วฒนธรรมขององคการ เปนคานยมหรอบรรทดฐานทยดถอรวมกนของสมาชกขององคการ ซงกลายเปนรากฐานของระบบการบรหารและวธการปฏบตของพนกงานและผบรหารภายในองคการ ซงทงผบรหารและ

พนกงานทเขามาอยในองคการ ตางตองเรยนรวฒนธรรมองคการ และยดถอเปนแนวทางในการคด ตดสนใจ และปฏบต หากผใดละเมดธรรมเนยมปฏบตดงกลาว จะถกลงโทษในรปแบบตาง ๆ วฒนธรรมองคการจงเปนสงทมอทธพลตอ

พฤตกรรมของบคคลในองคการ

2.3.4 ความเครยดจากการทำางาน เมอบคคลทำางานดวยกนในองคการ โดยเฉพาะภายใต สถานการณทเกยวของกบขอจำากดและความตองการ มกจะนำามาสความเครยดของพนกงานและผบรหาร ซงปจจยทกอ

ใหเกดความเครยดไดมทงปจจยดานบคคล ( เชน ปญหาครอบครว ปญหาเศรษฐกจ ปญหาบคลกภาพ เปนตน) ปจจย ดานสภาพแวดลอม ( เชน ความไมแนนอนของการเมอง เศรษฐกจและเทคโนโลย เปนตน) และปจจยดานองคการ ซง

เกยวของกบตวองคการโดยตรง ( เชน ในสภาวะทมขอจำากดและมความตองการดานบทบาท ดานงาน ดานความสมพนธ

ระหวางบคคล ดานโครงสรางองคการ ดานภาวะผนำา และชวงวงจรชวตขององคการ (organization’s life stage)) ทำาใหบคคลในองคการมแนวโนมทจะเครยดได และหากบคคลดงกลาวมบคลกภาพทไวตอ

ความเครยดและขาดประสบการณในการจดการกบความเครยด จะสงผลใหเกดสภาวะเครยดและมอาการแสดงออกในรป

แบบตาง ๆ เชน อาการทางกาย ( เชน มอาการปวดศรษะ หรอความดนโลหตสง เปนตน) หรออาการทางจต ( เชน ม

อาการหงดหงด ไมพงพอใจในงาน) สงผลใหตองหยดงาน ผลผลตตำา การเปลยนงาน เปนตน จากสามแบบจำาลองยอยของพฤตกรรมองคการในระดบบคคล กลมและองคการทไดกลาวไปแลวนน สามารถ

สรปเปนภาพรวมของแบบจำาลองพฤตกรรมองคการดงภาพท 4.6 เนองจากปจจยของพฤตกรรมองคการในแตละ ระดบตางมอทธพลซงกนและกน รวมทงไดรบอทธพลจากปจจยภายนอกองคการดวย ซงจะชวยใหเกดความเขาใจใน

ปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมองคการทงหมดในภาพรวม

17

18

คณลกษณะ ทางชวภาพ

บคลกภาพ

การตดสนใจของบคคล

ความสามารถ

การรบร

แรงจงใจ

การเรยนร

คานยมและทศนคต

ปจจยนำาเขา ดาน

การตดสนใจ ของกลม

การสอสาร

กลมอนๆ

ภาวะผนำา

โครงสรางกลม

ความขดแยง

อำานาจและ การเมอง

ความสมพนธ

ระดบกลม

นโยบายและการดำาเนนงานดานทรพยากรมนษย

วฒนธรรมองคการ

ความเครยดจากงาน

โครงสรางและการออกแบบองคการ

ผลผลต

การขาดงาน

การออกจากงานความพงพอใจ

ระดบองคการ

ปจจยนำาออกดานมนษย

วฒนธรรมของชาต

การเปลยนแปลงและการ

ภาพท4.6 แบบจำาลองพฤตกรรมองคการทมา : Robbins, 1993 : 51.

จากภาพท4.6 จะเหนไดวาคณลกษณะทแตกตางทางดานชวภาพ บคลกภาพ คานยม ทศนคต ความ สามารถ การรบร แรงจงใจ และการเรยนร มผลตอพฤตกรรมในระดบปจเจกบคคล ในขณะทเมอคนทำางานรวมกนเปนก

ลม พฤตกรรมระดบกลมไดรบอทธพลจากโครงสรางกลม การสอสารและความขดแยง ภาวะผนำาและการตดสนใจ อำานาจ และการเมอง รวมทงความสมพนธกบกลมอน ๆ ในองคการ สวนพฤตกรรมในระดบองคการทเปนระบบใหญจะไดรบ

อทธพลจากการออกแบบโครงสรางองคการ นโยบายและการปฏบตดานทรพยากรมนษย วฒนธรรมขององคการ และ ความเครยดจากการทำางาน นอกจากน สงแวดลอมภายนอก ไดแก การเปลยนแปลง และการพฒนา รวมทงวฒนธรรม

ของชาตกสงผลตอพฤตกรรมองคการในแตละระดบดวย ตวแปรดงกลาวขางตนลวนเปนตวแปรอสระทสงผลตอ ตวแปรตามของพฤตกรรมองคการในรปของการขาดงาน ผลผลต การลาออกจากงาน และความพงพอใจของทรพยากร

มนษยในการทำางาน ซงสงผลตอประสทธผลโดยรวมขององคการ

หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท4.1.3 แลว โปรดปฏบตกจกรรม4.1.3 ในแนวการศกษาหนวยท4 ตอนท4.1 เรองท4.1.3

19ระดบบคคล