๑

ชดการเรยนรศลปวฒนธรรม

การแกะลายตวหนงตะลง

ชดท ๓

ตวพระ

โดย ผ�ชวยศาสตราจารย� ดร.มนตร วงษ�สะพาน

คณะศกษาศาสตร� มหาวทยาลยมหาสารคาม

๒

คานา

ชดการเรยนร�ศลปวฒนธรรมการแกะลายตวหนงตะลง จดทาขนตามโครงการหนงคณะหนง

ศลปวฒนธรรม ประจาป(งบประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๘ ของมหาวทยาลยมหาสารคาม โดยมเป�าหมายเพอให#

นกเรยน นกศกษา คร อาจารย* หรอผ#สนใจนาไปใช#ในการฝ0กฝ1มอในการแกะตวหนงตะลง นอกจากนน

ยงมประโยชน*ในการฝ0กสมาธ สามารถนาความร�และทกษะทได�ไปต-อยอดเพอผลตผลงานศลปะหตกรรมเพอ

เพมมลค-าและจาหน-าย หรอเป2นแนวทางในการนาวสดเหลอใช�ในท�องถนมาดดแปลงใช�ประโยชน4 ซงจะส8งผล

ให#ผ#ทเรยนร#ได#เหนคณค-าของศลปวฒนธรรมไทยและร-วมกนส-งเสรมความเป2นไทยให�เข�มแขงยงขน

ชดการเรยนร�ทพฒนาขนน แบ-งออกเป2น ๕ ชด ดงน

ชดท ๑ ตวฤๅษ

ชดท ๒ ตวลง

ชดท ๓ ตวพระ

ชดท ๔ ตวนาง

ชดท ๕ ตวยกษ4

การแกะตวหนงตะลงแต-ละชด สามารถเรมจากชดใดก-อนกได� ไม-จาเป2นต�องเรมต�นจากชดท ๑

แนวทางการเรมต�นทดสาหรบนกเรยนคอ เรมต�นจากตวหนงตะลงทนกเรยนสนใจก-อน หรอเรมจากตวหนง

ตะลงทมลาดลายอย-างง-ายไม-ซบซ�อนมาก จะทาให�มความม-งมนใจการทางานมากขน ผ�จดทาหวงเป2นอย-างยง

ว-าชดการเรยนร�ทพฒนาขนจะเป2นประโยชน4ต-อนกเรยน นกศกษา คร อาจารย* หรอผ#สนใจทวไป และมส8วน

ส8งเสรมให#คนไทยเหนคณค8าของศลปวฒนธรรมไทยมากขน

ผ�ชวยศาสตราจารย� ดร.มนตร วงษ�สะพาน

ผ�จดทา

๑

ความร�เบองต�นเกยวกบตวพระ

ตวพระ หมายถง ตวละครฝ>ายชายทเป2นตวเอกของเรอง การแสดงของไทยไม-ว-าจะเป2น ละครโนรา

ละครนอก ละครใน ละครพนทาง ละครดกดาบรรพ4 ลเก หมอลา รวมทงหนงตะลง ล�วนมตวเอกของเรอง ฝ>าย

ชายเรยกว-าตวพระ เพราะสมยโบราณแสดงแต-เรองจกรๆ วงศ4ๆ เป2นเรองของกษตรย4 มชอว-าพระต-างๆ

เช-น พระราม พระลกษณ4 พระอนรทธ พระไชยเชษฐ4 พระอภยมณ วรรณคดทใช�ในการแสดงหนงตะลงส-วน

ใหญ-จะเป2นเรอง รามเกยรต ดงนน ตวพระทสาคญของตวเรอง มดงน

พระราม เป2นตวละครเอกในเรองรามเกยรต ตาม

ตานาน เล-าว-าพระรามเป2นปางท 7 ของพระนารายณ4หรอพระ

วษณ (รามาวตารหรอรามจนทราวตาร) อวตารลงมาเป2นโอรส

ท�าวทศรถ และพระนางเกาสรยา มพระวรกายเป2นสเขยว ทรง

ธนเป2นอาวธ มศรวเศษสามเล-มคอ ศรพรหมมาตร ศรอคนวาต

และศรพลายวาต เวลาสาแดงอทธฤทธจะปรากฏเป2น 4 มอ

ทรงเทพอาวธ ตร คฑา จกร สงข4 พระรามมพระอนชาร-วมพระ

บดา 3 พระองค4 ได�แก- พระพรต (สนสกฤตว-า ภรต) , พระ

ลกษณ4 (สนสกฤต : ลกษมณ หรอ ลกษมณะ) และพระสตรด

พระลกษมณ� เป2นโอรสของท�าวทศรถและนางสมทรชา มพระ

วรกายสเหลองดงทองทา (เป2นพญาอนนตนาคราชอวตารลงมา

พร�อมพระราม) เมอครงพระรามต�องเสดจออกเดนดงตามพระ

ประสงค4ของนางไกยเกษ พระลกษณ4กได�ทลขอตามเสดจไปด�วย

ครงแรกพระรามทรงไม-อนญาต แต-พระลกษณ4ทรงยนกราน จง

ตามเสดจด�วยความจงรกภกด ทรงเคยงค-พระรามเสมอ ใน

ระหว-างเกดศกกรงลงกา และเมอพระรามต�องเสดจเดนดงเป2นครง

ทสอง กได�ทลขอเสดจตามไปด�วยอก ทรงร-วมผจญหม-มารและ

เหล-าศตรเคยงค-พระรามมาหลายครงหลายครา

ภาพจาก SiamNT.net

ภาพจาก SiamNT.net

๒

พระพรต เป2นโอรสของท�าวทศรถกบนางไกย

เกษ แม-ของตนเป2นต�นเหตททาให�พระรามต�องออกเดนดง 14

ป( กล-าวคอ ครงหนงท�าวทศรถรบกบยกษ4ปทตทนต4 ท�าวทศรถ

ทรงนงรถศกโดยมนางไกยเกษร-วมรบด�วย ท�าวทศรถพลาดรถ

ทรงถกศรของยกษ4เพลาล�อหลด นางเหนจงนาแขนของตนใส-

ไปแทนเพลาล�อ จนท�าวทศรถมชยชนะแก-ข�าศก ท�าวทศรถด

ใจมากประทานพรว-าจะให�สงทต�องการทกประการหากนาง

ต�องการ เมอวนเวลาผ-านไปนางนกได�จงทลขอกรงศรอยธยา

ให�แก-พระพรตโอรสของตน และให�พระรามออกไปเดนดงเป2น

เวลา 14 ป( ท�าวทศรถได�ฟOงเช-นนนจงให�พรตามทนางขอและตรอมใจตายในทสด ภายหลงเป2นจอมทพไปรบยง

กรงลงกาครงท 2 และศกกรงไกยเกษ พระรามจงแต-งตงให�เป2นกษตรย4ครองกรงไกยเกษสบไป

พระสตรด คอคฑาและสงข4ของพระนารายณ4อวตารลงมาพร�อม

กบพระองค4 พระสตรดเป2นโอรสของ ท�าวทศรถ บดาของ

พระราม กบนางสมทรเทวเป2นน�องชายฝาแฝดของพระ

ลกษณ4 เป2นจอมทพร-วมกบพระพรตตอนศกกรงลงกาครงท 2

และศกเมองมลวน ภายหลงได�เป2นอปราชเมองไกยเกษแม�พระ

สตรดจะเป2นพระอนชาร-วมพระมารดากบพระลกษมณ4 คอ นาง

สมทรเทว แต-ทงในรามายณะของอนเดยและรามเกยรตของไทย

กมกกล-าวถงพระสตรดค-ไปกบพระพรต และกล-าวถงพระรามค-

กบพระลกษมณ4 ในรามเกยรตตอนต�นจนถงตอนกลางเรอง

พระสตรดมบทบาทน�อย แต-มบทบาทมากขนในตอนท�ายเรอง พระนามพระสตรดในรามเกยรตเขยน สตรด แต-

ในรามายณะ เขยน ศตรฆน (อ-านว-า สะ -ตร-คนะ) แปลว-า ผ�สงหารศตร

ภาพจากหนงสอ "ภาพและประวต

ตวละครวรรณคดรามเกยรต("

ภาพจากหนงสอ "ภาพและประวต

ตวละครวรรณคดรามเกยรต("

๓

อปกรณ�ทสาคญในการแกะตวหนง

๑. การเตรยมหนง

หนงทใช�ในการแกะตวหนงส-วนใหญ-ใช�หนงววมากกว-าหนงอน ๆ เพราะนม แกะง-าย และหาซอได�ไม-

ยากนก ซงมอย-ด�วยกน ๒ ประเภท คอ หนงขน และหนงแก�ว (ไม-มขน)

๒. การเตรยมวสดอปกรณ�

วสดอปกรณ4ทใช�ในการแกะตวหนงมด�วยกนหลายอย-าง สงทนกเรยนจาเป2นต�องร�จก มดงต-อไปน

๒..๑ หนง เป2นสงทมความสาคญมาก เนองจากอดตตวหนงทาจากหนงสตว4เท-านน

๒.๒ เหลกขด หรอเหลกจาร

เป2นเหลกปลายแหลม (เหลกกล�า) ทมด�ามจบ

ใช�สาหรบ ขด ร-างภาพลงบนแผ-นหนง

๒.๓ มดแกะ (เหลกขด) ใช�ฉลแกะลวดลายกนก

และเส�นรอบนอก ช-างแกะหนงส-วนมากดดแปลง

มาจากใบเลอยตดเหลกทมคณภาพด หรอเป2น

เหลกกล�า หรออาจใช�มดปลายแหลมแทนกได�แต-

อาจจะแกะหนงได�ยากกว-า ทาให�ลวดลายไม-วจตร

งดงามเท-าทควร

๔

๒.๔ มกหรอตVดต- คอ อปกรณ4ทใช�สาหรบ ตอกลวดลายต-าง ๆ ทาจากเหลกเจาะรกลม ๆ

๒.๕ สบ- เทยน หรอขผง ใช�สาหรบจมปลายหรอตVดต- เพอให�เกดความลนเวลาตอก

๒.๖ ค�อน เป2นใช�ตอกตVดต- (มก) เป2นค�อนเหลก

๒.๗ เขยงขด ทาจากไม�เนออ-อนเนอนม ใช�สาหรบขดหรอตดรป

๕

๒.๘ เขยงตอก ทาจากไม�เนอแขง

ใช�สาหรบรองตอกลวดลายโดยมก

๒.๑๐ ส สทใช�ระบายตวหนง

๒.๑๑ พ-กน ใช�สาหรบระบายส

๒.๑๓ ไม�ไผ-และเชอก ใช�สาหรบ

ประกอบตวหนง ประกอบไม�ตบ และไม�มอ

๒.๑๔ กรรไกร ใช�สาหรบการตด

เส�นหนง หรอบางกรณสามารถใช�แทนมด

แกะได�

๖

กจกรรมการเรยนร�ท ๑

เรอง ฝ2กทกษะการใช�เครองมอแกะตวหนง

๑. นกเรยนใช�ต3ดตหรอมกตอกลายแนวตรง ทกาหนดให�ตอไปน

๗

๒. นกเรยนใช�ต3ดตหรอมกตอกลายแนวโค�ง ทกาหนดให�ตอไปน

๘

๓. นกเรยนใช�เหลกขดหรอมดแกะในการแกะลวดลายทกาหนดให� ตอไปน

๙

กจกรรมการเรยนร�ท ๒

เรอง ฝ2กทกษะการใช�เครองมอแกะลายบนตวหนง

ตวอยาง รปท�ใหนกเรยนฝกใชมกหรอตดตตอกเจาะตามเสนท�กาหนด

๑๐

กจกรรมการเรยนร�ท ๓

เรอง ฝ2กทกษะการใช�เครองมอแกะลายซบซ�อน

ตวอยาง รปท�ใหนกเรยนฝกใชมกหรอตดตตอกเจาะตามเสนท�กาหนด

๑๑

กจกรรมการเรยนร�ท ๔

เรอง ฝ2กทกษะการสร�างลวดลายอยางงาย

ให�นกเรยนใช�มกตอกลายตามเส�นทกาหนด โดยให�เว�นระยะการตอก ดงตวอยาง

ลายกระหนก คอลวดลายทประดษฐ4ขนจากธรรมชาต เนองจากกระหนกมาจากต�นไม� หรอ

เปลวไฟ บางครงกระหนกจงหมายถงพรรณไม� และยงแปลว-าทองอกด�วย ลายกระหนกมหลายสกล

เช-น วดเชงหวาย วดระฆง และอนๆ อกมากมายแล�วแต-ครโบราณท-านจะคดประดษฐ4กนไป แต-สง

หนงทเหมอนกนคอโครงและแกนของกระหนก

๑. ตอกมกแบบจดไขปลา ๒. ตอกมกแบบเส�นประ ๓. ตอกมกแบบเส�นประ

ผสมจดไขปลา

๑๒

กจกรรมการเรยนร�ท ๕

เรอง ฝ2กทกษะการสร�างลวดลายทซบซ�อน

ให�นกเรยนใช�เครองมอสร�างลายตามเส�นทกาหนด ดงน

๑๓

กจกรรมการเรยนร�ท ๖

ให�คดลอกลายลงบนแผนหนง

โดยใช�กระดาษลอกลาย

ตามเส�นภาพตอไปน

๑๔

กจกรรมการเรยนร�ท ๗

ให�แกะลายบนแผนหนงตามส

สแดง คอ ใช�เครองมอเจาะ

แตอยาให�ขาดจากกน

สเขยว คอ ตดให�ขาดออก

๑๕

กจกรรมการเรยนร�ท ๘

ให�ระบายสตวหนง

ดงตวอยาง