สำนักกฎหมาย...

บทนำบทสมภาษณความเหนทางวชาการ

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 1

ในทางสงคมวทยานนถอวา “มนษยเปนสตวสงคม” และเมอมสงคมเกดขน การตดตอสอสาร การสมาคมเพอสนอง ความตองการซงกนและกนกเกดขนตามมา ดงนน ในแตละสงคม จงมความจำเปนทจะตองมกฎเกณฑหรอกตกาตาง ๆ ทงทไม ปรากฏใหเหนเปนลายลกษณอกษร เชน วถประชาหรอวถชาวบาน ขนบธรรมเนยม จารตประเพณ หรอศลธรรม และทมปรากฏ ใหเหนเปนลายลกษณอกษร เชน คมภรทางศาสนา กฎหมาย หรอ ขอบงคบ เปนตน เพอเปนเครองมอในการควบคมความประพฤต ของสมาชกในสงคมใหเปนไปในทำนองเดยวกน มระเบยบแบบแผน อยางเดยวกน และเพอธำรงรกษาไวซงความสงบเรยบรอยและ ศลธรรมอนดของสงคมสวนรวม โดยกฎเกณฑดงกลาว เรยกวา “ปทสถานทางสงคม” (Social Norms) หรอ “บรรทดฐานของสงคม”๑

ซงไดกอกำเนดขนจากการทคนในสงคมปฏบตหรองดเวนการปฏบตตามคตนยม ของสงคมนน ๆ จนกลายเปนระเบยบแบบแผนหรอประเพณนยม ดงมภาษตละตน บทหนงกลาวไววา “ทไหนมสงคม ทนนมกฎหมาย” (Ubi societas, ibi jus)๒ กลาวคอ เมอมนษยมาอยรวมกนเปนสงคมหรอเปนหมคณะในลกษณะทถาวรจะตองมกฎเกณฑ ทถอปฏบตกนในสงคมนน ๆ เพอใหมนษยสามารถอยดวยกนไดอยางปกตสข

เมอสงคมมการขยายใหญมากขน มความสลบซบซอนทางโครงสรางมากยงขน การกำหนดกฎเกณฑทางสงคมของสงคมสมยใหม ไดมการบญญตเปนกฎหมาย ลายลกษณอกษรมากยงขน ซงบทบญญตของกฎหมายดงกลาวสวนใหญประกอบขนมาจากถอยคำทเปนสอกลางในการสอสารของคนในสงคม โดยถอยคำทประกอบเปน

กองบรรณาธการสำนกกฎหมาย

“หลกการตความกฎหมายตามครรลอง ของหลกนตรฐและนตธรรม”

๑ วกพเดย สารานกรมเสร (http://th.wikipedia.org) สบคนเมอวนท ๒๕ มถนายน ๒๕๕๓.๒ แสวง บญเฉลมวภาส, “ประวตศาสตรกฎหมายไทย (The Thai Legal History)”, พมพครงท ๗ (กรงเทพฯ :วญญชน,

๒๕๕๑),หนา ๒๓.

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓

“หลกการตความกฎหมายตาม ครรลองของหลกนตรฐและนตธรรม”

2

บทบญญตของกฎหมายดงกลาวมกจะมขอจำกดในตวเอง ในบางกรณถอยคำบางคำ อาจมความหมายไดหลายนย หรอถอยคำบางคำอาจมความหมายเปลยนแปลงไป ตามบรบท และถอยคำบางคำอาจมทงความหมายธรรมดาและความหมายเฉพาะอกดวย ดงนน การตความกฎหมาย จงเปนเรองทมความสำคญในการใชและการประกอบวชาชพ กฎหมายไมวาสาขาใด เพราะกฎหมายลายลกษณอกษรทไมตองอาศยการตความนน เปนสงทเปนไปไมได๓ หรออาจกลาวไดวาไมมบทกฎหมายใดทไมตองตความ เพราะการทเราสรปไดวาขอความในบทกฎหมายใดชดเจนหรอไม กยอมหมายความ อยในตววาเราไดตความขอความนนแลว๔ อยางไรกตาม ยงมความเหนของนกนตศาสตร บางสวนทมความเหนวา การตความกฎหมายนนจะพงกระทำตอเมอมขอสงสยใน ความหมายของกฎหมายเทานน๕ ถากฎหมายชดเจนอยแลวกไมตองตความ

สำหรบการใชและการตความกฎหมายน Sir William Blackstone (ค.ศ. ๑๗๒๓ - ๑๗๘๐) อาจารยกฎหมาย แหงมหาวทยาลยออกซฟอรด ไดชใหเหนวา การใช และการตความกฎหมายคอหวใจของการศกษากฎหมาย เมอใดทการศกษากฎหมายเปนไปโดยปราศจากการ ทำความเขาใจหลกพนฐานของกฎหมายใหถกตองแลว ยอมจะสงผลทำใหนกกฎหมายไรความสามารถทจะคดถง กฎหมายนอกกรอบถอยคำตามตวอกษร และไมสามารถ เขาถงความมงหมายของบทกฎหมายหรอหลกกฎหมายทวไปทดำรงอยในเหตผลของเรองตามธรรมชาตได ซง

Von Kirchmann นกนตศาสตรชาวเยอรมน เคยกลาวไววาการศกษากฎหมายนน ไมอาจจำกดอยเพยงเฉพาะการศกษาวามบทบญญตหรอขอกำหนดกฎเกณฑประการใด ไดอกตอไป เพราะหากสงทนกกฎหมายไดเรยนรมาตลอดชวตจำกดอยเพยงความร เกยวกบตวบทกฎหมายตามทไดตราไวเปนลายลกษณอกษร ความรเหลานน ยอมสญสลายไปพรอมกบกฎหมายตามตวอกษรเมอกฎหมายนนถกยกเลกไป นอกจากน Roscoe Pound อาจารยทางนตปรชญาและกฎหมายเปรยบเทยบผโดงดง

๓ ธานนทร กรยวเชยร, “ความสำคญของการตความในวชาชพกฎหมาย”, ในหนงสอรวมบทความทางวชาการในโอกาส รำลกครบรอบ ๑๐๐ ป ศาสตราจารยจตต ตงศภทย, จดพมพโดยกองทนศาสตราจารยจตต ตงศภทย คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร (กรงเทพฯ : โรงพมพเดอนตลา,๒๕๕๒), หนา ๒.

๔ กตตศกด ปรกต, “หลกทวไปในการใชและตความกฎหมาย”,บทความวชาการในโอกาสรำลกครบรอบ ๑๐๐ ป ศาสตราจารยจตต ตงศภทย,(http://www.keepandshare.com/doc/656202/?da=y) สบคนเมอวนท ๒๕ มถนายน ๒๕๕๓.

๕ หยด แสงอทย, “ความรเบองตนเกยวกบกฎหมายทวไป”, พมพครงท ๑๖ (กรงเทพฯ : ประกายพรก,๒๕๔๘), หนา ๑๓๐.

บทนำบทสมภาษณความเหนทางวชาการ

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 3

แหงมหาวทยาลยฮารวารดของสหรฐอเมรกา ยงไดแสดงความเหนไววา “การศกษา กฎหมายนน นอกจากจะตองเรยนรเนอหาของกฎหมายแลว ยงตองศกษาใหเขาถง โครงสราง หมวดหม การแยกประเภท ขอความคดตาง ๆ ของระบบกฎหมาย กลาวคอ ศกษาใหเขาถงวธการทางกฎหมายดวย”๖

ดงนน การศกษากฎหมายทแทจรง จงตองศกษาใหเขาถงทศนคต แนวความคด และวธการทางกฎหมายของกฎหมายในระบบกฎหมายของตวเอง หรอทเรยกวา “หลกการใชและการตความกฎหมาย” หลกวชากฎหมายจงตองประกอบดวยความรกฎหมายกบความรวธใชและตความกฎหมาย เรยกวา “รกฎหมายได ใชกฎหมายเปน” เพราะหากนกกฎหมายทรเพยงแตตวบทกฎหมาย แตใชกฎหมายไมเปนแลว ยอมใช ความรของตนไปแบบลองผดลองถกหรอมฉะนนกอาจจะใชกฎหมายไปตามแรงชกนำแหงผลประโยชนของตน อนอาจกอผลรายขนในสงคมโดยรวมอกดวย

ดวยความสำคญของ “หลกการใชและการตความกฎหมาย” ดงกลาว กองบรรณาธการวารสารจลนตจงไดขอสมภาษณความเหนทางวชาการ เรอง “หลกการ ตความกฎหมายตามครรลองของหลกนตรฐและนตธรรม” จากผทรงคณวฒ ทมความรความเชยวชาญทางดานนตศาสตรและการตความกฎหมายของประเทศ อนประกอบดวย ฯพณฯ ศาสตราจารย (พเศษ) ธานนทร กรยวเชยร องคมนตร ศาสตราจารย (พเศษ) ดร. อกขราทร จฬารตน ประธานศาลปกครองสงสด และศาสตราจารย กตตคณ ดร. บวรศกด อวรรณโณ เลขาธการสถาบนพระปกเกลา ทงน โดยมวตถประสงคสำคญเพอใหทราบถงความสำคญของหลกการตความกฎหมาย ทมตอการบงคบใชกฎหมาย ความเหมอนหรอความแตกตางระหวางหลกการตความ กฎหมายในกลมประเทศทใชระบบกฎหมายแบบ Common Law และระบบ Civil Law ลกษณะเฉพาะในการตความกฎหมายของประเทศไทยทมความแตกตางจากการ ตความกฎหมายในกลมประเทศดงกลาวขางตน ลกษณะทเหมอนหรอแตกตางกน ระหวางหลกการตความกฎหมายมหาชนและกฎหมายเอกชน รวมทงสาเหตสำคญ ททำใหเกดปญหาในการตความกฎหมายทไมถกตองหรอไมสอดคลองกบเจตนารมณของกฎหมายในสงคมประเทศไทยในปจจบน ตลอดจนแนวทางในการแกไขปญหา ดงกลาว รวมทงเพอประโยชนสำหรบการศกษาและพฒนาหลกการใชและการตความกฎหมายของประเทศไทยในอนาคตตอไป

๖ กตตศกด ปรกต, เรองเดยวกน.

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓4

หลกการตความกฎหมายตามครรลองของหลกนตรฐและนตธรรม

จลนต : “การตความกฎหมาย” คออะไร และมความสำคญ อยางไรกบการบงคบใชกฎหมาย?

ศาสตราจารยธานนทรฯ : “การตความกฎหมาย” คอ การคนหาหรออธบายความหมายของถอยคำทปรากฏในตวบทกฎหมาย โดยอาศยการใชเหตผลตามหลกตรรกวทยาและสามญสำนก ใหม ความหมายทชดเจนขน เพอทจะนำกฎหมายนนไปใชบงคบแกกรณทมปญหาไดอยางถกตองและเปนธรรม แตทงน การตความกฎหมาย ไมใชการสรางหรอบญญตกฎหมายขนใหม แตเปนเพยงการให ความหมายทชดแจงแกบทบญญตของกฎหมายเทานน

“การตความกฎหมาย” ถอเปนเรองสำคญทสดเรองหนง ในการประกอบวชาชพกฎหมาย ไมวาสาขาใด เพราะการจะบญญต กฎหมายลายลกษณอกษรใหแจงชดรดกม ครอบคลมทกกรณ โดยไมตองอาศยการตความนนเปนเรองทพนวสยจะทำได แมจะใช ความพยายามอยางใด ๆ กมอาจทำได พระเจาเฟรเดอรคมหาราช แหงปรสเซยทรงพยายามตราประมวลกฎหมายทดนแหงปรสเซย ซงม บทบญญตมากถง ๑๗,๐๐๐ บท เพอทจะใชบงคบโดยไมตองอาศย นกกฎหมาย แตแมจะมการออกกฎหมายมากถงเพยงนน กยง ไมสามารถบงคบใชกฎหมายไดโดยไมตองตความ ทงน เพราะถอยคำ ทประกอบเปนตวบทกฎหมายกมขอจำกดในตวเอง บางคำอาจม ความหมายไดหลายนย บางคำอาจมความหมายเปลยนแปลงไปตามบรบท หรอบางคำอาจมทงความหมายธรรมดาและความหมายเฉพาะ ยงไปกวานน กฎหมายทบญญตขนสวนใหญกมกจะบญญต

เมอวนพธท ๒ มถนายน ๒๕๕๓ ณ อาคารทำเนยบองคมนตร

องคมนตร

ฯพณฯ ศาสตราจารย (พเศษ) ธานนทร กรยวเชยร๑

๑ ธรรมศาสตรบณฑต., LL.B. (London), Barrister at law (Grey’s Inn) เคยดำรงตำแหนงนายกรฐมนตร (พ.ศ. ๒๕๑๙-๒๕๒๐) และไดรบพระกรณาโปรดเกลาฯ แตงตงใหดำรงตำแหนงองคมนตร ตงแตวนท ๑๕ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๒๐ จนถงปจจบน

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 5

บทสมภาษณความเหนทางวชาการ

ดวยถอยคำทมความหมายกวางขวาง เพอใหมผลใชบงคบเปนการทวไปและไมจำเปน ตองแกไขเพมเตมบอยครง ในบางกรณผบญญตกฎหมายกใชถอยคำทไมอาจ สอความหมายตามทตองการไดอยางชดแจง ทำใหตวบทกฎหมายคลมเครอและม ขอสงสยวาจะใชบทกฎหมายดงกลาวบงคบแกกรณใดบาง และบางกรณถอยคำทปรากฏ ในตวบทกฎหมายกอาจเกดความผดพลาดและแตกตางจากความประสงคของ ผบญญตกฎหมาย ดวยเหตนการตความกฎหมายจงมความสำคญอยางยงจนอาจ เรยกไดวาเปน “กญแจ” ของการใชกฎหมายเลยกวาได ทจะชวยใหเราคนหาความหมาย ทถกตอง เหมาะสม และเปนธรรมของกฎหมายแตละฉบบ เพอนำมาปรบใชกบ ขอเทจจรงทเกดขนตอไป

บคคลทวไปมกจะคดกนวา กฎหมายเปนเรองของรฐสภา การตความกฎหมายกเปนงานของศาลยตธรรมโดยเฉพาะ แตหากพจารณาใหถองแทแลวจะเหนวาความจรง มไดเปนเชนนน กฎหมายไมใชเปนเรองของฝายนตบญญตกบฝายตลาการเทานน กฎหมายเปนเรองของผทรงไวซงอำนาจอธปไตยทงสามฝาย คอ ฝายนตบญญต ฝายบรหาร และฝายตลาการ ซงตางฝายตางกมสวนสราง ใช และบงคบการใหเปนไป ตามกฎหมาย เพอประโยชนในการบรหารราชการแผนดนและในทางอรรถคด นอกจากน บคคลทวไปกจำเปนตองรความหมายอนแทจรงของบทบญญตแหงกฎหมาย นน ๆ ดวย เพราะไมมใครจะกลาวอางไดวาตนไมรกฎหมายเพอใหรอดพนจาก ความรบผดตามกฎหมาย

จลนต : ทกครงทมการบงคบใชกฎหมาย เราตองตความกฎหมายเสมอไป หรอไม หากตองมการตความ เราจะมหลกในการตความกฎหมายอยางไร?

ศาสตราจารยธานนทรฯ : ตามปรกตเมอตวบทกฎหมายมขอความชดเจน อยแลว กไมจำเปนตองตความ และตองถอวาขอความเหลานนมความหมายตามธรรมดา ของถอยคำทเขาใจกนโดยทวไป แตถาบทบญญตของกฎหมายเคลอบคลมหรอม



ขอความกำกวมกตองคนหาเจตนารมณอนแทจรงของกฎหมายหรอของผบญญตกฎหมาย เหลานนใหได การคนหาเจตนารมณดงกลาวกคอ การตความกฎหมายนนเอง ซงหลกในการตความกฎหมายไทยนนปรากฏอยในประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา ๔ วรรคหนง ทวา:

“กฎหมายนน ตองใชในบรรดากรณซงตองดวยบทบญญตใด ๆ แหงกฎหมาย ตามตวอกษร หรอตามความมงหมายของบทบญญตนน ๆ”

ปญหาทพงพจารณาคอ บทบญญตดงกลาวหมายความวาอยางไร? จะหมายความวา การใชกฎหมายไมวาจะอยในขนตอนใด ๆ ซงรวมถงการตความ กฎหมายดวยนน ตองพจารณาตามตวอกษร (THE LETTER OF THE LAW) เปนสำคญ หรอจะตองพจารณาตามความมงหมายของบทบญญตนน ๆ (THE PURPOSE OF THE LAW) หรอทนกกฎหมายสวนใหญเรยกกนวา “เจตนารมณของกฎหมาย” (THE SPIRIT OF THE LAW) เปนสำคญยงไปกวาความหมายตามตวอกษร หรอจะถอวาผตความ สามารถเลอกตความไปในทางหนงทางใดกไดเพราะตวบทใชคำวา “หรอ”?

เมอพจารณาถงการรางประมวลกฎหมายแพงและพาณชยของไทยกจะพบวา ในการยกรางประมวลกฎหมายแพงและพาณชยนน เรายกรางเปนภาษาองกฤษกอน แลวจงแปลกลบมาเปนภาษาไทย บทบญญตในมาตราตาง ๆ กมทงทมาจาก กฎหมายไทยเดม จารตประเพณ และหลกกฎหมายจากตางประเทศ สำหรบมาตรา ๔ วรรคหนงนนำมาจากมาตรา ๑ วรรคหนง แหงประมวลกฎหมายแพงของประเทศ สวตเซอรแลนดความวา “THE LAW MUST BE APPLIED IN ALL CASES WHICH COME WITHIN THE LETTER OR THE SPIRIT OF ANY OF ITS PROVISIONS” คำทเปนปญหา คอ คำวา “OR” ทเขาใจกนโดยทวไปวามความหมายไปในทางใหเลอกเอา อยางใดอยางหนงนน ตามคำอธบายประมวลกฎหมายแพงสวสของ ดร.ไอว วลเลยมส ไดกลาววา “ศาลจกตองพจารณาตวบทกฎหมายทงตามตวอกษรและตามความมงหมาย

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 7


พรอมกนไป ไมใชเลอกเอาอยางใดอยางหนง” ซงกหมายความวา หลกการตความ กฎหมายตามประมวลกฎหมายแพงของสวตเซอรแลนดอนเปนทมาโดยตรง ของประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา ๔ ของไทยนน สวตเซอรแลนดตความ คำวา “OR” หรอคำวา “หรอ” อยางมความหมายเปน “AND” หรอคำวา “และ” ทเปน ความหมายอยางกวาง ซงเปนไปไดในเชงภาษาองกฤษทคำวา “หรอ” อาจจะหมายถง สงใดสงหนง หรอหมายถงสงทกลาวมาแลวทงหมดกได การตความกฎหมายตองอย ภายใตกรอบแหงความหมายตามตวอกษรและตามเจตนารมณ แตจะตความกฎหมาย ตามตวอกษรเพยงอยางเดยวใหเกนเลยหรอขดกบเจตนารมณของกฎหมายไมได และในทางกลบกนกจะตความกฎหมายโดยอาศยแตเจตนารมณของกฎหมายโดยเกนเลย ถอยคำในตวบทไมไดเชนกน

อยางไรกตาม ไดมคำพพากษาศาลฎกาไทยในอดตวนจฉยใหคำตอบในเรองหลกการตความกฎหมายไววา :

“คำพพากษาศาลฎกาท ๙๖๒/๒๕๐๘ คดน ศาลฎกาเหนวามบทกฎหมายทจะยกมาปรบคดไดและระบไวชดเจนแลว ไมจำตองวนจฉยตามคลองจารตประเพณ หรอตามความมงหมายของบทบญญตของกฎหมาย”

จะเหนไดวา ศาลไทยยดมนถอยคำทปรากฏในตวบทกฎหมายเปนสำคญ อนเปนหลกการตความกฎหมายของประเทศองกฤษทไทยไดรบอทธพลมาตงแต ครงการปฏรประบบกฎหมายไทยในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และแมวาเราจะไดตดสนใจปฏรประบบกฎหมายไทยโดยถอตามระบบของประเทศ ทใชประมวลกฎหมายแลวกตาม อทธพลของกฎหมายองกฤษกหาไดสญสนไป จากระบบกฎหมายไทยไม หากแตหยงรากลกและยงมอทธพลตอระบบกฎหมายไทย ตลอดมาจวบจนปจจบน

เหตทหลกการตความกฎหมายของประเทศองกฤษยดถอตวอกษรเปนสำคญ ยงไปกวาเจตนารมณของกฎหมายนน กเนองจากทมาของกฎหมายทสำคญทสด ของระบบกฎหมายองกฤษ คอ กฎหมายทเกดจากคำพพากษาของศาลซงถอเปน



หลกกฎหมายทวไปในระบบกฎหมายองกฤษ สวนกฎหมายลายลกษณอกษรทออกโดย ฝายนตบญญตนน ถอเปนเพยงขอยกเวนกฎหมายทเกดจากคำพพากษาของศาล ฉะนน ศาลองกฤษจงมกจะตความกฎหมายลายลกษณอกษรโดยเครงครดและยดถอตวอกษร เปนสำคญ เพอใหกฎหมายลายลกษณอกษรมผลใชบงคบนอยกวากฎหมายทเกดจากคำพพากษาของศาล

อยางไรกตาม หลงจากคด Pepper v. Hart [1993] 1 All. E.R. 42, HL. เปนตนมา ศาลสภาขนนางขององกฤษไดนำหลกการตความตามเจตนารมณมาปรบใช โดยขยายออกไปใหครอบคลมถงการตความกฎหมายทกฉบบภายในประเทศองกฤษ ควบคไปกบหลกการตความดงเดมขององกฤษ กลาวคอ ศาลตองพจารณากฎหมายทงตามตวอกษรและตามเจตนารมณของกฎหมายไปพรอมกน แตถาตวบทกฎหมาย ชดเจนอยแลวและไมปรากฏวาผลแหงการตความตามตวอกษรจะถงขนาดเกดผล ประหลาดหรอขดตอสามญสำนกหรอกอใหเกดความไมเปนธรรม ศาลกไมอาจตความ กฎหมายใหผดไปจากขอความทชดแจงนนได ศาลตองถอเอาความหมายตามตวอกษร เปนสำคญ และถอวาเจตนารมณของกฎหมายประสงคจะใชถอยคำดงกลาวตามความหมาย ธรรมดา ตรงกนขามแมขอความนนจะชดแจง แตถาทำใหเกดผลประหลาดหรอขดแยง ตอสามญสำนกหรอเกดความอยตธรรมขน ศาลกตองพจารณาถงเจตนารมณของ กฎหมายเปนสำคญ

สำหรบประเทศไทย ผมเหนวาหลกการตความของกฎหมายสวสนาจะนำมา ปรบใชในการตความกฎหมายไทยไดอยางเหมาะสมมากกวาหลกการตความกฎหมาย ขององกฤษทเราเคยยดถอ เพราะหลกการตความกฎหมายขององกฤษแตเดมนน ขาดการพจารณาเรองเจตนารมณของกฎหมายไปตงแตแรก ทงทกฎหมายลายลกษณอกษรเกดขนเพอถายทอดเจตนารมณของกฎหมาย ดงนน ในการตความกฎหมาย จงมอาจแยกเจตนารมณออกจากตวอกษรไดโดยเดดขาด การตความกฎหมายจงควรตองพจารณาทงตามตวอกษรและเจตนารมณของกฎหมายไปพรอมกน ซงจะสามารถครอบคลมความหมายของกฎหมายในทกดานมากกวา ยงไปกวานน หลกการตความ

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 9


กฎหมายขององกฤษกมแนวโนมทจะยดถอหลกการตความกฎหมายตามประเทศ ทใชประมวลกฎหมายมากขน ทงหลกการตความกฎหมายองกฤษซงอยในระหวาง การเปลยนแปลงนบางประเดนกยงไมมหลกเกณฑทแนนอน หากเรายดถอตามจงอาจ กอใหเกดความสบสนได ในขณะทหลกการตความของประเทศทใชประมวลกฎหมายนน มหลกเกณฑกำหนดแนนอน ไมสบสนและเขาใจงายกวา ประกอบกบระบบกฎหมาย ของไทยเปนระบบประมวลกฎหมายอยแลว การใชหลกการตความกฎหมายของประเทศ ทใชประมวลกฎหมายจงนาจะเหมาะสมกบไทยมากกวา

จลนต : จากทกลาวมา จะเหนไดวาในการตความกฎหมายนน การคนหา “เจตนารมณของกฎหมาย” เปนเรองทมความสำคญมากเรองหนง แลวเราจะทราบ ถงเจตนารมณของกฎหมายแตละฉบบไดอยางไร?

ศาสตราจารยธานนทรฯ : เมอพดถงคำวา “เจตนารมณของกฎหมาย” หลายทานอาจนกถงหนงสอ “เจตนารมณของกฎหมาย” ของมองเตสกเออนกปราชญ ชาวฝรงเศส หนงสอเลมนมความยาวเกอบสบเลมจบและไดรบความนยมมชอเสยง เลองลอไปทวยโรปจนถงอเมรกา แตกมนกปราชญยคไลเลยกนชอวอลแตรวจารณวา วอลแตรไดอานหนงสอเจตนารมณของกฎหมายนแลว ไมปรากฏวามเจตนารมณ ของกฎหมายอยเลย มแตเจตนารมณของมองเตสกเอออยเตมไปหมด ผมเหนวา อทาหรณดงกลาวนาจะเปนขอเตอนใจทดสำหรบผทอางองถงเจตนารมณของกฎหมายนนวา ตนเขาใจเจตนารมณของกฎหมายอยางถองแทแลวหรอไม ซงการทเราจะทราบถง เจตนารมณทแทจรงของกฎหมายไดนน มปญหาสำคญในทางกฎหมายทเราตองพจารณา คอ เจตนารมณของกฎหมายนนหมายความถงเจตนารมณของฝายนตบญญตในขณะท ตรากฎหมายขนใชบงคบ หรอจะหมายความวากฎหมายแตละฉบบมเจตนารมณ ของตนเองเปนเอกเทศแยกตางหากจากเจตนารมณของฝายนตบญญต?

เรองนขอใหพจารณาคดทเกดขนในประเทศองกฤษคดหนง คอ คด Marquis of Linlithgow v. North British Railway (1912) S.C. 1327 ซงมประเดนทศาลจะตอง วนจฉยวา “นำมนในหน” (DEPOSITS OF OIL SHALE) อยในความหมายของคำวา “แรธาต” (MINERALS) ตามพระราชบญญตฉบบหนงทรฐสภาตราขนใน ค.ศ. ๑๘๑๗ หรอไม หากถอวานำมนในหนเปนแรธาต กยอมตกเปนของโจทกซงเปนเจาของทดน เนองจากพระราชบญญตดงกลาวกำหนดวา แรธาตทอยในพนดนใหตกเปนสทธของ เจาของทดน แตถานำมนในหนไมอยในความหมายของคำวาแรธาตกจะตกเปนของ จำเลยผอางวานำมนในหนเปนของตน เนองจากในปทพระราชบญญตดงกลาวประกาศ ใชบงคบ ยงไมมการขดนำมนในหนขนมาใช นำมนในหนดงกลาวจงไมอยในความหมาย ของคำวา “แรธาต” อนจะตกไดแกเจาของทดน ศาลสภาขนนางซงเปนศาลสงสด

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓10


ขององกฤษในขณะนนไดวนจฉยวา สงใดจะถอเปนแรธาตตามพระราชบญญตดงกลาว หรอไมนน ตองพจารณาตามเจตนารมณของฝายนตบญญตในขณะทตรากฎหมายนน ขนใชบงคบเทานน เมอปรากฏวาผบญญตกฎหมายในขณะนนไมเคยเหนหรอไมเคย รจกนำมนในหนมากอน จะถอวานำมนในหนเปนแรธาตไมได จงพพากษาใหนำมนในหน ตกเปนของจำเลย

หากเหตการณเดยวกนนเกดขนในประเทศทใชระบบประมวลกฎหมาย เชน ประเทศเยอรมน ผลแหงคดอาจตรงกนขามกบทเกดในประเทศองกฤษ เนองจากศาล เยอรมนสามารถพจารณาเจตนารมณของกฎหมายตางไปจากเจตนารมณของฝาย นตบญญตในขณะทตรากฎหมายได โดยถอวากฎหมายมเจตนารมณของตนเอง เปนเอกเทศและเปนอสระจากผบญญตกฎหมาย ศาลสามารถตความกฎหมายโดยคำนงถง พฤตการณทเปนอยในขณะทเกดขอพพาทได ดงนน ศาลเยอรมนจงสามารถตความวา นำมนในหนเปนแรธาตตามความหมายของกฎหมายดงกลาวและใหตกเปนของโจทกผเปนเจาของทดนได

สำหรบปญหาเกยวกบการพจารณาเจตนารมณของกฎหมายดงกลาว ศาลไทย ยงไมเคยมคำวนจฉยเอาไวโดยตรง แตผมเหนวาศาลไทยนาจะถอวากฎหมายแตละฉบบ มเจตนารมณของตนเอง โดยไมจำเปนตองยดตดกบเจตนารมณของฝายนตบญญต ในขณะทตรากฎหมาย เพอใหกฎหมายสามารถใชบงคบไดอยางเหมาะสมแกกาลเวลา และสภาพสงคมทแปรเปลยนไป มฉะนนกฎหมายแตละฉบบจะใชไดในขอบเขตท จำกดอยางยงและอาจทำใหกฎหมายลวงสมยไปอยางรวดเรว นอกจากน การคนหาเจตนารมณของกฎหมายกอาจเกดปญหาในทางปฏบตบางประการ โดยเฉพาะอยางยง กฎหมายทมการแกไขเพมเตมบอยครง เชน ประมวลรษฎากร ซงเปนการยากลำบากทจะคนหาเจตนารมณของผบญญตกฎหมายในขณะทแกไขเพมเตมแตละครง

จลนต : ปญหาสำคญในการตความกฎหมายของไทยคออะไร

ศาสตราจารยธานนทรฯ : สำหรบผมเหนวาปญหาทสำคญทสดในการตความ กฎหมายไทยซงทำใหเกดปญหาอน ๆ ตามมากคอ การตความกฎหมายยงไมไดรบการ ใหความสำคญเพยงพอ

ศาลไทยนาจะถอวากฎหมายแตละฉบบมเจตนารมณของตนเอง โดยไมจำเปนตอง ยดตดกบเจตนารมณของฝายนตบญญตในขณะทตรากฎหมาย เพอใหกฎหมายสามารถ ใชบงคบไดอยางเหมาะสมแกกาลเวลาและสภาพสงคมทแปรเปลยนไป

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 11


การตความกฎหมายเปนเรองของทงศาสตรและศลปะ และยงมหลกการ ตความกฎหมายหลายระบบดวยกน ประเทศไทยเองกใชระบบกฎหมายถง ๓ ระบบ ผสมผสานกน ไดแก ระบบกฎหมายไทยเดม ระบบคอมมอนลอว และระบบประมวล กฎหมาย ซงทงระบบคอมมอนลอวและระบบประมวลกฎหมายตางกมหลกการตความ กฎหมายทตางกน ดงนน เพอประโยชนในการศกษาและพฒนาหลกการตความ กฎหมายไทย เราจงตองศกษา เปรยบเทยบหลกการตความกฎหมายของประเทศตาง ๆ โดยเฉพาะประเทศทมอทธพลตอระบบกฎหมายไทย เพอใหเหนจดเดน จดดอยของ การตความในแตละระบบกฎหมาย และแนวทางการแกไขปญหาตาง ๆ ทอาจเกดขนจากการบงคบใชและตความกฎหมาย

บางครงหลกการตความกฎหมายบางหลกกมความขดแยงกนเอง อาท หลกกฎหมายทวา “เมอไมมกฎหมายหาม ใหถอวาทำได” กบหลกกฎหมายทวา “ในกรณทไมมกฎหมายใหอำนาจไว ยอมทำไมได” กรณใดจะใชหลกการตความใด จงเปนเรองทตองศกษา มใชจะตความกฎหมายใหเปนประโยชนหรอเขาขางตนเอง เชน หลกกฎหมายทวา “เมอไมมกฎหมายหาม ใหถอวาทำได” นจะใชในการตความ กฎหมายเอกชน ดงนน หากเราตความกฎหมายมหาชนโดยใชหลกกฎหมายดงกลาว รฐยอมจะมอำนาจตามอำเภอใจซงจะกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชนอยางมาก

เปนทนาเสยดายวาในหลกสตรของคณะนตศาสตร มหาวทยาลยตาง ๆ ใน ประเทศไทยแทบจะมไดมการสอนวชาการตความกฎหมายเลย ไมวาในระดบชน ปรญญาตรหรอในระดบการศกษาทสงขนไป รวมทงในระดบเนตบณฑตดวย ทำให ปจจบนมปญหาในการตความกฎหมายทงในแงของการบรหารราชการแผนดน และ ในแงของคำพพากษาของศาลทมผลประหลาด หรอขดกบสามญสำนก หรอขดกบ ความเปนธรรม ถงเวลาแลวหรอยงทเราจะตองใหความสำคญกบการศกษาอบรมเรอง “การตความกฎหมาย” อยางจรงจง

หากมการสอนวชาการตความกฎหมายแลว การบงคบใชกฎหมายจะเปนไป ในแนวทางเดยวกน และจะทำใหการตความกฎหมายไทยมหลกเกณฑทแนนอน สอดคลองกบสามญสำนก ทงจะมการพฒนาในการตความ รวมถงมการพฒนาหลก กฎหมายไดอยางลกซงและกวางขวางดวย ยงกวานน การศกษาหลกการตความ กฎหมายน จะทำใหการศกษาวชากฎหมายไมวาสาขาใดงายขนกวาเดมเปนอนมาก เพราะเหตวาหลกการตความกฎหมายนน เปนกญแจสำคญททำใหเขาใจกฎหมาย และใชกฎหมายในแตละเรองไดดและถกตอง ซำบางสาขาวชาของกฎหมายกไมจำตองศกษาในรายละเอยดใหซำซอนกนอก เพราะผเรยนสามารถใชหลกการตความกฎหมาย เปนเครองมอศกษากฎหมายนน ๆ ไดเอง โดยไมจำตองเรยนกฎหมายนน ๆ เปนการเฉพาะ เชน เอกเทศสญญาประเภทตาง ๆ เปนตน

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓12


วงการศกษากฎหมายทกระดบ รวมถงองคกรวชาชพกฎหมายจะตอง ใหความสนใจและจดหลกสตรการเรยนการสอน หรอหลกสตรการอบรมใหเหมาะสม ตองมการคนควาวจย และเรยบเรยงตำรามาตรฐานวาดวย “การตความกฎหมาย” ขนใหละเอยดลกซงและเปนปจจบน ทงในสวนตำราสำหรบนกศกษา (STUDENT’S TEXTBOOKS) เพอใหนกศกษาไดเรยนรและเขาใจหลกการขนพนฐานตาง ๆ ในการ ตความกฎหมาย และตำราสำหรบผประกอบวชาชพ (PROFESSIONAL TEXTBOOKS) เพอใหนกกฎหมายทงหลายไดใชเปนหลกและอางองในงานวชาชพกฎหมายตอไป

อนง แมวาจะไมมการสอนวชาการตความกฎหมายในหลกสตรชนปรญญาตร และในหลกสตรของสำนกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภากตาม แตในทางปฏบตแลว นกกฎหมายกควรใหความเอาใจใสและศกษาการตความกฎหมาย ดวยตนเองหรอหาทางคนควาตอไปเปนพเศษดวยตนเอง อนจะทำใหการใหเหตผล ในกฎหมายมนำหนกมากขนเพราะสามารถอางหลกกฎหมายทมมากมายไดอยาง เหมาะสม และการวนจฉยปญหากฎหมายกจะถกตอง รดกม และงายขนเปนอนมาก ทงยงมโอกาสไดศกษาชนเชงในการตความกฎหมายในแงตาง ๆ เพอเปนบทเรยนอกดวย ผมอยากกลาวอกนยหนงวา นกกฎหมายจะขาดความรพนฐานดานการตความกฎหมาย ไมไดเลย อนง ทางสำนกงานศาลยตธรรมตระหนกในความสำคญของการตความ กฎหมาย จงจดใหมการฝกอบรมและการศกษาวชาการตความกฎหมายสำหรบผชวย ผพพากษาทกรนตลอดมา

จลนต : สดทายนขอใหทานฝากขอคดหรอคำแนะนำเพอเปนแนวทาง ใหกบนกกฎหมายรนใหมไดถอปฏบตตอไป

ศาสตราจารยธานนทรฯ : ในปจจบนมกมผกลาวกนอยเสมอวา การตความ กฎหมายนนจะตความใหเปนถกหรอผดอยางไรกได ดงทในองกฤษมคำกลาววา หากถาม คนทวไปวาสองบวกสองจะไดผลลพธเปนเทาใด คำตอบทไดรบกคอส แตหากถามคำถาม ดงกลาวกบนกกฎหมาย นกกฎหมายบางคนกจะตอบวา “แลวผถามอยากใหผลลพธ เปนเทาใดเลา?” นอกจากน ในสหรฐอเมรกากยงมคำกลาวทวา “ชางทาสและ ทนายความเทานนทเปลยนสดำใหเปนสขาวได” คำกลาวเหลานแมจะเปนการกลาว ในเชงหยกแกมหยอก แตบางครงกเปนเชนนนจรง ๆ อยางไรกด นกกฎหมายทด พงระลกอยเสมอวา ในการตความกฎหมายนนพงตความไปในทางทจะทำใหเปนผล บงคบไดมากกวาทจะถอเอาตามนยทไรผล และพงตระหนกถงเจตนารมณของกฎหมาย ทมงประสงคจะอำนวยความถกตองชอบธรรมใหแกทกฝายทเกยวของเปนสำคญ

อนกฎหมายนนยอมสนนษฐานไดวา ตราขนเพอสรางความเปนธรรมในสงคม แตกฎหมายทกฉบบหาไดสรางความเปนธรรมในสงคมเสมอไปไม จงขนอยกบนกกฎหมาย

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 13


ผใชกฎหมายวาจะสามารถตความและบงคบใชกฎหมายเพอความยตธรรมอนจะ กอใหเกดประโยชนสขตอสงคมสวนรวมไดหรอไม หากเรามนกกฎหมายทดและยดมน ในสงทถกตองชอบธรรมเปนสำคญแลว ยอมจะทำใหกฎหมายไทยธำรงไวซงความ ศกดสทธและความยตธรรม ดงพระบรมราโชวาทแกผสอบไลไดตามหลกสตรของ สำนกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา เมอวนท ๑๙ กรกฎาคม ๒๕๒๐ ทวา:

“...กฎหมายทงปวงจะธำรงความยตธรรม และถกตองเทยงตรง หรอจะ ธำรงความศกดสทธ และประสทธภาพเตมเปยมอยไดหรอไมเพยงไรนนขนอยกบ การใช คอถาใชถกวตถประสงค หรอเจตนารมณของกฎหมายนน ๆ จรงแลว กจะ ทรงความศกดสทธ และประสทธภาพอนสมบรณไวได แตถาหากนำไปใชผดวตถประสงค และเจตนารมณ โดยการพลกแพลงบดพลวใหผนผวนไปดวยความหลงผด ดวยอคต หรอดวยเจตนาอนไมสจรตตาง ๆ กฎหมายกเสอมความศกดสทธและประสทธภาพ ลงทนท และกลบกลายเปนพษเปนภยแกประชาชนอยางใหญหลวง

ผทตองการจะใชกฎหมายสรางสรรคความผาสกสงบ และความเปนปกแผน กาวหนาของประชาชนและบานเมอง จงจำเปนอยางยงทจะตองรกษาวตถประสงค อนจรงแทของกฎหมายแตละฉบบไวใหแนวแนเสมอไป อยางไมมขอแมประการใด พรอมทงตองรกษาอดมคต จรรยา ความสจรต และมโนธรรมของนกกฎหมายไว โดยรอบคอบเครงครดเสมอดวยรกษาชวตของตนเอง กฎหมายไทยจงจะทรงคณคา อนสมบรณบรบรณ”

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓14


จลนต : “หลกการตความกฎหมาย” มความสำคญ ตอการใชบงคบกฎหมายอยางไร

ศ.(พเศษ) ดร. อกขราทรฯ : เมอพดถงการตความกฎหมาย แลวยอมหมายรวมถงการใชกฎหมาย (Application of Law) บงคบ กบกรณทมปญหา จากนนจงมาถงการตความซงยอมหมายถงการแปล หรอใหความหมายแกตวบทกฎหมายทจะใชบงคบแกเรองนน ๆ

ปจจบนนตองยอมรบวาปญหาการตความกฎหมายเปนปญหา สำคญ ในการบงคบใชกฎหมายของประเทศไทย สาเหตกคงจะมาจาก การศกษากฎหมายสมยกอนคอนขางจะหนกไปในทางแปลตวหนงสอ ทขดเขยนเปนกฎหมายโดยขาดความรความเขาใจในปรชญาของ กฎหมายและศาสตรอน ๆ ทเกยวของ การตความกฎหมายถอเปน ภาคปฏบตของนกกฎหมาย คนทจะนำเอากฎหมายมาประยกตใชนน คอนกกฎหมาย เมอเกดปญหาขนกจะตองตความกฎหมายเพอยต ปญหา สมยกอน ๆ น สวนใหญถากฎหมายชดเจนแลว หรอถาคน สวนใหญเหนวาชดเจนกจะคดวาไมนาจะมปญหา แตสงทบอกวาชดเจน ในตวหนงสอนน ในบางกรณคนหนงกอาจจะมความเหนเปนอยางหนง อกคนหนงกอาจจะมความเหนเปนอกอยางหนงกได ยงปจจบนน ถาสงเกตสงทเกดขนในแวดวงของกฎหมาย กจะมขอโตแยงในมมมอง ของการแปลความหมายของถอยคำในตวหนงสอทเปนกฎหมาย ทแตกตางกน จนบางทผลของความแตกตางในการตความกฎหมาย ของนกกฎหมายทแตกตางกนแทบไมนาเชอวาจะแตกตางกนชนด ขาวเปนดำหรอดำเปนขาว

เมอวนพฤหสบดท ๒๔ มถนายน ๒๕๕๓ ณ สำนกงานศาลปกครอง

ประธานศาลปกครองสงสดศาสตราจารย (พเศษ) ดร. อกขราทร จฬารตน๑

๑ สำเรจการศกษานตศาสตรบณฑต มหาวทยาลยธรรมศาสตร, เนตบณฑตไทย, ปรญญาเอกกฎหมาย จากมหาวทยาลยโรม ประเทศอตาล,อดตเลขาธการคณะกรรมการกฤษฎกา, ปจจบนดำรงตำแหนงประธานศาลปกครองสงสด.

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 15


ยกตวอยางในกรณทมขอบญญตของทองถนทกำหนดหามมใหนำยานพาหนะ (vehicle) เขาไปในสวนสาธารณะ ปญหากคอในกรณนจะแปลความหมายของคำวา ยานพาหนะอยางไร มความหมายเพยงใด จะใชกบรถจกรยาน รถจกรยานยนต รถตดหญา ทใชเครองยนต หรอจะรวมไปถงรถเขนคนปวยทใชพลงงาน (motor) ดวยหรอไม เพราะฉะนน ถาไปถามผคนหรอแมแตนกกฎหมายกเกดความเหนทไมเหมอนกน ปญหาวาจะดความหมายของคำวา “ยานพาหนะ” จากไหน บางคนกอาจจะเรมดวย พจนานกรมกอนวามความหมายอยางไร ซงสวนมากกจะไมสามารถใหความหมายทชดเจนได ดงนนสวนมากกอาจจะตองไปดวตถประสงคของการมบทบญญตดงกลาว เชน กรณทเปนปญหากอาจตองคนหาวาทหามอยางนนมวตถประสงคเพออะไร เพอตองการใหคนทเขาไปใชสวนสาธารณะนนไดรบความสงบปราศจากเสยงอกทก ครกโครม หรอวาจะตองคำนงถงความเปนระเบยบเรยบรอยสำหรบสถานทสาธารณะ ซงในวตถประสงคอยางหลงน อาจจะตองมเสยงเครองจกรทำงานในบางโอกาสดวย เพอทจะสามารถทำใหสวนสาธารณะมความสวยงามเปนระเบยบเรยบรอยอยตลอดเวลา

ในสมยจกรพรรดของปรสเซย ทานเคยสรางประมวลกฎหมายขนประกอบดวย มาตราตาง ๆ ถง ๑๗,๐๐๐ มาตรา ซงทานคดวาการเขยนรายละเอยดใหชดเจนครอบคลม ทกอยางคงจะขจดการตความลงได สดทายกตองตความกนเหมอนกรณทวไป และประมวลกฎหมายดงกลาวกไมอาจใชไดตามทตงใจไว ในอดตสภาพปญหา ยงไมมความสลบซบซอนมากนก ปญหาการตความกฎหมายจงมไมมาก แตในปจจบน เนองจากโลกพฒนามากขน สมยกอน ๆ อาจจะมปญหาสวนใหญในความสมพนธ ระหวางเอกชนกบเอกชน แตรฐสมยใหมจะมนตสมพนธระหวางรฐกบเอกชนเกดขน อยางมากมายและเพมมากขน เพราะฉะนนทพดกนวา “อะไรทชดเจนแลว กไมตอง ตความ” จงไมเปนจรงในเวลาน เพราะฉะนนหลกการใชและการตความกฎหมาย จงเปนสวนทสำคญทสดของภาคปฏบตทางกฎหมาย

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓16


จลนต : หลกการตความกฎหมายในกลมประเทศทใชระบบกฎหมายแบบ Common Law และระบบ Civil Law มความเหมอนหรอความแตกตางกนอยางไร และการตความกฎหมายของประเทศไทยมลกษณะเฉพาะทแตกตางจากการตความ กฎหมายในกลมประเทศดงกลาวขางตนหรอไม อยางไร

ศ.(พเศษ) ดร. อกขราทรฯ : เนองจากระบบกฎหมายทตางกนกจะสงผลใหเกด ความแตกตางในเรองตาง ๆ มากมาย ไมเฉพาะในเรองของการใชและการตความกฎหมาย เทานน ซงถาไมทราบถงความแตกตางในเรองอนดวย กจะเขาใจในเรองการใชและการ ตความกฎหมายไมละเอยดพอ เชน ระบบ Common Law หลกกฎหมายเกดขนจาก คำพพากษาของศาลสง ทเรยกวาเปน Case Law (หลกกฎหมายทมาจากคำชขาด ของศาลสงซงเปนการวางบรรทดฐานเกดเปนหลกกฎหมาย อนทำใหเมอเกดขอพพาท ทมขอเทจจรงอยางเดยวกนเกดขนศาลกจะใชหลกกฎหมายทไดเคยตดสนวางบรรทดฐาน ไวในคดกอน ๆ นนมาใช) สวนในประเทศทใชกฎหมายระบบ Civil Law ซงไดรบอทธพล ดงเดมจากหลกกฎหมายของโรมนกจะมประมวลกฎหมายทเปนกฎหมายลายลกษณอกษร

ความจรงในอดตทกประเทศ หลกกฎหมายของแตละประเทศจะมจดเรมใน ลกษณะเดยวกน คอ หลกกฎหมายของประเทศตาง ๆ เหลานน จะเกดขนจากการ ตดสนขององคกรทมอำนาจในการตดสนชขาดขอพพาททางกฎหมายกนตอ ๆ มา จนมาในระยะหลงของสมยโรมนจงไดคดนำเอาสงทเปนหลกกฎหมายทไดจาก คำพพากษาขององคกรชขาดเหลานนมาสกด และบญญตขนเปนประมวลกฎหมาย ทมชอเสยงและรจกกนมาก คอ “Justinian Code” และในภายหลงประเทศตาง ๆ ท ไดรบอทธพลของกฎหมายโรมนกจะพฒนาประมวลกฎหมายประเทศของตนตามแนว หลกกฎหมายดงกลาว ยกเวนประเทศองกฤษ ซงแมวาโรมนจะเคยปกครองประเทศองกฤษ เปนระยะเวลาประมาณรอยกวาป แตวาคนองกฤษไมไดยดแนวทางหรอรบอทธพลใด ๆ จากแนวทางการมหลกกฎหมายทเปนประมวลอยางในเรองน เพราะฉะนน ระบบกฎหมาย จงม ๒ ระบบ ในประเทศองกฤษกจะเปนระบบกฎหมายทถอตาม “หลกคำพพากษา ของศาล” ทใชเปนหลกกฎหมาย แตในประเทศอน ๆ ทไดรบอทธพลจากโรมน กจะ

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 17


นำเอาหลกกฎหมายเหลานมาจดทำเปน “ประมวลกฎหมาย” ของตวเองและใชเปน หลกกฎหมายภายในประเทศอาจจะปรบปรงนดหนอย แตหลกใหญ ๆ กจะเปน อยางเดยวกน

นนเปนความแตกตางทสำคญประการแรกทมอทธพลแตเดมในการใชและการ ตความกฎหมาย แตความแตกตางของระบบกฎหมาย Common Law และระบบ กฎหมาย Civil Law ยงมอกหลายประการทสำคญ แมวาจะไมอาจจดไดวามผลตอ การตความกฎหมายโดยตรง แตสมควรทจะไดรไว ซงอาจประกอบแนวคดในดานอนๆ ทเปนปญหาได

ประการแรก คอ การแยกหลกกฎหมายทแตกตางกนระหวางกฎหมาย มหาชนกบกฎหมายเอกชน ในระบบ Civil law มววฒนาการความเปนมาจากหลก กฎหมายโรมนเปนเวลารวมพนปแลว ซงประเทศในกลม Civil Law ไดถอตามแนวทาง ของการแยกหลกกฎหมายมหาชนและกฎหมายเอกชนตามกฎหมายโรมน แตประเทศ องกฤษซงใชหลกกฎหมาย Common Law มไดมการแยกกฎหมายเปนสาขามหาชนหรอสาขาเอกชน สวนใหญจะใชหลกกฎหมายแพงเอกชนทวไปทเกดจากคำพพากษา ของศาลสงทวางบรรทดฐานไวบงคบกบคดทเกดขนทงในเรองความสมพนธระหวาง เอกชนกบเอกชน และความสมพนธระหวางรฐกบเอกชน จงเปนความแตกตางทมการแยกหลกกฎหมายเปนสาขากฎหมายมหาชนกบสาขากฎหมายเอกชนดงกลาว

ประการทสอง คอ การจดองคกรในทางกฎหมายทแตกตางกน การจดระบบศาลซงเปนองคกรวนจฉยชขาดขอพพาท ในระบบ Common Law ใชระบบศาลเดยว คอ ศาลยตธรรม (Court of Justice) ซงจะทำหนาทในการวนจฉยชขาดขอพพาทจาก บทบญญตของกฎหมายในทกกรณ ทงในเรองความสมพนธทเกดขนระหวางเอกชนกบ เอกชนซงเปนเรองของกฎหมายแพง หรอในเรองการรกษาความสงบเรยบรอยของ แผนดนซงเปนเรองของกฎหมายอาญา หรอในเรองความสมพนธระหวางรฐ หรอเจาหนาท ของรฐกบเอกชนซงเปนเรองของขอพพาทหรอคดปกครอง แตประเทศทใช ระบบ Civil Law สวนใหญจะใชระบบศาลค กลาวคอจะมศาลยตธรรมซงมอำนาจหนาทเปน ศาลทวไปทำหนาทในการวนจฉยชขาดขอพพาทเฉพาะในเรองคดแพงและคดอาญา ซงเปนอำนาจพจารณาพพากษาคดทวไปเทานน สวนคดทพพาทระหวางรฐ หรอเจาหนาทของรฐกบเอกชนเกยวกบคำสงหรอการกระทำทางปกครอง กจะกำหนด ใหศาลปกครองเปนศาลทมอำนาจพจารณาพพากษาคด นนกคอลกษณะของศาล ทเรยกวา “ศาลค” ซงทงสองศาลจะเปนศาลหลกทงค ทแยกจากกนโดยชดเจน

ประการทสาม คอ การเรยนการสอนในระบบ Common Law และระบบ Civil Law กตางกน กลมประเทศทใชระบบ Common Law จะสอนโดยยดการ พจารณาและตดสนคดเปนหลก ในขณะททาง Civil Law กจะเปนเรองของการศกษา ในมหาวทยาลย หรอสถานศกษากฎหมาย เพอดวาทฤษฎในเรองนนเปนอยางไร

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓18


มแนวคดทเปนเหตเปนผล อยางไร ทงน เพออธบายบทบญญตของกฎหมายทมอย การยอมรบการเปนนกกฎหมายในสองระบบนกไมเหมอนกน อยางในกฎหมาย ของประเทศองกฤษทใชระบบ Common Law เนองจากเปนผวางหลกกฎหมาย เพราะฉะนนคนทไดรบการยอมรบนบถอมาก กคอศาลหรอผพพากษาเพราะเปนผสราง หลกกฎหมาย ดงนน ในประเทศองกฤษ สวนใหญจะรจกผพพากษาทตดสนคดและ วางหลกกฎหมายนน ในขณะทประเทศในระบบ Civil Law นน ตวผพพากษากเปนเพยง คนทแปลกฎหมาย ทำหนาทตดสนวาในคดนนๆ ใครถก ใครผด นกกฎหมายทม ความสำคญและไดรบการยอมรบในกลมประเทศทใชระบบ Civil Law จะไปหนกอยท ศาสตราจารยผสอนในมหาวทยาลย เพราะเปนคนทตรวจสอบการทำหนาทของ ผพพากษาตลาการ เพราะฉะนนความคดเหนของผสอนระดบศาสตราจารยใน มหาวทยาลยซงเปนผศกษาคนควาในเชงวชาการ จงไดรบการยอมรบนบถอเปนอยางสง กวาผพพากษาในศาลสง

ประการสดทาย คอ วธใชและการตความกฎหมาย ในระบบ Common Law ผทมอำนาจในการแปลกฎหมายหรอใชกฎหมายกคอผพพากษา เพราะฉะนน เมอระบบ กฎหมายขององกฤษเกดขนจากคำพพากษาของศาลซงเปนอำนาจของผพพากษา ในเรองการตความกฎหมายโดยทวไปขององกฤษจงเรยกวาไมมปญหามากนก จนมาถง ในสมยหลงๆ ทมการพดกนถงการทกฎหมายตองเปนใหญ ทกอยางตองเปนไป ตามกฎหมาย ทกคนตองอยภายใตกฎหมาย จนมระบบรฐสภาขนมา มการออกกฎหมาย โดยรฐสภา จงมกฎหมายทเปนลายลกษณอกษรกฎหมายทออกโดยรฐสภานน (Act of parliament หรอ Statue) เนองจากเปนสงทเกดขนมาเพอเสรมหลกกฎหมายทวไป ดงนน การตความกฎหมายทตราขนโดยรฐสภาของศาล ในสมยดงเดมและตอ ๆ มา กอนปจจบนจงคอนขางตความโดยเครงครด เพราะตองเขาใจวาโดยพฤตกรรมปกต ของมนษย การมกฎหมายทรฐสภาตราขนในหลกการทเปนกฎหมายเฉพาะ ซงเปน สวนเสรมเปนการลดหนาทในการเปนผใชและการตความกฎหมายแบบ Case Law ของศาลททำมาอยางยาวนานตอเนอง

สวนในระบบของ Civil Law จะมแนวคดทตางจากกน เพราะระบบ Civil Law หลกกฎหมายเกดขนจากประมวลกฎหมายทมระบบการบญญตกฎหมายอยางเปน ทฤษฎทางวชาการทอธบายความเกยวของเชอมโยงในทางปฏบตทเกยวพนกน อยางเปนระบบ เพราะฉะนนการตความกฎหมายและการบงคบใชกฎหมายของระบบ

ในระบบ Common Law ผทมอำนาจในการแปลกฎหมายหรอใชกฎหมายกคอ ผพพากษา เพราะฉะนน เมอระบบกฎหมายขององกฤษเกดขนจากคำพพากษาของศาล ซงเปนอำนาจของผพพากษาในเรองการตความกฎหมายโดยทวไปขององกฤษจงเรยกวา ไมมปญหามากนก

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 19


Civil Law ทไดรบอทธพลมาจากอาณาจกรโรมน จงไมไดมลกษณะเปนการอาศย ถอยคำตวหนงสอแตเพยงอยางเดยว หรอกลาวอกนยหนงคอ มลกษณะท Liberal กวาวธการตความของประเทศองกฤษสมยเดม ทงนทงนน เนองจากหลกกฎหมาย ทเปนการวางหลกจะมความมงหมายทจะใหใชบงคบกบสงทจะเกดขนหลงจากท ตราขนบงคบไวดวย ซงตางจากวธการสรางหลกกฎหมายจากคำพพากษาของศาล ทเปน Case Law ซงยอมตองรบและวางหลกใหสอดคลองกบสภาพสงคม ความเปนจรง ในแตละชวงเวลาไดงายกวา

สำหรบการตความกฎหมายในประเทศไทยนน แมวาพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงเปนผตดสนพระทยเลอกใชระบบกฎหมายแบบ Civil Law ในชวงแถว ๆ ป พ.ศ. ๒๔๔๐ แตตองเขาใจวาประเทศไทยไดรบอทธพลจาก กฎหมายองกฤษอยางมาก เนองจากเราสงคนไปศกษากฎหมายจากประเทศองกฤษเปนหลก และกฎหมายตางประเทศทคนไทยในสมยเดมสามารถเรยนรอานเขาใจได คอ ตำรา กฎหมายภาษาองกฤษของระบบกฎหมายองกฤษ และสำหรบผทมไดศกษาจาก ประเทศองกฤษกจะเรยนรเรองของการใชและตความกฎหมายจากตำราทเปนภาษา องกฤษ ซงอาจเขาใจวาเหมอนกบการใชและตความในกลมประเทศ Civil Law ซงมไดเปนเชนนน ความจรงแลวคนองกฤษมไดมปญหาเกยวกบการตความกฎหมาย เพราะหลกกฎหมายเกดจากการชขาด ตดสน ตความของศาล ปญหาการตความกฎหมาย ทไดไปเรยนรมา ความจรงเปนเพยงหลกเกณฑเฉพาะการตความกฎหมายทรฐสภา ตราขนทเรยกวา Act of parliament หรอ Statue ซงเปนกฎหมายเฉพาะ

ประเทศองกฤษถอเปนแมแบบของระบบ Common Law โดยมกลมประเทศทเคยตกเปนอาณานคมขององกฤษ เชน ประเทศสหรฐอเมรกา ออสเตรเลย นวซแลนด อนเดย ไดรบอทธพลในระบบกฎหมายนดวย กรณของประเทศองกฤษมแนวความคด ในเรองของสถาบนกฎหมายและการปกครองทตางจากประเทศตาง ๆ ในกลม Civil Law หรอแมแตในกลมประเทศ Common Law ดวยกนเอง ทงน เกดจากแนวความคดของ A.V. Dicey ทเปนเจาของหลกกฎหมายทเรยกวา The Rule of Law (หลกนตธรรม) ซงเปนทมาในหมของนกกฎหมายมาโดยตลอด แมวาในบางครงอาจเขาใจวาเปนหลกการ หรอแนวความคดเดยวกนกบประเทศในกลม Civil Law ทเรยกวานตรฐ (Legal State) ซงความหมายของนตธรรมของ Dicey นน มสาระสำคญอย ๓ ประการ คอ

ขอท ๑ หลกนตธรรม หรอ Rule of Law ยดถอความสงสดของกฎหมาย (Supremacy of Law) ซงทกประเทศกจะมความเขาใจในเรองนตรงกน คอ ทกอยาง ตองอยภายใตกฎหมายทงสน หมายถงวา กฎหมายของแผนดนยอมเหนอกวาการใชอำนาจ หรอดลพนจอยางกวางขวางของรฐบาลหรอฝายปกครอง อยางไรกดความหมายของ Supremacy or Predominance of Regular Law ดงกลาว ถาเทยบกบประเทศอนแลว อาจตองอธบายขยายความเพอใหเกดความเขาใจทถกตองสมบรณยงขน กลาวคอ

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓20


ในขณะทประเทศโดยทวไปเกอบทกประเทศ จะมรฐธรรมนญทเปนลายลกษณอกษร ซงมฐานะเปนกฎหมายสงสดกวากฎหมายอนของประเทศทผานการพจารณาจากรฐสภา ตามปกต แตสำหรบประเทศองกฤษกลบไมไดเปนเชนนน เพราะสภาขององกฤษถอวา เปนองคการทมอำนาจสงสด ดวยเหตนกฎหมายทเปนรปพระราชบญญตทรฐสภาองกฤษ ตราขน จงมฐานะสงทสดกวาสงอนทงหลาย ไมวาจะมฐานะเปนคำพพากษาของศาล หรอธรรมเนยมปฏบตใด ๆ ทมคาเชนกฎหมาย จดนถอเปนความแตกตางทสำคญของ ประเทศองกฤษกบประเทศอน ๆ ทวไปในโลก

ขอท ๒ ยดถอหลกความเสมอภาคกนทางกฎหมาย (Equality before the Law) หมายความวา ทกคนจะอยในฐานะทเทาเทยมกนในทางกฎหมาย ไมวาจะเปนฝายบรหาร ฝายปกครอง ขาราชการ หรอราษฎรธรรมดากตองใชกฎหมายเดยวกน และอยภายใต บงคบของศาลเดยวกน ดงนน Dicey จงปฏเสธระบบกฎหมายปกครองของประเทศ ฝรงเศส ระบบศาลในองกฤษจะไมมการแยกศาลออกเปนหลายๆ ศาล เชน ศาลปกครอง หรอศาลรฐธรรมนญ ซงถอเปนลกษณะเฉพาะของ Rule of Law ในประเทศองกฤษ

ขอท ๓ คอ สวนหนงทไดกลาวมาแลวในประการทหนงวา รฐธรรมนญองกฤษ เปนผลทเกดจากกฎหมาย (Ordinary Law) ทพฒนาโดยศาลยตธรรม ผานวธการท รจกกนในประเทศองกฤษวา Common Law ซงจะใหความคมครองทางกฎหมายกบประชาชนทวไป ไมเหมอนกบในประเทศอนๆ ทจะมการใหความคมครองสทธเสรภาพของประชาชนโดยกฎหมายทเรยกวารฐธรรมนญ สมยหนงในประเทศองกฤษ Rule of Law ซงเปนสวนหนงของ Common Law กลาวคอ หลกกฎหมายขององกฤษจะเกดขน และพฒนาการมาจากคำพพากษาตดสนของศาลทดำเนนการตอเนองมาเปนระยะเวลา ยาวนานตลอดมาจนสามารถสรางหลกกฎหมายทเรยกวา Common Law ใหเกดขน ซงตรงนกจะแตกตางจากประเทศอน ๆ

จะเหนไดวาหลกนตธรรมของประเทศองกฤษในสมยนนตางกบหลกนตรฐ (Legal State) ในประเทศในทวปยโรป ซงมองคประกอบทสำคญ ๔ ประการ คอ

ขอท ๑ กฎหมายเปนสงสงสด ไมมใครอยเหนอกฎหมาย และมการคมครองสทธ เสรภาพของประชาชน

ขอท ๒ ตองมการแบงแยกอำนาจอธปไตย ซงเปนไปตามหลกการแบงแยก อำนาจของมงเตสกเออ (Montesquieu) ซงเปนทฤษฎเกยวกบอำนาจอธปไตยใน ยคสมยนน

หลกกฎหมายขององกฤษจะเกดขนและพฒนาการมาจากคำพพากษาตดสน ของศาลทดำเนนการตอเนองมาเปนระยะเวลายาวนานตลอดมาจนสามารถสรางหลกกฎหมาย ทเรยกวา Common Law ใหเกดขน ซงตรงนกจะแตกตางจากประเทศอน ๆ

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 21


ขอท ๓ ตองมการตรวจสอบการใชอำนาจของฝายบรหารหรอฝายปกครอง ทเปนเครองมอของฝายบรหารโดยองคกรทใชอำนาจตลาการ ไมวาจะเปนศาลในระบบศาล เดยวหรอศาลค ซงอนนกเปนสงทตางกนกบของ A.V. Dicey เพราะวาโดยหลกนตธรรม ของ Dicey ทกคนไมวาจะเปนเอกชน หรอหนวยงาน เจาหนาทรฐจะตองอยภายใต หลกอนเดยวกน จงไมมหลกกฎหมายเอกชนหรอกฎหมายมหาชน และอยภายใตศาลเดยวกนทงหมดนนคอจะตองใชระบบศาลเดยว

ขอท ๔ การรบรองความเปนอสระของตลาการหรอผพพากษา โดยทระบบของประเทศในยโรปหรอประเทศสวนใหญในโลกนน จะเปนประเทศทมการปกครอง ในระบบรฐสภา หมายความวาฝายนตบญญตกบฝายบรหารเปนพวกเดยวกน คอ ถามเสยงขางมากกไดจดตงเปนรฐบาล ถามเสยงขางนอยกเปนฝายคานในรฐสภา จากระบบของรฐสภาดงกลาวเมอพจารณาประกอบกบหลกของนตรฐอยขอหนงทเขา ปองกนไมใหฝายบรหารใชอำนาจตามอำเภอใจ แมจะมการตรวจสอบไดกตาม แตถาหากวา ฝายนตบญญตและฝายบรหารเปนฝายเดยวกน จงมกฎเกณฑอนหนงในหลกของระบบ ของนตรฐกคอ การมหลกการตรวจสอบความชอบดวยรฐธรรมนญของกฎหมาย โดยองคกร ทใชอำนาจตลาการไดเสมอ เพราะฉะนนจะเหนไดวามศาลรฐธรรมนญ หรอ ถาไมมกใชศาลสงสดของประเทศทำหนาทน ซงในประเทศองกฤษไมม เนองจากระบบ การปกครองขององกฤษจะยดหลก Supremacy of Parliament ซงประเทศอน ๆ ในโลก ทยดหลกการแบงแยกอำนาจ (Separation of Power) จะไมมหลกการเชนนน เพราะฉะนน ในประเทศ Civil Law ถาสภาจะออกกฎหมาย หรอถารฐบาลจะออกกฎหมาย ระดบรอง จะตองสอดคลองกบรฐธรรมนญ นนคอการตรวจสอบความชอบดวยรฐธรรมนญ ของกฎหมาย ซงประเทศองกฤษไมม เพราะถอวารฐสภาใหญทสด จงไมมการตรวจสอบ วากฎหมายนนชอบดวยรฐธรรมนญหรอไม ทผานมา สงทเกดขนในประเทศไทยสำหรบ กฎหมายนน จะเปนเรองของกฎหมายสาขาเอกชน คอ กฎหมายแพงและพาณชย เปนสำคญ ในทางกฎหมายมหาชนกจะมเรองของกฎหมายอาญา ซงทง ๒ กฎหมาย เปนเรองทเราคนเคยมายาวนาน แตสงทเรารจกกนเมอไมนานมานนบไดไมเกน ๒๐ ป (แมพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจะไดนำสงเหลานมาในไทยถง ๑๓๐ กวาป มาแลว) คอ กฎหมายมหาชนหรอกฎหมายปกครอง ซงเปนสงทจำเปนสำหรบรฐสมยใหม ทงหลาย ดงนน ไมวาประเทศตางๆ ทมกฎหมายมหาชนหรอกฎหมายปกครองเกดขนมา กอนเรารวม ๑๐๐ หรอ ๑๐๐ กวาป กจะมวธการสรางหลกกฎหมายดงกลาว ซงทำแบบ ทประเทศทงหลายทำตงแตกอนโรมนหรอทประเทศองกฤษทำ คอ เกดจาก Case Law คอคำพพากษาของศาลปกครองสงสด แตในขณะนตองเขาใจวาประเทศองกฤษเอง กตองเขามาเกยวของอยกบระบบ Civil Law เพราะประเทศองกฤษตองเขามาอยใน สหภาพยโรป (European Union : EU) ซงตองมวธคดและจดการกบเรองกฎหมาย ใหสอดคลองกบประเทศตาง ๆ ในยโรปทอยในระบบ Civil Law ทงสน ดงนน หลกการใช

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓22


และการตความกฎหมายปจจบนน ไมวาจะเปนประเทศองกฤษซงเดมอาจแตกตางจาก ประเทศในกลม Civil Law จะไมตางกนมากอกตอไป แตเปนเพราะคนไทยทยงไมเขาใจ ในเรองน และยงคงนกถงและยดตดกบแนวคดดงเดมทแตกตางกนระหวางการใชและ ตความกฎหมายของระบบ Common Law กบระบบ Civil Law อยเทานนเอง

จลนต : หลกการตความกฎหมายมหาชน มลกษณะทเหมอนหรอแตกตางจากหลกการตความกฎหมายเอกชนหรอไม อยางไร

ศ.(พเศษ) ดร. อกขราทรฯ : กอนทประเทศไทยจะมศาลปกครอง ศาลรฐธรรมนญ หรอศาลฎกาแผนกคดอาญาของผดำรงตำแหนงทางการเมอง การพจารณาพพากษาอรรถคด ทกประเภทอยในอำนาจของศาลยตธรรม และคดสวนใหญทฟองรองกนตอศาลเปนคดแพง และคดอาญา สงคมไทยจงมความคนเคยกบกฎหมายแพงและกฎหมายอาญามากกวา กฎหมายปกครอง ตอมารฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ ไดบญญต ใหมศาลรฐธรรมนญ ศาลปกครอง และศาลฎกาแผนกคดอาญาของผดำรงตำแหนง ทางการเมองขน มอำนาจหนาทพจารณาพพากษาอรรถคดเกยวกบกฎหมายมหาชน พดงาย ๆ วากระแสความตนตวเกยวกบกฎหมายมหาชนเกดขนในระยะเวลาประมาณ ๒๐ กวาปทผานมา

กฎหมายมหาชนมวตถประสงคเพอคมครองประโยชนสาธารณะเปนสำคญ โดยมรฐเปนผดแลประโยชนสาธารณะ ตางกบกฎหมายเอกชนทมวตถประสงคเพอ คมครองประโยชนสวนบคคล และมหลกการสำคญทความสมพนธระหวางเอกชนกบ เอกชนทตางจะดแลรกษาผลประโยชนของตนเปนสำคญ เมอสงคมไทยคนเคยกบระบบ ความสมพนธทเทาเทยมกนระหวางบคคลสองฝาย อนเปนผลสบเนองมาจากการทประเทศไทย เลอกระบบประมวลกฎหมายมาใชเปนหลกในการปกครองประเทศมาประมาณ ๘๐ ถง ๙๐ ป พอเราพดถงกฎหมายมหาชน ซงเปนเรองระหวางรฐกบเอกชนซงอยในฐานะท ไมเทาเทยมกนจงเปนเรองแปลกใหม ดงนน การสรางความเขาใจและการสรางความสมดล ในการใชและการตความกฎหมายมหาชนโดยการชงนำหนกระหวางผลประโยชนของเอกชน กบผลประโยชนสาธารณะจงเปนเรองทอธบายยาก จงตองใชระยะเวลาและปญหาทเกดขน เพอสรางประสบการณในการทำความเขาใจหลกการของกฎหมายมหาชน

กฎหมายมหาชนมวตถประสงคเพอคมครองประโยชนสาธารณะเปนสำคญ โดยมรฐ เปนผดแลประโยชนสาธารณะ ตางกบกฎหมายเอกชนทมวตถประสงคเพอคมครองประโยชน สวนบคคล และมหลกการสำคญทความสมพนธระหวางเอกชนกบเอกชนทตางจะดแลรกษาผลประโยชนของตนเปนสำคญ

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 23


ในปจจบนเราใหความสนใจในเรองกฎหมายมหาชนมากขน เราไดรบการอธบาย วากฎหมายมหาชนหรอกฎหมายปกครองนน เปนเรองของความสมพนธระหวางบคคล สองฝายทไมเทากน แตความจรงเรายงเขาใจไมครบถวนบรบรณ เพราะวาวชากฎหมาย มหาชนนนเราไดรบการศกษาจากตางประเทศ จงไดรบเอาอทธพลและแนวความคดมาจากตางประเทศ ซงองคความรในเรองกฎหมายมหาชนในตางประเทศนนเกดจาก ประวตศาสตร ววฒนาการ และประสบการณ ซงสำคญมาก การศกษาของบานเราไมคอย ใหความสำคญในเรองการศกษาประวตศาสตรความเปนมาของกฎหมายตางประเทศ แตการเรยนการสอนกฎหมายของเราเปนการสอนใหนกเรยน นกศกษา จดจำทฤษฎซง เปนบทสรปสดทายในตำราของตางประเทศ แตไมสอนใหรววฒนาการ ความเปนมา ตลอดจนพฒนาการกอนจะเปนกฎหมายในตางประเทศ ซงประเทศไทยนำมาเปนตนแบบ ในการบญญตกฎหมาย

กฎหมายมหาชนทเราเขาใจกนในขณะนวาเปนความสมพนธสองฝายในลกษณะ ทไมเทาเทยมกนนน ความจรงสำหรบประเทศทไดมการพฒนาหลกกฎหมายมหาชน หรอกฎหมายปกครองมาแตอดตทไมใชเพงเรยนรเรองกฎหมายปกครองใหมๆ อยาง ประเทศไทย ไมไดเขาใจวาเปนเรองของความสมพนธระหวางสองฝายทไมเทาเทยม กนงาย ๆ อยางนนเสยทเดยว แตจะเขาใจดวาความจรงเปนความสมพนธของบคคล ถงสามฝาย เพราะอะไร เพราะเหตวาฝายแรกยอมเขาใจไดงายวา คอเอกชน ฝายทสอง คอรฐ แตเนองจากวารฐเปนนามธรรมไมสามารถแสดงเจตนาไดดวยตวเอง ตองอาศย เจาหนาทของรฐซงเปนผแสดงเจตนาผกนตสมพนธแทนรฐ ถามวาเวลาเจาหนาทของรฐ ซงทำการแทนรฐหรอทำการแทนหนวยงานของรฐ แสดงเจตนากบเอกชนในลกษณะทสรางนตสมพนธแทนรฐนน เราแนใจไดอยางไรวาการแสดงเจตนาของเจาหนาทนน ๆ เปนการแสดงเจตนาในนามของรฐอยางแทจรงหรอไม อาจจะมวาระซอนเรน (Hidden Agenda) จากการแสดงเจตนาดงกลาวหรอไม ดงนน ลำพงแตเพยงเราตรวจสอบการแสดง เจตนาของเจาหนาทของรฐกบเอกชนและเขาใจวาการแสดงเจตนาของเจาหนาทของรฐ แตละเรองเปนการแสดงเจตนาแทนรฐอยางแทจรงอาจจะไมเพยงพอ ถาเจาหนาทผนน มผลประโยชนทบซอน (Conflict of Interest) ถามคดปกครองเกดขน แลวเราไมแสวงหา ขอเทจจรงและหลกฐานในเชงลกโดยการตรวจสอบถงทมาของการแสดงเจตนาวามอะไร แอบแฝงอยหรอไม อยางนกไมสมบรณ ในตางประเทศไดพฒนาในเรองของการวางกฎเกณฑ ในการแสดงเจตนาของเจาหนาทของรฐทมความรดกมพอสมควร เพอปองกนไมใหม การแสวงหาประโยชนในการปฏบตหนาท แตในบานเรายงคงมชองวางในเรองน เพราะฉะนน เวลามปญหาเกยวกบกฎหมายมหาชนเกดขน จงมการตงขอสงสยวาศาลลวงลกลงไปมากรเปลา

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓24


การตความกฎหมายมหาชนโดยการพจารณาจากถอยคำในกฎหมายเพยง อยางเดยวคงไมเพยงพอ แตจะตองคำนงถงเจตนารมณของกฎหมายประกอบดวย และ สงหนงทผใชกฎหมายมหาชนตองนำมาประกอบการพจารณาคอ “ประโยชนสาธารณะ” หรอประโยชนของสวนรวม ตองชงนำหนกใหด ซงแตกตางกบการตความ กฎหมายอาญา หลกการยกประโยชนแหงความสงสยใหกบจำเลย หรอตองตความ โดยเครงครด มาจากสภาษตละตน nullum crimen, nulla poena sine lege กลาวคอ บคคลจะมความผดในทางอาญาตอเมอกฎหมายบญญตไว และโทษทจะไดรบตองเปน โทษตามทกฎหมายบญญต ซงองคประกอบสองประการนทแสดงใหเหนวาการตความ กฎหมายอาญาตองตความโดยเครงครดตามตวหนงสอ แตความจรงแลวโดยทวไปกคง ยงตองนำเอาเจตนารมณของกฎหมายมาพจารณาประกอบดวย

ประเทศไทยเปนประเทศทใชระบบประมวลกฎหมายหรอระบบ Civil Law การตความกฎหมายโดยทวไปเพอคนหาความหมายของกฎหมายเรมตนจากการตความ ตามตวอกษร(Grammatical Interpretation) ถาดตวหนงสอแลวยงไมชดเจนถง ขนาดทวาสนกระแสความสงสย ตองดวตถประสงคหรอเจตนารมณของกฎหมายนนวา เปนอยางไร ทเรยกวา Logical Interpretation หมายความวาตองดวาบรบททงหมด ของกฎหมายในเรองนนเปนเรองทเกยวของกบอะไร มความมงหมายอยางไร นอกจาก หลกเกณฑในการพจารณาในการแปลกฎหมายทงสองประการแลว กยงไมสามารถ ทบรรลผลไดในทางวชาการทใชกนโดยทวไปในกลมประเทศ Civil Law ทงหลาย ซงอาจจะอธบายโดยใชคำเรยกตางกนบาง แตกมแนวทางทใกลเคยงกนตงแตศกษา ประวตความเปนมาของกฎหมายนน เมอมการแกไขจนประกาศใชบงคบวาเปนมา อยางไร (Historical Interpretation) ซงสามารถคนหาไดจากการเสนอรางกฎหมาย ตอสภา บนทกหลกการและเหตผล บนทกชแจงในการเสนอรางกฎหมาย รายงานการ ประชมของคณะกรรมาธการพจารณารางกฎหมาย ตลอดจนรายงานการประชม ของสภา ซงการคนหาเจตนารมณของกฎหมายจากประวตความเปนมา กไมหมายถงวาจะใชไดแตเฉพาะสงทเกดขนในอดต ซงเปนทมาของการแกไขกฎหมายนนเทานน เพราะกฎหมายทประกาศใชคงมไดประสงคจะใหมความหมายแตเฉพาะในชวงเวลา ทประกาศใชเทานน แมภายหลงทกฎหมายมผลใชบงคบแลว มเหตการณอยางใด อยางหนงทไมสามารถคาดเหนไดในเวลาตรากฎหมาย ซงกฎหมายในเรองนนมได บญญตไว สามารถใชหลกการอดชองวางของกฎหมาย หรอหาความมงหมาย ของกฎหมาย หรอวตถประสงค โดยนำเอาบทบญญตทมอยแลวมาใชกบเหตการณทไมคาดเหนนนไดหรอทในบางกรณเราเรยกวาเปนการตความโดยการขยายความ (Extensive Interpretation) ตวอยางเชน ในประมวลกฎหมาย นโปเลยน ค.ศ. ๑๘๐๔ ซงมบทบญญตกวา ๒,๓๐๐ มาตรา ในประมวลกฎหมายนมมาตราหนงบญญตให เจาของผดแลสงของท ไปกอให เกดความเสยหายตอบคคลอนตองรบผดชอบ

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 25


ในความเสยหายทเกดขน ในสมยนนสงของในความดแลมความมงหมายถง สตวเลยง เครองมอ สงของทอยในบาน แตในปจจบน การแปลความหมายของสงของในความดแล ยงแปลความรวมถง เครองจกร เครองยนต ทกอใหเกดความเสยหายตอบคคลอนดวย แมวาในขณะบญญตกฎหมายจะไมไดมบญญตใหเหนไวโดยชดเจนเชนนนกตาม หมายความวาการแปลกฎหมายใหสอดคลองกบความเปลยนแปลงและพฒนาการ ของสงคมเพอใหเกดความเปนธรรม และไมเกนเลยไปจากกรอบทกฎหมายบญญตไว กสามารถทำได โดยเฉพาะในทวปยโรปในกลมประเทศทใชกฎหมายระบบ Civil Law การตความกฎหมายจะมความเปนอสระและไมยดตดอยกบตวอกษรอยางทเราเขาใจกน อนนเปนสงทตองเรยนรและตองฝกปฏบตตอไป

จลนต : สาเหตสำคญททำใหเกดปญหาในการตความกฎหมายทไมถกตอง หรอไมสอดคลองกบเจตนารมณของกฎหมาย ในสงคมประเทศไทยปจจบนนน สวนใหญเกดจากสาเหตใด และจะมแนวทางในการแกไขปญหาดงกลาวอยางไร

ศ.(พเศษ) ดร. อกขราทรฯ : สาเหตสำคญททำใหเกดปญหาการตความ ในประเทศไทย คอองคความรในเรองการศกษา ความไมเขาใจในวธหรอระบบท เขาใชกนอย แลวเรากเขาใจเอาเองวาตองแปลตามตวหนงสอ ตองอยางนนอยางน เทานน แบบทเรยกวาเปนศรธนญชยซงไมใช โดยเหตวากฎหมายเปนไปเพอประโยชน ของสงคม การตความกฎหมายในทางแพงกอยางหนง กฎหมายอาญากอยางหนง กฎหมายมหาชนกอยางหนง ในประเทศสหรฐอเมรกา ซงเปนประเทศทมรฐธรรมนญ ลายลกษณอกษรใชเปนประเทศแรกในโลก เคยมคดสำคญเรองหนงเกดขนในป ค.ศ. ๑๘๐๓ คอ คด Marbury V. Madison คดนมประเดนสำคญประเดนหนง คอ ศาลฎกามอำนาจ ทจะชวาบทบญญตของกฎหมายขดตอรฐธรรมนญไดหรอไม ศาลสงสดของสหรฐอเมรกา ไดตดสนวา กฎหมายทตราขนโดยสภาคองเกรส ซงมขอความขดหรอแยงกบรฐธรรมนญ เปนโมฆะ โดยศาลไดใหเหตผลวาเมอศาลเปนผใชอำนาจตลาการ ศาลจงมอำนาจหนาท ในการใชบงคบกฎหมายแกกรณตาง ๆ ทเกดขน ซงกเปนความจำเปนอยเองทศาล จะตองวนจฉยวาอะไรคอกฎหมายทจะนำมาใชบงคบได นนคอศาลสงสหรฐอเมรกา มคำวนจฉยวา กฎหมายใดจะขดหรอแยงตอรฐธรรมนญไมได แมวาในรฐธรรมนญ จะไมมบทบญญตใหมอำนาจเชนนนกตาม

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓26


คดนกโยงไปอยในสงทผมเคยเลาไวเกยวกบ คำวา “ตลาการภวตน” ซงมผใช เรยกในนยทวาการใชอำนาจตลาการ กาวลวงไปในขอบขายของฝายบรหาร ซง มองวาเปนการผดหลกในเรองการแบงแยกอำนาจอธปไตย ตามหลกการทมงเตสกเออ (Montesquieu) ไดวางไวเมอหลายรอยปมาแลว ทกวนนคนไทยกยงยดตดอยกบ หลกการแบงแยกอำนาจของมงเตสกเออ ทงทความจรงสงคมไดเปลยนแปลงไปมาก จากยคของมงเตสกเออ หลกนตบญญต บรหาร ตลาการ ตองแยกกน ไมยงเกยวกน เปนทฤษฎแบงแยกอำนาจในสมยโบราณ ซงเปนไปไมไดในสงคมปจจบน ทวาศาลกมหนาท พจารณาพพากษาอรรถคด สภามหนาทออกกฎหมาย แตทกองคกรตองทำหนาท ตรวจสอบและถวงดลซงกนและกน กอนหนาทจะมศาลปกครอง ศาลรฐธรรมนญ หรอศาลฎกาแผนกคดอาญาของผดำรงตำแหนงทางการเมอง กไมมปญหา เพราะสมยกอน ไมมคดในทางกฎหมายมหาชนซงเกยวของกระทบกบสงคมเกดขน พอมคดปกครอง คดรฐธรรมนญ หรอคดอาญาของผดำรงตำแหนงทางการเมอง มการตดสนคดในบรบท ของกฎหมายมหาชนซงเปนเรองทไมเคยเหนหรอไมเคยมประสบการณมากอน จงมการ วพากษวจารณวาศาลใชอำนาจกาวลวงอำนาจนตบญญต หรออำนาจบรหาร ผมกบอกวา ความจรงทงหมดน ในป ค.ศ. ๑๘๐๓ ทสหรฐอเมรกา เมอสองรอยกวาปมาแลว กอนทจะ มประมวลกฎหมายนโปเลยนดวยซำ เคยมปญหาเกดขนในทำนองน ไมเหนมใครพดวา ศาลสงสดของสหรฐอเมรกาเปนผทเปนตนกำเนดของตลาการภวตน

มคดอยเรองหนงในประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมนทแสดงใหเหนถงแนวทาง หรอหลกการตความในลกษณะทศาลมอสระคอนขางกวางขวาง (Liberal Interpretation) คอ คดเจาหญง Soraya ขอเทจจรงในคดน คอ เจาหญง Soraya อดตมเหสของชาร แหงอหราน ไดยนฟองหนงสอพมพ Die welt เรยกคาเสยหายจากการทหนงสอพมพ ดงกลาวลงขาวทเปนการหมนประมาทตน แมวามลเหตแหงคดจะเปนเรองทางอาญา ซงตามกฎหมายเยอรมนทใชอยนนไมเปนเหตใหเจาหญง Soraya สามารถเรยกคาเสยหาย ในทางแพงได แตศาลยตธรรมแหงสหพนธสาธารณรฐเยอรมนไดมคำพพากษาให เจาหญง Soraya ไดรบคาเสยหายจากการถกหมนประมาท โดยใหเหตผลวา บทบญญต ของรฐธรรมนญทใหความคมครองสทธของบคคล (protection of personality) นน เปนการสะทอนใหเหนถงคณคาของสงคมทไดเปลยนไปแลว ซงควรทการตดสนของศาล จะตองสนองตอการเปลยนแปลงของสงคม ตอมาจำเลยไดคดคานคำพพากษาของ ศาลยตธรรมดงกลาวตอศาลรฐธรรมนญ โดยกลาวอางวาผพพากษาในศาลยตธรรม ไดตดสนคดโดยตความกฎหมายไกลไปกวาหนาทของการเปนผพพากษาและทรฐธรรมนญ ไดกำหนดไว ศาลรฐธรรมนญเยอรมนไดใหเหตผลในคำพพากษาตอนหนงวา ความเหน เดม ๆ ทวาผพพากษาจะตองกระทำแตภายใตบทบญญตของกฎหมายลายลกษณอกษร ทผานรฐสภานน บดนความเหนดงกลาวไดเปลยนไปแลว โดยรฐธรรมนญนไดยนยอม และเหนชอบในคณคาของสงคมทเปลยนแปลงไปดงกลาวดวยการใชถอยคำ

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 27


ในมาตรา ๒๐ (๓)๒ วา “law and justice” ศาลรฐธรรมนญเยอรมนเหนวาในกรณทมชองวางทางกฎหมายเกดขน ซงจะตองอดชองวางนน ผพพากษาอาจใชสงตาง ๆ ไมแตเฉพาะตวบทกฎหมาย (Statute) เทานน ผพพากษาตองสามารถทจะใชเหตผล ในดานความยตธรรม (sense of justice) หรอหลกทวไปของความยตธรรมทเปนท ยอมรบในสงคมนน ๆ ไดดวย

มคำกลาวอยอนหนงซงชอบพดกนเวลาตความกฎหมาย แลวกบอกวาเมอใช หลกนตศาสตรไมไดกใหใชหลกรฐศาสตร ผมเคยตงคำถามและใหรางวลวาใครเปน ผเรมกลาวและคำกลาวนนหมายความวาอยางไร ทพดอยางนนนาจะเปนเพราะ ไมเขาใจวธการใชและการตความกฎหมาย กฎหมายทมผลใชบงคบนน ตองผาน กระบวนการในการตรากฎหมายของรฐสภา ผานการพจารณาอยางรอบดานทงดาน นตศาสตร ดานการเมองและการปกครองประเทศซงเปนหลกรฐศาสตร ดานเศรษฐศาสตร ดานสงคมวทยา และดานอน ๆ เพราะฉะนนมนไมใชใชหลกนตศาสตรไมไดแลวใหไปนำหลกรฐศาสตรมาใช มนเปนเพยงการพยายามหาเหตผลเพอทำใหดดเทานน เพราะกฎหมายกคอกฎหมาย แตการแปลกฎหมายตองเปนไปตามเจตนารมณ วตถประสงค และความเปนธรรมในกรอบของรฐธรรมนญซงเปนกฎหมายสงสดของประเทศ ซงม แนวทางในการใชและการตความหมายอยแลว ไมจำเปนตองไปใชหลกรฐศาสตร หรอหลกอะไรอนอกทงสน

จลนต : บทสรปสงทายและขอเสนอแนะเกยวกบการตความกฎหมาย

ศ.(พเศษ) ดร. อกขราทรฯ : สภาพปญหาตาง ๆ ในบานเรา ไมเฉพาะแต ปญหาเรองการตความกฎหมาย มสาเหตมาจากการทเราไมรอบรอยางแทจรง และรไมลกซงในศาสตรตาง ๆ ยกตวอยางเชน หลกประชาธปไตย (Democracy) เปนหลกทเราเรยนรมาจากตางประเทศ ไมใชเราคดคนขนเอง แตกอนทจะมาเปน

๒ Germany Constitution : Chapter II - Federation and States : Article 20 [Basic Principles of State, Resistance] ; “…(3) Legislation is subject to the constitutional order; the executive and the judiciary are bound by law and justice…”

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓28


หลกประชาธปไตยในเวลาน ในตางประเทศเขาพฒนามาเปนรอย ๆ ป อยางกรณการเลอกตงฝรงทผมรจกเขาบอกวา การแกไขปญหาบานเมองนน งายนดเดยว คอ ใหมการเลอกตง เพราะการเลอกตงคอประชาธปไตย ผมถามวาจรงหรอ เขากบอกจรง ผมกเลยบอกเขาวาถาหากใชในมาตรฐานของประเทศเขา ณ เวลานละกอาจจะใช เพราะเหตวาประเทศตาง ๆ อยางเชนในยโรป ทเขาสามารถพดไดวาประชาธปไตยคอ การเลอกตง เพราะประเทศเหลานนผานพนสงซงเปนปญหาสำหรบบานเรามาแลว เนองจากประเทศตาง ๆ ในยโรป เขาทะเลาะเบาะแวงกนมาโดยตลอด ทำสงคราม รบกนฆากนตายมาเปนลานเปนแสนคน มสงครามระหวางกนเปนสบ ๆ ป แตทวนน เขาสามารถบอกวาประชาธปไตยคอการเลอกตง เพราะประชาชนในประเทศ เหลานนตองการคนทเปนผนำของประเทศอยางแทจรง จะไดแขงขนกบประเทศอนๆ ทเคยเปนศตรกนอยางมากได ดงนน เขาจงไมมปญหาทจะตองไปหวงวาประเทศเขา จะมการซอขายเสยงกนอยางบานเรา นนคอสงทมนเกดขนในประวตศาสตร เพราะฉะนนสงเหลานเรารบมาแลวเราไมไดอธบายใหเหนถงประวตศาสตร ใหรเหตรผล ลอกมา สอนมา โดยไมเคยเรยนรประวตศาสตรทงหลายอนนเปนอนตราย

ในสวนของการใชและการตความกฎหมาย สงหนงทเปนขอสงเกต คอ เราไมคอย มตรรกะ เราไมไดเรยนตรรกะกนในมหาวทยาลย เหตผลเปนเรองสำคญ ตองเรยน และศกษามากกวาทเปนอยในปจจบน อกเรองหนงคอเรองปรชญากฎหมาย เขาใจวา จะมการเรยน แตการเรยนปรชญากฎหมายในบานเรานน เปนเพยงการเรยนเพอใหร วาใครพดวาอยางไร แตไมไดสอนใหสามารถประยกตใชกบสงทเกดขนในทเรองตาง ๆ เพราะฉะนนระบบการศกษาของเราจะตองเนนใหผศกษามความรลกซงใน ประวตศาสตรสากล ความเปนมา ววฒนาการ ตรรกศาสตร ปรชญา การนำเอาทฤษฎ ทางกฎหมายของตางประเทศตางๆ มาประยกตใชใหสอดคลองกบสภาพสงคม เศรษฐกจ การเมองการปกครองของไทย มากกวาการสอนใหทองจำกฎหมาย เพราะกฎหมายของแตละประเทศยอมจะตองสรางใหเหมาะสมสอดคลองกบ ประวตศาสตร วฒนธรรม และสงคมของชาตนน ๆ

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 29


จลนต : “หลกการตความกฎหมาย” มความสำคญตอการ บงคบใชกฎหมายอยางไร

ศ.ดร. บวรศกดฯ : จรง ๆ แลวกฎหมายทบญญตเปน ลายลกษณอกษรกด หรอจารตประเพณกด มลกษณะเปนกฎหมาย ตามภาวะวสย (droit Objectif) กลาวคอ มลกษณะเปนนามธรรม เปนกฎเกณฑอยางลอย ๆ ซงจะกลายเปนกฎหมายทมผลใชบงคบ ไดอยางจรงจงกตอเมอมการนำกฎหมายนนไปใชเปนรายกรณๆ ไป โดยแตละกรณนนกตองผานการตความกอนเสมอ อาท ในประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๒๘๘ ซงบญญตวา “ผใดฆาผอน ตองระวางโทษ...” เมอมขอเทจจรงทจะตองปรบกบขอกฎหมาย ดงกลาวเกดขน เชน นาย ก วงไลนาย ข เพอจะทำราย ปรากฏวา นาย ข วงไปกลางทงถกฟาผาตาย ถามวานาย ก จะตองรบผดฐาน เปนผฆานาย ข หรอไม กรณดงกลาวกจะตองเกดการตความกอนวา อะไรคอ “ฆา” และนอกจากการตความวาอะไรคอ “ฆา” แลวยงม หลกนตศาสตรเขามาเกยวของดวย คอหลกทฤษฎความสมพนธ ระหวางเหตกบผล หรอทเรยกวา Causality ซงตามขอเทจจรงดงกลาว ถอวายงไมมความสมพนธระหวางเหตกบผล เพราะเหตคอ การวงไลเพอจะทำราย แตผลของความตายเกดจากฟาผาไมไดเกดจากการวงไลของนาย ก แมวานาย ข อาจจะไมตายถานาย ก ไมวงไลนาย ข ออกไปกลางทงกตาม แตเมอความตายไมไดเกดจากการกระทำ ของนาย ก โดยตรง นาย ก จงไมมความผดฐานฆานาย ข ทงหมดน

เมอวนพธท ๙ มถนายน ๒๕๕๓ณ สถาบนพระปกเกลา

เลขาธการสถาบนพระปกเกลา

ศาสตราจารย กตตคณ ดร. บวรศกด อวรรณโณ๑

๑ สำเรจการศกษานตศาสตรบณฑต (เกยรตนยมอนดบหนง เหรยญทอง) จากจฬาลงกรณมหาวทยาลย เนตบณฑตไทย จากสำนกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา ปรญญาชนสงทางกฎหมายปกครอง จากมหาวทยาลยปารส ๒ ปรญญาเอก ทางกฎหมายมหาชน (เกยรตนยมดมาก) จากมหาวทยาลยปารส ๑๐ อดตคณบดคณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย (พ.ศ. ๒๕๓๘ – ๒๕๔๒) อดตเลขาธการคณะรฐมนตร (พ.ศ. ๒๕๔๖ - ๒๕๔๙) อดตสมาชกสภานตบญญตแหงชาต (พ.ศ. ๒๕๔๙) ปจจบนดำรงตำแหนงเลขาธการสถาบนพระปกเกลา.

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓30


กคอการตความ ดงนน ทกครงทมการใชกฎหมายเกดขนจะตองมการตความเสมอ การกลาววาจะมการตความตอเมอกฎหมายมความเคลอบคลมนนจงเปนความเขาใจ ทไมนาจะถกตอง การทเรารสกวาไมตองตความกเพราะวาเราเคยชนกบสงนนๆ กระบวนการทางปญญาในการตความทเรยกวา Intellectual process กเลยทำหนาท โดยอตโนมต แตเมอใดทเราไมเคยชน การตความกจะชดเจนขน

เพราะฉะนน ผมขอเรยนยำอกครงหนงวา ในการนำกฎหมายไปปรบใชกบ ขอเทจจรงทเกดขนในทกกรณ ไมวาจะใชในการไปเขยนสญญา หรอในการไปวนจฉย คด หรอแมกระทงการทำคำสงทางปกครองกจะตองผานการตความกอนเสมอ นคอ กระบวนการตความของกฎหมาย

ทถามวาการตความกฎหมายนนมความสำคญตอการบงคบใชกฎหมายอยางไร กลาวโดยสรปคอ การบงคบใชกฎหมายจะเกดผลขนจรงตองอยทการตความ การบงคบใชกฎหมายจะมความยตธรรมหรอไมกอยทการตความ จงมคำถามตามมาวา “แลวความยตธรรมคออะไร” ซงกไดมคำอธบายหรอใหความหมายกนไวหลากหลาย ตงแตยคโบราณ สมย Plato (เพลโต) หรอ Aristotle (อรสโตเตล) มาจนกระทง ถงปจจบนนกกฎหมายหลากหลายสำนกตางกไดอธบายกนไว แตทสามารถเขาใจ ไดงายทสดคอ Lord Denning (ลอรด เดนนง) ไดกลาววา ความยตธรรม คอ การท วญญชนหรอคนทวไปทมจตใจปกตนนรสกวาถกตอง กลาวอกนยหนงคอ ถากฎหมายนน คนทวไปมความรสกวาไมถกตองกไมยตธรรม เชนเดยวกบการบงคบใชกฎหมาย แมวาตวบทกฎหมายจะถกตอง แตเมอตความแลวสามญสำนกของวญญชนคนทวไปเกดความรสกวาไมถกตอง กไมเปนธรรม ซงเมอไมเปนธรรมแลวนนปญหาทตามมา กคอ จะเกดการไมยอมรบ ความไมเชอมน ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงม พระราชดำรสวา “...กฎหมายนนไมใชตวความยตธรรม เปนแตเพยงเครองมออยางหนง สำหรบใชในการรกษาและอำนวยความยตธรรมเทานน การใชกฎหมายจงตองมงหมาย ใชเพอรกษาความยตธรรม ไมใชเพอรกษาตวบทของกฎหมายเอง...”๒

๒พระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานประกาศนยบตรแกผสอบไลไดวชาความรเนตบณฑต สมยท ๓๓ ปการศกษา ๒๕๒๓ ณ อาคารใหม สวนอมพร วนพฤหสบด ท ๒๙ ตลาคม ๒๕๒๔.

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 31


จลนต : หลกการตความกฎหมายในกลมประเทศทใชระบบกฎหมายแบบ Common Law และระบบ Civil Law มความเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร และ การตความกฎหมายของประเทศไทยมลกษณะเฉพาะทแตกตางจากการตความ กฎหมายในกลมประเทศดงกลาวขางตนหรอไม อยางไร

ศ.ดร. บวรศกดฯ : ในระบบ Civil Law นน การตความของศาลเปนการตความ ตามตวบทกฎหมาย ทฤษฎกฎหมาย และเจตนารมณของกฎหมายเปนหลก แตใน ความเปนจรงแลวกมอกหลายทฤษฎ ถาศกษาใน ระบบ Civil Law เมอตอนม ประมวลกฎหมายแพงของประเทศฝรงเศสใหม ๆ นน ไดเกดกระบวนการตความ

ประการแรก คอ การตความแบบ l’exégèse หรอการตความตามตวอกษร มลกษณะ คอ เนอหาในบทบญญตของประมวลกฎหมายแพงฝรงเศสอยทางดานซาย สวนความหมายทผานการตความในแตละบทบญญตวามความหมายอยางไรจะอย ทางดานขวา ประการทสอง คอ การตความตามหลก Grammatical Interpretation หรอหลกไวยากรณ ซงเปนการตความตามตวอกษรนนเอง ประการทสาม คอ การตความแบบ Logical Interpretation หรอการตความแบบตรรกะ เชน ปายประกาศวา “หามเดนลดสนาม” แลวถามวาวงไดหรอไม ถาตความ ตามตวอกษรกตอบวา วงได เพราะวาหามเดน ไมไดหามวง แตถาตความตามตรรกะ แมการเดนยงหาม การวงยงไมได หรอกรณปายประกาศวา “หามเดดดอกไม” ถาตความ ตามตวอกษรกตอบวา เขาหามเดดดอกไม แตไมไดหามตดตนไม กตดไดเลย แตถาตความ ตามตรรกะ ทำไมได เพราะขนาดดอกไมยงหามเดดเลย ตดตนไมยงตองหามไปอก ประการทส คอ การตความแบบ Reasoning by analogy หรอการตความโดยอาศย การเทยบเคยงบทบญญตของกฎหมายทใกลเคยงอยางยง เพออดชองวางของกฎหมาย ในกรณทไมมกฎหมายเขยนไวโดยตรง เชน กฎหมายฉบบหนงออกมาเพอบงคบใชกบ สตว ๔ เทา แตบงเอญเกดมปญหาเรองสตวทมเทามากกวา ๔ เทา ขนมา และกฎหมาย

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓32


ไดบญญตหามมใหศาลปฏเสธวาไมมกฎหมายบญญตไว ศาลกตองตดสนคดโดยอาศย การเทยบเคยงบทบญญตของกฎหมายทใกลเคยงอยางยง ซงหลกการตความดงทกลาว ทง ๔ ประการน เรยกวา กระบวนการตความแบบลายลกษณอกษร แตขยายใหเกดความมเหตมผลขนจากการเนนถอยคำ ไปสการตความแบบอาศยตรรกศาสตร มากยงขน

ตอมาภายหลงไดกลาวกนวาการตความตามตวอกษรอยางเดยวอาจไม เพยงพอ แตตองตความโดยพจารณาเจตนารมณของกฎหมายดวย ถามวาเจตนารมณ ของกฎหมายคออะไร ในภาคพนยโรปการจะดเจตนารมณของกฎหมายตองดเจตนารมณ ของผบญญตกฎหมาย ดงนน จงตองไปสบคนถงทมาทไปซงกคอ การถกเถยงกน

ในชนของการยกรางกฎหมาย ชนการพจารณารางกฎหมาย ตองไปสบคนสงทเรยก เปนภาษาฝรงเศสวา Travaux préparatoires (ทรา โว เพร พาราตว) หรอเอกสาร ประกอบการพจารณากฎหมาย ทงทเปนเอกสารทมาจากในฝายบรหารและในรฐสภา โดยเฉพาะอยางยงเอกสารประกอบการพจารณาของรฐสภา เพอพจารณาประกอบกนวาบทบญญตในมาตรานน ๆ มวตถประสงคอยางไร ซงหลกนใชกนมากในยโรป สำหรบประเทศไทยเมอพจารณาในขอบงคบการประชมสภานตบญญตแหงชาต พ.ศ. ๒๕๔๙ ขอ ๑๐๖ กำหนดวารางพระราชบญญตทเสนอตอสภา นอกจากจะตองมหลกการ และ เหตผลในการเสนอรางพระราชบญญตแลว ยงตองมบนทกวเคราะหสรปสาระสำคญ ของรางพระราชบญญตมาประกอบเพอใหคนควาเจตนารมณได ตลอดจนใหเชอมโยง ระบบคอมพวเตอรระหวางสำนกเลขาธการคณะรฐมนตร สำนกงานคณะกรรมการ กฤษฎกา สำนกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร กบสำนกงานเลขาธการวฒสภา เขาดวยกน เพอทจะดการพจารณารางกฎหมายในแตละขนตอนวามการแกไขอยางไร เพอใหทราบเจตนาของผบญญตกฎหมาย ซงถอวาเปนเจตนารมณของกฎหมาย

ทงหมดนคอหลกการตความของภาคพนยโรป ซงขยายจากหลกทเรยกวา The literal rule หรอการตความตามตวอกษร ไปสการตความตามเจตนารมณ

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 33


ถามวาถากฎหมายทใชบงคบมาเปนเวลานานแลวจะดำเนนการอยางไร มหนงสอ เลมหนงซงเขยนโดยนกปรชญากฎหมายชาวฝรงเศส คอ François Gény (ฟรองซวร เชน) ซงมความสำคญมากตอหลกทฤษฎการตความกฎหมาย ทานไดนำเสนอ กระบวนวธในการตความกฎหมายวาจะตองใชหลกการทเรยกวา Scientif ic Interpretation หรอกระบวนการตความแบบบรณาการ โดยไมพจารณาแตเพยง ตวบทกฎหมาย หรอแตเพยงเจตนารมณของกฎหมายเทานน แตตองพจารณาดวยวาเมอกฎหมายนนออกมาใชเปนเวลานานแลว บรบททางเศรษฐกจ สงคม มการเปลยนแปลงไป กตองตความกฎหมายนนให Adaptibility สามารถยดหยนเขากบ สถานการณทเกดขนใหม ๆ ไดดวย ตวอยางเชน ประมวลกฎหมายแพงของประเทศฝรงเศส ซงบงคบใชตงแตเมอป ค.ศ. ๑๘๐๔ ซงหากนบถงปจจบน ค.ศ. ๒๐๑๐ เปนระยะเวลากวา ๒๐๐ ปแลว ถายงมการตความประมวลกฎหมายแพงของประเทศฝรงเศสเหมอน เมอป ค.ศ. ๑๘๐๔ ซงขณะนนยงไมมรถยนต ไมมไฟฟา ไมมคอมพวเตอร กอาจจะ ไมเหมาะสมกบกาลสมยในปจจบนอนสงผลใหเกดความไมเปนธรรมขนได

สวนในประเทศองกฤษนน มหลกการตความทคลาย ๆ กบประเทศฝรงเศส แตวาศาลองกฤษนนใชระบบ Common Law หรอกฎหมายคอมมอนลอวเปนหลก กลาวคอ เปนกฎหมายทมาจากบรรทดฐานของคำพพากษาของศาล ซงตดสนไวเมอ ๘๐๐ ปทแลว ๕๐๐ ปทแลว หรอ ๑๐๐ ปทแลว เมอโลกเปลยนแปลงไป การจะทำให กฎหมายใหมขนมาไดนนถอกนวาไมใชหนาทของศาล แตเปนหนาทของรฐสภา ทจะตองออกกฎหมายลายลกษณอกษรมาทำใหกฎหมายทเกดจากคำพพากษานน ทนสมยขน เพราะฉะนน การตความกฎหมายของประเทศองกฤษ นอกจากจะใช การตความตามตวอกษร และการตความตามเจตนารมณแลว จงตองถอหลกอย ประการหนงวา การตความ Statute หรอพระราชบญญต ตองตความในลกษณะ ทไมกวาง และตองตความโดยเทยบเคยงกบหลก Common Law อยเสมอ แตถา ถามวาแตกตางกนมากหรอไม คำตอบกคอไมแตกตาง เพราะถาแตกตางกนอยางท นกวชาการบางคนกลาววา Statute Law แบบขององกฤษตองตความอยางแคบ ตามตวอกษร นน ผมเหนวาทฤษฎนไมนาจะถกตองเสยทเดยว เพราะวาศาลฎกา ของประเทศสหรฐอเมรกา ไดตความรฐธรรมนญของอเมรกาทเขยนขนตงแตเมอป ค.ศ. ๑๗๘๗ ศาลฎกาของอเมรกาไมเคยใชทฤษฎการตความตามตวอกษร และการตความอยางแคบแตเพยงอยางเดยว แตไดใชหลกการตความรฐธรรมนญ อเมรกาตามสภาพเศรษฐกจ สงคม และการเมองทเปลยนไปดวย กเลยทำให รฐธรรมนญอเมรกาสามารถอยไดจนถงทกวนน หรอตวอยางเชน เรองสงคราม ตองยอมรบวาเปนทมาของอำนาจทเพมขนของประธานาธบด ซงอำนาจทเพมขนเชนน ผรางรฐธรรมนญอเมรกาเมอป ค.ศ. ๑๗๘๗ กคงไมตองการใหเกดมขน แตเหตใดศาลฎกา อเมรกาจงตความขยายอำนาจประธานาธบดใหครอบคลมไปเชนนน คำตอบกเพราะ

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓34


ความจรงแลวถาพจารณาเฉพาะแตตวบทกฎหมายทเปนลายลกษณอกษรกตความ เชนนนได แตเมอพจารณาตามหลกนตศาสตรประกอบแลวจะเหนไดวาไมนาจะถกตอง เพราะฉะนน การตความโดยใหความสำคญกบตวอกษรแตเพยงอยางเดยวนนยงไมเพยงพอ

สถานการณนนสงครามบงคบ สงเหลานผมจงไมเหนดวยกบนกนตศาสตรบางทาน ทกลาววาระบบกฎหมายขององกฤษเปนการตความแบบเครงครดตามตวอกษร

สำหรบประเทศไทย กใชหลกการเดยวกน คอ การตความตามตวอกษร ประกอบกบการตความตามเจตนารมณ และการตความโดยมงตอผลใหเหมาะกบสภาพ เศรษฐกจ สงคม และการเมองในสภาวการณนน ๆ แตนกกฎหมายไทยสวนใหญนน มกจะเนนการตความตามตวอกษร ถาตวอกษรเขยนอยางไรกตความไปตามนน อาทเชน ศาลไทย โดยเฉพาะศาลยตธรรม ถอวารฐบาลไมใชนตบคคล เพราะฉะนน ไมวาใครกตามจะฟองรฐบาลไมได ซงตางกบในหลาย ๆ ประเทศ เชน ประเทศฝรงเศส เยอรมน องกฤษ และอเมรกา ตางถอวารฐเปนนตบคคล จงสามารถฟองรฐบาลได ความจรงแลวถาพจารณาเฉพาะแตตวบทกฎหมายทเปนลายลกษณอกษรกตความ เชนนนได แตเมอพจารณาตามหลกนตศาสตรประกอบแลวจะเหนไดวาไมนาจะ ถกตอง เพราะฉะนน การตความโดยใหความสำคญกบตวอกษรแตเพยงอยางเดยว นนยงไมเพยงพอ แตในทางตรงกนขาม หากมการตความโดยไมใหความสำคญตอ บทบญญตของกฎหมายทเปนลายลกษณอกษรเลยกไมถกตองเชนเดยวกน ดงนน จงตองดความพอเหมาะความพอดประกอบกนดวย

จลนต : หลกการตความกฎหมายมหาชน มลกษณะทเหมอนหรอแตกตางจากการตความกฎหมายเอกชนอยางไร

ศ.ดร. บวรศกดฯ : หลกการตความกฎหมายมหาชนโดยทวไปแลวกใชหลกการ ตความเชนเดยวกนกบการตความกฎหมายเอกชน คอ การตความตามตวอกษร การตความตามเจตนารมณ และการตความโดยมงตอผลใหเหมาะสมกบสภาพเศรษฐกจ สงคม และความเปนธรรม เพยงแตการตความกฎหมายเอกชนนน มผลกระทบนอยกวา เพราะวากฎหมายเอกชน (Private Law) มลกษณะเปนกฎหมายทมบทบญญตเกยวกบ ความสมพนธระหวางเอกชนกบเอกชน หรอเอกชนกบนตบคคล ตวอยางเชน นาย ก กบนาย ข ทำสญญาขนมาฉบบหนง หากเกดการโตแยงสทธขนมาใครจะมสทธ ดกวากน เมอมการตความเกดขนโดยศาล อยางมากทสดฝายหนงตองเสยหาย หรอไมก เสยหายทง ๒ ฝาย แตสำหรบกฎหมายมหาชน (Public Law) แลว เปนกฎหมาย ซงกำหนดสถานะและนตสมพนธระหวางรฐหรอหนวยงานของรฐกบเอกชนหรอหนวยงาน ของรฐดวยกนเอง ในสถานะทรฐหรอหนวยงานของรฐมอำนาจเหนอกวาเอกชน

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 35


โดยมเจตนารมณเพอคมครองประโยชนสาธารณะเปนหลก เพราะฉะนน การตความ จงตองใหความสำคญกบผลประโยชนทจะเกดขนกบสวนรวมดวย จะตความโดยยด ประโยชนสวนตวของแตละบคคลโดยไมดผลกระทบทจะเกดขนกบสวนรวมไมได เชน พระราชบญญตวธปฏบตราชการทางปกครอง พ.ศ. ๒๕๓๙ มาตรา ๕๑ และมาตรา ๕๓ ไดกำหนดไววา “การจะเพกถอนคำสงทางปกครอง ไมวาจะเปนคำสงทางปกครอง ทชอบดวยกฎหมายหรอไมชอบดวยกฎหมายกอาจถกเพกถอนได แตทงน ตองคำนงถง ผลกระทบและประโยชนสาธารณะประกอบกน” นคอความแตกตางระหวางการตความ ตามกฎหมายเอกชน ซงพจารณาถงสทธของเอกชนแตละฝายเปนหลก กบการตความ กฎหมายมหาชนทตองคำนงถงประโยชนสาธารณะของคนสวนใหญเปนหลก

จลนต : สาเหตสำคญททำใหเกดปญหาในการตความกฎหมายทไมถกตอง หรอไมสอดคลองกบเจตนารมณของกฎหมายในสงคมประเทศไทยในปจจบนนน สวนใหญเกดจากสาเหตใด และจะมแนวทางในการแกไขปญหาดงกลาวอยางไร

ศ.ดร. บวรศกดฯ : สาเหตททำใหเกดปญหาการตความกฎหมายทไมถกตองนน มอยหลายประการ กลาวคอ

ประการแรก เกดจากการเรยนการสอนทางนตศาสตรของประเทศไทย ทเนน การเรยนการสอนแบบใหทองจำตวบทกฎหมาย คำพพากษาศาลฎกา หรอคำพพากษา ศาลปกครองสงสด โดยไมดเหตผลของคำพพากษานน ทำใหไมรวาอะไรคอทมา หรอเหตผลทแทจรงของกฎหมาย ซงถอเปนเรองอนตรายมาก เชน สอนในเรองการใชดลพนจของศาลวาเปนปญหาขอเทจจรงจะอทธรณฎกาตอไปไมได จงเกดคำถามวาเหตใดดลพนจซงแทจรงแลวคอการนำกฎหมายมาปรบใชกบขอเทจจรง กลายเปนปญหาขอเทจจรงไปได และเหตใดศาลฎกาจงวนจฉยวาดลพนจเปนปญหา ขอเทจจรง คำตอบกคอวา เพราะระบบการอทธรณฎกาของประเทศไทย ม ๒ ระบบ ดวยกน คอ การอทธรณปญหาขอเทจจรง และการอทธรณปญหาขอกฎหมาย กลาวคอ ถาเปนอทธรณฎกาปญหาขอกฎหมายกสามารถอทธรณฎกาไดตลอดไมมขอหาม แตถาเปนการอทธรณฎกาในปญหาขอเทจจรงกจะถกจำกดในเรองโทษถาเปน คดอาญา ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๙๓ ทว หรอถกจำกด ดวยทนทรพยถาเปนคดแพง ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๒๒๔ เมอศาลสงไมตองการพจารณาในเรองดลพนจของศาลลาง ศาลสงจงตองผลกให ดลพนจเปนปญหาขอเทจจรง เพอจำกดการอทธรณฎกา แตถามวาดลพนจเปนปญหา ขอเทจจรงหรอไม คำตอบคอไมใช แตเปนการวนจฉยขอเทจจรง ขอกฎหมาย และ ตดสนใจเลอกผลใดผลหนง แตเวลาสอนเราไมไดอธบายใหนกศกษาฟง ไดแตสอนให ทองจำ จงไมรเหตผลทแทจรง

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓36


ประการทสอง คอ ความไมแมนยำในหลกนตศาสตร อนเนองมาจากการทองจำ กนมาโดยตลอดดงทกลาวมา เมอถงเวลาตองนำกฎหมายไปใชบงคบกอาจเกด การผดพลาดได เชน การอทธรณในกรณทศาลออกหมายจบ ถาอทธรณหมายจบ หมายคนได นคงผดปกตแลว หรอกรณทรฐบาลไปขอศาลใหคมครองชวคราวขอใหขบไลผชมนมออกจากพนทสาธารณะ จะเหนไดวาถาเราแมนหลกกฎหมายจะ ไมสามารถกระทำไดเนองจากวารฐบาลมอำนาจหนาทตามทกฎหมายเกยวกบ การรกษาความสงบเรยบรอยใหอำนาจไว แตไมใชอำนาจนน กลบไปยมมอศาลเพอ ขอใหบงคบใชกฎหมายแทน อยางนใหไมได

ประการทสาม คอ “อคต” ซงเกดขนไดงายมากและเปนสงทนากลว เรองอคตน ไดกลาวกนมาแลวแตโบราณ หากไปเปดดพระธรรมศาสตรในกฎหมายตราสามดวง จะพบในบทแรกวาดวย อคต ๔ อนไดแก ความรก ความโลภ ความโกรธ และความกลว มผลทำใหการตดสนคด และการตความกฎหมายผดเพยนไปได

ประการทส คอ สถานการณบานเมอง ซงในบางครงกมผลกระทบตอ การตความกฎหมายของศาล หรอหนวยงานทมหนาทบงคบใชกฎหมายโดยตรง โดยสถานการณบานเมองนนรวมถงการทรฐธรรมนญไดบญญตใหศาลหรอองคกร ทมหนาทบงคบใชกฎหมายตองเขามามสวนเกยวของกบการเมอง ยกตวอยางเชน จะสงเกตไดวาศาลในชวงหลง ๆ มานไดเขาไปมสวนเกยวของกบการเมองมากขน ความจรงแลวถาไดฟงคำแถลงการณของเลขาธการประธานศาลฎกา และรองเลขาธการ ศาลยตธรรม จะเขาใจวาจรง ๆ แลว ศาลยตธรรมทานไมตองการทจะเขาไปยงเกยว กบการเมอง แตดวยรฐธรรมนญไดบญญตไว จงไมมทางเลอกอน ฉะนน จงกลาว ไดวาเหตการณบานเมองเปนสาเหตหนงทมผลกระทบตอหลกการตความกฎหมาย ไดเชนเดยวกน ดงนน จงควรจะตองกลบไปสสงทควรจะเปน คอ ตองมการตความ โดยไมใชอาศยแตหลกกฎหมายหรอตวลายลกษณอกษร หรอเจตนารมณของกฎหมาย แตเพยงอยางเดยว แตจะตองมความรทางนตศาสตรอยดวย และทสำคญกคอ จะตองปราศจากอคตทงหลาย ทายทสดกคอ ผรางกฎหมายนนจะตองมจตสำนกวาไมควรรางกฎหมายในลกษณะททำใหผใชกฎหมายตองตกอยในความยากลำบากใจ ทจะใชกฎหมาย ทง ๆ ทไมอยากเขาไปเกยวของดวยเลย เปนตน

จะสงเกตไดวาศาลในชวงหลง ๆ มานไดเขาไปมสวนเกยวของกบการเมองมากขน ความจรงแลวถาไดฟงคำแถลงการณของเลขาธการประธานศาลฎกา และรองเลขาธการ ศาลยตธรรม จะเขาใจวาจรง ๆ แลว ศาลยตธรรมทานไมตองการทจะเขาไปยงเกยวกบการเมอง

จลนต ก.ค. - ส.ค. ๕๓ 37


จลนต : บทสรปสงทายและขอเสนอแนะเกยวกบการตความกฎหมาย

ศ.ดร. บวรศกดฯ : การตความกฎหมายนน ตองเปนไปตามหลกการทกลาว ไวแลว กลาวคอ ตองพจารณาทงตวอกษร เจตนารมณ และความมงหมายทจะให กฎหมายนนเกดความเปนธรรม สอดคลองกบสภาวะเศรษฐกจ และสงคมในขณะนน นนคอหลกการสำคญ และยงมหลกการขอหนงคอ การตความกฎหมายนนตองปราศจาก อคต ซงอาจารยจตต ตงศภทย ทานไดกลาวไววา “ตองมความบรสทธในวธการ มความยตธรรมในเปาหมาย” เพราะถามความบรสทธในวธการและยตธรรมใน เปาหมายแลว ทานถอวาสงนนแมจะผดไปกยงสามารถแกไขได แตถาไมบรสทธในวธการ และไมยตธรรมในเปาหมายดวยแลว ทานกลาววายากทจะแกไขได เพราะฉะนน จงอยากจะฝากนกกฎหมายทงหลายวา ทานตองรอบดานและรอบคอบ “รอบดาน” คอ อยาพจารณาแตเพยงตวหนงสอ แตตองพจารณาเจตนารมณ และผลทจะเกดขน แกสงคม เศรษฐกจ และการเมอง แกคนสวนใหญดวย สวน “รอบคอบ” กคอ ตรวจสอบ ใหดวาตวทานเองมอคตหรอไม ถารตววามอคตเมอไร ควรทจะถอนตวออกมาจาก เรองนน ๆ เสยเพราะจะเปนบาปเปนกรรมตอไป ขอใหไปศกษาพระไตรปฎกดวา คนทมหนาทตดสนคดและไดมการตดสนโดยมอคต อบายภมทลงไปนนนากลวมาก ถาทานยงเชอเรองกฎแหงกรรมอย ยงตองระวงไมใหมอคตในการตความกฎหมาย

สำนักกฎหมาย...

Documents