กระทรวงเกษตรและสหกรณ์...

กรมชลประทาน

กระทรวงเกษตรและสหกรณ

เอกสารเผยแพรผลงาน

เรอง

การพฒนาแหลงนำเพอแกปญหาภยแลงและนำทวมในพนทลมนำลำสะแทด (พ.ศ. 2562)

นายพศษฐศกด โชตะมงสะ

ตำแหนงวศวกรชลประทานชำนาญการพเศษ

(ตำแหนงเลขท 3101)

สำนกงานชลประทานท 8

เพอแตงตงใหดำรงตำแหนงผเชยวชาญดานวศวกรรมชลประทาน

(ดานการพฒนาแหลงนำและจดการนำในพนทลมนำสำนกงานชลประทานท 8)

วศวกรชลประทานเชยวชาญ (ตำแหนงเลขท 3050)

สำนกงานชลประทานท 8

ก

คำนำ

ในชวงวนท 7-9 พฤศจกายน 2559 ไดมฝนตกหนก ทำใหเกดปรมาณนำหลากจากพนทตนนำ

ลำสะแทด ปรมาณนำทไหลหลากมาคอนขางมากนเกนความจลำนำทจะสามารถรบได และไดไหลลนตลง

เขาทวมพนทสองฝงลำสะแทดในพนทอำเภอพมาย อำเภอประทาย อำเภอเมองยาง จงหวดนครราชสมา

และอำเภอบานใหมไชยพจน อำเภอพทไธสง จงหวดบรรมย ซงมการปลกขาวหอมมะล (กข.105) เปนสวนใหญ

และอย ระหวางรอการเกบเก ยว ทำใหเกษตรกรไดร บผลกระทบจากปญหาดงกลาวเปนบรเวณกวาง

อกทงศกยภาพของพนทลมนำ ในการพฒนาแหลงเกบกกนำขนาดใหญ และแหลงเกบกกนำขนาดกลางใหเปน

แหลงนำตนทนมจำกด ไมมศกยภาพในการพฒนาแหลงนำขนาดใหญเพมขนใหพอเพยงกบความตองการใชนำ

ในอนาคต การพฒนาโครงการแหลงนำขนาดกลางไมสามารถดำเนนการได เนองจากมปญหาทดนทใชในการ

กอสรางรวมทงอปสรรคจากการตอตานจากกลมองคกรพฒนาเอกชนรวมไปถงการทมความตองการใชนำมาก

ขนทงในภาคการเกษตร การอปโภคบรโภค และการอตสาหกรรม ทำใหเกดปญหาภยแลงตามมา

สำนกงานชลประทานท ๘ จงไดพจารณาแนวทางแกไขปญหาเพอบรรเทาความเดอดรอน

ของเกษตรกรในพ นท ท งส มฤทธ สองฝ งลำสะแทดในระยะเรงดวนและระยะตาง ๆ อยางเปนระบบ

โดยตรวจสอบสภาพภมประเทศในสนามเพอศกษาสาเหตของปญหาทเกดขน ศกษาลกษณะอทกวทยาของ

ลมนำ พรอมทงไดวางมาตรการตาง ๆ เพอกำหนดทศทางในการแกไขเพอบรรเทาภยนำทวมและภยแลงใน

พนทลมนำลำสะแทด ตอไป

พศษฐศกด โชตะมงสะ

กนยายน 2563

ข

สารบญ

หนา คำนำ ก สารบญ ข สารบญภาพ ง สารบญตาราง จ บทท 1 การพฒนาแหลงนำเพอแกไขปญหาภยแลงและนำทวมในพนทลมนำลำสะแทด

1.1 สภาพปญหาและความเปนมา 1 1.2 วตถประสงค 2 1.3 ขอบเขตและขนตอนการดำเนนงาน 2

บทท 2 สภาพทวไปของพนทลมนำลำสะแทด 2.1 ทตงและอาณาเขต 3 2.2 ลกษณะภมประเทศ 5 2.3 สภาพลำนำ 5 2.4 สภาพแหลงนำ 5 2.5 สภาพภมอากาศ 5 2.6 สภาพอทกวทยา 6 2.7 สภาพเศรษฐกจสงคมทวไป 6 2.8 การใชประโยชนทดน 6 2.9 การเกษตรกรรม 7 2.10 การปศสตว 7 2.11 สภาพปญหาทเกดขนในพนทลมนำลำสะแทด 7 2.12 โครงการพฒนาแหลงนำทกอสรางแลวเสรจในพนทลมนำ 8

บทท 3 การศกษาความตองการใชนำในพนทลมนำลำสะแทด 3.1 การรวบรวมและทบทวนขอมล 11 3.2 การวเคราะหปรมาณฝน 11 3.3 การวเคราะหปรมาณนำทา 12 3.4 การวเคราะหปรมาณนำนองสงสด 12 3.5 ปรมาณนำเพอการเกษตรในเขตชลประทาน 13 3.6 ความตองการนำเพอการอปโภคบรโภค 17 3.7 ความตองการนำเพอการปศสตว 17 3.8 ความตองการนำเพอการอตสาหกรรม 17

ค

สารบญ (ตอ)

หนา บทท 4 การศกษาศกยภาพการพฒนาแหลงนำในพนทลมนำลำสะแทด 4.1 การวางแผนการพฒนาแหลงนำในพนทลมนำลำสะแทด 19

4.2 การวเคราะหสภาพปญหาทเกดขนในพนทสองฝงลำสะแทด 21 4.3 มาตรการการแกไขปญหานำทวมและขาดแคลนนำในพนทสองฝงลำสะแทด 24

บทท 5 การศกษาความเหมาะสม สำรวจ ออกแบบและกอสรางโครงการทมความสำคญ 5.1 การแกไขปญหาเฉพาะหนาทไดดำเนนการไปแลว 26 5.2 แผนงานโครงการระยะเรงดวน 27 5.3 แผนงานโครงการระยะสน 27 5.4 แผนงานโครงการในระยะปานกลาง 27 5.5 แผนงานทมความสำคญ 28 บทท 6 สรปและเสนอแนะ

6.1 บทสรป 37 6.2 ขอเสนอแนะ 38

ง

สารบญภาพ

ภาพท หนา ภาพท 1 แสดงขอบเขตการปกครอง สภาพภมประเทศและลำนำตาง ๆ ในพนทลมนำลำสะแทด 4 ภาพท 2 แสดงขอบเขตการปกครองของลมนำลำชนอย 10 ภาพท 3 สภาพการเกดอทกภย ในลมนำลำสะแทด ในชวงวนท 7-9 พฤศจกายน 2559 (1/2) 30 ภาพท 4 สภาพการเกดอทกภย ในลมนำลำสะแทด ในชวงวนท 7-9 พฤศจกายน 2559 (2/2) 30 ภาพท 5 สภาพการเกดอทกภยจากพายโซนรอนเซนกา ชวงวนท 26-31 กรกฎาคม 2560 (1/2) 31

ภาพท 6 สภาพการเกดอทกภยจากพายโซนรอนเซนกา ชวงวนท 26-31 กรกฎาคม 2560 (2/2) 31

ภาพท 7 ขดถนนเปดทางระบายเพอเรงระบายนำ ความกวาง 30 เมตร กวาง 1.50 เมตร (1/2) 32 ภาพท 8 ขดถนนเปดทางระบายเพอเรงระบายนำ ความกวาง 30 เมตร กวาง 1.50 เมตร (2/2) 32 ภาพท 9 ทำการปดกนนำเพอดำเนนการ กจกรรมทำนบดนชวคราว 33 ภาพท 10 ทำนบดนชวคราว และทางเบยงชวคราว 33 ภาพท 11 ระหวางลงหนคลกเพอทำถนนชวคราว และทางเบยงชวคราว 34 ภาพท 12 ระหวางดำเนนการขดบอกอสราง 34 ภาพท 13 ปตร.บานจาน หลงจากทไดดำเนนการเสรจแลว (1/8) 35 ภาพท 14 ปตร.บานจาน หลงจากทไดดำเนนการเสรจแลว (2/8) 35 ภาพท 15 ปตร.บานจาน หลงจากทไดดำเนนการเสรจแลว (3/8) 36 ภาพท 16 ปตร.บานจาน หลงจากทไดดำเนนการเสรจแลว (4/8) 36 ภาพท 17 ปตร.บานจาน หลงจากทไดดำเนนการเสรจแลว (5/8) 37 ภาพท 18 ปตร.บานจาน หลงจากทไดดำเนนการเสรจแลว (6/8) 37 ภาพท 19 ปตร.บานจาน หลงจากทไดดำเนนการเสรจแลว (7/8) 38 ภาพท 20 ปตร.บานจาน หลงจากทไดดำเนนการเสรจแลว (8/8) 38

จ

สารบญตาราง

ตารางท หนา ตารางท 1 แสดงรายละเอยดโครงการพฒนาแหลงนำขนาดกลางทกอสรางไวแลวในพนทลมนำลำสะแทด 9 ตารางท 2 แสดงขอมลพสยของปรมาณฝนรายเดอนเฉลยฝน 12 ตารางท 3 แสดงระดบนำในแปลงนาทระดบตาง ๆ 15 ตารางท 4 แสดงประสทธภาพการชลประทาน 16 ตารางท 5 แสดงอตราการใชนำเพอการอตสาหกรรมในกระบวนการผลต 18 ตารางท 6 แสดงความตองการใชนำในกจกรรมตาง ๆ ของพนทลมนำลำสะแทดทงในสภาพปจจบน 18ตารางท 7 แสดงรายงานสภาพการณพนทภยพบตอทกภยในพนทลมนำลำสะแทด 23

1

บทท 1

การพฒนาแหลงนำเพอแกไขปญหานำทวมและภยแลง

ในพนทลมนำลำสะแทด

1.1 สภาพปญหาและความเปนมา

ตามทไดเกดฝนตกหนกในพนทล มนำลำสะแทด เขตอำเภอบวใหญ อำเภอประทาย อำเภอ บานเหลอม และอำเภอแกงสนามนาง จงหวดนครราชสมา ในชวงวนท 7-9 พฤศจกายน 2559 มปรมาณฝนตก วดปรมาณฝนสงสด 3 วน ไดประมาณ 100 ถง 207 มม. โดยเฉพาะในพนทอำเภอบวใหญ วดปรมาณฝนสงสด 1 วน ไดถง 153 มม. ทำใหเกดปรมาณนำหลากจากพนทตนนำในเขตอำเภอแกงสนามนาง บวใหญ ไหลหลาก เขาทวมพนททลมตำในพนททงสมฤทธสองฝงลำสะแทด เขตอำเภอประทาย อำเภอโนนแดง และอำเภอพมาย กอนลงสลำสะแทด ปรมาณนำทไหลหลากมาคอนขางมากนเกนความจลำนำทจะรบได และไหลลนตลงเขาทวมพนทสองฝงลำสะแทดในพนทอำเภอพมาย อำเภอประทาย อำเภอเมองยาง จงหวดนครราชสมา และอำเภอบานใหมไชยพจน อำเภอพทไธสง จงหวดบรรมย พนทท ประสบปญหานำทวมดงกลา วนมการปลกขาวหอมมะล (กข.105) เปนสวนใหญ ซงอยระหวางรอการเกบเกยว ทำใหเกษตรกรไมสามารถเขาไปเกบเกยวผลผลตไดทนเกษตรกรไดรบผลกระทบจากปญหาดงกลาวเปนบรเวณกวาง ประกอบกบสภาพลำสะแทด ซงเปนลำนำสาขาของแมนำมลมลกษณะความลาดชนของลำนำคอนขางราบและตนเขนในบางชวง ทำใหมความจของการรองรบปรมาณนำไหลหลากไดไมมากนก ประกอบกบในลำสะแทดน มการกอสรางฝายคอนกรต เสรมเหลกโดยกรมชลประทาน จำนวน 3 แหง ลกษณะของฝายคอนกรตเสรมเหลกเปนฝายชนดสนกวาง (Broad Crested Weir) ปดกนลำสะแทดเปนระยะ ๆ เพอเกบกกนำในลำนำใหราษฎรไวใชแกไขปญหาภยแลงทมกจะเกดขนในพนทลมนำดงกลาวน ของทกป แตเน องจากปรมาณนำท เกบกกไดไมเพยงพอกบความตองการใชนำของราษฎรในพนท ดงนน องคปกครองสวนทองถนทรบการถายโอนโครงการชลประทานขนาดเลกเขามาดแลและบำรงร กษา จงไดทำการกอสรางเสรมระดบสนฝายทง 3 แหง เพมขนอกประมาณ 0.5-0.80 ม. ทำใหระดบสนฝายมระดบเกบกกสงขนสามารถเกบกกนำเพมมากขน ซงทำใหเกดปญหาในการระบายนำในชวงฤดนำหลากตามมา ลมนำลำสะแทด มขนาดพนทลมนำคอนขางใหญ สภาพภมประเทศบรเวณตนนำเปนทราบสงสลบกบแนวสนเนนเตย ๆ สวนพนทตอนกลางจนถงจดบรรจบแมนำมลเปนพนทคอนขางแบนราบ ดวยลกษณะภมประเทศทไมมภเขาหรอสนเขาบรเวณตนนำทำใหพนทล มนำแหงนไมมจดทมความเหมาะสมพอทจะปดกนสนเขาหรอสนเนนเพอกอสราง เปนอางเกบนำขนาดใหญหรอขนาดกลางบรเวณพนทตนนำได ดงนนหากเกดฝนตกชกในพนทลมนำ กจะเกดปรมาณนำหลากเขาทวมพนทสองฝงลำสะแทดตามมาโดยเฉพาะในพนทตงแตตอนกลางของลมนำในเขตอำเภอ พมาย อำเภอโนนแดง อำเภอประทาย อำเภอเมองยาง จงหวดนครราชสมา และอำเภอบานใหมไชยพจน อำเภอพทไธสง จงหวดบรรมย

2

1.2 วตถประสงค

การพฒนาแหลงนำเพอแกไขปญหานำทวมและภยแลง ในพนทลมนำลำสะแทด มวตถประสงค

ของการดำเนนการดงน

1.2.1 ศกษาศกยภาพพนทลมนำและขอจำกดตอการพฒนา เพอจดทำแผนหลกในการพฒนา

แหลงนำ แกไขปญหาการขาดแคลนนำในในกจกรรมตาง ๆ อยางเหมาะสมกบศกยภาพพนทลมนำ

1.2.2 ศกษาสภาพปญหานำทวม นำแลง และความตองการใชนำในกจกรรมตาง ๆ ในพนทลมนำ

1.2.3 ศกษาความเหมาะสมของโครงการพฒนาแหลงนำ สำรวจ และออกแบบรายละเอยด

โครงการในระยะเรงดวนในพนทลมนำ

1.3 ขอบเขตและขนตอนการดำเนนงาน

1.3.1 รวบรวมขอมลลกษณะทางภมศาสตรและภมประเทศของล มนำ สภาพนำฝน นำทา

การพฒนาแหลงนำในพนทลมนำทไดดำเนนการไปแลวทงขนาดใหญ ขนาดกลาง และขนาดเลก ทไดมการกอสราง

ไวแลว

1.3.2 การรวบรวมขอมลสถานการณทเกดปญหานำทวมในพนทล มนำ วเคราะหรอบปของ

ปรมาณฝนททำใหเกดปญหานำทวม และปรมาณนำนองสงสด

1.3.3 การวเคราะหความตองการใชนำในกจกรรมตาง ๆ ทงการเกษตร การอตสาหกรรม อปโภค

บรโภคและอน ๆ ในพนทลมนำทงในสภาพปจจบน และอนาคต

1.3.4 กำหนดแนวทางและมาตรการเพอการจดทำแผนหลกในการพฒนาแหลงนำในมาตรการท

เหมาะสมกบศกยภาพของพนทลมนำ

3

บทท 2

สภาพทวไปของพนทลมนำลำสะแทด

2.1 ทตงและอาณาเขต

ลมนำลำสะแทด เปนลมนำสาขาตอนกลางของลมนำมล มตนกำเนดจากพนทตนนำบรเวณ

ทราบสงทางฝงซายของลมนำมลในเขตอำเภอโนนสง อำเภอคง อำเภอประทาย อำเภอบวใหญ อำเภอสดา อำเภอ

โนนแดง จงหวดนครราชสมา อำเภอบานใหมไชยพจน อำเภอพทไธสง จงหวดบรรมย และอำเภอพล จงหวด

ขอนแกน มพนทลมนำทงหมดประมาณ 2,589 ตร.กม. หรอ 1,618,225 ไร ลกษณะของลมนำมการวางตวตามแนว

จากดานทศตะวนตกไปสทศตะวนออก มอาณาเขตดานทศเหนอของพนทลมนำตดตอกบลมนำสาขาหวยแอกและ

ลมนำช และดานทศตะวนออกตดตอกบลมนำลำพงช ในเขต อำเภอพทไธสง จงหวดบรรมย ดานทศตะวนออก

เฉยงใตตด แมนำมล ดงแสดงในภาพท 1

4

ภาพท 1 แสดงขอบเขตการปกครอง สภาพภมประเทศและลำนำตาง ๆ ในพนทลมนำลำสะแทด

5

2.2 ลกษณะภมประเทศ

ลกษณะภมประเทศ โดยทวไปเปนทราบสง มความลาดเทจากดานทศตะวนตกจรดแมนำมล

ทางทศตะวนออกเฉยงใต มระดบความสงตงแต +160.00 ถง +140.00 เมตร (รทก.) พนทสวนใหญเปนพนท

การเกษตรสองฝงลำสะแทด และอยในเขตพนทท งราบทกวางใหญซงเรยกวา “ทงสมฤทธ” ทมพ นททองทง

ครอบคลมพนทประมาณ 1.24 ลานไร ในพนท 2 จงหวด ไดแก จงหวดนครราชสมาและบรรมย ทงสมฤทธ

เปนแหลงผลตขาวหอมมะลคณภาพดทสำคญแหงหนงของประเทศ

2.3 สภาพลำนำ

ลำสะแทด มทศทางการไหลของลำนำจากทศตะวนตกไปทางทศตะวนออก กอนทจะไหลไป

บรรจบแมนำมลทอำเภอคเมอง จงหวดบรรมย มความลาดชนของลำนำตงแตตนนำถงปลายนำโดยเฉลยตลอด

ลำนำประมาณ 1:8,000 ความยาวของลำสะแทดตงแตตนนำจนถงปากลำนำจดบรรจบกบแมนำม ลมความยาว

ประมาณ 162 กโลเมตร ในชวงตอนกลางลำนำจะมลำนำสาขาหวยแอกทไหลลงสลำสะแทดทอำเภอประทาย

จงหวดนครราชสมา ลำสะแทดมปรมาณนำไหลไมตลอดปจะมปรมาณนำไหลเฉพาะในฤดฝนหรอในกรณทมฝนตก

หนกในพนทลมนำและสาขาเทานน

2.4 สภาพแหลงนำ

แหลงนำธรรมชาตท สำคญในพนท โครงการไดแก ลำสะแทด และลำนำสาขา ลำสะแทด

เปนลำนำสาขาหนงของแมนำมลมตนนำในเขตอำเภอโนนสง อำเภอคง อำเภอประทาย อำเภอบวใหญ อำเภอสดา

อำเภอโนนแดง จงหวดนครราชสมา อำเภอบานใหมไชยพจน อำเภอพทไธสง จงหวดบรรมยและอำเภอพล จงหวด

ขอนแกน มลำสาขาประกอบดวยลำนำสาขาทสำคญคอ ลำตะกลง ลำหวยแอก

2.5 สภาพภมอากาศ

สภาพภมอากาศในเขตพนทโครงการ เปนลกษณะภมอากาศแบบบรเวณกงศนยสตร ซงมอากาศ

รอนเปนสวนใหญ อยภายใตอทธพลของลมมรสมตะวนตกเฉยงใต และลมมรสมตะวนตกเฉยงเหนอ และในบางครง

มลมดเปรสชนจากทะเลจนใตและมหาสมทรแปซฟคซงเปนลมทกอใหเกดฝนตกทวประเทศ และทำใหมฝนตกหนก

ในฤดฝน จากอทธพลของลมมรสมทงสองทำใหเกดฤดกาล 3 ฤด คอ ฤดรอน ฤดฝน ฤดหนาว โดยฤดรอนเรมตงแต

ตอนปลายลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ ราวกลางเดอนกมภาพนธและไปสนสดประมาณกลางเดอนพฤษภาคม

อากาศชวงนคอนขางรอน อณหภมสง และความชนในอากาศตำ ฤดฝนเรมตงแตกลางเดอนพฤษภาคม และสนสด

ราวกลางเดอนตลาคม เปนชวงทฝนตกชก ความชนสง ทองฟามเมฆมาก อณหภมปานกลาง โดยปกตมฝนชกใน

เดอนกนยายน ฤดหนาวหรอเรยกวา ฤดมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ โดยปกตจะเรมตงแตเดอนตลาคม และเรอยไป

6

จนถงกลางเดอนภมภาพนธ ในชวงนมปรมาณฝนตกนอยมาก ความชนในอากาศตำ ทองฟามเมฆปกคลมนอย

และเปนชวงทอณหภมตำสดของป

2.6 สภาพอทกวทยา

1) ปรมาณฝน ปรมาณฝนทตกในพนทลมนำลำสะแทด มคาเฉลยรายปประมาณ 1,096 มม.

โดยคาปรมาณฝนสงสดประมาณเดอนกนยายน ถงเดอนตลาคมของทกป

2) ปรมาณนำทา ปรมาณนำทาทเกดขนในพนทลมนำตามธรรมชาต ประมาณ 310 ลาน ลบ.ม.

ตอป นอกจากนยงมปรมาณนำทาท เกดจากลำหวยแอกไหลมาสมทบอกประมาณ 124 ลาน ลบ.ม. ตอป

รวมปรมาณนำทาทเกดตามธรรมชาตและนำทาจากลำนำสาขาอน ๆ รวมทงสนประมาณ 434 ลาน ลบ.ม. ตอป

2.7 สภาพเศรษฐกจสงคมทวไป

เศรษฐกจในพนทโครงการสวนใหญขนอยกบผลผลตในภาคเกษตรกรรมเปนหลก รองลงไป

การคาขาย และอน ๆ สนคาเกษตรกรรมททำรายไดหลก ไดแก ขาวนาป ผลผลตหากเหลอกมการจำหนายและ

บรโภคในครวเรอน การประกอบอาชพสำคญในพนทลมนำรองลงมาทำไร เชน ไรมนสำปะหลง ไรขาวโพด สวนการ

ปศสตวมการเลยงโค กระบอ หม ไก ปลา เปนตน มาตรฐานการครองชพและฐานะทางเศรษฐกจของราษฎร

ในพนทโครงการสวนใหญยงอยในระดบตำ เนองจากการประกอบอาชพของประชากรเปนการประกอบอาชพ

เกษตรกรรมทยงอาศยเพยงพชบางชนดเทานน การเพาะปลกยงตองอาศยธรรมชาตเปนหลก เพราะระบบ

ชลประทานยงครอบคลมไมทวถงทกพนทบางปประสบภาวะแหงแลงหรอปญหาราคาผลผลตตกตำ ในสภาพ

ปจจบนความเปนอยของประชาชนนบไดวามความลำบากจาการขาดแคลนนำใชในการอปโภคบรโภค และนำใชใน

การเกษตรแลว ปญหาเรองการขาดแคลนดานสาธารณปโภคตาง ๆ เชน ระบบไฟฟา ประปา ดานสาธารณสขนน

ยงมสถานรกษาพยาบาลไมมากนก โดยมากประชาชนจะตองเดนทางเขาตวเมองเพอไปโรงพยาบาลประจำจงหวด

หรอคลนกของเอกชน เปนตน

2.8 การใชประโยชนทดน

การใชประโยชนทดนในพนทล มนำลำสะแทด มพนทประมาณ 1,618,225 ไร แยกเปนพนท

การเกษตร ประมาณ 1,411,520 ไร เปนพนทนาขาว ประมาณ 1,350,600 ไร หรอคดเปน 83 เปอรเซนตของพนท

ลมนำมพนทปาไม ประมาณ 21,459 ไร พชไร ประมาณ 102,131 ไร ไมผล/ไมยนตน ประมาณ 3,265 ไร และ

พนทอน ๆ ประมาณ 140,770 ไร

7

2.9 การเกษตรกรรม

ปจจบนเกษตรกรในเขตพนทลมนำลำสะแทด มกประสบปญหาการขาดแคลนนำเพอการเกษตร

การอปโภคบรโภค โดยเฉพาะในชวงแลงของทกป สภาพพนทแหงแลงมาก ไมสามารถปลกพชครงทสองหรอพช

ฤดแลงได แมกระทงในฤดฝนกยงประสบปญหาฝนทงชวงระหวางเดอนมถนายนถงเดอนกรกฎาคม ทำใหพชผล

เสยหายอยเปนประจำเกอบทกป การเกษตรกรรมพนทเกษตรกรรมของพนทโครงการในปจจบนสวนใหญอาศย

นำฝนเปนหลก จะมพนทชลประทานอยบางเฉพาะบรเวณอางเกบนำขนาดกลางนอกจากนนเปนการเกษตรทอาศย

นำฝนเปนหลก

2.10 การปศสตว

การปศสตวจดไดวาเปนอาชพรองหรออาชพเสรมของเกษตรกรในพนทโครงการ และมสดสวน

ของครวเรอนเพยงสวนนอยทมอาชพน สตวสวนใหญมการเลยงในเขตพนทโครงการ ไดแก กระบอ โค สกร

และสตวปก (เปด ไก) สวนใหญเกษตรกรในพนทโครงการมการเลยงสตว กระบอ และโค ไวใชงานดานการเกษตร

มากกวาการเลยงไวเพอจำหนาย แตอยางไรกตาม เมอมความจำเปนเกดขนเกษตรกรทจะจำหนายสตวของตนไป

นอกจากนยงเลยงไวเพอวตถประสงคอยางอนอก เชน เลยงไวเพอบรโภค เกษตรกรสวนใหญจะเลยงเปดและไก

ไวเพอบรโภคในครวเรอน อาจจะมการจำหนายบางเมอเหลอจากการบรโภคแลว สภาพการเลยงในพนทโครงการ

เปนการเลยงแบบ “ใตถนบาน” เปนการเลยงปลอยใหหากนเองตามธรรมชาต โดยใหอาหารเสร มบาง เชน

เศษอาหาร และปลายขาว สวนใหญเกษตรกรขาดความสนใจในการปองกนโรคระบาด เปนสาเหตใหเปดและไกลม

ตายเปนจำนวนมาก

2.11 สภาพปญหาทเกดขนในพนทลมนำลำสะแทด

2.11.1 ปญหาภยแลง

เนองจากในพนทลมนำลำสะแทด มสภาพภมประเทศเปนทราบสง มขอจำกดในการพฒนาแหลง

นำขนาดใหญและแหลงนำขนาดกลางใหพอเพยงกบความตองการใชนำทงดานการเกษตร การอปโภคบรโภค การ

อตสาหกรรม และรกษาระบบนเวศประกอบกบเปนพนทเสยงตอการเกดปญหาภยแลงคอนขางสง เนองจาก

ปรมาณฝนทตกในพนทโดยเฉลยตอปมปรมาณตำ และมระยะเวลาฝนทงชวงนานเมอเทยบกบจงหวดอนในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ รวมทงยงมปญหาดนเคมคอนขางมาก ทำใหยากตอการพฒนาแหลงนำใหพอเพยงกบความ

ตองการใชนำในกจกรรมตาง ๆ ในพนทลมนำลำสะแทด ซงพอจะวเคราะหสถานการณภยแลง ไดดงน

1. ศกยภาพของพนทในการพฒนาแหลงเกบกกนำขนาดใหญ และแหลงเกบกกนำขนาดกลางเพอ

เปนแหลงนำตนทนมจำกด ไมมศกยภาพในการพฒนาแหลงนำขนาดใหญเพมขนใหพอเพยงกบความตองการใชนำ

8

ในอนาคต การพฒนาโครงการแหลงนำขนาดกลางไมสามารถดำเนนการได เน องจากมปญหาทดนท ใชใน

การกอสรางรวมทงอปสรรคจากการตอตานจากกลมองคกรพฒนาเอกชน

2. ความตองการใชนำมมากขนทงในภาคการเกษตร การอปโภคบรโภค และการอตสาหกรรม

อนเปนผลมาจากการขยายตวของชมชนเมอง และยทธศาสตรในการพฒนาของจงหวดและอนภาคกลมจงหวด

ซงเนนการสงเสรมการเกษตรอนทรย การทองเทยวเชงวฒนธรรมและการอตสาหกรรม ทำใหปรมาณนำทเกบกกได

และความตองการในการใชนำไมสมดลกน

3. ลกษณะการแพรกระจายนำฝนและปรมาณนำในพนทลมนำลำสะแทด ปจจบนเปลยนไปจาก

เดมท เคยมปรมาณฝนตกคอนขางกระจายตวในชวงเดอนมถนายนถงเดอนตลาคม ซ งจะเปนผลดตอพ นท

การเกษตรโดยเฉพาะพนทเกษตรนำฝน ปจจบนจะมปรมาณฝนทตกชกหนาแนนในชวงระยะเวลาประมาณ

3 เดอน (เดอนสงหาคมถงเดอนตลาคม) ทำใหการแพรกระจายนำทาทเกดขนในลำนำธรรมชาต มปรมาณนำมาก

ในชวง 2-3 เดอน เชนกน และบางเดอนปรมาณนำไหลหลากมามากเกนกวาความจทลำนำธรรมชาตรบได กจะเกด

ปญหานำทวมตามมา รวมทงปญหาฝนทงชวงระยะเวลานาน 15-20 วน ซงมผลทำใหพชผลทางการเกษตรไดรบ

ความเสยหาย

2.11.2 ปญหานำทวม

ลกษณะการแพรกระจายนำฝนและปรมาณนำในพนทลมนำลำสะแทด ปจจบนเปลยนไปจากเดม

ทเคยมปรมาณฝนตกคอนขางกระจายตวในชวงเดอนมถนายนถงเดอนตลาคม ซงจะเปนผลดตอพนทการเกษตร

โดยเฉพาะพนท เกษตรนำฝน ปจจบนจะมปรมาณฝนทตกชกหนาแนนในชวงระยะ เวลาประมาณ 3 เดอน

(เดอนสงหาคมถงเดอนตลาคม) ทำใหการแพรกระจายนำทาทเกดขนในลำนำธรรมชาต มปรมาณนำมากในชวง

2-3 เดอน เชนกน และบางเดอนปรมาณนำไหลหลากมามากเกนกวาความจทลำนำธรรมชาตรบได กจะเกดปญหา

นำทวมตามมา ประกอบกบมการปรบปรงระดบสนฝาย (ทกรมชลประทานถายโอนภารกจใหทองถน) โดยองคกร

ปกครองสวนทองถน ใหสงขนเพอใหมปรมาณนำทเกบกกเพยงพอกบความตองการใชนำของราษฎรในพนท

ซงกอใหเกดปญหาในการระบายนำในชวงฤดนำหลากตามมา

2.12 โครงการพฒนาแหลงนำทกอสรางแลวเสรจในพนทลมนำ

โครงการพฒนาแหลงนำทไดสรางเสรจแลวในพนทล มนำลำสะแทด ประกอบดวย โครงการ

ชลประทานขนาดกลาง จำนวน 6 แหง โครงการชลประทานขนาดเลก จำนวน 104 แหง และโครงการสบนำดวย

ไฟฟา จำนวน 4 แหง สามารถเกบกกนำไดประมาณ 22.12 ลานลกบาศกเมตร สงนำชวยพนทในเขตชลประทาน

9

ประมาณ 10,870 ไร และพนทรบประโยชนประมาณ 8,000 ไร ตลอดทงเพอการอปโภคบรโภคในพนทล มน ำ

ดงกลาว ดงแสดงในตารางท 1 และ ภาพท 2

ลำดบท โครงการ ความจ

(ลานลกบาศกเมตร)

พนทชลประทาน

(ไร)

พนทรบประโยชน

(ไร)

1 อางเกบนำละเลงหวาย

อ.พล จ.ขอนแกน 2.97 2,750 -

2 อางเกบนำหวยตะครอ

อ.คง จ.นครราชสมา 9.50 3,200 -

3 อางเกบนำหวยนำเคม

อ.บวใหญ จ.นครราชสมา 0.58 670 -

4 อางเกบนำบงบวใหญ

อ.บวใหญ จ.นครราชสมา 0.50 อปโภค บรโภค -

5 ฝายยางบานโนนกอก

อ.บวใหญ จ.นครราชสมา 0.32 อปโภค บรโภค -

6 ปตร.ธรรมจกรพฒนา

อ.ประทาย จ.นครราชสมา I - 8,000

รวม 13.87 6,620 8,000

ตารางท 1 แสดงรายละเอยดโครงการพฒนาแหลงนำขนาดกลางทกอสรางไวแลวในพนทลมนำลำสะแทด

10

ภาพท 2 แสดงโครงการพฒนาแหลงนำขนาดกลางทกอสรางไวแลวในพนทลมนำลำสะแทด

11

บทท 3 การศกษาความตองการใชนำในพนทลมนำลำสะแทด

การศกษาดานอตนยมวทยาและอทกวทยาของลมนำลำสะแทด แบงออกเปน การรวบรวมและทบทวนขอมล การวเคราะหขอมลภมอากาศ การวเคราะหปรมาณฝน การวเคราะหปรมาณนำทา การวเคราะหปรมาณนำนองสงสด การวเคราะหระดบนำ การคำนวณสมประสทธการระบายนำ การศกษาดานปรมาณตะกอน และการศกษาดานอทกวทยานำใตดน 3.1 การรวบรวมและทบทวนขอมล ขอมลอตนยมวทยาและอทกวทยาไดทำการรวบรวมจากหนวยงานทเกยวของ ซงพอสรปไดดงน 3.1.1 ขอมลภมอากาศประกอบดวย อณหภม ความชนสมพทธ กระแสลม เมฆปกคลม จดนำคาง และปรมาณการระเหยจากถาด ไดทำการรวบรวมจากรายงานสถตภมอากาศของประเทศไทย ในคาบ 30 ป พ.ศ. 2504 - พ.ศ. 2543 ของกรมอตนยมวทยา โดยทำการเลอกสถานตรวจสอบอากาศอำเภอเมองจงหวดนครราชสมา 3.1.2 ขอมลปรมาณฝนรายเดอนจำนวนวนทฝนตกรายเดอน วน จำนวน 6 สถาน โดยทำการรวบรวมจากสำนกอทกวทยาและบรหารนำกรมชลประทาน 3.1.3 ขอมลปรมาณนำทารายเดอน ทำการรวบรวมจากกรมชลประทาน จำนวน 11 สถาน โดยมท ต งอย ในกล มล มนำมลสวนท 2 ประกอบดวย ล มนำมลสวนท 2 ลำสะแทด หวยแอก ลำพงช ลำพลบพลา เสยวนอย เสยวใหญ ลำเตา ลำตะโคง ลำชนอย และหวยทบทน 3.1.4 ขอมลปรมาณนำนองสงสดรายปรวมทงระดบนำสงสดและวนทเกดไดทำการรวบรวมจากกรมชลประทาน และกรมพฒนาและสงเสรมพลงงาน จำนวน 11 สถาน ซงตงอยในกลมลมนำมลสวนท 2 ประกอบดวย ล มนำมลสวนท 2 ลำสะแทด หวยแอก ลำพงช ลำพลบพลา เสยวนอย เสยวใหญ ลำเตา ลำตะโคง ลำชนอย และหวยทบทน

3.2 การวเคราะหปรมาณฝน 3.2.1 การวเคราะหปรมาณฝนและจำนวนวนทฝนตกรายเดอนในการศกษาสภาพฝนในเขตพนทศกษาและบรเวณขางเคยง ไดทำการวเคราะหขอมลปรมาณฝนรายเดอนและรายป จำนวน 5 สถาน ดงรายชอสถาน ชวงปสถตขอมล คาสงสด คาตำสด และคาเฉลยของปรมาณฝนรายป แสดงไวในตารางท 2

12

สถาน ชวงพสยของปรมาณรายเดอนเฉลย

(มลลเมตร) ปรมาณฝนรายปเฉลย

(มลลเมตร) อำเภอโนนสง 5.63 - 201 1,035.55 อำเภอประทาย 5.33 - 245 1,095.97 อำเภอบวใหญ 2.27 - 234 1,035.21

อำเภอคง 6.07 - 245 1,259.28

อำเภอพทไธสง 10.1 – 232.8 1,156.03

ตารางท 2 แสดงขอมลพสยของปรมาณฝนรายเดอนเฉลยฝน

3.3 การวเคราะหปรมาณนำทา

การวเคราะหปรมาณนำทาของโครงการ ไดแยกออกเปนการวเคราะหปรมาณนำทารายเดอนของลมนำสาขาทอยในกลมลมนำมลสวนท 2 ประกอบดวย ลมนำมลสวนท 2 ลำสะแทด หวยแอก ลำพงช ลำพลบพลา เสยวนอย เสยวใหญ ลำเตา ลำตะโคง ลำชนอย และหวยทบทน การตอขยายขอมลปรมาณนำทารายเดอน การหาความสมพนธระหวางปรมาณนำทารายปเฉลยและพนทรบนำฝน การคำนวณปรมาณนำทาสำหรบการศกษาศกยภาพการพฒนาแหลงนำในพนทล มนำลำสะแทด การวเคราะหความสมพนธระหวางปรมาณนำทารายปเฉลยและพนทรบนำฝนการวเคราะหถดถอยเพอหาความสมพนธระหว างนำทารายปเฉลยและพนทรบนำฝน ไดสมการถดถอยแสดงความสมพนธ ดงตอไปน

QM = 0.3668 A0.9406 (r = 0.99598) เมอ QM = ปรมาณนำทารายปเฉลย ลานลกบาศกเมตร A = พนทรบนำฝน ตารางกโลเมตร

3.4 การวเคราะหปรมาณนำนองสงสด การวเคราะหแจกแจงความถ แบบล มนำรวมแบงออกเปน 2 ข นตอน คอ การศกษาความสมพนธระหวางอตราสวนปรมาณนำนองสงสด (QT/QF) และคาบความถ T ป เพอเปนตวแทนของกลมลมนำมลสวนท 2 จากการวเคราะหถดถอยความสมพนธระหวางปรมาณนำนองสงสดรายปเฉลยและพนทรบนำฝน ซงในการวเคราะหนไดพจารณาจากปรมาณนำนองสงสดจากสถานวดนำทาจากกลมลมนำมลสวนท 2 ผลการวเคราะหแสดงความสมพนธดงตอไปน

QF = 0.2812 A0.8852 (r = 0.98790) QF = ปรมาณนำนองสงสดรายปเฉลย ลกบาศกเมตรตอวนาท A = พนทรบนำฝน ตารางกโลเมตร

13

3.5 ปรมาณนำเพอการเกษตรในเขตชลประทาน ปรมาณนำเพอการเกษตรในเขตชลประทาน นบวาเปนขอมลทสำคญประการหนงในการประเมนขนาดของอางเกบนำและขนาดขององคประกอบโครงการอน ๆ การคำนวณหาปรมาณนำชลประทาน มขนตอนเรมตน จะตองรวบรวมขอมลทงทางดานสภาพภมอากาศ และดานการเกษตรรวมถงคณสมบตทางกายภาพของดนในพนทโครงการ เมอไดขอมลดงกลาวแลวจะนำมาวเคราะหหาปรมาณนำทพชตองการและปรมาณฝนใชการ ตอจากน นจงจะสามารถคำนวณปรมาณนำชลประทานได โดยนำขอมลทางดานการชลประทาน เชน ประสทธภาพการชลประทานและการรวซมของนำในแปลงเพาะปลกมารวมในการคำนวณดวย รายละเอยดของการคำนวณ มดงตอไปน 3.5.1 ปรมาณนำทพชตองการปรมาณทพชตองการ สามารถแบงออกตามลกษณะการใชนำของพชทตางกน คอ ปรมาณนำสำหรบปลกขาว และปรมาณนำทใชในการปลกพชอน ๆ ปรมาณนำสำหรบปลกขาว : ปรมาณทตองการสำหรบขาว ขนอยกบปจจยหลายประการ เชน ฤดกาล วธการ พนธ ลกษณะของดน และสภาพสงแวดลอม โดยปรมาณนำทตองการม 3 สวนดวยกน คอ (ก) ปรมาณนำใชในการเตรยมแปลง : มสมมตฐานดงน ปรมาณนำสำหรบเตรยมแปลงในฤดฝน 200 มลลเมตร ปรมาณนำสำหรบเตรยมแปลงในฤดแลง 200 มลลเมตร ระยะเวลาในการเตรยมแปลงประมาณ 4 สปดาห (ข) ปรมาณนำเพอการตกกลา : ประกอบดวยปรมาณนำเพอการเตรยมแปลงกลาและการเจรญเตบโตของตนกลา ปรมาณนำรวมทงหมดคดเปนความลก 30-40 มลลเมตร และอายของตนกลาประมาณ 4 สปดาห (ค) ปรมาณนำหลกจากปกดำแลว : ประกอบดวยปรมาณนำเพอการเจรญเตบโตของตนขาว และปรมาณทระเหยจากนำทขงอยในแปลงนา ปรมาณนำทตองการทงหมดน คำนวณไดจากสตรดงน คอ ET = Kc. ETp โดย ET = ปรมาณการใชนำของขาว (มลลเมตรตอวน) Kc = สมประสทธการใชนำของขาว ETp1 = ปรมาณการใชนำของพชอางอง (มลลเมตรตอวน) คาสมประสทธการใชนำของขาวเปนรายเดอนไดจากคาทไดมการทดลอง ขอมลคาปรมาณการใชนำของพชอางอง (Potential Evapotran spiration, ETp) คำนวณไดจากขอมลภมอากาศ ในทนใชวธการของ Penman โดยมสมการดงน

ETp = c W*Rn+(1-W*f(u)*(ea-cd) เมอ ETp = ปรมาณการใชนำของพชอางองทเปนหญา เปน มลลเมตรตอวน W = อณหภมทมความสมพนธกบตวปรบลดคา Rn = รงสสทธจากดวงอาทตย เปน มลลเมตรตอวน F(u) = ปจจยจากลมพด

14

(ea-ed) = ผลตางความดนไอนำอมตวทอณหภมเฉลยของบรรยากาศ และความดนไอนำจรงเฉลยของอากาศเปนมลลบาร c = ตวปรบแกทมผลมาจากชวงเวลากลางวนและกลางคนในฤดตาง ๆ ปรมาณนำสำหรบการปลกพชอน ๆ : สำหรบปรมาณนำทใชในการปลกพชไรและพชผก สามารถคำนวณจากปรมาณการใชนำของพชอางอง (ETp) โดยการคณดวยคาสมประสทธการใชนำของพชทปลกแตละชนด คาสมประสทธ การใชนำของพชทพจารณาในโครงการน 3.5.2 ปรมาณนำทซมลงไปในดน (Percolation) ในการปลกขาวจำเปนตองมนำขงอยในแปลงนาในระดบทเหมาะสม ดงนนจงมปรมาณนำสวนหนงทซมลกลงไปในดนผานเขตรากขาวไปซงไมสามารถนำมาใชไดอก สำหรบโครงการนกำหนดใหอตราการซมลกลงไปในดนเทากบ 1.5 มลลเมตรตอวน สวนการปลกพชอน ๆ นนจะไมยอมใหนำทวมขงบนผวดนได เนองจากพชอน ๆ สวนใหญจะไมสามารถทนนำทวมได และพชจะใชนำจากความชนในดน ดงนนจงกำหนดใหไมมการสญเสยนำจากการซมลงไปในดนสำหรบพชชนดอน ๆ 3.5.3 ปรมาณฝนใชการ (Effective Rainfall)ปรมาณฝนใชการ หมายถง ปรมาณฝน ทสามารถใชประโยชนโดยการทดแทนปรมาณนำชลประทานทตองสงใหแกพชได ปรมาณฝนใชการสำหรบพชแตละชนดมความแตกตางกน เนองจากวธการเพาะปลกตางกน สำหรบการปลกขาว ปรมาณฝนใชการเปนปรมาณฝนทตกในแปลงนาแลวไมเกดการไหลลนออกการหาปรมาณฝนใชการ ใชวธ Simulation Model ซงเสนอโดยบรษท Acres International Ltd. โดยมวธการคำนวณดงน Stn = Stn-1+Kn-am Stn>STMAX,Re = STMAX+am-Stn-1, Stn = STMAX Stn<STMAX,Re = Rn, Stn = Stn=Stn-1+Rn-am Stn>STMIN,Re = Rn, Stn = STO เมอ STMIN = ระดบความลกของนำตำสด อาจใชเพอกำจดวชพช และเปน ระดบทเรมใชนำชลประทาน มหนวยเปนมลลเมตร STO = ระดบความลกของนำ หลงจากมการใหนำชลประทาน มหนวยเปนมลลเมตร STMAX = ระดบความลกของนำสงสด กอนเกดนำลนออก มหนวยเปน

มลลเมตร Rn = ปรมาณฝนทตกในวนท มหนวยเปนมลลเมตร Re = ปรมาณฝนใชการได มหนวยเปนมลลเมตร Stn-1 = ระดบนำทสนสดวนกอน มหนวยเปนมลลเมตร Stn = ระดบนำทสนสดวนทกำหนดวด มหนวยเปนมลลเมตร am = ปรมาณความตองการใชนำในแปลงนา สำหรบเดอนทปลก m มหนวยเปนมลลเมตรตอวน

15

am = (Ke. ETp+OR)/N Ke = สมประสทธการใชนำเฉลยของพช ของเดอนทปลก m ETp = ปรมาณการใชนำ โดยการคำนวณจากขอมลทางภมอากาศ ของเดอนท m มหนวยเปนมลลเมตรตอเดอน OR = ปรมาณนำทใชในการเตรยมแปลงและปรมาณนำทรวซมใน เดอนท M มหนวยเปนมลลเมตร N = จำนวนวนในเดอนท m

สำหรบระดบนำในแปลงนากำหนดไว 3 ระดบ ดงน 1. ระดบนำตำสดในแปลงนากอนการใหนำชลประทาน (STMIN) = 45 มลลเมตร 2. ระดบนำในแปลงนาหลงการใหนำชลประทาน (STO) = 90 มลลเมตร 3. ระดบนำในแปลงนาสงสดหลงจากฝนตก (STMAX) = 125 มลลเมตร ถาฝนตกและระดบนำในแปลงนาสงกวา 125 มลลเมตร แลวปรมาณฝนทตกเพมลงมาอก จะไหลลนออกเปนปรมาณนำทา (Runoff) และระดบนำในแปลงนาจะลดลงเน องจากการใชนำของพช การระเหยและรวซมจากแปลงนา ระดบนำทง 3 ระดบทกำหนดนเปนคาทใชหาปรมาณฝนใชการของโครงการสงนำและบำรงรกษาลำปาว และมการตรวจวดปรมาณฝนใชการในสนามจรงเพอเปรยบเทยบกบผลจากการ Simulation ดวยซ งผลของการเปรยบเทยบปรากฏวาแบบจำลองน ใหผลเปนท นาพอใจ ดงน นจงไดนำแบบจำลองนมาใชสำหรบโครงการน สำหรบพชอน ๆ เชน พชไร และพชผก กหาปรมาณฝนใชการในลกษณะเชนเดยวกบขาว เนองจากพชเหลานไมยอมใหนำทวมขงบนผวดนได ดงนนระดบนำในแปลงเพาะปลกจงมคาเปนลบ ซงหมายถงระดบนำอยตำกวาระดบผวดน และเปนระดบในเขตรากพช คาระดบนำในแปลงเพาะปลกของพชอน ๆ มคาดงตอไปน

ระดบนำ ระดบนำในแปลงเพาะปลก (มลลเมตร) พชไร พชผก ไมยนตน

STMAX 0 0 0 STO -15 -15 -20

STMIN -60 -45 -100

ตารางท 3 แสดงระดบนำในแปลงนาทระดบตาง ๆ ในการวเคราะหเพอหาปรมาณฝนใชการ ไดใชขอมลปรมาณฝนรายวนของสถานวดนำฝนทอยในบรเวณพนทโครงการ จำนวน 2 สถาน ไดแก อำเภอโนนสง และอำเภอประทาย จงหวดนครราชสมา โดยมขอมลอยในชวงระหวางป พ.ศ. 2496- พ.ศ. 2534 จำนวน 39 ป และ พ.ศ. 2501-พ.ศ.2534 จำนวน 34 ป ตามลำดบ ผลการคำนวณหาปรมาณฝนใชการของสถานวนทง 2 สถาน

16

3.5.4 ประสทธภาพการชลประทาน ประสทธภาพการชลประทาน = ปรมาณนำทพชตองการใชตามทฤษฎ+ปรมาณนำทรวซม-ปรมาณฝนใชการ ปรมาณนำทสงให การทบทวนประสทธภาพการชลประทานสามารถหาไดหลายระดบ เชน ระดบคลองซอย ระดบคลองสายใหญ และระดบโครงการในการวางแผนโครงการประสทธภาพการชลประทานระดบโครงการจะถกนำมาใชในการศกษานจะใชขอมลประสทธภาพของโครงการสงนำและบำรงรกษานำพอง โครงการสงนำและบำรงรกษาหนองหวาย และโครงการสงนำและบำรงรกษาลำปาว เปนพนฐานในการกำหนดประสทธภาพของโครงการฝายลำช เนองจากมลกษณะโครงการคลายคลงกน ดงน

ประสทธภาพของการชลประทาน (เปอรเซนต)

ชนดของพช ฤดฝน ฤดแลง ขาว 50 55 พชไร ผก 45 50

ตารางท 4 แสดงประสทธภาพการชลประทาน

3.5.5 กจกรรมการปลกพช (Cropping Activity) จากกจกรรมการปลกพชซ งกำหนดใหมลกษณะเหมอนกนทก ๆ ป สามารถคำนวณหาปรมาณนำทพชตองการตามทฤษฎรายสปดาหรวมถงปรมาณนำทรวซมรายสปดาหเปนคาคงททกป จากนนหาปรมาณฝนใชการรายสปดาหของขอมลแตละปมาหกออก หลงจากน นจงรวมเปนรายเดอนและคดประสทธภาพการชลประทาน ซงจะไดปรมาณนำทพชตองการหรอนำชลประทานจากหวงานไดกำหนดปฏทนการปลกพชแตละชนดตาง ๆ ในพนทลมนำ และระยะเวลาการปลกพช จากการศกษาคร งน ไดทำการประเมนปรมาณความตองการนำ ในพ นท เกษตรในเขตชลประทานปจจบนของลมนำสาขาของลมนำสาขาลำสะแทด ซงมพนทเกษตร (คดเฉพาะพนทนาขาว) ทงสนประมาณ 1,350,600 ไร เปนพนทเกษตรในเขตชลประทาน จากการพฒนาแหลงนำขนาดกลาง แหลงนำขนาดเลก และสถานสบนำดวยไฟฟา ทไดมการพฒนาไวแลว ประมาณ 18,870 ไร จะเหลอเปนพนทนอกเขตชลประทาน (เกษตรนำฝน) ประมาณ 1,331,730 ไร และในอนาคตขางหนา ป พ.ศ. 2579 คาดวาจะมพนทเกษตรในเขตชลประทานเพมขนจากแผนพฒนาแหลงนำของหนวยงานตาง ๆ อกประมาณ 1,000 ไร รวมเปน 19,870 ไร ซงจะทำใหพนทนอกเขตชลประทาน (เขตเกษตรนำฝน) ลดลงเหลอ 1,330,730 ไร ทำใหมความตองการนำเพอการเกษตรในเขตชลประทานในพนทลมนำลำสะแทดทงหมด จากเดมประมาณ 11.4 ลานลกบาศกเมตรตอป ในอนาคตเพมขนอก ประมาณ 0.9 ลานลกบาศกเมตรตอป รวมเปน 12.3 ลานลกบาศกเมตรตอป

17

3.6 ความตองการนำเพอการอปโภคบรโภค การศกษาความตองการนำเพอการอปโภคบรโภค สามารถหาจากขอมลจำนวนประชากรในพนทลมนำลำสะแทด และทำการประเมนจำนวนประชากรปจจบนป พ.ศ. 2559 และในอนาคต ป พ.ศ. 2579 จากอตราการขยายตวของประชากรในลมนำลำชนอย สวนอตราการใชนำเพอการอปโภคบรโภคของประชากร จำแนกตามเขตพนทตาง ๆ ดงน - เทศบาลเมอง กำหนดอตราการใชนำเทากบ 200 ลตรตอคนตอวน - เทศบาลตำบล กำหนดอตราการใชนำเทากบ 120 ลตรตอคนตอวน - นอกเขตเทศบาล กำหนดอตราการใชนำเทากบ 80 ลตรตอคนตอวน สรปความตองการนำเพอการอปโภคบรโภคในพนทลมนำลำสะแทด ซงไดจากการคำนวณจากประชากรในพนทลมนำลำสะแทด (ไมรวมจำนวนประชากรแฝง) พบวาความตองการใชนำเพอการอปโภคบรโภคในปจจบน ประมาณ 118.8 ลานลกบาศกเมตรตอป อนาคตเพมเปน 248.8 ลานลกบาศกเมตรตอป 3.7 ความตองการนำเพอการปศสตว ความตองการนำเพอการปศสตวไดทำการรวบรวมขอมลจำนวนสตวเลยง ไดแก โคนม โคเนอ กระบอ สกร แพะ แกะ เปด ไก และนกกระทา ในระดบอำเภอ (ป พ.ศ. 2558) และพจารณาจากจำนวน การปศสตวในระดบลมนำโดยพจารณาสดสวนพนทอำเภอในลมนำแลวคณอตราการใชนำตอตวตอวนของสตว ดงน - โคนม โคเนอ และกระบอ คดอตราการใชนำ 100 ลตรตอตวตอวน - สกร แพะ และแกะ คดอตราการใชนำ 50 ลตรตอตวตอวน - เปด ไก และนกกระทา คดอตราการใชนำ 0.5 ลตรตอตวตอวน จากการคาดคะเน การปศสตวในอนาคตโดยพจารณาจากอตราการขยายตวในการเลยงสตวแตละประเภทจากขอมลของกรมปศสตว สรปความตองการนำเพอการปศสตว ในพนทล มนำลำสะแทดปจจบน ประมาณ 5.8 ลานลกบาศกเมตรตอป อนาคตเพมเปน 19.4 ลานลกบาศกเมตรตอป

3.8 ความตองการนำเพอการอตสาหกรรม ความตองการนำเพอการอตสาหกรรมโดยเกบขอมลจำนวนโรงงานอตสาหกรรมจากกรมโรงงานอตสาหกรรมโดยเกบรายละเอยดในระดบตำบล ทำการประเมนการใชนำโดยพจารณาอตราการใชนำ ดงแสดงในตารางท 5

18

ประเภท หนวย อตราการใชนำ (ลบ.ม./หนวย)

1. ผลตภณฑจากพช ตน 15-60 2. อตสาหกรรมอาหาร ตน 2-4 3. เครองดม ตน 60-80 4. สงทอ ตน 200-300 5. ผลตหนงสตวและผลตภณฑจากหนงสตว ตน 60-70 6. ผลตกระดาษและผลตภณฑจากกระดาษ ตน 120-160 7. เคมภณฑและผลตภณฑเคม ตน 200-1,000 8. ผลตภณฑโลหะ ตน 260-400

ทมา : ดร.เกรยงศกด อดมสนโรจน วศวกรรม,2536 ตารางท 5 แสดงอตราการใชนำเพอการอตสาหกรรมในกระบวนการผลต

สรปความตองการนำเพ อการอตสาหกรรมในพนท ล มนำลำสะแทด ปจจบนประมาณ 4.4 ลานลกบาศกเมตรตอป อนาคตเพมเปน 8.4 ลานลกบาศกเมตรตอป

สรป ความตองการใชนำในปจจบนและอนาคตของพนทลมนำในพนทลมนำลำสะแทด ไดแบงออกเปน 4 ประเภท คอ (1) ความตองการนำเพอการอปโภคบรโภค (2) ความตองการนำเพอการเกษตรในเขตชลประทาน (3) ความตองการนำเพอการปศสตว และ (4) ความตองการนำเพอการอตสาหกรรม

กจกรรม

ความตองการนำในกจกรรมตาง ๆ ของพนทลมนำลำสะแทด เฉลยรายป (ลาน ลบ.ม.)

สภาพปจจบน (พ.ศ. 2559) สภาพอนาคต (พ.ศ. 2579)

1. การเกษตร ในเขตชลประทาน 11.4 12.3

2. การอปโภคบรโภค 118.8 248.6

3. การปศสตว 5.8 19.4

4. อตสาหกรรม 4.4 8.4

รวม 140.4 288.7

ตารางท 6 แสดงความตองการใชนำในกจกรรมตาง ๆ ของพนทลมนำลำสะแทดทงในสภาพปจจบน

19

บทท 4

การศกษาศกยภาพการพฒนาแหลงนำในพนทลมนำลำสะแทด

4.1 การวางแผนการพฒนาแหลงนำในพนทลมนำลำสะแทด

สำนกงานชลประทานท 8 ไดมการศกษาเพอวางแผนการพฒนาแหลงนำเพอแกไขปญหานำทวม

และปญหาการขาดแคลนนำในพนทลมนำลำสะแทด โดยกำหนดเปนมาตรการในการพฒนาแหลงนำใหเหมาะสม

กบพนทและสอดคลองกบยทธศาสตรการพฒนาในระดบพนทและยทธศาสตรของกรมชลประทาน ดงน

4.1.1 ยทธศาสตรกล มอนภาคจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง “นครชยบรนทร”

(จงหวดนครราชสมา จงหวดชยภม จงหวดสรนทร และจงหวดบรรมย)

ประเดนยทธศาสตรของกลมจงหวด (Strategic Issues) ม 3 ยทธศาสตร ไดแก

1) ยทธศาสตรการพฒนาการเกษตรและแปรรปสนคาเกษตรสงออก

2) ยทธศาสตรการพฒนาคณภาพและมาตรฐานผลตภณฑผาไหม

3) ยทธศาสตรการพฒนาการทองเทยว

4.1.2 ยทธศาสตรกรมชลประทาน

วสยทศน “ กรมชลประทานเปนองคกรอจฉรยะ ท ม งม นสรางความม นคงดานนำ (Water

Security) เพอเพมคณคาการบรการ ภายในป พ.ศ. 2580 “

พนธกจ

1) พฒนาแหลงนำและเพมพนทชลประทานตามศกยภาพของลมนำใหเกดความสมดล

2) บรหารจดการนำอยางบรณาการใหเพยงพอ ทวถง และเปนธรรม

3) ดำเนนการปองกนและบรรเทาภยอนเกดจากนำตามภารกจอยางเหมาะสม

4) เสรมสรางการมสวนรวมในกระบวนการพฒนาแหลงนำและบรหารจดการนำ

ประเดนยทธศาสตร

1) การพฒนาแหลงนำและเพมพนทชลประทาน

2) การบรหารจดการนำอยางบรณาการ

3) การปองกนและบรรเทาภยอนเกดจากนำตามภารกจ

เปาประสงค

กรมชลประทาน ไดกำหนดเปาประสงคตามกรอบการประเมนผลการปฏบตงาน 4 ดาน คอ ดาน

ประสทธผลตามพนธกจ ดานคณภาพการใหบรการ ดานประสทธภาพการปฏบตราชการ และดานการพฒนา

องคกร มจำนวน 19 เปาประสงค คอ

20

ก. ดานประสทธผลตามพนธกจ

1) มปรมาณนำเกบกกและพนทชลประทานเพมขน

2) ทกภาคสวนไดรบนำอยางทวถง และเปนธรรม

3) ความสญเสยทลดลงอนเนองจากภยอนเกดจากนำ

ข. ดานคณภาพการใหบรการ

1) อาคารชลประทานอยในสภาพพรอมใชงาน

2) ผใชนำไดรบความพงพอใจจากการบรหารนำ

3) คณภาพนำไดเกณฑมาตรฐาน

4) ระบบพยากรณเพอเตอนภยอยในสภาพทพรอมใชงาน

ค. ดานประสทธภาพของการปฏบตราชการ

1) การกอสราง ซอมแซม และปรบปรงแลวเสรจตามแผนงาน

2) การเตรยมความพรอมกอนการกอสรางเปนไปตามแผนงาน

3) ประชาชน ชมชน และหนวยงานทเกยวของมสวนรวม

4) มการประชาสมพนธอยางตอเนองและทวถง

5) มการวางแผน และการดำเนนการบรหารจดการนำทด

6) มผลการศกษา วจยและการพฒนาสนบสนนการดำเนนงาน

7) มระเบยบและกฎหมายททนสมย

8) ระบบบรหารงานมประสทธภาพ

ง. ดานการพฒนาองคกร

1) บคลากรมสมรรถนะและขวญกำลงใจในการทำงาน

2) องคกรมการจดการความร

3) มระบบฐานขอมลและเทคโนโลยสารสนเทศทเหมาะสม

4) เครองจกรเครองมออยในสภาพพรอมใชงาน

21

4.2 การวเคราะหสภาพปญหาทเกดขนในพนทสองฝงลำสะแทด จากการศกษาสภาพอทกวทยาและสภาพภมประเทศของพนทสองฝงลำสะแทด สรปสาเหตของ

ประเดนปญหาภยแลงและนำทวมปญหาทเกดขนได ดงน 4.2.1 ปญหาภยแลง

1) ศกยภาพของพนทในการพฒนาแหลงนำเกบกกนำขนาดใหญและขนาดกลางเพอใชเปนแหลงนำตนทนมขอจำกด ไมสามารถทจะดำเนนการได เนองลกษณะพนทลมนำเปนพนททราบสง ไมมภเขา หรอชองเขาทเหมาะสมสำหรบการพฒนาแหลงนำประเภทอางเกบนำไดอยางพอเพยง การพฒนาแหลงนำทผานมา จงเนนไปทการพฒนาแหลงนำประเภทฝายเกบกกนำในลำนำและขดลอกหนอง บงธรรมชาต ซงมปรมาณการเกบกกนำไดนอย ไมเพยงพอกบความตองการใชนำทำใหเกดปญหาการขาดแคลนนำตามมา 2) ความตองการใชนำในกจกรรมตาง ๆ ทงในการอปโภค บรโภค การเกษตร การอตสาหกรรม มมากขนอนเปนผลมาจากการขยายตวของชมชนในพนทลมนำลำสะแทด 3) ปรมาณฝนตกเฉลยในพนทลมนำสาขาคอนขางนอยกวาทกพนทในภาคตะวนออกเฉยง เหนอ เนองจากเปนพนทเงาฝน และชวงเวลาการกระจายของปรมาณฝนคอนขางสนและไมสมำเสมอ ปรมาณฝนตกเฉลยประมาณ 1,000 มลลเมตร/ป และชวงเวลาทตกประมาณ 2 – 3 เดอนเทานน 4) ฝนทงชวง ปกตฝนมกจะทงชวงในเดอนกรกฎาคม-สงหาคม และมระยะทฝนทงชวงนานทสดถงประมาณ 15-20 วน ทำใหผลผลตขาวนาปเสยหายได 4.2.2 ปญหานำทวม 1) ในกรณทเกดฝนตกหนกในพนทลมนำลำสะแทดเขตอำเภอบวใหญ อำเภอประทาย อำเภอบานเหลอม และอำเภอแกงสนามนาง จงหวดนครราชสมา ในชวงวนท 7-9 พฤศจกายน 2559 ทผานมา มปรมาณฝนตกวดปรมาณฝนสงสด 3 วน ไดประมาณ 100 ถง 207 มม. โดยเฉพาะในพนทอำเภอบวใหญ วดปรมาณฝนสงสด 1 วน ไดถง 153 มม. ทำใหเกดปรมาณนำหลากจากพนท ตนนำในเขตอำเภอแกงสนามนาง บวใหญ ไหลหลากเขาทวมพนททลมตำในพนททงสมฤทธสองฝงลำสะแทด เขตอำเภอประทาย อำเภอโนนแดง และอำเภอ พมาย กอนลงสลำสะแทด ปรมาณนำทไหลหลากมาคอนมากนเกนความจลำนำทจะรบไดไหลลนตลงเขาทวมพนทสองฝงลำสะแทดในพนทอำเภอพมาย อำเภอประทาย อำเภอเมองยาง จงหวดนครราชสมา และอำเภอบานใหมไชยพจน อำเภอพทไธสง จงหวดบรรมย พนททประสบปญหานำทวมดงกลาวนมการปลกขาวหอมมะล (กข.105)เปนสวนใหญ ซงอยระหวางรอการเกบเกยว ทำใหเกษตรกรไมสามารถเขาไปเกบเกยวผลผลตไดทนเกษตรกรไดรบผลกระทบจากปญหาดงกลาวเปนบรเวณกวาง 2) สภาพลำสะแทด ซงเปนลำนำสาขาของแมนำมลมลกษณะความลาดชนของลำนำคอนขางราบและตนเขนในบางชวง ทำใหมความจของการรองรบปรมาณนำไหลหลากไดไมมากนก ประกอบกบในลำสะแทดน มการกอสรางฝายคอนกรตเสรมเหลกโดยกรมชลประทาน จำนวน 3 แหง ลกษณะของฝายคอนกรตเสรมเหลกเปนฝายชนดสนกวาง (Broad Crested Weir) ปดกนลำสะแทดเปนระยะ ๆ เพอเกบกกนำในลำนำใหราษฎรไวใชแกไข

22

ปญหาภยแลงทมกจะเกดขนในพนทลมนำดงกลาวนของทกป แตเนองจากปรมาณนำทเกบกกไดไมเพยงพอกบความตองการใชนำของราษฎรในพนท ดงนนองคปกครองสวนทองถนทรบการถายโอนโครงการชลประทานขนาดเลกเขามาดแลและบำรงรกษา จงไดทำการกอสรางเสรมระดบสนฝายทง 3 แหง เพมขนอกประมาณ 0.5–0.80 ม. ทำใหระดบสนฝายมระดบเกบกกสงขนสามารถเกบกกนำเพมมากขน ซงทำใหเกดปญหาในการระบายนำในชวงฤดนำหลาก ตามมา ประกอบกบลกษณะภมประเทศของลมนำลำสะแทดมขนาดพนทลมนำคอนขางใหญ สภาพภมประเทศบรเวณตนนำเปนทราบสงสลบกบแนวสนเนนเตยๆ สวนพนทตอนกลางจนถงจดบรรจบแมนำมลเปนพนทคอนขางแบนราบ ดวยลกษณะภมประเทศทไมมภเขาหรอสนเขาบรเวณตนนำทำใหพนทลมนำแหงนไมมจดทมความเหมาะสมพอทจะปดกนสนเขาหรอสนเนนเพอกอสรางเปนอางเกบนำขนาดใหญหรอขนาดกลางบรเวณพนทตนนำได ดงนนหากเกดฝนตกชกในพนทลมนำ กจะเกดปรมาณนำหลากเขาทวมพนทสองฝงลำสะแทดตามมาโดยเฉพาะในพนทตงแตตอนกลางของลมนำในเขตอำเภอพมาย อำเภอโนนแดง อำเภอประทาย อำเภอเมองยาง จงหวดนครราชสมา และอำเภอบานใหมไชยพจน อำเภอพทไธสง จงหวดบรรมย จากการสำรวจขอมลความเสยหายทเกดจากปญหานำทวมในพนทดงกลาว พบวามพนททไดรบผลกระทบจากปญหานำทวมครอบคลมพนท 2 จงหวด จำนวน 6 อำเภอ 35 ตำบล 346 หม บาน เกษตรกรทไดรบผลกระทบ จำนวน 10,733 คน มพ นทการเกษตรทถกนำทวมขงไดรบความเสยหายโดยสนเชงซงไมสามารถเกบเกยวขาวไดและเสยหายเปนบางสวน สามารถเกบเกยวขาวไดบาง รวมแลวประมาณ 106,259 ไร คดเปนมลคาความเสยหาย ประมาณ 104.47 ลานบาท

23

ตารางท 7 แสดงรายงานสภาพการณพนทภยพบตอทกภยในพนทลมนำลำสะแทด

24

3) เมอวนท 26 – 27 กรกฎาคม 2560 เกดฝนตกหนกในบรเวณพนทเดมจากอทธพายโซนรอน “เซนกา” วดปรมาณฝนสงสด 1 วน ไดประมาณ 150 – 210 ม.ม.เกดปรมาณนำไหลหลากมามากกวา ป พ.ศ.2559 เนองจากปรมาณฝนตกสงกวาและสภาพพนทรบนำคอนขางชมนำอยกอนหนาทฝนจะตกหนกอยกอนแลว จากการวเคราะหปรมาณนำคาดการณวาจะมปรมาณนำไหลหลากมากกวา 130 ลาน ลบ.ม. ไหลเขาทวมพนทลมตำเปนบรเวณกวางมากกวาป พ.ศ. 2559 และมระยะเวลาทวมขงในพนทยาวนานกวา กอนทจะไหลลงสลำสะแทดตงแตตอนกลางถงตอนปลายของลำสะแทด มพนทท ไดรบผลกระทบปญหานำทวม ซงจากการตรวจวดโดยภาพถายดาวเทยมเมอวนท 31 กรกฎาคม 2560 มพนททการเกษตรในเขตอำเภอสดา โนนแดง ประทาย พมาย และ เมองยางจงหวดนครราชสมา ประมาณ มากกวา 220,000 ไร 4.2.3 แนวนโยบายของรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ (พมายโมเดล)

เมอวนท 22 พฤศจกายน 2559 รฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ (พล.อ.ฉตรชย สารกลยะ) ไดเดนทางมาตรวจเยยมสหกรณการเกษตรพมายจำกด และไดมอบนโยบายทสำคญ ดงน

1) การสนบสนนเกษตรแปลงใหญเพอลดตนทนการผลตเพมคณภาพสนคา รกษามาตรฐานการผลต โดยเฉพาะในพนททงสมฤทธ ซงเปนแหลงผลตขาวหอมมะลคณภาพดไมแพทงกลารองไห

2) การสนบสนนการสหกรณเปนเครองมอชวยใหเกษตรกรมอำนาจตอรองทำการคาผลผลตทางการเกษตร 3) สนบสนนใหพนททงสมฤทธ ใหเปนแหลงผลตขาวหอมมะลทมคณภาพดของประเทศอกแหงหนง เนองจากมลกษณะดนทเหมาะสมสำหรบการปลกขาวหอมมะล

4) มอบหมายใหสำนกงานชลประทานท 8 พจารณาแนวแกไขปญหาในกรณทเกดนำทวมพนทนาขาวของเกษตรกรในพนททงสมฤทธสองฝงลำสะแทด 4.3 มาตรการการแกไขปญหานำทวมและขาดแคลนนำในพนทสองฝงลำสะแทด

สำนกงานชลประทานท 8 จงไดศกษาสาเหตของปญหาทเกดขนตามรายละเอยดทกลาวมาขางตน และไดพจารณาแนวทางการแกไขปญหาใหสอดคลองกบนโยบายของรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ ในการแกไขปญหานำทวมพนทนาขาวของเกษตรกรในพนททงสมฤทธสองฝงลำสะแทดและไดกำหนดเปนแนวทางแกไขปญหามาตรการตาง ๆ ในการแกไขปญหาดงกลาว ดงน

4.3.1 มาตรการการ การเพมประสทธภาพการระบายนำของลำสะแทด ใหลำนำมความสามารถในการระบายนำไดมากขน เชน การกอสรางอาคารระบายนำ เพอเพมอตราการระบายนำของฝายคอนกรตเสรมเหลกทมอยเดม การขดลอกลำสะแทด การกอสรางประตระบายนำทดแทนฝายเดม โดยในระยะเรงดวนเหนควรดำเนนการกอสรางประตระบายนำ เพอระบายนำออกจากลำสะแทดใหไหลลงสแมนำมลไดรวดเรวขน

4.3.2 มาตรการ การเพมระบบกกเกบนำในพนทท งสมฤทธ ท งสองฝงลำนำลำสะแทด เชน การขดลอกพนทแกมลงพรอมอาคารประกอบ และการขดคลองดกนำในทองทงทราบลมสองฝงลำสะแทดพรอม

25

อาคารประกอบ เพอการระบายนำและการกกเกบนำในคลองดกนำ รวมไปถงการตดลดยอดนำเพอใหมปรมาณนำทจะตองระบาย ลดลง

4.3.3 มาตรการ การพฒนาเพมพนทชลประทาน เชน การวางระบบสงนำจากอาคารหวงานประตระบายนำเขาสพนทการเกษตรการกอสรางสถานสบนำดวยไฟฟาพรอมระบบกระจายนำ

26

บทท 5

การศกษาความเหมาะสม สำรวจออกแบบและกอสรางโครงการทมความสำคญ

จากการวางแผนพฒนาแหลงนำของกรมชลประทานในล มนำลำสะแทด ในมาตรการตาง ๆ

ตามแผนงานโครงการในระยะตาง ๆ ท แสดงในบทท 4 รวมไปถงการแกไขปญหา เฉพาะหนานน สำนกงาน

ชลประทานท 8 ไดดำเนนการเพอการแกไขปญหานำทวมและปญหาภยแลง เพอการเกษตร การอปโภค บรโภค

การอตสาหกรรมและการปศสตวในพนทลมนำลำสะแทด อกทงไดคดเลอกแผนงานโครงการทมความสำคญเพอ

ศกษาความเหมาะสม สำรวจออกแบบรายละเอยดและกอสรางใหเปนไปตามแผนงานและงบประมาณทไดวางแผน

ไว ดงน

5.1 การแกไขปญหาเฉพาะหนาทไดดำเนนการไปแลว 1) ในกรณทเกดปญหานำทวมเมอป พ.ศ. 2559 สำนกงานชลประทานท 8 ไดดำเนนการตดถนน

สายกระเบองนอก-บงเบา ในพนทอำเภอเมองยางเมอวนท 25 พฤศจกายน 2559 เพอชวยเรงการระบายนำของฝายบงเบา ซงเปนโครงการชลประทานขนาดเลก เปนชนดฝายคอนกรตเสรมเหลก กอสรางปดกนลำสะแทด ชวงปลายลำสะแทดกอนทจะไหลลงสแมนำมลทอำเภอคเมอง จงหวดบรรมย กอสร างโดยกรมชลประทานและ ไดถายโอนภารกจใหกบองคการบรหารสวนตำบลบานจาน ดแลบำรงรกษา ตอมาทางองคการบรหารสวนตำบลบานจานไดทำการปรบปรงกอสรางเพอเสรมสนฝายขนจากระดบเดมอกประมาณ 0.60 ม. ทงนเพอเปนการเพมประสทธภาพการเกบกกนำใหมากขน แตกอใหเกดปญหาทตามมา คอทำใหการระบายนำในลำสะแทดชาลงเปนอยางมาก การตดถนนสายทางดงกลาวมความยาวประมาณ 6 ม. เพอเปนการชวยเรงการระบายนำในลำสะแทดใหรวดเรวยงขน ซงผลทำใหระดบนำในลำสะแทดลดลง เปนการรองรบนำททวมขงนาขาวในทองทงสมฤทธสองฝงลำสะแทดใหไหลลงสลำสะแทดไดสะดวกรวดเรวขน การดำเนนการดงกลาวเปนการบรณาการระหวางหนวยงานทเกยวของรวมกนภายใน 22 ชวโมงเปนไปตามนโยบายของ รมว.เกษตรและสหกรณและอธบดกรมชลประทาน อกท งไดร บความรวมมอกบกองทพภาคท 2 ผ ว าราชการจงหวดนครราชสมา โดยนายอำเภอเมองยาง นายกองคการบรหารสวนตำบลกระเบองนอก ซงเปนเจาของทองทเปนอยางด นอกจากน ยงไดรบการสนบสนนสะพานแบรจากทางหลวงชนบทจงหวดนครราชสมา

2) ในกรณทเกดปญหานำทวมเมอป พ.ศ. 2560 สำนกงานชลประทานท 8 ไดวเคราะหจากปรมาณฝนตกหนกในพนทลมนำลำสะแทด ไดคาดการณวาจะมปรมาณนำไหลหลากมามากกวาเมอป 2559 และจะทำใหนำทวมสงกวาและยาวนานกวา จงไดรวมพจารณาแนวทางแกไขปญหาเรงดวนอกครงหนงรวมกบอำเภอเมองยาง องคการบรหารสวนตำบลกระเบองนอก โดยการรวมตดถนนสายกระเบ องนอก -บงเบา ความยาวประมาณ 30 ม. เมอเยนวนท 31 กรกฎาคม 2560 เพอชวยเรงการระบายนำออกจากลำสะแทดบรเวณฝายบงเบาใหไหลลงสแมนำมลเรวขนเพอบรรเทาความเสยหายของพนทนาขาวทไดรบผลกระทบจากปญหานำทวมดงกลาว

27

และไมใหปรมาณนำไหลหลากจากลำสะแทดสงผลใหระดบนำในแมนำมลชวงไหลผานจงหวดบรรมยมระดบสงจนเกดผลกระทบสองฝงแมนำมลมากนก

จากการตรวจสอบสภาพพนทท ไดรบผลกระทบจากปญหานำทวมเมอวนท 7 สงหาคม 2560 พบวาระดบนำทบรเวณฝายบงเบาลดลงอยางตอเนองประมาณ 0.75 ม. ซงมผลทำใหปรมาณนำในพนททวมขงไหลลงสลำรางสาขากอนไหลลงสลำสะแทดเกอบทงหมด ทำใหพนทการเกษตรนาขาวไดรบความเสยหายในบางสวน ยกเวนในพนทลมตำทคาดวาพนทการเกษตรอาจจะเสยหายทงหมด

5.2 แผนงานโครงการระยะเรงดวน ในปงบประมาณ พ.ศ. 2560 (เพ มเตม) สำนกงานชลประทานท 8 จงไดมการวางแผนงาน

โครงการเพอการแกไขปญหานำทวมในพนทล มนำลำสะแทดโดยมแผนงานโครงการ รวมจำนวน 6 โครงการ วงเงนทงสน 214.386 ลานบาท ประกอบดวย

1) โครงการกอสรางประตระบายนำบานจาน ต.บานจาน อ.พทไธสง จ.บรรมย อาคารหวงานเปนประตระบายนำ ขนาด 6.00 * 4.00 เมตร จำนวน 6 ชอง สามารถระบายนำสงสด ประมาณ 240 ลบ.ม.ตอ วนาท งบประมาณ 75.386 ลานบาท

2) โครงการแกมลงพรอมอาคารประกอบกดปลาขมน ต.กระเบองนอก อ.เมองยาง จ.นครราชสมางบประมาณ 20 ลานบาท

3) โครงการแกมลงพรอมอาคารประกอบละหานจาน ต.กระเบองนอก อ.เมองยาง จ.นครราชสมา งบประมาณ 10 ลานบาท

4) โครงการแกมลงพรอมอาคารประกอบหนองแก ต.กระเบองนอก อ.เมองยาง จ.นครราชสมา งบประมาณ 40 ลานบาท

5) โครงการแกมลงพรอมอาคารประกอบละเลงหน ต.โคกกลาง อ.ประทาย จ.นครราชสมา งบประมาณ 39 ลานบาท

6) ระบบระบายนำลำสะแทดชวงตนพรอมอาคารประกอบ ต.หลมขาว อ.โนนสง จ.นครราชสมา งบประมาณ 30 ลานบาท

5.3 แผนงานโครงการระยะสน ในปงบประมาณ พ.ศ. 2561 ถง พ.ศ. 2562 สำนกงานชลประทานท 8 ไดมการวางแผนงาน

โครงการเพอการแกไขปญหานำทวมในพนท ล มนำลำสะแทดอยางเปนระบบประกอบดวยโครงการกอสราง ประตระบายนำ อาคารระบายนำโครงการแกมลงพรอมอาคารประกอบ และกอสรางระบบสงนำฝงขวาของประตระบายนำบานจาน โดยมแผนงานโครงการ รวมจำนวน 23 โครงการ วงเงนงบประมาณ 825.40 ลานบาท

5.4 แผนงานโครงการในระยะปานกลาง ในปงบประมาณ พ.ศ. 2563 ถง พ.ศ. 2566 เพอใหเกดผลสมฤทธในการพฒนาพนทสองฝง

ลำสะแทด ใหเปนพนทปลกขาวหอมมะลชนดของประเทศสำนกงานชลประทานท 8 จงไดมการศกษาโครงการและ

28

วางแผนพฒนาระบบกระจายนำเขาสพนทการเกษตรในพนทสองฝงลำสะแทด ประกอบดวยการพฒนาระบบคลองดกนำในทองทงทราบลมสองฝงลำสะแทดพรอมอาคารประกอบการกอสรางสถานสบนำดวยไฟฟาพรอมระบบกระจายนำ โดยมแผนงานโครงการ รวมจำนวน 4 โครงการ วงเงนงบประมาณ 450 ลานบาท

สรป สำนกงานชลประทานท 8 ไดมการวางแผนงานโครงการในระยะเรงดวน ระยะสน และระยะปานกลางเพอการแกไขปญหานำทวมและภยแลงในพนทลมนำลำสะแทดทงระบบ ในปงบประมาณ 2560 ถง 2566 จำนวน 33 โครงการ คาดวาใชเงนงบประมาณทงสน 1,489.786 ลาน บาท ประโยชนทคาดวาจะไดรบ สามารถแกไขเพอบรรเทาปญหานำทวมในพนททงสมฤทธสองฝงลำนำลำสะแทดลดระยะเวลาการทวมขงและความเสยหายจากปญหานำทวมเมอป พ.ศ. 2559 ไดไมนอยกวา 80 เปอรเซนตของพนททเคยถกนำทวมขง ตลอดทงแกไขปญหาขาดแคลนนำในพนทการเกษตรสองฝงลำนำลำสะแทด สามารถพฒนาแหลงกกเกบนำไดความจ ในพนทโครงการเพมขน ประมาณ 22.42 ลาน ลบ.ม. เพอใชเปนแหลงนำใหกบพนทการเกษตรสองฝงลำสะแทดพฒนาเพมพนทในเขตชลประทาน ประมาณ 60,000 ไร และมพนททไดรบผลประโยชน ประมาณ 290,950 ไร ตลอดทงใชเปนแหลงนำสำหรบการอปโภค บรโภค ของราษฎร และสตวเลยง ในพนทโครงการและพนทใกลเคยง 5.5 แผนงานทมความสำคญ

5.5.1 โครงการก อสร างประต ระบายน ำบ านจาน ต.บ านจาน อ.พ ทไธสง จ.บ ร ร มย มว ตถประสงคของการกอสรางประตระบายนำบานจาน เน องจากฝายบ งเบา ซ งเปนโครงการขนาดเลก ท กรมชลประทานไดก อสร างไว แล วต งแต ป พ.ศ. 2532 เป นฝายคอนกรตเสร มเหล กชนดส นกว าง (Broad Crested Weir)ปดกนลำสะแทดในชวงปลายนำกอนลไหลลงสแมนำมล ความยาวสนฝายเดมประมาณ 60 เมตร สามารถระบายนำสงสดไดประมาณ 70 ลบ.ม. ตอวนาท แตเนองจากฝายแหงนมระดบเกบกกนำตำ ปรมาณนำทเกบกกไดไมพอเพยงกบความตองการใชนำของราษฎร องคการบรหารสวนตำบลบานจาน จงไดมการเสรมสนฝายคอนกรตเสรมเหลกขนอก ประมาณ 0.60 เมตร เพอใหสามารถเกบกกนำในลำสะแทดเพมมากขน ทำใหเกดปญหานำทวมในชวงฤดนำหลากตามมา สำนกงานชลประทานท 8 พจารณาแลวเหนวาจำเปนตองกอสรางประตระบายนำ เพมเตม อก 1 แหง เพอใชเปนอาคารระบายนำหลกแทนฝายบงเบาเดม ทงนใหฝายบงเบาเดมทำหนาทเปนทางระบายนำฉกเฉนเพอชวยการระบายนำในลำสะแทดในชวงฤดนำหลาก

ลกษณะโครงการ 1. กจกรรมทางเลยง ทางผนนำ และกจกรรมประกอบอน 2. กจกรรมกอสรางประตระบายนำ -ขนาด 6.00 x 4.00 ม. จำนวน 6 ชอง 3. กจกรรมกอสรางอาคารระบายนำ ขนาด 2.00 x 2.00 ม. จำนวน 2 ชอง จดทตงหวงาน บานจาน ต.บานจาน อ.พทไธสง จ.บรรมย หรอในแผนทมาตราสวน 1:50,000 ลำดบชด L7018 ระวาง 5539 I พกด 1711000 N0284800 E พนทรบนำเหนอทตงหวงาน 2,500 ตารางกโลเมตร

29

อาคารหวงาน ประตระบายนำขนาด 6.00*4.00 เมตร

จำนวน 6 ชอง สามารถระบายนำสงสด ประมาณ 240 ลบ.ม.ตอวนาท ระดบนำเกบกก ม.(รทก.) ระดบนำนองสงสด รอบปเฉลย ม.(รทก.) รอบ 25 ป ม.(รทก.) ระดบธรณ ม.(รทก.) คากอสราง โครงการประตระบายนำบานจาน วงเงน 75,386,000 บาท ประโยชนทไดรบ 1. ประชาชนในพนท อ.ประทาย และ อ.เมองยาง จ.นครราชสมา, อ.พทไธสง และ อ.บานใหม

ไชยพจน จ.บรรมย เนอท 37,500 ไร จะลดความเสยงในการเกดอทกภย 2. ประชาชนในพนท อ.ประทาย และ อ.เมองยาง จ.นครราชสมา, อ.พทไธสง และ อ.บานใหม

ไชยพจน จ.บรรมยเปนจำนวน 4,777 ครวเรอนจะไดรบนำเพอใชในการอปโภค บรโภค และการเกษตรกรรม จำนวน 8,000 ไร

3. สามารถปองกนและบรรเทาปญหาอทกภย ลดความเสยหายจากนำรวมทงคาชดเชยจากรฐบาลปละ 201.105 ลานบาท

4. สามารถเพมพนทเกษตรกรรม เพมผลผลตทางการเกษตร ไดปละ 31.96 ลานบาท 5. สามารถเพมประสทธภาพการบรหารจดการนำ ในชวงเกดวกฤตอทกภยได

30

ภาพท 3 สภาพการเกดอทกภย ในลมนำลำสะแทด ในชวงวนท 7-9 พฤศจกายน 2559 (1/2)

ภาพท 4 สภาพการเกดอทกภย ในลมนำลำสะแทด ในชวงวนท 7-9 พฤศจกายน 2559 (2/2)

31

ภาพท 5 สภาพการเกดอทกภยจากพายโซนรอนเซนกา ชวงวนท 26-31 กรกฎาคม 2560 (1/2)

ภาพท 6 สภาพการเกดอทกภยจากพายโซนรอนเซนกา ชวงวนท 26-31 กรกฎาคม 2560 (2/2)

32

ภาพท 7 ขดถนนเปดทางระบายเพอเรงระบายนำ ความกวาง 30 เมตร กวาง 1.50 เมตร (1/2)

ภาพท 8 ขดถนนเปดทางระบายเพอเรงระบายนำ ความกวาง 30 เมตร กวาง 1.50 เมตร (2/2)

33

ภาพท 9 ทำการปดกนนำเพอดำเนนการ กจกรรมทำนบดนชวคราว

ภาพท 10 ทำนบดนชวคราว และทางเบยงชวคราว

34

ภาพท 11 ระหวางลงหนคลกเพอทำถนนชวคราว และทางเบยงชวคราว

ภาพท 12 ระหวางดำเนนการขดบอกอสราง

35

ภาพท 13 ปตร.บานจาน หลงจากทไดดำเนนการเสรจแลว (1/8)


36



37

.



38



39

บทท 6 สรปและเสนอแนะ 6.1 บทสรป

พนทลมนำลำสะแทด เปนพนททมกจะประสบกบปญหาภยแลงเปนสวนใหญ ปญหานำทวมอาจจะเกดข นไดบางในบางปท มปรมาณฝนตกชกในพนท ล มนำ ดงเชนในปปจจบนและป พ.ศ. 2559 และ พ.ศ. 2560 ทผานมา ในพนทตอนบนของลมนำของเขตอำเภอสดา บวใหญ โนนแดง และประทาย จงหวดนครราชสมา ซ งเปนพ นท ท ประสบปญหาขาดแคลนนำมาโดยตลอด เน องจากลกษณะภมประเทศ เปนทราบสง ไมมชองเขาหรอเนนเขาทมความเหมาะสมจะพฒนาแหลงนำประเภทอางเกบนำทงขนาดกลาง หรอขนาดเลก เพอชวยเกบกกนำไวใชแกไขปญหาขาดแคลนนำ และชะลอนำหลาก นำทวมได นอกจากจะพฒนาแหลงนำเปนประเภทฝายทดนำ อาคารระบายนำในลำรางสาขา ทสามารถเกบกกนำไดนอย ชวยแกไขปญหาขาดแคลนนำหรอชะลอนำหลากไดไมมากนก แนวทางการพฒนาพนทแกมลงขนาดใหญพรอมอาคารประกอบ จงเปนแนวทางทเหมาะสมกบสภาพภมประเทศ แตก มปญหาพนทแกมลงโดยธรรมชาตทมพนทเหมาะสมไมก แหง แตถาหากมการจดซอทดนเพอใชในการพฒนาแหลงนำประเภทแกมลงขนาดใหญได จะสามารถชวยแกไขปญหาทงภยแลงและนำทวมไดอยางยงยนตอไป

สาเหตของภยแลง 1. ศกยภาพของพนทในการพฒนาแหลงนำเกบกกนำขนาดใหญและขนาดกลางเพอใชเปนแหลงนำตนทนมขอจำกด ไมสามารถทจะดำเนนการได เนองลกษณะพนทลมนำเปนพนททราบสง ไมมภเขา หรอชองเขาทเหมาะสมสำหรบการพฒนาแหลงนำประเภทอางเกบนำไดอยางพอเพยง การพฒนาแหลงนำทผานมา จงเนนไปทการพฒนาแหลงนำประเภทฝายเกบกกนำในลำนำและขดลอกหนอง บงธรรมชาต ซงมปรมาณการเกบกกนำไดนอย ไมเพยงพอกบความตองการใชนำทำใหเกดปญหาการขาดแคลนนำตามมา 2. ความต องการใช น ำในก จกรรมต าง ๆ ท ง ในการอ ปโภค บร โภค การเกษตร การอตสาหกรรม มมากขนอนเปนผลมาจากการขยายตวของชมชนในพนทลมนำลำสะแทด 3. ปรมาณฝนตกเฉล ยในพ นท ล มนำสาขาคอนขางนอยกวาทกพ นท ในภาคตะวนออก เฉยงเหนอ เนองจากเปนพนทเงาฝน และชวงเวลาการกระจายของปรมาณฝนคอนขางสนและไมสมำเสมอ ปรมาณฝนตกเฉลยประมาณ 1,000 มลลเมตร/ป และชวงเวลาทตกประมาณ 2-3 เดอนเทานน 4. ฝนทงชวง ปกตฝนมกจะทงชวงในเดอนกรกฎาคม-สงหาคม และมระยะทฝนทงชวงนานทสดถงประมาณ 15 – 20 วน อาจทำใหผลผลตขาวนาปเสยหายได สาเหตของนำทวม

หลงจากทกรมชลประทานไดกอสรางโครงการชลประทานขนาดเลกเพอชวยแกไขปญหาการขาดแคลนนำของราษฎรในพนทแลวเสรจ และไดถายโอนภารกจใหองคการบรหารสวนตำบลในแตละพนทดแลบำรงรกษา ปรากฏวาไดมการเสรมระดบสนฝายเพอการกกเกบนำเพมขนสำหรบแกไขปญหาขาดแคลนนำในแตละพนท ซงการเสรมระดบสนฝายใหสงขนนนกอใหเกดผลกระทบตอการระบายนำ กรณเกดปรมาณนำหลากมามากในชวงฤดฝน และทำใหเกดเหตการณนำทวมในพนทตามมา ประกอบกบพนทลมนำลำสะแทดเปนพนททมการรบนำเชอมตอกบลมนำลำสาขาตาง ๆ ประกอบดวย ลำเชยงไกร ลำหวยแอก และเปนลำนำ

40 แบงเขตรอยตอจงหวดนครราชสมาและบรรมย ดงนนในการบรหารจดการนำ ควรใหมหนวยงานกลาง เชน กรมชลประทาน เขาไปบรหารจดการเปนระบบลมนำอยางบรณาการทงระบบ เพอใหเกดความเปนธรรม ไมเกดปญหาการแยงนำ และมการใชนำอยางสมดล ยงยน ตอไป

วนท 22 พฤศจกายน 2559 รฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ (พล.อ.ฉตรชย สารกลยะ) ไดเดนทางมาตรวจเย ยมสหกรณการเกษตรพมายจำกดและไดมอบมอบหมายใหสำนกงานชลประทานท 8 พจารณาแนวแกไขปญหาในกรณทเกดนำทวมพนทนาขาวของเกษตรกรในพนททงสมฤทธสองฝ งลำสะแทดซ ง สำนกงานชลประทานท 8 ได ศ กษาสาเหตของปญหาท เก ดข น และได พ จารณา แนวทางการแกไขปญหาใหสอดคลองกบแนวนโยบายของรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ ทไดมอบหมายใหหาแนวทางแกไขปญหา รวมทงขอคดเหนจากอธบดกรมชลประทาน ทไดใ หคำปรกษา แนะนำและสนบสนนใหดำเนนการแกไขปญหาโดยเรงดวน แลว จงไดกำหนดเปนมาตรการตาง ๆ ในการแกไขปญหานำทวมและขาดแคลนนำในพนททงสมฤทธสองฝงลำสะแทด ดงน

1. มาตรการการ การเพมประสทธภาพการระบายนำของลำสะแทดเชน การกอสรางอาคารระบายนำ เพ อเพ มอตราการระบายนำของฝายคอนกรตเสรมเหลกท มอย เดม การขดลอกลำสะแทด การกอสรางประตระบายนำทดแทนฝายเดม ฯลฯ

2. มาตรการ การเพมระบบกกเกบนำในพนทท งสมฤทธ ท งสองฝงลำนำลำสะแทด เชน การขดลอกพนทแกมลงพรอมอาคารประกอบ และการขดคลองดกนำในทองทงทราบลมสองฝงลำสะแทดพรอมอาคารประกอบ เพอการระบายนำและการกกเกบนำในคลองดกนำ

3. มาตรการ การพฒนาเพมพนทชลประทาน เชน การวางระบบสงนำจากอาคารหวงานประตระบายนำเขาสพนทการเกษตรการกอสรางสถานสบนำดวยไฟฟาพรอมระบบกระจายนำ

จากการศกษาความตองการการใชนำในพนทลมนำลำสะแทดทกกจกรรมในป พ.ศ. 2559 พบวามความตองการใชนำ ประมาณ 140.40 ลาน ลบ.ม. ตอปและจะมความตองการใชนำเพมขนเปน 288.70 ลาน ลบ.ม. ในป พ.ศ. 2579 ในขณะทไดมการพฒนาแหลงนำทกประเภทในพนทลมนำไดความจเกบกก 13.87 ลาน ลบ.ม. รวมกบแผนพฒนาแหลงนำในอนาคตอก 22.42 ลาน ลบ.ม. รวมเปนมแหลงนำทรวมความจเกบกกได 36.29 ลาน ลบ.ม. ซงยงคงไมเพยงพอตอความตองการการใชนำ

6.2 ขอเสนอแนะ เนองจากพนทลมนำลำสะแทดเปนพนททมการไหลของนำเชอมตอกบลมนำลำสาขาตาง ๆ ประกอบดวย ลำเชยงไกร ลำหวยแอก และเปนลำนำทเปนแนวแบงเขตรอยตอจงหวดนครราชสมาและบรรมย ดงนนในการบรหารจดการนำของฝายหรออาคารชลประทานทกรมชลประทานและหนวยราชการสวนกลางถายโอนภารกจในการดแลบำรงรกษาใหกบองคกรปกครองสวนทองถน ควรตองใหมหนวยงานกลาง เชน กรมชลประทาน เขาไปบรหารจดการเปนระบบลมนำอยางบรณาการทงระบบ เพอใหเกดความเปนธรรม ปองกนปญหาการแยงนำ และมการใชนำอยางสมดล ยงยน ตอไป

สำหรบการแกปญหาภยแลงซงจะเหนวาแนวทางการพฒนาแหลงนำตาง ๆ ยงไมเพยงพอตอความตองการนำทเกดขนทงในปจจบนและอนาคต โดยแนวทางทเหมาะสมในการแกไขปญหาดงกลาวควรตอง

41 เปนไปตามมาตรการและแนวทางตาง ๆ ทไดนำเสนอมาทงในระยะสน ระยะปานกลาง และระยะยาว ซงควรตองมการศกษาความเหมาะสมเพอการพฒนาลมนำลำสะแทดอยางเปนระบบ อกทงยงตองมการตองประสานความรวมมอ ประสานการปฏบตกนในทกภาคสวนของสงคมในการบรหารจดการนำและการพฒนาแหลงนำ ในทกระดบ ตอไป

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์...

Documents