คลสเตอร เครองมอเพอการเพมขดความสามารถในการแขงขน

กรณศกษา: กลมคลสเตอรบรรจภณฑโลหะกรงเทพฯและปรมณฑล

โดย

นางสาวปยะพร อรยขจร เลขทะเบยน 5404010828

นเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรเศรษฐศาสตรมหาบณฑต (เศรษฐศาสตรธรกจ)

เศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตรพ.ศ. 2556

บทท1

บทนำา

1.1 ทมาและความสำาคญของปญหา

ประเทศไทยตองเผชญกบการเปลยนแปลงทสำาคญ ทงทเกดจากการกระทำาของมนษยและจากธรรมชาต ทงระดบโลกและในประเทศทสงผลกระทบตอการพฒนาประเทศทงโอกาสทสามารถนำามาใชประโยชน ขณะทตองคำานงถงภยคกคามและจดแขงทใชผลกดนการพฒนาใหกาวหนา รวมทงแกจดออนทมอยไมใหเปนอปสรรคการดำาเนนงาน ภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน โดยเฉพาะในเชงเศรษฐกจ สงคม และการพฒนาของภาคประชาชนนนไดรบอทธพลอยางมากจากการเปลยนแปลงของโลกยคไรพรมแดน (Globalization) ซงไดแก การใชเทคโนโลยสารสนเทศในการสอสาร ความกาวหนาของวทยาศาสตรและเทคโนโลย นอกจากนการเปดเสรการคา การลงทนทำาใหมการไหลเขา ออกของกระแสทน–จากตางชาตอยางเสร ขอผกพนทจะเปนประชาคมอาเซยนในป ๒๕๕๘ ซงมผลกระทบตอภาครฐและภาคเอกชน โดยเฉพาะภาควสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม (Small and Medium Enterprises : SMEs) จำาเปนตองหาทางรอดรวมกน ตองตอสดนรนเพอคงสถานการณประกอบการใหสามารถทำาธรกจไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล เนองจากในปจจบนการเปดเสรการคาและการลงทน

1

นนกอใหเกดการขยายตวของตลาดสนคาและบรการจากระดบประเทศไปสระดบโลก ลกษณะการผลตสนคาและบรการกเปลยนไปจากการผลตทเปนมาตรฐาน (Standard) และเปนการผลตจำานวนมาก (Mass Production) บนพนฐานทรพยากรทมอย(Resource-Based) ในเชง Supply Driven กเปลยนมาเปนการผลตเพอสนองความพงพอใจของผบรโภคเฉพาะเจาะจง (Customization) บนพนฐานความร (Knowledge-Based) ในเชง Demand Driven มากขนสอดรบกบสภาพความเปนอยทดขนตามวถทางการพฒนา นนกคอการผลตสนคาและบรการจากการมงเนนตนทน (Cost) ตำา โดยเฉพาะอยางยงคาแรง แปรเปลยนมาเปนการสรางมลคา (Value) ใหกบตวสนคามากขนดวยการใชนวตกรรมทางเทคโนโลยทมการเปลยนแปลงเรวมากโดยเฉพาะในชวง 2 ทศวรรษทผานมา จงมสวนทำาใหวงจรผลตภณฑ สนคา (Product Cycle) สนลงจากการแขงขนทางเทคโนโลยทใสเขาไปในตวสนคาจากเดมทเหมอนๆ กนไปสการสรางความเหมอนทแตกตางกนทเทคโนโลย

การเตบโตทางเศรษฐกจในแตละประเทศมความแตกตางกนซงสงผลใหแตละประเทศรวยจนไมเทากน โดยสามารถวดไดจากขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ ซง การพฒนาขดความสามารถในการแขงขนทเหมาะสมกบประเทศไทยนนสามารถแบงเปนกรอบในในระดบจลภาคและมหภาค โดยในระดบจลภาคใชนยามของ M.E. Porter1 ซงไดนยามวา “ความสามารถในการใชทนมนษย ทนกายภาพ และทรพยากรธรรมชาตทมอยใหเกดมลคาเพมกบสนคาและบรการ (Value Creation) และการเพมประสทธภาพ (Efficiency) ในกระบวนการผลต ซงรวมกนเรยกวาผลตภาพการผลต (Productivity) ซงถอวาเปนปจจยพนฐานทสำาคญของการแขงขน โดยภาครฐและเอกชนจะมบทบาทแตกตางกน

2

แตตองประสานสมพนธกนในการสรางผลตภาพการผลตในระบบเศรษฐกจ และ ” WEF ไดนยามไววา ความสามารถในการแขงขน“เปนเรองของระดบผลตภาพการผลตของแตละประเทศ โดยปจจยดานสถาบน เชน กฎหมาย ตลอดจนนโยบายและปจจยอนๆ จะมบทบาทตอการเพมขนหรอการลดลงของผลตภาพการผลต สวนใน”ระดบมหภาคนนไดใชนยามของ OECD ไดนยามไววา ความสามารถ“ในการสรางระดบรายไดและขนาดการจางงานทสงขนอยางยงยนและแขงขนกบประเทศอนๆ ได โดยแบงตวชวดออกเปน ๔ มต คอ สมรรถนะเศรษฐกจโดยรวม ประสทธภาพของภาครฐ ประสทธภาพของภาคเอกชน และโครงสรางพนฐาน และ ” IMD ไดนยามวา ควา“มสามารถของประเทศในการสรางและรกษาสภาวะแวดลอมทางเศรษฐกจใหเออตอการเสรมสรางและพฒนาความสามารถในการแขงขนของภาคธรกจทงในระดบประเทศและระหวางประเทศ ”

รฐบาลมนโยบายสำาคญในการเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ โดยกำาหนดใหการเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ เปนวาระแหงชาตและเปนยทธศาสตรหลกทสำาคญในการสรางความเจรญและความมงคงแบบยงยนใหกบเศรษฐกจอตสาหกรรมของประเทศ และไดมการศกษากนวาเครองมอและกระบวนการอนสำาคญทจะนำาไปสการพฒนาขดความสามารถในการแขงขนทางเศรษฐกจของประเทศไดคอการพฒนาเครอขายวสาหกจ หรอ คลสเตอร ซงถอเปนหนงในเครองมอทสำาคญในการ“ ”เพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ แนวคดเรองคลสเตอรเกดขนเมอป 1990 M.E. Porter ไดเสนอแนวคดเรอง

3

Competitiveness of Nation

Productivity of Nation

Competitiveness of Industry

Productivity Industry

1 Professor Michael E. Porter แหงมหาวทยาลยฮารวารด สหรฐอเมรกา ปรมาจารยดานการบรหารเชงกลยทธและเปนผพฒนาทฤษฎในเรองกลยทธการแขงขนทชอเสยงในระดบสากล คลสเตอร (Cluster) โดยไดใหคำาจำากดความไววา กลมของธรกจ“และสถาบนทเกยวของมารวมตวดำาเนนกจการอยในพนทใกลเคยงกน (Geographical Proximity) มความรวมมอ เกอหนน เชอมโยงและเสรมกจการซงกนและกนอยางครบวงจร (Commonality & Complimentarily) ทงในแนวตงและแนวนอนโดยความเชอมโยงในแนวตง (Vertical Linkages) เปนความเชอมโยงของผประกอบการธรกจตงแตตนนำาจนถงปลายนำาและความเชอมโยงในแนวนอน (Horizontal Linkages) เปนความเชอมโยงอตสาหกรรมสนบสนนตางๆ รวมทงธรกจใหบรการ สมาคมการคา สถาบนการศกษาและฝกอบรม สถาบนวจยและพฒนาตลอดจนหนวยงานภาครฐตางๆ ทเกยวของ เพอบรรลเปาหมายรวมกน คอ การเพมผลตภาพ (Productivity) ซงถอเปนปจจยหลกในการเพมขดความสามารถในการแขงขนทยงยน โดยผลตภาพ(Productivity) นนสามารถจำาแนกตามประเภทของปจจยการผลต เชน ผลตภาพแรงงาน (labour productivity) คอจำานวนผลผลตตอแรงงาน 1 คน หรอตอ 1 ชวโมงของการทำางาน ผลตภาพทน (capital productivity) คอจำานวนผลผลตตอเงนทน 1 หนวย ผลตภาพการผลตรวม (total factor productivity) คอการเพมขนของผลผลตทเกดจากปจจยอนนอกเหนอจากปจจยการผลตทใช   เชน การพฒนาทาง เทคโนโลย การปรบปรงการบรหาร และการพฒนาคณภาพของแรงงาน

ภาพ ท 1.1 : ภาพแสดงผลตภาพท

4

เพมขนของวสาหกจนำาไปสการเพมขนของขดความสามารถ การแขงขนของประเทศ

M. E. Porter เชอวาวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม (SMEs) เหลานถามความสามารถเพมผลตภาพของตนใหสงขนได ยอมอยในสภาพทไดเปรยบคแขงขนไดและหากหลายๆวสาหกจในภาคอตสาหกรรมมผลตภาพเพมขน กยอมสงผลใหอตสาหกรรมนนๆมความสามารถในการแขงขนเพมขนเชนกนและหากหลายๆอตสาหกรรมในประเทศมผลตภาพเพมขน กจะนำาไปสการยกระดบความสามารถในการแขงขนของประเทศใหสงขนได

จากการศกษาและการสงเกตของ Prof. Porter พบวา ทำาไมบางประเทศหรอในบางพนทของประเทศจงมอตสาหกรรมทมความสามารถในการแขงขนสงอยหลายอตสาหกรรม ทงนเนองจากประเทศหรอเขตพนทนนๆ มปจจยแวดลอมทเออใหบรษทในอตสาหกรรมตางๆ สามารถปรบปรงและพฒนาผลตภาพ (Productivity) ของตนอยเสมอ ดงนนในการประเมนความสามารถในการแขงขนของเครอขายวสาหกจจงจำาเปนตองพจารณาวาปจจยแวดลอมของเครอขายวสาหกจนนๆ มคณภาพสงและเออตอการเพมผลผลตของบรษทในเครอขายวสาหกจนนๆ หรอไม เพยงไร ทงนปจจยแวดลอมดงกลาวม 4 ดาน ซง Prof. Porter เรยกวา “Diamond Model” องคประกอบของปจจยกำาหนด (Determinants) 4 ดานใน Diamond Model ไดแก(1) เงอนไขของปจจยการผลต (Factor Conditions) (2) เงอนไขดานอปสงค (Demand Conditions) (3) อตสาหกรรมทเกยวของและสนบสนน (Related and Supporting Industries)(4) บรบทของการแขงขนและกลยทธของบรษท (Context for Firm Strategy.

5

FIRM STRATEGYSTRUCTURE,

ANDRIVALRY

RELATED ANDSUPPORTINGINDUSTRIES

DEMANDCONDITI

ONS

FACTORCONDITI

ONS

GOVERNMENT

CHANCE

Structure And Rivalry) ทงน Prof. Porter ไดใหความสำาคญตอบทบาทของ

รฐบาล (Government) ทมผลกระทบอยางมาก ทงทางตรงและทางออมตอปจจยแวดลอมทง 4 ดานใน Diamond ซงจะสงผลตอปจจยตางๆ เออหรอเปนอปสรรคตอการปรบปรงประสทธภาพของบรษททอยในเครอขายของวสาหกจนนๆ

ภาพท 1.2 : แสดงกรอบแนวคดในการวเคราะหความสามารถในการแขงขนของคลสเตอร (Diamond Model) ทมา : Michael E. Porter, The competitive Advantage of Nation, 1998

ตอมาไดมผศกษาเรองคลสเตอรเพมขนและไดใหคำาจำากดความไวหลากหลาย อาท Schmitz and Nadvi (1999) ใหความหมาย คลสเตอร คอ การกระจกตวของธรกจทงในมตของพนทและ“

6

มตของสาขาการผลต กลมประเทศทพฒนาแลวใหความหมายวา ”การกระจกตวทางภมศาสตรของอตสาหกรรมทเกยวของกน และม“

ความเชอมโยงกนในลกษณะเครอขายทใกลชดกนในหลายทศทาง ”สำาหรบประเทศกำาลงพฒนา จะกลาวถงคลสเตอร คอ กลมของผ“ผลตทเปนผประกอบการขนาดกลางและขนาดยอม (SMEs) โดยไมคำานงถงระดบการรวมกลม”

อตสาหกรรมทประสบความสำาเรจในประเทศทพฒนาแลวหรอกำาลงพฒนากตาม จะพบวาอตสาหกรรมทประสบความสำาเรจมไดเกดจากบรษทหรอกจการใด กจการหนงเพยงลำาพง หากแตเกดจากกจการหลายๆ กจการทแขงขนโดยการรวมกลมกนในลกษณะคลสเตอร เมอพจารณาลงลกจะพบวาคณลกษณะทสำาคญของคลสเตอร คอ ความสมพนธของธรกจและสถาบนทงภาครฐและเอกชนทอยบนพนฐานของการแขงขนและความรวมมอ ตงอยในพนทใกลเคยงกน จากผลรายงานการศกษาการรวมกลมของคลสเตอรในหลายประเทศพบวา การรวมกนของกลมวสาหกจทำาใหภาคธรกจเหลานนมประสทธภาพเพมขน สงผลใหเศรษฐกจของประเทศนนๆ เกดความเขมแขงทางเศรษฐกจและมขดความสามารถในการแขงขนเพมขนตามไปดวย อาท ประเทศสหรฐอเมรกา มคลสเตอรเทคโนโลยคอมพวเตอรท Silicon Valley แคลฟอรเนย ทมความสามารถในการผลตซอฟแวรตางๆ ชป(Chip) คอมพวเตอร และสนคาไฮเทคโนโลย (Hi – technology) ทอยรวมกนเปนกลม คลสเตอรภาพยนตรทฮอลลวดเปนแหลงผลตภาพยนตรและอปกรณการถายทำาภาพยนตร มการรวมตวกนตงแตผเขยนบท ผกำากบภาพยนตร นกแสดง แฟชน อปกรณการถายทำา โรงถายภาพยนตร โรงผลตฟลม และหองอดเสยง เปนตน คลสเตอรไวนท The Napa Valley ทแคลฟอเนย เปนเมองทมการผลตไวนทมชอเสยงทมรสชาตดทางใตของ

7

สหรฐอเมรกา คลสเตอรในประเทศฝรงเศส มคลสเตอรนาโนเทคโนโลย Grenoble คลสเตอรแฟชนทปารส คลสเตอรยานอวกาศท Toulouse คลสเตอรในประเทศเยอรมน มคลสเตอรเครองมอแพทยท Tuttligen คลสเตอร Technology Park ท Heidelberg คลสเตอรในประเทศองกฤษ มคลสเตอรสนคาและบรการเพอสงแวดลอมท Peterborough คลสเตอร Post Production Industry ท London’s Soho district คลสเตอร Aerospace Consortium ท Farmborough คลสเตอรในประเทศสวเดน มคลสเตอร Mobile Valley ท Stockholm ประเทศเนเธอรแลนด มคลสเตอร The Main Container Port ท Rotterdam และประเทศญปน มคลสเตอร IT ท Sapporo คลสเตอร Hsinchu Science Park ท Hsinchu เปนตน

ผลจากการพฒนาคลสเตอรจะกอใหเกดความสามารถจดหาองคประกอบพเศษสำาหรบผลตไดงายขน เนองจากมความสมพนธของอตสาหกรรมในทกระดบตงแต ตนนำา กลางนำา ปลายนำา อตสาหกรรมสนบสนนและหนวยงานวจยทงภาครฐและเอกชน สามารถเขาถงแหลงทรพยากรมนษยทมคณภาพและความเชยวชาญเฉพาะทางไดงายขน เปนการเพมประสทธภาพธรกจ เปนกจกรรมการผลตทสามารถเสรมความสามารถซงกนและกน ผประกอบการในกลมสามารถเขาถงขอมลสารสนเทศไดงายขน กอใหเกดการเสรมสรางความสามารถดานนวตกรรมรวมกน และการรวมกลมยงชวยใหผประกอบการมการพฒนาประสทธภาพและคณภาพอยางตอเนองจากกการขบเคลอนของสมาชกกลม อกทงยงชวยสงเสรมการผลตและการขยายตวของธรกจใหมๆ ในเครอขายคลสเตอรรวมกน

8

จากความสำาคญและการกอใหเกดคณประโยชนนานบปการดงกลาวขางตนของ คลสเตอร รฐบาลไทยตระหนกในปญหาการเพมขดความสามารถการแขงขนของประเทศเปนอยางยง จงไดมการกำาหนดเปนนโยบายในระดบชาต โดยบรรจในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 เปนตนมา และมอบหมายใหสำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตเปนผดแลและดำาเนนการในเชงนโยบาย ซงตอมากไดมการจดตงสำานกงานคณะกรรมการพฒนาขดความสามารถในการแขงขนของประเทศขนมาใหขบเคลอนนโยบาย และมอบหมายใหกระทรวง ทบวง กรมตางๆ เปนผดำาเนนงานในเชงปฏบต กระทรวงอตสาหกรรมเปนหนงในหนวยปฏบตงานหลก และไดมอบหมายให กรมสงเสรมอตสาหกรรมเปนผปฏบตในพนทตางๆ ของประเทศ

กรมสงเสรมอตสาหกรรม ไดเรมดำาเนนงานพฒนาคลสเตอรกลมคลสเตอรบรรจภณฑโลหะ กรงเทพฯและปรมณฑล ภายใตโครงการพฒนาการรวมกลมและเชอมโยงอตสาหกรรม ตงแตป 2551 จนปจจบน และในป 2555 จะมระยะเวลาในการพฒนากลมเปนเวลา 5 ปซง กลมคลสเตอรบรรจภณฑโลหะ มพฒนาการของการพฒนากลมในเกณฑกาวหนา สามารถสรางผลตภาพไดอยางชดเจน และมการสรางนวตกรรมไดอยางตอเนองตลอดเวลา จงเปนแรงจงใจใหดำาเนนการศกษา การพฒนากลม คลสเตอรทภาครฐใหการสงเสรมสนบสนนวาปจจยใดบางทมความสมพนธตอการเพมขดความสามารถการแขงขนของคลสเตอร

1.2 วตถประสงคของการศกษา1. เพอศกษาถงปจจยทใชในการสงเสรมสนบสนนและพฒนากลมคลสเตอร

9

2. เพอศกษาถงการเพมขดความสามารถของการแขงขนของธรกจ SMEs จากการรวมกลมเปนคลสเตอร3. เพอเสนอแนะแนวทางการพฒนากลมคลสเตอรในชวงระยะเวลาตางๆ

1.3 ขอบเขตการศกษา1. ศกษาจากสมาชกในกลมบรรจภณฑโลหะกรงเทพฯและ

ปรมณฑล2. ศกษาปจจยดานการพฒนากลมตอการเพมขดความ

สามารถทางการแขงขนของกลมคลสเตอร

1.4 สมมตฐานการศกษา การพฒนากลมอตสาหกรรมในรปแบบคลสเตอรสามารถ

เพมขดความสามารถในการแขงขนได

1.5 วธการศกษาและวเคราะห1. เกบรวบรวมขอมลทตยภมเกยวกบการสงเสรม

สนบสนนการพฒนาคลสเตอร บรรจภณฑโลหะกรงเทพฯและปรมณฑล

2. ศกษาคนควาขอมลตางๆ ทเกยวของกบการพฒนากลมคลสเตอร ทงจากเอกสารวชาการและ Website ตางๆ

3. การสมภาษณเชงลก (in-depth qualitative interview)

10

4. ศกษาขอมล วเคราะห แยกแยะปจจยในการสงเสรมสนบสนนการพฒนา คลสเตอรและจดทำาแบบสอบถามเชงลก

5. นำาขอมลเชงลกนำามาสรปประมวลผล รวมทงขอมลทตยภมทเกยวของมาวเคราะหขอมลเชงพรรณา และจดทำารายงานการศกษา

1.6 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ1. เพอใหทราบถงปจจยตามในการเพมขดความสามารถ

ของการแขงขนของภาคธรกจ SMEs ทมการรวมกลมเปนคลสเตอร

2. เพอใหทราบถงกระบวนการพฒนากลมอยางมประสทธภาพ เพอสามารถนำามาเปนตนแบบ (Model) ในการพฒนากลมคลสเตอรอนๆ ในอนาคต

3. เพอนำาผลการศกษาและขอเสนอแนะมาเปนแนวการพฒนากลมอตสาหกรรมตางๆในรปแบบ คลสเตอรไดอยางถกตองและมประสทธภาพ ในดานการใชงบประมาณของภาครฐ และการกำาหนดนโยบาย วธการดำาเนนงาน การควบคมกำากบตดตามและแกไขปญหาอปสรรคตางๆ

บทท 2

11

แนวคดทางทฤษฎในการวจยและวรรณกรรมปรทศน

วตถประสงคของบทท 2 เพอนำาเสนอเนอหาสาระของกรอบแนวคดทางทฤษฎตางๆทเกยวกบการพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรมหรอคลสเตอร (Cluster) โดยไดรวบรวมแนวคดการพฒนาคลสเตอร ประกอบดวย ความหมายและบทบาทของการรวมกลมอตสาหกรรมทมตอการพฒนา ความหมายและประโยชนของแผนภาพการรวมกลมอตสาหกรรม และการวเคราะหความสามารถในการแขงขนของการรวมกลมอตสาหกรรมโดยใชระบบเพชร

2.1 แนวคดเกยวกบการพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรมหรอการพฒนาคลสเตอร (Cluster)

ในสวนของแนวคดเกยวกบการพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรม โดยรายละเอยดของแนวคดดงกลาวมดงน

2.1.1 ความหมายการรวมกลมอตสาหกรรมหรอคลสเตอร (Cluster)

แนวคดของการรวมกลมอตสาหกรรมขององคการธรกจ ไดมการพฒนามาตงแตปลายศตวรรษท 19 Marshall (Bekele & Jackson, 2006, pp. 2-4) แหงมหาวทยาลยแคมบรดจ กลาวไวในหลกเศรษฐศาสตร Marshall’s Principles of Economics กลาววาอตสาหกรรมนนมแนวโนมทจะรวมกนเปนกลมอยในภมภาคทมพนทโดยเฉพาะ หรอใกลเคยงกน โดยจดใหอยในเมองทเปนสดสวนชดเจนเปนพเศษในการผลตสนคาทอยในกลมทมความสมพนธกน

Porter ( ศศรส พมายกลาง, 2546, หนา 72 ) ไดใหความหมายของคลสเตอรอตสาหกรรม หมายถง ความรวมมอ ความ

12

สมพนธเชอมโยงกนคลอดเวลาของกลมอตสาหกรรม อาจเปนอตสาหกรรมเดยวกนหรอตางอตสาหกรรมกนซงเปนอตสาหกรรมเกยวเนอง รวมถง ซพพลายเออร สถาบนวจย/พฒนาและสถาบนการเงนตางๆโดยมเปาหมายและกลยทธรวมกน ตลอดจนหนวยงานหรอสถาบนตางๆทเกยวของและกลมบคคลทมความรความเชยวชาญในธรกจหรออตสาหกรรมมารวมตวกนในพนทภมศาสตรเดยวกน ซงจะกอใหเกดการบรหารจดการ ความร เทคนค รวมถงการแลกเปลยนขอมลขาวสารและนำาไปสการพฒนานวตกรรม ตลอดจนศกยภาพการผลตรวมกนโดยมภาครฐใหการสนบสนนและจดหาสาธารณปโภคพนฐาน คลสเตอรอตสาหกรรมเปนวกฤตการณทเกยวกบความสำาเรจในการไดมาซงความไดเปรยบเชงการแขงขน ภายใตสภาวการณทไมปกต ในแหลงธรกจหรออตสาหกรรมพเศษ ซงเปนสงทกระทบตอความสนใจพเศษของคนทกชาตทกภมภาคและทกประเทศอยางแทจรง แมแตเศรษฐกจในยานศนยกลางความเจรญกตาม โดยเฉพาะอยางยงในประเทศทมความกาวหนาอยางสงในการพฒนา

Munich (1999, pp. 3-4) กลาวสนบสนนแนวคดคลสเตอรอตสาหกรรมของ Poster วา คลสเตอรอตสาหกรรมเปนกลมองคการธรกจทรวมตวกนในเชงภมศาสตรเพอการแขงขน การเตมเตมในสงทขาดหรอการอาศยพงพาซงกนและกน การดำาเนนการธรกจเพอกนและกนหรอมความตองการในดานทกษะ ความสามารถพเศษ เทคโนโลยและโครงสรางพนฐาน คลสเตอรอตสาหกรรมอาจเปนทงผรวมมอและคแขงขน คลสเตอรอตสาหกรรมอาจแขงขนโดยตรงกบสมาขกดวยกนในคลสเตอรอตสาหกรรมในการซอ-ขาย ปจจยการผลตและบรการจากสมาชกรายอนๆและอาศยการบรการจากคลสเตอรอตสาหกรรมอนๆดวย

13

ตอมา Roman and henthorn (2002, p. 6) พบวา คลสเตอรอตสาหกรรมเปนเครองมอสำาหรบการแขงขนมหลากหลายรปแบบ คลสเตอรอตสาหกรรมไมเพยงแตจะทำาใหเกดความไดเปรยบในการแขงขนเทานน แตจะทำาใหองคการธรกจเตบโตไดจากการเพมสวนแบงการตลาดและสรางขดความสามารถของกจการหรออตสาหกรรมในการเพมขนของผลผลตและระดบประสทธผลของกจการหรออตสาหกรรมในการเพมขนของผลผลตและระดบประสทธผลของกจการหรออตสาหกรรม ไดแก ผลการปฏบตงานของคนงาน ผลตอบแทนตอทรพยสน ตนทนของการจางงาน มลคาเพมทางเศรษฐกจและปจจยการเพมผลผลตทงหมด

นอกจากน Katels (Ketels, 2003) ยงพบวา คลสเตอรอตสาหกรรมจะสรางโอกาสในการมงสการมพนธมตรใหมๆ ทงจององคการภาครฐและเอกชน ตลอดจนสามาถรเปนเครองทดสอบพนฐานสำาหรบการพฒนาการแกปญหาทางเศรษฐกจ สอดคลองกบแนวคดของ Arzeni anf Pellegrin (as cited in Ingley, 1999) ทพบวาคลสเตอรอตสาหกรรมเปนพนฐานของแนวคด ความสมพนธและความรวมมอของ SMEs ซงเปนแนวทางในการแกปญหาทางธรกจทดทสดในรปแบบของคลสเตอรอตสาหกรรม

รวมทง United Nations Industrial Development Organization (UNIDO) ไดใหนยามของคลสเตอรในเชงธรกจ ไววา คลสเตอรคอการกระจกตวหรอการรวมกลมของวสาหกจทตงอยในทองถนหรอพนททใกลเคยงกน โดยทวสาหกจในกลม ผลตสนคา (หรอใหบรการ) ทมลกษณะเหมอนกน เกยวของกน หรอ สงเสรมกน จงเผชญกบปญหา อปสรรค โอกาส และการทาทายทางธรกจทคลายกน นอกจากน คลสเตอรยงหมายรวมถง ผใหบรการ (service providers) สถาบนการเงน (financial institutes) สถาบนสนบสนนตางๆ

14

(supporting institutes) และหนวยงานของรฐทเกยวของในทองถน ซงจะชวยสงเสรมการพฒนาของคลสเตอรดวย

สรปไดวา การรวมกลมอตสาหกรรหรอคลสเตอร (Cluster) หมายถง กลมของธรกจและสถาบนทเกยวของมารวมตวดำาเนนกจการทอยในพนทใกลเคยงกน (Geographical Proximity) มความรวมมอ เกอหนน เชอมโยง และเสรมกจการซงกนและกนอยางครบวงจร (Commonality and Complementarity) ทงในแนวตงและแนวนอน โดยความเชอมโยงในแนวตง (Vertical Linkages) เปนความเชอมโยงของผประกอบการธรกจ ตงแตธรกจตนนำาจนถงธรกจปลายนำา และความเชอมโยงแนวนอน (Horizontal Linkages) เปนความเชอมโยงกบอตสาหกรรมสนบสนนตางๆ รวมทงธรกจใหบรการ สมาคมการคา สถาบนการศกษาและฝกอบรม สถาบนวจยและพฒนาตลอดจนหนวยงานภาครฐตางๆ ทเกยวของ เพอบรรลเปาหมายรวมกน คอ การเพมผลตภาพ (Productivity) ซงถอเปนปจจยหลกในการเพมความสามารถในการแขงขนทยงยน (สำานกงานคณะกรรมการพฒนาขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ, 2547 )

2.1.2 องคประกอบการรวมกลมอตสาหกรรมหรอคลสเตอร (Cluster)

การทจะใหคลสเตอรแตละกลมสามารถขบเคลอนไปไดอยางมประสทธภาพและเกดประโยชนแกผทเกยวของ คลสเตอรนนควรมองคประกอบ ดงน

1.ภาคเอกชน : ประกอบไปดวยสมาชกซงดำาเนนธรกจอนเปนแกนหลกของคลสเตอรนน และมความรวมมอจากธรกจอนทเกยวของตงแตตนนำาถงปลายนำา

15

2.สถาบนการเงน : เพอเปนพนฐานดานทรพยากรทน3.สถาบนการศกษา องคกรผใหบรการ และ สถาบนวจย

และพฒนา : เพอการพฒนาและเสรมสรางพนฐานดานทรพยากรมนษยและนวตกรรมของอตสาหกรรม

4.ภาครฐบาล : ใหการสนบสนนและรวมมอผานทาง นโยบาย/มาตรการ/กฎ ระเบยบทเกยวของ

2.1.3 การสรางการรวมกลมอตสาหกรรม

หวใจของการพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรม คอ การสรางความรวมมอบนพนฐานของการแขงขน การรวมกนกำาหนดทศทางและเปาหมาย การกำาหนดกลยทธการพฒนารวมกน รวมทงแลกเปลยนขอมลขาวสารความร ตลอดจนทรพยากรตางๆ ระหวางผทเกยวของในกลมอตสาหกรรม เพอเพมประสทธภาพหรอผลตภาพโดยรวมของการรวมกลมอตสาหกรรม นอกจากน การรวมกลมอตสาหกรรมยงทำาใหเกดการกระจายตวของความรใหม เนองจากเมอผประกอบการรายใดคดคนนวตกรรมใหมๆ ผประกอบการรายอนกสามารถนำามาปรบปรงและพฒนาตอยอดได ซงจะสงเสรมการพฒนาความสามารถในการแขงขนในระบบเศรษฐกจบนฐานของนวตกรรมอกดวย

การสรางการรวมกลมอตสาหกรรมสามารถสรางได 2 วธ คอ (สำานกงานคณะกรรมการพฒนาขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ,2547 )

1. การสรางการรวมกลมอตสาหกรรมจากอตสาหกรรมทมลกษณะเดนในสาขาหรอภาคเศรษฐกจ โดยพจารณาจากความเชอมโยงของอตสาหกรรมหลกกบอตสาหกรรมอนๆ เพอทจะสามารถรวมกนเปนการรวมกลมอตสาหกรรม

16

2. การสรางการรวมกลมอตสาหกรรมจากอตสาหกรรมทมศกยภาพภายในพนท โดยพจารณาเปรยบเทยบความเชอมโยงของอตสาหกรรมระหวางอตสาหกรรมทวไปและอตสาหกรรมทมศกยภาพ ซงอตสาหกรรมทมความเชอมโยงกบอตสาหกรรมอนมากทสดจะสามารถรวมกนจดตงเปนการรวมกลมอตสาหกรรมได

ทง 2 กรณดงกลาวขางตน ในบางอตสาหกรรมอาจมความสมพนธกนอยางไมแทจรง เนองจากการเชอมโยงระหวางทตงของกลมอตสาหกรรมทแขงแรงในพนทเดยวกน ทงนความสมพนธทไมแทจรงสามารถแกไขได โดยใชตารางปจจยการผลต ผลผลต –(Input-Output Tables) ขอกำาหนดทางอตสาหกรรม และองคความรเกยวกบอตสาหกรรม

นอกจากน อตสาหกรรมหนงๆ สามารถเปนสวนหนงของการรวมกลมอตสาหกรรมไดมากกวา 1 เครอขาย อยางไรกตาม การรวมกลมอตสาหกรรมมหลายรปแบบ และอตสาหกรรมบางประเภทเปนทงผจำาหนายวตถดบและผบรโภคของอตสาหกรรมอนอกหลายอตสาหกรรม ซงอตสาหกรรมเหลานเปนอตสาหกรรมสำาคญในทางเศรษฐกจและยงทำาใหเกดความสอดคลองกนระหวางการรวมกลมอตสาหกรรมตางๆ อกดวย

จากการศกษาการพฒนาการของการรวมกลมอตสาหกรรมในประเทศตาง ๆ ของสำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต พบวาการรเรมการรวมกลมอตสาหกรรมอาจเกดได 2 ลกษณะ คอ (สำานกงานคณะกรรมการพฒนาขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ, 2547)

การรเรมจากภาคเอกชน (Private Initiative) ซงเปนลกษณะ Bottom-up Approach โดยธรกจหลกในการรวมกลมอตสาหกรรมมการรวมกลมกนเพอดำาเนนการผลกดนการพฒนา

17

และอาศยสอมวลชนในการประชาสมพนธและสรางความเขาใจทตรงกนและประสานงานในการกำาหนดเปาหมาย แนวทางและกลยทธในการดำาเนนการรวมกน เพอพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรมของตนแลวนำาเสนอใหรฐบาลทราบ และทำาความตกลงเพอรวมดำาเนนการในกจกรรมบางประการตอไป

การรเรมจากภาครฐ (Public Initiative) ซงมลกษณะแบบ Top-down Approach โดยภาครฐเปนผกำาหนดการรวมกลมอตสาหกรรมทจะดำาเนนการสงเสรม และจดการประชมผทเกยวของในอตสาหกรรมนนๆ เพอใหภาคเอกชนทเกยวของมารวมมอกนจดทำาและพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรมของตน และรวมกนกำาหนดเปาหมายการพฒนารวมกนของอตสาหกรรม คาใชจายในการดำาเนนการมาจากภาคเอกชนและภาครฐ และภาครฐทำาหนาทเปนผใหการอำานวยความสะดวกในการดำาเนนงานของภาคเอกชน และตดตามประเมนผลการดำาเนนงานการพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรม

อยางไรกตาม ถงแมการรวมกลมอตสาหกรรมจะมการรเรมมาจากภาคเอกชนหรอภาครฐ ปจจยทสงผลตอการพฒนาความเขมแขงของการรวมกลมอตสาหกรรม ประกอบดวยปจจย 2 ปจจย คอ

ความรวมมอ (Strength of Linkages) หมายถง พฒนาการทเกดขนจากการเชอมโยงรวมมอกนอยางเขมแขงของธรกจทเกยวของในการรวมกลมอตสาหกรรม โดยมการกำาหนดเปาหมายและกลยทธการพฒนารวมกน สถาบนหรอสมาคมการคาของการรวมกลมอตสาหกรรมจะมบทบาทมากในการเปนแกนหลกประสานความรวมมอทงในธรกจตางๆ ทเกยวของในการรวมกลม

18

อตสาหกรรมและระหวางธรกจกบหนวยงานภาครฐและสถาบนวจยการพฒนาตางๆ

ความเกง (Sophistication of Cluster) ซงเปนพฒนาการทเกดจากความสามารถหรอศกยภาพของปจจยพนฐานของประเทศ/อตสาหกรรมทเออหรอสงเสรมการรวมกลมอตสาหกรรม ไมวาจะเปนทางดานบคลากร วทยาศาสตรและเทคโนโลย ปจจยทน โครงสรางพนฐาน วฒนธรรม สถาบนวจยและพฒนา ภาวะตลาด บรบทของการแขงขน ตลอดจนการดำาเนนกลยทธของธรกจตางๆ ทเกยวของในแตละการรวมกลมอตสาหกรรม

นอกจากน สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ไดสรปลกษณะของการพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรมวาม 3 ลกษณะใหญๆ คอ

1. เตบโตดวย ความรวมมอ “ ” คอ ผประกอบการธรกจทเกยวของเหนความสำาคญของการรวมกลม เพอรวมมอกนพฒนาอตสาหกรรมใหเตบโต จงพฒนาจนมความรวมมอทเขมแขง จากนนจงมงรวมมอกนพฒนาปจจยพนฐานตางๆ ทจะสนบสนนใหการรวมกลมอตสาหกรรมม ความเกง และสามารถเตบโตกาวหนาอยาง“ ”มนคงตอไป

2. เตบโตดวย ความเกง“ ” หรอการพฒนาความเขมแขงของปจจยพนฐานสำาหรบการรวมกลมอตสาหกรรมกอน จากนนจงเกดการรวมตวของผประกอบการและเรมเหนความสำาคญของการสรางความรวมมอระหวางกนในดานตางๆ จนทายทสดสามารถนำาพาการรวมกลมอตสาหกรรมไปสความสำาเรจได

19

3. เตบโตทงในดาน ความเกง และ ความรวมมอ “ ” “ ”ไปพรอมๆ กนตลอดชวงเวลาของววฒนาการของการรวมกลมอตสาหกรรม

อยางไรกตาม พฒนาการของการรวมกลมอตสาหกรรมอาจมการปรบเปลยนไปในแตละชวงเวลา โดยอาจมลกษณะผสมผสานกนทง 3 รปแบบทกลาวขางตนและชวงหกเหของพฒนาการกอาจมชวงสน-ยาว ตางกน อาท ชวงการเตบโตดวยความเกงอาจใชระยะเวลายาวนานมาก จนเกดปจจยเรงเราในรปแบบของปญหาตางๆ ททำาใหผประกอบการหนหนาเขาหากนเพอรวมมอกนมากขน

2.1.4 ปจจยแหงความสำาเรจของการพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรม

ปจจยแหงความสำาเรจ (Key Success Factors) ของการพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรมทสำาคญ สรปไดดงน

1. การมความเขาใจรวมกนในทศทางเชงยทธศาสตร (Strategic Direction) ของผทเกยวของในการรวมกลมอตสาหกรรม รวมทงการรวมกนกำาหนดและการยอมรบในกลยทธรวม เพอทจะสรางเสรมความสามารถในการแขงขนของการรวมกลมอตสาหกรรมโดยรวม

2. การมกลมธรกจหลกทเปนผนำาในการรวมกลมของการรวมกลมอตสาหกรรม

3. การมปฏสมพนธอยางแนนแฟนและยงยนระหวางธรกจและผทเกยวของในการรวมกลมอตสาหกรรม ในการแลกเปลยนความร ขอมลขาวสาร รวมทงการตดตามความกาวหนาของการดำาเนนการพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรม

20

4. การมผประสานความรวมมอและบรหารจดการความสมพนธของผทเกยวของทกฝายทอยในการรวมกลมอตสาหกรรม

5. การมทปรกษาหรอผททำาหนาทอำานวยความสะดวกในการรวมกลมหรอการพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรม

6. การแสดงบทบาททเหมาะสมของผทเกยวของทกฝายในการรวมกลมอตสาหกรรม โดยภาครฐทำาหนาทเปนผใหการสนบสนนเชงนโยบายและโครงสรางพนฐานตางๆ เพอสรางบรรยากาศการแขงขนทดของภาคเอกชน ในขณะทเอกชนจะตองมบทบาทในการผลกดนการรวมกลมอตสาหกรรมไปสเปาหมายรวมทกำาหนด สวนภาคสถาบนการศกษา สถาบนวจยและพฒนา และสถาบนเฉพาะทางจะตองเปนแกนหลกในการพฒนาเทคโนโลย นวตกรรมและทกษะความรของบคลากรใหสนบสนนการเตบโตของการรวมกลมอตสาหกรรม

2.1.5 บทบาทของการรวมกลมอตสาหกรรมหรอคลสเตอรทมตอการพฒนา

การรวมกลมอตสาหกรรมมบทบาทตอการพฒนา ดงน

1. ทำาใหสามารถจดหาองคประกอบพเศษสำาหรบการผลตไดงายและมตนทนของการจดหาตำากวาการรวมกลมในรปแบบอน

2. ทำาใหสามารถเขาถงแหลงทรพยากรมนษยทมคณภาพ ประสบการณ และเชยวชาญเฉพาะดานไดงาย

3. การรวมกลมอตสาหกรรมเปนกจกรรมการผลตทเสรมซงกนและกน (Complementarities) ประโยชนและขอไดเปรยบขอนมาจากการรวมกลมอตสาหกรรมเปนระบบทครอบคลมทกดาน และทกขนตอนทเกยวของกบกระบวนการผลต ตลอดจนหวงโซของการเพมมลคา

21

4. ทำาใหผประกอบการอตสาหกรรมสามารถเขาถงขอมลสารสนเทศไดงายเนองจากการรวมกลมอตสาหกรรม ประกอบดวยบรษทผจดซอวตถดบ/ชนสวน สถาบนสนบสนน ทงทเปนสถาบนการศกษาและสถาบนวจยขอมล/สารสนเทศ

5. ทำาใหเกดการพฒนาความสามารถดานนวตกรรม เพราะความใกลชดระหวางผประกอบการตลอดสายการผลตกบลกคา ทำาใหสามารถทราบถงความตองการของลกคาและแนวโนมของความตองการไดเปนอยางด สงสำาคญทตองเนนกคอ ความเชอมโยงระหวางผผลตไดชวยทำาใหกระบวนการสรางนวตกรรมมประสทธภาพสงขน และมการสรางธรกจใหม ภายใตการรวมกลมอตสาหกรรม

6. การแขงขนภายในกลมอตสาหกรรม ทำาใหผประกอบการตองปรบปรงประสทธภาพ และคณภาพของผลตภณฑอยางตอเนอง

7. สงเสรมการเกดและการขยายตวของธรกจใหมๆ ในกลมอตสาหกรรมเนองจากมการจดแบงหนาทการผลตตามความชำานาญของผประกอบการแตละราย สงผลใหเกดความเชยวชาญของแตละบรษทและขนาดของการผลตมแนวโนมขยายตวมากขน

2.2 แนวคดกยวกบวงจรชวตของคลสเตอร

จากการศกษาขอมลเชงลกทสำาคญพบวานโยบายการพฒนาคลสเตอรจะแตกตางกนในแตละขนตอนของวงจรชวตของคลสเตอร (Cluster Life Cycle) ซงอาจจำาแนกได 4 ขนตอน ดงน (ดดแปลงจาก Andersson, Serger, Sorvik, et al., 2004)

1. ขนตอนเรมตน (Agglomeration and Emerging Stage) เปนระยะทมโครงสรางพนฐานการวจยท

22

แขงแกรงหรอการเจรญเตบโตของแรงงานทมความชำานาญหรอทกษะทเฉพาะเจาะจง ซงเปนปจจยพนฐานสำาหรบการสรางคลสเตอร มองคกรธรกจภายในภมภาคและผทมบทบาทในดานตางๆ เรมตนใหความรวมมอกนในการดำาเนนกจกรรมหลก (core activities) และตระหนกถงโอกาสในการรวมมอกนผานความเชอมโยงระหวางกน

2. ขนตอนการพฒนา (Developing Stage) เปนระยะทมผประกอบการทพฒนาขนมาจากองคกรธรกจหลกหรอสถาบนวจย ในฐานะทเปนกลมใหมในกจกรรมเดยวกนหรอทเกยวของทถกดงดดเขามาในภมภาค มความความเชอมโยงทแขงแกรงในการพฒนาในระหวางผมบทบาทสำาคญในคลสเตอร มความรวมมอของสถาบนทเปนทางการหรอไมเปนทางการเกดขนเพอรวมกนสงเสรมกจกรรมของคลสเตอรในภมภาค

3. ขนตอนการเจรญเตบโต (Mature Stage) เปนระยะทมการจดตงองคกรธรกจหรอสถาบนสนบสนน มการสรางความสมพนธทงภายในและภายนอกคลสเตอรอยางเขมแขง มการสรางความยงยนอยางตอเนองโดยการสรางองคกรธรกจใหม การรวมลงทน และการแตกเปนบรษทในเครอ เปนตน

4. ขนตอนการเปลยนแปลง (Transformational Stage) เปนระยะทมการเปลยนแปลงคลสเตอรในดานตางๆ ไดแก ดานตลาด เทคโนโลย และ กระบวนการ เพอการอยรอดคลสเตอรจะตองหลกเลยงภาวะชงกงนและการเสอมสลาย ทงน การเปลยนแปลงอาจจะทำาผานการเปลยนแปลงในผลตภณฑและวธการหรอการสรางคลสเตอรใหมทเนนกจกรรมการผลตอนๆ

23

สถานะอปสงคสถานะปจจยการผลต

อตสาหกรรมทเกยวเนองและสนบสนน

2.3 การวเคราะหความสามารถในการแขงขนของการรวมกลมอตสาหกรรมโดยใชแบบจำาลองระบบเพชร (Diamond Model)

การรวมกลมอตสาหกรรมไมใชเพอเปาหมายในแตละวสาหกจ แตเปนวธการเพอเพมความสามารถในการแขงขนของผทเกยวของทกฝาย การวเคราะหความสามารถในการแขงขนของการรวมกลมอตสาหกรรมจะตองวเคราะหจากคณภาพของปจจยแวดลอมทเออใหวสาหกจตางๆ ในการรวมกลมอตสาหกรรมนนสามารถเพมผลผลตไดอยางตอเนอง

การวเคราะหดงกลาวสามารถอาศยระบบเพชรทเสนอโดย Prof. Porter ซงไดวเคราะหปจจยแวดลอม 4 ดานทมผลกระทบตอการเพมผลผลตของวสาหกจ ไดแก (1) สถานะปจจยการผลต (Factor Conditions) (2) สถานะอปสงค (Demand Conditions) (3) อตสาหกรรมทเกยวเนองและสนบสนน (Related and Supporting Industries) และ (4) ยทธการ โครงสราง และสภาพการแขงขน (Firm Strategy, Structure and Rivalry) โดยความสมพนธของปจจยแวดลอมทง 4 ดานจะมผลสนบสนนซงกนและกน

24

ภาพท 2.1 ความสมพนธของปจจยทมผลตอความสามารถในการแขงขนตามแนวคดระบบเพชร

1.สถานะปจจยการผลต (Factor Conditions)ปจจยการผลตสามารถแบงลำาดบขนไดเปนปจจยการผลต

ทวไป และปจจยการผลตเฉพาะทาง โดยปจจยทวไป หมายถง ระบบถนน แหลงเงนทนประเภทหน บคลากรทสำาเรจการศกษาระดบปรญญาตรหรอตำากวา ทไมจำากดวาตองใชกบอตสาหกรรมใดโดยเฉพาะสำาหรบปจจยเฉพาะทาง หมายถง บคลากรทไดรบการศกษาหรอการฝกอบรมเฉพาะทาง ซงมกเปนบคลากรทมการศกษาในระดบสงกวาปรญญาตร โครงสรางพนฐานสำาหรบจดมงหมายพเศษเฉพาะทาง และวทยาการความรขนสงทใชไดเฉพาะทาง เปนตน ปจจยเฉพาะทางเหลานใชไดเฉพาะบางอตสาหกรรมเทานน

ปจจยทวไปมกเปนบอเกดแหงขอไดเปรยบดานการแขงขนขนตำา ในขณะทปจจยเฉพาะทางมกเปนบอเกดแหงขอไดเปรยบดานการแขงขนขนสง ปจจยเฉพาะทางกอใหเกดนวตกรรมไดมากกวาปจจยทวไป ในการพฒนาความสามารถในการแขงขนหรอขอไดเปรยบดานการแขงขนของประเทศและของวสาหกน ดงนน จงตอง

25

ยกระดบและเพมจำานวนปจจยการผลตอยางไมหยดยง จากปจจยทวไปสปจจยเฉพาะทาง นอกจากนนมาตรฐานในการแบงระหวางปจจยทวไปกบปจจยเฉพาะทางกถกยกสงเรอยๆ ไปพรอมๆ กบความเจรญกาวหนาของประเทศ ปจจยเฉพาะทางสำาหรบปจจบนจะกลายเปนปจจยทวไปในอนาคต

ในบางกรณขอไดเปรยบดานปจจยการผลตกเกดจากขอเสยเปรยบดานปจจยการผลตได ผลกคอจะชวยสรางแรงกดดนใหเกดนวตกรรมเพอแกปญหา สงผลใหเทคโนโลยทมกจะชกนำาไปสขอไดเปรยบทางการแขงขนได ดงนน จงไมใชความอดมสมบรณแหงปจจยการผลต แตเปนความขาดแคลนและแรงกดดนทเปนเหตปจจยทแทจรงของขอไดเปรยบดานการแขงขน ทยงยน อกทงขอเสยเปรยบดานปจจยการผลตนนๆ เกดขนในประเทศนนกอนประเทศอนๆ สงน ทำาใหประเทศนนเปนประเทศแรกทพฒนาขอไดเปรยบดานการแขงขนขนมาเพอแกไขขอเสยเปรยบดานปจจยการผลต

2.สถานะอปสงค (Demand Conditions)อปสงคในประเทศมผลตอรปแบบทบรษทตางๆ มองและ

ตอบสนองความตองการของผซอ ประเทศจะมขอไดเปรยบดานการแขงขนในอตสาหกรรมหรอสวนของอตสาหกรรมทอปสงคในประเทศมรปแบบแหงความตองการของผซอทชดเจนกวาหรอกอนประเทศอน นอกจากนน ประเทศจะมขอไดเปรยบดานการแขงขนในอตสาหกรรมหรอสวนของอตสาหกรรมทผซอในประเทศกดดนใหวสาหกจตางๆ ในประเทศมนวตกรรมเรวกวา เพอใหไดขอไดเปรยบทางดานการแขงขนสงกวาประเทศอน ขอแตกตางระหวางลกษณะของอปสงคในประเทศของประเทศตางๆ จะกอใหเกดความแตกตางระหวางประเทศในดานขอไดเปรยบดานการแขงขนของประเทศ ดง

26

นนสามารถแสดงใหเหนถงความสำาคญของการอยใกลกบผซอรายทสำาคญตอการเสรมสรางรกษาขอไดเปรยบดานการแขงขนของวสาหกจและของประเทศ อปสงคในประเทศมลกษณะ 3 ขอ ทมความสำาคญตอการเสรมสรางและรกษาขอไดเปรยบทางการแขงขนของประเทศ คอ

2.1 สวนผสมของอปสงคในประเทศในอตสาหกรรมเดยวกน ตลาดบางสวนมอปสงคในประเทศทคลายคลงกบตลาดโลก ในขณะทตลาดบางสวนในประเทศกมทแตกตางจากตลาดโลกมาก วสาหกจหรอผประกอบการผลตจงมกจะมขอไดเปรยบดานการแขงขนระหวางประเทศในตลาดสวนทคลายคลงกบอปสงคโลก ถาตลาดสวนนนเปนสวนทมความสำาคญมากตอตลาดในประเทศของอตสาหกรรม และมความสำาคญมากกวาตลาดสวนเดยวกนของอตสาหกรรมนนในประเทศอน

2.2 ผซอทรจรง ผซอทรจรงในสนคาหรอบรการใดกจะตงมาตรฐานไวสงเวลาเลอกซอสนคาหรอบรการนน ซงเทากบเปนแรงกดดนใหวสาหกจตองพฒนาขอไดเปรยบดานการแขงขน ดงนนประเทศจะมขอไดเปรยบดานการแขงขนในอตสาหกรรมทมผซอในประเทศทรจรงกวาผซอในตางประเทศ คำาวาผซอในทนหมายถงทงผอปโภคบรโภค ชองทางการจดจำาหนาย หรอผซอทเปนบรษท สถาบน องคกร และโรงงานตางๆ

2.3 อปสงคในประเทศเกดขนกอนประเทศอน อตสาหกรรมทเกดขนเพอตอบสนองอปสงคในประเทศจะไดเปรยบดานการแขงขนระหวางประเทศ ถาอปสงคตอสนคาหรอบรการนนเกดขนในประเทศนนกอนประเทศอน ในบางกรณผซอในประเทศทร จรงกวาผซอในตางประเทศกอาจกอใหเกดอปสงคในประเทศลวงหนาและลำาหนาอปสงคในตางประเทศ ในทางตรงกนขามถาอปสงคใน

27

ประเทศเกดขนแลวกเกดขนเฉพาะในประเทศนน โดยไมกลายเปนอปสงคสากล อตสาหกรรมในประเทศสำาหรบอปสงคนนกจะเสยเปรยบดานการแขงขนระหวางประเทศหรอถาอปสงคในประเทศตอบสนองอยางลาชาตอความตองการใหมทเปนสากล ประเทศนนกจะเสยเปรยบดานการแขงขนระหวางประเทศในอตสาหกรรมนน

ทงน ขนาดของอปสงคในประเทศมความสำาคญมาก คอ ตลาดใหญมโอกาสสงกวาตลาดเลกทจะลดตนทนตอหนวยทเกดจากการผลตครงละมากๆ (Economies of Scale) หรอทจะลดตนทนตอหนวยทเกดจากการสะสมความชำานาญทไดจากการผลตหลายๆ ครง (Learning Curve) แตขนาดของอปสงคในประเทศอาจไมสำาคญในบางกรณ ถาประเทศเลกทอปสงคในประเทศมขนาดเลกเกนไป อาจเพมขนาดของอปสงคดวยการสงออก อยางไรกตาม ตลาดใหญมความสำาคญและจะไมชวยสงเสรมใหเกดขอไดเปรยบดานการแขงขนของประเทศ ถาขาดซงลกษณะทดของอปสงคในประเทศ

3. อตสาหกรรมทเกยวเนองและสนบสนน (Related and Supporting Industries)

การทประเทศมอตสาหกรรมทเกยวเนองและสนบสนนทมขอไดเปรยบดานการแขงขนระหวางประเทศมประโยชนในการกอใหเกดขอไดเปรยบทางการแขงขนระหวางประเทศของอตสาหกรรมทเกยวเนองและสนบสนนนนมความเกยวเนองดานการผลตอย ทงนมาจากสาเหตปจจย 3 ประการ ไดแก

3.1 ชองทางทรวดเรว มประสทธภาพ และบางครงมสทธพเศษมากกวาผอนในตางประเทศ ในการเขาถงวตถดบหรอชนสวนทดทสด

3.2 ความรวมมอกนอยตลอดเวลาระหวางวสาหกจผใชกบวสาหกจผผลตวตถดบ ชนสวน หรอเครองจกร

28

3.3 ความรวมมอกนอยตลอดเวลาในกระบวนการนวตกรรม และกระบวนการยกระดบและเพมจำานวนบอเกดแหงขอไดเปรยบดานการแขงขนในระบบคณคาโลกของทงวสาหกจและซพพลายเออร การททงสองฝายรวมมอกนแกปญหาหรอแลกเปลยนการวจยและพฒนาระหวางกน จะนำาไปสผลลพธทมประสทธภาพและประสทธผลมากขนไดอยางรวดเรวขน

ประเทศใดประเทศหนงไมจำาเปนตองมขอไดเปรยบทางการแขงขนครบ สำาหรบทกอตสาหกรรมสนบสนนของอตสาหกรรมหนง เพอทำาใหอตสาหกรรมนนมขอไดเปรยบดานการแขงขน วตถดบหรอชนสวนทสามารถซอหามาไดจากตางประเทศจะไมสำาคญมากนกตอขอไดเปรยบดานการแขงขนของประเทศ และถาอตสาหกรรมสนบสนนอตสาหกรรมหนงตงอยในประเทศเดยวกน จะมโอกาสสงทจะประสบความสำาเรจระหวางประเทศในอตสาหกรรมนน และมความไดเปรยบทางการแขงขนระหวางประเทศกบอตสาหกรรมทลวนเปนอตสาหกรรมสนบสนนตออตสาหกรรมนนในประเทศอนๆ

4. ยทธการ โครงสราง และสภาพการแขงขน (Firm Strategy, Structure and

Rivalry)ประเทศมกจะประสบความสำาเรจระหวางประเทศใน

อตสาหกรรมทมบอเกดแหงขอไดเปรยบดานการแขงขนทสอดคลองกบระบบจดการ อนหมายถงการเลอกใชยทธการและโครงสรางของบรษททสะทอนลกษณะเฉพาะทางนวตกรรมของประเทศนน เชน ประเทศเยอรมนมพนฐานทางเทคโนโลยระดบสง ชกนำาสการผลตสนคาทตองใชเทคโนโลยมากเปนพเศษ หรอสนคาทตองอาศยการผลตทแมนยำาสงมาก จงประสบความสำาเรจในอตสาหกรรมรถยนต เคม เครองจกรทสลบซบซอน เปนตน

29

สวนสภาพการแขงขนระหวางประเทศจะเปนตวกำาหนดตวหนงในระบบเพชร โดยการแขงขนทรนแรงของอตสาหกรรมในประเทศ จะทำาใหอตสาหกรรมนนประสบความสำาเรจระหวางประเทศในระดบทสงมาก เนองจากจะเกดแรงกดดนระหวางกนใหมการพฒนานวตกรรม ซงการแขงขนในประเทศทเขมขน มกจะกดดนใหเกดการสงออก เพอแสวงหาตลาดเพมเตมหรอเพอกอใหเกดความไดเปรยบดานตนทนทลดลงเมอมการผลตครงละมากๆ

กระบวนการแขงขนขางตนจะทวคณประโยชนขนอกมาก ถาผแขงขนในอตสาหกรรมเดยวกนไมอยกระจดกระจายทวประเทศ แตกระจกตวอยในบรเวณหรอเมองเดยวกน และการเปดตลาดในประเทศโดยไมกดกนการนำาเขาอยางสมบรณ อาจทดแทนการขาดแคลนสภาพการแขงขนในประเทศทเขมขนไดบาง สำาหรบประเทศเลกๆ และจำานวนผแขงขนเพยงอยางเดยวไมกอใหเกดประโยชน จดสำาคญคอ คณภาพของการแขงขนตองเขมขนดวย เพราะสภาพการแขงขนในประเทศทเขมขนถอไดวาเปนทรพยากรทลำาคาของประเทศ

นอกจากตวกำาหนดทงสในระบบเพชรแลว ยงมปจจยภายนอกทมบทบาทตอปจจยทมผลตอความสามารถในการแขงขนของประเทศอก 2 ประการ คอ

เหตสดวสย หมายถง การเปลยนแปลงครงสำาคญทอยนอกเหนอการควบคมของวสาหกจตางๆ ในอตสาหกรรม เชน สงประดษฐใหม การเปลยนแปลงเทคโนโลยครงสำาคญ (เทคโนโลยสารสนเทศ เทคโนโลยชวภาพ ไมโครอเลกทรอนกส ฯลฯ) การเปลยนแปลงทางราคาปจจยการผลตทสำาคญ (วกฤตการณนำามน ฯลฯ) การเปลยนแปลงทางตลาดการเงนโลกหรออตราแลกเปลยนครงสำาคญ การเพมสงขนมากอยางกะทนหนของอปสงคโลกหรอ

30

อปสงคในแถบหนงของโลก การตดสนใจทางการเมองโดยรฐบาลประเทศอน สงคราม และปญหาภยธรรมชาต เปนตน

เหตสดวสยมความสำาคญตอการกำาหนดขอไดเปรยบทางการแขงขนของประเทศ เพราะเหตสดวสย กอใหเกดการเปลยนแปลงในโครงสรางอตสาหกรรมในระบบเพชรหรอในปจจยทมผลตอความไดเปรยบทางการแขงขนของอตสาหกรรม เหตสดวสยอาจลบลางขอไดเปรยบดานการแขงขนของผแขงขนรายเดม จงเกดชองวางทผแขงขนรายใหมสามารถเอาชนะผแขงขนรายเดมได ในขณะทเหตสดวสยกอใหเกดการเปลยนแปลงในโครงสรางอตสาหกรรมในระบบเพชรหรอในปจจยทกำาหนดความไดเปรยบดานการแขงขนของอตสาหกรรมของประเทศทจะประสบความสำาเรจในการใชประโยชนจากการเปลยนแปลงนน กคอประเทศทมระบบเพชรทสอดคลองกบการเปลยนแปลงนน

รฐบาล เปนสถาบนทมผลตอและพรอมๆ กบไดรบผลจากตวกำาหนดทงสทงทเปนผลทางบวกและผลทางลบ ดงเชน ปจจยการผลตในประเทศไดรบผลกระทบจากนโยบายรฐดานตลาดหลกทรพย ดานการศกษา ดานเงนชวยเหลอจากรฐบาล เปนตน อปสงคในประเทศไดรบผลกระทบจากนโยบายรฐบาลดานมาตรฐานสนคา และดานอนๆ ทเกยวของกบความตองการของผซอ ผบรโภค รวมทงรฐบาลยงเปนผซอรายใหญของสนคาและบรการหลายๆ ชนด อตสาหกรรมสนบสนนและเกยวเนองในประเทศ ไดรบผลกระทบจากนโยบายรฐบาลดานการโฆษณาและดานอนๆ ยทธการ โครงสราง และสภาพการแขงขนในประเทศของวสาหกจ ไดรบผลกระทบจากนโยบายรฐดานภาษ และดานปองกนการผกขาด เปนตน

รฐบาลสามารถสงเสรมหรอขดขวางการเสรมสรางรกษาขอไดเปรยบดานการแขงขนของประเทศ แตรฐบาลไมมความสามารถท

31

รฐบาล

เหตสดวสยยทธการ โครงสราง และสภาพการแขงขน

สถานะอปสงคสถานะปจจยการผลต

อตสาหกรรมทเกยวเนองและสนบสนน

จะสรางขอไดเปรยบดานการแขงขนของประเทศไดเองโดยตรง การสรางขอไดเปรยบดานการแขงขนของประเทศเปนบทบาทของภาคธรกจเอกชน

การวเคราะหความสามารถในการแขงขนของการรวมกลมอตสาหกรรม โดยพจารณาทง ปจจยภายในและภายนอก ตามระบบเพชรทสมบรณ แสดงดงภาพท 2.2

หมายถง ความสมพนธระหวางปจจยตวกำาหนดความสำาเรจความ ไดเปรยบเชงการแขงขน หมายถง ความสมพนธของปจจยภายนอกกบปจจยตวกำาหนด ความสำาเรจความไดเปรยบเชงการแขงขน

ภาพท 2.2 ระบบเพชรทสมบรณ

32

ทมา : Michael E. Porter, The Competitive Advantage of Nation(p.127), 1990

2.4 วรรณกรรมปรทศน

เบญจพล มเงน ( 2551) ศกษาวจยเรอง คลสเตอรอตสาหกรรม : การไดมาซงความไดเปรยบเชงการแขงขนขององคการธรกจจากการรวมกลมคลสเตอรอตสาหกรรมสงทอ ทำาการศกษาคณลกษณะ รปแบบ โครงสรางและววฒนาการของคลสเตอรอตสาหกรรมสงทอในประเทศไทย อทธพลของปจจยทมผลตอการไดมาซงความไดเปรยบเชงการแขงขนของกลม คลสเตอรอตสาหกรรมสงทอ และรายไดจกาการขายสนคาหลงการเขารวมกลมคลสเตอร งานวจยนเปนการผสมผสานกนระหวางการวจยเชงปรมาณและการวจยเชงคณภาพ ใชเทคนควเคราะห สถตพรรณนา ( descriptive ) เทคนควเคราะหปจจย ( factor analysis) เทคนควเคราะหเสนทาง (path analysis) การศกษาใชหนวยวเคราะหระดบองคกรกลมประชากร และตวอยางทใชในการศกษาเปนองคการธรกจเครอขายกลมคลสเตอรอตสาหกรรมสงทอในประเทศไทย จำานวนทงสน 80 ตวอยาง

จากผลการวจยสรปไดวา ความไดเปรยบเชงการแขงขนของการรวมกลมคลสเตอรสงทอ เกดขนเมอมทรพยากรทคณลกษณะพเศษเหนอคแขงขน ความสามารถในการประสานการใชทรพยากร ความแตกตางในสนคาหรอบรการ และการไดเปรยบดานตนทน รวมทงการสนบสนนและการสงเสรมจากรฐบาลอยางตอเนอง

นฤมล คงทน (2549 ) ไดทำาการศกษาวจยเรอง การพฒนาการรวมกลมเปนเครอขายวสาหกจ (คลสเตอร) เพอเพมขดความสามารถในการแขงขน : กรณศกษา : คลสเตอรแปรรปขาว

33

จงหวดพษณโลก ทำาการศกษาและวเคราะหสถานภาพของคลสเตอรแปรรปขาวในพนทจงหวดพษณโลกเพอดความเชอมโยงของกจกรรมทมอยของธรกจทเกยวของ ตงแตตนนำาจนถงปลายนำา และวเคราะหขดความสามารถในการแขงขนของคลสเตอรแปรรปขาวจงหวดพษณโลก เพอนำาไปสขอเสนอแนะการกำาหนดทศทาง เปาหมายและยทธศาสตรการพฒนาขดความสามารถในการแขงขนของคลสเตอรแปรรปขาวทชดเจน

จากผลการวจยสรปไดวาปจจยทสงผลกระทบตอขดความสามารถในการแขงขนของคลสเตอรแปรรปขาวจงหวดพษณโลก ไดแก เกษตรกรใชเมลดพนธเกา คณภาพดนขาดความสมบรณ แรงงานทมความรมนอย งานวจยและพฒนาเกยวกบขาวถกนำาไปใชประโยชนนอย ขาดการเชอมโยงและการรวมกลมเพอสรางความเขมแขง สถาบนการศกษามความเชอมโยงกบอตสาหกรรมนอย สวนปจจยทเออประโยชนตอขดความสามารถในการแขงขนของคลสเตอรแปรรปขาวจงหวดพษณโลก ไดแก การมความเหมาะสมของสภาพภมศาสตรและใชวตถดบขาวในจงหวดเปนหลก มวตถดบปรมาณเพยงพอและมตลอดป มอตสาหกรรมการพฒนาเทคโนโลยและผลตเครองจกรกลการเกษตรในพนท มความเชอมโยงและเกอหนนกบธรกจการขนสงและภาครฐมนโบบายแผนปรบโครงสรางขาว

จะเหนไดวางานวจยดงกลาวเปนการศกษา คลสเตอรอตสาหกรรม : การไดมาซงความไดเปรยบเชงการแขงขนขององคการธรกจจากการรวมกลมคลสเตอรอตสาหกรรมสงทอ ซงเปนภาคอตสาหกรรมสงทอและเครองนงหม สวนการศกษาและวเคราะหสถานภาพและขดความสามารถในการแขงขนของคลสเตอรแปรรปขาวในพนทจงหวดพษณโลก ซงเปนภาคอตสาหกรรมการเกษตร นน งานวจยทกลาวมาขางตน แตกตางจากงานศกษาวจยฉบบนเนองจากงานวจยไดศกษาปจจยทมผลตอการเพมขดความสามารถ

34

ในการแขงขนของกลมคลสเตอรบรรจภณฑโลหะ กรงเทพฯและ

ปรมณฑล ซงเปนภาคอตสาหกรรมโลหะ เนองดวยการพฒนาการรวมกลมอตสาหกรรมในรปแบบคลสเตอรนน อตสาหกรรมทมความแตกตางกนกจะมปจจยและตวแปรในการเพมขดความสามารถในการแขงขนทตางกน โดยผลจากการศกษากจะไดอาจจะมผลลพธและขอเสนอแนะทแตกตางกน

35