พระสงฆ์ในฐานะผู้เปล่ียนแปลง...

MFU Connexion, 7(2) || page 48

พระสงฆในฐานะผเปลยนแปลงสงคมภาคเหนอตอนบนยคหลง ครบาเจาศรวชยจนถง พ.ศ. 2560

Buddhist Monks in the Upper-northern Thailand as Social Change Agents in the Post-Kruba Srivichai Period-2017

ฉลองรฐ เจรญศร1 Chalongrat Charoensri

Received May 30, 2018 Revised June 16, 2018

Accepted July 18, 2018

บทคดยอ การวจยนมงวเคราะหบทบาทของพระสงฆรปส าคญของภาคเหนอตอนบน

นบตงแตชวงหลงจากทพระครบาเจาศรวชยถงแกมรณภาพจนถงปจจบน โดยเนนการวจยเอกสาร ผลการวจยพบวาบทบาททส าคญประกอบดวย (1) การเปลยนแปลงทางวฒนธรรมเพอกลบไปเชดชความรงเรองของวฒนธรรมลานนา (2) การพฒนาทรพยากรมนษย (3) การปกปองทรพยากรธรรมชาต (4) การสาธารณกศลสงเคราะห และ (5) การพฒนาวดในฐานะท เปนสวนหนงของการสนบสนนการทองเทยว เชงจตวญญาณ โดยเครองมอทส าคญทพระสงฆเหลานนใช ไดแก การใชสถานะหรอความรเฉพาะทางของตนเองทชวยสรางเครอขายการพฒนาทเขมแขง โครงสรางพนฐานดานการพฒนาทมอยแลว การกอตงองคกรการพฒนาทสามารถด าเนนการไดอยางคลองตว และการสอสารกบสงคมอยางเพยงพอ ขณะทปจจยทกระทบตอความส าเรจของพระสงฆเหลานน ไดแก การยดตดกบตวบคคลและการขาดแคลน

1 School of Liberal Arts, Mae Fah Luang University, Chiang Rai, Thailand,

e-mail: [email protected]


ทายาท ความไมสมพนธกนระหวางแนวทางการเปลยนแปลงกบกลมเปาหมาย และบทบาทของผมอทธพลในพนท

ค าส าคญ: พระสงฆ / พระนกพฒนา / ผน าการเปลยนแปลง / ยคหลงครบาเจาศรวชยพ.ศ. 2560

Abstract This research aimed to analyze the role of important Buddhist monks of the

upper-northern Thailand after the revered Kruba Srivichai passed away in driving social change through socially-engaged working through documentary research. According to the research, Buddhist monks perform different roles in: (1) Lanna culture and identity promotion; (2) human resource development; (3) natural resource and environment protection; (4) charity social work; and (5) temple development as a part of spiritual tourism promotion. Important instruments applied for driving change consist of the use of personal status and specialized knowledge which provide them a strong development network, the use of existing development infrastructure, the establishment of their own development agency, and the adequate communication with the society while the factors affecting the role are cult of personality and lack of mission care-taker, irrelevance between course for change and target groups and, the local influential leader’s role.

Keywords: Buddhist monks / Development monks / Change agent / Post-Kruba Srivichai period-2017


บทน า รฐกบศาสนา เปนสถาบนทางสงคมทมความเกยวพนกนมาอยางยาวนานในทก

สงคมของแตละประเทศ ทงในลกษณะทรฐหรอระบบการปกครองเปนสงจดการศาสนา และศาสนาเปนสงทมอทธพลตอพฤตกรรมของรฐและพลเมอง เมอมนษยเปนสมาชกของสงคม ความเปนพลเมองและความเปนศาสนกชนกยอมเกดขนไปพรอมกน หลกธรรมในศาสนาและธรรมวทยา หรอขอพงปฏบตแหงความเปนพลเมองกลายเปนสงทประสานสอดคลองกนเพอสรางพนธะระหวางปจเจกบคคลตอสงคมอยาง แนนแฟนผานประเพณ พ ธกรรม และส งสรางสรรคในชวตประจ าวน เชน สถาปตยกรรมของรฐ การวางผงเมอง กระทงหลกธรรมค าสอนในศาสนาไดถกอนวตมาเปนกฎหมาย แมในการวพากษวจารณเกยวกบบทบาทของศาสนาทมตอรฐในชวงเวลาตางๆ (Pasutarnchat, 2010, pp. 56-61) รวมทงวพากษการเสนอใหแยก การปกครองของรฐกบศาสนาออกจากกนในยคปจจบนเพอใหศาสนาไดท าหนาทอยางทควรจะเปน ไมใชท าหนาทเปนสอใหกบอ านาจรฐในการปกครองประชาชนพลเมองของตน และมสถานะทอยเหนอการตรวจสอบจากสงคม (A Day Bulletin Editorial Board, 2013) ยอมเปนสงทยนยนความเกยวพนระหวางสถาบนทงสองไดเปนอยางด

แมพทธศาสนาในประเทศไทยจะไมไดมอทธพลเหนอระบบเศรษฐกจการเมองของประเทศ แตกนบวามความสมพนธกนในระดบทองคกรศาสนาและศาสนบคคลไดรบผลกระทบจากความเปลยนแปลงของสงคมในมตตางๆ และขณะเดยวกนกสามารถกอใหเกดพลงการเปลยนแปลงทางสงคมขนได ในลกษณะของผมบารม สถานภาพของพระสงฆในสงคมไทยจงเปนผน าทางสงคมในมตของจตวญญาณ และมอยหลายครงในประวตศาสตรทพระสงฆในพทธศาสนาใชสถานะผน าทางสงคมของตนเองน ามวลชนเพอการเปลยนแปลงทางการเมองในลกษณะของขบวนการผมบญ หรอตนบญ เชน ตนบญนายาง แหงเมองล าปาง ตอตานเจาเมองล าพนทมาขดรดภาษ พระภกษวดชมภ เมองล าปางทชวยหนานทพยชางในการตอสกบพมา และเจาขหด พระภกษวดดวงด เมองเชยงใหม ทลาสกขาบทออกมาครองเมองเชยงใหม (Ongsakul, 2001,


p. 250) สงตางๆ เหลานลวนเกดขนในสภาวะทบานเมองไมเปนปกต การน าของพระสงฆในบางพนทในอดตจงกลายเปนการแสดงบทบาทในทางทคนทวไปในสภาวะปกตคาดไมถง

ในสถานการณปจจบน แมวารฐบาลตางๆ ในประเทศไทยจะมนโยบายการพฒนาเศรษฐกจและสงคมอยางตอเนองกตาม แตการพฒนาของรฐนนกยงมลกษณะกระจกตว หรอกระจายตวออกอยางคอยเปนคอยไป และตอบสนองความตองการของประชาชนไดเปนบางสวนเทานน กจกรรมขององคการทางศาสนากลบมสวนส าคญในการพฒนาความเปนอย และการแกปญหาของสงคมซงใกลชดกบประชาชนถงระดบจตวญญาณ ซงเปนพนททองคกรของรฐเขาไปไมถง บทบาทของผน าศาสนาอยางพระสงฆจงมความส าคญมากในสงคมไทย มพระสงฆจ านวนมากทเปนศนยกลางในการระดมทนเพอจดท าโครงสรางพนฐานแกประชาชนในพนทหางไกล หรอพนทซงมประชากรหนาแนนและบรการของรฐมไมเพยงพอตอความตองการ ผานการทอดกฐน ทอดผาปา และการรบบรจาคทวไป รวมถงการจ าหนายวตถมงคลตางๆ บางกรณสามารถด าเนนการไดทงโครงการโดยไมตองพงเงนงบประมาณจากรฐบาล

กจกรรมทางเศรษฐกจและสงคมวฒนธรรมของพระสงฆมกปรากฏในดานการระดมทรพยากร และจ าแนกแจกจายทรพยากร รวมถงการพฒนาชมชน นอกเหนอจากภารกจหลกในเรองของการพฒนาความเปนมนษยและเปนทพงทางใจของชาวพทธทเรมรสกไมมนคงในชวตและชะตากรรมของตนเองภายใตกระแสทนนยมและบรโภคนยม พระสงฆและองคกรทางศาสนากยงปรบตวเขาใกลกระแสความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมมากขน ทงในมตของการชแนะใหพทธศาสนกชนน าพาตนเองออกจากทนนยม-บรโภคนยม ตลอดจนการทวนกระแสกลบไปหาการใชชวตทแนบสนทกบธรรมชาตมากขน ในขณะเดยวกนกยงคงมพระสงฆและวดในพทธศาสนาบางกลมเลอกทจะโดยสารไปกบกระแสทนนยม-บรโภคนยม โดยการเนนการพฒนาศาสนสถานใหสวยงามและม “พนทของการเคารพสกการะตามก าลงศรทธา” ทกวางขวางและหลากหลายมากพอกบจรตของผคนทหนหนาเขาหาศาสนาดวยเหตผลทางเศรษฐกจ


และปญหาสวนตวทเกดจากการใชชวตในสภาพสงคมปจจบน พระสงฆและวดทเลอกแนวทางนมกเนนย าศรทธาในบญกศล ความหวงใน “ความสขเบองหนา” คอสวรรค นพพานอนเปนสคต และความกลวใน “ความทกขเบองหนา” ไดแก นรกภม เปตวสย และเดรจฉานภม อนเปนทคต เปนอบายน าคนเขาสการปฏบตในศาสนา โดยมการสรางสรรคขนใหเหนเปนวตถหรอเปนรปธรรม สงเหลานสามารถเกดขนไดเพราะมพระสงฆซงเปนผน าทมแนวคดชดเจน เปนทเคารพศรทธาของพทธศาสนกชนในวงกวางซงเปนเครอขายทรพยากรส าคญในการพฒนาวด (Anderson, 2009, pp. 11-39) นอกจากน ยงมการสรางวตถมงคลรปแบบตางๆ ขนเพอแจกจายแกผศรทธาเปนทระลกในการบรจาคทรพยในกจการของวด เปนวธการระดมทรพยากรทไดผลมากและแพรขยายไปสวดอนๆ อยางรวดเรว การกอสรางวดและวตถมงคลเพอการระดมทนน เองไดกลายเปนปจจยสวนหนงทซอนอยในเกณฑการพจารณาความดความชอบเพอตงหรอเลอนสมณศกดแกพระสงฆในปจจบน นอกเหนอไปจากคณวเศษดานความรหรอภม ธรรมของพระสงฆ รปนนๆ และความสามารถในการพฒนาสงคม (Prakitnonthakan, 2009, pp. 67-78)

อยางไรกตาม พระสงฆและศาสนาเปนสถาบนทางสงคมทมพลวต สมพนธกบการเปลยนแปลงการปกครอง การขยายตวของเศรษฐกจระบบตลาดและภาคอตสาหกรรม การขยายตวของชมชน การเปลยนแปลงของสงแวดลอม ฯลฯ ภายใตบรบทดงกลาว องคกรและบคลากรทางศาสนาควรมการทบทวนปรบเปลยนบทบาทใหมความสอดคลองกบสถานการณ เพอใหศาสนายงคงมสถานะทพง หรอสามารถใหความหวงแกปจเจกชนตามทสงคมคาดหวงได

วตถประสงคของการวจย ผ วจยสนใจศกษาบทบาทการเปนผ น าการเปลยนแปลงสงคมของพระสงฆใน

ภาคเหนอตอนบน ภายหลงจากการมรณภาพของครบาเจาศรวชย ซงเปนผน าทางวฒนธรรมและจตวญญาณทยงใหญของภาคเหนอโดยก าหนดวตถประสงคไวคอ


เพอวเคราะหบทบาทเครองมอททานเหลานนใชประโยชนในการด าเนนการ ในการผลกดนการเปลยนแปลงทางสงคม ตลอดจนปจจยทกระทบตอความส าเรจของการแสดงบทบาทน านน

วธด าเนนการศกษาหรออปกรณ และวธวจยหรอระเบยบวธวจย 1. ขอบเขตของการวจย การวจยตามหวขอนเปนการศกษาวจยเชงคณภาพซงมลกษณะเปนการศกษา

รายละเอยดของปรากฏการณทงในภาพรวม และการศกษารายกรณ มงท าความเขาใจในปรากฏการณทเกดขนอยางลกซงโดยอธบายขอเทจจรงผานมมมองแบบองครวมเพอใหเกดความคดรวบยอดทน าไปสขอสรปเชงแนวคดทฤษฎทสามารถอธบายปรากฏการณอนทมคณลกษณะคลายคลงกนในอนาคตได หลงจากครบาเจาศรวชยมรณภาพใน พ.ศ.2481 (หรอ พ.ศ.2482 ตามการนบปฏทนแบบปจจบน) จนถงพ.ศ.2560 ซงในชวงระยะเวลาดงกลาว รฐบาลมบทบาทในการสรางประเทศไทยทเปน เนอเดยวกนทงในเชงกายภาพผานโครงการกอสรางเสนทางคมนาคมและจดใหมสวนราชการลงไปปฏบตงานทวประเทศ เชงเศรษฐกจผานแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตและนโยบายการพฒนาทมลกษณะรวมศนย ตลอดจนในเชงสงคมวฒนธรรมผานระบบการศกษาและการจดระเบยบคณะสงฆใหอยในอ านาจบงคบบญชาของสวนกลาง การท าความเขาใจกบบทบาททหลากหลายของพระสงฆในชวงเวลาทไมมผน าเชงบารมทยงใหญอยางครบาเจาศรวชย โดยเปนเพยงผน าเชงประเพณทมมณฑลแหงอ านาจทจ ากดลงมาแตกตางกนตามฐานศรทธาของศษยานศษย และอ านาจการปกครอง ท าใหสามารถเขาใจความเปลยนแปลงในสงคมทองถนและการตอรองของผคนในทองถนทแตกตางกนได

2. ประชากรในการวจย การวจยนมไดเกบขอมลจากพระสงฆทกรป หากแตเปนการก าหนดตวอยางแบบ

เจาะจง (Purposive Sampling) รวม 23 รป ประกอบดวยกลมพระสงฆในเขต


ภาคเหนอตอนบน 8 จงหวด ไดแก เชยงราย เชยงใหม นาน แพร พะเยา แมฮองสอน ล าปาง และล าพน ทงทเปนผมภมล าเนาเดมอยในพนท และผทมไดมภมล าเนาเดมในพนทหรอเปนเพยงผมสงกดอยในวดในพนท โดยคดเลอกพระสงฆทเปนผ น าการเปลยนแปลงซงมชอเสยงเปนทรจกในสงคมตงแต พ.ศ.2548-2560 จ าแนกไดตามคณลกษณะเปน 5 กลม ไดแก (1) พระสงฆแนวประเพณของภาคเหนอตอนบน (2) พระสงฆาธการซงท าหนาทบรหารในระบบการปกครองคณะสงฆ (3) พระสงฆนกพฒนา (4) คณะสงฆฝายธรรมยตกนกาย และ (5) วงศพระปากรรมฐาน

3. แนวคดทใชเปนแนวทางในการศกษาและกรอบการวเคราะหขอมล แนวคดหลกทใชเปนกรอบแนวคดของการวจย ไดแก แนวคดเรองผ น าการ

เปลยนแปลง (Change Agent) อนเปนแนวคดวาดวยผทผลกดนการเปลยนแปลงในทางทดขนใหเกดขนกบสงคมทตนเองอาศยอยเนองจากตระหนกถงประเดนปญหาทตนเองและสมาชกอนในสงคมก าลงเผชญหนาอย ซงผ น าการเปลยนแปลงนนอาจเปนไดทงบคคล กลมบคคลหรอขบวนการ และแมกระทงสงทไมมชวตอยางเทคโนโลย หรอเทคนควธการใหมทเกดขน หรอถกน าเขาไปสรางความเปลยนแปลงในสงคมหรอในชมชน ซงในการวจยเรองนใหความส าคญตอตวบคคลเปนหลก

ผน าเปนปรากฏการณปกตของบคคลทมสภาวะเหนอผอนโดยมความสามารถทจะท าใหผอนปฏบตตาม ตลอดจนเปลยนความคด ความเชอ พฤตกรรมตางๆ ของผคนในสงคมได ซงผน านนสามารถแบงอยางงายได 2 รปแบบ ไดแก ผน าแบบชนชนน านยม (Elitist Model) ทเนนการอธบายความสามารถ และคณวเศษสวนบคคลทเปนเครองมอในการน าของผน านนๆ ทน าไปสการน าผอน และผน าแบบพหนยม (Pluralist Model) ทเนนการอธบายกระบวนการกลมและการแลกเปลยนผลประโยชนกนเพอบรรลเปาหมาย ไมวาจะเปนแบบใดกตาม ภาวะผน าหรอคณลกษณะของผน าลวนแลวแตมผลกระทบตอองคการทางสงคมทงสน (Boonsuaykwan, 2014, pp. 89-102) Westley et al. (2013) เสนอการทบทวนคณลกษณะส าคญของผน าการเปลยนแปลงวามอยหลายประการ ไดแก เปนผมทกษะในการสรางการเรยนรและการใชประโยชน


องคความร มความสามารถกระตนผ รบการเปลยนแปลงใหสามารถก าหนดวสยทศนของตนเองได สามารถพฒนาเครอขายทางสงคมและท าใหเกดความไววางใจระหวางสมาชกของเครอขายได เปนผทสามารถผลกดนการคดคนนวตกรรมทางสงคมส าหรบการแกไขปญหาได สามารถชวยใหผ รบการเปลยนแปลงมขดความสามารถและความตองการทจะฉวยใชโอกาสในการพฒนาทจะผานเขามาในอนาคต และมความสามารถในการเจรจาและแกไขความขดแยงได เปนตน สงตางๆ เหลานเปนคณสมบตทสามารถพบไดในผน าการเปลยนแปลงแมเพยงอยางใดอยางหนง (Westley et al., 2013)

นอกจากน เพอความเขาใจในบทบาทการน าความเปลยนแปลง การศกษาสาระส าคญของการเปลยนแปลงท เกดขนในสงคมตามบทบาทของผ น า โดยนกวชาการบางทาน เชน Vago (1992) เสนอวา การศกษาความเปลยนแปลงทางสงคมนนยอมท าไดโดยการวเคราะหและท าความเขาใจกบปจจยทเกยวของกน 6 ประการ(Mutekwe, 2012, pp. 227-228) ไดแก

1) ลกษณะเฉพาะของการเปลยนแปลง ( Identity of Change) คอปรากฏการณทางสงคมทมความจ าเพาะเจาะจงทเปลยนไป เชน แบบแผนการปฏบตบางอยาง พฤตกรรม เจตคต แบบแผนของปฏสมพนธ โครงสรางอ านาจกบอตรา ผลตภาพ แบบแผนของการเลอกตง หรอระบบการจ าแนกชนทางสงคม

2) ระดบของการเปลยนแปลง (Level of Change) เปนเรองของพนทในระบบสงคมทการเปลยนแปลงนนเกดขน ตงแตระดบปจเจกบคคล กลมทางสงคม องคการ สถาบน ไปจนถงสงคมทงระบบ ระยะเวลาของการเปลยนแปลง (Duration) ไดแก หวงเวลาทการเปลยนแปลงด าเนนไปโดยคงสถานะของปรากฏการณหรอกระบวนการเปลยนแปลง ซงอาจด าเนนไปเปนระยะสน ปานกลาง หรอระยะยาว

3) ทศทางของการเปลยนแปลง (Direction of Change) หมายถง วถของการไปสเปาหมายของการเปลยนแปลง ซงอาจเปนไดทงการพฒนาใหดขน หรอการเสอมถอยของบางสง


4) แบบแผนของความเปลยนแปลง (Pattern) หมายถง การด าเนนไปหรอกระบวนการของความเปลยนแปลงทปรากฏ ซงอาจมลกษณะเปนเสนตรงหรอววฒนาการ ในบางกรณอาจมการด าเนนไปเปนวงจร หรอเปนไปในลกษณะอนทขนอยกบความคงทและความผนแปรไปตามปจจยตางๆ

5) ขนาดของการเปลยนแปลง (Magnitude) หมายถง ความส าคญของการเปลยนแปลงทมผลตอสงคม ซงเปนไดทงความเปลยนแปลงทคอยๆ เกดและมผลตอบางสวนของสงคม การเปลยนแปลงทใหผลครอบคลมทงสงคม และการเปลยนแปลงทมลกษณะเปนการปฏวตสงคมทงหมด

6) อตราของความเปลยนแปลง (Rate of Change) คอ ลกษณะทการเปลยนแปลงนนด าเนนไป เชน เชองชาหรอรวดเรว ตอเนองหรอมกจะหยดชะงก เปนขนเปนตอนหรอสบสนอลหมาน เปนตน

4. การเกบขอมล การศกษาตามหวขอน เปนการวเคราะหระดบมหภาค ไดแก การวเคราะห

ปรากฏการณ และระดบจลภาค ซงเปนการวเคราะหระดบปจเจกบคคลและกลม หรอองคกรไปพรอมกน ซงมงพจารณาบทบาท พฤตกรรม และความสมพนธระหวางปจจย โดยผวจยอาศยขอมลจากการศกษาเอกสาร (Document Research) ซงมงคนควาขอมลทไดมาจากแหลงขอมลทมผ เกบรวบรวมไวแลวในอดต และเปนขอมลทไดผานการวเคราะหเบองตนมาแลว ประกอบดวยแนวคด ทฤษฎ วรรณกรรมวชาการประเภทงานวจยทงทเปนสวนหนงของการศกษาระดบบณฑตศกษาในสถาบนตางๆ งานวจยทไดรบทนสนบสนนจากแหลงตางๆ จดหมายเหต หนงสออนสรณ สารคด เอกสารอนๆ รวมถงคลปเสยงและวดทศนทสามารถใหขอมลทเกยวของกบการวจย ประกอบกบขอมลเชงประจกษในสนามการวจย (Field Research) ซงไดมาจากการลงพนทวจย การสงเกตการณ และการพดคยอยางไมเปนทางการเกยวกบเรองราวทเกดขนในกรณศกษา รวมทงขอมลทพระในกลมประชากรทศกษาบางรปไดน าเขาและเผยแพรสอสงคมออนไลนของตนเอง


ขณะท แนวทางการวเคราะหขอมลในภาพรวมของการวจยตามหวขอนเปนการวเคราะหเชงประวตศาสตร (Historical Analysis) ของความเปลยนแปลงของสงคมภาคเหนอตอนบน เพอทจะหาขอสรปเกยวกบบทบาทการเปนผน าการเปลยนแปลงของพระสงฆของภาคเหนอตอนบนในระยะตางๆ หลงการมรณภาพของครบาเจา ศรวชย ในดานของแบบแผนความคดและการปฏบต เครองมอทใช และปจจยสนบสนนความส าเรจ จากนนจงน าขอมลทวเคราะหแลวมาผานการใหเหตผลแบบอปนย (Induction) เพอสรางขอสรปของพระสงฆตวอยางในแตละกลม โดยมงอธบายบทบาทของผน าทางสงคมทน าการเปลยนแปลงมาสพนท บนฐานคตทเชอวาพระสงฆซงเปนผขบเคลอนสถาบนทางสงคมทส าคญของสงคม ขณะเดยวกนนนกเปนสมาชกของสงคมทมสถานภาพหลายอยางซอนทบกน โดยเปนทงผถกกระท า คอเปนทงผถกเปลยนแปลง และผลงมอกระท าหรอเปนผสรางการเปลยนแปลงผานมโนทศนเรองโครงสรางกบผ กระท าการ (Structure-agency) ทโครงสรางทางสงคมเปนทงปจจยกอก าเนด และเงอนไข ตลอดจนผลของการกระท าของมนษยซงไมแยกขาดจากกน ซงพระสงฆรปส าคญในภาคเหนอตอนบน ไดอาศยตนทนสวนตน ระบบเครอขาย การจดตงองคกรการพฒนา และการสอสารการพฒนาทสอดคลองกนกบประเดนความเปลยนแปลงทแตละรปน าเสนอหรอถกน าเสนอ ไดแก การเปนผ น าทางวฒนธรรมทฟนฟส านกแหงอดต การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การเปลยนแปลงวถชวตและความเปนอยของประชาชน ทประกอบดวยการเปนนกพฒนา การด าเนนกจกรรมสาธารณกศลสงเคราะห และการสงเสรมการทองเทยว

ผลการวจย 1. บทบาทในการเปนผน าตามประเดนความเปลยนแปลงทพระสงฆในยคหลง

พระครบาเจาศรวชยน าเสนอตอสงคมนนมลกษณะทแตกตางหลากหลายไปตามความสนใจและประสบการณสวนบคคล ไดแก


1) การเปลยนแปลงทางวฒนธรรมเพอกลบไปเชดชความรงเรองของวฒนธรรมลานนาผานประเพณ พ ธกรรม ศลปะสถาปตยกรรม และงานวชาการ โดยกรณทเดนชดทสดไดแก บทบาทของพระธรรมเสนาบด เจาอาวาสวดพระธาต ดอยสเทพ จงหวดเชยงใหม ในการกระตนส านกในความรงเรองของเชยงใหมในยคราชวงศมงรายผานการฟนฟบรณะวดรางในเขตเมองเชยงใหมอยางตอเนอง นบตงแตการจดตงมลนธพระธาตดอยสเทพ เปนองคกรหลกในการพฒนา เมอ พ.ศ.2544 รวมกนกบการใชอ านาจในโครงสรางการปกครองเพอผลกดนการยกวดรางขนเปนวด ทมพระภกษจ าพรรษาทมงเนนกลมทเปนโบราณสถาน ท าใหวดรางหลายแหงในเขตเมองเชยงใหมกลบมามชวตอกครง (Tantalanukul, 2009, pp. 31-96; Tantalanukul, 2011, pp. 20-25) พรอมกบภมทศนทางศลปกรรมของเขตเมองเกาทคอย ๆ เปลยนแปลงและมหนาทสนองตอบตอการทองเทยวเพอชนชมคณคาของความรงเรองของนครเชยงใหมในยคราชวงศมงรายทเชอกนวาเปนแบบลานนาแท ขณะทพระสงฆแนวประเพณยงคงปฏบตในลกษณะการรกษาแบบแผน และฝมอเชงชางอยางลานนาผานการบรณปฏสงขรณวดทตนจ าพรรษาอย ซงมกเปนวดทมพระสงฆจ าพรรษาอยแลว หรอการบกเบกสถานทแหงใหมเพอสรางวดเปนศนยกลางของชมชนผศรทธาโดยการอางองถงนมตจากการปฏบตธรรม ตลอดจนการผลกดนการกอสรางอนสาวรยทส าคญของบานเมอง เชนกรณของพระศรธรรมนเทศก อดตรองเจาคณะจงหวดเชยงใหม พระนกพฒนาชนน ารปหนง เมอครงเปนพระครศรธรรมคณ ผลกดนการกอสรางอนสาวรยพญามงราย เมอ พ.ศ.2512 กอนทรฐบาลจะะปรบเปลยนเปนอนสาวรยสามกษตรยในภายหลง กระนนกตาม ทานกยงสนบสนนการกอสรางดวยการรวบรวมปจจยทไดจากการเทศนใหลกเสอชาวบานในวาระตางๆ มอบใหคณะกรรมการจดสรางเพอสมทบทนการกอสรางดงกลาวในเวลาตอมา เปนเงนกวา 120,000 บาท (Ongsakul, 2018, p. 53) นอกจากนยงมพระสงฆอกหลายรปทมบทบาทในการอนรกษองคความรทางดานลานนาคดในรปของการผลตงานทางวชาการ การบรรยาย และเปนทปรกษา


2) การพฒนาทรพยากรมนษย พบวาพระสงฆรปส าคญในภาคเหนอเรมใหความสนใจทจะพฒนาศกยภาพของผ ดอยโอกาสทนอกเหนอไปจากการสอนหลกธรรมตามศาสนา อยางนอยทสดตงแตกอน พ.ศ.2500 ในรปของการจดตงโรงเรยน พระปรยตธรรมและโรงเรยนในระบบการศกษาขนพนฐาน ตลอดจนโครงการทเปนการศกษานอกระบบเพอพฒนาชวตและความเปนอย เชนบทบาทของพระพทธพจน วราภรณ วดเจดยหลวง จงหวดเชยงใหม ในการจดตงโรงเรยนเมตตาศกษา และมลนธศกษาเพอพฒนาชนบท ตงแตทศวรรษท 2520 (Chatupornpitakkul, 2015, pp. 21-27; Darlington, 2016, pp. 201-210) บทบาทของพระมหาวฒชย วชรเมธ แหงศนยวปสสนาสากลไรเชญตะวน จงหวดเชยงราย ซงมงเนนการพฒนาทรพยากรมนษยผานการกอตงโรงเรยนเตรยมสามเณรทวดครงใตในอ าเภอเชยงของอยางทนสมย และการศกษานอกระบบส าหรบบคคลทวไปในศนยวปสสนาและมหาวชชาลยพทธเศรษฐศาสตรซงมโครงการทหลากหลายในบรรยากาศทสวยงาม ประกอบกบการใชความรความสามารถทเปนนกเทศนชนน าของประเทศ ตลอดจนบคลกลกษณะสวนตน ดงดดความสนใจจากสงคมใหกลายเปนพลงในการพฒนาพนทไดในปจจบน (A monk’s life should be deprived of title, possession, and power: V. Vajiramedhi at the intention to step down, 2016) และพระเอกชย สรญาโณ ในอ าเภอเชยงของ จงหวดเชยงราย ทมงเนนการพฒนาขาราชการและบคลากรภาครฐเปนหลก เพอใหขาราชการสงกดตางๆ กลายเปนขาราชการทดและสามารถพฒนางานของตนและสงคมทตนปฏบตงานอยใหดขนตอไป

3) การปกปองทรพยากรธรรมชาต รวมถงการพฒนาความเปนอยของประชาชนผานกลไกตางๆ แมวาสงเหลานนจะไมไดมผลกระทบในวงกวาง ณ เวลาน เนองจากการเปลยนแปลงบางอยางเปนการคาดหวงผลในระยะยาว แตกสามารถท าใหเหนความเปลยนแปลงทเปนรปธรรมไดหลายอยาง เชน ความเจรญทเกดขนกบพนท การมความเปนอยทดขนของประชาชนทเขารวมโครงการพฒนา ความเขมแขงของชมชนทมมากขน หรอแมกระทงการท าใหประเดนหรอโครงการบางอยางมพนทอยใน


แผนงานของสวนราชการทมหนาทเกยวของได เชนงานของพระครพทกษนนทคณ วดอรญญาวาส พระสงฆรปส าคญในกลมอนรกษสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ในจงหวดนานทเพยรสรางส านกในการรกษาทรพยากรธรรมชาตของชาวจงหวดนาน ผานกจกรรมทหลากหลาย โดยมกจกรรมการบวชปาซงเปนทยอมรบและน าไปประยกตใชในวงกวาง (Pra Maha Cherm Suvacho et al., 1998, pp. 157-161; Darlington, 2016, pp. 79-170)

4) การสาธารณกศลสงเคราะห ซงเคยอยในรปแบบของการใหความชวยเหลอผยากไรโดยตรงจากพระสงฆหรอมลนธ ซงวดจดตงตามโอกาสทมในอดต ไปสการระดมความชวยเหลอระยะยาวในลกษณะทเปนภารกจอยางหนงของพระสงฆในการสงเคราะหโลกแบบพระโพธสตว เหนไดอยางชดเจนจากกรณของพระอธการ พบโชค ตสสวงโส วดหวยปลากง จงหวดเชยงราย ทสรางวดขนมาจากทรกราง วางเปลาพรอมกบสถานสงเคราะหแกผยากไรตงแตวยเดกจนถงเสยชวต รวมทงการพฒนาชมชนโดยรอบวดผานแนวคด “ประชา-วด” ทวดเปนผ ระดมทนหรอความชวยเหลอจากการท าบญของผทมาเทยวชมวดและผบรจาคอนๆ ขณะทชาวบานเปน ผลงแรงในโครงการพฒนา เปนตน

5) การพฒนาวดใหกลายเปนทหมายในการเดนทางทองเทยว ทงในรปของการแสวงบญ เพอท าบญท าทาน การปฏบตธรรม กราบไหวปชนยสถานส าคญ หรอเกจอาจารยซงเปนทนยมตงแตอดต ซงพระสงฆรปส าคญมกอยประจ าวดและปฏบตกจของสงฆไปตามปกต ไดคลคลายไปสการทองเทยวเพอไปชนชมสถาปตยกรรม งานศลปะ เชาบชาวตถมงคล และการแสวงหาโชคลาภตามความเชอสวนบคคลโดยการพบกบพระสงฆรปส าคญนนกลายเปนโชคทไดเปนพเศษจากการไปเทยวเนองจากในกรณทพระสงฆรปนนไมอยทวด เนองจากการปฏบตกจตามโครงสรางการปกครองคณะสงฆ การรบกจนมนตนอกวดทงภายในประเทศและตางประเทศ นกทองเทยวยงสามารถไดรบประโยชนของตนเองจากถาวรวตถและรปเคารพทเปนเครองมอสอสารระหวางพระสงฆกบศาสนกชนได เชนกรณพระสงฆาธการผปกครองพระอารามหลวง


ส าคญ ครบาเทอง นาถสโลทสรางวดบานเดนอยางสวยงามในจงหวดเชยงใหม ครบาอรยชาต อรยจตโต วดแสงแกวโพธญาณ พระอธการพบโชค ตสสวงโส กบการกอสรางพระโพธสตวกวนอมและเจดยขนาดใหญทเปนจดหมายสายตาทส าคญ รวมทงกรณของพระมหาวฒชย วชรเมธทสรางศนยวปสสนาของตนใหมความสวยงามแตเรยบงายแบบเซน ซงการเดนทางทองเทยวไปยงสถานทเหลานกลายเปนสวนส าคญในการพฒนาเศรษฐกจของพนทและผคน

2. เครองมอทใชในการผลกดนความเปลยนแปลง เมอพจารณาในเรองของเครองมอในการน าเสนอประเดนการเปลยนแปลงหรอ

ขบเคลอนการเปลยนแปลงในสงคม จากการวจยพบวา พระสงฆทเปนประชากรในการวจย เลอกใชเครองมอในการผลกดนความเปลยนแปลงทแตกตางกนไป ไดแก

1) การใชตนทนสวนบคคล เชน การเปนพระสงฆาธการในโครงสรางการปกครองคณะสงฆ การเปนพระนกคดนกเขยน รวมถงความรความสามารถสวนบคคลในเรองตางๆ ประกอบกบตนทนทางสงคมทมอยตามความสมพนธระหวางผน าทางศาสนากบสงคมเพอเชอมตอพนทเขากบแหลงทมาของทรพยากรการพฒนาตางๆ ซงพระสงฆแตละรปสามารถท าไดแตกตางกน เนองมาจากภมหลงทแตละรปมอยท าใหระดบของความส าเรจในการผลกดนสงตางๆ มความแตกตางกน เนองจากสงทพระสงฆเหลานนพงพาอาศยคอตนทนทเกดขนจากการสงสมประสบการณสวนบคคล หรออาจอธบายไดดวยแนวคดในเชงบารมธรรมสวนบคคลวาบ าเพญมาแตกตางกน วถการด าเนนและผลทเกดขนยอมมความแตกตางกนดวย ในบางกรณพระสงฆนกพฒนาหลายรปไมไดยดตดกบตนทนทสงสมมาเองมากนก กลบใหความส าคญกบการเรยนรจากกรณของผอน และการลองผดลองถก โดยคอยๆ ปรบปรงวธการท างานของตนเองใหเหมาะสม

2) การอาศยโครงสรางการปกครองคณะสงฆและองคการทสมพนธกบระบบราชการซงมอยแลวในสงคมเพอด าเนนการแกไขปญหาในลกษณะของการเปนหนสวนในการพฒนา เชน สวนราชการระดบตางๆ ทงราชการสวนกลางอยางกรณของโครงการ


พระธรรมจา ร กและโครงการพระบณฑ ตอาสาท ด า เน นการ ร วมกนกบ กรมประชาสงเคราะห (Chiangthong, 2017, pp. 70-77) ราชการสวนภมภาคและรฐวสาหกจ เชน การด าเนนโครงการตางๆ แบบการแลกเปลยนความชวยเหลอซงกนและกนของพระเอกชย สรญาโณ วดใหมศรรมเยน อ าเภอเชยงของ จงหวดเชยงรายทอปถมภการจดภมทศนใหสถานทราชการตางๆ แลกกบการสงบคลากรของ สวนราชการเขาโครงการปฏบตธรรม ซงท าใหเกดเครอขายความสมพนธทแขงแรงในฐานะศษยกบอาจารย และราชการสวนทองถนทเขาไปสนบสนนกจกรรมของวดใน แตละพนทอยางสม าเสมอในรปของการอนมตงบประมาณจดงานเทศกาลส าคญตางๆ ตลอดจนมหาวทยาลยหรอสถาบนวจย เชน ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต และส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ทเปนแหลงทนด าเนนการของเครอขายพระนกพฒนาภาคเหนอมาอยางยาวนาน ซงท าใหพระสงฆทมปณธานในการแกไขปญหาสงคมนนมโอกาสในการท างานไดอยางตอเนอง แมวาบางครงอาจจะยงไมเพยงพอกตาม

3) การกอตงนตบคคลในรปของมลนธและสถาบน ขนมาเพอด าเนนกจกรรมผลกดนการเปลยนแปลงทเหนสมควร และแยกออกจากวดซงเปนสถานทซงเปนสมบตของสาธารณะ ทงนเพอใหมความคลองตวในการด าเนนงานและมความนาเชอถอ ตลอดจนมความยงยนและไมยดตดกบตวบคคล เมอเวลาผานไปและทานไมอาจอยในฐานะทจะน าการเปลยนแปลงไดอกไมวาจะดวยเหตใดกตาม โครงการทรเรมไวกจะยงคงด าเนนตอไปได เชนการกอตงมลนธศกษาพฒนาชนบทโดยพระพทธพจนวราภรณ มลนธพระบรมธาตดอยสเทพโดยพระธรรมเสนาบด และมลนธวมตตยาลยของ พระมหาวฒชย วชรเมธ ซงมการด าเนนการผลกดนการพฒนาอยางเขมขนและตอเนอง แมวาจะมภาพลกษณวามลนธกบผกอตงนนเปนอนหนงอนเดยวกนกตาม แตเมอมการด าเนนการในนามของมลนธซงประกอบดวยคณะกรรมการทมาจาก ภาคสวนตางๆ ในสงคมอยางตอเนอง ในอนาคตกจะมความยงยนตอไปได


4) การสอสารการพฒนากบสงคม ซงพระสงฆผน าการพฒนาจะพจารณาเลอกชองทางการสอสารกบสงคมเพอใหเกดความรความเขาใจในสารทตองการสอออกไป ความส าเรจในการผลกดนประเดนการพฒนาตางๆ นนมาจากการท าความเขาใจกบสงคมในแนวคดและปฏบตการตางตามโครงการพฒนาทไดรเรมขน พระสงฆทมประสบการณในการเผยแผมาอยางยาวนานจะมความช านาญในการสอสารกบสงคมมาก เชน กรณพระพทธพจนวราภรณ และพระครพทกษนนทคณ รวมถงพระทอยในแวดวงวชาการ หรอมสถานะเปนพระนกเคลอนไหวเพอการพฒนากจะมบคลกบางอยางทสงเสรมการสอสาร โดยเฉพาะท าใหเกดความรสกกลาพดและกลาน าเสนอประเดนทางเศรษฐกจและสงคมทอยนอกเหนอจากเรองธรรมะ ขณะทพระสงฆทมปฏสมพนธกบฆราวาสทเปนกลมเปาหมายมากกประสบความส าเรจในการสอสารและผลกดนโครงการตางๆ ดวยเชนเดยวกน ดงกรณของพระมหาวฒชย และพระเอกชย เนองจากการมปฏสมพนธกบฆราวาสนน ท าใหสามารถเขาใจความคด ส านวนภาษา หรอกระทงบรบททแวดลอมชวตของคนเหลานน ท าใหรสกวาพระพดมาแลวเขาใจงาย หรอพดภาษาเดยวกน ระดบของความไววางใจกนกเพมสงขนตามไปดวย

3. ปจจยทกระทบตอการแสดงบทบาท นอกจากเครองมอส าคญทใชในการผลกดนความเปลยนแปลง ยงมปจจยท

กระทบตอความส าเรจในการด าเนนการอนควรพจารณา ไดแก การยดตดกบตวบคคลและการขาดแคลนทายาทพระนกพฒนา ความไมสมพนธกนระหวางแนวทางความเปลยนแปลงกบคนหรอตวพนท รวมถงปจจยทไมอาจควบคมไดอยางผมอทธพลในพนท ดงจะไดกลาวตอไป ดงน

1) การยดตดกบตวบคคลและการขาดแคลนทายาท เกดจากสถานะของพระสงฆทเปนแกนกลางของการพฒนาซงเปนการท าใหการพฒนาผกตดอยกบความนยมในตวบคคล หรอเปนเรองของผ น าเชงบารมทหากไมจดโครงสรางการบรหาร การพฒนาขนมารองรบ ปญหาทเกดขนตามมาคอการขาดความยงยน โดยเฉพาะอยางยงเมอผน านนไมสามารถท าหนาทของตนเองไดอกตอไป สงทไดรเรมไวกจะไม


สามารถด าเนนการตอไปได เชน ส านกวปสสนาของวดน าบอหลวง ของครบาอนทจกร ในจงหวดเชยงใหมทความนยมของผ คนเสอมถอยไปภายหลงการมรณภาพของพระคณเจารปนน ในกรณศกษาบางกรณเลอกทจะสรางองคกรทมความมนคงกวาไวเปนกองงานทสามารถด าเนนการได แตกรณทไมไดสรางหรอมอบหมายอ านาจการบรหารจดการไวมกจะตกอยในภาวะซบเซาหลงจากไมมพระซงเปนผน าแลว แมในบางกรณทมการตงองคกรไวแตผมาด าเนนการตอยงไมมบารมเทากบผ กอตง ผบรหารจดการคนใหมจงมภาระในการเรยกศรทธาจากผ รวมโครงการดวยการท างานใหหนกยงขน มใชเพยงเพอตนเองเทานน หากยงเปนไปเพอด ารงสถานะขององคกรอกดวย ดงกรณของพระราชวสทธญาณ วดปาดาราภรมย จงหวดเชยงใหม ทรบสบทอดงานดานการพฒนาของพระพทธพจนวราภรณมาทงหมด

2) ความไมสมพนธกนระหวางแนวทางการเปลยนแปลงกบกลมเปาหมาย โดยมากมกเกดจากการเขาใจไมตรงกนในวตถประสงคและวธการด าเนนงาน ซงมกจะกอใหเกดปญหาในชวงตนของการด าเนนการ ซงตองอาศยการเรงท าความเขาใจเพอใหปญหาท เกดขนคลคลายไปโดยเรว เชน กรณของธนาคารควาย-วว ของ วดปาดาราภรมย หรอบางครงปญหาอาจเกดจากการประเมนสถานการณทไมสอดคลองกบพนฐานทางสงคมวฒนธรรมของทองถน ท าใหความเปลยนแปลงทพยายามจะผลกดนนนไมอาจด าเนนตอไปไดอยางทตองการเหน เชน กรณทพระอบาลคณปมาจารย (ฟ อตตสโว) ซงมแนวคดการจดระเบยบศาสนสถาน ศาสนบคคล และศาสนพธในภาคเหนอซงอยในเขตปกครองของทาน เชน ประกาศวาจะใหวดในเชยงใหมเลกการตงศาลเสอวด เพอท าใหพระพทธศาสนาในเชยงใหมมความเปนพทธแทอยางททานคาดหวง (Pra Dhammarajanuwatra, 1951, p. 144) แตในทสดกไมสามารถท าไดส าเรจเนองจากความเชอเรองนมมาอยางยาวนานจนเปนสวนหนงของวถชวตคนไปแลว และความเชอทางพระพทธศาสนากไมไดปฏเสธเรองของชวตหลงความตาย ท าใหความเชอเรองผยงมททางอยในระบบความเชอของชาวลานนา เปนตน


3) บทบาทของผมอทธพลในพนท ซงอยนอกเหนอการควบคมของพระสงฆและชาวบาน สงนมกท าใหพระซงเปนผน านนท างานพฒนาของตนตอไปไดอยางยากล าบาก ในบางกรณถงขนท าใหไมสามารถเคลอนไหวในประเดนทแหลมคมอยางการชวงชงทรพยากรและความมงคงไปจากชมชนและการอนรกษธรรมชาต อยางเชนกรณของพระสพจน สวโจ ทมรณภาพอยางเปนปรศนา ในพ.ศ.2548 หลงจากมความขดแยงกบคนในพนทเกยวกบทดนของวด ซงทกวนนยงไมอาจปดคดได (S.Sivaraksa is worried that “fang’s conservationist monk” would be the next victim, 2005; Two years of Pra Supot Suvacho case: Even buddhist monk is still victimized for capitalism I, 2007) และพระครศลปญญากร ในอ าเภอฝาง จงหวดเชยงใหมทไมสามารถท างานของตนเองตอตามทตงใจไวได เนองจากอ านาจของผมอทธพลซงมผลประโยชนซอนทบลงมาบนผลประโยชนของชาวบานและของร ฐ ภายหลงการน าชาวบานทไดรบความเดอดรอนตอส เรองการอนรกษทรพยากรปากบเจาของสวนสม (Orange plantation, people, and forest in the dharma path of Pra Athikarn Anake Chantapanyo, 2003)

การอภปราย พระสงฆในภาคเหนอตอนบนนน มบทบาทเปนผน าการเปลยนแปลงในฐานะผน า

ชนชนนยม (Elitist Model) ทเนนการอธบายความสามารถ และคณวเศษสวนบคคลทเปนเครองมอในการน าผอน เชน พระสงฆในกลมประเพณนยมทมฐานอ านาจการน าอยทบารมซงเกดจากการบมเพาะหรอบ าเพญเพยรสวนบคคล และศรทธาของพทธศาสนกชนและคอยๆ พฒนาไปสการเปนผน าแบบพหนยม (Pluralist Model) ทมปฏบตการในลกษณะการสรางเครอขายและแลกเปลยนผลประโยชนกนเพอบรรลเปาหมายมากขนในปจจบน โดยเฉพาะพระสงฆผมต าแหนงในโครงสรางการปกครองคณะสงฆ และพระนกพฒนา


การเปนคนกลางทน าความเปลยนแปลงมาสสงคมกอนทจะคอยๆ คลคลายไปสการคดรเรมสงใหมเพอแกไขปญหาทางเศรษฐกจและสงคมแกคนในพนท ทศทางการแสดงออกซงบทบาททางสงคมทมากขนนนมกมฐานบางอยางรวมกน โดยเฉพาะการปฏบตตามกรอบหลกของพระสงฆตามพระธรรมวนยและกฎหมายคณะสงฆ โดยเฉพาะภาระหนาทตามกฎหมายคณะสงฆทประกอบไปดวยงานดานการปกครอง ดานศาสนศกษา ดานการเผยแผศาสนธรรม ดานการศกษาสงเคราะหทเนนการชวยเหลอเดกทดอยโอกาส ดานสาธารณปการ ดานสาธารณสงเคราะหทสมพนธกบชมชนโดยรอบและทหางออกไป ซงการวดผลส าเรจของการด าเนนการตามมตตางๆ เหลาน กลายเปนปจจยประกอบการพจารณาของคณะสงฆในการขอพระราชทานสมณศกดและขอก าหนดต าแหนงทางปกครองคณะสงฆตอไป (Pra Pisal Visalo, 2003, p. 170) การก าหนดบทบาทของพระสงฆดงกลาวเกดขนมาภายใตบรบทของการพฒนาท รฐเปนศนยกลางของการระดมและกระจายทรพยากรการพฒนา ความคาดหวงของรฐไทยทมตอการแสดงบทบาทของพระสงฆนนคอการหนนเสรมการพฒนาทรฐเปนองคกรการพฒนาทส าคญ ฐานะของการเปนผน าการพฒนาของพระจงจะตองสอดคลองกบแนวนโยบายของรฐบาล วดวาอารามทงหลายจงถกก าหนดบทบาทใหเปนศนยกลางในการกระจายขาวสารและด าเนนกจกรรมสนบสนนรฐ การอบรม การจดพมพคมอส าหรบวดและพระสงฆาธการตงแตระดบสมภารเจาวด ไปจนกระทงถงระดบมหาเถรสมาคมผควบคมชวงชน การบงคบบญชาและระบบ สมณศกดทงหมด ท าใหพระสงฆาธการทกระดบตองมบทบาทขนต าตามโครงสรางทรฐออกแบบให และถาหากมความสามารถสงกวานนกจะยงมบทบาททกวางขวางและซบซอนมากขน

ปญหาหลกทพระสงฆผน าการเปลยนแปลงมงแกไขส าหรบทองถนคอประเดนปญหาทางเศรษฐกจ หรอปญหาปากทองและความเปนอยของประชาชนทเกดขนจากความไมสมดลในการพฒนาเศรษฐกจของชาต โดยเกษตรกรรายยอยจ านวนมากยงไมสามารถหลดพนจากความยากจนไดอยางยงยน รวมทงการเสยสมดลในธรรมชาต


อนเนองมาจากการทรฐใหสมปทานและการสงเสรมการลงทนแกทนขนาดใหญ สงผลกระทบตอสภาพแวดลอมของการผลตทางการเกษตรทยงคงตองพงพาธรรมชาต โดยเฉพาะการใชน าเพอการเกษตร พระสงฆซงอยในพนทและคลกคลกบชาวบานมความเขาใจประเดนปญหาในระดบทลกซงกวาเจาหนาทของรฐ เนองจากชาวบานรสกวาวดกบชมชนนนเปนเนอเดยวกน ขณะทขาราชการหรอหนวยงานของรฐนนเปนคนอน ระดบความเขาใจและไววางใจจงตางไปจากพระสงฆทใชชวตอยรวมกนในชมชนและมสถานะทางวฒนธรรมทท าใหพระสงฆเปนผน าไดตามธรรมชาต พระสงฆผน าหลายรปจงกลายเปนแนวหนาชวยเหลอชาวบานในการตอรองกบอ านาจรฐและเอกชนดวยวธการทแตกตางกน เชนกรณของพระครพทกษนนทคณกบบทบาทการน าเครอขายฮกเมองนานดงทไดกลาวมาแลว

เมอพจารณาตามแนวคดการเปลยนแปลงของ Vago (1992) พบวาการเปลยนแปลงทางสงคมทปรากฏตามบทบาทของของพระสงฆในการวจย มลกษณะดงน

1) ลกษณะเฉพาะของความเปลยนแปลงทพระสงฆมงสรางใหเกดขนมกเนนการเปลยนแปลงทชวตและจตใจของคน ถงแมวาจะมโครงการกอสรางตางๆ นานาเกดขน แตดวยโครงสราง วธคดและแนวทางปฏบตของพทธศาสนาทก ากบการปฏบตของพระสงฆอย ท าใหการผลกดนความเปลยนแปลงจงมลกษณะมงผลส าเรจในการทบคคลลงมอปฏบตในการบ าเพญบญบารม แมการจดกจกรรมกบชมชนหรอการท าวดใหกลายเปนทหมายในการทองเทยวกตามลวนแลวแตถกเชอมโยงไปหาหลกการหรอ คตของศาสนาพทธทใหมนษยพฒนาตนเองผานการลงมอท าและการสะสมบญเพอประโยชนในชาตภพปจจบนและในชาตหนา

2) ระดบของความเปลยนแปลง พบวาความมงหมายในการจดกจกรรม ตนทนสวนบคคลดานความรความสามารถ ระบบเครอขายและความสามารถในการระดมทรพยากร มผลอยางมากตอระดบของความเปลยนแปลง ซงพระสงฆรปตางๆ ลวนแลวแตเขาใจในศกยภาพและโอกาสของตนเปนอยางด ท าใหระดบของความ


เปลยนแปลงทเกดขนจากบทบาทของแตละรปนนแตกตางกน บางรปเนนสรางการเปลยนแปลงในระดบปจเจกบคคลเปนหลกและหวงวาความเปลยนแปลงทเกดขนกบตวบคคลจะสามารถสงผลตอสงคมในวงทกวางขนได หากบคคลนนเปนผทมอาชพการงานซงกระทบกบประชาชนและสงคม เชนกรณของพระเอกชย สรญาโณทก าหนดใหขาราชการอยางต ารวจ ทหาร คร ปาไม รวมถงพนกงานของการทาอากาศยานแหงประเทศไทย เปนกลมเปาหมายในการจดโครงการปฏบตธรรมทชดเจน เพอตองการใหผลของการปฏบตธรรมสามารถขยายตอไปสการพฒนาบรการสาธารณะใหมประสทธภาพมากขน ขณะทบางรปสามารถสรางความเปลยนแปลงในระดบปจเจกแกบคคลทวไป และการพฒนาระดบกลม ชมชนหรอจงหวด เชนกลมพระนกอนรกษสงแวดลอม กลมพระธรรมจารก ทผกพนกบพนทและชมชน

3) ดานระยะเวลา พบวาความเปลยนแปลงบางอยางทพระสงฆสรางขนนนเปนความเปลยนแปลงทมลกษณะกาวไปขางหนา ไดแกการพฒนาใหคนมความประพฤตทดขน กลมคนทเปนเปาหมายในการพฒนามความเปนอยทดขน ตลอดจนชมชนมความเขมแขงทมากขน ขณะทบางสงเกดเปลยนแปลงในลกษณะถดถอย เชนการลด ละ หรอเลกกจกรรมบางอยางทเปนอนตรายตอสงแวดลอมหรอระบบนเวศเมอเขารวมโครงการเกษตรอนทรย หรอโครงการบวชปาและสบชะตาแหลงน า ท าใหชมชนตองงดเวนการตดไมหรอทงของเสยลงในแหลงน า ซงเปนสวนหนงของกระบวนการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอความยงยนของชมชน ดงนนการเปลยนแปลงจงมสวนของการถอยหลงเพอใหเกดสวนของการเดนหนาในลกษณะของการแทนทหรอชดเชยกน

4) ทศทางแบบแผนของการเปลยนแปลงสงคมทพระสงฆสรางขนนนด าเนนไปหรอกระบวนการของความเปลยนแปลงทปรากฏเปนเสนตรงไปขางหนาหรอววฒนาการจากสงทเคยเปนอยในอดตอยางคอยเปนคอยไปและมลกษณะแผออกจากศนยกลางคอเกดความเปลยนแปลงขนทวดแลวจงขยายตวแผออกไปสชมชน เชน บทบาทการพฒนาของพระสงฆาธการในการพฒนาศาสนสถานและศาสนบคคลตามระเบยบและเกณฑพจารณาความกาวหนาทรฐก าหนดใหซงคอยๆ สงผลกระทบตอ


ชมชนโดยรอบวดทงในเชงกายภาพคอการมระบบโครงสรางพนฐานทดขน อนเกดจากการตดถนน จดท าระบบไฟฟาและประปาตามโครงการพฒนาของสวนราชการทเกยวของโดยมกสมพนธกบพฒนาการของวดและบทบาทการน าของพระสงฆ การสรางเครอขายฮกเมองนานโดยพระครพทกษนนทคณ ทสามารถท าใหชาวจงหวดนานเหนความส าคญและเขามารวมกจกรรมและจดตงองคกรเครอขายทกวางขวางมากขน การสรางศนยวปสสนาและสถานศกษาตามอธยาศยของพระมหาวฒชยฯ รวมทงการปรบปรงคณภาพชวตของผ ดอยโอกาสของพระพบโชคฯ ผานการสรางวดขนาดใหญดงดดใหคนมาทองเทยวและท าบญในลกษณะของการสาธารณกศลสงเคราะห ท าใหพนทรอบขางไดรบการพฒนาไปดวย

5) เมอพจารณาขนาดของการเปลยนแปลง ซงหมายถงความส าคญของการเปลยนแปลงทมผลตอสงคมนน พบวากจกรรมของพระสงฆบางรปใหผลในวงทจ ากดเฉพาะชมชนของตนเอง หรอมณฑล หรอพทธเทศาทตนเองสรางขนในลกษณะเครอขายลกศษย ขณะทบางรปสามารถด าเนนกจกรรมทใหผลในวงกวางได เนองจากมปจจยทสงผลกระทบหลายประการ ทงความรความสามารถ อ านาจตามโครงสรางการปกครองคณะสงฆ เครอขายการพฒนาทสามารถระดมทรพยากรการพฒนา ตลอดจนความสามารถในการเขาถงสอและผลตเนอหาของสอในอนทจะสอสารกบสงคมได

6) ลกษณะทความเปลยนแปลงด าเนนไปนนมความแตกตางกนตามลกษณะของกจกรรมทพระสงฆจดขน กจกรรมบางอยางสามารถด าเนนไดในระยะเวลาอนไมนานนกและสามารถคาดหวงผลไดทนท โดยเฉพาะการกอสรางถาวรวตถตางๆ และการปรบเปลยนพฤตกรรมและสภาพจตใจของปจเจกบคคลในระยะสนๆ เชนกจกรรมการปฏบตธรรม ขณะทกจกรรมในลกษณะทมงปรบเปลยนทศนคตรวมหมของชมชนเพอสรางความเขมแขงและความสามารถจดการตนเองของชมชนได ซงเปนการสรางประชาธปไตยจากฐานราก เปนกระบวนการทตองใชเวลา


ยาวนาน มกจกรรมทหลากหลาย เพอเสรมสรางความไวเนอเชอใจ และอาจมภาวะสะดดหยดชะงกเปนระยะๆ จงตองการความตอเนองในการท างาน

ความเปนผ น าการเปลยนแปลงทคนพบจากการศกษากรณตางๆ นน พบวาพระสงฆซงเปนผน าการเปลยนแปลงทางสงคมยอมประกอบไปดวยคณลกษณะรวม ดงตอไปน

1) เปนผทมความรความสามารถและประสบการณทเพยงพอตอการผลกดนประเดนการเปลยนแปลงหรอการพฒนา และรจกประยกตใชสงเหลานนใหเปนประโยชนตอโครงการทตองการผลกดน

2) เปนผ ทมวสยทศนในการเสนอประเดนความเปลยนแปลง สามารถมองเหนตนทางไปจนปลายสดของการด าเนนงาน และสามารถวางต าแหนงแหงทของความเปลยนแปลงทตนเองรเรมขนมาอยในทอนเหมาะสมในกระแสของการพฒนา

3) เปนผ รกษาสมดลในบทบาทของตนไดด เนองจากพระสงฆในสงคมไทยมสถานะพเศษ การเลอกแสดงบทบาทน าพาสงคมไปสการเปลยนแปลงในทางทดไดนนจ าเปนตองมสมดลในบทบาท เนองจากมกจกรรมหลายอยางทพระสงฆไมสามารถกระท าได ดวยมขอก าหนดในพระธรรมวนยและในกฎหมายคณะสงฆเปนเครองก ากบบทบาท

4) เปนผมความอดทน เนองจากตองท าหนาททงเปนผน าและเปนคนกลางในกระบวนการพฒนา สงทตองพบเจอมทงแรงเสยดทานทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม ขนตธรรมจงเปนเครองอยทส าคญของพระสงฆ

5) มเครอขายทดและเปนหนสวนทพรอมจะสนบสนนกระบวนการท างานตางๆ ใหลลวงไปไดอยางราบรน เนองจากดวยฐานะของการเปนพระสงฆทมขอจ ากดทไมสามารถท าสงตางๆ ไดอยางคลองตวแบบฆราวาส แตสงหนงทพระสงฆมนนคอความเปนผทพงเคารพเลอมใสศรทธา สามารถใชคณสมบตขอนในการระดมทรพยากรและการเกอหนนมาด าเนนโครงการตางๆ ได


ขณะทผลสะทอนทยอนกลบมาหาพระสงฆผผลกดนการเปลยนแปลงนนมทงทเปนผลสะทอนเชงบวกและผลสะทอนเชงลบทเกดขนตางหวงเวลาหรออาจเกดขนในเวลาไลเลยกน หรอเกดขนคกนไปกม เชน การถกวพากษวจารณวาเปนการท าเกนหนาททสงคมคาดหวงจากพระสงฆ หรอตองการเปนคนทม ชอเสยงในวงสงคม มกเกดขนกอนทเวลาของความส าเรจจะมาถง ขอทนาสงเกตคอการถกวพากษวจารณมกจะเกดกบพระทยงมอายพรรษาไมมากนก หรอเกดในชวงเวลาทประสบการณชวตยงมไมมาก ขณะทบางรปเรมด าเนนโครงการเมออยในมชฌมวย เปนพระผใหญ และมต าแหนงในระบบสงฆาธการ ค าวพากษวจารณจงไมเกดมากนก เนองจากเปนทรจกของสงคมอยแลว ตลอดจนมประสบการณสงในการสรางสมดลของบทบาททตองการท าและบทบาททสงคมคาดหวง

สรป อยางไรกด พระสงฆยงคงเปนพนธมตรทดในการด าเนนการพฒนาตางๆ เพอ

ประโยชนโดยรวมของสงคมรวมกบระบบบรหารราชการแผนดน ซงเปนกลไก เชงสถาบน ภาคเอกชนซงเปนผ สนบสนนทนทรพยทส าคญ ตลอดจนเครอข ายนกพฒนาตางๆ ทสามารถท างานรวมกนในลกษณะของการเตมเตมชองวางทเกดขนจากกระบวนการพฒนาทพงพากลไกชนดใดชนดหนงแตเพยงอยางเดยวได แตทงน จะตองเปนกระบวนการพฒนาทสอดคลองกบหลกพทธศาสนาเปนส าคญ เมอพจารณาปจจยความส าเรจและอปสรรคทเกดขนในการผลกดนความเปลยนแปลงแลว พระสงฆในพทธศาสนานนยงคงเปนผกระท าทมบทบาทในกระบวนการพฒนาอยางโดยมงความด ความเจรญทางสงคม และความเปนอสระทางจตวญญาณ ซงเปนการพฒนาไปในทศทางของสนตวธ ไมกอใหเกดความรนแรง ดวยสถานะทางสงคมทผคนใหความเคารพนบถอมากมาย ทงทเปนพทธศาสนกชนและผนบถอศาสนาอน และหลกการทางพระพทธศาสนาบางขออยางหลกพรหมวหารธรรม หรอหลกความเชอเรองบารม ท าใหการแสดงบทบาทเพอสงคมนนท าไดอยางกวางขวาง โดยมเหตผล


รองรบ แตกระนนโครงสรางความสมพนธระหวางพระภกษและฆราวาส ตลอดจนหลกสกขาบททวางไวส าหรบเปนพระวนยแกสงฆสาวกกยงเปนสงทพระสงฆทออกมาแสดงบทบาทเพอสงคมพงพจารณาวา ดวยอตภาพของความเปนพระสงฆสาวกในพระธรรมวนย มสงใดท าไดหรอไมไดบาง ทงน เพอไมใหเกดขอครหาวาเปนการท าเกนหนาท หรอจรรยาของความเปนพระสงฆนนเอง

References A Day Bulletin Editorial Board. (2013, 12 August) Interview with Vichak Panich

on Buddhism in Crisis: It’s time for secularism (สมภาษณ วจกขณ พานช วกฤตพทธศาสนา: ถงเวลาแยกรฐกบศาสนา), Available: https://prachatai.org/ journal/2013/08/48144 [25 July 2015]. (in Thai)

Anderson, B. (2009, October-December) Strange hungry ghosts: A history of the local hell (เปรตประหลาด: ประวตศาสตรนรกภธร), Aan, vol. 2, no. 2, pp. 11-39. (in Thai)

Boonsuaykwan, R. (2014) Social management: Management of people organization, management of social organization, management of non-governmental organization, and organization of social movement (การจดการทางสงคม: การจดการองคกรประชาชน การจดการองคกรทางสงคม การจดการองคกรทไมใชรฐ การจดองคกรเพอการเคลอนไหวทางสงคม), 2nd edition, Nakhon Si Thammarat: School of Liberal Arts, Walailak University. (in Thai)

A monk’s life should be deprived of title, possession, and power: V. Vajiramedhi at the intention to step down (ชวตสงฆควรปราศจาก ยศ ทรพย อ านาจ ว.วชรเมธ วนทต งใจตกจากจดสงสด). (2016, 9 March) Available: https://www.thairath.co.th/content/579762 [20 December 2016] (in Thai)


Chatupornpitakkul, P. (2015) 40 years of the Foundation for Education and Development of Rural Areas (FEDRA): Economy and mind must be solved parallelly (40 ปมลนธศกษาพฒนาชนบท เศรษฐกจจตใจตองแกไขพรอมกน), Chiang Mai: Saman Bluming Creation. (in Thai)

Chiangthong, C. (2017) State, modernity, and post-modern space: Borderland regulation (รฐ ความสมยใหม และพนทหลงสมยใหม: การจดระเบยบพนทชายแดน), Chiang Mai: Centre for Research and Academic Services, Faculty of Social Sciences, Chiang Mai University. (in Thai)

Darlington, S. M. (2016) The ordination of a tree: The Thai buddhist environmental movement (บวชตนไม การอนรกษปา และสงแวดลอมตาม วถพทธ), Bangkok: Suan Ngern Mee Ma. (in Thai)

Mutekwe, E. (2012) The impact of technology on social change: A sociological perspective, Journal of Research in Peace, Gender and Development, vol. 2, no. 11, pp. 226-238, Available: http://www.interesjournals.org/jrpgd/ november-2012-vol-2-issue-11/the-impact-of-technology-on-social-change -a-sociological-perspective [12 January 2016]

Ongsakul, S. (2001) History of Lanna (ประวตศาสตรลานนา), Bangkok: Amarin Printing. (in Thai)

Ongsakul, S. (2018) Buddhist monastic community in Chiang Mai: A community history (ชมชนสงฆในเชยงใหม: ประวตศาสตรชมชน), Chiang Mai: Lanna Studies Center, Faculty of Humanities, Chiang Mai University. (in Thai)


From conservationist monk” Fang is in the crisis of natural resource scramble (ปากค าพระนกอนรกษฯ “เมองฝางก าลงวกฤตแยงชงทรพยากรฯ”). (2005, 23 June) Available: https://prachatai.com/journal/2005/06/4549 [13 February 2017] (in Thai)

Pasutarnchat, P. (2010) State and religion: Essay on state, Buddhism, and freedom (รฐกบศาสนา บทความวาดวย อาณาจกร ศาสนจกร และเสรภาพ), 3rd edition, Bangkok: Siam. (in Thai)

Pojanalawan, P. (2015) Birth of 'Thailand' under dictatorship, Bangkok: Matichon. (in Thai)

Pra Maha Cherm Suvacho, et al. (1998) Monks and forest: Buddhist monk’s role in supporting community’s participation on forest conservation (พระกบปา บทบาทของพระสงฆในการสนบสนนการมสวนรวมของชมชนเพอการอนรกษทรพยากรปาไม). (1998) Paper presented at Seminar on Buddhist Monks and Forest, Kanchanaburi Province, Thailand, 27-28 June 1998. (in Thai)

Pra Dhammarajanuwatra. (1951) My autobiography (อตตชวประวต), Chiang Mai: Sa-Nguan Karn Pim. (in Thai)

Pra Pisal Visalo. (2003) Thai buddhism in the future: Trend and way out of the crisis (พทธศาสนาไทยในอนาคต: แนวโนมและทางออกจากวกฤต), Bangkok: Sodsri Saritwong Foundation. (in Thai)

Prakitnonthakan, C. (2009, October-December) Satarn temple (วดสาธารณ), Aan, vol. 2, no. 2, pp. 67-78. (in Thai)


Two Years of Pra Supot Suvacho case: Even buddhist monk is still victimized for capitalism I (2 ปกบมรณกรรมของ “พระสพจน สวโจ”: แมแตพระยงตองสงเวยตออ านาจทนนยม 1). (2007, 13 June) Available: https://prachatai.com/ journal/2007/06/13072 [14 February 2017] (in Thai)

S.Sivaraksa is worried that “Fang’s conservationist monk” would be the next victim (ส.ศวรกษ หวง "พระนกอนรกษฯ เมองฝาง" เหยออทธพลมดรายตอไป). (2005, 22 June) Available: https://prachatai.com/journal/2005/06/ 4538 [13 February 2017] (in Thai)

Orange plantation, people, and forest in the dharma path of Pra Athikarn Anake Chantapanyo (สวนสม คน ปา ในรอยธรรมของพระอธการเอนก จนทปญโญ). (2003, August) Available: http://www.sarakadee.com/feature/ 2003/08/phra_anake.htm [14 February 2017] (in Thai)

Tantalanukul, P. (2009) Sasnarochana (ศาสนโรจนา), Chiang Mai: Chiang Mai Rongpim Saeng Silpa. (in Thai)

Tantalanukul, P. (2011) A historic chronicle of Lokmolee temple (ต านานวดโลกโมฬ), 2nd edition, Chiang Mai: Phraboromthat Doi Suthep Foundation. (in Thai)

Westley, F. R., et al. (2013) A theory of transformative agency in linked social-ecological systems, Ecology and Society, vol. 18, no. 3, p. 27, Available: http://dx.doi. org/10.5751/ES-05072-180327 [12 January 2016]

พระสงฆ์ในฐานะผู้เปล่ียนแปลง...

Documents