Mojula Leenjii Leenjiistootaa Ijaarsa Dandeetii Bulchinsa

Hoggansa Hojii Waldaa Itti Fayyadamtoota Bishaan Jallisii (Afan Oromo)

Abbaa Taayitaa Misooma Jallisii Oromiyaa

(ATMJO) Oromia Irrigation Development Authority (OIDA)

&

Piroojiktii Deggersa Jallisii Xiqaa fi Xixiqqaa Oromiyaa Oromia Small Scale & Micro Irrigation Support project

(OSMIS)

i

Baafataa:

Lenjii Bulchinsa Hoggansa Hojii (BHH) .................................................................................................................. 1

Seensa ................................................................................................................................................................... 1

Mojuulii BHH: Walqunnamtii kessaa fi Alaa ......................................................................................................... 1

Seensa ............................................................................................................................................................... 1

Kaayyo .............................................................................................................................................................. 1

Mata dure: ........................................................................................................................................................ 1

Gosoa Walqunamtii .......................................................................................................................................... 1

1. Walqunnamtii Keesaa ........................................................................................................................... 1

2. Walqaunnamtii alaa.............................................................................................................................. 1

Toftaa Walqunmtii ............................................................................................................................................ 2

Dhageefachu ................................................................................................................................................. 2

Qulqullina walqunnamtii .............................................................................................................................. 3

Ilaachoota fi amaala badaa odeeffano kennaa fi fudhata biratti mul’atan.................................................. 3

Iddo fi yeroon waltajii itti gageefamu qabaachu qabu ................................................................................. 4

Haala Adeemsa raawwii walqunnamtii ........................................................................................................ 4

Rakko Walqunnamtiin bu’a qabeesa ta’e dhabamu isaatiin uummamu danda’u ....................................... 5

Mojuulii BHH: Falmii fi Walitibu’nsa Hikku ........................................................................................................... 5

Kaayyoo ................................................................................................................................................................ 5

Matta duree (Topics) ............................................................................................................................................ 5

Gosa walitti bu’insaa ........................................................................................................................................ 5

1. Waliti bu’insa kessaa ............................................................................................................................ 6

2. Walitti bu’insa qaama alaa wajjin......................................................................................................... 6

Sababa walitti bu’insaa ..................................................................................................................................... 6

Walitti bu’insa Ittisu ......................................................................................................................................... 7

Haala walitti bu’insii kessaa ittin hikkaman...................................................................................................... 8

Qajeltowwan ................................................................................................................................................ 8

Falmii murteesu ............................................................................................................................................ 8

ii

Mana murtti Aanaa ...................................................................................................................................... 8

Mojulii BHH: Seeroota fi Qajeelfamoota ittin bulmaata kessaa qopheesu .......................................................... 9

Kaayyoo: ............................................................................................................................................................... 9

Matta Duree ......................................................................................................................................................... 9

Qajeeltoowan WIBJ .......................................................................................................................................... 9

Barbaachisuma Seerra fi qajeelfama ittin bulmaataa kessa ............................................................................ 9

Dhimoota seera ittin bulmaataa fi qajelfama kessaa kessattii ammatamu qaban ........................................ 10

Ulaagaa miseensoonii kafaltii WIBJ ittin galmaa’an ................................................................................... 10

Qoqoobi ykn dhorkaa bu’a qabeesa kaa’u ................................................................................................. 11

Haaldure qoqobii bu’a qabeesaa ta’e hojji irra olchu .................................................................................... 11

Mojulii BHH: Walgahii karoorsu, Raawwachu fi Qabo Yaa’ii Qopheesu ............................................................ 12

Kaayyoo .............................................................................................................................................................. 12

Matta duree ........................................................................................................................................................ 12

Bulchinsa Hoggansa Hojii ................................................................................................................................ 13

Qajeeltoon hoggansa hojii gaarii: ................................................................................................................... 13

Iftoominaa fi itti gaafatamuma ...................................................................................................................... 13

itti gaafatamuma WIBJ. .................................................................................................................................. 14

Gossa walgahii .................................................................................................................................................... 14

Kaayoo Walgahii ................................................................................................................................................. 14

Qajelfama Walgahi bu’a qabeesaa: ................................................................................................................ 15

Ajandaa qophesu ........................................................................................................................................ 15

Guyyaa fi Idoo mijataa ................................................................................................................................ 16

Waamicha Walgahii .................................................................................................................................... 17

Ga’umsa Walittiqabaa ................................................................................................................................ 17

Naamusa Gaarii Hirmaatootaa ....................................................................................................................... 18

Sagale Murte Kennu ................................................................................................................................... 18

Hirmaanaa hirmaatootaan godhamu ......................................................................................................... 19

Qabo Yaa’ii Walgahi Qopheesu .......................................................................................................................... 19

iii

Mojulii BHH: Bulchinsa Kusaa fi Galmewwan Faaynaansii Alla .......................................................................... 21

Mata Dure ........................................................................................................................................................... 21

Qajeeltoo Waligalaa Bulchinsa Hoggansa Hojii .............................................................................................. 22

Barbaachisuma Bulchinsii Hoggansa Hojii ...................................................................................................... 22

Galmewwan WIBJ faaynaansii hintaane......................................................................................................... 23

Galmee miseensootaa ................................................................................................................................ 23

Abba Qabeenyumaa Lafaa Galmeesu ........................................................................................................ 24

Galmee seeraa ............................................................................................................................................ 24

Galmee kontraata adda adda ..................................................................................................................... 24

Kore Hojii raawwachiftu fi kore to’aano..................................................................................................... 24

Galmee teeknkaa ........................................................................................................................................ 24

Galmee suphaa ........................................................................................................................................... 25

Galmee ittifayadama bishaan Jallisii .......................................................................................................... 25

Galme Horataalee ....................................................................................................................................... 25

Galmee bareffama adda addaa .................................................................................................................. 25

Galme qabo yaa’ii ....................................................................................................................................... 25

Galme To’anaa ............................................................................................................................................ 26

Galmee Kommi ........................................................................................................................................... 26

Galme Oditii ................................................................................................................................................ 26

Galme kuusaa ............................................................................................................................................. 26

Mojuulii BHH: Karoora Woggaa Fi Gabaasa Woggaa Qopheessu. .................................................................... 30

Kaayyoo: ............................................................................................................................................................. 30

Matta Duree ....................................................................................................................................................... 30

Qajeeltoo Hoggansa Gaari .............................................................................................................................. 30

Iftoominaa fi Itti Gaafatamuuma ................................................................................................................ 31

Ittigaafatamumaa ....................................................................................................................................... 31

Iftoomina .................................................................................................................................................... 31

Itti gaafatamuma WIBJ ............................................................................................................................... 31

iv

Karoora woggaa .............................................................................................................................................. 33

Hojii Suphaa karoorsu fi yerro karoora: ..................................................................................................... 33

Karrora raabsaa bishaanii ........................................................................................................................... 33

Karoora kafaltii dhiyeesa bishaanii qopheesu ............................................................................................ 33

Karoora Invastmantii bittaa adda adda gaggesuuf ..................................................................................... 34

Karoora fillanno fi leenjii ............................................................................................................................ 34

Adeemsa Karoora wogga mirkaneesu ........................................................................................................ 34

Gabaasa woggaa, ........................................................................................................................................ 34

Mojuulli BHH: Qaxari Hojjatoota Kontraata fi Bitta Tajaajilaa ........................................................................... 37

Kaayyoo: ............................................................................................................................................................. 37

Matta duree ........................................................................................................................................................ 37

Waligalte Hojjatootaa fi hojaatoota guyyaa ................................................................................................... 37

Teknishaana Jallisii Qaxaru ............................................................................................................................. 37

Opareeshinii Iskimmi ...................................................................................................................................... 38

Suphaa Gaggesu ............................................................................................................................................. 38

Suphaa Iskiimi Kan Woggaa ........................................................................................................................ 38

Hojjatoota Guyyaa ...................................................................................................................................... 38

Hojjataa herregaa ....................................................................................................................................... 38

Adeemsa qaxari fi to’anoo hojjatoota dhaabii fi humnaa ........................................................................ 39

Moojulii BHH: Bulchinsa Waajjira, Hojjatoota fi Horataale ................................................................................ 41

Kaayyoo .............................................................................................................................................................. 41

Matta duree ........................................................................................................................................................ 41

Bulchinsaa waajjira WIBJ ................................................................................................................................ 41

Bulchinsa hoorataalee WIBJ ........................................................................................................................... 42

1

Lenjii Bulchinsa Hoggansa Hojii (BHH)

Seensa

Leenjii lenjiftootaa ogeesoota Naanno fi godinaalee tiif qophaa’e kuun kan irrattii xiyeeffatu dha. Bulchinsa hoggansa

hojii Waldaa itti fadamtoota bishan jallisi irratti ijaarsa dandeetii isaani cimsu dhaaf yammu ta’u, leenjiin

lenjiftoota(TOT) eega gageeffame booda hirmaatoonii beekumsa gahaa fi barbaachisaa ta’e bulchinsa hoggansa hojii

Waldaa itti fadamtoota bishan jallisi fi dhimoota leenjii kana wajjin walqabatan lenjifamtoota sadarkaa Aanaat tii

hubatamu qabu akka hubatan nitaasifama.

Feedhii leenjii sasaabamu irratti hundaa’udhaan mojuloonii mata dure qabxiwwan bulchinsa hoggansa hojii

(Administrative management) golga’an (cover) godhan irrati nikennama, akkasumas leenjiin kuun haanga sadarka

itifayadamtoota tti gadi bu’udhan kan kennamu ta’a.

Mojuulii BHH: Walqunnamtii kessaa fi Alaa

Seensa

Namnni dhunfaa ykn gareen ergaa dabarsufis ta’e ergaa fuudhuf walqunamtii qaama adda adda wajjin gochuun isaa

beekamaadha. Ergaan gara tokko qofaan darbu walqunnamtti dadhabaadha, kunis qaama eergaa fudhuuf ajajja

dhageeffate malee walqunnamtii (communicate) godhe issa hinjechisusu. Walqunnamti yoo jennu garu yaada qaama

ergaa dabarsu fi fudhu ergaa darbu irratti waliin yaadanii, walhubatanii yaada jedhu of kessaa qaba.

Barreffamni kuun kan irratti xiyeeffatu haala walqunnamtii nama dhunfaa jiduutti godhamu fi dhabbata fi dhaabata

jidutti gageeffamu irrtti kan xiyeffatu yammu ta’u kaayoon bareeffama kanaa yammu walqunamtiin gaggefamu

dhimoota Foyya’aa fi hordoffamu qaban dhimoota bu’uura ta’an hubbachisuuf. Mata dureen irratii mari’atamuus,

nWalqunnamtii kessaa fi alaa.

Kaayyo

Lenjii lenjiftootaa (TOT) kuun faayidaa walqunnamtiin gahumsa qabu miseensoota waldaa itti fayadamtoota bishaani

jiddu fi qooda fudhatoota isaani jidu tti akkasumas waldaa fi nama dhunfaa jiduutti gaggeefamu karaa ergaan sirrii

ta’e itti fudhamu fi ittin darbu irratti hirmaattoni hubanaa cimaa fi, foya’aa ta’e akka qabaataniif.

Mata dure:

Gosoota walqunnamtii

Maalif walqunnamna

Qulqullina walqunnamtii

Karaa walqunamtii

Walqunnamtii sirrii hintaane fi rakko itti aanee dhufu danda’u

Gosoa Walqunamtii

1. Walqunnamtii Keesaa

Waa hunda dura sirna walqunnamtti hoggansa hojii WIBJ keessatii walqunamtti keessaa godhuun karaa ifftoominaa

fi ittigaafatamuuma uummudhaan bu’a qabeesumaan gudda kan uumu ta’u isaa hubbachu. Walqunnamtiin keessa

yammu jeenu korewwan hoggansa hojii jiduuttii, miseensootaa fi hoggansa hojii jidutti jeechu yammu ta’u, kunis

xalayya, yaaddano keesaa (memos), beeksisa, ajajja adda adda dabarsuun ta’u nidanda’a.

2. Walqaunnamtii alaa

Walqunnamtii waldaa fi qaama alaa ykn qoodafudhatoota wajjin godhamu ta’a. Kunis dhimma tokko irratti walqixa

dimmicha hubachuudhaan wallin hojjacuuf gargaara. Toftaan isaa qaaman arggamanii hubbachisudhaan ykn

2

bilbilaan, postaadhaan ta’u nimala. walqunamtiin alaa kuun gaaffi, walgahi, konfraansii ykn beeksiisa bahe fudhachu

ta’u nidanda’a.

Toftaa Walqunmtii

Toftaan walqunnamtii bu’aa qabeesa fi amalla sirrii fi dogoongora tokko malee yaada kee ittin dabarffachu si

dandeesissan ni jiru, Isaanis:

Dhageefachu

Qaama dubbatu dhageeffachu,yammu dhageeffanu walqunnamtiin karaa qaama dubbatu qofaan jeedhani

yaaduu dhaanakka hindogongore itti yaaduun ni barbaachisa.Walqunnamtiin kan gutu ta’u danda’u yoo

qaama eergaa dabarsu irra qaamnii ergaan darbuuf sirritti dhageeffate walqunnamtiin(comunictate) godhame

jeechu dandeenya.Waan jeedhmu xiyeeffanoo kennudhaan hordofu, tartiba offi eggachudhaan eergaa darbe

irratti gaafiif yaadaan gabiisuu dhaan gahe offi taphachuun barbaachisa ta’a, yoo kana ta’e qaama ergaa

dabarseef ergaan isaa siritti qabamu isaa akka mirkaneeffatu isa gargaara jeechudha.Qaamnii ergaa dabarsuus

haaluma walfakaatuun nidhageefata jeechudha.

Toftaa dhageeffachu

1. Expression

Iddo kanattii dhugaa irratti hundaa’uun baaye murteesaa dha. yammu of ibsitu qaama sidhageefatu fuladuratti

fudhatama akka qabaatu hasa’a qopheffatee yammu ibsuuf dhiyaatu wanta ifa ta’e fi karaa sirri ta’en ta’u qaba

dhimma irrati qophofte gaddi fageenyaan beekuun dhimma murteesaadha. Kana godhu keetiin

oodiyeennsiifuladratti nama dhugaa fi amannama ta’u keetiif caraa siif banna. hasa’a godhu keetiin dura qophii

baayee ga’a ta’e godhuun kee murtesaadha. wantasirritti itti hinqophoofne hindhiyeesiin, Osoo hinqophaa’iin wantii

dhiyaatu oodiyeensii si jeelaa burjaajesa. Yoo burjaaja’uun uummame immo xaariin kee tiif yeroon hirmaatoota,

baasiin adda adda faaydaa male kasaara ta’a jeechudha.

2. Cephoo akka ijaarsaatii fudhachu

Yeroo namni biraa ceepho nama kan biraa irratti dhyeesu namni cepoon irratti dhyiatte of iraa deebisuuf

qophaa’un waanuma jirudha. yammu ceephon siirratti dhiyaatu waan dhugaa na sireesa, gara fuladuratti

akkan dogongora irra of eegu nagargaara jedhanii ilaalcha jedhuun fudhachuun nafayyada yaada jedhun yoo

ta’e male walqunnamtiin rakko kessa seena jeechudha. Nama ceepho dhiyeesu maal irra ka’e akka dhiyeesu

hubachuuf yaaludhaan tasgabidhaan dhageeffachun bu’a qaba.

3. Walfalmii dhabamsiisu

Yeroo hunda walqunnamtii gariin akka hin uummamne dhimota taasissan kessaa walfalmii(arguments) issa tokko.

Yaada kootu caalaadha yaada jeedhu irraa madda. Walqunamtii kessatti yeroo baaye walfalmuun bu’a hinqabu. Yeroo

walfalmii keesa galuun waligalte irra nama hingessisu kan kootu caalaan gati hinqabu. Kanaaf yaadnii koo mo’achu

qaba jechu dhiyfne toftaa ittin waligallamu, walhubbatamu fi toftaa yaadnii nama kaaniis ittin kabajamun hubbachuun

barbaachisaadha.

4. Hirmaatoota hubbachu

Hirmatoota waltajii beekuun, hubbachuun bayye barbaachisa ta’a. Sababnii qophii keetti isaan waan ta’aniif, ergaa

dabarsu jalqabu keetin duura hundii isaanii sadrkaa itti hubbachu danda’an addaan baassanii beekuun

barbaachisaadha. Hirmaatoota seeniyaraa fi juniyara bakka tokkottii kan hirmaachiftu yoo ta’e walqunamtiin kee

juniyaroonis akka hubbachu danda’anitti ta’u qaba. Yammu hirmaatootaf qophiin godhamu ilaalcha fi amantaa

(perception) hunda yaada keesa kan galche ta’u qaba.

3

5. Duubdeebii

Yeroo baayee, eega walqunnamtiin ykn komunikeshiniin gageefame ergaan dabarsu barbaadamu osoo hindarbiin

hafu nidanda’a. rgaan bodda wantii godhamu faalaa isaa ta’e arggamu nidanda’a. Yammu akkas ta’u maalif jeetee

sababoota adda addaa yaadu kessa galuun kee hin hafuu. Tarii hindhageeffane (do not listening), ykn immo hin galeef

(do not understand), ykn osso beeku dhageeffachu dhisus ni danda’a. Hallawwan kuun kan jiraattan yoo ta’e maal

godhu tuu si irraa eeggama? furmaanii isaa duub deebii (feedback) fudhachu dha. Dubdeebii sirri ta’e fudhachu

baanaan waan gama sanaan ta’a ykn hubbatama jiru beeku hindandeesu jeechudha. Duubdeebi fudhachu dhaan

maaliif eergaa darbe akka godhuuf hin goone beeku sidandesisa jeechudha. Komunikeeshiniin waannuma dubbane

qofaaf, waanuuma mallatto qaama hirmaatoota (facial expression & body gestures) irra hubbane beeku ittin

dandeenyu mitti.

Qabxiwwan 1-5 jiran irratti xiyeeffachuun teknikoota bu’a qabeesuma walumagalatti gaariitif murteesata’un isaani

hubbachudhaan hojii irra olchuun barbaachisadha.

Sabababa ijoo Walqunnamtiif barbaachisan

Miseensoonii WIBJ amantaa (beliefs) fi abdii (hopefulness)hggansa hojii (managmant) isaan gaggessu irrattii

horatani onne gutudhaan hojii kessa akka gallan taasiisuun kan danda’amu yookomunikeeshinin cimaan jiraatedha.

dhimoonii isaanii karaa ittigaffatamuma fi iftoomina qabuun gaggeffama jiraachu isaa karaa walqunnamtii gaarii

qabuun yoo gaggefame bu’a qabeesa ta’a.

Gaaffi hirmaatonii sababoota ijoo walqunnamtii WIBJ kesstii maalif akka barbaachisu yaa ibssan. Gareedhaan akka mari’atan (small group discussion) Deebii isaanii flip chart irrattii yaa kennan.

Xiyeffanaan walqunnamtii WIBJ kessatti sababa gudaan inni barbaachisuuf haala armaan gadditiin ibssame jira.

Miseenota hoggansa hojii, hoggansa to’ata hojii waan hojjachaa jiran akkamitti qabeenyaa fi maalaqa irratti

murteesaa akka jiran, akkmittii Hojji suphaa fi strakcharootaf eegumsaaf gochaa akka jiran, walumaagalatti hojjwwan

hojjachaa jiran Ittigaafatamumaa isaan irra jiru qaama kessatif ta’e qaama alaatiif haala iftoomina qabuun

walqunnamaa deemu jeechudha.

Waltajii gara fuladuraatti qophaa’u irratti Qaama hirmaatu duraan durrssanii addaan baasudhaan Guyyaa, yeroo,

essatti fi ajandaa maal irrttii akka mari’atamu iffa godhuun walqunnamtii sirriita’e gaggessuf halduree barbaachisaa

ta’u isaa hubbachu.

Mallaqa tjaajilaaf dhiyeessii bishaan jallisii sasaabbamu maallaqnii sasaabamu meeqa, yoom, esstti akka sasaabbamu

iftoomina ummuuf gargaara.

Hojiiwwan karoora woggatiin qabaman raawwachuuf, karoora qodinsa bishaanii fi seeroota qodinsa bishaani hojii tti

hikuuf dhimoota irratti waligallame hunda raawwachuf gargaara.

Hojii humnaan hojii hojjachuuf irratti waligalame, Qonnan bulaa dhunfaa gaaffi adda addaa qabu bulchinsa maallaqaa

irrtti qabu deebii arggachuuf ni gargaara,

Odeeffanno dimoota infrastrakcharoota, ittin bulmaata (By-Low), rakko gabaa fi furmaata issa, paakeejii gutu

fayyadamu fi gaaffi feedhii jiru addaan baafachuuf haaldure mijeessuuf ni gargaara.

Qulqullina walqunnamtii

Dhimoota qulqullinii walqunnmtii Irratti hundaa’u

Eergaan darbu qulqullinaa, iftoomina qabaachu fi kan wal hinfaaleesine ta’u, ergaa dabarsuun ergaa darbu irratti

qophii gahaa taassisu dhaan ergaa bu’a qabeessa ta’e dabarsu danda’u, ergaa dabarsuun dura irra deddebi’anii waan

darbu akkamitti akka darbu irratti yaadu, baayee itti siqqanii ykn bayyee itti dhiyaachuun akka namni gammachu

hinargane goochu irra of eegu,

Haala hirmaachisaa ho’a ta’een gaggessu. Yeroo dheeraa dhaaf qaamnii tokko qoftii haala nama iffachiisuun gaggesu

irra Haala muxxnno fi yaada waljijjirutiin gageesuun caalmaattis qaamnii dhiyeesu ho’inaan qaamnii dhageeffatu

mugaatidhaan ta’u hinqabu.

Ilaachoota fi amaala badaa odeeffano kennaa fi fudhata biratti mul’atan

Ergaa ykn odeeffano isteepoota isaa eeganii Obsaan dabarsu dadhabu fi gaffiwwan ka’an qabbachudhaan deebii

keenu dhisu,

Yerro waltajii dabbarssanii seennu fi osso yeroon hinghiin dhiyyssani bahu,

Jeechootakaraa salphaa ta’een namaa hingaleettii fayyadamu, irra figu ykn ariffachu ykn sagale

hindhagahamneen dubbachu.

4

Nama fuladuratti dubbachu qaana’udhaan, yadda ibssamu qabu osoo hinibsiin hafu.

Yaada namoota irra ka’u dhgeffachuuf feedhii dhabu,

Gama ergaa fudhatuun immo dhageeffachu dhissanii oddu offi oddessu dhaan jeequ,

Iddo fi yeroon waltajii itti gageefamu qabaachu qabu

Guyya, sa’a fi iddo waltajiin itti gaggeffamu karaa iftoomiona qabuun afferramun isaani iffa ta’u qaba.

Iddo faggo fi dhaqaa gala namaatiif hinmijoofne ta’u hinqabu.

Iddo dhiphaa, kessii isaa kan ho’u fi sagalee alaa galchee nama jeequ taa’uun irra hinjiraatu.

Guyyaa namoota hundii argamuuf itti tolu addaan baassanii irrtti karoorffachu.

Haala Adeemsa raawwii walqunnamtii

WIBJ qaamole qoda fudhatoota isaani raawwii kessa galuuf gorsa fudhacuuf ta’e murtee adda adda dabarsuuf

walqunnamtii keesaas ta’e alaa kara adda adda tiin argachu ni danda’u.

Miseensota WIBJ walin Walqunnamtii godhuuf karaa ykn toftaa walqunnamtti kamiin yoo ta’e

wayya jeetu (small group discussion) deebii isaa flipchaarti dhan yaa dhyatu.

1. Haala Adeemsa raawwii waqunatiii Kessaa

WIBJ walqunnamtti kessaa gageesuuf toftawwan armaa gadittii fayyaddamu ni danda’a,

Mana mana irra deemudhaan ergaa dabarsu

Sadarka olattii ergaa dabarsudhaan

Walgahii idilee walakaa wogga miseensa hundaawaamudhaan

Miseensoota koree adda adda waamudhaan

Murte murteefame beksiisa bakka miseensooni hundu argu danda’uttii maxansudhaan

Guyyaa, yeroo, Iddo fi ajandaa waltajii itti aanuuf dhyaatu waamicha waltajii itti aanu karaa

miseensa hunda bira gahuun ibsudhaan,

Baanarii fi poostara adda adda tti fayyadamudhaan waamicha dabarsu,

Karaa xurunbaa iddirii tiin fayadamudhaan,

2. Haala Adeemsa raawwii Walqunnamtii alaa

WIBJ walqunnamtti karaa alaa gageesuuf toftawwan armaa gadittii fayyaddamu ni danda’a,

Gabaasa qabeenyaa fi maallaqaa dhiyeesudhaan

Waltajii idilee ykn idileen alaa gaggesudhaan

Qaama alaa guyyaa, yeroo, iddo fi ajandaa dhiyaatu irratti akka hirmaattan xalayaa bareessanii

afeerudhaan

5

Odeeffano karaa kanaan dura naanno isaani tti ittin darbuun fayyadamudhaan

Qaamaan argamanii ibsa kennudhaan kkf

Rakko Walqunnamtiin bu’a qabeesa ta’e dhabamu isaatiin uummamu danda’u

Walqunnamtiin bu’aa qabeessa ta’e WIBJ jidutti fi qaama qodafudhatoota isaani wajjin

hingodhamu taanaan hojii iskimmi suphu eeguakkasumas hoggansa hojii rakko gudda kessa gala.

Hojii Komunikeeshinii gageeffamuun taanaan miseensii sirritti waan jiru irratti hinmari’aatu

taanaan dhimma offi isaa irrtti hirmaachhuf feedhii ni dhaba, kuun immo ittigaafatamuua fi fi

iftoominii akka hinjiraane godha. Haala kaanaan kan deemma taanaan bulchinsii hoggansa hojii

karaa irraa gorudhaan qisaassama qabeenyaa fi maalaqqatiif saaxilu ni danda’a.

Miseensoota WIBJ jidutti Walaamantaan, waldiddan kan ummamau yammu ta’u hojiin iskimii

isaani kunuunsuuf wallin hojjatan akka hinjiraane fi walumaagalatti WIBJ akka lubbun hinjiraane

karaa banna.

Haanga ammaattii hirmaatoonii barumsa komunikeeshinii keennamaa ture irraa

beekumsa maal akka arggattan akka mari’attan caraa keennu. Hirmaatoonii akka

karoora walqunnamtii WIBJ isaanii tiif qopheeffatan taassisu.

Mojuulii BHH: Falmii fi Walitibu’nsa Hikku

Jireenya ilmma namaa kessattii walitibu’unsii jiraachuun isaa kan hinoledha, sababnii issaa ilaalchi(attitude)

amantaa (belief)dudhaale (values) nama dhunfaa ykn gareen qabban kan walfakaatu waan hintaaneef. Waliti

bu’insii hoggansa hojii bishaanii irratti seektaroota fi qodafudhatoota jidutti bulchinsa hoggansa hojii bishanii

irratti walitti buun hinolu. Bara amma kana keesa kuun akkumma jiru hubbanee qoodinsa bisaanii irratti yeroo

walitti bu’insii ummamu akkamitti hikkata kan jeedhu irratti xiyeeffachun barbaachisaadha jeechudha.

Kaayyoo

Walitti bu’insa keessa fi allaa ummamu danda’u fi sababoota isaanii, walitti bu’insaan dura ittisu yoo ummamees

toftaa ittin hikkamu danda’an irratti hubbano ummuuf.

Matta duree (Topics)

Gosoota walittibu’insaa

Sababoota walitti bu’insaa

Walitti bu’insa Ittisu

Aproochii walitti bu’insa kessaa ittin hikkaman

Aproochii walitti bu’insa alaa ittin hikkamu

Gosa walitti bu’insaa

WIBJ yeroo baay’ee walitti bu’insa gossa lamma kanaa gadditti ibbsaman keesa ni galu, walitti bu’insa kessaa, fi

6

walitti bu’insa alaa sektaraalee mootumma fi dhabbatoota adda adda ta’a.

1. Waliti bu’insa kessaa

Dhimoota Sababa waliti bu’insaa WIBJ jidutti:

Haanqina bishaani

Loogii qodinsa bishaan irratti gageeffamu

Fedhii bishaan dhimma adda addaa tiif fayyadamuf barbaadamu iratti

Feedhii namoota naanno jallisiin ala jiran karooraan alatti bishaniin fayyadamu

Kaanaaloota suphaa dhabudhaan bishan dabarsu hindandeenye,

Kaffaltii hojii suphaa fi tajaajila adda adda tiif olu yeroon sasaabamu dhabu

Qaamni gare olntumaa umme sera fi ittin bulmaata jiru digee humnaan fayyadamu\

Sababa suphaa gaggeessu tiin ykn babalisuutiin qabeenya namaa ballessu

Horii komand area kessattii galkisuutiin

Suphaa yeroo murta’e kessattii xumuru dadhabudhaan

Gaafii hirmaatootaaf dhiyeesu: walitti buinsa qaama allaa fi WIBJ wallin godhamu addan baassu irrati marii gaggesuu akkasummas deebii isaa flip chartii, ykn gabate guraachaai irratti barresssuun dhiyeesu

2. Walitti bu’insa qaama alaa wajjin

Walitti bu’insii WIBJ fi nama dhunfaa alaa ykn dhabbata alaa wajjin umammu sababoota kanaa gadditti ibssaman

irraa madda:

sababa Suphaa jallisii irratti

Qaama to’ataa fi WIBJ jiduttii sababa akaata hoggansa hojii gageeffamu akaataa Karoora

Misooma Qonna Jallisii (ADP), Karoora ittisa Biyoo fi Bishaanii (SWCP) itti mirkanaa’u irratti,

WIBJ lamaa fi isaa ol ta’an bishaan laga tokko irraa fayyadaman qodinsa bishanii irrtti,

Ummata baaye ummata xiqaa irratti (Community with one majority belonging group)

Walittibuinsii WIBJ wara laga gubaa fi laga gara jeelaa jiduttii akkasumas fayyadamtoota laga

sanaa jidutii ka’u ni danda’a

Walitti bu’insii akkataa hidhaan itti gaggeffamu irratii

Walitti bu’insa WIBJ fi wara karaa olii tii fayyadaman sababa bishaan kemikaalaan xuraa’ee gaddi

eergu irratti

Walitti bu’insii akkataa bishaan jalliffamu irratti ni uumama.

Sababa walitti bu’insaa

Sababnii walitti bu’insaa sirna suphaa Jallisii ittin aggeffamu wajjin walqabate, bulchinsa maallqaa wajjin walqabate,

itti fayyadama bishaan koomand area kessatti gaggeffamu wajjin walqabate jiru sababa walitti bu’insaa ta’u ni

danda’u. Walitti bu’insii kuunis kan kessa fi dhabbata alla wajjin ta’u ni danda’a.

7

Hirmaatoota gaafadhu: sababooni walitti bu’insa qaama (keessa fi alla) walitti bu’insaa WIBJ (Small group

discussion) muxxano qaban irratti hundaa’udhaan yaada walittibu’insa adda adda godhamu irratti akka mari’attan

goochu. Walitti bu’insii kuun midhaan Hojii isaanii raawwachuu irran gahe maalii?

Walitti bu’insii maalii?

Maalif uummama?

Ummamni Waliti bu’insa Sodaa dha, sodaan immo yaaddo gara fuladuraatti. Waliti bu’insa nama lama jidutti

ummamu sababnii isaa ilaalcha (attitude) hala dubbi itti hubatan garaagara ta’u (Perception) sadakaa kanaan dura irra

turan (status) falaassama fi pirinsiploota jireenyaaf qaban adda adduma qabaachu irra ta’a. gara biraatiin

komunikeeshinii dadhabaa waan nama irra eeggamu duraan durssanii hubbachisu dadhabu irraa maddu ni danda’a.

Istaandaardii hojii eeggamu gadditti raawwachu, haala simanaa eeggamuu gadditti nama simmachu ykn gargaarsa

eegamu kennu dhiiysu, Ittigaafatamumaa bahu dadhabu, iftoomina hojii dhabu fi qabeenya murta’aa jirtu karaa

fairness hintaaneen fayyadamuf walsaamu.

Walitti buinsii ummamu kan dandau soda human, walqixa fi baajata irraa tau danda.

Walitti bu’insa Ittisu

Walitti bu’insa hikku irra walitti bu’insa ittisuun bu’a caalma qaba, yoo kan irratti karoorfane hojjane ta’e dhimoota

walitti bu’insa ta’u danda’an hambisu ni danda’ama

WIBJ hundii seeraaf bittamanii mirgaa fi dirqama isaanii addaan baassani beekudhaan, dirqama offi

bahachaa, mirga offi kabachiffaca kan deeman yoo ta’e,

WIBJ leenjii gahaa ta’een dandeetti fi bekumsa barbaachisu akkamitti bulchu akka qaban, akkamitti

hoggansa hojii fayinaansii, hojii teeknikaa karaa gahumsa fi bu’a qabeesa ta’een akka gaggessan yoo

beekan,

Waltajii isaanii hirmaachisaa yoo godhan, komunikeeshinii qaamoole sadarkaan jiran hundaaf yeroon

yoo dabarssan, hojii hogganan irrattii yeroo hunda iftoomina yoo qabaattan, adeemsii isaanii

dimokraatawwa, hunda hirmaachisaa yoo godhan waan murteessaniif ittigaafatamuma kan fudhatan

yoo ta’e waliti bu’insa dhufu danda’u hambisu ni danda’u jeechudha.

Kafaltii tajaajila (ISFs) yeroon sasaabudhaan hojii irra olchu, gabaasa isaa iffa godhu, hojii akka suphaa,

raabsaa bishaanii loogi tokko male akka karoora qophaa’e jiru tti hojii irra kan oluu yoo ta’e walitti

bu’insa ummammu danda’u hambisu ni danda’ama jechudha.

Miseensoota seera ittin bulmaata hinkabajne irrtti tarkanfii seraa dhimoota kabajuuf irratti

waligalame cabssan irratti addabii taa’e hojii irra olchuun yoo jirate walitibu’insa akka hinjiraane ni

godha.

WIBJ laga tokko irra bishaan fudhatan lamaa fi isaa ol ta’an akka federeshinii dhaabbattan ta’e

waligalte wallinii akka tumattan ta’e dhimoota wallini akka wallin hikkan kan godhamu taanan walitii

bu’insa dhufuf deemu ni hambisa.

Waligumaachuun, rakkon nama kaanii akka rakko offitti hubbachu, kaayyo obbolumaa irratti

hunda’een fi ofitumma qofaaf jiraachu hirisuun walitibu’insa haala gaaridhaan ni hambisa.

Ofituumaa xiqeesu (Compromising) yoo namnii akka ofitumaan nama rakkiftu durse hubbate off irratti

qabsaa’e waan gaarii hojjachu ni danda’a.

8

Haala walitti bu’insii kessaa ittin hikkaman

Qajeltowwan

Walitti bu’insa ummame addaan baasuu, madaallu falla karaa adda barbaadu, qaamoota murteessan, murte

haqa qabeessa akka murteessan gargaaru, qammonii rakko kana keessa gallan akka fala barbaadu keessatti

akka qaama sanaa ta’anii hirmaattan haala mijeessu, murteen murtaa’u qaama tokko kasaaraa qaama kaan

immo haala buufata hintaaneen (win-win game) akka ta’utti hojjachu gaafata.

Falmii murteesu

Jalqaba irratti namnii miseensa WIBJ ta’e yoo falmii qabaate gara walitiqaba WIBJ ttif odeeffano

kennudhaan akka rakkon hikamuuf ibsu,

falmiin duraan durse kan ilaalmu kore falmii tiin ta’u qaba, kuniss akkata labsii hundeefama WIBJ

Oromiyaa irratti ibssameen ta’u qaba.

Murteen xumuraa kore falmii bareffamaan qaama lammaan walfalmaniif kennu qaba, murtiin kuunis

waajira WIBJ kessatti iffa ta’u qaba.

Mana murtti Aanaa

Qaamni murteen walfamii kore falmi tiin murtaa’e issa hinqubsine mirga mana murtii ol’aana tii iyyachu

nidanda’a kuunis haala labsii WIBJ Naannoo irratii ibsameen ta’a.

Dhuma leenjii irrattii , bareeffamni tarkaanfiiwwan walitti buinsa hikuuf fudhatamu qaban

hirmaatootaaf ni raabssamu,

9

Mojulii BHH: Seeroota fi Qajeelfamoota ittin bulmaata kessaa qopheesu

Kaayyoo:

Faayidaan seerootaa fi qajeelfamoota keessa baasuun qabu hirmaatoonii Hubbanno cimaa akka qabaattan goochuun

faaydaan innii qabu fi addabbiwwan adda addaa bu’a qabeessa ta’an akka jiraatu gochuudhaan naamusnii

kabajamuun isaa akka cimina WIBJ garggaru fi wadhabiinsa ummamu danda’uuf akka furmaata ta’u danda’u

hubbachudha.

Matta Duree

Daangaa Seeraa

Qajeeltowwan WIBJ irratti hundaa’u qaban

Seeroonii fi qajeelfamtoonii ittin bulmaataa maalif barbaachissan

Dhimmota Seeroota fi qajeelfamtoota ittin bulmaataa kessatti golga’amu qaban.

Sadarkaalee Seeroota fi qajeelfamtoota ittin bulmaata kessaa foyyessuf fi mirkanesu.

Dhorka ykn qoqobii bu’a qabeesa taa’e kaa’u

Qajeeltoowan WIBJ

Seeroonii fi qajeelfamtoonii ittin bulmaataa kessaa of kessattii ammachu kanqaban haala armaan gaddittin

ibssamanii jiru.

Eenyummaa namaa kan gargar hinqodine ta’u (non-discrimination) kan jeechuun misensoota

jiran amantaadhaan, gosaa fi saalaan logii tokko male osoo addaan hinbaasiin qaama hundaumaf

tajaajila walqixa ta’e kennu jechudha.

Iftumina qabaachu fi hirmaachisaa ta’u (trasparancy& participation) Qajeeltowwan iftominaa

qaban irratrti hundaa’anii hojjachu, miseensoonii akka hirmaatan jajjabeesu, murtiin murtaa’u

istoopoota barbaachisaa ta’e kessa akka darbu adeemsa isaa irratti hundii kan itti amannan

gochu.

Leecaaloo (resources) haala walqixaa ta’een itti fayyadamu, leecaaloo komaand area kessa jiru

miseensii hundii haala walqixa ta’een akka fayyadamu taassissun ni barbaachisa.

Lecaaloo (resources) qisaassama malee itti fayyaddamu (Rationale use of resources). Qisaassama

qabeenyaa, biyyeef bishaanii, faallama naanno foyeesu

Barbaachisuma Seerra fi qajeelfama ittin bulmaataa kessa

Yeroo hunda hoggansa hojii bulchinsa fayinaansii karaa iffa, bu’aa qabeessa, iftoominaa fi itti

gaaffatamumaa qabun raawwattamu isaa Mirkaneesu,

10

Infrastrakcharoonii komaand area kessa jiran suphaa fi kununsa barbaachisaa karaa sirii ta’een

arggachu, yero hunda raabsaan bishaanii akka walirra hincine taasisu,

Yeroo hunda walitii bu’insii akka hin’umamne, toftaa wlitti bu’insii ittin ittiffamu hojii oirra

olchu, yoo ummamees toftaa wlitti bu’insa hikkuf gargaaran hojii irra olchudhaan hikku, yeroo

hunda hojii hojjanu akka iftoomina qabaatu gochu, ittijgaafatamumaa fudhachu.

Naamusa keessaa cimsu, miseensoota seeroota ittin bulmaata fi qajeelfama cabssan irrtti

tarkaanfii yeroo fudhachu, qoqobii ykn dhorkaa adda adda irrtti murteesudhaan baddi

dalagame akka irra hindebi’amne dhaabsisu. Dhimoonii abaddii dha jeedhaman Labsii

841/2014, fi ittin bulmaata kessaa tti ibssamani jiru. Fkn miseensa kafaltti tajaajilaa kafaluuf

irratti waligalame kan didde irrtti…

Gaafii hirmaatootaaf dhiyeesu: hoggansa hojii WIBJ fi sirnii opreeshinii fi suphaa jallisii irratti

WIBJ ittiin bulmaata keesaa seera fi qajeeflmoota keesstti kana kessatti ka’u qaban jeedhan irratti

qabxiwwan ka’u qaban gaddi fageenyaan kaassani akka flip chaartiidhan ykn gabate guraachaai

irratti yaadhiyeessan.

Dhimoota seera ittin bulmaataa fi qajelfama kessaa kessattii ammatamu qaban

Ulaagaa miseensoonii kafaltii WIBJ ittin galmaa’an

Ulaagaa bayinaa koreehoggansa hojii fi koreehoggansa hojiito’anno miseensoota hammacu qabu.

Adeemsa (procedures) fi sagantaa waamicha walgahii yaa’ii waligalaafi kore hoggansa hojii ittin

waamamu qabaachu, adeemsa sagalee fi korramin walgahii yaa’ii waligalaa akkassumas kore

hoggansa oqabaachu,

Aangoo Hojjiwwan kore adda adda walgahii yaa’ii tiin akka dhaabatan ta’n qabaachu qaban

Ademsaa fi yeroo hojiin itti raawwatamu sagantaan qophaa’e fi kununsa siystamaaf

godhamukaroora woggaa kessattii yoom akka hojjatamu, gabaasnii woggaa yoom akka godhamu,

Hojii ijoo, ittigaafatamumaa eegamu, mindaa hojjatootaa, duraan durssanii tareesu, akkasumas

adeemsa (procedure) namni itti angoo qabatu, hojjataanllessaa akkamii yoo baleese akka hojii irra

ari’amu duraan dursee seera ittin bulmaata kessaa fi qajeelfama kessattii ammatamu qaba.

Adeemsa, yeroo fi karoora hojii maalaqnii tajaajila hojii jaliisii ittin gaggessuf miseensoota irraa

ittin sasaabamu seera ittin bulmaata kessaa fi qajeelfama kessattii ammatamu qaba.

Mmiseensoota dirqama isaanii hinbaanee irrttii aangoo WIBJ qabbu fi qoqobii irra kaa’u danda’u

seera ittin bulmaata kessaa fi qajeelfama kessattii ammatamu qaba.

Aangoo WIBJ komii qabu araarsuuf (arbitration) ykn hojii sera ala ta’e (bishaan guyya taraa alla

fudhachu, horii daangaa jallisii kessa galchu fi midhaa nama kaan irran gahu…) adabbuuf seera

ittin bulmaata kessaa fi qajeelfama kessattii ammatamu qaba.

Adeemsa WIBJ tokko fi isaa ol yammu walitti makkaman ykn gara federeshinii yoo dhaaban,

11

Iddaan (liability) WIBJ fi miseensoota

Sababa iddaa tiin WIBJ ymmu akka bittinaa’u murta’au adeemsii Horataalee ittin qodamuu

Adeemsii waldhabinsa kessa fi alaa haala ittin fala (resolution) argatu

Adeemsa seera ittin bulmaata fi qajeelfama ittin foya’u, ittin mirkanaa’u,

Wixineen Seera ittin bulmaata keesaa yaa’ii waligalaa tiif dhiyaatee mirkanaa’u qaba, yeroo

kamiyyu barbachisaa ta’e yoo argamu serii ittin bulmaata akka foya’u danda’u

Seera ittin bulmaata keesaa yaa’ii waligalaa tiif dhiyaate yoo foya’e foya’insi godhame kamiyyu

Guyoota 15 itti aanu keessatti qaama to’ataaf ergamu akka qabu (submitted to the supervisory

body)

Qoqoobi ykn dhorkaa bu’a qabeesa kaa’u

Miseensii WIBJ, ykn miseensa ala jechoota seera ittin bulmaata kessatti dimoota dkka hinraawwatamne dhorkaman

cabse ykn dige yoo argame qoqoobiin (sanction)sirrii ta’e irratti fudhatamu qaban

Jeechaan ykn bareeffamaan ofeggano kennu

Addabii qarshii irratii murteessu;

Miseensota kafaltii tajaajilaa yeroon hinkafale irrtaii dhala (interst) wajjin akka kafalan murtesu

Hojji human irratti murtesu (labour dutes)

Ommisha, meshaafi hortalee (asset) ttin akka kafalan taasisu

Qodinsa bishaanii irraa dhaabu,

Gocha seeraa alaa ummameef mana murttif dhiyeesu

Haaldure qoqobii bu’a qabeesaa ta’e hojji irra olchu

Qoqobii godun barbaachisaa ta’u ilee yeroo baayee hojittii hin hikamu, sababnii isaa nama irratti murta’u irraa

mormiin (resistance) waan ka’uf.

Qoqobiin kan bu’a qabeesa ta’u danda’u,

Ballesaan hojjatama dufe yoo cxumura argate(progressive/graduated)

Ballessan godhamu isaatiif yoo kan gutuma gutuuti itti ammaname fi namni hundi seera ta’u issa

fudhate akka hincabne kan kabaju yoo ta’e (credible& enforceable)

Qote bulaa dagate kafaltii tajaajilaa yerodhaan hinkafaliin hafu isaatiin yeroowwuma tokkon

qoqobii irra ka’aaun qonaan bulaa kaan birratti ilee fudhatama hinargatu. Bareffama yaaddno

erguun gahadha, yoo yaaddanno ergame n kan diddu ta’e tarkaanfii ol ka’aa fudhachun

nibarbaachisa, fkn haanga kafaltii isaa raawwatuutii raabsaa bishaanii irraa dhaabu dhaan ta’u ni

danda’a.

Qoqobii ammanamuma qabu (credible sanctions), qoqobiin fudhatame qaama ballesaa dalage

irratti dhugguma kan midhe fi barsisee ta’u isaa fi miseensoota kaan akka kuun isaan irra

hingeenye akka ofeggan kan godhe ta’u,

12

Qoqobiin godhamu kan dirqisisu ta’u (enforceable sanctions), miseensa tokko tokko isaa irratti

akkasumaan sodaa ummuf osoo hinta’in nama seera cabse qoqobii dirqisisu danda’u fudhachu,

Qoqobii hojii irra olchu (implementation of sanction) qoqobii hojii irra olchuun dura koreen

hoggansa hojii WIBJ yero hunda kan mirkaneffachu (verify) qabu, Qoqobiin hojii irra oluuf deemu

jibba irra bilisa, baddin hojjatame qabatamaan kan lakaawwamu, adeemsii kessa darbu qabu seera

bulchinsaa eeggate kan raawwatame ta’u qaba

Haldurewwan barbaachisaa ta’an hunda kessa darbame, hoggansii hojii WIBJ Qoqobii eega murteese boodadhibaan

barbaade yoo dhufe akka salphaa tti murte kenname irra deebi’un hindanda’amu, kan jeechuun duraan durse murtichii

yoo dogongoraan murta’e male jechudha. Hoggansii hojii WIBJ qoqobii barbaachisaa ta’e kaa’u hindanda’u taanaan

gara fuladrattii hojii waldichaa gageessun gaafii keesa galcha jeechudha, ballesaa godhame irrattii tarkaanfiin qoqobii

yeroodhaan hinfudhatamu taanaan miseensii seera ittin bulmaataa ta’e qajeelfamoota jiran tokko ilee hinkabaju, kana

ta’u isaatiin immo hundii hojii wallinii kan hojii suphaa, kafaltii tajaajila kaffalu ni dhaaba jeechudha. hundiiakka

barbaadetti bula waan ta’ef abban qabeenya fi humna qabu miseensa bala’a cunqurse bulchuf karaan bannamu

nidanda’a, waan kana ta’uf jequmsa gudaan miseensoota jidutti uumamu nidanda’a jechudha.

Shaakalii: Ibsaa fi marri tti aansuun, Hirmaatoonii caraan shaakalli argattaniin beekumsa haaraa

argatan shaakalu qabu. Hirmaatooni seeroota fi qajeelfamoota ittin bulmaata WIBJ akkasumaas

qoqobii bu’aa qabeessa kan WIBJ isaanii akka qoheesuuf shaakallan taasisu.

Xumura leenjii irratti: bareeffamnii waa’e seera ittiin bulmaata kessaa fi qajeelfama akkasumas

qoqobii bu’aa qabeessa ta’e irrattii afaan naanoo ttin qopha’e hirmaatootaaf ni raabssama.

Mojulii BHH: Walgahii karoorsu, Raawwachu fi Qabo Yaa’ii Qopheesu

Kaayyoo

Dandeetiihaala walgahiinWIBJ ittin karoorfamu, qophaa’u, hojii irra ittin olu fi ittin gaggefamu

bekumsaleenjiifamtotaacimsudhaaf.

Matta duree

Bulchinsa hoggansa hojii

Qajeeltoo hoggansa hojii

Iftoomina fi itti gaafatamuma

Gossa walgahii

Kaayyo walgahii

Itti gafatamuma wibj

Ajandaa qophesu

Guyyaa fi idoo mijataa

Wamicha walgahii

13

Qaboo yaa’ii waligalaa qopeesu

Bulchinsa Hoggansa Hojii

WIBJ miseensoota namoota dhunfaa lafa isaani jallisii dhaan misoomsuuf fedhii wallinii (common Interst)

qabaatani hundaa’an, WIBJ kan hogganamu namoota isaan kessa filatamanii koree hoggansa hojii ta’aniin

yammu ta’u kaayoo guddaan isaanii miseensoota isaani tiif tajaajila bishaanii gahaa misoma jallisii tiif olu

fayadamtoota isaani koomaand area keessa jiranif logii tokko male walqixa tajaajiluf kan dhaabbatan, koreen

hoggansa hojii WIBJ hogganu kan danda’u yoo miseensooni hundi kan itti amananiif itti boonnan ta’e qofa.

Miseensii bala’aan Hoggansii hojii WIBJ irrtti amantaa gutu horate akka gahe isaa irraa eggamu bahu danda’u

qaamnii hogganu karaa fi amala iftoomina fi itti gaafatamumaa qabun hoggansa kennuun murteesadha. Yo kana

ta’e miseensii hundii hojii hojjatama jiru tajaajila kootiif waan ta’ef waan hojjatama jiru nan beeka, qajeeltoo

hogansa hojii gaari ta’en hoggannama jira yaada jeedhu akka jedhe ammanu isa taasisa.

Miseensii kore hoggansa hojii WIBJ Koomand area kana kan gaggessu anaaf anna qofa jedhe itti gaaffatamuuma

fudhacuun qaba, imaanaan ummata kanaa anna irra jira jeedhe yaadu qaba.

Qajeeltoon hoggansa hojii gaarii:

Miira gahe fi itti gaafatamumaa

Hojii hojjatamu yoom akka hojjatamu addan

Hojii hojjachuuf, rakko hikuuf karoora gocha irratii hundaa’e qopheesu

Namoota dandeetti qaban aangeesu, hojiin akka haala gaariin raawwatamu namoota kaan jajjabeesu

(motivate others), mirri garedhaan hojjachu akka cimuu namoota kakaasu,

Murtiin fudhatamu qabu, sirri ta’e kennamu

Murtii yeroo dheeraa hinfudhane, kan baasiif nama hinsaaxilee, kan rakko fi waliti bu’insa hikuf

dandesisu ta’u, hojii bulchinsa sirii fi hoggansa hojii fayinaansii dandetidhaan kan hogganu ta’u

Murtee kenname, fandiin karaa bu’a qabeesa ta’en hojii irra ole iftomina kan qabu ta’u,

dandeetiin komunikeshini gahumsa qabu kan qaama hunda WIBJ, ATMJO walitti dhiyeenyaan akka

hojjatan haala mijeesu ta’u

Qajeeltoon hoggansa hojii baayeen isaani hojii kessatti ofin kan of ibssan waan ta’ef haangas moojulii kana kessati

gaddi fageenyaan ibsuuf yaalun barbaachisaa mittii, Qajeeltowwan kuun matta dure Leenjii WIBJ kan biraa kessti

ammattamani jiru waan ta’ef.

Hoggansa hojii kessatti dhiomoon murtesaa fi ijoo ta’an iftominaa fi itti gaafatamuma waan ta’anif isaan irrattii

xiyeffachuun murtesa ta’a, haala armaan gaditti dhiyaatani jiru.

Iftoominaa fi itti gaafatamuma

Ittifufinsaan WIBJ akka hojii isaa gaggessu yoo barbaadame iftoomini fi ittigaafatamumaan hojii hojjatame ykn

murte kenname irratti jiraachu baayee barbaachisaadha.

Ittigaafatamuma (Accountability) jeechuun koreen hoggansa hojii WIBJ hojii gaggesaa ol’ana dabalate waan

hojjataniif, murte dabarsaniif sababa qubsaa kennu danda’un isaan irra jiraata jechudha. Miseensooni hoggansa hojii

WIBJ misensoota bakka bu’anii hojiwwan akka hojjatanif ta’un isaa dagatamu hinqabu,

Iftoomina (Transparency): koreen Hoggansi hojii murte adda adda dabarse irrati iftoomina ummu irra eegama. yeroo

hunda Maallaqa hojii irra ole irratti iftoomina ummuun dhimma dagatamu hinqabneedha. Kunnis kan godhamu

miseensii hundii waan hojjatame irratti akka amantaa fi hojii hojjatama jiru irratti itti qufinsa qabaatu gochuuf ta’a.

Dhumma wogga yaa’ii waligalaa irrattii hojiwwan woggaa guttu hojjatamaa turanii fi dhimoota adda adda hojii

waldichaailaalatan hoganaan hoggansa hojii gare misensoota isaan bakka bu’udhaan gabaasa hojii kan dhiyeessu

yammu ta’u kuniis itti gaafatamuma fudhachu fi iftoomina ummudhaaf ta’a

14

itti gaafatamuma WIBJ.

Itti gaafatamumaa hojii teekniikaa: yeroo fi qulqulinaan hojii tajaajila suphaa jallisii gaggesu

ittti gaafatamumaa hojii fayinaansii: Hoggansa hojii fayinaansii haalaan gaggessu, galli seraan fi yeroon sasaabu,

gabaasa dhugaa irratti hunda’e qopheesu, iftoomina uummu

Yeroo baayee sababni kufaattiWIBJ irra gahu hojii teknikaa fi hojii fayinaansii haala iftoominaa fi ittigaafatamumaa

qabun gaggessu dhabu akka ta’e bekamaadha. Iftomina fi ittigaafatamumaan akka hinumamne sababnii itti

godhamuuf qabeenya waldaa karaa hintaaneen fayyadamuun yoo jiraate, Baajata ykn mallaqa hojiif ramadamee

toftaa adda addaa tti fayadamani ykn hojii irra kan ole fakeessanii danta ofitiif olfachuunyoo jiratu iftomini akka

ummamu godhama jechudha.

Yoo hannii adda adda kan jiraatu ta’e, jallisiin akka waligalattii miseensa bala’a tajaajilu sun yeroo gabaaba kessattii

hojii ala ta’u jechudha

Hojiin teknikaa fi hojiin fayinaansii WIBJ kessatii akka lafa qabatan WIBJ kessttii Iftoomini fi ittigaafatamuma akka

lafa qabatan yeroo hunda isaan madallamu qaban, kuniis seera ittin bulmaata keessatti karaa hikka biraa hinqabneen

taa’u qaba, taa’u qofa osoo hintaane hojii tii hikkamu qaba.

Qabxiwwan kanaa gadittii ibsaman Iftominaa fi ittigaafatamumaan jiraachu fi hinjiru ta’u isaa kan ittin

mirkaneeffamudha.

Walgahiin ji’a ji’aan hogansa hojii (waliti qaba, barresaa fi koren qarshi sochosu) yoo walarganii hojii

hojjatame irrtii kan mari’atan ta’e

Yoo murteen darbu jiraate mari’atanii dabarsu, kan hojii irra hin ole yoo jirate hojii irra olchuun yoo

jirate,

Galmewwan fayinaansii koree to’anaa tiin yeroo murtaa’e kessatti dhiyaate kan to’atamu yoo ta’e

Kore yaa’ii waligalaa WIBJ bakka bu’een Karoorii hojii fi baajanii hojiif ramadame wallin deemaa

jiraachuun isaa yoo kan to’atamu ta’e

Gabaasnii faayinaansii, hojii teeknikaa fi raawii fi baajanii hojii gabaasa hojii gagesaa WIBJ tiin yaa’ii

waligalatiif woggatti yeroo tokko dhiyaate kan mirkanaa’u yo ta’e,

Korewwan WIBJ koren hoggansa hojii, koren hoggansa hojii to’anaa fi yaa’in waligalaa yeroo taa’ef

kessatti walgahii isaanii kan gaggessan yoo ta’e dha.

Gaafii hirmaatootaaf dhiyeesu: WIBJ akkamittii walgahii isaanii gaggesaa akka jiran fi gosa

walgahii isaanii bareeffaman fliipchartidhaan ykn gabate guraachaai irrattii akka dhiyeessan haa

ta’u.

Gossa walgahii

Akkaataa ittin seera bulmaata WIBJ tiin, WIBJ yoo xiqate walgahi kanaan gaditti ibssaman gaggesun irraa

eegama.

Yaa’in waligalaa yoo xiqaate al tokko gaggeffamu qaba, koreen hoggansa hojii yoo xiqaate ji’attii

yero tokko gaggeffamu qaba.

Seera ittin bulmaata kessatti ibssamu ilee, koreen hoggamsa hojii to’ano yoo xiqaate ji’a sadditti

yeroo tokko walgahu qabu.

Kaayoo Walgahii

Hoggansa hojii WIBJ haala bu’aa qabeesa ta’een hogganuuf miseensooniiWIBJfilataman karoora koreen hoggansa

15

hojii ta’e koreen hoggansa hojii to’anno walgahi wallinii qabaachu qabu, kunis

Haala karoori bahe hojittii hikama jiru,

dhimoota fayinaansii hojii irra itti ola jiru,

rakkowwan hojiin suphaa (o&m) wajjin walqabatan akkamitti hikama akka jiran

Hoggansa hojii WIBJ akkamittii gageeffamaa akka jiru

Imaamataa fi dhimoonii adda addaa akkamitti akka hojii irra ola jiran

Rakkowwan kessaa irratti mari’achudhaan furmaata sirri kennuf

Miseensoota ittin seera ittin bulmaataa cabssan irratii qoqobiif adabbi adda adda fudhatamu

irratti mari’aachuuf.

Yaa’ii waligalaa woggaa irratii kore hogaansa hojji fi kore to’aanoo hoggansa hojji fillachuf.

itti raawwatama jirOddeffano waljijiruuf

WIBJ walgahii idilee qabaachuun ittigaafatamumaa fi iftoomina mirkaneesuuf kangargaaruyammu ta’u

dhimoota armaan gadii tiif ibsuuf

Hogantoonii WIBJ miseensoota isaanii tiif ji’a ji’aan hojii hojjatan irratii sababa isaa wajjin ibsa

keenu,

Koreen hoggansa hojii to’ano ibsa arganoo isaa yaa’ii waligalaatiif gabaasa dhiyeesuuf.

Gaafii hirmaatootaaf dhiyeesu: walgahii bu’a qabeesa ta’e gaggesuuf seera kamiin yoo gaggeffame

caalmatti bu’a buusu danda’a kan jeedhu irratti akka bareefamaan deebii isaanii fliipchartii ykn

gabate guraachaai irratti akka dhiyeessan,

Qajelfama Walgahi bu’a qabeesaa:

Ajandaa qopheesu

Guyyaa fi Iddo sirri

Walgahi waamu

Walgahii qopheesu

Walitti qaba bu’a qabeesa ta’u

Gabaasa dhiyeesu

Murtii mirkaneesuuf sagale kennamu

Amala gaarii hirmaatoota hunda irra

Walgahii duraan irratii qophiin godhamefi tartibaan

Miseensii hundii kan yaada irratii kennu

Qabo yaa’ii qabachuuf qophaa’u qabu.

Ajandaa qophesu

Walittiqabaan fi bareessaan WIBJ ajandaa qopheessu qaba. Ajandaa dhimoota hunda akaata seerota

16

walgah(protocol)tiin mariin gaggeffamu qaba. Ajandaan walgahiin dura dhiyaate qaamoota hirmaataniif eega iffa ta’e

booda maritti galamu qaba.

Sababiin ajandaan dursee qophaa’uuf: -

Karoora walgahiin ittin adeemu irrati murtessuf

Dhimoota ykn Qabxiwwan ka’u qaban irrati xiyeeffachuuf

Walghiichi tartitaba isaa qabate waldura dubaan dhimoota irratii xiyeeffatamu murteesuf

Ajandaan yaa’ii waligalaa walgahii woggaa WIBJ qabachu ykn fakaachu qabu haala armaa gadditti ibssamerra.

Walgahichi WIBJ bannamu kan qabu Walittiqabaa Kore WIBJ tiin

Barresaan WIBJ attendaansii qophaa’e irratti miseensoota arggaman galmeesu qaba

Qaboo yaa’iin wlgahii duraa walitii qabaa WIBJ tiin dhiyaate eega dubiffame booda mirkanaa’u

qaba

Yaaddanowwan adda adda fi xalayawwan adda adda bareessadhaan dhiyaachu akka qaban

Errgaawwan adda adda kore hoggansa hojii WIBJ walitti qabaadhan

Dhimoota Ka’an

Dhimoota gabaasa woggaa kessattii akka amattaman

Baalaansii foy’au, murta’u qaban gabaasa woggaa kessattii akka amattaman

Karoora hojiiwoggaa foy’au, murta’u qaban gabaasa woggaa kessattii akka amattaman

Baajatawoggaa foy’au, murta’u qaban gabaasa woggaa kessattii akka amattaman

Mallaqa tajajaalaaf sasaabamu kan wogga foy’au, murta’u qaban gabaasa woggaa kessattii akka

amattaman

Yeroo gaafii

Cuufinsa waltajii Walittiqabaa WIBJ tiinnigodhama

Guyyaa fi Idoo mijataa

Iddon waltajii ofegganoo dhaan fillatamu qaba, sababnii isaa namoonii hunddi nihirmaatan jeedhame waan

eegamuuf.

Iddon walgahii namoota gandaa gara adda addaa irra dhuffaniif gidugaleesa kan ta’e ta’u qaba

Nama hundaaf iddo beekkama ta’u qaba.

Iddon fillatame kuun nama hunda qabachuuf bala’a fi iddo taa’umsa gahaa ta’e kan qabu ta’u

Iddo sirrin Waajjira WIBJ keessa osoo ta’e fillatamaadha, yoo ta’u baate iddo ummanii itti fayyadamu ykn mana

barumsaa hirmaatoota hundaaf jidugaleesa kan ta’e yoo jirate fi kkf.

Iddo walgahii fillachuu cinaatti guyyaa fi yeroon filatame akka hirmaatoota irratti dhibaa hinumne ofeeganoo

gochuun ni barbaachisa. Yeroo baaye guyyaa fillatamaan xumura torbanii (weekend) irra yoo ta’e namoonii hojii

idilee qaban argamu waan danda’aniif, yeroo mijaa’aan sa’a booda yoo ta’e namnii hundii hojii of haarka qabu

yeroo itti xumurachu dand’udha.

Gaafii hirmaatootaaf dhiyeesu: Walgahiin yoom fi eessattii akka gaggeffamu qabu akka irratti

mari’aatanii booda deebii isaanii “flip chaartii “fi gabate guraachaa irratti akka bareefamaan

dhiyeessan godhu.

17

Waamicha Walgahii

WIBJ duraan durssani kan mirkaneeffachu qaban miseensii hunddii guyyaa, iddo fi yeroo walgahiinitti waamame

dhaggahu isaanii mirkaneeffachu qabu. Kunis Walitiiqabaa fi bareessan beeksisa bareeffama darbu isaa tiif gaafii

armaan gadditin mirkaneefachu qabu,

Walgahiin yoomitti akka waamame, guyya fi yeroo

Gosa walgahii?

Ajandaan Guyyaa

Eenyuutu waamame?

Beeksisnii iddo iffa ta’e hundii argu danda’u irrattii torban lama duramaxansu (turban lama dura)

Bareessan WIBJ osoo walgahiin hingahiin turban tokko dura, beksiis wajjin kan maxansu qabu,

Photokopy Qabo yaa’ii walgahii duraanii

Ajandaa kan walgahii ammaa

Photocopy dhimoota xiyeefano barbaadan marii ammaa tiif

Mariin gaggeffamu bu’a qabeesa fi milkaa’insa akka qabaatuuf barresaan dhimoota armaan gaddi mirkaneefachu

qaba:

Misoonsota weaamamman hundaaf teesoon, gahaa jiraachu isaa

Qabo yaa’ii walgahi darbe koopy gaha qopheesu, koppy raabsamu yoo jirate gaha ta’u isaa

Galmeefama (attendance)barbaachisaa ta’an hunda qoheesu

Yaaddanno qabachuuf waraqata gahaa

Waltajiin yaa’ii woggaa waligalaa yoo ta’e waltajii gageesuun dure, kore hoggansa hojii gaggesuu duraan dursee

waltajii gaggesuun barbaachisaa ta’u isaa hubbachuu, sabanii koreen hoggansa hojii isaa of qopheessuuf, Adeemsa

waltajii (procedure) irratti waligaluuf gargaara.

Ga’umsa Walittiqabaa

Walgahichii tarttiba isaa eegate gaggeffamu akka danda’u walitii qabaa irraa itti gaafatamuuma gudaatu jira, isaanis

Waltajicha akkata karoorffameen jalqabu fi xumuru,

Waltajicha haala ajandaa tiin gaggesu

Tartiba kabaju

Beksisaa WIBJ Beksisa waamicha walgahii yaaii waligalaa

Miseensii WIBJ hundii walgahii kana irrattii akka argamtan wamamatani jirtu.

Guyyan isaa Sanbata xinaa, Waxbajji 30 bara 2008

Iddon issaa waajira WIBJ kessattii)

Yeroo: sa’a booda sa’atii 9:00 irratti

Qaamnii argamu qabu, miseensa galmaa’anii kafaltii tajaajila kanflan

Dhimoota ajandaan qabbachu qabu

Gabaasa woggaa

Karoora hojii kan wogga

Baajata woggaa

Kafaltii tajaajila

Walitiqabaa -------------------- Guyyaa ------------------- Mallatto ------------------------

18

Waltajichii akka dhimoota ijoo irrattii xiyeeffatu gochu

Bilisumaa fi haala ho’aa ta’en akka hundii hirmaatu caraa kennu

Sagaleen murtii irratti kennamu kan seera walgahii irratii hundaa’e, iftominaa fi kan itti ammannamu

gochu,

Gaafii hirmaatootaaf dhiyeesu: Walitiqabaan WIBJ akkamitti walgahii bu’a qabeesaa gageesu

issaa mirkaneeffachu akka danda’amu hirmaatooni hundii eerga irratti mari’aatanii booda deebii

isaanii “flip chaartii “fi gabate guraachaai irratti akka ibssan godhu.

Walitiiqabaan WIBJ aango qabu irratti hundaa’un seeroota waltajiin hordofu qabu haala kanaa gaddi ttin ni ibsa,

Waltajiin haala beksisa irratii ibsameen yeroo jedhametti kan jalqabamu fi kan durse dhufe kan

dubbatti hafee eegu akka hinqabne, kunis akka hinbaramne taasisu

Walitti qabaan WIBJ namoota hirmaattan galateefate, sagaleen issaa haanga dubaattii akka

dhagahamuu fi hindhagahamne gaafachu,

Akkaata seera ittin bulmaata keesa taa’een kooraminn gutu isdaa addan baasee waltajiin kan itti

fuuf fi kan itti fuffu hindandeenye ta’u mirkaneeffachu

Xumura irrattii Walitti qabaan hirmaatootaaf Ajandaa ibsudhaan, hirmaata biraa dhimmii murteesaa irratti mari’atamu

qabu kan ajandaa irrti dabalamu yoo jiraate hirmaatootaf caraa nikenna.

Naamusa Gaarii Hirmaatootaa

Walgahiin tartiba fi yeroo karoorffame kessattii akka deemu gochuuf, ammalli hirmaatootaa qabxiwwan armaa gaddi

irratti xiyeeffachu qaba,

Namni caraa argate dubbachu, kaan dhageeeffachu

Namni dubbachu barbaadu haarka kaasu, yoo caraan kennamu dubbachu,

Wantii dubbatamu, wanta ijoo fi hasa’a barbaachisaa hintaane kan of keessaa hinqabne, kan irra

dedebii hinqabne fi nama hin iffachifne.

Kan nama midhuuf jeecha hin haasa’amne,

Billissa, ho’aa, qabatamaa, nama hundaaf iffa kan ta’e

Walitii qaban hasa’aan dhimma ka’en ala akka hinbaane to’aachu

Dhimoonii kanaan dura cufame darbame akka hinkaane

Gaafiif mari’achun kan jajjabeeffamu yammu ta’u, garu waanuma dhiyaate irratti ta’u qaba.

Marrii jidutti akka ifa ta’u kan jiddu seenu (interrupt) godhuu kan danda’u walitti qabaa qofa.

Sagale Murte Kennu

Akkuma seera ittin bulmaata kessatti ibssameen koreen hoggansa hojii hojjwwan raawwatamanakka mirkanaa’uuf

barbaada.

hoggansii hojii WIBJ duraan dursee dhimoota murteesaa ta’an irrattii osoo murte hindabarsiin dura

miseenasoota WIBJ marisisu qaba.

Murtee mirkaneesuuf Adeemsii beekamaan yaa’ii waligala wogga fi walgahii ji’aa irratti haala armaa gadditiin

ibssamera.

19

Mata duree marii, kan miseensooni murteessan, karaa iffaa fi hirmaachisa ta’en dhiyaachu qaba.

Dhiyaachu fi irrati mari’atamu booda, Walitiqabaan WIBJ murte tokko ykn lama akka mirkanaa’uuf

dhimma murtaa’u nidhiyeesa.

Hirmaatonii yaada murtiif dhiyaate (motion) irratti murte isaanii nikennu, haalluma seera ittin

bulmaata kessa taa’e eegen ta’a.

Dhimmi murteen irratti kenname qabo yaa’ii kessatti galmaa’ebareesaa WIBJ tiin qabamu qaba,

Ulaagaan koromii gutudhaan walgahiin gaggeffame taanan Sagale caalmaa argamnaan murteen ni

darba, seraan fudhatama ni argata jeechudha.

Hirmaanaa hirmaatootaan godhamu

Walgahii bu’a qabeesa taasisuuf, hirmaatonii hundii caraa ho’inaan hirmaachu fi murte kennamu irratti gahe isaani

taphachu qabu, karaa kanaan walgahichi miseensootaaf kan hiiko qabuuf ta’a maaliif jeenaan haala ho’a ta’een waan

kessattii qoda fudhataniif jechudha.

Hundii akka hirmaanaa ho’aa taasisuu, walittiqabaan kan inni godhu qabu,

Mata duren walgahii karaa iftoomina qabuun dhiyeesu

Hirmaatoonii hundii marii irratti akka hirmaatan taasisu

Murteen hundii hirmaanaa hundaa tiin akka ta’u

Qabo yaa’ii walgahii qopheesuun dhimma bulchinsa hoggansa hojii leenjii moojuulii kanaattii

Shaakallii: Ibsaa fi marii kana booda , hirmaatoota leenjii kan irratti hirmaachaa jiraniif caraan

shaaklii dandeetti cimssachu karaa fakkiin taphachuu fi shaakaluun kennu

Dhumma leenjii irratti ibbsa gabaabaa dhimoota walgahii qopheessu,ergaa dabarsu fi hogganu irratii bareeffama gabaabaan afaan naanoottin qophaa’e raabssamu qaba.

Qabo Yaa’ii Walgahi Qopheesu

Kaayoo:

Hirmaatoonii akka qabo yaa’ii sirri ta’e qophessan beekumsa fi toftaa qabo yaa’iin ittin qophaa’u akkasumas

buura ittin qophaa’u akka qabaatan

Matta dure

Faayidaa qabo yaa’ii walgahii

Adeemsa qophii qabo yaa’ii walgahii

Buura qabo yaa’ii walgahii

Garee xiyeeffanoo: lenjii lenjiftoota

Faayidaa Qabo yaa’ii

20

Gaafii hirmaatootaaf dhiyeesu: maaliif Qabo yaa’ii walgahii tokko tokko kotre hoggansa hojii fi

kan yaa’ii waligalaa WIBJ qopheessun akka barbaachisee fi faayidaa isaa irratti mariaachuun deebii

isaa “flip chaartii” fi gabate guraachaa irrattii yaadhyaatu.

Ittigaafatamuumaa fi iftoomini akka WIBJ kessa jiraatuf yeroo walgahiin gaggeffamu hunda qabo yaa’ii qopheesuun

murtesaadha. Qabo yaa’ii qabamu kessatii mariin gaggefamee fi dhimoon murteesaa ta’an fi murtiin kenname hundii

waan galmaa’e argamuuf.

Adeemsa qabo yaa’iin itti qophaa’u

Yeroo walgahiin kore Hoggansa hojii fi yaa’in waligalaa gageefamu hunda, baressan WIBJ yaddanoo dhimoota

mariin irratti gaffeffame fi murtii kenname hunda qabachudhaan fi yaaddano qabate bureefachuun qabo yaa’ii

walgahichaa ni qophesa.

Qabo yaa’in walgahi nama qopheeseen eega mallataa’e booda, walitti qabaan dhimmicha marisisee ni malatesa

Walgahii gaggeffame tokkon tokko isaa Bareessaan kore to’aanno qabo yaa’ii qabuun

ittigaafatamumaa isaa yammu ta’u, Walitii qabaan kore to’aanoo immo qabo yaa’ii qophaa’e

kana sirri ta’u isaa mallttoo isaatiin mirkanessu qaba

Bareesaan WIBJ qabo yaa’I galmeesudhaan, kusaa tti qabachu qaba, qaamni issa ilaalatu hundii miseensoonii kore

hoggansa hojii, fito’anoo, yaa’ii waligalaa hundii mallatto isaanitiin murte darbe fi marii gageffame mirkaneesu qabu,

Qabo yaa’iin walgahii Istraakchara kanaan gaddi qabaachu qaba,

Gaafii hirmaatootaaf dhiyeesu: yammu walgahiin gaggeffamu qabo yaa’ii walgahii irratti maal

akka gabaaffamu “flip chaartii“ykn gabate guraachaa irratti hirmaatonii akka bareeffamaan deebi

kennan haata’u

Gosaa fi Guyyaa walgahii

Galme hirmaatoota

Maqaa walitiiqabaa

Ajandaa

Dimmota mari’attaman gababinaan

Murtee darbee fi yaada waligalaa

Guyyaa walgahiin itti aanu bellamame

Maqaa fi malattoo bareesaa qabo yaa’ii walgahichaa qopheesuuf ittigaafatamuma qabu

Maqaa fi malattoo walitti qabaa WIBJ qabo yaa’ii walgahichaa mirkaneese

Shaakalaa: fi fakkidhaan agarsiisu, eerga leenjisaan fakkiidhaan agarsiise booda, Hirmaatootaaf

caraan aggarsiisa dandeetti haaraa qabo yaa’ii walgahii qopheesu irratti argatan akka fakkidhaan

hirmaatonii agarsiisan agarsissan taasisu.

Xumura leenjii irratti:bareeffamni qabxiiwwan ijoo waa’ee qophii qabo yaa’ii walgahii wajjin

walqabatu affan naanno tiin kan qapha’e hirmaatootaaf ni raabsama.

Fkeenya Qabo yaa’ii walgahii (Annex-A) Qabo yaa’ii walgahii

Maqaa WIBJ: - .........................................................

Guyyaa: - .................................................................

Gosa walgahii: - Walgahii ji'a kan kore hoggansa hojii WIBJ

Maqaa miseensoota argamanii Gahe hojii

1. Ob. ...................................................................... Walitti qaba

21

2. Ob ....................................................................... I/A walitiqaba

3. Ob. ...................................................................... Barresaa

4. Ob ....................................................................... Miseensa

5. Ob ....................................................................... Miseensa

6. Ob ....................................................................... Miseensa

7. Ob ....................................................................... miseensa

8. Ob ....................................................................... miseensa

Maqaa miseensoota hin argamiin Gahe hojii

1. Ob. ......................................................................... miseensa

2. Ob .......................................................................... miseensa

Qabo yaa’in yeroo darbe jijjiraa tokko malee mirkanaa’e jira

Miseensooni kore hoggansa hojii aangeeffama/qaxarama Ob. ------------mindaa ji’a Qr. 500 ji’a ji’aan

argachaa Adoolessa 1 bara 2008 teknishaana jallisii ta’ani akka hojjatan murteesani jiru.

Koreen hoggansa hojii yaddanoon 25, qarcameen 1, kuusaan file kan ittin qabamu 10 tajaajila WIBJ

kan olu akka bittamu murteseera.

Kaanalii blookii 5 irrattii argamu cuftuun(gate) hincuffamu kan jeedhu gabaasni waan dhiyaateef, akka

teknishaanii atattamaan suphaa isaa gageesu koreen hoggansa hojii mureese jira.

Qabo yaa’iin kan qopheese: - (Bareesaa WIBJ)

Mallatto______________

Qabo yaa’iin kan qopheese: -Walittiqabaa hoggansa hojii WIBJ

Mallatto______________

Mojulii BHH: Bulchinsa Kusaa fi Galmewwan Faaynaansii Alla

Hiormaatoonii maalumaa qabinsa bulchinsa hoggansa hojji faaydaa qabu beekumsa argatanii haala sirna qabinsa

gaarii ta’en akka Kusaa fi galmewwan faaynaansii alla ta’an qabudanda’an hubachisuuf.

Hirmaatooni qabiinsa galmewwan bulchinsa hoggansa hojji haala gaaridhaan odeeffano of kessatti ammatan eegun

qabachu akka beekan taasisuuf,

Hirmaatonii hundii galmewwan faaynaansii alla ta’an akkamitti akka qophaa’an fi akkamitti akka kununfamanii

qabaman akka shakalan taasiisu.

Mata Dure

Qajeeltoo waligalaa bulchinsa hoggansa hojii

Bulchinsii hoggansa hojii maaliif

Galmewwan WIBJ faaynaansii ala ta’an

Miseensoota galmeesu

Abooti qabeenya Laffaa galmeesu

22

Seera qabeessumaa galmeesu

Koree hoggansa hojii fi kore to’anno galmeesu

Glmeesu teeknikaa

Galmeesu suphaa

Galmeesu jallisii

Galmeesu Horataalee

Galmeesu meeshaalee

Galmeesu bareeffama adda addaa alaa dhufan ta’e gara alaatti ergaman

Galmeesu Qabo yaa’ii walgahii

Galmeesu komiwwan bareffaman dhufan

Galmeesu fi qabachu bu’a fi argano ooditara

Galmeesu kussawwan galmewwanii

Qajeeltoo Waligalaa Bulchinsa Hoggansa Hojii

WIBJ kan hunda’e namoota lafa jallisi qaban feedhii wallinii tiin misoomuf wallin ijaaramanin. WIBJ kan

hogganaman gare namoota isaan kessaa filatamaniin koree hoggansa hojii ummudhaan, kaayoon isaanis tajaajila

qoddinsa bishaanii haaqa qabeessa ta’e kan yeroo isaa eegate miseensoota ittifayadamtoota naanno koomandii kessa

jiran hundaaf raabsuuf.

Koreen hoggansa hojii WIBJ hoggansa sirri kennu kan danda’u, miseensa bala’aanraabsaan bishaanii sirri ta’u isaa

irratti yoo ammantaqabaate qofa.

Koreen hoggansa hojii amanamuumaa (full confidence and trust) miseensoota WIBJ irra argachuuf immo dhimoota

gaggeesu hunda irratti iftoomina fi ittigaafatamuma dhaan yoo hojjate miseensiibalaanis akka isaaniif hojjatama

jiruyoo qaama lamaan jiduttii ammantaa jiraatemiseensii kore hogganssa hojii gargaarruuf akka dubbatti hinjene

beekkuun barbaachiisaa dha.

Gaaffi, WIBJ kessattii bulchinsa hoggansa hojji gageesuun faayidaa maal akka qabu hirmaatonii

“flip chaartii “fi gabate guraachaai irrattii akka deebii kennan haata’u

Iftominaa fi ittigaafatamumaa mirkaneesuuf, Hojii WIBJ hundi akka galmee qabaatu taasisuun dhima murteesadha.

kunis caraa armaan gaddi umma jechudha,

Koreen hoggansa hojii, hojii guyya guyyan hojjatama jiru too’aachu, sirnii hojii jallisii karaa sirri ta’e

irra deemaa jiraachu isaa fi yoo hintaane tarkaanfii sireeffama fudhahuuf gargaara jeechudha,

Koreen hoggansa hojii kore to’anno fi yaa’iin waligala osoo baddi gudaati hindemamiin yeroon

hojumaani hojjatama jiru hubachisuuf, akkasumas hojiin supha jallisii sadarkaa irra jiru hubachisuuf fi

hoggansii hojii WIBJ mataan isaa akkamitti gageefamaa akka jiru hubachuuf gargaara.

Galmewwan WIBJ yeroo barbaadametti miseensii laalu akka danda’u, koren to’anoo hojii inspeekshinii

ykn oodditti gageesuu akka danda’u gargaara. Hojiin suphaa akkamitti gageefamaa akka jiru beekuuf

gargaara.

Barbaachisuma Bulchinsii Hoggansa Hojii

Maalumaan bulchinsa hoggansa hojii sirnii galmewwan faaynaansii alla ta’an adda addaa WIBJ kessattii akka haala

gaariin qabaman fi yeroodha gara yerootti foya’aa akka deeman taasisudha. kunis

23

Galmee miseensoota WIBJ

Hojji suphaa fi foya’insaa hojjattamu

Walgahii idilee WIBJ hundumaa

Horataalee fi hoggansa meeshaa

Bareefamoota dhuffaniif fi erggaman

Gaafii, galmeewwan WIBJ isaanii keessatti hojii irra olaa jiru akka ibssan deebii isaanii

bareeffamaan fliipchaartii fi gabate guraachaai irratti akka dhiyeessan godhi.

Galmewwan WIBJ faaynaansii hintaane

Galmewwan kuniss haala armaan gaddittii ibssamani jiru.

Galmee miseensaa

Galmee Lafaa

Galmee dhimoota seera wajjin walqabatan

Galmee koree Hoggansa hojii fi kore to’aanno

Galmee teekniikaa

Galmee Suphaa

Galme Jallisii

Galmee Horataalee

Galmee Istookii

Galmee bareeffamoota adda addaa

Galmee qabo yaa’ii

Galmee Komii

Galmee to’annoo

Miseensii ragaawwan WIBJ duubiisu, mari’aachu, fi hojiwwan hojjattaman galmewwan

faayinaansii fi faayinaansiin ala ta’aan yeroo barbaachisaa ta’e argamu mirga to’achuu ni qaba.

Miseensii bareefamaan galmee ilaaluuf Waltti qabaaf xalayyaa bareesuun guyyaa torba kessattii

ilaalu ni danda’a.

Galmee miseensootaa

Galmeen WIBJ oddeffano armaan gadii of keesaa qabaachu qaba

Maqaa fi teesoo miseensa tokko tokko

Maqaa abba qabeenyuma lafaa yoo miseensiichii yero amma itti fayyadamu abba lafichaa ta’u baate,

Ballina lafaa naanno komaandii WIBJ kessa jiru abba qabeenyaatiin qabame fi blokki kam kessa kara

kamiin akka jiru, maqaa garee itti faydamtoota cinaa jiranin galmeesu,

Galmeen duraanii osoo yaa’in waligala hingodamiin yammu iyyanno galmaa’uf gaafatame wajjin kan walqabatudha.

Galmeen kun CPA/OIDA ergame haala seera irratti hundaa’en Labsii WIBJ 841/2014irrati hundaa’e ykn labssi WIBJ

kan naannon bahu irratti hundaa’e galmaa’u qaba.

24

Eega galmeen duraa kuun galmaa’e booda barresaan WIBJ yoo xiqaate woggatti yeroo lama foyeesu qaba. sababnii

isaa miseensii hundii yaa’ii waligala irratti akka waamamu danda’uuf.

Galmee kana irratti hundaa’uun miseensooni WIBJ kafaltii tajaajilaaf kaffalu qaban namoota miseensa hintaane gadii

kaffalchisuf addan baasuun waan barbaachisuuf,

ANNEX-A moodeela galmee miseensa WIBJ kan ibsu akka fakenya dhiyaatedha.

Dabalataan bareessan namoota miseensa hintaane haaluma galme miseensaa tiin galmeesu qaba. kunis maallaqa

tajaajilaaf sasaabamu murtesuuf nigargaara.

Abba Qabeenyumaa Lafaa Galmeesu

WIBJ kafaltii miseensa dhunfaa kan herregu ballina laffa Jalissi naanno komaandii kessaa qabu irratti hundaa’un

akka ta’e beekamadha. Kanafu WIBJ lafa ykn plootiin sun haala ifftoomina qabuun galmeesu qaba. Namni amma

irratti ommishu sharecropper / moo tenant kan jedhu addan baasee galmeesu qaba,

Bareessan WIBJ osoo yaa’in waligalaa kafaltii tajaajilaa dhiyeessi bishaan jallisii hinmurteesin dura galme

qabeenumaa lafaa yoo xiqaate woggattii yeroo tokko galmee irra deebi’e qulquleeffachu qaba

Galmee seeraa

Bareesaan WIBJ dokumantoota seeraa kan WIBJ wajjin walqabattan galmeesudhaan kaa’u qaba. Isaaniis qabbachu

kan qaban

Labbsii Feederala Lakk 841/2014 fi Labbsii Naannoo lakk---------

Seera ittin bulmaata WIBJ

Danbii, Qajeelfamoota adda adda WIBJ

Sartafikeetti galmee WIBJ

Waligaltee iskiimii guddisuuf qaama alla wajjin malateeffame WIBJ fi ATMJO wajjin

Walharkaa fudhinsa waligalte kanaan dura mallataa’efi WIBJ fi ATMJO wallin, akkasumas murtee kamiyyu mana

murtii tin murteeffame,

Galmee kontraata adda adda

WIBJ tajaajila adda adda argachuuf qaamoota tajaajila kana kennan wallin waligalte mallattesu ni danda’a, kunis

tajaala kiraa meeshaa fi maashinii, kontraata hojii suphaa nnanno komaandii kessatti gaggesuuf kontraktara naanno

isaa jiran wajjin ykn immo dhabilee barnootaa naannoo isaa jiran wajjin leenjii adda adda hojii raawwachiftoota

WIBJ tiif,

Barresaan WIBJ dokumantoota seeraa hunda isaanii duraa dubaan galmeese haala qabinsa gaarii ta’een qabu qaba.

Kore Hojii raawwachiftu fi kore to’aano

Maqaa fi gandda (The names and detail) Kore hoggansa hojii fi Koree hoggansa hojii to’aano galme irrattii galmaa’u

qabu, Akkuma beekamu yaa’I waligalaa bara baraan godhamu irratti koreen hoggansa hojii fi koreen to’anoo kan

filataman yammu ta’u bareessan namoota haara kana galmeesudhan galme foya’e kana CPA dhaaf dabarsu qaba.

Galmeen kore hoggansa hojii fi kore to’ano of kessatti qabbachu kan qabu,

Hojii korewwan kanaan raawwattamu qabu

Maqaa miseensoota filatamanii

Teessoo namoota fillatamanii

Kalatii fi laftii isaaniin qabame naanno komaandii WIBJ keessa essa akka jiru galmeesu

Guyyaa fillanoon gaggeffame

Galmeen Koreen hoggansa hojii fi to’ano galmeen siritti isaan ibsu iddo bekssinii maxxanfamu irratii maxanffamu

qaba

Fakkenyii galme kanaa ANNEX- irratti ibssame jira.

Galmee teeknkaa

Akkuma beekamu iskiimiin tokko hojjattame yeroo itti gaafatamumaan Suphaa (O &M) dabarfamu (transfer) ta’u

25

WIBJ galmewwan adda adda suphaaf issa gargaaran maauaalii suphaa, galmewwan teknikkaa fi maapiin suphaaf isa

gargaaru dabarffamui qaba. sababnii isaas suphaa bu’a qabeessa ta’e ifrastrakchara nnanno komaandii kessa jiran

irrattii gaggessuf gargaara waan ta’ef.

Galmewwan teekniikaa WIBJ of yeroo walharkaa fudhinsaa issa qaqabe of haarkaa qabaachu fi bareessan seeraan

ka’u qabu,

Galmewwan Maanuwaalii suphaa, maappii naanoo komaandii aggarsiissan

Inveentariiwwan infrastraakcharoota jiran tokko tokkodhaan kan gara fuladuraatii suphaan isaanii

ittigaafatamumaa WIBJ tiin gageeffamu erga walharkaa fudhinsii gageefame WIBJ mallateese ofti

fudhate hundii,

‘As-built drawing’maappii kallatti agarsiisu, head work fi bo’owwan fi sirna isaanii

Kallatii fi daangaa komaand area.

Galmee suphaa

Bareessan WIBJ yoo xiqaate galme iskimiin ittin suphamu kana gadditti ibssaman galmeese qabachu qaba

Gabaasa inspeekshinii suphaa

Karoora suphaa kan woggaa fi raawwii isaa galmeesu,

To ensure the technical accountability and transparency, it is crucial that the IWUA records all activities related to the

maintenance of the irrigation infrastructure within its command area accurately and completely.

Galmee ittifayadama bishaan Jallisii

Yeroo hojiin Jallisii gaggeffamu yoo xiqaate WIBJ galmeen qabachu qabu kana gadditti ibssame jira.

Guyyaa fi sa’atti raabsaan bishaanii blook-ii blokki dhaan fudhatu, fi lakkofsa blokki hektaara komaand

area kessa jiru,

Galme Horataalee

WIBJ qabeenya adda adda kan socha’u fi kan hinsoochofne akka qaban beekamaadha. Kunis tessoo, fi meeshaalee

fi maashinoota biiroo fi konkolaatoota WIBJ, Isteeshinary adda adda galmeesuun barbaachisaadha. Woggatti yeroo

tokko galmeen isaa bareessan galme Horataalee foya’uqaba. fakeenya galmeesu kanaa ANNEX-D

Meeshaale galmeesu Meeshaalee dhummata kan akka meeshaa barreeffama simintoo, fi meeshaa jijjjiraa. Horataalee irratti galmaa’u

hinqaban, Bareessan WIBJ akkuma meeshaaleen bittamanii istooa seenanii fi istoora kessaa bahaan galmeessu fi kan

istoora kessattii hafees baalansii issa yeroo hunda galmeesaa deemuun barbaachisaadha. yeroo hunda meeshaan galii

fi baasii ta’u dokumantii deegaraa (supported by invoices) nagahe galii fi baasii tiin deeggaramu qaba. Fakeenyii

kanaa ANNEX-E irrattii ibsame jira.

Galmee bareffama adda addaa

Bara baajataa tokko kessatti bareeffamoonii gara kessaa dhuffanii fi gara alaa bahan ni jiru. Fakeenyaaf, WIBJ fi

ATMJO dhaabata fi namoota dhunfaa wajjin.Galmeen bareffamoota gara dhuffanii fi kara alaa bahan hundii galmee

qabaachu qabu.

Galme qabo yaa’ii

Baressan Qabo yaa’ii walgahii yeroo hunda gaggeffame galmeese qabbachuuf Ittigaafatamuumaan guddatu irraa

eeggama. Koren hoggansii hojji to’ano qabo yaa’ii offi isaa galmeesee ni qabata. Qaboo yaa’iin hoggansa hojii,

hoggansa hojii to’ano fi yaa’ii waligalaa hundii haala seera qabeesa ta’en bareessan WIBJ akka qabaman ni taasisa.

Qabo yaa’ii walgahii dhimma Bulchinsa hoggansa hojii yammu ta’u isaa hubbachu

26

Galme To’anaa

Maqaan kore hoggansa hojii yeroo baayee qabo yaa’ii walgahii irratti kan galmaa’u yammu walgahii gurgudaa kan

woggaa galmee to’anaa (attendance list) kophaattii qopheesuun barbaachisadha. barressaan WIBJ galmee to’anaa

yeroo qopheesuun kan irra eegamu yammu ta’u Guyya fi dhimmi isaa galme to’anno (attendance list) irratti ibssamu

qaba. Maqaa fi iddon mallatto galmee to’anno irratti ibssamu qaba. Fakeenyii galme kanaa ANNEX-F

Galmee Kommi

Iftominaa fi ittigaafatamumaa WIBJ mirkaneesuuf, yeroo hunda komiin kamiiyumiseensa irra yaa ta’u miti miseensa

irraa yammu WIBJ tiif dhiyaatu akka dhimma gudaa tokko tti fudhatame koren hoggansa hojii dhimmicha

qorrachudhaan tarkaanfii sireeffamaa fudhachun komiin dhiyaate akka fala arggatu godhe waldhabinsa hiku qaba.

Barresaan WIBJ kommi suphaa Jallisii gaggesu irratti, kommi hoggansa WIBJ irratti, kommi raabsa bishaanii irratti

bareefamaan dhiyaateef hunda galme komii irratti galmaa’u qaba. Dabalataan bareesaan WIBJ akkumma komiin issa

qaqabeen kopy komii walitii qabaan akka beeku godhu qaba.

Galme Oditii

Oditti faayinaansii fi faayinaasii ala haala idilee tiin WIBJ akka gaggeffamu taasissun ittigaafatamuma fi iftomini

Infrastrakcharoota Daangaa tajaajilaa (command area) kessatii hojjatamu akka jiraatunigargaara.

Odiitiin WIBJ haala armaan gaditiin gurmaa’u qaba.

Gareen hoggansa hojii to’ano akka odiitiin kessaa galmeen WIBJ hundii akka oodiit ta’u gaggefamu ittgafatamuumaa

qabu, akkasumas koreen to’ano arganno oditti dhyeesu qaba.

yaada Xuumura fi yaada miseensota WIBJ tiif walgahi yaa’ii irratti kenname, Galme CPA WIBJ Odditti alaa ttin

galmeen faayinaansii akka gageffamu itti gaafatamuma qaba.

Bareessan WIBJ gabaasa oditara kore to’ano fi ATMJO dhiyaate galmeese kaa’un irra eeggama.

Shaakala: Ibsa galme faayinaansiin ala ta’an irrttii, leenjisaan leenjifamtoota

galmewwan kuun akkamitti akka qabamu qaban ibsa kennu qaba.

Leenjisaan glmewwan kuun akkamatti akka qabamu qaban erga agarsiise booda

hirmaatoonii caraa galmewwan herregaa ala ta’an akaata itti qabaman akka

shaakalan gochu qaba

Galme kuusaa

Bareessaan galmewwan faayinaansiin ala ta’an galmeese qabachuuf itti gaafatamuma qaba. Isaanis kan of kessatti

ammachu qaban,

Galmewwan faayinaansiin ala ta’an haala sirna qabeesa ta’een qabu.

Galmewwan faayinaansiin ala ta’an karaa sirri ta’en akka qabaman (appropriate filing system) yeroo

qaama adda adda tiin ilaalmuf gaafatamuus akka salphaatii ilaalu haala danda’amuun kaa’u

Galmeewan galmeesudhaan haala sirna qabuun kaa’uf, seeota armaan gadditti fayyadamuun murteesaadha.

Galmewwan kuun ‘metal cupboard ‘keesa taa’ qabu, kunis awaara, ibida, inseektii fi humidiitidhan

akka midhaan irra hingeenye godha.

Sirnii taa’umsa isaanii haala salphaatti nama itti gaafatamumaa qabuun alla akka salphatii haala

hinargamneen taa’u qaba,

Galmewwan WIBJ hundii koodii (unique identification codes) qabaachu fi galme jidu galeesa kan hundii

irratti galmaa’u qabaachu qabu. Sababnii isaa karaa salphaa ta’een arggachuuf nigargaaru,

27

Galmee WIBJ kuusuuf, haala mijataa kan ta’u foldaraan (use file folder) fayyadamu akkasumas qoduu

kusaa (separator sheet) dhaan addan baasu fi kan walfakaatan (catagrize)gochuun ta’a. Qoduun

kussaa kan hojjatamu plaastika irra ta’e lakk1-10 qaba.

Xumura leenjii irratti, barreffama waa’e galme herregaa alla ta’an irratti kan ibsu affaan naanno

tiin kennamu qaba.

ANNEX-B: Fakeenya Galme miseensooni ko’opatativi Jallisii ittin galmaa’an.

Maqaa WIBJ:--- Bara 20---

Lakk

Maqaa miseensaa WIBJ

Bara dhal.

Tessoo

Ballina lafa

qabu (Hek.)

Kalattii lafa

qabu

Maqaa abba

lafaa

1. 2. 3.

4.

5.

Kan Qopheese: Malattoo Walitiqaba WIBJ:

Guyyaa:

ANNEX-C: Fakeenya galmee abba qabeenyumaa lafaa

Maqaa WIBJ : Bara: 20_

Lakk

Maqaa abba qabeenya lafa

Maqaa nama qotaa jiru

Ballina lafa qabame

jiru(Hek)

Kalatti lafaa (Location of

Landholding)

1 2

3 4

5

6

28

Kan Qopheese:

Guyyaa:

Malattoo

Waliqaba WIBJ:

ANNEX-D: Fakeenya Galmee Hoggansa hojii fi hoggansa hojii to’ano ittin

Maqaa WIBJ :--- Bara: 20---

Lakk

Gahe hojii

maqaa

Bara

Dhalota

Tessoo

Daanga jallsii kessatti

kalatii lafa isaan qabatan

Guyya itti

filataman

Kore Hoggansa Hojii 1 w/ Qaba

2 Barresaa

3 Officera

heerregaa

4 miseensa

5 miseensa

6 miseensa

7 miseensa

Kore Hoggansa Hojii to’ano

1 w/ Qaba

2 Barresaa

3 miseensa

Kan qopheese: Malattoo W/Qaba:---

Guyyaa:---

ANNEX-E: Fakeenya galme Horataaleen(Asset) ittin galma’u

Maqaa WIBJ : Barar: 20---

Lakk

Ibsaa

Guyyaa

Arggame

Maddi fanddii Sadarkaan irra jiru

(Condition/Remarks)

Ijaarsa 1 Biiroo WIBJ 1-12-2003 projekktii Haala garri

2 Mana kuusaa 1-12-2003 WIBJ Haala garri

3

Teesoo (furnitures)

1 Xarapheza 20-12-2003 WIBJ Haala garri 2 teesoo 20-12-2003 WIBJ Haala garri

3 teesoo 20-12-2003 WIBJ Haala garri

4 teesoo 20-12-2003 WIBJ cabaa

5 teesoo 20-12-2003 WIBJ Haala garri

6 kazina 15-02-2001 WIBJ Haala garri 7

Meeshaale 1 Domaa 4-1-2004 WIBJ Haala garri

29

2 Akaafaa 4-1-2004 WIBJ Haala garri

3 Baalli 4-1-2004 WIBJ Haala garri

4 Baalii 4-1-2004 WIBJ Haala garri 5 Typewriter 15-1-2004 WIBJ Mofaa (fair)

6

Machinery 1 hinqaban

2

3

vehicles 1 Doqdoqe 1-12-2003 WIBJ Good

2 Biskleetii 22-1-2004 WIBJ Good

3

Kan Qohese:

Mallatto W/Qaba:

Guyyaa:

ANNEX-F: Fakeenya Galme Too’anoo

Maqaa WIBJ:

Guyyaa: / /20

Maqaa walgahii:

Lakk

Maqaa Hirmaatoota

Mallattoo

Maqaa bakka bu’aa (Name(s) of

Member(s) Representing)

(max. members)

1 2 3

4

5

6

7 8

9

10

11

12 13

Kan qopheese:

Mallattoo W/Qaba:

Guyyaa:

30

Mojuulii BHH: Karoora Woggaa Fi Gabaasa Woggaa Qopheessu.

Kaayyoo:

Beekumsa fi dandeetti Hirmaatoota karoora fi gabaasa hojii suphaa (O&M) sirna Jallisii WIBJ kessatti

qopheesuu irratti qaban cimsuuf.

Matta Duree

Qajeeltoo Hoggansa hojii gaarii

Faayidaa iftoominaa fi Ittigaafatamuma fudhachu

Hojiwwan wogga woggaan dedebi’anii dhufan

Karoora Wogga

Adeemsa Karoora woggaa mirkaneesu

Gabaasa wogga

Hirmaatoota leenji lenjiftotaa

Qajeeltoo Hoggansa Gaari

Miseensooni WIBJ of keessa namoota siritti isaan hogganan kan fillachu qaban yammu ta’u, namooni filataman

kunis karoora wogga qpohesu, hojii irra olchu fi hojii irra olmaa karoorichaa hordofuuf itti gaafatamuumaa kan

qaban jechudha. Hordofii gaggesanin hojiin hundii osoo hin harca’in karaa bu’a qabessa ta’en raawwatamu

isaatiif ittigaafatamuman isaan irra jira.

Wantoonii Hoggansa hojii gaarii akka ta’u godhan kessaa,

Murte sirri ta’e murtesu

Hojii hojjatamu haala bu’aa qabeesa ta’en hojjachu

Karaa sirri ta’e fi rakkolee hikun hojjachu fi kara walitti bu’insaaf caraa bannu cuffu

WIBJ kessa bulchinsii hoggansa hojii fi bulchinsii faaynaansii dandeetiidhaan akka gageefamu

karaa gurmaa’insa qabu irratti akka ijaaramuu godhu

Iftoomina uummu, hojiin WIBJ kessattii hojjatamu hundii, murteen fudhatame, itti fayadamnii

fanddii miseensootaaf akka iffa ta’u gochu

Hojii kominikeeshinii cimaan akka jiraatu taasissu, qaamoota wallin hojjanu kan akkaATMJO fi

qaama bulchinsa motummaa naanno jiran fi qoda fudhatoota dhaabilee adda addaa wallin

gaggesu.

Dhimmonii kanaa olitii ibssaman kuun WIBJ maal akka hojjachaa jiru kan ibssan waan yammu ta’u ammaf kan

ga’u ta’e, moojuulii biraatiin yeroo biraa kan leenjiin irratti kennamu ta’a.

31

Iftoominaa fi Itti Gaafatamuuma

WIBJ baraa dheraaf hojii keessa turuuf Koreen hoggansa hojii miseensoota isaaniif kan ittigaafataman, murtee

murteessan kan iftoomina kan qabu ta’un bua’aa qabeesumaa WIBJ tiif baayee barbaachisaa fi murtesaadha.

Ittigaafatamumaa

Ittigaafatamuma jeechuun, Miseensooni kore hoggansa hojii WIBJ, W/qaba dabalte raawwi hojii guyya guyyan

raawwatanif kan itti gaafatamuma fudhatan ta’u isaa hubbatanii raawwachu akka qaban, hojiin raawwatanis

miseensoota isaan filattan bakka bu’ani ta’u isaa yoo hubbatanii raawwatan ittigafatamuma akka qaban ta’u

jeechudha.

Iftoomina

Ittigafatamuma wajjin kan walqabatu yammu ta’u, Iftoomini caalmaan murte kennamu wajjin walqabata.

Iftoomina jeechuun koreen hoggansa hojii WIBJ murte dabarsu hunda miseensoota fayadamaa bishaani ta’aniif

murte dabarsu akka yeroon beekkan iffa ni godha. Fkn, murte baasii fandii hojii irra ole,

Karaa biraa tiin, Miseensooni hoggansa hojii WIBJ hojii isaanii haanga dandeetti isaanii yeroo gaggessan

qajeeltoon irratti hundaa’u qaban bu’aa miseensa fi mitti miseensa hundaaf akka hojjachaa jiran, kanas gochaan

agarsiisu miseensa fi mitti miseensa hundaaf akka irra eegamu hubachu, akkasumas walgahii yaa’ii waligalaa

irratti W/Qabaan hojiin wogga kessattii raawwatame hundii kara,

Mira ittigaafatamuumaa qabun , miseensooni kore achii jiraachuun isaanii miseensa balaa tajaajiluuf akka ta’e,

hojii karoorfaman beekkun hojii tokkon tokkon hojjatamu bekkanii yeroo jedhame kessatii raawwachuf ,osoo

ajajja qaama biraa hineegiin hojjachuuf, rakowwan ummaman hundaaf fala kennun hojachuuf kan achi jiran ta’u

isaa tiin akka ittigaafatamumaan isaan irra jiru miseensii akka isaan irratti abddi horatu taasissu akkasumas,

daangaa jallisii kessatti miseensooni akka bu’umaa qabaate kaka’umsaan ta’e mirii gareen hojjachu horate akka

jajabaatu godhun gutuma gututti akka gara hojii tti galu godhuun ittigafatamuma kore bhoggansa hojii irra kan

eegamu ta’u isaatti .

Itti gaafatamuma WIBJ

1. Ittigaafatamumaa teekniikaa

WIBJ hojii teeknikaa gaggesu irratti gahe guddaan bahu qabu kessaa hojii suphaa yerron gaggesu (timely

execution of the O&M of the irrigation infrastructure,) irrati itti gaafatamumaan irra jira.

2. Ittigaafatamumaa faayinaansii

Dhimoota faayinaansii wajiin walqabatan karaa sirii ta’een hogganu, gabaasa haqa qabeesa ta’e kan fayinaansii

fi faayinaansii wajjin walqabatan yeroon dhiyeesu.

Haanqinota hojii faayinaansii fi teeknikaa karaa iftoominaa fi ittigaafatamumaa qabun hogganu dadhabu yeroo

baayee ka’umsa kufaatii WIBJ akka ta’e, kunis malaamaltumaan akka WIBJ kessattii dagaagu, sababa qisaasama

fandii tiin sirnii Suphaa ittin yeroon hojjatamu akka hinjiraane waan godhuuf infrastrakchara daanga jallisii kessa

jiru akka manca’u fi hojiin alla akka ta’u waan godhudha.

Ittigaafatamuma fi iftoominii akka hojii faayinaansii fi teeknikaa irra jiratu mirkaneesuuf, WIBJ seera ittin

bulmaata, Dambii fi qajeelfamaa kessa taa’an hojii irra oluu isaanii yeroo hunda mirkaneefachaa deemun

murtesaadha

Qabxiin Iftominaa fi ittigaafatamumaa WIBJ kessa jiraachu isaa ittin mirkanaa’u armaa gadditti

ibsaame jira.

Walgahinn idilee ji’a ji’aan gageefamee Koreen hoggansa hojii gabaasa raawwii hojii isaa kan

dhiyeesaa jiru yoo ta’e

Koreen hoggansa hojii WIBJ amantaa miseensa hogganan irraa arggachuuf waan hojjatan,

waan murteessan hunda haala iftoomina fi ittigaafatamuma fudhacu danda’uun ta’u qaba.

32

Murteen adda adda hojii wajjin walqabte jiru miseensa balaaf ibssama yoo jiraate

Koreen hoggansa hojii to’anno galmewwan faaynaansii WIBJ haala idileetiin hojii inspeekshinii

gaggesaa jiraachuun isaa yoo mirkanaa’e,

Wogga woggadhan akaawuntoonii faayinaansii adda adda koren to’anno yaa’ii waligalaa bakka bu’udhaan

mirkanessaa yoo jiraate, karrori wogga fii raawwin isaa, karrorii baajataa fi raawwin isaa miseensa balaaf

yaa’ii waligalaa irrtii walitti qabaan (Chairman) WIBJ tiif kan dhiyeessu yoo ta’e,

Hojiwwan wogga wogga dhan irra deddebi’un hojjataman

Hojiwwan WIBJ bara baajata (Addo. 1---Wax 30) tti karrorfamu qabu, sababin isaas,

Rooba ganna Yeroo boonna fi Yeroo balgii

Minaan yeroo ganaa Ommishaman yeron itti jalqabu, Ji’a Caamsaa yeroo qophiin maasaa itti gaggeffamu fi ji’a

fulbaanaa haanga Sadaasatti immo yeroo omishnii rooba ganaa itti sasaabamudha, yeroon jallisii immo jalqaba

ji’a mudde irraa haanga ji’a xumura caamsaa tti.

Kaalandara (jijjiramu danda’a) Qonna jallisii fi hojii Suphaa (O&M) iskimoota hojiin hojjatamu wajiin unka

kessattii haala ibsameen.

Ji’a(oota) Hojilee gurgudaa WIBJ tiin Hojjataman

Cropping

Caamsaa – Haggaya bokkaan qophii lafa

Fulbaana – Mudde omisha sasaabu

Mudde – Bitootesa Lafa jallisiin misoomu qotu

Ebla – Caamsa jidutti Omisha jallisii sasaabu

Scheme O&M

Caamsaa/xumura

Hagayyaa tti

Buuraale jallisii iskimootaa sakata’insa gageesu

karoora suphaa kan woggaa fi karoora baajata woggaa qopheesu.

Wax/Fulbaana Baajata woggaa yaa’ii waligala wogga irratti dhiyeesu.

Addolessa Kafaltii tajaajila jallisii kan woggaa qopheesu,

Amajji-Caamsaa sasaabii Kafaltii tajaajila

Baayina Bishaanii sakata’u

Qophii suphaa xixxiqaa gaggesuuf karoora hojii qopheeffachu,

Onko. – Sadaasa Planning and execution of maintenance and minor repair works

Karoora snyii fi kroping patern qopheffachu

Preparation of operation/water distribution plan

33

Onko – Wax Sirna jallisii irratti hojii opareeshinii gaggesu

Bishaan gara bo’o gudaa fi bo’o lamafaatii discharge ta’e safaru

Gaaffi, Karoora hojii kan woggaa yammu qophaa’u dhimoota ka’u qaban irratti akka mari’atanii fi

deebi isaanii flipchaartti fi gabate guraachaa irratti akka deebissan haata’u.

Karoora woggaa

Karrorii bara baajata woggaa WIBJ hojiin of kessatti ammatu, kanaa gadditti ibsame jira

Hojii suphaa yeroo itti gaggefamu wajjin

Karoora raabsaa bishaani yeroo itti raabssamu wajjin

Karoora qaxarii hojjatoota guyyaa, kan yeroo fi dhaabii

Karroora yeroo gallin (ISFs) itti sasaabamu

Karoora bitta meeshaa fi maashinii konkolaata

Karoora foyeesuuf baballisu Jallisii fi invastmantii hojii irra olchu yoo kan qabame ta’e

Karoora Kore hoggansa hojii ykn kore hoggansa hojii to’anno fillachuu

Karoora leenjii hojjatoota haaraa kore hoggansa hojii fi to’anno akkasumas Hojjatoota haaraa

qaxaramaniif,

Karoori hojii kan woggaa bu’uura baajata wogga WIBJ yammu ta’u, karoori galii fi baassii WIBJ tokko tokkon

taraa’e iffa ta’u qaba. Karoori hojii woggaa WIBJ baassiwwan bahu irratti dhibaa kan qabu yammu ta’u kunis

kan sasaabamu WIBJ irraa akka ta’e.

Yeroo mijaa’an karoora WIBJ qopheesuuf kan fillatamu, Caamsa/Fulbaanaa eega hojii suphaa inspeekshinii isaa

gaggessine xumure Caamsaa /haggaya osoo walgahiin yaa’ii waligalaa hingaggeffamiin dura jechudha.

Hojii Suphaa karoorsu fi yerro karoora:

Karoorii hojii suphaa kan wogga yammu qophaa’u hojiin suphaa durse karoorfamu qabu argganoo inspeekshinii

irrtti hundaa’e ta’u qaba. Karoorii woggaa kan of kessattii qabatu hojiin suphaa yoom fi akkamitti akka

gaggeffamu, qonnan bulaa kan hirmaachisuu fui kan hinhirmaachifne, galtewwan isaan irra argaame akkmitti

akka bakka bu’u jedhe kan of kessattii ammatee ta’u qaba.

Karrora raabsaa bishaanii

Karoora woggaa WIBJ dhimoota iffaan techisu kessaa, raabsaan bishaanii daangaa jallisii kessatti bu’a qabeessa,

hundi haala walqixa ta’en kan irra fayyadamu ta’e arggamuuf dhimma sirritti gaddi fageenyaan itti yaadame

irratii karoorfamu qabu dha, sababni yoo raabsaa fi tajajili kennamu loogi of kessaa qabu ta’e madda walitti

bu’insaa tii waan ta’ef. Hojiin kunis hojjatoota dhaabiin qaxarudhaan hojii Suphaa (O&M) irratti ramadudhaan

kan hogganamu ta’e karroffama.

Karoora kafaltii dhiyeesa bishaanii qopheesu

Dhimmi gudaan Karrora woggaa qabachu qabu kessaa sasaabbi galii tajaajila hojii suphaaf olu dha. Hojii kana

kessattii nagahe galiin ittin sasaabamu qopheessu, qaama maallqa sasaabutti raabsu, galli sasaabamu yeroo itti

34

sasabamu murtesu, Miseensoota kafalu diddan irratti qoqobii/ addabii murtessu, hojiwwan kkf sasaabii mallaqaa

haala gaddi fageenya qabuun itti yaaduun karrorsu akka barbaachisu hubbachuun murteesaadha.

Karrora qaxxarii hojjatoota Guyyaa, yeroo fi dhaabii (Proposed Employment of Temporary and Permanent Staff or Labour) Karoora woggaa WIBJ dhimma iffatii karooraan kaa’u qabu kessaa hojjataa Guyya hojii kamiif, hojjataa yeroo

hojii kamiif, hojjataa dhaabbataa hojii kam irratti) bobaasuuf akka qaxaru karaa iffa ta’en karrora kessa kaa’u

qaba.

Karoora Invastmantii bittaa adda adda gaggesuuf

Karoori wogga WIBJ meeshaa adda adda bara bajataa kessa hojii iskimii haroomsu (rehabilitatin) fi hojii

foyeessu (improvement) itiin gaggessuf karoorfaman hojjachuuf meeshawwan akka galte tti barbaachissan

bittaadhan ykn lizidhaan kireeffataman duraan durffame karrorii qophaa’u fi qaba.

Karoora fillanno fi leenjii

Haaluma seera ittin bulmaata WIBJ kessatti taa’een miseensoonii koree hoggansa hoji ifi koreen to’ano haara

bara bajataa kessattii kan fillataman yoo ta’e Karoora woggaa kessatti yoom akka fillataman karoorffamu qaba.

eega fillanoon kan gageefamu ta’e immo, koreewwan kanaa fi hojjatoota haaraa gara WIBJ tii dhuuffaniif karoori

leenjis wllin karoorfamu qaba.

Adeemsa Karoora wogga mirkaneesu

Koreen hoggansa hojji wixinee karoora hojji fi karoora baajata woggaa Koree hoggansa hojii to’anoo tii dabarsu

qaba. Koren hoggansa hojii to’ano eega siritti xinxaale booda akka mirkanaa’uuf walgahii yaa’ii waligalaa irratti

akka mirkanaa’uuf ni dhiyeesa. yeroo walgahiin yaa’ii walli galaa gaggeffamu, koreen hoggansa hojii to’anoo

argganoo (its findings and opinion on the draft Annual Work Plan and the Annual Budget) fi yaada isaa itti dabale

gabaasa ni dhiyeesa. Kana booda yaa’ii waligalaa irrattii miseensoonii karoora wogga kan hojii fi karoora

woggaa baajata dhiyaate irratti sireeffamnii yoo barbaachisee sireesudhaan dokumantoota lamaan dhiyaatan

irratti seera sagale caalmaa tiin ni mirkaneesu.

Akkuma sagaleen kenname dokumantiin lamaan mirkanaa’een koreen hoggansa hojii photocopy dokumantichaa

gaggesitu xalayaatiin CPA dhaaf ni eerga. Kunis dokumantichi akka galmaa’u, qoratamu fi mirkana’u taassisuuf.

Akkasumas dokumantoonii kuun photokopiin isaanii ATMJO tii eergudhan akka ilaalamu ni godhama.

Gabaasa woggaa,

Bara dhuma baajata tokko irrattii, koreen hoggansa hojii WIBJ gabaasa raawwi hojii kan woggaa qopheesu qaba.

Gabbasniis kan of kessatti ammachu qabu hojiwwan raawwataman, rakkowwan bara baajata xumurame keessatti

qunnaman

Gaaffi, Gabaasa woggaa kessattii dhimooni ibssamu qaban filiip chaartii fi gabate guraachaa irratti

deebii kennudhaan irrtii yaa mari’atan

Gabaasnii woggaa off kessattii kan qabbacu qabu (The Annual Report should contain a summary of)

Lakkofsa walgahii Hoggansa korewwani fi ya’ii waligala bara baajataa keessa gaggeffame

Fillannowwan Kore hoggansa hojii, Kore hoggansa hojii to’anno, korewwan dhaabii adda addaa

Qaxarii hojjatootaa, kan guyya, yeroo fi dhaabii,

Hojiwwan adda Opireeshini fi Suphaa karoora qopha’e fi raawwin wal bira qabame,

Daanga jallisii kessattii laffa jallisii bishaan akka argatan taasiffame,

Sadarkaa (status) faayinaansiin WIBJ irra jiru, Galii fi baassin haala wal maddaaleen “Balance

sheet” tiin maal irra akka jiru.

35

Mallaqaa tajaajilaa sasaabuuf karoorfame fi kan sasaabame wal bira qabuudhan,

(Total incomes &expenditures” WIBJ yammu wallin madaallamu fi baajata wogga mirkanaa’e wal

bira qabuun.

Bara baajataa xumurame kessattii rakkowwan hudhaa hojii Suphaa gaggesu, korewwan hoggansa

hojii hojii isaanii gaggessu wajjin walqabatan,

Wixineen gabaasa woggaa Kore hoggansa hojii to’anoo WIBJ tiif darba. Koreen kuniis yeroo turban saddi

kessattii gabaasicha xinxalee goochuun walgahi yaa’ii waligalaa tiif dhiyeesa. Gaheen kore hoggansa hojii

gabaasichii dhimoonii gabaasa kessatti ammataman kan ibssan dhimoota hojii WIBJ kessatii bara baajatichaa

kessatti hojjattaman kan calaqissan ta’u isaa mirkkaneesudhaaf.

Gabaasnii woggaa Yaa’ii waligalaa WIBJ miseensooni hundii haala irratti mari’aatun ta’a. yeroo marii kana dura

hoggansii hojii to’anoo, gabaasicha woggaa irra dedebi’uun kan qorate ta’u isaa fi yaada offi isaa miseensa balaaf

gabaasichi sirri ta’u isaa mirkannesudhaan Ittigaafatamumaa fudhachuun ta’a.

Faaydaa gabaasa woggaa:

Miseensooni hoggansa hojii kan miseensoota WIBJ tiin filattaman gabaasa hojii

woggaa kessattii hojjataman gabaasuuf itti gaafatamumaa gudaatu irraa eegama.

Koreen hoggansa hojii WIBJ gabaasa hojii kan woggaa mirkaneessanii dhiyeesu

baanaan miseensii koree haara fillachuuf nidirqama.

Miseensoonii hoggansa kore WIBJ daangaa hojii isaaniif kenname ala bahanii waan

hojjataniif ittigafatamuma qabu. Miseensoonii gabaasa dhiyaate mirkannsuf ta’e

kufisuuf ittigafatamumaa gutu qabu.

Gabaasnii Woggaa sadarkaa isaa kan eegate kan jedhamuyoo qabxiwwan armaa gaddi gutateedha.

Yoo dhimma jeedhame irrattii kan xiyeeffatu ta’e (Concise /to-the-point)

Iftoomina kan qabu (Transparent /informative)

Dhugaa irratti kan hundaa’e (Honest /complete and accurate)

Kan yaada adda tiif nama hinsaaxile (Unbiased /neutral, realistic)

Shaakala:

Ibsaa fi marri tti aansuun lenjisaan akkamittii karoori hojii kan wogga fi

gabaasnii wogga akkamitti akka qophaa’u agarsiisu,

Ibsaa fi marri tti aansuun lenjisaan , lenjifamtoonii beekumsa fi dandeetii

haaraa argattan irratti argatan irratti hundaa’uun akka karoora wogga fi

gabaasa WIBJ akka shaakalan gochu

36

Xumura leenjii irrattii bareeffamnii qabxii ijoo waa’e karoora hojii woggaa , baajata woggaa fi gabaasnii woggaa afaan naanno tiin qophaa’e hirmaatootaaf raabssamu qaba.

Fakkii ykn modeela gabaasa hojii woggaa

Seensa

Gabaasnii kuun gabaasa woggaa WIBJ bara 20-----, lakoofsii miseensoota WIBJ kan dabale/kan

hira’ate_____irra______, Koreen hoggansa hojii bara baajata kanaa lakk. walgahii____kan gaggessan yammu

ta’u, Koreen hoggansa hojii to’anno bara baajata kanaa Lakk. walgahii____gaggessani jiru. haanga xumura bara

kanattii walgahiin yaa’ii waligalaaLakk walgahii___godhani jiru.

Koren hoggansii hojii WIBJ akka haaraatii jijjirama_________godhani jiru.

Koren hoggansii hojii to’anno WIBJ akka haaraatii jijjirama________godhani jiru.

Opareeshinii fi Suphaa gaggeesu

Lafa bishaan jallisii argate (Area irrigated): Hek (___% lafa waligalaa daangaa Jallisii WIBJ tiif qabame kessaa

(ha (__% of total command area of IWUA).

Cuunfaa Hojii SuphaaGaggeffame (Summary of maintenance/repair works carried out.)

Cuunfaa hojjatoota yeroo fi dhaabiin WIBJ kessattii qaxarraman

kafaltii Tajaajilaa dhiyeesa bishaan jallisi sasaabu

Maallaqa waligala miseensoota irra sasaabuuf Karorfame (Total ISFs invoiced to the members. )

Waligala sasaabame (Total ISFs collected.)

Bara baajata tti kan sasaabuuf murtaa’e kessaa %___meeqa akka miseensoota irra sasaabamee fi

%___meeqa akka Miseensoota irra jiru

Gabaasa faayinaansii

Jeechoota faynaansii Financial Statements, i.e. Income & Expenditure Account and Balance Sheet)

Cuunfaa baasii baajata wallin madaalu (Summary of expenditures compared to budget.

Cuunfaa galli baajata waalin yeroo madaalamu (Summary of incomes compared to budget.

Cunfaan horataalee WIBJ qabu yeroo madaallamu (Summary of assets (furniture, equipment,

machinery, buildings) owned by the IWUA)

Waligalli Bua’afaayinaansii bara baajata kessatti birriin caalmaadhaan /hanqinaan akkasumas sadarkaan fandii

(baalaansiin waligalaa yeroo bara baajataa darban bira qabame madaallamu, kuuffamnii fi wizdrowaaliin maal

akka fakaatu maddallun murteesadha.

Dhimmoota addaa

Cuunfaa dhimoota kophaatii laalamu qaban, rakkolee Sirnii jallisii kessattii Hojii suphaa walliin walqabatan,

rakolee kore hoggansa hojii kessa jiraachu danda’u, akkasumas gocha rakko qunnaman hiikuuf jeecha jecha

fudhataman laaluun murtesaadha.

Yaada xumuraa Yaada xumuraa: rakowwan fi milkaa’ina bara baajata kana kessattii mula’ate iraa ka’uun yaada xumura fi

wantoota osoo akkas ta’e osoo akkas hintaane yaada offi kennu (recomandation) jedhu dhimoote hubbane irra

ka’un bara dhufuttii akka foya’u kennun barbaachisaadha.

37

Mojuulli BHH: Qaxari Hojjatoota Kontraata fi Bitta Tajaajilaa

Kaayyoo:

Hirmaatoota leenjii beekumsa issanii cimsudhaan akka hojjatoota bu’a qabeessa ta’an qaxaru danda’amu

adeemsa hordoffamu qabu irratti xiyeeffachuuf, Yeroo waligalteen hojii tajaajila supha (O&M) gahomsa qabu

argachuuf WIBJ yeroo waligaltee mallateesu, yeroo leenjii argachhuf, tajaajila ekistenshinii arggachuuf

waligalte mallateesu keesa sennu of egano barbaachisu akka hubbatamu taasiisuuf.

Matta duree

Waligaltee hojjatootaa fi hojjatoota guyya

Waligalte wara bishan bulchan wajjin

Waligaltee hojjatoota guyyaa wllin sennamu

Waligalte hojjatoota herregaa wallin sennamu

Waligaltee sasaabdota mallaqa waliin seennamu

Adeemsa hojii suparvizynii hojjatoota dhaabi ykn hojjatoota guyyaa gaggesuuf bellama qabachu

Waligaltee tajaajila adda adda arggachuuf

Haalduree eegamu tajaala arggachuuf

Qaamoolee tajaajila kennu danda’an

Adeemsa waligaltee mallattesuuf, mirkaneesuuf fi hojii irra olchuuf ittin demamu qabu

Waligalte Hojjatootaa fi hojaatoota guyyaa

Hojii suphaa bu’a qabeessa ta’e infrastrakchara daangaa Jallisii keessatii gaggessuf, kore hoggansa hojii WIBJ

hojjatoota dhaabis ta’e kan yeroo qaxaruun akka hojii jallisii naanoo isaani gaggessan kan beekamudha.

Gaafii, gosa hojjataa fi hojjataa yeroo hojiwwan kamiif akka qaxaraman hirmaatoota

gaaffachudhaan deebii isaanii “flip chaartii “fi gabate guraachaa irratti akka kennan haata’u.

Hojii suphaa bu’a qabeessa ta’e infrastrakchara daangaa Jallisii keessatii gaggessuf, WIBJ Hojatoota tokko fi

isaa ol qaxaruun irra eegama. Hojjataa dhaabii ykn humnaa yeroof qaxaruun barbaachisa ta’a, kunis

Teknishaana jallisii (Irrigation Technicians)

Opareetara geetii (Gate operator)

Hojjataa humnaa (Labourers)

Hojjataa Herregaa (Accountant.)

Teknishaana Jallisii Qaxaru

Hojjiwwan armaan gaddi raawwachhuf WIBJ teeknishaana tokko ykn lama qaxarun iraa kan eeggamu yammu

ta’u, innis

38

Opareeshinii Iskimmi

Hojjataan kuun qophii Suphaa kan wogga / daangaa jallisii kessatti, blokkii hundii raabsa bishaanii haala bu’aa

qabeesa fi itti fayadama walqixa ta’e irratti hundaa’e karoorsu akassumas wara gare hogganan fi qonnan bulaatti

haaluma duraan irratti waligalameen karoora raabsaa fi dabare isaanii oddeffano kennudhan ni hojjata.

Raabsaa bishaanii halluma duraan karoora kessatti mirkanaa’een sadarka boyii gudaatti ni raabsa, To’anno guyya

guyyaa tti godhamu ni gaggesa, istrakchara kessatti rakkon yoo qunname ni supha, ni sireessa, fkn head regulator,

geetii fi division structure irratti jeechudha, Yeroo hunda blokkin hundii raabsaa bishaanii bu’a qabeesa fi

walqixa, haqa qabeesa ta’e akka raabssamu ni hojjata. Bishaan mata dure irra guyyaa guyyaadhan gara booyii

gudda fi booyii lamafaa tti yaa’u ni safara, nigalmeesa.

Suphaa Gaggesu

Teeknishaanii kuun guyyaa guyyadhaan yeroo straakcharoota kessattii bishaan raabssamu hojii inspeekshinii

gaggessun irraa eegama. Rakkoon mudate yoo jiraate dafe Kore Hojii suphaa hogganu fi walitti qabaa WIBJ tiif

gabaasa goochun qaba. Gabaasa inspeekshinii haala infrastrakchariin daanga jallisii irra jiru qopheesu fi hojii

Suphaa gaggesu qaba. Kunis wantoota akka bishaan hin yaanee danqan booyii keesaa baasuun ta’u danda’a.

Suphaa Iskiimi Kan Woggaa

Osoo rakkon hinqunnamiin dura Iskiimii inspeekshin gochu irratti hirmaachu

Karoora hojii woggaa fi karoora baajata kan wogga qophaa’u irratti hirmaachudhaan gargaaru,

Qopheesuun, qaama adda addaa walitti qindessun, gorsa ogummaa kennun hojiitii galuun dura suphaa xixiqqa

yoo califfame bira darbame baballachu danda’u hunda suphuun, hojii jallisii kan baraattii seenu, haaluma kanaan

karoora supha kan woggaa mirkaneesa deemu jeechudha.

Hojiin mobilization ii ummataa fi hojjataa guyyaa yeroo suphaaf hojii akka eegallan ta’u ogummaan gargaaru fi

yeroo mobilizationii gaggeffamu itti fayaddama meshaale suphaa hojii suphaa tiif barbaachissan akka hojii irra

olchan gargaaru.

Hojjatoota Guyyaa

Hojjiwwan yeroo hunda hojjattaman (routine) suphaa salphaa ta’an (minor maintenance) kan ta’an osoo hojii

jallisii hineegallin dura siireesun hoji murteesadha, kan hojjachuuf WIBJ hojjatoota guyyaa ji’a tpkko fi ji’a

lamaa tiif niqaxara

Hojiin ijoo isaaniis kana gadditti kan ibsamanidha,

Barbaachisu yoo ta’e, Boo’oo qulquleesu (to clean the open canals)

Barbaachisu yoo ta’e Wantoota boo’o keesatti marganii akka bishaan hindabare cuffan kesaa

qulqullesu, akkasumas ilkaan geetii ‘rust’ dhaan qabame giraasoodhaan akka laafu godhu, qaama

isaa qalama ‘anti-rust’dibu.

Hojii suphaa xixiqaa gaggesu, kraakii konkritidhaan cuufu, gaabyoonii tarsa’ee deebissanii suphu,

Hojjataa herregaa

Itti gaafatamuuma faayinaansii mirkaneesuuf, bulchinsii fayinaansii WIBJ haala gahumsa qabu fi karaa sirri

ta’en qabbamuun isaa murteesadha. Sababa kanaaf WIBJ hojjataa muxanno herregaa qabu, kan qabinsa herregaa

maallaqanii WIBJ akka hinqisaasamnettii isaaf eegu barbaada.

Akaawuntaantiin kuun hojii armaa gaddi hojjachuun irra eeggama.

Baajata WIBJ kan Woggaa qopheesuu

Kaffaltii tajaajilaaf miseenooni kaffalan qophesu

39

Gallii tajaajilaf miseensii kaffalu galmee isaa irratti akka galmaa’u godhu,

Akkawuntti WIBJ baalaansii wogga qopheesu,

Dabalataan akkawuntaain qaxarame itti gaafatamuma armaan gadii ni qabaata.

Galmee faaynaansii yeroo hunda kunnunssani qabu

Gallii tajaajila bisaanii kennun argamu fi galli adda adda akka sasaabamu haala mijeesu

Miseensoota gllii kaffalu diddan maqaa isaanii qaama dhimmi ilaaltuutti dabarsu

Miseensoota kaffaluuf rakkissan raga isaanii qabachu

Misoonsoota kafaltti raawwatan hundaaf nagahe mallaqaa qopheesu

Gabaasa faayinaansii kan ji’a, kan kurmaana fi wogga Kore hoggansa hojii WIBJ tiif qophesu

Raga qabeenya dhaabata fi dhaabata hintaane kan WIBJ qabachu,

Akkawuntaantiin hojii hojii afuur kanaa olitti ibbsaman hojjachuuf kan qaxariin gaggefame yoo ta’e, wogga

woggan ji’a 3 haanga ji’a 4 ttif qofa qaxaruun gaha ta’a.

Haata’u malee WIBJ dhimooni qabinsa faayinaansii akawuntaanti muxanno qabuun hojisisuun murteesadha

jechudhaan yoo itti amaname, oggesa akawuntantii ji’a 6 haanga ji’a 9 tti qaxaru ni danda’a.

Adeemsa qaxari fi to’anoo hojjatoota dhaabii fi humnaa

Akkuma beekkamu, W/qabaan WIBJ ittigaafatamumaa hojjatoota yeroof guyyaa qaxaru, hojii ala godhu

akkasumas mindaa fi badhaasa murteesu kan danda’u ta’un isaa beekamaadha.

Adeemsii hojjatoota yeroo fi guyyaa qaxaru fi to’achu haala armaan gaditiin ta’u qaba.

W/qabaan WIBJ baayina hojjatoota yeroo fi guyyaa bara baajata wogga keessattii barbaachissan haala qaxarii

isaanii ilaalchisee mindaa kaffalamu qabu, yeroo hojii irra turmaata isaanii hunda ilaalchisee yeroo walgahii

yaa’ii waligalaa gaggeffamu dhiyeesuun akka murta’u nigodha. Yaa’iin waligalaa WIBJ yaadicha dhiyaate irratii

mari’ate nimirkaneesa. Kana booda W/qabaan WIBJ hojjatoota oggumaa barbaadamu qaban iddo hojii murta’e

irratti haala iftoominaa fi ittigaafatamumaa qabun nifilata. w/qabaan namoota fillate kana Koree hoggansa hojii

WIBJ tiif walgahi ji’aa gaggefamu irratti nidhiyeesa.

Koreen hoggansa hojii namoota filatamanii iddo adda adda tiif kaadhimaman kana ni mirkaneesa. kannati

aansuun kadhimamtoota akka qaxaraman mirkanaa’ef kana w/qabaan haaluma kanaan dura yaa’ii waligala irratti

murteesiseen hojii irra ni olcha. Kanati aansuun maqaan namoota qaxaramanii maxansa beeksiisaa iddo gandaa

fi bakka hundii argu danda’utti akka maxanfamu godhama.

Namooni qaxaraman hojii isaani kan hin raawwane ta’e argamnaan kore hoggansa hojii WIBJ tiif walgahii ji’a

irratti gabaasa nidhiyeesa. Eega koreen hoggansa hojii dhimicha xinxale booda tarkaanfii barbaachisa ta’e ni

fudhata kuniis haanga kontraata xumurudhaan hojii irra dhaabutti kan deemu ta’u nidanda’a.

Hojjatoota WIBJ kessattii yammu qaxarramniif fillataman karaa ittigaafatamumaa qabu fi iffa ta’e irratti akka ta’u qabu hyubbatamu qaba.

Hojjataan osoo hinqaxaramiin dura dandeetii fi muxannon hojiin barbaadu gutu isaa mirkanaa’u

qaba.

Firra walitti qaba hojii gageesaa fi kore hoggansa hjojji ta’u hinqabu

Shaakala: Hirmaatoonii leenjii WIBJ akkamiitti oggessa opreeshinii fi suphaa, herregaa akka

qaxaran yeroo turmaata isaanii fi halla qaxara isaanii irratti akka mari’atan taasisu.

40

Waligaltee tajaajilaa raawwachu

Akkataa seera ittin bulmaataa kessatii ibssameen W/qabaan WIBJ hojiwwan adda adda qaama kan biraa tiin

hojjataman kennuf walliglte (contracts and agreements) angoo niqaba.

Gaaffi, WIBJ hojjiwwan akkami irratti kontraata qaama alaa wajjin akka galan deebii isaa “flip chaartii “fi gabate guraachaa irratti akka dhiyeessan taasiisu.

Tajaajila argachu danda’amu

Hojiiwwan heeduun hoggansa hojii WIBJ fi hojjatoota qaxaramaniin kan raawwatamu ta’u ilee hojiin suphaa

(O&M) istraakcharoota daangaa jallisii keessa jiran humna koree fi hojjatoota kaanaa ol yeroo ta’e argamu

niqinnama. Yammu kunii ta’u WIBJ waan humna isaanii ol ta’e sana argachuuf qaama tajaajila sana kennu wallin

waligaltee galudhaan tajajilicha argachun nidanda’ama, isaanis kanaa gadditti ibssamani jiru.

Hojii suphaa daangaa jallisii kessatii humna ol ta’e gaggesun kan barbaachise yoo ta’e

Yoo leenjii ogumma wallin wal qabate qama alaatiin kennamun isaa barbaachise, koree hoggansa

hojii haaraa fillatamanii fi hojjatoota haara qaxaraman fi qonaan bultootaaf tajaajila

ekisteenshiniiakka argataniif akkasumas bulchinsa bishaanii irratiiqaama leenjisu wallin waligalte

taasifamudha.

Qaamoole tajaajila kennu danda’an

Tajaajiloota arman olitii ibsaman argachhuf, WIBJ dhaabilee armaan gaddi tokko ykn isaa ol wajjinin waligaltee

seenu ni danda’u, isaanis:

kontraaktara dhunfaa hojii suphu, haromsu fi foyeesu hojjachisuuf waligalte ummu nidanda’u

dhaabilee leenjii keenan wajjion fi NGO tajaajila leenjii keennan wajjin

tajaajila ekisteenshinii qonna kennan wajjin.

Adeemsa waligaltee tajaajilaf kennamu mirkaneesu, mallattesu, fi hojii kennuuf hordoffamu qabu,

Koreen hoggansa hojii Wixinne waligaltee kontraata hojiwwan tajaajilaa hojjisiisu barbaadu tokko

tookon addaan baasu

Wixxine qopheese kanas walgahii bara baajata yaa’ii waligalaa tiif dhiyeesse mirkaneesisu. Kanatti

aansuun Koreen hoggansa hojii dhaabata 3 afferudhaan dokumantii tajaajila jedhame kennuf

proposaala akka dhyeessan taasisu.

Ittia’ansuun proposaala la dhiyaate Kore hoggansa hojiitiin maddallu dhaan tajaajila kenna moo’ate adda baasu,

kana booda bakka bu’aa WIBJ ta’e W/qaba ykn barresaa waligalte tajaajila kenna wallin mallattesu fi raawwin

hojii akka waligalteettii raawwattamu isaa hordoofuu ittigafatamuma W/qaba ykn barresaa ta’a.

Akkawuntaantiin kan kafalte raawwatu hojjin akka raawwatame qaama ilaaluun mirkanaa’e yammu dhiyaatu fi

akkataa waligalteetiin ta’u isaa mirkaneeffachuun kafaluun ittigaafatamumaa isaa ta’a.

Xumura leenjii irratti waa’ee hojjatoota kontraataa fi tajaajilaa kontraataa irratti wajjin walqabatan bareeffamni qophaa’ee hirmaatootaaf raabssamu qaba.

41

Moojulii BHH: Bulchinsa Waajjira, Hojjatoota fi Horataale

Kaayyoo: Hirmaatonii akkata bulchinsa biiroo, qabeenya namaa fi Horataale(asset) WIBJ ittin bulchan irratii

bekumsaa gahaa akka arggataniif,

Matta duree

Bulchinsa biiroo WIBJ

Bulchinsa Hojjatoota qaxariin dhuffan gara WIBJ tti dhuffan

Bulchinsa horataale WIBJ

Bulchinsaa waajjira WIBJ

YeroAkkuma hojiwwan ijoo kaanii, WIBJ waajjira kessati hojjatu /office building/ mijaa ta’eetti qabaachun irra

eegama, sababni isaa,

Hojjatoota biiroo kessatti hojji gaggessun dirqama itti ta’u qaba waan ta’ef, isaaniis (walitti qaba,

I/A W/qaba, Barresaa, hojjetaa herregaa fi hojatoota WIBJ tiif akka hojjattan qaxarraman, hundii

iddo hojji barbaadu.

Iddo waajjira tti ji’a ji’anis ta’e kurmaanan Koreen Hoggansii hojii fi koreen to’anno WIBJ iddo

walgahii isaanii itti gaggessan waajira kessa qabaachu qabu,

Odeeffanno fi murteen adda adda kennaman iddo itti maxxanffaman (notice board) waajjira

keesa jiraachu qabu.

Waajjira kessa iddon qabeenya adda addaa, mallqanii fi kuussawwan, galmewwan iddo qabiinsa

fi kununsa meeshale kanaaf mijataa ta’e jirachu qaba.

Iddoon leenjii gageesuuf mijata ta’e jiraachu barbaachisaadha

Odeeffanno waa’e hojii suphaa O&M) waa’ee sirna bulchinsa jallisii irratti, Kore hoggansa hojii

irratii, hoggansii hojii to’anno hojii gaggesaa jiru maal akka fakaatu hubbachu irratti,

Walitti qabaa WIBJ, koree oggansa hojii tiif rakkolee suphaa wajjin walqabatan irratii fi dhimoota

WIBJ isaani tiif barbaachisaa ta’an irratti oddeffanno kennuf

Kafaltii tajaajila, kafalti kan biraa fi kafaltti addabi kaffaluuf dhaqu.

Galmewwan adda adda ilaaluun hubbano argachu barbaadu, fi walgahii korewwan adda adda

irratti arggamuun yaada isaani keenu nidanda’u

Namnni hundii yeroo murta’e kessatti akka waajjira dhaqe tajaajila argaachu danda’u yeroo hunda waajjirii yeroo waaree duraa fi waaree booda yeroo hunda bannamu qaba. Yeroon waajjirii itti bannamuu fi cuuffamu balballa ykn boordii irrttii maxxanffamu qaba. Namnni hundii yeroo murta’e kessatti akka waajjira dhaqe tajaajila argaachu danda’u

42

yeroo hunda waajjirii yeroo waaree duraa fi waaree booda yeroo hunda bannamu qaba. Yeroon waajjirii itti bannamuu fi cuuffamu balballa ykn boordii irrttii maxxanffamu qaba.

Waajjirii WIBJ hojii isaanii gaggesu keessatii iddo murteesa qaba waan ta’eef Koreen hoggansa hojii karaa sirri

ta’en bulchuun irra eeggama.

Waajjiri WIBJ Hojii keessa jiraachun isaa tiif ulaagaan armaa gaddi guttamuun irra eeggama.

Teesso, Xarapheza, Jiraachuun akka ulaaga tii waan guttamu qabudha.

Akkasumas waajiirii iddo mijataa fi iddo hojii fakki gaarii ta’e iddo akka miseensoon dhaquuf isaan

kakaasu ta’e akka itti fuffu, yeroo hunda qulqullina isaa eegu fi biqqiltuwwan adda adda itti

dhaabun gaaridha.

WIBJ tokkon tokko kan beeksiisa irratti maxxanssan boordii gudaa qabaachu qabu. Yeroo hunda murteen fi odeeffanoon karaa koree hoggansa hojji tiin darbu hundii maxxanfame miseensii caraa odeeffanno arggachu qaba

Bulchinsa hojjatoota qaxaramanii

Gaaffi, hojjatoota WIBJ waajjiraan qaxaraman hirmaatooni akka deebii isaanii bareeffamaan fliipcharti fi gabate guraachaa irratii kennan haata’u.

Bulchiisnii Hoggansa hojii WIBJ bu’a qabeesa akka ta’u ykn Hojiin sirna Suphaa jallisii (O&M) mirkkaneesuf

WIBJ hojjataa tokko fi isaa ol haala dhaabiin ykn yeroo tiin ni qaxara, kunis

Akawuntaantii, hojii faayinaansiitiif, barreesitu hojii bulchinsaa tiif, Teeknishaana jallisii hojii suphaa (O&M)

infrastrakchara jallisii tiif, qarshii sasaabaa tajaajila keennamu tiif (collector ISFs), Hojjatoota Guyyaa, hojii

suphaa kan humnaan hojjatamuuf, Waardyyaa iddo waajjira eeguuf.

Bulchinsa hojjatoota WIBJ qaxaramaniin ala, w/qabaan WIBJ ittigaafatamuma kana gadditti ibbsame niqabaata,

Yoo yaa’iin waligalaa mirkaneesu Hojjatoota qaxaru, fi hojii irra gaggesu

Karoora hojjatoota qaxaramanii qopheesu

Hojjatoota akka hojii iosaanii mo’atan ajajju

Hojjatoota guyyas ta’e kan waajira kessaa hojii isaanii to’achu

Raawwi isaanii madaaluu

Dura taa’a WIBJ dhimoota kanaa ol jiran raawwachisu irratti aangoo isaa bakka bu’insaan I/A dura ta’a, bareessa

fi treasurer tiif keennu nidanda, hojjatoota qaxaru fi hojii irra bgaggesu garu hinkennu. Treasure –iin mindaa ji’a

hojjatoota qaxaramnif akka kaffalamu itti gaafatamuma niqabata,

Bulchinsa hoorataalee WIBJ

Gaafii,WIBJ Horataalee akkammi akka qabu akka addan baassani fliipchaartidhaan deebii deebissan haata’u.

Waajjira WIBJn ala, WIBJ hooratalee (asset) armaan gaddi Hojji bulchinsa isaanii ittin gaggesuuf ta’e Hojii

(O&M) infrastrakcharoota daanga jalisii kessa jiran ittin raawwachuuf horatan:

Meshaalee waajira kessaa

Meshaalee Opreeshinii fi suphaa skimiif tajaajilan

43

Safartuu bishaanii fi, Geejiba.Hoorataleen kuun hojii gaggessan bulchinsa hoggansa hojii fi suphaa

gaggessan kessatti baayee murteesaa waan ta’aniif WIBJ duraan durse seraan ittin fayyadama

jiraachu isaa mirkaneeffachu qaba, yeroon suphamanii hojiif qophii ta’u isaanii, yeroo hojiin alla

immo fi Waajiira kessattii iddon qophaa’ee fi abbaan itti godhame waajjira keesa jiraachun isaanii

mirkaneeffamu qaba.

Barressan WIBJ Horataaleen waajira ta’e kan lizidhaan fudhaman galmaa’ani essa akka jiran addaan baassanii

beekuun itti gaafatamuuman isaa ta’a. yoo to’anaan isaaf hinmijane ta’e seeraan hojjataaf bakka bu’insa kennu

nidanda’a. fkn. Hojjataa teeknishaanaf meeshaalee suphaaf gargaaran qabenymaan isaani kan WIBJ ta’e kan

Lizidhaan argaman akka bulchu bakka bu’insii kennamu fi ni danda’a. Horataale (Asset) WIBJ kan ta’an hunddii

galmee Hoorataale irrattii galmaa’u qabu, bareessan haala(Condition) irra jiraniin irratti ibsa short description

kennun ta’u qaba.

Dhuma leenjii irrattii bareeffamnii waa’ee hojjatoota waajjiraa fi hoggansa horataalee irrttii himatootaaf raabssamu qaba.