arka hipofiz hormonlari(fazlası için )

ARKA HİPOFİZ (NÖROHİPOFİZ) ARKA HİPOFİZ (NÖROHİPOFİZ) HORMONLARIHORMONLARI

Prof.Dr.Meral AŞÇIOĞLUProf.Dr.Meral AŞÇIOĞLU

Arka hipofiz hormonları

Hipotalamo-hipofizer sistem

Hipotalamusta bulunan sekretuar Hipotalamusta bulunan sekretuar nöronlar iki gurup oluştururlarnöronlar iki gurup oluştururlar

1.1. Parvaselüller nörosekretuar sistemParvaselüller nörosekretuar sistem2.2. Magnoselüller nörosekretuar sistem Magnoselüller nörosekretuar sistem

Her iki sistemde de nöronların Her iki sistemde de nöronların aktivitesi biyojenik aminlerle aktivitesi biyojenik aminlerle kontrol edilir.kontrol edilir.

Vazopressin=arjinin vazopressin(AVP) Vazopressin=arjinin vazopressin(AVP) ve oksitosin(OTC) hipotalamusun ve oksitosin(OTC) hipotalamusun magnoselüler nörosekretuar magnoselüler nörosekretuar sistemindeki peptiderjik nöronlarda sistemindeki peptiderjik nöronlarda sentezlenip arka hipofizde sonlanan sentezlenip arka hipofizde sonlanan sinir uçlarından salgılanan 9 sinir uçlarından salgılanan 9 aminoasitli hormonlardır.aminoasitli hormonlardır.

• Vazopressin magnosellüler Vazopressin magnosellüler nörosekretuar sistemin öncelikle nörosekretuar sistemin öncelikle supraoptik nükleus bölgesindeki supraoptik nükleus bölgesindeki nöronlarında sentezlenir.nöronlarında sentezlenir.

• Oksitosin magnosellüler sistemin Oksitosin magnosellüler sistemin öncelikle paraventriküler nükleus öncelikle paraventriküler nükleus bölgesindeki nöronlarında sentezlenir.bölgesindeki nöronlarında sentezlenir.

Gerek vazopressinin, gerek Gerek vazopressinin, gerek oksitosinin yaklaşık 1/6 kadarı da oksitosinin yaklaşık 1/6 kadarı da sentezi gerçekleştiren asıl nöron sentezi gerçekleştiren asıl nöron gurubunda değil diğer nöron gurubunda değil diğer nöron gurubunda sentezlenir :gurubunda sentezlenir :

• Vazopressinin 1/6’ i Vazopressinin 1/6’ i paraventriküler nükleustaki paraventriküler nükleustaki nöronlarda sentezlenir. nöronlarda sentezlenir.

• Oksitosinin 1/6’ i supraoptik Oksitosinin 1/6’ i supraoptik nukleustaki nöronlarda sentezlenirnukleustaki nöronlarda sentezlenir..

Hipofizin hipotalamik kontrolü

Arka hipofizin hipotalamik kontrolü

Vazopressin ve oksitosinVazopressin ve oksitosin nöron nöron somasında öncül moleküller olarak somasında öncül moleküller olarak sentezlenip Herring cisimcikleri içinde sentezlenip Herring cisimcikleri içinde aksoplazma ile akson ucuna taşınır ve aksoplazma ile akson ucuna taşınır ve uçtaki vezüküllerde depolanırlar. uçtaki vezüküllerde depolanırlar. Vazopressinin öncülü=Vazopressinin öncülü= prepropressofizinprepropressofizin; nörofizin-II, ilgili ; nörofizin-II, ilgili hormon,bir işaret peptidi ve bir hormon,bir işaret peptidi ve bir glikopeptid parçasını içerir. glikopeptid parçasını içerir. Oksitosinin öncülü=preprooksifizinOksitosinin öncülü=preprooksifizin; ; nörofizin-I, ilgili hormon ve bir işaret nörofizin-I, ilgili hormon ve bir işaret peptidini içerir. peptidini içerir.

Somada sentezlenen vazopressin Somada sentezlenen vazopressin ve oksitosin öncül moleküllerinin ve oksitosin öncül moleküllerinin akson ucuna taşınma işlemi birkaç akson ucuna taşınma işlemi birkaç günlük bir süreyi gerektirir.günlük bir süreyi gerektirir.Bu taşınma işlemi sırasında da Bu taşınma işlemi sırasında da molekülden kopmalar olur.Akson molekülden kopmalar olur.Akson ucundaki depo tanecikleri hormon ucundaki depo tanecikleri hormon ve ilgili nörofizini bulundurur.ve ilgili nörofizini bulundurur.

Dinlenim durumunda bazal Dinlenim durumunda bazal düzeyde vazopressin ve oksitosin düzeyde vazopressin ve oksitosin salgılanması vardır. salgılanması vardır. Salgılanma sekretuar nöronların Salgılanma sekretuar nöronların uyarılması ve oluşan uyarılması ve oluşan depolarizasyon dalgasının akson depolarizasyon dalgasının akson ucuna ulaşmasıyla artar.ucuna ulaşmasıyla artar.

Vazopressin ve oksitosinin sinir Vazopressin ve oksitosinin sinir ucundan salgılanması Caucundan salgılanması Ca++++’ a ’ a bağımlı olarak ve ekzositoz ile bağımlı olarak ve ekzositoz ile gerçekleşir. gerçekleşir. Ekzositozda hormonla birlikte Ekzositozda hormonla birlikte nörofizinlerde salgılanır.nörofizinlerde salgılanır.

VAZOPRESSİNVAZOPRESSİN(Antidiüretik hormon=ADH)(Antidiüretik hormon=ADH)

Memelilerin çoğunda arka Memelilerin çoğunda arka hipofizden arjinin vazopressin hipofizden arjinin vazopressin (AVP) formu şeklinde salgılanır.(AVP) formu şeklinde salgılanır.

• Salgılanma; ozmolaritedeki artma Salgılanma; ozmolaritedeki artma kan hacmindeki azalma, arteriyel kan hacmindeki azalma, arteriyel basınçtaki azalma ile uyarılır. basınçtaki azalma ile uyarılır.

ADH salgılanmasının düzenlenmesi-ADH salgılanmasının düzenlenmesi-II

Ozmolarite değişikliğinin ADH Ozmolarite değişikliğinin ADH salgılanmasına etkisi salgılanmasına etkisi

• ADH salgılanmasını artıran en güçlü ADH salgılanmasını artıran en güçlü etken plazma ozmolaritesinin etken plazma ozmolaritesinin yükselmesidir.yükselmesidir.

• Plazma ozmolaritesindeki %1’lik bir Plazma ozmolaritesindeki %1’lik bir artış bile çok hızlı bir şekilde artış bile çok hızlı bir şekilde (dakikalar içinde) plazma ADH (dakikalar içinde) plazma ADH düzeyini birkaç katına kadar artırır.düzeyini birkaç katına kadar artırır.

Ozmolarite değişikliği öncelikli Ozmolarite değişikliği öncelikli olarak ozmoreseptörler’i olarak ozmoreseptörler’i (=ozmosodyum almaçları) uyarır (=ozmosodyum almaçları) uyarır

Ozmosodyum almaçların yerleşim Ozmosodyum almaçların yerleşim bölgeleri bölgeleri

2.2. Ön hipotalamusun supraoptik Ön hipotalamusun supraoptik nukleusuna komşu bölgeler,nukleusuna komşu bölgeler,

3.3. 3. ventrikülün anteroventral 3. ventrikülün anteroventral bölgesi (=AV3V bölgesi)bölgesi (=AV3V bölgesi)

Vazopressin (ADH) salgılanmasınındüzenlenmesi

• Susamayı uyaran osmosodyum Susamayı uyaran osmosodyum almaçlar ADH salgılanmasını almaçlar ADH salgılanmasını sağlayanlardan farklıdırlar ve sağlayanlardan farklıdırlar ve hipotalamusun farklı hipotalamusun farklı bölgelerinde konumlanmışlardır.bölgelerinde konumlanmışlardır.

ADH salgılanmasının ADH salgılanmasının düzenlenmesinde etkili olan ozmo düzenlenmesinde etkili olan ozmo almaçlar; öncelikli olarak Naalmaçlar; öncelikli olarak Na++, çok , çok azda Kazda K++, glikoz derişimindeki artışla , glikoz derişimindeki artışla uyarılıp ADH salgılayan nöronları uyarılıp ADH salgılayan nöronları uyarır ve hormon salgılatırlar.uyarır ve hormon salgılatırlar.

NaNa++ derişimindeki ˜ 2 mEq’lık, derişimindeki ˜ 2 mEq’lık, genel derişimdeki ˜ 4 mEq’lik artışgenel derişimdeki ˜ 4 mEq’lik artış

susamanın uyarılması ve ADH susamanın uyarılması ve ADH salgılanmasındaki uyarılma için eşik salgılanmasındaki uyarılma için eşik değerlerdir.değerlerdir.

ADH salgılanmasının düzenlenmesi-IIADH salgılanmasının düzenlenmesi-II Kan hacmi ve arteriyel basınç Kan hacmi ve arteriyel basınç

değişikliklerinin ADH salgılanmasına değişikliklerinin ADH salgılanmasına etkisi:etkisi:

• Kan hacminin azalması ADH salgılanması Kan hacminin azalması ADH salgılanması için güçlü bir uyarandır, %10’luk azalma için güçlü bir uyarandır, %10’luk azalma etki için eşiktir.etki için eşiktir.

• Kan hacmi %15-25 azaldığında Kan hacmi %15-25 azaldığında salgılanma hızı normalin 50 katına kadar salgılanma hızı normalin 50 katına kadar çıkabilir.Hacimdeki aşırı azalma çıkabilir.Hacimdeki aşırı azalma düzeltilmesi gerektiği özel durumlarda düzeltilmesi gerektiği özel durumlarda ozmolaritedeki dengenin korunması ozmolaritedeki dengenin korunması sağlanamıyabilir.sağlanamıyabilir.

Kan hacmi ve/veya arteriyel Kan hacmi ve/veya arteriyel basınç değişiklikleri basınç değişiklikleri kardiyovasküler refleksler kardiyovasküler refleksler aracılığıyla ADH salgılanmasını aracılığıyla ADH salgılanmasını düzenler, bu etkide özellikle düzenler, bu etkide özellikle düşük basınç bölgelerindeki gerim düşük basınç bölgelerindeki gerim almaçları aracılık ederlerler.almaçları aracılık ederlerler.

• Hipovolemide gerim almaçlarının Hipovolemide gerim almaçlarının uyarılma düzeylerindeki düşüş bunların uyarılma düzeylerindeki düşüş bunların kaudal ventrolateral (CVLM) medullaya kaudal ventrolateral (CVLM) medullaya gönderdikleri inhibitör sinyallerin gönderdikleri inhibitör sinyallerin azalmasına neden olur,medulladan azalmasına neden olur,medulladan hipotalamusun supraoptik nükles hipotalamusun supraoptik nükles bölgesindeki nöronlara doğrudan gelen bölgesindeki nöronlara doğrudan gelen uyarıcı yolun etkinliği artar ayrıca ara uyarıcı yolun etkinliği artar ayrıca ara yollarla gelen baskılayıcı adrenerjik yollarla gelen baskılayıcı adrenerjik sinyaller de azaltılır sonuçta da ADH sinyaller de azaltılır sonuçta da ADH salgısı artar.Düşük basınç bölgelerindekisalgısı artar.Düşük basınç bölgelerindeki

almaçlar bu açıdan daha etkindirler.almaçlar bu açıdan daha etkindirler.

Kan hacmindeki artmanın Kan hacmindeki artmanın özelliklede sağ atriyum düşük özelliklede sağ atriyum düşük basınç almaçlarını uyararak ADH basınç almaçlarını uyararak ADH salgılanmasını azaltması salgılanmasını azaltması Gauer Gauer Henry refleksiHenry refleksi olarak bilinir. olarak bilinir.

• Kan hacmindeki azalma doğrudan Kan hacmindeki azalma doğrudan beyindeki ilgili yapılarda renin –beyindeki ilgili yapılarda renin –anjiotensin-II oluşmasını uyarır.anjiotensin-II oluşmasını uyarır.

• Bölgesel olarak oluşan anjiotensin-II deBölgesel olarak oluşan anjiotensin-II de ADH salgılanmasını artırır ve susamayı ADH salgılanmasını artırır ve susamayı

uyarır.uyarır.

Benzer etki jukstaglomerüler yapıdaki Benzer etki jukstaglomerüler yapıdaki gerim almaçlarının uyarılması ilede gerim almaçlarının uyarılması ilede oluşur.oluşur.

ADH salgılanmasının düzenlenmesi-IIIADH salgılanmasının düzenlenmesi-III

Ağrı, bulantı,kusma, cerrahi Ağrı, bulantı,kusma, cerrahi stres,heyecan,hareketsiz ayakta durma, stres,heyecan,hareketsiz ayakta durma, bazı emosyonel değişiklikler, hipoksi ve bazı emosyonel değişiklikler, hipoksi ve azalmış merkezi kan hacmi ADH azalmış merkezi kan hacmi ADH salgılanmasını artıran nedenlerdendir.salgılanmasını artıran nedenlerdendir.

ANP ve BNP’ler,alkol ADH salgılanmasını ANP ve BNP’ler,alkol ADH salgılanmasını baskılar.baskılar.

ADH’nın etki kalıbı ve etkileri (I)ADH’nın etki kalıbı ve etkileri (I)

ADH’nin farklı dokulardaki etkilerine ADH’nin farklı dokulardaki etkilerine aracılık eden en az 3 tip almacı vardır.aracılık eden en az 3 tip almacı vardır.

VV1A1A vazokonstrüktör etkiye aracılık vazokonstrüktör etkiye aracılık eder (IPeder (IP3 3 üzerinden etkili olur.) üzerinden etkili olur.)

VV1B= 1B= VV3 3 ACTH salgısını artırıcı etkiye ACTH salgısını artırıcı etkiye aracılık eder (IParacılık eder (IP3 3 üzerinden etkili olur.) üzerinden etkili olur.)

VV22 Antidiüretik etkiye aracılık eder(G Antidiüretik etkiye aracılık eder(Gs s

,cAMP üzerinden etkili olur).,cAMP üzerinden etkili olur).

Hücre dışı sıvıların ozmolaritesi, hacmi, Hücre dışı sıvıların ozmolaritesi, hacmi, ve kan basıncının düzenlenmesinde ve kan basıncının düzenlenmesinde diürezi engelleyici etkisi aracılığı ile diürezi engelleyici etkisi aracılığı ile baskın rol alır.baskın rol alır.ADH’nin diürezi engelleyici etkisine ADH’nin diürezi engelleyici etkisine cAMP üzerinden hücre içi CacAMP üzerinden hücre içi Ca++++ artışı artışı aracılık eder.aracılık eder.

• Diürezi engelleyici etkisini; toplayıcı Diürezi engelleyici etkisini; toplayıcı tübüler hücrelerin lümene bakan tübüler hücrelerin lümene bakan zarlarına akuaporin-2 moleküllerini zarlarına akuaporin-2 moleküllerini yerleştirip suya geçirgenliği artırarak yerleştirip suya geçirgenliği artırarak gerçekleştirir.gerçekleştirir.

ADH’nın etkileri (II)ADH’nın etkileri (II)

• Karaciğerde glikojenolize neden olur.Karaciğerde glikojenolize neden olur.

• ACTH salgılanmasını artırır.ACTH salgılanmasını artırır.

• ADH’ nın beyinde nörotrasimitter ADH’ nın beyinde nörotrasimitter olarak görev yaptığı bölgeler vardır.olarak görev yaptığı bölgeler vardır.

• ADH’nın ozmolariteyi düzenleyici etkisi ADH’nın ozmolariteyi düzenleyici etkisi aldosterondan daha güçlüdür. Bu aldosterondan daha güçlüdür. Bu etkisini su geri emilimi üzerinden Naetkisini su geri emilimi üzerinden Na++ derişimini düzenleyerek gerçekleştirir.derişimini düzenleyerek gerçekleştirir.

Plazma sodyum konsantrasyonunun düzenlenmesinde ADH’ nın rolü

ADH’nın etkileri (III)ADH’nın etkileri (III)

• ADH’nın vazopressör etkisi ADH’nın vazopressör etkisi arteriyoller için geçerlidir ancak arteriyoller için geçerlidir ancak ADH’nin fizyolojik plazma ADH’nin fizyolojik plazma düzeylerinde oluşmaz. düzeylerinde oluşmaz.

• ADH yetmezliği diabetes insipidusa ADH yetmezliği diabetes insipidusa

neden olur,poliüri ve polidipsi gelişir . neden olur,poliüri ve polidipsi gelişir . Ancak böbreklerin ADH’ya cevap Ancak böbreklerin ADH’ya cevap vermemesi de aynı bulguları vermemesi de aynı bulguları oluşturur.oluşturur.

OKSİTOSİNOKSİTOSİN

Süt bezlerindeki miyoepitelyal Süt bezlerindeki miyoepitelyal hücreler ve uterus düz kasında hücreler ve uterus düz kasında kasılmalara neden olur. Etkisini kasılmalara neden olur. Etkisini hücre içi Cahücre içi Ca++++ u artırarak u artırarak oluşturur.oluşturur.

Oksitosinin uterus üzerindeki etkisi :Oksitosinin uterus üzerindeki etkisi :

• Oksitosinin plazma düzeyi hamilelik Oksitosinin plazma düzeyi hamilelik süresince bazal seviyededir. süresince bazal seviyededir.

• Hamilelik döneminde östrojenler Hamilelik döneminde östrojenler uterusta oksitosin almaçlarının sayısını uterusta oksitosin almaçlarının sayısını artırarak uterusun oksitosine artırarak uterusun oksitosine duyarlılığını artırırlar.duyarlılığını artırırlar.

• Hamileliğin son döneminde oksitosine Hamileliğin son döneminde oksitosine duyarlılığın artması uterus düz kasında duyarlılığın artması uterus düz kasında kasılmalara neden olur.kasılmalara neden olur.

• Oksitosin erkeklerde vazdeferens düz Oksitosin erkeklerde vazdeferens düz kaslarında kasılmayı artırarak kaslarında kasılmayı artırarak spermlerin ilerletilmesini sağlar.spermlerin ilerletilmesini sağlar.

• Ejekülasyonu destekler,Ejekülasyonu destekler,

• Seminal sıvının etkinliğini sağlarSeminal sıvının etkinliğini sağlar

• Her iki cinste de cinsel işlev sırasında Her iki cinste de cinsel işlev sırasında oksitosinin plazma düzeyi yükselir.oksitosinin plazma düzeyi yükselir.

• Uterus kasılmaları doğumu başlatır,Uterus kasılmaları doğumu başlatır,

• Doğum sırasında bebeğin uterus ve Doğum sırasında bebeğin uterus ve servikste yaptığı gerim plazma servikste yaptığı gerim plazma oksitosin düzeyini artırır. oksitosin düzeyini artırır.

• Plazma düzeyi artan oksitosinin uterus Plazma düzeyi artan oksitosinin uterus düz kasında kasılmayı artırıcı etkisi + düz kasında kasılmayı artırıcı etkisi + geribildirim işlergeyi başlatır ve + geribildirim işlergeyi başlatır ve + geribildirim doğum tamamlanana geribildirim doğum tamamlanana kadar devam eder. kadar devam eder.

Oksitosin salgılanmasında artı Oksitosin salgılanmasında artı geribildirim etki:geribildirim etki:

Oksitosinin süt bezlerindeki etkisi:Oksitosinin süt bezlerindeki etkisi:

Bebeğin emmesi sırasında oluşan Bebeğin emmesi sırasında oluşan temas uyarıları medullaspinalis ve temas uyarıları medullaspinalis ve hipotalamus üzerinden oksitosin hipotalamus üzerinden oksitosin salgılanmasını artırır.salgılanmasını artırır.

Oksitosin, süt bezi miyoepitelyal Oksitosin, süt bezi miyoepitelyal hücrelerini kasarak sütün alveollerden hücrelerini kasarak sütün alveollerden kanallara ve dışarıya akışını; süt kanallara ve dışarıya akışını; süt ejeksiyonunu sağlar.ejeksiyonunu sağlar.

Oksitosin salgılanmasını artıran Oksitosin salgılanmasını artıran uyarılar:uyarılar:

• Uterus kasılmaları,Uterus kasılmaları,• Genital bölgenin uyarılması, Genital bölgenin uyarılması, • Bebeğin emmesi ile oluşan temas,Bebeğin emmesi ile oluşan temas,• Bebeğin ağlaması, bebeğin sesinin Bebeğin ağlaması, bebeğin sesinin

duyulması.duyulması.

Oksitosin salgılanmasını azaltan Oksitosin salgılanmasını azaltan uyarılar:uyarılar:

• Stres, ani korku vb. psişik durumlar,Stres, ani korku vb. psişik durumlar,

• Hipotalamusta adrenerjik liflerin Hipotalamusta adrenerjik liflerin aktivasyonu.aktivasyonu.

• Alkol (miyometriyal kasılmayı Alkol (miyometriyal kasılmayı azaltarak),azaltarak),

• Enkefalinler.Enkefalinler.