artropodlar (fazlası için )

Miyaz ve Uyuz

Doç. Dr. Salih KUK

Miyaz sinekleri ve Myiasis

Miyaz sinekleri

• Calliphoridae : Calliphora (mavi-yeşil)

• Sarcophogidae : Sarcophaga (boz)

• Oestridae : Oestrus, dermatobia

• Hypodermatidae : Hypoderma (büvelek)

• Gastrophylidae : Gastrophylus

Erişkinlerin yapısı

• Miyaz sinekleri renkli sineklerdir.

• Erişkinleri farklı büyüklüğe sahiptir;

• 2-4 mm. olanları veya 10-15 mm. yi bulanları vardır

Miyiasis sinekleri ,yaşam döngüsü

Yumurtaların ve Larvaların Yapısı• Yumurtaları küçük (birkaç mm), beyazımsı

renkte, silindirik oval yapılardır. Yumurtalar sineğin cins ve türüne göre farklı ortamlara bırakılırlar

• Larvalar başsız ve ayaksızdır. büyüklüğü larval döneme göre değişir (1-2 mm’ den 1-1.5 cm’ye kadar). Vücut 12 parçadan oluşur. Ön uçları ince, arka tarafları daha geniş çaplı, silindiriktir

• Baş parçasında bir çift ağız çengeli veya dudak skleriti bulunur. Görünümleri ayırıcı tanıda kullanılır.

Myiasis

• Diptera takımındaki bazı sineklerin larvalarının canlı insan veya hayvanların doku ve organlarında yerleşmesiyle oluşan hastalığa miyaz denir.

• Myiasis’te larvalar; sağlam veya yaralı deri, vücut boşlukları ve duyu organlarında yerleşerek hastalık yaparlar.

Myiasis

• Miyaz etkenlerini biyolojik özelliklerine veya ana sineğin yer tercihine göre 3 gruba ayırabiliriz:

- Spesifik (obligator) miyaz (örn. Hypoderma, Oestrus) - Semispesifik (fakültatif) miyaz (örn. Sarcophaga) - Aksidental (rastlantısal) miyaz (örn. Musca)

• Yurdumuzda 35-40 tür miyaz sineği vardır.

• Miyazlara en sık yaz ve güz aylarında rastlanır.

• Miyazlar benign, hafif hatta asemptomatik hastalık şeklinde veya çok ağır seyredebilir

Yerleştiği doku ve organlara göre miyazlar

• Sağlam deri ve derialtı miyazı: Deri ve iç organlar larva migransı şeklinde

görülür. Helmintlerde görülen gibi seyredebilir.

• Yara miyazı (travmatik miyaz):

Hasta bakımının iyi olmadığı durumlarda görülür. Miyaz sinekleri yaraya ya yumurta ya da larva bırakırlar. Yaranın yerine, miyaz etkeninin cins ve türüne göre ciddi komplikasyonlara yol açabilir

Yerleştiği doku ve organlara göre miyazlar

• Göz miyazı (ophtalmomyiasis): -Sinek larvasının gözde yerleşmesine bağlı olarak görülür. -Bazı larvalar gelişirken gözü tamamen harap edebilirler. -Göz miyazı iç ve dış göz miyazı olarak ayrılır. -İç göz miyazında etken Hypoderma türlerinin larvaları iken, dış göz miyazında yurdumuzda görülen en sık etken Oestrus ovis larvalarıdır.

• Larvalar göze, konjonktivaya püskürtüldükten sonra gözde - yanma - kaşıntı - ağrı -fotofobi-

şişme - kızartı - ödem görülür.• Enükleasyona sebep olan vakalar vardır.

Yerleştiği doku ve organlara göre miyazlar

Burun miyazı (nasomyiasis):

• Burun boşluğu veya ek olarak sinüsler ve farinkste istila edilmiştir

• Wohlfahrtia ve Oestrus larvaları etkendir.

• Burunda kaşıntı ,rahatsızlık, yüzde şişme, baş ağrısı, ateş görülür.

• Zamanında önlem alınmazsa ölüme yol açabilir.

Kulak miyazı:

• Çoğunlukla burun miyazı sonucu gelişir.

• İşitme kaybı, ağrı, çınlama olabilir

• Orta kulaktan beyine geçen larvalar ölüme neden olabilir.

Yerleştiği doku ve organlara göre miyazlar

Anüs ve vajina miyazı:

• Hematüri, disüri, karnın alt kısmında ağrılar olabilir.

Gastrointestinal miyaz

• Yalancı miyaz olabileceği gibi hakiki miyaz da olabilir.

• Hakiki miyaz diyebilmek için larvaların barsaktan canlı olarak çıkması gerekir.

• Hakiki miyazda, mide barsak bozuklukları, bulantı, kusma ve baş ağrısı olabilir; çocuklarda epilepsi nöbetleri görülebilir

Tanı• Klinikte açık lezyonlarda, kulak, burun gibi yerlerde

larvayı görünce ‘miyaz’ tanısı konulur.

• Fakat etkenin kesin tanısı laboratuar çalışmasına dayanır.

• Bunun için larvaları zedelemeden bulundukları yerden almak ve kaynama noktası gelmiş suya atarak tespit etmek gerekir

• Tespit edilen larva daha sonra %70 lik alkol çözeltisine konulur.

• Tanı genellikle 3.dönem larvasının arka kısmındaki yapılar değerlendirilerek konulur.

Tedavi

• Miyazın tedavisinde amaç, dokuları zedelemeden ve derinlere kaçmasına meydan vermeden larvaları bulundukları yerden çıkarmaktır.

• Göz miyazında %3 lük kokain kullanmak larvaları bulundukları yerden çıkarmakta yardımcı olur.

• Deri larva migransında larvaların bulunduğu düşünülen yere yağ, parafin, kloroform veya eter damlatılarak larvaların yüzeye gelmesi sağlanır

• Nasomyiasis te larvaların hareketini durdurmak için hastaya kloroform koklatılabilir.

Sarcoptes scabiei hominisve

Sarcoptik Uyuz

S.scabiei hominis Morfoloji*****

• S.scabiei hominis çıplak gözle zorlukla görülecek büyüklüktedir

• Dişileri (yaklaşık 0.3 mm) erkeklere (yaklaşık 0.2 mm) oranla daha büyüktür

• Kirli beyaz renkte, yarı saydam, oval biçimlidirler. Beyaz renkli olan yumurtaları oldukça büyük boyuttadır : 0.1 mm x 0.15 mm

• Ömürleri genellikle 1-1,5 ay kadardır.

Sarcoptes scabiei hominis• İnsan S.scabiei hominis’in tek konağıdır.

• Parazit tüm evrimini insanın derisinin içinde oyduğu birkaç mm ile 3-4 cm arasında değişen sillon denilen tünellerde geçirir.

• S.scabiei hominis tüneli açarken parçaladığı doku ile beslenir, fakat kan emmez.

• Genellikle eller, parmak araları,bilek ve dirseklerin iç yanı, koltuk altına yakın yerlerde yerleşirler.

Yaşam döngüsü

• Evriminde; yumurta-larva-nimf-erişkin dönemleri vardır.• Döllenmiş dişi deriye girdikten sonra tünel içine günde 2-4 arası

yumurta bırakır.

• Yumurtadan çıkan larvalar olgunlaşmak için deri yüzeyine çıkar.

• Larvalar deri yüzeyinde nimf evresine geçer.

• Nimf, evresinden sonra gömlek değiştirenlerden erkek, • 2.nimf evresinden sonra gömlek değiştirenlerden ise dişiler

oluşur.• Dişiler çiftleşene kadar hareket etmez, çiftleştikten sonra tünel

kazmaya başlarlar.

Epidemiyoloji

• Uyuz her yaşta her toplulukta görülebilen ev ve aile içi hastalığıdır.

• Toplu yaşanan yerlerde, doğal afet ve savaş zamanlarında hızla yayılır.

• Sporadik olgular şeklinde veya salgınlar halinde görülür.

• Yurdumuzda da hemen her yörede zaman zaman uyuz epidemileri görülmektedir.

Epidemiyoloji• Uyuz bulaşıcı bir hastalıktır ve parazit kaynağı uyuzlu

insanlardır.

• Parazitin enfektif formu yeni döllenmiş dişiler, larva ve nimf formlarıdır.

• İnsandan insana tokalaşma, elbise ve çamaşırların ortak kullanımı, cinsel ilişki, aynı yatakta yatmakla bulaşır.

• Bulaştırıcılık hastalık boyunca devam eder.

İmmunolojisi• S.scabiei hominis’e karşı insanda özgül bir antikor ve

hücresel bağışıklık gelişmektedir. • Bunlar da uyuzdan kurtulmada ve parazitozun

sınırlandırılmasında rol oynamaktadır.• Vücut parazitten kurtulsa da hastalık belirtileri, deride

kalan parazit antijenleri nedeniyle devam edebilir.

• Parazit derinlere inmiş ve antijeni uzun süre o bölgede kalmışsa Nodüllü uyuz denilen tip görülür.

• Eğer kişinin immunolojik yanıtı yetersiz ise bu kez hiperkeratozlu Norveç uyuzu tipi görülür.

Klinik Belirtiler ve Patoloji

• Uyuzda kuluçka süresi ilk bulaşmada 2-3 hafta, yineleyen bulaşmalarda ise çok daha kısadır.

• Kaşıntı, incimsi veziküller (vezikül perle) ve uyuz izleri (sillon) uyuzun en temel 3 belirtisidir.

• Parazitin yerleştiği yerlerde şiddetli kaşıntı ve deri bozuklukları görülür.

• Kaşıntı; parazitin deri içinde açtığı tünellerde açıkta kalan sinir uçlarının uyarılmasına ve parazitin metabolik artıklarına karşı gelişen allerji nedeniyle oluşur.

• Kaşıntı özellikle geceleri artar.

Norveç uyuzu• Uyuzun ağır geçirilen formudur.

• Scabies crutosa veya kabuklu uyuz olarak da bilinir.

• Down sendromu gibi kaşıntıyı iyi algılayamayan mental, nörolojik bozukluğu olanlarda veya bağışıklığın baskılandığı durumlarda bu klinik tablo gelişir.

• Deri lezyonları yaygın, hiperkeratotik, kabuklu nodüller veya plaklar şeklindedir.

• Normalde uyuzlu bir hastada 5-10 arası etken bulunduğu halde bu hastalarda milyonlarca etken bulunabilir.

Norveç Uyuzu

Tanı ve tedavi• Klinik tanıda en önemli bulgu incimsi veziküller ve

özellikle geceleri artan kaşıntıdır. Bu veziküllerin içinde parazit bulunur.

• Ayrıca “uyuz izleri” (sillon) denilen ve içlerinde parazitin çıkartıları ve metabolik artıkları bulunan yapılar da tanıda önemlidir.

Tanı

• Parazitolojik tanı amacıyla incimsi veziküllerden, uyuz izlerinde iğneyle kanatmadan bisturi yardımıyla kazıntı alınır.

• Kabuklar %5 lik KOH içinde eritilir, lam-lamel arasında incelenir ve parazit aranır.

Tedavi• %5 Permethrin ile tedavi edilir

Diğer Uyuz Tipleri ve etkenleri

Arpa Uyuzu: Pyemotes ventricosus

Çalılık Uyuzu: Trombiculidae

Maggot terapi

• Lucilia sericata sineğinin steril larva ve pupalarının tedavide kullanılması

• “Larva tedavisi”, “ Maggot debritman tedavisi”, Terapotik Miyaz”, “Biyocerrahi” veya “Biyocerrahi Depritman”

• Larva ve pupalar ürettikleri proteolitik enzimlerle nekrotik dokuyu eritir ve besin kaynağı olarak kullanır.

Maggot terapi• Bası ülseri• Diyabetik ayak ülseri• Osteomylit• Vasküler ülserler• Post-operatif yaralar• Travmatik iyileşmeyen yaralar• Yanıklar• Ülseratif deri kanserleri

*ÖZCEL’in Tıbbi Parazit Hastalıkları*Human Parasitology- Bogitsh BJ et all