an taobh Ó thuaidh: nollaig 2014

T A O B H I S T I G H : N O L L A I G 2 0 1 4 I M L E A B H A R 1 E A G R N 1 2

L E A T H A N A C H 1

AN TAOBH THUAIDH agus ar fud na cathrach

N labhair faoi ach dan

L U A C H 1

[email protected] A N T A O B H T H U A I D H

BEANNACHTA NA NOLLAG

DAOIBH GO LIR

Ceacht beag 2

An Ghaeilge

taobh amuigh den

scoil

2

An barlachas 2

Ag baili stampa 3

Scal grinn 3

Droichead

Londan

3

Crta imeartha 4

Cluich eile don

Nollaig

4

Daoine a chuaigh

i bhfeidhm ar

Mosart

5

Thinig long

Valparaiso

5

An bar 6

r dtrithe

dchasacha i

mbaol

7

Sciln brnach 7

Nollaig

shochnta

8

Ag foghlaim na

Gaeilge

8

Sen Ruisal 8

Leabhair don

Nollaig

9

Crosfhocal &

Cuardach focal

10

Ag spaisteoireacht 11

Peil ar Oilein

rann

12

Buochas mr 12

AN GEALLTANAS COMHLONTA In Eanir 2014 chuireamar (Pdraig Mac il, Ben Mac Lochlainn agus Sen Coilein) romhainn mar rn na bliana an iris seo a thos agus eagrn a fhoilsi in aghaidh na mosa ar feadh 12 mh. T sin danta againn. Bh trioblid againn i rith na bliana, agus, ar uaireanta, argint ach n rud neamhchoitianta sin i saol na nGael! Cinnte, bh botin ann thaobh na gramada agus, anois agus ars, thaobh an eolais. T caighden na gramada nos fearr le dana, a bhuochas sin le Sen Fearghail a thoiligh grinnscrd a dhanamh ar na heagrin roimh a bhfoilsi. Bh aidhm againn go mbeadh an iris mar nasc idir na grpa agsla at ag freastal ar na maidineacha caife, ar na ciorcail chomhr, ar shilid, srl. Thaispenamar go rabhamar in ann mosachn a choimed ar an fhd ar feadh bliana. Ar an men dholamar 140 cip de gach eagrn. Ach an bhfuil g leis an iris? An bhfuil s ag cabhr i ndirre do chur chun cinn na Gaeilge? Nor chuireamar ar bun chun sinn fin a shsamh agus r n-ailt fin a fhoilsi. An fi an iarracht, na huaireanta fada agus na botin? Nach bhfuil s i bhfad nos asca bheith ag l tae n caife agus ag caint as Gaeilge cpla uair i rith na seachtaine agus, bfhidir, am a chaitheamh ag lamh leabhar i nGaeilge agus ag staidar na gramada? Cad a cheapann sibhse, r litheoirm t aon duine ag lamh na hirise! Nor thinig mrn r-phost chuig seoladh na hirise go nuige seo ar aon ns. Iarraimid oraibh smaoineamh ar cheist na hirise agus do thuairim fithi a sheoladh chugainn.

L E A T H A N A C H 2 I M L E A B H A R 1, E A G R N 12


CEACHT BEAG NA GAEILGE: LEID BHEAG AR THUISCINT AN TUISIL GINIDIGH

AN GHAEILGE TAOBH AMUIGH DEN SCOIL Ben Mac Lochlainn

Baintear sid as an nGinideach nuair a bhonn an focal Barla 'OF' i gceist. i.e. a lot of time = neart ama (am = time / ama = of time) what kind of place? = cn saghas ite? (it = place / ite = of place) the farmers dog = madra an fheirmeora (feirmeoir = farmer / an fheirmeora = of the farmer) sunlight = solas na grine (grian = sun / grine = of the sun) a rainy day = l bist (bisteach = rain / bist = of (the) rain)

Sna tr abairt dheireanacha dog / sunlight / rainy caithfidh t an abairt a iomp mar: the dog of the farmer - madra an fheirmeora / the light of the sun - solas na grine, day of (the) rain l bist

Is ceann de na scalta ratha n an scal ratha is m i stair athbheochan na Gaeilge leis na blianta fada

anuas n rath na nGaelscoileanna ar fud na tre agus an t-ileamh mr at orthu fs ag tuismitheoir ar

mhaith leo a bpaist a chur chuig na scoileanna ln-Ghaelacha sin. Nl aon amhras faoi, n go bhfuil i

bhfad nos m daoine ga ann a thuigeann an Ghaeilge an l at inniu ann, fi mura labhratear an teanga

lasmuigh den scoil. Is an rud is suntasa faoi seo, in ainneoin an drogaill at orthu an Ghaeilge a

labhairt, n go bhfuil an t-uafs daoine ga amuigh ansin na

laethanta seo at in ann an Ghaeilge a labhairt agus a thuiscint.

N bheif in ann sin a r trocha n daichead bliain shin. Ach

an mid sin glactha, n mr dinn an cheist a chuir m t siad

in ann an Ghaeilge a labhairt cn fth nach labhraonn siad

ina gcuid cainte laethla? D gcuirf an cheist sin orthu is an

freagra a gheof b'fhidir n We speak it all day in college

and we dont have / don't want to speak it outside of school.

Chun cothrom na finne a thabhairt do phist sna bunscoileanna

ln-Ghaeilge, b'fhidir nach mbeif ag sil go labhrdh na gasir agus na cailn ga an Ghaeilge taobh

amuigh de gheata na scoile - nl a fhios agam. Ach, m smaointear ar Ghaelcholiste a mbonn dalta

nos sine, nach mr daoine fsta iad, ag freastal orthu, is cis dom a leithid de chaint a chloisteil.

Cinnte, t tionchar an Bharla ag br orthu ach ag an am canna, i mo thuairimse, n thuigeann siad an

scal ar fad. N thuigeann siad gur fidir saol iomln a chaitheamh tr mhen teanga eile seachas an

Barla. Dibh sid, is bhar acadil scoile an Ghaeilge t it ag an nGaeilge laistigh den scoil n den

choliste ach nl it aici lasmuigh dbh, dar leo. Ba chir iarracht a dhanamh iad a ngros chun a

labhairt nos m ina saol laethil.

Cad is br leis an bhfocal sin 'Barlachas'? Is an bhr n - 'sid focail Bharla i gcaint n i scrobh na Gaeilge nuair nach g'. T saibhreas n slinte na Gaeilge loit agus thruailli ag an mBarlachas. T s seo dhanamh ag daoine agus ag lucht labhairt na Gaeilge ar chir dibh tuiscint nos fearr a bheith acu. Seo sampla den Bharlachas (idir libn) ach t i bhfad nos m ann: (gan dabht) (farilte) (sirilte) (fair play duit!) (praghas) (ag landil) (leaid) (job) (carr) (srt), srl. N hionann an Ghaeilge agus an Fhraincis n an Spinnis. Nl s d'acmhainn ag an Ghaeilge focail Bharla a ghlacadh. Mar sin - ar mhaitheas agus ar leas na Gaeilge, roghnaigh focal Gaeilge m t rogha agat. T focal Gaeilge i gcir gach focal Barla at thuas. Ceist: cn saghas Gaeilge a bheidh ann i gceann fiche n trocha bliain?

AN BARLACHAS - AG SCRIOSADH SHAIBHREAS NA GAEILGE


A N T A O B H T H U A I D H [email protected]

Chuir an fear seo glaoch guthin ar Aer Lingus chun eolas faoi eitilt a fhil. Cn fhad a mhaireann eitilt Bhl Cliath go Londain? fiafraonn s. Nimad amhin freagraonn an cailn ag deireadh eile an lne. Go raibh mle maith agat, deir an t-amadn agus an glacadir chur sos aige. Nl sin rfhada. Foclirn: eolas faoi eitilt flight information; cn fhad? how long? ; a mhaireann lasts

SCAL GRINN NA MOSA - NIMAD AMHIN, MAR DHEA!

DROICHEAD LONDAN - SCAL DH CHATHAIR Ben Mac Lochlainn

T tomhas ann a chuireann an cheist cad a thann timpeall na cruinne ach a fhanann s san it channa? (what goes round the world but stays in the same place?). Is an freagra, ar ndigh, n 'stampa'. Is beag buachaill nach raibh bailichn stampa aige nuair a bh s g. B mhr an rud dul isteach i siopa agus mla stampa a cheannach. Nuair a thite abhaile bhte ag striceadh an mhla as a chile agus ag doirteadh na stampa amach ar an mbord chun iad a scrd agus chun fil amach cn stampa nua a bh faighte agat. Chomh maith le

stampa a fhil sna siopa bh t in ann iad a fhil ar fhaomhadh (on approval) sa phost Shasana n thr eile. Bh gach saghas cruth ar na stampa bh siad cearngach, dronuilleoga (rectangular) n fi ar chruth muileata (diamond). Ansin, nuair a bhds go lir srtilte agat chuirt in albam iad le hins (hinges). Roimh theacht na teilifse ar an saol b 'baili stampa' ceann de na 'hobbies' ab fhearr a bh ann. Taobh amuigh den bhailichn fin ba chaitheamh aimsire oideachasil seo thaobh treolaochta de. De

ghnth ag barr an leathanaigh san albam stampa bhodh ainm na tre agus roinnt eolais faoi an daonra, an phromhchathair agus eile. Mar shampla, gan trcht ar iarthortha Impire na Breataine mar an Ridis, Tanganika, agus iteanna mar An Aibisn agus Csta an ir, bh miontortha ar ns San Mairne agus

Andra ar eolas ag an mbailitheoir. Le beagn samhlaochta bh s ind-anta taisteal ar fud an domhain chuig iteanna rnda, draochta, iarglta. Bh a fhios ag chuile duine freisin crbh an chad stampa riamh ba sin an Penny Black agus fi na chad stampa ireannacha stampa le 'Saorstt ireann' forchlite orthu. Is trua nach bhfuil an oiread sin litreacha a sheoladh toisc teacht i rim na romhair agus an romhphoist. Tugtar post-seilide (snail-mail) ar an ngnthmhodh poist anois. Agus mar fhocal scoir ar bhar stampa is an Rocht Aontaithe an t-aon tr ar domhan nach bhfuil a hainm (ainm na tre) ar na stampa.

AG BAILI STAMPA Ben Mac Lochlainn

Bonn Droichead Londain ar eolas ag inne a oibronn i Londain agus a thagann go dt a chuid oibre ar an traein dheisceart Shasana. Is seo an chad stisin n an chad stad roimh an Tamais a thrasn. Silann na mlte thairis ar a sl chuig 'The City' - 's sin lrionad airgeadais Londan.

Ach bh an seandroichead ag ir m-oirinach do thrcht den l at inniu ann agus tgadh droichead nua. Agus an seandroichead? T s atgtha i Lake Havasu City, in Arizona it ina nascann s an mhrthr leis an Oilein Havasu thar an Bridgwater Channel.



CRTA IMEARTHA Philip Sexton

T na hocheanta geimhridh linn. Trth d raibh, bhodh dil ag a ln daoine i gcrta imeartha mar chaitheamh aimsire. T cluich crta agsla ann, ach bfhidir gurb 25 cig fichead (n cig is fiche)

an cluiche is dchasa don tr seo. Deirtear gur cluiche rsa agus dantar tagairt d mar chluiche crta nisinta na hireann. Is cuimhin liom cig fichead a imirt, as Barla, sa teaghlach agus m ag fs anos. Dsideadh an tarma the five fingers. Is digh liom anois go dtagann sin as an nGaeilge na cig mara. Ms mian leat crta a imirt as Gaeilge, t str focal ag teastil. Le haghaidh daoine nach bhfuil an str focal acu, fach seo a leanas, ach nl

ann ach blaiseadh beag. T nos m ar fil sna tagairt ag deireadh an ailt. Molaim na nascanna foclra, mar t nathanna cainte iontacha ann.

Str Focal: cisir chrta, paca crta, Hairt (hearts), Muileata (diamonds), Spireata (spades), Triuf (clubs), An tAon, an R, an Bhanron, an Cuireata (Jack), mmh (trumps), drmh (not trumps), an dantir (dealer), do lmh a thaispeint / a chaitheamh isteach, c leis an imirt? (whose turn is it), an dath a imirt (follow suit) cig a fhil (gain a trick); na crta: ~ a shuaitheadh (shuffle), ~ a dhanamh n a roinnt (deal), ~ a ghearradh n a bhearradh (cut) crta: ~ a iomp (turn up), ~ a thabhairt (lead), ~ a tharraingt, ~ mullaigh, ~ a cheilt (renege). T an focal cuileata (=cuireata) ann freisin. Mar gheall ar chig fichead, an t nach bhfuil ar an eolas faoi na rialacha, t air/uirthi dul i ngleic le hord cumhachta na gcrta, mar shampla, cig an mhimh (an con), cuireata an mhimh, an t-aon hart, an t-aon mhimh, an r mimh, srl. Freisin, cuirtear culaith dhubh in ord na huimhreacha sle go dt na huimhreacha arda, agus a mhalairt le culaith dhearg. T an rud go lir iontach suimiil. T iomln na rialacha le fil sna tagairt ag bun an ailt. N fi deich triuf , adeir an nath cainte, sin le r nach bhfuil luach ar bith ag baint le rud igin. Cisir chig fichead inne? Tagairt: https://gaeiligcein.wordpress.com/2013/10/21/imirt-cartai/ http://breis.focloir.ie/en/fgb/ mmh, drmh, cig, crta, cuireata, triuf, con https:ga.wikipedia.org/wiki/Cig_Fichead http://ga.wikipedia.org/wiki/Culaith_imeartha http://en.wikipedia.org/wiki/Spoil_Five http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1232991/twentyfive

Is sl mhaith chun an Ghaeilge a fhoghlaim n cluich a imirt. T Scrabble, an cluiche ciliil le fail as Gaeilge anois (30). Bheadh duine in ann seo a imirt le pist ag glacadh le focail as na foclir amhin at drithe do phist (mar shample Foclir 1, 2, 3 n Gmt 3,500 focal sa cheann deireanach, str maith focal daon aoisghrpa). Bfhidir go

msclidh an iomaocht mian sna pist an cluiche a bhuachan agus go ndanfaidh s iarracht nos m focal Gaeilge a fhoghlaim chun an scr is airde a fhil! Is fi triail a bhaint as.

Dimir an chuid is m againn Duradin (Dominoes) agus ba sl maith chun na huimhreacha ach ar chuala t faoi Duradin Mheabhracha (Thinking Dominoes). Is sl sprail iad chun an Ghaeilge a fhoghlaim agus a neart tr sid a bhaint as catagiri. Cabhraonn catagiri le pist ( agus le daoine fsta freisin!) chun focail a fhoghlaim, a eagr agus a chuimhneamh. Is fidir leat fsen den chluiche seo a fheiscint ar https://www.youtube.com/watch?v=eL1TAnejVkg.

T eolas faoi cluich i nGaeilge don romhaire, don ghuthn, agus don taiblad agus iad sid at ar an idirlon le fail ar nascanna.com. Tugtar eolas freisin faoi fhoghlaim na Gaeilge le huirlis romhaireachta.

CLUICH EILE DON NOLLAIG Pdraig Mac il


A N T A O B H T H U A I D H

I M L E A B H A R 1, E A G R N 12

[email protected]

Sraonn ceol Mozart gach glin agus cuireann s ionadh ar cheoltir conas arbh fhidir duine amhin ceol a chumadh at chomh simpl, chomh hlainn agus chomh sollnta ach ar an taobh eile at chomh deacar a sheinm n a chanadh. C hiad na daoine a raibh tionchar acu ar cheol Mozart? Sa chad it n mr a admhil go raibh tionchar mr ag Leopold, a athair, air . Ach bhuail Mozart g le daoine eile in Salzburg

a raibh tionchar acu air. I 1761, nuair a bh Mozart an-g [5 bliana daois] chan s sa cheoldrama Sigimundus (operetta) a chum Johann Ernst Eberlin a bh ag obair in rdeaglais Salzburg agus de rir dealraimh bh meas mr ag Mozart ar Eberlin. Fuair Eberlin bs sa bhliain 1762 agus thinig cumadir darbh ainm Michael Haydn ar an bhfd dearthir den chumadir Franz Joseph ab ea agus dfhoghlaim Mozart a ln scileanna Haydn. Ach cumadir ceannrdaoch ab ea Mozart agus n raibh s

ssta clo leis na rialacha coimedacha Gearmnacha agus d bhr sin bh a cheol rchasta agus nor ghlac an tArdeaspag leis. Cheap an tArdeaspag go raibh tionchar cheoldrma na hIodile ag cur isteach ar an gceol diaga a chum Mozart [rud a admhatear anois nach raibh for] agus d bhr sin nor lean Mozart mar chumadir cheoil diaga. Bh air dul go dt an Vn it nach raibh mrn suime i gceol diaga. Le linn a shaoil chum Mozart 16 Aifreann [chum s Missa Brevis KV49 sa bhliain 1768 agus 12 bhliain daois. Chum s Kyrie KV 33 sa bhliain 1766 n raibh Mozart ach 10 mbliana daois]. Chum s cuid den Requiem sa bhliain 1791 agus i leaba a bhis . Dar liom is an Requiem [KV 626] agus an tAifreann Cornaithe - Kronungsmesse KV317 an d cheann is fearr. ist leis an Benedictus as ceachtar den d aifreann thuasluaite agus chuirfidh s ionadh ort chonas ar fhidir ball den chine daonna ceol chomh sollnta agus chomh diaga a chumadh. Faoi lthair na huaire t Cumann Ciril Dhn Laoghaire agus Fishamble Sinfonia [Stirthir David Brophy] ag cur na 17 nAifreann thuasluaite ar fil i sraith 5 cheolchoirm i sipal Naoimh ine, Srid Dawson- an chad sraith eile [sraith uimhir 4 - san ireamh an tAifreann Cornaithe - Kronungsmesse KV317] ar 21 Feabhra 2015 agus Sraith uimhir 5 san ireamh an Requiem [KV 626] ar 23 Bealtaine 2015. Is fi ticad a cheannach. Dan teagmhil le Lucy ag www.dlcs.ie/upcoming-events.

DAOINE A CHUAIGH i bhFEIDHM AR MOZART Sen Mac Mathna

THINIG LONG VALPARAISO Sen hAodha

T fios ag a ln dalta ar an dn seo. Dfhoghlaim mise an dn sin ar scoil agus thaitin s go mr liom. Thar na blianta rinne m dearmad air. Le gairid rinne m taighde ar mo romhaire agus chuardaigh m ar Google chun cip den dn a fhil. Bh an t-dh liom agus chlbhuail m . Ansin thosaigh m ag foghlaim gach lne den dn. I dtosach bh s sin deacair ach tar is tamall bh an dn go lir go soilir istigh i mo mheon. Cim ar chim thaitin an dn go mr liom. Dist m leis na focail go dt go raibh pictiir i mo cheann mar gheall ar an scal sa dn. Smaoinigh m go raibh na focail an-cheolmhar agus go minic bm ag aithris an din dom fin mar bainim sult agus suaimhneas as sin.

Scal an Dhin: Chonaic an file long sa chuan. Thosaigh s ag smaoineamh ar an gcathair gheal, ghrianmhar faoi shlibhte na nAindas as ar thinig s. N ghlacann an file cuireadh dul ar ais go Valparaiso ar an long. Ansin ghluais an long ar ais go dt An tAigan Ciin. Shamhlaigh an file go bhfuil seolchrann an long ag scrobh cosil le peann ar an spir i measc na ralta: Scrobh a scal ar phr na hoche Ard i rian na riltean mr T s dchasach go dtiocfadh an long ar ais d l amhin. An File: an Moinsneoir Pdraig De Brn (1889-1960), sagart, file, lachtir, matamaiticeoir, teangeola, riarthir, Rector Magnificus Ollscoil na hireann, Gaillimh,.

I M L E A B H A R 1, E A G R N 12 L E A T H A N A C H 6


MISE AGUS AN BAR Roibeard Mac Cathmhaoil

Bh m ag sobshil sa Tuirc nuair a stad tiomna a leora. Thug s comhartha dom dreapadh suas ar chl. Shocraigh m m fin isteach don turas go dt Ismir. Turas fada a bh romham. Ar an mbealach bh na

radhairc go hlainn agus an ghrian ag taitneamh. Bh an l te agus thit nal orm. Go tobann stad an leora agus dhisigh m. Chuala m daoine -guthanna ban. Nimad ina dhiaidh sin chonaic m ceann mn ag teacht anos n mbthar agus dhreap s in airde ar an leora. Shn daoine eile beart mr dubh chuici agus rinne s a rolladh go dt cl an leora. Bh beart mr eile chaitheamh anos agus bean eile ag dreapadh in airde freisin. Chuaigh sise go dt cl an leora. Bh aghaidheanna na mban cldaithe le hadach dubh agus a gcinn cldaithe freisin. N raibh m balta a gcneasa a fheiceil

ach amhin lmha agus sile. Mhothaigh m go raibh iontas orthu faoin bhfear aisteach a bh ina shu ar an leora. Thinig cntir an tiomna agus fuair s airgead na mn. Bh na mn ag oc an tille go dt baile eile. Ar aon ns, thosaigh an leora ars. Nor thug na mn aird ar bith orm. Choimed siad a sile ar an talamh cosil le duine a bh an-fhaiteach roimh strainsir. Bh m i mo shu ag fachaint orthu agus ag smaoineamh ar an radharc lainn agus ar an gcultr aisteach agus mhothaigh m go raibh an t-dh liom na ruda sin a fheiceil. Stad an leora ars. Thinig tr chearc anos agus iad ceangailte le sreang ar a gcosa. Lean beirt bhan agus cailn g ina ndiaidh . Chuaigh siad go cl an leora cosil leis na mn eile agus shuigh siad agus tharraing an tsreang go dt go raibh na cearca n ba ghiorra d. Thinig cntir an tiomna ars chun an tille bhaili. Leanamar ar aghaidh ars. Bh na mn agus an cailn cngarach d chile agus am go ham chaith siad silfhachaint ormsa. Bh m compordach i mo shu ag fachaint orthu agus ag smaoineamh ar an teanga casta a chuala m. N raibh fhios agam cad a bh siad ag cogarnal faoi ach shl m go raibh siad ag caint faoin bhfear aisteach a bh ag taisteal in ineacht leo. Thar tamall stad an leora ars agus dfhach m ar thaobh an leora agus m fiosrach faoi cad a bh ar an mbealach anos agus an geab ann. Chonaic m cloigeann bar dubh ag teacht anos. Chonaic m a cheann ar dts agus ansin a ghualainn agus ansin an bar go hiomln. Ar dts shl m go raibh speabhrad orm. Shl m go raibh m as mo mheabhair n go raibh mearbhall orm. Thinig fear i ndiaidh an bhir. Shuigh an bar sos cngarach do mo ghualainn. Nor bhog m. Bh m greamaithe don urlr. Nor bhog aon duine eile ach oiread. Ba lir dom nach raibh aon fhaitos ar na mn n ar na cearca n ar na caoirigh agus bh an cailn ina su agus cuma shuaimhneach uirthi. Aisteach.!! Bh bar mr ar an leora agus n raibh spis d laghad ag oiread agus duine amhin ann. Ah!!! Sin . Bh m ag samhl go bhfuil bar mr dubh ina shu in aice liom. Ach aisteach!! T an bar ag tarraingt anla. Chuala m , dreach mar a bheadh duine a raibh ag dul dod phlchadh. B cramach, a Roibeaird a dirt m liom fin. N it mhaith seo le dul as do mheabhair. Rith s liom go raibh paicad mr briosca i mo mhla. Bh an bar ar dheis agus an mla ar chl. Bhog m mo lmh go mall go dt an mla agus thg m an paicad briosca amach i mo limh chl. Doscail m agus thg m briosca amach. Thug m sracfhachaint gasta timpeall an leora. N raibh na daoine eile ag fachaint orm. Leis an mbriosca i mo limh dheis shn m i dtreo an bhir. M bh bar ann is dcha go n-osfadh s an briosca. Agus mura raibh bar ann n bheadh fios ag na daoine eile cad a bh ar sil agam. Cnag!!! Thg an bar an briosca. T s for anois. Is bar . Nor bhog m. Fgadh i mo staic m. Dealbh!!! Bh mo chorp cosil le dealbh. Bhuail eagla m. Cn fth nach bhfuil eagla ar na daoine eile.? Diompair na daoine amhail is nach raibh an bar ann ar chor ar bith. Dith an bar an briosca. Chuala m dhanamh sin. Nor bhog m. N raibh m balta mo cheann chasadh chun fheiceil mar bh faitos orm. Cinas.!! An bhfuil s crochnaithe.? Ar mhaith leis briosca eile? Nor bhog m. Cad a tharldh d mbeadh fonn air briosca eile a fhil? Ms g, tabharfaidh m an paicad iomln d. Nor bhog m. Cad a tharldh mar ionsonn s m? Bheadh s balta m mhar!! Tar is cpla nimad

stad an leora. Nor bhog m. Nor bhog aon duine. Sheas an bar suas agus thuirling s ar thaobh an leora. Lean an fear agus shiil siad go dt slua mr a bh ina seasamh i lr na cearnige sa bhaile beag. Nor bhog m. Thuirling na mn agus na hainmhithe n leora ar an taobh eile. Bh fir ag fanacht leo. Tar is cpla nimad dhreap m anuas n leora. Shiil m go dt an lr agus chonaic m an bar ag damhsa agus slua mr ag caitheamh airgid i mbosca a bh ar an talamh. File a bh ann. Fuirseoir (entertainer) ab ea an bar. Bh na daoine ag gire agus ag bualadh bos. Bh s an-chliste agus bhain m an-sult as an se. Chaith m beagnach leathuair ag fachaint air. Theastaigh uaim barrg a thabhairt d!



Seo dn eile a diarr Dith Brugha (ciorcal comhr Rth Eanaigh) orainn a chur faoi bhur mbrid!. Ach c scrobh ?

T Mic an-bheag, Is t Sim an-mhr, Is t lla bretha deasa ar an gcrann; Arsa Mic beag le Sim Beimid ocrasach ar scoil, Is n ceart lla deasa a fhgil ann

Chuaigh Mic Beag in airde, Fuair s cabhair Shim Mr; Ach bh mthair Mhic Bhig taobh thiar den chrann! Fuair s bata athair Mhic, Thg an bheirt acu isteach; Is chloisfe iad ag biceadh thos sa ghleann.

T Mic an-chiin, Is t Sim an-chiin, Is n dhanann siad aon ghire n aon ghreann; T an bheirt ar scoil ars, Ach n fidir leo su sos Is t lla bretha deasa ar an gcrann!

SCILN BRNACH

Ar scth a chile a mhaireann na daoine mar a deir an seanfhocal, ach leis an tsl ina bhfuil an tr rial agus riar le blianta beaga anuas is deacair a chreidiint gur beag aird a thugann r mistr polaitila ar thbhacht an ritis sin. Le scin (terror) is le himn a thugann lon nach beag de lucht na tuaithe an leaba orthu fin istoche de dheasca an mad at tagtha ar chrsa coirilachta. N fidir leis na hdaris neamhshuim a dhanamh a thuilleadh den suomh prinneach seo mar n fios cn chinniint at in ann do na daoine m-mharacha seo at san fhaopach.

Nuair a dnadh stisiin na nGarda tarraingodh scth igin aisteach ar an ngnth-thimpeallacht. N amhin thaobh crsa slndla de ach ba ghn shuntasach (distinctive) beairic na nGarda i measc an phobail, pointe comhtheagmhla (focal) a dfheidhmigh ar shl, do mhuintir na comharsanachta thall agus abhus mar ionad faisnise agus comhairle. Ar na saolta deireanacha seo, meastar go bhfadfadh baint chomh lidir sin a bheith ann idir baill den phobal i limistar faoin tuath n sa chathair. Fi amhin go bhfuil mscailt agus mad tagtha ar an tsuim shocheolaoch (sociological) i gceangal neamhfhoirmelta, i ndlthchaidreamh (intimacy), i muinn sa tsocha shibhialta i gcoitinne.

Is deacair a shanadh go nglacann an teach tbhairne pirt thbhachtach i saol an ghnthphobail go mr mr faoin tuath agus sa chairdilacht (friendliness) faoi leith a eascraonn (springs) n tionl sin. Caitear admhil go gcoimedann an chuideachtlacht (sociability) channa an duine saor n bhfinspis (egotism) dhainsarach d inar cuma leis riocht a chomharsan. Ar ndigh, cothaonn s seo mothchin laethla na dlthphirtochta (solidarity), an tuiscint go mbaineann na daoine sa phobal le comhchoitiantacht (collectivity) nos leithne. Uaidh seo, is fidir eagraochta (organisations) agus forais (institutions) nach bhfuil baint acu leis an Rialtas a chur ar bun. Ag an am canna is fidir srian a choimed ar an Rialtas, a chosc chuspir baothnta chur chun crche. Nfheadar an saghas baic ar an gcuideachtlacht, an teorainn il a ghearrtar ar an tiomna cairr. Is dol trua an fear ina theach fin in uaigneas na tuaithe ina chadhan aonair gan sclip an t tbhairne aige.

Ba thubaiste do leas an phobail, dnadh bhrains na mbanc agsil. Nuair a thann daoine i mbun a ngn sa bhanc, nos minic n a mhalairt t seans ann go mbuailfids le chile agus go dtairbheoids den chomrdaocht (camaraderie) agus den chumarsid. T sil ag gach duine a dtaobhaonn (relies upon) le measarthacht (temperance) nach bhfuil ann ach rfla go bhfuil na hoifig poist le dnadh. Cn ciota seo a dhanfadh do dhaoine a chnaonn in iteanna aistrenacha (out of the way)? N tugtar buile mharfach

mar seo do shonas an ghnthshaornaigh gur dual d an chairdilacht.

Is tuairim theoiricithe (theorists) irithe den tsocha shibhialta gur earra ina gceart fin caidrilacht (sociability) agus dlthphirtocht. N lig do spiorad na mbuanna sin dul i lig de bharr chinneadh an rialtais bunaithe ar chomhairle mhstuama n, nos measa, de rir mar a bhuaileann an spadhar aire stit

R DTRITHE DCHASACHA I MBAOL? Toms de Freimhin



NOLLAIG SHOCHNTA Scott De Buitlir

Is ag an am seo den bhliain a ironn muid gnthach, c go ndeirtear linn gur trimhse sochna at ann. Nach ornta sin? Ag deireadh gach lae oibre, ritheann muid thart chun bronntanais dr bpist, dr bhfir/mn chile, dr gcairde, agus dibh sid at speisialta dinn. Bonn br orainn gach bliain an mbeidh go leor airgid agam? An mbeidh s/s/siad ssta leis an bhronntanas seo? An mbeidh go leor ba agus d sa teach n san rasn leis na mionghir a choimed ar na cuairteoir? Nach iontach an rud an tsochin. C go bhfuil an Nollaig ina craic iontach, cailltear muid fin sa rr a bhonn ann gach uile bliain. Agus c go bhfuil sochin lena haimsi timpeall na saoire, is cinnte go bhfuil praghas ard ann d leithid. Deirtear linn gur fi an strus chun a bhfeictear gire r bpist, agus c gur for sin, caitheann muid sil dhall orthu sid a bhfuil i ngargh i mbliana.

Agus m scrobh seo, is r go fill an nuacht faoi bhs fir gan ddean aimsithe nach fada Theach Laighean, crolr cumhachta an Stit. T gach seans ann go ndanfar siombail shisialta/pholaitiil as a mbs, agus c nach bhfuilim chun crsa polaitochta a phl anseo, is mo phointe n go mb'fhidir go ndanfar dearmad gur fear a bh ann. Fear nach raibh aon tacaocht aige gan ddean, gan phingin, gan listn fear a d'imigh uainn gan seans chun Nollaig eile a fheiceil. T sil agam nach bhfeictear ar seo mar clich, ach ba chir do bhs an fhir sin dh cheacht a liri dinn. Is an chad cheann, n gur chir dinn daoine eile a choimed in intinn um Nollaig, agus a bheith cinelta dibh sid nach bhfuil saol chomh maith sin acu. T go leor leor oibre danta amach ansin do dhaoine a bhonn i ngargh craim timpeall na Nollag, ar ns imeachta Chlann Somin ar L Nollag.

Is an dara ceacht, in ainneoin an airgid, agus an struis, agus na ndinnar casta ille, n tbhachtach na ndaoine at againn inr saolta a aithint an gr , an cairdeas agus an teaghlach. Nl nos m n iad sid de dhth um Nollaig, agus m t sin agat, t t ar cheann de na daoine is saibhre ar an domhan.

SEN RUISALLAOCH N ..? Ben Mac Lochlainn

T roinnt conspid ag baint leis an fhear seo ach, mar a deirtear, t dh thaobh le gach scal. Ba bhall dglaigh na hireann (IRA) i rith an dara chogadh domhanda agus dreach mar an gcanna leis na gline direannaigh a dimigh roimhe agus a raibh saoirse na hireann ina n-aigne acu, chonacthas an dara chogadh domhanda ina raibh Sasana pirteach ann, mar dheis iontach a thap chun buile a bhualadh

ar son na hireann in aghaidh an tsean-namhad. Chuaigh s go dt an Ghearmin chun gunna agus armln a fhil (cosil le Binn adair 20 bliain roimhe) it ar bhuail s le ceannair Naitsithe. Aontaodh cabhr leis an IRA agus chuireadar fomhuiren i dtreo na hireann leis an lasta agus ar ndigh le Sen Russell ar bord freisin. Ach ar an mbealach ar an bhfarraige mhr tharla igeandil d nuair a phlasc a aipindic agus tar is tamaill dag s ar an mbd. Cuireadh ar muir

ag na Gearmnaigh, casadh an fomhuiren thart agus chuaigh s ar ais go dt an Ghearmin. Ba chir a chuimhneamh nach raibh an tIRA agus Rialtas an tSaorstit mr le chile agus is cis tuairimochta cad a tharldh d dtugadh na gunna i dtr. T dealbh ann (thuas) i gcuimhne d i bPirc Fhionnradhairc i mBaile tha Cliath a rinneadh aghlot uirthi am go chile le Svaistce a phinteil uirthi.

Nach deas an rud caint as Gaeilge? Nl s deacair nuair at an struchtr agat ! Faigh

struchtr na mbriathar agus beidh t in ann gach rud a r. Bain sid as 'Collins Easy

Learning Irish Verbs' T 115 bhriathar sideacha ann ! Nl ach 11 bhriathar neamhrialta

sa Ghaeilge agus ina measc sin t cig cinn beagnach rialta. Chuala m go bhfuil 500

briathar neamhrialta san Iodilis ! Tar is sin ligh na leabhair 'rscal dfhoghlaimeoir

fsta' agus beidh na focail sideacha ar eolas agat. Ansin glac le gach seans comhr a

dhanamh le daoine eile gach l, ms fidir. T tuairisc.ie ar an idirlon an-mhaith agus t

suomhanna ar ns Facebook le fil. Cuir Gaeilge i do shaol! Dan comhaireamh, ar dhta, laethanta na

seachtaine, monna sa bhliain, na sasir, na filte go lir as Gaeilge ! Agus n dean dearmad ar an

mBarla: le gach comhartha cuir an Ghaeilge ag barr agus an Barla ag bun ach iad cothrom le chile!

AG FOGHLAIM NA GAEILGE Nodlaig Scrlg


[email protected]

I M L E A B H A R 1, E A G R N 12

A N T A O B H T H U A I D H

RAIDHSE LEABHAR DON NOLLAIG Pdraig Mac il

T garchlann (grand-children) ag a ln de na daoine a fhreastalaonn ar na maidineacha caife agus t fonn orthu an Ghaeilge a threisi iontu. Ceann de na slite is fearr chun cumas teanga a fhorbairt i nduine n litheoireacht a dhanamh sa teanga sin. T na cadta leabhair le fil anois sa Ghaeilge, go hirithe cinn do phist beaga agus diad sid at

ag freastal ar an mbunscoil. T siad tarraingteacht agus ildaite. Is fidir leat Foclir maisithe ildaite a cheannach chun cur go mr le stras focal. Faraor, n bhonn mrn leabhair i nGaeilge le fil sna gnthshiopa leabhair agus, mar sin, is fi go mr cuairt a thabhairt ar An Siopa Leabhar at suite i Srid Fhearchair. Fach ar a shuomh idirln http://www.cnagsiopa.com/ agus feicfidh t leabhair do gach aoisghrpa

ann. Is fidir leat cuardach a dhanamh do na leabhair at le fil na foilsitheoir agsla, An Chlchomhair Tta, An Gm, Cl Iar-Chonnachta, Coiscim, agus srl.

T greannin (comics) agus rscalta grafacha (graphic novels) le fil freisin. Ar na cinn Chl Mhaigh Eo t seacht Grinne Mhaol agus An Bal Bocht. Dfhoilsigh Bran, comhlacht at suite sa Bhreatain Bheag, leaganacha i nGaeilge de scalta Asterix (48 lch) agus Tin Tin (64 lch) le dana n cad faoi laoch ireannach, Brian Broimhe agus Cath Chluain Tarbh. T Port na Farraige Goirt agus An Teach rga i Samarkand (256 lch an ceann) ann freisin do dhagir agus do dhaoine fsta.

Ar ligh t scalta Enid Blyton nuair a bh t g? Beidh ceithre cinn d scalta leis an gCigear Crga le fil go luath Chl Iar-Chonnachta. Bfhidir go mbeidh na leabhair seo ina cabhair do na foghlaimeoir fsta freisin. M t seanchlasaic uaibh t An Leon, an Bandraoi agus an Prios adach (CS Lewis), Oilen an rchiste agus Cs aduain an Dr Jekyll agus Mhr Hyde (Robert Louis Stevenson), agus C na mBaskerville (Arthur Conan Doyle).

T flirse teidil freisin do dhaoine nach pist iad, do fhoghlaimeoir agus dibh sid at go lofa, ficsean agus neamhfhicsean, rscalta, gearrscalta, filocht, agus stair. T Blianta na gComradh sroichte linn agus mar sin cad faoi leabhair faoi Fhrithdhnadh 1913 (Lock-out) agus faoi ir Amach na Csca?

Is fidir leat dearbhin bhronntanais (gift voucher) a cheannach ar luach 10 go 100. N fidir leat ach iad a chaitheamh sa Siopa Leabhar amhin. Mar sin fach ar an suomh agus roghnaigh baicle leabhar don Nollaig.

L E A T H A N A C H 1 0

CROSFHOCAL BARLA-GAEILGE XBG-12

CUARDACH FOCAL 12

Nollaig / Christmas

aingeal (angel)

eidhnen (ivy)

bragin (toys)

mainsar (manger)

bronntanas (present)

misichin (decorations)

clinchloig (sleighbells)

marg (pudding)

coinneal (candle)

ralta (star)

cuileann (holly)

rinfhia (reindeer)

Daid na Nollag (Santa Claus)

soilse (lights)

drualus (mistletoe)

turca (turkey)

I M L E A B H A R 1, E A G R N 12 SOS TRASNA


1 beautiful (6)

5 statue (6)

10 erudite (7)

11 the paunch (7)

12 intake (4)

13 panic (5)

15 uproar (4)

17 liver (2)

19 (stick) barley sugar (6)

22 hut (6)

24 brutish (7)

25 fat (6)

27 lukewarm (6)

30 race (3)

32 noon (4)

33 dotting (5)

34 polish (4)

37 vessel (7)

38 tanker (7)

39 yoke (3)

40 crop (6)

41 pelting (6)

2 book (7)

3 yesterday (4)

4 nephews (6)

5 for me (3)

6 morass (4)

7 profit (7)

8 exhausted (6)

9 socket (6)

14 parcel (7)

16 comfort (5)

18 roll (5)

20 oil (3)

21 near (3)

22 food (3)

23 ford (3)

25 division (6)

26 master (7)

28 tanker (7)

29 beaker (6)

30 bicycle (6)

31 scooter (6)

35 nape (4)

36 Shrovetide (4)

L E A T H A N A C H 1 1 I M L E A B H A R 1, E A G R N 12


CROSFHOCAL BG XBG-11: RITEACH CUARDACH FOCAL 11: RITEACH

SEANFHOCAL Is fearr rchonn n iarrchon

Foresight is better than hindsight

AG SPAISTEOIREACHT I BHFOCLIR U DHNAILL Philip Sexton

An focal beart, fach: http://breis.focloir.ie/en/fgb/beart

3. Proceeding, action, transaction. ~ a dhanamh de rir do bhriathair, to fit your actions to your words.

Is dchill an ~agat , you are doing a senseless thing. N dhanfaidh s (an) ~, it won't do. I rith mo

bheart, in all my experience. I mbearta crua, in evil plight. Dul thar na ~a le rud, to go too far with sth.

Aincheart thar na ~a, exceeding injustice. Is minic a chuaigh ~thar dar, Homer sometimes nods. Nl

duine d chronnacht nach dtann ~ ina aghaidh, everybody makes a mistake. ~ gan leigheas foighne is

fearr air, what can't be cured must be endured. Tar is na m~, when all is said and done. Tar is gach ~ a

aithnmid r leas, we learn when it is too late. I ndeireadh na m~, finally. S.a.AITHNE1 2. (Var: f, gs.

birte).

Cogar, m t do bhricfeasta uait sa leaba codail sa chistin! Seo an raltra The Milky Way i mBarla. Seo an cruth n an cuma at air / uirthi. I nGaeilge t tr ainm d / di (1) Bealach na B Finne (2) Cla na Ralta (3) Lir Bhn (baininscneach). T a fhios agat anois n din dearmad air / uirth. Bodh do rogha agat mar sin!

Deirtear go bhfuil

an-coslacht idir An Teach

Bn i Washington agus ras

an Uachtarin i mBaile tha

Cliath. Agus nuair a

fhachann t orthu bfhidir

go bhfuil an ceart acu. Cad a

cheapann tusa?

FAST FOOD T 1978 mbialann bia-gasta sa Stt ARKANSAS. Fuaimntear ARKANSAS mar a-r-c-a-n-S- agus n mar a-r-c-a-n-S-A-S

I M L E A B H A R 1, E A G R N 12 L E A T H A N A C H 1 2

A N T A O B H T H U A I D H ARNA FHOILSI AG TRIRACHT NA CATHRACH

BUOCHAS MR DR SCRBHNEOIR Pdraig Mac il

AG IMIRT PEILE AR OILEIN RANN Antin Seaghdha

Le dana, bh bua an-mhaith ag foireann Oilein rann i gcomrtas peil sisir Craobh Chonnacht. Bhos ar saoire in Inis Oirr an bhliain seo caite agus chonaic m an phirc dheas CLG agus na hiseanna feiste at acu ar an oilen deas sin. Ach b ag smaoineamh ar feadh nimid faoin mid iarratas at le danamh ag foirne Oilein rann chun cluiche a imirt ,go hirithe nuair a bhonn an cluiche sa bhaile. T foireann rann roghnaithe as na tr oilen, mar sin t ar na peileadir Inis Mr agus Inis Mein dul ar bhd go dt Ros a Mhl agus ansin fanacht le bd eile Ros a Mhl go dt Inis Oirr. Tar is an chluiche, t orthu an turas ar ais a dhanamh. Mar sin, t turas i bhfad nos asca ag an bhfoireann n Mrthr dul go hrainn chun cluiche a imirt i gcoinne rann, n mar at ag cuid do na peileadir agus lucht leanna rainn. Ach nl siad ag gearn, is mar sin at s. Tidir brdil faoina n-it itiil, faoin gcultr agus an traidisin at beo sa phariste agus t an fuinneamh acu cib aois at ar dhuine. Le dana, ar fhoireann rainn, bh go leor peileadir as clann Seoighe agus bh trir Mirtn Seoighe ann, mar sin bh orthu ainmneacha a mithreacha a chur i libn ar an mbileog foirne, chun iad a aithint - Mairtin Seoighe (Celine), Martin Seoighe (Mhaggie), agus Mairtin Seoighe (Stiofn).

Bhomar in ann an 12 eagrn den An Taobh Thuaidh a fhoilsi de bhr gur sheol a ln daoine ailt chugainn. N Gaeilgeoir lofa n scrbhneoir ndrtha an chuid is m againn agus mar sin bonn obair dhian le danamh againn chun ailt a chur le chile. Gabhaimid for-bhuochas do na scrbhneoir seo leanas a thug ailt dinn:

Dick Armstrong, Chris Baily, Banshiopaer, Alanna Breathnach, Brd Brien, Johanna Chaney, Patrice Condon, Rnn de Bhails, Mire De Brn, Scott De Buitlir, Toms de Freimhin, Foghlaimeoir Fsta, An Briathar Beo, S.R. Green-White, h.o.k., Danielle Kelly, Proinsias Mac an Bheatha, Roibeard Mac Cathmhaoil, Liam Mac Domhnaill, Pdraig Mac il, Liam Mac Eochaidh, Toms Mac Gabhann, Deasmhumhan Mac Gearailt, Dnall Mac Ionnraic, Ben Mac Lochlainn, Pdraig Mac Mathna, Sen Mac Mathna, Antin Mac Suibhne, Masterchef, M.C. Na Scir, Edith Meredith, Eithne Meredith, Eibhln N Charthaigh, ine Mire Nic Rine, ine N Fhiannachta, Carmel N Mhaolmoidh, Siobhn N Riabhaigh, Lynnette OBrien, Breandn Canainn, Sen Coilein, Sen Conchir, Labhrs Duinn, amonn Dulainn, Sen Fearghail, Ciarn Foghl, Sen hAodha, Stiofn hAolin, Samus Loinsigh, Peadar Maicn, Pl Meadhra, Samas Mhuineachin, Samas Muilleoir, Peadar Mir, Proinsias Murch, Diarmaid Neachtain, Airt Nill, Brenda ONeill, Pid Riain, Nodlaig Scrlg, Antin Seaghdha, Philip Sexton, Diarmuid Suilleabhin, Colm Torna, Sen Tuama, Dochtir Spock, ine U Bhroin, Aoidn U Chearbhaill, Phyllis U Lochlainn, Georgina U Reannachin, Tina Walsh, James Wright.

T 65 ainm luaite thuas agus c go bhfuil ainmneacha cleite ann n beag an uimhir , mar sin fin. Fianaise seo gur chabhraigh leis an iris daoine a spreagadh chun ailt a scrobh. Chun an Ghaeilge a chur chun cinn caithimid labhairt, litheoireacht agus scrbhneoireacht na teanga a spreagadh. An rud at de dhth orainn anois n daoine a scrobhfaidh ailt nos minice.

Cuirimid filte roimh scalta suimila pearsanta, blirn staire n eolaochta, cur sos ar an dn, n ar an leabhar n ar an scannn ba mh a thaitin leat, cuntais spirt, agus go hirithe, cur sos ar imeachta

Ghaeilgeoir tha Cliath (le grianghraif ms fidir). Caithfidh nos m ailt a bheith againn chun go mbeimid in ann leanint leis an iris san athbhliain. N fidir le grpa beag an obair iomln a dhanamh iad fin. Seol chugainn bhur molta faoin iris. N neartn leannachasgo cur le chile. An mbeimid beo ag an am seo ars. Braitheann s oraibh. Neosfaidh an t-aimsir.

an taobh Ó thuaidh: nollaig 2014

Documents