anatomija i fiziologija nervnog sistema

ANATOMIJA I FIZIOLOGIJA

NERVNOG SISTEMA

ICEPS, 2018.godina

Dr Vladimir Krstić

ORGANIZACIJA NERVNOG SISTEMA

• Podela nervnog sistema

– Nervni sistem se deli na: periferni nervni sistem (PNS), centralni nervni sistem (CNS) i

autonomni nervni sistem (ANS)

– PNS-u pripadaju periferni - kičmeni (spinalni) i moţdani (kranijalni) nervi

– CNS obuhvata mozak i kičmenu moţdinu

– Autonomni nervni sistem (ANS) pripada i perifernom i centralnom nervnom sistemu

GRADJA CENTRALNOG NERVNOG SISETMA

Siva masa

(substantia grisea)

Bela masa

(substantia alba)

- vide se na svim presecima mozga i

kičmene moţdine

GRADJA CENTRALNOG NERVNOG SISTEMA

Moţdane opne, moţdanice (meningae)

obavijaju CNS:

- tvrda moţdana opna

Dura mater

- meka moţdana opna

Pia Mater

- paučinasta moţdana opna

Arahnoidea

Subarahnoidalni prostor

- nalazi se izmedju paučinaste i meke opne i

ispunjen je cerebrospinalnom tečnošću

(likvorom)

GRADJA CENTRALNOG NERVNOG SISTEMA


• Nervne i glija ćelije

– najbazičnija klasifikacija ćelija nervnog sistema je na neurone i glija ćelije

– procenjuje se da je broj neurona u CNS-u kod odraslih oko 100 milijardi ćelija, dok je broj glija ćelija deset puta veći

– neuroni primaju, obraĎuju i prenose informacije, za šta su potrebne promene u bioelektričnim i biohemijskim odlikama ćelije, a za ove promene je potrebna E – nervni sistem je najveći potrošač kiseonika i glukoze

– glija ćelije imaju primarnu ulogu u kontroli sredine unutar CNS-a, one prenose hranljive materije, odstranjuju štetne produkte, odrţavaju elektrohemijsko okruţenje neurona


• Glija je vaţna u ranom razvoju CNS-a kao vodič

razvoja neurona do njihovih tačnih lokacija, a

kod odraslih glija obezbeĎuje strukturnu potporu

nervnim ćelijama

• Neuron se sastoji od ćelijskog tela

(perikariona ili some), od koga polaze dendriti

i akson.

Kod većine neurona, informacije obično idu od

dendrita do aksona i odatle do narednog neurona ili

efektornog tkiva


• Nervne i glija ćelije

– dendros (grč.) = drvo, smisao dendrita je znatno uvećanje receptivne površine neurona

– nastavci čine 90% neurona, a soma/telo 10%; ćelijsko telo – perikarion predstavlja

metabolički centar nervne ćelije

– neuroni su klasifikovani u tri tipa na osnovu oblika ćelijskog tela i obrasca nastavaka koji

polaze od njega: multipolarni, unipolarni (pseudounipolarni) i bipolarni neuroni


• Različiti tipovi nervnih ćelija


• Akson i aksonski završeci

– akson polazi sa ćelijskog tela na malom uzdignuću koje se naziva aksonski breţuljak

– citoplazma aksona – aksoplazma sadrţi guste snopove mikrotubula i mikrofilamenata

koji igraju ključnu ulogu u transportu metabolita i organela duţ aksona

– na aksonu razlikujemo još inicijalni segment i završno stablo; mesto na kome aksonski

završetak komunicira sa drugim neuronom (dendritima, somom ili aksonom) ili

efektornim tkivom naziva se sinapsa


• Aksonski transport

– nervne ćelije imaju transportni sistem koji nosi makromolekule i organele iz ćelijskog tela

do aksonskih završetaka

– transport u aksonu odvija se u oba pravca: anterogradno i retrogradno


• Klasifikacija neurona i grupa neurona

– funkcionalno povezana tela neurona, kao i aksoni čine različite strukture u nervnom sistemu

– u CNS-u klasteri funkcionalno povezanih tela nervnih ćelija se obično nazivaju nukleus, a sloj ćelija se moţe zvati: sloj, lamina ili stratum

– snopovi aksona u CNS-u nazivaju se traktusi, fascikulusi ili lemniskusi, sastoje se od specifičnih populacija funkcionalno povezanih vlakana (kortikospinalni trakt, medijalni lemniskus)

– grupa nekoliko traktova ili fascikula naziva se funikulus

– u PNS-u skupovi tela neurona čine ganglion koji moţe biti senzorni ili motorni


• Klasifikacija neurona i grupa neurona

– aksoni čine nerve, grane ili korenove

– neuron koji prenosi signale sa periferije ka CNS-u naziva se aferentni, a onaj koji

prenosi signal u suprotnom pravcu eferentni

– neuroni sa dugim aksonima koji prenose signale ka udaljenom cilju nazivaju se

projekcijski neuroni, dok oni koji deluju lokalno se nazivaju interneuroni

– prema neurotransmiterskoj specifičnosti neuroni mogu biti dopaminergički,

serotonergički, glutaminergički..


• Glija ćelije

– glijalne ćelije u CNS-u čine astrociti, oligodendrociti i mikroglija

– analogne ćelije u PNS-u su satelitske ćelije, Švanove ćelije i makrofagi

– za razliku od neurona glija ne provodi akcioni potencijal, njene osnovne funkcije su da obezbeĎuju neuronima strukturnu podršku i odrţavaju odgovarajuću mikrosredinu za njihovu funkciju, a ćelije glije imaju i značajnu ulogu u prezentaciji antigena


• Astrociti

– nalaze se u raznim delovima CNS-a, oni se granaju i njihovi mnogobrojni nastavci završavaju

proširenjima koja se nazivaju završno stopalo

– većina slobodne površine dendrita i tela neurona, kao i neke površine aksona pokrivene su

završnim stopalima astrocita, ova stopala grade most izmeĎu CNS-a i drugih tkiva

– spoljašnja površina mozga i kičmene moţdine koja je u odnosu sa unutrašnjom stranom meke

moţdanice, pokrivena je takoĎe pokrivačem završnih stopala astrocita koja se naziva glia

limitans

– svaki krvni sud u CNS-u je pokriven slojem završnih stopala koja ga odvajaju od nervnog tkiva


• Astrociti

– u toku razvoja astrociti obezbeĎuju mreţu za migraciju neurona

– ako oštećenje CNS-a dovede do gubitka ćelija, prostor nastao zbog razgradnje ostatka

se popunjava proliferacijom astrocita što dovodi do formiranja astrocitnog oţiljka

– Astrociti su vaţni u odrţavanju jonske sredine i pH ECT, oni učestvuju i u metabolizmu

neurotransmitera


• Krvno-moţdana barijera

– u krvnim sudovima CNS-a endotelne ćelije su pričvršćene tesnim vezama i rastvori mogu

stići u nervno tkivo samo prolaskom kroz endotelne ćelije, uz to krvne sudove CNS-a

okruţuje pokrivač koga čine završna stopala astrocita – sve ovo predstavlja hemato-

encefalnu barijeru koja ima veliki značaj


• Krvno-moţdana barijera


• Oligodendrociti

– nalaze se i u sivoj i u beloj masi CNS-a; jedna od osnovnih funkcija ovih ćelija jeste

mijelinizacija tj. postavljanje elektrohemijskog izolacionog omotača oko nekih aksona u

beloj masi; drugi oligodendrociti nalaze se uz i oko tela nervnih ćelija sive mase mozga

– aksoni većeg dijametra imaju deblji mijelinski omotač i velike brzine kondukcije i obrnuto;

najmanji aksoni su nemijelisani i imaju najsporiju brzinu provoĎenja impulsa

– mijelinski omotač duţ aksona nije kontinualan, prekidi izmeĎu segmenata nazivaju se

Ranvijerovi čvorovi, a način provoĎenja impulsa – skokovita kondukcija


• Mikroglija

– preovladava mišljenje da se razvija iz monocitno-makrofagne ćelijske linije krvi koje

migriraju u CNS tokom razvoja

– kada je CNS povreĎen aktivisana mikroglija migrira na mesto oštećenja gde proliferiše i

fagocituje ćelijske otpatke

– mikroglija moţe da deluje kao antigen prezentujuća ćelija i da učestvuje u autoimunim

procesima


• Glija


• Potporne ćelije PNS-a

– Satelitske i Švanove ćelije koje su analogne astrocitima i oligodendroctima

– satelitske ćelije okruţuju telo u senzornim i autonomnim ganglijama, a Švanove ćelije

obavijaju aksone u perifernim nervima

– Švanove ćelije produkuju mijelinski omotač, uz odreĎene razlike mijelina PNS i CNS-a

– periferna nervna vlakna pokrivena sa sa tri vrste omotača vezivnog tkiva: endoneurijum,

perineurijum (oko fascikulusa aksona) i epineurijum (ceo periferni nerv)


• Građa perifernog nerva

KIČMENA MOŢDINA

• Anatomija

KIČMENA MOŢDINA

• kičmena moţdina (Medulla spinalis) nalazi se u kičmenom kanalu od nivoa

C1-L2

• duţ bočnih strana izlazi 31 par kičmenih-spinalnih nerava: 8 cervikalnih,

12 torakalnih, 5 lumbalnih, 5 sakralnih i jedan kokcigealni

• sastoji se od sive mase (mesto povezivanja neurona i samih neuronskih tela,

nalazi se centralno i ima izgled leptira) i bele mase (sastavljena od

mijelinizovanih nervnih vlakana - nalazi se na periferiji)

KIČMENA MOŢDINA

• sastoji se od sive i bele mase

• Siva masa ima oblik slova H

- prednji rogovi (motorne ćelije)

- zadnji rogovi (senzorne ćelije)

- središnji deo- u prednje lateralnom

delu, čine ga neuroni čiji aksoni

grade preganglijska vlakna PNS

GRADJA KIČMENE MOŢDINE

Siva masa je sistematizovana u tri para

uzduţnih stubova:

- prednji

columnae anteriores

- zadnji

columnae posteriores

- bočni

columnae laterales

GRADJA KIČMENE MOŢDINE

Bela masa kičmene moţdine podijeljena je u

tri vrpce:

- prednju

funiculus anterior

- spoljašnju

funiculus lateralis

- zadnju

funiculus posterior

KIČMENA MOŢDINA

• Prednji rogovi sive mase sadrţe motoneurone koji inervišu skeletnu muskulaturu, a u zadnje

rogove ulaze signali sa receptora trupa i ekstermiteta, dok intermedijalna zona pripada ANS-u

• Motorni neuroni prednjeg roga kičmene moţdine

– Motoneuroni:

• Alfa neuroni, relativno veliki i od njih polaze A alfa nervna vlakna koja inervišu skeletnu

muskulaturu

• Gama neuroni, od njih polaze A gama vlakna koja šalju impulse u tanka interfuzalna

vlakna mišićnog vretena

– Interneuroni

– Propriospialni neuroni

KIČMENA MOŢDINA

• veza izmeĎu kičmene moţdine i spinalnih nerava ostvaruje se preko dorzalnih i ventralnih

korenova spinalnih ţivaca

• dorzalni korenovi sadrţe senzitivna, aferentna vlakna, a ventralni korenovi motorna,

eferentna vlakna

• Putevi kičmene moţdine

– Asocijativni putevi - spajaju segmente kičmene moţdine

– Ushodni senzitivni putevi - prenose signale u više delove CNS-a

– Nishodni motorni putevi kojima spinalni motorni neuroni dobijaju od viših centara

komande za mišićnu aktivnost

– Eferentni putevi za kontrolu vegetativnih funkcija

KIČMENA MOŢDINA

KIČMENA MOŢDINA

• Aferentni impulsi se prenose na sledeći način

– senzorni signali za dodir, pritisak, bol i temperaturu prenose se traktusom spinotalamikusom

koji se ukršta i prelazi na suprotnu stranu

– dorzalna kolumna (Columna dorsalis) prenosi informacije od Pačinijevih telašaca (receptori

za pritisak), taktilnih receptora koţe i mišićnih receptora

– Traktusom spinocerebelarisom prenose se impulsi proprioceptora mišića do malog mozga

– Ostali putevi su: tractus spinoolivaris, spinoreticularis, spinocorticalis, spinovestibularis

KIČMENA MOŢDINA- ushodni (aferentni) putevi

KIČMENA MOŢDINA- nishodni (eferentni) putevi

KIČMENA MOŢDINA

• Descendentni (nishodni) putevi se dele na:

– Tractus corticospinalis - piramidni put - obezbeĎuje kortikalnu kontrolu voljnih pokreta

– Ekstrapiramidalni motorni putevi idu iz različitih subkortikalnih struktura CNS-a -

tractus rubrospinalis, reticulospinalis, vestibulospinalis, olivospinalis...

KIČMENA MOŢDINA

KIČMENA MOŢDINA

• kičmena moţdina je posrednik u prenosu signala sa receptora do viših delova CNS-a i

od motornih centara do mišića

• uz navedenu relejnu funkciju kičmena moţdina ima i vaţnu integrativnu aktivnost

koja se ogleda u modifikaciji informacija receptora za bol pod uticajem struktura

moţdanog stabla, ili motornih komandi pod uticajem impulsa sa proprioreceptora

• u motorne funkcije kičmene moţdine pored uloge u izvoĎenju voljnih pokreta spada i

veći broj refleksa koji se nazivaju spinalni refleksi (refleks na istezanje, refleks

fleksora, refleks hodanja, podupiranja, češanja)

KIČMENA MOŢDINA

Motorna uloga kičmene moţdine

• za ispravnu kontrolu mišićne funkcije potrebni su signali za motoneurone kičmene moţdine iz

viših delova CNS-a, ali i neprekidna obaveštenja nervnog sistema o trenutnom stanju duţine i

napetosti mišića, kao i brzini promene duţine i napetosti

• da bi se to ostvarilo mišići imaju dve vrste receptora:

– Receptori koji se nalaze u mišićnom vretenu

• smešteni u trbuhu mišića koji šalju informaciju o duţini mišića i brzini kojom se ova

duţina menja (nadraţuje se istezanjem mišića)

– Goldţijev tetivni aparat

• daje informaciju o napetosti mišića i brzini kojom se ona menja

(nadraţuje se skraćenjem mišića)

KIČMENA MOŢDINA

• Mišićno vreteno

– mišići koji učestvuju u finijim pokretima sadrţe veći broj motornih jedinica i mišićnih vretena

– mišićno vreteno se sastoji od 3-12 malih interfuzalnih mišićnih vlakana koja se na krajevima

pripajaju za ekstrafuzalna vlakna skeletnih mišića

– Mišićno vreteno ima motornu i senzitivnu inervaciju i razlikujemo dve vrste reakcija u mišiću:

• Dinamički refleks - javlja se pri iznenadnom istezanju mišića i traje samo delić sekunde

• Statički refleks - na istezanje - impulsi se neprekidno šalju tako da postoji neprekidna

refleksna kontrakcija mišića sve dok se on nalazi u izduţenom stanju

KIČMENA MOŢDINA

• kičmena moţdina ima prigušivačku funkciju dinamičko-statičkog refleksa na istezanje -

signali iz raznih delova nervnog sistema mogu haotično da dolaze u mišićno vreteno, i to u

različitim vremenskim intervalima i različitog intenziteta, kada ne bi bilo prigušivačke funkcije

mišić bi se kontrahovao u trzajima

Goldţijev tetivni organ

– inkapsulisani receptor kroz koji prolazi 10-15 tetivnih vlakana i reaguje na promenu

napetosti mišića

– krajnji efekat je inhibicija kontrakcije, čime se sprečava da doĎe do kidanja tetiva sa

pripoja za kost

KIČMENA MOŢDINA

Mišićno vreteno i Goldţijev tetivni organ

KIČMENA MOŢDINA

Refleks na istezanje

• receptor- mišićno vreteno

• aferentno vlakno

• aktivacija motoneurona u kičmenoj

moţdini

• eferentno vlakno

• efektor je mišić

- kontrakcija

- preko inhibitornih neurona u

kičmenoj moţdini dolazi do

relaksacije antagonista

KIČMENA MOŢDINA

Goldţijev tetivni refleks

(obrnuti refleks na istezanje)

- spada u polisinaptičke reflekse

- receptor- Goldţijev tetivni organ

(povećanje pritiska u tetivi mišića)

- aferentnim neuronom impuls stiţe do

refleksnog centra u kičmenj moţdini

- aktivacija inhibitornih interneurona

- motoneuron postaje inhibisan, dok je

motoneuron mišića antagoniste

stimulisan i dovoi do njegove kotrakcije

KIČMENA MOŢDINA

Refleks fleksora

• draţ predstavlja nociceptivni stimulus

• aferentnim vlaknima impuls stiţe u zadnje

rogove kičmene moţdine

• centralna sinapsa

• eferentnim putem impuls dovodi do

kontrakcije fleksora i relaksacije

ekstenzora

• dug latentni period

• odgovor traje duţe od stimulusa

• stereotipni odgovor

• povećanje intenziteta draţi dovodi do

smanjenja refleksnog vremena (prostorna i

vremenska sumacija usled većeg broja

aktiviranih receptora)

KIČMENA MOŢDINA

• Autonomni refleksi kičmene moţdine

– promena vaskularnog tonusa pri promeni temperature koţe

– znojenje pri lokalnom zagrevanju koţe

– intestinalni refleksi kontrolišu motorne funkcije digestivnog trakta

– evakuacioni refleksi za praţnjenje bešike i kolona

– centri seksualnih funkcija

Spinalni ţivci (nn. spinales)- spinalni ţivac nastaje spajanjem dva

korena: prednjeg i zadnjeg.

- prednji koren sadrţi motorna vlakna koja

napuštaju kičmenu moţdinu, a zadnji koren

sadrţi senzitivna vlakna koja ulaze u kičmenu

moţdinu

- zadnjem korenu je pridodat senzitivni

kičmeni (spinalni) ganglion

- oba korena se spajaju i grade stablo

kičmenog ţivca koje se deli na četiri grane:

prednju (ramus anterior)

zadnju (ramus posterior)

moţdaničnu (ramus meningeus)

spojnične (rami comunicantes)

Kičmeni ţivci (nn. spinales)

Spinalni ţivci (nn. spinales)

Nervni pleksusi- mreţe neurona iz

nekoliko segmenata kičmene moţdine koji

formiraju nerve za različite delove tela

Rameni ţivčani splet (plexus brachialis)

• čine ga prednje grane (rr. ventrales)

C5-C8 i T1 spinalnog ţivca

• spajanjem grana nastaju stabla:

truncus superior (C5-C6)

truncus medius (C7)

truncus inferior (C8, T1)

- nastaju u vratu

- ulaze u pazušnu jamu izmedju

claviculae i rebra


U pazušnoj jami stabla se dele na prednju i

zadnju granu, a spajanjem grana nastaju

snopovi od kojih nastaju završne grane:

- fasciculus lateralis

(n. musculocutaneus, radix lat. n. mediani)

- fasciculus medialis

(radix med. n. mediani, n.ulnaris, n.cutaneus

brachii med.* i n.cutaneus antebrachii med.*)

- fasciculus posterior

(n. radialis, n.axilaris)

- locirani su oko a. axilaris u pazušnoj jami

- sve grane su mešovite osim dve koţne

grane*


Bočne grane ramenog spleta

- motorne

- inervišu mišiće ramena

Prednje

n. subclavius

nn. pectorales med.

nn. pectorales lat.

Zadnje

n. suprascapularis

nn. subscapulares (sup. et inf.)

n. thoracodorsalis

n. thoracicus longus

Mišićnokoţni ţivac (n.musculocutaneus C5-C7)

• nastaje iz fasciculus lat.

• mešoviti ţivac

• bočne grane za mišiće prednje loţe

nadlakta

• završna grana n.cutaneus

antebrachii lat. koja inerviše koţu

spoljašnje strane podlaktice

Središnji ţivac (n. medianus C5-T1)

• nastaje ispred a.axilaris od radix lat.

(fasciculus lateralis) i radix med.

(fasciculus med.)

• bočne i završne grane

• inervaciono područje:

- mišići prednje loţe podlaktice, mišići

tenara, I i II lumbrikalni mišić

- koža spoljašnje polovine dlana- dlanska

strana spoljašnja 3,5 prsta, dorzalna strana

srednje i distalne falange 3,5 prsta

Lakatni ţivac (n.ulnaris C7-T1)

• najjača grana fasciculus med.


• bočne grane- mišićne

(1,5 mišić prednje loţe podlakta, mišići

hipotenara, 1,5 mišića tenara, III i IV lumbrikalni

mišić, mm. interossei)

• koţne grane

r. palmaris (koţa untrašnjeg dela dlana)

r. dosralis (koţa unutrašnjeg dela nadlanice i

dorzalne strane 1,5 prsta; koţa dorzalne strane

proksimalnih falangi 2,5 prsta)

• završne grane

r. superficialis- koţna

r. profundus- mišićna

Ţbični ţivac (n.radialis C5-T1)

• nastaje iz fasciculus post.


• inervaciono područje- zadnja strana ruke

- mišići zadnje loţe nadlakta, spoljašnja i

zadnja loţa podlakta- bočne grane

- koţa zadnje strane nadlakta i podlakta-

koţne grane

- završne grane

r.superficialis- senzitivna (zadnja strana šake)

r. profundus- motorna (mišići zadnje i spolajšnje

loţe šake)

Pazušni ţivac (n.axillaris C5-C6)

• nastaje iz fasciculus post.


• grane:

mišićne- inervacija m. teres minor i m.

deltoideus

koţne- zadnja i spoljašnja strana ramena i

nadlaktice

Senzorna inervacija gornjeg esktremiteta

Cervikalni ţivčani splet (pelxus cervicalis)

• čine ga prednje (ventralne) grane

C1- C4

• inervacija koţe i mišića glave, vrata i

gornjih delova ramenog pojasa i

grudi

• poseban deo čini n.phrenicus koji

inerviše mišiće prečage (dijafragme)

Cervikalni ţivčani splet (pelxus cervicalis)

Završne grane:

- senzorne (površne)

n. occipitalis minor

n. auricularis magnus

n. transversus colli

nn. supraclaviculares

- motorne (duboke)

ansa cervicalis sup. et inf.

(m. infrahyoideus, m. geniohyoideus)

n. Phrenicus (mišići dijafragme)

Lumbalni ţivčani splet (plexus lumbalis)


L1- L4

• inervacija koţe i mišića prednjeg i

medijalnog kompartmana donjih

ekstremiteta

• inervacija koţe i mišića trbušnog

zida i pelvične regije

Sakralni ţivčani splet (plexus sacralis)


S1- S4

• povezan sa plexus lumbalis preko

truncus lumbosacralis koga čine

deo prednjih grana L4 i sve prednje

grane L5

Plexus lumbosacralis

Išijadični ţivac (n. ishiadicus)

• nastaje iz korenova L4, L5, S1-S3 plexus

lumbosacralis (pars sacralis)

• nastavlja ovaj pleksus u zoni m. piriformisa

• najduţi nerv ljudskog organizma

• završne grane

n. tibialis

n. peroneus

motorna vlakna

n. peroneus superficialis (inervacija mišića

spoljašnje loţe potkolenice)

n. peroneus profundus (prednja loţa potkolenice,

mišići zadnje loţe butine, svi mišići potkolenice i

stopala)

Išijadični ţivac (n.ishiadicus)

Senzorna vlakna

- n.peroneus superficialis (koţa donjeg

dela spolajšnje strane potokolenice)

- n.cutaneus dorsalis medialis (koţa

dorzalne strane stopala)

- n.peroneus profundus (koţa unutrašnje

strane drugog prsta, spoljašnju strane

prvog prsta na dorzalnoj strani stopala)

Senzorna inervacija donjih ekstremiteta

Moţdani ţivci (nn.cerebrales)

1. n. olfactorius

2. n. opticus

3. n. oculomotorius

4. n. trochlearis

5. n. trigeminus

6. n. abducens

7. n. facialis

8. n.vestibulocochlearis

9. n. glossoparyngeus

10. n. vagus

11. n. accesorius

12. n. hypoglossus

Moţdani ţivci (nn.cerebrales)

Moţdani ţivci (nn.cerebrales)- funkcija

HVALA NA PAŢNJI!

anatomija i fiziologija nervnog sistema

Documents