ancient civilization - udon thani rajabhat university

อารยธรรมโบราณ

Ancient Civilization

วราภรณ ผวหม

ศษ.ม. (สงคมศกษา)

มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

พ.ศ. 2560

ค าน า

ตารา “อารยธรรมโบราณ” เลมน ขาพเจาเขยนขนโดยมวตถประสงคแ เพอใชเปนสวนหนงของการประกอบการเรยนการสอนรายวชาทมเนอหาเกยวอารยธรรมโบราณ ในรายวชา วถโลก GE30002 สาหรบนกศกษาทกสาขาวชาในมหาวทยาลยราชภฏอดรธาน เนอหาประกอบดวย อารยธรรมเมโสโปเตเมย อารยธรรมอยปตแโบราณ อารยธรรมจนโบราณ อารยธรรมอนเดยโบราณ อารยธรรมกรก – โรมน ทายทสดน ขาพเจาขอเทดทนพระคณของบดา มารดา ครอาจารยแ และขอบคณผทรงคณวฒผตรวจผลงานทางวชาการทกรณาใหคาแนะนาทเปนประโยชนแและมคณคายง คาแนะนาของผทรงคณวฒ นอกจากจะชวยใหขาพเจามองเหนแนวทางการปรบปรงตาราเลมนแลวยงเปนกาลงใจใหมความมงมนทจะเขยนผลงานทางวชาการตอไป

วราภรณแ ผวหม

ธนวาคม 2560

สารบญ

เรอง หนา คานา ค

สารบญ ง สารบญภาพ ฉ

บทท 1 อายธรรมเมโสโปเตเมย 1

ทตงทางภมศาสตรแ 2

ปใจจยททาใหเกดเมโสโปเตเมย 4

ระบบการเมองของเมโสโปเตเมย 7

ชนชาตทสรางอารยธรรม 16

ภาษาและวรรณกรรม 25

ศาสนาและความเชอ 26

บทสรป 28

บทท 2 อารยธรรมอยปโบราณ 31

อารยธรรมอยปตแโบราณ 31


ลกษณะอารยธรรมอยปตแ 37

ภาษาและวรรณกรรม 48

ความเชอและศาสนา 51

ภยคกคามจากภายนอกอารธรรม 57

บทสรป 58

บทท 3 อารยธรรมอนเดยโบราณ 61


อนเดยสมยประวตศาสตรแ 64

สภาพการเมอง สงคม และเศรษฐกจ 75

ความกาวหนาทางวทยาการ 79

ศลปกรรมอนเดย 80

ความเชอและศาสนา 86

จ

สารบญ (ตอ)

เรอง หนา

ภยคกคามจากภายนอกอารยธรรม 87

บทสรป 90

บทท 4 อารยธรรมจนโบราณ 93


จนยคกอนประวตศาสตรแ 95

อารยธรรมจนสมยราชวงศแ 97

สงคมและวฒนธรรมจน 103

ภาษาและอกษรจน 106

ศลปกรรมจน 107

ความกาวหนาดานวทยาการ 113

จนยคสาธรณรฐและยคคอมมวนสตแ 115

บทสรป 117

บทท 5 อารยธรรมกรก – โรมน 119

อารยธรรมกรกโบราณ 119


ความเจรญของชนชาตกรกโบราณ 122

ระบอบนครรฐ 123

อารยธรรมทสาคญ 125

จกรวรรดโรมน 132


พฒนาการของจกรวรรด 135

การเมองการปกครอง 137

ลทธความเชอ 139

อารยธรรมทสาคญ 140

บทสรป 146

บรรณานกรม 151

สารบญภาพ

หนา

ภาพท 1.1 ดนแดนเมโสโปเตเมย 1

ภาพท 1.2 แผนทตงอารยธรรมเมโสโปเตเมย 2

ภาพท 1.3 ลกษณะบานเมองของเมโสโปเตเมย 4

ภาพท 1.4 สภาพภมศาสตรแของดนแดนเมโสโปเตเมย 5

ภาพท 1.5 ความเจรญรงเรองของเมโสโปเตเมย 5

ภาพท 1.6 ระบบเกษตรกรรมของเมโสโปเตเมย 6

ภาพท 1.7 การจดผงเมองและระบบสงคม 7

ภาพท 1.8 รปปในศรษะกษตรยแซารแกอน 7

ภาพท 1.9 พระราชวงของกษตรยแซารแกอน 8

ภาพท 1.10 ปอมประตทางเขาอาณาจกรของซารแกอน 8

ภาพท 1.11 การสนสดลงของสเมเรยน 9

ภาพท 1.12 ความเจรญรงเรองของบาบโลน 10

ภาพท 1.13 ความรงเรองทางการคาของเมโสโปเตเมย 11

ภาพท 1.14 ประมวลกฎหมายของพระเจาฮมมราบ 12

ภาพท 1.15 พระเจาฮมมราบ 13

ภาพท 1.16 รปสลกหนไดโอไรทแทเชอวาเปนกษตรยแฮมมราบ 13

ภาพท 1.17 ความรงเรองสมยพระเจาฮมมราบ 15

ภาพท 1.18 พระเจาไซรสมหาราชเปอรแเซย 16

ภาพท 1.19 อกษรคนฟอรแม(อกษรลม) 17

ภาพท 1.20 แผนจารกดนเหนยว 18

ภาพท 1.21 สถาปใตยกรรมซกกแรต 19

ภาพท 1.22 จกรวรรดบาบโลเนย 20

ภาพท 1.23 ประมวลกฎหมายฮมมบาร 21

ภาพท 1.24 เทพเจามารแดค 21

ภาพท 1.25 วหารบชาเทพเจา “ซกกแรต” 22

ภาพท 1.26 ภาพจาลองสวนลอยแหงบาบโลน 24

ภาพท 1.27 กาแพงอซตา (The Ishtar Gate) 24

ภาพท 1.28 อกษรลม หรอคนฟอรแม 25

ช

สารบญภาพ (ตอ) หนา

ภาพท 2.1 อารยธรรมอยปตแโบราณ 32

ภาพท 2.2 โบราณสถานของอยปตแโบราณ 32

ภาพท 2.3 เทพเจาโอสรส 34

ภาพท 2.4 แผนทอารยธรรอยปตแ 35

ภาพท 2.5 แหลงอารยธรรมอยปตแ 35

ภาพท 2.6 สภาพความแหงแลงของอยปตแ 36

ภาพท 2.7 กษตรยแของอยปตแ เรยกวา ฟาโรหแ 36

ภาพท 2.8 ปรามดคฟ 38

ภาพท 2.9 สรยะเทพ หรอ Aton 40

ภาพท 2.10 ชนชนทางสงคมของอยปตแ 41

ภาพท 2.11 การเกษตรของอยปตแโบราณ 42

ภาพท 2.12 การคาขายของอยปตแโบราณ 42

ภาพท 2.13 ภาพวาดลกษณะของฟาโรหแ 43

ภาพท 2.14 ชนชนการปกครอง 44

ภาพท 2.15 ฟาโรหแหญงฮทเซฟซท 44

ภาพท 2.16 รปปในครงตวของพระนางเนเฟอรแตต 45

ภาพท 2.17 พระนางเนเฟอรแตาร มเหสสดทรกของฟาโรฟราเมเซสท 2 45

ภาพท 2.18 มมมของอยปตแ 46

ภาพท 2.19 ปรามดของฟาโรหแคฟ 46

ภาพท 2.20 วหารคารแนค แหงเมองธปสแ 47 ภาพท 2.21 สฟงซแแหงกซา 48

ภาพท 2.22 ภาพวาดฝาผนงของอยปตแ 48

ภาพท 2.23 อกษรเฮยโรกลฟฟก 49

ภาพท 2.24 อกษรคอปตค 49

ภาพท 2.25 การเขยนภาพลงบนกระดาษปาปรส 50

ภาพท 2.26 วรรณกรรมทเกยวเนองกบศาสนา 51

ภาพท 2.27 วรรณกรรมทไมเกยวเนองกบศาสนา 51

ภาพท 2.28 เหลาเทพเจาของอยปตแ 52

ซ


ภาพท 2.29 เทพเจาอะมอนเร หรอเทพเจารา 53

ภาพท 2.30 เทพเจาโอซรส 54

ภาพท 2.31 เทพเจาไอซส 55

ภาพท 2.32 เทพเจาโฮรส 55

ภาพท 2.33 เทวเสลเคต 56

ภาพท 3.1 ซากผงเมองโมเฮนโจ-ดาโร ประเทศปากสถาน 61 ภาพท 3.2 แผนทแสดงทตงอารยธรรมลมแมนาสนธ 62

ภาพท 3.3 วรรณคดรามายณะ 65

ภาพท 3.4 วรรณคดมหาภารตะ 65

ภาพท 3.5 วรรณะพราหมณแ 66

ภาพท 3.6 วรรณะกษตรยแ 66

ภาพท 3.7 วรรณะแพศยแ 67

ภาพท 3.8 วรรณะศทร 67

ภาพท 3.9 ตรมรต 68

ภาพท 3.10 สญลกษณแของศาสนาเซน 68

ภาพท 3.11 ศาสดาของพทธศาสนา 69

ภาพท 3. 12 แผนทจกรวรรดเมารยะสมยพระเจาอโศกมหาราช 70

ภาพท 3.13 วดในสมยพระเจาอโศกมหาราช 70

ภาพท 3.14 แผนทจกรวรรดคปตะ 71

ภาพท 3.15 สถปในเมองสาญจ 71

ภาพท 3.16 พระเจาอกบารแมหาราช 72

ภาพท 3.17 พระเจาชาหแเจฮน สรางทชมาฮล 73

ภาพท 3.18 สสานทชมาฮาล 74

ภาพท 3.19 พระโพธสตวแ นกายมหายาน 76

ภาพท 3.20 ศลปะคนธาระ 77

ภาพท 3. 21 ถาอาซนตะ 77

ภาพท 3.22 พระถงซาจงเมอครงเดนทางถงนาลนทามหาวหาร 78

ภาพท 3.23 ตวอกษรของอารยธรรมอนเดย 79

ฌ


ภาพท 3.24 เมองฮารปปาและโมเฮนโจ 81

ภาพท 3.25 พระพทธรศลปะคปตะ 82

ภาพท 3.26 พระพทธรปหนาบาบยาน อฟกานสถาน 83

ภาพท 3.27 ศลปะแบบอมราวด 83

ภาพท 3.28 จตรกรรมฝาผนงถาทอชนตะ 84

ภาพท 3.29 วณาหรอพณ 85

ภาพท 3.30 เทพเจาของอนเดย 87

ภาพท 3.31 มหาตะมะคานธ 89

ภาพท 4.1 แผนทอารยธรรมจน 93

ภาพท 4.2 แมนาแยงซเกยง 94

ภาพท 4.3 แมนาฮวงโห 95

ภาพท 4.4 มนษยแยคกอนประวตศาสตรแจน 96

ภาพท 4.5 เครองปในดนเผาหยางเชา 97

ภาพท 4.6 เครองปในดนเผาหลงชาน 97

ภาพท 4.7 อกษรจนจารกบนกระดองเตา 98

ภาพท 4.8 ขงจอ 99

ภาพท 4.9 กษตรยแจนซ 99

ภาพท 4.10 พระถงซาจง 100

ภาพท 4.11 เขมทศโบราณใชในการเดนเรอ 101

ภาพท 4.12 พระราชวงตองหาม หรอ พระราชวงกกง 102

ภาพท 4.13 คาคมของขงจอ 104

ภาพท 4.14 สญลกษณแลทธเตเา 104

ภาพท 4.15 พทธศาสนาในจน 105

ภาพท 4.16 อกษรจน 106

ภาพท 4.17 เครองสารด 108

ภาพท 4.18 เครองหยกจน 109

ภาพท 4.19 กาแพงเมองจน 110

ภาพท 4.20 เมองปใกกง 111

ญ


ภาพท 4.21 พระราชวงฤดรอน 111

ภาพท 4.22 ภาพจตกรรมฝาผนงจน 112

ภาพท 4.23 เหมาเจเอตง จกรพรรดแดง 116

ภาพท 5.1 แผนทกรกโบราณ 120

ภาพท 5.2 พระราชวงคนอซส ของกษตรยโมโนน 122

ภาพท 5.3 เทพเจาสงสด “ซอส” 125

ภาพท 5.4 หวเสากรก 126

ภาพท 5.5 ปตมากรรมกรกโบราณ 126

ภาพท 5.6 สถาบตยกรรมกรกโบราณ 127

ภาพท 5.7 รปปในเพลโต 129

ภาพท 5.8 อรสโตเตล 130

ภาพท 5.9 การแขงขนกฬาโอลมปก 131

ภาพท 5.10 แผนทจกรวรรดโรมน 133

ภาพท 5.11 ความเชอในเทพเจาของโรมน 139

ภาพท 5.12 การทางานของขนนางโรม 140

ภาพท 5.13 สถาปใตยกรรมโฟรม 142

ภาพท 5.14 อาคารบาซลกา 143

ภาพท 5.15 สะพานและทอสงนา 143

ภาพท 5.16 โรงละครและสนามกฬา 144

ภาพท 5.17 ประตชย 144

ภาพท 5.18 ภาพจตกรรมฝาผนง 145

บทท 1 อายธรรมเมโสโปเตเมย

อารยธรรมสมยเมโสโปเตเมย

อารยธรรมเมโสโปแตเมย คาวา “เมโสโปเตเมย” ในภาษากรก แปลวา “ระหวางแมนา” (land between the rivers) ซงดนแดนเมโสโปเตเมย ตงอยในบรเวณลมแมนาไทกรส และยเฟรตส และมอกชอเรยกกนวา “ดนแดนรปรพระจนทรแเสยวอนอดมสมบรณแ” ซงมลกษณะดนแดนเปนรปครงวงกลมผนใหญ ททอดโคงจากฝใงทะเลเมดเตอรแเรเนยน และอาวเปอรแเซย ครอบคลมดนแดนบางสวนในประเทศอรกและซเรยในปใจจบน ถอเปนแหลงกาเนดอารยธรรมเกาแกแหงแรก เมอราว 3,500 ป กอนครสตกาล

ภาพท 1.1 ดนแดนเมโสโปเตเมย

ทมา : https://suphannigablog.wordpress.com

สภาพทวไปของเมโสโปเตเมย เปนดนแดนทอากาศรอนและกนดารฝน นาทไดรบมาสวนใหญเปนนาจากแมนาทมาจากการละลายของหมะในฤดรอนบนเทอกเขาไนอารแมเนย และนาจะพดพาเอาโคลนตม ตะกอนมาทบถมชายฝใงทงสองขาง จงทาใหพนดนมความอดมสมบรณแเหมาะแกการเพาะปลกเปนอยางมาก นาทไดจากการละลายของหมะจะไมแนนอนและบางครงยงทาใหเกดความเสยหายแก

2

บานเรอนทอยอาศย พชสวน ไรนา ทาลายทรพยแสน และชวตผคน สาหรบกสกรรมของเมโสโปเตเมย จะไดผลดนนตองอาศยระบบการชลประทานทมประสทธภาพ

ดวยเหตความอดมสมบรณแของลมแมนา จงเปนเครองดงดดผคนในบรเวณนนเขามาทามาหากนในพนท แตดวยความรอนของอากาศเปนเครองบนทอนกาลงของผคนทอาศยอย จงทาใหคนเหลานนขาดความกระตอรอรน พอมกลมอนเขามารกราน จงตองหลกทางใหกลมคนทเขามาใหม แตพออยไปนานๆ กตองเจอกบภาวะเดยวกนคอตองหลกทางใหคนกลมอนตอไป กลมคนทเขามารกรานสวนใหญจะมาจากบรเวณหบเขา ทราบสงทางภาคเหนอ และตะวนออก ซงบรเวณดงกลาวมลกษณะเปนเขาหนปน ไมอดมสมบรณแ เทากบเขตลมแมนา และพวกกลมคนจากทะเลทรายซเรย และทะเลทรายอารเบย ดงนนอารยธรรมเมโสโปเตเมย เปนเรองราวทเกยวกบอารยธรรมของกลมคนหลากหลายกลม ทสบตอกนมาเปนระยะเวลายาวนาน

สาหรบกลมคนกลมแรกทสรางอารยธรรมเมโสโปเตเมย คอ ชาวสเมเรยน ซงเปนผคดคนประดษฐแตวอกษรขนเปนครงแรกในสงคมโลก นอกจากนชาวสเมเรยน ยงสรางสรรคอารยธรรมไวเปนพนฐานสาคญ เชน สถาปใตยกรรม ตวอกษร ศลปกรรมตางๆ ทศนคต และเทพเจาทเคารพเปนตน ซงมอทธพลอยในลมแมนาทงสองตลอดยคสมยโบราณ

ทตงทางภมศาสตร

ภาพท 1.2 แผนทตงอารยธรรมเมโสโปเตเมย

ทมา : https://my.dek-d.com

3

เมโสโปเตเมยเปนออารยธรรมทเกาแกทสดแหงหนงของโลกสมยโบราณ เปนดนแดน ทอยระหวางลมแมนา 2 สาย คอ ลมแมนาไทกรส (Tigris) และลมแมนายเฟรทส (Euphrates)

ซงปใจจบนนอยในประเทศอรก แมนาทง 2 สายมตนนาอยในอารแมเนยและเอเชยไมเนอรแมาบรรจบกนเปนแมนาชตตแอลอาหรบ แลวไหลลงสทะเลทอาวเปอรแเซย

บรเวณทราบลมแมนาไทกรสและยเฟรทสตอนลาง เรยกวา บาบโลเนย (Babylonia) เปนเขตซงอยตดกบอาวเปอรแเซย มชอเรยกอกชอวา ชนา (Shina) เกดจากการทบถมของดนทแมนาพดพามา กลาวคอ ในฤดรอนหมะบนภเขาในอารแมเนยละลายไหลบาลงมาทางใตพดพาเอาโคลนตมมาทบถมไวยงบรเวณปากนา ทาใหพนดนตรงปากแมนางอกออกทกป

อาณาบร เวณท เรยกวา เมโสโปเตเมย ทศเหนอจรดทะเลดาและทะเลแคสเปยน ทศตะวนตกเฉยงใตจรดคาบสมทรอาหรบซงลอมรอบดวยทะเลแดง และมหาสมทรอนเดย ทศตะวนตกจรดทราบซเรยและปาเลสไตนแ สวนทศตะวนออกจรดทราบสงอหราน

เมโสโปเตเมยแบงดนแดนออกเปน 2 สวน สวนลางอย ใกลกบอาวเปอรแเซย มความ อดมสมบรณแเรยกวา “บาบโลเนย” สวนบนซงคอนขางแหงแลง เรยกวา “อสซเรย” บรเวณทงหมดมชนชาตหลายเผาพนธแอาศยอย มการสรบกนอยตลอดเวลา เมอชนชาตใดมอานาจกเขาไปยดครองและกลายเปนชนชาตเดยวกน นกประวตศาสตรแบางทานกลาววา ไมมแหงหนตาบลใดจะมชาตพนธแมนษยแผสมปนเปกนมากมายเหมอนทเมโสโปเตเมย และยงเปนยทธภมระหวางตะวนตกกบตะวนออกตลอดยคสมยประวตศาสตรแ

อารยธรรมของดนแดนเมโสโปเตเมย มกเปนเรองราวเกยวกบความเจรญรงเรองของแต ละแควน และเรองราวทางอารยธรรมในเมโสโปเตเมยมหลกฐานยนยนทางโบราณคดเกาแกกวา 8,000 – 7,000 ปกอนครสตกาล ไมวาจะเปน การขดพบหมบานทเมองจารแโม ประเทศอรก บรเวณใกลแมนาไทกรส เมองซาทาลฮอยค อขงอนาโตเนย ประเทศตรกในปใจจบน นอกจากนยงมตวอกษรของเมโสโปเตเมยทใชมาเปนระยะเวลานานหลายรอยปกอนอารยธรรมอยปตแเสยอก

ชนกลมแรกของเมโสโปเตเมย มมาตงแตสมยยคหน เขามาอาศยอยระหวางหบเขารมแมนาจอรแแดน ประเทศอรก ในปใจจบน เรยกวา พวกเจรโค มอายราว 8,000 ปกอนครสตกาล มการขดคนพบหลกฐานทางโบราณคด โดยพบซากกาแพงสรางดวยหน และพบซากหอคอย ซงรปแบบการกอสรางนนแสดงถงอารยธรรมดงเดมของมนษยแทใชหนมากอสราง

ชนกลมตอมา คอ พวกซาทาลฮอยค มอายราว 7,000–5,000 ปกอนครสตกาล ไดมการขดพบหลกฐานทางโบราณคด เมองตางๆ พบซากเมองทมผงตอเนองกนคลายเมองใหญ แตไมมถนน ตวอาคารเปนหองโถงใหญ มภาพเขยนผนง มประตมากรรมททาจากเขาสตวแ จตรกรรม ฝาผนง มอายราวๆ 6,200 ปกอนครสตกาล ภาพมลกษณะเปนภาพหมบานทอยอาศย มภาพภเขาไฟกาลงระเบด และงานประตมากรรม เปนรปปในททาจากดนดา และรปแกะสลกจากหนชนเลกๆ

4

ชนกลมเจรโค และซาทาลฮอยค เปนชนชาตทมหลกฐานวาเกาแกทสดในเมโสโปเตเมย แตไมปรากฎอารยธรรมทแสดงถงความเจรญรงเรองจนหลดพนจากยคหนและยคโลหะ สาหรบชนกลมเกาแกชาตแรกทมหลกฐานปรากฎแสดงถงความเจรญรงเรอง และมอารยธรรมเกาแกทสดของเมโสโปเตเมย คอ ชนชาตซเมอรแ และบาบโลเนย

ปจจยทท าใหเกดเมโสโปเตเมย

ภาพท 1.3 ลกษณะบานเมองของเมโสโปเตเมย

ทมา : https://msixninehistory.wordpress.com

ปใจจยทเอออานวยใหเกดอารยธรรมเมโสโปเตเมยนน ไดแก 1. สภาพภมศาสตรของดนแดนเมโสโปเตเมย

ลกษณะทตงของดนแดนเมโสโปเตเมยและบรเวณใกลเคยง มภมอากาศรอนแหงแลง และมปรมาณนาฝนนอย อยางไรกตาม บรเวณนกมเขตทอดมสมบรณแอยบางเรยกวา “ดนแดน รปดวงจนทรแเสยวอนอดมสมบรณแ” ซงรวมถงดนแดนเมโสโปเตเมยและบรเวณฝใงทะเลเมดเตอรแ เรเนยนหรอเขตประเทศซเรย เลบานอน ปาเลสไตนแและอสรเอล ในปใจจบน ดนแดนเมโสโปเต เมยไดรบความอดมสมบรณแจากแมนาไทกรสและยเฟรทส และนาจากหมะละลายบนเทอกเขา ในเขตอารแเมเนยทางตอนเหนอ ซงพดพาโคลนตมมาทบถมบรเวณสองฝใงแมนา กลายเปนปยใน การเพาะปลก กลมชนอนทอยใกลเคยงจงพยายามขยายอานาจเขามาครอบครองดนแดนแหงน ขณะเดยวกนผทอย เดมกตองสรางความมงคงและแขงแกรงเพอตอตานศตรทมารกรานจง มการสรางกาแพงเมองและคดคนอาวธยทโธปกรณแในการทาศกสงคราม เชน อาวธ รถมาศก เปนตน

5

ภาพท 1.4 สภาพภมศาสตรแของดนแดนเมโสโปเตเมย

ทมา : https://sites.google.com

นอกจากน ทตงของดนแดนเมโสโปเตเมยสามารถตดตอกบดนแดนอนไดสะดวกทงทางดานทะเลเมดเตอรแเรเนยนและอาวเปอรแเซย จงมการตดตอคาขายและแลกเปลยนความเจรญกบดนแดนอนอยเสมอ ทาใหเกดการผสมผสานและสบทอดอารยธรรม

2. ภมปญญาของกลมชน

อารยธรรมเมโสโปเตเมย เกดจากภมปใญญาของกลมชนทอาศยในดนแดนแหงน การคดคนและพฒนาความเจรญเกดจากความจาเปนทตองเอาชนะธรรมชาตเพอ ความอยรอด การจดระเบยบในสงคมและความตองการขยายอานาจ

ภาพท 1.5 ความเจรญรงเรองของเมโสโปเตเมย


6

3. การเอาชนะธรรมชาต ดนแดนเมโสโปเตเมย ไดรบความอดมสมบรณแจากแมนาไทกรสและยเฟรตส แตมนาทวม

เปนประจาทกป สวนบรเวณทหางฝใงแมนามกแหงแลง ชาวสเรยนจงคดคนระบบชนประทานเปนครงแรก ประกอบดวยทานบปองกนนาทวม คลองสงนา และอางเกบนา วธนชวยใหการเพาะปลกไดผลด อนง ในเขตทอยอาศยของพวกสเมเรยนไมมวสดกอสรางทแขงแรงคงทน เชน หนชนดตางๆ ชาวสเมเรยนจงคดหาวธทาอฐจากดนแดนและฟาง ซงแมจะมนาหนกเบากวาหนแตกมความทนทาน และใชอฐกอสรางสถานทตางๆ รวมทงกาแพงเมอง นอกจากนยงใชดนเหนยวเปนวสดสาคญในการประดษฐแอกษรรปลมดวย

ภาพท 1.6 ระบบเกษตรกรรมของเมโสโปเตเมย


4. การจดระเบยบในสงคม

เมออารยธรรมเมโสโปเตเมย มความเจรญเตบโต และมสมาชกเพมมากขน การอยกนเปน

ชมชนจงจาเปนตองมระเบยบและกฎเกณฑแของสงคม ไดแก การแบงกลมชนชนในสงคมเพอกาหนดหนาทและสถานะ การจดเกบภาษเพอนารายไดไปใชพฒนาความเจรญใหแกชมชน การออกกฎหมายเพอเปนเครองมอในการปกครอง เชน ประมวลกฎหมายของพระเจาฮมมราบแหงบาบโลเนย ซงไดรบยกยองวาเปนกฎหมายแมบทของโลกตะวนตก

7

ภาพท 1.7 การจดผงเมองและระบบสงคม

ทมา : https://pattraporn093.wordpress.com

ระบบการเมองของเมโสโปเตเมย

1. การรวมตวทางการเมองของเมโสโปเตเมย พวกแรกไดตงถนฐานอยบรเวณตอนลางของวงโคงแหงความอดมสมบรณแเมอประมาณ ๘,๐๐๐ ปทแลวภายหลงจากนนจงมพวกเซเมตก และสาขา เชน พวกฟนเชยน อมอไรทแ และฮบร พวกอนโด- ยโรเปยน และสาขาไดแก พวกฮกไตทแและเปอรแเชยน อพยพจากดนแดนตอนเหนอเขามาตงถนฐานในดนแดนเมโสโปเตเมยในเวลาตอมา การรวมตวครงแรกของอารยธรรม เกดขนจากผพชตชาวเซเมตค คนหนงซงเปนกษตรยแแหงเมองอคคต มชอวา “ซารแกอน” ซงพระองคแทรงไดเมโสโปเตเมยไวในครอบครองเมอประมาณป 2,370 กอนครสตกาล และบรรดาเหลาพระราชวงศแขององคแกษตรยแซารแกอนนนตองปกครองอาณาจกรอยางยากลาบากตอมาอกหลายชวอายคน ประมาณ 2,370–2,230 ปกอนครสตกาล กษตรยแซารแกอน พระองคแทรงไดรบการยกยองอยางมากในสมยนน เพราะจกรวรรดของพระองคแเปนจกรวรรดทยงใหญมากทสดในโลกของยคนน พระองคแทรงรวบรวมอาณาจกรอคคต และอาณาจกรซอเมอรแ เขาไวดวยกนเปนอาณาจกรเดยวกน

ภาพท 1.8 รปปในศรษะกษตรยแซารแกอน

ทมา : http://worldrecordhistory.blogspot.com

http://worldrecordhistory.blogspot.com/

8

ตอมาไดทรงขยายอาณาจกรใหมขนาดใหญมากขน เลากนวา กษตรยแซารแกอน ไดทรงปกครองอาณาจกรและประชาชนของดนแดนทงหมด สาหรบชยชนะของกษตรยแซารแกอน นนมผลในเผยแพรใหวฒนธรรมของชาวสเรยนเผยแพรไปทวทงอาณาจกรตะวนออกใกลไดเรวขน

ภาพท 1.9 พระราชวงของกษตรยแซารแกอน


ภาพท 1.10 ปอมประตทางเขาอาณาจกรของซารแกอน


9

ตอมาราชวงศแซารแกอน แหงอคคต ถกพวกชนเผาอนารยชน จากทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เขามารกรานทาลายลางอาณาจกร เปนผลทาใหเกดความไมสงบทางการเมองชวงระยะเวลาหนง แตเมอครงประมาณ 2,100 ปกอนครสตกาล นครรฐส เมเรยนแหงอรแกลบมาไดอานาจ และบรรดากษตรยแทง 14 นครรฐกอางตนขนเปนเทพเจาเชนเดยวกน สดทายแลวอาณาจกรอรแกตองถกทาลายดวยการเบยดเบยนของชนเผาอนารยชนจนได และเกดความแตกแยกขนภายในอาณาจกร อานาจทางการเมองของสเมเรยนไดสนสดลงอยางถาวร

ภาพท 1.11 การสนสดลงของสเมเรยน


สาหรบในชวงระยะเวลาทเกดความวนวายของอาณาจกร คอ เมอประมาณ 2,000 ปกอนครสตกาล ชนเผาเซเมตค คนกลมใหมหลายกลมพากนอพยพเขามาอาศยอยในดนแดนแถบลมแมนา กลมคนชนเผานคอ พวกอะมอไรทแ จากซเรยเขามายดครองนครรฐตางๆ รวมทงอาณาจกรบาบโลน ซงเปนนครรฐทไมสาคญของพระเจาฮมมราบ ทรงเปนกษตรยแชาวอะมอไรทแ แหงบาบโลน ผมความสามารถและมชอเสยง เขามาพชตดนแดนแหงอคคต และมเซอรแไดทงหมด และขยายอานาจไปทวทงดนแดนรปพระจนทรแครงเสยว ตงแตทะเลเมดเตอรแเรเนยน มาจรดถงอาวเปอรแเซย ในชวระยะสน บาบโลนไดแปลยนจากเมองเลกๆ ทไมมความสาคญจนกลายมาเปนนครหลวงของอาณาจกณททรงอานาจทสด

10

ภาพท 1.12 ความเจรญรงเรองของบาบโลน


พระเจาฮมมราบ ทรงไดรบแนวคดจากขนบธรรมเนยม และวฒนธรรมของชาวสเมเรยนซ งแพรหลายอยเกอบ 2,000 ปมาแลว แตไมสามารถสรางสรรคแโครงสรางทางการเมองทมประสทธภาพยอดเยยมขนได ประมวลกฎหมายทโดงดงของพระองคแเปรยบเสมอนหาตางเผยใหเหนชวตประวน สภาพความเปนอยในจกรวรรดบาบโลเนยได กฎหมายฉบบนยดถอตามประมวลกฎหมายทเคยมมาแลวและสวนหนงมาจากของชาวสเมเรยน นอกจากนยงไดมาจากประเพณของชาวสเมเรยนเปนสวนใหญ พระเจาฮมมราบไมไดทรงอางตนเปนเทพเจาเหมอนกษตรยแของนครรฐอนๆแตทรงรบบทบาทหนาทตามขนบธรรมเนยมเดม คอ เปนผรบใชบรรดาเทพเจา ลกษณะสงคมทพระเจาฮมมราบ ทรงปกครองแบงออกเปนชนตางๆ คอ ขนนาง เสรชน และทาส ตามลาดบ

สาหรบกฎขอบงคบเกยวกบการคานนแสดงใหเหนถงชวตการคาขายทตนตวและสลบซบซอน บรรดาชนเผาทเขามาตงถนฐานในดนแดนเมโสโปเตเมย ชาวสเมเรยนนบวามความเชยวชาญดานเกษตรกรรมไดแก การปลกขาวสาลและเลยงสตวแเพอใชแรงงาน และทาผลตภณฑแจากสตวแเพอบรโภค ไดแก เนอ นม เนย และใชขนสตวแทยอมสแลวทอเปนผาสาหรบนง หมและทาเปนพรมใชชวตประจาวนชาวสเมเรยนยงสรางพาหนะทมลอใชสตวแลากการประดษฐแลอลากเพอทนแรง ซงนบเปนพนฐานในการพฒนาพาหนะประเภทเกวยนและรถยนตแในโลกสมยใหม

11

ภาพท 1.13 ความรงเรองทางการคาของเมโสโปเตเมย

ทมา : http://www.cocktailthai.com

แตวาประมวลกฎหมายของฮมมราบ นนความเขมงวดกวากฎหมายสเมเรยนอยางเหนไดชด เปนประมวลกฎหมายทแสดงถงการใชอานาจเผดจการในระดบสงกวาเดม การลงโทษหนก ปรากฏอยบอยๆ ในขณะทแตกอนแทบจะไมมเลย และนอกจากนความคดเกยวกบความยตธรรมใหผลกรรมตามทน หรอเรยกอกอยางวา “ตาตอตา” นนไดนามาใชอยางรนแรงมากขน เชน ถามบานสกหลงหนงทรดตวลงและทาใหเจาของบานเสยชวต ผลกคอ คนทสรางบานหลงนนจะตองถกประหารชวต ถาคนไขตายในขณะททาการผาตด แพทยแทเปนผผาตดตองถกประหาร หรอถาคนไขเสยนยนแตาไปขางหนง แพทยแจะตองถกตดนวทง เรยกวา “ระบบตาตอตา” นนเอง 2. ประมวลกฎหมายของพระเจาฮมมราบ ประมวลกฎหมายของพระเจาฮมมราบ เปนประมวลกฎหมายทเกาแกทสดในสงคมโลกปใจจบน ประมวลกฎหมายฉบบนถกจารกอยบนแผนหนไดโอโรทแสดา สงประมาณ 8 ฟต สลกดวยอกษรคนฟอรแม นกโบราณคดชาวฝรงเศสเปนผคนพบแผนหนดงกลาวเมอ ค.ศ. 1901

12

ภาพท 1.14 ประมวลกฎหมายของพระเจาฮมมราบ

ทมา : https://th.wikipedia.org

ตอนบนของแผนหนมรปสลกภาพเทพเจาทกาลงประทานประมวลกฎหมายใหแกพระเจาฮมมราบ ขอความในประมวลกฎหมายสะทอนใหเหนถงสภาพของสงคมอาณาจกรบาบโลเนย เปนอยางดทเดยว ทาใหทราบวาชาวบาบโลเนย ประกอบดวยคนหลายชนชน ไมวาจะเปน พวกชนชนสง มตาแหนงหนาทในทางศาสนาและบานเมอง พวกชนชนกลางหรอพอคา พวกชางฝมอ กรรมกร และพวกทาส และยงแสดงใหเหนถงการพจารณาความ หรอการตดสนขอพพาทเรองตางๆ ไมถอวาเปนเรองสวนบคคล เรองของครอบครวหนงครอบครวใดโดยเฉพาะแตเปนเรองของบานเมองทจะใหเปนไปตามตวบทกฎหมายทระบไว ประมวลกฎหมายของพระเจาฮมมราบ ไดชอวามบทลงโทษทรนแรงมาก โดยยดหลก Lex talionis หรอ ตาตอตา ฟในตอฟใน ดงทกาหนดไวในมาตรา 196 วา ถาบคคลใดทาลายดวงตาของผอน ดวงตาของบคคลนนกจะถกทาลายเชนกน

13

ภาพท 1.15 พระเจาฮมมราบ

ทมา : http://porprasit.wordpress.com

ภาพท 1.16 รปสลกหนไดโอไรทแทเชอวาเปนกษตรยแฮมมราบ

ทมา : http://th.wikipedia.org

ประมวลกฎหมายของพระเจาฮมมราบ มรากฐานมาจากขนบธรรมเนยมประเพณ วถการดารงดาเนนชวตของชนเผาสเมเรยนเปนสาคญ และมลกษณะหลายประการทคลายคลงกบประมวลกฎหมายของโมเสส ซงเปนประมวลกฎหมายของชนชาตฮบรในสมยโบราณ จะแตกตางกนตรงท

http://porprasit.wordpress.com/

14

ประมวลกฎหมายของพระเจาฮมมราบ ไมไดมขอบญญตเกยวกบศาสนา ซงในจานวนกฎหมายกวา 282 มาตราทยงเหลออยในปใจจบน ประกอบดวย กฎหมายลกษณะพสจนแ กฎหมายลกษณะทาส

กาหนดสทธและหนาท กฎหมายลกษณะครอบครว วาดวยการสมรส การหยาราง การใหความคมครองแกผเยาวแ กฎหมายลกษณะพานชยแ วาดวย ธรกจการคา การเกษตร การอาชพ วาดวยทรพยแสนทดน เปนตน แมวาบทลงโทษตามกฎหมายฮมมราบ จะดวาโหดเหยมตามความคดของคนสมยใหม แตการทากฎหมายใหเปนลายลกษณแอกษรและพยายามใชบงคบอยางเปนระบบกบทกคน และการ “ถอวาเปนผบรสทธไวกอนจนกวาจะไดรบการพสจนแวาผด” ทนบเปนววฒนาการทางอารยธรรมทสาคญของมนษยแ ทฤษฎใหมบางทฤษฎถอวาการนบกฎหมายฮมมราบใหมสถานะเปนประมวลกฎหมายอยา งปใจจบนนนไมถกตองนก เพราะความจรงนาจะนบไดเพยงการเปนอนสรณแยกยองวากษตรยแฮมมราบเปน “ตวอยางกษตรยแททรงไวซงความยตธรรม” เทานนเพราะในชวตของคนยอมมความผดอยางอนทไมใชการลกขโมย

นอกจากกฎหมายแลว ฮมมราบปกครองจกรวรรดบาบ โลนตงแตป 1792 กอนครสตกาล ในชวงตนของการครองราชยแบานเมองคอนขางมความสงบสข ทรงทาลายและขบไลกองทพ ผรกรานไดแก พวกอลาไมทแและกองทพอน ๆ ออกไปจากอาณาจกรไดอยางเดดขาด และไดทรงผนวกอาณาจกรลารแซาและอาณาจกรยามตบาล ไวในอานาจเปนราชอาณาจกรเดยวโดยมบาบโลนเปนศนยแกลาง

ความเฟองฟดานอกษรศาสตรแทรงเรองตามความเจรญของอาณาจกรบาบโลนทาใหกฎหมายตาง ๆ ของกษตรยแไดรบการยอมรบไปตลอดชายฝใงทะเลเมดเตอเรเนยน มการคนพบแผนจารกดนเผาทเปนสนธสญญาจานวนมากทสอบอายไดวาตรงกบสมยของพระองคแและกษตรยแทครองราชยแตอมา รวมทงจดหมายทมการลงนามดวย หนงในจานวนนนมหนงสอคาสงใหเคลอนทหารจานวน 240 นาย จากอสซเรยและไซทลลม ซงเปนขอพสจนแวาพวกอสซเรยเคยตกอยใตการปกครองของบาบโลน

ฮมมราบแผอานาจการปกครองของจกรวรรดบาบโลนครงแรกไปทางใตกอนแลวจงขยายขอบเขตครอบคลมพนทเกอบทงหมดของเมโสโปเตเมย ชยชนะอยางเดดขาดทางการทหารเกดขนคอนขางลาชาในรชสมยของพระองคแ และทสาเรจลงไดอาจเปนเพราะการลมสลายของอาณาจกร แชมช - เอดด

15

ภาพท 1.17 ความรงเรองสมยพระเจาฮมมราบ ทมา : https://www.modernghana.com

3. การรกรานจากทางภาคเหนอ

สาหรบการรกรานจากทางภาคเหนอ เมอประมาณป 1,750 – 1,550 ปกอนครสตกาล ในขณะทจกรวรรดบาบโลเนยกาลงมอานาจ เจรญรงเรองสงสด ทางบรเวณตวนออกใกลกยงได รบผลกระทบจากการรกรานของชนเผาอนารยชน ทอพยพเขาอยเรอยๆ ซงบรรดาชนกลมใหมเหลานอพยพมาจากภเขาทางเหนอ และตะวนออกเฉยงเหนอ สดนแดนเมโสโปเตเมย เอเชยนอย กรก เกาะครต และแอฟรกาทางภาคเหนอ ชนเหลานเปนทรจกกนวา“พวกอนโด–ยโรเปยน” หรอ “ปอรแเซย” (Persia) พวกเปอรแเซยทอพยพมาจากทางเหนอของเทอกเขาคอเคซส เมอราว 1800 ปกอนครสตแศกราชและตงถนฐานอยในดนแดนเปอรแเซยหรอประเทศอหรอนปใจจบน

ตอมาไดรวมมอกบพวกแคลเดยน โคนลมจกรวรรดแอลซเรยน และสถาปนาจกรวรรดเปอรแเซย เมอประมาณ 550 ปกอนครสตแซกราช จากนนไดขยายอานาจเขายดครองจกรวรรด บาบโลนของพวกแคลเดยน ดนแดนเมโสโปเตเมย เอเชยไมเนอรแและอยปตแ ในสมยพระเจา ดารอส หรอ เดอไรอสมหาราช (Darius the Great) เปอรแเซยไดขยายอทธพลเขาไปในดนแดนตะวนออกถงลมแมนาสนธของ อนเดยและทางตะวนตกถงตอนใตของยโรป ถงแมวาเปอรแเซย ไมประสบความสาเรจในการทาสงครามเพอยดครองนครรฐกรก แตจกวรรดเปอรแเซยในขณะนน มอานาจยงใหญทสด

16

ภาพท 1.18 พระเจาไซรสมหาราชเปอรแเซย


เปอรแเซยเปนจกรวรรดใหญทครอบคลมดนแดนของชนชาตตางๆ จานวนมาก จงตองจดการปกครองใหมประสทธภาพ ผปกครองใชหลกความยตธรรมในการจดเกบภาษและการศาล รวมทงการกระจายอานาจการปกครองใหแกทองถนและดนแดนตางๆ โดยรบวธควบคมอานาจปกครองตามแบบพวกแอสซเรยน ซงไดแก การสรางถนนเชอมดนแดนตางๆ เพอรองรบการเดนทพ การสอสาร และไปรษณยแ ถนนสายสาคญ ไดแก เสนทางหลวงเชอมเมองซารแดส (Sardis) ในเอเชยไมเนอรแ (ปใจจบนอยในประเทศตรก) และนครซซา (Susa) ซงเปนเมองหลวงแหงหนงของจกรวรรดเปอรแเซย ถนนสายนไมเพยงแตมความสาคญดานยทธศาสตรแ หากยงมความสาคญตอการคาระหวางดนแดนตางๆ ภายในจกรวรรด และเปนเสนทางสาคญในการตดตอระหวางตะวนออกและตะวนตก

ชนชาตทสรางอารยธรรม

อารยธรรม ในดนแดนเมโสโปเตเมยไมไดเกดขนโดยการสรางสรรคแของชนชาตใดชาตหนง โดยเฉพาะดงเชนอารยธรรมอน หากแตมชนชาตตางๆ ผลดเปลยนกนเขามาครอบครองและสรางความเจรญ แลวหลอหลอมรวมเปนอารยธรรมเมโสโปเตเมย

1. ชาวสเมเรยน (Sumerian) เมอราว 4,000 ปกอนครสตกาล ชาวสเมเรยนอพยพเขาตงถนฐานบรเวณดนดอนสามเหลยม (Delta) ปากแมนาไทกรส-ยเฟรตส เรยกกนวา ดนแดนซเมอรแ ระยะเรมตนชมชนของชาวสเมเรยนเปนหมบานยคหนใหม ตอมาขยายตวเปนชมชนวด และจากชมชนวดแตละแหงไดพฒนาขนเปนเมอง และเมองทสาคญ ไดแก เมองเออรแ (Ur) เมองอเรค (Ereck) เมองอรด (Eridu) เมองลากาซ (Lagash) และเมองนปเปอรแ (Nippur) ในแตละเมองมชมชนเลกๆ ทราย

17

ลอมเปนบรวาร ทาใหมลกษณะเปนรฐขนาดเลก เรยกกนวา “นครรฐ” (City State) ซงแตละนครรฐปกครองโดยอสระตอกน

ความเจรญทางอารยธรรมของสเมเรยน ไดแก 1.1 การประดษฐแตวอกษร อารยธรรมสเมเรยนเปนชนชาตแรกในดนแดนเมโสโปเตเมยท

รจกการประดษฐแตวอกษรไดเมอ 300 ปกอนครสตแศกราช เรมแรกตวอกษรของชาวสเมเรยนเปนตวอกษรภาพ ตอมาไดม การดดแปลงคดสญลกษณแตางๆ ใชแทนภาพ ทาใหงายตอการบนทกยงขน เครองหมายบางตวใชแทนเสยงในการผสมคา มจานวนมากกวา 350 เครองหมาย หลกฐานตวอกษรของชาวสเมเรยนพบในแผนด นเผาตวอกษรเขยนด วยกานออในขณะทดนเหนยวยงออนตวแลวนาไปตากแดดหรอเผาใหแหง ตวอกษรจ งมลกษณะคลายลม จงเรยกวา อกษรลมหรอคนฟอรแม (Cuneiform) เนองจากคาวา Cuneiform มาจากภาษาละตนวา Cuneus แปลวา ลม

ภาพท 1.19 อกษรคนฟอรแม(อกษรลม)


1.2 วรรณกรรม วธการเขยนตวอกษรลมไมสะดวกตองานเขยนทมขนาดยาวๆ เพราะ

แผนดนเหนยวแผนหนงบรรจขอความไดเพยงเลกนอย แตชาวสเมเรยนม วรรณกรรมททองจาสบตอกนมา เชน นยาย กาพยแ กลอน สวนเรองสนมจารกไวในแผนดนเผา งานเขยนสวนใหญเขยนโดยนกบวช จงเปนเรองเกยวกบความเชอศาสนาเปนสวนใหญ เชน โคลงสดดเทพเจา เพลงสวดเปนตน วรรณกรรมทมชอเสยง คอ มหากาพยแกลกาเมช (Gilgamesh Epic) กลาวถงการผจญภยของกษตรยแของนครเออรค ซงสนนษฐานวาคงมอทธพลตอพระคมภรแเกาเลมแรกๆ ของพวกฮบร

18

ภาพท 1.20 แผนจารกดนเหนยว

ทมา : http://www.komkid.com

1.3 สถาปใตยกรรม การกอสรางของชาวสเมเรยน สวนใหญมกทาดวยอฐ ซงทาจาก

ดนเหนยวทตากแหง เรยกวา sun-dried brick หรออฐตากแหง อฐบางชนดเปนอฐเผาหรออบใหแหง เรยกวา baked – brick จะทนทานและปองกนความชนไดด กวาอฐตากแหงจ งใชในการกอสรางทตองการความมนคงถาวร เชน กาแพงทนครคช ทมซากพระราชว งทกอสรางดวยอ ฐสถาปใตยกรรมทมชอเสยงของชาวสเมเรยน คอ ซกกแรต (Ziggurat) ซงมลกษณะคลายพระมดของอยปตแ สรางขนบนฐานทยกสงจากระดบพนดนมบนไดทอดยาวขนไป ขางบนเปนวหารเทพเจา พบทนครเออรแ เปนซกกแรตทมฐานยาว 200 ฟต กวาง 150 ฟต สง 70 ฟต สนนษฐานวาอาจเปน Tower

of Babel หรอเทาเวอรแ ออฟ บาเบล ตามทปรากฏในพระคมภรแของชาวฮบร

19

ภาพท 1.21 สถาปใตยกรรมซกกแรต


1.4 ปฏทนและการชงตวงวด ปฏทนของชาวสเมเรยนเปนปฏทนแบบจนทรคต คอ เดอนหนงม 29 1/2 วน ปหนงม12 เดอน แตละเดอนแบงออกเปน 4 สปดาหแ สปดาหแหนงม 7-8 วน สวนระบบการชง ตวง วด ของชาวสเมเรยนแบงออกเปน ทาเลนทแ (talent) เชเคล (shekel) และมนา (mina) ดงนน 1 เชคเคล เปน 1 มนา 60 มนา เปน 1 ทาเลนทแ (1 มนา ประมาณ 1 ปอนดแกวา) เรยกวาใชระบบฐาน 60 ซงมอทธพลตอการแบงเวลาในปใจจบน (คอ 60 วนาท เปน 1 นาท 60 นาท เปน 1 ชวโมง 2. ชาวอคคาเดยน (Akkadians) ชนเผาอคคาเดยน เปนพวกเซมตคเรรอน พวกแรกทเขามาตงถนฐานในดแดนอคคตอยทางตอนกลางของเมโสโปเตเมย เมอราว 2,571 ปกอนครสตกาล อคคาเดยน อยภายใตการปกครองของกษตรยแซารแกอน ทรงสามารถโคนอานาจของลกส ซกกซซ ผนาของชาวสเมเรยนแหงนครรฐอมมาได และปกครองเมโสโปเตเมแทนชาวสเมเรยน กษตรยแซารแกอน ไดทรงตงจกรวรรดสเมโร– อคคาเดยน ถอวาเปนจกรวรรดแรกในเมโสโปเตเมย และยงเปนจกรวรรดแรกของสงคมโลก มเมองหลวงของจกรวรรดชอ อคคด (Agsde) อานาจของจกรวรรดอคคาเดยนแผขยายการปกครองจากดนแดนเปอรแเซย จนถงชายฝใงตะวนออกของทะเลเมดเตอรแเรเนยน และเมอประมาณป 2,113 กอนครสตกาล อคคาเดยนกถกรกราน โดยชนเผาอนารยชน คอ พวกกต (Guti) ซงเปนชนเผาจากดนแดนเปอรแเซยเขามาในเมโสโปเตเมย โดยผานทางเทอกเขาซากรอส ปกครองเมโสโปเตเมย ประมาณ 107 ป 3. ชาวอะมอไรท (Amorites) เมอประมาณ 2000 ปกอนครสตกาล ชนเผาอะมอไรทแ หรอพวกบาบโลเนย (Babylonians) เปนพวกเซมตคเรรอนมาจากซเรย เขารกรานดนแดนตะวนตกของอคคต ภายใตการนาของพระเจาฮมมราบ กษตรยแลาดบท 6 ของชาวอะมอไรทแ ไดรวบรวมดนแดนซเมอรแ– อคคตเขาไวดวยกน กอตงจกรวรรดบาบโลเนย ครงท 1 ทเมองบาบโลน ตงอยบนฝใงแมนายเฟรตส เปนเมองหลวงในสมยของกษตรยแฮมมราบ และยงเปนยคทองของจกรวรรดบาบโลนอกดวย เพราะนอกจากจะทรงสามารถในการรบ และการปกครอง เปนผลใหจกรวรรดแผขยาย

20

กวางใหญไพศาลแลว กษตรยแฮมมราบ ไดทรงปรบปรงอารยธรรมสเมเรยนใหดขน แตพอพระเจาฮมมราบสนพระชนมแลง จกรวรรดบาบโลน กเรมเสอมอานาจลง เปนเพราะกษตรยแลาดบตอมาไรความสามารถในการปกครอง และการรบ เปนผลใหกลมชนในปกครองของอะมอไรทแแยกตนเปนอสระเมอประมาณป 1590 กอนครสตกาล ถกพวกฮตไตทแ ชาตนกรบจากเอเชยไมเนอรแ เขารกรานยดกรงบาบโลนแตไมสาเรจ การกอกวนของพวกเฮอเรย แหงอาณาจกรมทานม ตงอยทางตอนเหนอของลมแมนายเฟรตส และยงมพวกคสไซดแ ชนเผาอนารยชนจากเทอกเขาใกลดนแดนเปอรแเซย ตะวนตก เขารกรานและโคนอานาจของพวกอะมอไรทแไดสาเรจ

ภาพท 1.22 จกรวรรดบาบโลเนย

ทมา : https://writer.dek-d.com

ความเจรญทางอารยธรรมของอะมอไรท 3.1 กฎหมาย อารยธรรมทชาวอะมอไรทแใหแกเมโสโปเตเมย คอ กฎหมายพระเจาฮมมบาร ทรงใหตรากฎหมายฮมมบาร (The Law Code of Hammurabi) ขนโดยจารกดวยอกษาคนฟอรแมกฎหมายฮมมบาร ถอวาเปนกฎหมายฉบบแรกของโลก โดยในบทบญญตระบระเบยบทางสงคม วาดวย การสมรส การหยาราง และมรดก เรองสทธสตร มรดกและการเลยงดทาส นอกจากนยงกฎหมายดานการคาและวธการทาสญญาตางๆ บทลงโทษของผทกระทาผด ถอวารนแรง เพราะถากระทาผดไวอยางไรกจะไดรบโทษเชนนนดวย เขาลกษณะ “ตาตอตา ฟในตอฟใน” ซงในเวลาตอมาลกษณะกฎหมายดงกลาวน อาณาจกรโรมนรบเอาและใหความสาคญอยางมาก

21

ภาพท 1.23 ประมวลกฎหมายฮมมบาร

ทมา : https://projectwesternhistory.wordpress.com

3.2 การปกครอง เนองจากจกรวรรดบาบโลเนย แผขยายกวางใหญไพศาลในสมยของพระเจาฮมมบาร ทรงเลอกคนทมความสามารถเขามาปฏบตงาน ทงนเปนเพราะพระองคแทรงมงสรางความสงบ และความมนคง และมงคง ใหแกจกรวรรด 3.3 ศาสนา ชาวอะมอรแไรทแยอมรบเอาเทพเจาของชาวสเมเรยน แตไดกาหนดใหเทพเจามารแดค เปนเทพเจาสงสดของตน และมการสรางซกกแรทขนาดใหญทกลางนครบาบโลเนย จานวน 7 ชน สง 650 ฟต

ภาพท 1.24 เทพเจามารแดค

ทมา https://board.postjung.com

22

ภาพท 1.25 วหารบชาเทพเจา “ซกกแรต”


3.4 วรรณกรรม สาหรบวรรณกรรมทสาคญของชาวอะมอรแไรทแ คอ“The Epic of

Gilgamesh” ซงเคาโครงมาจากตานานสเมเรยน เปนเรองเกยวกบนาทวมโลก

4. ชาวคตไซท (Kassties) พวกคตไซทแ หรอฮตไทนแ เปนอนารยชนผรกรานจกรวรรดบาบโลเนยของชาวอะมอรแไรทแ ปกครองเมโสโปเตเมยประมาณ 500 ป พวกคตไซทแไมไดสรางสรรคแอารยธรรมใหมขนเลย มเพยงแตรบและรกษาสบทอดอารยธรรมของชาวสเมเรยน และชาวอะมอรแไรทแ อานาจของพวกคตไซทแ สนสดลงเพราะการรกรานของพวกอสซเรยน ซงเปนกลมชนทมาจากทางตอนเหนอของลมแมนาไทกรส

ความเจรญทางอารยธรรมของพวกคตไซด พวกคตไซทแ เปนชนชาตนกรบ สงทใหแกเมโสโปเตเมย คอ ยทธวธการสรบ รถศกนาหนกเบา มาทมงใชในสนามรบ และอาวธสารด ซงสงเหลานฮคโซสเปนอารยชน เชน การบกยดอยปตแโบราณ สงผลใหเกดสมยจกรวรรดของอยปตแ หรอแมแตอสซเรยนรบเอาสงทคสไซสแนาเขามา จงเปนผลทาใหอสซเรยนกลายเปนนกรบทยงใหญของเมโสโปเตเมย ความสาคญของคสไซทแ คอการทาหนาทเปนสอกลางระหวางดนแดนตะวนตกและตะวนออก เปนผเชอมตออารยธรรมอยปตแ อารยธรรมเมโสโปเตเมย และอารยธรรมอเจยนเขาไวดวยกน

พวกคตไซทแ เรมอพยพเขาไปในเอเชยไมเนอรแ ราวป 2,000 กอนครสตกาล เดนทางจากภาคเหนอผานภเขาคอเคซส ปราบปรามชาวพนเมอง ตงอาณาจกรฮตไทนแ มเมองหลวงอยทฮทตซาส และไดขยายดนแดนออกไปเรอยๆ ดวยวธการทาสงคราม ไมกสรางสมพนธแไมตร จนไดดนแดนมาครองกวางใหญไพศาลจนกลายเปนจกรวรรดได เมอ1,200ปกอนครสตกาล ทาสงครามกบอยปตแโบราณ พวกคสไซทแรบเอาวฒนธรรมบาบโลเกามา เพราะมวฒนธรรมคลายคลงกนมาก การสนสดลงของพวคตไซทแ เพราะอารยธรรมทปดลบถกเปดเผยออกมา คอ การทาเหลก จนสดทายทาใหจกรวรรดลมสลายไปในทสด

23

5. ชาวอสซเรยน (Assyrians) เมอราว3,000 ปกอนครสตกาล อสซเรยนเขามาตงถนฐานในดนแดนทางตอนเหนอของเมโสโปเตเมยแถบลมนาไทกรส อสซเรยนเรยนรและรบเอาอารยธรรมดานตางๆ โดยเฉพาะอารยธรรมสเมเรยน และอะมอไรทแ ราวป 1815 กอนครสตกาล อสซเรยนจดตงจกรวรรดทกรงนเนเวยแ ความสามารถในการรลของอสซเรยน สามารถกาจดอานาจฮตไทนแออกจากดนแดนทางตะวนตกของลมนายเฟรตสได และอสซเรยตองสรบกบกองทพอยปตแโบราณ เพราะความกลวกาลงทหารของอสซเรย ทาใหอยปตแและฮตไทนแรวมตวกนสกดกนกาลงทหารของอสซดเรย จากความสามารถของกษตรยแ ความพรอมและความสามารถทางการทหาร ยทธวธในการรบและอาวธททาจากเหลก และยงปราบปรามศตรอยางเฉยบขาด ทาใหจกรวรรดอสซเรยเจรญรงเรองถงขดสดในชวงระหวางป 745-626 กอนครสตกาล ความเจรญของอารยธรรมอสซเรยน

5.1 การปกครอง อสซเรยนเปนจกรวรรดทกอตงขนไดดวยความแขงแกรงทางทหาร อสซเรยนมระเบยบวนย มยทธวธในการรบ ใชเหลกในการทาอาวธ มกองทพทหารมา และรถศกทนาหนกเบา การปราบปรามศตรทาอยางเดดขาดและโหดรายทารณดวยการเผาทอยอาศย ฆา หรอกวาดตอนผคนมาเปนเชลย จงทาใหอาณาจกรอนๆ หวนกลวไมอาจเปนปฏปใกษแ 5.2 วรรณกรรม เปนวรรณกรรมลอกเลยนแบบ มาจากสเมเรยน-อะมอไรทแ 5.3 ศลปกรรม เพราะอสซเรยนเปนชนนกรบ ดงนนผลงานดานศลปกรรมสวนใหญมกเปนการแสดงออกมาซงความกลาหาญ 5.4 ศาสนา อสซเรยนไดรบอทธพลทางศาสนามาจากสเมเรยน อะมอไรทแ บชาเทพเจาหลายองคแ นยมการบวงสรวง เทพเจาทสาคญ คอ Ninurta เทพเจาแหงสงคราม Nabu คอ เทพเจาแหง การเรยนร Ishtar คอ เทพเจาแหงความรก

6. ชาวคลาเดยน (Chaldeans) เปนเซเมตคทแตกออกมากจากพวกอาระเมย และเขามาตงถนฐานในดนแดนตอนกลางของเมโสโปเตเมยเมอประมาณ 100 ปกอนครสตกาล จกรวรรดคลาเดยน กอตงขนโดย นาโบโปลสซารแ ศนยแกลางการปกครองอยทบาบโลเนย มกรงบาบโลน เปนเมองหลวง ความเจรญของอารยธรรมคลาเดยน

6.1 สถาปใตยกรรม เจรญสดขดในสมยกษตรยแเนบคดซารแ ผลงานทสาคญ คอ สวนลอยแหงบาบโลน (The Hanging Garden of Badylon) สรางบนหลงคาภายในสวนปลกไมดอก นาทใชรดถกลาเลยงมาจากแมนายเฟรตส สวนลอยบาบโลนจดเปน 1 ใน 7 สงมหศจรรยแของโลกโบราณ สวนลอยถกสรางขนเพอมอบใหแกมเหส เจาหญงแหงจกรวรรดมเดยน เพราะจกรวรรดมเดยนมความชมชนพระนางจงอยากใหกรงบาบโลนเปนเชนเดยวกน

24

ภาพท 1.26 ภาพจาลองสวนลอยแหงบาบโลน

ทมา : https://writer.dek-d.com

กาแพงอซตา (The Ishtar Gate) เปนกาแพงสวยงาม ทาจากระเบองหลากส และ

แกะสลกเปนภาพสตวแประหลาด เรยกวา “กรฟฟน” มใบหนาและลาตวเปนสงโตแตมปกเปนนกอนทรยแ เชอกนวา กาแพงนเปนชองทางไปสเทพเจามารแด฿ค เทพเจาสงสดของกรงบาลโลน

ภาพท 1.27 กาแพงอซตา (The Ishtar Gate)


6.2 ดาราศาสตรแ และโหราศาสตรแ ดาราศาสตรแไดรบถายทอดมาจากสเมเรยน ผลงานทปรากฏคอ การนบเวลาในรอบปหนง (1 ป ม 365 วน 6 ชวโมง 15 นาท 41 นาท) ผลงานโหราศาสตรแทโดดเดน รบมาจากสเมเรยน คอ สามารถกาหนดดวงดาวสาคญ 7 ดวง (ดาวพธ ดาวศกรแ ดาวองคาร ดาวพฤหส ดาวเสารแ ดวงอาทตยแ และดวงจนทรแ)

25

นอกจากนแลวยงมชนกลมอก 3 กลมคอ พวกฟนเซยน พวกอราเมยน และพวกเฮบนวแ 1. ฟนเซยน (The Phoenicians) เปนชอทชาวกรกเรยกพวกคะนนไนทแทอยอาศยบรเวณทะเลเมดเตอรแเรเรยน ฝใงทางซเรย ปใจจบนคอบรเวณประเทศเลบานอน ฟนเซยนอพยพมาจากทะเลทรายอาราเบย และเมอราว 500 ปกอนครสตกาล เขามาอยในบรเวณภเขาเลบานอนปดกนการตดตอกบตะวนออก ฟนเซยนจงตองใชเรอและออกทะเลแทน จนกลายเปนพอคาททรงอทธเมอศตวรรษท 11 และยงเปนนกตอเรอ นกเดนเรอและนกลาอาณานคมกอนพวกกรก เพอการคาแรเงนและทองแตง จากสเปนและองกฤษ ชาวฟนเซยนจงไปตงเมองกาดส ทสเปนฝใงมหาสมทรแอตแลนตก ตงเมองคารแเธจ เปนศนยแกลางการคา บรเวณทะเลเมดเตอรแเรเนยนและเปนคแขงสาคญของโรม เมองทสาคญของพวกฟนเชยน คอ เมองไทรแ ไซดอน และไบลอส เพอผลตสนคาหตถกรรม 2. พวกอราเมยน อาศยอยแถบหบเขาเลบานอน เมอ 12 ปกอนครสตกาล ศนยแกลางสาคญอยทเมองดามสกส เปนเมองทตงอยบนเสนทางการคาขายในอดต ของพวกฟนเชยน อยปตแ และเมโสโปเตเมย ทาใหพวกอราเมยนไดชอวาเปน “ฟนเชยนของเอเชยตอนใน” สามารถควบคมเสนทางการคาในเอเชยตะวนตกทงหมด มภาษาเปนของตนเอง เปนภาษาทพวกเฮบรวแ ใชในแควนจเดย วากนวาเปนภาษาทพระเยซและสาวกใชในการสอนศาสนา

ภาษาและวรรณกรรม

1. อกษรลม (Cumeiform) คาวา Cunerform รากศพทแมาจากภาษาลาตนวา Cuneus

แปลวา “ลม” ชาวสเมเรยนเปนผคดคนประดษฐแขนตงแต 3,000 ปกอนครสตกาล เปนตวอกษรทเขยนดวยกานออ หรอไมทตดปลายใหแหลมแลวกดลงไปบนแผนดนเหนยมทยงออนตวอย จากนนนาไปเผาหรอตากแดดใหแหง ตวอกษรทปรากฏบนแผนดนเหนยวมรปรงเปนเหลยมคลายลม ซงการเขยนวธนทงชาและลาบากเมอเปรยบกบการเขยนโดยใชหมกและปากกา ถงกระนนการเขยนหนงสอแบบนกแพรขบายไปยงดนแดนอนๆ อกหลายอาณาจกร

ภาพท 1.28 อกษรลม หรอคนฟอรแม

ทมา : https://yuttapoomsose.wordpress.com

26

2. วรรณกรรม วธการเขยนของชาวสเมเรยน ไมสงเสรมใหจดบนทกงานเขยนทมขนาดยาวเพราะเปนการเขยนลงบนแผนดน ทาใหบรรจขอความไดนอย แตไมไดหมายความอารยธรรมเมโสโปเตเมยไมมวรรณกรรมเปนของตนเอง สาหรบงานเขยนสวนใหญของเมโสโปเตเมยเปนงานเขยนของพวกพระ หรอนกบวช เปนเรองราวทเกยวกบศาสนา เชน คาโคลงสดดเทพเจา เพลงสวด วรรณกรรมทเปนทรจกกนอยางกวางขวาง คอ มหากาพยแกลกาเมซ (Gilhamesh epic) กลาวถงการผจญภยของกษตรยแในเทพนยายของนครเออรค

ศาสนาและความเชอ

ลกษณะทางภมศาสตรแของเมโสโปเตเมย มความตางกนอยางรนแรง บางครงมอากาศรอนตดตอกนหลายสปดาหแ หรอมฝนตกปรมาณมากเปลยนทงนาเปนหนองนา มทงพายฝน พายใตฝนทรนแรง ทาใหเมโสโปเตเมยถอปรากฎการณแธรรมชาตเหลานมอานาจนากลว มนษยแเปนทาสของธรรมชาต จงมความเชอวา พนดน ทองฟา แมนา ลม ฝน และพชพนธแตางๆ มเทพเจาสงสถตอย โดยมพระเปนตวแทนเทพเจา ดงนนเทพเจาสวนใหญจงเปนเทพเจาตามธรรมชาตทพวกเขาเชอวามอยทกหนทกแหง เทพเจาทสาคญ คอ 1. En-Lil คอ เทพเจาผสราง ผครองพภพ และเทพเจาแหงพายประจาเมองนปเปอรแ ถอวาเปนเทพสงสดกวาเทพทงปวง 2. Anu คอ เทพแหงทองฟา อากาศ และลม

3. Ea or Enki คอ เทพเจาแหงพนดน และแมนา เปนเทพเจาแหงความด ผทรงปใญญา ผสรางสงมชวตในโลก

4. Nana or Sin คอ เทพแหงดวงจนทรแ ธดาของเทพเจาเอนลล

5. Adad คอ เทพเจาแหงพาย และกระแสลม

6. Ahamash คอ เทพเจาแหงดวงอาทตยแ พระเจาฮมมราบทรงยกยองวาเปนมหาเทพแหงชวตประจาวนของพระองคแตลอดรชกาล

7. Tammuz คอ เทพเจาแหงพชพนธแธญญาหาร และการเพาะปลก

8. Marduk คอ เทพเจาประเมองบาบโลน เทพแหงชวตและแสงสวาง คอยปราบปรามเทพทชวราย เดมคอเทพเจาเอนลล แตหลงจากกรงบาบโลนเปนเมองหลวงพระเจาฮมมบาร เรยกวา “มารแดค”

27

9. Gilgamesh คอ เทพเจาผทรงพลง 10. Ishtar คอ เทพแหงความรก ความอดมสมบรณแ และพระแมธรณ ผทนบถอเทพอสตารแจะไดรบการประทานความเปนอมตะ เทพอสตารแเปนทนบถอกนในชนเผาเซมตคอนๆ อยางกวางขวางจนถงดนแดนทางตะวนออก

ชาวเมโสโปเตเมย มความเครงครดเรองศาสนามาก พวกเขานบถอพระอยางจรงจง เพราะถอวา พระเปนตวแทนของเทพเจา ซงในแตละเมองจะมเทพเจาประจาเมองเชนเดยวกบอยปตแโบราณ

28

บทสรป

อารยธรรมลมแมนาไทกรส-ยเฟรตส หรอ เมโสโปเตเมย เปนอารยธรรมทเกาแกทสดอกแหงหนงของโลกสมยโบราณ โดยตงอยระหวางแมนา 2 สาย คอแมนาไทกรสและแมนายเฟรตส ซงปใจจบนน อยในเขตแดนของประเทศอรกเปนเมองหลวง แมนาทง 2 สาย มตนนาอยในอารแมเนย และเอเซยไมเนอรแไหลลงสทะเลทอาวเปอรแเซย บรเวณทราบลมแมนาไทกรสและยเฟรตสตอนลางเรยกวาบาบโลเนย เปนเขตซงอยตดกบอาวเปอรแเซย มอาณาเขตตดตอ ดงน

ทศเหนอ ตดกบ ทะเลดา และทะสาบแคสเปยน

ทศตะวนตกเฉยงใต ตดกบ คาบสมทรอาระเบย ซงลอมรอบดวยทะเลแดง และมหาสมทรอนเดย

ทศตะวนตก ตดกบ ทราบซเรย และปาเลสไตนแ ทศตะวนออก ตดกบ ทราบสงอหราน

บรเวณแมนา ไทกรส-ยเฟรตส เปนดนแดนทมรองรอยความเจรญรงเรองมากอน จนกลายเปน ออารยธรรมของโลกมความอดมสมบรณแ เหมาะแกการเพาะปลกและเลยงสตวแ จงมชออกอยางวาหนง “ดนแดนพระจนทรแเสยวอนอดมสมบรณแ”หรอ“วงโควแหงความอดมสมบรณแ”หรอทเรยกวา ดนแดนเมโสโปเตเมยชนชาตตางๆ ทอาศยอยในแถบนมหลายเผาพนธแ กลมชนตางๆทสรางสรรคแอารยธรรม ไดแก

1. ชาวสเมเรยน ชนชาตสเมเรยน เปนชนชาตแรกทสรางความเจรญขนในบรเวณเมโสโปเตเมย เชอกนวา ชาวสเมเรยนไดอพยพมาจากทราบสงอหราน และไดมาตงถนฐานอยในบรเวณตอนลางสด ของลมแมนาไทกรสและยเฟรตสบรเวณทตดกบอาวเปอรแเซย โดยเรยกบรเวณนวา “ซเมอรแ”

ความเจรญของอารยธรรมสเมเรยน

1.1 การประดษฐแตวอกษร หลกฐานตวอกษรของชาวสเมเรยนพบในแผนดนเผา ตวอกษรมลกษณะคลายลม เรยกวา อกษรลมหรอคนฟอรแม คาวา Cuneiform มาจากภาษาละตนวา Cuneus แปลวา ลม

1.2 วรรณกรรม ชาวสเมเรยนมวรรณกรรมททองจาสบตอกนมา เชน นยาย กาพยแ กลอน สวนเรองสนมจารกไวในแผนดนเผา งานเขยนเปนเรองเกยวกบความเชอศาสนา เชน โคลงสดดเทพเจา เพลงสวดเปนตน วรรณกรรมทมชอเสยง คอ มหากาพยแกลกาเมช

1.3สถาปใตยกรรม การกอสรางมกทาดวยอฐ ซงทาจากดนเหนยวทตากแหง เรยกวา อฐตากแหง อฐเผาหรออบ เรยกวา baked – brick เชน กาแพงทนครคช สถาปใตยกรรมทมชอเสยง คอ ซกกแรต พบทนครเออรแ เปนซกกแรต

29

1.4 ปฏทน และการชงตวงวด ปฏทนเปนแบบจนทรคต สวนระบบการชง ตวง วด แบงออกเปน ทาเลนทแ เชเคล และมนา (1 มนา ประมาณ 1 ปอนดแกวา) เรยกวาใชระบบฐาน 60 ซงมอทธพลตอการแบงเวลาในปใจจบน

2.ชาวแอคคค เปนพวกเรรอนเผาเซมตก ทตงถนฐานอยบรเวณซเรย และทะเลทรายอาหรบ เขามารกรานยดครองพนททางตะวนออกเฉยงเหนอของเมโสโปเตเมย มผนาชาวแอคคดคอ ซารแกอน ไดยกทพยดครองนครรฐของชาวสเมเรยนในซเมอรแและรวบรวมดนแดนตงแตฝใงทะเลเมดเตอรแเนยนไปจนถงอาวเปอรแเซยเขาเปนจกรวรรดแรกในเมโสโปเตเมย

3. ชาวอมอไรต เปนชนเผาเซเมตก อพยพจากทะเลทรายอาระเบย เขามายดครองนครรฐของชาวสเมเรยนและสถาปนาจกรวรรด บาบโลเนยขน มกษตรยแทสาคญคอพระเจาฮมมราบ ผลงานสาคญของพระองคแ คอ ประมวลกฎหมายฮมมราบเปนกฎหมายครอบคลมดานชวตความเปนอยของคนในสงคม เศรษฐกจการถอครองทดน การทามาหากนและอนๆ กาหนดบทลงโทษ เรยกวา “การลงโทษแบบตาตอตา ฟในตอฟใน”

4. ชาวฮตไทต เปนชนเผาอนโด-ยโรเปยน ทตงถนฐานทางตอนใตรสเซยอพยพมาตามแมนายเฟรทส และเขาโจมตทางเหนอของซเรย ปลนสะดมกรงบาบโลเนยของพวกอมอไรตแ ชวงเวลาทพวกฮตไทตแมอานาจในเมโสโปเตเมย เปนเวลาเดยวกบทอยปตแเรองอานาจ ทาใหทง2 อาณาจกรทาสงครามแยงชงดนแดนเมโสโปเตเมย ภายหลงสงบศกจงแบงพนทกนยดครอง พวกฮตไทตแมความสามารถในการรบมาก เปนชนเผาแรกทนาเหลกมาใชในการทาอาวธ ใชมารถเทยมมา

5. แอสสเรยน เปนชนชาตนกรบ มวนย กลาหาญ มศนยแกลางอยทกรงนเนเวหแ ไดสรางอารยธรรมการสลกภาพนนตา ดานการรบและการลาสตวแ มการสรางวงขนาดใหญ และสรางหองสมดแหงแรกของโลก โดยพระเจาแอสซรบานปาลทเมองนเนเวหแ

6. คลาเดยน พวกบาบโลเนยใหม เปนชนเผาฮบร ในสมยพระเจาเนบคดเดรดซารแ ไดสรางพระราชวงขนาดใหญและสรางสวนพฤกษชาต บนพระราชวง เรยกวา “สวนลอยแหงกรงบาบโลน” ถอวาเปนสงมหศจรรยแของโลก นอกจากนนพวก คาลเดย ยงมความรเรองการชลประทาน ดาราศาสตรแ และคานวณการโคจรของดวงอาทตยแในรอบปไดอยางถกตอง

บทท 2 อารยธรรมอยปโบราณ

อารยธรรมอยปตโบราณ

อารยธรรมทยงใหญในโลกโบราณ สวนใหญคอ อารยธรรมทราบลมแมนา เพราะการสรางอารยธรรมในยคแรกๆ นนมกกาเนดในบรเวณลมแมนาใหญ เนองจากมนษยแในยคนนตองอาศยนาทงในการดารงชวตและการเกษตร การคมนาคมขนสงกตองอาศยแมนา ดงนนแหลงอารยธรรมโบราณของโลกจงอยทบรเวณแมนาใหญทง 4 แหง คอ บรเวณทราบลมแมนาไทกรส ลมแมนาไนลแ ลมแมนาสนธ และลมแมนาฮวงโห (แมนาเหลอง)

อยปต เปนหนงในอารยธรรมท เกาแกทสดในโลก อารยธรรมอยปตแโบราณเรมขนประมาณ 3150 ปกอนครตศกราช โดยการรวมอานาจทางการเมองของอยปตแตอนเหนอและตอนใต ภายใตฟาโรหแองคแแรกแหงอยปตแ และมการพฒนาอารยธรรมเรอยมากวา 3,000 ป ประวต ของอยปตแโบราณปรากฏขนในชวงระยะเวลาหนง หรอทรจกกนวา "ราชอาณาจกร" มการแบงยคสมยของอยปตแโบราณเปนราชอาณาจกร สวนมากแบงตามราชวงศแทขนมาปกครอง

จนกระทงราชอาณาจกรสดทาย หรอทรจกกนในชอวา "ราชอาณาจกรใหม" อารยธรรมอยปตแอยในชวงทมการพฒนาทนอยมาก และสวนมากลดลง ซงเปนเวลาเดยวกนทอยปตแพายแพตอการทาสงครามจากอานาจของชาตอน จนกระทงเมอ 31 ปกอนครตศกราชกเปนการสนสดอารยธรรมอยปตแโบราณลง เมอจกรวรรดโรมนสามารถเอาชนะอยปตแ และจดอยปตแเปนเพยงจงหวดหนงในจกรวรรดโรมน อาณาจกรอยปตแโบราณชาวอยปตแมพฒนาการทางวชาการทกาวหนามการ สรางสรรสงกอสรางและศลป โดยสถาปนก จนเปนทเลองลองานศลปทสาคญไดแก การแกะสลกและงานสถาปใตยกรรมตาง ๆ ชาว อยปตแไดพฒนาศาสตรแในสาขาตางๆ ทงเรอง ดาราศาสตรแ คณตศาสตรแ การแพทยแ และงานสรางสรรรปวาดทงทวาดบนฝาผนง หรอ แผนพาไพรส (papyrus) ผลงานทจารกบนแผนพาไพรสมชอเสยงเลองลอและเปนทบนทกประวตศาสตรแไดด

32

ภาพท 2.1 อารยธรรมอยปตแโบราณ


ภาพท 2.2 โบราณสถานของอยปตแโบราณ


อารยธรรมอยปตแเรมขนเมอประมาณ 3500 ปกอนครสตแศกราชหรอ 5500 ปมาแลว ในบรเวณลมแมนาไนลแทางตอนเหนอของทวปแอฟรกา เปนอารยธรรมทมความเจรญรงเร องในดานตางๆ และมพฒนาการสบเนองตอมาหลายพนป อารยธรรมในบรเวณนเปนอารยธรรมเกษตรกรรม เนองจากตองอาศยการดารงชวตอยใกลบรเวณราบลมแมนาทงสน

1. ปจจยทางภมศาสตร เฮโรโดตส กลาวถงอยปตแวาเปน “a gift or the Nile” แมนาไนลแ คอหวใจสาคญทหลอเลยง

อยปตแ เพราะอยปตแเปนประเทศทมอากาศรอน และแหงแลง เพราะลอมรอบดวยทะเลทราย มฝนตกประปรายในฤดหนาว และตกเฉพาะบรเวณเดลตาเทานน อยปตแจงตองอาศยความชมชนจากแมนาไนลแ ประมาณเดอนกรกฎาคมของทกแ นาจากแมนาไนลแจะไหลลนฝใงทงสองฟาก และจะเรมลดลงในเดอนตลาคม ซงเมอนาลดลงกจะทงโคลนตมไวบรเวณ 2 ฟากฝใงแมนา และโคลนตมเหลานจะเปนปยชนดทชวยใหพชเจรญงอกงาม ดงนน ถาขาดแมนาไนลแไปเสยอยปตแจะกลายเปน

33

ทะเลทรายทรอนระอ ดวยเหตแมนาไนลแใหความอดมสมบรณแ อารยธรรมของอยปตแจงเปนอารยธรรมทเกดจากการเกษตรกรรมเปนสวนมาก

นอกจากน อทธพลของนาขนนาลงนน เชอวาเปนเพราะอทธพลของฟาโรหแ พระองคแเทานนทรจกและเขาใจถงความสอดคลองตองกนของจกรวาล ดงนนการปกครองของอยปตแในระยะแรกจงมรปแบบกษตรยแเทวาธปไตย ซงในระหวางทฟาโรหแยงทรงพระชนมแจะดารงตาแหนงโฮรส พระบตรของโอสรส แตเมอสนพระชนมแกจะกลบไปเปนเทพโอสรส กลาวคอเปนเทพโอสรสอกพระองคแหนง ดงนนฟาโรหแของอยปตแทกพระองคแ เมอไดมการทาพธฝใงพระศพแลวกจะถกเรยกวา “เทพโอสรส” ทกพระองคแ

ภาพท 2.3 เทพเจาโอสรส

ทมา : http://sarawut02beach.blogspot.com

2. ประวตศาสตรการเมองของอยปต จอหแน เอ วลสน นกปราชญแผศกษาเรองราวของอยปตแ ไดบนทกไววา “การเปลยนแปลงและววฒนาการตางๆ นน นาจะเกดขนภายในดนแดนลมแมนาไนลแเอง กลาวคอ ฝงสตวแจากบรเวณทสง รวมทงคน ดวยคงจะลองมาตามบรเวณรมฝใงแมนาหาแหลงทมพชผลอดมสมบรณแ ตามกนลงมาจนทง 2 ฝายรจกกนดขน คนรวาสตวแบางชนดควรเลยงไวใกล เพอเกบไวเปนอาหารในวนหนา พชบางชนดอาจขยายพนธแใหไดจานวนมากขนเพอเลยงทงมนษยแและสตวแทคนเลยงไวดวย” อยปตแโบราณ หรอบรเวณลมแมนาไนลแ เปนแหลงกาเนดอารยธรรมทเกาแกกวา 6,000 ป ประชาชนในบรเวณน

34

ทตงทางภมศาสตร อยปตแ ตงอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของทวปแอฟรกา และในคาบสมทรไซนาย บรเวณทมผคนอาศยอยไดแก ดนแดนทอยบนสองฟากฝใงของลมแมนาไนลแ ทศเหนอ : ตดทะเลเมดเตอรแเรเนยนและประเทศอสราเอล

ทศตะวนออกเฉยงเหนอ : ตดกบตดทะเลแดงและประเทศอสราเอล

ทศตะวนออก : ตดกบทะเลแดง ทศใต : ตดกบนเบย หรอประเทศซดาน ในปใจจบน

ทศตะวนตก : ตดกบทะเลทรายซาฮารา ประเทศลเบย

ภาพท 2.4 แผนทอารยธรรอยปตแ


อาณาจกรอยปตแ ประกอบดวย บรเวณ 2 แหง คอ อยปตแบน (Upper Egypt) ไดแก บรเวณทแมนาไนลแผานหบเขา มความยาวประมาณ 500 ไมลแ ทง 2 ฝใงของแมนาไนลแ เปนหนาผา

https://sites.google.com/

35

ลาด กวางไปจนสดสายตา เตมไปดวยเนนเขาทแหงแลง มเนนทรายสแดง และสเหลอง และ อยปตแลาง (Lower Egypt) ไดแก บรเวณทแมนาไนลแแตกสาขาออกเปนรปพดไหลลงสทะเลเมดเตอรแเรเนยน บรเวณนพวกกรกโบราณ เรยนกวา “เดลตา” ซงเปนบรเวณปลายสดของแมนา มความยาวประมาณ 200 ไมลแ และกวางประมาณ 6 – 22 ไมลแ แลวอารยธรรมโบราณของอยปตแไดเจรญรงเรองในบรเวณแถบเดลตา นนเอง

ภาพท 2.5 แหลงอารยธรรมอยปตแ ทมา : https://sites.google.com

อาณาจกรอยปตแ เปนดนแดนกนดารฝน แตไดรบนาจากลมแมนาไนลแ ซงไดรบนาอนเกดจากหมะละลาย และฝนในฤดรอนจากภเขาในอบสเนย ทไหลบาลงมาตามแมนา ตงแตกลางเดอนสงหาคม – ตลาคม ทาให 2 ฝใงแมนาไนลแจมอยใตนาเปนบรเวณกวาง พอนาลดโคลนตมทนาพดพามาจะตกตะกอนเปนดนทมความอดมสมบรณแเหมาะแกการเพาะปลก

36

ภาพท 2.6 สภาพความแหงแลงของอยปตแ

ทมา : http://beelinetour.com

สาหรบความอดมสมบรณแของลมแมนาไนลแนน ไดมาจากตะกอนโคลนตม ทอดมไปดวยปย ทไดจากนาททวมเปนประจานามาทงไว เชนเดยวกบบรเวณฝใงแมนาไทกรสและยเฟรตส ของอาณาจกรเมโสโปเตเมย พฒนาการของอารยธรรมคอนขางจะเปนไปตามแบบแผนเดยวกน คอ การรวมแรงกนสรางระบบชลประทานเพอปองกนนาทวม สรางทานบกนนา ขดคนาสงนาไปยงดนแดนทหางไกลออกไป แตวาพฒนาทางการเมองของอยปตแนนแตกตางจากเมโสโปเตเมย เนองจากไมไดอยปตแแบงแยกเปนนครรฐอสระ แตรวมกนเปนอาณาจกรทอยภายใตอานาจทางการเมองของคนเดยว คอ กษตรยแ เรยกวา “ฟาโรหแ” (Pharaoh)

ภาพท 2.7 กษตรยแของอยปตแ เรยกวา ฟาโรหแ

ทมา : https://chawalit069.wordpress.com

37

สภาพแวดลอมทางภมศาสตรแทเปนปใจจยเกอหนนใหฟาโรหแสามารถรวบรวมอาณาจกร และปกครองดนแดนทงหมด ไดแก 1. ทะเลทราย เปนตวชวยปองกนการแทรกซมของพวกลเลย ทมาจากทะเลทรายทางทศตะวนตก หรอพวกเอเชย จากทางทศตะวนออก และพวกนเบย จากทางทศใต การปองกนอาณาจกรจงไมใชปใญหาทนาเปนหองสาหรบฟาโรหแ ผปกครองอยปตแ 2. ลมแมนาไนลแ ซงเปรยบเสมอนกระดกสนหลง และระบบประสาทในการรวบรวมดนแดนใหเปนอนหนงอนเดยวกน แมนาไนลแ เปนแมนาทสามารถรองเรอแพไดสะดวก โดยอาศยการควบคมการเดนเรอในแมนาไนลแ ผปกครองสามารถควบคมการเคลอนไหวของประชาชน และการขนถายสนคาไดโดยสะดวก และอาศยแมนาไนลแเปนเสนทางคมนาคมอกดวย สาหรบการเดนเรอนน เพอไปเกบภาษอากรจากประชาชน และเปนเสนทางการเดนทพดวย นอกจากน การทเขตอดมสมบรณแจากดอยแตในบรเวณลมแมนาไนลแเปนแนวยาวตามสองฟากฝใงแมนา ทาใหประชาชนสวนใหญอาศยอยเฉพาะในบรเวณน ทาใหเออตอการปกครองประชาชนใหเปนไปโดยงาย

อารยธรรมอยปตแกบลมแมนาไนลแ มนกประวตศาสตรแ กลาวไววา “เรองราวของอยปตแ กคอ เรองราวของแมนาไนลแ” ทงนเพราะดนแดนในแถบอยปตแนน แมนาไนลแจะนาเอาปย ซากตะกอนตางๆ มาทบถมไวทง 2 ฟากฝใงของแมนาไนลแ จงทาใหดนในบรเวณดงกลาวมความอดมสมบรแ มพชพนธแธญญาหารงอกงาม และตามลมแมนายงเปนเสนทางคมนาคมของอาณาจกร และสามารถออกทะเลได อกดวย

ลกษณะอารยธรรมอยปตโบราณ

1. ยคสมยของอารยธรรมอยปต อารยธรรมอยปตแโบราณนน แบงออกเปน 3 ชวง คอ

1. สมยกอนราชวงศแ 2. สมยราชวงศแ 3. สมยภายใตการปกครองของผรกราน

1.1 สมยกอนราชวงศ (The Predynastic Period) สมยกอนราชวงศแ อยในชวงเวลาประมาณ 4,500 – 3,110 ปกอนครสตกาล ในสมยนยงไมมอยปตแโบราณ แตชาวอยปตแโบราณไดเขาตงรกรากบรเวณลมแมนาไนลแ มการรวมตวเปนกลม มหวหนาเปนผนานการปกครองและสงคม ขณะเดยวกนกมกจะมการแยงชงดนแดนซงกนและกนตลอดเวลา จนในทสดดนแดนทง 2 ฝใงของลมแมนาไนลแกถกแบงออกเปน 2 สวน คอ

38

1.1.1 อยปตแบน หรออยปตแตอนใต ไดแก ดนแดนอยปตแตอนใน ซงบรเวณดงกลาวเปนปาทบ และมเกาะแกงนาตก พนทไมเหมาะสมแกการเพาะปลก ผคนอาศยอยเบาบาง 1.1.2 อยปตแลาง หรออยปตแทางตอนเหนอ ไดแก ดนแดนอยปตแตอนนอก โดยเฉพาะบรเวณดนแดนตอนสามเหลยมปากแมนาไนลแ เปนพนทเหมาะแกการเพาะปลก มผคนอาศยอยหนาแนน ความเจรญทางอารยธรรมของมนษยแยคหน จงเกดขน ไมวาจะเปนการเพาะปลก การเลยงสตวแ และการชลประทาน

2.2 สมยราชวงศ (The Dynastic Period) สมยราชวงศแ อยในชวงเวลาประมาณ 3,100 – 940 ปกอนครสตกาล ในสมยนอยปตแโบราณไดกอตงขนและผนาชาวอยปตแโบราณ เปนผปกครองดนแดนอยปตแ ซงสมยราชวงศแแบงไดดงน 2.2.1 สมยตนราชวงศแ (The Protodynastic Period) ราวป 3,110 – 2,665 กอนครสตกาล อยในชวงราชวงศท 1 -2 โดยเรมจากการแบงแยกดนแดน อยปตแโบราณสนสดลง ดวยความสามารถของผนาอยปตแบน คอ “เมเนส” ไดรวบรวมดแดนทงสองเขาไวดวยกน ในป 3110 และสถาปนาตนขนเปนปฐมกษตรยแแหงราชวงศแท 1 กาหนดให เมองเมมฟส ในอยปตแตอนลางเปนเมองหลวง ถงแมจะรวมดนแดนเขาเปนผนเดยวกนได แตชาวอยปตแโบราณยงนยมเรยกชาตตนเองวา “Land

of Two Lands” 2.2.2 สมยอาณาจกรเกา (The Old Kingdom) ราวป 2,225–2180 กอนครสตกาล อยในชวงราชวงศแท 3–6 สมยนถกเรยกวา “สมยปรามด” เพราะมการสรางปรามดขนเปนครงแรก และมปรามดมากกวา 20 แหง ซงปรามดแหงแรกถกสรางขนในสมยของ กษตรยแโจเซอรแ ราชวงศแท 3 ทเมองสควารา นอกจากนยงมวทยาการใหม ศลปกรรม และสถาปใตยกรรม เจรญรงเรองมากในราชวงศแท 4 อกทงกษตรยแองคแใดมอานาจในการปกครองกจะเปนผลใหเกดปรามดใหญทสด ซงกคอปรามดของกษตรยแคฟ (Khufu) ทเมองกซา

ภาพท 2.8 ปรามดคฟ


39

ในชวงราชวงศแท 6 อาณาจกรกสนสดลง เพราะกษตรยแไรความสามารถในการปกครองและการรบ อกทงความทะเยอทะยานชงอานาจของขนนาง โดยเฉพาะพวกขนนาง ทเรยกวา “โนมารแซ” ทาใหอยปตแโบราณตองวนวายเกดสงครามกลางเมองขนอยเนองๆ และตองตกอยภายใตการปกครองของพวกขนนาง อยราวป 2180–2052 เปนชวงระหวางปลายอาณาจกรกลาง ในชวงนขนนางมอานาจและตงราชวงศแท 7–11 ปกครองอยปตแ และมเมองธปสแ ในอยปตแบน เปนศนยแกลางการปกครองของราชวงศแท 7 และ 8 ในเวลาตอมาขนนางทเมองเฮราเคบโอโปลส ในอยปตแลางไดตงราชวงศแท 9–10 ขน ทาใหเกดสงครามกลางเมองเพอแยงชงอานาจและดนแดนกน

2.2.3 สมยอาณาจกรกลาง (The Middle Kingdom) ราวป 2,052 – 1,786 กอนครสตกาล อยในชวงราชวงศแท 11 ตอนปลาย และราชวงศแท 12 มกษตรยแเมนตโฮเตปท 2 องคแสดทายของราชวงศแท 11 เมองธปสแ เปนผปราบปรามขนนางและรวบรวมดนแดนอยปตแโบราณเขาไวดวยกน ทรงฟนฟการคา สภาพแวดลอม และในชวงราชวงศแท 12 กษตรยแอเมเนมฮสท 1 ทรงปรชาในการรบและทรงฟนฟการคากบฟนเซย

2.2.4 สมยอาณาจกรใหม หรอ สมยจกรวรรด (The New Kingdom of the Empire) อยราวๆ ป 1,554 – 1,090 กอนครสตกาล ชวงราชวงศแท 18 -20 มเมองธปสแ เปนเมองหลวง จกรวรรดอยปตแถอกาเนดขนจากการทกษตรยแเชยวชาญการรบ การปกครอง เพราะอยปตแตองทาสงครามเปนเวลายาวนานกบพวกฮตไตทแ ทาใหอานาจขนนางลดลงและหมดไป ในสมยนอยปตแมนโยบายรกรานชนกลมใกลเคยงมงขยายอานาจและการปองกนการรกรานของศตรภายนอก ทาใหดนแดนอยปตแขยายกวางใหญอยางทไมเคยเปนมากอน ดวยความสามารถของกษตรยแหลายพระองคแ อยางเชน

2.2.4.1 อาเมส เปนผขบไลฮคโซสออกจากอยปตแ กาจดอานาจขนนาง และเปนปฐมกษตรยแแหงราชวงศแท 18 กอตงอาณาจกรใหมขน

2.2.4.2 อเมนโฮเตปท 1 และทสโมสท 1 ทง 2 พระองคแทรงเกงเรองการรบการขยายจกรวรรดใหกวางใหญไพศาล

2.2.4.3 พระนางฮทเซฟซท นางเปนมเหสของทสโมสท 2 เปนกษตรยแหญงพระองคแแรกของอยปตแ และทรงเปนนกปกครองหญงทสามารถคนแรกของโลก หลงจากพระสวามสนพระชนมแ ทรงปกครองอยปตแนานถง 40 ป ทรงฟนฟการคา ศลปกรรม และสถาปใตยกรรมตางๆ 2.2.4.4 ทสโมสท 3 ขนครองราชยแ หลงการสนพระชนมแของพระนางฮทเซฟซท ทรงเกงการรบ ทาสงคราม 17 ครงเพอปราบศตรในดนแดนทางตะวนออก ทรงไดรบการยกยองวาเปนนโปเลยนแกงอยปตแ ทงยงใหการศกษา เลยงดเดกๆ เปนอยางด เพราะทรงหวงวาเมอเดกโตขนจะเปนกาลงสาคญ จงรกภกดตออยปตแ

40

2.2.4.5 อเมนโฮเตปท 4 ทรงเปนกษตรยแนกปฏรปศาสนาของอยปตแโบราณ เพราะทรงกาหนดใหชาวอยปตแโบราณเคารพบชาสรยะเทพ หรอ อะดน ถอไดวาเปนการรเรมความเชอในพระเจาองคแเดยว

ภาพท 2.9 สรยะเทพ หรอ Aton


2.2.4.6 ตตนคามอน ปกครองอยปตแตอจากอเมนโฮเตปท 4 ทรงประกาศยกเลกศาสนาของอเมนโฮเตปท 4 และไดกาหนดใหชาวอยปตแโบราณหนมานบถอในเทพเจาอะมอเร และเทพเจาองคแอนๆ ดงเดม นอกจากนยงยายเมองหลวงกบ ธปสแ 2.2.4.7 รามซสท 2 ทรงเปนกษตรยแองคแสดทาย ทรงเกงการรบ ยดดนแดนทเคยเปนของอยปตแคนมาไดทงหมด และทรงยตสงครามกบพวกฮทไตทแ ในการรบท คาเดซ โดยทอยปตแไดปาเลสไตนแ ฮทไตทแไดซเรย ปลดปลอยฮบรจากการเปนทาส นอกจากนยงทรงเปนนกรกอกดวย ทรงมพระโอรสถง 100 คน มพระธดา 50 คน

2.3 สมยภายใตการปกครองของผรกราน (The Period of Invasion) สมยภายใตการปกครองของผรกราน อยราวๆป940 กอนครสตกาล ในสมยนมชนเผาภายนอกหมนเวยนกนปกครองอยปตแโบราณ เปนระยะๆ คอ พวกลบยาน พวกเอธโอเปยน พวกอสซเรยน พวกเปอรแเซย พวกกรก

2.3.1 ลบยานหรอลเบย ปกครองระหวาง 940-710 กอนครสตกาล ตงราชวงศแท 22-24

41

2.3.2 เอธโอเปยน ปกคอรองระหวาง 736-657 กอนครศตกาล ตงราชวงศแท 25

2.3.3 อสซเรยน ปกครองระหวาง 664-525 กอนครสตกาล

2.3.4 เปอรแเซย ปกครองระหวาง 525-404 กอนครสตกาล

2.3.5 กรก ปกครองระหวาง 332-30 กอนครสตกาล

2. สภาพสงคมของอารายธรรมอยปต ลกษณะสงคมของอยปตแโบราณเปรยบไดกบรปสามเหลยม แบงออกไดเปนดงน

ภาพท 2.10 ชนชนทางสงคมของอยปตแ

ทมา : http://karnnoonngam.blogspot.com

2.1 กษตรยแและราชวงศแ อยในตาแหนงสงสด กษตรยแสามารถมสนมไดมากมาย อาจเปนพสาว หรอนองสาวรวมบดาหรอมารดาเดยวกนกได 2.2 พระ มบทบาทหนาทเปนผนาทางความเชอและศาสนา เปนชนชนสง 2.3 ขนนาง มหนาทดานการบรหารการปกครอง เปนชนชนสง 2.4 ชนชนกลาง ไดแก พอคา ชางฝมอ และศลปน

2.5 ชนชนตา ไดแก ชาวนา เปนชนชนทมจานวนมากทสดในดนแดน สถานะภาพของชาวนาอยในรปของขาตดทดน และยงเปนกาลงสาคญในกองทพ และแรงงาน

2.6 ทาส เปนชนชนตาทสด เปนพวกทถกกวาดตอนมาหลงจากพายแพสงคราม

42

3. การประกอบอาชพของอารายธรรมอยปต การประกอบอาชพ แบงออกไดเปน 4 ประเภท คอ

3.1 การเพาะปลกและการเลยงสตวแ ถอวาเปนอาชพหลก เรมขนเมอราวๆ 4,000 ปกอน

ครสตกาล ซงนยมทากนในแถบลมแมนาไนลแ พชพนธแทนยมปลก คอขาวสาล ขาวบาเลยแ ตนแฟลกซแ และไมผลตางๆ

ภาพท 2.11 การเกษตรของอยปตแโบราณ

ทมา http://prawatsartlock.blogspot.com

3.2 การคา อยปตแเรมทาการคาเมอราวป 4,000 กอนครสตกาล นยมทาการคากบคนในแถบชายฝใงทะเลเมดเตอรแเรเนยน เมโสโปเตเมย และอาระเบย

ภาพท 2.12 การคาขายของอยปตแโบราณ


43

3.3 การทาเหมองแร แรทสาคญของอยปตแ คอ ทองแดง ชาวอยปตแขดพบเมอประมาณ 4,000 ปกอนครสตกาล ทากนมกในแถบไซนาย สวนพลอยและทองคา ขดบรเวณเทอกเขาตะวนออก

3.4 งานฝมอ ไดแก พวกงานปใน งานหลอ งานทอผา เปนตน

4. การปกครอง ลกษณะการปกครองของอยปตแเปนแบบเทวธปไตย คอ ผปกครองดาเนนการปกครองในนามหรออาศยอานาจของเทพเจา เพอใชประโยชนแในการปกครองกลมบคคลทดาเนนการปกครอง ไดแก 4.1 กษตรยแ หรอทชาวอยปตแเรยกวา “ฟาโรหแ” (Pharaoh) เปนผทชาวอยปตแยอมรบวาเปนเทพเจา และเปนกษตรยแในเวลาเดยวกน หนาทของฟาโรหแ คอเปนผนาทางการปกครอง และศาสนา เปนผกาหนดกฎระเบยบ ขอบงคบในการปกครอง เปนเจาชวตของชาวอยปตแโบราณ

ภาพท 2.13 ภาพวาดลกษณะของฟาโรหแ


4.2 ขนนางชนผใหญ (Vizier) เปนตาแหนงทไวใชเรยกผบรหารทสาคญๆ รองจาก

ฟาโรหแ ตาแหนงนในสมยตนราชวงศแผทรบตาแหนง คอ ราชโอรส ตอมามการเปลยนแปลงจงตกแกขนนางชนผใหญ และมการสบทอดกนมาในตระกลเดยวกน

4.3 ขนนาง (Noble) ทาหนาทรบผดชอบหนวยงานทสาคญๆ ไดแก การเกบภาษ การชลประทาน เปนตน

4.4 ขนนางมณฑล (Nomarch) เปนขาหลวงประจามณฑล หรอเมองทหางไกลจากเมองหลวง เรยกวา Nome ขนนางพวกนมกกอกบฏ ความวนวาย

44

ภาพท 2.14 ชนชนการปกครอง ทมา : https://www.tes.com

ตงแตอยปตแโบราณมฟาโรหแ ปกครองอาณาจกร ทกพระองคแทรงมพระราชนสนตวงศแมาตลอด ซงบทบาทของราชนอยปตแนน มเรองราวของราชนทโดงดง คอ ฟาโรหแหญงฮทเซฟซท ทครองบลลงกแอยปตแนานถง 15 ป ตงแตป 1473 – 1458 กอนครสตกาล และทโดงดงอกพระองคแคอ มเหสของฟาโรหแ อเมนโนฟสท 4 นามวา “เนเฟอรแตต” เปนราชนทงามทสดในบรรดาราชนของอยปตแ อาจเปนเพราะทรงมเชอสายเจาหญงไมแทนน และอกพระองคแคอ มเหสของฟาโรหแ ราเมเซสท 2 คอ “พระนางเนเฟอรแตาร” เปนมเหสสดทรกของฟาโรฟราเมเซสท 2

ภาพท 2.15 ฟาโรหแหญงฮทเซฟซท

ทมา : www.bloggang.com

45

ภาพท 2.16 รปปในครงตวของพระนางเนเฟอรแตต

ทมา : http://www.gypzyworld.com

ภาพท 2.17 พระนางเนเฟอรแตาร มเหสสดทรกของฟาโรฟราเมเซสท 2


5. ความเจรญของอารยธรรมอยปต 5.1 ดานวทยาศาสตร ความเจรญทางวทยาศาสตรแของอยปตแโบราณ มดงน 5.1.1 ปฏทน ชาวอยปตแรจกทาปฏทนโดยยด หลกสรยคต คอ1ป ม12 เดอน 1เดอน ม 30วน อก วนสดทายกาหนดไวเพอการเฉลมฉลองการกาหนดฤดคอ ตามหลกความเปนไปของธรรมชาต และการเพาะปลก คอ 1 ป ม 3 ฤด ๆละ 4 เดอนเรมจาก ฤดนาหลาก ฤดเพาะปลก ฤดเกบเกยวพชผล

46

5.1.2 การแพทยแ วทยาการแพทยแทสาคญของอยปตแ คอ การทามมม เปนการแสดงความสามารถของแพทยแในสมยนนดานการผาตดระโหลก ผาตดกระดกสนหลง การวจย และการรกษาโรคตางๆ

ภาพท 2.18 มมมของอยปตแ

ทมา : https://tartil811.wordpress.com

5.1.3คณตศาสตรแ โดยเฉพาะทางดานเลขาคณต คอ สามารถคานวณหา

พนทของสามเหลยม สเหลยมคางหม และวงกลมได ชานาญในการวดทดน 5.1.4 สถาปใตยกรรม ซงสถาปใตยกรรมทสาคญของอยปตแ คอ ปรามด

และปรามดทใหญทสดคอ ปรามดของฟาโรหแคฟ ใชกอนหน 2,300,000 กอน แตละกอนหนก 2 ตน ใชแรงงานคนสกดหนดวยสว และคอน ถกจดใหเปนหนงในเจดของสงมหศจรรยแของโลกโบราณ

ภาพท 2.19 ปรามดของฟาโรหแคฟ

ทมา : https://farbet.ru

47

นอกจากนยงวหารคารแนค แหงเมองธปสแ ทไดรบการยกยองวาเปนอาคารทใหญทสดของอยปตแโบราณ

ภาพท 2.20 วหารคารแนค แหงเมองธปสแ ทมา : https://www.iam-tour.com

5.1.5 ศลปกรรม มไวเพอรบใชศาสนา โดยวาดหรอปในรปเทพเจาเทานน

ซงศลปกรรมทโดดเดน ไดแก ภาพแกะสลก ไดแก สฟงซแ โดยเฉพาะทหนาปรามดฟาโรหแคฟ ลกษณะลาตวเปนสงโตหมอบ หนาเปนคน แกะสลกจากหน

รปปใน หรอรปหลอ นยมปในหรอหลอเฉพาะครงตวบน เชน รปปในพระนางฮทเซฟซท ฟาโรหแทสโมสท 2 ฟาโรหแอเมนโฮเตปท 4 ฟาโรหแรามซสท 2 เปนตน

ภาพแกะลกฝาผนง ทมชอ คอ ภาพการตอสของฟาโรหแรามซสท 2 กบพวกฮตไทนแ ทวหารคารแนค ภาพวาด นยมวาดตามผนงและเพดานของวหาร พระราชวง ปรามด มกจะวาดภาพเกยวกบ สภาพสงคม การปกครอง การคา การแตงกาย และประเภทของเครองใช

48

ภาพท 2.21 สฟงซแแหงกซา


ภาพท 2.22 ภาพวาดฝาผนงของอยปตแ

ทมา : http://www.makeleio.gr

6. การชลประทาน อยปตแตองพงแมนาไนลแ เพอใชในการเกษตรเพาะปลก ดงนนชาวอยปตแตองคดคนวธเกบกกนา และสงนาเขาพนทตอนในดวยการขดคคลองระบายนา ทาทานบกนนา เพอกกเกบนาไวใชยามหนาแลง

ภาษาและวรรณกรรม

อารยธรรมอยปตแ มการถายทอดภาษาพดเปนตวเขยน หรอตวอกษรทอานออกเสยงนนเรมตงแตประมาณ 4,000 ปกอนครสตกาล ในการทชาวอยปตแโบราณรจกประดษฐแตวอกษรขนมาใชนบวาเปนความเจรญอกประการหนง ซงเรยกตวอกษรนวา “อกษรเฮยโรกลฟฟก” และ “เฮยราตค”

สาหรบการเรมเขยนหนงสอของชาวอยปตแนน จะใชภาพแทนความหมาย ตอมาดดแปลงรปภาพใหเปนพยางคแ และนาพยางคแมารวมเปนคา เรยกวา “ตวอกษรภาพ” ซงใชวธการเขยนและ

49

แกะสลก เพอเปนการบนทกเรองราวเกยวกบศาสนา เรยกวา ตวอกษรเฮยโรกลฟฟก เวลาตอมา ไดพฒนาการจนกระทงเปนตวพยญชนะ เรยกวา “เดโมตค” เปนตวอกษรทดดแปลงมาจากอกษรเฮยราตค ตอมาไดยกเลก และใชตวอกษรคอปตค (อกษรกรกผสมกบอกษรเฮยโรกลฟฟก)

ภาพท 2.23 อกษรเฮยโรกลฟฟก

ทมา : http://amad02.blogspot.com

ภาพท 2.24 อกษรคอปตค

ทมา : https://cs.wikipedia.org

50

ศลปะการเขยน เรมขนเมอประมาณ 300 ปกอนครสตกาล วธบนทกทาเปนอกษรภาพ (อกษรเฮยโรกลฟฟก) ตอมาเพอใหเขยนงายขน ไมสลบซบซอน จงไดพฒนาการเขยนใหมตวอกษรภาพนอยลง ใชตวอกษรเฮราตค ซงการเขยนนนมกจะเขยนกนในหมพระเทานน ในเวลาตอมามการลดจานวนอกษรภาพลงใหเหลอเพยง 24 ตว เรยกวา อกษรเดโมตค สาหรบการบนทกตวอกษรนน ชาวอยปตแคดคนทากระดาษขนมาใชแทนการบนทกลงบนแผนหน โดยกระดาษทาจากเยอตนออ เรยกวา “กระดาษปาปรส” กานออ คออปกรณแทใชเขยน ยางไมผสมสใชเปนหมก ทาใหศลปวทยาการดานการเขยนของอยปตแแพรหลายไปยงอารยธรรมอนๆ

ภาพท 2.25 การเขยนภาพลงบนกระดาษปาปรส

ทมา : http://worldcivil14.blogspot.com

วรรณกรรมทสาคญของอยปตแโบราณ แบงออกเปน 2 ประเภท คอ วรรณกรรมเกยวเนองกบศาสนา ไดแก คมภรแผตาย มงแสดงความเคารพตอเทพเจาโอซรส เพอเปนการเขาสโลกหนาทอดมสมบรณแ และสขสบาย และบทสรรเสรญของฟาโรหแอเนโฮเตปท 4 ตอเทพเจาอะตน เปนตน และอกประการ คอ วรรณกรรมไมเกยวเนองกบศาสนา ไดแก งานสลกบนทกเหตการณแสาคญๆ มกสลกตามเสาหน หรอผนงปรามด เปนตน

51

ภาพท 2.26 วรรณกรรมทเกยวเนองกบศาสนา


ภาพท 2.27 วรรณกรรมทไมเกยวเนองกบศาสนา


ความเชอและศาสนา เรองความเชอและศาสนานน ชาวอยปตแนน ในเรองการนบถอบชาเทพเจาหลายองคแและม

มากมายนบไมถวน มทงเทพเจาประจาถน ประจาเมอง ประจาเมองหลวง ซงในบรรดาเทพเจาทงหมด มองคแทสาคญและเปนทเคารพนบถอในหมผคนทกชนชนอาชพ คอ สรยเทพ มชอเรยกตางๆ วา เรฮารแส อามอนเร อาตอน มสญลกษณแ คอ หนทมรปรงคลายปรามด เรยกวา“เมนเบน” ซงกอนหนประดษฐแอยบนยอดของแทงหนสงซงมปลายชขนไปสพระอาทตยแ เรยกวา “โอเบอลสกแ”

52

สาหรบชาวอยปตแ มความเชอวา เมอพวกเขาตายไปแลวจะไดพบกบเทพโอซรส และพระองคแจะตดสนวา คนผนนเมอตอนมชวตอยไดทาคณงามความด หรอประพฤตชว ถาทาคณงามความดกจะไดรบการตอนรบเขาสโลกหลงความตายทเตมไปดวยความอดมสมบรณแพนสข ซงตรงกบหลกคาสอนของครสตแศาสนาในปใจจบนอกดวย สวนทศนะทมตอพระเจา ชวต และความตายของคนอยปตแโบราณนาไปสการสรางสรรคแสถาปใตยกรรมทสาคญคอ ปรามด ศาสนาสาหรบชาวอยปตแโบราณ มลกษณะสาคญอย 3 ประการ

1. ชาวอยปตโบราณเชอในเทพเจาหลายองค คนอยปตแเชอและบชาปรากฎการณแธรรมชาต จงทาใหชาวอยปตแโบราณกาหนดเทพเจาขนมามากมาย ซงลกษณะของเทพเจาในชวงแรกนนจะมรปรางเปนสตวแมากกวาคน ในเวลาตอมาไดมการพฒนารปรางของเทพเจาขน แตเพราะอาณาจกรอยปตแโบราณเกดจากการรวมตวของหลายชมชน จงเปนเหตใหเทพเจาของชาวอยปตแโบราณมมากหมายหลายองคแ เทพเจาทสาคญ คอ

ภาพท 2.28 เหลาเทพเจาของอยปตแ

ทมา : https://fr.dreamstime.com

1.1 เทพเจาอะมอนเร (Amon Re) หรอเทพรา หรอเทพเร เปนเทพเจาสงสดในบรรดาเทพเจาทงหมดของอยปตแโบราณ เปนเทพเจาแหงแสงสวางและชวต ชอเทพเจาอะมอนเร เกดจากการนาเทพเจาอะมอน ทเปนเทพเจาแหงอากาศ และความอดมสมบรณแของเมองธปสแ รวมกบเทพเจาเร ทเปนเทพเจาแหงดวงอาทตยแของเมองเฮลโอโปลส กลายมาเปนเทพเจาอะมอนเร สญลกษณแของเทพรา คอ วงกลมหนนอยบนเรอ แตสวนมากมกเปนมนษยแ พระเศยรเปนนกเหยยว

53

เชอวา ถอกาเนดมาจากแมนาแหงเทพนน กายลอมรอบดวยกลบดอกบน ในทกวนเมอเขาสราตรกาล เทพราจะกลบมาบรรทมในดอกบว สญลกษณแขององคแเทพเปนนกศกดสทธ เรยกวา “นกเบนน” เกาะทยอดปรามด ถอเปนสญลกษณแแกงแสงอาทตยแ

ภาพท 2.29 เทพเจาอะมอนเร หรอเทพเจารา

ทมา : http://putatida016.blogspot.com

เทพรา เปนบดาแหงมวลมนษยแและสรรพสงทงหลายบนโลก ทรงสรางเทพซ เทพแหงลม เทพเตฟนต เทวแหงสายฝน เทพเกบ เทพแหงปฐพ เทพนต เทวแหงทองฟา และเทพฮาป เทพแหงแมนานล พระนามของเทพรามหลายพระนามใหเรยก เชน ในตอนเชาเรยกวา “เฆปร” หรอ “เฆเปรา” ในตอนกลางวน เรยกวา “ตม” ในตอนเยน เรยกวา “อาตม”

เทพรา จะเสดจออกจากเมองเฮลโอโปลส พรอมๆกบเหลาเทพเจาองคแอนๆ โดยใชเรอสรยนเปนพาหนะ เพอตรวจเยยมราษฎรในเมองทง 12 เมอง ทาใหเกดแสงอาทตยแตลอด 12 ชวโมงใน 1 วน และในเวลากลางคนพระองคแจะทองไปยงดนแดนมตภพดอตจากฝใงตะวนตกไปฝใงตะวนออก และมตานานเกยวกบเทพเจาราอกมากมาย ในสมยกอนเทพราจะมเฉพาะฟาโรหแเทานนทสามารถสกการะได 1.2 เทพเจาโอซรส (Osiris) คอหนงในเทพ ของตานานเทพเจาแหงไอยคปตแ เปนเทพเจาแหงเกษตรกรรม ผทนบถอมาจากซเรย ทรงเปนพระโอรสองคแแรกของเทพเกบ และเทวนต

54

ทรงเกดทเมองธปสแ เมอทรงประสต ไดมเสยงรองดงเขาไปถงวหารวา “กษตรยแผยงใหญและเพยบพรอมไดประสตแลว” หรออกอยางวา เจาผยงใหญทสดไดเขามาสแสงสวางแลว

ภาพท 2.30 เทพเจาโอซรส

ทมา : https://www.bloggang.com

ตานานกลาวกนวา เทพโอซรส และเทวไอซสตกรกกนและกนตงแตยงอยในครรภแพระมารดา บางกกลาววาทง 2 พระองคแทรงอภเษกกน และเทพโอซรสไดบลลงภแจากเทพผเปนบดา ตามตานานของเทพโอซรส ทรงสอนศลปะวทยาการทงหลายแกมนษยแ โดยมเทพธอธเปนผชวย สญลกษณของพระองคแเปนชาย ประทบยนอยหรอประทบนงบนบลลงกแ หรอวาดเปนมนษยแกาลงลกจากแทนตงศพ หรอเปนกษตรยแพระหตถแโผลขนมาจากผาพนมมม ทรงถอแส เปนสญลกษณแของอานาจสงสด พระวรกายเปนสแดงแสดงถงพนดน หรอสเขยวแสดงถงพชพนธแ ทรงสวมมงกฎสขาวแสดงถงไอยคปตแตอนบน และมขนนกสแดงสองเสนแกงมองบสรส ประดบอยบางครงอาจสวมวงสรยะและเขาสตวแ

1.3 เทพเจาไอซส (Isis) ทรงเปนธดาของเทพราและเทวนต ตนกาเนดของเทวเรมจากท เทพราไดอภเษกกบเทพนต เปนเทพผเปนมเหสของเทพเจาโอซรส เทพไอซสเกงดานมนตรและมสตปใญญา สญลกษณแของเทวไอซสมหลายแบบ พระนางอาจเปนมนษยแทมศรษะเปนวด หรอมดวงจนทรแสวมบนศรษะ หรอสวมมงกฎรปดอกบวและมหเปนขาวโพด หรอถอขาแพะ สญลกษณแแหงความอดมสมบรณแ ถาเปนรปปในจะเปนรปพระมารดากาลงใหนมเทพเจโฮรส แสดงถงการปกปองเดกๆ จากโรคภย บนศรษะมเขา 2 เขา และมวงสรยะอยตรงกลาง

https://www.bloggang.com/

55

ภาพท 2.31 เทพเจาไอซส


1.4 เทพเจาโฮรส (Horus) หรอฮอรส หรอโฮรส ทรงเปนพระโอรสของเทพโอซรสและเทวไอซส และเปนสวามของเทวฮาธอรแ เปนเทพทเกดจาการรวมกนของเทพนกเหยยวและเทพแหงแสงสวาง มพระเนตรขวาเปนดวงอาทตยแและพระเนตรซายเปนดวงจนทรแ เปนเพราะขณะทสกบเซตนนทรงถกกดทตาซายจนหมองมว สญลกษณแของเทพโฮรส คอเปนมนษยแทมศรษะเปนนกเหยยว ทรงสวมมงกฎสองชน หรอแกะสลกเปนรปวงสรยะมปกอยทรววหารประจาพระองคแ หรอนกเหยยวกาลงบนอยเหนอการสรบของฟาโรหแ ทองเลบมแสแหงความจงรกภกด และแหวนแหงความเปนนรนดรแ เทพโฮรส ทรงมพระนามมากมายตามทองถนทสกการะและความเชอ เชน เทพฮาโรเอรส ฮอรสเบฮแเดต ฮาราเคตฮารแมาฆส และฮารแสเอสส เปนตน

ภาพท 2.32 เทพเจาโฮรส


1.5 เทวเสลเคต (Selket) หรอเสรแคเอต ทรงเปนเทวแมงปอง มชอเสยงขนมาโดยราชาแมงปอง กษตรยแกอนราชวงศแ เทวทรงเกยวของกบความอดมสมบรณแ เพราะพระนางเปนหนงในเทวผพทกษแตนนาทงส แหงแมนานล ทรงมหนาเปนคนเฝางอาโปฟส ศตรของเทพราทถกขงไวใตพภพ ทรงเปนชายาของเทพเนเฆบคาอ เทพแหงงใหญ มแขนเปนมนษยแ วากนวาเทวถกมดดวยโซจน

56

สวรรคต เทวเสลเคตจะคอยชวยเทวไอซสทาพธศพเทพโอซรส และเปนผชวยดแลเทพโฮรส เทวจะประทบยนอยกบเทวอสสตรงปลายโลงศพ และเปนเทพ 1 ใน 4 ทประจาไหเกบเครองในมมมทเกบลาไส เทวเสลเคต มสญลกษณแเปนมนษยแ ศรษะเปนแมงปอง หรอกายเปนแมงปอง ศรษะเปนมนษยแ ในบางครง หรอปกปองผตายดวยปกทแขนของพระนาง

ภาพท 2.33 เทวเสลเคต

ทมา : https://jongkolnee077.wordpress.com

ชาวอยปตแโบราณมความเชอวา เทพเจาแตละพระองคแควรมสตวแไวคอยรบใช ดงนนจงมการสมมตสตวแรบใขใหแกเทพเจา เชน แกะตวผเปนสตวแรบใชของเทพเจาอะมอนเร สาหรบการบวงสรวงเทพเจานน พระจะเปนผประกอบพธกรรม และไดรบคาจางตอบแทนดวย

2. ชาวอยปตโบราณเชอในความเปนอมตะของวญญาณ สาหรบการตดสนครงสดทาย และโลกหนา ชาวอยปตแโบราณเชอวา ชวตภายหลงความตายททาความดจะฟนขนมา และเขาพานกในโลกหนาซงมความอดมสมบรณแ จากความเชอนทาใหเกดการเกบรกษารางกายเอาไว เรยกวา “มมม” ซงการทามมมนยมทาเฉพาะกบกษตรยแเทานน คนธรรมจะไดรบการฝใงเทานน มมมจะถกนาไปใสไวในหบศพพรอมกบมวนกระดาษรจกกนในนาม “คมภรแผตาย” ซงคมภรแผตายทถกตองนนตองเขยนโดยพระ สาหรบขอความในคมภรแนน จะกลาวถงผตายกระทาด หรอกระทาชว โดยมเทพเจาโอซรสเปนผพพากษา และดาเนนการตดสนครงสดทายใหแกวญญาณนนๆ เขาสโลกหนาทอดมสมบรณแหรอไม สวนหบศพและสมบตของผตายจะถกนามาวางไวในสสานหนเรยกวา “ปรามด” และมสฟงคแ ซงเปนสตวแประหลาดทแกะสลกจากหนนามาวางไวหนาปรามด เพอทาหนาทเฝาศพและสมบตของผตายทบรรจไวในปรามด

3. ศาสนาของกษตรยอเมนโฮเตปท 4 สาเหตของการปฏรปศาสนาของอเมนโฮเตป คอ ตองการนาชาวอยปตแโบราณใหหลดพนจากความเชอในศาสนาทนบถอเทพเจาหลายพระองคแ และมงนาใหพนจากอานาจของพระ สาหรบศาสนาใหมของอเมนโฮเตป คอ กาหนดใหบชาแตเทพเจาอะตน

57

(Aton) เพยงองคแเดยว ทรงสอนวาเทพเจาอะตนเปนเทพเจาสงสด ไมมตวเปนบดาของมวลมนษยแ วธการเขาถงเทพเจาทาไดโดยการสกการะดวยดอกไมหอม ทรงสงใหปดวหารของเทพเจาองคแอนๆ ปฏเสธความเชอเรองโลกหลงความตายและโลกหนา ไมประสงคแทาสงครามกบศตร เพราะเชอวาการทาสงครามจะทาใหเทพเจาไมพอใจเนองจากเทพเจาทรงเปนบดาของมวลมนษยแ เพอแสดงถงความศรทธาในเทพเจาอะตน อเมนโฮเตปจงทรงเปลยนพระนามของพระองคแเปน “อคนาตน” ยายเมองหลวงจากธปสแ ทจากเดมเปนศนยแกลางของการปกครองและศาสนาของเทพเจาอะมอนเร มาอยทเมองอคตาตน

ผลของการปฏรปศาสนาทาใหเกดผลเสยทงภายในและภายนอกจกรวรรด โดยเฉพาะทเมองธปสแ บรรดาพระทงหลายตางตงตนเปนศตรเพราะขาดรายได และสถานะภาพของตนตองลดนอยลง และอยปตแตองเสยดนแดนซเรยกบปาเลสไตนแใหแกพวกฮตไทนแ

ภยคกคามจากภายนอกอารธรรม

ในชวงระหวางป 2,000-1,750 กอนครสตกาล ไดมเหตการณแไมสงบเกดขนในบรเวณทางภาคตวนออกของทะเลเมดเตอรแเรเนยน เรมมผรภยในบรเวณทะเลดา อพยพเลงมาทางใตเพอเสาะแสวงหาทอยอาศยแหงใหม ในชวงนเองทพวกไมซนา เขาไปตงถนฐานในกรซ และพวกฮตไทนแเขาไปอยอาศยในตรก และคนในอาณาจกรพากนอพยพหลบหนไปทอนเพอเสาะแสวงหาทอยใหม การบกรกจากอาณาจกเมโสโปเตเมย เมอประมาณ 3,500 ปกอนครสตกาล เมโสโปเตเมยยกกองทพบกเขามายงดนแดนบรเวณลมแมนาไนลแของอยปตแ แลวเขายดครองบรเวณลมแมนาไนลแซงมความอดมสมบรณแ และไดตงอาณาจกอยปตแขนมา 2 แหงคอ อยปตแตอนลาง และอยปตแตอนบน ตอมาอยปตแตอนบนชนะอยปตแตอนลางและรวบรวมเปนอาณาจกรเดยวกนจนกลายเปนแหลงอารยธรรมทสาคญของโลกยคโบราณ เมโสโปเตเมยไดนาเอาแนวคดใหมเขามาในดนแดนแถบลมแมนาไนลแ เชน การสรางทอยอาศยแทนทจะเปนกระทอมเลกๆ อยางชาวพนเมองเดมเคยอย ซงการสรางบานเรอนขนาดใหญนทาดวยดนเหนยวตากแหง และใชชวตอยรวมกนเปนกลม ภายในเมองมากกวาจะอยกระจดกระจายตามนอกเมอง อยางไรกตาม ผบกรกจากเมโสโปเตเมยในขณะนนยงไมรจกใชแรเหลกและทองบรอนซแ แตรจกใชแรทองแดง เปนอยางเดยว และนาทองแดงมาทามด

58

บทสรป

อารยธรรมอยปตแโบราณ เกดขนในบรเวณสองฝใงของแมนาไนลแบรเวณลมแมนาแบง เปน 2 บรเวณ คอ อยปตแลาง ปากแมนาไหลสทะเลเมดเตอรแเรเนยน เรยกวา “เดลตา” อารยธรรมไดเกดขนบรเวณน สวนอกทคอ อยปตแบน เปนทแมนาไหลผานทะเลทราย หบเขาไปจนถงซดานในปใจจบน ดวยสภาพภมประเทศทเปนทะเลทราย ดงนนแมนาไนลแจงเปรยบเสมอน โอเอซส และทาใหอยปตแถกปองกนการรกรานจากชาตอนๆ โดยธรรมชาต

ชมชนดงเดมเปนพวกเรรอน ตอมาไดพฒนาขนตามลาดบ จนเกดชนชนปกครองสงคมขยายตวเปนรฐเลก ๆ เรยกวา “โมนส” มสญลกษณแ เชน สนข เหยยว แมงปอง เปนตน ราชวงศแแรกทสามารถรวมอยปตแเปนอาณาจกร คอ กษตรยแเมนส ถอเปนฟาโรหแองคแแรก มศนยแกลางทเมมฟส Scorpion king

เทพเจาของชาวอยปต เทพเจาเร หรอสรยเทพ เทพโอซรส เทพแหงแมนาไนลแ เทพแหงยมโลก เทวไอซส หรอเทพแหงพนดน เทพแหงความอดมสมบรณแ เทพเซต เทพแหงสงคราม เทพฮาธอรแ เทพ แหงความรกและเทพฮอรส เทพผเปนตวแทนของฟาโรหแทกพระองคแ และยงมเทพอนๆทถอเปนเทพเจาประจาแตละเมองชาวอยปตแถอ ฟาโรหแเปนเทพเจาพระองคแหนง ซงไดแสดงออกโดยงานสราง และสถาปใตยกรรมตางๆ ทถวายแกฟาโรหแ

สภาพสงคม ชนชนทางสงคม แบงออกไดเปน 5 ระดบ ไดแก กษตรยแและราชวงศแ พระและขนนาง ชนชนกลาง ชนชนตา ทาส

การประกอบอาชพ การเพาะปลกและการเลยงสตวแจดเปนอาชพหลก พชทนยมปลก คอขาวสาล ขาวบาเลยแ ตนแฟลกซแตลอดจนผลไมตางๆ เปนตน การคา นยมทาการคากบคนในแถบชายฝใงทะเลเมดเตอรแเรเนยน เมโสโปเตเมย และอาระเบย เปนตน การทาเหมองแร ทองแดง พลอยและทองคาขดบรเวณเทอกเขาตะวนออก งานฝมอ ไดแกงาน ปใน งานหลอ งานทอผา เปนตน

การปกครอง ลกษณะการปกครองเปนแบบเทวธปไตย คอ ผปกครองอางดาเนนการปกครองในนามหรออาศยอานาจของเทพเจา ไดแก กษตรยแหรอฟาโรหแ หนาทของฟาโรหแคอเปนผนาทางการปกครองและศาสนา ขนนางชนผใหญ (Vizier) ผบรหารทสาคญรองจากกษตรยแ และมการสบทอดแกคนในตระกลเดยวกน ขนนาง (Noble) รบผดชอบหนวยงาน เชน ในการเกบภาษและการชลประทาน เปนตน และขนนางมณฑลหรอผวาการมณฑลหรอโนมารแซ (Nomarch) เปนตาแหนงขาหลวงประจาตามมณฑลทหางไกลเรยกวา นอม (Nome)

ศาสนา มลกษณะ 3 ประเดน ไดแก ชาวอยปตแโบราณเชอในเทพเจาหลายองคแ เชน เทพเจา อะมอน-เร (Amon-Re) เทพเจาโอซรส (Osiris) เทพเจาไอรส (Isis) เทพเจาโฮรส (Horus)

59

ศลปะการเขยน บนทกเปนอกษร เรยกวา อกษรภาพเฮยโรกลฟค ตอมาไดพฒนาการเขยนใหมตวอกษรภาพนอยลงเรยกอกษรเฮราตค การเขยนทง 2 แบบนเขยนไดในหมพระเทานน จากเหตผลดงกลาวทาใหอกษรภาพลดเหลอเพยง 24 ตว เรยกวา ตวอกษรเดโมตค ชาวอยปตแโบราณคดทากระดาษ ทาจากเยอตนออ กานออแขงคออปกรณแทใชเขยน ยางไมผสมสใชเปนหมก

ดานวทยาศาสตร ความเจรญทางดานวทยาศาสตรแ คอ การทาปฏทน ยดหลกสรยคต 1 ป ม 12 เดอน 30 วน อก 5 วนสดทายถกกาหนดเพอการเฉลมฉลอง การกาหนดฤดถอตามหลกความเปนไปของธรรมชาตและการเพาะปลก 1 ปม 3 ฤดๆละ 4 เดอน เรมจากฤดนาทวมหรอนาหลาก ฤดเพาะปลกหรอไถหวาน ฤดทสามคอ ฤดเกบเกยวพชผล และการแพทยแ คอ “มมม”แสดงความสามารถของแพทยแอยปตแโบราณดานการผาตดกระโหลก ผาตดกระดกสนหลง การวจยและรกษาโรคตางๆ

ดานสถาปตยกรรม ทสาคญเชน ปรามดยกษแทเมองกซา ใชเปนทบรรจพระศพของพระเจาคออปสแ หรอเรยกอกพระนามหนงวา พระเจาคฟ

ดานวรรณกรรม แบงเปน 2 ประเภท คอ วรรณกรรมเกยวเนองกบศาสนา ไดแกคมภรแผตาย และวรรณกรรมไมเกยวเนองกบศาสนา ไดแก งานสลกบนทกเหตการณแตามเสาหนหรอผนง ปรามด เปนตน

ชลประทาน อยปตแโบราณตองพงแมนาไนลแเพอใชในการเพาะปลก อยปตแโบราณคนพบวธเกบกกนาและสงนาเขาพนทตอนในดวยการขดคคลองระบายนาตางระดบและทาทานบกนนา

ศลปกรรม แรกเรมมงเพอรบใชศาสนาโดยการวาดหรอปในรปเทพเจา นอกจากนศลปกรรมเดนอนๆ ทควรกลาวถงไดแก ภาพแกะสลก สฟงซแ รปปในหรอรปหลอ ภาพแกะสลกฝาผนง ภาพแกะสลกฝาผนงทมชอ คอ ภาพการตอสของพระเจารามซสท 2 กบฮตไตทแทวหารคารแนค ภาพวาด นยมวาดตามผนงและเพดานของวหาร พระราชวง และปรามค

บทท 3 อารยธรรมอนเดยโบราณ

ดนแดนอนเดย มมนษยแอาศยอยมาเปนเวลานาน เมอราว 5,000-2,000 ปกอนครสตศกราช โดยแหลงทขดพบคอ แถบลมแมนาโซน ในแควนปใญจาบ เปนเครองมอเครองใช ทางภาคใตพบซากเครองใชททาดวยหน ในชวงปลายยคหนพวกดราวเดยน เปนพวกแรกทเจรญมากในอนเดยเหนไดจากความเจรญทางการเกษตร การสรางเขอน สรางเครองดนเผา เปนตน วฒนธรรมสมยกอนประวตศาตรแในอนเดย แบงได 2 สวนคอ วฒนธรรมของคนทอยทางตะวนตกเฉยงหนอ บรเวณลมแมนาโซน และวฒนธรรมของคนทอยทางภาคใตและภาคตะวนออกเฉยงใตของอนเดย และลงกา

วฒนธรรมลมแมนาโซน พบเครองมอทาดวยหนในสมยหนเกา คอ ขวานปาด และขวานมอ ตอมาสมยหนกลาง พบเครองมอเครองใชทเปนหนคมกวา แขงแรงกวา และมขนาดเลกกวา รจกใชธน เลยงชพดวยการเลยงสตวแ อยถา เปนยคทรเรมเพาะปลกและเลยงสตวแ สมยหนใหม เรมมชมชนชาวนา ปรากฏเครองใชภายในบาน เชน เครองปในดนเผา ภาชนะใชสอย ลอเลอน เปนตน ความเจรญของยคนอยมาหลายรอยปจนถงสมยอารยธรรมลมแมนาสนธ วฒนธรรมของคนทอยทางภาคใตและภาคตะวนออกเฉยงใตของอนเดยและลงกาเลยงชพดวยการเพาะปลก เลยงสตวแ รจกใชคนไถ ลอเลอน ใชหนเปนอาวธ

ภาพท 3.1 ซากผงเมองโมเฮนโจ-ดาโร ประเทศปากสถาน

ทมา : http://www.archaeologyonline.com

อารยธรรมอนเดย คอ ความเจรญทเกดขนในดนแดนทเรยกวา “ชมพทวป” ในปใจจบนคอประเทศอนเดย ปากสถาน ศรลงกา เนปาล บงคลาเทศ ภฎาน และสกขม เปนดนแดนทมประชากรอาศยอยมากทสด “อนเดย” มาจากภาษาสนกฤต คาวา สนธ เปนชอแมนาทางภาคตะวนตกเฉยง

62

เหนอ (ประเทศปากสถาน) ชาวเปอรแเซยเรยกดนแดนแถบนวา Hindu หรอ Hidu ตอมาพวกกรกแผลงเปน Indus และ India ตามลาดบ สาหรบชาวอนเดย เรยกดนแดนวา “ภารตวรรษ” หมายความวา ถนทอยของชาวภารตะ อารยธรรมอเนเดย เปนรากฐานของอารยธรรมในประเทศตางๆหลายประเทศในเอเชยใต ไดแก อนเดอย เนปาล ปากสถาน บงคลาเทศ ภฎาน และศรลงกา นอกจากนยงมอทธพลตออารยธรรมอนๆ ไมวาจะเปนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต เอเชยตะวนออก ผสรางสรรคแอารยธรรมอนเดยม 2 พวกคอ พวกดราวเดยน พดภาษาตระกลดราวเดยน คอ ภาษาทมฬ ภาษาคานารส ภาษาเตลก และภาษามะยะยาบม และอกพวกคอ พวกอนโด-ยโรเปยน พดภาษาตระกลอนโด-ยโรเปยน คอ ภาษาสนสกฤต และภาษาปรากฤต ชาวดราวเดยน เปนชนพนเมองดงเดมอาศยอยในอนทวปกอนชาวอนโด-อารยนจะอพยพเขามาและสรางสรรคอารยธรรมในแถบลมแมนาสนธ ทางภาคเหนอของอนทวป ทาใหชาวดราวเดยนตองยายถนลงทางใต พนทอนอดมสมบรณแทางภาพเหนอดนแดนระหวางลมแมนาสนธและลมแมนาคงคากลายเปนดนแดนของชาวอนโด-อารยนเผาตางๆ อารยธรรมอนเดย อาจเรยกวา “อารยธรรมสนธ” เปนอารยธรรมทชาวดราวเดยนสรางขนในแถบแมนาสนธตงแต 2,500 ปกอนครสตศกราช จนถง 1,500 ปกอนครสตศกราช ตอมาชาวอนโด -

อารยนไดเขามาสรางสรรคแอารยธรรมตงแต 1,500 ปกอนครสตศกราช จนถงครสตแศตวรรษท 6 จากนนอนเดยกถกรกรานจากพวกมสลม และถกปกครองโดยพวกอสลาม คอ ราชวงศแโมกล และในทสดอนเดยกถกปกครองโดยสหราชอาณาจกรองกฤา


ภาพท 3.2 แผนทแสดงทตงอารยธรรมลมแมนาสนธ

ทมา : http://www.thaigoodview.com

63

อนเดยมลกษณะเปนรปสามาเหลยม มภเขาหมาลยกนทางเหนอ ลอมรอบดวยทะเลทง 2 ดานคอ ดานตะวนออกอางเบงกอล และดานตะวนตกมหาสมทรอนเดย แบงดนแดนตามสภาพภมศาสตรแได 4 สวนคอ บรเวณเทอกเขาหมาลยภาคเหนอ บรเวณทราบลมแมนาภาคเหนอ บรเวณทราบสงเดกขาน และบรเวณแหลมทมฬภาคใต

1. ลกษณะทตง อนเดยมลกษณะภมประเทศทหลากหลาย ดนแดนทางตอนเหนอและตอนใตถกแบงแยกจากกนดวยทราบสงเดคคาน เปนผลใหทงสองเขตมความแตกตางกนทงดานภมศาสตรแ ทรพยากรธรรมชาต การประกอบอาชพ และการหลอหลอมอารยธรรม

1.1 ตอนเหนอ และตะวนตกเฉยงเหนอ มเทอกเขาหมาลย

1.2 ตะวนตกและตะวนออก เปนทราบลมแมนาสนธ แมนาคงคา

1.3 ตอนกลาง เปนเขตทราบสงเดคคานทแหงแลงและทรกนดาร

1.4 ตอนใต ไมสามารถตดตอกบดนแดนทางตอนเหนอไดสะดวก

2. ภมอากาศ อนเดยมภมอากาศแหงแลงเพราะฝนตกนอยประมาณปละ 4 เดอน และมอากาศรอนจด ปใดฝนตกนอยกวาปกต การเพาะปลกจะไมไดผลและเกดความอดอยาก ในทางตรงกนขาม ปใดทฝนตกมากเกนไปจะเกดอทกภย พชผลไดรบความเสยหาย อนง ปทมอากาศรอนจดมากๆ เชน อณหภมสงกวา 40 องศาเซลเซยสขนไปมกจะเกดภยแลง พชผลสวนใหญไมอาจตานทานความแหงแลงไดเพราะอากาศขาดความชมชน สภาพภมอากาศจงมอทธพลตอการดารงชวตและความเชอของชาวอนเดย ซงตองพงพาธรรมชาต ดงเชนการบชาแมนาคงคาวาเปนแมนาศกดสทธทนาความชมชนและความอดมสมบรณแมาให ลกษณะภมอากาศยงทาใหชาวอนเดยมความอดทนในการตอสกบความยากลาบากดวยวธการตางๆ พรอมกบการยอมรบชะตากรรมทไมอาจหลกเลยงได

3. ปจจยทมผลตออารยธรรมอนเดย 3.1 บรเวณเทอกเขาหมาลย มเปนพนท ทหนาวเยนและสงชนกนไมใหอนเดยตดตอกบดนแดนอนไดสะดวก ถงอยางไร กยงมชองแคบไคเบอรแทางตะวนตกเฉยงเหนอทตดตอกบดนแดนอนๆ ทางตะวนตกได เชน เปอรแเซย กรก และโรมน ดงนนบรเวณอนเดยตอนเหนอจงรบอทธพลและผสมผสานอารยธรรมทเขามาทางชองแคบไคเบอรแ ทงทมาจากการตดตอคาขาย และรกรานของชนชาตอนๆ เชน พวกอารยน และมสลม

3.2 บรเวณทราบลมแมนาภาคเหนอ เปนทราบลมแมนาสนธ แมนาคงคา และแมนาสาขาของแมนาทง 2 สาย ทมความอดมสมบรณแเหมาะแกการทาเกษตรกรรม โดยเฉพาะอยางยงลมแมนาคงคา ซงมตนกาเนดจากเทอกเขาหมาลย และนาความอดมสมบรณแมาใหแกพนทในลมแมนา

64

จงเปรยบเสมอนเปนเสนเลอดทหลอเลยงชาวอนเดย และเปนบอกาเกดของศาสนา ความเชอและพธกรรมตางๆ ในอารยธรรมอนเดย เชน ศาสนาพราหมณแ-ฮนด และศาสนาพทธ ดงนนความอดมสมบรณแในเขตทราบลมแมนาตางๆ จงทาใหชนตางชาตตางๆ พยายามเขารกรานและยดครองอนเดยมาโดยตลอด

3.3 บรเวณทราบสงเดตขาน เปนเขตทราบสงทแหงแลงและทรกนดาร เพาะถกโอบลอมดวยเทอกเขาสงซงขวางกนการตดตอระหวางอนเดยเหนอและอนเดยใต แตกนบเปนเขตเศรษฐกจสาคญของอนเดย เพราะเปนพนทเกษตรกรรมซงเปนอาชพหลกของชาวอนเดย และยงคงอดมสมบรณแดวยทรพยากรปาไมและแรธาตตางๆ

3.4 บรเวณแหลมทมฬ ไมสามารถตดตอกบดนแดนทางตอนเหนอไดสะดวก แตสามารถตดตอกบดนแดนอนๆนอกประเทศไดงาย เนองจากมทราบแคบๆ ยาวขนานกบชายฝใงมหาสมทรอนเดย ทง 2 ฝใง ประชากรในแถบนมการตดตอคาขายและแลกเปลยนวฒนธรรมกบดนแดนอน เชน อยปตแ เมโสโปเตเมย ลงกา และดนแดนในเขตเอเชยตะวนออกเฉยงใต อารยธรรมของชาวอนเดยใตจงมเอกลกษณแทแตกตางจากชาวอนเดยทางตอนเหนอ

ดวยเหตทสภาพภมประเทศของอนเดยมหลากหลายแบบ เชน เขตหนาวทางเหนอ เขตรอนแถบทะเลทราย ทราบสง แมนาสายหลากหลายสาย เทอกเขาปกคลมดวยปาทบ มทงสตวแราย และโรคภย จงทาใหอนเดยประกอบดวยผคนหลากหลายเชอชาต ทมภาษา ความเชอ ขนบธรรมเนยมประเพณทแตกตางกนตามสภาพลกษณะภมประเทศของตน

อนเดยสมยประวตศาสตร

1. สมยมหากาพย เมอราว 1,000–500 ปกอนครสตศกราช เกดอาณาจกรใหมบรเวณ ลมแมนาคงคามลกษณะเปนนครรฐอสระ “ราชา” เปนผปกครอง แบบราชาธปไตย มฐานะเปนสมมตเทพ มการตดตอคาขายทางเรอ กบอาณาจกรเมโสโปเตเมย อยปตแ อาราเบย อารยธรรมยคมหากาพยแม ดงน

1.1 การปกครอง ลกษณะคลายนครรฐ เปนอสระ ไมขนตรงแกกน แควนทม ชอเสยงและมอานาจมากในสมยมหากาพยแ คอ แควนมคธ

65

ภาพท 3.3 วรรณคดรามายณะ

ทมา https://writer.dek-d.com

1.2 เรองราวของชาวอารยน ถกถายทอดออกมาในลกษณะของวรรณคด 2 เรอง คอ รามายณะและมหาภารตะ สะทอนใหเหนถงการปกครอง สงคม และเศรษฐกจของชาวอารยน

ภาพท 3.4 วรรณคดมหาภารตะ

ทมา https://www.se-ed.com

รามายณะ เปนวรรณกรรมทยงใหญเรองหนงของอนเดยและยงแพรไปสหลายประเทศในเอเซยตะวนออกเฉยงใต เชน ในเมองไทยเรยกวา“รามเกยรต” ในลาวเรยกวา“พระลกษณแพระราม” ในอนโดนเซยเรยกวา “รามายณะ” นอกนนยงมทกมพชา สงคโปรแ มาเลเซย พมาและเนปาล เรองนแตงโดย “ฤๅษวลมก” มหาภารตะ เปนเรองทใหญทสด มโศลกมากถง 100,000 บท แบงเปนบรรพได 18

บรรพ มหาภารตะ เปนเรองราวทกลาวถงการทาสงครามกนระหวางพนอง2ตระกล คอ ตระกลเการพ และปาณฑพ ซงทงสองตระกลตางสบเชอสายมาจากตระกลเดยวกน คอ ทาวภรตะ การทาสงคราม

66

ขบเคยวกน ณ.ทงกถรเกษต เปนเวลา 18 วน สดทายตระกลฝายธรรม คอปาณฑพเปนฝายชนะ เรองนแตงโดย “ฤๅษเวทวยาส”หรอ “กฤษณะ ไทวปายน”

1.3 มการนาระบบวรรณะมาใชเพอแบงแยกชาวอารยนและพวกดราวเดยน รวมถง ชาวอารยนดวยกนเอง แบงเปน 4 วรรณะ คอ

1.3.1 วรรณะพราหมณแ เกดจากโอษฐแของพระพรหม มสเครองแตงกาย

ประจาวรรณะคอ สขาว มหนาท กลาวมนตแ ใหคาปรกษากบกษตรยแ ตลอดจนสอนมนตแใหแกคนทวไป สวนพวกทเปนนกบวช ทาหนาทสอนไตรเภท และประกอบพธทางศาสนา

ภาพท 3.5 วรรณะพราหมณแ

ทมา https://supawann096.wordpress.com

1.3.2 วรรณะกษตรยแ เกดจากพระอระของพระพรหม และถอสบเชอสาย

มาจากพระอาทตยแ สเครองแตงกายประจาวรรณะคอ สแดง หมายถงนกรบ ทาหนาทรบเพอปองกนหรอขยายอาณาจกร และเปนนกปกครอง หรอคณะผปกครองแบบสามคคธรรม

ภาพท 3.6 วรรณะกษตรยแ


1.3.3 วรรณะแพศยแ เกดจากโคนขา หรอ สะโพกของพระพรหมของพระ

พรหม มสเครองแตงกายประจาวรรณะคอ สเหลอง เปนพวกแสวงหาทรพยแสมบต ไดแกพวกพอคา คหบด เศรษฐ และเกษตรกร

67

ภาพท 3.7 วรรณะแพศยแ


1.3.4 วรรณะศทร เกดจากพระบาทของพระพรหม มสเครองแตงกาย

ประจาวรรณะคอ สดา หรอสทไมมความสดใส มหนาทเปนกรรมกร ลกจาง

ภาพท 3.8 วรรณะศทร

https://supawann096.wordpress.com

นอกจากนยงมอกวรรณะหนงซงถอวาเปนพวกตาสด คอ จณฑาล ลกทเกด

จากพอแมตางวรรณะกน ซงจะถกรงเกยจและเหยยดหยาม

1.4 ยคมหากาพยแศาสนาพราหมณแมความเจรญรงเรองมาก ในเวลาตอมามการปรงปรง ความเชอ และคาสอนของศาสนาพราหมณแ กลายเปนศาสนาฮนด เทพเจาทนบถอสดสดม 3 พระองคแ เรยกวา ตรมรต ไดแก พระพรหม พระวษณ และพระศวะ

68

ภาพท 3.9 ตรมรต

ทมา https://dhamma.mthai.com/

1.5 ความเชอ โคลง บทสวดทางศาสนา ถกรวบรวมไวในคมภรแพระเวท แบงเปน 3 สวน เรยกวา ไตรเวท ฤคเวช ยชรเวทและสามเวท และยงมเวททเ กดขนในสมยหลงเรยกวา อถรรพเวท และคมภรแอปนษท

1.6 ความรงเรองของศาสนาพราหมณแ ทาใหพวกพราหมณแมอานาจมากในสงคม เกดความไม เสมอภาค ทาใหเกดศาสนาใหมทสาคญขนอก 2 ศาสนา เพอสรางความเสมอภาคและความสงบสขในสงคม ไดแก

1.6.1 ศาสนาเชน พระมหาวระคอ ศาสดาหรอองคแตรถงกร หลกความเชอ

ทสาคญของ ศาสนาเชน คอ การทาใจใหบรสทธไมเนนความทกขแทางกายเพอการหลดพนสโมกษะ

ภาพท 3.10 สญลกษณแของศาสนาเซน

ทมา https://sites.google.com

1.6.2 ศาสนาพทธ พระพทธเจา หรอเจาชายสทธตถะ หลกคาสอนทสาาคญ คอ อรยสจ 4 ไดแก ทกขแ สมทย นโรธ มรรค

69

ภาพท 3.11 ศาสดาของพทธศาสนา ทมา https://sites.google.com

2. สมยจกรวรรด เปนสมยทมความสาคญตอการวางพนฐานของแบบแผนทางสงคม ศลปะ และวฒนธรรมอนเดย ใหยงคงสบเนองตอมาถงปใจจบน สมยจกรวรรด แบงเปน 5 สมย คอ

2.1 จกรวรรดมคธ ตงอยบรเวณภาคตะวนออกลมแมนาคงคา เปนแควนทมอานาจมากทสด ในศตวรรษท 6 กอนครสตศกราช กษตรยแทมชอเสยงม 2 พระองคแคอ พระเจาพมพสาร และพระเจาอะชาตศตร ระบอบการปกครองกษตรยแมอานาจสงสด มขนนาง 3 ฝาย คอ ฝายบรหาร ฝายตลาการ และฝายการทหาร เรยกวา “มหามาตระ”

สาหรบพระพทธศาสนา ไดรบการอปถมภแจากกษตรยแทง 2 พระองคแ ทาใหจกรวรรด มคธกลายเปนศนยแกลางพระพทธศาสนา ในขณะเดยวกนศาสนาพราหมณแคอยเสอมลง เนองจาก การตความคาสอน ทมงเนนไปทางอทธฤทธ-ปาฏหารยแขององคแเทพเจา แทนทจะศกษาคาสอนเพอการหลดพนจากบวงแหงทกขแตามหลกคาสอนในคมภรแ

2.2 จกรวรรดเมารยะ อยในชวงกลางศตวรรษท4กอนครสตศกราช ราชวงศแนนทะ ทปกครองจกรวรรดมคธเสอมอานาจลง ราชวงศแเมารยะมอานาจขนปกครอง ปใจจบน คอบรเวณทางภาคเหนอของอนเดย ระเบยบการปกครอง รวมอานาจไวทพระมหากษตรยแและเมองหลวง จกรพรรดมอานาจสงสดทางดานบรหาร กฎหมาย การศาล และการทหาร มสภาเสนาบด และสภาแหงรฐเปนสภาปรกษา

70

ภาพท 3. 12 แผนทจกรวรรดเมารยะสมยพระเจาอโศกมหาราช


กษตรยแทมชอเสยงของราชวงศแเมารยะ คอ พระเจาอโศกมหาราช ทรงนาหลกธรรม

คาสอนของพทธศาสนามาใชในการปกครอง ทานบารงพทธศาสนา นอกจากนยงใหอสระในการเลอกนบถอศาสนาแกประชาชนทกคน โดยเฉพาะศาสนาพราหมณแ และยงทรงยกเลกการแบงชนชนวรรณะ

ภาพท 3.13 วดในสมยพระเจาอโศกมหาราช


2.3 สมยแบงแยกและรกรานจากภายนอก ผลจากการความเสอมอานาจของราชวงศแ เมารยะ มผลตออนเดย 2 ประการ คอ อาณาจกรใหญนอยแบงแยกออกเปนอสระ และการรกรานจากพวกกรก อหราน เปอรแเชย ศกะ กษาณะ เมอมาตงถนฐานในดนแดนทาใหรบเอาวฒนธรรม

71

อนเดยไวดวย นอกจาน กรก และเปอรแเชย กถายทอดวฒนธรรมของตนเองใหแกอนเดย เชน ดานศลปกรรม สถาปใตยกรรม และประตมากรรม

ภาพท 3.14 แผนทจกรวรรดคปตะ


2.4 สมยจกรวรรดคปตะ ถอวาเปนยคทองของอนเดย เนองจากพระเจาจนทรคปตแ มความพยายามทจะฟนฟอาณาจกรมคธใหรงเรองอกครง กอตงมหาวทยาลยตางๆเกดขนหลายแหง เชน มหาวทยาลยนาลนทา มหาวทยาลยพาราณส และมเมองหลายๆเมองกลายเปนศนยแกลางการศกษา เชน เมองสาญจ ดานการแพทยแในสมยนมวธการผาตด และเรยนรการทาสบ และปนซเมนตแ

ภาพท 3.15 สถปในเมองสาญจ


72

ดานศาสนาทรงใหการอปถมภแพทธศาสนาเปนอยางด ถงแมวาพระองคแจะนบถอ

พราหมณแ และทรงอนญาตใหชาวลงกามาสรางวดพทธศาสนาฝายเถรวาทขน และยงม “หลวงจนฟาเหยน”พระจากดนแดนจน เดนทางมานาพระไตรปฏกกลบไปเผยแพรยงดนแดนของตนเอง ถอวาเปนการสงเสรมใหพทธศาสนาแพรกระจายไปยงดนแดนอนๆ อกหลายประเทศโดยเฉพาะในภมภาคเอเชยตะวนออกฉยงใต

2.5 อนเดยหลงสมยจกรวรรดคปตะ หลงจากราชวงศแคปตะเรมเสอมอานาจลง ชน

ชาตอนไดรกรานอนเดย ภาคเหนอแบงแยกเปนแควนเลกๆ มราชวงศแตางๆเขามายดครอง หลงการสนสดจกรวรรดคปตะ ชนชาตทมากรกรานนบถอพราหมณแ จงไดกวาดลางชาวพทธใหสนซาก และวด แตพระพทธศาสนาในอนเดยยงคงรงเรองอย 3. สมยมสลม พวกมสลมทเขารกรานอนเดย คอ มสลมเชอสายเตรแก จากเอเชยกลาง เขาปกครองอนเดยทางภาคเหนอ มเมองเดล เปนเมองหลวง เมอเขามาปกครองกบบบงคบใหชาวอนเดยมานบถอศาสนาอสลาม ประชาชนทไมนบถอศาสนาอสลามจะถกเกบภาษ เรยกวา “จซยา” ในอตราสง หากหนมานบถอกจะไดรบการยกเวน การกระทาของพวกเตรแก สงผลใหสงคมอนเดยเกดความแตกแยกระหวางพวกฮนด และมสลมจนถงปใจจบน 4. สมยจกรวรรดโมกล ราวป ค.ศ.1526-1858 อนเดยสมยใหมเรมตนขนดวยการรกรานของพวกมองโกล – เตรแก อนเดยภายใตการนาของ “ตมรแ” (Timur) ทาใหอาณาจกรของเดลฮออนแอลง พวกฮนดเรมมอานาจมากขน ตอมาภายในอาณาจกรสลตาน แหงเดลฮ เกดความออนแอ เนองจากการแยงชงราชสมบต เปดโอกาสใหบารแบ ซงเปนทายาทมเชอสายหางๆ ยกทพจากเมองคาบล ในอฟกานสถานเขารกรานเมองตางๆ ทางภาคเหนอของอนเดย ทงเมองของพวกฮนดและมสลม จนสามารถยดนครเดลฮ ไดสาเรจ จากนนสถาปนาจกรวรรดมการปกครองโดยราชวงศแโมกลไดสาเรจ ในราวป ค.ศ.1525

ภาพท 3.16 พระเจาอกบารแมหาราช


73

จกรวรรดโมกล เจรญรงเรองสงสดในสมยพระเจาอกบารมหาราช ราวป ค.ศ.1556-

1605 พระองคแทรงขยายอาณาเขต รวบรวมภาคเหนอของอนเดยเปนหนงเดยวกน จากนนกขยายอานาจลงมาบรเวณทราบสงเดคขาน ทรงสนบสนนนกปราชญแ และศลปนทมความสามารถของทกเชอชาต จนทาใหงานดานอกษรศาสตรแ วรรณคด เจรญรงเรอง ทรงมนโยบายการปกครองจกรวรรดทเฉลยวฉลาด โดยทพระองคแทรงแตงงานกบเจาหญงของพวกฮนด เพอขจดความขดแยงกบชาวฮนด สรางความเปนอนหนงอนเดยวกน ทรงใหเสรภาพในการนบถอศาสนาแกทกชนชาตในจกรวรรด ไมเกบภาษศาสนา ขจดความขดแยงทางความเชอ ระหวางพวกมสลม และฮนด โดยการตงศาสนาใหม คอ “ดนอละฮ” โดยรบเอาหลกคาสอนของศาสนาตางๆ ทงศาสนาอสลาม ฮนด โซโรเอสเตอรแ และครสตแ เปนตน ทรงออกกฎหมายยกเลกประเพณทกดขขมเหงเดกและสตร คอ ประเพณแตงงานในวยเดก และประเพณสต ทหญงมายตองกระโดดกองไฟตายตามสาม

การปกครองในสมยโมกล จกรวรรดแบงออกเปนมณฑล มทงหมด15 มณฑล ปกครองโดยขาหลวง จากการแตงตงโดยจกรพรรด ออกไปดแลความเปนอยของประชาชน ทาหนาทเกบภาษ โดยทเจาเมองเดมยงคงมอานาจอย เพยงแตตองยอมรบอานาจจากราชธาน

สภาพเศรษฐกจสมยโมกล ราชสานกมความมงคงรารวยอยางมาก เปนผลมาจาก

การคาเจรญรงเรอง มการตดตอซอขายกบตางชาตตางๆ ในภมภาคเอเชย และชาตตะวนตกทเขามาตดตอคาขาย เรมมการทาอตสาหกรรมสงทอจากฝาย เพอสงไปขายตลาดตางประเทศ สวนการเกษตรกรบเอาเทคนคใหมๆ เขามาเพอเพมผลผลตใหมากขน

สภาพสงคมสมยโมกล ยงคงมการแบงแยกระหวางชาวมสลม และชาวฮนด โดยท ชาวมสลมจะไดรบสทธพเศษมากกวาชาวฮนดทตองเสยภาษศาสนา ชนชนสงโดยเฉพาะชาวมสลมจะมสภาพความเปนอยทดกวาชาวฮนด ทาใหชาวฮนดบางสวนหนไปนบถอศาสนาอสลามเปนจานวนมาก เปนผลทาใหประชากรทง 2 กลม มความเกลยดชงซงกนและกนมากยงขน

ภาพท 3.17 พระเจาชาหแเจฮน สรางทชมาฮล

ทมา ทมา https://supawann096.wordpress.com

74

งานดานสถาปใตยกรรมสมยโมกล เปนศลปะผสมผสานระหวางฮนดกบมองโกล ใช โมเสก โดมหลงคา ยอดกลมโปงมหอคอยปลายยอดแหลม ประตทรงโคงสง มการผสมผสานกลมกลนและมความงดงาม งานสถาปใตยกรรมทมชอเสยง คอ สสานทชมาฮาล สรางขนในสมยพระเจาชาหแเนฮาน เพอเปนทระลกถงพระมเหสทสวรรคตไป

ภาพท 3.18 สสานทชมาฮาล


จกรวรรดโมกล เรมเสอมอานาจลงหลงจากสมยพระเจาอคบารแมหาราช เนองจากจกรพรรดพระองคแอนๆ ไมไดดาเนนแนวทางปกครองจกรวรรดตามทพระองคแทรงวางเอาไว หนมาปกครองจกรวรรดอยางกดขขมเหง มการเกบภาษศาสนาจากพวกทไมใชมสลมอยางหนก ทาใหจกรวรรดเรมแตกแยก อกทงในสมยหลงๆ จกรวรรดตองประสบปใญหาแยงชงอานาจของเชอพระวงศแในราชวงศแโมกล ทาใหศนยแกลางอานาจของราชธานทกรงเดลฮออนแอลง เจาผครองนครแควนฮนดเรมตอตานอานาจราชวงศแโมกล เกดสงครามระหวางแควนตลอดเวลา ตงแตศตวรรษท16 จนถงครสตแศตวรรษท 18 จกรวรรดโมกลแตกแยกออกเปนสวนๆ จกรพรรดไมมอานาจแทจรงเหลอเพยงราชธานทกรงเดลอ และดนแดนรอบๆเทานน จงเปนโอกาสใหชาตตะวนตกทเขามาในอนเดยตงแตชวงครสตแศตวรรณท 17 เพอการตดตอคาขาย สามารถแทรกแซงทางการเมองและการทหาร นาไปสการผนวกและยดครองดนแดนตางๆของอนเดย ในปลายครสตแศตวรรษท 18

75

สภาพการเมอง สงคม และเศรษฐกจ

1. การเมองการปกครองในยคพระเวทและยคมหากาพย 1.1 ยคพระเวท การปกครองของอนเดยแบงเปนอาณาจกรเลกๆ ตงขนบนพนฐานของผคนทอพยพมาดวยกน มหวหนาหมบานเปนผนา ความสมพนธแอยในลกษณะพอบานปกครองลกบานกษตรยแในยคน เปนผนาทพ มความเชยวชาญการสงคราม และการปกปองใหความปลอดภยแกประชาชน สวนพระหรอนกบวชทาหนาททางศาสนา ระบบการบรหารการปกครองในยคพระเวทเปนแบบงายๆ มกษตรยแเปนหวหนา หนวยทเลกทสด คอ กล หมายถงครอบครว มหวหนาครอบครว เรยกวา กลป กษตรยแมทปรกษา คอเสนาบดม 2 ตาแหนง คอ บโรหต ทาหนาทเปนทง พระและโหรา และเสนาน เปนผบญชาการทพ

1.2 ยคมหากาพยแ พวกอารยนแบงการปกครองออกเปน 2 รปแบบ ในภาคเหนอของอนเดยเปนแบบ “สาธารณรฐ” และ “ราชาธปไตย” เขตทปกครองแบบสาธารณรฐอยทางภาคเหนอและเชงเขาหมาลย สวนเขตทปกครองแบบราชาธปไตย อยในบรเวณลมแมนาคงคา 2. สภาพสงคม ครนเมอพวกอนโด-อารยน เขามาอนเดยในสมยตน สงคมแบงเปน 3 ชนชน ไดแก นกรบ นกบวช และสามญชน ยงไมมระบบวรรณะ ยงคงเปนการจดกลมชนชนในสงคมและเศรษฐกจอยางงาย สงทนาไปสระบบวรรณะ คอการกดกนระหวางพวกอนโด-อารยน กบชนพนเมอง ทถกเรยกวา “ทาส” ไดแกพวกดราวเดยน ซงพวกอารยนรงเกยจในรปรางหนาตาและสผว พวกอารยนถอวาการคบคาสมาคมดวยจะทาใหตนสญเสยความเปนอารยน เหนไดชดวาเปนการกดกนสผวระหวางอารยนทมสผวสขาว กบพวกดราวเดยนทสผวเปนสดาสกปรก ซงคาวา “วรรณะ” แปลวา ส นนเอง การกดกนนรนแรงมากโดยเฉพาะในบรเวณทางภาคเหนอของอนเดย การกดกนในระบบวรรณะเรมดวยการแบงแยกระหวางอารยน กบพวกทไมใชอารยน ตามระบบวรรณะแบงชนชนได 4 วรรณะ คอ พราหมณแ กษตรยแ แพศยแ และศทร ระบบวรรณะยงเกยวกบการประกอบอาชพอกดวย เชน พวกแพศยแ กลายเปนพวกเจาของทดนและพอคา สวนพวกศทรเปนเกษตรกร ทางานในทนา ไมไดรบอนญาตใหเขารวมพธบชาทกาหนดไวในพระเวท ระบบวรรณะยงนาเปนสการกาหนดกฎเกณฑแตางๆ เชน ระเบยบการสมรส มกฎเกณฑแทงการสมรสภายในวรรณะ และนอกวรรณะ หรอระหวางวรรณะ หนวยทางสงคม ไดแก ครอบครว และหลายๆครอบครวรวมกนเขาเปน “คาม” หมายความวา หมบาน แตละครอบครวมขนาดใหญอยรวมกน 3 ชวอายคน การแตงงานผหญงมสทธเลอกคได มการกาหนดสนเดมและคาตวของผหญง ในแตละครอบครวจะใหความสาคญกบลกชายมากกวาลกสาว และ

76

หญงหมายตองเขาพธ “สต” คอการโดดเขากองไฟตายตามสามของหญงฮนด มลทธชายมภรรยาเดยว เปนทยอมรบในสงคม

3. เศรษฐกจ

พวกอนโด-อารยน เปนพวกเรรอนเลยงสตวแดารงชวตดวยการเลยงปศสตวแ แมววเปนสมบตและทรพยแสนทมคา ดวยเหตนจงทาใหแมววเปนสตวแคนเคารพบชา หามบรโภค ครนพวกอารยนเขามาตงรกรากในอนเดย กเรมประกอบอาชพตางๆ เปลยนจากเลยงสตวแมาเปนเกษตรกรรมแทน รจกการใชเหลกทาเครองมอเครองใช กลายเปนสงคมเกษตรกรรม นอกจากนยงมอาชพอนๆ อกเชน ชางไมประกอบรถมา ชางคนไถ ชางโลหะ ชางทองแดง ชางสมฤทธ ชางเหลก ชางปในหมอ ชางเครองหนง เปนตน

พชพนธแทปลกในอนเดย ไดแก มนเทศ ขาวสาล ขาวโพด มนสาปะหลง เปนตน สาหรบชาวนาจะถอครองทดนขนาดเลก ใชแรงงานภายในครอบครว และทาหตถกรรมใชในครวเรอน ไมมการจางแรงงาน ทาใหผลผลตคอนขางตา เพราะเทคนคการผลตลาสมย เครองมอเครองใชทาจากไม มลววและสตวแอนๆ ถกนามาใชทาเชอเพลงมากกวาทาปย การชลประทานมนอย อยางไรกตาม เกษตรกรรมกทาใหเกดกาคา โดยอาศยแมนาคงคาเปนเสนทางคมนาคมเพอการคาขาย ทาใหเกดชมชนใหมๆบรเวณฝใงแมนาจนกลายเปน ตลาดการคา พวกเจาของทดนหนมาทาอาชพพอคาและจางคนอนทางานในทดนแทนตน การคาในระยะแรกเปนเฉพาะทองถน การแลกเปลยนสนคาใชแมววเปนหนวยในการบอกราคา

การขยายอทธของอารยธรรมอนเดย

พฒนาการอารยธรรมอนเดย แพรขยายเขาไปสภมภาคตางๆทวทวปเอเชยผานทางการคา ศาสนา การเมอง การทหาร และไดผสมผสานกบอารยธรรมแตละประเทศจนกลายเปนสวนหนงของอารยธรรมนนๆ

1. เอเชยตะวนออก พระพทธศาสนานกายมหายานของอนเดย มอทธพลชาวจน ทงในฐานะพทธศาสนา และในฐานะทมอทธพลตอการสรางสรรคแศลปะจน

ภาพท 3.19 พระโพธสตวแ นกายมหายาน


77

2. ภมภาคเอเชยกลาง กลมชนตางๆในภมภาคน มพฒนาการทางประวตศาสตรแและวฒนธรรมรวมกบชาวอนเดยตงแตยคสมยแรก อทธพลของอารยธรรมอนเดย คอ ศาสนสถาน สงกอสราง รวมทงศลปวตถในพทธศาสนานกายมหายานแตนบจากครสตแศตวรรษท 7 เปนตนมา เมออานาจทางการเมองของพวกมสลมจากตะวนออกกลางขยายเขามาในเอเชยกลาง อารยธรรมอสลามจงเขาแทนท และมอทธพลเหนอกลมชนตางๆจนถงปใจจบน

3. ดนแดนในตะวนออกกลาง มการตดตอกบอนเดยมาตงแตอารยธรรมลมนาสนธ กระทงถงศตวรรษท 6 กอนครสตแศกราช จกรวรรดเปอรแเซยแผอานาจทางการเมองเขาปกครองลมนาสนธ และพวกกรกไดเขามามอานาจทางการเมองแทน ตอมาอนเดยไดรบอารยธรรมทงของเปอรแเซย และของกรกโดยเฉพาะดานศลปกรรม ประตมากรรม เชน พระพทธรปศลปะคนธาระ แสดงใหเหนถงอทธพลของกรกอยางชดเจน นอกจากนกมทางคณตศาสตรแ ไดแก พชคณต ตรโกณมต ซงไดรบมาจากกรก

ภาพท 3.20 ศลปะคนธาระ


4. อทธพลของเปอรแเซย อยรปของการปกครองและสถาปใตยกรรม เชน พระราชวง การเจาะภเขาเปนถา เพอนสรางศาสนาสถาน สาหรบอารยธรรมอนเดยทถายทอดใหกบดนแดนในตะวนออกกลางนาเอาวทยาการหลายอยางของอนเดยไปใช ไดแก การแพทยแ คณตศาสตรแ และดาราศาสตรแ

ภาพท 3. 21 ถาอาซนตะ


78

5. เอเชยตะวนออกเฉยงใต เปนภมภาคทอทธพลของอารยธรรมอนเดยมากทสด บรรดาพอคา พราหมณแ และภกษสงฆแ ชาวอนเดยเดนทางสเอเชยตะวนออกเฉยงใต นาอารยธรรมอนเดยมาเผยแพร และคนในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตกเดนทางไปอนเดย เพอการจารกแสวงบญและการคา และไดนาอารยธรรมอนเดยกลบมาเผยแพรในดนแดนของตนเอง 5.1 ราว 9 ศตวรรษกอนครสตศกราช มชาวอนเดยอพยพจากอนเดยตะวนตกมาอยในลงกา เมอสมยพระเจาอโศกราช ทรงสงสมณทตเดนทางออกเผยแพรพทธศาสนา ชาวลงกากรบเอาพทธศษสนาไวเปนศาสนาประจาชาต 5.2 สมยพระเจาอโศกราช มพอคาอนเดยออกคาขายตามภมภาคตางๆ ของเอเชยตะวนออกเฉยงใต และเรมไปตงถนฐานตามทตางๆ ตนผานไปจงนาอารยธรรมอนเดยไปดวย

5.3 พวกพราหมณแ และพระสงฆแในพทธศาสนา ไดนาเอาอรยธรรมอนเดยดานศาสนา และขนบธรรมเนยมประเพณออกไปเผยแพรดวย

5.4 ครสตแศตวรรษท 4 ภาษาสนสกฤต เปนภาษาราชการของคนในภมภาคน เกดอาณาจกใหญๆขน ทมอารยธรรมอนเดยเปนพนฐานในการปกครองอาณาจกร 5.5 หลงสมยราชวงศแโมรยะ ไดมการตดตอกบจน และจนไดรบเอาอารยธรรมดานศาสนาไป คอ พทธศาสนา นกายมหายาน ไปเปนศาสนาประจาชาตและอกในหลายประเทศทรบเอาพทธศาสนาไปเผยแพร เชน ญปน ทเบต เกาหล และเวยดนาม

ภาพท 3.22 พระถงซาจงเมอครงเดนทางถงนาลนทามหาวหาร


79

ความกาวหนาทางวทยาการ

สงทอารยธรรมอนเดยใหแกสงคมโลกในดานวทยาการตางๆ ไมวาจะเปน ภาษาศาสตรแ ธรรมศาสตรแ นตศาสตรแ ชโยตน และแพทยแศาสตรแ ลวนแลวแตเปนพนฐานของอารยธรรมในประเทศเอเชยตะวนออกเฉยงใต มอทธพลตอทงเอเชย และตอสงคมโลกอกดวย

1. ภาษาศาสตร ภาษาสนสกฤต มความสาคญตออารยธรรมอนเดย เปนภาษาทใชในคมภรแพระเวท ซงชาวอนเดยเชอวา พระผเปนเจาประทานจงมความศกดสทธ มการแตงตาราวาดวยไวยากรณแขนหลายเรอง เชน นรกตะ ของยาสกะ อธบายประวตทมาความหมายของคา โดยเลอกคามาจากคมภรแพระเวท หนงสอทสาคญอกเลมหนง คอ อษฎาธยาย ของปาณน ราว 400 ปกอนครสตแศกราช หนงสอเลมนยมตนฉบบสมบรณแถงปใจจบน เปนตาราไวยากรณแเลมแรกทวางหลกเกณฑแไวอยางรดกมเกยวกบการใชภาษาสนสกฤต

ภาพท 3.23 ตวอกษรของอารยธรรมอนเดย


ชาวอนเดยใหความสนใจเรองภาษาศาสตรแมาก มการแตงหนงสอศพทานกรม หรอโกศะขนหลายเลม โดยรวบรวมศพทแ และความหมายทถกตองของศพทแไว เมอมสลมเตรแกเขาปกครองอนเดยตอนเหนอ ไดนาเอาภาษาสนสกฤต ภาษาอารบก และภาษาเปอรแเซยมาผสมกนเปนภาษาใหมเรยกวา “ภาษาอรด” ซงเปนภาษาทมสลมใชพดกนในอนเดยปใจจบน

2. ธรรมศาสตรและนตศาสตร ธรรมศาสตรแ คอ เปนทงกฎหมาย ศาสนบญญต จารตประเพณ ศลธรรม และหนาท มพนฐานมาจากธรรมสตรซงเปนสวนหนงของคมภรแพระเวท หนงสอเลมแรกทรวบรวมกฎและหนาทเกยวกบฆราวาสคอ “มนสมฤต” หรอ “มานวธรรมศาสตรแ” เขยนขนระหวาง 200 ปกอนครสตแศกราช ถง ค.ศ. 200 กลาวถงการสรางโลก กฎหมายแพง-อาญา หนาทของวรรณะตางๆ ชวตของคฤหสถแ การออกบวช ชวตในภพหนา และการเขาถงโมกษะ เปนการแสดงใหเหนความสมพนธแระหวางเทพเจากบมนษยแ สงคมมนษยแ และอดมคตสงสดของมนษยแภายใตกฎเกณฑแและหนาททรวมกน เรยกวา ธรรมศาสตรแ

80

นตศาสตรหรอาถรรกศาสตร คอ เรองราวเกยวกบการเมองการปกครอง และความมงคงของสงคมบานเมอง เปนศาสตรแทวาดวยการปกครอง การบรหารบานเมองเพอความรงเรองมงคง งานเขยนเลมสาคญทสดคอ “อรรถศาสตรแ” ของเกาฏลยะ เขยนขนราว 400 ปกอนครสตแศกราช เปนการวางหลกเกณฑแเกยวกบการปกครองบานเมอง ไมเกยวของกบศาสนา เนอหากลาวถงหนาทของกษตรยแ วนยขององคแรชทายาท คณสมบตของผปกครองประเทศ การปกครองรฐ การอตสาหกรรม กฎหมายแพง-พาณชยแ กฎหมายอาญา การทหาร การเมอง เงนเดอนของขาราชการ วธเอาชนะสงคราม

3. แพทยศาสตร การแพทยแของอนเดยมมานาน ในจารกของพระเจาอโศกมหาราชกลาวถงโรงพยาบาลสาหรบรกษาผเจบปวย นอกจากนมหนงสอหลายเลมกลาวถงวชาการแพทยแ เชน อรรถศาสตรแ ระบถงการใชยาพษ หนงสอ มหาภาสนะ ของปตญชล มศพทแวา “ไวทยกม” หมายถงอายรเวท หรอแพทยศาสตรแ คมภรแบาลของฝายพระพทธศาสนากลาวถง ชวกะแพทยแผมชอเสยง

นอกจากน ยงมตาราทางอายรเวทของอนเดยโบราณทสาคญอกหลายเลม เชน จรกะสงหตา ของจรกะ เขยนขนราวครสตแศตวรรษท 1 กลาวถงเรองยารกษาโรค อาหาร กายวภาค และชววทยา วาดวยสตวแแรกเกด อาการของโรค การศกษาเกยวกบอายรเวททวไป และตารา สศรตสงหตา แตงโดย สศรต กลาวถง ศลยศาสตรแ และแปลเปนภาษาอาหรบในครสตแศตวรรษท 8

4. ชโยตษ หมายถง ดาราศาสตรแ โหราศาสตรแ และคณตศาสตรแ ชโยตษเปนศาสตรแทใชประกอบกบคมภรแพระเวท หมายถง ดาราศาสตรแเพอใชประกอบยญกรรม และพธกรรมตามคมภรแพระเวท ในการประกอบพธ ฤกษแยามสาคญมากจงตองอาศยวถโคจรของดวงอาทตยแ ดวงดาวทโคจรมาอยในตาแหนงตางๆ ในแตละชวงเวลา การโคจรของดวงดาวยงมอทธพลตอชวตทงหลาย ทาใหชโยตษในความหมายของดาราศาสตรแผนวกเขากบโหราศาสตรแ

ในขณะเดยวกนการคนหาตาแหนงตางๆของดวงดาว ทาใหเกดศาสตรแการคานวณหรอคณตศาสตรแ รวมถงเรขาคณต พชคณต และตรโกณมต อนเดยโบราณไดพฒนาวทยาการทางดานคณตศาสตรแมาก ชาวอนเดยเปนชนชาตแรกท ประดษฐแเลขศนยแขนใช ทาใหมหลกหนวย หลกสบ หลกรอย หลกพน ในการคานวณโดยไมสบสน ตอมาพวกอาหรบรบเลขศนยแไปใช และถายทอดใหกบชาวยโรป สวนเรขาคณต พชคณต และตรโกณมต ชาวอนเดยไดรบอทธพลมาจากกรก

ศลปกรรมอนเดย

งานศลปกรรมแขนงตางๆ ของอารยธรรมอนเดยมความเกยวของสมพนธแกบความเชอทางศาสนา ศลปกรรมแขนงตางๆของอนเดย ปรากฏในศาสนาพราหมณแ-ฮนด พระพทธศาสนา และศาสนาเชน ความศรทธาและเคารพตอศาสนาของชาวอนเดย ทาใหมการสรางกฎเกณฑแเกยวกบลกษณะของงานศลปะ

81

ตางๆมลกษณะรวมกน อทธพลศลปะจากภายนอก เชน เปอรแเซย กรก แมจะมผลสาคญตอพฒนาการทางศลปะอนเดย แตภายในเวลาไมนานกจะถกกลมกลนเขากบศลปะอนเดย

ศลปกรรมของอนเดยเรมปรากฏหลกฐานในอารยธรรมลมน าสนธ ราว 2,500 ปกอนครสตแศกราช ในสมยตอมาชาวอารยนเขามาในอนเดย งานทางศลปะของพวกอารยนววฒนาการทางศลปะของอนเดยจงขาดชวงไปเกอบพนป กระทงถงสมยพทธกาลจงไดปรากฏหลกฐานทางศลปะทชดเจนขนทางภาคตะวนตกเฉยงเหนอแถบลมนาสนธ เปนศลปะทไดรบอทธพลจากจกรวรรดเปอรแเซยและศลปะแบบเฮลเลนสตก ของกรก

อทธพลของศลปะภายนอก ไดพฒนามาสศลปกรรมสมยราชวงศแเมารยะ เปนศลปะสมยแรกทมหลกฐานปรากฏชดเจน มพทธศาสนาเปนแรงบนดาลใจในการสรางสรรคแศลปกรรม และมความสาคญตอศลปะในสมยตอมา ในสมยราชวงศแคปตะ ศลปะแขนงตางๆไดพฒนาไปมากจนกระทงไดกอกาเนดยคทองทางศลปะของอนเดย จนกระทงหลงศตวรรษท 12-13 แบบอยางของศลปะอสลามแพรขยายอยางกวางขวาง ขณะทศลปะในพระพทธศาสนาสญสนไปและศลปะในศาสนาพราหมณแ-ฮนดเสอมโทรมเปนเวลานานหลายศตวรรษ

1. สถาปตยกรรม

การขดพบซากเมองฮารปปาและโมเฮนโจดาโร สมยอารยธรรมลมนาสนธทาใหเหนสถาปใตยกรรมอนเดยนนมมา เกอบ 5,000 ปแลว มการวางผงเมองและการกอสรางซงเนนประโยชนแใชสอยมากกวาความสวยงาม

ภาพท 3.24 เมองฮารปปาและโมเฮนโจ


หลกฐานทางสถาปใตยกรรมของอนเดยในสมยตอมา มการพบซากเมองโบราณหลายสบเมอง บรเวณสองฟากฝใงลมนาคงคาถงทราบลมปใญจาบ สถาปใตยกรรมทเปนศลปะอยางชดเจนปรากฏขนในสมยราชวงศแเมารยะ ซงไดรบอทธพลมาจากจกรวรรดเปอรแเซย ไดแก สถป เสาหน ฐานรากของพระราชวง สถาปใตยกรรมดงกลาวเกยวของกบพระพทธศาสนา เพอแสดงถงความศกดสทธของสถานท

82

หรอเพอเปนอนสรณแถงเหตการณแสาคญ เชน พระสถปทสาญจ เสาหนทเมองสารถ และพระราชวงของพระเขาอโศกมหาราชทเมองปาฏลบตร สถาปใตยกรรมอนเดยสมยตอมาเปนสมยทราชวงศแกษาณะมอานาจเหนออนเดยทางภาคตะวนตกเฉยงเหนอ และราชวงศแมธราในภาคกลางของอนเดย เกดศลปะสาคญขน 3 แบบ คอ ศลปะแบบคนธาระ แบบมถรา และแบบอมราวด เปนศลปะในพระพทธศาสนา สมยราชวงศแคปตะ และหลงสมยคปตะ สถาปใตยกรรมทสรางขนมทงทเนองในพระพทธศาสนาและศาสนาพราหมณแ-ฮนด สรางสถป เจดยแ และอาคารทางพระพทธศาสนาเพมขนอกมากมาย การสรางเทวสถานในนกายตางๆของศาสนาฮนด

ภาพท 3.25 พระพทธรศลปะคปตะ


สมยมสลม สถาปใตยกรรมอนเดยผสมระหวางศลปะฮนดและเปอรแเซย เชน สสานตาชมะฮล ซงเปนสถาปใตยกรรมหนออนทมชอเสยงมาก สรางในสมยพระเจาชาหแจะฮาน ในค.ศ.1628-1658 กษตรยแราชวงศแมคล เพอเปนทระลกถงนางมมตาซ มะฮล เหสของพระองคแ

2. ประตมากรรม

ประตมากรรมในสมยราชวงศแเมารยะ เปนประตมากรรมลอยตวขนาดใหญ สลกจากหน มรปรางหนก แขงกระดาง แสดงทาหยดนง เชน รปยกษแ รปสตร ยงมประตมากรรมภาพสลกนนตาเปนภาพพทธประวต ภาพชาดกประดบตกแตงรว ซมประต และฐานสถป เชน ภาพสลกนนตาท เมองภารหตและ ทสาญจ ประตมากรรมทเปนพระพทธรปสมยแรก คอ พระคนธาระ ไดรบอทธพลจากศลปะกรก เหนไดชดจาก พระหตถแ พระวรกาย และรวจวรเปนแบบกรก พบมากบรเวณทราชวงศแกษาณะปกครอง คอ ภาคเหนอ ภาคตะวนตกเฉยงเหนอของอนเดย ถงอฟกานสถานของเอเชยกลาง

83

ภาพท 3.26 พระพทธรปหนาบาบยาน อฟกานสถาน


ประตมากรรมพระพทธรปของศลปะเมถรา ไดรบอทธพลของศลปะแบบคนธาระผสมกบลกษณะพนเมอง มลกษณะเหมอนศลปะคนธาระ แตพระเศยรพระพทธรปเกลยง พระพกตรแกลม จวรเปนรวหมเฉยงดนมนวล ยงมประตมากรรมรปยกษแ ยกษณ นาคและนาค ทาวกเวร พระโพธสตวแ รปกษตรยแราชวงศแกษาณะ และรปตรภงกรของศาสนาเชน

พระพทธรปในศลปะแบบอมราวด เปนแบบผสมอทธพลของกรก วงพระพกตรแของพระพทธรปคอนขางยาว พระเกตมาลาปรากฏอยางชดเจนบนพระเศยร และมขมวดพระเกศาเวยนขวาเปนขมวดเลกๆ พระพทธรปครองจวรหนาและมกหมเฉยง

ภาพท 3.27 ศลปะแบบอมราวด

ทมา https://esan108history.blogspot.com

84

ประตมากรรมสมยคปตะ เปนศลปะทแสดงศลปะแบบอนเดยอยางแทจรง มทงพระพทธรป และเทวรป ในศาสนาพราหมณแ-ฮนด มขนาดใหญโต เชน พระพทธรปปางปรนพพานในถาอชนตะ เทวรปครงองคแของพระมเหศวรมรต และพระอมาทถาเอเลฟในตา พระพทธรปทเมองบามยานในอฟกานสถานประต มากรรมอนเดยมกจะสรางตามกฎเกณฑแมากขน และไมคอยเปนธรรมชาต ลกษณะโดยทวไปจะมรปรางหนกและหนาความเปนธรรมชาตนอยลง มการประดบตกแตงเพมขน พบทถาอชนตะ เกาะลงกาและเอเชยตะวนออกเฉยงใต

3. จตรกรรม

จตรกรรมเกาสดทยงเหลออยในปใจจบนพบทเพดานถาโดคมารา ในทวเขารามคฤหะ ภาคตะวนออกของอนเดย วาดขนดวยสดา ขาวและแดง เปนภาพเขยนอยางงายๆคอนขางหยาบ

ภาพท 3.28 จตรกรรมฝาผนงถาทอชนตะ

ทมา http://www.thapra.lib.su.ac.th

สมยตอมาศลปะอมราวดเปนภาพจตรกรรมฝาผนงถาทอชนตะ แสดงใหเหนถงความงดงามของลายเสนททาใหภาพมความออนชอย การจดวางภาพบคคลและลวดลายเครองประดบมลกษณะตาแหนงทชดเจน จตรกรรมสมยคปตะและหลงสมยคปตะ เปนสมยทรงเรองทสดแหงงานจตรกรรมของอนเดย ปรากฏอยอยางสมบรณแ ทผนงถาอชนตะ เปนภาพเขยนในพระพทธศาสนาเลาเรองชาดกตางๆราว 30 เรอง และพทธประวตบางตอน ภาพเกยวกบประเพณชวตประจาวนของประชาชน และชวตในราชสานก

4. นาฏศลปและสงคตศลป มความสาคญตออารยธรรมอนเดย ถอเปนศลปะชนสง และเปนสวนหนงของพธกรรมเพอบชาเทพเจาตามคมภรแพระเวท นาฏศลปและสงคตศลปจงเกยวของกบวถชวตของชาวอนเดยทงดานศาสนาและชวตประจาวน นาฏศลปทเกยวกบการฟอนรามกาเนดจากวด ราชสานก และทองถนพนบานกอนครสตแศตวรรษท 1-2 นาฏศลปของอนเดยเปนแบบแผนมนคง เพราะในตารานาฏยศาสตรแ เรยบเรยงโดยภรตมน ไดกลาวถง นาฏยศาสตรแในทกๆดานอยางละเอยด ตงแตการฟอนรา การแสดงออกของอารมณแ

85

การแตงตว การแตงหนา อปกรณแทจาเปนสาหรบการแสดง ภาษาทใชในการจดแสดง รวมถงเรองการสรางโรงละคร และพธกรรมตางๆ

ภาพท 3.29 วณาหรอพณ

ทมา https://sites.google.com

สวนการดนตร หรอสงคตศลป มตงแตสมยพระเวท บทสวดสรรเสรญเทพเจาทงหลายถอเปนแบบแผนการรองทเกาแกทสด แบงเปนดนตรสากลทบรรเลงในศาสนสถาน ประกอบพธกรรมทางศาสนา ดนตรในราชสานก และดนตรทองถน นยมบรรเลงประกอบการแสดงละคร สวนเครองดนตรทใชบรรเลงประกอบบทสวด และการรายรา คอ วณา หรอพณใชสาหรบดด เวณหรอขลย และกลอง

5. วรรณกรรม

พฒนาการวรรณกรรมของอนเดย เรมจากการบทสวดในพธบชาเทพพระเจา ทองจาดวยปากเปลาถายทอดสบตอกนมา วรรณกรรมเนนดานศาสนา ภายหลงเนอหาขยายขอบเขตหลายประเภท แต วรรณกรรมอนเดย แบงตามพฒนาการทางภาษาออกเปน 4 กลม ไดแก

5.1 วรรณกรรมภาษาพระเวท คอ วรรณกรรมทใชภาษาสนสกฤตโบราณของพวกอารยน ประกอบดวย ฤคเวท เปนบทรอยกรองใชสวดสรรเสรญเทพเจา เปนวรรณกรรมเรมแรกทสด “ยชรเวท” เปนบทรอยแกว วาดวยการประกอบแบบแผนพธกรรม และพธบวงสรวง “สามเวท” เปนบทรอยกรองสวดในพธถวายนาโสมแกพระอนทรแ และขบกลอมเทพเจาองคแอน “อาถรรพเวท” เปนบทรวบรวมเวทยแมนตรแคาถาอาคม

5.2 วรรณกรรมตนตสนสกฤต หรอ วรรณกรรมสนสกฤตแบบแผน ใชภาษาสนสกฤตทววฒนาการมาจากภาษาเกาของพระเวท รปแบบคาประพนธแเปนประเภทรอยกรอง เรยกวา” โศลก” งานทสาคญคอ มหาภารตะ และ รามายณะ เปนมหากาพยแสาคญทสดของอนเดย มหากาพยแทง 2 เรองสะทอนใหเหนลกษณะสงคม การเมอง ศาสนา และชวตความเปนอยของชาวอนเดยในชวงระยะเวลาประมาณระหวาง 1,000-500 ปกอนครสตแศกราชเรยกวา “ยคมหากาพยแ”

86

5.3 วรรณกรรมสนสกฤตผสม ภาษาสนสกฤตผสมเปนทแตกตางไปจากภาษาพระเวทและตนตสนสกฤต ใชเขยนหลกธรรม และเรองราวทางพระพทธศาสนา งานนพนธแเปนแบบรอยแกว งานนพนธแสาคญและมชอเสยงมาก ไดแก พทธจรต ของอศวโฆษ

5.4 ภาษาบาล ใชในวรรณกรรมพระพทธศาสนานกายเถรวาท เขยนเปนรอยแกว อธบายหลกธรรมคาสอนทางพระพทธศาสนา เชน พระไตรปฎกชาดก วรรณกรรมภาษาทมฬ ดดแปลงจากวรรณกรรมสนสกฤต วรรณกรรมทมอทธพลตอวรรณกรรมภาษาทมฬ คอ มหาภารตะ รามายณะ และคมภรแปราณะ

ความเชอและศาสนา

1. ปรชญาและลทธศาสนาของสงคมอนเดย

อนเดยเปนแหลงกาเนดศาสนาสาคญของโลกตะวนออก ไดแก ศาสนาพราหมณแ-ฮนดพระพทธศาสนา และศาสนาเชน หลกคาสอนของพระพทธศาสนา และศาสนาเชน มาจากการคดไตรตรองทางปรชญา เพอแสวงหาสจจะการดาเนนชวต หลดพนจากการเวยนวายตาย เกดสาหรบหลกคาสอนของศาสนาพราหมณแ-ฮนด มรากฐานจากคดคนสรางระบบปรชญา เพอสนบสนนความเชอ และความศรทธาทมตอพระเจา ศาสนาพราหมณแ-ฮนด มพธกรรมบวงสรวงพระเจา เปนหนาทสาคญในการปฏบตศาสนกจ

2. เทพเจาของอนเดย

บรรดาเรองราวของเทพเจาของชนชาตทงหลายนน เทพเจาของอนเดยนบวามเรองราวและประวตความเปนมาทซบซอนมากกวาชาตอน กลาวกนวา ตงแตสมยดกดาบรรพแ ชนชาตอรยกะ หรออนเดยอหรานทอพยพไปตงถนฐานอยในลมแมนาสนธ มการนบถอเทพเจา และมคมภรแพระเวทเกดขน พวกอารยน แตเดมกนบถอธรรมชาต เชน ดวงอาทตยแ ดวงจนทรแ ทองฟา ลม และไฟ ตอมามการกาหนดใหปวงเทพมหนาท โดยตงชอตามสงทเปนธรรมชาตนนๆ มหวหนาเทพเจาขน ดงปรากฏอยในคมภรแพระเวท ซงคอพระอนทรแ

สมยของพระเวท กอนพทธกาลราว 1,000 ป เทพเจาดงเดมของพวกอารยนนนมพระอนทรแ พระสาวตร พระวรณ และพระยม สวนอกตารากลาววา เทพเจาทเกาทสดคอ พระอนทรแ พระพฤหสบด พระวรณ และพระยม เทพทพราหมณแยกยองนน มเพยงไมกองคแทปรากฏอยในพระเวท ซงกคอพระอนทรแ ทถอวามฤทธอานาจมาก

พวกพราหมณแทาหนาทประกอบพธกรรมทางศาสนาและตดตอกบเทพเจา จงเปนฐานะทผคนยกยองนบถอทสดในระบบวรรณะ

87

ภาพท 3.30 เทพเจาของอนเดย


ภยคกคามจากภายนอกอารยธรรม

1. การขยายอ านาจขององกฤษในอนเดย

องกฤษ เขามามอทธพลในอนทวปตงแตครสตแศตวรรษท 17 เพอคาขาย ครอบครองดนแดนและแทรกแซงในการเมองทองถน กระทงอนเดยตกอยภายใตการปกครองขององกฤษ ในป พ.ศ. 2420 แตองกฤษไมใชชาตแรกทเขามาตดตอคาขายในประเทศอนเดย ชาตแรกทเขามาคอ โปตเกส แตองกฤษสามารถตงหลกแหลงทางการคา ขยายอทธพลแทรกแซงการเมองจนมอทธพลเหนอดนแดนอนเดยได สามารถแบงชวงเวลาได 3 ระยะ ไดแก

1.1 บรษทอนเดยตะวนออก

องกฤษเรมเขามาตดตอการคากบอนเดย ในนามของบรษทอนเดยตะวนออก กอตงในป ค.ศ.1600 โดยพระนางเจาเอลซาเบธท 1 ใหผกขาดการคาในอนเดย และโลกตะวนออกในนามของรฐบาลองกฤษ เรมตงสถานการคาทเมองสราต ขยายไปยงเมองสาคญ คอ มทราช บอมเบยแ และกลกตตา เรมมอานาจทางการเมองในอนเดย หลงจากบรษทอนเดยตะวนออกรบชนะทหารของเบงกอล ในการรบทเมองปลาสซ ค.ศ. 1757- 1758 เมองทอยในอาณตของบรษทอนเดยตะวนออก มขาหลวงจากองกฤษเปนผปกครองดแลผลประโยชนแของบรษท แตละเมองจะมทหารรบจางเพอปองกนเมอง

1.2 บรษทอนเดยตะวนออกภายใตการควบคมของรฐบาลองกฤษ

หลงจากท บรษทอนเดยตะวนออก เร มมบทบาทการเมองในอนเดย รฐบาลองกฤษพยายามขจดปใญหาทพอคาองกฤษกอข นในอนเดย โดยออกพระราชบญญตจดระเบยบเพอ

88

ควบคมบรษทอนเดยตะวนออกใหอยในอานาจของรฐบาลขององกฤษ แยกการปกครองออกเปนเขต ต งขาหลวงใหญจากองกฤษมาปกครองดนแดนในอาณตของบรษทอนเดยตะวนออก มศนยแกลางการปกครองอยทเมองกลกตตา

1.3 อนเดยในฐานะรฐอาณานคมของรฐบาลองกฤษ

หลงจากทบรษทอนเดยตะวนออก มอทธพลทางการเมอง เศรษฐกจ ในอนเดยแลวจางชาวพนเมองมาเปนทหารรบจาง ความไมพอใจของชาวพนเมองทมตอชาวองกฤษ และความแตกตางทางดานวฒนธรรมความเชอ นาไปสการรกตอตานของชาวพนเมอง ขยายเปนจลาจล ดนแดนตางๆทเรยกวา”กบฏซปอย” ใน ค.ศ. 1857 – 1858 กอนทองกฤษจะปราบปรามไดสาเรจ และเขาปกครองอนเดยเปนอาณานคมขนตรงกบรฐบาลองกฤษ

หลงจากทรฐบาลองกฤษปกครองอนเดย ไดจดการปกครองอนเดยใหม แบงการปกครองเปน 2 ลกษณะ คอ รฐบาลอนเดยภายใตการปกครองขององกฤษ มผปกครองเปนตวแทนกษตรยแองกฤษมาปกครองในตาแหนงอปราช ปกครองดนแดนสวนใหญของอนเดย โดยเฉพาะเมองสาคญ เชน บอมเบยแ มทราช เบงกอล ไมซอรแ ไฮเดอราบด เปนตน สวนทเหลอใหชาวพนเมองปกครองตนเองแตนโยบายทางทหารและตางประเทศใหองกฤษเปนผดแล

สภาพเศรษฐกจสมยเปนอาณานคมขององกฤษ งานทางหตถกรรมลดความสาคญลง หนมาสงเสรมดานอตสาหกรรม เพอผลตสนคา เปนทตองการของตลาดโลก เชน ทอผา เหลก กระดาษ และเครองหนง นอกจากนอนเดยยงเปนแหลงวตถดบทสาคญในการปอนใหกบโรงงานอตสาหกรรมในองกฤษ แตผลประโยชนแสวนใหญอยในมอของชาวองกฤษ และบรรดาเจาเมอง

สภาพสงคม ระบบวรรณะทเคยเขมงวดในสงคมอนเดยผอนคลายลง มการขยายตวทางสงคมเมองไปสสงคมชนบท มการเลยนแบบวฒนธรรมตะวนตก ทงการแตงกาย วฒนธรรม คานยม เปนตน

การศกษา ภาษาองกฤษเปนภาษาราชการใชในอนเดย องกฤษวางรากฐานการศกษาในอนเดย ตงแตระดบมธยมถงมหาวทยาลย ศกษาแนวความคด และวทยาการกาวหนาตามแบบอยางตะวนตก ทาใหชาวอนเดยไดรบแนวคดเรองสทธเสรภาพมากขน

หลงจาก ชาวอนเดยไดเรยนรอารยธรรมตะวนตกจากองกฤษ ทาใหมการเรยกรองสทธเสรภาพอสรภาพจากองกฤษ โดยมขบวนการตอสเพอเอกราชทสาคญ คอ คองเกรซแหงชาตอนเดย ซงเปนตวแทนของชาวฮนด และสนนบาตสมสลม ผนาคนสาคญในการเรยกรองเอกราชคอ” มหาตะมะคานธ” โดยใชหลกอหงสา หรอการตอสโดยสงบ องกฤษประกาศใหอสรภาพแกอนเดย หลงสงครามโลกครงท 2 ในป ค.ศ. 1948 แตดวยความขดแยงทางศาสนา ทาใหอนเดยถกแบงออกเปน 2 ประเทศ คอ อนเดย ประชากรสวนใหญนบถอศาสนาฮนด และประเทศปากสถาน ประชากรสวนใหญนบถอศาสนาอสลาม

89

ภาพท 3.31 มหาตะมะคานธ

ทมา https://esan108history.blogspot.com

2. ผลกระทบจากการเขามาขององกฤษในอนเดย

รฐบาลอนเดยภายใตการปกครองขององกฤษ มตวแทนจากองกฤษมาเปนผปกครองเมองทสาคญ สวนเมองทไมสาคญ ชนพนเมองปกครองกนเองภายใตการดแลขององกฤษ ผลกระทบทเกดกบอนเดย หลงจากการเขามาขององกฤษ คอ

2.1 งานหตถกรรมลดลง หนมาสงเสรมอตสาหกรรม

2.2 เปนแหลงวตถดบปอนใหกบโรงงานในองกฤษ

2.3 ระบบวรรณะผอนคลายลง 2.4 มการขยายตวสงคมเมองสสงคมชนบท

2.5 เกดการเลยนแบบวฒนธรรมตะวนตกทงการแตงกาย วฒนธรรมและคานยม

2.6 ภาษาองกฤษเปนภาษาราชการ และวางรากฐานการศกษาใหกบอนเดย

หลงจากการรณรงคแตอตานการปกครองขององกฤษมาเปนเวลานาน อนเดยจงไดรบเอกราชเมอป พ.ศ. 2490 และไดรบการสถาปนาเปนสาธารณรฐอนเดย ในป พ.ศ. 2493 มหาตมะคานธ เปนผนาและนกการเมองทมชอเสยงชาวอนเดย มหาตมะคานธ เปนผนาคนสาคญกบการเคลอนไหวเรยกรองอสรภาพของอนเดยจากการเปนอาณานคมของสหราชอาณาจกร โดยใชวธอหงสา ภายหลงไดกลายเปนตนแบบของการประทวงแบบสนตทไดรบการยกยอง

90

บทสรป

อารยธรรมอนเดย

แหลงอารยธรรมอนเดยโบราณทเกาแก ไดแก อารยธรรมลมแมนาสนธ ในประเทศปากสถานในปใจจบน มความเจรญในชวงประมาณ 2500-1500 ปกอนครสตกาล ความเจรญทสาคญดงน

1. ซากเมองโบราณ 2 แหง คอ เมองฮารบปา และเมองโมเฮนโจ-ดาโร เมองทง2ตงอยรมฝใงแมนาสนธมการวางผงเมองอยางเปนระเบยบ มตลาด เขตทอยอาศยและศาสนสถาน

2. พวกทราวท หรอดราวเดยน คอ กลมชนทรจกใชโลหะ (ทองแดง) ทาเครองมอเครองใชตางๆ ใชอฐกอสรางบาน ทอผา เพาะปลก สรางระบบการชลประทาน และการเขยนอกษรรปภาพ

3. พวกอนโด-อารยน เปนชนเผาเรรอนอพยพมาจากตอนกลางของทวปเอเชยเขารกรานอนเดยเมอประมาณ 1500 ปกอนครสตกาล ขบไลพวกดราวเดยนใหถอยรนลงไปทางตอนใต ชนชาตอารยนจงกลายเปนผสรางสรรคแอารยธรรมใหแกอนเดยในเวลาตอมา อารยธรรมอนเดยในยคสมยตางๆ สรปได ดงน

1. สมยพระเวท-มหากาพย อารยน ไดสรางพนฐานความเจรญทางศลปวฒนธรรม ดงน คมภรพระเวท เปนผลงานของพราหมณแ ไดฟใงจากโอษฐแของพระเจา แบงเปน 4 เลม คอ

ฤคเวท สามเวท ยชรเวท และอาถรรพเวท ตอมามการแตงคมภรแพระเวทอก คอ พราหมณะ อารณยกะ และอปนษท เปนทมาของธรรมเนยมประเพณ วรรณคด และปรชญา โดยเฉพาะคมภรแอปนษทจะสอนเรองปรมาตมน ทาใหศาสนาพราหมณแพฒนาเปนศาสนาฮนด

ระบบวรรณะ เปนลกษณะเฉพาะของสงคมอนเดย ทแบงออกเปน 4 วรรณะตามหนาท คอ พราหมณแ กษตรยแ แพศยแ และศทร

มหากาพยรามายณะ และมหาภารตะ เปนวรรณคดทยงใหญของอนเดยโบราณเกยวกบการทาหนาทของมนษยแใหสมบรณแตามวรรณะตนเอง โดยเฉพาะมหาภารตะเปนเรองราวของขนบธรรมเนยมประเพณ สถาบนทางสงคม และปรชญา และการดารงชวต

2. สมยมคธ มเหตการณแทสาคญ คอ เปนสมยทอนเดยรวมตวเปนอนหนงอนเดยวกน จากเปนอาณาจกรตางๆ ในสมยมคธ จนถงอาณาจกรวรรดครงแรกของอนเดยในราชวงศแโมรยะและนาพระพทธศาสนามาปกครองและเจรญสงสด

วทยาการ เชน ดาราศาสตรแ คณตศาสตรแ การแพทยแ ภาษาศาสตรแ เปนตน

วรรณคด ทสาคญ คอ คมภรแอรรถศาสตรแ ดวยการปกครอง และอานาจของพระเจาแผนดน ซงเปนหลกการสาคญในการปกครอง

พทธศลป เนองจากระยะนพทธศาสนารงเรองในอนเดย เชน เสาหนพระเจาอโศก สถปทสาญจ

91

3. สมยกษาณะ–อนธระ ราชวงศแโมรยะ เสอมลง ระยะนอนเดยแบงออกเปน 2 พวก คอ ตอนเหนอ ไดแก กษาณะ มความเจรญมากกวาตอนใต ไดแก อนธระ โดยเฉพาะสมยพระเจากนษกะ

การแยกนกายในพทธศาสนา มการสงคายพทธศาสนาและแยกเปน 2 นกาย คอ มหายานและหนยาน

พระพทธรป สรางพระพทธรปครงแรก เรยกวา “พระพทธรปแบบคนธาระ”

พระโพธสตวแ เปนคตความเชอเกยวกบการเสวยชาตตอมาของพระพทธเจา

4. สมยคปตะ เปนระยะทอนเดยพยายามฟนฟความเปนอนเดยแท แบบสมยจกรวรรด โมรยะ นาเอาความเชอดงเดมสมยพระเวทมาปรบปรงใหเขากบสภาพสงคมใหม พฒนาจากศาสนาพราหมณแมาเปนฮนด เรยกไดวาเปนยคของ อารยธรรมฮนด คอ

สถาปใตยกรรม จตรกรรม และประตมากรรม คอ สถาปใตยกรรมในถา ซงมการตกแตงดวยจตรกรรม และประตมากรรม มทงเรองในศาสนาพทธ และฮนด ทมชอเสยงมากคอ ถา อชนตะเอลลอรา และเอเลฟในตา

วรรณกรรม เปนยคทองของวรรณคดสนสกฤต คอ บทละคร กวเอก คอ กาลทาส ผแตงเรอง ศกนตลา

พระพทธรป สมยนแสดงความออนโยน สงบนง เปนความงามทเปนอดมคตแบบอนเดย เชน พระศกเปนกนหอย จวรเหมอนผาเปยกนา พระกรรณยาว

5. สมยหลงคปตะ เหตการณแสาคญ คอ การเขามาของพวกมสลมเชอสายอาหรบ เตอรแก ยดครองอนเดยทางตอนเหนอสวนหนง ซงมศนยแกลางอยทเดลฮ เรยกวา “สมยสลตานแหงเดลฮ” การสรางสรรคแทางศลปวฒนธรรมผสมผสานระหวางศลปวฒนธรรมฮนด และมสลม เชน

ศลปะทมฬ ปรากฏทางภาคตะวนออกเฉยงใต เปนศลปะของพวกดราวเดยน ศลปะอนเดยภาคเหนอและตะวนออก มลกษณะการสรางดวยการกออฐเปนชนๆ

ศลปะแบบปาละและเสนะ สมยราชวงศแปาละเปนศลปะของพทธศาสนามหายานมหาวทยาลยนาลนทา เปนศนยแกลางทางศลปวทยาการ สวนราชวงศแเสนะนบถอศาสนาฮนดจะเปนศลปะเนองในศาสนาฮนด

6. สมยโมกล โมกลเปนราชวงศแสดทายของอนเดยกอนทจะตกอยภายใตการปกครองขององกฤษ เปนราชวงศแของพวกมสลม มการผสมผสานระหวางศลปะฮนด และมสลมเขาดวยกน ศลปวฒนธรรมทเดนของสมยโมกล คอ สมยพระเจาอคบารแมหาราช ในบรรดาศลปะวฒนธรรมทมผลมาจากการผสมผสานน ทเดนๆ คอ

สถาปใตยกรรม คอ ทชมาฮาล

วรรณกรรมภาษาเปอรแเชยผสมกบภาษาอนเดยกลายเปนภาษาอรด

บทท 4 อารยธรรมจนโบราณ

ประเทศจนเปนประเทศทมอารยธรรมยาวนานทสด อกประเทศหนง หลกฐานทางประวตศาสตรแทบงชวาอารยธรรมจน มอายถง 5,000 ปกอนครสตแกาล รากฐานสาคญของอารยธรรมจนคอ การสรางระบบภาษาเขยน และการพฒนาแนวคดลทธขงจอ เมอประมาณ ศตวรรษท 2 กอน ครสตกาล ประวตศาสตรแจนมทงชวงทเปนปกแผน และแตกเปนหลายอาณาจกรสลบกนไป ในบางครงกถกปกครองโดยชนชาตอน วฒนธรรมของจนมอทธพลสงตอชาตอนๆ ในทวปเอเชย ถายทอดไปทงการอพยพ การคา และการยดครอง

อารยธรรมจนเกดขนครงแรก ทลมแมนาฮวงโห คอ ทราบตอนปลายของแมนาฮวงโหและแมนาแยงซเกยง อารยธรรมจนเจรญโดยไดรบอทธพลจากภายนอกนอย เพราะทศตะวนออกตดมหาสมทรแปซฟก ทางตะวนตก และทศเหนอเปนทงหญา ทะเลทราย และเทอกเขา จนถอวาตนเปนศนยแกลางของโลก เปนแหลงกาเนดความเจรญ แหลงอารยธรรมยคหนใหม ทพบมอายประมาณ 2,000 ปกอนครสตกาล ทตาบล ยางเชา เรยกวา “วฒนธรรมยางเชา” มณฑลเฮอหนาน” และวฒนธรรมลงชาน” ทเมองลงชาน มณฑลชานตง พบ เครองมอ เครองใชทาดวยหน กระดกสตวแ เครองปในดนเผา กระดกวว กระดองเตาเสยงทาย

ภาพท 4.1 แผนทอารยธรรมจน


94

ทตงทางภมศาสตร อารยธรรมจน ไดกอกาเนดในบรเวณพนทราบอนกวางใหญและอดมสมบรณแของลมนาฮวงโหเหรอแมนาเหลอง อารยธรรมจนจดวาเปนอารยธรรมรนแรกของโลก เชนเดยวกบอารยธรรมลมนาไนลแในอยปตแ อารนธรรมลมนาไทกรสและยเฟรทสในเมโสโปเตเมย และอารยธรรมลมนาสนธในอนเดย

จนเปนประเทศทตงอยบนปกขวาสดของทวปเอเชย มพนทประมาณ 9.6 ตารางไมลแ มพนมากเปนอนดบ 3 รองจากประเทศรสเซย และแคนนาดา ทศเหนอ ตดกบประเทศมองโกเลย และรสเซย

ทศใต ตดกบประเทศพมา ลาว เวยดนาม

ทศตะวนออก มอาณาเขตจากเหนอถงใต 6,400 กม. ขนานกบทะเลจน

ทศตะวนตก ตดกบประเทศอนเดยและรสเซย

ภมประเทศโดยรวมถกปกคลมดวย ภเขาและทราบสง เวนแตทางทศตะวนออกเฉ ยวใตทลกษณะของเทอกเขาจะทอดยาวตาลงมาทางตะวนออก เชน เทอกเขาคอราคอรม เทอกเขาอลไต เทอกเขาคนหลน และเทอกเขาหมาลย จนมพนทเปนทราบสง 1ใน3 ของพนททงหมดอยทางทศตะวนตกและภาพกลาง ทราบสงทสาคญคอ ทราบสงแมนจเรย ทราบสงมองโกเลย ทราบสงดนเนนในซนซ และสนซ ทราบสงนานไกวเจา และทราบสงธเบต ทาใหไดรบการยกยองวาเปน “หลงคาของโลก” จนมทะเลทรายทสาคญ เชน ทะเลทรายออรแโด ทะเลทรายหนงเฉย และทะเลทรายโกบมแมนาสายใหญๆ อยหลายสาย ไดแก

ภาพท 4.2 แมนาแยงซเกยง

ทมา : https://eliteholidaythailand.wordpress.com

95

1. แมนาแยงซ หรอแยงซเกยง อยทางตอนใตของประเทศ มตนกาเนดอยทางตอนเหนอของประเทศ แตไหลมาทางตอนใตผานมณฑลเสฉวน ยนาน เฉนต หเปย อนทย ไปออกทะลททเซยงไฮ ทางตอนกลางของประเทศ มความยาว 5,800 กโลเมตร เปนแมนาทยาวทสดในประเทศ มตะกอนชวยใหความอดมสมบรณแแกบรเวณทไหลผาน ใชเปนเสนทางเดนเรอ ใชกระแสนาผลตพลงงานไฟฟา

ภาพท 4.3 แมนาฮวงโห

ทมา : http://www.sana-anong.com

2. แมนาฮวงโห หรอแมนาเหลอง มความยาวรองจากแมนาแยงซ ยาวประมาณ 4,640 กโลเมตร อยทางตอนเหนอไหลมาจากเทอกเขาคนหลน วกขนไปทางตอนเหนอผานมณฑลสนซ เขาไปบรเวณตอนใตมองโกเลยแลวไหลวกกลบลงมาทางใต ผานมณฑลเหอหนาน ออกทะเลทมณฑล ซานตง แมนาฮวงโหมทงคณและโทษ โดยจากดนปนทรายทถกพดพามาสรางความอดมสมบรณแแก 2 ฝใงแมนา แตในฤดฝน นาจะทวมตลอดเวลาทาใหเกดความหายนะแกเศรษฐกจประเทศ อกทงถาปรมาณนาฝนมากขนจะทาใหเกดนาทวม จนไดรบขนานนามวาเปน “แมนาวปโยค”

นอกจากนยงมแมนาสายอนๆ ทมความสาคญตอระบบเศรษฐกจของจน ในแมนจเลย ไดแก แมนาอามรแยาวประมาณ 4,600 กโลเมตร แมนาซนการ ยาวประมาณ 900 กโลเมตร

จนยคกอนประวตศาสตร

อารยธรรมจนเกดขนครงแรกทลมแมนาฮวงโห และแมนาแยงซเกยง อารยธรรมจนเจรญโดยไดรบอทธพลจากภายนอกนอยเพราะทศตะวนออกตดมหาสมทรแปซฟก ทางตะวนตกและทศเหนอเปนทงหญา ทะเลทราย และเทอกเขา จนถอวาตนเปนศนยแกลางของโลก เปนแหลงกาเนดความเจรญ แหลง

96

อารยธรรมยคหนใหม ทพบมอายประมาณ 2,000 ปกอนครสตกาลทตาบลหยางเชา เรยกวฒนธรรม หยางเชา มณฑลเฮอหนาน และวฒนธรรมหลงชาน ทเมองหลงชาน มณฑลชานตง พบ เครองมอ เครองใชทาดวยหน กระดกสตวแ เครองปในดนเผา กระดกวว กระดองเตาเสยงทาย

ภาพท 4.4 มนษยแยคกอนประวตศาสตรแจน


จนเปนชาตทมความเจรญมาตงแตสมยโบราณ มอารยธรรมเกาแกจนไดชอวาเปนออารยธรรมของชาตตะวนออก แบงยคสมยได ดงน

1. ยคหนเกา จนเปนดนแดนทมนษยแอาศยเปนเวลานานทสดในทวปเอเชย หลกฐานทพบคอ มนษยแหยวนโหมว (yuanmou man) มอายประมาณ 1.7ลานปลวงมาแลว พบทมณฑลยนาน ภาคตะวนตกเฉยงใตของจน และพบโครงกระดกมนษยแปใกกง

2. ยคหนกลาง มอายประมาณ 10,000 - 6,000 ปลวงมาแลว ใชชวตกงเรรอน ไมมการตงหลกแหลงถาวร คนพบเครองถวยชาม หมอ มการลาสตวแ เกบอาหาร เครองมอหนทใชในชวตประจาวน คอ หนสบ ขด หวธน

3. ยคหนใหม มอายประมาณ 6,000 - 4,000 ปลวงมาแลว เรมตงหลกแหลงเปนชมชน รจกเพาะปลก ขาวฟาง เลยงสตวแ ทอผา ปลกบานมหลงคา ในยคหนใหมนมมนษยแทาเครองปในดนเผาทสวยงามมากขน และเขยนลายส

4. ยคโลหะ มอายประมาณ 4,000 ปลวงมาแลว หลกฐานทเกาสดคอ มดทองแดง ยงพบเครองสารดเกาทสด ซงนามาใชทาภาชนะตางๆ เชน ทบรรจไวนแ กระถาง กระจกเงา มขนาดใหญและสวยงาม มากโดยเฉพาะสมยราชวงคแชาง และราชวงคแโจว

97

ภาพท 4.5 เครองปในดนเผาหยางเชา


ภาพท 4.6 เครองปในดนเผาหลงชาน


อารยธรรมจนสมยราชวงศ

1. ราชวงศแชาง มอานาจอยประมาณ 550 ป คอ ตงแต 1600-1046 ปกอนครสตแศกราช ในชวงนเรมมการกอตงกองทหาร ขาราชการและมการลงโทษตามกฎหมาย มกษตรยแปกครอง ทงสน 31 พระองคแ เปนราชวงศแแรกของอารยธรรมจน มการปกครองแบบนครรฐ การครองราชยแชวงแรกของพระเจาซางทงและทายาท บานเมองมความรมเยนเปนสขจนกระทงไปถงพระเจาโจวหวง ซง

https://my.dek-d.com/

98

เปนกษตรยแองคแสดทายของราชวงศแนเปนผเหยมโหด ขดรดเงนทองจากราษฎรอยางหนกเพอสรางอทยานแหงใหม “สระสรา ปานาร” และลงโทษผตอตานนโยบาย หรอสรางความขดเคองใจดวยการประหารชวต เหลาขนนางเสพสขบนความทกขแของราษฎร โดยเจาแผนดนไมเหลยวแล จงสรางแรงกดดนและเกดการรวมตวของพวกเผาโจว ซงอาศยบนทราบสงและมกาลงเขมแขง โดยผนา ชอ จฟา ไดรวมกาลงพลกบเผาอนทประสบความเดอดรอนเพอโจมตกองทพของพระเจาโจวหวงแตกพายแพยบเยนท มเหยย พระเจาโจวหวงตองฆาตวตายดวยการเผาตวเอง ราชวงศแซางจงลมสลายลงแลวสถาปนาราชวงศแโจวปกครองแผนดนแทนราชวงศแซางเมอประมาณ 1046 ปกอนครสตกาล

ดานวทยายามการคดคนการประดษฐแตวอกษรขนใชเปนครงแรกในสงคมจน มการคนพบหลกฐานเปนจารกบนกระดองเตา และกระดกวว เรองราวทจารกสวนใหญเปนการทานายโชคชะตา เรยกวา “กระดกเสยงทาย” คนในยคนมความเชอเรองการบชาบรรพบรษ สาหรบการบนทกจะเขยนอกษรจนจารกบนกระดองเตา

ภาพท 4.7 อกษรจนจารกบนกระดองเตา


2. ราชวงศแโจว ม นกประวตศาสตรแจนแบงราชวงศแโจวออกเปน ราชวงศแโจวตะวนตก และ ราชวงศแโจวตะวนออก ระยะเวลาตงแต 1046-771 ปกอนครสตแศกราช ซงมระยะครองแผนดนตอเนองกน 790 ป มแนวความคดดานการปกครอง เชอวากษตรยแเปน “โอรสแหงสวรรคแ” สวรรคแมอบอานาจใหมาปกครองมนษยแเรยกวา “อาณตแหงสวรรคแ” เปนยคเรมตนระบบศกดนาของจนเกดลทธขงจอ ทมแนวคดแบบอนรกษแนยม เนนความสมพนธแ และการทาหนาทของผคนในสงคม ระหวางจกรพรรดกบราษฎร บดากบบตร พชายกบนองชาย สามกบภรรยา เพอนกบเพอน เนนความกตญโ เคารพผอาวโส และใหความสาคญกบสถาบนครอบครว เนนความสาคญของการศกษา และยงมลทธเตเา โดย “เลาจอ” ทมแนวความคด เนนการดาเนนชวตทเรยบงาย ไมตองมระเบยบแบบแผน พธรตองใดๆ เนนปรบตวเขาหาธรรมชาต ลทธนมอทธพลอยางมาก ตอศลปน กว และจตรกรจน คาสอนทง2ลทธเปนทพงทางใจของผคนในสงคมจนมาจนถงปใจจบน

99

ภาพท 4.8 ขงจอ

ทมา : http://worldcivil14.blogspot.com

3. ราชวงศแจนหรอฉน เรมตงแต 221-206 ปกอนครสตแศกราช เปนจนยคจกรพรรดทยงใหญสามารถรวมดนแดนของจนใหเปนจกรวรรด เปนครงแรกคอ พระเจาชวงต หรอ จนซฮองเต

สงกอสรางทสาคญของราชวงศแฉน คอ กาแพงเมองจน ซงเปนการตอแนวกาแพงเกาใหเปนปกแผน ฉนซฮองเตสรางแนวปกกนพวกปาเถอนจากทางเหนอโดยการสรางกาแพงตอเชอมกาแพงเดมทอยเดม จากการกอสรางของรฐตาง ๆ สมยจานกว การกอสรางนทาใหกลายเปนกาแพงขนาดยาวนบหมนล จงเรยกกาแพงนวา “กาแพงหมนล” ผลงานอนๆ ไดแกระบบกฎหมาย การเขยนหนงสอ ระบบเงนตรา เปนตน

ภาพท 4.9 กษตรยแจนซ

ทมา: http://plodlock.com

100

4. ราชวงศแฮน เรมตงแต 206 ปกอนครสตแศกราช - ค.ศ.220 ถอวาเปนยคทองดานการคาของจน มการคาขายกบอาณาจกรโรมน อาหรบ และอนเดย โดยเสนทางการคาทเรยกวา เสนทางสายไหม(Silk Road)ลทธขงจอ คาสอนถกนามาใชเปนหลกในการปกครองประเทศ มการสอบ คดเลอกบคคลเขารบราชการเรยกวา จอหงวน

5. ราชวงศแสย ตงแต ค.ศ. 581-618 หลงจากการรวมแผนดนของราชวงศแสย สภาพสงคมโดยรวมไดรบการฟนฟจากภาวะสงคราม มการเตบโตดานการผลต เกดความสงบสขระยะหนง ฮองเตสยเหวนต ไดดาเนนการปฏรปการปกครองครงใหญ โดยยบรวมเขตปกครองในทองถน ลดขนาดองคแกรบรหาร รวมศนยแอานาจไวทสวนกลาง ฮองเตกมอานาจเดดขาดทงในทางทหาร การปกครองและเศรษฐกจ โดยมขนนางเปนเพยงผชวยในการบรหาร สมยนถอวา เปนยคแตกแยกแบงเปนสามก฿ก มวทยาการดานการขดคลองเชอมแมนาฮวงโห กบแมนาแยงซ เพอประโยชนแในดานการคมนาคมขนสงทางการคา

6. ราชวงศแถง เรมตงแตปค.ศ. 618-907 ถงเกาจฮองเต ขนนางใหญในสมยสย ไดตงราชธาน ทเมองฉางอน สถาปนาตวเองเปนอสระจากสยหยางต ราชวงศแถงมอาณาเขตกวางใหญกวาราชวงศแฮนมาก นอกจากจกรพรรดถงไทจงแลว ยงมจกรพรรดถงสวนจง ซงในสมยของพระองคแกวรงเรองมาก นบวาในสมยของพระองคแยงเปนยครงเรองและเสอมลง เพราะปลายสมยของพระองคแทรงลมหลง หยางกยเฟย ไมสนใจในราชกจบานเมอง และในระหวางไดเกดฮองเตหญงคนแรกของประเทศจน คอ “พระนางบเชกเทยน” อานลซานแมทพชายแดน จงกอการปฏวตและยดเมองหลวงฉางอานเปนผลสาเรจ ทาใหราชวงศแถงเรมเสอมตงแตบดนนราชวงศแถงมระยะเวลาอยชวงราวๆ ค.ศ. 618-907

สมยราชวงศแถงไดชอวาเปนยคทองของอารยธรรมจน นครฉางอาน เปนศนยแกลางของซกโลกตะวนออก ทงทางดานแสนยานภาพทางการทหาร การคา ศลปะ และพระพทธศาสนายงมความเจรญรงเรอง โดยการสงพระภกษนามวา “ ถงซาจง” เดนทางไปศกษาพระไตรปฎก ในชมพทวป และยงเปนยคทองของกวนพนธแจน กวคนสาคญ เชน หวางเหวย หลไป ตฝ ดานศลปะแขนงตางๆมความรงเรอง

ภาพท 4.10 พระถงซาจง


101

7. ราชวงศแซอง หรอ ซง ราวๆป ค.ศ. 960 เจาควงอน หรอพระเจาซงไทจ สถาปนาราชวงศแซงหรอซองเหนอ เมองหลวงอยทไคฟง มณฑลเหอหนานในปใจจบน รวบรวมแผนดนจนเปนอนหนงอนเดยวสาเรจ แลวใชนโยบายแบบ “ลาตนแขง กงกานออน” ในการบรหารประเทศ ปฏรปการปกครองการทหาร การคลง อนมประโยชนแในการสรางเสถยรภาพแกอานาจสวนกลาง แตสวนทองถนกลบออนแอ เมอตองทาสงคราม ยอมไมมกาลงตอตานศตรได อานาจการใชกระบวนการยตธรรมถกควบคมโดยสวนกลาง

ในสมยนถอวาเปนยคทมความกาวหนาดานการเดนเรอสาเภา รจกการใชเขมทศในการเดนเรอ รจกการใชลกคดในการคดคานวณ ประดษฐแแทนพมพแหนงสอ รกษาโรคดวยการฝใงเขม

ภาพท 4.11 เขมทศโบราณใชในการเดนเรอ

ทมา: https://sites.google.com

8. ราชวงศแหยวน เรมตงแตป ค.ศ. 1279-1368 ยคนประเทศจนถกปกครองโดยชาวมองโกล ซงนาโดย หยวนชอจ หรอกบไลขาน ซงโคนราชวงศแซง แลวสถาปนาราชวงศแหยวน หรอราชวงศแ มองโกลขน ยดสมยนไดมชาวตางประเทศเดนทางมาคาขายเชน มารแโคโปโล มการพมพแธนบตรจนขนครงแรก มการสงกองทพรกราน ชวา เวยดนาม ญปน แตไมประสบความสาเรจ สมยนยงอาณาเขตมขนาดใหญมาก วากนวาใหญกวาอาณาจกรโรมถง 4 เทา หลงจากกบไลขานสนพระชนมแ ชนชนมองโกลไดกดขชาวจนอยางรนแรง จนเกดกบฏ และสะสมกองกาลงทหารหรอกลมตอตานขน ชวงปลายราชวงศแหยวน จหยวนจาง ไดปราบปรามกลมตางๆ และขบไลราชวงศแหยวนออกไปจากแผนดนจนไดสาเรจ

9. ราชวงศแหมงหรอเหมง เรมตงแต ค.ศ. 1368-1644 ราชวงศแหมงเปนราชวงศแของจนสถาปนาโดยจหยวนจาง หรอจกรพรรดหงหว เมอปค.ศ. 1368 จหยวนจาง หรอจกรพรรดหมงไทจ ปฐมกษตรยแองคแของราชวงศแครองราชยแทเมองนานกง

ในสมยราชวงศแหมง การเกษตรพฒนามากขนกวายคกอนๆ การทอผาไหม และการผลตเครองเคลอบดนเผามความกาวหนารงเรอง การทาเหมองเหลก การหลอเครองทองเหลอง การผลตกระดาษ การตอเรอ เปนตน การแลกเปลยนทางเศรษฐกจและวฒนธรรมระหวางประเทศมบอยครง เจงเหอ ชาวไทยเรยกกวา “ซาเปากง”ไดนากองเรอจนเยอนเอเชยตะวนออกเฉยงใต และแอฟรกา

102

ทงหมดกวา 30 ประเทศ รวมถง7 ครง แตหลงชวงกลางราชวงศแหมงเปนตนมา จนถกการรกรานจากหลายประเทศรวมทงญปน สเปน โปรตเกสและเนเธอรแแลนดแ ดานวรรณกรรม มวรรณกรรมเรองยาวในสมยราชวงศแหมงมความเจรญรงเรองมาก วรรณกรรมทมชอเสยง เชน ซองกง สามก฿ก ไซอว จนผงเหมย หรอ เรองบปผาในกณฑทอง เปนตน นอกจากน การเขยนและบทประพนธแทมลกษณะคลาสสกตางๆ เชนสารคดบนทกการทองเทยวของ สวเสยเคอ ในดานภมศาสตรแม ตาราสมนไพรของหลสอเจน ในดานแพทยศาสตรแชมรมหนงสอวทยาศาสตรแดานการเกษตรของสวกวางฉ นกเกษตรศาสตรแ “เทยนกงไคอ”หรอ”สารานกรมเทคโนโลยดานการเกษตรและหตถกรรมของนายซงองซง นกวชาการดานหตถกรรม “สารานกรมหยงเลอ” และยงมการสรางพระราชวงหลวงปใกกง หรอทรจกกนในนาม “พระราชวงตองหาม”

ภาพท 4.12 พระราชวงตองหาม หรอ พระราชวงกกง

ทมา : http://reviewchina.blogspot.com

10. ราชวงศแชง บกเบกและสรางราชวงศแชงตงแต ค.ศ. 1582-ค.ศ. 1912 โดยเผานรฮาช หรอทเรยกวา “แมนจเลย” โดยการนาของชงไทจงฮองเต จกรพรรดบนหลงมา ปฐมกษตรยแชอ จกรพรรดหวงไทจ ซนจอ และคงซ และจกรพรรดบลลงกแเลอด หยงเจน(องคแชายส) จกรพรรดเจาสาราญ เฉยนหลง (หลานหงษแล) ศกลาบลลงกแทอง เจยชง และเตากวง มจกรพรรดรวมทงสนในราชวงศแ 13พระองคแ ชวงปลายยคราชวงศแชง พระนางซสไทเฮา เขามามอทธพลในการบรหารประเทศมทาใหจนเสอมถอยอยางมาก และมจกรพรรด ปย เปนจกรพรรดองคแสดทาย เรมถกรกรานจากชาตตะวนตก เชน สงครามฝน ซงจนรบแพองกฤษ ทาใหตองลงนามในสนธสญญานานกง และเปนราชวงศแสดทายกอนสถาปนาเปนระบบสาธารณรฐ

103

เปนยคทจนเสอมถอยความเจรญทกดาน เพราะมการเปลยนแปลงการปกครอง การตรวจตราขอบงคบของสงคม ศาสนา และ การคาทางเรอ อยางเชน การใหชายจนไวผมหางเปย และใสเสอแบบแมนจเลย ปดแขนเสอและขา และตองนบถอศาสนาพทธจน ทแตกตางไปจากเดมคอมประคา 500เมด และเรมนบถอศาสนาพทธจนทเจรญรงเรองมากยคหนง

สงคมและวฒนธรรมจน

1. ระบบทดน

สมยศกดนา กจกรรมทางเศรษฐกจทสาคญยงคงเปนการเกษตรกรรม แตเนองจากทดนสวนใหญครอบครองโดยพวกขนนาง ภาวะดนฟาอากาศทแปรปรวนและรนแรง การชลประทานกยงมไมเพยงพอ รวมทงสงครามระหวางรฐตางๆทเกดขนเสมอ ทาใหผลตผลภาคเกษตรกรรมไมพอเลยงสงคม เกดภาวะขาวยากหมากแพงเปนระยะๆ อยางไรกตาม ชาวนาในสมยนยงคงเลยงตวเองได เพราะม การผลตเครองหตถกรรมภายในหมบาน เชน การปในดาย และการทอผา เปนตน

เนองจากทดนเปนปใจจยการผลตทสาคญ จกรพรรดจะพระราชทานทดนแกเจาเมองและขนนางผใหญตามบรรดาศกด เจาเมองและขนนางไมไดทาการเพาะปลกดวยตนเอง แตมอบใหสามญชนหรอชาวนาทาการเพาะปลกแทน แตครอบครวชาวนาจะตองตอบแทนเจาของทดน โดยการชวยกนทาการเพาะปลกในทดนแปลงกงกลาง ผลผลตทไดเปนของเจาของทดน เรยกการจดทดนรปแบบนวา ระบบบอนา

และมอกระบบคอระบบนาเฉลย กลาวคอ รฐจะเปนผจดสรรทดนใหชาวนาจานวนหนง ครงหนงของทดนจะตองคน ใหแกรฐเมอชาวนาถงแกกรรม แตทดนในสวนทเหลอ ซงจะใชปลกหมอนเลยงไหมใหเปนกรรมสทธสามารถสบทอดเปนมรดกได

2. ลทธขงจอ

เปนศาสนาหรอลทธทมนกปราชญแชอ ขงจอ(551 - 479 ปกอนครสตศกราช) เปนผวางรากฐานใหกบลทธขงจอ ทมงแกไขปใญหาการเมอง และสงคมของจนในสมยจลาจล โดยเนนใหมนษยแอยรวมกนในสงคมดวยความสงบสขเรยบรอย ทงนจะถอหลกการเรองมนษยธรรมและจารตประเพณ ซงตงอยบนพนฐานของหลกแหงสมพนธภาพ 5 ประการ ไดแก เมตตาธรรม มโนธรรม จรยธรรม สตยธรรม ปใญญาธรรม

104

ภาพท 4.13 คาคมของขงจอ

ทมา : http://wathakarn.blogspot.com

ศาสนาขงจอเปนระบบศลธรรม หรอหนาทพลเมองดมากกวาศาสนา เพราะขงจอมไดสงเสรมใหมความเชอถอในพระเจาทเปนตวตน หรอการสวดออนวอน ตลอดจนการบชาพระผเปนใหญ แมขงจอจะสอนหนกไปทางจรยธรรมและหนาทพลเมองด

3. ลทธเตา

เปนลทธและศาสนาทเกยวของกบการมชวตอยกบธรรมชาต โดยคาวา เตเา แปลวา "หนทาง" เลาจอ เปนบคคลสาคญคนหนงทไดเขยนขอความสอถงเตเาในชอหนงสอวา เตเาเตกเกง หยนหยาง ยงมชอเรยกอกวา คตทวนยม พท อว หมายถง ธรรมชาตทเปนของคตรงกนขาม สงทเปนของคของค อนพงทาลาย ของคอนทาใหสมดล ธรรมชาตประกอบดวยของค

3.1 หยาง คอพลงบวกมลกษณะสแดง เปนพลงเพศชาย พบในทกสงทกอยางทใหความอบอน สวางไสว มนคง สดใส เชน ดวงอาทตยแ ไฟ เปนตน

3.2 หยน คอพลงลบ มลกษณะสดา เปนพลงเพศหญง พบในทกสงทกอยางทใหความหนาวเยน ความมด ออนนม ชนแฉะ ลกลบ และเปลยนแปลง เชน เงามด นา เปนตน

ภาพท 4.14 สญลกษณแลทธเตเา


105

4. ลทธนตธรรมหรอฟาเจย

เกดขนในปลายสมยราชวงศแโจว ลทธนเชอวากฏหมายเปนสงจาเปน กฏหมายควรเปนกฏหมายทเทยงธรรม และควรใชปฏบตกบทกคนไมวาเจาหรอไพร กฏหมายควรเขยนใหชดเจน เพอใหคนเขาใจวาควรทาสงใดหรอหลกเลยงสงใด ผฝาฝนกฏหมายกควรไดรบการลงโทษอยางรนแรง อทธพลของระบบฟาเจยทมตอสงคมจน ระบบฟาเจยกาหนดและควบคมสงคมใหเปนระเบยบเรยบรอย โดยมครอบครวเปนศนยแกลาง ฝกใหสมาชกในครอบครวรจกรบผดชอบตอกนกอนสงอน ประชาชนทกคนควรเปนประชาชนทดในยามสงบ และเปนทหารทดในยามมศกสงคราม ปรชญาการปกครองของพวกนกนตนยมไดทงรองรอยแหงความเจรญไวใหแกจนในราชวงศแตอไป จนภายใตระบบคอมมวนสตแยงคงมปรชญานตนยมแฝงอย

5. ศาสนาพทธ

พระพทธศาสนาไดเขามาในประเทศจนดงไดปรากฏในหลกฐาน เมอประมาณพทธศกราช 608 ในสมยของพระจกรพรรดเมงเตแหงราชวงศแฮน พระไดจดสงคณะทต 18 คน ไปสบพระพทธศาสนาในอนเดย คณะทตชดนไดเดนทางกลบประเทศจนพรอมดวยพระภกษ 2 รป คอ พระกาศยปมาตงคะและพระธรรมรกษแ รวมทงคมภรแของพระพทธศาสนาอกสวนหนงดวย เมอพระเถระ 2 รป พรอมดวยคณะทตมาถงนครโลยาง พระเจาฮนเมงเต ไดทรงสงใหสรางวดเพอเปนทอยของพระทง 2 รป นนซงมชอวา วดแปะเบ฿ย แปลเปนไทยวา วดมาขาว เพอเปนอนสรณแแกมาตวทบรรทกพระคมภรแทางพระพทธศาสนากบพระเถระทงสอง หลงจากนนพระปาศยมาตงตะ กบพระธรรมรกษแไดแปลคมภรแพระพทธศาสนาเปนภาษาจนเลมแรก

ภาพท 4.15 พทธศาสนาในจน

ทมา : http://faiwaraporn999.blogspot.com/

106

6. พทธศาสนาในปใจจบน

ในปใจจบนไดมการฟนฟพระพทธศาสนาลทธมหายานขนใหม ในประเทศสาธารณรฐประชาชนจน นอกจากนรฐบาลจนยงใหการสนบสนนจดตงพทธสมาคมแหงประเทศจน และสภาการศกษาพระพทธศาสนาแหงประเทศจนขนในกรงปใกกงอกดวย เพอเปนศนยแกลางการตดตอเผยแผพระพทธศาสนากบประเทศตางๆ ทวโลก ปใจจบนนชาวจนสวนใหญนบถอพระพทธศาสนาคไปกบลทธขงจอ และลทธเตเา ซงปใจจบนมผนบถอถง 30%

ภาษาและอกษรจน

ภาพท 4.16 อกษรจน


1. ตวอกษรจน การปรากฏของอกษรจนทเกาแกทสดนน คนพบทเมองซอาน มณฑลสานซ ทางตะวนตกเฉยงเหนอของจน เมอประมาณ 5,000 ป มาแลว โดยอยในรปของอกษรภาพทแกะสลกเปนวงกลม พระจนทรแเสยว และ ภเขาหายอด บนเครองปในดนเผา จวบจนเมอ 3,000 ป กไดเปลยนรปแบบเปน อกษรทจารกบนกระดกสตวแนนเอง ซงเปนยคตนศลปะการเขยนของจน

2. อกษรจารกบนกระดกสตวแเจยกเหวน เปนอกษรโบราณทเกาแกทสดในจน ตงแตมการคนพบมา โดยอยในรปแบบ ของการทานาย ทใชมดแกะสลกลงบนกระดกของเตา

3. อกษรโลหะ หรอ จนเหวน เปนอกษรทเกดในราชวงศแชาง-ราชวงศแโจว มลกษณะพเศษคอ ลายเสนจะมความหนาและชดเจนมากเพราะไดจากากรหลอมของโลหะ ไมใชการแกะสลก

107

4. อกษรจวนเลก จากสมยชนชนจนกวเอจนถงราชวงศแฉนอกษรจนไดคงรปแบบเดมไวอยจากราชวงศแโจวตะวนตก ภายหลงหลงจากจนซฮองเตรวบรวมแผนดนจนเขาดวยกน ในป ค.ศ.221 แลวกไดเกดการปฎรปตวอกษรจนครงใหญ อกษรทผานการปฎรปน ไดใชกนทวประเทศจนเปนครงแรกเรยกวา อกษร จวนเลก

5. อกษรลซ ขณะทราชวงศแฉนมการประกาศใชอกษร จวนเลกแลว กไดมการใหใชอกษรลซควบคกนไป โดยอกษรลซ พฒนามาจาก อกษรจวนเลกอยางงาย อกษรลซทาใหอกษรจน กาวเขาสอกษรสญลกษณแ อยางเตมรปแบบ ซงไมใชอกษรภาพเหมอนยคแรก

6. อกษรขายซ เปนอกษรทใชกนแพรหลายจนถงปใจจบน เปนเสนลกษณะทเกดขนภายใตกรอบสเหลยม หลดพนจากอกษรภาพ ยคโบราณอยางสนเชง

7. อกษรเฉาซ เกดจากการทนาลายเสนทมอยแตเดม มายอเหลอเพงขดเดยว โดยฉกรปแบบทจาเจของอกษรภายใตกรอบสเหลยมทมแตเดมออกไป

8. อกษรสงซ มรปแบบระหวาง ขายซ กบ เฉาซ ผสมกน หรอ อาจกลาวไดวาเปนอกษรทเขยนตวด อยางบรรจง กาหนดขนใน ปลายราชวงศแฮน ทางตะวนออก

ศลปกรรมจน

จนเปนแหลงกาเนดของเครองปในดนเผา และเครองเคลอบลายคราม เครองปในดนเผาและเครองเคลอบลายครามของจนมประวตความเปนมายาวนาน มรปรางสวยงาม เนองานละเอยด และยงไดรวมเอาคณคาดานการใชงานและคณคาทางศลปะเขาไวดวยกน จงทาใหเปนทนยมไปทวโลก

ซากเครองปในดนเผาทขดคนพบทซากเมองโบราณยนซงเปนเมองหลวง สมยราชวงศแซางเปนหลกฐานทยนยนวาวฒนธรรมเครองปในดนเผาและเครองเคลอบลายครามของจนเกดในสมยนน ตอมาในสมยราชวงศแฮนเทคนคการเผาไดรบการพฒนาใหมคณภาพมากขน เรอยๆ ทาใหเครองปในดนเผาลดความสาคญลงไปโดยมเครองเคลอบลายครามเขามาแทนท

ในสมยราชวงศแถงการสรางสรรคแทางศลปะและเทคนคการผลตเครองปในดนเผา ไดรบการพฒนาจนสกงอมทงในดานปรมาณและคณภาพ เครองเคลอบลายครามสเขยวออน เครองเคลอบลายครามสขาวและเครองเคลอบลายครามสามสถอเปนผลตภณฑแท สะทอนถงเทคนคและศลปะการผลตขนสงสดของเครองเคลอบลายครามในสมยราชวงศแถง

ตอมาในสมยราชวงศแหยวน มเครองปในดนเผาและเครองเคลอบลายครามจานวนมากจาหนายไปยงตางประเทศ ในสมยราชวงศแซง อตสาหกรรมการผลตเครองปในดนเผาและเครองเคลอบลายครามเจรญรงเรอง มาก จงมเตาเผาทมชอเสยงในการผลตเกดขนมากเชนกน จนมาถงสมยราชวงศแหมงและชง

108

ซงเปนยคทอตสาหกรรมการผลตเครองปใน ดนเผาและเครองเคลอบลายครามของจนรงเรองถงขดสด เทคนคและฝมอการผลตในยคนกไดรบพฒนาขนไปอกขนหนง

จนมาถงสมยราชวงศแหมงและราชวงศแชงซงเปนยคทอตสาหกรรมการผลตเครองปใน ดนเผาและเครองเคลอบลายครามของจนรงเรองถงขดสด เทคนคและฝมอการผลตในยคนกไดรบพฒนาขนไปอกขนหนง

1. เครองส ารด

ใชในการบชาเทพเจา มประวตความเปนมาอนยาวนานในประเทศจน ซงนกโบราณคดตางกไดคนพบหลกฐานตางๆทเกยวของมาตงแตสมยกอนประวตศาสตรแ นบตงแตสงคมเกษตรกรรมเปนตนมา ผคนกพากนรองขอใหเทพประทานลมฝนทเหมาะสมแกการเพาะปลกมาให ซงถอเปนเรองธรรมดามาก

ภาพท 4.17 เครองสารด


ภาชนะสารด มทรวดทรงสวยงาม ใหญโต แขงแรง หลอดวยฝมอทยอดเยยม อนแสดงใหเหนถงความกาวหนาทางเทคนคในการหลอสารดทเจรญกวาเทคนคการหลอสารดในเมโสโปเตเมย ทงๆทรจกวธหลอสารดกอนจนเกอบพนป เครองสารดของจนทาขนโดยการหลอมโลหะทมสวนผสมของทองแดง ดบก และตะกว ใชทาเปนภาชนะใสอาหาร เหลา และนา ใชทาเครองมอเครองใชในชวตประจาวน เชน เสยม ขวาน มด เปนตน ลวดลายทปรากฏบนสารดเหลานจะมความวจตรสวยงามมาก มทงลายนน และลายฝใงลกในเนอสารด

2. เครองหยก

เครองหยกจนมความเจรญรงเรองในยคสมยราชวงศแฮน เครองหยกถกใชในความหมายสรมงคล ขบไลความชวรายและความหมายทางศาสนาตลอดจนเครองหยกทใชประโยชนแหรอ ใชเปนเครองประดบประดานนไดถกผลตขนมาเปนจานวนมาก

109

ชางฝมอแกะสลกเครองหยกกลายเปนกลมคนทเปนตวของตวเองในชนชนของ สงคม รปแบบของเครองหยกนนมหลากหลาย อาท เปนเครองประดบ เปนเครองใชสอยในชวตประจาวน เปนอปกรณแเครองเขยน ความสรมงคล เปนของฝากหรอของทระลกทมความหมายเปนสรมงคลตลอดจนเปนเครองใชทาง ศาสนา เปนตน ลวดลายบนเครองหยกมทงเรองราวทเปนนทานพนเมอง และภาพสรมงคลตางๆเปนจานวนมาก เนอหยกของจนมมากมายหลายชนด เนองจากมสวนประกอบสารโลหะและเกดในสงแวดลอมทตางกน ทาใหมลวดลายและสสนทหลากหลาย ในจานวนน หยก"เหอเถยน"นบเปนเครองหยกททรงคณคาและมชอเสยงโดงดงทสด

ภาพท 4.18 เครองหยกจน

ทมา : http://social-ave.blogspot.com

ปใจจบน เครองหยกเปนสญลกษณแแหงความประเสรฐ ความบรสทธ ความมมตรไมตร ความเปนสรมงคล สนตภาพและความสวยงาม และยงคงเป นผลตภณฑแศลปหตกรรมทขาดเสยมได ในชวตประจาวนของประชา ชนจน บางอาจถกใชเปนเครองประดบในบาน บางอาจถกใชเปนสงยนยนความรกหรอบางอาจเปนของฝากหรอของทระลก เลกๆชนหนงเทานน แตอยางไรกตาม เครองหยกดงกลาวลวนแผงไวดวยนยทางวฒนธรรมท"ถอหยกเปนสงวเศษ"ของจน

3. ประตมากรรม

สวนใหญเปนเครองปในดนเผามอายเกาแกตงแตกอนประวตศาสตรแ ทาจากดนสแดง มลวดลาย แดง ดา และขาวเปนลวดลายเรขาคณต

สมยราชวงศแชาง มการแกะสลกงาชาง หนออน และหยกตามความเชอและความนยมของชาวจน ทเชอวา หยก ทาใหเกดความเปนสรมงคล ความสขสงบ ความรอบร ความกลาหาญ ภาชนะสารดเปนหมอสามขา

110

สมยราชวงศแถง มการพฒนาเครองเคลอบดนเผาเปนเคลอบ 3 สคอ เหลอง นาเงน เขยว สวนสเขยวไขกามชอเสยงมากในสมยราชวงศแซอง สวนพระพทธรปนยมสรางในสมยราชวงศแถง ทงงานหลอสารดและแกะสลกจากหน ซงมสดสวนงดงาม เปนการผสมผสานระหวางศลปะอนเดยและจนทมลกษณะเปนมนษยแมากกวาเทพเจา นอกจากนมการปในรปพระโพธสตวแกวนอม

สมยราชวงศแเหมง เครองเคลอบไดพฒนาจนกลายเปนสนคาออก คอ เครองลายครามและลายสแดง ถงราชวงศแชง เครองเคลอบจะนยมสสนสดใส เชน เขยว แดง ชมพ

4. สถาปตยกรรม

สถาปใตยกรรมจน เปนระบบสถาปใตยกรรมแตหนงเดยวในโลกทสรางดวยไมเปน สวนใหญและไดแสดงใหเหนอยางลกซงถงทรรศนะทางจารยศาสตรแ สนทรยศาสตรแ คานยม และทรรศนะท มตอธรรมชาตของคนจน ลกษณะพเศษของศลปะการกอสรางของจน รวมถง มความโดดเดนอยางมากในดานความคดอานาจจกรพรรดเหนอทกสงทกอยาง และความคดแบงระดบชนชนอยางเขมงวด การวางแผนผงพระราชวงหลวงและเมอง หลวงมระดบสงสด ใหความสาคญตอความงามสวนทงหมด สงกอสรางสวนใหญเปน แบบลานบานทมเสนกลางแบงเขตเปนสองเขตทมสดสวนตรงกน เคารพธรรมชาต ใหความสาคญตอความกลมกลนกบธรรมชาตและความงามแบบแฝงไว

4.1 กาแพงเมองจน สรางในสมยราชวงศแจน เพอปองกนการรกรานของมองโกล

ภาพท 4.19 กาแพงเมองจน


111

4.2 เมองปใกกง สรางในสมยราชวงศแหงวน โดยกบไลขาน ซงไดรบการยกยองทางดาน การวางผงเมอง สวนพระราชวงปใกกงสรางในสมยราชวงศแเหมง

ภาพท 4.20 เมองปใกกง


4.3 พระราชวงฤดรอน สรางในสมยราชวงศแเชง ในสมยของพระนางซสไทเฮา เปน

สถาปใตยกรรมทผสมผสานระหวางยโรปและจนโบราณ

ภาพท 4.21พระราชวงฤดรอน

ทมา: https://travel.thaiza.com

4.4 จตรกรรม ตงเเตอดต จตรกรรมจนนนมรปแบบเรยบงาย สสนไมฉดฉาด เเตม ความหมายแฝงไวดวยแงคดทสะทอนวถชวตของชาวตะวนออก ศาสนา ปรชญา และคาสงสอน ซงเปนความพเศษของศลปะจนอยางหนงทมความแตกตางจากศลปะอนๆ หากสงเกตภาพเขยนของจน ภาพสวนใหญ จตรกรมงเขยนภาพธรรมชาตทดยงใหญ อาคาร สงกอสรางนนใหญรองลงมา และมนษยแเปนสงทจตรกรวาดเลกทสด นนเพราะศลปะเเบบจนเพยรเนนความเหมอนจรงของธรรมชาต จตรกรรมของจน มววฒนาการมาจากการเขยนตวอกษรจนจารกบนกระดกเสยงทายเพราะตวอกษรจนมลกษณะเหมอนรปภาพ

112

ภาพท 4.22 ภาพจตกรรมฝาผนงจน


งานจตรกรรมจนรงเรองมากในสมยราชวงศแฮน มการเขยนภาพและแกะสลกบนแผนหน ทนยมมาก คอ การเขยนภาพบนผาไหม ภาพวาดเปนเรองเลาในตาราขงจอพระพทธศาสนาและภาพธรรมชาตสมยราชวงศแถง มการพฒนาการใชพกนสและกระดาษภาพสวนใหญไดรบอทธพลจากพทธศาสนาและลทธเตเา สมยราชวงศแซอง จตรกรรมจดวาเดนมาก ภาพวาดมกเปนภาพมนษยแกบธรรมชาต ทวทศนแ ดอกไม

4.5 วรรณกรรม 4.5.1 สามก฿ก สนนษฐานวาเขยนในครสตแศตวรรษท 14 เปนเรองราวของความแตกแยกใน

จนตงแตปลายสมยราชวงศจนจนถงราชวงศแฮน ซองกง เปนเรองประทวงสงคม เรองราวความทกขแของผคนในมอชนชนผปกครอง สะทอนความทกขแของชาวจนภายใตการปกครองของพวกมองโกล

4.5.2 ไซอว เปนเรองราวการเดนทางไปนาพระสตรจากสวรรคแ ทางตะวนตกมายง ประเทศจน

4.5.3 จนผงเหมย หรอดอกบวทอง แตงขนในราวครสตแศตวรรษท 16-17 เปนนยาย

เกยวกบสงคมและชวตครอบครว เปนเรองของชวตทรารวย มอานาจขนมาดวยเลหแเหลยม แตดวยการทาชวและผดศลธรรมในทสดตองไดรบกรรม

4.5.4 หงโหลวเมง หรอ ความฝในในหอแดง เดนทสดในครสตแศตวรรษท 18 เรองราว

เตมไปดวยการแกงแยงชงด อจฉารษยากน ผอานจะรสกเศราสลดตอชะตาชวตของพระเอกนางเอก เนอเรองสะทอนใหเหนสงคมศกดนาของจนทกาลงเสอมโทรมกอนการเปลยนแปลงสงคมเขาสยคใหม บนทกประวตศาสตรแ ของ สอหมาเฉยน ความกาวหนาทางวทยาการของจน

113

ความกาวหนาดานวทยาการ 1. กระดาษและการพมพ ชาวจนเปนชาตแรกทคดคนทากระดาษขนมาใชเขยนตวอกษร คอ ประมาณ ค.ศ.105 ไชหลน ขนนางจน เปนผนาเปลอกไม เศษปอหรอปาน ผาเกา และแห มาทากระดาษ ทาใหกระดก กระดองเตา แผนโลหะ ไมไผ และผาไหมไมเปนทนยมอกตอไป ตอมามการคดคนหมกขน โดยใชเขมาตนรกหรอไมสนปในเปนเมดหรอแทง ฝนกบนา ใชพกนจมหมกเขยนตวอกษรลงบนกระดาษซงสามารถบรรจตวอกษรไดเปนจานวนมาก นาหนกเบา จดเกบและพกพาไดสะดวก ทาใหการบนทกหรอเขยนตารบตาราลงบนแผนกระดาษแลวรวมเปนเลมเรมแพรหลาย

ตอมา จนไดเรมพฒนาการพมพแดวยการเอานาหมกทาลงบนแผนไมทแกะสลกสมยราชวงศแซง การพมพแกาวหนายงขน โดยใชวธการแกะตวอกษรลงบนดนเหนยว ตอมาเปลยนจากดนเหนยวเปนไมแทง และในสมยราชวงศแหมงใชวธแกะตวอกษรลงบนแทงทองแดงการใชตวพมพแเรยงพมพแทาใหการพมพแของจนกาวหนายงขน หนงสอตางๆ เชน พระสตร ในพระพทธศาสนา คมภรแในลทธขงจอ ตารา วรรณกรรม เอกสารทางราชการ ลวนไดรบการจดพมพแดวยวธเรยงพมพแทงสน และในสมยราชวงศแซงไดมการจดตงโรงพมพแตามหวเมองตางๆหลายเมอง จนถงสมยราชวงศแหมงและสมยราชวงศแชงมกนยมพมพแหนงสอเปนชดใหญ ชดหนงมจานวนหนงหมนเลม ทาใหความรตางๆแพรหลายไปอยางกวางขวาง จนไดเรมการพมพแหนงสอกอนชาวยโรป800ป และรจกใชตวพมพแเรยงพมพแเปนหนงสอเลมกอนยโรปถง400ป

2. การแพทย ในราชวงศแฮนนนถอวาไดมการบนทกประวตศาสตรแทางการแพทยแยาวนานทสด และมประสบการณแ และ ทฤษฎมากทสด การแพทยแโบราณของจนนนถอกาเนดมาจากบรเวณลมแมนาเหลองของจน ไดกาหนดแพทยแชอดงจานวนมาก และตาราแพทยศาสตรแทสาคญมากมาย ไดมการบนทกการรกษาพยาบาล และโรคมากมายลงบนกระดก กระดองเตา จนมาถงราชวงศแโจว เรมมการ ตรวววจวนจฉย 4 อยาง คอ มอง ฟใง ถาม และ แมะ ตลอดจน วนจฉยโรคตางๆ และมการจายยา และการฝใงเขม เปนตน

ในสมยราชวงศแฉนและฮน นนไดมบทประพนธแทมระบบชอวา “หวาง ต เนย จง” ถอเปนตาราทางการแพทยแทเกาแกทสด เมอถงราชวงศแฮน แพทยแศลยกรรมเรมมชอเสยงมากอยแลว และไดเรมมการใชยา “หมา เฟย สาน ”เพอใชเปนยาสลบ เพอลดความเจบปวดในการผาตด และ ในราชวงศแซงนน การฝใงเขมไดมการปฎรป ครงสาคญตงแต ราชวงศแหมงเปนตนมาแพทยแศาสตรแ ของตะวนตกไดเขาไปยงประเทศจน นบเปนจดเรมตน ของการนาแพทยแศาสตรแตะวนตก กบจน เขาดวยกน

3. การฝงเขม การฝใงเขมเปนสวนสาคญในการรกษาของแพทยแแผนจนโบราณ ซงเรมแรกเปนเพยงการรกษาขนพนฐาน ตอมาไดพฒนาเปนสาขาวชาการฝใงเขมนนมประวตยาวนาน หนงสอโบราณไดเคยเอยถงเขมททามากจากหน ซงเปนเครองมอทใชในการรกษา เรยกวา “เขมหน” ซงเกดในสมยยคหน

114

ใหม ซงหางจากยคปใจจบน 8,000-4,000ป ซงอยในระบบชาตกลคอมมน และเมอมเทคโนโลยในการหลอมเขามา กไดมการหลอมเขมเพอใชในประโยชนแตางๆมากมาย

ใน ค.ศ.256-589 นนไดมตาราเกยวกบการฝใงเขมมากมายอยางเหนไดชด จนสมยนการฝใงเขมไดแพรไปยง เกาหล และ ญปนแลว และศตวรรษท 16 การฝใงเขมไดเผยแพรไปถงยโรป นบตงแต สาธารณรฐประชาชนจนไดสถาปนาขนใน ค.ศ.1949 เปนตนมาการฝใงเขมนนพฒนาไปอยางมาก ไดมการจดแผนกเขมในโรงพยาบาล และใหความสาคณกบภมปใญญานอยางมากมาย จงทาใหภมปใญญานไมอาจถกลบเลอนได มหนาซา ยงไดถกเผยแพรไปทวโลกอกดวย

4. ความรทางวศวกรรมโลหะ สมยราชวงศแชางเมอ3,000 ปมาแลว ประชาชนจนไดรจกการถลงสารด และยงรจกใชเหลก ในสมยชนชว ไดปรากฎเทคนคการถลงเหลกกลา ควบคไปกบการเกษตรกรรม จงทาใหเกดชลประทานตเจยงแยน ทมชอเสยงมาจนถงปใจจบน

สมยราชวงศแชองไดมการพฒนาดานถานหน และ การหลอมเหลกกลามาก จนไดสรางอาวธมากมายกเงชจอ เปนวศวกรทใครๆ ในสมยนนรจกกนด ซงไดสรางสงประดษฐแทนาสนใจคอ นกพยนตแ ซงประดษฐแมาจากไมไผซงสามารถบนไดสามวนสามคนไมตกพนเลย เพราะใชหลกการทางวทยาศาสตรแโดยการใชวงเวยนและไมฉาก ซงบงบอกมาตรฐานทางวทยาศาสตรแของจนไดเปนอยางด

5. ดนปน เปนหนงในสงประดษฐแอนยงใหญของจนอกเชนกน หลกฐานของจนมอยวา การประดษฐแดนปนนนสบเนองมาจาก ในปาลกทางตะวนตกของจนมผปานากลว ชอซนเซา ผใดพบกจะมอาการจบไข หากนาไมใผมาตดเปนขอปลองโยนเขาไปในกองไฟ จะเกดเสยงดงเปรยงปราง ซนเซากจะตกใจหนไป คนสงทายปเกาของจนจงนยมจดประทดเพอขบไลผซนเซานเอง ภายหลงมการนาเอาดนประสวและกามะถนมาหอรวมกนในกระดาษทาใหเปนประทด นนคอการเรมตนใชดนปน สวนประกอบสาคญของดนปน คอ ดนประสว กามะถน และผงถาน

สมยซอง มการนาดนปนมาประดษฐแอาวธยทโธปกรณแ โดยเฉพาะสมยซองใตมการนามาใชมากขนไปอก เกยวกบการประดษฐแดนปน และทากระดาษน มตาราเลมหนงบนทกเรองเหลานเอาไว เชน ปลายสมยราชวงศแหมง ซงองซง ไดเขยนตารา เทยนกงไคอ บรรยายการวเคราะหแอตสาหกรรมเคมสมยจนโบราณทงมภาพประกอบ นบวาเปนหนงสอทมคณคามาก

6. ดาราศาสตรและปฏทน ประเทศจนนบเปนประเทศแรกของโลกทมการคานวณหาระยะพกดดวงดาวจากเสนศนยแสตร เนองจากแนวคดทางดาราศาสตรแของจนนบแตโบราณกาล มพนฐานมาจากการศกษาการเคลอนตาแหนงของดวงดาว อาทตยแและจนทรแ ในขณะทประเทศทางแถบตะวนตกในสมยโบราณจะใชระบบวงโคจรของจกรราศของ 12 ราศ ซงจากการศกษาทางดาราศาสตรแในปใจจบนพสจนแวา ระบบทงสองมความแตกตางกน โดยระบบแรกใหผลดกวาระบบหลง ปใจจบนวงการดาราศาสตรแหนมาใชระบบการหาพกดจากเสนศนยแสตร คนจนสมยกอน มการบนทกเรองราวบนฟา

115

มากมาย เชน การเกดสรยปราคา จนทรปราคา มนษยแนอกโลก แผนทดาว หรอแมกระทงมการบนทกดาวหางแบบตางๆ

7. แผนท ชาวจนมความรในการทาแผนท สามารถหาพกดและกาหนดอตราสวนแผนท สวนใหญเพอใชทางการทหาร ในสมยหลงนามาใชประโยชนแในการเดนเรอ

8. คณตศาสตรและการค านวณ จากหลกฐานทางประวตศาสตรแของจน ไดมการขดพบ อกษรจารกบนกระดกสตวแในสมยชาง และไดมการจารกตวเลข 1-10 จนถง รอย พน หมน สงสดกวา 20,000

หลงจากนนมาวธการนบตวเลขกมความกาวหนาตามลาดบ โดยการใชเบย เขมทศ การประดษฐแทางวทยาศาสตรแทมคณคาทสดและเกาแกทสดสงหนงของ จน คอ เขมแมเหลก สมยแรกคนจนใชเขมแมเหลกไปตดไวบนรถ สรางรถชทศ เพอใชในการสงครามหรอใชเปนเครองมอหาทศทางเวลาอยในปาลกหรอ ภเขา จากหลกฐานทบนทกเปนลายลกษณแอกษร ชาวจนรจกใชเขมทศหนาปใดกลมเพอเดนเรอเมอศตวรรษท 12 นนคอในขณะนน จย เปนชาวมณฑล เจอเจยง ไดเขยนบนทกชอผงโจวเขอถาน บนทกไววา ในคนแรม ทหารเรอไดใชเขมทศหนาปใดกลมจาแนกทศทาง และ ลกคดในการคานวณ ตอมา เจงเหอ ไดเรมเดนทางตงแตปค.ศ. 1405 เดนทางไปถงอาหรบและแอฟรกาตะวนออก ไปกลบเจดครง รวมเวลาได 28 ป เราจะเหนไดวาหากไมมเขมทศแลว การเดนทางในมหาสมทรระยะไกลเชนนยอมไมสาเรจแน ชาวอตาเลยนใชเขมทศในศตวรรษท 14 จน จงใชเขมทศเรวกวาอตาลอยางนอยสองศตวรรษ และหากอางองถง ทรรศนะของนกประวตศาสตรแ ชาวตะวนตกไดนาเขมทศหนาปใดกลมไปจากจนนนเอง

จนยคสาธารณรฐและยคคอมมวนสต ปลายยคราชวงศแชง ดร.ซนยตเซน จดตงสมาคมสนนบาต เพอลมลางราชวงศแชง โดย

ประกาศ ลทธไตรราษฎรแ ประกอบดวย 1.หลกเอกราช 2.หลกแหงอานาจอธปไตยของประชาชน 3.หลกความยตธรรมในการครองชพ สวนนโยบายปฏวต คอ โคนลมราชวงศแแมนจ และจดตงรฐบาลประชาชน จดตงรฐบาลตามระบอบสาธารณรฐ จดสรรทดนใหแกประชาชน และกอตงพรรคชาตนยม หรอ พรรคก฿กมนตง ขนในทสด ตอมา ซนยตเซนไดรวมมอกบ ยวน ซไข ทาการปฏวตลมราชวงศแชงไดสาเรจเปลยนการปกครองเขาสระบอบสาธารณรฐ (จกรพรรดปย เปนกษตรยแองคแสดทายของจน) มการแยงชงอานาจของผนาทางทหารเรยกวา ยคขนศก

116

ภาพท 4.23 เหมาเจเอตง จกรพรรดแดง

ทมา http://www.lertchaimaster.com

หลงจาก เหมา เจเอตง เสยชวต เตงเสยวผงขนเปนผนาจนแทน ประกาศพฒนาประเทศดวย นโยบายสทนสมย คอดานเกษตรกรรม อตสาหกรรม การทหาร วทยาศาสตรแและเทคโนโลย โดยอนญาตใหตางชาตเขามาลงทนภายในประเทศ รวมทงผอนปรนวถการดาเนนชวตของประชาชนใหคลายความเขมงวดลง

117

บทสรป

อารยธรรมจน

สมยกอนประวตศาสตร ศนยแกลางความเจรญของจน ระยะแรกอยแถบลมแมนาฮวงโห รองรอยความเจรญในยคหนใหม คอ วฒนธรรมหยางเชา ซงมลกษณะเดน คอ ภาชนะเครองปในดนเผา เขยนสแดง ดา นาตาล และวฒนธรรมหลงชา มเครองปในดนเผาสดาเปนจดเดน และภาชนะเครองปในดนเผาชนดสามขา สมยประวตศาสตรของจน เรมตงแตสมยราชวงศแซาง (Shang Dynasty) เปนตนไป โดยแหลงอารยธรรมความเจรญในสมยราชวงศแตางๆ อยในบรเวณทราบลมแมนาฮวงโห และลมแมนาแยงซเกยง สรปได ดงน

ราชวงศแชาง (Shang) ประมาณ 1766-1122 ป การใชโลหะสารดทาเครองมอเครองใชตางๆ การประดษฐแตวอกษร การทานายโชคชะตา

ราชวงศแโจว (Chou) ประมาณ 1122-221 ป แนวความคดเกยวกบการปกครองเรมตนยคศกดนาของจน ความเจรญดานภมปใญญา กาเนดลทธความเชอทางศาสนา 2 ลทธ คอ ลทธขงจอ และลทธเตเา ความเจรญทางวตถ รจกหลอมเหลกและนาเหลกมาใชทาอาวธและเครองมอเครองใชตางๆ

ราชวงศแจนหรอฉน(Chin) ประมาณ 221-206 ป สรางกาแพงเมองจน รวบรวมจนใหเปนจกรวรรดซงแนวความคดนตธรรม-นยม คอ รวบอานาจเขาสสวนกลาง และใชกฎหมายอยางเครงครด ตอตานแนวคดปราชญแ สสานซวงต แสดงถงความยงใหญของกองทพ

ราชวงศแฮน (Han) ประมาณ 206 ปกอนค.ศ. จนถง ค.ศ. 221 เปนยคทองดานการคาของจน ไดแก เสนทางสายไหมสนคาทสาคญ คอ ผาไหม คนฉอง สารด พระพทธศาสนาเรมแพรหลายและเจรญรงเรองในจน งานเขยนของซอหมาเจยน เครองเคลอบสเขยวมะกอก สสานราชวงศแฮนทาดวยอฐ มประตมากรรมขนาดใหญ

ราชวงศแถง (Tang) ประมาณ ค.ศ. 618-907 ป ความเจรญรงเรองในพระพทธศาสนา ไดแก พทธศลป เชน พระพทธรป เจดยแ วด พระโพธสตวแ ภาพพทธประวต การสงเสรมดานการศกษามการสอบแขงขนเขาราชการหรอสอบจองหงวน วรรณกรรม เปนยคทองของกวนพนธแจน (หลปอ ตวแทนของเตเา) จตรกรรม วาดภาพทวทศนแ (หวาง ไหว)

ราชวงศแซอง หรอซง (Song, Sung) ประมาณ ค.ศ. 960-1279 ป ดานการเมองไมมลกษณะเดนมการประดษฐแดนปนประดษฐแแทนพมพแกอนยโรป 400 ป การผลตภาชนะถวยกระเบองสขาวและสเขยวไขกา มอทธพลตอสงคมโลกของสโขทย จตรกรรม ภาพทวทศนแทสมบรณแ (กวเอซ) เรมมประเพณและคานยมรดเทาสตรชนชนสงใหเลก

118

ราชวงศแหยวน หรอหงวน (Yuan) ประมาณ ค.ศ. 1279-1368 ป เปนราชวงศแตางชาต คอ มองโกล มความเขมแขงในการปกครอง มความเจรญในศลปะการละคร โดยเฉพาะงว วรรณกรรมสามก฿ก จตรกรรมภาพมา

ราชวงศแหมง หรอเหมง (Ming) ประมาณ ค.ศ. 1368-1644 ปเปนราชวงศแของจนอยางแทจรงอนรกษแศลปะเลยนแบบราชวงศแถงและซอง เครองเคลอบสนาเงน-ขาว ลายครามวรรณกรรม นยมภาษาพดมากกวาภาษาเขยนสถาปใตยกรรม สรางพระราชวงกรงปใกกง หรอ“นครตองหาม”

ราชวงศแชง หรอเชง (Ching) ประมาณ ค.ศ. 1644-1912 ปเปนพวกแมนจ ขดแยงกบพวกตะวนตกในยคจกรวรรดนยม เครองเคลอบ ไดแก เบญจรงคแ จตรกรรม 2 สานก คอ สานกประเพณนยม กบอตนยม วรรณกรรมความฝในในหอแดง สถาปใตยกรรม มการสรางพระราชวงฤดรอนของซสไทเฮา ค.ศ. 1911 เปนยคทจนเสอมถอยความเจรญ และถกลมลาง โดยพวกก฿กมนตง เปนระบบสาธารณรฐ และถกปฎวตโดยพรรคคอมมวนสตแ ค.ศ.1949 และเปนการปกครองแบบคอมมวนสตแ

บทท 5

อารยธรรมกรก-โรมน

อารยธรรมกรกโบราณ

อารยธรรมตะวนตกมแหลงอารยธรรมทสาคญคอ อารยธรรมกรกโบราณ และอาณาจกรโรมน เปนสงทสะทอนใหเหนทางการเมองการปกครอง เชน นครรฐเอเธนสแ และนครรฐสปารแตา กลาวไดวาชาวตะวนตกเปนชาตทมความสามารถดานการเมอง การปกครอง ปรชญา ศลปะ มกษตรยแทปรชาหลายทาน เชน กษตรยแโซลอน มมผลงานในการจดตงสมาพนธแรฐเดลอส และทสาคญคอสถาปใตยกรรมกรกทมอทธพลตอสงคมโลก

อารยธรรมกรกโบราณไดแกอารยธรรมนครรฐกรก คาวา “กรก” เปนคาทพวกโรมนใชเปน ครงแรก โดยใชเรยกอารยธรรมเกาตอนใตของแหลมอตาล ซงเจรญขนบนแผนดนกรกในทวปยโรป และบรเวณชายฝใงตะวนออกของทะเลเมดเตอรแเรเนยน ดานเอเชยไมเนอรแ ซงในสมยโบราณเรยกวา “ไอโอเนย” (Ionia) อารยธรรมทเจรญขนในนครรฐกรก มศนยแกลางสาคญทนครรฐเอเธนสแ และนครรฐ สปารแตา นครรฐเอเธนสแ เปนแหลงความเจรญในดานตางๆ ทงดานการปกครอง เศรษฐกจ สงคม ศลปวทยาการดานตางๆ รวมทงปรชญา สวนนครรฐสปารแตาเจรญในลกษณะทเปนรฐทหาร ในรปเผดจการ มความแขงแกรงและเกรยงไกร เปนผนาของรฐอนๆ ในแงของความมระเบยบวนย กลาหาญ และเดดเดยว การศกษาเกยวกบอารยธรรมกรกโบราณ จงเปนการศกษาเรองราวเกยวกบนครรฐเอเธนสแ และนครรฐสปารแตา

ชาวกรกเรยกตวเองวา “เฮลนสแ”(Hellenes) เรยกบานเมองของตนวา“เฮลส” (Hellas)

และเรยกอารยธรรมของตนวา “อารยธรรมเฮเลนค” (Hellenic Civilization) ชาวกรกโบราณเปนชาวอนโด-ยโรเปยน ชาวกรกตงบานเรอนของตนเองอยทางทศตะวนออกเฉยงใต ตรงปลายสดของทวปยโรป ตรงตาแหนงทมาบรรจบกนของทวปยโรป เอเซย และแอฟรกา เปนตนเหตใหกรกโบราณไดรบอทธพลความเจรญโดยตรงจากทงอยปตแและเอเซย กรกไดพฒนาอารยธรรมของตนขน โดยคงไวซงลกษณะทเปนของตนเอง ชาวกรกสมยโบราณถอวาตนเองมคณลกษณะพเศษบางอยางทผดกบชนชาตอน และมกจะเรยกชนชาตวา “บาเบเรยน” หมายความวา ผทใชภาษาผดไปจากภาษาของพวกกรก

120


ภาพท 5.1 แผนทกรกโบราณ

ทมา : http://krissana40.blogspot.com

กรกสมยโบราณ อยทางดานตะวนออกสดของยโรปภาคใต ประกอบดวยดนแดนกรกบนผนแผนดนหมเกาะตางๆ ในทะเลเอเจยน หรอฝใงตะวนตกของเอเซยไมเนอรแ นยมเรยกวานครรฐ ไอโอเนยน (Ionian Cities) รวมเนอททงหมดประมาณ 5 หมนตารางไมลแ ในจานวนนดนแดนสวนใหญ คอ ประมาณ 4 ใน 5 คอ ดนแดนกรกบนผนแผนดนใหญในทวปยโรปดนแดนตอนนแบงออกเปนดงน

1. กรกภาคเหนอ คอ แควนมาซโดเนย (Macedonia) เทสซาล (Thessaly) เอไพรส (Epirus)

รวมอาณาบรเวณประมาณครงของดนแดนกรกบนผนแผนดนใหญ ในสมยคลาสสค ไมนยมรวมมาซโดเนยเปนสวนหนงของกรก

121

2. กรกภาคกลาง คอ บรเวณซงเปนเนนเขาสง ระหวางกรกภาคกลาง และอาวคอรนธแ บรเวณนมสถานทสาคญๆ ในประวตศาสตรแกรกอยหลายแหง เชน นครเทบส นครเลฟ เทอรแมอปเล (thermopylae) และยอดเขาพารแนาซด (Parnasus) อนเปนทสงสถตของแอโปโล (Apollo) สรยเทพ ตรงปลายสดดานตะวนออกของบรเวณนคอแควนอนตก (Attica) อนมเมองหลวงคอนครรฐเอเธนสแ ทกาเนดของศลปวทยาการ ปรชญาและระบอบการปกครองอนมชอเสยง 3. เพลอปปอนเนซส (Peloponnesus) คอ บรเวณคาบสมทร ซงอยทางตอนใตของ อาวคอรนธแ บรเวณนเชอมตดกบภาคกลาง และภาคเหนอดวยคอคอดคอรนธแ ซงมความกวางประมาณ 30 ไมลแใตบรเวณคอคอดนลงมาคอทตงของเมองอารแกอลส (Argolis) ซงเปนศนยแกลางของอารยธรรม กรกทไดเจรญขนเปนครงแรก ใจกลางของคาบสมทรแหงนเปนทตงของนครรฐสปารแตา (Sparta) ซงมชอเสยงในดานการรบและการทหาร เมองโอลมเปย (Olympia) ทสงสถตของบรรดาเทพเจากรกอยชดกบฝใงทะเลไอโอเนย ดานตะวนตกของคาบสมทรเพลอปปอนเนซส

4. ภเขา ในประเทศกรกเตมไปดวยภเขา ภเขาเหลานแบงกรกออกเปนทราบในหบเขาเลก แยกออกจากกนมากมาย ภเขาเปนอปสรรคสาคญในการตดตอคมนาคมระหวางคนทอาศยตามทราบในหบเขาดงกลาว ดวยเหตน หมบานตามหบเขาเหลานจงมกปกครองตนเองเปนอสระตอกน คนทอาศยอยตามแตละหมบานกเปนคนแปลกหนาซงกนและกน บางครงเกดการสงสยอจฉารษยากน จนกระทงเกดการทะเลาะววาทกลายเปนสงคราม พวกทอาศยอยตามเกาะตางๆ ในทะเลเอเจยนกมลกษณะแยกกนอยเชนเดยวกน

5. สภาพพนดน สภาพพนดนสวนใหญของกรกขาดความอดมสมบรณแ นอกจากนนสภาพภมประเทศทเตมไปดวยภเขาสงและเนนเขา ทาใหกรกขาดดนทจะเกบเกยว หวาน ไถไดถง 1 ใน 3 พนดน ทเหลออก 2 สวน ถงแมจะพอทาการเพาะปลกได กตองอาศยแรงงานอยางมากมาย กรกมทงหญาเลยงสตวแอยบาง แตกเปนทงหญาทเหมาะแกการเลยงแพะและแกะเทานน ไมเหมาะแกการเลยงสตวแจาพวกววควายหรอมา บรเวณทอดมสมบรณแทสดของกรก ไดแกทราบระหวางหบเขา ซงเมอเปรยบเทยบ กบความอดมสมบรณแของทราบลมแมนาไนลแ หรอแมนาไทกรส และยเฟรตสแลวกดอยกวามาก

แมนาในกรกเปนแมนาสายสนๆ ไหลเชยวในฤดทมฝนตกมาก กระแสนาจะพดพาเอาดนอดมตามเชงเขาไป สวนในฤดแลงนาไมมการถายเท แมนาจงกลายเปนแหลงเพาะยง ดวยสภาพพนดนดงกลาว เมอบานเมองเจรญขน พลเมองเพมขน อาหารกไมพอเพยงกบจานวนพลเมอง ระดบการครองชพในกรก จงคอนขางตา อยางไรกตามชาวกรกสมยโบราณไดปรบปรงตนเองในการมชวตอยในสภาพทขาดแคลนไดเปนอยางดและไดสรางสมอารยธรรมอยบนรากฐานของเศรษฐกจทมนคงพอสมควร

6. ทะเลกรก จดเปนประเทศทมความสะดวกสบายในทางออกทะเล สวนใหญของแผนดนมลกษณะคลายแหลมยนไปในทะเล และสวนทลกเขาไปในแผนดนไมไกลจากทะเลมากนก ชาวกรกมโอกาสมองเหนทะเลไดจากเกอบทกๆ สวนของประเทศ ประกอบกบพนดนแหงแลงและขาดความอดมสมบรณแ

122

ชาวกรกจงหนเหความสนใจไปสทะเล อนง ชายฝใงทะเลกรกกมกเวาๆ แหวงๆ ใชเปนอาวธรรมชาตสาหรบจอดเรอกาบงคลนลมไดเปนอยางด และบรรดาเกาะเลกเกาะนอยในทะเลเอเจยนกเปนเครองสงเสรมใหชาวกรกแลนเรอออกไปไกลๆ ไปสเอเชยไมเนอรแและดนแดนตะวนออก

ความเจรญของชนชาตกรกโบราณ

1. อารยธรรมดงเดมแถบทะเลอเจยนกอนพวกกรกอพยพลงมา ดนแดนแถงฝใงแทะเลทางตะวนตกของเอเชยไมเนอแ เกาะตางๆ ในทะเลอเจยน และเมองทางแปลมกรกเจรญกอนทพวกกรกจะอพยพมาตงแต 3,000 ปกอนครสตกาล อารยธรรมแถบนเรยกวา Aegean Civilization

1.1 แถบทเจรญมากทสด ไดแก เกาะ Cvete ในระหวาง 1700-1400 กอนครสตกาล เมองทสาคญไดแก Cnassus Knossus

ภาพท 5.2 พระราชวงคนอซส ของกษตรยโมโนน

ทมา : https://panupong088.wordpress.com

1.2 แถบแหลมกรกเมอง Mycenac มความเจรญทางการกอสรางปราสาท มการใชทอง สารด เงน พวกAchaeans เปนพวกแรกทอพยพมาจากทางเหนอมาตงถนฐานท ไมซเนยแ 1.3 เมองแถบฝใงเอเชยไมเนอรแ คนพบซากความเจรญวาเกดขนเมอราว 1200 ปกอนครสตกาล

2. ปจจยทางภมศาสตรทสงผลตออารยธรรมกรก ภมประเทศของกรก ประกอบดวย ภเขา พนดน และทะเล โดยกรกมพนทราบนอย พนทสวนใหญเปนภเขา และหมเกาะในทะเลอเจยน ประชาชนอาศยอยตามหมบานในบรเวณทราบเลกๆ ในหบเขาทลอมรอบดวยภเขาสง ซงเปนอปสรรค

123

สาคญในการตดตอสอสาร ซงสภาพภมศาสตรแเชนนทาใหแยกชมชนตางๆออกจากกน สงผลใหแตละเมองแตกแยกเปนนครรฐตาง ๆ มากมายซงเปนอสระไมขนแกกน นครรฐทสาคญไดแก นครรฐเอเธนสแ และนครรฐสปารแตา พนดนสวนใหญของกรกขาดความอดมสมบรณแและมพนดนขนาดเลก ประกอบกบมแมนาสายสน ๆ นาไหลเชยวและพดพาเอาความอดมสมบรณแของดนไป และจากลกษณะภมประเทศทมลกษณะคลายแหลมยนไปในทะเล ทาใหกรกมชายฝใงทะเลทยาว ซงความเวาแหวงของทะเลเปนทกาบงคลนลมไดเปนอยางด ใชเปนอาวสาหรบจอดเรอ ทาใหชาวกรกเปนคนชอบคาขายทางทะเล นอกจากนดนแดนกรกยงเปนดนแดนทมทรพยากรธรรมชาตมากมาย เชน เหลก ทอง เงน หนออน เปนตน

ระบบนครรฐ

กรกโบราณ มรปแบบการเมองการปกครองเปนนครรฐ ไมไดรวมเปนอาณาจกรเดยวกน เชน อยปตแ นครรฐกรกเปนหนวยทางการเมองทมอธปไตยอยางสมบรณแ แตละหนวยรฐอสระดาเนนนโยบายและตดสนใจเรองตางๆดวยตนเอง กรกเรยกหนวยเหลานวา “โปลส” แตละโปลสมบทบาทและความสาคญมากในอารยธรรมยคโบราณ เชน เอเธนสแ และสปารแตา

ชาวกรกโบราณ ชาวกรกโบราณเรยกตวเองวา “เฮลลน” (Hellene) เปนพวกอนโด-ยโรเปยนกลมหนงทอพยพมาจากทางตอนเหนอของประเทศกรซปใจจบนเมอประมาณ 2000 ปกอนครสตแศกราช ในระยะแรก กระจายอยเปนเผาตางๆ ในคาบสมทรบอลขานและเขตทะเลอเจยน ทสาคญไดแก พวกไอโอเนยน (Ionians) และพวกไมซเนยน (Mycenaeans) โดยทวไปชาวกรกโบราณประกอบอาชพเกษตรกรรมและเดนเรอ ตอมาเผาทมความเจรญไดขยายอานาจและกอตงเปนนครรฐ ทสาคญไดแกนครรฐของพวกไมซเนยนซงยดครองพนทสวนใหญ และมอานาจสงสดประมาณป 1600-1100 กอนครสตแศกราช โดยมศนยแกลางอยทเมองไมซเนทางตอนใตของประเทศกรซในปใจจบน พวกไมซเนยนเปนนกรบทมความเกงกลาสามารถยดครองดนแดนของนครรฐอนๆ รวมทงเกาะครต และรบอทธพลของอารยธรรมตางๆ โดยเฉพาะอารยธรรมไมนวนของชาวเกาะครต

ตอมาประมาณป 1100 กอนครสตแศกราช พวกกรกอกกลมหนงเรยกวา ดอเรยน (Dorians) ซงอพยพมาจากทางเหนอและขยายอานาจครอบครองดนแดนของพวกไมซเนยน พวกนไดสรางนครรฐสปารแตาเปนศนยแกลางปกครองของตน พวกดอเรยนมความเจรญนอยกวาไมซเนยนและไมรหนงสอ จงไมมหลกฐานทกลาวถงดนแดนกรกภายใตอทธพลของพวกดอเรยนในชวงป 1100-750 กอนครสตแศกราชมากนก จนกระทงประมาณป 750 กอนครสตแศกราช ไดมการประดษฐแอกษรซงรบร)แบบมาจากอกษรและพยญชนะของพวกฟนเชยนทเขามาตดตอคาขายในชวงนน อยางไรกตามแมพวกดอเรยนจะมอานาจเขมแขงแตกไมสามารถรวมอานาจปกครองนครรฐกรกไดทงหมด

124

หลกจากนครรฐสปารแตาเสอมอานาจ เมอป 371 กาอนครสตแศกราช นครรฐกกอนๆ กพยายามรวมตวกนโดยมนาครรฐทบส (Thebes) เปนผนา แตในทสดกถกกษตรยแฟลปแหงมาซโดเนยซงอยในเขตเอเชยไมเนอรแรกรานและครอบครองเมอป 338 กอนครสตแศกราช ตอมาเมอพระเจาอะเลกซานเดอรแมหาราช (Alexander the Great, ป 336-323 กอนครสตแศกราช) โอรสของพระเจาฟลปไดปกครองจกรวรรดมาซโดเนย พระองศแไดขยายอาณาจกรออกไปอยางกวางขวางจนถงเขตลมแมนาสนธและไดครอบครองแหลงอารยธรรมตางๆ ของโลก ไดแก อยปตแ เมโสโปเตเมย และเปอรแเซย จงมการรบความเจรญจากแหลงตางๆ เหลานนมาผสมผสานกบอารยธรรมกรก เรยกวา อารยธรรมเฮลเลนสตกตามชอสมยเฮลเลนสตก (Hellenistic) ซงเรมตงแตสมยของพระเจาอะเลกซานเดอรแมหาราชจนกระทงสนสลายเมอประมาณป 146

กอนครสตแศกราช จากนนดนแดนกรกไดตกอยใตการปกครองของจกรวรรดโรมน ความเจรญตางๆ ทชาวกรกสงสมไวกกลายเปนสวนหนงของอารยธรรมโรมน

1. นครรฐสปารตา มการปกครองแบบทหารนยม คณะผปกครองมอานาจสงสดและเดดขาด พลเมองชายทกคนทมอายตงแต 20-60 ป ตองถกฝกฝนใหเปนทหาร เรยนรวธการตอสและเอาตวรอดในสงคราม แมแตพลเมองหญงกยงตองฝกใหมสขภาพแขงแรงเ พอเตรยมเปนมารดาของทหารทแขงแกรงในอนาคต อนง พวกสปารแตายงตอตานความมงคงฟมเฟอย เพราะเกรงวาอานาจของเงนตราจะทาลายระเบยบวนยทหาร รวมทงยงไมสนบสนนการคาขายและการสรางสรรคแศลปกรรมใดๆ การปกครองของพวกสปารแตานบเปนการขดขวางสทธของปใจเจกชน และเปนตนกาเนดของระบอบการปกครองแบบเผดจการเบดเสรจ 2. นครรฐเอเธนส เปนตนกาเนดของรฐประชาธปไตย นครรฐเอเธนสแปกครองโดยสภาหารอย ซงไดรบเลอกจากพลเมองเอเธนสแทมสทธออกเสยง สภานมหนาทตรวจสอบรางกฎหมายและบรหารการปกครอง นอกจากนยงมสภาราษฎร ซงเปนทประชมของพลเมองทมสทธออกเสยงทกคนและทาหนาทพจารณารางกฎหมาย การทเอเธนสแใหสทธและเสรภาพแกปใจเจกชน ทาใหเกดนกคดและนกปราชญแทเรยกวาพวกโซฟสตแ (Sophists) สานกตางๆ ในสงคมเอเธนสแ แนวคดและปรชญาของนกปรชญาคนสาคญ ไดแก โซเครตส และเพลโต ยงเปนหลกปรชญาของโลกตะวนตกดวย

ในยคคลลาสสคนเกดสงครามครงยงใหญ 2 ครง ไดแก สงครามเปอรแเซยและสงครามเพโลพอนเนเชยน

2.1 สงครามเปอรแเซย สาเหตเกดจากความขดแยงระหวางเอเธนสแกบเปอรแเซย เพราะเปอรแเซยขยายอานาจเขามาในเอเชยไมเนอรแ ผลของสงคราม คอ เอเธนสแชนะเปอรแเซย

2.2 สงครามเพโลพอนเนเชยน

ชาวกรกเกดความคดในการเตรยมการปองกนชาวเปอรแเซย นครรฐตางๆ ของกรกจงตางเขามาเปนสมาชก และสมาชกแตละนครรฐมสทธเทาเทยม ทาใหนครรฐกรกรวมกนต งสหพนธแแหงเกาะเดลอส สหพนธรฐใชเปนศนยแกลางและเปนทเกบทรพยแสมบต แตในความเปนจรงแลวนครรฐ

125

เอเธนสแมอทธพลในการเปนผนา ตอมาสหพนธรฐเปลยนสภาพเปนจกรวรรดของเอเธนสแ เอเธนสแใชเงนเพอผลประโยชนแของตนเอง ลดฐานะสมาชกอน ๆ ใหอยในฐานะบรวาร และหามไมใหรฐสมาชกแยกตวออกจากสหพนธแ เมอรฐใดกอกบฏกจะใชกาลงปราบโดยยดกองทหารเรอและเกบเครองราชบรรณาการ วธนทาใหนครรฐสปารแตากลววา เอเธนสแจะเปนผนากรกทงหมด และเนองจากสภาพสงคมของทง 2 รฐแตกตางกน จงทาใหเกดสงครามขน ผลของสงคราม คอ นครรฐสปารแตาชนะ ทาใหนครรฐสปารแตาไดเอเธนสแไวในอานาจ และนาระบอบการปกครองแบบคณาธปไตยมาใช แตการปกครองของสปารแตาไมมนคงจงทาใหนครรฐสปารแตาพายแพตอกองทพของนครธบสและเอเธนสแ ในทสดกรกทงหมดกตกอยภายใตอทธพลของมาซโดเนย

อารยธรรมทส าคญ

1.การนบถอเทพเจามากมาย มเทพเจาสงสด คอซอสแหงเขาโอลมปสซงเปนเทพเจาแหงทองฟาและสายฝน เทพโพไซดอน เปนเทพแหงทองทะเล เทพอพอลโล เปนเทพเจาแหงดวงอาทตยแ แตกรกไมไดใหศาสนาเขามามอทธพลตอชวตเหมอนชาวอยปตแ

ภาพท 5.3 เทพเจาสงสด “ซอส”


2. วหารหนออนพารเธนอน คอ วหารโบราณบนเนนอะโครโพลสในกรงเอเธนสแประเทศกรซสรางเพอเปนศาสนสถานบชาเทพเอเธนาหรอเทพแหงปใญญาความรอบรในศตวรรษท 5กอนครสตแศกราชเปนสงกอสรางสถาปใตยกรรมกรกโบราณทมชอเสยงทสดแสดงใหเหนถงความเฉลยวฉลาดของสถาปนกในสมยนนและถอไดวาเปนหนงในสงกอสรางทยงใหญทสดในโลกมขนาดกวาง

126

101 .4ฟตหรอ30.9เมตรและยาว228 .0ฟตหรอ69.5เมตร คาวาพารแเธนอนนนนาจะมาจากประตมากรรมทเคยตงอยภายในวหารคอAthena Parthenosซงมความหมายวาเทพอนบรสทธ

3. หวเสา 3 แบบ ไดแก หวเสาดอรกเปนหวเสาเรยบ หวเสาไอโอนกเปนแบบมวนยอยลงและหวเสามาโครนเธยนเปนรปใบไมหรหรา

ภาพท 5.4 หวเสากรก


4. ประตมากรรม จตรกรรมและสถาปตยกรรมของกรก

ภาพท 5.5 ปตมากรรมกรกโบราณ


4.1 ประตมากรรมสวนมากเปนเรองศาสนาซงสรางถวายเทพเจาตางๆวสดทนยใชสรางงานไดแก ทองแดงและดนเผาในสมยตอมานยมสรางจากสารดและหนออนเพมขนในสมยแรกๆรปทรงยง

127

มลกษณะคลายรปเรขาคณตอยตอมาในสมยอารแคาอก(200 ปกอนพ.ศ.)เรมมลกษณะคลายกบมนษยแมากขนเปนเรองราวเกยวกบเทพเจารปนกกฬารปวรบรษรปสตวแตางๆในยคหลงๆรปทรงจะมความเปนมนษยแมากขนแสดงทาทางการเคลอนไหวทสงางามมการขดถผวหนใหเรยบดคลายผวมนษยแมลลาทเปนไปตามธรรมชาตมากขนทาใหประตมากรรมกรกจดเปนยคคลาสสคทใหความรสกในความงามทเปนความจรงตามธรรมชาตนนเอง 4.2 จตรกรรม ทรจกกนดกมแตภาพวาดระบายสตกแตงผวแจกนเทานนทชาวกรกนยมทามาจนถงพทธศตวรรษท1เปนภาพทมรปรางทถกตดทอนรปจนใกลเคยงกบรปเรขาคณตมความเรยบงายและคมชดสทใชไดแกสดนคอเอาสดาอมนาตาลผสมบางๆระบายสเปนภาพบนพนผวแจกนทเปนดนสนาตาลอมแดงแตบางทกมสขาวและสอนๆรวมดวยเทคนคการใชรปรางสดาระบายพนหลงเปนสแดงนเรยกวา"จตรกรรมแบบรปตวดา"และทากนเรอยมาจนถงสมยพทธศตวรรษท1มรปแบบใหมขนมาคอ"จตรกรรมแบบรปตวแดง" โดยใชสดาอมนาตาลเปนพนหลงภาพตวรปเปนสสมแดงหรอสนาตาลไมตามสดนของพนแจกน

ภาพท 5.6 สถาบตยกรรมกรกโบราณ


4.3 สถาปใตยกรรม ใชระบบโครงสรางแบบเสาและคานเชนเดยวกบอยปตแมแผนผงเปนรปสเหลยมผนผาจากฐานอาคารซงยกเปนชนๆกจะเปนฝาผนงโดยปราศจากหนาตางซงจะกนเปนหองตางๆ1- 3หองปกตสถาปนกจะสรางเสารายลอมรอบอาคารหรอสนามดวยมการสลบชวงเสากนอยางมจงหวะระหวางเสากบชองวางระหวางเสาทาใหพนภายนอกรอบๆวหารมความสวางและมรปทรงเปดมากกวาสถาปใตยกรรมอยปตแและมขนาดเหมาะสมไมใหญโตจนเกนไปมรปทรงเรยบงาย สถาปใตยกรรมกรกแบบพนฐาน2ใน3แบบเกดในสมยอารแคาอกคอแบบดอรกและแบบไอโอนกซงแบบหลงพบแพรหลาย

128

ทวไปในแถบเอเชยไมเนอรแเสาหลานแตละตนจะมคานพาดหวเสาถงกนหมดในสมยตอมาเกดสถาปใตยกรรมอแบบหนงคอแบบโครนเธยนหวเสาจะมลายรปใบไมชาวกรกนยมสรางอาคารโดยใชสถาปใตยกรรมทงสามชนดนผสมผสานกนโดยมการตกแตงประดบประดาดวยการแกะสลกลวดลายประกอบบางทกแกะสลกรปคนประกอบไปดวยนอกจากนยงมการใชสระบายตกแตงโดยสนาเงนไดรบความนยมใชระบายฉากหลงรปลวดลายทหนาจวและสแดงใชระบายฉากหลงสาหรบประตมากรรมทหวเสาและลายควคาน

5. วรรณกรรมส าคญ ไดแก 5.1 มหากาพยแอเลยด-โอดสซของกวโฮเมอรแ เปนหนงในสองบทกวมหากาพยแกรกโบราณของโฮเมอรแซงเลาเรองราวของสงครามเมองทรอยในชวงปทสบอนเปนปทสนสดสงครามเชอกนวาอเลยดถกแตงขนในชวงศตวรรษทแปดกอนครสตกาลนกวชาการหลายคนเชอวาบทกวเรองนเปนวรรณกรรมทเกาแกทสดในภาษากรกโบราณจงถอไดวาเปนวรรณกรรมชนแรกของยโรปแมจะมชอผประพนธแปรากฏเพยงคนเดยวแตจากลกษณะของบทกวทบอกเลาสบตอกนมาแบบปากเปลารนตอรนจงมความเปนไปไดวามผประพนธแมากกวาหนงคน

เรองราวในบทกวบรรยายถงเหตการณแในปทสบซงเปนปสดทายของเหตการณแทชาวกรกบกยดนครอเลยนหรอเมองทรอยคาวา"อเลยด"หมายถง"เกยวกบอเลยน"(ภาษาละตนเรยกอเลยม(Ilium))อนเปนชอเรยกสวนนครหลวงซงแตกตางกบทรอยอนหมายถงนครรฐทอยลอมรอบอเลยมแตคาทงสองคานมกใชรวมๆกนหมายถงสถานทแหงเดยวกน

โครงเรอง-บทกวเรมตนขนเมอชาวกรกไดจบตวนางไครเซอสบตรของไครสสเจาพธของอพอลโลมาแลวและมอบนางใหเปนรางวลแกอกกะเมมนอนเทพอพอลโลจงบนดาลใหเกดโรคระบาดในกองทพกรกเพอบบบงคบใหอกกะเมมนอนคนตวนางไครเซอสใหแกบดาอกกะเมมนอนจงไปบงคบเอาตวนางไบรเซอสมาแทนนางไบรเซอสเปนทาสชาวเอเคยนทมอบใหเปนรางวลแกอคลลสนกรบผยงใหญทสดแหงยคดงนนอคลลสจงถอนตวออกจากการรบ

ฝายเมองทรอยนนมเจาชายเฮกเตอรแโอรสของทาวเพรยมเปนแมทพนาศกปองกนเมองและปกปองครอบครวของตนเมออคลลสไมยอมรวมรบดวยเฮกเตอรแจงสามารถมชยชนะเหนอกองทพกรกนกรบกรกทเหลออยรวมถงโอดซสและดโอมดสตางไดรบบาดเจบดวยเวลานนปวงเทพตางเขาขางฝายเมองทรอย ปโตรกลสจงปลอมตวเปนอคลลสโดยนาเสอเกราะของเขามาสวมและนาทพชาวเมอรแมดอนกลบเขารวมรบเพอชวยปองกนเรอของพวกกรกไมใหถกเผาทาลายปโตรกลสถกเฮกเตอรแสงหารสนชพอคลลสจงกลบเขารวมรบเพอแกแคนใหปโตรกลสเขาสงหารเฮกเตอรแไดสาเรจดวยการประลองตวตอตวแลวเอารางของเฮกเตอรแกลบไปคายดวย ทาวเพรยมลอบเขาคายทพกรก(ดวยความชวยเหลอของเทพเฮอรแมส)เพอไถรางของบตรชายคน อคลลสเกดความสงสารจงคนให บทกวจบลงทการพธศพของเฮกเตอรแ เหตการณแหลงจากอเลยด-ตอนจบของอเลยดเตมไปดวยลางรายมากมายอนเนองจากการเสยชวต

129

ของเฮกเตอรแและดเหมอนวาชะตาของกรงทรอยไดมาถงจดจบแตโฮเมอรแมไดแสดงรายละเอยดของการลมสลายของกรงทรอยไวรายละเอยดของการลมสลายสามารถดเพมเตมไดจาก สงครามเมองทรอยสวนกวนพนธแของโฮเมอรแอกเรองหนงคอโอดสซยแเลาถงเหตการณแระหวางการเดนทางกลบบานของโอดซสหลงจากเสรจศกกรงทรอยกวนพนธแทงสองเรองนมสวนเกยวของเชอมโยงกนแตไมไดตอเนองกน

5.2 ปรชญานพนธแของโสเครตส เพลโต และอรสโตเตล

5.2.1 โสคราตส เกดทกรงเอเธนสแเมอ470ปกอนครสตกาลเคยไดเขารวมในการทาสงครามเปลโอปอนนเซยนหลงจากนนเขาอทศเปนผสอนวชาตรรกวทยา“Know Thyself”ตามสถานทสาธารณะตางๆวธการสอนของทานคอการตงคาถามและตอบเมออาย70 ปโสคราตสตองโทษตามกฎหมายกรซใหดมยาพษ

5.2.2 เพลโต เกดทกรมเอเธนสแเมอ428ปกอนครสตกาลทานเปนลกศษยแของโสคราตสทเคารพและเทดทลโสคราตสมากเพลโตไดตงวทยาลยสอนวชาวทยาศาสตรแและปรชญาขนเปนแหงแรกในกรงเอเธนสแเมอ387ปกอนครสตแศกราชผลงานเขยนของเพลโตเปนคาสอนรปของบทสนทนาในหนงสอชอThe Republicของเพลโตทานแยกพลเมองออกเปน3กลมคอประชาชนทหารและผปกครองประเทศเพลโตเปนผใหหลกการพนฐานเกยวกบอธปไตยไวอยางชดเจนวา หญงและชายมฐานะเทาเทยมกนและจะตองไดรบการศกษาเหมอนกนรฐจะตองจดการแตงงานใหประชาชนเดกแรกเกดจะถกแยกจากพอแมเพอประชาชนจะไดไมมความผกพนเปนสวนตวเพอใหประชาชนมความรสกในความเปนเจาของรฐแตเพยงอยางเดยว

ภาพท 5.7 รปปในเพลโต


5.2.3 อรสโตเตล เกดทเมองสตากรา แควนมาซโดเนยเมอ 384 ปกอนครสตกาลทานเดนทางไปเอเธนสแเพอศกษาวชาปรชญาทสานกของเพลโตเมอ367ปกอนครสตกาลและ

130

พานกอยทนนเปนเวลา20ปจนกระทงเพลโตถงแกกรรมจงเดนทางไปเผยแพรคาสอนตามหลกปรชญาของเพลโตในทตางๆเปนเวลา10ปแลวจงตงสานกศกษาของทานเองชอวาThe Lyceumนาน12ป อรสโตเตลเปนนกคดคนแรกทคนพบวชาตรรกวทยาโดยอาศยขอเทจจรง2ขอสนบสนนกนและกนเชนความดทกอยางควรสรรเสรญและความกรณากเปนความดอนหนงฉะนนความกรณาจงควรไดรบการสรรเสรญดวย เปนตน

ภาพท 5.8 อรสโตเตล


5.3 ประวตศาสตรแนพนธแของเฮโรโดตสและธซดดส เฮโรโดตสเขยนประวตของสงครามเปอรแเซย ธซดเดสเขยนประวตสงครามเพลอปปอนเนซส (Peloponnesian War) หลงสงครามเพลอปปอนเนซสเซโนโฟน (Xenophon) เขยนเกยวกบการผจญภยของเขาในฐานะทหารรบจางตอสกบเปอรแเซยชวงทโรมนเขาครอบครองกรซโพลบอส (Polybius) เขยนประวตของโรมในกรกงานเหลานเขยนในลกษณะรอยกรอง 5.4 บทสนทนาปรชญาและสนธสญญา ปรชญาทเขยนขนเปนครงแรกเขยนโดยพลาโตในรปของบทละครแบบหนงคนสองคนหรอมากกวาสนทนาตอกนและกนตอมาทงของพลาโตและศษยแของเขาคออรสโตเตลไดเขยนหนงสอปรชญาออกมาในรปรอยกรองทไมไดเปนบทสนทนา 6. ละครแนวโศกนาฏกรรมและสขนาฏกรรม โศกนาฏกรรมเปนเรองเศราในขณะทศรสขนาฏกรรมเปนตลกขบขนโศกนาฏกรรมเกาทสดซงเรายงคงมงานอยเขยนโดยแอสไครส(Aeschylus) และยงมโศกนาฏกรรมทเขยนโดยโซโฟคลสและยรปเดส (Euripides) ศรสขนาฏกรรมเกาทสดทยงคงเหลออยเขยนโดยอารสโตฟาเนส (Aristophanes) ศรสขนาฏกรรมตอมาบางเรองเขยนโดยเมนานเดอรแ(Menander)ละครยงเขยนเปนบทรอยกรอง

131

7. กฬา Olympic หนาครสตกาลกวา 1,000 ป การแขงขนกฬาไดดาเนนการกนบนยอดเขา "โอลมปใส"ในประเทศกรก โดยนกกฬาจะตองเปลอยกายเขาแขงขนเพอประกวดความสมสวนของรางกายและยงมการตอสบางประเภทเชนกฬาจาพวกมวยปลาเพอพสจนแความแขงแรงผชมมแตเพยงผชายหามผหญงเขาชมดงนนผชมจะตองขนไปบนยอดเขาครนตอมามผนยมมากขนสถานทบนยอดเขาจงคบแคบเกนไปจงทาใหไมเพยงพอทจทงผเลนและผชมไดทงหมด

ภาพท 5.9 การแขงขนกฬาโอลมปก


ดงนนในปท 776 กอนครสตกาลชาวกรก ไดยายทแขงขนกนทเชงเขาโอลมปใส และไดปรบปรงการแขงขนเสยใหมใหดขนโดยใหผเขาเขงขนสวมกางเกงพธการแขงขนจงจดอยางมระเบยบเปนทางการมจกรพรรดมาเปนองคแประธานอนญาตใหสตรเขาชมการแขงขนไดแตไมอนญาตใหเขาแขงขนประเภทกรฑาทมการแขงขนทถอเปนทางการในครงแรกนมกฬาอย5ประเภทคอการวง กระโดด มวยปลา พงแหลนและขวางจกร

ผเขาแขงขนคนหนงๆจะตองเลนทง5ประเภทโดยผชนะจะไดรบรางวลคอมงกฎททาดวยกงไมมะกอกซงขนอยบนยอดเขาโอลมปใสนนเองและไดรบเกยรตเดนทางทองเทยวไปทกรฐในฐานะตวแทนของพระเจาและการแขงขนไดจดขน ณ เชงเขาโอลมปใสแควนอลสทเดมเปนประจาทกๆสปและถอปฏบตตอกนมาโดยไมเวนเมอถงกาหนดการแขงขนทกรฐจะตองใหเกยรตหากวาขณะนนกาลงทาสงครามกนอยจะตองหยดพกรบและมาดนกกฬาของตนแขงขนหลงจากเสรจจากการแขงขนแลวจงคอยกลบไปทาสงครามกนใหมประเภทของการแขงขนไดเปลยนแปลงไปบางในระยะตอๆมาโดยมการพจารณาและลดประเภทของกรฑาเรอยมา อยางไรกดในระยะแรกๆนกรฑา5ประเภทดงกลาวจดแขงขนกนในครงแรกกยงไดรบเกยรตใหคงไวซงเรยกกนวา"เพนตาธรอน"หรอ"ปใญจกรฑา"ทงนกเพอเปนการราลกถงกาเนดของกรฑาในปใจจบนกยงมการแขงขนกนอยแตประเภทของปใญจกรฑาไดเปลยนตามยคและกาลสมย

132

8. วทยาศาสตรของกรกโบราณ ชาวกรกสนใจมากในวทยาศาสตรแในฐานะเปนวธของการจดระเบยบโลกและจดลาดบออกมาจากความยงเหยงสบสนและมพลงอานาจเหนอสงทมอานาจบางอยางเชนมหาสมทรหรอลมฟาอากาศ(weather)ชายกรกจานวนมากใชเวลาในการสงเกตดาวเคราะหแและดวงอาทตยแและพยายามมองภาพการทางานของดาราศาสตรแชาวกรกตองนาบทเรยนแรกมาจากชาวบาบโลเนยน ซงเปนผมความสนใจและมความรดในเรองดาราศาสตรแ

ปธากอรส (Pythagoras) ไดสนใจในการคนหารปแบบและกฎในคณตศาสตรแและดนตรและสรางความคดในการพสจนแทางคณตศาสตรแแมวาตามปกตแลวสตรกรกไมไดรบการยนยอมใหศกษาวทยาศาสตรแปธากอรสไดใหสตรบางคนเขามาเปนศษยแของเขาไดโสกราตสหลงตอมาเลกนอยไดพฒนาวธตรรกะในการตดสนวาบางสงเปนจรงหรอไม

อรสโตเตล (Aristotle) และนกปรชญาอนทลเซยม (Lyceum) และอคาเดม (Academy) ในเอเธนสแไดสงเกตพชและสตวแและจดจาแนกประเภทพชและสตวแนเปนวธการสรางระเบยบออกมาจากความสบสนอกดานหลงจากอรสโตเตล (Aristotle) ใชความคดของเขากบความคดจากชาวอยปตแเปอรแเซย และอนเดย ฮปโปเครตส (Hippocrates) และแพทยแกรกอนๆ เขยนตาราการแพทยแทสาคญซงใชมาเปนเวลาหลายรอยป

จกรวรรดโรมน

อารยธรรมโรมนมศนยแกลางอยทแหลมอตาล เปนอารยธรรมของพวกอนโด-ยโรเปยนเผาละตน (Latin) ซงอพยพจากทางตอนเหนอมาตงถนฐานในแหลมอตาลเมอประมาณ 1,000 ปกอนครสตแศกราช และเรยกตวเองวา “โรมน” พวกโรมนไดขยายอทธพลเขาครอบครองดนแดนทเปนศนยแกลางความเจรญของอารยธรรมเฮลเลนสตกซงสลายเมอประมาณป 146 กอนครสตแศกราช และดนแดนอนๆ ทงในยโรปและแอฟรกาเหนอ ทาใหอารยธรรมของโลกตะวนออกซงผสมผสานอยในอารยธรรมกรกไดขยายเขาไปในทวปยโรป และเปนรากฐานของอารยธรรมตะวนตกในปใจจบน

ตานานการเกดจกรวรรดโรมน ตามตานานของโรมนนน กรงโรมตงขนเมอ 753 ป กอนครสตกาล โดยพนองฝาแฝดชอ รอมวรสและรมส ซงเปนบตรของเทพเจามารแ ซงเปนเทพเจาแหงสงคราม เมอตอนเปนทารกทง 2 ถกลงจบลอยนาในแมนาไตเบอรแ เพอใหจมนาตาย แตหมาปาไดชวยเหลอและนาไปเลยงด เมอทง 2 เจรญเตบโตขนจงกลบมาฆาลงและสรางกรงโรม นกประพนธแ ชอซเซโร บรรยายจดเรมตนของกรงโรม

133


ภาพท 5.10 แผนทจกรวรรดโรมน


หลงจากทโรมกลายเปนสาธารณรฐไดไมนาน โรมกเขาควบคมอตาลและเมดเตอรแเรเนยน ตอจากนนราว 200-300 ปชาวโรมนกเรมพชตดนแดนอนๆ รวมทงสเปน เมอ197 ปกอนครสตกาลและพชตกอล (ปใจจบนคอประเทศฝรงเศส) ตรก ซเรย อยปตแ อสราเอล และจอรแแดน 1. ลกษณะทางภมศาสตรของโรมน มทราบอนกวางใหญและอดมสมบรณแเพาะปลกไดเตมท หบเขาใกลเคยงมปาไมและเหมาะแกการเลยงสตวแ ทตงของกรงโรมอยหางจากทะเล 15 ไมลแ เหมาะกบการทาการคาทางทะเลเมดเตอรแเรเนยน กรงโรมตงอยในทาเลทความเหมาะสมทางยทธศาสตรแ คอ สามารถใชแมนาเปนเสนทางคมนาคม มภเขาและหนองนากดขวางผบกรก ประมาณ 100 ปกอนครสตกาล โรมนไดรวบรวมดนแดนโดยรอบทะเลเมดเตอรแเรเนยนไวในอานาจ ปใจจยทสนบสนนการแพรอานาจของอาณาจกรโรมนคอ การสรางถนนทมนคงถาวรไปยงดนแดนทยดครอง ทาใหเกดความคลองตว การขยายกองทพและการคมนาคมขนสง การสรางถนนจงเปนปใจจยสาคญในการขยายอานาจและสรางความมนคงใหกบจกรวรรดโรมน

134

2. ปจจยสงเสรมการขยายอ านาจของจกรวรรดโรมน จกรวรรดโรมนขยายอานาจทยงใหญเหนอดนแดนตางๆ นานหลายรอยป โดยมปใจจยสาคญทสงเสรมการขยายอานาจของโรมนคอ สภาพภมศาสตรแของแหลมอตาล ระบอบการปกครอง และกองทพโรมน 2.1 สภาพภมศาสตรแของแหลมอตาล แหลมอตาลตงอยกงกลางทะเลเมดเตอรแเรเนยน ระหวางคาบสมทรบอลขานและคาบสมทรไอบเรย ซงสะดวกตอการตดตอกบเอเชยไมเนอรแและยโรปตอนใต นอกจากนรปรางของแหลมอตาลยงเปรยบเสมอนรองเทาบตทยนเขาไปในทะเลเมดเตอรแเรเนยน ทาใหสามารถตดตอกบดนแดนรอบๆ ทะเลเมดเตอรแเรเนยน โดยเฉพาะตอนเหนอของทวปแอฟรกา อนง ตอนเหนอของแหลมอตาลแมจะมเทอกเขาแอลป (Alps) ขวางกนแตชาวโรมนกสามารถตดตอกบดนแดนตอนกลางของยโรปไดไมยากนกเนองจากมชองเขาทสามารถเดนทางผานได นอกจากนชายฝใงทะเลทยาวเหยยดของแหลมอตาลกชวยใหชาวโรมนตดตอกบดนแดนอนๆไดสะดวก ลกษณะทตงดงกลาวแมจะเคยเปนจดออนทเปดโอกาสใหศตรทเขมแขงกวาเขามารกรานชาวโรมนสมยโบราณไดโดยงาย แตในทางตรงขาม ชาวโรมนกใชประโยชนแจากสภาพภมศาสตรแของตนในการรกรานดนแดนอนๆ ทวทกทศ จนขยายอานาจเปนจกรวรรดโรมนในเวลาตอมา สภาพภมศาสตรแของแหลมอตาลยงมสวนสาคญในการหลอหลอมเอกภาพของชาวโรมน ลกษณะภมประเทศของแหลมอตาล แมจะมเทอกเขาอะเพนไนนแ (Apennine) ทอดขนานตามความยาวของรองเทาบต แตเทอกเขานกไมสงชนเหมอนกบภเขาในดนแดนกรก จงไมเปนอปสรรคตอการตดตอคาขายภายในและการรวมอานาจสศนยแกลาง นอกจากน แหลมอตาลยงมพนทราบเชงเขาทมดนอดมสมบรณแ รวมทงมภมอากาศทอบอนชวยใหการเพาะปลกไดผลด ชาวโรมนจงมเศรษฐกจรงเรอง สามารถขยายตลาดการคาภายในดนแดนของตนและไมตองพงพาการคาตางประเทศมากนก

2.2 ระบบปกครอง ชาวโรมนไดสถาปนาการปกครองระบอบสาธารณรฐขนหลงจากรวมอานาจในแหลมอตาลได ระบอบสาธารณรฐสรางความเปนปกแผนใหแกชาวโรมน เพราะเปนระบอบทเปดโอกาสใหพลเมองโรมนทกคนทงชนชนสง สามญชน และทหาร มสวนรวมในการปกครอง ด วยการเลอกตงตวแทนของกลมตนเขาไปบรหารออกกฎหมาย กาหนดนโยบายตางประเทศ และประกาศสงคราม โดยมกงสล (Consull) ซงมาจากการเลอกตงทาหนาทประมขและบรหารการปกครองทกดาน การมสวนรวมในการปกครองของพลเมองโรมนทาใหสาธารณรฐโรมนแขงแกรงมนคงและเจรญกาวหนา ตอมาเมอโรมนขยายอานาจครอบครองดนแดนอนๆอยางรวดเรว จงเปลยนระบอบปกครองเปนจกรวรรด มจกรวรรดเปนผมอานาจสงสด จกรวรรดไดแตงตงชาวโรมนปกครองอาณานคมตางๆ โดยตรง ทาใหสามารถควบคมดนแดนตางๆ และสงผลใหจกรวรรดโรมนมอานาจยนยาวหลายรอยป

2.3 กองทพโรมน ความเขมแขงของกองทพโรมนเปนปใจจยหนงทสงเสรมการขยายอทธพลของจกรวรรดโรมน กองทพโรมนมชอเสยงในดานความสามารถและประสทธภาพการรบ ความสาเรจสวนใหญเกดจากการจดองศแกรภายในกองทพทดเยยมและการฝกฝนทหารใหมประสทธภาพและมวนย โดยใช

135

บทลงโทษทรนแรง นอกจากนความเขมแขงของกองทพยงรวมถงความรบผดชอบของทหารแตละคนอกดวย ทหารโรมนประกอบดวยพลเมองชายทกคน มหนาทรบใชกองทพในยามเกดศกสงคราม ทหารเหลานไมมตาแหนงในกองทพ เวนแตไดปฏบตหนาทเกนกวา 10 ปขนไป กองทพโรมนมสถานะสาคญมากขนในสมยจกรวรรด ซงตองอาศยกองทพคาจนอานาจของจกรวรรดทหารโรมนถกมอบหมายใหปฏบตหนาทปกครองจกรวรรดและเขตแดน จกรวรรดโรมนไดสรางปอมและคายทหารจานวนมากตามแนวชายแดนของจกรวรรดโดยเฉพาะทางตอนเหนอ โดยเกณฑแชาวพนเมองของดนแดนอาณานคมมาเปนทหาร ซงไดรบสญญาวาถาปฏบตหนาทครบ 25 ป กจะไดรบสทธเปนพลเมองโรมน ดงนนจกรววรดโรมน จงมทหารปฏบตหนาทรกษาชายแดนประมาณเกอบ 500000

คน อนง เพอเปนการกระชบการปกครองดนแดนอาณานคม จกรวรรดโรมนไดสรางถนนจานวนมากเชอมระหวางคายทหารซงตอมาถกพฒนาขนเปนเมองกบเมองหลกตางๆ ในเขตจกรวรรด และยงสรางถนนหลวงเชอมเมองหลกเหลานกบกรงโรม จนมคาขวญวา “ถนนทกสายมงสกรงโรม”

พฒนาการของจกรวรรด นกประวตศาสตรแไดแบงแยกชวงการปกครองของจกรวรรดโรมนเปนสมยผนา (Principate) ซงเรมตงแตจกรพรรดออกสตสจนถงวกฤตการณแในครสตแศตวรรษท 3 และสมยครอบงา (dominate) ซงเรมตงแตจกรพรรดไดโอคลเชยนจนถงการลมสลายของจกรวรรดโรมนตะวนตก ซงในสมยผนา จกรพรรดจะมอานาจอยเบองหลงการปกครองแบบสาธารณรฐ แตในสมยครอบงา อานาจของจกรพรรดไดแสดงออกมาอยางเตมท ดวยมงกฎทองและพธกรรมทหรหรา และเมอเรวๆ น นกประวตศาสตรแไดพสจนแวารปแบบการปกครองนไดใชตอจนถงชวงเวลาของจกรวรรดไบแซนไทนแ จกรพรรดพระองคแแรก ไมมคาตอบแนชดวาใครเปนจกรพรรดพระองคแแรกของโรม อนทจรงแลวไมมตาแหนงจกรพรรดในระบบการเมองของโรมน มนเหมอนกบเปนตาแหนงทแยกออกมามากกวา จเลยส ซซารแไดประกาศตวเปนผเผดจการตลอดอายขย ซงตามกฎหมายแลว ผเผดจการจะตองไมอยในตาแหนงเกน 6 เดอน ตาแหนงของซซารแจงขดกบกฎหมายอยางเหนไดชด ทาใหเหลาสมาชกสภาซเนตบางคนเกดความหวาดระแวงวาเขาจะตงตนเปนกษตรยแและสถาปนาระบอบสมบรณาญาสทธราชยแ ดงนนจงเกดการวางแผนลอบสงหารขน และในวนท 15 มนาคม 44 ปกอนครสตกาล จเลยส ซซารแเสยชวตลงโดยฝมอของพวกลอบสงหารออคเตเวยน บตรบญธรรมและทายาททางการเมองของจเลยส ซซารแ ไดเรยนรจากความผดพลาดทเกดขน และไมอางสทธในตาแหนงผเผดจการ แตไดขยายอานาจภายใตรปแบบสาธารณรฐอยางระมดระวง โดยเปนการตงใจทจะสนบสนนภาพลวงแหงการฟนฟของสาธารณรฐ เขาไดรบตาแหนงทางการเมองหลายตาแหนง เชน ออกสตส ซงแปลวา "ผสงสง" และพรนเซปสแ ซงแปลวา"พลเมองชนหนงแหงสาธารณรฐโรมน" หรอ "ผนาสงสด

136

ของสภาซเนตโรมน" ตาแหนงนเปนรางวลสาหรบบคคลผทางานรบใชรฐอยางหนก แมทพปอมปยแเคยไดรบตาแหนงนเชนกน

นอกจากน ออกสตสยงไดสทธในการสวมมงกฎพลเมอง ททาจากไมลอเรลและไมโอ฿คอกดวย อยางไรกตาม ทงตาแหนงตางๆ และมงกฎกไมไดมอบอานาจพเศษใดๆ ใหเขา เขาเปนเพยงกงสลเทานน และใน 13 ปกอนครสตกาล ออกสตสไดเปน พอนตเฟกซแ แมกซมส ภายหลงการเสยชวตของมารแคส อมลอส เลพดส ออกสตสสะสมพลงอานาจไวมากโดยทไมไดอางสทธในตาแหนงตางๆ มากเกนไป

1. จากสาธารณรฐสสมยผน า: ออกสตส

มารแค แอนโทนและคลโอพตรา พายแพในยทธการแอคทอมและไดกระทาอตวนบาตฆาตกรรมทงค ออคเตเวยนไดสาเรจโทษซซาเรยน ลกชายของคลโอพตราและจเลยส ซซารดวย การสงหารซซาเรยนทาใหออคเตเวยนไมมคแขงทางการเมองทมสายเลอดใกลชดกบจเลยส ซซารแแลว เขาจงกลายเปนผปกครองคนเดยวของโรม ออคเตเวยนเรมการปฏรปทางทหาร เศรษฐกจและการเมองครงใหญ โดยมเจตนาเพอทาใหอาณาจกรโรมนมนคงและสงบสข และยงทาใหเกดการยอมรบในรปแบบการปกครองใหมนดวย

ในชวงเวลาทออคเตเวยนปกครองโรมน สภาซเนตไดมอบชอออกสตสใหเขา พรอมกบตาแหนง อมเพอเรเตอรแ "จอมทพ"ดวย ซงไดพฒนาเปน เอมเพอเรอรแ "จกรพรรด" ในภายหลง

ออกสตสมกจะถกเรยกวา ซซารแ ซงเปนนามสกลของเขา คาวาซซารแนถกใชเรยกจกรพรรดในราชวงศแจลโอ-คลอเดยน ราชวงศแฟลาเวยน จกรพรรดเวสปาเซยน จกรพรรดททส และจกรพรรโดมเชยนดวย และยงเปนรากศพทแของคาวา ซารแ (รสเซย:czar) และ ไกเซอรแ (เยอรมน:kaiser)

2. สาเหตความเสอมของจกรวรรด 2.1 หลงป ค.ศ. 180 เนองจากไมมกาหนดการสบตาแหนงไวในรฐธรรมนญ ทาใหเกดการแยง

อานาจในหม นายพล

2.2 การถกโจมตจากศตรภายนอกและเกดรฐอสระขนตามชายแดนทถกคกคาม

2.3 ทดนแทบทงจกรวรรดตกอยในเงอมมอชนชนสงสวนนอยเทานน ชาวนาทสนเนอประดาตวกลายเปนโคโล-นส ซงจะไดรบทดนชนหนงจากเจาของทดน เพอทาการเพาะปลกโดยเสร แตจะตองชดใชเจาของทดนดวยแรงงานของตน เมอนานวนเขากเปลยนสภาพเปนกงทาส

2.4 สงครามกลางเมอง ทาใหกระทบกระเทอนระบบการคา

137

การเมองการปกครอง ผทมตาแหนงสงสดในสงคมของชาวโรมนคอจกรพรรดและทสาคญรองลงมาคอ กงสลซงเปนผควบคมสภาซเนท ลาดบตอมาเปนกองทพโรมน และเซเนเตอรแ ซงทาหนาทออกกฎหมายสาหร บประชาชนทวไปแบงออกเปนพลเมองกบผทไมใชพลเมอง ผทเปนพลเมองนนจะมสทธและอภสทธบางอยางทผทไมใชพลเมองไมอาจมไดสวนผทอยตาสดในสงคมโรมน คอ ทาส ซงจะไมมสทธอะไรเลย

1. การฝาฝนกฎหมาย ในระยะแรก โรมมการจารกกฎหมายขน 12 แผน ซงเปนพนฐานของกฎหมายและขอบงคบทใชกนตอมาอก1,000 ป ถาผใดถกสงสยวาทาการฝาฝนกฎหมายผนนจะตองเผชญหนากบผพพากษาของทองถน หรอแพรเตอรแ ผพพากษาแตละคนจะมผตดตาม2 คน ผตดตามคนทหนงจะแบกขวานทผกอยกบแขนงไมมดไวบนบาเรยกวา ฟาสซส ซงเปนสญลกษณแแสดงวาผพพากษามสทธทจะลงโทษหรอประหารผใดกตามทมความผดฐานกออาชญากรรม ผพพากษาทมอานาจมากทสดคอ ผวาการเขตตางๆของจกรวรรดโรมน มเพยงจกรพรรดเทานนทมอานาจมากกวากลมน นกเขยนหลายคนในสมยนนบรรยายวาขาราชโรมนฉอราษฎรบงหลวง ดงจะเหนไดจากตอนหนงของขอเขยนของจวนาลทเขยนเสยดสเหนบแนมไววา "เมอในทสดแลวทางมณฑลยอมรบใหทานเปนผวาการสมกบรอคอยมานานทานกควรควบคมและระงบความโกรธและความโลภบาง สงสารพวกชาวบานนอกจนๆ บางนกถงบทบญญตของกฎหมายแลวดวาเซเนเตอรแทาอะไรนอยกวาทควรเปนบาง"

2. ผบญญตกฎหมายของโรม เซเนเตอรแเปนกลมคนทเปนตวแทนของประชาชนในกรงโรมเพราะถกเลอกมาโดยพลเมองโรมนเพอทาหนาทบญญตกฎหมาย เดมกอนทชาวโรมนจะมจกรพรรดนนเซเนเตอรแจะเปนองคแกรทมความสาคญทสดในจกรวรรด แตหลงจากทมจกรพรรดแลวอานาจของเซเนเตอรแกลดลงเหลอเพยงเเคเปนทปรกษาของจกรพรรดและเปนศาลดวยนกเขยนอยางเชน เเทคซทอส เขยนถงวธทเซเนเตอรแประจบสอพอลจกรพรรดไวดวย นกเขยนคนหนงชอ ทเบรอส บรรยายไววา "เซเนเตอรแเปนคนทนาจะเปนทาส หมายความวา คนกลมนหมอบคลานอยรอบๆ จกรพรรด เชนเดยวกบททาสทาเพอรบใชนายของตน" 3. ล าดบพระจกรพรรดของโรมนทส าคญๆ ไวตามลาดบ ดงนคอ

3.1 ออกสตส (Augustus) 30 ปกอน ค.ศ.-ค.ศ.14 นบเปน “ยคทองของโรม”

3.2 ทเบรอส (Tiberius) ค.ศ. 14-37 เพมอานาจจกรพรรดและลดอานาจของสภาราษฎร

3.3 คลอดอส (Claudius) ค.ศ. 41-54 ไดปกครองภาคใตขององกฤษ และเผยแพรขนบธรรมเนยมประเพณ วรรณคด และภาษาของโรมนไปสประเทศนน นอกจากนยงยนยมใหมตวแทนจากมณฑลอน ๆ เขารวมประชมสภาซเนท นบวาเปนการรวมทไดผลวธหนง

138

3.4 เนโร (Nero) ค.ศ. 54-68 เปนจกรพรรดทโหดเหยมมาก เพราะทรงฆาพระมารดา ,

พระอนชา, ชายา 2 องคแ รวมทงพระอาจารยแของพระองคแเองคอ เซเนคา ปรชญาเมธผมชอเสยงทานหนง รวมทงเปนผททาการจดไฟเผากรงโรมเพยงเพอความบนเทงของตวเอง ปายความผดใหพวกครสเตยน และประหารชวตเสยเปนจานวนมาก ในปลายรชสมยของพระองคแไดเกดจลาจลขนในโรม จกรพรรดเนโรปลงพระชนมแพระองคแเอง ใน ค.ศ. 68 นบเปนจกรพรรดองคแสดทายของราชวงศแจเลยน

3.5 เวสปาเชยน (Vespasian) ค.ศ. 69-79 เดมเปนแมทพทปราบปรามจลาจลในโรมตอนปลายสมยเนโรไดขนเปนจกรพรรดราชวงศแเลเวยน งานชนสาคญคอโคลอสเซยม ไดทรงสงโอรสตตส ไปปราบปรามและทาลายกรงเจรซาเลมในปาเลสไตนแ

3.6 ทราจน (Trajan) ค.ศ. 98-177 รวมรมาเนย (ดาเซย) เขามาอยในบงคบของโรมและขยายอาณาจกรโรมนออกไปกวางขวางยงขน

3.7 เฮเดรยน (Hadrian) ค.ศ. 117-138 ทรงขยายแนวปองกนการรกรานออกไป โดยเฉพาะอยางยงในองกฤษ ในยโรปกลาง ระหวางลมแมนาไรนแและแมนาดานบ เพอปองกนการรกรานของพวกอารยชน

3.8 มารแคส ออเรลอส (Marcus Aurelius) ค.ศ. 161-180 นบวาเปนกษตรยแพระองคแสดทายทไดรบการยกยองวาเปนจกรพรรดทม 5 พระองคแ (ค.ศ. 96 -180) ทรงเขยนหนงสอ “Meditations” บรรยายหลกปรชญาในแนวสโตอค คอถอความเปนอยอยางงายๆ รชสมยของพระองคแนถอวาเปนสมยสดทายของสนตภาพโรมน (Pax Romana)

3.9 ไดโอเคลเชยน (Diocletian) ค.ศ. 284-305 เปนกษตรยแพระองคแเดยวทสามารถทรงจดการระงบการจลาจลวนวายภายหลงสนตภาพโรมน พระองคแปกครองอาณาจกรภาคตะวนออกของโรมนเปนสวนใหญ สวนทางตะวนตกไดทรงแตงตงผปกครองอกองคแหนง ซงการแบงเชนนไดนาไปสการแบงอาณาจกรโรมนออกเปนภาคตะวนตกและตะวนออกในสมยตอมา

3.10 คอนสแตนตน (Constantine) ค.ศ. 312-337 รวมจกรวรรดโรมนเปนจกรวรรดเดยวกนไดชวระยะเวลาหนง และยายเมองหลวงจากโรมไป ไบแซนตอม (Byzantium) เปลยนเรยกชอใหมวา “คอนสแตนตโนเปล” ตามพระนามของพระองคแ (ปใจจบนคอเมองอสตนบล) โดยเจตนาจะใหเปนศนยแกลางของการปกครองดนแดนทงภาคตะวนตกแลตะวนออก แตการทงนกลบทาใหประชาชนเรมรสกแบงแยกทางจตใจ ทางตะวนตกซงมอตาล สเปน โลกยงยดอ ารยธรรมโรมนอย(Romanization) แตทางตะวนออกซงมคอนสแตนตโนเปล และเอเชยโมเนอรแตางรบอารยธรรกรก (Hellenization)และเมอคอนสแตนตนประกาศ “กฤษฎกาแหงมลาน” (Edict of Milan) แลว ครสตศาสนากสามารถเผยแพรในอาณาจกรโรมได

139

ลทธความเชอ

ชาวโรมนบชาเทพเจาและเทพของตนเองอยางมากมายซงบางสวนกมาจากสวนตางๆของจกรวรรดดวย เทพเจาและเทพมอยในทกสวนของชวต ชาวโรมนสวดมนตแบชาเทพเจาและฆาสตวแเพอสงเวยแดเทพเจาดวย จกรพรรดเปนหวหนานกบวชของโรมเพราะประชาชนเชอวาพระองคแทาหนาทเปนสะพานเชอมระหวางเทพเจากบคนธรรมดา

ภาพท 5.11 ความเชอในเทพเจาของโรมน


1. เทพประจ าบาน ครอบครวชาวโรมนสวนใหญมหงบชาเลกๆอยในบานเพอพวกเขาจะไดบชาเทพเจาและวญญาณตางๆหงบชารปรางคลายโบสถแเรยกวา ลาราเรยม

เทพประจาบานม 2 องคแ คอ ลาเรส และเพนาเทส สาเลส คอ วญญาณของบรรพบรษ สวนเพนาเทสจะคอยดและตเกบอาหารภายในบาน มการสวดมนตแอยทกวน และจะมการสวดพเศษสาหรบวนสาคญตางๆ เชน วนเกดและวนแตงงาน เปนตน

2. เทพเจาทไดรบอทธพลมาจากกรก เทพเจาโรมนทสาคญๆหลายองคแนนนามาจากกรก เทพเจาบคคส หรอเทพเจาแหงไวนแนนถกเปลยนชอใหมเปนเทพเจาไดโอไนซส เพเอธนา ของกรกหรอเทพแหงปใญญาและงานฝมอถกเปลยนชอใหมเปนเทพมเนอรแวา เทพเจาทสาคญทสดคอเทพเจาแหงสงคราม คอ เทพเจามารแ และเทพเจาจปเตอรแ ซงเปนเทพเแหงปวงเทพและเทพแหงทองฟาและแสงสวาง

140

อารยธรรมทส าคญ

1. กฎหมาย กฎหมาย มรดกทยงใหญทสดของโรมนกฎหมายฉบบแรกทสดคอ “กฎหมายสบสองโต฿ะ” (The Twelve Tables) เมอป ๔๕๐ กอนครตกาล ซงไดรบการพฒนาตามลาดบมากกวา ๑,๐๐๐ ป มาเปน “กฎหมายจสตเนยน” ในครสตศตวรรษท ๖ ซงสงทรวมอยในรปแบบของกฎหมายกคอ เรองวธการปกครองของพระจกรพรรด วธการพพากษาคดและแนวนยมการปกครองแบบสาธารณรฐมการพฒนาการทงในดานกฎหมายบคคลและกฎหมายสาธารณชน จนกระทงเมอมชาวตางประเทศเขามาคาขายมากขนโดยอยภายใตกฎหมายละตน (jus gentium) ซงควบคมสทธของชาวตางประเทศไวดวย

ภาพท 5.12 การทางานของขนนางโรม


กฎหมายโรมนนไดชอวาเปนกฎหมายทมความยตธรรม เทยงตรง และมมนษยธรรมดวย โดยหลกใหญกคอการถอวามนษยแมสทธเทาเทยมกนตามกฎหมาย รวมทงหลกการทวาผตองหาจะยงเปนผบรสทธอยจนกวาจะไดรบการพสจนแแลววาเปนผมความผดจรง และถอวาการทรมานเพอใหยอมรบสภาพนนเปนการกระทาทผดกฎหมาย

2. เศรษฐกจ จกรวรรดโรมนมนโยบายสงเสรมการผลตทางดานเกษตรกรรม และอตสาหกรรม รวมทงการคากบดนแดนภายในและภายนอกจกรวรรด

3. เกษตรกรรม เดมชาวโรมนในแหลมอตาลประกอบเกษตรกรรมเปนหลก และพงพงการผลตภายในดนแดนของตน ตอมาเมอจกรวรรดโรมนขยายอานาจออกไปครอบครองดนแดนอนๆ การเพาะปลกพชและขาวในแหลมอตาลเรมลดลง เนองจากรฐสงเสรมใหดนแดนอนๆ นอกแหลมอตาลปลกขาว โดยวธการปฏรปทดน ดนแดนทปลกขาวสวนใหญอยในแควนกอล (Gaull) เขตประเทศฝรงเศสปใจจบน และตอนเหนอของแอฟรกา สวนพนทการเกษตรในแหลมอตาลสวนใหญเปลยนไปทาไรองนและเลยงสตวแ

141

4. การคา การคาในจกรวรรดโรมนรงเรองมาก มทงการคากบดนแดนภายในและนอกจกรวรรด ปใจจยสาคญททาใหการคาเจรญรงเรอง ไดแก ขนาดของดนแดนทกวางใหญและจานวนประชากร ซงเปนตลาดขนาดใหญสามารถรองรบสนคาตางๆไดมาก นอกจากนการจดเกบภาษการคากอยในอตราตาและยงมการใชเงนสกลเดยวกนทวจกรวรรด ประกอบกบภายในจกรวรรดโรมนมระบบคมนาคมขนสงทางบก คอ ถนนและสะพานทตดตอเชอมโยงกบดนแดนตางๆ ไดสะดวก ทาใหการตดตอคาขายสะดวกรวดเรว การคากบดนแดนนอกจกรวรรดโรมนทสาคญไดแก ทวปเอเชย โดยเฉพาะการคากบอนเดยซงสงสนคาประเภทเครองเทศ ผาฝาย และสนคาฟมเฟอยตางๆ สาหรบชนชนสงเขามาจาหนาย โดยมกรงโรมและนครอะเลกซานเดรยในอยปตแเปนศนยแกลางการคาทสาคญ

5. อตสาหกรรม ความรงเรองทางกาคาของจกรวรรดโรมนสงเสรมใหมการผลตสนคาอตสาหกรรมอยางกวางขวาง ดนแดนทมการประกอบอตสาหกรรมทสาคญไดแก แหลมอตาล สเปน และแควนกอล ซงผลตสนคาประเภทเครองปในดนเผาและสงทอ อยางไรกตาม อตสาหกรรมในเขตจกรวรรดโรมนสวนใหญเปนอตสาหกรรมขนาดเลกทใชแรงงานคนเปนหลก

6. สงคม จกรวรรดโรมนมความเจรญดานสงคมมาก ทสาคญไดแก ภาษา การศกษา วรรณกรรม การกอสราง และสถาปใตยกรรม วทยาการตางๆ และวถดารงชวตของชาวโรมน

7. ภาษาละตน ชาวโรมนพฒนาภาษาละตนจากตวพยญชนะในภาษากรกทพวกอทรสคนนามาใชในแหลมอตาล ภาษาละตนมพยญชนะ 23 ตว ใชกนแพรหลายในมหาวทยาลยของยโรปสมยกลาง และเปนภาษาทางราชการของศาสนาครสตแนกายโรมนคาทอลกมาจนถงศตวรรษ 1960 นอกจากนภาษาละตนยงเปนภาษากฎหมายของประเทศในยโรปตะวนตกนานหลายรอยปและเปนรากของภาษาในยโรป ไดแก ภาษาองกฤษ ฝรงเศส สเปน โปรตเกส และโรมาเนย ภาษาละตนยงถกนาไปใชเปนชอทางวทยาศาสตรแเชนเดยวกบภาษากรกดวย

การศกษา โรมนสงเสรมการศกษาแกประชาชนของตนทวจกรวรรดในระดบประถมและมธยม โดยรฐจดใหเยาวชนทงชายและหญงทมอาย 7 ป เขาศกษาในโรงเรยนประถมโดยไมตองเสยคาเลาเรยน สวนการศกษาระดบมธยมเรมเมออาย 13 ป วชาทเยาวชนโรมนตองศกษาในระดบพนฐาน ไดแก ภาษาละตน เลขคณต และดนตร ผทตองการศกษาวทยาการเฉพาะดาน ตองเดนทางไปศกษาตามเมองทเปดสอนวชานนๆ โดยเฉพาะ เชน กรงเอเธนสแสอนวชาปรชญา นครอะเลกซานเดรยสอนวชาการแพทยแ สวนกรงโรมเปดสอนวชากฎหมาย คณตศาสตรแ และวศวกรรมศาสตรแ

8. วรรณกรรม โรมนไดรบอทธพลดานวรรณกรรมจากกรก ประกอบกบไดรบการสงเสรมจากจกรพรรดโรมน จงมผลงานดานวรรณกรรมจานวนมากทงบทกวและรอยแกว มการนาวรรณกรรมกรกมาเขยนเปนภาษาละตนเพอเผยแพรในหมชาวโรมน และยงมผลงานดานประวตศาสตรแ นกประวตศาสตรแโรมนทมชอเสยงคอ แทซอส (Tacitus) ซงวพากษแการใชชวตฟมเฟอยของชาวโรมน สวนกวทมชอเสยง

142

มากทสดคนหนงของโรมนคอ ซเซโร (Cicero) ซงมผลงานจานวนมากรวมทงการแสดงความคดเหนทางการเมอง

9. การกอสรางและสถาปตยกรรม ผลงานดานการกอสรางเปนมรดกทยงใหญของชาวโรมน โรมนเรยนรพนฐานและเทคนคการกอสราง การวางผงเมองและระบบระบายนาจากกรกจากนนไดพฒนาระบบกอสรางของตนเอง ชาวโรมนไดสรางผลงานไวเปนจานวนมาก เชน ถนน สะพาน ทอสงนาประปา อฒจนทรแครงวงกลม สนามกฬา ฯลฯ อนง ในสมยนมการใชปนซเมนตแเปนวสดกอสรางอยางแพรหลาย นอกจากผลงานดานการกอสรางแลว โรมนยงมผลงานดานสถาปใตยกรรมซงไดรบยกยองวาเปนศลปกรรมทงดงามจานวนมาก เชน พระราชวง วหาร โรงละครสรางเปนอฒจนทรแครงวงกลม ฯลฯ อยางไรกตาม แมวาโรมนจะรบสถาปใตยกรรมกรกเปนตนแบบงานสถาปใตยกรรมของตน แตชาวโรมนกไดพฒนารปแบบทเปนเอกลกษณแของตนดวย เชน ประต วงโคง และหลงคาแบบโดม

ภาพท 5.13 สถาปใตยกรรมโฟรม


9.1 โฟรม (Forum) เปนยานชมนมชน สถานทราชการ ตลาด โฟรมจะมลกษณะเปนลานกวางแตบางแหงอาจจะมหลงคา บรเวณรอบๆจะรายลอมดวย อาคาร สถานทราชการ วหาร หอสมด ทมชอเสยงในสมยจกรวรรดนคอ โฟรมของทราจน (Forum of Trajan)

143

ภาพท 5.14 อาคารบาซลกา


9.2 บาซลกา (Basilica) เปนชอเรยกอาคารขนาดใหญซงใชเปนศาลยตธรรมและอาคารพาณชยแของรฐ ทมชอเสยงมากคอ บาซลกา อลปอา (Basilica Ulpia) และบาซลกาโนวา (Basilica Nova)

ภาพท 5.15 สะพานและทอสงนา ทมา: https://sites.google.com

9.3 สะพานและทอสงนา (Bridges and Aqueduct) การทาทอนามทวไปในอาณาจกร โรมนเพอบรการนาสะอาดแกประชาชน บางแหงตองลาเลยงนาผานหบเขาและทลม ทอนาทมสะพานรองรบยกระดบนาผานหบเขาและทลมทมชอเสยงมากคอ Pont Du Gard ทเมองนมสแทางตอนใตของฝรงเศส มชวงทขามชองเขาหลายตอนดวยกน การกอสรางแบบประตโคง

144

ภาพท 5.16 โรงละครและสนามกฬา ทมา: https://sites.google.com

9.4 โรงละครและสนามกฬา (Theatres and Amphitheatres) เปนสถานทพกผอนชมกฬา ชาวโรมนมดวยกนหลายแหงแหงทมชอคอ Colosseum เปนโรงมหรสพรปวงกลมทมอฒจนทรแลอมรอบ สาหรบเกมกฬาตอสและความบนเทงของสาธารณชน

ภาพท 5.17 ประตชย


9.5 ประตชย (Triumphal Arch) สรางขนเพอเฉลมฉลองชยชนะจากสงคราม สรางโดยจกรพรรด นยมสรางครอมถนนโดยทาเปนแทงสเหลยม ตรงกลางทาเปนทางลอดและประตโคง บรเวณสวนหนาและหลงประดบดวยประตมากรรมและขอความจารกเหตการณแหรอวรกรรมของผสรางทไดชยชนะจากสงคราม

145

10. จตรกรรม จตรกรรมของโรมน อาศยจากการคนควาขอมลจากเมองปอมเปอ สตาบเอ และเฮอรแควเลนม ซงถกถลมทบดวยลาวาจากภเขาไฟวสเวยส เมอ ค.ศ. 622 และถกขดคนพบในสมยปใจจบน จตรกรรมฝาผนงประกอบดวยแผงรปสเหลยมผนผา ซงมกเลยนแบบหนออน เปนภาพทวทศนแ ภาพคน และภาพเกยวกบสถาปใตยกรรมมการใชแสงเงา และกายวภาคของมนษยแชดเจน เขยนดวยสฝนผสมกบกาวนาปนและสขผงรอน นอกจากการวาดภาพ ยงมภาพประดบดวยเศษหนส (Mosaic) ซงใชกนอยางกวางขวาง ทงบนพนและผนงอาคาร

ภาพท 5.18 ภาพจตกรรมฝาผนง ทมา: https://sites.google.com

11. ประตมากรรม ประตมากรรมของโรมน รบอทธพลมากจากชาวอทรสกนและกรกยคเฮเลนสตก แสดงถงลกษณะทถกตองทางกายภาพ เปนแบบอดมคตท เรยบงาย แตด เขมแขงมาก ประตมากรรมอกชนดหนงทเปนทนยมคอ ประตมากรรมรปนนเรองเกยวกบประวตศาสตรแ มรายละเอยดของเรองราว เหตการณแถกตอง ชดเจน ประตมากรรมโรมนในยคหลง ๆ เรมเปนเรองราวเกยวกบพธกรรมทางศาสนามากเปนพเศษ วสดทใชสรางประตมากรรมของโรมนมกสรางขนจาก ขผง ดนเผา หน และสารด.

146

บทสรป

อารยธรรมกรก

กาเนดบรเวณชายฝใงทะเลอเจยน หมเกาะตาง ๆ และดนแดนกรซ สภาพภมประเทศเปนหบเขา ทาใหแตละรฐจงเปนอสระตอกน เปนรฐเลก ๆ มากมาย เกาะครต เปนเกาะใหญและมความสาคญ ของกรก

กรกสมยกอนประวตศาสตรแ 4000 กอนครสตกาล มการคนพบเครองมอ และหลกฐานการ ตงถนฐานบานเรอน รวมถงปอมปราการ บนเกาะครต มการใชโลหะทองแดง สารด

กรกสมยประวตศาสตรแ 2000 กอนครสตกาล. กาเนดอารยธรรมไมนวน การคนพบดนเผาจารกตวอกษรบนเกาะครต มการกอสรางวงใหญโต ตอมาถกรกรานจากพวกไมซเนยน และตอมาเปนพวก ดอเรยน ในป 1120-800 กอนครสตการล ถอเปน “ยคมด” การคาขายถกพวกฟนเชยนเขามาขยายอทธพล โฮเมอรแ และอเลยด โอดสซยแ เกดในชวงน ในป 800 กอนครสตกาลคอ ยคคลาสสค มลกษณะเปนนครรฐ เรยกวา “โพลส” มกษตรยแ และขนนางปกครองนคร เรมใชระบอบประชาธปไตย ในป 500

กอนครสตกาล ศนยแกลางอยท เอเธนสแ แควนแอตตก Attica ไดรวมกนกบนครรฐกรกอน ปองกนการรกรานจากเปอรแเซย กลายเปนยคทองแหงเอเธนสแ และตอมา 431-404 กอนครสตกาล สงครามเพโลพอนนเชยน ระหวางเอเธนสแ กบสปารแตา ผลทาให มาซโดเนย เขาครอบครองกรก สมยพระเจาอเลกซานเดอรแมหาราช เรยกวายค “เฮลเลนสตก” ขยายดนแดนครอบคลมถงอยปตแ และอนเดย

มรดกทส าคญของกรก

สถาปใตยกรรม ชาวกรกใหความสาคญกบเทพเจา เชอวาพลงธรรมชาตจะใหคณและโทษได อานาจลกลบนมาจากเทพเจาเปนผบนดาล วหารบชาเทพเจา“พารแเธนอน” สรางดวยหนออน หลงคาหนาจว มเสาหน

ประตมากรรม สะทอนใหเหนถงลกษณะธรรมชาต เทพเจาจงเหมอนมนษยแ งานในยคแรกจะตรง ๆ แขงทอ และในสมยคลาสสคเรมมลกษณะพรวไหว และสมยหลงจะแสดงถงความปวดราว ความทรมานของมนษยแ

จตรกรรม ภาพวาดในยคแรก นยมพนสแดง คนสดา วาดบนภาชนะ และยคเฮลเลนสตก มการนากระเบองสมาประดบ เรยกวา โมเสก Mosaic

นาฏกรรม เปนการละครของกรก รองประสานเสยง ในเทศกาลบวงสรวงและเฉลมฉลองเทพเจา เปนละครประเภทโศกนาฎกรรม และสขนาฏกรรม

วรรณกรรม โฮเมอรแ กวนกเลาเรองไดแตง “อเลยด” และ “โอดสซ” เปนเรองเกยวกบสงครามทรอย

147

นกปราชญแทสาคญของโลก ไดแก เฮโรโดตส โซเครตส อรสโตเตล และเพลโต อารยธรรมโรมน

โรมกอตวจากหมบานทางภาคกลางของอตาล อปนสยของโรมนคอ ความเครงขรมและสรางสรรคแสงตางๆ อยางชาๆ แตมนคง ความสามารถทางทหารของโรมนอยทความอดทนมากกวายทธวธทฉลาดปราดเปรอง

ประมาณ 600 ป กอนครสตกาล บรรดาผอพยพตางรวมตวกนตงนครรฐแหงโรมขน ทางเหนอของโรมตดตอกบ อทรเนย เปนทอยอาศยของพวกทมอารยธรรมสงเรยกวา อทรสกน ซงเปนพวกทวางรปวฒนธรรมของชาวโรมนแตเรมแรก

ในราว 509 กอนครสตกาล ขนนางโรมนประสบความสาเรจในการลมกษตรยแอทรสกน และเปลยนแปลงระบอบกษตรยแมาเปนสาธารณรฐปกครองโดยชนชนขนนาง ชนชนสง คอ แพทรเชยน สวนชนชนตาหรอ เพลเบยน นน เกอบไมมสทธทางการเมองเลย

พวก เพลเบยน ยกฐานะของตน เพอเขามามสวนรวมในการปกครอง พวกเพลเบยนเลอกตวแทนของตนเรยกวา ทรบน ใหเปนปากเสยงและเปนตวแทนผลประโยชนแของตนในรฐบาลซงคมโดยแพทรเชยน

450 ปกอนครสตกาล ไดมการนากฎหมายเขยนเปนลายลกษณแอกษร คอ กฎหมายสบสองโต฿ะ กฎหมายนชวยพทกษแบรรดาเพลเบยน ใหพนจากอานาจตามอาเภอใจของชนชนแพทรเชยน กฎหมายสบสองโต฿ะนนบวามความสาคญมากตอพฒนาการทางกฎหมายรฐธรรมนญของ โรมน

การปกครอง รปสมบรณาญาสทธราช สบสนตตวงศแ เรมตงแตออกสตสเปนตนราชวงศแ คนทดเสมอนหนงเปนผฝใงระบอบการปกครอง คอ ออกเตเวยน ทาหนาท “ออกสตส” ซงมความหมายวา “สงสด”

ในยคของออกสตสน ไดรบการยกยองวา “ Roman s golden Age” และในสมยออกสตสนเอง ทฐานะของจกรพรรดไดรบการยกยองเชดชชนเปนเจา และมสทธเลอรชทายาทดวยพระองคแเองดวย สาหรบในรชสมยของพระเจาออกสตสนมเหตการณแสาคญอนหนงเกดขนก คอ พระเยซครสตแ ประสตทนครเบธเลเฮม ในมลฑลจเดยของโรมน

มรดกส าคญของโรมน

1. ถนนโรมน โดยการนาหน ศลา มาทาเปนพนถนน สามารถรองรบนาหนกของรถมาได 2. ทอสงนา และประตชย

3. กองกาลงทหารฟาลงสแ เปนกองทหารรบทมประสทธภาพสงสดในยโรป ทหารเมอออกรบกจะไดรบคาจาง เมอพกรบกลบบานประกอบอาชพดงเดม

4. โคลอสเซยม เปนสนามกฬาอฒจนทรแลอมรอบ เดมทสรางเพอเปนการพบปะระหวางรฐ กบประชาชน ตอมากลายเปนสงเวยนการตอสของทาส หรอพวกกลาดเอเตอรแ (นกรบ) เปนลานประหารนกโทษทถกตดสนประหารชวต โดยนามาสกบสงโต ขณะเดยวกนเปนทแขงมาศกดวย

148

ลกษณะของโรมนเปรยบเทยบกบกรก

1. โรมนเขมงวดเรองความยตธรรม การลงโทษอยางโหดราย ไมคอยมเมตตา 2. กรก บชาเหตผล แตโรมนเคารพในอานาจ

3. กรก เรยกรองความรสกสวนตวและเสรภาพสวนบคคล โรมนใหความสาคญพเศษในเรองความสารถควบคมตวเอง และความอยในระเบยบแบบแผน

4. กรก เปนนกทฤษฎและศลปนทปราดเปรอง ในขณะทโรมนสนใจทางนตธรรมศาสตรแและทฤษฎรฐศาสตรแ

ความเสอมของจกรวรรดโรมน

เมอพระจกรพรรดคอนสแตนตน ยายเมองหลวงจากตะวนตก ไป ตะวนออก กไดกอใหเกดความรสกแตกแยกระหวาง 2 ฝใง จกรวรรดตะวนตก นนไดถกพวกอนารยชนเยอรมน (Teutonic) ลมลางไปตงแตป ค.ศ. 476 ขณะทจกรวรรดตะวนออก มอายยนยาวมาจนถงสมยทถกพวกเตอรแกรกรานในป ค.ศ. 1453 สาหรบ

สาเหตความเสอมของจกรวรรด 1. หลงป ค.ศ. 180 ไมมกาหนดการสบตาแหนงไวในรฐธรรมนญ ทาใหเกดการแยงอานาจใน

หมนายพล

2. การถกโจมตจากศตรภายนอก และเกดรฐอสระขนตามชายแดนทถกคกคาม

3. ทดนแทบทงจกรวรรดตกอยในเงอมมอชนชนสงสวนนอยเทานน ชาวนาทสนเนอประดาตวกลายเปนโคโลนส ซงจะไดรบทดนชนหนงจากเจาของทดน เพอทาการเพาะปลกโดยเสร แตจะตองชดใชเจาของทดนดวยแรงงานของตน เมอนานวนเขากเปลยนสภาพเปนกงทาส

4. สงครามกลางเมอง ทาใหกระทบกระเทอนระบบการคา จกรพรรดทส าคญของโรมน

1. จเลยส ซซารแ รฐบรษสถาปนาตนเองปกครองโรมน เปนผนาทางทหารทสาคญทสด สมยทเปนสาธารณรฐ เปนตนกาเนดคาวา ไกเซอรแ-เยอรมน ซารแ-รสเซย ซซารแ-โรมน

2. ซซารแ ออกสตส 30 ปกอน ค.ศ.–ค.ศ. 14 นบเปน “ยคทองของโรม”

3. ทเบรอส ค.ศ. 14-37 เพมอานาจจกรพรรดและลดอานาจของสภาราษฎร

4. เนโร ค.ศ. 54-68 เปนจกรพรรดทโหดเหยม เพราะฆาพระมารดา พระอนชา ชายา 2 องคแ รวมทงพระอาจารยแของพระองคแเองคอ เซเนคา (Seneca) รวมทงเปนผททาการจดไฟเผากรงโรม เพยงเพอความบนเทงของตวเอง ปายความผดใหพวกครสเตยน และประหารชวตเปนจานวนมาก จกรพรรดเนโรปลงพระชนมแพระองคแเอง ใน ค.ศ. 68

149

5. มารแคส ออเรลอส ค.ศ. 161-180 นบวาเปนกษตรยแพระองคแสดทายทไดรบการยกยองวาเปนจกรพรรดทม 5 พระองคแ (ค.ศ. 96-180) รชสมยของพระองคแนถอวาเปนสมยสดทายของ สนตภาพโรมน (Pax Romana) ซงคงอยระหวาง 27B.C.–180A.D. นบเปนปแหงสนตสขโรมน และเปนชวงระยะทอารยธรรมเฮลเลนสตคแผขยายออกไปในจกรวรรดมากทสด

6. คอนสแตนตน ค.ศ. 312-337 รวมจกรวรรดโรมนเปนจกรวรรดเดยวกนไดชวระยะเวลาหนง และยายเมองหลวงจากโรมไป ไบแซนตอม เปลยนเรยกชอใหมวา “คอนสแตนตโนเปล” ตามพระนามของพระองคแ โดยเจตนาจะใหเปนศนยแกลางของการปกครองดนแดนทงภาคตะวนตกและตะวนออก แตการทงนกลบทาใหประชาชนเรมรสกแบงแยกทางจตใจ ทางตะวนตกซงมอตาล สเปน โลกยงยดอารยธรรมโรมนอย แตทางตะวนออกซงมคอนสแตนตโนเปล และเอเชยโมเนอรแตางรบอารยธรรมกรก และเมอคอนสแตนตนประกาศ “กฤษฎกาแหงมลาน” แลว ครสตศาสนากสามารถเผยแพรในอาณาจกรโรมได

บรรณานกรม

กาจร สนพงษแศร.(2559). ประวตศาสตรศลปะจน. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณแมหาวทยาลย. คอสมอส. (2552). บนทกโลก ฉบบรวมเลม 1–2. กรงเทพฯ: ไทยควอลตบ฿คสแ. คอสมอส. (2560). แกะรอยอารยะโรม:Traces of Roman Civilization. กรงเทพฯ: ไทยควอลตบ฿คสแ. คอสมอส. (2560). บนทกโลก ฉบบรวมเลม 1–2. กรงเทพฯ: ไทยควอลตบ฿คสแ. คลอง ศรประภาธรรม.(2556).ประวตศาสตรจนก าเนดมนษยดกด าบรรพถงอารยธรรมใหม.กรงเทพ :

ตถาตาพบลเคชน. คณะกรรมการวชาการมรดกอารยธรรมโลก ศนยแวชาบรณาการ.( 2553). มรดกอารยธรรมโลก.กรงเทพฯ

:มหาวทยาลยเกษตรศาสตรแ. คณากรณแ วาณชยแวรฬหแ (แปล). (2551). ปรศนาพธกรรมของอารยธรรมโบราณ.กรงเทพฯ: เนชนแนล

จโอกราฟฟก. ฐตขวญ เหลยมศรวฒนา. 2559. อจฉรยะ 100 หนา พระพทธศาสนา. กรงเทพฯ: อมรนทรแพรนตง

แอนดแพบลซซน. ณกมล ชาวปลายนา. (ม.ป.ป.).พนฐานอารยธรรม.กรงเทพฯ: ศนยแเทคโนโลยทางการศกษา มหาวทยาลย

ศรปทม.พมพแครงท 2 ปรบปรง. ณฐพล เดชขจร. (2560). ต านานเทพเจาอยปต. กรงเทพฯ : ยปซ กร฿ป. ณฐพล เดชขจร. (2560). 100 นครมหศจรรยบนลอโลก ตะวนออกกลาง แอฟรกา นครโบราณใต

สมทร.กรงเทพฯ: พ วาทน พบลเคชน. ณฐ อมรบวรวงศแ. (2559). อยบตโบราณ. กรงเทพฯ : ยปซ กร฿ป. ดวงธดา ราเมศวรแ . (2555). จน อารยธรรมยงใหญแตโบราณแหงตะวนออก. กรงเทพฯ: แพรธรรม. ดวงธดา ราเมศวรแ . (2559). ประวตศาสตรกรกโบราณ. กรงเทพฯ : สานกพมพแกอแกว. ดาณภา ไชยพรธรรม. (2560). จากรงเรองสลมสลายของจกรวรรดโรมน. กรงเทพฯ: สนพ.กอแกว. บรรจบ บรรณรจ. (2555). ประวตศาสตรอนเดยโบราณ. กรงเทพฯ: ตถาตา พบลเคชน. บรรพต กาเนดศร. (2554). ประวตศาสตรการทตยโรป ตงแตยคโบราณจนถงยคฟนฟศลปะ

วทยาการ:การถายทอดประเพณทางการฑต. กรงเทพฯ :โครงการตาราและสงพมพแ คณะ

รฐศาสตรแ มหาวทยาลยธรรมศาสตรแ. ปใญญา ววฒนานนทแ. (2558). เหตการณส าคญเปลยนแปลงโลก.กรงเทพฯ : ยปซ กร฿ป. ปรชา ศรวาลย.(2542). ประวตศาสตรสากลสมยโบราณสมยกลางสมยใหม. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตรแ. ฝายวชาการ พบซ.(2552). เจาะลก 10 อาณาจกรโบราณ.กรงเทพฯ : พบซ.

152

พงษแลดา อทธเมฆนทรแ. (2559). Greece กรก ประวตศาสตรและมรดกล าคาของอารยธรรมโบราณ. กรงเทพฯ : ยปซ กร฿ป. ภญโญ ไตรสรยธรรมา. (2559). Greco-Eoman (ปญญากรก-โรมน). กรงเทพฯ : สานกพมพแโอเพนบ฿ค.มหาวทยาลยราชภฎสวนดสต. 2542. วถโลก. กรเทพฯ: เธรแดเวฟ เอดดเคชน. รงรอง วงศแโอบออม.(2560). ประวตศาสตรจน. กรงเทพฯ : ธรรมสาร. วรรณเฉลม กนตพงศแพพฒนแ. (2551). ไขปรศนาอารยธรรมโบราณ. กรงเทพฯ: เพอลงอ พบลชชง. วณา ศณธญรตนแ. (2545). อารยธรรมตะวนออกและตะวนตก. กรงเทพฯ : ศลปาบรรณาคาร. ศ.ศรสรางคแ พลทรพยแ และคณะ. 2542. อารยธรรมตะวนออก. กรงเทพฯ: ศนยแหนงสอธรรมศาสตรแ. สนตแ สวทนพรกล.(2552). อารยธรรมตะวนออกกลาง. กรงเทพฯ: สนพ.พบซ. สกญญา มกราวธ. (2560). อจฉรยะ 100 หนา เทพเจา. กรงเทพฯ: อมรนทรแพรนตงแอนดแพบลซซน. สทศนแ ยกสาน. (2558). อายธรรมสดยอด.กรงเทพฯ : สารคด. หลวงวจตรวาทการ. (2561). ประวตศาสตรสมยโบราณ. กรงเทพฯ : แสงดาวจากด. อภชย เรองศรปยะกล. (2559). AR Book มหศจรรยอยปตโบราณ. กรงเทพฯ : บงกชเอดดเทนเมนทแ. อจจนา ผลานวตร. 2551. คนพบอารยธรรมโลก อารยธรรมแรก. กรงเทพฯ: เอเธนสแ พบลชชง. อนนชย จนดาวฒนแ. (2552). ก าเนนมหาอาณาจกรโบราณ. กรงเทพฯ: ออฟเซท ครเอชน. เอกชย จนทรา. (2557). เมโสโปเตเมย ถงจกรวรรดเปอรเซยเสนทางอารยธรรมยงใหญของโลก .

กรงเทพฯ: ยปซ. เอมอร เอาฬาร. (2551). อารยธรรมโบราณ โลกตะวนตก. กรงเทพฯ: สานกพมพแปาเจรา.

ภาณพงษแ ตอสกล. (2559).หลกค าสอนเรองจรยธรรมของขงจอ. สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จาก http://worldcivil14.blogspot.com.

ปรชา เหรยญทองด.(2560). ประวตเขมทศ .สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จาก https://sites.google.com.

รวมหลกธรรม.(ม.ม.ป.). สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จาก https://dhamma.mthai.com.

วรรณคดมหาภาระตะ(ม.ม.ป.) สบคนเมอ 10สงหาคม 2561,จาก https://www.se-ed.com.

อารยธรรมอนเดย.(ม.ม.ป.). สบคนเมอ 2 สงหาคม 2561,จาก https://supawann096.wordpress.com.

อารยธรรมเมโสโปเตเมย.(ม.ม.ป.). สบคนเมอ 2 สงหาคม 2561,จาก https://sites.google.com.

อารยธรรมจนโบราณ.(2559). สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จาก https://writer.dek-d.com.

อารยธรรมโบราณ .(2555).สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จาก https://panupong088.files.wordpress.com.

วกพเดย สารานกรมเสร.(2561).พระถงซมจง. สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จาก https://th.wikipedia.org

ปกกง - พระราชวงตองหาม หรอ พระราชวงกกง.(2555).สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จาก

http://reviewchina.blogspot.com.


https://writer.dek-d.com/

http://reviewchina.blogspot.com/

153

วราภรณแ จนทะขอ.(2559). ความรเกยวกบประวตศาสตรประเทศมหาอ านาจในเอเชย. สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จากhttp://faiwaraporn999.com.

เฉงเตอ เมองวฒนธรรมโบราณของจน. (2554) สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จาก

https://travel.thaiza.com.

อารยธรรมกรก. (2549).สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จาก https://writer.dek-d.com

อารยธรรมตะวนตกสมยโบราณ. (2553).สบคนเมอ 6 สงหาคม 2561,จาก

https://yosocial.wordpress.com.

อารยธรรมกรกโบราณ( 2559)สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จาก https://sites.google.com.

อารยธรรมโรมน.( 2559).สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จาก https://sites.google.com.

krissanasirisom. (2559). อารยธรรมกรก.สบคนเมอ 6 สงหาคม 2561,จาก http://krissana40.blogspot.com.

Nakee Wathakarn.(2556).ปรชญาจนหลกจรยปรชญาของขงจอ.สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จาก https://sites.google.com

SAHABURAPA (2560). เปดบนทกประวต จนซฮองเต จกรพรรดผยงใหญของจน. สบคนเมอ 6 สงหาคม 2561,จาก http://plodlock.com.

อารยธรรมอยปตโบราณ.(ม.ม.ป). สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จากhttp://www.archaeologyonline.com.

ทองอยป.(ม.ม.ป). สบคนเมอ 5 สงหาคม 2561,จากhttp://www.thaigoodview.com.

อารยธรรมโบราณ.(ม.ม.ป). สบคนเมอ 10 สงหาคม 2561,จาก http://wathakarn.blogspot.com.



http://plodlock.com/

ancient civilization - udon thani rajabhat university

Documents