1

АЗЯРБАЙЪАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЯДЯНИЙЙЯТ ВЯ ТУРИЗМ НАЗИРЛИЙИ

М.Ф.АХУНДОВ адына

АЗЯРБАЙЪАН МИЛЛИ КИТАБХАНАСЫ

AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİ - 90

(1918 – 1920)

BAKI – 2008

2

АЗЯРБАЙЪАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЯДЯНИЙЙЯТ ВЯ ТУРИЗМ НАЗИРЛИЙИ

М.Ф.АХУНДОВ адына

АЗЯРБАЙЪАН МИЛЛИ КИТАБХАНАСЫ

AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİ -90

(1918 – 1920)

BİBLİOQRAFİYA

БАКЫ – 2008

3

Тяртиb edəni: Şəhla Nağıyeva İxtisas redaktoru: Kərim Tahirov Redaktor: Gülbəniz Səfərəliyeva Kompyuter yığımı: Mehriban Cəfərova

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti - 90: (1918 – 1920): Biblioqrafiya /Tərtib edəni: Ş.Nağıyeva., İxtisas redaktoru K.Tahirov.- B., 2008.- 256 s.

© M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası, 2008.

4

TƏRTİBÇİDƏN

Azərbaycan xalqı əsrlər boyu azadlıq arzusu ilə yaşamış, milli azadlıq, istiqlal uğrunda mübarizə aparmışdır. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatı gücləndi. Azərbaycanın demokratik qüvvələri, mütəfəkkir şəxsləri, siyasi xadimləri yurdumuzun müstəqilliyi, xalqımızın azadlığı uğrunda mübarizəyə qoşuldular. Rusiya imperiyasının dağılması Azərbaycanda müstəqil dövlət yaratmaq üçün şərait yaratdı. 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası elan edildi.

Həmin gün Azərbaycan xalqının tarixində əlamətdar bir hadisə oldu. Azərbaycan Respublikasının yaradılmasında və ona rəhbərlik edilməsində M.Ə.Rəsulzadənin, F.Xoyskinin, N.Yusifbəylinin, A.Səfikürdskinin, Ə.Topçu-başovun, X.Xasməmmədovun, C.Hacınskinin, S.Mehman-darovun və başqalarının çox böyük rolu olmuşdur. Azər-baycan Cümhuriyyətinin yaradılması və milli dövlət quruculuğunun bərqərar edilməsi xalqımızın suverenliyini təmin etdi, tarixi yaddaşın formalaşmasında müstəsna əhəmiyyət kəsb etdi.

AXC haqqında tərtib olunmuş bu biblioqrafik göstərici ADR-in yaranmasını, fəaliyyətini və süqutunu, onun ictimai-siyasi xadimlərinin həyat və fəaliyyətini əhatə edir.

Göstərici bu sahədə tərtib olunmuş ilk vəsaitdir. Göstərici 1918-ci ildən 2008-ci ilə qədər olan dövrü əhatə edir. Göstərici xronoloji prinsipə əsasən tərtib edilmişdir. Materiallar aşağıdakı əsas bölmələr üzrə qruplaşdırılmışdır:

I. ADR-in yaranması, fəaliyyəti və süqutu; II. ADR-in görkəmli xadimləri haqqında; III. ADR-in yaranması, fəaliyyəti və süqutu (rus

dilində); IV. Başqa dillərdə; V. Köməkçi göstəricilər.

5

Rus dilində materialların çoxluğunu nəzərə alıb, o “Başqa dillərdə” bölməsində deyil, ayrıca bölmə kimi verilmişdir.

Göstərici tarixçilər, Azərbaycan tarixini tədqiq edən alimlər, kitabxanaçılar, biblioqraflar və geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Göstərici haqqında rəy və təkliflərini göndərən mütəxəssislərə və oxuculara əvvəlcədən minnətdarlığımızı bildiririk. Bütün rəy və təkliflərinizi M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanasına (Az. 1000, Bakı şəhəri, Xaqani küçəsi, 29) göndərməyinizi xahiş edirik.

6

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 90 illik yubileyi haqqında

Azərbaycan Respublkası Prezidentinin Sərəncamı

2008-ci il may ayının 28-də Azərbaycan Xalq

Cümhuriyyətinin yaranmasının 90 illiyi tamam olur. Müasir Azərbaycan Respublikası 1991-ci ildə öz müstəqilliyini bərpa edərək, Xalq Cümhuriyyətinin siyasi varisi kimi onun bayrağını, gerbini, himnini qəbul etmişdir. İstiqlal Bəyannaməsinin elan edildiyi 1918-ci ilin 28 may günü hazırda Respublika Günü kimi qeyd olunur.

Müsəlman Şərqində ilk parlament respublikası — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti xalqımızın qədim dövlətçilik ənənələrini yaşadaraq, müasir dövrə xas dovlət təsisatlarının yaradılmasına nail olmuşdu. Milli parla-mentarizmin təşəkkül tarixi isə Azərbaycan Parlamentinin 1918-ci il dekabr ayının 7-də keçirilmiş ilk iclasından başlayır.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması mürəkkəb siyasi dövrdə cərəyan edən hadisələrin və Azərbaycan xalqının milli oyanışının məntiqi yekunu idi. Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mirzə Fətəli Axundov, Həsən bəy Zərdabi, Cəlil Məmmədquluzadə və digər görkəmli şəxsiyyətlər tərəfindən təməli qoyulmuş proseslər Azərbaycanda yeni tipli teatrın, məktəbin və mətbuatın yaranması ilə nətıcələnmiş, milli özünüdərkin gerçəkləşməsinə böyük təsir göstərmişdir. Bakının neft paytaxtına çevrilməsi milli sahibkarlar təbəqəsinin formalaşması ilə yanaşı, dünyanın aparıcı universitetlərində təhsil almış ziyalılar nəslinin yetişməsinə şərait yaratmışdır. Əlimərdanbəy Topçubaşov və başqa ziyalıların siyasi proseslərə qatılması, Dumaya seçilməsi və Rusiya

7

müsəlmanlarının təşkilatlanmasında oynadıqları rol tariximizin unudulmaz səhifələrindəndir.

Rusiyada çar üsul-idarəsinin ləğvi, baş verən fevral və oktyabr çevrilişləri, Birinci Dünya müharibəsinin fəsadları və bir sıra digər amillər Qafqazı ayrı-ayrı siyasi qüvvələrin qarşıdurma meydanına çevirmişdi. Dünyanın aparıcı dövlətlərinin Bakı neftinə göstərdiyi maraq vəziyyəti daha da gərginləşdirirdi.

İlk qərarı ilə milliyyəti, dini, sosial vəziyyəti və cinsindən asılı olmayaraq, ölkəmizin bütün vətəndaşlarına bərabər hüquqlar verən Cümhuriyyətin yaranması çox mürəkkəb şəraitdə elan olunmuşdur. Cəmi 23 ay yaşamış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tarixinin hər bir səhifəsi bütün azərbaycanlılar üçün olduqca əzizdir. Bununla belə, bu tarixdə ürəyimizi qürur hissi ilə dolduran hadisələrlə yanaşı, ümummilli faciələrə yol açan səhifələr də vardır.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin öz dövlətçilik atributlarını qəbul etməsi, dövlət və hərbi quruculuq, iqtisadiyyat və mədəniyyət, təhsil və səhiyyə sahələrində atdığı addımlar xalqımız üçün taleyüklü əhəmiyyət kəsb etmişdir. Cümhuriyyətin böyük uğurlarından biri Paris Sülh Konfransında 1920-ci il yanvarın 11-də Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi tanınması olmuşdur. Lakin ölkənin öz neftini xarici bazarlara çıxarmaqdan təcrid edilməsi nəticəsində yaranmış siyasi, iqtisadi və sosial böhran güclənirdi. Həmçinin parlament daxilində hökm sürən hərc-mərclik, Qarabağda və Zəngəzurdakı erməni silahlı dəstələri ilə qarşıdurmalar gündən-günə dərinləşirdi. Əhalinin əsas hissəsinin ağır durumu isə bolşevik təbliğatı üçün münbit zəmin yaradırdı. İrəvanın ermənilərə paytaxt kimi verilməsindən sonra İrəvan mahalından qaçqın düşmüş 150 mindən artıq soydaşımızın vəziyyəti olduqca gərgin idi. Belə bir vəziyyətdə parlamentin son

8

iclasında bolşevik ultimatumunun qəbul edilməsi aprel işğalı ilə nəticələndi.

Aprel işğalı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin liderlərinin bir qismini Məhəmməd Əmin Rəsulzadə kimi mühacir həyatı yaşamağa məhkum etdi, digər qismini Fətəli Xan Xoyski və Həsən bəy Ağayev kimi erməni terrorunun qurbanına çevirdi, qalanlarını da bolşevizmin amansız rep-ressiyalarına məruz qoydu.

1920-ci il aprelin 28-də ikinci respublika Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası yaradıldı. İki il ərzində öz müstəqilliyini qoruyub saxlamağa nail olan respublika 1922-ci ildə SSRİ-nin tərkibinə daxil olduqdan sonra öz müstəqilliyinin ancaq formal atributlarını saxlaya bilmişdi. Yalnız onu əvəz edən dördüncü respublika müstəqillik ideyasını yaşatmış və Azərbaycan bütün sərvətlərinin, o cümlədən neftinin tam sahibi kimi çıxış edə bilmişdir.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixinə dair san-ballı əsərlər, hətta ikicildlik ensiklopediya nəşr edilsə də, tariximizin bu mərhələsi ilə bağlı çox sayda sənədlər hələ xarici ölkələrin qapalı arxivlərində saxlanılır və öz tədqiqatçılarını gözləyir.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ölkəmizdə milli dövlətçilik tarixində xüsusi yer tutduğunu nəzərə alaraq qərara alıram:

1. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasının 90 illiyi respublikada geniş qeyd edilsin.

2. Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası ilə birlikdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 90 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbirlər planı hazırlayıb həyata keçirsin.

3. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin yaranmasının

9

90 illiyi münasibətilə xüsusi iclasın keçirilməsi tövsiyə olunsun.

4. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin.

İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 15 fevral 2008-ci il

10

Azərbaycan hökumətinin tərkibi I kabinə: 28.05.1918 – 17.06.1918.

1. Nazirlər Şurasının sədri və Daxili İşlər naziri – F.

Xoyski (bitərəf). 2. Hərbi nazir – X. Sultanov (müsavat). 3.Xarici İşlər naziri – M.H. Hacınski (müsavat). 4.Malliyyə və Xalq Maarifi naziri - N.Yusifbəyli

(müsavat). 5.Ədliyyə naziri – X. Xasməmmədov (müsavat). 6. Ticarət və Sənaye naziri – M.Y. Cəfərov (bitərəf,

sonra – müsavat). 7. Əkinçilik və Əmək naziri – Ə. Şeyxülislamzadə

(Hümmət). 8. Yollar, Poçt və Teleqraf naziri – X. Məlikaslanov

(bitərəf). 9. Dövlət müfəttişi – C. Hacınski (sosialist).

II kabinə: 17. 06. 1918 – 07. 12. 1918.

1. Nazirlər Şurasının sədri və Ədliyyə naziri F.Xoyski (bitərəf).

2. Xarici İşlər naziri – M. Hacınski (müsavat). 3. Xalq Maarifi və Dini Etiqad naziri – N. Yusifbəyli

(müsavat). 4. Daxili İşlər naziri – B. Cavanşir (bitərəf). 5. Əkinçilik naziri – X. Sultanov (müsavat). 6. Səhiyyə və Sosial – Təminat naziri - X.Rəfibəyli

(bitərəf ). 7. Yollar naziri – X. Məlikaslanov (bitərəf). 8. Ticarət və Sənaye naziri – A. Aşurov (bitərəf). 9. Malliyyə naziri – Ə. Əmircanov (bitərəf ).

11

10. Portfelsiz nazir – Ə. M. Topçubaşov (bitərəf). 11. Portfelsiz nazir – M. Rəfiyev (müsavat ). 12. Portfelsiz nazir – X. Xasməmmədov (müsavat).

6.10.1918 tarixli kabinədaxili dəyişikliklərdən sonra

1. Nazirlər Şurasının sədri – F. Xoyski (bitərəf). 2. Ticarət, Sənaye və Daxili İşlər naziri –B.Cavanşir

(bitərəf). 3. Xarici İşlər naziri – Ə. M. Topçubaşov (bitərəf). 4. Malliyyə naziri – M. H. Hacınski (müsavat). 5. Xalq Maarifi naziri – H. Yusifbəyli (müsavat ). 6. Yollar naziri – X. Xasməmmədov (bitərəf). 7. Əkinçilik naziri – X. Sultanov (müsavat). 8. Xalq Səhiyyəsi naziri – X. Rəfibəyli (bitərəf). 9. Poçt - Teleqraf naziri – A. Aşurov (bitərəf). 10. Sosial- Təminat və Dini Etiqad naziri – M.Rəfiyev

(müsavat). 11. Hərbi İşlər üzrə müvəkkil – İ. Ziyatxan (bitərəf). 12. Dövlət müfəttişi – Ə. Əmircanov (bitərəf).

III kabinə: 26. 12. 1918 - 14. 03. 1919.

1. Nazirlər Şurasının sədri və Xarici işlər naziri – F. Xoyski (bitərəf).

2. Daxili İşlər naziri – X.Xasməmmədov (müsavat). 3. Malliyyə naziri – İ.Protasov (Slavyan-Rus

Cəmiyyəti). 4. Yollar naziri – X. Məlikaslanov (bitərəf). 5. Ədliyyə nazırı – T.Makinski (?) .

12

6. Maarif və Dini Etiqad nazırı – N.Yusifbəyli (müsavat ).

7. Poçt-Teleqraf və Əmək naziri – A.Səfikürdski (sosialist).

8. Hərbi nazir – S.Mehmandarov (bitərəf). 9. Sosial - Təminat naziri – R.Xoyski (bitərəf). 10. Xalq Səhiyyəsi naziri – Y.Gindes ( Slavyan-Rus

Cəmiyyəti ). 11. Ticarət və Sənaye naziri – M.Əsədullayev (bitərəf). 12. Dövlət müfəttişi – M.H.Hacinski (16.01. 1919 ). 13. Ərzaq naziri – K.Lizqar (Slavyan-Rus Cəmiyyəti). 14. Əkiçilik naziri – X.Sultanov (müsavat).

IV kabinə : 14. 03. 1919 – 22. 12. 1919.

1. Nazirlər Şurasının sədri və Daxili İşlər naziri – N. Yusifbəyli (bitərəf).

2. Malliyyə naziri – Ə.Həsənov (bitərəf). 3. Ticarət və Sənaye naziri – A. Əminov (bitərəf). 4. Xarici İşlər naziri – M.Y.Cəfərov (müsavat). 5. Yollar naziri – X.Məlikaslanov (bitərəf ). 6. Poçt - Teleqraf naziri – C.Hacınski (sosialist). 7. Hərbi nazir – S.Mehmandarov (bitərəf). 8. Sosial-Təminat naziri – V.Klenevski (Slavyan-Rus

Cəmiyyəti). 9. Səhiyyə naziri – A.Dastakov (?) . 10. Maarif və Dini Etiqad naziri – R.Kaplanov (əhrar). 11. Əkinçilik naziri – A.Qardaşov (əhrar) . 12. Portfelsiz nazir – X.Amaspür (daşnaksütun). 13. Dövlət müfəttişi – N.Nərimanbəyli (müsavat). 14. Ədliyyə və Əmək naziri –A. Səfikürdski (sosialist ).

13

15. Sonralar Daxili İşlər naziri – X.Xasməmmədov (müsavat).

V kabinə : 24. 12. 1919 – 01. 04. 1920. 1. Nazirlər Şurasının sədri – N.Yusifbəyli (müsavat ). 2. Xarici İşlər naziri – F.Xoyski ( bitərəf ). 3. Hərbi nazir – S.Mehmandarov ( bitərəf ). 4. Daxili İşlər naziri – M.H.Hacınski 18. 09. 02. 1920-

dən sonra M. Vəkilov (birincisi əvvəl müsavat, sonra kommunist, M. Vəkilov - müsavat).

5. Ədliyyə naziri – X.Xasməmmədov (müsavat). 6. Maliyyə naziri – R.Kaplanov (əhrar). 7. Maarif və Dini Etiqad naziri – H. Şahtaxtinski (05.

03.1920-dən sonra N.Şahsurarov, hər ikisi-ittihad). 8. Əmək və Əməkçilik naziri – Ə.C.Pepinov (sosialist). 9. Yollar naziri, eyni zamanda Ticarət, Sənaye və

Ərzaq üzrə müvəqqəti nazir – X. Məlikaslanov (18.02.1920-dən sonra ticarət, sənaye və ərzaq naziri – M.H.Hacınski ).

10. Poçt - Teleqraf naziri – C.Hacınski (sosialist). 11. İctimai Təminat və Səhiyyə naziri – M.Rəfiyev

(müsavat). 12. Dövlət müfəttişi – H.Məmmədbəyov (ittihad).

14

İstiqlal Bəyannaməsi

1. Bu gündən etibarən Azərbaycan xalqı hakimiyyətə malik olduğu kimi, Cənub-Şərqi Zaqafqaziyanı əhatə edən Azərbaycan da tam hüquqlu müstəqil bir dövlətdir.

2. Müstəqil Azərbaycan Dövlətinin idarə forması Xalq Cümhuriyyətidir.

3. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bütün millətlərlə, xüsusilə qonşu olduğu millətlər və dövlətlərlə mehriban münasibətlər yaratmaq əzmindədir.

4. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti milliyyətindən, məzhəbindən, sinfindən, silkindən və cinsindən asılı olmayaraq öz sərhədləri daxilində yaşayan bütün vətəndaşlarına siyasi hüquqlar və vətəndaşlıq hüququ təmin edir.

5. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti öz ərazisi daxilində yaşayan bütün millətlərin sərbəst inkişafı üçün geniş imkanlar yaradır.

6. Müəsisslər Məclisi toplanıncaya qədər Azərbaycanın başında xalqın seçdiyi Milli Şura və Milli Şura qarşısında məsuliyyət daşıyan Müvəqqəti hökumət durur.

1918-ci il mayın 28-də Milli Şuranın iclasında qəbul olunmuşdur.*

*Qeyd: Mahmudov Yaqub. Azərbaycan: Qısa

dövlətçilik tarixi. - B., 2005. - S. 46.

15

Xronoloji cədvəl

(1918-1920-ci illər)

1918, 23 fevral – Zaqafqaziya Seyminin açılması, Gegeçkorinin başçılığı ilə Zaqafqaziya hökumətinin təşkili.

1918, 7 mart – Zaqafqaziya Seymi tərəfindən aqrar qanunun qəbulu.

1918, 14-20 mart – Zaqafqaziya Seymi ilə Türkiyə arasında Trabzon konfransının keçirilməsi.

1918, mart-aprel – Bolşevik-daşnak qüvvələri tərəfindən Azərbaycanlıların Soyqırımı

1918, 22 aprel – Zaqafqaziya Seymi tərəfindən Zaqaf-qaziyanın müstəqilliyinin elan edilməsi

1918, 25 aprel – Bakı Soveti Xalq Komissarları Şurasının təşkili.

1918, 26 aprel – Zaqafqaziya Seymi tərəfindən Çxengelinin başçılığı ilə yeni Zaqafqaziya hökumətinin təsdiqi

1918, 30 aprel – Bakı şəhər dumasının İnqilabi Müdafiə Komitəsi tərəfindən ləğvi

1918, 1 may – Qubanın Bakı Soveti qoşunları tərəfindən tutulması

1918, 11may – Batum Sülh Konfransı 1918, 26 may – Zaqafqaziya Seyminin son iclası 1918, 27 may – Azərbaycan Milli Şurasının təşkili;

Azərbaycanın müstəqillik aktının qəbulu 1918, 28 may – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin

elan edilməsi 1918, 28 may – Azərbaycanın istiqlaliyyəti haqqında

Aktın (Əqdnamə) qəbul edilməsi 1918, 28 may – 17 iyun - F. Xoyskinin başçılığı

altında I hökumət kabinetinin fəaliyyət dövrü

16

1918, 4 iyun – Azərbaycan və Osmanlı hökumətləri arasında Sülh və Dostluq müqaviləsinin imzalanması

1918, 5 iyun – Türk ordusunun Yelizavetpola daxil ol-ması

1918, 16 iyun – Azərbaycan Cümhuriyyəti Milli Şu-rasının və hökumətinin Tiflisdən Gəncəyə köçməsi

1918, 17 iyun – Milli Şuraının buraxılması 1918, 17 iyun-7 dekabr – F. Xoyskinin başçılığı

altında II Hökumət Kabinetinin fəaliyyət dövrü 1918, 23 iyun – Azərbaycanda hərbi vəziyyətin elan

edilməsi 1918, 26 iyun – Müsəlman korpusunun Azərbaycan

korpusuna çevrilməsi haqqında Azərbaycan hökumətinin qərar qəbul etməsi. Azərbaycan Milli Ordusunun yaradılması

1918, 26 iyun – Zaqatala Quberniyasının yaradılması 1918, 27 iyun – Qafqaz İslam Ordusunun Göyçay

yaxınlığında Bakı Sovet qoşunları üzərindəki qələbəsi 1918, 27 iyun – Azərbaycan (türk) dilinin Azərbaycan

Cümhuriyyətinin Dövlət Dili elan edilməsi 1918, 10 iyul – Qafqaz İslam Ordusunun Kürdəmir və

Şamaxını azad etməsi 1918, 11 iyul – Azərbaycan hökumətinin ümumi

səfərbərlik haqqında qərar qəbul etməsi 1918, 25 iyul – Bakı Soveti tərəfindən ingilislərin

Bakıya dəvət edilməsi haqqında qərarın qəbulu 1918,30 iyul – Çar Rusiyasının istilası zamanı Yeli-

zavetpol adlandırılmış Gəncə şəhərinin tarixi adının bərpa edilməsi

1918, 31 iyul – Bakı Xalq Komissarları Şurasının süqutu

1918, 1 avqust – Sentrokaspi Diktaturası və Fəhlə Əsgər Deputatları Sovetinin Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsinin birgə hökumətinin təşkili

17

1918, 4 avqust – İlk ingilis qoşun dəstəsinin Bakıya gəlməsi

1918, 28 avqust – Azərbaycan dilinin tədris edilməsi haqqında Nazirlər Şurasının qərarı

1918, 4 sentyabr – İngilis qoşunlarının Bakını tərk etməsi

1918, 15 sentyabr – Qafqaz İslam Ordusunun Bakı şəhərini azad etməsi

1918, 17 sentyabr – Azərbaycan hökumətinin Bakıda fəaliyyətə başlaması

1918, 5 oktyabr – Azərbaycan hökumətinin neft səna-yesinin dövlətsizləşdirilməsi haqqında qərarı

1918, 18 oktyabr – Bakı şəhərində “Türk Ocağı” cəmiyyətinin yaranması

1918, 30 oktyabr – Türkiyə və Antanta ölkələri arasında Mudros müqaviləsinin imzalanması

1918, 1 noyabr – Hərbi Nazirliyin təsis edilməsi 1918, 9 noyabr – Azərbaycan Cümhuriyyətinin Dövlət

Bayrağı haqqında qanunun qəbul edilməsi 1918, 16 noyabr – Azərbaycan Milli Şurasının bərpası;

Qori seminariyasının Azərbaycan bölməsinin Qazağa köçü-rülməsi

1918, 17 noyabr – General Tomsonun başçılıq etdiyi ingilis qoşunlarının Mudros müqaviləsinə əsasən Azərbaycana daxil olması

1918, 20 noyabr – Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamenti haqqında qanunun qəbulu

1918, 29 noyabr – Xəzər Donanması ticarət gəmiləri-nin ingilis komandanlığının ixtiyarına keçməsi, “İngilis dəniz nəqliyyatı”nın yaranması

1918, 7 dekabr – Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentinin açılışı

18

1918, 26 dekabr – F. Xoyskinin başçılığı ilə III Hökumət Kabinetinin təşkili; Gürcüstan və Azərbaycan arasında tranzit müqaviləsinin bağlanması

1918, 28 dekabr – Azərbaycan Cümhuriyyəti hökumətinin tanınması haqqında Bakı general-qubernatoru Tomsonun deklarasiyası

1919, 15 yanvar – Qarabağ general-qubernatorluğu-nun yaradılması; Azərbaycan Cümhuriyyəti Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahının təşkili

1919, 4 fevral – Parlamentin Aqrar Komissiyasının təşkili

1919, 25 fevral – F.Xoyskinin III Hökumət Kabineti-nin istefası

1919, 5 aprel – Hərbi Nazirliyin Bakıya köçürülməsi 1919, 14 aprel – Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamen-

tinin N.Yusifbəyli başda olmaqla IV Hökumət Kabinetini təsdiq etməsi

1919, 28 may – Azərbaycan nümayəndə heyətinin Paris Sülh Konfransında ABŞ prezidenti Vilsonla görüşü

1919, 29 may – Cənubi Qafqaz Respublikalarının Tiflis kohfransının keçirilməsi

1919, 31 may – Arbitraj orqanının yaradılması haqqında hökumətin qərar qəbul etməsi

1919, 11 iyun – Hökumətin Dövlət Müdafiə Komitəsinin təşkili haqqında qərar qəbul etməsi; Dövlət Müdafiə Komitəsi tərəfindən Azərbaycan Cümhuriyyəti ərazisində hərbi vəziyyət elan edilməsi

1919, 13 iyun – Paris Sülh Konfransında Kolçakın Rusiya ərazisində ali hakimiyyətinin tanınması haqqında sənədin qəbul edilməsi; Azərbaycan, Gürcüstan, Şimali Qafqaz, Belarusiya Ukrayna, Estoniya və Latviya nümayəndələrinin buna etiraz etməsi

1919, 13 iyun – İngilislərə qarşı Bakıda nümayişlərin keçirilməsi

19

1919, 16 iyun – Azərbaycan-Gürcüstan arasında hərbi müdafiə aktının imzalanması

1919, 27 iyun – Ərazi bütövlüyünü birgə qorumaq haqqında Azərbaycan-Gürcüstan müqaviləsini Parlamentin təsdiq etməsi

1919, 6 avqust – General Tomsonun Xəzər Hərbi Donanmasını Denikinin könüllülər ordusuna vermək barədə sərəncam imzalaması

1919, 11 avqust – Cümhuriyyət Parlamentinin Azərbaycan vətəndaşlığı haqqında qanunu qəbul etməsi

1919, 24 avqust – İngilislərin Bakını tərk etməyə başlamaları

1919, 24 avqust – Azərbaycan Dövlət Bankının yaradılması haqqında qanun qəbul edilməsi

1919, 1 sentyabr – Bakı Dövlət Universitetinin açılması haqqında qanun qəbul edilməsi

1919, 13 sentyabr – Baş nazir N.Yusifbəylinin IV Hökumətin Sədri vəzifəsindən istefası

1919, 25 oktyabr – Azərbaycan Dövlət Bankının açılışı

1919, 23 noyabr – Tiflisdə Azərbaycan və Ermənistan tərəfləri arasında baş verən bütün münaqişələrə son qoyulması və sərhəd məsələsinin sülh yolu ilə həll edilməsini nəzərdə tutan müqavilənin imzalanması

1919, 2-11 dekabr – Türk Ədəmi-Mərkəziyyət Müsavat partiyasının II qurultayı

1919, 22 dekabr – Parlamentin N.Yusifbəylinin başçılığı ilə V Hökumət Kabiheti tərkibini təsdiq etməsi

1920, 2 yanvar – Sovet Rusiyasının Denikinə qarşı birgə mübarizə aparmaq təklifi haqqında Azərbaycan Cümhuriyyətinə birinci dəfə nota verməsi

1920, 11 yanvar – Azərbaycanın müstəqilliyini Paris Sülh Konfransında Antanta Ali Şurasının de-fakto tanıması

20

1920, 14 yanvar – F.Xoyskinin Rusiyanın Denikinlə mübarizəsinin onun daxili işi olması haqqında Çiçerinə cavab notası verməsi

1920, yanvar – Paris Sülh Konfransının Azərbaycan Cümhuriyyətinə kömək göstərilməsi haqqında qərar qəbul etməsi

1920, 23 yanvar – Q.Çişerinin Azərbaycan hökumə-tini Denikinə qarşı mübarizəsindən imtina etməkdə ittiham edən ikinci notasının verilməsi

1920, 18 fevral – M.Hacınskinin Daxili İşlər naziri vəzifəsindən istefa verməsi

1920, 20 mart – Azərbaycan-İran müqaviləsinin bağlanması; Bu müqaviləyə əsasən Azərbaycanın İran tərəfindən de-yure tanınması

1920, 23 mart – Əkin və Əkinçilik naziri Ə.C.Pepinovun istefa verməsi

1920, 23 mart – Azərbaycan və Gürcüstan arasında ticarət müqaviləsinin imzalanması

1920, 9 aprel – Poçt və Teleqraf naziri sosialist C.Hacınskinin istefa verməsi

1920, 15 aprel – F.Xoyskinin Q.Çiçerinə Rusiya qoşun hissələrinin Azərbaycan sərhədlərində cəmləşməsi ilə bağlı Azərbaycan dövlətinin narahatlığını ifadə edən notası

1920, 27 aprel – XI Qızıl Ordunun Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti ərazisinə daxil olması

1920, 28 aprel – Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamenti tərəfindən Azərbaycan İnqilab Komitəsinin hakimiyyəti ona təhvil verməsi haqqında ultimatumunu qəbul etməsi.*

*Qeyd: Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. V cild.- B.,

2001.

21

I FƏSİL

Azərbaycan Demokratik Respublikasının yaranması, fəaliyyəti və süqutu

KİTABLAR

1918

1. Topçubaşov, Ə. Azərbaycanın təşkili.- İstanbul,

1918.- 46 s. (Ərəb əlifbasında) Milli hərəkat tariximizin Cümhuriyyətə qədərki mərhələsi, Cümhuriyyətin yaranması tarixi verilmişdir.

1926

2. Şıxlinski, Ə. Ruscadan türkcəyə qısa döyüş

sözlüyü: (təlimnamələri və elmi hərbi kitabları ruscadan türkcəyə çevirmək üçün yardımlıq).- B., 1926.- 268 s. (Ərəb əlifbasında).

1928

3. Rathauzer, Y. Bakıda inqilab və vətəndaş

müharibəsi: (1917-1918-ci illər) /Tərcümə edəni Xəlil İbrahim.- B.: Azərnəşr, 1928.- 124 s. Kitabda 1917-1918-ci illərdə milli şüurun oyanışı, ölkədə ikihakimiyyətlilik, mart qırğınları, müsavat firqəsinin mübarizəsi, ingilislərin Bakıya gəlişi, bolşeviklərin məğlubiyyətinin səbəbləri verilmişdir.

22

1929

4. Rathauzer, Y. Şura Azərbaycanı uğrunda

mübarizə: Aprel inqilabının tarixinə dair /Çevirəni N.Ə. Axundov.- B.: Azərnəşr, 1929.- 116 s.

Kitabda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu və bolşevizmin qələbəsi verilmişdir.

1944

5. Şıxlinski, Ə. Xatirələrim /Müqəddimə; Tərtib. ed.

Y.Barsukov.- B., 1944.- 210 s. Kitabda hərb tarixinin görkəmli simalarından olan

Şıxlinskinin maraqlı və mənalı xidmət yoluna bir daha nəzər salınır.

1950

6. İbrahimov, Z. İngilis-Amerikan müdaxiləçilərinə

qarşı Azərbaycan xalqının mübarizəsi: (1918-1920-ci illər) /Red. Teymurov H.- B.: Azərbaycan uşaq və gənclər ədəbiyyatı nəşriyyatı, 1950. - 114 s.

Kitabda ingilis imperialistlərinə qarşı xalqın mübarizəsi verilmişdir.

1971

7. Əzimov, H. Azərbaycan qəzalarında sovetlər:

(1917-1918-ci illər).- B.: Elm, 1971.- 188 s. Kitab dövrün tələbinə uyğun yazılsa da, müəllif 1917-

1918-ci illərdə ölkədə ikihakimiyyətliliyi, milli-azadlıq hərəkatını, müsavatın fəaliyyətini, türk qoşunlarının Bakıya gəlişini vermişdir.

23

1978

8. Əzimov, H. İnqilab əsgərləri: Azərbaycanda əsğər təşkilatları və əsğərlərin inqilabi hərəkatı: (1917-1918).- B.: Azərnəşr, 1978.- 104 s.

Kitabdakı faktlar göstərir ki, sovetlərin əksinqilabçı xırda burjuaziya adlandırdığı müsavatçıları milli dövlət və ordu quruculuğunda xalq dəstəkləmiş, Türkiyə qoşunları işğalçı deyil, Azərbaycana dostluq yardımı göstərmiş, ikihakimiyyətlilik dövründə Bakı Kommunası süqut etmiş, Azərbaycanda AXC-i qələbə çalmışdır.

1984

9. Şıxlinski, Ə. Xatirələrim. /Müqəddimə Y.

Barkovundur; Qeydlər və izahlar Ş. Nəzərlinindir.- B.: Azərnəşr, 1984.- 220 s.

Kitabda hərb tarixinin görkəmli simalarından olan Şıxlinskinin keçmiş olduğu maraqlı və mənalı xidmət yoluna bir daha nəzər salınır.

1989

10. Bakı Dövlət Darülfununun təsisi: (Sənədlər

toplusu) /Tərtib ed. və ön sözün müəllifi S. İbrahimov.- B.: Azərbaycan Universitetinin nəşriyyatı, 1989.- 88 s.

ADU-nun 70 illiyi münasibətilə nəşr olunan bu topluya Universitetin yaradılmasına aid ilkin rəsmi sənədlər daxil olmaqla yanaşı, kitaba yazılmış ön sözdə dövrün ictimai-siyasi mənzərəsi, xalqın maariflənməsi yolunda fəal iştirak edən ziyalıların və ictimai xadimlərin, həmçinin bəzi mətbuat orqanlarının fəaliyyəti yığcam şəkildə şərh olunur.

24

1990

11. Azərbaycan Demokratik Respublikası: Azərbaycan hökuməti: (1918–1920) /Tərtib ed. B.Allahverdiyev, Ş.Mehdiyev; Red. Hidayət.- B.: Gənclik, 1990.- 96 s.

Kitabda təqdim olunan məqalələrdə Azərbaycan Demokratik Respublikasının (1918-1920) təməlini qoyanlar, Azərbaycan Parlamenti və onun işi haqqında qısa məlumat verilir.

12. Nəsibzadə, N. Azərbaycan Demokratik Res-publikası: Məqalələr və sənədlər /Red. Aydın Hümbətoğlu.- B.: Elm, 1990.- 112 s.

Təqdim edilən bu məqalələr və sənədlər toplusu Azər-baycan Demokratik Respublikası mövzusunun obyektiv araşdırmaları sahəsində ilk cəhddir.

13. Rəsulzadə, M. Azərbaycan Cümhuriyyəti.- B.: Elm, 1990.- 113 (1) s.

Kitabda tariximizin ağ səhifələri (1918-1920-ci illər) dövrün ictimai-siyasi hadisələri fonunda işıqlandırılmış, Azərbaycan xalqının ADR-dən əvvəlki və sonrakı taleyi yığcam şəkildə əks etdirilmişdir.

1991

14. Hacıyev, H. İstiqlalın əzablı yolu: Azərbaycan De-

mokratik Respublikası tarixinin bəzi səhifələri.- B.: Azərbaycan Jurnalistlər İttifaqı, 1991.- 32 s.

Kitabda 90 illik çar əsarətindən sonra bütün müsəlman Şərqində ilk Demokratik Respublika olan Azərbaycanın 23 aylıq istiqlal ömrünün süqutuna daxili faktların deyil, məhz xarici müdaxilənin səbəb olması sübut edilir.

25

15. Məmmədli, Ş. Parçalanmış Borçalı və ya 1918-ci il Ermənistan-Gürcüstan müharibəsinin acı nəticələri /Red. Firidun Ağazadə.- B.: Azərnəşr, 1991.- 66 s.

16. Rəsulzadə, M. Əsrimizin Siyavuşu; Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı; Çağdaş Azərbaycan tarixi.- B.: Gənclik, 1991.- 112 s.

M.Ə.Rəsulzadənin bu əsərləri Azərbaycan Demokratik Respublikasının tarixinə, həmin dövrün ətraflı təhlilinə və XX əsrin əvvəllərindən 50-ci illərə qədər Azərbaycanın siyasi, iqtisadi, mədəni vəziyyətindən bəhs edir.

17. Rəsulzadə, M. Stalinlə ixtilal xatirələri /Red. Ziya Bünyadov.- B.: Elm, 1991.- 80 (4) s.

Kitabça M.Ə.Rəsulzadənin 1954-cü ildə Türkiyədə çap etdirdiyi məqalələrdən ibarətdir.

18. Rüstəmbəyli, M. Çarpışan qüvvələr.- B.: Maarif, 1991.- 188 s.

İlk mənbələrə əsaslanan bu kitabda Quba qəzasında bolşeviklərin (1917-1921) yenicə yaradılmış Azərbaycan Demokratik Respublikasına qarşı mübarizəsi verilir.

1992

19. Azərbaycan Demokratik respublikası: Tarix, ictimai-siyasi və ədəbi-mədəni həyat [Məqalələr toplusu] /Tərtib ed. və elmi red. Vilayət Quliyev.- B.: Azərnəşr, 1992.- 191 s.

20. Azərbaycan Demokratik Respublikasının rəmzləri: (1918-1920): Albom /Tərtib ed. X. Əliyev.- B.: İşıq, 1992. - 52 s. - Azərbaycan və rus dilində.

Kitabda ilk müstəqil respublika olan ADR-in (1918-1920) fəaliyyətindən, onun dövlət gerbi, bayrağı, orden, medal və fərqlənmə nişanlarının təsis edilməsi üçün keçirilən müsabiqədən nadir nümunələr verilmişdir.

26

21. Azərbaycan tarixi problemlərinin cavan tədqiqatçılarının ikinci respublika elmi konfransının məruzələri: 27-28 mart. /Red. heyəti Əliyev və b. Azərbaycan tarixi problemləri üzrə məruzələr məcmuəsi.- B.: Azərbaycan Dövlət İqtisad İnsitututunun mətbəəsi, 1992.- 345 (1) s.

Konfrans materiallarında Azərbaycan tarixinin digər dövrləri ilə yanaşı, ADR-in də problemləri məruzəçi alimlərin çıxışlarında öz əksini tapmışdır.

22. Həşimova, A. Azərbaycan Demokratik Cümhu-riyyətinin siyasi fəaliyyəti haqqında (XX əsrin birinci yarısında Azərbaycan mühacirəti 30-cu illərin sonlarına qədər).- B.: Bilik, 1992.- 168 s.

Kitabda ADR-in yaranması, süqutu və Sovet Rusiyasının Azərbaycanı işğal edəndən sonra ölkədə sosial-siyasi vəziyyət, müsavatın mühacirət həyatı verilmişdir.

23. Hüseyn, B. Azərbaycan istiqlal mübarizəsi tarixi /Türkcədən çevirəni Elşən Həsənli; Red. Məlahət Əsədova.- B.: Azərnəşr, 1992.- 276 (4) s.

Kitab ilk dəfə 1975-ci ildə İstanbulda türk dilində nəşr olunmuşdur. Əsərdə Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalı, yeni yaranan dövlətin problemləri, ermənilərin və bolşeviklərin törətdikləri qırğın, türklərin hərbi yardımı öz əksini tapmışdır. Kitabda həmçinin Azərbaycanın mühacirətdə olan ziyalıları haqqında da geniş məlumat vardır.

24. Məmmədzadə, M.. Milli Azərbaycan hərəkatı /Türkcədən azərbaycancaya uyğunlaşdıran Ramiz Əsgər; Red. Hacı Hacıyev.- B.: “Nicat”, 1992.- 246 (1) s.

ADR-in qurucularından olan Mirzə Bala Məmmədzadə Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Türkiyəyə mühacirət etmiş, orada yazdığı bu kitabda xalqımızın XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq rus

27

imperializminə qarşı milli istiqlal uğrunda apardığı mübarizəni göstərmişdir.

25. Nəcəfov, B. Azərbaycan Demokratik Respublikası: Daxili və xarici siyasəti /Elmi red. tarix elmləri doktoru S.N. Qarayev. - B., 1992.- 77 s.

26. Rəsulzadə M. Əsərləri /Toplayanı, tərt. edəni prof. Ş.Hüseynov.- B.: Azərnəşr, 1992.- C. 1: (1903 - 1909).- 469 (3) s.

Kitaba Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yara-dıcılarından biri, görkəmli ictimai-siyasi və dövlət xadimi M.Ə.Rəsulzadənin 1903-1909-cu illərdə “Şərqi-Rus”, “Hümmət”, “İrşad”, “Tərəqqi”, “Füyuzat” və s. qəzet və jurnallarda çıxan 280-a yaxın yazısı daxil edilmişdir.

1993

27. Cəfərov, N. Milli-ictimai fikir tariximizdən: 14

fevral 1917 /Rəyçi t.e.n. N.Nəsibzadə; Red. Sədaqət Cabbarova.- B.: Azərnəşr, 1993.- 78 s.

Kitabda o dövrün bir çox görkəmli şəxsiyyətlərinin ictimai-siyasi görüşləri, 1914-1917-ci illərdə Azərbaycan ictimai fikrində hökm sürən ayrı-ayrı cərəyanlar araşdırılır.

28. Çəmənzəminli, Y. Xarici siyasətimiz /Tərtib. və ön söz Tofiq Hüseynoğlu. - B.: Azərnəşr, 1993.- 50 (2) s.

29. Həsənov, C. Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində: (1918-1920-ci illər). /Elmi red. tar. elm. dok. Süleyman Əliyarov; Red.Əsədova Məlahət.- B.: Azərnəşr, 1993.- 61 (3) s.

Kitab ADR-in beynəlxalq münasibətlər sisteminə daxil olması uğrunda mübarizəsinə həsr edilmişdir.

30. Məmmədzadə, M. Ermənilər və İran /Əski əlifbadan çevirəni, ön söz və lüğətin müəllifi Ataxan Paşayev; Red. Məlahət Əsədova.- B.: Azərnəşr, 1993.- 40 s.

28

Kitabda 1920-ci ildən sonra Ermənistandan İrana qaçmış daşnaq tör-töküntülərin İranı erməni milli hərəkatının mərkəzinə çevirmələri, türk əhalisini kütləvi surətdə qırmaları və s. verilmişdir.

31. Ziyadxanov, A. Azərbaycan /Red. Vasif Quliyev.- B.: Azərbaycan, 1993.- 175 (1) s.

Müəllif Azərbaycan haqqında tarixi, ədəbi və siyasi məlumat verərək, onun müstəqilliyə qədərki tarixinin dolğun səciyyəsini vermişdir.

1994

32. Çəmənzəminli, Y.. Müstəqilliyimizi istəyiriksə...

/Tərtib. ed. Alxan Bayramoğlu.- B.: Gənclik, 1994.-71 (1) s. Müəllifin kitaba daxil edilmiş oktyabr inqilabından

əvvəl dərc olunmuş məqalələrində müxtəlif erməni diasporunun və rus bolşevizminin türk xalqlarına qarşı təcavüzlərindən danışılır.

33. Məmmədzadə, M. Azərbaycanın diplomatik mübarizəsi: Milli hərəkatı, 27 aprel işğalı və Müsavat.- B., 1994.- 19 s.

Kitabda Azərbaycan Demokratik Respublikasının süqutundan sonra xaricə mühacirət etmiş müsavatçıların istilaya qarşı mübarizələri haqqında məlumat verilir.

34. Orucov, N. 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Demokratik Respublikasında əmək hüququ münasibətlərinin nizama salınması /Elmi red. İ. İsmayılov.- B., 1994.- 103 (1) s.

Kitabda fəhlə və qulluqçuların əmək hüququ məsələlərinin hüquqi təhlili verilmişdir.

35. Orucov, N. İrəvan, Naxçıvan və Zəngəzur soyqırımı: (1918-1920-ci illərdə erməni silahlı qüvvələrinin Azərbay-can türklərinə qarşı etdikləri vəhşiliklər haqqında) /Rəyçilər fəl.elm. dok., prof. F.Ramazanov, fəl. elm. nam.,

29

dos. Ə.Tağıyev.- B.: Azərbaycan Respublkası Ədliyyə Nazirliyinin mətbəəsi, 1994.- 48 s.

Kitabda “Böyük Ermənistan” yaratmaq xülyası ilə türk mənşəli əhaliyə qarşı ermənilərin gizli və açıq soyqırımı siyasəti haqqında məlumat verilmişdir.

36. Rəsulzadə, M. Bolşeviklərin Şərq siyasəti /Hazırlayan Asif Rüstəmli.- B.: Sabah, 1994.- 134 s.

Kitabda 20-ci illərin ortalarında bolşeviklərin daxili və xarici siyasətindən, milli məsələyə münasibətindən söhbət açılır.

1995 37. Həmidova, İ. Azərbaycan Demokratik Respub-

likasının milli siyasətinin nəzəri problemləri /Elmi red. fəlsəfə elmləri dok. Şükürov Ağayar.- B.,1995.- 101(1) s.

Kitabda Azərbaycan Demokratik Respublikasının milli dövlət quruculuğu prinsiplərini tətbiq etməsi cəhdləri, iqtisadi müstəqillik uğrunda mübarizənin çətinliyi verilmişdir.

38. Məhərrəm, N. Daşnaksutyun və Azərbaycanın taleyi /Red. Şarvan Ağayev.- B.: Azərbaycan, 1995.- 95 s.

Kitabda erməni “Daşnaksutyun” partiyasının illər boyu apardığı boş və mənasız siyasətin “dənizdən-dənizə” cəfəng ideyası, bütün türk dünyasına qarşı şovinist təbliğatı, ermənilərin murdar siyasəti işıqlandırılır.

1996

39. Hacıyev, H. İstiqlalın əzablı yolu. Azərbaycan De-mokratik Respublikası tarixinin bəzi səhifələri.- B.: Boz oğuz, Nicat, 1996.- 165 s.

Kitaba daxil olan publisistik məqalələrdə Azərbaycan Demokratik Respublikasının yaranma tarixindən,

30

fəaliyyətindən, xalqımızın istiqlal uğrunda mübarizəsindən, dövrün xadimlərinin mücadiləsindən bəhs olunur.

40. İbrahimov, X. Azərbaycan siyasi mühacirəti: (1920-1991) /Elmi red. Seyfəddin Qəndilov.- B.: Elm, 1996.- 304 (3) s. (Azərbaycan tarixi ser.:2)

Monoqrafiyada 1920-ci il 27 aprel istilasından sonra Azərbaycan Demokratik Respublikasının ictimai-siyasi xadimlərinin xaricdəki mühacirət həyatından bəhs olunur.

41. Məmmədov, X. Azərbaycan Milli hərəkatı: (1875-1918-ci illər) /Elmi red. Seyfəddin Qəndilov.- B.: Sabah, 1996.- 174 (2) s.

Monoqrafiyada XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan milli hərəkatının sosial-iqtisadi və siyasi təməli, maarifçilik hərəkatı və milli-mədəni inkşaf, 1-ci rus inqilabı və Azərbaycan milli-demokratik fikri, erməni-Azərbaycan münaqişəsi (1905-1906) və onun milli hərəkatın inkişafına təsiri, “Müsavat” partiyasının yaranması, 1918-ci ilin mart faciəsi, Azərbaycan milli hərəkatı tarixinin ilkin oyanış mərhələsindən müstəqil dövlət quruculuğuna qədərki dövrləri öz əksini tapmışdır.

42. Mir Yaqub (Mehdizadə). Qafqazın problemləri /Red.Vasif Quliyev; Fransızcadan tərcümə ed. Əziz Gözəlsoy.- B.: Azərbaycan, 1996.- 103 (1) s.

Kitabda Qafqazın Rusiya tərəfindən işğalı, Şimali Qafqazda milli hərəkat, erməni məsələsi, Milli respublikaların yaranması, Qafqaz respublikalarının müstəqilliyinin tanınması haqqında məlumat verilir.

43. Musayev, İ. Azərbaycanın Naxşıvan və Zəngəzur bölgələrində siyasi vəziyyət və xarici dövlətlərin siyasəti: (1917-1921-ci illər) /El.red. A.Hacıyeva; Rəy. pr. C.Həsənov.- B.: BDU, 1996.- 328 s.

Monoqrafiyada ermənilərin ərazi iddiaları, Türkiyənin mahallara siyasi-hərbi yardımı, Zəngəzurun bir hissəsinin Ermənistana verilməsi (bağışlanması) prosesi verilmişdir.

31

44. Nəsibzadə, N. Azərbaycanın xarici siyasəti (1918-1920) /Rəyçilər D. Qüdrətov və b.- B.: Ay-Ulduz, 1996.- 302 (2) s.

Monoqrafiyada ADR-in xarici siyasətinin əsas prinsipləri verilmişdir.

1997

45. Dəmirov, M. Azərbaycan prokurorluğu: Tarix və

müasirlik /Rəyçi hüq. elmləri dok., prof. Ç.H.Mövsümov; Azərbaycan Respublikasının Baş Prokuroru, hüquq elmləri nam. E.Həsənov.- B.: Azərnəşr, 1997.- 171(21) s.

Kitabda ADR-in prokurorluq-istintaq orqanlarının təşkılı və strukturu, Azərbaycan prokurorluğunun rəhbərləri haqqında məlumat verilmişdir.

46. Nəsrəddin Tusi adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin, Şamaxı filialının və Azərbaycan tarix qurumunun Azərbaycan Cümhuriyyətinin yaranmasının 79-cu ildönümünə həsr olunmuş birgə elmi konfransın materialları. /Elmi red. filologiya elmləri dok., prof. Vaqif Arzumanlı; Ön sözün müəllifi Kamil Nərimanoğlu.- B.: Elm, 1997.- 131 (1) s.

Konfrans 1997-ci il 31may 1 iyunda Şamaxı şəhərində keçirilmiş, konfrans materialları Azərbaycan tarixinin müxtəlif dövrlərini əhatə etmişdir.

47. Rəsulzadə M. Mühafizəkar və ya sosialist- mühafizəkar partiyaların tənqidi /Farscadan tərc. edəni fil. elm. dok., prof. Səqəfi (Hatəmi).- B.: Diplomat, 1997.- 36 (4) s.

Kitabda sosialist partiyaların qayə və məqsədləri, mühafizəkarların elmi-nəzəri baxışları, xalqın sosial-ədalət istəyi və arzusuna qarşı cevrilmiş meyl və hərəkətlərin tənqidi M. Ə.Rəsulzadənin 1909-1911-ci illər İran dövrü fəaliyyəti verilmişdir.

32

1998

48. Azərbaycan Cümhuriyyəti (1918 -1920) /Red. heyəti F. Maqsudov, İ. Əliyev və b.- B.: Elm, 1998.- 336 s.

Kitabda XX əsr Azərbaycan milli hərəkatının təşəkkülünün əsas mərhələləri, gənc Azərbaycan Cümhuriyyətinin müxtəlif sahələrdə apardığı fəaliyyəti, süqutunun səbəbləri, tarixi əhəmiyyəti elmi şəkildə araşdırılmışdır.

49. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920): (1998-ci il mayın 12-13-də Azərbaycan Dövlət Dillər İnsti-tutunda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 80 illik yubileyinə həsr edilmiş elmi-nəzəri konfransın materialları) /Elmi red. fəlsəfə el. dok., professor Quliyev Qorxmaz, tarix el. dok., professor Məmmədli Mahal.- B.: Gənclik, 1998.- 73 s.

50. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920): Parlament (Stenoqrafik hesabatlar.) /Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 80 illiyinin keçirilməsi üzrə Dövlət Komissiyası, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında Baş Arxiv İdarəsi: 2 cilddə.- B.: Azərbaycan, 1998.- C. I.- 976 s; C. II.-991(1) s.

51. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (Ədəbiyyat, dil, mədəniyyət quruculuğu) /Məs. redaktor Yaşar Qarayev.- B.: Elm, 1998. - 298 (1) s.

Kitabda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə ədəbiyyat, dil, mədəniyyət quruculuğu məsələləri ilk dəfə olaraq sistemli elmi-monoqrafik tədqiq edilir.

52. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 80: Gənc tədqiqatcıların məqalələr toplusu /Baş red. Y.M.Mah-mudov.- B.: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 1998.- 158 (2) s.

Kitab Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 80-illiyi münasibəti ilə tərtib olunmuş, məqalələrdə Azərbaycan Xalq

33

Cümhuriyyət dövrünün tarixşünaslığı elmi faktlarla, sənədlərlə şərh olunur.

53. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin milli siyasəti /Tərtib ed. və elmi red. Vaqif Arzumanlı.- B.: Qartal, 1998.- 200 s.

ADR-in 80 illiyi münasibətilə hazırlanmış kitaba əsasən Cümhuriyyətin milli siyasətini, dövlət quruculuğu məsələlərini, ilk demokratik dövlət qurumunun ictimai-siyasi fəaliyyətinin bir sıra maraqlı səhifələrini əhatə edən araşdırmalar daxil edilmişdir.

54. Azərbaycan tarixinin parlaq səhifələri. (Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 80-illiyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı).-B.: Azərbaycan, 1998.- 63 (1) s.

Kitabda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 80 illiyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti H.Əliyevin Sərəncamı və “Bügünkü müstəqil dövlətimiz Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin layiqli varisidir” adlı yubiley nitqi verilmişdir.

55. Əliyarlı, İ., Behbudov, T. Müstəqil Azərbaycan polisinin yaranması və fəaliyyəti (1918-1920-ci illər) /Elmi red. tarix elm. nam. Ataxan Paşayev.- B.: Qismət, 1998.- 160 s.

Kitabda ilkin polis orqanlarının yaranması, inkişafı, tarixi rolu və əhəmiyyətindən bəhs olunur. Görkəmli generallarımız və şəxsiyyətlərimiz haqqında məlumatlar da verilir.

56. Köcərli, T. İstiqlal və suverenlik /Red. Nahid Hacızadə.- B.: Diplomat, 1998. - 41(1) s.

Kitabda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici dövlətlərlə münasibətlərində Azərbaycanın ardıcıl və prinsipial mövqeyi əks olunmuşdur.

34

57. Qasımov, C. Repressiyadan deportasiyaya doğru /Elmi red. və ön sözün müəl. Yaşar Qarayev.- B.: Mütərcim, 1998.- 292 s.

Müəllif 1905-1907, 1918-1920, 1948-1953, 1992-ci illərdə ermənilərin azərbaycanlılara qarşı repressiya və soyqırımı siyasətini göstərməyə çalışmışdır.

58. Müstəqil Azərbaycan 80 il tarix səhnəsində (Sənədlər, məqalələr toplusu) /Tərtib edən Qalib Qurban İbrahimoğıu.- B.: “Vətən”, 1998.- 215 s.

Kitabda ilk Demokratik Azərbaycan Respublikasının elan edilməsi, xarici və daxili siyasəti verilmişdir.

59. Nəsrəddin Tusi adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin, Şamaxı filialının II ənənəvi elmi konfransının materialları: (Konfrans Azərbaycan Cümhuriyyətinin 80 illiyinə həsr olunmuş və 1998-ci ilin mayın 23-də Şamaxı şəhərində keçirilmişdir).- B.: Elm, 1998.- 151 (1) s.

Konfrans materiallarında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə qarşı erməni terrorunun tarixi, 1920-ci ildə Azərbaycan istiqlalının itirilməsinin bəzi səbəbləri, Azərbaycan Demokratik Respublikasının mövzusunun tədrisi verilmişdir.

60. Rəsulzadə M. Azərbaycan davası.- B.: Ay-Ulduz, 1998.- 64 s.

Kitabda Rəsulzadənin mühacirətdəki əsərləri; Azərbaycan davası; Milli Azərbaycan hərəkatınıın xarakteri; Azərbaycan dövlətinin böyük dövlətlər tərəfindən tanınması; “Amerikanın səsi” radiosu ilə Azərbaycan xalqına müraciətləri və s. verilmişdir.

61. Seyidzadə, D. Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində: Müstəqilliyə aparan yollar.- B.: Azərb. Res. Kitab cəm., 1998.- 253 s.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması dövrünü tədqiq edən bu kitabda Azərbaycanda cərəyan edən ictimai-

35

siyasi proseslərin geniş mənzərəsi öz əksini tapmış, mükəmməl təhlil olunmuşdur.

62. Süleymanov, M. Azərbaycan ordusu (1918-1920). /Elmi red. tarix elmləri dok., prof. Pərvin Darabadi.- B.: Hərbi nəşriyyat, 1998.- 487 (1) s.

Kitab Cümhuriyyət ordusunun formalaşmasına, respublikanın ərazi bütövlüyü uğrunda yorulmaz mübarizəsinə həsr olunmuşdur.

63. Topçubaşov, Ə. Paris məktubları: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Sülh nümayəndə heyəti sədrinin Azərbaycan hökumətinə məlumatları (mart 1919-noyabr 1919) /Tərtib və tərc.V. Quliyev.- B.: Azərnəşr, 1998.- 118 (2) s.

Kitabda Əlimərdan bəy Topçubaşovun Azərbaycan Demokratik Respublikası hökumətinə ünvanlanmış rəsmi məlumatları toplanmışdır.

64. Vəkilov, R. Azərbaycan Respublikasının yaranma tarixi /Red. Ç. Quliyev.- B.: Elm, 1998.- 68 s.

1918-1920-ci illərin fəal iştirakçılarından biri olmuş müəllif, 1916-cı ilin sonlarından 1919-cu ilin dekabrına qədər Rusiya və Zaqafqaziyadakı hadisələr fonunda Azərbaycan Respublikasının yaranma və formalaşma tarixini qısa şəkildə şərh etmişdir.

1999

65. Əbilov, Hacı Azər. Qafqaz İslam Ordusu

Neftçalada (1918-ci il).- B.: Yurd, 1999.- 43 s. Kitabda 1918-ci ildə Azərbaycanın xilası üçün gələn

türk qoşunlarının Neftçaladakı döyüşlərindən və 11 türk əsgərinin şəhid olmasından bəhs olunur.

66. Qasımov, C. Yaddaşın bərpası [AXC-nin və onun təhlükəsizlik orqanlarının yaradılması və Azərbaycanın zorla bolşevikləşdirilməsi və ona qarşı

36

mübarizə haqqında] /Elmi red. Yaşar Qarayev.- B.: Mütərcim, 1999.- 256 s.

67. Nəzirli, Ş. Arxivlərin sirri açılır /Red. Rəşid Faxralı; Rəyçi polkovnik Çingiz Məmmədov.- B.: Elm, 1999.- 414 s.

Kitabda xalqımızın hərb tarixindən səhifələr, sərkərdə və generallarımızın – S.Mehmandarovun, Ə.Şıxlinskinin, Ş.Əsədullayevin döyüş və ömür yolları verilir.

68. Osmanlı, H. Şimal sərhədləri və Bakı rayonunun müdafiəsi tarixində: (1918-1920-ci illər) /Elmi red. Əməkdar elm xadimi Seyfəddin Qəndilov.- B.: “Aytac”, 1999.- 123 (4) s.

Kitabda Azərbaycan hökumətinin ilkin hərbi-siyasi addımlarından, milli-hərbi hissələrin Şimal sərhədlərini, Bakı rayonunun müdafiəsi, bolşevik təhlükəsi və hücumu ilə əlaqədar həyata keçirildiyi tədbirlərdən söz açılır.

69. Süleymanov, M. Nuru Paşa: (Sənədli oçerklər) /Red. Rəşid Faxralı.- B.: Hərbi nəşriyyat, 1999.- 142 (2)s.

Kitabda XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan-Türkiyə hərbi əməkdaşlığının zirvəsi kimi turk qoşun hissələrinin Azərbaycana yardımından və burada Nuru Paşanın komandanlığı altında Qafqaz İslam Ordusunun təşkilindən bəhs olunur.

70. Süleymanova, S. Azərbaycanda ictimai-siyasi hərəkat (XIX yüzilliyin sonu, XX yüzilliyin əvvəlləri.) /Elmi red. Əməkdar elm xadimi Seyfəddin Qəndilov; Rəyçi tarix elmləri doktoru İ.M.Musayev.- B.: Azərb. Döv. Kitab Palatası, 1999.-419 (3) s.

Kitabda XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda ictimai-siyasi hərəkatın yaranması və inkişafı, onun xüsusiyyətləri, islamçılıq, türkçülük, liberalizm, sosializm cərəyanları, milli azadlıq hərəkatı və milli partiyaların fəaliyyəti əks edilir.

37

71. Şüküroğlu, L. Azərbaycanın sərhəd mühafizəsi tarixindən /Red. Fuad İsgəndərov; Məsləhətçi və ön sözün müəllifi Abbasəli Novruzov.- B.: Şirvannəşr, 1999.- 95 (1) s.

Kitabda 1918-1920-ci illərdə Azərbaycanda dövlət sərhədlərinin mühafizəsi üçün hökumət qərarlarının qəbul edilməsindən söhbət açılır.

72. Yücəər, N. Birinci Dünya müharibəsində Osmanlı Ordusunun Azərbaycan və Dağıstan əməliyyatı: Azərbaycan və Dağıstanın öz müstəqilliklərini qazanmaları 1918.- B.: Qafqaz Universiteti, 1999.-196 s.

Kitabda Osmanlı Ordusunun həyata keçirdiyi bu əməliyyat Azərbaycan və Dağıstan xalqlarının müstəqillik əldə etmələrinə səbəb oldu.

2000

73. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 82- ci

ildönümünə həsr olunmuş Respublika elmi konfransının materialları /Red. hey. Mustafazadə T.T.,Qafarov T. B., və b.- B.: Elm, 2000.- 130 s.

Kitabda Azərbaycan Demokratik Respublikasında ordu quruculuğundan, Osmanlı imperatorluğunun Azərbaycana hərbi yardımından, Denikinin ağ ordusunun Şimali Qafqazı işğalı dönəmində Azərbaycan Cümhuriyyəti hökumətinin dağlı xalqlarına qardaşlıq yardımından bəhs olunur.

74. Azərbaycanda dövlətçilik və onun rəmzləri /Azərbaycan EA Azərbaycan Tarixi Muzeyi; Tərtibatı və mətnin müəllifi tarix el. dok. Nailə Vəlixanlı.- B., 2000.- 95 (1) s. Azərbaycan və rus dilində.

Kitab beş minillik tarixi əhatə edir, dövlətçiliyin rəmzləri olan sərhədlər, hökmdarlar, dövlət xadimləri, şəhərlər, pul nişanları, rəmzlər haqqında məlumat verilir.

38

75. Bayrağımız, gerbimiz, himnimiz /Tərtib ed. Hikmət Cəmilzadə Xudiyev.- B.: Nağıl evi, 2000.- 19 s.

Kitabçada Azərbaycan Respublikasının dövlət at-ributlarının təbliği işinin gücləndirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin sərəncamı, 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Demokratik Respublikasının qəbul etdiyi dövlət rəmzləri haqqında məlumat verilir və Azərbaycanın 2-ci müstəqillik dövründə də həmin atributların müstəqilliyinin simvolu kimi qəbul etdiyi göstərilir.

76. Qoca, E. Azərbaycanın təhlükəsizlik və xüsüsi xidmət orqanları (1918-1920) /Red. Fuad İsgəndərov.- B.: “Şuşa”, 2000.- 143 (1) s.

77. Süleymanov, M. “Azərbaycanda ilk Milli Hərbiyyə Məktəbi (1918)” /Elmi red. tarix el. dok. Tahir Qafarov, tarix elm. nam. Nigar Maksvel.- B.: Hərbi nəşriyyat, 2000.- 175 (1) s.

Kitabda 1918-1920-ci illərdə Azərbaycanda milli kadr-ların hazırlanmasında xüsusi tarixi yeri olan Milli Hərbiyyə Məktəbinin təşkilindən söhbət açılır.

78. Süleymanov, M. Azərbaycanda türk şəhidlikləri /Rəyçi Sənan Həsənov.- B.: Hərbi nəşriyyat, 2000.- 172 s.

Kitab 1918-ci ildə türk hərbi hissələrinin Azərbay-canda keçirdiyi döyüş yoluna, döyüşdə şəhid olmuş əsgər və zabitlərin xidmətlərinə həsr olunmuşdur.

2001

79. Azərbaycan Respublikasının tarixi günləri və

milli bayramları: Metodik vəsait /Tərtib ed. Zamanlı Solmaz.- B., 2001.- 94 s.

Bu metodik vəsaitdə digər milli bayramlarla yanaşı “İsiqlaliyyət Günü” “Azərbaycan Respublikasının Kon-stitutsiya Günü”, milli bayrağımızın tarixindən, atri-

39

butlarımızdan, milli ordumuzdan, Azərbaycan Demokratik Respublikasının dövlət xadimlərindən məlumat verilir.

80. Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə.- (1900-1920-ci illər).- B.: Elm, 2001.- C. V.- 672 s.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması ilə nəticələnən, milli-azadlıq hərəkatından geniş bəhs edən bu cilddə Cümhuriyyətin müxtəlif sahələrdəki fəaliyyəti və onun süqutuna səbəb olan amillərlə yanaşı, milli dövlət quruculuğunda mühüm tarixi-siyasi əhəmiyyəti şərh edilir.

81. Əhmədov, T. Erməni xəyanəti və ya Andranik Ozanyanın qanlı əməlləri (1918-1920-ci illər) /Red. və ön sözün müəllifi tarix elm. nam. Ataxan Paşayev.- B.: Şirvannəşr, 2001.- 32 s.

Kitab arxiv sənədləri, dövri mətbuat mənbələri əsasında Andranik Ozanyanın simasında erməni şovi-nistlərinin 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı siyasətini ifşa edir, erməni xəyanətinin ma-hiyyətini açır.

82. Əliyev, İ. “Azərbaycanda Xalq Cümhuriyyətinin iqtisadi siyasəti” mövzusunun tədrisinə dair metodiki tövsiyə /Elmi rəhb. prof. H.F.Cəfərov; Azərbaycan Res-publikası Təhsil Problelmləri İnstitutu; Azərbaycan İqtisad Universiteti.- B., 2001.- 24 s.

Müəllif bu mövzunun tədrisində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Azərbaycanın sosial-iqtisadi vəziy-yətini, hökumətin aqrar və sənaye sahəsində siyasətinin öy-rənilməsini tövsiyə edir.

83. Əliyev, M. Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalının tarixşünaslığı /Elmi red. tarix elm. nam. H.N.Hə-sənov, T.R.Cəfiyev.- B.: Adiloğu, 2001.- 316 s.

Müəllif Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğal olunması prosesinə toxunmuş, (XIX- əsrin əvvələrindən başlayaraq XX əsrin 60-80-cı illərinə qədər) rusların

40

müstəmləkə siyasətini İran, Türkiyə və Avropa tarixçilərinin əsərlərinə əsaslanaraq tənqid etmişdir.

84. 1918-1920-ci illərdə azərbaycanlıların soyqırımı: Sənədlər və materiallar /Tərt. ed. və çapa hazır. Vaqif Şirin-oğlu; Azərbaycan MEA Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutu.- B.: Qartal, 2001.- 175 s. Azərbaycan və rus dillində.

Kitabda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən yaradılmış istintaq komissiyasının topladığı materiallar əsa-sında ermənilərin Azərbaycan türklərinə qarşı dəhşətli qırğınlarından bəhs edilir.

85. Müstəqil dövlətimiz və parlamentimiz. /Tərc. Aqşin Babayev, Hafiz Babayev; Məs. red. Murtuz Ələs-gərov; İngiliscə məs. Azər Qasımov.- B.: Milli Məclisin nəşri, 2001.- 552 (1) s. Azərbaycan və ingilis dilində.

Kitabda qeyd olunur ki, 1991-ci ildə dövlət müstəqil-liyini ikinci dəfə bərpa edən xalqımız Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qısa müddətli fəaliyyətinin zəngin ənənlərindən istifadə etmişdir.

86. Paşayev, A. Açılmamış səhifələrin izi ilə.- B.: Azərnəşr, 2001.- 536 s.

Kitabda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin tarixi, onun yaradıcılarının və fəal rəhbərlərinin fəaliyyəti arxiv sənədləri əsasında verilmiş, həmçinin ermənilərin xalqımıza qarşı soyqırımı və deportasiya tarixindən faktlar göstərilmişdir.

87. Rəsulzadə, M. Əsərləri: (1909-1914) /Toplayanı, ərəb əlifbasından latın əlifbasına çevirəni Şirməmməd Hüseynov, fars dilindən tərc. prof. Səqəf xanım Hatəmi, Məmmədəli Müsəddiq.- B.: Şirvannəşr, 2001.- C. II.- 526 s.

Əsərdə M.Ə.Rəsulzadənin 1909-1914-cü illərdə Teh-randa, İstanbulda, Bakıda qələmə aldığı, dövri mətbuatda və ayrıca kitabça halında dərc olunmuş 140-a yaxın əsəri verilmişdir.

41

2002

88. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyinin şəxsi heyəti /Tərt. və ön sözün müəl.prof. Musa Qasımov.- B.: Azərbaycan Universiteti nəşr., 2002.- 22 s.

89. Əliyeva, A. “Azərbaycan” (1918-1920) qəzetində ədəbiyyat məsələləri / Red. akademik, Əməkdar elm xadimi Kamal Talıbzadə; Rəyçi fil. elm. dok. Hüseyn İsrafilov, fil. elm. dok. İslam Ağayev.- B.: Gənclik, 2002.- 114 s.

Monoqrafiyada 1918-1920-ci illərin “Azərbaycan” qə-zetində ədəbiyyat məsələləri ilk dəfə sistemli elmi tədqiqata cəlb edilir, qəzetdə çap olunmuş poeziya, ədəbi tənqid nümunələri araşdırılır.

2003

90. Bayramoğlu, A. Azərbaycan Demokratik Respub-

likası dövründə ədəbiyyat /Elmi red. Bəkir Nəbiyev.- B.: Elm, 2003.- 276 s.

91. Əfəndiyev, S. Şəki Azərbaycan Xalq Cümhuriy-yətinin fəaliyyəti illərində (1918-1920).- B., 2003.- 32 s.

Kitabçada Cümhuriyyət illərində Şəki mühiti, oradakı durum, müstəqilliyimiz uğrunda gedən mübarizə müəyyən qədər öz əksini tapmışdır.

92. Qasımlı M., Hüseynova E. Azərbaycanın Xarici İşlər nazirləri (1918-1985)/ Elmi redaktor və rəyçilər tarix elm. dok. prof. Həsən Əlibəyli, tarix elm. dok. prof. Namiq Axundov.- B.: Adiloğlu, 2003.- 110 (2) s.

Kitabda 1918-ci ildən 2003-cü ilə kimi Azərbaycanın Xarici İşlər nazirlərinin bioqrafiyası verilmişdir.

93. Məmmədov, C. Birinci Azərbaycan Respublikası. 1918-1920: Dərs vəsaiti /Elmi red. prof. H.Ə.Hacıyev; Rəyçilər tarix elm. dok. İ.M.Cəfərov və b.- B.: Adiloğlu, 2003.-120(1) s.

42

Dərs vəsaitində 1917-1920-ci illərdə Şimali Azərbay-canda gedən ictimai-siyasi proseslər, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması, fəaliyyəti və süqutundan danışılır.

94. Mərdanov, M., Quliyev Ə. Azərbaycan təhsili Xalq Cümhuriyyəti illərində (1918-1920) /Elmi red. pedaqo-ji elm. dok. prof. Əjdər Ağayev.- B.: Çaşıoğlu, 2003.- 240 s.

Kitab Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin milli təhsil siyasəti və quruculuğu sahəsində fəaliyyətinin əsas istiqamətlərinin tədqiqinə həsr olunmuşdur.

95. Vəliyeva, S. Milli dövlətçilik hərəkatının yüksəlişi və Xalq Cümhuriyyəti dövründə azərbaycançılıq ideyası /Elmi red. Cəfərov Nizami.- B.: Azərbaycan , 2003.- 128 s.

Kitabda maarifçilərin, Xalq Cümhuriyyətinin ictimai-siyasi xadimlərinin əsərlərində bu məsələnin qoyuluşu və mahiyyəti ardıcıl tədqiq olunmuşdur.

2004

96. Abdullayev, Ə. Azərbaycana qarşı erməni təca-

vüzü və xarici havadarlıq /Elmi red. f. e. d., prof. M.F.Cə-lilov.- B.: İqtisad Universitetinin nəşriyyatı, 2004.- 214 s.

Monoqrafiyada ermənilərin Azərbaycana, azərbaycan-lılara qarşı uzun bir dövr ərzində, o cümlədən də 1918-1920-ci illərdə törətdikləri təcavüz və soyqırımların tarixi kökləri açıqlanır, mənfur erməni milliyyətçilərinin riyakar məqsəd və məramları ifşa olunur.

97. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopedi-yası. 2 cilddə /Baş red. Yaqub Mahmudov.- B.: Lider nəşi-riyyatı, 2004.- C. I.- 440 s; 2005.- C. II.- 472 s.

Ensiklopediya Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ta-rixini əhatə edən ilk fundamental elmi soraq əsəridir. İki cilddən ibarət olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensi-klopediyasının səhifələində Azərbaycan xalqının istiqlal

43

mübarizəsi və ictimai fikir tarixinin ən mühüm məqamları, azadlıq hərəkatının görkəmli nümayəndələrinin həyat və fəaliyyəti verilmişdir.

98. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 86-cı ildö-nümünə həsr olunmuş Respublika elmi konfransının mate-rialları /Red. tar. elm. nam. E.Məhərrəmov.- B.: Nurlan, 2004.- 199 (1) s. Azərbaycan və rus dilində.

Konfrans materialları XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəl-lərində Azərbaycandakı ictimai-siyasi vəziyyəti əks etdirir.

99. Qoca, E. Azərbaycanın təhlükəsizlik və xüsüsi xidmət orqanları ( 1918-1920) /Azərbaycanın xüsusi xidmət orqanlarının 85 illiyinə həsr olunur.- B.: “Şuşa”, 2004.- 208 s.

Kitabda 1918-1920-ci illərdə kəşfiyyat və əks-kəşfiy-yat xidmətinin yaradılması, həmin təşkilatların fəaliyyəti barədə məlumat verilir.

100. Məhəmmədzadə, M. Azərbaycan türk mətbuatı /Mirzəbala Məhəmmədzadə; Ərəb əlifb. çer. və tərt., ön söz, lüğət, qeydlərin müəllifi A. Bayramoğlu; Red. C.Məmmədli; BDU.- B.: Bakı Universiteti, 2004.- 83 (1) s.

Kitab milli mətbuat tariximizə həsr olunmuşdur. 101. Məmmədli, M. Mənalı həyat yolu (Seçilmiş əs-

ərləri) /Red. T. Quliyev.- B.: Vətən, 2004.- 554 s. Tarix elmləri doktoru, professor Mahal Məmmədlinin

kitabında Azərbaycan tarixinin tədqiqinə və tədrisinə, tari-ximizin tədrisində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tari-xinin öyrənilməsinə geniş yer verilmişdir.

2005

102. Dünyaminqızı, Q. Cümhuriyyət dövrü, Azər-

baycan mətbuatı (1918-1920) /Elmi red. və ön sözün müəl-

44

lifi Alxan Bayramoğlu.- B.: Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin mətbəəsi, 2005.- I hissə.- 129 s.

Kitabda AXC-i dövründə jurnalistikanın hüquqi ba-zası, demokratik cəmiyyət quruculuğunda mətbuatın rolu-nun və yerinin əvəzedilməz olduğu bir daha vurğulanır.

103. Hacıyeva, M. Azərbaycan dilindən oxu və çalış-ma mətnləri (ADİU - nun Türk dünyası işlətmə fak. tələ-bələri üçün dərs vəsaiti) /Red. f. e. n. dos. K. Quliyev.- B.: İqtisad Universitetinin nəşriyyatı, 2005.- 116 (2) s. Azərbay-can və türk dilində.

Kitabda Azərbaycanın Dövlət Bayrağı, Azərbaycanın Dövlət Gerbi, Azərbaycanın Dövlət Himninə, (Ə. Cavad) dair məlumatlar vardır.

104. Qasımov, K. İyirmi üç ay (bədii-sənədli, tarixi kinoroman) /Red. Səlimbəyli Şöhrət.- B.: Avropa.- 2005.-144 s.

Gənc rejissor K.Qasımovun müəllifi olduğu “İyirmi üç ay” bədii-sənədli kinoromanında AXC-nin keçdiyi ağır yol, onun qurucularının və görkəmli şəxslərinin apardığı müba-rizə əks olunmuşdur.

105. Qəhrəmanova, A. Azərbaycan Demokratik Res-publikasında xalq maarifinin təşkili yolları /Elmi red. ped. elm. dok. Ə.Ağayev.- B.: 2005.- 156 (2) s.

Kitabda Azərbaycan Demokratik Respublikasının təh-sil siyasətinin birdən-birə deyil, uzun müddətə mütərəqqi və demokratik səylərlə yarandığı zəngin faktlarla əsaslandırılır.

106. Paşayev, A. Cümhuriyyət parlamentinə gedən yol.- B.: Adiloğlu, 2005.- 88 s.

Kitabda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və onun par-lamentinin meydana gəlməsinə qədər xalqın iradəsini ifadə etmiş Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman Fraksiyası və Azərbaycan Milli Şurasının tariximizdəki fəaliyyətini əks etdirən sənədlər verilmişdir.

45

2006 107. Azərbaycan Respublikasının Milli Arxiv

İdarəsi: Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman Fraksiyası və Azərbaycan Milli Şurası iclaslarının protokolları 1918-ci il /Müqəddimənin müəllifi və məs. red. Paşayev A. Ə.- B.: Adiloğlu, 2006.- 216 s.- Azərbaycan və rus dilində.

108. Əliyev, R. Azərbaycan Demokratik Respubli-kasının yaranması, fəaliyyəti və süqutu: Dərs vəsaiti /Elmi red. prof. S. Məmmədov; Rəyçi dos. E.Hacıyev və b.- B.: 2006.- 130 s.

109. İsgəndərov, A. Azərbaycanda türk-müsəlman soyqırımı problemlərinin tarixşünaslığı 1918-1920 /Elmi red. tarix el. dok. prof., Əməkdar elm xadimi Yaqub Mahmudov, tarix el. dok. Fəzail İbrahimov; Rəyçilər tarix el. dok. prof. Tofiq Vəliyev.- B.: Adiloğlu nəşriyyatı, 2006.- 396 s.

Türk-müsəlman soyqırımı, yoxsa “Müsavat” qiyamı”? Türk-müsəlman əhalisinə qarşı soyqırımı, yoxsa “Vətəndaş müharibəsi”? Bakı Soveti “Müsavat”dan niyə ehtiyat edirdi? Türk-müsəlman soyqırımı haqqında bolşevik konsepsiyası nədən ibarət? Xarici tədqiqatçılar Azərbaycan tarixinin 1918-1920-ci illər mərhələsinə niyə obyektiv yanaşmağa çalışırlar? və s. bu kimi suallara müəllif qərəzsiz, obyektiv elmi açıqla-malar verir.

110. Məmmədova, H. Azərbaycan Xalq Cüm-huriyyəti dövründə Yuxarı Qarabağda siyasi vəziyyət: Erməni terrorizminin güclənməsi (1918-1920) /Elmi red.A.İsgəndərov.- B.: Nağıl evi, 2006.- 150 s.

Kitabda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü problemi, Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları, Qarabağın dağlıq his-səsində erməni separatizminin güclənməsi, Yuxarı Qara-bağda etnik münaqişəni tənzimləmək üçün Azərbaycan

46

hökumətinin tədbirləri, AXC-nin Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsini dinc yolla həll etmək cəhdləri verilmişdir.

2007

111. Abışıov, V. Azərbaycanlıların soyqırımı (1917-

1918-ci illər) /Vaqif Abışov; /Elmi red. H.S. Əzimov, İ.S. Məmmədov; rəyçilər İ.S.Bağırova, İ.S.Məmmədov.- B.: Nurlan, 2007.- 176 s.

Monoqrafiyada I Dünya müharibəsinin gedişində (1914-1918-ci illər) Qərb dövlətləri və eləcə də Rusiyanın köməyi sayəsində Türkiyə və Azərbaycan torpaqları hesabına erməni dövləti yaratmaq xülyası ilə dinc əhaliyə qarşı cinayət törədən Bakı Xalq Komissarları Soveti və Sen-trokaspi diktaturası dövründə də azərbaycanlıları aman-sızcasına qətlə yetirən, evlərini yandıran, mədəniyyət abidələrini dağıdan ermənilərin cinayətkar əməlləri arxiv sənədlərinə və materiallara istinadən araşdırılır.

112. Aşırlı, A. Cümhuriyyət dövri mətbuatında Qafqaz İslam Ordusu /Rəyçi Şamil Vəliyev.- B.: Nurlan, 2007.- 185 s.

Kitabda xalqımızın istiqlal savaşında böyük rol oynayan Azərbaycanı dövlət müstəqilliyinə qovuşdurmuş Qafqaz İslam Ordusunun hərb meydanında apardığı fədakarlığı mətbuatda çap olunmuş materiallar əsasında verilmişdir.

113. Bərabər yürüdük biz bu yollarda.... Xatirələr, faktlar, sənədlər... /Toplayan və tərtb. ed. Nazim Əkbərov.- B.: Çağ, 2007.- 244 (2) s.

Kitab Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycanı xilas etməsindən bəhs edir.

47

DÖVRİ MƏTBUAT VƏ MƏCMUƏLƏRDƏ DƏRC OLUNAN MƏQALƏLƏR

1918

114. Atamalıbəyli, Ə. Parlamanımız münasibətilə

//Azərbaycan.- 1918.- 10 qanuni əvvəl.- № 61.- S. 3. 115. Azərbaycan məclisi-məbusanında: [Azərbaycan

xadimlərindən H. Ağayev, F. Xan Xoyskinin çıxışları] //Azərbaycan.- 1918.- 8 qanuni-əvvəl.- № 59.- S. 1.

116. Bütün Azərbaycan vətəndaşlarına!... [Azər-baycan Cümhuriyyətinin Məclisi-Məbusanının açılması münasibətilə] //Azərbaycan.- 1918.- 10 qanuni əvvəl.- № 61.- S. 3.

117. Hacıbəyli, Ü. Partiyalarımıza: 1918-1920: (Bu illərdə “Azərbaycan” qəzetində çap olunan bir neçə məqalə) //Azərbaycan. -1918.- 3 dekabr.- № 55.- S.1-2.

118. Hacıbəyli, Ü. Tarixi günümüz: (Azərbaycan Mili Şurasının fəaliyyəti haqqında.) //Azərbaycan.- 1918.- 7 Qa-nuni əvvəl.- № 58.- S. 1.

119. Rəsulzadə,M. Azərbaycan paytaxtı. (Bakı şəhəri haqqında) //Azərbaycan.- 1918.-3 Qanuni əvvəl.- № 55.- S.2-3.

120. Rəsulzadə, M. Bakı: (Bakının azad edilməsi münasibətilə M.Ə.Rəsulzadənin göndərdiyi təbrik teleqramı) //Azərbaycan.- 1918.- 3 oktyabr.- № 5.- S. 3.

121. Rəsulzadə, M.. Hansı ümidlə: [Azərbaycan istiq-lalının yeni bir səhifəsi haqqında] //Azərbaycan.- 16 Təşri-nisani.- 1918.- № 41.- S. 2.

1919

122. Ağababazadə, A. Milli bayram münasibətilə

//Azərbaycan.- 1919.- 28 mayıs.- № 190.- S. 5.

48

123. E. Bayrağımız sarsılmaz: Azərbaycan Demokra-tik Respublikasının birilliyi münasibətilə //Azərbaycan.- 1919.- 8 mayıs.- № 175.- S. 2.

124. Əli Yusif. Gənc nəslə: Azərbaycan Demokratik Respublikasının birilliyi münasibətilə //Azərbaycan.- 1919.- 28 mayıs.- № 190.- S. 4.

125. Əli Yusif. Pəncərə önündə yarım saat: Azərbay- can Demokratik Respublikasının birilliyi münasibətilə //Azərbaycan.- 1919.- 30 mayıs.- № 191.- S. 2-3.

126. Əliabbas, M. Azərbaycan istiqlalı //Azərbay can.-1919.- 28 mayıs.- № 190.- S. 3.

127. Hacıbəyli, Ü. Bir yaş. (Azərbaycan Demokratik Respublikasının birilliyi) //Azərbaycan.- 1919.- 28 mayıs.- № 190.- S. 2.

128. X.Ə. Milli bayram, xalq bayramı //Azərbaycan.- 1919.- 30 mayıs.- № 191.- S.2.

129. X.Ə. Şərəfli bayram //Azərbaycan.- 1919.- 28 mayıs.- № 190.- S. 2.

130. İstiqlal bayramı: Azərbaycan Demokratik Res-publikasının ildönümü münasibətilə //Azərbaycan.- 1919.- 30 mayıs.- № 191.- S. 3.

131. Qasımzadə, H. Böyük bir gün: 28 may bayramı münasibətilə //Azərbaycan.- 1919.- 2 iyun.- № 193.- S. 2-3.

132. Rəsulzadə, M. Nə böyük bayram [Azərbaycan türk-lərinin ilk böyük bayramı münasibətilə] //Azərbaycan.- 1919.- 28 mayıs.- № 190.- S. 2.

133. Vəzirov,Y.(Çəmənzəminli) Xarici siyasətimiz: Qüvvəli istiqlal //Azərbaycan.- 1919.- 3 temmus.- № 215.- S. 3.

134. Vəzirov,Y.(Çəmənzəminli) Xarici siyasətimiz: Beynəlmiləl əlaqə //Azərbaycan.- 1919.- 4 temmus.- № 216.- S. 3.

49

135. Vəzirov,Y.(Çəmənzəminli) Xarici siyasətimiz: Bolşevik qurğusu //Azərbaycan.- 1919.- 21 temmus.- № 230.- S. 2.

136. Vəzirov,Y.(Çəmənzəminli) Xarici siyasətimiz: Denikin qurğusu //Azərbaycan.- 1919.- 17 temmus.- № 227.- S. 3.

137. Vəzirov,Y.(Çəmənzəminli) Xarici siyasətimiz: Elçilər göndərməlidir //Azərbaycan.- 1919.- 6 temmus.- № 217.- S. 2.

138. Vəzirov,Y.(Çəmənzəminli) Xarici siyasətimiz: Ermənistan və biz //Azərbaycan.- 1919.- 13 temmus.- № 223.- S. 3.

139. Vəzirov,Y. (Çəmənzəminli) Xarici siyasətimiz: Əfkari ümumiyyə //Azərbaycan.- 1919.- 9 temmus.- № 220.- S. 2-3.

140. Vəzirov,Y. (Çəmənzəminli) Xarici siyasətimiz: Gürcüstan və biz //Azərbaycan.-1919.- 15 temmus.- № 225.- S. 2.

141. Vəzirov,Y.(Çəmənzəminli) Xarici siyasətimiz: İngiltərə ilə dostluq //Azərbaycan.- 19.-10 temmus.- № 21.- S. 2.

142. Vəzirov,Y.(Çəmənzəminli) Xarici siyasətimiz: İstanbul səfarəti //Azərbaycan.- 1919.- 7 temmus.- № 218.- S. 2.

143. Yusifbəyli, N. Azərbaycan vətəndaşlarına höku-mətin müraciəti: (Azərbaycan Demokratik Respublikasınin bir illiyi münasibətilə) //Azərbaycan.- 1919.- 28 may.- S. 1.

1920

144. Azərbaycan istiqlalının təsdiqi ətrafinda:

Azərbaycan istiqlalının təsdiqi Türkiyə mətbuatında //Azərbaycan.- 1920.- 8 şubat.- № 26.- S. 3.

50

145. Həmidi, Ə. Azərbaycanın böyük günü //Azər-baycan.- 1920.- 14 Qanuni-sani.- № 12.- S.1.

146. İstiqlal bayramı: Bayram münasibətilə Azər-baycan Demokratik Respublikası xadimlərinin nitqi: F.X. Xoyski, M.Ə. Rəsulzadə və b. //Azərbaycan.- 1920.- 16 Qa-nuni-sani.- № 13.- S.2-3.

147. Məhəmmədzadə, M. Mart soyqırımı haqqında //Azərbaycan.- 1920.- № 66.- S.2.

148. Torpaq qanunu: Müsavat firqəsinin parlamana təklif olunan layihəsi //Azərbaycan.- 1920.- 27 Şubat.- № 41.- S. 4.

1957

149. İbrahimov, Z. Almaniya və Türkiyənin hökmü

ilə Zaqafqaziyanın “müstəqil” elan edilməsi: [1917-ci il Oktyabr Sosialist İnqilabından sonra Azərbaycanda mil-liazadlıq hərəkatının genişlənməsi haqqında] /Zülfəli İ. Sosialist inqilabı uğrunda Azərbaycan zəhmətkeşlərinin mübarizəsi: (1917-1918-ci illər).- B., 1957.- S. 365-368.

1989

150. Azərbaycan Demokratik Respublikası Parla

mentinin hakimiyyəti kommunistlərə verməsi haqqında Qərar: 27 aprel 1920-ci il //Xəzər.- 1989.- № 1.- S.58.

151. Azərbaycan Demokratik Respublikasının ger-bi və bayrağı. (Şəkil) //Qobustan.- 1989.- № 3.- S.36.

152. 1918-1920-ci illər dövrünün bəzi məsələləri: (“Dəyirmi stol” arxasında alimlərimizin söhbəti) //Kom-munist.- 1989.- 6 iyun.

153. Nəsibzadə, N. Azərbaycan Demokratik Respub likası: İstiqlal sorağında //Elm. - 1989. - 12, 19 avqust.- S. 2; 26 avqust.- S. 3; 2, 9 sentyabr.- S. 2.

51

154. Nəsibzadə, N. Azərbaycan Demokratik Respub-likası: İstiqlal sorağında (1918-1920-ci illər) //Odlar yurdu.- 1989.- № 17.- Sentyabr.- S. 2.

155. Nəsibzadə, N. Azərbaycan ordusu: 1918-1920-ci illər Azərbaycan tarixi //Ədəbiyyat və incəsənət.- 1989.- 15 de-kabr.- S.7.

156. Nəsibzadə, N. İstiqlal bəyannaməsi: [Zaqaf-qaziya Demokratik Federativ Respublikasının dağılmasının ictimai səbəbləri və Azərbaycan Demokratik Respub-likasının qurulması haqqında] //Elm.- 1989.- 27 may.- S. 3.

157. Nəsibzadə, N. Sərhədlər: [Azərbaycan Demok-ratik Respublikasının xarici dövlətlərlə diplomatik münasibətləri haqqında] //Elm.- 1989.- 17 iyun. - S. 2.

158. Rəsulzadə, M. Azərbaycanın paytaxtı: (Azər-baycan 1918 dekabrın 2-dən, 1919-fevralın 7-ə qədər, № 55, 57, 68, 75, 108) /Təqdim edən S.İbrahimov və S.Aşurbəyli //Ədəbiyyat və incəsənət.- 1989.- 1 dekabr.- S. 1,8.

159. Svyatoxovski, T. Rusiya Azərbaycanı 1905– 1920-ci illər: (Kitabdan parçalar) //Azərbaycan.- 1989.- № 11.- S. 117-149.

1990

160. Azərbaycan Demokratik Respublikası: (1918-

1920-ci illər) //Dialoq.- 1990.- № 15.- S. 14. 161. Azərbaycan Demokratik Respublikası: de-

mokratik dəyişikliklərin başlanğıcı: 28 May Azərbaycan Milli Dövlət Quruluşunun Dirçəlişi Günüdür //Kommunist.- 1990.- 27 may.- S. 2.

162. Azərbaycan Demokratik Respublikası: de-mokratik dəyişikliklərin başlanğıcı: Azərbaycan Demokratik Respublikasının ildönümü ilə əlaqədar elmi sessiyanın keçi-rilməsi haqqında //Azərbaycan gəncləri.-1990.- 29 may.- S. 2.

52

163. Azərbaycan Demokratik Respublikası: tarix, ictimai-siyasi və ədəbi-mədəni həyat: (Azərbaycan SSR EA-nın iclas zalında Azərbaycan SSR EA Ədəbiyyat və Tarix İnstitutlarının, habelə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının Azərbaycan Demokratik Respublikasının ildönümünə və Milli İstiqlal Günü olan 28 Maya həsr edilmiş elmi sessiyadakı məruzə və çıxışların qısa icmalı) //Ədəbiyyat və incəsənət.- 1990.- 22 iyun.- S. 2.

164. Azərbaycan hökumətinin tərkibi: (1918-1920-ci illərdə) //Dialoq.- 1990.- № 15.- S. 15-16.

165. Azərbaycan İstiqlalının elanı //Azərbaycan gəncləri.- 1990.- 24 may.- S. 4.

166. Azərbaycan: Azərbaycan Demokratik Respub-likasının 72-ci ildönümünə həsr edilir: (Mahnı: Sözləri Şəhriyarın; Musiqisi Rəşid Şəfəqindir) //Ədəbiyyat və incəsənət.- 1990.- 25 may.- S. 3.

167. Bayramov, Q. Azərbaycan Demokratik Respub-likası: Tariximizin açılmamış səhifələri //Kommunist.- 1990.- 11 may.- S. 2.

168. Cabbarlı, C. Azərbaycan bayrağı: Şeir //Elm.- 1990.- 1 dekabr.- S. 5.

169. Əhmədov, Ə. Birinci qurultaya doğru: (1918-1920-ci illərdə Azərbaycanda AKP-nin yaranması) //Azər-baycan kommunisti.- 1990. - № 4-5.- S. 67-76.

170. Əli, Ə. Kim kimə möhtac idi?..: (1920-ci ildə XI Qızıl Ordunun Azərbaycana daxil olması haqqında) //Azər-baycan.- 1990.- 13 iyul.- S. 3.

171. Əliyarov, S. Azərbaycan Demokratik Respubli-kası haqqında söz: (Azərbaycan Demokratik Respublika-sının yaradılmasının ildönümü münasibətilə müsahibə) /Müsahibəni apardı Abid Tahir //Odlar yurdu.- 1990.- 18 may.

172. Əliyev, M. 28 May Azərbaycanın İstiqlal Günüdür //Açıq söz. - 1990. - № 4. - S. 5-6.

53

173. Əliyev, M. Azərbaycan Demokratik Respub-likasının pulları və istiqraz vərəqi (1918-1920) //Qobustan.- 1990.- № 2.- S. 76-81.

174. Əliyev, M. Azərbaycanın istiqlal günü: (Azərb-aycan Demokratik Respublikasının yaranma tarixindən) //Ədəbiyyat və incəsənət.- 1990.- 25 may.- S. 2.

175. Əliyev, M. Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz!!!: (28 May Azərbaycanın İstiqlal Günüdür) //Gənclik.- 1990.- № 4.- S. 4-10.

176. Əliyev, T. Xəritəmiz təsəllidir: (Azərbaycan Demokratik Respublikasının xəritəsi haqqında) //İnşaatçı.- 1990.- 26 may.- S. 3.

177. Əliyev, M. Azərbaycan Demokratik Respub-likası hökumətinin Versal (Paris) Sülh konfransında iştirak etmiş nümayəndə heyətinin fəaliyyətinə aid iki yeni sənəd //Azərbaycan SSR EA-nın xəbərləri. Tarix, fəlsəfə, hüquq seriyası.- 1990.- № 4.- S. 34-36.

178. Əliyev, M. Azərbaycan Demokratik Respublikası: Gerb, himn //Odlar yurdu.- 1990.- № 11.- S. 3.

179. Əlizadə, M. Üç rəngli bayrağın yüksəlişi nə deyir?: 70 il bundan əvvəl və indi //Aydınlıq.- 1990.- 18 avqust.- S. 4-5.

180. Əzizov, B. Mədəniyyət tariximizə bir nəzər: (1918-1920 – ci illər) //Mədəni maarif işi.- 1990.- № 1.- S. 5-7.

181. Gəncəli, S. İllərə bərabər dirçəliş: (Azərbaycan Demokratik Respublikasının tarixindən) //Azərbaycan qadını.- 1990.- № 8.- S. 20-22.

182. Hacıyev, H. İstiqlalın əzablı yolu: (Azərbaycan Demokratik Respublikasının tarixindən) //Açıq söz.- 1990.- № 5.- S. 2-8.

183. Hüseynov, Ş. “Təkamül” qəzetinin redaktoru: (Azərbaycan Demokratik Respublikası haqqında) //Kom-munist.- 1990.- 26 may.- S. 3.

54

184. Hüseynov, Ş. Xalqın ruhundan doğan hadisə: (Azərbaycan Demokratik Respublikasının elan edilməsinin 72 ili) //Bakı.- 1990.- 28 may.- S. 3.

185. Hüseynov, Ş. Milli Cümhuriyyətin ikinci pay-taxtı: (Paytaxtın Gəncədən Bakıya köçürülməsi haqqında) //Azərbaycan. - 1990.- 14 sentyabr.- S. 1.

186. Xudiyev, R. Cəmi 23 ay demokratiya: (Azər-baycan Demokratik Respublikası haqqında) //İnşaatçı.- 1990.- 26 may.- S. 2-3.

187. İbrahimov, S. Azərbaycan Demokratik Res-publikası //Tarix, ictimaiyyət, coğrafiya tədrisi.- 1990. - № 1.- S.13-20.

188. İmanov, R. Milli müstəqillik uğrunda müba-rizədə!: (Azərbaycan Demokratik Respublikasının ildönümü münasibəti ilə) //Dialoq.- 1990. - № 18.- S. 23-26.

189. Knyaz, A. Gənc tarixçilər: Azərbaycan Demok-ratik Respublikasını öyrənənlər //Azərbaycan gəncləri.- 1990.- 26 may.- S. 3.

190. Qarayev, Y. Azərbaycan Cümhuriyyəti //Azər-baycan.- 1990. - № 11.- S. 168-174.

191. Qarayev, Y. Azərbaycan Cümhuriyyəti: (May ayının 23-24-də Ədəbiyyat və Tarix İnstitutlarının Azər-baycan Yazıçılar İttifaqı ilə birlikdə “Azərbaycan De-mokratik Respublikası” mövzusunda keçirtdikləi 2 günlük elmi sessiyada müəllifin çıxışı) //Elm.- 1990.- 9, 16 iyun.- S. 3.

192. Qəhrəmanov, H. Yeddi qıfıl arxası: (Azər-baycan Demokratik Respublikasının XI Qızıl Ordu tərəfindən devrilməsi haqqında) //Gənclik.- 1990.- № 4.- S. 11-13.

193. Quliyev, V. Apreldən əvvəl başlanan may: (1918-ci il 28 May Milli İstiqlal Günü və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması haqqında) //Azərbaycan.- 1990.- 25 may.- S. 7.

55

194. Məmmədoğlu, R. Təlatümlü 20-ci il...: (faktlar nə deyir): [Leninin Zaqafqaziya siyasəti və Azərbaycan Demokratik Respublikasınin süqutu] //Aydınlıq.- 1990.- 4 avqust.- S. 6.

195. Məmmədov, A. Azərbaycan Demokratik Res-publikası dövründə ədəbi fikrin əsas istiqamətlərinə dair //Elm.- 1990.- 8 fevral.- S. 4.

196. Muxtaroğlu, B. Azərbaycan Demokratik Res-publikası haqqında həqiqət: (N.Nəsibzadənin “Azərbaycan Demokratik Respublikası” kitabı haqqında) //Elm.- 1990.- 26 may.- S. 3.

197. Muxtaroğlu, F. Böhtan davam edir: (Azərbay-can Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasının 72-ci ildönümünə həsr edilən elmi sessiyada C.Quliyev və D.Quliyevin təhrifçi, böhtançı çıxışları haqqında) //Azərbaycan.- 1990.- 24 avqust.- S. 7.

198. Müznib, Ə. Azərbaycan Demokratik Respub-likasının Dövlət himni: Musiqisi Üzeyir Hacıbəylinindir //Odlar yurdu.- 1990.- 4 iyun. - № 11.- S. 2.

199. Müznib, Ə. Bakıda millət qırğını //Tarix qəzeti.- 1990. - № 1.- S. 3.

200. Nəsibzadə, N. Azərbaycan hökuməti: (Azərbay-can Demokratik Respublikasının tarixi haqqında) //Ədə-biyyat və incəsənət.- 1990.- 4 may.- S. 2.

201. Nəsibzadə, N. Azərbaycan Parlamenti: Tarixin ağ səhifələri //Ədəbiyyat və incəsənət.- 1990.- 12 yanvar.- S. 7.

202. Nəsibzadə, N. Gəncə üsyanı: [Bolşeviklərin cinayətlərinin xronikası və Gəncəni necə tutmaları haq-qında] //Azərbaycan.- 1990.- 7 dekabr.- S. 5.

203. Nəsibzadə, N. İnqilab, yoxsa işğal? //Tarix.- 1990.- № 3,4.- S. 3.

56

204. Nəsibzadə, N. Vahid Azərbaycan: idealı və gerçəklik: (Azərbaycan İran münasibətləri 1918-1920) //Elm.- 1990.- 17 mart.- S. 3.

205. Paşayev, A. Azərbaycan Demokratik Cümhuriy-yəti: (Yaranma tarixindən) //Azərbaycan gəncləri.- 1990.- 26 may.- S. 2.

206. Rəhimov, Ə. Tarixi hadisələrin bədii ədəbiyyat da əksi: (İkinci məqalə): (1918-1920-ci illər) //Azərb. SSR EA-nın xəbərləri. Tarix, fəlsəfə, hüquq seriyası.-1990.- № 3.- S. 60-72.

207. Rəsulzadə, M.Ə. Milliyyət məsələsi (“Təkamül” qəzetinin 1906-cı il 16 dekabr nömrəsində dərc olunmuş məqalə) /Təqdim etdi: Şirməmməd Hüseynov //Azərbaycan gəncləri.- 1990.- 5 may.- S. 3.

208. Rüstəmbəyli, M. İtməyən izlər: (1918-ci ildə daşnakların Azərbaycanda törətdikləri fitnəkarlıq və milli qırğın haqqında) //Azərbaycan.- 1990.- 14 sentyabr.- S. 4.

209. Rüstəmxanlı, S. Birinci Millətlər arası Böyük Azərbaycan Konqresi: mayın 28-də Türkiyədə keçirilmişdir //Azərbaycan.- 1990.- 15 iyun.- S. 1-4; 22 iyun.- S. 4-5.

210. Seyidli, M. 28 May azəri tələbələri istiqlal yolunda: (Bir xatirə.1917-1918-ci illər): (“Azərbaycan yurd bilgisi” jurnalı 1933-cü il, II cild. S.199-205; Çevirəni: Mirzə Ənsər) //Elm.- 1990. -17 noyabr.- S. 7.

211. Sərhədlərimizin dünəni //Vətən səsi.- 1990.- 16 may.- S. 2.

212. Şükürov, K. Azərbaycan Demokratik Respub-likası //Kitablar aləmində.- 1990. - № 2.- S. 2-4.

213. Tariximizin parlaq səhifələrindən: Bütün Azərbaycan əhalisinə: [M.Ə.Rəsulzadənin Azərbaycan Milli Şurasına müraciətnaməsi haqqında] //Azərbaycan.- 1990.- 25 may.- S. 1. Azərbaycan və rus dilində.

57

214. Topçubaşov, Ə. Azərbaycanın təşəkkülü //Azər-baycan SSR Elmlər Akademiyasının xəbərləri. Tarix, fəlsəfə, hüquq seriyası.- 1990.- № 3.- S. 114-134.

215. Topçubaşov, Ə.M. İstanbul görüşləri /Çevirəni: Qarayev Mahir //Elm.- 1990.- 26 may.- S. 2-3.

216. Vahabzadə, B. Tarix unutmur: (Azərbaycan De-mokratik Respublikasının elan edilməsinin 72-ci ildönümü münasibətilə) //Bakı.- 1990.- 28 may.- S. 3.

1991

217. Abdullayeva, S. Azərbaycan Demokratik Res-

publikası: bu günün gözü ilə //Dirçəliş.- 1991.- № 7-9.- S. 73-76.

218. Ağamalıyeva, N. İlk Azərbaycan parlamenti //Azərbaycan.- 1991.- № 5.- S. 9-13.

219. Ağazadə, F. Parlamanda nə tələb olunur?: 1918-ci il Azərbaycan Parlamanında müzakirə olunan məsələlər haqqında: Çapa hazırladı Abbas Çingiz (“Azərbaycan” № 58.- 1918-ci il) //Azərbaycan.- 1991.- 28 noyabr.- S. 3.

220. Azərbaycan