banka qendrore e republikës së kosovës identifikimi i ... i... · kriza globale financiare e...

Working Papers

B A N K A Q E N D R O R E E R E P U B L I K S S K O S O V S

C E N T R A L N A B A N K A R E P U B L I K E K O S O VA

C E N T R A L B A N K O F T H E R E P U B L I C O F K O S O V O

Material Studimor Nr. 7

Identifikimi i Bankave me Rndsi Sistemike dhe Kapitalit Shtes n Kosov Krenare MALOKU BAKIJA dhe Arta NUSHI

2 |

Efficiency of Banks in South-East Europe: With Special Reference to Kosovo CBK Working Paper no. 4

| 1

Identifikimi i Bankave me Rndsi Sistemike dhe Kapitalit Shtes n Kosov

BQK

Material Studimor i BQK-s Nr. 7

Banka Qendrore e Republiks s Kosovs

Krenare Maloku Bakija dhe Arta Nushi


2 |


2 |

BQK Identifikimi i Bankave me Rndsi Sistemike dhe Kapitalit Shtes

Material pr Diskutim i BQK-s


Krenare Maloku Bakija dhe Arta Nushi1

Abstrakt

Kriza e fundit financiare ka theksuar rndsin e menaxhimit t rrezikut sistemik pr sigurimin

e stabilitetit financiar. Qllimi i ktij punimi sht adresimi i dimensionit strukturor dhe

ndrsektoral t rrezikut sistemik q ndrlidhet me bankat me rndsi sistemike. N punim sht

avancuar modeli pr identifikimin e BRS-ve pr sektorin bankar t Kosovs dhe pr her t par

sht kalibruar instrumenti pr adresimin e ktyre institucioneve financiare me rndsi

sistemike, duke dhn kshtu kontribut funksionit t Politiks pr Mbikqyrje Makroprudenciale

n Bankn Qendrore t Kosovs. Modeli pr adresimin e rndsis sistemike sht adaptuar n

prputhshmri me udhzimet dhe kriteret baz t propozuara nga Autoritetit Bankar Evropian,

q prfshin katr kriteret kryesore si madhsia, zvendsueshmria, kompleksiteti dhe

aktiviteti ndrshtetror, si dhe ndrlidhshmria. Rezultatet prgjithsisht kan treguar

qndrueshmri ndaj ndryshimit t peshave n kriteret e lartcekura. Pr adresimin e BRS-ve t

identifikuara, sht propozuar aplikimi i kapitalit shtes sistemik deri n 1% t mjeteve t

peshuara me rrezik. Materiali prfaqson natyr diskutuese rreth mundsis q n t ardhmen

nj krkes pr t aplikuar kapital shtes do t paraqitej, dhe nuk prfaqson propozim pr

ndrmarrjen e ktyre masave. Gjithashtu, materiali thekson rndsin e nxitjes s debatit rreth

prfshirjes s kanalit informues t shprndarjes potenciale t problemeve n prcaktimin e

rndsis sistemike t bankave n Kosov.

JEL klasifikimi: E32, E44, E58, G01, G21

Fjalt kye: stabiliteti financiar, rreziku sistemik, bankat me rndsi sistemike, kapitali shtes

sistemik, Kosova

1

Pikpamjet e shprehura n kt punim jan t autorve dhe jo domosdoshmrisht reflektojn pikpamjet e Banks Qendrore t Republiks s Kosovs. Autort

dshirojn t falnderojn bashkpuntort n departamentin e Analizave Ekonomike dhe Stabilitetit Financiar pr kontributin e tyre t mueshm me t dhna dhe

komente pr punimin.

2 |


| 3


BQK

Prmbajtja

I. Hyrje ............................................................................................................................................... 7

II. Definimi dhe matja e rndsis sistemike ...................................................................................... 9

III. Korniza rregullative e institucioneve me rndsi sistemike .......................................................... 12

3.1. Krkesat pr kapital shtes ------------------------------------------------------------------------------ 14

3.2. Praktikat e vendeve tjera t modeleve t IFRS-ve ------------------------------------------------- 16

IV. Metoda pr identifikimin e IFRS-ve n Kosov ............................................................................ 18

4.1. Rezultatet ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 20

4.2. Kapitali shtes pr absorbimin e humbjeve ---------------------------------------------------------- 22

V. Prfundim ..................................................................................................................................... 24

Referancat ............................................................................................................................................. 26

4 |


| 5


BQK

LISTA E FIGURAVE ---------------------------------------------------------------------------------------------- 18

Figura 1. Krkesat pr kapital shtes n baz t kornizs Basel lll ------------------------------------ 18

Figura 2. Rezultatet e tri metodave pr matjen e rndsis sistemike -------------------------------- 22

Figura 3. Norma e kapitalizimit ---------------------------------------------------------------------------------- 23

Figura 4. Shkalla e rndsis sistemike dhe alokimi i kapitalit shtes -------------------------------- 24

LISTA E TABELAVE ---------------------------------------------------------------------------------------------- 18

Tabela1. Praktikat e vendeve tjera mbi vlersimin e BRSV-e dhe aplikimi i kapitalit shtes----- 18

Tabela 2. Kriteret dhe nnkriteret pr matjen e rndsis sistemike ---------------------------------- 20

Tabela 3. Matrica e ndrlidhjes/korrelacionit ndrmjet t kritereve pr vlersimin e rndsis

sistemike ------------------------------------------------------------------------------------------------ 22

Tabela 4. Shkalla e kapitalit shtes krahas shtrirjes s rndsis sistemike ------------------------ 24

6 |


Lista e shkurtesave

ABE Autoriteti Bankar Evropian

BERS Bordi Evropian pr Rrezik Sistemik

BNN Banka pr Ndrmjetsime Ndrkombtare

BQE Banka Qendrore Evropiane

BRSV Bankat me Rndsi Sistemike Vendore

BSF Bordi i Stabilitetit Financiar

FMN Fondi Monetar Ndrkombtar

IFRS Institucionet Financiare me Rndsi Sistemike

KBMF Komiteti i Bazelit pr Mbikqyrje Financiare

KK1 Kapitali i klasit t par

| 7


BQK

Hyrje

Sektori financiar ka shnuar rritje t theksuar n dy dekadat e fundit, si rezultat i inovacioneve

teknologjike t shumta si dhe derregullimit t sektorit. Tregjet financiare jan integruar

globalisht duke krijuar rrethana pr rritjen e aktivitetit dhe kompleksitetit t institucioneve

financiare. Bankat, nga modeli tradicional i biznesit, kan zgjeruar operacionet e tyre duke u

prfshir gjithnj e m shum n aktivitete t tregut dhe duke zgjeruar bazn e financimit dhe

investimeve t tyre (Laeven et al., 2014). Me rritjen e aktivitetit dhe kompleksitetit t bankave,

sht rritur rndsia e bankave n mbarvajtjen e sektorit financiar pr shkak t peshs s tyre

dhe ndrlidhjes me institucione tjera financiare.

Kriza globale financiare e vitit 2008 theksoi rndsin e adresimit t rrezikut sistemik pr shkak

t pasojave t mdha q pati kjo kriz n sektorin real. Shpejtsia dhe intensiteti me t ciln

problemet financiare u prhapen nga nj institucion financiar n tr sektorin me pasoja t

rnda pr kreditimin e ekonomis dhe m gjer, vuri theksin n krijimin e politikave dhe

rregullativave t reja q kan pr qllim zvoglimin e rrezikut sistemik. Politika dhe mbikqyrja

mikrofinanciare q pr subjekt analize ka institucionet individuale u konsideruan si t

pamjaftueshme pr identifikimin e rrezikut sistemik dhe ruajtjen e stabilitetit financiar, duke

vn theksin n krijimin e mekanizmave t cilt adresojn rrezikun n nivel makro t sektorit.

Kjo i dha hov zhvillimit t Politiks Makroprudenciale me qllim t krijimit t mekanizmave t

cilt rrisin qndrueshmrin e sektorit financiar dhe parandalojn akumulimin e rrezikut

sistemik. Instrumentet e politiks makroprudenciale duhet t adresojn rrezikun sistemik n tri

dimensionet e tij: at t kohs, me qllim t parandalimit t akumulimit t mosprputhjeve t

mdha q rrisin rrezikun sistemik si dhe zbusin ciklin financiar; dimensionin ndr-sektoral, q

synon rritjen e qndrueshmris s sektorit dhe pengon efektin e shprndarjes s problemeve

ndrmjet institucioneve dhe sektorve; si dhe dimensionin strukturor, q inkurajon qasje m t

prgjithshme ndaj rregullativave q krijojn motivim adekuat t pjesmarrsve t tregut (BQE).2

Nj ndr veglat q sugjerohet nga Banka pr Ndrmjetsime Ndrkombtare (angl: BIS) n

kornizn rregullative t Baselit si dhe nga Bordi i Stabilitetit Financiar (angl: FSB) pr

identifikimin dhe adresimin e dimensionit ndr-sektoral dhe strukturor t rrezikut sistemik

sht modeli i Institucioneve Financiare me Rndsi Sistemike (IFRS). Modeli bazohet mbi

parimin se institucionet t cilat jan m t mdha, m komplekse n kuptimin e veprimtaris dhe

aktiviteteve si dhe jan m t ndrlidhura me institucione tjera financiare brenda dhe jasht

vendit, kontribojn m shum n rrezikun sistemik, sidomos n rastet kur nuk jan mir t

kapitalizuara dhe bazohen n burime t paqndrueshme t financimit (Laeven et al., 2014). Pr

t adresuar kt problematik si dhe rrezikun e sjelles jo-morale q ndrlidhet me institucionet e

mdha, jan ndrmarr iniciativa rregullatore q krkojn aplikimin e shtess s kapitalit

bazuar n rndsin sistemike t bankave, si dhe kufizimin e aktiviteteve komplekse me rrezik

t lart. Megjithse fokusi primar ishte n rregullimin e bankave me aktivitet global, Baseli dhe

korniza evropiane legjislative pranojn q institucionet financiare mund t ken rndsi

sistemike edhe n ekonomit e brendshme, ndaj dhe mund t ken nevoj pr kapital shtes pr

t absorbuar humbjet e mundshme n ekonomit prkatse.

N vitin 2016, Banka Qendrore e Kosovs ka aprovuar Politikn pr Mbikqyrje

Makroprudenciale e cila sht draftuar konform kornizs makroprudenciale t Bordit Evropian

pr Rrezik Sistemik (angl: ESRB). Ndr instrumentet q do t prdorn pr adresimin e rrezikut

2

https://www.ecb.europa.eu/ecb/tasks/stability/html/index.en.html

https://www.ecb.europa.eu/ecb/tasks/stability/html/index.en.html

8 |


sistemik sht edhe shtesa e kapitalit pr rndsin sistemike t institucioneve financiare n

ekonomin e Kosovs. N kt studim, do t analizohet dhe zhvillohet modeli pr identifikimin e

IFRS-ve pr sektorin bankar t Kosovs konform udhzimeve t sugjeruara nga Autoriteti

Bankar Evropian (angl: EBA), si dhe qasjet e mundshme rregullatore q Kosova mund ti adaptoj

pr adresimin e institucioneve me rndsi sistemike. Kontributi i ktij studimi sht kalibrimi i

modelit pr sektorin bankar t Kosovs, i cili jep rekomandim pr shtesn e nevojshme t

kapitalit konform rndsis sistemike t bankave.

Punimi do t strukturohet si n vijim: pjesa e par rishikon literaturn akademike rreth

definicionit t IFRS-ve dhe qasjeve t ndryshme pr identifikimin e rndsis sistemike. Pjesa e

dyt paraqet kornizn rregullative ndrkombtare pr identifikimin e institucioneve financiare

me rndsi sistemike dhe prcaktimin e krkess pr kapital shtes absorbues. Pjesa e tret

analizon metodn pr identifikimin e institucioneve me rndsi sistemike n Kosov dhe

metodologjin e vlersimit t kapitalit shtes absorbues konform rndsis sistemike. N vijim

paraqiten rezultatet e modelit pr identifikim dhe prcaktim t kapitalit shtes me t dhna t

dhjetorit 2016. Pjesa e katrt prfundon punimin duke ritheksuar qllimin dhe rezultatet, si dhe

duke paraqitur kufizimet dhe rekomandimet pr pun shtes.

| 9


BQK

I. Definimi dhe matja e rndsis sistemike

Kriza financare e fundit ka shtuar dukshm vmendjen e akademikve, hulumtuesve dhe

institucioneve rregullatore n stabilitetin financiar. Ekziston konsensus i gjer q n thelb t

stabilitetit/destabilitetit financiar dhe politikave pr sigurimin e qndrueshmris financiare dhe

zgjedhjen e krizave qndron koncepti i rrezikut sistemik dhe menaxhimi i tij.

Koncepti i rrezikut sistemik, ashtu sikurse koncepti i stabilitetit financiar, ka definime t

shumta pr shkak t natyrs shum dimensionale t tij dhe dinamizmit t sistemit financiar,

ndaj dhe nuk ka konsensus n at se far nnkupton ky koncept. N prpjekje t definimit t tij,

sht me rndsi t sqarohet ndarja mes rrezikut sistemik dhe rrezikut individual t

institucioneve financiare. Rreziku individual i institucioneve financiare dhe dshtimi individual i

tyre pr arsye t ekspozimit t lart ndaj rreziqeve (rrezikut kreditor, likuiditetit, operacional,

etj) apo keqprdorimeve t brendshme, p.sh, nuk paraqet domosdoshmrit rrezik pr tr

sektorin financiar sidomos n nj sektor financiar t kapitalizuar mir. Ndrsa, rreziku sistemik

sht koncept m i gjer q paraqet m shum se vetm prbrsit e rreziqeve individuale dhe

nuk mund ti atribuohet direkt nj institucioni individual (Smaga, 2014). Rreziku sistemik

nnkupton rrezikun q ndrveprimi i rreziqeve individuale mund t shkaktoj pasoja t

papritura dhe t konsiderueshme pr nj pjes t madhe t sektorit financiar q ka efekte

negative t mdha pr tr sektorin dhe ekonomin n trsi. N thelb t rrezikut sistemik

qndron efekti shprndars, i cili i referohet kanaleve prmes t cilave efektet negative barten

nga nj pjes e sektorit financiar n tr sektorin dhe m gjer (De-Bandt dhe Hartmann, 2000).

Sipas Dijkman (2010), kto kanale shprndarse klasifikohen n kanalet reale t cilat

nnkuptojn bartjen e problemeve prmes ekzpozimeve direkte t institucioneve ndrmjet vete

(ekspozimi ndaj palve t kundrta) dhe ndrlidhjes s tyre (sistemi i pagesave, instrumentet

komplekse financiare), si dhe kanalin informues i cili nnkupton shprndarjen e problemeve si

rezultat i ndrrimit t sjelljes s agjentve ekonomik (humbjes s besimit).

Banka Qendrore Evropiane definon rrezikun sistemik si rrezikun e paraqitjes s nj ngjarje t

rnd sistemike q ndikon negativisht nj numr t konsiderueshm t institucioneve financiare

sistemike apo tregjeve dhe infrastrukturs s ndrlidhur financiare. Shkalla e ashprsis s

rrezikut sistemik dhe ngjarjes sistemike vlersohet n baz t efektit q vshtirsit n kryerjen

e shrbimeve dhe shfrytzimin e produkteve t nevojshme t sektorit financiar kan n rritjen

dhe mirqenien ekonomike.3 Ekzistojn variacione t shumta t definimit t rrezikut sistemik,

por n prgjithsi, rreziku sistemik perceptohet si rreziku i nj goditje negative q ka pasoja

serioze pr tr sektorin financiar dhe ekonomin reale (Abdymomunov, 2013).

Sa i prket rndsis sistemike, institucione me rndsi sistemike cilsohen ato institucione t

cilat n rast t problemeve financiare apo falimentimit t rregullt, jan n gjendje t

materializojn rrezikun sistemik pr shkak t peshs q kan n sektorin financiar,

kompleksitetit t tyre si dhe ndrlidhjes sistemike (BSF, 2010). Nga perspektiva

makroprudenciale, sht e rndsishme q t krijohet nj definicion praktik i rndsis sistemike

i cili i mundson rregullatorit aplikimin e instrumenteve relevante pr ndikimin e institucioneve

financiare (Thomson, 2009). Nj pjes e konsiderueshme e literaturs trajton rndsin sistemike

n kuptimin e ndikimit t madhsis, kompleksitetit dhe ndrlidhjes n rrezikun sistemik (Silva

et al. 2016). Rezultat empirike t shumta gjithashtu kan argumentuar ndrlidhjen mes rrezikut

3

ECB Financial Stability Review December 2009.

https://www.ecb.europa.eu/pub/fsr/shared/pdf/ivbfinancialstabilityreview200912en.pdf?a3fef6891f874a3bd40cd00aef38c64f

https://www.ecb.europa.eu/pub/fsr/shared/pdf/ivbfinancialstabilityreview200912en.pdf?a3fef6891f874a3bd40cd00aef38c64f

10 |


sistemik dhe madhsis, kompleksitetit dhe ndrlidhshmris s institucioneve financiare

(Laeven et al., 2014).

Sidoqoft, matja e rndsis sistemike cilsohet si detyr jo e thjesht pr shum arsye. Studimi

krahasimor i masave kuantitative t matjes s rrezikut sistemik nga Biasis et al. (2012) sugjeron

q definimet e rrezikut sistemik fokusohen n aspekte t ndryshme t ktij fenomeni kompleks

dhe dinamik, ndaj dhe pr kt arsye ekzistojn masa t shumta pr matjen e tij prej disa

perspektivave. Burimet e rrezikut sistemik jan t ndryshme dhe institucionet financiare mund

t jen t rndsishme sistemikisht n disa mnyra, si p.sh pr shkak t madhsis s tyre dhe

pjesmarrjes n aktivitete kye si kreditimi dhe marrja e depozitave, pr shkak t ndrlidhjes me

palt e tjera, aktiviteteve t tyre komplekse apo pr shkak t reputacionit dhe ndikimit n tregjet

financiare. Pr m tepr, prcaktimi i shkalls s rndsis sistemike sht i vshtir ngase

ekziston rreziku i mbi apo nn vlersimit t rndsis sistemike. Vshtirsia kryesore qndron n

prcaktimin e kufirit t rndsis sistemike: mbi vlersimi i kufirit do t rezultonte n kufi t

lart t rndsis sistemike dhe rrezikun e mosprfshirjes s institucioneve q realisht kan

rndsi sistemike. Ndrsa, nnvlersimi i kufirit t rndsis sistemike mund t rezultoj n

prfshirje t institucioneve t cilat nuk paraqesin rrezik sistemik. N t dy rastet, do t

zvoglohej efikasiteti i politikave pr adresimin e rrezikut sistemik, dhe do t krijoheshin neto

humbje pr ekonomin n prgjithsi (Elliott dhe Litan, 2011).

Kompleksitetit t matjes s rndsis sistemike i kontribuon edhe fakti q rndsia sistemike

nuk sht koncept statik. Rndsia sistemike e institucioneve t caktuara ndryshon varsisht

prej rrethanave meqense efektet shprndarse t krizs prve q ndikohen nga ekspozimi

direkt dhe ndrlidhja e institucioneve, ato prshpejtohen konsiderueshm edhe prmes kanalit t

informimit i cili ndikon sjelljen e pjesmarrsve t agjentve ekonomik (Dijkman, 2010). N

matjen e rndsis sistemike, sht gjithashtu e rndsishme q t mos krijohen motive t

gabuara. Synimi duhet t jet q t zvoglohet rreziku i sjelljes morale dhe probabiliteti i

dshtimit, por q lehtsisht mund t krijohen motivet pr zvoglimin e theksuar t madhsis s

bankave dhe aktiviteteve t tyre, gj q nuk sht e dshirueshme dhe q n fakt mund t krijoj

probleme n funksionimin e sektorit financiar dhe m tej. Andaj, procesi i matjes s rndsis

sistemike duhet t bazohet n qasje t balancuar t kritereve t rndsis sistemike dhe

motiveve (balancoj kostot e mundshme sociale t krizs sistemike dhe kostot e profitit dhe

kreditimit m t ult si rezultat i rregullave t shtuara), prkundr vshtirsive praktike pr t

arritur balance t tilla (Berg, 2011) .

Qasjet pr matjen e rndsis sistemike kryesisht grupohen n qasje t bazuar n t dhna t

tregjeve financiare apo qasje dinamike, si dhe qasje t bazuar n t dhna nga bilanci i gjendjes

s institucioneve financiare, apo qasja statike. Qasja e bazuar n t dhna t tregjeve financiare

aplikohet kryesisht nga akademikt dhe hulumtuesit, t cilt prdorin modele statistikore pr t

vlersuar humbjet e mundshme t sistemit dhe kontributin e secilit institucion pr t prcaktuar

rndsin sistemike (sa m t larta humbjet aq m i rndsishm sistemikisht institucioni).

Metoda tjera prdorin ekuacione sjellore ekonometrike pr t simuluar ndikimin shprndars t

krizs nga lidhjet mes institucioneve. Modelet e bazuara n qasje dinamike, sidoqoft, kan

mangsi t shumta pr faktin se jo t gjitha institucionet financiare jan t listuara n tregje dhe

tregtojn n baza t rregullta, andaj dhe treguesit financiar nuk jan t disponueshm.

Gjithashtu, treguesit e tregjeve ndryshojn shum gjat ciklit t biznesit dhe tentojn t mbi po nn vlersojn efektet gjat krizave (Berg, 2011 dhe Komrkov et al., 2012 ).

N ann tjetr, qasja statike sht m e thjesht dhe stabile. Kjo qasje prdor tregues kualitativ

dhe kuantitativ q mundsojn krahasimin dhe analizimin n detaje t komponentve individual

t sistemit. sht fleksibile, transparente dhe leht e komunikueshme, gj q e bn m praktike

| 11


BQK

pr qllime t politiks efektive makroprudenciale. Andaj, marr parasysh kto prparsi,

rregullatort kan przgjedhur kt qasje pr adresimin e institucioneve me rndsi sistemike n

funksion t ruajtjes s stabilitetit financiar. Sidoqoft, kjo qasje ka limitet e veta pr shkak se

krkon gjykim arbitrar pr t vendosur pr kriteret pr identifikim t rndsis sistemike,

peshat e tyre si dhe nivelin krahasues apo kufirin e rndsis sistemike. Pr kto arsye, si dhe

vshtirsit tjera n matjen e rndsis sistemike t elaboruara m lart, krkohet q vlersimi i

rndsis sistemike t shoqrohet me nivel t lart t gjykimit profesional, me theks t veant

kur bhet pr qllime t aplikimit t instrumenteve t politiks makroprudenciale n mnyr q

t sigurohet efikasitet i ksaj politike dhe t mos krijohen motivacione t gabuara.

12 |


II. Korniza rregullative e institucioneve me rndsi sistemike

Institucionet Financiare me Rndsi Sistemike (IFRS, angl.SIFI) duke qen institucione q pr

shkak t madhsis s tyre, kompleksitetit dhe ndrlidhjes financiare, dshtimi i tyre do t

kishte pasoja negative n sistemin financiar dhe aktivitetin ekonomik n prgjithsi, ka br q

autorietet mbikqyrse t bankave t iu kushtojn shum vmendje krijimit t kornizave

rregullative pr adresimin e tyre.

Masat e propozuara pr t eliminuar ose reduktuar mundsin e dshtimit t ktyre

institucioneve m rndsi sistemike apo potencialin e tyre pr t shkaktuar, n rast t dshtimit,

pasoja negative n funksionimin e sistemit financiar dhe t tr ekonomis, mund t grupohen n

dy grupe (Bongini, 2014):

1) Masat preventive q prfshijn rregullat prudenciale dhe strukturale, qllimi i t cilave sht

parandalimi i rrezikut sistemik

2) Masat mbrojtse q kan pr qllim krijimin e procedurave kredibile n rast t jo-solvencs

(insolvency) s bankave n mnyr q t reduktojn kostot e dshtimit t institucioneve me

rndsi sitemike.

Autoritet rregullative, konkretisht Bordi i Stabiliteti Financiar (ang.FSB)4 dhe Komiteti i Bazelit

pr Mbikqyrje Bankare (ang.BCBS) kan qasje m prudenciale pr adresimin e rrezikut

sistemik dhe rrezikut t sjelljes morale (moral hazard) q rrjedhin nga kto institucione me

rndsi sistemike apo t ashtuquajturat shum t mdha pr t dshtuar (too big too fail).

Masat prudenciale kan pr qllim q t reduktojn mundsin e dshtimit t institucioneve

financiare prmes aplikimit t krkesave rregullatore si dhe mbikqyrjes m strikte t ktyre

institucioneve. Sidoqoft, trajtimi i IFRS-ve krkon nj qasje sa m t integruar dhe m afatgjate

q kombinon masat preventive si dhe ato mbrojtse.

N samitet e fundit t mbajtura nga Lidert e G205 sht krkuar nga BSF q t krijohet nj

korniz e politikave dhe masave rregullative pr t adresuar rrezikun sistemik dhe pr t

reduktuar rrezikun e sjelljes morale nga IFRS-t. Implementimi i ktyre politikave ka filluar q

nga viti 2012 dhe pritet t prfundojn plotsisht n vitin 2019 (FSB, 2011).6

Masat rregullatore t aprovuara nga autoritet BSF dhe KBMB prmbledhen n tri grupe

veprimesh rregullative:

i) Parimet kryesore pr regjim efektiv t shptimit t Institucioneve Financiare

(FSB, 2011).

Qllimi i ktyre masave t hartuara nga BSF sht shptimi i institucioneve financiare me

probleme, duke mos krijuar rrezik t funksionimit t rregullt t sistemit financiar dhe duke

mos i ngarkuar taksapaguesit pr shptimin e tyre. N t njjtn koh, kto masa synojn q

t mbrojn funksionimin e ekonomis prmes mekanizmave ku bartja e humbjeve nga

likuidimi i nj institucioni t bhet n respektim t hierarkis duke filluar nga aksionart,

tek kreditort e pasiguruar dhe me radh.

4

Shkurtesat e Institucioneve financiare jan ln n gjuhn angleze, n shumicn e rasteve, pr shkak se jan t familjarizuara si t tilla n prdorim n komunitetin e

financave dhe m gjer. 5

Argentina, Australia, Brazil, Canada, China, France, Germany, India, Indonesia, Italy, Japan, Republic of Korea, Mexico, Russia, Saudi Arabia, South Africa, Turkey, the

United Kingdom, the United States and the European Union. 6

Policy measure to address SIFI (FSB, 2011).

| 13


BQK

Parandalimi dhe zbutja e krizs financiare krkon plan pr dalje nga kriza (q mbulohen nga

ana e bankave) dhe plane pr zgjidhje t krizs (q mbulohen nga autoritetet). Plani pr dalje

nga kriza prmes kapitalit shtes dhe regjimi pr zgjidhje t krizs (resolution regime) jan

politika q e komplementojn njra tjetrn me qllim t sigurimit t kontinuitetit t

funksionimit t sistemit financiar. Prandaj krkesa pr kapital shtes sht politik ex-ante

q e komplimenton politikn ex-post t regjimit t daljes nga kriza (ESRB, 2013). Pr dallim

nga shtesat e kapitalit q propozohen nga Bazeli, t cilat kan pr qllim vazhdimsin e

aktivitetit t instititucioneve financiare t goditura nga kriza, qllimi i zgjidhjes s krizs

(resolution regime) ka pr qllim q nse nj bank detyrohet t falimentoj, ather ky

proces t bhet me rregulla q e sigurojn funksionimin e disa aktiviteteve kye t banks, n

mbrojtje t stabilitetit financiar dhe duke mos ngarkuar fondet publike pr daljen nga kriza

(Bank of England, 2016).7

ii) Bankat me Rndsi Sistemike Metodologjia e vlersimit dhe identifikimit t

rndsis sistemike si dhe krkesat pr kapital shtes pr absorbim t humbjeve,

(BIS, 2013).

KBMB ka prpiluar rregulloren mbi kriteret e prcaktimit t institucioneve me rndsi

sistemike n nivel global dhe modalitetet pr kalibrimin e kapitalit shtes absorbues q

bankat me rndsi sistemike duhet t mbajn.

Kjo rregullore prcakton krkesat pr kapital shtes mbi nivelin rregullator pr

institucionet e identifikuara me rndsi sistemike, me qllim q t zvoglohet rreziku i

sjelljes morale si dhe t rritet kapaciteti i tyre pr absorbim t humbjeve n rast t ndonj

krize. Qllimi i kapitalit shtes sht q t zvogloj mundsit e dshtimit t ndonj

institucioni dhe pr m tepr ky nivel kapitali synon t dekurajoj IFRS q t hyjn n

aktivitete q do t ndikonin n rritjen e rrezikut sistemik (Bongini, 2014).

Po ashtu, Komiteti i Bazel ka hartuar kriteret dhe udhzimet pr prcaktimin e bankave

me rndsi sistemike n nivel vendor, q komplementon rregulloren mbi IFRS n nivel

global. Pr implementimin e ksaj rregullore sht mandatuar ABE, e cila n baz t

parimeve t prcaktuara nga Bazeli nxjerr udhzime mbi kriteret pr identifikimin e

institucioneve me rndsi sistemike dhe prcaktimin e nivelit pr mbajtje t kapitalit

shtes konform rndsis sistemike t ktyre institucioneve. Numr i konsiderueshm i

vendeve kan njoftuar dhe disa nga to kan filluar aplikimin e kapitalit shtes mbi nivelin

rregullator sipas rndsis sistemike t bankave n vend.

iii) Parimet pr mbikqyrje t intensifikuar dhe efektive t bankave me rndsi

sistemike, (FSB, 2011).

Mbikqyrje m e intensifikuar dhe m e efektshme sht komponentja tjetr kryesore e

rregullave t Bordit t Stabilitetit Financiar q synon reduktimin e rrezikut moral q

paraqitet nga IFRS-t. Ktu prfshihen vlersimet bazuar n gjykimet profesionale t

autoritetit mbikqyrs q mund t bazohen edhe n informata kualitative, ather kur disa

informata nuk mund t sigurohen lehtsisht nga indikatort kuantitativ. Nj shembull i

till mund t jet ristrukturimi i operacioneve bankare (FSB, 2011).

7

The Financial Policy Committees framework for the systemic risk buffer, BoE 2016.

14 |


2.1. Krkesat pr kapital shtes

Reformat n kornizn rregullative t sektorit financiar prfshijn ndryshime n krkesat pr

kapital, apo shtesa t ndryshme t kapitalit pr adresimin e rrezikut sistemik n tri dimensionet

e tij (kohor, strukturor dhe dimensionin ndr-sektoral). Krkesat e reja pr kapital q duhet t

prmbushen deri n vitin 2019 sipas kornizs ndrkombtare rregullative pr bankat - nga

Bazel, jan t paraqitura n figurn 1. Kapitali shtes sht instrumenti i cili trajton

dimensionin strukturor dhe ndr-sektoral t rrezikut sistemik i cili matet prmes rndsis

sistemike t institucioneve financiare, dhe i cili sht subjekt i ksaj analize.

Figura 1. Krkesat pr kapital shtes n baz t kornizs Basel III

Kapitali konzervues 2.5% (Capital Conservation Buffer

CCB) - rritja e kapaciteteve absorbuese t humbjeve

(pavarsisht profilit t rrezikut).

Kapitali shtes kundrciklik 0-2.5% (Countercyclical

Capital Buffer-CCyB) - mbrojtjen e sektorit bankar ndaj

humbjeve q mund t shkaktohen nga rreziqet sistemike

ciklike n nj ekonomi (n kohn kur kreditimi rritet n

shpejtsi m t madhe se sa bruto produkti vendor).

Kapitali shtes pr institucionet tjera me rndsi

sistemike 0-2.0% (O-SII Capital Buffer) reduktimin e

rrezikut moral dhe krijimin e kapaciteteve pr mbrojtje nga

humbjet e mundshme q mund t shkaktohen nga

dshtimi i institucioneve financiare me rndsi sistemike.

Kapitali shtes pr institucionet globale me rndsi

sistemike 1-3.5% (G-SII Capital Buffer) reduktimin e

rrezikut moral dhe krijimin e kapaciteteve pr mbrojtje nga

humbjet e mundshme q mund t shkaktohen nga

dshtimi i institucioneve me rndsi sistemike globale.

Kapitali shtes pr rrezik sistemik 1-5.0% (Systemic Risk

Buffer - SRB) adresimi i rrezikut sistemik n afat t gjat,

i natyrs jo ciklike q nuk mbulohet nga krkesat

rregullatore pr kapital. Nivali maksimal nuk sht strikt i

prcaktuar dhe mund t lviz nga 1% deri n 5%, varsisht

nga rrezikshmria sistemike.

Burimi: Banka e Francs (2017)

SRB 1 - 5%KK1

CB G-SII 1-3.5%KK1

CB O-SII 0 - 2%KK1

CCyB 0-2.5%KK1

CCB

2.5%KK1

2019

8.5%

7.0%

5.0%

2.5%

10.0%

Ky instrument ka pr qllim reduktimin e mundsis s nj rreziku sistemik, prmes rritjes s

kapacitetit pr absorbimin e humbjeve nga dshtimi i mundshm i tyre. Oponentt e aplikimit t

kapitalit shtes argumentojn q rritja e krkess pr kapital shtes pr bankat dhe institucionet

e tjera me rndsi sistemike sht e kushtueshme gj e cila do t ndikonte n aktivitetin e

banks duke pasur m pak hapsire pr rritje t kreditimit q rrjedhimisht do t ndikonte n

ngadalsim t rritjes ekonomike. Po ashtu identifikimi i institucioneve me rndsi sistemike

mund t rris rrezikun e sjelljes morale t ktyre institucioneve pasi q kto t fundit, si dhe

| 15


BQK

publiku i gjer, de facto njoftohen se kto institucione jan shum t mdha pr t dshtuar,

dhe n rast t dshtimit t tyre si autoritet mbikqyrse ashtu edhe qeveria do tu ofrojn fonde

pr shptim (Komrkov et al., 2012). Ndrsa argumentet pro krkess pr kapital shtes

theksojn se kapitali shtes do t rriste nivelin e burimeve t financimit t IFRS-ve t cilat nuk

do ti kishin po qe se do t konsideroheshin nga t gjith shum t rndsishme pr t dshtuar.

Sikurse q procesi i identifikimit t institucioneve financiare me rndsi sistemike cilsohej

proces kompleks dhe sfidues, ashtu edhe prcaktimi i nivelit adekuat t kapitalit shtes deri n

at mas sa e redukton mundsin e dshtimit t nj IFRS-je paraqitet t jet mjaft sfiduese.

Niveli adekuat i kapitalit shtes duhet t jet aq sa i stimulon IFRS-t pr tu mos u angazhuar

n aktivitete q bartin rrezik m t lart se q japin prfitime pr zhvillim ekonomik. Niveli

adekuat i kapitalit shtes apo mbingarkess me kapital duhet t prcaktohet si trade-off n mes

t kostos ekonomike q do t shkaktohej nga rritja e nivelit t krkuar t kapitalit n periudhat e

jo krizs financiare dhe benefiteve t rregullimit me qllim t reduktimit t kostove ekonomike

n periudha t krizs financiare (Komrkov et al., 2012). Berg (2011) n punimin e tij paraqet

problemet e llogaritjes s kapitalit shtes duke theksuar q institucionet me rndsi sistemike

zakonisht shptohen nga falimentimi prandaj shum shpesh shpenzimet e veprimeve t

shptimit nga falimentimi nuk konsiderohen. Pr kt arsye Komiteti i Bazelit n rekomandimin

pr kapital shtes ka konsideruar at nivel t kapitalit q do t mund t absorbonte humbjet e

shkaktuara nga problemet e nj IFRS-je. Modelet kuantitative t ndrmarra nga Komiteti i

Bazelit kan dhn nj rezultat prej 1-8% t raportit t kapitalit t klasit t par ndaj aseteve t

peshuara me rrezik, megjithat rekomandimi final qndron n nivel 1-3.5% t aseteve me rrezik,

q sht konsideruar e mjaftueshme pr absorbim t humbjeve kur kapitali i klasit t par sht

i kualitetit t lart. Efektet pozitive n stabilitetin financiar nga ngarkesa e IFRS-ve me kapital

shtes jan konsideruar shum m t mdha se sa kostot ekonomike t ksaj ngarkese (SRB,

2013).

KBMB (ang. BCBS) n nntor t vitit 2011 ka publikuar rregulloren mbi metodologjin e

vlersimit t bankave me rndsi sistemike globale (BRS-G, ang. G-SIB) dhe krkesat pr kapital

shtes pr absorbimin e humbjeve. Korniza rregullatore e BRS-G mat rndsin sistemike t

bankave bazuar n 5 kritere t cilat prfshijn 12 indikator. Kufiri i rndsis sistemike pr

BRS-G sht 130 pik baz, ku do bank q do t rezultonte me vler mbi 130 pik baz do t

konsiderohej bank me rndsi sistemike. Kapitali shtes pr absorbimin e humbjeve t

mundshme nga goditjet e krizave prcaktohet n shtrirje prej 1%-3.5% krahas rndsis

sistemike t ktyre institucioneve, ku niveli maksimal prej 3.5% mbetet i paaplikuar me qllim

q t dekurajoje bankat pr tu angazhuar n aktivitete q mund t rrisin rrezikun e tyre

sistemik (BIS, 2013).

G20 ka krkuar nga KBMB dhe BSF q po ashtu t krijojn modalitet pr bankat me rndsi

sistemike n nivel vendor (BRS-V, ang.domestic systemically important banks D-SIB). BRS-V

sht korniz komplementare e kornizs s BRS-G q fokusohet n ndikimin e dshtimit t nj

banke n stabilitetin financiar dhe ekonomin e brendshme. Komiteti i Bazelit krkon q

vlersimi i bankave me rndsi sistemike n vend t bhet nga autoritetet mbikqyrse n

prputhje me 12 parimet, nga t cilat 7 pr vlersimin dhe identifikimin e bankave me rndsi

sistemike n vend dhe 5 t tjera pr kalibrimin e kapitalit shtes pr absorbimin e humbjeve nga

dshtimi i mundshm i tyre (BIS, 2012). Ekuivalenti i ksaj kornize rregullatore pr bankat me

rndsi sistemike n vend (BRS-V) sht korniza pr identifikimin e institucioneve t tjera me

rndsi sistemike. Pr kt korniz ABE ka mandat q n prputhshmri me 12 parimet e

prpiluara nga Komiteti i Bazelit tek korniza rregullative pr identifikimin e BRS-V, t nxjerr

16 |


udhzime pr vendet antare t Unionit Evropian mbi kriteret pr identifikimin e institucioneve

t tjera me rndsi sistemike (IFRS-T) dhe prcaktimin e nivelit pr mbajtje t kapitalit shtes

konform rndsis sistemike t ktyre institucioneve.

Metodologjia e udhzimeve t ABE krkon nga autoritetet mbikqyrse q t vlersojn rrezikun

sistemik q mund t shkaktohet nga institucionet me rndsi sistemike, duke ofruar qasje

prmes dy hapave: autoritet relevante vlersojn institucionet (prfshir ktu edhe institucione

tjera financiare prve bankave) prmes katr kritereve pr matje t rndsis sistemike, q

jan: madhsia, ndrlidhshmria, zvendsueshmria dhe aktivieteti

ndrshtetror/kompleksiteti, t cilat prmbajn indikatort e prcaktuar sipas specifikave t

sektorit bankar n vend dhe t cilat reflektojn ndikimet potenciale n stabilitetin financiar n

vend. ABE krkon nga autoritetet q institucionet e identifikuara me rndsi sistemike ti

ngarkojn me kapital shtes pr absorbimin e humbjeve n nivele prej 0% deri n 2% t mjeteve

me rrezik, kalkuluar krahas rrezikshmris s tyre sistemike, dhe nn juridiksionin e plot t

vendeve prkatse pr prcaktimin e nivelit maksimal t kapitalit shtes. Identifikimi dhe

prcaktimi i kapitalit shtes ka filluar n vitin 2015 dhe rishikohet n baza vjetore. Hapi i dyt

sht kontrollimi i mtutjeshm i institucioneve q nuk jan identifikuar me rndsi sistemike,

por q mund t ken specifika dhe ndikime t konsiderueshme n stabilitetin financiar t vendit

specifik. Ky vlersim bhet prmes faktorve kuantitaiv dhe kualitativ bazuar n gjykim

profesional t autoritetit mbikqyrs n vendet prkatse (EBA, 2014).

2.2. Praktikat e vendeve tjera t modeleve t IFRS-ve

Bankat Qendrore t vendeve antare t Bashkimit Evropian jan t obliguara q n baza t

rregullta t identifikojn institucionet me rendsi sistemike bazuar n rregullat e Bazel-it dhe

kornizn legjislative evropiane (direktivave pr krkesa t kapitalit CRR/CRD IV).8 Institucionet

financiare me rndsi sistemike vendore, n varsi t diskrecionit t vendeve prkatse, krkohet

t aplikojn masat plotsuese lidhur me shumn e Kapitalit t Klasit t Par q ata duhet t

mbajn si shtes konform shkalls s tyre sistemike. Kto shtesa t kapitalit, si sht elaboruar

m lart, synojn q t adresojn efektet e mundshme negative q kto institucione mund t

shkaktojn n sistemin financiar t vendit dhe m gjer.

M posht kemi paraqitur praktikat e vendeve t Bashkimit Evropian t cilat jan t obliguara t

ndjekin udhzimet e ABE-s pr identifikimin e bankave me rndsi sistemike n vend. Disa prej

tyre prve kritereve t obliguara (madhsia, ndrlidhshmria, zvendsueshmria, aktiviteti

ndrshtetror dhe kompleksiteti) konsiderojn edhe gjykimin subjektiv t ekspertve pr nj

vlersim m t sakt t bankave q kan rndsi sistemike varsisht prej rrethanave vendore

dhe specifikave t sektorve bankar prkats. Prjashtim bn Mbretria e Bashkuar, e cila

prdor metodologji alternative pr prcaktimin e rndsis sistemike, e cila bazohet vetm n

kriterin e madhsis s aseteve dhe vlersim subjektiv t ekspertve.

Vendet e rajonit, Maqedonia dhe Serbia, gjithashtu kan nxjerr vendime pr aplikimin e shtess

s kapitalit pr rndsin sistemike vendore. Vlersimi i rndsis sistemike nga kto vende

sht br konform udhzimeve t ABE-s.

N tabeln e mposhtme shihet q kufiri i rndsis sistemike sht prcaktuar brenda kufijve t

dhn n udhzimet e ABE-s (275-375 pik baz). Pr disa vende, si p.sh vendet e rajonit t cilat

edhe kan sektor bankar me ngjashmri m t madhe me at t Kosovs, nuk jan shpalosur

detajet rreth kufirit t rndsis sistemike q sht prdorur. Shtesa e kapitalit q sht prdor

8

CRR Capital Requirements Regulation; CRD Capital Requirements Directive.

| 17


BQK

nga disa vende tejkalon kufirin prej 2% t KK1 pr shkak t fleksibilitetit n rregullativn e

krkesave pr kapital, m konkretisht pr shkak t lejimit t aplikimit t shtess s kapitalit pr

rrezik sistemik (Systemic Risk Buffer)9 e cila mund t arrij deri n 5% t KK1.

Afati pr implementimin e plot t shtess s kapitalit sht vendosur viti 2019, sipas

rregullativs evropiane. Shumica e vendeve kan filluar aktivizimin e mass nga viti 2016, pr t

siguruar proces gradual t prshtatjes. Megjithat disa shtete kan vendosur q aktivizimin e

masave t kapitalit ta bjn n vitet e mvonshme, dhe disa t tjera kan shtrir afatin e

implementimit t plot n vitin 2020.

Tabela 1. Praktikat e vendeve tjera mbi vlersimin e BRSV-e dhe aplikimi i kapitalit shtes

Burimi: : Bordi Evropian pr rrezik sistemik (2017)

9

Shih figurn nr. 1 m lart pr krkesat pr kapital shtes.

ShtetiKriteret pr vlersimin e bankave me rndsi sistemike vendore

(BRSV)

Shtesa e kapitalit pr BRSV

(si % e Aseteve t Peshuara me Rrezik)Data e aplikimit/implementimit t plot

Bullgaria Udhzimet e Autoritetit Bankar Evropian.0.0% - 1.0% KK1

Kufiri i rndsis sistemike: 275 pik bazAktivizimi m 1 janar 2017; Implementimi i plot m 2020

Kroacia

Udhzimet e Autoritetit Bankar Evropian, si dhe vlersimi/gjykimi mbikqyrs (nj

institucion n kufi t rndsis sistemike sht klasif ikuar si sistemik pas

vlersimit mbikqyrs).

0.2 % - 2.0% KK1, e kalibruar n baz t metods 'equal

expected impact'.

Kufiri i rndsis sistemike: 275 pik baz

Aktivizimi dhe implementimi i plot m 31 dhjetor 2016

Gjermania Udhzimet e Autoritetit Bankar Evropian, si dhe vlersimi/gjykimi mbikqyrs.0.5% - 2.0% KK1

Kufiri i rndsis sistemike: 350 pik baz Aktivizimi m 1 janar 2017; Implementimi i plot m 2019

Hungaria

Udhzimet e Autoritetit Bankar Evropian ku jan shtuar edhe disa indikator

opsional relevant pr specif ikat e sektorit bankar t vendit (derivativat valutore,

etj), si rezultat i vlersimit/gjykimit mbikqyrs.

0.5% - 2.0% KK1 Aktivizimi m 1 janar 2017; Implementimi i plot m 2020

Islanda

Udhzimet e Autoritetit Bankar Evropian: Madhsia; Zvendsueshmria;

Ndrlidhja dhe Kompleksiteti, si dhe nj indikator tjetr (transaksionet valutore)

sht prdorur pr t reflektuar rndsin e tregut t kmbimeve valutore n

ekonomin e Islands.

2.0% KK1 (maksimumi pr t tri bankat meqense kan

nivel t rndsis sistemike shum m t lart s kufiri

prej 350 pikve baz).


Aktivizimi 1 prill 2016

MacedoniaUdhzimet e Autoritetit Bankar Evropian: Madhsia; Zvendsueshmria;

Ndrlidhja dhe Kompleksiteti.1.0% - 3.5% KK1

Aplikimi i pjesrishm (gjysma e kapitalit) deri m 30 shtator 2017. Aplikimi i

trsishm deri m 31 Mars 2017

Malta

Metodologji vendore e komplementuar me vlersim/gjykim mbikqyrs. sht

aplikuar gjithashtu metodologjia e Autoritetit Bankar Evropian dhe ka pasur

rezultate t njjta.

0.5% - 2.0% KK1 Aktivizimi m 1 janar 2016; Implementimi i plot m 1 janar 2019

Mbretria e

Bashkuar

Madhsia (gjithsej asetet) e bankave dhe shoqrive t ndrtimit q jan subjekt

i ndalimit t prfshirjes n aktivitetet e tregut (ring-fenced);

Autoritetit Rregullativ Prudencial mund t prdor gjykimin e vlersuesit pr

ndrhyrje.

0 - 3.0% KK1

Kufiri i rndsis sistemike: 175 mld vlera e aseteveImplementimi i plot m 1 janar 2019

Republika ekeUdhzimet e Autoritetit Bankar Evropian, si dhe vlersimi/gjykimi mbikqyrs n

pajtueshmri me nenin 13 t udhzimeve t ABE.

1.0% - 3.0% KK1 (kapital shtes i rrezikut sistemik)


Aktivizimi m 1 janar 2017; Nuk ka afat prfundimtar implementues.

Republika eke prdor shtesn e kapitalit sistemik pr t zbutur rrezikun

strukturor q kanoset nga bankat me rndsi sistemike

Rumania Udhzimet e Autoritetit Bankar Evropian, si dhe vlersimi/gjykimi mbikqyrs.0.0% - 1.0% KK1

Kufiri i rndsis sistemike: 275 pik bazAktivizimi dhe implementimi i plot m 1 mars 2017

Sllovakia Udhzimet e Autoritetit Bankar Evropian.

0.0% - 2.0% KK1

Kufiri i rndsis sistemike: 425 pik baz (pr shkak t

numrit relativisht t vogl t bankave)

Implementimi i plot m 1 janar 2018

Sllovenia Udhzimet e Autoritetit Bankar Evropian.0.25% - 1.00% KK1

Kufiri i rndsis sistemike: 350 pik bazAktivizimi nga 1 janar 2016. Aplikimi i trsishm m 1 Janar 2019

18 |


III. Metoda pr identifikimin e IFRS-ve n Kosov

Sektori financiar i Kosovs sht kryesisht i bazuar n banka, t cilat prbjn afr 70 prqind t

sektorit financiar. Andaj, modeli pr identifikimin e institucioneve me rndsi sistemike analizon

vetm bankat. N identifikimin e bankave me rndsis sistemike n Kosov, tashm jan

prdorur disa modalitete t qasjes statike, t cilat kan prdorur tregues t ndryshm pr

vlersimin e rndsis sistemike t bankave q operojn n Kosov.

Fillimisht jan konsideruar tri kritere kryesore, si madhsia, zvendsueshmria dhe ndrlidhja,

t cilat jan peshuar sipas vlersimit relativ t rndsis s tyre.10

Kriterit t madhsis i sht

dhn pesha m e madhe me 40 prqind, dhe sht vlersuar prmes tet nntreguesve me pesh

t barabart. Kriteri i zvendsueshmris dhe ai i ndrlidhjes jan vlersuar t ken pesh nga

20 prqind secili, dhe jan vlersuar prmes shtat dhe tre nntreguesve, respektivisht.

Modeli i rndsis sistemike sht modifikuar n vazhdimsi pr t iu prshtatur ndryshimeve

n kornizn rregullative dhe udhzuese ndrkombtare, si dhe pr t avancuar n przgjedhjen e

treguesve pr matjen e kritereve prkatse n prpjekje pr t vlersuar sa m drejt rndsin

sistemike t bankave. Modeli i radhs, i bazuar n kornizn pr adresimin e bankave vendore me

rndsi sistemike t Komitetit t Bazelit pr Mbikqyrje Bankare t vitit 2012 si dhe n modelin

paraprak t BQK-s, prfshiu edhe kriterin e katrt q prfaqsonte kompleksitetin e bankave.11

Pr shkak t specifikave t sektorit bankar n Kosov, dy kriteret e para si ai i madhsis dhe

zvendsueshmris u vlersuan me pesh dominante nga 40 prqind, ndrsa kriteri i

ndrlidhshmris dhe kompleksistetit me pesh nga 10 prqind. Treguesit brenda kritereve

psuan ndryshime t vogla, ndrsa metodologjia e vlersimit mbeti e ngjashme, duke vlersuar

rndsin sistemike pr treguesit n baz t krahasimit t tyre me mesataren e sektorit pr

treguresit prkats.

Ndryshimi i radhs i modelit t bankave me rndsi sistemike ishte m substancial pr faktin se

avancon n przgjedhjen e treguesve pr vlersimin e kritereve, duke eliminuar mbivendosjen e

informacionit si dhe thjeshtson procesin e vlersimit si rezultat i zvoglimit t numrit t

treguesve n 11 nga 17 sa ishin m par. Pr m tepr, modeli shton edhe nj kriter shtes, at t

aktivitetit ndrshtetror, pr t vlersuar mundsin e rritjes s rrezikut sistemik si rezultat i

ekspozimit ndaj institucioneve financiare jasht vendit. Pesha e kritereve mbeti e ngjashme mbi

argumentin q sektori i Kosovs sht i thjesht dhe shkalla e ndrlidhjes, kompleksitetit dhe

ekspozimit ndrshtetror mbetet e vogl.12

S fundmi, modeli i Identifikimit t Bankave me Rndsi Sistemike sht modifikuar pr tiu

prshtatur udhzimeve t Autoritetit Evropian Bankar t publikuar n vitin 2014. Prparsia e

ktij verzioni sht se standardizon mnyrn e vlersimit me kornizn rregullative evropiane dhe

vendet antare t Bashkimit Evropian dhe lehtson krahasimin. Kriteret e vlersimit, sipas ktij

modeli, reduktohen n katr, duke bashkuar kriterin e aktivitetit ndrshtetror me at t

kompleksitetit. Pesha e kritereve sht e barabart, gj q redukton hapsirn pr subjektivitet

si dhe eliminon mundsin e nnvlersimit t rrezikut si pasoj e evoluimit t sektorit dhe rritjes

s rndsis n kriteret t cilave n vazhdimsi iu sht dhn m pak rndsi (ndrlidhjes dhe

kompleksitetit/aktivitetit ndrshtetror). Przgjedhja e treguesve pr kriteret prkatse sht

10 Modeli fillestar i BQK-s pr identifikimin e IFRS sht bazuar n punimin e Kastrati, A. (2012). Identifikimi i Bankave me Rndsi Sistemike n Kosov, t publikuar n Raportin e Stabilitetit Financiar Nr.3 t BQK-s. 11

Identifikimi i Bankave me Rndsi Sistemike, Raporti i Stabilitetit Financiar Nr.4, fq. 61. 12 Identifikimi i Bankave me Rndsi Sistemike, Raporti i Stabilitetit Financiar Nr.9, fq. 75.

| 19


BQK

br konform teorive prkatse dhe sugjerimeve t kornizs mbi t cilin sht zhvilluar ky model,

duke iu prshtatur rrethanave (disponueshmris me t dhna).

Vlersimi i rndsis sistemike/notimi bhet n raport me kufirin e paracaktuar t rndsis

sistemike. Nj bank konsiderohet me rndsi t prgjithshme sistemike nse mesatarja e

peshuar e t gjitha kritereve pr bankn prkatse tejkalon kufirin e rndsis sistemike, q n

rastin e Kosovs devijon nga udhzimet e ABE-s, ku kufiri i rndsis sistemike sugjerohet t

jet brenda intervalit 275-375 pik baz. Arsyeja pse n rastin e Kosovs kufiri i rndsis

sistemike vendoset m lart, prkatsisht n nivelin e mesatares s sektorit pr t gjitha

kriteret, sht sepse sektori bankar n Kosov prfshin numr t vogl t bankave pr dallim

nga vendet e BE-s andaj dhe pjesmarrja e aktivitetit t bankave m t vogla n gjithsej

aktivitetin e sektorit sht shum m e lart se n vendet me sektor m t zhvilluar. Andaj,

vendosja e kufirit t rndsis sistemike n nivelin t ult si rekomandohet nga ABE nuk sht

adekuat ngase rezulton q t gjitha bankat dhe degt bankare q operojn n Kosov t ken

rndsi t prgjithshme sistemike. Kufiri i rndsis sistemike pr rastin e Kosovs sht

vlersuar t jet 1,000 pik baz, dhe bankat, mesatarja e kritereve t s cilave rezulton m e

lart se kjo shkall, konsiderohen banka m rndsi sistemike.

Tabela 2. Kriteret dhe nnkriteret pr matjen e rndsis sistemike

Burimi: BQK (2017)

Kriteri i madhsis, konsiderohet kriter shum i rndsishm n matjen e rndsis sistemike t

nj institucioni, pasi q sa m e madhe t jet pjesmarrja e nj banke n gjithsej sektorin, aq m

e madhe do t jet rndsia e saj sistemike. Kjo pasiq palt e ndikuara n rast t tronditjeve n

kt bank jan m t shumta dhe kostot pr tr sektorin dhe ekonomin jan m t mdha.

Madhsia e institucioneve matet si raport i aseteve t secilit institucion ndaj gjithsej aseteve t

sektorit.

Kriteri i zvendsueshmris mat shkalln e zvendsueshmris s ofrimit t produkteve dhe

shrbimeve t banks prkatse nga bankat tjera n treg, n rast t dshtimit t saj. Sa m e

madhe pjesmarrja e nj banke n nj segment t caktuar t tregut apo n ofrimin e nj lloji t

caktuar t shrbimit, aq m t larta jan kapacitetet teknike dhe njohurit pr funksionim n

sektorin prkats (p.sh. t sistemit t pagesave), gj q e bjn m t vshtir zvendsimin e

rolit t saj n ofrimin e ktyre shrbimeve bankare. Andaj, edhe rndsia sistemike e nj

institucioni rritet kur vshtirsit pr zvendsimin e ofrimit t shrbimeve dhe produkteve t

saj jan m t mdha.

Kriteri Idikatort

Numri i transaksioneve n raport me gjithsej transaksionet prmes sistemit t pagesave

Pjesmarrja e kredit pr konsum t ekonomive familjare

Pjesmarrja e kredive pr korporatat jo f inanciare

Pjesmarrja e depozitave t ekonomive familjare

Pjesmarrja e kredive pr korporatat tjera f inanciare dhe plasmaneve n bankat tjera (duke mos prfshir bankat am)

Pjesmarrja e depozitave t korporatave tjera f inanicare dhe huazimeve tjera (duke prfshir edhe depozitat e bankave tjera)

Pjesmarrja n letrat me vler

Krkesat ndaj sektorit t jashtm

Detyrimet ndaj sektorit t jashtm

Pjesmarrja e zrave jasht-bilancor

Madhsia (pesha 25%) Asetet (pa provizione) dhe zrat jasht bilancor

Zvendsueshmria

(pesha 25%)

Ndrlidhshmria

(pesha 25%)

Aktiviteti ndrshtetror dhe Kompleksiteti

(pesha 25%)

20 |


Kriteri i ndrlidhshmris ka pr qllim q t mas shkalln e ndrlidhshmris ndrmjet

institucioneve bankare si dhe ndrlidhshmris me institucionet tjera financiare n vend n

mnyr q t identifikoj rrezikun e efektit shprndars s krizs s nj institucioni tek

institucionet tjera financiare dhe tek sektori real. Ky kriter sht i nj rndsie t veant pr

matjen e rrezikut sistemik n vendet me sektor t zhvilluar financiar ku ndrlidhjet mes

institucioneve jan t shumta dhe komplekse. N Kosov, tregu ndrbankar sht n nivel shum

t ult t aktivitetit dhe ndrlidhjet mes institucioneve financiare kryesisht kufizohen n

depozitat dhe kredit q institucionet tjera financiare si kompanit e sigurimeve, institucionet

mikrofinanciare dhe ndihmsit tjer financiar mbajn n bankat komerciale n vend.

Rrjedhimisht, ndrlidhja mes institucioneve financiare matet prmes pjesmarrjes s

plasmanve n bankat tjera dhe ekspozimit kreditor ndaj korporatave tjera financiare, si dhe

pjesmarrjes s depozitave dhe huamarrjeve nga korporatat tjera financiare. N kt kriter jan

prfshir edhe investimet n letra me vler t bankave, t cilat kryesisht prbhen nga

investimet n letra me vler t Qeveris s Kosovs dhe t qeverive tjera jasht vendit.

Kriteri i aktivitetit ndrshtetror dhe kompleksitetit mat shkalln e ndrveprimit t nj banke

me sektorin e jashtm si n kuadr t aseteve ashtu dhe n kuadr t detyrimeve si dhe shkalln

e kompleksitetit t modelit t biznesit dhe operacioneve t nj banke. Ky kriter ka pr qllim t

paraqes nivelin e rrezikut t nj banke ndaj ekspozimeve t saj n sektorin e jashtm dhe

nivelin e rrezikut nn supozimin se sa m kompleks aktiviteti i nj banke, aq m t shumta jan

ndrlidhjet dhe marrveshjet me pal t treta, t cilat i rrisin kostot dhe kohn e adresimit t

problemeve n rast t falimentimit. Kosova vazhdon t ket nivel mjaft t ult t ndrveprimit

bankar me vendet tjera, andaj sht m rezistente ndaj rreziqeve t mundshme t cilat vijn nga

sektori i jashtm. Si indikator pr matjen e aktivitetit ndrshtetror jan marr krkesat dhe

detyrimet ndaj jo-rezidentve ndrsa si indikator i prafrt pr matjen e kompleksitetit t nj

banke sht marr pjesmarrja e zrave jasht-bilancor n gjithsej portfolion e aseteve t asaj

banke.

3.1. Rezultatet

Pr t vlersuar qndrueshmrin e modelit t identifikimit t bankave me rndsi sistemike,

sht vlersuar rndsia sistemike duke prdor pesha t ndryshme pr kriteret pr prcaktimin

e rndsis sistemike. Tri versionet e konsideruara jan:

Versioni i par, i cili iu jep pesh t njjt t katr kritereve pr vlersimin e rndsis

sistemike.

Versioni i dyt konsideron q kriteri i madhsis dhe ai i zvendsueshmris kan rndsin

m t madhe pr identifikimin e bankave me rndsi sistemike n Kosov pr shkak se sektori

sht i thjesht dhe ekspozimi ndaj institucioneve tjera financiare brenda dhe jasht vendit sht

i ult. Peshat e kritereve konsiderohen si n vijim: Madhsia 40%; Zvendsueshmria 40%;

Ndrlidhja 10% dhe Aktiviteti ndrshtetror dhe kompleksiteti 10%.

Versioni i tret i jep rndsi m t madhe kriterit t madhsis, me pesh 40%, pasi q sektori

bankar n Kosov sht i thjesht dhe madhsia sht treguesi kryesor n prcaktimin e

rndsis sistemike. Kriteri i radhs m i rndsishm sht ai i zvendsueshmris, i vlersuar

me pesh 30%. Kriteri i ndrlidhjes vlersohet me pesh 20%, dhe ai i aktivitetit ndr-shtetror

dhe kompleksitetit me pesh 10%.

| 21


BQK

Rezultatet e t tri versioneve jan t

paraqitura n figurn 2. Si mund t

vrehet nga figura, rezultatet jan

prgjithsisht t qndrueshme, n

kuptimin se ka dallime t vogla n

rndsin sistemike t institucioneve.

N skenarin e par, me supozimin e

peshs s njjt pr kriteret, kemi pes

banka me rndsi sistemike. N

skenarin e dyt, n t cilin i japin

rndsi m t madhe dy kritereve si

madhsia dhe zvendsueshmria,

numri i bankave me rndsi sistemike

bie n katr. Ngjashm edhe n skenarin e tret, n t cilin pesha reduktohet gradualisht duke

shkuar nga kriteri i madhsis, zvendsueshmris, ndrlidhjes dhe aktivitetit ndrshtetror

dhe kompleksitetit, katr bankat e njjta rezultojn me rndsi sistemike.

Ndryshimet n rezultate mund t analizohen prmes analizimit t matrics s

ndrlidhjes/korrelacionit ndrmjet kritereve pr vlersimin e rndsis sistemike (Tabela 3).

Kriteri i madhsis tregon korrelacion t lart me kriterin e zvendsueshmris si dhe at t

aktivitetit ndrshtetror dhe kompleksitetit, ndrsa korrelacioni me kriterin e ndrlidhjes sht

m i ult. Kjo nnkupton q bankat t cilat kan pjesmarrje m t lart t aseteve jan po ashtu

bankat t cilat kan pesh m t madhe n kreditimin e sektorve kryesor t ekonomis, n

nivelin e depozitave t ekonomive familjare si dhe n aktivitetin e pagesave. Gjithashtu, kan

pjesmarrje m t lart t mjeteve jasht-bilancore dhe ekspozim n sektorin e jashtm. Ndrsa,

diferenca kryesore qndron n aspektin e ndrlidhjes me institucione tjera financiare, n t cilin

rast ka prjashtime n kuptimin q disa banka m t vogla rezultojn me pjesmarrje m t lart

t aseteve dhe detyrimeve ndaj institucioneve tjera financiare. Rrjedhimisht, n skenarin e par,

n t cilin i sht dhn pesh e njjt kriterit t ndrlidhjes, si dhe atij t aktivitetit

ndrshtetror dhe kompleksitetit (i cili megjithat ka korrelacion m t ult se kriteri i

zvendsueshmris), nj bank tjetr m e vogl vjen n shprehje pr rndsin e saj sistemike.

Tabela 3. Matrica e ndrlidhjes/korrelacionit ndrmjet t kritereve pr vlersimin e rndsis sistemike

Burimi: BQK (2017)

Marr parasysh rezultatet e msiprme, si dhe me qllim t reduktimit t hapsirs pr

subjektivitet si dhe nnvlersim t rrezikut si pasoj e evoluimit t sektorit dhe rritjes s

Prshkrimi Madhsia Zvendsueshmria NdrlidhjaAktiviteti

ndrshtetror/Kompl.

Madhsia 1.0000

Zvendsueshmria 0.9866 1.0000

Ndrlidhja 0.7236 0.6605 1.0000

Akt_ndrshtetror dhe

Kompleksiteti0.9341 0.9104 0.6954 1.0000

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

A B C D E F G H I J

Burimi: BQK (2017)

Shkalla e prgjithshme e rndsis(metoda e I-re)

Shkalla e prgjithshme e rndsis(metoda e II-t)

Shkalla e prgjithshme e rndsis(metoda e III-t)

Kufiri i rndsis sistemike

pik baz

Figura 2. Rezultatet e tri metodave pr matjen e rndsis sistemike

22 |


rndsis n kriteret t cilave n vazhdimsi iu sht dhn m pak rndsi (ndrlidhjes dhe

kompleksitetit/aktivitetit ndrshtetror), konsiderojm q versioni i peshave t barabarta sht

m gjithprfshirs dhe adekuat pr vlersimin e rndsis sistemike. Pr m tepr, rezultatet

prfundimtare t modelit pr qllime t prcaktimit t krkesave pr kapital shtes konform

rndsis sistemike do t shoqrohet me vlersim dhe gjykim profesional, gj q do t reduktoj

mundsin e mbivlersimit t rndsis sistemike t ndonj institucioni.

3.2. Kapitali shtes pr absorbimin e humbjeve

Sipas ABE, qllimi i rregullativs pr identifikimin e institucioneve me rndsi sistemike

vendore sht q t iu mundsoj autoriteteve relevante q nn juridiksionin e tyre t krkojn

nga BRSV-t t mbajn kapital shtes deri n 2% t mjeteve t peshuara me rrezik konform

nivelit t rndsis s tyre sistemike. Ky kapital shtes do t vepronte si faktor mbrojts pr

ruajtjen e stabilitetit t BRSV-ve duke iu mundsuar absorbimin e humbjeve t mundshme si

rezultat i ndonj krize eventuale, si dhe njkohsisht do t ndihmonte n shmangien e efektit

"domino" n sektorin bankar dhe sistemin financiar t vendit.

Sektori bankar n Kosov ndr vite ka dshmuar q sht mjaft mir i kapitalizuar, ku secila

bank tejkalon krkesat minimale rregullatore t kapitalit prej 12 prqind (Figura 3). Vendet

antare t eurozons kan nivel m t ult t krkess rregullatore pr kapital t klasit t par

(prej 6% KK113

pr dallim nga 8% n Kosov) dhe aplikimi i shtesave t kapital t rekomanduara

nga Bazel dhe ABE srish nuk do ta tejkalonte krkesn e kapitalit pr sektorin bankar n

Kosov.

Megjithat, BQK, n kuadr t politiks

s makroprudencs, mandaton

Komitetin e Makroprudencs n

monitorimin e vazhdueshm t gjendjes

s sektorit bankar dhe dhnien e

rekomandimeve pr aplikim t

instrumenteve prkatse kur

konsiderohet e nevojshme. Ndr

instrumentet e makroprudences sht

edhe kapitali shtes konform rndsis

sistemike t bankave (SIFI capital

surcharges). Rrjedhimisht, marr

parasysh rolin e Komitetit t

Makroprudencs dhe me qllim q t

jemi m proaktiv ndaj masave q vazhdimisht propozohen nga Bazel, sht adoptuar

metodologjia e propozuar nga ABE pr kalkulim t kapitalit shtes pr bankat me rndsi

sistemike. Duke qen se metodologjia q do t prdoret nga vendet antare t BE-s l hapsir

pr fleksibilitet pr t pasqyruar specifikat e sistemeve bankare t vendeve prkatse, ather

pr rastin e Kosovs sht prcaktuar q niveli i kapitalit shtes t shtrihet nga 0 - 1.0 prqind t

mjeteve t peshuara me rrezik varsisht nga rndsia sistemike e bankave. Duhet theksuar se ky

nivel nuk paraqet rekomandim, por sht adoptuar dhe modeluar pr qllime t

disponueshmris s nj modeli q mundson analizimin e adekuatshmris s kapitait t

bankave individuale duke marr pr baz rndsin e tyre sistemike, si dhe krijon bazn pr

13

Basel III: A global regulatory framework fore more resilient banks and banking systems (December 2010) http://www.bis.org/publ/bcbs189.pdf

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Burimi: BQK (2017)

Banka 1 Banka 2

Banka 3 Banka 4

Banka 5 Gjithsej sektori

Minimumi rregullator

Figura 3. Norma e kapitalizimit

http://www.bis.org/publ/bcbs189.pdf

| 23


BQK

marrjen e vendimeve pr nj shtes eventuale t till t kapitalit n pajtueshmri me politikn

makroprudenciale.

N vijim sht prshkrimi i mnyrs s

llogaritjes s kapitalit shtes. Niveli i

kapitalit shtes prcaktohet krahas

shkalls s rndsis sistemike t secils

bank. Kufiri i rndsis sistemike pr

sektorin bankar n Kosov sht

vlersuar t jet 1,000 pik baz dhe

bankat q kan shkall sistemike mbi

kt nivel kategorizohen npr nivele

(buckets) varsisht nga shakalla e

rndsis sistemike. Numri i niveleve

rekomandohet t jet baraz ose m i ult

se numri i BRS-ve, me qllim t krijimit

t hapsirs pr rritje t mundshme t rndsis sistemike .14

Hapat e kalkulimit si n vijim:

- Bankat renditen sipas shkalls s rndsis sistemike n renditje rnse (nga m e larta

drejt s ults)

- Shtrirja e shkalls s rndsis sistemike pr do nivel kalkulohet si raport i diferencs

s shkalls m t lart sistemike me shkalln q renditet menjher posht kufirit t

rndsis sistemike ndaj n-1 nivele (pasi q niveli i fundit rekomandohet t mbetet i

zbrazt pr krijimin e hapsirs pr rritje t rndsis sistemike n t ardhmen).

N figurn 4, si dhe n tabeln 4 n vijim, paraqiten pr qllime ilustrimi rezultatet e modelit pr

sektorin bankar t Kosovs me t dhna t dhjetorit 2016. Rezultatet sugjerojn q pes banka

kan rndsi t prgjithshme sistemike dhe rrjedhimisht nevoj pr kapital shtes. Tri nga kto

banka rezultojn me shkall t rndsis sistemike q kategorizohen n nivelin e par t

shtrirjeve sistemike. Bankat n kt nivel do t duhej t mbanin kapital shtes prej 0.25% mbi

bazn e krkuar rregullatore t kapitalit t klasit t par. Ndrsa dy banka t tjera t cilat

rezultojn me rndsi sistemike n nivelin e tret korrespodojn me 0.75% t kapitalit shtes q

duhet t mbajn mbi nivelin minimal rregullator t raportit t kapitalit t klasit t par.

Tabela 4. Shkalla e kapitalit shtes krahas shtrirjes s rndsis sistemike

Burimi: BQK (2017)

14

Nga udhzimet e FMN dhe Institutit t Bashkuar t Viens - JVI

-0.35%

-0.20%

-0.05%

0.10%

0.25%

0.40%

0.55%

0.70%

0.85%

1.00%

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

3,500

G F E H C I B A D J

Shkalla e rndsis sistemike Krkesa pr shtes t kapitalit (boshti i djatht)

Niveli 1

Niveli 2

Niveli 4

Niveli 3

Figura 4. Shkalla e rndsis sistemike dhe alokimi i kapitalit shtes

Burimi: BQK (2017)

Nivelet e kapitalit Shtrirja e rndsis sistemikeKapitali shtes pr absorbim t

humbjeve

4 2,830.0 - 3,439.5 + 1.00% KK1

3 2,220.0 - 2829.6 + 0.75% KK1

2 1,610.0 - 2,219.7 + 0.50% KK1

1 1,000.0 - 1,609.9 + 0.25% KK1

24 |


IV. Prfundim Kriza globale financiare e fundit ka theksuar rndsin e adresimit t rrezikut sistemik n

ruajtjen e stabilitetit financiar, ndaj dhe ka shtyr n revidimin e rregullave globale dhe

nacionale pr mbrojtjen nga rreziku sistemik. Shum shtete hartuan kornizn legjislative t

Politiks Makroprudenciale me qllim t krijimit t mekanizmave t cilt rrisin

qndrueshmrin e sektorit financiar dhe parandalojn akumulimin e rrezikut sistemik dhe

efektet e tij. Nj ndr veglat q sugjerohet nga Banka pr Ndrmjetsime Ndrkombtare (angl:

BIS) n kornizn rregullative t Baselit si dhe nga Bordi i Stabilitetit Financiar (angl: FSB) t

prdoret pr identifikimin dhe adresimin e dimensionit ndr-sektoral dhe strukturor t rrezikut

sistemik sht modeli i Institucioneve Financiare me Rndsi Sistemike (IFRS). Institucionet

financiare t cilat jan t mdha, m komplekse n veprimtarin e tyre dhe m t ndrlidhura me

institucione tjera, duhet t jen n gjendje t prballojn goditje t jashtme dhe t absorbojn

humbje pa shkaktuar pengesa n funksionimin e tyre dhe dhnien e shrbimeve financiare,

ngase dshtimi i tyre mund t sjell pasoja t mdha pr tr sektorin dhe ekonomin sidomos n

rastet kur nuk jan mir t kapitalizuara.

N kt punim, n prpjekje t avancimit t mjeteve pr ruajtje t stabilitetit financiar dhe

dhnies s kontributit n operacionalizimin e Politiks makroprudenciale t BQK-s, t aprovuar

n vitin 2016, zhvillohet modeli pr identifikimin dhe adresimin e IFRS-ve pr sektorin bankar t

Kosovs. Modeli bazohet n udhzimet e Autoriteti Bankar Evropian (angl: EBA). Prparsia e

ktij modeli krahas modeleve paraprake q jan aplikuar nga BQK sht se standardizon

mnyrn e vlersimit me kornizn rregullative evropiane dhe vendet antare t Bashkimit

Evropian dhe lehtson krahasimin. Kriteret e vlersimit reduktohen n katr, duke bashkuar

kriterin e aktivitetit ndrshtetror me at t kompleksitetit. Pesha e kritereve sht e

barabart, gj q redukton hapsirn pr subjektivitet si dhe eliminon mundsin e

nnvlersimit t rrezikut si pasoj e evoluimit t sektorit dhe rritjes s rndsis n kriteret t

cilave n vazhdimsi iu sht dhn m pak rndsi (ndrlidhjes dhe kompleksitetit/aktivitetit

ndrshtetror).

Sidoqoft, pr t vlersuar qndrueshmrin e modelit jan shqyrtuar tri verzione me pesh t

ndryshme pr kriteret pr prcaktimin e rndsis sistemike dhe rezultatet jan prgjithsisht t

qndrueshme me dallime margjinale n shkalln e rndsis sistemike t institucioneve.

Ndryshimet n rezultate analizohen prmes matrics s korrelacionit t kritereve pr vlersimin

e rndsis sistemike, me rast kriteri i madhsis tregon korrelacion t lart me kriterin e

zvendsueshmris dhe kompleksitetit/aktivitetit ndrshtetror, ndrsa korrelacion m t ult

me kriterin e ndrlidhjes. Andaj ndryshimi kryesor n rezultate rrjedh nga fakti q bankat m

t vogla karakterizohen me pjesmarrje m t lart t aseteve dhe detyrimeve ndaj institucioneve

tjera financiare, dhe rrjedhimisht iu rritet rndsia sistemike kur kriterit t ndrlidhjes i

vendoset pesh m e madhe.

Kontributi i ktij punimi qndron n kalibrimin e modelit pr nxjerrjen e rekomandimeve

konkrete pr shtesn e nevojshme t kapitalit konform rndsis sistemike t bankave n

sektorin bankar t Kosovs. Niveli i kapitalit shtes sht propozuar t shtrihet nga 0 - 1.0

prqind t mjeteve t peshuara me rrezik varsisht nga rndsia sistemike e bankave.

Megjithse sektori ka dshmuar ndr vite q sht mjaft mir i kapitalizuar dhe aplikimi i

shtesave t kapital mbi kapitalin e klasit t par t rekomanduara nga Bazel dhe ABE nuk do t

tejkalonte nivelin aktual t kapitalit pr sektorin bankar n Kosov, kalibrimi i modelit sht n

funksion t funksionalizimit t politiks makroprudenciale dhe shrben si instrument pr

sigurimin n vazhdimsi t adekuatshmris s kapitalit si dhe mbikqyrjen m t informuar

dhe adekuate t institucioneve konform rndsis s tyre sistemike.

| 25


BQK

N kalibrimin e modelit t IFRS-ve pr Kosovn, ka devijim nga udhzimet e ABE n aspektin e

vendosjes s kufirit t rndsis sistemike. Pr Kosovn, marr parasysh q sektori bankar

prfshin numr relativisht t vogl t bankave krahas vendeve t BE-s, kufiri i rndsis

sistemike sht vendosur m lart ngase vendosja e kufirit n shkalln e propozuar nga ABE

rezultonte q t gjitha bankat n Kosov t jen t rndsishme sistemikisht. Ky adaptim sht

br pr tiu prshtatur kontekstit t Kosovs nn parimin se modeli duhet t komplementohet

me gjykim ekspertsh pr vlersimin prfundimtar t rndsis sistemike t institucioneve. N

munges t informacionit pr krahasim t kufirit t rndsis sistemike nga vendet e rajonit me

sektor m t ngjashm me at t Kosovs, sht vshtirsuar krahasimi i argumentit t

prdorur pr vendosjen e kufirit t rndsis sistemike, gj q njherit paraqet sfidn kryesore

pr t ardhmen.

Sidoqoft, duhet theksuar se ky material ka karakter diskutues rreth vlersimit t

adekuatshmris s kapitalit t institucioneve bankare n Kosov, dhe nuk parqet rekomandim

pr ndrmarrjen e masave pr kapital shtes t rndsis sistemike. N kt material sht

paraqitur gjendja aktuale n sektorin bankar n vend, udhzimet rregullative q propozohen nga

autoritetet rregullative t sektorit bankar n vendet e BE-s, n mnyr q t prcillet m me

kujdes ecuria e performimit t BRS-ve dhe t diskutohet rreth aftsis s tyre pr ndarje t

kapitalit dhe/ose prballimit t humbjeve eventuale. Prandaj ky material diskutues shrben si

baz e mir pr diskutim dhe avancim t supozimeve dhe gjykimit profesional t aplikuar n

prcaktimin prfundimtar t rndsis sistemike t bankave q operojn n Kosov.

Propozohet q n t ardhmen t analizohet rndsia sistemike e bankave duke marr pr baz

edhe efektin informues t shprndarjes s problemeve, i cili nuk modelohet n kornizn

ekzistuese t identifikimit t BRS-ve. Sektori bankar relativisht i vogl n Kosov, dhe faza e

hershme e zhvillimit t institucioneve pr adresimin e krizave, e rrit peshn e kanalit informues

t shprndarjes s krizs dhe rrjedhimisht rezulton n rritjen e rndsis sistemike edhe pr

banka tjera t cilat modeli ekzistues nuk i identifikon si t tilla.

26 |


Referancat

Banka Qendrore Evropiane (BQE). www.ecb.europa.eu/ecb/tasks/stability/html/index.en.html

Bank of England (2016). The Financial Policy Committees framework for the systemic risk buffer,

http://www.bankofengland.co.uk/financialstability/Pages/fpc/systemicrisk.aspx

Berg, S.A. (2011). Systemic surcharges and measures of systemic importance. Journal of Financial

Regulation and Compliance 19, pp. 383-395.

Biasis, D., Flood, M., Lo, A.W., and Valavanis, S. (2012). A survey of systemic risk analytics. U.S.

Departament of Treasury, Office of Financial Research Working paper No. 0001.

BIS. (2013). Basel III: Global systemically important banks: updated assessment methodology and

the higher loss absorbency requirement, Basel Committee on Banking Supervision, updated version

as of July 2013.

BIS. (2012). A framework for dealing with domestic systemically important banks, Basel Committee

on Banking Supervision, Consultative Document, June 2012.

BIS. (2011). Basel III: A global regulatory framework fore more resilient banks and banking systems. Basel Committee on Banking Supervision, December 2010. Bongini, P. and Nieri, L. (2014). Identifying and Regulating Systemically Important Financial Institutions. Economic Notes by Banca Monte dei Paschi di Siena SpA, vol. 43, no. 1-2014: pp. 3962 BQK. (2014). Identifikimi i Bankave me Rndsi Sistemike, Raporti i Stabilitetit Financiar Nr.4, fq. 61. BQK. (2016). Identifikimi i Bankave me Rndsi Sistemike, Raporti i Stabilitetit Financiar Nr.9, fq. 75. De-Bandt, O. and Hartmann, P. (2000). Systemic risk: A survey. ECB Working Paper No. 35.

Dijkman, M. (2010). A framework for asssesing systemic risk. World Bank Policy Research Working

Paper No. 5282.

EBA. (2014). Guidelines on the criteria to determine the conditions of application of Article 131(3) of

Directive 2013/36/EU (CRD) in relation to the assessment of other systemically important institutions

(O-SIIs), European Banking Authority, December.

ECB. (2009). The concept of systemic risk. Financial Stability Review, December, 134. ESRB. (2013). Intermediate objectives and instruments of macro-prudential policy, Recommendation of the European Systemic Risk Board. Official Journal of the European Union, 4 April. Elliott, D.J. and Litan, R.E. (2011). Identifying and regulating systemically important financial institutions: The risks of under and over identification and regulation. Working paper, Brookings Institutions. FSB. (2011). Policy Measures to Address Systemically Important Financial Institutions, Financial Stability Board, 4 November. http://www.fsb.org/2011/11/r_111104bb/ FSB. (2010). Reducing the moral hazard posed by systemically important financial institutions. FSB Recommendations and Time Lines, 20

th October.

http://www.ecb.europa.eu/ecb/tasks/stability/html/index.en.htmlhttp://www.bankofengland.co.uk/financialstability/Pages/fpc/systemicrisk.aspxhttp://www.fsb.org/2011/11/r_111104bb/

| 27


BQK

https://www.ecb.europa.eu/press/key/date/2009/html/sp091210_1.en.html

Kastrati, A. (2012). Identifikimi i bankave me rndsi sistemike n Kosov. Raporti i Stabilitetit

Financiar Nr.3. Banka Qendrore e Kosovs.

Komrkov, Z., Hausenblas, V. and Frait, J. (2012). How to identify systemically imporant financial

institutions. Financial Stability Report 2011/2012, pp. 100-111, Czech National Bank.

Laeven, L., Ratnovski, L., and Tong, H. (2014). Bank size and systemic risk. IMF Staff Discussion

Note SDN/14/04.

Silva, W., Kimura, H. and Sobreiro, V. A. (2016). An analysis of the literature on systemic financial risk: A survey. Journal of Financial Stability 28, pp. 91-114. Smaga, P. (2014). The concept of systemic risk. Systemic Risk Centre Special Paper No. 5, London School of Economics and Political Sciences. London, UK. Trichet, J-C. (2009). Systemic risk. Clare Distinguished Lecture in Economics and Public Policy, University of Cambridge, 10 December. Thomson, J. B. (2009). On Systemically Important Financial Institutions and progressive systemic mitigation. Policy Discussion Paper No. 27, Federal Reserve Bank of Cleveland.

https://www.ecb.europa.eu/press/key/date/2009/html/sp091210_1.en.html

Rr. Garibaldi, nr.33, 10000 Prishtin, Republika e Kosovs Tel: +381 38 222 055; Fax: +381 38 243 763 Web:www.bqk-kos.org

banka qendrore e republikës së kosovës identifikimi i ... i... · kriza globale financiare e...

Documents